Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 60

४४
तत्वार्थसूत्रे प्रत्यया २ चेति । ऊन-स्वप्रमाणतो न्यूनम्, तदेव-प्रत्ययः कारणं यस्या सा-ऊनातिरिक्तमिथ्यादर्शनप्रत्यया। अयम्भाव: शरीरपरिमाणमात्मानं कोऽपि मिथ्याष्टिरङ्गुष्ठ पर्व प्रमाणंवा-यवप्रमाणं वा श्यामाकतण्डुलमात्रं वा न्यूनत्वेन जानाति तथा -कोऽप्यन्धः सर्वव्यापकंवाऽधिकतया जानाति इति । तथा-तद्वयतिरिक्तमिथ्यादर्शकपत्यया-तस्माद् ऊनातिरिक्तमिथ्यादर्शनाद् व्यतिरक्तं मिथ्यादर्शनं-'नारत्येवात्मा' इत्यादिमतरूपं, प्रत्ययः कारणं यस्याः सा तथा-११० दार्शनिकी-(दृष्टिका क्रियाऽपि द्विविधा, जीवदृष्टिका १ अजीक दृष्टिका-२ चेति । अश्वादिदर्शनार्थ गच्छतो यः कर्मबन्धरूपो व्यापारः सा जीवदृष्टिका तथा अजीवानां चित्र कर्मादीनां, मिथ्यादर्शन प्रत्यया और तव्यतिरिक्त मिथ्यदर्शनप्रत्यया अपने परिमाण से जो कम हो उसे ऊन और अधिक हो उसे अतिरिक्त कहते हैं। तात्पर्य यह है कि आत्मा वास्तव में कमोदय के अनुसार प्राप्त शरीर के प्रमाण होता है । कोई मिथ्यादृष्टि उसे अंगठे के पर्व के बरा. घर, मानता है, कोई जौ के बराबर कोई सावां के चावल के बराबर न्यून रूप में मानता है। कोई आस्मा को सर्वव्यापक कहकर अधिक प्रमाण मानता है। इस प्रकार मानने से ऊनातिरिक्त मिथवादर्शन प्रत्यया क्रिया लगती है और उस से साम्परायिक आस्रव होता है। ऊनातिरिक्तमिथ्यादर्शन से जो मिथ्या दर्शन भिन्न है वह तव्यति. रिक्तमिथ्यादर्शन प्रत्यया क्रिया है, जैसे आत्मा का अस्तित्व ही नहीं है, ऐसा मानना।
(११) दार्शनिकी (दृष्टिजा) क्रिया भी दो प्रकार की है-जीवदृष्टिका अजीवदृष्टिका । अश्व आदि को देखने के लिए जाने वाले को जो कर्मમિથ્યાદર્શન પ્રત્યય અને તદુવ્યતિરિકત મિથ્યાદર્શન પ્રત્યયા પિતાના પરિ. માણથી જે ઓછું હોય તેને “ઉન” અને જે વધું હોય તેને અતિરિકત કહે છે. તાત્પર્ય એ છે કે આત્મા હકીકતમાં કર્મોદય અનુસાર પ્રાપ્ત શરીરના પ્રમાણમાં હોય છે. કોઈ મિયાદષ્ટિ તેને અંગૂઠાની બરાબર માને છે, કોઈ જવની બરાબર કઈ સામાન ચોખાની બરાબર ન્યૂન રૂપમાં માને છે. કેઈ આત્માને સર્વવ્યાપક કહીને અધિક પ્રમાણ માને છે. આ રીતે માનવાથી ઉનાતિરિકત મિથ્યાદર્શન પ્રત્યયા કિયા લાગે છે અને તેનાથી સાપરાયિક આસવ થાય છે. ઉનાતિરિકત મિથ્યાદર્શનથી જે મિથ્યાદર્શન ભિન્ન છે તે તદુવ્યતિરિત મિથ્યાદર્શન પ્રત્યયા ક્રિયા છે જેમ કે-આત્માનું અસ્તિત્વ જ નથી એમ માનવું
(११) शनिs (eCeen) यि ५६ मे २नी छे-पष्ट भने અજીવદષ્ટિકા અશ્વ વગેરેને જેવા જનારાને જે કર્મબંધનું કારણ છે તે જીવ
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨