________________
પરિછેદ ] મૃત્યુ ક્યારે ?
૧૬૩ માનવામાં આવ્યું છે, તેને બદલે તે સમય ઈ. જે ઈ. સ. પૂ. ૧૮૨ થી ૧૫૬=૩૬ વર્ષને ગણાવ્યો સ. પૂ. ૧૫૯ માં માનવામાં આવે, તે કાન્હાયન છે તેને બદલે ૧૮૨ થી ૧૫૦=૨૩ વર્ષને ગણવે. વંશી પ્રધાનવટાને સત્તાકાળ જે કેટલાકના
આ બેકટ્રીઅન પ્રજાને રાજવંશ, બેકટ્રીઆના મંતવ્ય પ્રમાણે ૪૫ વર્ષ ચાલ્યો કહેવાય છે તે પ્રદેશ રાજસત્તા ઉપર ભલે ડિમેટ્રીઅસના સમય હકીકત પણ બરાબર બેસતી આવી જાય છે. પૂર્વે આવ્યો હતો, છતાં તેને ઇતિહાસ આપણે એટલે કે ભામિનું ગાદીએ બેસવું અને આ ભારતીય વૃત્તાંત વર્ણવતાં પુસ્તકે જેમ કાન્હાયનવંશના પ્રધાન વંશનો આરંભ થવો ઉતારી શકતા નથી, તેમ મિનેન્ડર પછી તે બન્ને એકી સાથે જ ઈ સ. પૂ. ૧૫૯ માં
કેઈ વ્યક્તિ તે રાજવંશની લેવાં અને શુંગવશની સમાપ્તિ સાથે જ કાન્હાય
મિનેન્ડર હૈયાત રહી હોય, છતાં તેનો વંશના પ્રધાનવટાની સમાપ્તિ પણ ઈ. સ. પૂ. ૧૧૪ પછી શું? રાજઅમલ જો ભારતભૂમિની માં ૪૫ વર્ષના કાળ પછી- સાલ પછી-આવી ગઈ
બહાર જ વ્યાપ્ત રહ્યો હોય તે ગણવી. જ્યારે આ બે બનાવને ઈ. સ. પૂ. તેની નોંધ લેવાનો અધિકાર પણ આપણને ૧૫૯ માં લઈએ ત્યારે મિનેન્ડરનું મરણ પણ રહેતું નથી જ. બાકી વાસ્તવિક વસ્તુસ્થિતિ તે તે જ સાલેમાં લેવાને ઉલટું વિશેષ મજબૂતીરૂપ એ જ છે કે મિનેન્ડરના મૃત્યુ બાદ, કોઈ તેમને ગણાશે. પછી તે મિનેન્ડરનું મરણ પહેલું લેવું સરવર હિંદની ભૂમિ ઉપર રાજ કરવાને રહ્યો જ કે શુંગવંશનું ગાદીએ બેસવું પ્રથમ લેવું, તે જ
નથી; પણ એવા કેટલાયે યેન સરદારના નામે માત્ર સવાલ લટકતો રહ્યો કહેવાય; પણ જ્યારે
ડિમેટ્રીઅસ અને મિનેન્ટરની સાથે, તેમજ છૂટાપણે એંટીઆલસીદાસે મૈત્રી સાંધવા પ્રયત્ન સેવ્યો મળી આવ્યાં છે તથા કેટલાકના ૫૫ તે સિક્કાઓ છે તે હકીકત ઉપર લક્ષ આપીએ છીએ, ત્યારે પણ ઉપલબ્ધ થયા છે કે જેથી વિદ્વાને એવાં એમ સ્વીકારવું પડે છે કે, તેણે ભાનમિત્રમાં જ અનુમાન ઉપર આવ્યા છે કે, આમાં કોઈ ને કાંઈક ભાનુને તાપ જોયો હોવો જોઈએ. એટલે કોઈ રાજપદે આવ્યો હોવો જોઈએ જ; પણ કે ભાનુમિત્રના હાથે જ મિનેન્ડરનું મરણ થયું જ્યાં સર્વ અંધકારમય કે અર્ધપ્રકાશિત હોય હોવું જોઈએ. પછી તે ભાનુમિત્રની હશિયારીનું કે ત્યાં નિશ્ચયપણે શું કહી શકાય ? જ્યારે મારી તેના પ્રધાન કાન્હાયનવંશી વાસુદેવની કુશાગ્રબુદ્ધિની માહિતી એમ નીકળે છે કે, રાજા મિનેન્ડર તે દોરવણીનું પરિણામ હોય તે જુદી વસ્તુ જ છે. યેન ઓલાદને છેલ્લે જ હિંદી ભૂપતિ હતા.
આ બધા સંજોગોને વિચાર કરતાં એ જ અને જે ન સરદારેનાં નામો મળી આવે છે સ્થિતિ કલ્પવી રહે છે કે ઈ. સ. પૂ. ૧૫૮–૯માં તે તે ડિમેટ્રીઅસ અને મિનેન્ડરના સમયે જુદા જ મિનેન્ડરનું મૃત્યુ નીપજ્યું હોવું જોઈએ. જુદા પ્રાંત ઉપર વહીવટ ચલાવનાર તેમના
હવે જ્યારે મિનેન્ડરનું મરણ ઈ. સ. પૂ. સૂબાઓ જ હતા. એટલે કે તેઓ પિતપતાના ૧૫૬ ને બદલે ઈ. સ. પૂ. ૧૫૯ માં થયાને પ્રાંતો ઉપર, પિતાના ઉપરી સત્તાવાળા રાજવી સંભવ વિશેષ માન્ય રાખીએ છીએ તે નીચે એના સમયે, સમકાલીન૫ણે રાજકાબૂ ધરાપ્રમાણે સુધારે કરવો પડશે કે–મિનેન્ડરને સમય વતા વહીવટી અમલદારે હતા; જેમને અંગ્રેજી
(૫૫) આ માટેની સમજૂતી સારૂ નીચે “હેદ્દાઓની સમજ” વાળે પારીત્રા જુઓ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
