________________
न च वेदनिवेदिता हिंसा न कुत्सिता। सम्यग्दर्शनज्ञानसम्पन्नैरचिर्गिप्रपन्नैर्वेदान्तवादिभिश्च गर्हितत्वात् । तथा च तत्त्वदर्शिनः पठन्ति->"देवोपहारव्याजेन यज्ञव्याजेन येऽथवा । घ्नन्ति जन्तून् गतघृणा घोरां ते यान्ति दुर्गतिम्" ॥ वेदान्तिका अप्याहुः- “अन्धे तमसि मज्जामः पशुभिर्ये यजामहे। हिंसा नाम भवेद्धर्मो न भूतो न भविष्यति" ॥ तथा “अग्निर्मामेतस्माद्धिसाकृतादेनसो मुञ्चतु" छान्दसत्वाद्मोचयतु इत्यर्थः । इति । व्यासेनाप्युक्तम् – “ज्ञानपालिपरिक्षिप्ते । ब्रह्मचर्यदयाम्भसि । स्नात्वाऽतिविमले. तीर्थे पापपङ्कापहारिणि ॥ १ ॥ ध्यानाग्नौ जीवकुण्डस्थे दममास्तदीपिते। असत्कर्मसमित्क्षेपैरग्निहोत्रं कुस्तमम् ॥ २ ॥ कषायपशुभिर्दुष्टैर्धर्मकामार्थनाशकैः । शममन्त्रहुतैर्यज्ञं विधेहि विहितं बुधैः ।। ॥ ३॥ प्राणिघातात् तु यो धर्ममोहते मूढमानसः । स वाञ्छति सुधावृष्टिं कृष्णाहिमुखकोटरात् ॥ ४ ॥ इत्यादि । જ.આ અન્વયવ્યભિચાર થયો.વળી બીજા ઘણા લોકો વૈદિકમંત્રના સંસ્કાર વિના પણ અખંડ સૌભાગ્યવાળ નું પણું વગેરે પામતા દેખાય છે. આ વ્યતિરેક વ્યભિચાર છે. અને જેમાં વ્યભિચાર હોય તે હેતુ ન બને.' એ નિયમ છે. તેથી વેદમંત્રથી સંસ્કારિત પશુવધ સ્વર્ગપ્રાપ્તિ માટે હેતુ તરીકે સિદ્ધ નથી.
પૂર્વપક્ષ:- વિવાહ વગેરે જયાં વ્યભિચાર દેખાય છે ત્યાં ક્રિયાનુણ્ય યથાવિધિ ક્રિયાનો અભાવ જ છે વિસંવાદમાં હેત છે. યથાવિધિ ક્રિયા ય તો ફળમાં વિસંવાદ ન આવે
ઉત્તરપલ :- આ સમાધાન સુંદર નથી. કેમ કે આ જવાબથી “શું ત્યાં ક્રિયાની વિગુણતાથી જ ફળમાં વિસંવાદ છે? કે પછી મત્રોનું સામર્થ્ય ન લેવાથી વિસંવાદ છે? એવી શંકાનો નિશ્ચય થઈ શકતો નથી. કેમકે મત્રનો ફળની સાથે અવિનાભાવ સિદ્ધ નથી. અર્થાત જો આ અવિનાભાવ અન્યત્રસિદ્ધ હેય, તો વિધિ લેવા છતાં ફળ ન મળે તે સ્થળે ક્રિયાવૈગુણ્યને હેતુ તરીકે સ્વીકારી શકાત. અહીં તો સર્વત્ર અવિનાભાવ અસિદ્ધ છે. તેથી તેની સિદ્ધિ વિના ફળનાં અભાવમાં માત્ર ક્રિયાવિગુણતાને જ કારણ માનવું એ વધુ પડતું છે.
આરોગ્યાદિ પ્રાર્થનાની સુસંગતતા પૂર્વપલ :- જેમ ‘તમને આરોગ્ય, બોધિલાભ અને શ્રેષ્ઠ સમાધિ આપો. એવા અર્થવાળા મારો વોદિ ઇત્યાદિ વાક્યોનું ફળ પરલોકમાં જ ઈષ્ટ છે. તેમ અમને પણ અભિષ્ટ વેદવાકયે પરલોકમાં જ ફળદાયી તરીકે ઇષ્ટ છે. તેથી વિવાહદિપ્રસંગોએ બોલાયેલા વેદમંત્રો અહીં વ્યભિચારી દેખાય તો પણ પરલોકમાં અવશ્ય | ઉત્તમવિવાદિ ફળ દેવ દ્વારા ફળસાથે અવિનાભાવ રાખે જ છે. તેથી વિવાદિપ્રસંગોદ્વારા વેદમંત્રોમાં જ વ્યભિચાર દર્શાવવો અસંગત છે.
ઉત્તરપક્ષ:- આ માત્ર વચનચારી છે. તમારા મતે આ ભવમાંવિવાહવગેરેમાં ઉચ્ચારેલા વેદમંત્રી પછીનાં ભવમાં ઉત્તમવિવાહ વગેરેની અવશ્ય પ્રાપ્તિ કરાવી આપશે. એ ઉત્તમવિવાહ વખતે પણ વેદનાં મંત્રનો પાઠ $ તો અવશ્ય ધ્યેય એ જ તમને ઇષ્ટ છે. તે વખતનાં વિવાહદિવખતે પ્રયોજેલા આ વેદમંત્રો તે પછીનાં ભાવમાં વિવાદિ ફળ આપશે. આમ પછી પછીના ભાવોમાં ઉત્તમવિવાદિ સામગ્રીમાં કારણભૂત પુણ્યના હેતુ તરીકે, આ પૂર્વપૂર્વના ભવોમાં વિવાહદિવખતે ઉચ્ચારેલા મંત્રો બનશે. આમ અનન્તભવ સુધી આ ચક્ર ચાલશે. તેથી જ કરી કયારેય પણ સંસારની પરિસમાપ્તિ અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થશે જ નહીં. આ પરિસ્થિતિમાં મુખ્ય હેતુ તરીકે તમને
અભીષ્ટ વેદમંત્રો છે. તેથી તમારા હિસાબે જ આ વેદ સંસારવેલડીનાં મૂળકન્દ તરીકે સિદ્ધ થાય છે. તેથી આ
વેદથી સર્યું. વળી આરોગ્યાદિ વિષયક જે પ્રાર્થના છે, તે અસત્યામૃષાભાષા છે. = વ્યવહારભાષા છે. કેમ કે ? દર ભગવાનની ભાવસ્તુતિથી અને સ્વનાં ઈષ્ટની આશંસાથી ગર્ભિત છે. આમ આ સ્તુતિ પરિણામની વિશુદ્ધિમાં
૨. મહાભારતે શાંતિપર્વળ
છે.
કચ-૧૧
મિ.
1300
