Bramhasutra Bhashya Nirnaya

Author(s): Ramkrishna Sevamrut Prakashan Kashi
Publisher: Ramkrishnua Sevamrut Prakashan Kashi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010175/1

Page #1

THE FREE INDOLOGICAL
COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC
FAIR USE DECLARATION
This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website.
Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility.
If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately.
-The TFIC Team.

Page #2


Page #3

ધીમમ વધુ पादरायण व्याससम्म
ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
भाचार्य धीरा र मास्करामानुज निम्या मध्य __ मीठ धीर-चार महिनामिनु-बल्देय
प्रणीत मायानुसारम ।
भोपियनानन्दपुरीविरचिता।
काची
धीरामकृप्सेघानमत प्रकाशित । संपत् २...शाय १८९५
मुटाम १९५५ ।

Page #4

सरला' यन्त्रालये श्रीपरेशनाथ धोषण
मुद्रितश्च ।

Page #5

સુન્નીપત્રમ
પ્રથમો માય
प्रथम पात्र गमिका
દ્વિતીય પર્વ ——-ઋષિષ્ઠમમત્વનુનારેખ નિર્ગેય
द्वितीयो भागः
તૃતીય 7 ——ઋષિમમ્મતનિયમાનુમારેળ નિર્ણય

Page #6


Page #7

શ્રીમદું માવદ વાણિતિક્ષમત
વહ્મસૂત્રમાનિાયઃ
પ્રથમ' વાર્ બ્રહ્મમૂત્રવતિષય, ભૂમિષ્ઠા
માત્રામ્
।
પાસ્યàવતા પદ્મ સન્મૈં મનના બિળા ધારિમિા તમાં મધ્યે વિરોષત ॥ तच परं यस्वान्माऽभिग्नं विभाव्य च । देवीं सरस्वती व्याम कृष्णान्यतमहामुनिम् ॥ ગુરૂ તરભગ ગઇ તત બિમેળ દૈ યોનિ રાદરાષાયે માખ્યાત નાનુરુમ || પદ્મપાવિધૈિવ સમ્પ્રનામ યર્વાન્ । તન્વયેમમુલ માન્ત માન્ પુરીમ્ II મોટીબધની? પ્રશાકિરારવમ્ । તસ્ય ચિખ્યત્ર માયત તોતાપુરી તોનિષિમ્ II રામા ૧ તબ્વેિ રામż ત્મષમ્ યુાવતારવચ્ચે દ્ય માત્ જૈવલ્યનયમ્ ॥ વિયે(નનામાને વ્વિ વિપરિતમ્। વેાન્તાદ્વૈતસિદ્ધાન્ત-બાર-ની-નતતમ્ ॥ બ્ધિ વિરનાનેનું સન્યાસ પુષિળન્ ! અશ્રુતાનન્વમાનાર્થી દ્વીક્ષાનુė સરવતીમ્ II તતો વિઘાપુરન્ સન્ સમમ્મર્ત્ય ચીક્કમમ્। પ્રમયનાયાનાર્ય સ્મૂળસાબિળ તથા 1 ચોમેન્દ્રનાયતીર્થંશ્ચ પાર્વતીજî તથા સર્વશાસ્ત્રમવાર ચલાવતો મળે ||
બાસો કસવાળી ચા ધ્યાનસમ્મેત ્ । તરેવાત્ર નિર્બેતુ યશ મિયતેડ્યુના સન્માનિક્ષનાનન્દ પુરીનામ પુયે ! શાજિળપોમેળવ ચયાતિ । તતોન્ચમાખ્યાય સમવાય પ્રવર્તન 1 મા મા ધવ રામાનુજ્ઞાપરામિષમ્ II મધ્યાનાર્યે ત્ર નિમ્બાર્બ, શ્રીષ્ઠ શ્રીપતિં તા । વિજ્ઞાનમિસુધૈવ વલ્કમેં પુષ્ટિમાńણમ્ ॥ અતેવું જ ગૌરીય પૂનયામિ ચયમિમ્ । બારીીવો મા તેર્જા પ્રાપ્યંતે ળાપિ ૬ ॥ જૈન તતતમ બાળાં મુખ્વોવવિનિર્ણય ! મતિમા' જ્ઞ નાયેત પક્ષપાતાવિ તમા ॥ सत्यचिनिर्णयादव न मे स्माच्चलित मति । इत्यपि प्रार्थना तेपां सवित्रे क्रियते मया ॥ પતાવાર્યન્ત સૂત્રાગામર્મનિર્પીય | સૂત્રદ્રનૈનારીછીમાવિષ્કૃત્ય નૅ છે ત" ॥ પ્રશ્નોયમપૂર્વેત સ્વને તે ચંયતે । તાષિ તેવાં સાચો નાયતાં. મમ માવ્યોપવિત્રારેડસ્મિન્ વુત્તરમફાળવે! મૂવીને આધારો સૂચીસ્તેષામનુવ્રુદ્

Page #8

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
સર્વારણારણમ્ મેવાદ્વિતીય સત્યજ્ઞાનાનન્દસ્વરૂપનું સૈનત્તમ્ સિ નિત્ય ઘા, તનજ્ઞાનનમોક્ષધ્ધ ફત્યાદિ સર્વ વિવિષયાન્તર્ગતમ્ ! તાદરો મૌલિ. વિષયે અનાયશ્રુતિદેવ પ્રમાણે ફફ્લેવ વેવતનાં શિષ્ટાણાં મત છે તસ્કૃતિસિદ્ધાન્તજ્ઞાપના મવન્નાથMવિતા-દ્વૈપાયનાપરનામા મર્ષિવાવરચિળ: ગ્રહ્મસૂત્રાળિ વિયામાસ, દ્વાપરતે જરા વા પ્રાર્થના અબમૃતિ પદ્મવર્ષગ: પૂર્વના
શામળાવ૮ન્વનેને બ્રહ્મસૂત્રપરિવયમસ્ત તેવા ત્રહ્મસૂત્રાણા શાફારમાધ્યમેવ ફનીમ્ ૩૫૮મ્યમાનાનાં માબાળ મથે પ્રાવીનતમન્ ! ત. બાવીનતર માધ્યમ્ ફલીની નોપ૦મ્યતો તેલ પ્રાવીનવિષયે બાવન પર્વ Jથા પ્રમાળ, તથા અર્વાચીના ફ્લેવ બાળ સર્વે તે મતો ગ્રંહ્મસૂત્રાણાં માવ વાદરાયણ-ચા-સિદ્ધાન્ત-સન્મતે-માધ્ય-નિવાર્થ ફવાનીમ્ મામાનાના માખ્યાળાં મળે થત પ્રાવીનતમ શાફ્રરમાળ, ચત્ પ્રાળ પ્રાકૃતિ સાદ્ધદ્રાવશાતવત્સચ્ચઃ પ્રાણ પ્રતિ હતિ પ્રસિદ્ધ, તહેવ માધ્યમ્ અવદ્રા ગ્રંહ્મસૂત્રાત્યગ્રન્થય માવો ક્રિશ્ચિત્ પવિતાનું સમુશ્વિમેવા
બ્રહ્મસૂત્રપરિવય તથા દ્િ રાક્રમમાખ્યાનુસાર બ્રહ્મસૂત્રગ્રન્થય પક-સૂત્રણ વર્નન્તો ઉતઃ 2. તન્મતે ૨૧-સંત્યાનિ ધિરાનિ માખ્યટીઝાઝુદ્ધિ ઝબ્બેડમિન્ સનિશિતાનિ * અધિકારણ વિવારવિરોષ, ઉદ્ધારા તત્ત્વનિર્ણયો મીમાંસાહનચૈવ વૈશિસ્થ ?
તત્ર ધરળસ્વરૂપ-રત્રયઃ તંત્ર ધિળું પડજ્ઞનું, થોરાં માતાપિયાં તટ્ટામાંન્તિોમળ ૧ “ાધિરબ તુ હંવત્ પ યહાદુર
વિષયો વિશયર્થવ પૂર્વપક્ષસ્તોત્તરમ્ ?
પ્રયોગને સદ્ગતિશ્ચ પ્રાસ્ત્રોડધિરળ વિવુ છે પશ્ચમિતિ પ્રમતિ પાટ તિ” (માદ્વાન-સંરણ-પ-છે દ્રવ્ય ) |
તત્ર પથમાધાપરિવા ત થવા માં પ્રખ્યએ પ્રથમ યુધિરણે તંત નિગાધિરાં નામ ! તન્ના નતિનાવન, પ્રથમ કૃતિમીનાસારુષ કૃતિલકૂતિ. દ્વિતીયા ઐતરાહ્મણો વિવારહી ગાજતિ | તૃતિયાં તાદાત્મળ શ્રતિવાયેg સમન્વયહૃપા અધ્યાયતિ.. વતુર્થી
* મતાનો પ્રવાહ ધિરાનિ પુત્ર દશ્યન્ત

Page #9

વયના પરા–ન્દ્રવપીરના સ્પદ નિવૃતિવાયાનો સમનવા પામત ! અસ્ત્ર પ્રમાણિત્વા, પરળસકતિમ પછી સતિનંતિ .
મસ વિતાવત ાિન્તવાવિવાર ! એવા તન્મ્ “માત્મા ના ઘરે દ્રવ્ય શોતન્ય (૬ રા૫) રૂલ્યવિ તિવાક્યનાતી
संशयस्तु पास विचार्य न वा इति । પૂર્વપક્ષd–ણ ને વિવાર્ય, તત્ર હેતવોડીપ ! સિદ્ધાન્તપ પુ ત્ર વિવાર્યમેવ, તત્ર દેવોષિા
પ્રયોગને જ પૂર્વ -તત્ શ = બાબળીયા સિાન્તપ [– નાતિત્ બામણીયએવી પતાદરો જ પકવચિતો વિવાર 1 પર્વ અધિવાસણમ દત્યુતા ખાદશાનિ પિગનિ જિન શાહરમાવ્યાનુસાર ૨૧ક્ષ્માનિ મવતિ |
પત્તા માર્ગ જિત ન ળ, નિઈ કાધિન રવિત દાતા તન્ય જ ઝરિણા પૂર્વપક્ષોત્તિ નિન સૂવેગ, કપિ પિન રજિત સિદ્ધાન્તપસોડપિ તવા પુત્રવિત પળે સિદ્ધાન્તસૂત્રમાર્ગ વિદ્યતે, પૂર્વપક્ષત્ર ની | હરિ સિન ઘરે વ પક્ષદાયમ િદત, તત્ર પત્િન પિરી રતિમા પારિત્રાત્મા ધિરણ પૂર્વપક્ષતુ અપિલગારમે પિગમગે વા સમ દિવ દયતે ! પરંતુ કુષિ ધિરળ નઈ પૂર્વતમાત્રામનિમિતિ | સંવત યમેવ અધિનિનામગારી, વિસ્તરતુ વસ્યતે | વિમ્ ચ બત્રબન્મ માવતર મળે સૂત્ર યાત્યાને યદુ મત્તમેપુ સજ્જ અપિ પિયિની મધ્યેય રનનારી સર્વલતવ, તત્ર ન પોષ માવ્યા પાર વિદ્યતે..
- બ યાલિવિયરે તમે શરમાગમન બન્યા મા પક- ૨-અધિકાળ ત્વારોજાયા | પનું પ્રત્યજ્ય જત્વાર પરા વર્તને, સૈન બન્યોર્થ પોદશપાઇભક્કો મવતિ દતિ લખતા
» બ-માયાવર્તયાયામ અધ્યાય-ષિનો સર્વેકામેવ માતા મને ડપિ મનેતો ન દત, તથાપિ (સંધ્યાય સૂના સૂત્ર ધરણવિમાએ પૂર્વોત્તરપક્ષીય સૂત્રનિરો જ તેવા અન્ય મહાન મતબેઠો હતો તે જ ભાવમાં પ્રાધાન્યન ઈ-માસ્તર રામાનુનનિપાત્ર-શ્રીબ્દ-
પીઅમ-વિજ્ઞાનમિધુવન્નેવાવણ્ય તિ
- રામાવસ્ય ખ્યાલયમ્મતત્વારા શીમરાવાર્યપરમાવિનામ્ પતેમાં માચ્છતા દશમતભેદને મારા મનસિ નાયતે–વિ શાસ્ત્રમ્માલ્યાને રમવલ્સ ન્મતે ન વા ! યત થીમછમતવિરોષિમાવે; તેÇમાર સર્વ પુર્વ સ્વભાવે માવાક્ષમતે મામિતિ વર્ણવન્તીતિ

Page #10

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
અતઃ શાદરસૂત્રવ્યાખ્યાને સર્વેT ઉપમ્યમીનમાબ્વેન્ચઃ માન્વીનતમર્માપ વ્યાસસમ્મત ન થા
ત્યેવ સન્દ્રિજીતે
४
વ્યાસસાતમ નિર્ણયસ્થ પ્રયોજ્ઞનમ્
अतः सर्वेषां भयाणा मध्ये कतमत् कियद् वा व्याससम्मतमिति निर्णेतुं प्रयास નિયતે । યતો થર્ માપ્યું સૂત્રૠમિમાં, તનેય પ્રમાળ મવિતુનું નિત સૂત્રાર્થનિયે વેવા વાચાર્યનિષળસ્ત્ર વ્યાસસૂત્રાઐનિરૂપળ બીનનિરુષળાત, વ્યાસસ્યેક વેતાથૈજ્ઞાનસમ્પન્નાના શ્રેષ્ઠતમાચ ! તતથ્ય ત્રાજ્ઞાનાય વેવાન્તમતમેવ અનુસરળીયું મોક્ષામઃ । યશો મુખ્ય
નિતિ
“વેતાન્તવિજ્ઞાનમુનિશ્ચિતાઃ સન્યાસયોાત્ યયઃ યુદ્ધસત્ત્વીઃ 1 તે બહાોજેપુ પરાન્તાહે પરામૃતા પરમુન્તિ સર્વે ” ( શરા૬ ) બીર વેવાન્તાર્થવિજ્ઞાન મો દેતુઃ ત્યવામ્યતે, તન નાસૂત્રાર્યજ્ઞાનાવીનમ્ । યાસલાતમાનિયે વધા
',
જિન્તુ સર્ચ માધ્યનૢિ સૂત્રવ્યાત્યાનાછે સ્વત્વમતાનુજમ્ પતાદા દ્રુશ્ચેવં નારું વિસ્તારિત, ચન્ દા સ્થામિમનિર્ધ્વય ” સમન્વ તિ પ્રતિમાતિ સર્વેષામ્ । પતત્ ત્મ્યતે, અયં મતમેશ્વેત્ નિરારખીયા, તદ્દા વ્યાસશિષ્યપરમ્પરામેળ યા ા વિન્ઝેવેન આયાતા, તત્ત્તળ વિના પાયાન્તર જ્ઞાતીતિ, યતો માવદ્યાસેન અસ્મિન્ પ્રથમધ્યે તર્યું વિનિત તક્રૂતિ ન દશ્યતે, ધૃતવર્થ નિશ્ચિવપિ તિ रचितम् एतदपि नैव उपलभ्यते । તતÆ “અયં વ્યાસસમ્બવાય” કૃતિ સર્વાસિમ્મતો જોષ સાવાયો દરયતે હોઠે । થતો બહ્મસૂત્રી વ્યાસામિમત-વ્યાત્યાનિચઃ ચ
ન સમ્મતિ કૃતિ અપિ પ્રતિમાતિ
ય(સસોનિર્ણયત્તમાનના
તથાપિ વિરોધેળ સાવધાનતયા સત્યાનુન્વિત્સયા = સૂત્રાપાત્ બાહોર્નને તે વ પ્રતીયતે, ચત્ સૂત્રાર. તત્વર્થ 7 મિપિ હ્નિત તમ્ તિ શ્પન 7 સમીનમ્ || સૂતો માવત. સ્વતમૂત્રાળા વ્યાવ્યા નાનાગને નાનાવિધ રિતે શ્વેતત્ ન ત તસ્ય અમીષ્ટ વિસ્તુતિ । મનનં 7 વ્હોઽપ ચોદું શવનુયાત્ તાદર્શ ક્ચ્છા નૈય કન્યારણ્ય મવેત્ । ન જોડવ છેત્ાવનનમ્ આશ્રિત્ય સર્વે વિવવન્તામિતિ 1 વ્યાસસૂત્રાળા નાનાવ્યાહ્યાન નિવારયિતું અન્યદ્ધિઃ મવદ્યાસવેવૈ સૂત્રમધ્યે સ્પર્શ તેપ, તત્ ન તત્ર સર્વથા વિદ્યતે કૃતિ ૫નું મૈં સન્ન તમ્ । મિષ સ્યાત્ સૂત્રાળામર્થ શિષ્યો ગુરુમુન્નાનું બધિામ્યતામ્ ત્બુદ્દિશ્ય સૂત્રતા માવતા તાદશમ્ શિ स्पष्टतया न कृतम्। यतो गुरुमुखाद् अनागता विद्या न सफला भवति ત્યેવ પ્રસિદ્ધ હોવ
अ

Page #11

यथा नास्त। अतो मात्रा न अन्धमध्ये A
APKA MAA यति एव, तनाव
प्रथमः पादः-नाम्बपरिपा यथाहु ---"सप्रायविहीना ये मास्ते विल मता" इति। विपयेऽस्मिन् पायेण विसादो नास्ति। अतो मन्यते एतस्मादेव कारणात् सूत्रता गवता अन्यस्य प्रत्यक अ याय राधिकरणानाच नामानिक न अन्धमध्ये सनिशितम्, तथैव पूर्वोचरपक्षनिर्णायक परिमापासूत्रादिकमपि न नम्, एतत् सर्व गुस्पोम्प शिप्यसम्प्रदाय अधिगम्यताम्-इत्येव तम्य राय आमीत् । किन्तु तयापि सर्वासा पिताना फश्चित् साधारणनियमो यति एव, तेन सूत्ररचनाया अपि फेनचित् साधारणेन नियमेन भवितव्यम् । तत तनियमानुपजिमि अपरैरपि प्रयझे कृते प्रागुक्तपिपयादिनिदंश कर्तुं शक्यते । ये खलु "शा रस मदाय एव व्याससम्प्रदाय" इति मन्यन्ते, तेषां चाकरमाप्यमेव ध्याममतानुमारि माप्यम् इत्यवधारणे न कापि घाधा भरेत् । ये तु अत्र विमतिपना, नून तेपा टने स्पात न अनावस्यकी "तनिर्णयचेष्टा ।
व्याससम्मतमाप्यनिर्णयस्य दुधमाहत्यम् नूनमेतत् कार्यम् अतीव दुरवगाहम् । इयद दुरवगाह यत म्वयं भगवन्त सूनकार विना येन केनापि पतत् कार्य फरिप्यते, तेनैव अमितव्यम्। यत एकम्य चिन्तित नान्ये सम्या नातु शक्यते, सौन्तर्यामिणं विना। न जायते एतस्मादेव कारणात् कि महामहापण्डित-सिद्धमहापुरुष-मारी आचार्ययनै एतद् प्रामसूत्रमन्यमाप्यरचनायो तायामपि व्यासामिमतसूतानियाय पृधम् वा विगिप्य कश्चित् प्रयासो न वृत्त । “अयमेव स्पासाभिमतसूत्रार्य इतोऽन्यो न कश्चित् अर्थ सम्भवेत्' इत्येव किमपि प्रयत्नानिक न ते कृतम्।
વૃત્તાયો લખ્યધ _ विमिन्नमाप्यसन्दर्मसन्दनिन सपा मनमि ६॥ पिता स्वामापिकी। यत ચાદરમાખ્ય દાતે વિમાગતા નાનાળ તો શુમાવીનવૃત્તિના આત્માને बहुपु म्यले खण्डितम्, तदर्य युकिरपि प्रदर्शिता, यमा मानन्दमयाधिकरणे दृश्यते । परन्तु कृषिकार माचीन व्याख्यानम् अवलम्व्य नैतत् पृतम् । तथैव शरमगवत प्राक्तनाना વધારાનોપદીનાં મત અનુવર્તમાને વાર્યપરમવિ મચ્છરનામાનુનાહિતિ આવાગ્યે सह यत्र अधिकरण-पूर्वोतर-पक्षविभागाYि सूत्रार्भनिर्णय च शरमगवतो मतभेदो दृश्यते, तत्र पलत पोषामना-मि सह शहरमातोऽपि मतभेद सजात-इति फल्पयितु शक्यते, तथा सति तत्र योधायनादीना वाक्यम् अपलव्य Vता |नमीटमतनिरसन शरमावता कमुचितम् आसीत्, परन्तु तेन नैतत् तम्। न वा मास्कर-रामानुजन-परवतिमि शाहरप्यटीकानि कैरपि एतत् समाचरितम्, येन शहरमगवतस्तत्र तथैव आशय आसीत-इत्यपि मनुमातु शक्येत । एव वृद्धिमतखण्डनसले ततोऽपि प्राचीनमाप्यादिक प्रमाणतया मनीयमेव
आसीद, तदपि न माप्यता कृतम् - इति तु प्रागेव उक्तम् । तात्विक मतमेद-निरसनाथ । केवलम् एकस्मिन् स्थले वृष्टि-तोऽपि प्राचीनतर-पसन्मदाय-अपर्वक-युफसिय-गौडपादाचार्य

Page #12

વ્યાસપૂત-બ્રહ્મસૂત્રમાર્થનિર્ણય પ્રણીતમે રિબાવાક્યમુદ્રધૃત્ય પ્રમાણત્વેન ડાન્યતં રાફરાવતા. પરંતુ વહુયું એવું નૈતન્દ્ર છત અન્યત્ર માવઠુષવર્ષાવાયેય વાક્યમુદ્ભવ વિરુદ્ધમાં નિરીકૃતમ્ ! પૂર્વાવાર્થમાં મત તેષાં વાક્યાવશ્વનેન ન ચાપિત, ન વા તતો પૂર્વાવાર્થવવનમાળે વડિત માવિત્પાકા ફતસ્ય જો દેતુરિતિ વૈવ વોદ્ધ શક્યતા
વૃત્તિવારીનાં નામાનુલ્લેવરણમ્ અથ વુિં વાત્ર પ્રાવીનવૃત્તિમાષ્યા તવ વિો. તન્નાતક, અતઃ શરમાવતઃ તેમાં સત્ર ૩પમી નામવા, તેન તેવા વવનાતિમા નીપરથાપિત, અથવા સુમતિપ્રસિદ્ધવાન્ બનાવવા વા, તેવા માખ્યાવીનાં મતાના રથનુક્વવનાદ્રિવં ન પ્રતિ, એથવા માર-રામાનુનાવીનાં ચાત્યાન વધાયનોપવર્ષાવિમળીત-કાવીનવૃત્તિમાખ્યાનુાં મવતિ, અતઃ રાક્રરમાણ્વી તારવર્તિ-મારઝુર રામાનુજ્ઞાતિમાખ્યઃ સ વિરોધેડપિ વોલાયનોપવર્ષાતિપ્રણીત-કાવીનમાખ્યાવિમિ સહ વિરોધાત્ શાફ્રામાખ્ય વદુષુ સૂત્રાત્યાનાવિપુ મારાવીનાં મતવીનાવાડનાર્થ સ્વવયુદ્ધાતિં તેવિ ત્રિવેશિતમ્, માહ્યર-રામાનુનાહિંમતો - નીયત્વેન કથિતોષાયનોપવર્ષાવીના વાસ્થાનિ પ્રમાણāન પ્રતિનિમાખ્યઠ્ઠમાવતી, અસખ્યદ્ધત્યાઃ ગસમાવિતત્વાર્થ ફતિ નિતું ન શક્યતો શાફ્રારમાળે પૂર્વપક્ષāન ઉપન્યતાની મતવાવાના બાળ મા-રામાનુજ્ઞાતિમિસિદ્ધાન્તઋોળ પરિગ્રહ, બ્રd | તે લg મતવાલી સર્વત્ર વોઘાયનોપવર્ષાવીના સતા––ત શદ્વારમાટીક્રાતિશ્ય પમ્યતા યતઃ રાક્રૂરમાથે વૃત્તિ-મતષ્કિન માખ્યાદ્ધિ તન્નાહ્મઃ સર્વત્ર સમુકેલ છત, અન્યત્ર ન રુતિ દરતે . અતઃ રાજ્જારમાથે પૂર્વવક્ષવેન ઉપન્યતાનાં મતવાતાનાં વિજયન્તો મતવાવી પરે પૂર્વારા પદ્માવતી થિન્તો વા વધાયનોપવર્ષાવિમિ પ્રપિતા, છતિ વા મળ્યøફ્રિ સ્વય સમુદ્રાવિતા રતિ નિતું ને રાતે 1 ગત વોયનોપવર્ષાવિમિ સહ માર-રામાનુનાવીનાં સવો યથા યુનિર્ણયઃ તૈથા વૃત્તિજારાવાનામપિ ફત્યેવ મતે આ
મીરાનાં માધ્યમમાધ્યવિવેવનમ્ અથ પુનઃ યેવ રાલ્ફરમાવતાં વૃત્તિકામતરવદના બાવીનતર-વૃત્તિમાષતાં વાક્યોતિ ન પ્રતિષ,તથા રક્રૂિર-પરમવિ-માષ્યવૃત્તિઋતોઓરિમાર્જીન-રામાનુનાવય-અધિકરણ-વિમાાતિવિષથે સૂત્રાર્થનિર્ણયે ૨ શારમાળેળ સહુ ચત્ર મિન્નમતાવન્વિનોમવન, તંત્ર શારયાત્યાનાતિરવદનાથ શિશ્નરર્વવરિ-માખ્યાતિ ને તે પ્રમાણત્વેન પ્રતિ ! મારાવાર્ય રામનુનાવાર્ય રહ્નાવિવાનન્તર રામાખ્યપ્રતિવાવ ગતિ વહયા છdવન્ત, તથાપિ ડાધિ
T-વિમાાતિવુ તે માનાર્યવય #ર નાનુરન્ત કવિ શશ્નર-પૂર્વવર્તિમાખ્યાતિ પ્રમાણેના શા#વ્યાત્યાન ન રવિષ્ઠિતવન્ત, વીવલ્હન્વિતાધિરણવિનામાવીન ઇવ સર્વવાતિલસ્મતાનું ફર્વ cવી તે વતન વિવૃવત્તે સ્થાપિ કો હેતુ રિતિ નવ વાદ્ધ શક્યતે |

Page #13

પ્રથમ પર–– Hપરિવયે,
રામાનુંકાવીનાં વૃત્તિાવાનુ ચવા રામાનુનાવાયેંગ વિધારવાક્ય સ દિન વૃતમ્, તદપિ સન્ વિવારવાક્ય વેતિ સનિતે . યમુનાનારિધિ યર્ વૃત્તિ-વાયત્વેના પતિનું, તવ ને માગુનાના કૃત મારરાનાગ મેવ ઉપવાક્ય વૃતમ્ તષિ સ - વલ બત તાપી વૃતિમો – ફ્લેવ ાતીયત રામાનુનાવાઇ uદતયા ૩ —“વિતીની પોપાયન પૂવવાયાં ક્ષિપુ, તન્મતાનુસારણ સૂવાલા ચાલ્યા સ્થને રિા તેને પોલાયનવૃત્તિ દર , તા સેન તન્મતાનુસારણ સૂતિ = રિલિત મત, અપિતુ તેન “તવનુસારેગ” હસ્તેવ રિલિત ચRI મતો માવતા રામાનુનાવાયેળ ધોધાયનવૃત્તિ ન પી દત્યે સ્પષ્ટતયા પ્રતીતિ .
માવીના પૃત્વનુનાયિત્વે રાય માવતા શાનાર્યે તું વિમો રદ પવેતિ સમાન . તો મતભેદ માહિતોનપર્યન્ત સર્વત્ર માળે વૃાિમત નિતભા અત્ર તેની વૃત્તિ રમત સ્વતિ, તત્ર વૃત્તિને સ ી#માવત મત્યમેવ ધામ – ફ્લેવ અનુનીયતા બિન્યમ્ અનવોજ્ય માધ્યમયે બાવિત બન્નપષ્યન્ત તન્મતત્વદને ન સમવતિ છે તેના માતારામાનુનાવીના મ બમ્પાસ્યાને ત’ વૃત્તિ વિદ્ધ શાહરહુબવ્યાયાનમેવ, યા શર મવિભૂત્યુ વૃત્તિ ચાલ્યાનને મત તેવત છુ વિકારમત તત્ શર્મિતવૃત્તિછા મતવા તેવો વિશ્વામિત-સુત્રાપન્મમૂ૪ શામખ્યમેવેતિ પ્રતિમતિ | માર રામાનુનાવયો વૃપ્રિન્યમ્ અનુપમ ચયા બાદમાવત પર્વ નિમિતે તન્મતે સૂવાર્યાવિ જ વિવિતવન્ત–તિ છે તે, ન તથા પાદરમાવાન વૃત્તિન્ય અનુપર હિ બન્યા બન્યત સુતર્િ માથાન્તરતો વૃત્તિwારમત તન્મતે સૂવાતિ જ પિયતવાન–ત્તિ વયિતું શક્યતેતેને માર+રામાનુનાવીને તે દ્વવ્યાચાને જ સયા વૃજ્યનુલારિ– દત્ય ન નિશ્ચય |
કથાસરિયો લય ધ તવ કૃત્તિશામતમેવ વ્યાસાતષ દત્યપિ ન સમયે મા, વિરેણ સહુ વ્યાલય પર્વનુસબન્ધામાવાની વૃત્તિwાસ્ય કવિત્વસ્પનમપિ ન તત્ર બાનુ વિવધતિ, પીણામપિ મત મેવવનાત્, મત તમત ચાત્યાને ધ્યાલમતાનુસાર હત્યા નિર્ણય સુરપાહત પતિ પ્રતિમતિ
બાસમતસ્ય નિધિત્વે િયદુના, બાસમતવર્ણનમ્ પવમેવ સુત્ર વિવાદ્ધાપતીષ, ચત્ત (સ્કૃત શક્ષિાવુપત વિના જત સુવા ન સર્વે સ્વી રખીયતિ માસ્તાવિમાદ્રિ સર

Page #14

વ્યાસસઘ્ધત-નામુત્રમાનિયા
ધારિતમ્ । બત્ર મુન્ત્યારળજ્ઞ યત્ વત્તુતે, તવું અન્યન્તુઃ પ્રથમધ્યે વિષયસન્નિવેશો ન વર્લ્ડ યુક્િ અનુલરતિ, બિન્તુ મન્થનું. ફ્રેન્ડ્ઝામવીતિ । અતો માવવ્યસિદ્ અન્ય. વ્યાસમનિÒયઃ અતીવ તુરો,મતિ । અતવ “વેવ વ્યાસમત નાન્ય” કૃતિ જ્ઞ નાપિ અવધારયિતું યમ્ । વસ્તુતસ્તુ સ્માત્ સર્વજ્ઞાત્ વરાએઁ અન્ય: જો સપૂતિયાં સર્વજ્ઞો ન વસ્તુમ્ અતિ । તેન અન્ય. પરસ હઁાતાશયનું આવિષ્કૃનું ન સર્વીં સમ્પૂર્ણાંતયા સમાઁ મવેત્ । ગત. સિદ્ધમહાપુરુષાળામ્ અવતારાનામ્ આવાએળામ્ અપિ વ્યાસમતનિળય: અતીવ દુઃસધ્ય: તંત્ર સન્દેહાવસરો નાસ્તિ, òા થા સ્વમત-પ્રવ્યાપનર્થિનામ્ વ્યાસસમ્બવાયવૃદ્િદ્ભૂતાનાં માધ્યનામ કૃતિ પ્રાત્રીનમાખ્યોંરોપિ વિતિવન્તઃ ।
Ε
જ્યાલક્ષ રતિમાનિર્ણયસમાવનાહેતુઃ
તથાપિ ત્રાસૂત્રસ્ય સૂત્ર/રામિમતાર્થનિયે વૈરાયે જ્ઞ મનનીયમ્ । ચતો ગ્રન્થરત્તનાયાં વિષયસન્નિવેરાનામેિવ ગ્રન્થારસ સર્વથા ફ∞ાધીનું મતિ । વિષયાતિ તુ પ્રાયેળ યુજ્યધીનમેવ । તતÆ ન્થરવનાયા ગ્રન્થસ્તું. ફ્રન્છાનુસરિ-વિષયન્નિવેશવિષ્યે યુત્તિમાયોપિ संगतो भवति । अस्य व्याससूत्रस्य तादृशयुक्तिभागमात्रम् अवलम्ब्य अस्माभिरपि व्यासસૂત્રસ્ય સ્થાસમિમતાર્યું: નિર્ણેનું શવતે । યુઃિ રવજી સર્વેષા સમ્પત્તિ, યુત્ત્વનુસરળ હિ અસ્મા સ્વમાવ, સા તુ ન ∞ાધીના, ઇયા 7 યુત્તઃ સામર્થ્યમ્ અન્યથાનું શયતે, બતો યુત્તિસહાયે: અહ્વામિ વ્યાસત્રસ્ય યુત્તિનૂત્ઝામિત્રેતાશાઃ તથા તસ્ય ફ∞ામૂ∞ાશા પિ શ્ચિત્ આવિષ્કૃનું રાજ્યેરન્ । પોપસંહારવિ-ખવિધતાત્પર્ય-નિર્ણાયાિ. સર્વેષા પ્રગ્ન્યાનાં તાત્પનિર્મય: સમ્મતિ । વ્યવહારોઽપ તથૈવ દરયતે। પૂર્વ ૬ તાદશમાયં નિહ તેનૈવ કપાયેન વ્યાસસૂત્રસ્ય વ્યાસામિમતાર્થનિર્ણયપ્રયાસો ન વ્યર્થો મવેત્ શ્ચન । પૂર્વ રીત્યા સૂત્રાર્થનિર્ણયે શ્રુતે વ્યાસે∞ામૂત્ત્વ-સૂત્રાર્થમધ્યેઽપિ સંશય-વિપર્યયાતીના સમ્ભાવના સ્વષા વ અવશિષ્યેત । અતો વિષયાંત્રવેશાદ્વિપ વ્યાસામિમતાષિરવિનાાતિ-સમાજોનનેન તથા તાતપર્યનિબાયવિરેન સૂત્રાર્થનિર્ણયે અસ્મા નૈરાશ્ય ન શોમનમ્, પરસ્પરવિરુદ્ધમાળિ વ ત્ર સહાયતા મિષ્યન્તિ
નિવધરષનાયા પ્રવૃત્તિનેતુ
નૂનું માદશ-ચપવુઢીનામું તાદશ ધર્મ પુતરાનું અગોમાં, મિત્રિમ્ અતજ્ઞતમેવ । તષિ પર્યં ચોડ્યું મે પ્રયત્ન, તસ્ય અયમેવ આયઃ તિ મમેમાં વ્યર્થને દણ્વિ અસન્તોષવગાત્ અનુમ્પાવગાડ્ વા જોવિ મહાત્મા વિષેઽસ્મિન્ બવત્તુત, સ ત ત્રત્રાળાં વ્યાસસમ્મેતાર્થનિર્ખચાર્યે પ્રવૃત્તો મવેત્ વ અર્દૂ સપ્રયાસો મવેયમ્ । यतस्तदा ઇંદ્રાનિત વ્યાસામિમતસૂત્રાર્યનિર્બેય. પૂ॰તા કાનુયાત્ ।

Page #15

મય પા–મુત્રપરિવા
પ્રખ્યનામ વિનિયમનાય નન અને અધ્યામિક મૃત બચ્ચન્ય 9િ ના મમિતુ નિત, જય "तम् मम नाम सममान, फथ मन्यफळ, पो या अम्प प्रतिपापिय इति । यतो મમર સુરિ પતય નામાનિ વિશ્વમાં દયતે બન્યો અમિ નામમિ મતિ રો –ાિવ, માન, મામા, બીમા, શારીર , વાયુ, મૃત્વ, ડાબીમાંમા તિા તdધ કચડિજિ મન મામા યતિ : પતન પ્રચોડ્યું જાયગાનેન બર્ગત, અત્યંત બઈ પાધનામમળન તિ અભિમન્યતે મમિ પુ, નર્ચ તમે 7 અનુમન્યતા ધાન્યમા વાપી આપુનિ મિ મન્યતે–તમયુદ્ધવિન નિષિ મનામણાાિ ોિ વિનિત તિા અન્ય પ્રતિપાદવિ વેરિ તવ મતો તે નિતિન પ્રતિપાવે મન્નાન, મને – પામનનું, મા મળવા ખ્યા બન્યવિષયે વો મત વન્ત 1 અતિ પિયદિન બનાવ અમન જાળપમ્ |
પ્રખ્યાવનાથી નિવપ્રસ્તાવ તતવ દ્રવ્યમુ–પ્રખ્યમામ હદ રજના જમિતિ મત્રો એ યાયાધિપણ ભૂષિમા દયને, તવ દ પામ્ પાખિતે તૂટજાવતા * પૂજા
વાવનાથી જ નાર દામ અનુનામ . તે પામ -પરબાનાં પ્રતિપાઘ-નિયોપાય દરા : પતમ પ્રચય રચના કરીયાવરે સર જો વિપયા નિયા ! ચત ખ્યમરિન રનના ને બાવિ મતિ આ વાર્યનિર્ણય મુનો મવિશ્વતિ તથા તિ અન્ય કાર્યનિને સૂકાર્યનિબળા વારિત વાત રા ન મમ્મવિત, નાચ-વિતામ િક્તમ સ્પિરિમાણ વ્યાસમતાનુકારી હત્યપિ ટુ
થાય છે વ્યાખ્યાતાર પ્રાળ મતવિરોએ મનસિ નિષાય તવ મતવિશે મતિ વિપચિવ સત્ત સાર્ય વર્ણવાય, ન ત્રાક્ષાનુરેખ સૂર્ય પ્રાદુઝતયન્ત પરતું જ સાર્ધનિયે સચ ા લવારાનુસાન [કાર્યનિર્ણય તે મતિ જુવાનિય વધુ મત, સૂમિમાય સપનો મવિશ્વતિ, સુચોંડપિ વિનિગતિ મત
અતીનિધિ દેવામાખ્યમ્ તવર્ય મામિ મા છે મીમાંસાવનસિદ્ધાઃ | સ = અમિનું - મધમીમાંનાબળેષ ધુતા ત મીમાંસા કમીમાંસા ૪ રતિ પ્રચાઈ યુનિયા : વૈમિનિ-ધ્યાયમુનિખ્યા નિત. તેન ધ્રુવ સિદ્ધાન્તા, પર્મનીમાંસાયા ૩પયુal, તે પ્રમીમાંસામપિ અવશ્વનીમાં | તો અમે સિદ્ધાન્ત –– ૬, પરમાત્ જરા

Page #16

१०
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
વેવાર્ વા અન્યો ન જોઽવ સમ્પૂ॰તયા સર્વજ્ઞો સવિતુમ્ અદ્ભુતિ । વેવતા વા ઋષિવા મનુષ્યો વા વેવજ્ઞાનં વિના 7 જોવિ સમ્પૂર્વતયા સર્વજ્ઞપદ્રવીર્ ગારોનું શોતિ । અપૌરુષેયઃ રચા ભ્રાન્તઃ યમેવ વેદ્રો ચાહ્મિ-મૈતુ તથા નિર્વિશેષાદ્વૈતનાળિમૂ બૌિિવષયે નેવ પ્રમાણમ્ । અહૌ િવષયે વેલાવન્યો ન જોડપિ પ્રમાળવેન પાળ્યતે । વેમિન્નાનિ યાનિ પ્રમાળાનિ પ્રત્યક્ષરીનિ તાનિ શ્વેત્ વેવાનુનિ, તનૈવ પ્રમાાનિ મન્તિ, મૈં તુ તાનિ સ્વતન્ત્રતયા અનથો. મેં-(વિષયયો પ્રમાાનિ મન્તિ । મેમીમાંસાયા અથમેદ: સિદ્ધાન્તો બ્રહ્મમીમાંસાયાર્ભાવ ગૃહીત, ગતિ । અત. અનૈòિવિષયે વેવી ધ્રુવ પ્રમાણમ્ । ધર્મદ્રહ્મણો: ઘેરેપ્રમાણાત્મ્યમ્
।
વસ્તુતતુ યુક્ત્તિરપિ મેં સિદ્ધાન્તમ્ અનુવૃદ્ઘાતિ સમર્થતિ ૬ । યતો યાજ્ઞિક્ અદ્વૈતના શ્વ ન હૌજિવિષયો મવતઃ । હોઃ સ્વાતન્યેળ તયોઃ અસ્તિત્વમા યિતું ન શયતે, વેમિસેન નાપિ પાયેન પુતયોઃ સ્વરૂપમ્ અવાનું ન પાયંતે । યત “તન્મન્ત્રણ અનુતિસ્ય ચારાકીય તત મ્” સ્વાતન્યેળ ધૃત્ યતુમ્ અનુસન્યાસુન્ન 7 સ્થાપિ પ્રવૃત્તિમંવિતુર્ ગતિ તથૈવ સર્વવિધ-વિરોષ-વિરહિતમ્ અનેય ્ અદ્વૈતભાવસ્તુ ન સ્થાવિલ્પનાવિયો મતિ । જ્યના હિં દાનુવા, દવિપરીત ૫નું ન સ્વાષિ મસિ વેતિ । નિર્વિશેષ-માવતું હિ સર્વથા દવિપરીતમ્ । અતઃ સર્વવિશેષ-વિરહિત મહાવસ્તુ સર્વેષાં દયાનામ્ ગદરયાનાંચ મૂર્છા ારાં મવેતિ ન જોઽપ ફ્ળયતુમ્ છેત્ શનનુયાત્ વ । તેન ર્મ ૨ મા ૨ સમયવિ સર્વથય અૌ િવસ્તુ બનાવપૌરુષેયવેતાદ્દેવ સ્મિન્ અૌિિવષયસદ્ભાવે વાતે સત્યેવ અસ્ય સમ્ભાવનાસમવને યુત્તિવિષારાભ્યામ્ અનુસધાતું વય પ્રવૃત્તા મદ્રેમ, અન્યથા વા અનુસમ્બાનવૃત્તિષિ અમારું મસિ 7 ન્રીયાત્ । મતો युक्तिरपि समर्थयते - यत् अलौकिक विषये वेदा एव प्रमाणम्, अन्यानि प्रमाणानि तेषा સહાયમૂતાન્યેવ તિ ।
અહોિિવષયે વેદાન્તર્મનીમાંસયોમર્
વેવાન્ત તુ સિદ્ધાન્તોઽયં કારાન્તરેખ પવૃિદ્દીતો દશ્યતે । તન્મતેન ધર્ ધ્રુવ સર્વજ્ઞઃ, વેવાદિ અક્ષ્ય ફેશ્વરસ્ય જ્ઞાનજ્ઞાપાઃ શન્દ્રરાશય વ્। યમેવ અન્ન મીમાંસાં– ઢયમધ્યે પૃષ્ઠો વિશેષઃ । અવશ્ર્વ મમીમાસામતેન ર્મવિષયે વેવા વ પ્રમાણમ, અનુમાન વર્ અપ્રમાળમ્ । વામીમાંસામતેન તુ કાવિયે વેવા ધૃવ પ્રમાળમ્, અનુમાનાનિ તલૈં સારીતિ વિશેષ, મહાળો મૃતવસ્તુવિષયત્નાત્।ર્મળઃ ભૂતવસ્તુવિષયત્ત્વે નાસ્તિ । તતોયમ્ અનયોર્દયોરે: મૈઃ । ચથોત્ત્વ શામળ્યે “મૈં ધર્મનિજ્ઞાસાયામિવ શ્રુત્યાય પૂર્વ પ્રમાળ ત્રા નિજ્ઞાસાર્યા, હ્રિન્તુ શ્રુત્યાય : અનુમવાયÆ ચધાસમ્ભવમ્ પ્રમાળી, અનુમવાવસાનાન્દ્ મૃતવસ્તુવિષયાત્ત બાજ્ઞાનસ્ય ।” (ર્ચ સૂત્રમાધ્યમ્) |
1
7
1;

Page #17

मयमा पामपम्मपरिपप!
Hunirani सम् भाजप - मनीfrth भान गाय-rint मागा निभर-मनी पर मानस
म नार ..गायन भर ममारिस्नि, न पोहस्ति-re are fruiri मननि 14 पा बरामि .in प्रयास गित । AT fim sin+ पपग भासपा मtaa अदिला, भरिनिय in R पनि मनम मानन 1 समन भारतमा पिन ।
पानी पामिप ममामा पम
मन ममागिरकर 77 Hi, RAT मान-मन भगम्-धनि पुनित
मन या भमान । मार काम पाम भार R
T E-माम मानमा माप परमतता मादिक पनपन, तप Traat मारिन् । तो पागगि दिसनाम, माना तY Trar'
माग | तो तेरा मति सानुनाहिपित पनि । न भारिप ते मा १५ पापिनी पान नानि मामा मानिा पातम् -4 मिति, पुद्धिमा । प५५ ता' म !, Hu-11 . स्प र। यथा__ "निनेपाली पास-1ए पार..!
पन पनि पनि प्रति ।। इति । (गरपारि )
सानुगमन गापा भनो पंदना - ( भरिदिENirat-1 पा 7 गम्भाति फा। चम्पारसमन-निया भगिति ! ५१ समाय। घरे अमनमानसाविमा, तम्प आरती || "FAIR मतान्तरम्" इत्यपि मामा गम् मगफिरवि भिमता समानामा पनि । नपा 7 मिमी मतानि गये
५ नपा ममागा मान्ति-सप प्रायति । भना यानुसरगर्मष अगपिपिसे V५ मा
प्रामसरनापाः प्रपम पौशलम् तिगादेव पारणा । मगमन् पावरायग स्यगतेन तत्वोपदमम् महल्या दमतेनेय तत्वोपरे । एलान् । तापि या सातमीजामा तेन पतन तम्। यत
निदपरनामानेर तत्वनिर्गयो सस्पत, बेदम्य उuruwar अयं यदान्त । पूमागे मागहोमादिमूलन कमका तान् वर्गते । तेन थेम्प अन्तिममा) येदान्त
dra | Prina
निर्णयो
यते । तेन २०५८

Page #18

१२
व्याससम्पत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
પુર્વ તત્ત્વોપદેશાર્થમ્ અવશ્રિતો માવતા વાવરાયોન । વસ્ર અમ્રાન્ત-તત્ત્વોપદેશોષિ સમ્માવિતો નાત । વ્યક્ત્તિવિરોષસ્ય મતાવવનેન નાયં સમ્મતિ પ્રાોવ ઉત્ત્તમ્ । વ્રતો બહ્મસૂત્રરચનાઃ વીતરાયણ-માવતાન્ મેમ્ પત્તિષ્ઠમ્ આસીત્ યત્ વેવાન્તવાલયેષુ આપાતદવિરોધાના નિરાસમુદ્વૈન તત્ત્વોપદેશ' તઃ સાત્ । થતો વેવાન્તાર્થમીમાંસાષિ ભસૂત્રઅન્યસ્ય પ્મ્ ઉદ્દેશ્યમ, તેનૈવ તત્ત્વોપદેશઘ્ર અયò રત્નનાૌશમ્ । તથા સાંતઽપનિષદ્દા મધ્યે યંત્ર યંત્ર તાત્પર્યસંશય: પ્રાયેળ વા મતિ, તત્રત્ય-સંશયાપનોન-સહારેળ વેવાન્તસિદ્ધાન્ત-બારશનપિ નાસૂત્ર-મન્યસ્ય પ્રથમ રચનાૌશનું મર્વત । સનિલિદાન્ત પત્ર વ્યતિમતમ્
અથ સ્વમેવ ચેત્ બાસૂત્રરત્નનાૌશ, શ્રુત્યર્થનિર્ણય પૂર્વે કવિ બક્ષ્ય ઉદ્દેશ્યમ, તવા વિષે વયમ્ અન્ય મ્યમાનાનાં વજ્રના માધ્યાળાં મધ્યે યજ્ માળ્યે મુખ્યતયા નિષ-પ્રમાણાવ་નેનો ઔપનિવાર્થ-પીરગાય રનિતમ્, તેનેવ માધં વ્યાસામિમત બાલાળાનું રૂતિ । વ્યાલામિમત-સૂત્રાએઁ ન વાષિ-પનિષત્-સિદ્ધાન્તવિરોધી ઉપનિષન્નતનિરપેક્ષો વા મવિતુર્ અતિ । સૂત્રાળા યોઽર્થ: ઉપનિષતસિદ્ધાન્તાનુ, સ વ વ્યાસામિમતસૂત્રાર્થ. ( વ્યાસમિમતં દ્દિન વાષિ નિયત-સિદ્ધાન્તાવું અન્યન્ વિત્તુમ્ અર્હતિ । રાષ્ટ્રમત્તસ્ય ઔનિષનસ્યં વ્યાજ્ઞાનુસાત્વિÃ
મત પ્રતજ્ તાર્દશતા શરમાવતી ઐવધારિત સમાશ્રિત, યત્ વ્યાસસૂત્રાઓં વ્યાવ્યાનાછે, ચા જ્ઞાનન્દ્રમયાધિર-વ્યાાયાં, તવધિરળાન્ત તસૂત્રાળાનૢ આપાતકતીતાર્થીનામ્ અન્યથાસાધનષિદ્ધૃતમ્। યતઃ તંત્ર સૂત્રાળા ્ઞાપાતકતીતાર્થીનુસરઅે શ્રુતિયો. મધ્યે વિરોધગજ્જ। અવશ્યાવિની, તરિહારાર્થે શરમાવતા સૂત્રાળાં તમ્ આપાતપ્રતીતીર્થ પરિત્યગ્ય શ્રુત્યર્થાનુōોર્થે પ્રીત, તેન શ્રુત્યર્થમીનાસા( શ્રુતિસજ્ઞતિષિ તંત્ર સરક્ષિતતા । આનન્દસ્વરૂપસ્ય કાળ બાનન્દમયત્વવર્ખને તુ આનન્દ ધર્મવત્ત્વમેવ સિધ્ધતિ, તંત્ર શ્રુતિતાત્પર્યાં, “ભાનજો ક્ષેતિ ન્યજ્ઞાનાત” “વિજ્ઞાનમાનન્દ્રાક્ષ” “જ્ઞાનન્દ્રાદ્ધેય જ્યમાનિ ભૂતાનિ નાયતે” “સશ્વિાનનું ત્ર” ત્યાદ્રિ શ્રુતયઃ બાળ ગાનન્દ્ર મયત્ન પામ્ અનન્ત મિતાણ્ અતિપ્રતયા વારન્તિ । અત સૂત્રવ્યાત્યાનૌશહેન ગજ્જરમાવતા તંત્ર મળ આનન્દુત્વ ખત્વનું પ્રતિપાદ્રિતા, શ્રુત્યર્થમીમાસાપ-ન્યાસામિાયશ્ચ મનીષ્કૃત.। તતથ “તિહાસારાણામ્યા વેનું સમુધૃહયેત્” ( મહા. બા. મ . ૨૬૭) ઢાંત અર્વસમ્મતિનું અનુભવ્ય
‘'તથાડડનૅન્ટમસ વિજ્ઞમાન્યન સાક્ષિળા 1 સર્વાન્તરે સમ્પૂોં શ્રઘ્ન નાન્યેન કેનનિત્] ારાષ્ટ નિનું શ્રમમુાન્ય મત્યજ્ઞાનાદયાત્મમ્। મેં રસસના સાક્ષાનાન્યથા મુત્યુ વાં ” શાર્દ (મૃતયંતિા પુળા ૭૦,૪ પૃષ્ઠ.)

Page #19

प्रथमः पाद.-प्रसस्त्ररचनाकौशलम् १३ ત્તિ ભૂતાદિતાવનામુલ્ય માન્યતા માવાન્તામળેતનામ્ ડમ્પંગવિષય રિત | વાક્ય ર ટક્ટ્રોનિપજૂર્વા િપયતે તિ તાસામપિ બનાવ્ય, મુળે સભ્યમિતા પર રાતે-આવા સ્થાનનેન નરવનાયા વ્યાસ પુર્યાનુભવ મુખ્યમ્ ાં પાન શિર ઘા માસી, મતાનુસારણ તૈક્વાર્થને વ્યાસમિતિનવ વાગતા બત તÁરમતા થા વિનિપરત્વે તવ વ્યામમતાનુમતિમ િદત્યે પmતે જૈન શાસ
વા યુટ્યવિખ્યમેવ ટ્યમ્ કાર્ય–ત્ય નિયત | ત યુત્યવાનુમતગમેવ મહુવાનાશ તિ શરારા...તબબબયાખ્યાનસન નેના પ્રતીયતા
ts મહિમતપત્તિના સમાપન તવ પ્રતિસૂક્ષ્મતવાિિમu Mયત દાતા યો વદવો, ચયાં વારાણસી પદિત-મહામાન્ય નામમિત્ર તામિહોય, તયાં તનુરિળ છાતી-સંસ્કૃત-વિપાક્યાધ્યક્ષ-વાયવોકનૃતય બોwવાળી રામાનુનષ્પકમેવ ગો સ્પાર્યાનુમતતયા બાસમતાનુd, રાક્રમાનુ વેતન્નતાતપર્ધાનુ, ન તુ તાળાં સ્પણયનુષારિ, મતો ન બાસમતાનુતમ રતિ 1 લાફરમાવસ્થ બાત ક્યાવાનુવાવમિજાથી દારુચિવો તહેવ મત પ્રવીeતવાન ! તને તાવ પાપાજ્યમાવા તથા વિસિ પતવ સમિતિ અમ7ી તત્ર – રામમિત્ર યોકનૃતયો વિધિદાઢતવાવાનુયમિણ બાસના તે સ્વ બતમત વિકાનેન સ્વમતપરિપીપળાર્ય તવ બોઝન્ત યેવ પ્રતિપતિ છે પરંતુ જો હૈ અનિધિષિ શરમાળ વ્યાસમખ્યતન મનુભવિતા તો આવ્યાળિ દુર્યમીમાંસામુમૈત્ર તોપચારે વિનિતાનિ દત્યપિ તે પ્રતિપાદિતમ્ ી છું પર્વમેવ મતે વર મનુસ્મતવાહિમિ શાહરમતવિરોધિમતવાહિમિથ સર્વે પ્રતા સ્વરક્ત મવતિ સર્વ
ત્યર્ચમીલાદ્રારા તત્ત્વોપટે જવ મસૂત્રવિરને સૂત્રતાનું બનિમાયા મત યુત્યનુવાળને મુખ્યતયા ઘસૂલરવનાનામ્ !.
ઋતે યુતિ કામાખ્યરાનિકાસ તેને નિત્ દુદરમાવતો ય કાર્યાયામાં તત્ બનવવાતનું, ચત ધૃતિપિ પ્રમાણે મારિ . યયોર”—“તિ સ્મૃતિ સવજીવાશ્રમો ધર્મસ્ય ક્ષગતિ | માવવાનો વ્યાસ રુંધવત્ સર્વક, તન્મય કૃતિવા તેન તન્મતમપિ તિવત્ પ્રમા
ન અવે અતિ સુત્યર્ચાનોરેન શાળવતો ય સુત્રાર્યાખ્યયાણ તે સમીરીની બાસમતમષિ યુતિવત્ સમાવાળી યમેવ રિા પતર્ તું નૈવ વ શાતે, ચત “મૃતિસ્કૃતિવિરોધે તુ યુતિ ગરીવલી” દત્યેવ શાનિર્ણય ! માવતા વ્યાસેનાપિ અપ્રખ્યમ દ્વિતીયાધ્યાય પ્રયમપાવસ્ય પ્રથમ “ઋત્યનવસોપાલક તિ જાન્યસ્મૃત્યનવાસી વોપાસવ” ફત્યત સ-પિસ્મૃતિ-સિદ્ધા-નિરસનાવટે તમેવ સિતાતિના મતો

Page #20

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाप्यनिर्णयः વૈવસ્કૃતિ પ્રમાણમ્ ! તેન વ્યાસમતમપિ અતિ કૃતિવિરુદ્ધ મત, તપિ નાવાય
વિનુ થતો જાત્રકને યત્ર એષા ફુલાણાનું માપાતબીયમાનોર્થ કૃત્યર્થવિદ્ધત્વેન પ્રતિ, તૈમું ધાવ્યાખ્યાન દ્વરમગાવત. સતતિ પ્રતિમતિ પતન થયા છાત્રે પુરો.
પાન્ડાનત, યેન સ છાત્રવાળ્યો મત, તથા ગદ્દામાવતા પુરોપિ ગુરો ચારમૌવત બ્રા-પ્રવર્તકમાં તતસૂત્રે, આપાત-પ્રતીત ધૂનતાપરિહારઃ છત, અથવા મવિત. વ્યાસને છાકૃત-પ્રન્ટેન્થિ ૪થીત પવ ફતિ સિદ્ધમ્ ! અતઃ સૂત્રાણા ઇન્દ્રિત પવિત સપાતકર્તતાના અર્થના અન્યથાર્થ ગદ્દરમવત સમુસ્વિતોતિ પ્રતિમતિ / નૈતિત તને પાય મવતુમ્ અતિ લગ્નના
રાવાદિના ગાથાવાળસમર્થનમ્ ના રામવિત પતાવરણમ્ અનન્યસાધારણમ્ નૈમિનીયમીમાંસાયા કવિ ઝવમા = મનીયત્રાણા શ્રુત્વનુરોવેન વૃત્તિમાકૃદ્ધિ મધારણ દર તો એ પુ અર્થ, સિદ્ધાનિ પનિ, તાનિ સતિ સામે તાનિ વ સૂત્રપુ રૂતિ વાન્તવ્ય માબત ગવામિના | ચાટ્યાત4 પતતુ માવતા વાળ માગોધાત વરિ મનવત્ર યવ વાય વિરુતો થાશ્રુતીૉર્થ તત્રેદમુદિયતે | રામઢિમિ. તિલ થતા નેય, વિરોડો વૈઢિાના મવસ્તુ તે |
વારિ કથા બત્ર યુવરિત મિશ્રદીપિ કgવ્યાં. #રાવતા તાવ નમ , નાન્ય નવીન ત્રિપ સમારિતમા મુિ વળ્યમ્ ચાહ્મરણમ્ય નામૃત વામપારાના વીર્ અનુનૃત્યેવ ! બત. તાવરણ શતરમને ન સ વિ .

Page #21

મય વિ–-બ્રહ્મચાવનારા पस्तुतस्तु शहरमगवता व्याससम्मतसूधार्थ एव प्रकटीहत, यत तेन ने पुत्रापि एवं પ્રતિપાવિત, ચત્ત ત્રશતાનું બય નારાય, મા તું વિમ્ બન્યા ૩ષ્યને દૃતિ અત સ્ત્રીએ યર્ વ મૃત્યમિત તવ વ્યાસેન ત્રિd, વ ા વ્યાસામખેત તવ માંગતા માગમુનિ વિવૃતમ્ તિ ન સ્પવિત્ બાપ અવાર |
યર્થાનુસાળમેલ પૂરવનાયા હોવાહમ અત ધ્રુત્યર્યાનુરોધેન વ્યાકાણ આપતિમતીથમાનાર્યય કપચારણ યયામયોનને સવિતવ પ્રતિમતિ, તેના મૃત્યુનુસારણ તત્ત્વોપદેશકવાનમેવ વ્યાસહુનાયી લગાવત મુત્યમેવ કોરાજીમ્ હત્યન્નર સદાવર સ્થિર વર્વત જિબ્રાઝિવિષયેષુ સર્વત્ર ઊરેયસ્વરૂનમ્ વિવાન પધાજ્યાના શોમતે ! તો વચ્ચે સ્વતંત્ર વ્યાસમતય અનુકન્યાને તપાવનખ તે બેવ ચીમને, ન તુ મા વેવાપયેયત્વવિનાનું જd સુત્યનુલારિ-માલ્યાનવિ વ્યાસય સમતનું મૃત્યર્યાનુસારણ સૂત્રરત્રનાયા રામ્
(કપાસમાનુરાવાનિરાસ તપિ નિન્યને—ધ્યાન માવતા વકીય સ્કૂમળે તેવઇ લેવાન્ત સિદ્ધાન્તાનુસરણ તબુ, તત્ર તસ તવ સિદ્ધસ્વાનુમવલ્ય શોપિન પ્રવિણ –ત્મત્ર છ પ્રમાણમ? તમન્ અધિક્ષતવિષયે જતા ડપનિવતિરિ પ્રમાણે સ્વાનુભવવોશિપ્રત્યક્ષતિ ન વિધિ પત્યસ્તમ્-ટ્યલ મિસ્ત ઇન્મતમપિ તંત્ર પ્રતિમ–ત્યેવ સમીવનજરૂનમ / તથા હિ હૈં સર્વ જ સમાનાર ચૂકતે ય, ચહ્ય કૃતિમતિ, તત્ ત માવવિવાહિત સ્ થહીત મા ને દવા યઝાન નાયત, તા સર્વે સમાનાર મતિ, ચિત્ તે યમ્ વન્ય ઉપાય મન્યતે | જોરું – નત્રાતેતિ વૃદ્વામિ શ્રીશાન્ત તિ વીતે
, યયાસ્મિતા વાલ્મમિ દE સૌરિ સૌg તિા - પર્વ વેદાન્તપુ યર્ થH Jપતિ મવતિ, તલ વાહિત તરિ, અજેપામ્ ગદ્વૈતવૃદ્ધિ, બાપરે વિશિષ્ટ ઐતવૃત્તેિતિ પાસનલિપિ તવ વૃદ્વિમેવો મસ્તેલા તેન વ્યાસસ્થાપિ વેવાર્ય-વિચિળ જ યુક્તિ, સ ત સંસારનુરૂવિ વિશ્વતિ સવિદાય જ ર સમાચાર શુદ્ધિ તિ મુત્રવિત ! તો રેવાન્તાર્ચ અનુસરતાપિ મમતા ન્યાન બાજુમળે તે મતમેવ તિમ્ તેન માસૂત્ર વેવાન્તાર્યનિચે વ્યામતખેવ, નાન્યત્ મવતુમ્ અતિ, બqત્ર ૪ વેવાન્તાવનેન લેવાન્તસિદ્ધાન્તવર્ષના નિત તિ વરૂ સાતે ..
મૈતન્ યુરૂન્ સર્વત્ર વસ્તુ, ધર્મદ્રય દસ્યતે, યતિ બાપેક્ષિક 1 યા, ટે સ્ટd નિયત, ત્યહત્ત્વાદિ દેવોપવિત્નાવિક વા પામ્ તત્ર પર્વે

Page #22

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णय: સર્વેકા મત્યે દયતે | યત્વા તુ જ્ઞાનમે પ્રસિદ્ધ થવા તેન વેલીન્તાના તત્રહ્મણિ ચરિ તાત્પર્યે ધાતુ, તદા તેલ અદ્વૈતવૃયય પવ સમુચિત, તત્ર શ્ચિત્ સંૌરાનુ વેગ ન પનીરઃ જ્ઞાતધીનધર્મળ ન વતુર્વસ્ટાન્યથ-પન યુરૂનું પર્વ યતિ દ્વાન્તાનાં દૈતંત્રહ્મનિ વા વિશિષ્ટાદ્વૈતવાળ વા તાત્પર્ય સ્વાત, તેવા તવ તત કર્થ ન પ્રતિમયાત ? પૂર્વ પાસનાવિવિષયેબ્લપિ યોદ્ધવ્યમ્ રામાવેગ ન કોડષિ ધર્ટ પટયિત છે ! સં@ારાનુકવેરાવરાત્િન વસ્તસ્વરૂપાથાવે મવતિ | થ વેઃ પર્વ થપિ મત, તાં
વિષામેવ તથા માવ્યમ્, ને તુ પ્રેક્ષાવતાં વિચારશીલાનામ્ ; W વ્યાસાતીના નિવૃદ્ધીના માવતવતીરાળા” ઋવિકમૃર્તના/ ચતો ચોસલૂલમળે છેવ વેવાન્તસિદ્ધાન્તવર્ગને સૂલøતા પક્ષે ન મસમાવિત | સૂલતા દ્વિતીયાધ્યાય-પ્રથમપાદ્રશ્ય શ્રુત્યર્થનિર્ણયાય સર્વત્ર ગુરચર્થનુસરણં વ્યવૃત્તિ મત્વ સર્વસમાવત- મતય નિરવરાત્વ-ચક્રૂાયા “બન્યઋત્યનવરાતોષપ્રસન્ન” (રાશ?) યુવા વેવાક્નાર્થે પૌથત્વાન્યજ્ઞાનુગ-અદ્ભાષિ નિવારિતા પતન નિશ્ચીયતે વેવાન્તાર્ય-
નિવાસસૂત્રેડપિ વ્યાસ-મતરાનુબવેશ-રાહ્માપ વ્યા. શુક્યર્થનિર્ણયાર્થ ગો છો-સાધારણ-નિયમો મીમાંસઃ આવિષ્કત અવારિતી, તેનૈવ નિયમન મૃત્યનિર્ણયઃ શર્વચ યેવ માવદ્યાલય મકાય તો ચાસત્રમ સ્વાતણ વ્યાસમિમત ન ક્વિપિ વર્તત . વેદાન્તસિદ્ધાન્ત પર્વ તત્ર વર્ણિત | થોd માખ્યછતા સદ્ધરાવતા “વે-િવાય-કુલુમ-થનાર્થત્યાત્ સૂત્રાગામિતિ (શાર સૂત્રમાર્થમ્)
व्यासस्य श्रुत्यर्थज्ञानवत्त्वे शङ्कानिरास અથાત વૈશ્ચિત્ શયતે વિ વ્યાસ વ મૃત્યર્થ નધિમતવાન, ના! ફત્યત્ર પ્રમાણમ્ ? ત. કૃત્યથેમેવ વિખ્ય ઋષીળા મચ્ચે મતભેવો તે. ગત વ ખ્યતે મૃત્યવિષયે ઋષીના મળે જો તમેવ, તું સર્વમાન્ય-શ્રુત્યર્થ, પરિહાર્ય-સ્વત્વમતાનુબવેનન્ય , તો યવ ધિગતે, તવેવ સર્વેક્ષા મત-ગમીવ-પ્રમાવિત સત્ ધિત મવતિ | તેન શ્રતના સર્વમાન્યાર્થ-નિર્ણયો નિશ્ચિતમેવ સમવા મતવ વ્યાસમતેમેવ તત્વીય-બ્રહ્મસૂત્રમધ્યે પ્રદીત, સ્વચ્છયા અનિચ્છયા વા ફત્યેવ પ્રતિમતિ રૂતિ ?
હર્તપિ સન્નતના યતઃ સર્વમાન્યકૃત્યર્થજ્ઞાનું પ્રમાણ સાપેક્ષ, ન તુ ફછાસાધ્યમ્, માસ્મિ વા આત્મસયુt-મન સંયુજેન્દ્રિયસનિકૃષ્ટ ધટે તનજ્ઞાનમ્ વયમ્ભાવિ સર્વેક્ષામાં યથા ધટજ્ઞાને સર્વસાધારણું ધટત્વજ્ઞાનમપિ મવતિ, તથા કૃત્યર્થમળે કૃતિતાત્પર્યસ્ત્રપળ ફિઝિનજ્ઞાનમષિ મવત્યેવા અતઃ સંwાર-માવ-વિમુલ્ત. સર્વમાન્ય જ્ઞાન ન સમવિ ! સામ્પ્રદાયિાગ્રહવર્ઝનપૂર્વ સત્યાનુસખ્યત્સામાલનું વ૮ન્ય ચઢિ બ્રોડપિ તિર્થ યતેતા તેનૈતનું ૩૫૮મ્પનીયમ્, નિતત્ તુક્કરનું સમ્મવિ વા , તેન વ્યાસમતમેવ બ્રહ્મસૂત્રમ પ્રોટીમિતિ ન જ્યનીયા

Page #23

આ પરિવાર
સ્વનિ
જા
૫
मयमा पास-प्रामसूत्रपरिषयो
ધામિજીવરાજ્ઞાનિકોના જ ૩બેત– િતો પરિણામપતસ્વૈિશિનિ અમૃત મર્વય ત્યર્યવિરોયિન વાન્ ? ધ્યાન મમતા તેવો મતાનિ વક્રીયમબલમ સ્વદિતાનિ, તરા
-મતાનુસારવિ ને મતાનિ ન પુર્યાતાનિ, યવા ધ્યાનમતમેવ ને યુતિમ્મતમ્ | ગત તહેવ વરુ, ન સર્વસમ્મત-યર્થ એમપી !
બને વધુ પાલોમેવ ધા યુનામિ–ત્યે સમીવનનું, જા પગામિર્ધા તિમિર્સ ખત્યક્ષ અનુભાવોઈ નવું કારણ તત્તવિવિગેયે પ્રમાણન અન્યન્ત મથતા થાન તુ ત યુતીવ પ્રામામ્ પાહિ ! અનુમાનાવિધ તપ સાત્વેિને તે તો વ્યાજ યા યાર, તાવત્ મામ્ પીળાં મત” પિન્દીના મતે, બનુમાનાના એ પ્રમાણત્વેન યુદીતત્વત તેવા વિદ્વાન્તર્વે વામિમત અને રપાવર મોત ! બાસમતે 7 અનુમાનવીના શુનુરિન યુવા પાન ફીતયાત, બાનીમ્યુચર્ય પુw-યુમિરોવર ન કલ્પનીય | જોન માવતા થાય તે સિદ્ધાન્તોને ચા છત, નતા અને પરિદ્ધિમર્સિમિા તયપ પિwwાવતીના મૃત્યવિરોધિ-જ્ઞાનવત્વ જ અમિદમ, થી સખત-ચર્ય પૂર્વ પ્રમવી
ઝપીનામ્ અન્ના તવમ્ વિ ા લક્ષ્યન પિરામિયો ચર્ચાત્યયનેમિના, કાન્તા ઘા બાસનું ? બાસમતસ્ય ત્ય qન, બાલેન ૨ કિગાવામિતરૂખનાર, ઉત્તે અનન્યપતા !
નેતા ઇચિતું તે . તેનાં પ્રાન્તત્વ-યુત્યનમિઝર્વ બેન બનાવસ્થભૂ! તે સરૂ પ્રત્યક્ષાહિમમાનળિળ તિરૂપનિમિત્તઋયનનાની અને મોક્ષમાર્ગના સન સુબિહળોપયો િયાવન્માસ્ત્ર પ્રયોગને, તાવન્માત્ર કવિ પ્રત્યક્ષાનુમાાતિ પ્રમાણે મૃતિમમાર્ગ અવરનિતિ મારુતાના રતું ધનુક્તિ, ન થા અમિફ્યુનિ. તત્ત્વજ્ઞાન હિ મોક્ષય પાયમા, ડવેવસ્તુ પર્વ નિવૃલિકો મોણ છે તે પૂર્વ સાં પરમપુewાર્ય તક
તીખાં મતભેદ્ર વેગ નાયેવ, યોધ્ધતિ નો પોક્લયર પવ, અત અધિચિત્ર | પિકાવયો વનર સર્વે તત્ર બનાવૃતિરૂપરૂપવરાહિત્યવિવિધ મિક્ષમતાવઅશ્વિન | પરનું પાય-તત્ત્વવિષયે ધિક્કારાનરો તેવો | કૃતિનિFuસાઢિ પ્રમાણાનુરાવાડુક્યા તે તવાવિનો મન્નિા -- -ાર્યવાવારિપુ તેવાયું અનુક્તિ પ્રયત્ન સ્વામવિકી રાજે તુ વિશિષ્ટતતા તાતિ-મત-નાવિન, તેતર પક્ત તવાવિન પવા વિરોધન-વિરોબયોર્તિનવાવ, તાઢતયોર્વિદ્ધત્વાયા તેવર અનિરૂ

Page #24

१८
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः વિષયે યોનિપ્રત્યક્ષાનુમાનાવિ. કૃતિવત્ પ્રમાણે અન્યન્ત . તેન તેડપિ દૈતવાદિસમા પ્રત્યક્ષારિ-પ્રમાણરાળા: વેદાન્ત ચાદરી-સૂક્ષ્મદષ્ટિ-વિતૈય-ગુરુમત્તિ-વૈરાથ-શાસ્ત્ર-વિરવાसादिक श्रुतितात्पर्यभूत-निर्विशेष-ब्रह्मज्ञानाधिकार-सम्पादनार्थम् अपेक्षितम्, अन्यत्र तादृशम् જનવિર્યમ્ તથા પ્રાકૃતનનાના તે સાનુપ સર્વજ્ઞાત્મિવિમર્ષય તત્ત્વવષયે શ્રુતિનિરપેક્ષ-પ્રમાણ-સિદ્ધાનિ મતાનિ પ્રવાયામા | તેન તેડુ મતેવુ ત્િ વત્ છુચનનુમત-સિદ્ધાન્તઃ પ્રવિણ. જે તેષામેવ મંતાન વ્યાસન મળવતા સ્વછીયત્રાસૂલપ્રન્થમધ્યે વર્ષો તમ્ | મતતેવા પિ૦-ળાવારિ-મહર્ષીબા ગ્રાન્તિવર્ષનું સુત્વર્થોનમિત્તત્વાનુમાન વા નૈવ યુ¢ને વ સર્વસમતકૃતિસિદ્ધાન્તનિર્ણય સમવ
પ્રત્યજ્ઞીનાં શુતિવનું પ્રમાણાત્વરાષ્ટ્રના વથ ચેત મર્ત- કૃતિવાસ્થત કૃત્યર્થનિર્બયે પ્રત્યક્ષાનુમાનાદ્રિ પ્રમાણાના થવા પ્રયોગને મતિ, તૈચા કૃતિપ્રતિષાચવિષયેડપિ તેષા પ્રયોગને મવયેવ | તેન કૃતિતપાવે ગૌરિવિયેડપિ પ્રત્યક્ષાહીનામ િપયોધઃ કર્થ મવેત્ ? પ્રત્યક્ષાવિખ્ય પ્રમાણે કૃતવવત્તરત્વે ને વીર્યમ્ | બહ્મસાક્ષાતકારોવેવ સંશયાવીના સમુચ્છેદ્રસ્થ ઉપરાત “મિરાતે હૃ”િ ફત્યાતિકૃતિમ્યઃા મતઃ કૃત્યર્થવદ્ભનિર્ણયે પ્રત્યક્ષાવિકમાનામપિ કયો અસ્તિ પર્વ કૃતિ ?
મૈતરિ સન્નત , તિતિપાત્રહ્મવિષયે પ્રત્યક્ષાવીના અતિતિ | થતઃ કૃતિવાક્યતઃ કૃત્યર્થનિર્ણયો ન અનિવિષયઃ | તેન તસ્મિનું ઐવિવિષયે ઐવિપ્રમાાનિ માવજાન્યવ નૈવિવિષયે વિનામાનિ ત્યવવા અવિ-પ્રભાશાળીરો ને સમર્થનીયા, બાવરણીયશ્ચ | શ્રુતિપ્રતિપાદ્યય મઐવિ-વિષયસ્ય તુ ઐવિપ્રમાણાના ગોવરત્વાતિ યતઃ તિબતિપાત્ર બ્રહ્મ સવં નિર્વિરોષન્ મતવસ્તુ ! પરમાર્થાત ન તર્ ગેય પ્રમેય વા ! યત્વે પ્રમેયત્વે જ જ્ઞાતુ-ય-માતૃ-પ્રમેય-મેઢસત્તાવીનમ્ તવ શ્રુતેરી ચત્ પ્રમાણત્વ, તત્ તું નિષેધમુવેનૈવ, ન વિધિમુવેન | અદ્વૈતભાને ન ધારિ-જ્ઞાનવ જ્ઞાનમ્ ! વ્રહ્મ તુ વૃત્તિવ્યાખ્યું, ને તુ ઈવ્યાખ્યા ધતિનુ મયમેવ | વૃત્તિવણ્યતા હિં વૃત્તિવ્યાપ્યતા, મવરવિધિથત હિ ઈલ્યાણતા . વહ્મણ પhવ્યાપ્યતા નાસ્તિ, ત્રHળે. સર્વાવમસિવાતિ, સ્વબાગવાવ ! તન્નાઈપ ત્રહ્મવિષયે ચા વૃત્તિ સાપ માત્મઘાતિજોવે ! વૃત્તિર્યવી વહ્યાાર મવિતુ હતું, તતા મેળ સા વિજુષ્યતે, ગાળો નિરાકારવાન્ ! પવન
ગત વૃત્તિવિછોપાનુHવનન્યારવન અદ્વૈતવાણાને સચ નાતે વૃત્ત. નિરવ રોષ-વિોપ, અનુમયત, ૧eષ્યતે વા કૃતિપ્રમાણેનૈવ વૃત્ત. પિતાદળી વિોપાભિ પુનરાવૃત્તિપરિરાજ્ય બતવધારતા સમાવિતા ! યુવત્યા તયા સમાવિના ન સિગ્નતિ ! તપિ શ્રુતી નિયમુન
પરિવાય ય ત અદ્વૈતમ્ અવદમ્ અનન્ત નિજ નિઝિયમ્ વામનયોગોવર

Page #25

કથન જાય પરિવાર મનેય મપમેય નિવિરોધ હત્યાવિ વિનાતનું તેના પતાદશી વૃત્તિવ્યાધ્યતા
માવિની પૂર્વ યુતિતાનપર્યતાત-મHવસ્તુનિ ધુવ પ્રમાણત્વ જોન વાળ અમેય તે યુતિપ્રમાણપત્ર પ્યાહતે મુનિબે કન્યાવિતમાળાની યાદી ૩યોગિતા, તાઈ જ અતિપ્રતિપાઘ વિયે તિ મિ, માં વપનિકા” “R 1 વનિ પુરુ કૃમિ હ્યાદિત “શયાજ્યિા તિ ન્યાયાવી
પુરેપુણાલમતાનુધારા નિવાબ જય જે અન્ન રાયતે–ધભૂતમ સ્થાન મેળવતા નિર્ધાગિનિ-પૂરિ 12નનાદુરોમિમમૃતિ-મદી કતમપિ નામમળપૂર્વમેવ પ્રતિમ્ પારાયણ ત્તિ નામશ્રણ મતષિ વિતી તત્ ય કામ ને લેવાન્તમતમે વર્તિ, વ્યાસખ્ય મતમતિ
ને ર લતા ચત નિશ્ચિતપાય પૂર્વ તથા મતાન્તર ક ર્ય તન્મત નિબ્દને પાન માવતા તેને તે જd 1 aa વૃત્તિ બામન તિ મેવા નામના મતોથ , પીળાં વિમિ મતે લઈ યુતિતાપર્યખ્ય વિરોધ વ
મતે મર્થના, નાન્યa | બન્યલ કો યર પાર ન વિવરને, તાદાસ્ય, ર્વત્ર તું યુતિવાપર્યમેવ બલૂનમણે નિવૃતમ લ્યને તવ પ્રમાણિત તક સ્વતોષિ न कृत, अतो न्यासेन तु यन स्वमत प्रदर्शन मृत, तत्र अन्धरपि तया फर्तुं शक्यं, यदि ત્યનુપુષિ વિ—તિ તત્ર વ્યાસખંતિત ત્યપિ ત= નિત મતા તો બક્ષે યુતિતાના નાતે હાસ્ય ધમત અને ન થાય બખેિતમ્ ત્તિ તેને પવિ શક્યતે રિબન્ધન નાવિ બાય શુતિસિદ્ધાન્ત-વિદ્ધતા
મપિ અવન્તિ શક્યતે, ત તન્મતમપિ આલાય બાકરખીયમેવ મવેત્ ! યત યુતિતત પષ્યને ધ્યાનમત, નાન્યત નિષિ ! મત પ્રસૂનમણે વેદાન્ત તમેવ વતિ, તુ બાહ્ય બન્યત નિશ્ચિત મત પીતા
રાદુરબ્બાસ સાક્ષાતવાત સમર્થનમ્ વસ્તુતતું પતનુજ્ઞ પ્રવાવો તે , હિમાક્યો કરી ત્યાં થવા શાર વ્યાયોમયે ત્રાયકોવન ગતિ, તવા ધ્યાન ચારમા દવા ૪–કહોમમાત્રના વધારો થત તિ શનિ દૃશ્યતે. તયાયે ટુતિ મા, જો આવતા દ્વારા પત્ત - પોત” તિા પતાદશી વારતા સત્યમ માવતો ધ્યાસીવ મવતિ શોભતે જ તો મતમે માત્ર એ કન્યસ્ત માનતા ધ્યાન મતતિ નિશ્ચિત
હ્મસ્ય શ્રીપનિ નવમતાનુસરણમ્ પવધ શારાવાર્ય-પરમવિ મારામાનુનાવાસ્યનિમિ વેવાન્ત-ચાલ્યાનદ્રાવ
વિનતને કોપજને જ
જનેર પાર
1 જ એ

Page #26

ગ્
વ્યાસસમ્બત-ત્રાવૃત્રમાધ્યનિયા
વેદ્રાન્તમતમ્ અનુત્તુથૈવશ્વ સ્વમતસ્થાપનું ઋતું, ન ૐ વ ં યુક્ત્તિતાહાચ્ચેન અન્યવર્શનાદ્યવશ્ર્વનેન ચા તમ્, અથવા સ્વીય-તપઃસિદ્ધાૌાિમિજ્ઞતા-પ્રમાવે તમ્ । તેન બ્રહ્મસૂત્રમધ્યે વેહાન્તાનુસારિ-યુત્તિવિવારવ કામાખ્યું સર્વવાતિ-સમ્મતમિતિ પ્રતિમાતિ । તેન વ્યાસસ્ય તત્તસૂત્રમયે સ્વમત-પ્રવર્ગન સર્વથા શ્રુત્યનુ ત્યધીન-વ્રુત્તિ ભૂમિતિ સિદ્ધમ્ । સાહ્યચો વૈરોષિ-યોત ઝેન-શેવાના મતવશ્વનં તેષા વેઢ-તાતપર્યં-વિદ્વત્યું નિશ્ચિત્યેવ । નૈમિનિવારિ ાર્બાનિન્યૌઇન્ડોયાલેય-પ્રકૃતીના મતવનં તેષાં વેવાન્તતાત્પર્ય-વિરુદ્ધત્ત્વ સંશઐતિ વિશેષ । સાહ્યાદ્રિમતવત્તુને શ્રુતેષુબ્ધ સમયોરપિ પ્રાધાન્ય, નૈમિનીયમતલ′′ને શ્રુતેરેવ પ્રાધાન્યમિત્યપિ વોન્દ્વવ્યમ્ । અતો વેવાન્ત-મત-વર્ષોંનમેવ ત્રહ્મસૂત્રમધ્યે તું. માવતા વ્યાસેન, મૈં તુ ચમતવર્ણમિતિ ધ્યેયમ્ । બતઃ શ્રુતિવ્યાસમતયો. મૈં મિદ્રાસંષિ | ચૌદ્ધામિતલહનાનું ત્રાસૂત્રરથ આધુનિવા
અલ ષિર્ આવું: ત્રેવાન્તાર્થમીમાસૈવ 7 વરું ત્રાસૂલ-બનાયા ઉદ્દેશ્યન, યતં તસ્મિન્ વોન-નૈન-પ્રકૃતીના વેઢવાઘાનામપિ મતવત્તુનું દશ્યતે । વૌદ્ધ-નૈનામિત વેવાન્તેપુ ન હિં દશ્યતે; અત. તત્સન્ધિન મીમાસા 1 વેવાન્તાર્થમીમાતાન્ત તા, તેન વાર્શનિòરીત્યા સ્વાતન્યેળ નાત્તાવિ-નિર્ણયોનિ તથ્ય ઉદ્દેશ્ય વસ્તુ મતિ । મન્થોય ન જહેરાવી વ્યાસેન રચિત, બ્રિન્તુ જે સાર્દદિસન્ન-વત્સરેપુ સમતીતેષુ ૌતમબુદ્ધાવિમ્મવાનન્તર મિધિક નાનુંન-ઢિહના-મુત્રન્તુ-ધર્મશક્ત્તિમ્યઃ વિ પર, જૈનચિત્ર વ્યાસ-નામધારિા વિનુષાં વિરચિત । નીવિચ-સમ્પ્રદાયમધ્યે વિદ્ધા વ્યાસોપાધિ: દશ્યતે વ । અતો ન યંત્ર વહ વેઢાન્તાર્ય-મીમાસા પમ્, જિન્તુ સ્વાતન્યેળ નાતત્ત્વાવિ-નિર્ણયપરમ્, મૈં વા પદ્મસદઅ-વર્ષાનીન-વ્યાસવિરજિતમિતિ ?
ત્રાસ્ત્રસ્ય બ્રાયુનિહરઙ્ગનિસનમ્
નેતન્ સમંતમ્, ચતો ઇંદ--નાનીના મત સાઈ-ખ્રિસન્ન-વર્ષમાપન-ગૌતમબુદ્ધમળવીરો સ્મિન્ જાહેવિ આસીતતિ સમયવાસિમ્મતમેવ । તથા હિં કૌદ્ધપ્રત્યેપુ થત ગૌતમબુદ્ધાવિર્ભાવાત્ કા ૢ વિતિ યુદ્ધા સમમવન્ । ગૌતમસ્તુ ત્રયોવિંગ । નાનું નુવિંગ મેલૈયો ખુદ આમિતિ તિ । વૌદ્ધનાતા-િપ્રન્થેવુ યં ધાનુપ્રસિદ્ધ ચ, વિના આ સેવા વિષામ્ ।જ્ઞનમતેવિ ગૌતમ-યુત-સમાજન-મહાૌરાત પૂર્વ વમોચન ગારૢ વિતિ તૌર્યના આવિધવુ, મહાવીર તત્ર અન્તિમ. । યમઢાય વો સમચતવ ચચત તેને નમ્ય માધવતીત્વ ધર્મી ! ધૃતષિ મર્યા સુવિદ્રિતक्षेत्र यापास्यन्ययि ताकी यासाठी कुन्दनामा कचिइ बुद्ध आसीत् । મે ૨૧, तनो गौतमी ” મઝાન વિ ચિમ્ પર્ધ ******#rji"]= નવનાનો કા ઇન્ચા. 1 માં પ્રાન કો-સાયિ

Page #27

મયમ –ામત્રાનાશાય ૨૪ મતઝને મેવા તો પોતાતિ-ધનેન ઘબરાય આધુનિર્વ જ નીચ!
વિષ્ણુપુરાણતો જીવન વિમતનાં પ્રાણીનામું પૈનમતાનાં પ્રાનીના વૈવિજેવિ રાતે ! તયા હિવિષ્ણુપુરાણે મુદાયિની સીિની પન્ન થયા તે તત્ર પ્રમુખસ્વમાવાન ટેવાવમાવાય-ગનાખોવિડનાન થાવાના િવો-રૂમનુકાનનવાપૂર્વાન મીત્રો બનાનું તાદશ પાપાનુણાવાવ નિવરિતું માવાન વિષ્ણુ ઢવાવમાધાપ ને પતિ સન વારી માયા મોહનામ હતું પુર નામના કર્મક્ષયનુ વહિંસામયનાવિન નિર્મળા પ્રવધતા તેને પુહાણ હાન્તસખત કાનન મરામાપ પવનવઝાનવાવ રાચવવચનમતે પરા તેજ બાવરવાવાપનેમ સર્વે મા ! ત્વનુસારણ તે બધુરમાવાપના ના પામવાનાઘનુનાવિ શાહે વિહાય નિર્વાણ-માધન પર્વ, ખંતિના વિવાદમાવાત તુ તે વિનાનાનિ તથા શૂન્યથાવિન ધઢા સાતા ૫ યાત્રિના સુમાદ-વિરહિતા મનો વસ્ત્ર પ્રતા, તેને કેવા-વ્યાપ પરિતિ ઃ ચા વિષ્ણુપુરાને તૃતીયારો –
પરાકાર વાવ-- સત્યો માં તેઓ માયાનો રીત તતપાઘ વિષ્ણુ મ િ રોમાનું શાક
ચીમળવાનુવા– માયામોહોદ્મમઢિાનું ત્યતાનું મોયિતિ તો ગામવિના વેઢમાહિતા પર
पराशर उवाचબઈમ મહાય માયામોહેન તે ચત પ્રોફાતેમાચિત ધર્મમાર્વતન્તન તેડમવન છે ???
પરારા ડવાપુના રાપર માયાનોફોડક્ષિણ | કન્યાનાદાાાન સ્ત્રી પલ્પમપુરાણા ૮૪
માયામોહ પવા— સ્વર્યા પાછી વો નિણાર્યમમારા I તેવ૮ પશુષાતાવિજુદનીયત ! ૨૮૫ વિજ્ઞાનમયમેવતવરોધમાય નુષ્ય ને જ સમ્પ પુરવમુવીરિત ? વાતવનાપાર પ્રતિ શાનાર્યતાપી રામવિદુષમા પ્રાપ્ત માટે ?
પરારિ વાવ– ઉર્વ વૃધ્યત નુષ્યર્વ વૃધ્યવમિતીયન્ ! મયા સહિતેયાન ધર્મમેત્યાનજિન ૨૮૮ ત્તિ તે પાવામિતીમામ–
પાર્વતત કત્સા પદ્ધતિમ્ –“પુનથતિ સક્ષમ “ર” ભૈતવાનામર્ચન ? ન્ન ફિ વિજ્ઞાનની વૃદ્ધિનમ્” ત્યવિના યોગવાળા આત્માન્યાતિવા $ 1 24 બનાવાર પ્રતિ માધ્યમિમત-ન્યાતિ-પક્ષોત્તિ કાન્તિશાને 1

Page #28

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः તર્થસ્થ તતપર તનિષ્ઠમ્ ? ડવ વૃષ્યત ફત્યત્ર પુનરુક્તિ: વૌદ્ધપનિહસ્ય”u૨૮ તિા
હવું ન માયામોહો વેતાન્તોન્ન-વિજ્ઞાનવહૃપ-ઐહ્મજ્ઞાનોપોન વાતો પ્રાન્તિપત્યપ્રવીનેન, તવ “ત થા વનિતો એ ક્ષીયતે” ફત્યાઢિ નિન્દાન-શુન્યુરોન જ જર્મપરાનું વૈત્યાન યાધિનુષ્ઠાનાત્ પ્રતિનિયામાસી તે વહુ પશ્ચાત નિરુદ્ધચમાવા બ્રહ્મમાપરિભ્રષ્ટી: સન્તો વૈદ્ધા રૂતિ નાન્ન પ્રસિદ્ધિ માતા | વૈવિજાના હૈત્યાનાં વૃદ્ધિમોહોતપાનાય આવો વેઠ્ય ગાશ્રિત્ય તુરિઝર્શન સાવરથઋત્વાન્ ! પતન વેકામાખ્યાતિબીવીનવૌદ્ધસદ્ભાવ: વર્ષાથિતું રાતે .
| માવતરને તત્ત્વ સમર્થન
શ્રીમદ્ભાગવતે માનવતાર-સામવેવસ્ય કથા શ્રત. તે પર્વ જૈનાનામ્ માહિ-પુરુષો મતબવ તિ તૈરવિ સ્વનિતે . જીટો મમવવતારહૃપ-બુદ્ધસ્ય સાવિર્ભાવસ્થા તંત્રેવ ૩પ૦મ્યતે | અપષ પુરાષ્યિ માવતો વૈદ્ધાવતારટ્યપર્વ વર્ણિત છે તેન ગૌતમ-મહાવીરામ્ય પૂર્વમપિ વૌદ્ધ-નૈનમતિ-સર્વ તૈથી તેષાં મતાના વૈવિમત-
મૂત્વે વૈદિ-પુરાણાગ્રિન્થમ્યોડપિ વાતે !
વેરાન્તસારવવા તે સમર્થનg તતો વૈદિ-ધર્માનુરારિ-વેતાન્તસારતિષ વદુષુ બાવીનાવીનવ્યવેષ વૌદ્ધ-વિજ્ઞાનવાટુરાચવા. વીનમૂતાનિ વેતાન્ત-તાતપર્ય-પૂર્વપક્ષપાણિ શ્રુતિવાજ્યાનિ પ્રરિતાનિ સન્તિ ચોરું વેદાન્તસારે
“વૌદ્ધતુ પ્રોડક્લેર માત્મા વિજ્ઞાનમય (સૈ રાઝાર) યાવિકૃત, : અમાવે વરણય રાજ્યમાવાત, ‘અદ્દે વાર્તા” “મટું મો' ત્યાઘનુમવાવ વુદ્ધિ માત્મા ફતિ વદ્ધતિ અપર વૌદ્ધઃ “અસવ મ્ અર્થ શાસીત' ( છાઃ ધારા ) ત્યાશ્રિત, સુપુલ સમાવાત્ અહું સુત, સુષુતો ભાસ- ફતિ સ્થિતસ્ય સ્વામીવ-પરામર્શ-વિષયાનુમવાનું જ ચમ્ માત્મારૂતિ વતિ ”
તંત્ર તોરવિ રવઝનલ રામુ અસ્તિ
“હતેષા પુલાવના રાજ્ય-પર્યન્તાનામ્ મનાત્મત્વમ્ ડજ્યતે | પતેઃ અતિપ્રોતાતિવામિ શુતિયુટ્યનુમવામાલેષ પૂર્વપૂર-થુતિયુટ્યૂનુમવામાસાનાનું, છત્તરોત્તર-શ્રુતિયુવજ્યનુમવારો આત્મત્વ-વધિનાત્ પુત્રાતીના નાત્મત્વે સ્પષ્ટમેવ ફિતિ . વિન્ડ પ્રત્યે અધૂરું છું અકાણએમના અર્જા મૈતન્ય નિન્માત્ર સ’ ફત્યાદિ-અવકૃતિવિરોધ પુત્રદ્ધિ-રાજ્યપર્યતમ્ વિમ્ અનાત્મવા
હતેન વૌદ્ધ-નૈનમતાં તથા નાજાપર-વાનિઝમતાધિ વેલૂરુનીતિ પ્રતીયત | તાનિ જ વેઢા-તાપપwારાર્થ તસ્મિન પૂર્વપક્ષતયા સન્નિવેશિતાનિ તિ

Page #29

मपमः पादः --ग्रासम्परचनाफाशनम् समय-योग-माटेरसर पानरावमापत-मतानि अगत अवैदिकानि, योपिक पौद्ध-जैन-मतानि तु ततोऽपि तथा~यादि सूत्रमाप्पन नगरत-दति विशेष । अतो बेहतमार-चननेनापि વીન્દ્રનાં વૈવિમતન્ય પિતિ 1
उप५५ परिभायणापि पीयानां प्राचीनत्यम् । तत "भीन्पतिरुम्न मान्दम्पान मा तम्मानमुपशोऽन्यतिरेक-वार्य अनुपलको तममा पादमस नाशयन्इति पूर्वमीमोगाया ११५ स्त्रम्य सरमा पेऽपि मीमांसदूयवृत्तिकारीपदविय यर उदत, तर बाद मणिकविनानवाद-पहनामरे भूरारम्पको पूर्वपसम्त-पास्यकटेन पादरिनानन्द प्रदर्श्य तम्यव सिद्धान्तमायेन तमिन कृतमिति दृश्यते । पचायतु यहनो मतेन गौतम बुद्धादपि प्राचीन । आमाकमपि तथैव निर्णय ।* एतेन प्राचीनभाना वेदप्रामाण्य वीर्वन्ति स्म- यपि अगम्यते।।
तत्र पूर्वमीमामा (११) उपवर्ष त योद्धमतम् अन्य रिम्वामिना उम्-'अथ भरिमन् अय मानगं भवति, पिनानपन एव एतेभ्य भूतेम्प समुत्याय तान्ये अनुपिनस्पति, न प्रेत्य सनास्ति' इति (६५ पुणा म १८५० मा मुस्तिपुस्तके )। तत तदेव ८५३पाचार्यमतम् अनूध पिरस्यामिना प्रत्युत्तम "मय यदुतम्-'पिजानधन एवण्तेभ्यो मतेम्प समुथाय तान्येय अनुविनस्पति न पेत्य सास्ति' इति, अत्र च्यते-'मरेप मा भगवान् मोहान्तम् अपोददिति परिची-नोतरफाले अपत्य मोहामिप्रायम् अस्य मागतवान्-'न वा अरे मोहं पीमि, अविनाशी वा अरे अयम् आत्मा अनुच्छिविधर्मा मायासंसर्गस्तु अम्य मपतीति । तमान विमानमात्र, तस्माद म्यम्" (पृ० ६० ) । (७१ पृ पुणा सं १८५० शफाब्द मुद्रितपुस्तक)। पतेन वैदिक-दासनिक मन्यतोऽपि प्राचीन बौद्धमत-सत्वम् अनुमीयते ।
पीस यादपि गीखाना प्राचीनत्यम् । ततो बौद्ध-शान्तरक्षितत-तत्वमहास्य-अन्ये वैविक-निमित्ताखीय मीद्धमतमेकम् पलम्पते, तेन वेदप्रामाण्य वीणा केचन पोदा अपि आसन्--इत्यपि अनुमातु शपते, तद यथा"किन्तु वेदप्रमाणन यदि युप्मामिरिप्यते । तत् कि भगवतो म सशत्व न गम्यते ॥३५११ "निमित-नाम्नि सर्वभो भगवान मुनिसतम । शापान्तरे हि विसई पट्यते मामणेषु ३५१२
तत्र टीका-"तथा हि निमित नाम शालान्तरम् मस्ति । तत्र फुतरम् अयमेव भगवान् Ir+ममुनि सर्वज्ञ पठ्यते । तत् किमिति मूदै वेदं प्रमाणयनिरपि मपनि सौ प्रति क्षिप्यते ।" (तत्वामहे ९०१ पृ.)। एतेन वीदवासनिकमन्यतोऽपि वेद-आमाप्पादिप्राचीन बौद्धमत-सत्त्व प्रमीयते । ततध वेदमामाय पाविद् पौदाना स्वीतमेव माता
हिमपर भीगुरुपद-दादा-महोदत-पारणेतिहासो माम सम्यो माया ।

Page #30

२४
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ત્યપિ પ્રતીતે; તો રડું ત્રાહ્મળાં નિમિત્ત-શાળા-પ્રમાણતો યુદ્ધસ્ય સર્વજ્ઞત્વ સ્વીકર્વત્તિ મે, નૂને તે વૈઢિવાના દ વૈદ્ધ ઇવ, થતોડન્યત્ર વૈવિાના પ્રત્યે નિમિત્ત-શાવાયા અનૈતિત્વમ્ ડોષિત વૈદ્ધાના મથે વહુમિ. તેવા વૈદ્ધત્વે સ્વીઠ્ઠતમ્ યેવ સમાયતે |
દેવસ્ય સર્વજ્ઞાનવમ્ તતો વેઢા સર્વવિધ-મનુષ્યોવિત-વ્યવહારો વર્ણાત્મક્કમાપા-મયોગાશ્ચ સર્વે સવિતા મનુષ્યસમાને, તાવ તત્ સર્વ સમામિ. ૩પ૦૦ધમ્ ફર્યપ રાતે શક્યતા
#ારણ-તરવાનુન્યાનં સર્વદરયાદરય-વસ્તુતત્ત્વનિર્ણયઃ સર્વવિધ-દ્વાનિ-મતવાતા ફત્યેતાનિ
બેવ વેવિ નમામિ અધિાતાનિ રૂતિ યુતિ. શાશ્વત એવાગત | તલ શાસ્ત્ર “નાવિનિધના નિત્ય વાપુરા સ્વયખુવા | સા વેર્મથી વિશ્વે થતઃ સર્વા પ્રવૃત્તયઃ ” “નામસ્મ ર મૂતાના ર્મા જ પ્રવર્તનમ્ ા વેરાગ્ય પ્રવાહો નિમને સ મહેરવરઃ ” “વૈષા જૈવ નામાનિ વળિ ૧ પૃથક પૃથા વેશમ્ય વાવો છૂથ સંસ્થા નિર્મને !
રુતિ મહામારત-નનુસંહિતા-વિષ્પષ્ણુપુરાણાતિપુ મસ્તિઅતઃ સર્વજ્ઞાનમૂર્વ તથા સરગવો મૂર્વ દિ વેવા –-તિ શારિતાપિ ગવાતા
युक्त्यापि तस्य समर्थनम् યુતિસ્થાપિ તત્ પ્રમાણયિતું થથા શક્યતે તે ફત્યમ્ સ્મા સર્વે વ્યવહાર સર્વ વિન્તા વર્ણાત્મમષિાસૂત્ર ફર્ચ વર્ણાત્મ-ભાષા સર્વે સર્વથા તત્િ પુરુષાત્ શિક્ષળીયા નેય સાન્નિત્ સ્વયં પરિરતિ . યય ફય વર્ગાત્મ-માવા વાપિ ન શ્રુતિરોત્તરીમતા, તસ્ય ફય ન સ્વયં વિરાતિ શોરવામૃત-કૃમાર્ક-શાર્વવિમિ અપર્ત વવ. શિરાવ થા મનુષ્યસમાને મિપિ પુનરાનીતા, તવા તે માનવોરિંતમાલા-જ્ઞાનવિરહિતી દશાઃ | તતઃ થાતું માનવામાષા-શ્રવગાનન્તર તે માનવમાષામાષિન: સમવન ફત્ય વદવો દષ્ટાન્તા
ન્તિા ધિરતારોમાપમાને સતિ મૂવવ વિસ્તૃત ફત્યપિ દર્ય | સાન્નિપાતિ-જ્વરો - વશાત્ માલા-વિસ્મરણે નાતે તવાની શ્રુતમાષાનુઢાં માવાના નાતે, ન તુ પૂર્વમાષ-રબં મત | અવર-નૃપતિના પરીક્ષિત વેવમ્ તેન સદ્ય-પ્રસૂત-શિશુક્રય ધાત્રી-સાહાતો મનુષ્યોવારિત-શબ્દ-શ્રવણ સુયોરા-વિરહિત કૃત્વા પતિમ્ ! તયો વયાસો ન પિ વર્ધાત્મષા સરિતા, તતઃ સ માવા યા તો. કૃતિરાતા ગાતા, તેવા મેળ તૌ દો વાવી વર્ધાત્મ-માષામાષિળી નાત ! પર્વ વહુવિધે પ્રમાળે ફર્થ માલાં સર્વતા શિક્ષિતા માવ, ન તુ હાસ્ય-ત્ર~નાદ્વિવત્ સ્વયં વિન્ડારા-શી સહના વા ફત્યેવ પ્રમાણિતમ્ ! તથા ફૂમ માલા વિના ન છોડપિ મનુષ્યોરિંત-વ્યવહારઃ સ્થાપિ સન્મવતિ, હા થા ગુરુશિષ્યાતિજમેળ વિSિતોનબવાન-શાસ્ત્રમ્યાતિ-મૂછ્યું-વહરાવીનમ્ / હમાવાયા વન્યૂઢ ત વેવા વી. વેબ્લેવ શબ્દ પૂર્તિાસૃષ્ટિક | ચા “મૂરિતિ વ્યાહન ભૂમિમ્ શત્રુનત” ફતિ વેન્દ્રવ

Page #31

મયમ પાઃ———પ્રશ્નસૂરિપના હર્
२५
તસ્ય નિત્યત્પાનિમ્ ઉપવિશ્વમ્, ચા ‘વિશ્વપ નિશ્ચલ યાત્રા” ત્યાદ્રિ । યેàધ્યેય રાખ્ કેન્દ્રીવ મા બાર્વિંગરોરિા, ટે†િમનુષ્યસમાને વે યાત્મમાષા પ્રત્યેક બની નર્વિષ્ટા કારિતા 7 1 વિ વરસ્ય ચશ્ મા સૃષ્ટિ, તસ્ય સર્વનન્વત । જૈન વેત્રમા नित्या तथा अपरथी । धेनुमापात पूर्व कापि भाषा नामीतू इत्यपि प्राय सर्वे स्वीमि "તે હૈં યુનિ. પાશ્ચાત્યમાવાપને અવૈદ્રિપ તસ્મિન્નેસ થેંટેર્પવિષ્ટ મતવાવા દત્યન્ત । અંદ્વૈતવાદ્દામાલપે. વિજ્ઞાનાવિ રાન્યવાવિન્યતાનો મતષિ તથય રહ્યંત થયો માટે પુનારિત્ઝ — વિજ્ઞાનમાતાળમનેયાર્થાવાનામય નિપર્યવત્ર પ્રમત્ત્વ, વિષયેષુ બાત્વ ન્તિ – નિર્વાચવુમ્” કૃતિ ( તન્ત્રધ્રુમ્ ?17? સ્તન, પુળા-સંસ્ ૬૮૪) મતમતમ્ય વેમૂહત્યમ્
I
-
બંદ્વૈતમતમ્ય વિરગમ્ તાવનું પાથેનિરપ 1 સન્ ૧ સમ્ભવતિ, અસહ્રતયા બવુંતે યુવાન્ય-માળામાયાત્ । અતો પોઢ-બેર્નાલ-મતવાના અપિ સાક્ષાતું પરમ્પરચા યા મર્કો ચૈત્રમ્ । તો વેવતાત્પર્યવિદ્ધમતાામ પૂર્વક્ષેતર્યા તેલ પન્મતા । મેવત તાન્ પૂર્વેવજ્ઞાન્ સીન, ભવામ્ય પૂર્વર્તાવવું ચોદ્રયો મિત્રમતાવધિન બન્। તો ચૈત્રમ્પ સર્વનાનાત્રે પૂર્વીદ્યુતનાખવાય યુવન્ત્યાપિ સમર્પિત મતિ । તેને શાસ્ત્રપુરિમ્યાનૈવ સમર્પિતમ્ પ્રતત્વ મટ્ટુ ગીતમ-બુઢાત પૂર્વપિ મોત-સન-મતારિષ્ઠમ્ બાસીદેવ । તવ માનવીમતમ્। તમ્મત-૧રનાય માસ્તિકનારે ઋષિમિ દર્શનલાખિ રવિતાનિ । મહર્ષિ-સમેન તર્યું માત્રનન્ય વિર્હષત ।
પ્રસુનત પ્રાચીનથીહમતત્ત્વિક્
માપી-વૌદ્ધમત-સાવાનુમ્ પતર્ અનુમને માલાદ-માપરાતિ-માગૈરષિ સમયંચિતુ, સપ્તે । તંત્ર “બારો પાવિરોધાત્” રારારo, સૂત્રે માપ્યારેળ ખાતી શ્રુતિપ્રમાળન બાાસભ્ય બનતુત્વ સજ્જિતમ્ । તતત્વ, તત મુાતનુનુવાસ્યેનેતિ હન્યતે 1
यथा तपुरमाप्यम्
“યપ તેષામેવામિત્રેત નિરોધયમ્ બાબાસષ નિહા~મિતિ, તંત્ર નિરોધયસ નિ પાત્મત્વ પુરસ્તાર્ નિરતમ્ | બાલારાર્ધ ાની નિરાષ્પિતે । મારો ન્ન અમુત્તો નિષા વાક્યુપામ, તિસૈદ્ધાતિસૈન્યાનિરોધયોરિયા સ્તુત્વતિષને વિરોધાત્ । બાામમામાખ્યાત્ તાવનું ' નામન બાળાશ સમ્મેત” (મૈં રા ) વિદ્યુતિમ્ય બાળારાસ ૪ વસ્તુત્વસિદ્ધિ । વિકૃતિપલાન્ પ્રતિ હૈં શન્મુખાનુમેયત્વે યવ્યમ્ ।।ન્યાનીનાં ગુના પૃચિન્ધાનિ-વસ્ત્યાપ્રયત્ન વર્સેનાત । પિ ૬ બાવરામવમાત્રનું બાળાસનું મુબ્તાન પર્વાસ્મિન્ સુરેં પતંતિ બાવરાસ્ય વિદ્યમાનાત્ સુપર્ધાન્તરસ્ય ત્સિત્સત બનવાત્ત્વ-પ્રસન્ન | यत्र આવરણામા તંત્ર પતિકૃતિકૃતિ ચૈત્ ચેન બાવરામાનો વિશિષ્યતે, સર્વ સર્વિ
2
9

Page #32

२६
બાસમત-બ્રહ્મસૂત્રપાળ્યનિ: વસ્તુમૂતમેવ મા યાત, નાવરણામાવ માત્રમ્ અપિ ૨ બાવરનામાવ-માલનું મારાં મનમાન સૌ તસ્ય સ્વામ્યુપામ-વિરોધ પ્રસન્થત ! સાતે હિ સમયે “પૃથિવી વ: સિન્નિશ્રેયા ?” ટ્યૂમિનું કરન-પ્રતિવનપ્રવાહે પૃથિવ્યાવીના વાયુઃ સિનિશા”
ત્ય મનસ્ય પ્રતિવનનું મવતિ “વાયુરાઇસન્નિશ ફિતિ | તત્ કાર્ય મવડુત્વે ન સમન્નાં સ્થાત્ ! તસ્માપિ યુક્તમ્ ત્રાડાગાસ્ય એવડુત્વમ્ ! અપિ નિરોધદ્રયમ મારાં ૧૨ લયમપિ તત્ નિપાત્યમ્ વસ્તુ નિત્ય તિ વિબતિષિદ્ધ 7 હિંમવાતુનો નિત્યત્વમ્ અનિત્યત્વે વા સન્મવતિ, વત્વાશયત્વા ધર્મધર્મિવ્યવહારશ્ય | ધર્મધર્મમા ફ્રિ ધાવિ વસ્તુત્વમેવ સ્વત, ન નિહપાલ્યત્વ ” માખ્યાન્તરાળામપિ વમેવ બારીયઃ |
અગતવુદ્ધસ્થ તિ પતન સુાતાવરનામતમવુદ્ધાતુ પૂર્વ નિશ્ચિત ક્રોડષિ વુદ્ધ ચાલીત, યસ્ય મત સૂત્રણ મવિત વ્યાસન નિરાતે, સૂત્રરત્યે પ્રાવીનતત્વત્ / તવ શાહ્નરમાખ્યવનેન વિરાયતે . વૃદ્ધવાયેન વુદ્ધમતનિરાળું યુદ્ધદયસ્વીરા તે વુદ્ધસ્થ હવે તસ્ય સ્વવિદ્ધવાવિત્વાર્થ વિના વા થપિ ન સમવતિ . વસ્તુત વૃદ્ધચ વહુર્વ પ્રસિદ્ધમેવું ? થોરું સ્ટફ્રાવતારે “રિયા: બ્રુન્દ્રશ્ય નગ્ધ વિનાયક | ગદું વિરાજે સર્વે તે તિનો નિના”u૮૦૨ “વાગ્યે કૃતયુ શાયસિદ્દ કયુ. સિદ્ધાર્થ શક્યતનો વિષ્ણુર્વાસો મદેવર'll ૭૬૪
તત્ર ત્રચ્છન્વય ગાવિ . ના રૂ? ? શપૂર્વજે, થોરં વિરવો! ત્ર બાવીનવૌદ્ધસમ્મત થવું ધારાય મવસ્તુત્વ, તન્ન સુતૌતમ-વુદ્ધસમૂતમિતિ સુસ્પષ્ટએવા તેનેવમ્ મનુનીયતે, ચત્ પિ૦-જળાદ્રોતમ-વ્યાસાદ્વિમિ. પ્રાચીન વૌદ્ધમતે નિરાકૃતે સતિ સુતાપનાના મૌતમનુન, કષિમિ. અનિરાતારા ભવ્ય વૌદ્ધમત પુનરગીવિત રૂતિ : બુદ્ધન વેવારિશાસ્ત્ર સર્વ વૈવિમુખ્ય વ અધીતમ્ ફત્યપિ વૌદ્ધદૈવી વીશીમતિ દઈ વૈત કરવઠોષાવિત-વુરિતામિષ ા તેન તત્વખિતારી જ્ઞાન યુદ્ધસ્ય પક્ષે 7 સમાવિતમિતિ તવાષ્ઠિતારામેવ તિમવન પ્રવારિત કૃતિ જ ! હેંચમેવ ગૌતમસ્થ કૃતિ -
વૌઠ્ઠમતપ્રવાહા. તવ યુદ્ધન પુનહનીવિત-ચૌમાં યુદ્ધશિષ્યસ્તથા પરમવિ નાગાર્જુન-હિનાધર્મજીર્તિ-વહુવન્ધ-સ્મૃતિમિર્થ વૈવિશાસ્ત્રપરિમાર્ષિત-વૃદ્ધિમિ બદષ્ટવશાત્ સ્વધર્મ ત્યવવા વૌદ્ધમતે સમાશ્રયદ્ધિ સી પરિપુષ્ટિ પ્રાપિતના તૈરપિ ત્યજી સ્વધર્મષવરાત્ વહુ સાર્ચન્યાય-વેતાન્તાદ્રિ-વૈદ્ધિ-સિદ્ધાન્તાદ્રિ રવષ્ઠિતમ્ | તેન થોમગારવ્યાસ-ન્યાયમાષ્યવાસ્યયન-પૂર્વમીમાસામાખ્યારાવાર-ગેવાન્તવૃત્તિજારોપવર્ષ- સત્યમતબવારવMાવાર્થ

Page #33

भयम. पाद: प्रसवरचनाकौशलम्
૨૭ કમૃતિમિતિના સર્વે માપનાવીનવમત સાંજ્ય-મીમાંસાનેવાના સામાયિબુલેન બહુશ અજિત
નનયોદ્ધમતાનકર્તા તવનન્તા ઘોતરજુમામિન્ટનમાર-કામ-
કાજુહ્યનાદિમિ વૈશિવાગ્યે પરમતત્વષ્ણજ્ય પૂર્ણાહુતિ પ્રવાસે જ વૈવિશ્રાવાઓં કાવિનિ
નમત-સ્તષ્કના તંવન્મતચાત્યાન મહાવીર-પુલાધસ્તનાનાં સમન્તમવ વિનામધર્મજીર્તિવધુન્યુકૃતીનાં વાક્યમષિ નિ નિ અતિ વ દાંતે સેક્સ કન્યાવીનાં મા તાવતા ઘણથમ્ય માધુનિર્વ શિષ્યતિ |
મનપિપાશ્ચાસ્યાથી મતનિસ પરન્તુ પતેપી સૈન-થી દ્વાવાર્યા વાયાવનિ વેવાન્તાતિસૂત્રવ્યાસ્થાન-મણે અવનિતાનિ દવા પાયા “ચિ-અમૃતિમિ તવનુëમિ , તત બસ્મીયરશાસ્ત્રિ-ગુપ્રકૃતિમિતિ- નાવીને ખાવીન્ય િરાસ્ના સનિ વીદ્ધહિનામાવીનાં પવઈનીતિ
ક્યતા વેવસ્ય સર્વત્તાના રત્વમ્ બપોહને ફ્લાવિ જ બનાનદ્ધિ અવીર્વીિ છે, ગીતમબુદ્ધાત્ પૂર્વ યુદ્ધમતાસ્તિત્વ જ સ્મૃતિ શક્યતે સૂત્રાય વ્યારા તમબુદ્ધાત્ નવીનત્તે ન પારાર્યાન્નિશ ગઢપાયનાન્મ ક્યાય પારાયણસ્ય સૂત્રાત્યાના ર તત્વ યાયા, નાત્ર પુનરાકોવનીયમ્ | બાસ્તા તાવ, જોન પ્રતિપાવિત થીઢાહિમતિ લેવાને ન દસ્યતે–તિ યદુજી તર્ મક્તનું ના સૂત્રાવિ ન છાવી રિત-તિ એવું #, તષિ સતા પૂર્વે જ ત્રાળિ દુર્યમાત્રમીમાંપાણિ પરંતુ વ્યાસસૈવ મતવિરો બુતિપાદાનિ—તિ ચક્ બાદિત તક હોલમ મતિ !
પરિપાયિમતા વધામતવર્જીનિવાસ - બન્નષિ વિત્ પાશ્ચાત્મ-મતાબ્ધિનો મન્વન્ત–અદ્વૈતવેદાન્ત-સદ્ધાન્તો સTI સ્કૃ-વિજ્ઞામા-હ્યુમન્યુ પ્રકૃતિ પ્રવર્તિ નીતરાચવાનું વિજ્ઞાનવારે અનુત્ય ની વેવાન્તાવર્ષ-ડપાવાના પ્રવારિત, તતસ્તત-અશિખારાવાળ વસ્થાનત્રય-યાચા-મુન પ્રપધિત ! ના સિદ્ધાન્ત શુતિ-સ્મૃતિવર્ષ દયતે, કીડછાશકિમિ અત્યાવીના વાત્યાન
રાનવ પતા તત્વ પ્રતિપાવિતમિતિ પdવચ્ચે તે પહપાવીચામાત્યઝન્યસ્ય વાર્થપરિવા તત્પણ સહમત સદસ્ય પ્રવર્તત કાળ થી દ્રવ્યવહત-શવાનો પ્રયોગ તત્ર
તે તિ જ તે નજ્યના મધ્યવરણો “દ્ધિવાવર” તિ ન વુમ્ પ્રગતિ સ્તે હત્યપિ હૈ પ્રતિપાવતે સંત વેઢાન્તાવાર્થીપાવેન તવીથવાન્તબજે યુદ્ધમત-વળક્સ દેતુ, હૈ જ બવર્ક્સને, તુ યૌદ્ધાનો વિજ્ઞાનવાવ-
રચવાવાનામ્ બોવ પત્મિન્ કરે બામખ્ય શાસ્ત્રાળી સાયાણપિયાન્તતત્વેન પરિણિતમ્ માહિતિ. ચયા રાયરમાબય

Page #34

२८
વ્યાસસમ્મત-બ્રહ્મસૂત્રમાઘ્યનિળય
(।।) સૂત્રમાળ્યે, ∞ોવાસિઁવે નિરાહશ્ર્વવાદ, શૂન્યવાવT (g: ૨ ૨૭-૩?!), તથા બહ્મસૂત્રે રરર૮-૨૨ સૂત્રમાળ્યે, વૌદ્ધમતાઝોનનમિતિ । વું કૈં યોાવર્ગનસ વ્યાસ-માધ્યે વૌદ્ધમતાસ્ટોનનં દશ્યતે । ચૌદપાવીયાળમસ્ય ઋતુર્વ્યપરિત્ઝેન્દ્રસ્ય યત્ શદમાપ્યું, તપ ન પ્રસિદ્ધદરાજયવિરત્રિતમિતિ । તો ચૌપાવેન તત્વીયમન્થ ય. વાવવું. પરિીÎિત:, સ ન શ્રૌતબાવાવ, જિન્તુ તંત્ર બૌદ્ધ વિજ્ઞાનવવંશૂન્યવાદ્દવર્બનનેવેતિ વોદ્ધત્મ્યમ્ તિ ।
નૈતત્ સજ્ઞતમ્ । ભાભષ્ય-શાસ્ત્ર પુ યવ્ યૌદ્ધમતાહોષનું, ત ્ તથ્ય વપ્નનાય, મૈં તુ તસ્ય બનયામનાય, ન વાતયો વેચવ-પ્રતિાવના શાવર-માખ્યાતિષુ સર્વત્ર વૌદ્ધમતસ્વપ્નનમેવ દરયતે । તવર્ષે યથાકયોનન વૌદ્ધમત-વળનું તમ્ । અતસ્તત્ર વૌદ્ધમત-વળનું ન ત્રાક્ષગ્યશાસ્ત્રાળા સાધારણ-વિષયાન્ત તત્ત્વન સંવૃત્તમ્ । અષિ પૌડપાદીયામે સ્વમત-વર્ષન બૌદ્ધમતું પ્રત્યુત્તમેવ । તતÆ અન્તિમરોઅે “નૈતક્ બુદ્ધેન માષ્ઠિતમ્” ધ્રુવા વૌદ્ધમતાત્ સ્વમતસ્ય મેત્ વ પ્રવર્શિતઃ । નિર્વિાવસ્થાયા બુદ્ધસ્ય માળ ન સમ્મવેત્ તિ દ્ઘ તસ્ય સમર્થને, “ઉત્પવસ્ત્ર વ્યર્થતાને. તત્પદ્રસ્ય વિશેષ-નોધાત, નિર્વિષાવસ્યાય માળસામાન્યનિવેધઐવષિતત્વાન્ । વતુર્થરછેવસ્ય માપ્ય 7 શ,રમિતિ યનુ ં તત્ ૐ સાહસમાત્રમ્ પ્રામાણિજોવિ શ્વ !
શ્રોતવોવિજ્ઞાનવાદ્યોર્મન્
,,
તતથ્ય અત ચો વિજ્ઞાનવાનો વેવાન્તાપાયેળ શ્ચતઃ, સ ન વૌદ્ધવિજ્ઞાનવાન. | ગુમયોમધ્યે મહાન મેવો વત્તુતે રવજી ।વેવાન્તિના વિજ્ઞાનં “સત્યં જ્ઞાનમનન્ત બક્ષ” (તૈ રા? ) “વિજ્ઞાનમાનન્દ બા” ( થ્રુ દ્દાર૮ ) સ્થાવિ શ્રુતિરોનિતં નિત્યં સર્ વસ્તુ। યૌદ્ધાના વિજ્ઞાનં ક્ષળિમ્ । તન્મતે સાાર-નિરાારોમયવિધ-વિજ્ઞાનમેવ' જ્ઞળિમ્ । “યત્ સત્ તત્ નિમ્ ત્યનુમાનાત્ “ક્ષષિ નિમ્” સ્ત્યાદ્રિ બુદ્ધવનનાય । વિજ્ઞાનં સદંતમેવ, ન તુ અદ્ભુતમ્ । તેષા યા “અદ્વયક્ષળો”ત્તિ દચ્યતે સા બ્રાહ્ય-શ્રાહામાવરુપવ-વોધનાર્ય ભાજ્યવિજ્ઞાનસ્ય । તાદર્શ વવિજ્ઞાનં પ્રત્યે મિન્નમ્, તસ્ય ધારાવીારાત્પુરુવમેન-વીજારાત્ત 1 તેન તસ્ય સહ્યાવક્રુત્વમેવ સિધ્ધતિ । વેવાન્તિના યત્ વજ્ઞાન, તત્ નિત્યમ્ ષષ્ઠમ્ અદ્વૈતમ્ । અત. શ્રોતવોવિજ્ઞાનવાયો. મહાન મેવો વત્તુતે વ !
ततश्च तदू
તતÆ નૌઢાવીયાનામસ્ય વતુર્થપરિચ્છેદ્રસ્થ યતિ વૌદ્ધત્વ સ્વાત, તવા થં નૈ" સ્મિવિ ચૌહાન્ચે ગૌષાવસ્ય,તત્વીયામાત્યન્મન્થસ્ય વા વૌદ્ધાનુસારત્વમ્ ષોષિત ? નવા તન્મત તવષનું વા યૌદ્ધમન્યે સમતાનુયા પહૃતં દૃશ્યતે બ્રૂયતે વા ” તેન તત્ ૫નું સુત્ રામ્ અમૂમેવ । શરપરવત્તિ-વૈષ્ણવાનાર્યવૃન્દ્ર શરમતસ્ય ૌદ્ધમતત્વ-પ્રતિપાવનાય વદ્ધપરિતો (૧) અદ્ભુવન્નતંત્રઃ તત્ત્વરત્નાવડી ( ૧૭-૧૮ રૃ. )। ( ૨ ) સર્વનસંપ્રદુઃ । ( ૩ ) જ્ઞિશિા ( ૨૬ ) I

Page #35

મથવા વાર્ -પ્રાકરનનાઝીરામ્
२९
દત્યતે, તેવિ તબન્યસ્ય પૌદ્ધત્વ જ્ઞ પ્રતિપાનિતમ્, ચુત માધ્યમતેન પર્તવામસ્વ ઐતિત્વમ્ બક્ષીયિતે। તતતેવો મતાનમેય વીદ્રમતત્વપત્તિવાન મુરમ્। ચત તે યિજ્ઞાનન્ય વિજ્ઞેયત્વમ્ સીયિતે, કેમ્પિટ્ પા બસતો દન્યત્વે ર સ્વીમિયતે ત્યાદ્રિ । થતો. વૈપ્નવાષાોળાં ગોલ્ડપવસ્ત્ર પીતૃત્વમતિપાવનું ન સકતમ્ । અન્યદ્વૈત, મતક્ અનુરામ I ચૌપામ્ય પૌદર્ય નેં સમ્મતિ
દિપાદીવ-મતેન સદ યૌદ્ધમત-માદર્ય પાયમતન્ય પૌદ્ધત્વતિપાત્રમ્ | ગૌડપાદ્રશ્ય પૌત્ર સમ્બન્ધામાવાવ, પતતનુન આવા માવાથ ચૌદવસ વ્યાસપુલયુ શિખ્યત્વમિટું ગૌપાનીય કાનાનત્વ સિધ્ધતિ । તેના ગ્રીપાત્રમ્પ વુદ્ઘનનું વિનાચનુસરળ ન સન્મતિ । તત્તમ પ્રાયેન્ગ સ્વઅન્વમન સ્વધર્માદા પ્ર′૦ના સનાળા પીઢા વસૂવુ, 7 જોવિ આગન્ત્રતો મૌદ્ગો: વૈવિધર્મ સમાચિત્ય વૈવિતમાને વિોડમ-દ્વિતિયંતે । વિકૃમિક્ષો ધર્મનીનેંńતુ પિતૃધ્ધો ચા મીમાંસાવાએં કુમારિ।ત્ત તસ્ય પુનાસી અન્ય યુનારિમ્પ પોતમતામાશ્રયો શ્રીદ્રમતવદનાય, ધર્મીા મદ્દ વિષારે પાનિતસ્ય વિગેષર્મમા પતિના નલગાય ૧, ન તુ નૈનિર્ધ-ધર્મપરિપોષળાય । તૅન વીટ્રેન સતા મીતુન્યાયે પરનાય ચૌદ્ધમતક્ અન્તે ષ્ઠિતમ્। ય઼ ૨ પુન્નાપિ વૈદિમતે રીદ્રમત-વેરા-સમાવના નામવત્ । અો નીદ્રા ચૌદપતમતમેય અનુવર્તવન્ત, મૈં તુ તāરીતે સમ્મતિ જ્વાષિત, ગૌડપાદન્ય માખીનવાઈ, પીઢાનાં વૈવિભર્તસમાઅમળામાવાવ, પૌદ્ધાનો વૈદ્રમાત્વવવિખ્તમાનદિનું તત્વવિદ્દો ન્યૂરોન સુરશિખ્યાતિસમ્પન્યામાયાથ |
વીદ્રવત રામયોથ ચૌદપાવીયાને ન તંત્ર વિનિયમો. મતિ, સમ્નવ હારમ્ય સ્થેઅબૂઇōાત્। ચીટર્ન સંસ્કૃતમાંયા જ્ઞાવિતા । તાશચન્દ્રાનાં ગૌધાવતોષિ પ્રાીનાનેપુ અત્યાદ્રિપુ કનિદ્રાનૢ ચીઢવ અન્ન ચીપવસ્ત્ર બનુસરણ તમિતિ સમ્મબ્બતે, દાતમ્ય કાપીનવાત્, મેવાન્તાનાર્યત્વેન મસિદ્ધાન્ત |
મકૃછાયાસ્ટોવિવા
કપાવીયા મસ્ય મહાવરા-∞ોકે ચ દ્વિવિરમ્' કૃતિ પર્વ, તસ્ય મોંમારતે રામાયળેવિ મૂરિશ પ્રયોયો દĀતે । મહાભારતનામાયળવીનો યુવાનપિ માનીસ્ત્ય મસિદ્ધમેવ, 7-મીમાર્ગુન મીષ્માર્વિષુ મનુનએક્ઝેક તત્ત્વ કયોાત । વિષ્ણુવરાર્ચ ‘દ્વિપનોવરિષ્ઠ' ત નારાયળેઽષે યુદ્ધ મહામારતે ઘાયળીયપર્વાધ્યાયે જપતે । તથૈવ વ્યાખ્યાત રામાવતા સવય્યાણ્યાને પ્રવૃત્તને બાળમમાગ્યે । 7 વા તત્પર્યં વૈાિનાં મૌદ્રાનાં વાજોપમન્યે बुद्धपरत्वेन गृहीतम् । यौगिक शब्द एवैष न तु योगरूढ । फोपावीन् उपेक्ष्य यो વહારતંત્ર ચો તત્વપન ૧ સમીષીનમ્ । ખતસ્તસ્ય ચોપાજ્યને વુરામસ નિર્શનમેષ |
,

Page #36

व्याससम्पत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
વધર્મદ્રવિરોબાપાં વૌદવમ્
ये
અત્ર જે વસ્તુ વનિા વૌના અમવન, તેષાં વિવરણં ચથા વિશાળવુદ્ધિના નૈયાયિન્નશિરોમણિના યનાષાર્થે પ્રવ્રુત્તમ્, તસ્ય ખુમાજ્ઞબિન્દે તથા આત્મતત્ત્વવિવેવે, તત્ર સ્મત્ત વ્યમ્ । તસ્ય જિન્તિન્માતન્ બન્ને ક્રિયતે, યથા “સમ્મતિ ચૈતે દેતવો વૌદ્ધાવાામપરિપ્રદે તથા હિંમૂયતંત્ર ર્માધવમ્ તિ અતઃ । તઃ પતિતાનામપિ અનુપ્રવેશ કૃતિ અનન્યાતિ । મદ્યાવનિયમ इति रागिणः । સ્વેચ્છતા પરિશ્ચંદ્ વૃતિ તર્જાસ્વાસિનઃ । પિતાવિ-મામાવાત્ પ્રવૃત્તિરિતિ પાષબ્દ-સંસર્રિાઃ । ઙમયારન્તર જ્ઞાત્વા સ્ય શૌનં વિષીયતે” ત્યાવિશ્રવળાવ્ અન્યપ્રતામિમાનિનઃ । સક્ષાિમોનનાવિસિદ્ધ નીવિજ્રા કૃતિ અયોગ્યાઃ । વિજ્ય સ્તમમાં, પાષાળપાટન, શારવામજ્ઞો, મૂતાવેશ, પ્રતિમાનપન, ધાતુવાવ-સ્ત્યાદ્રિ ધન્ધનાત્ દ્દવન્વિતાઃ । તતતાનું પવૃિદ્ઘન્તિ તિ સમ્માન્યતે। તો મૈં તે મહાનન-પરિગૃહીતા તિ વિમાન” ( દુસુમ જિ: ક્રૂo પૃ: ) | આત્મતત્ત્વવિવે ીર્ત્તિનાના વૌદ્ધનિન્દ્રનપ દરયતે જીથૅ: પરિચ્છેવઃ ૨૨૨ પૃષ્ઠઃ દ્રવ્યઃ ।
વં સતિ યંત્ર હૃતાદશમ્ અવજ્ઞાન-હતાવરા‰િ વૌદ્ધાન્ પ્રતિ વૈવિાના, તત્ર તયોર્મધ્યે વિચાવાનાવાન-સમ્બન્ધાવિ તથા વૈવિધર્મજ્ઞાનયોર્મધ્યે વૌદ્ધમતાનુપ્રવેશ–પનમ્ ઉન્મત્તાનામેવ શોમતે ।
३०
C
વિવા ચેન તત્ત્વ નૌવિજ્ઞાનતિનિાસઃ
તતથ્ય વિજ્ઞાને પ્રતિમાસ્યમાનત્યં વૌદ્ધાના મારóરાવીનાશ્વ, ન તુ અદ્ભુતિનાર્ કૃષિ પુ મહવું વૈક્ષખ્યમ્ અદ્વૈતનૌદ્ધમતયોઃ । ૭ 7 પદ્માદ્રિાદ્ધિ:
“તદેવ અ: સર્વે વાવામાત્ સ્થાયિત્વેઽપિ અર્થયિા-સમવાત્ ॥ ની' સ્વાતાપરોક્ષત્વ-માત્રણ માાયાનિપક્ષઃ સમઅંતે, જિન્તુ માદય અદ્-વત્તુરાત્મનઃ સ્થાયિનોઙમાવે” ત્યાદ્રિમ્ ।
વિદ્યુતન્ત્ર તમ્ વિવરણøદ્ધિ “નનુ વિજ્ઞાને પદ્મસ્ય ઋષ્મિતત્વો તેવો તસ્ય વ્ તુલ્યમ્। સત્યમ્ । વિજ્ઞાને પ્રતિમાસ્યમાનત્ત્વ હૈં તવ ( મટ્ટમાóર ) તસ્ય TM તુમ્ તિ વિજ્ઞાનવાતત્ત્વીય ( મારીય ) વર્શન ∞િ 7 યાત્ ઋષિ પ્રતિમાસ્યત્વે સત્યમિથ્યાવિમાયોઽસ્તિતિ શ્વેત્ હાષિ સત્યપિ મિચ્યાત્વે અર્થવિાસમ$-સત્ત્વાસત્ત્વ-વિમાનોઽત્યેવ । પિતત્ત્વે તૈય વિમા સિદ્ધિરિતિ વેન્ ટ પ્રતિમાસ્યત્વેઽપિ જ્ઞ સમિથ્યા-વિમા સિદ્ધિ” ત્યાદિ તેનાપિ અદ્વૈતવૌદ્ધમતયો મેદ્રઃ પ્રતીયતે । . તેન મટ્ટમાóરસ્ય સમયોપ અવામ્યતે। સ્ તુ શરસમસામયિ વેતિ ત વ સિતિ પિ અત્ર ધ્યેયન, પદ્મપાવેન માર-મતસ્ય હલ્દેવાત્ ।

Page #37

પ્રથમ વાર–છાત્રાવના વાત
કપામ0 શપથાવત્વરાજ્ઞાનિકાસ ન પીપાવતિ વિદ્વાનો રચવાવ | વાચિત્ વિદ્વાનો મને ત , તપ શ્રી અહેવા માં ધાનાં મતે શસ્ત્ર સવા અન્ય વિદ્વાનો તે પુન તુષોટિવિનિકુંજ નિહાત્યમ્ વસ્તુ રાયમા તે મ િમતે વીતવામિમત, તમને તું અગનિદ્રતત્ત્વવતુવરાત્T તતશ બહૂન્મવાવો બનત, બાત સત્યેન પ્રતીત્વ = સન્મવતિ | ચત્ર વિધિત્ તત્ત્વમવિ નાતિ, તલ તાદશી પ્રતીતિ બલમ્બાવિની इस्पातल a यदि मसत् स्यात, तदा यत्र किश्चित्व-प्रतीतिन समता | युक्त्यादिमि यन्न સિજ્યતિ, તત્ર સત્ત્વ વ નાચત્ત વા ક્ષયિતું શક્યતે' મત સાવવો ન યુક્તિસરો જપા યુતિમતા વડપાવોયમતી તિક્રિસિદ્ધત્વ પ્રસિદ્ધમેના મતો બસ છૂચનો દિપાવલ્ય મતમ્ ને પિતાનાં સન્ધયા તા મતે મવતિ, યોદ્ધમતે સત ક્ષખિયસ્વીરા ! “જન્ તવ લાળ' વ તે તત્ર બનુમાનમ્ વેવાન્તિનો ચહૂ સ વસ્તુ તબિર્ચે નિખિયમ્ નમ્પન્મેલાવિતીયમ્ સ્વરા યુતિસિમેલા તસ્ય તય ચુક્યા સમાવના માત્ર હથિતું અને અતો હાનિ ટૂ ધ ન પીઢો જ મત થી સતક્ષણાત્મતત્વમાં પ્રત્યારે તે બીપનિ માં સમત” વર્ષનિક પ્રાણીનસ્વત, પોતાનામષિ સંપનિરવ માનદ્રાવસ્તીપા મૈત્રાયસિંહતાપનીયોપનિકો
- ઘરવેન વયત, અવિવારિતબપયાક્ષેપાતા નિપ/ પીક્મયત્નાવીનત્વને પતય રાખયાલો વિશિક્ષાિિહતાનાં છાનાં પૂર્વ ધા રોમતે, તેને નાસ્મા વિપત્તિ | શૂન્યાસત્તવાહિનો તે તવેલ પુ ચ -અમતો માવોપત્તિ, સત્યેન પ્રતતે યા તાવાએ વિના ન રમવતિ ના તો હિપાવન અધિકાનન્ધન સ્થાનો પ્રતીતિ પ્રત્યુતે , ચા પીપાવીયામે–
ત્પાસ્યાબલિહત્યાવર્ગ સમુદાદાન” કારૂ૮ તિ પતિ પર્વ આઈ પ્રતિમાતિ–રાજાસત્તવાતિના મતે નીકપામતમ્ અથ બ્લોટિ-વિનિp નિપાત્યમ્ વસ્તુ રામપિ ન પીપાન પવિષ્ટમ્ ! તુષ્કોર્તિ વિનિર્મwત્વે નમન સર્વ, નાસત્ત્વ, સર્વ, સતિત્વ મા તુ જ સન્મવત . ભાવ-અમેજ્યિાારિત્વે સત્ત, તદ્ધિનમ્ સત્ત્વ તિ કૃત્વા તાંદરા જતુષ્કોટિનવિનિર્ઝર્વ સાધિતમ્ પતન્મતે વસ્તુનોટિ-વિનિર્ઝર્વ યષિધિ બસ્તિત્વમાત્રમ િમત બન્યસ્તુ–ન્ન અર્થવિજ્યા-wારિત્રાહિત્ય સત્ત્વ, કિન્તુ અવqત્વમેવ સર્વમ્, બચવા મનસ્તિત્વમેવ તત્વ / બન્યો વતુોટિહિત્ય ન નિનાટ્યમ્ વસ્તુ મહેતા વેઢાતિના મતે તુ બર્યવિયાકારિત્વરાહિત્ય સબ-વસ્તુનોડપિ સન્મવેત્ ! અતો વીસે વતુોટિ-નિર્મદઘેન ચત્ત
પર્વ તિમવીર કપાશ્ચાવાન બન્યાવિક્યુ બજેમના

Page #38

३२
न्याससम्मत-ब्रह्ममुत्रभाष्यनिर्णयः સત્ત્વય નિષેધ છત, તત્ સત્ત્વ કર્થાિારિત્વે, પરંતુ ત ચરિતત્વમાત્રમેવા પર્વ વિદ્ધાના ચતુષ્કોટિ-રાદિત્ય ચિમ્ કૃતિ મને ન પાત શીવાલ્વેિ પનીયા તવ નાતિવન ન સમ્મવતિ એ તન્મતે નિષ્ક્રિય શુદ્ધ સર્વત પર્વ વસ્ત્રમ્ ! મૌડપાદય અનાતિવાન ન હતાદશમ્ ગં સામ્ય દેવે વહુ મવતિ : વરતાતુ દ્રિતાનુલારિ-વતુોટિવિનિtcવમ્ સત્ત્વર્ય નામાન્તરમેવ ! આતો પાટીયમતે વિપિ વૈદ્ધરાવવાદિતાજ્યના સુદૂરપરાર્તવ છે
વિદ્વાન શૌડપાયમતાનુસરમ્ શ્રીમહુવચનાવાવાયેનાપિ તે સમર્થન કર્યું રોક્યતે તેનો#” શુન્યવાદ્ધિમિક કલાપિ રાસ સ્વબશવં ન સ્વીત નાષિ વિતમૂ | અનુમાનકુશરષિ વૈદ્ધશૂન્યવાહિ વાસ્થત શૂન્યસ્ય સ્વાગત્વનું અનુમાતું ન શક્યતા બત પર્વ માત્મતત્ત્વવિવેપ્રત્યે રાચવા-નિરાશાવરે મિહિતનું ૩૦થનાવાયેં.
“તર્દિ ચૌવ પરમનિર્વાણનું ફતિ ત ટ Rા રસા રિ ચતિ અસિદ્ધા, કથ તેવો વિશ્વમ્ ? પરતક્ષેત્ સિદ્ધા, પરોડપ અમ્યુપરાન્ત” | રસ ૨ પરો યતિ સવૃતિનેવ, વિશ્વ-ચોર્ન વિધિ વિરોષ, જૂથ તષિ અવશિખેત ? સંવૃતિથ્ય પર પરત થવી સિદ્ધા, અનવસ્થા માં સ્વયમ્ સિદ્ધા વેત શર્થ સૂચન્દ્રમણિ સાધયેત્ ” સ્વત સિદ્ધ ચેત ? માયાતોડસ મળ” ફત્યાતિ !
હતેન પાવય મત ન વૈદ્ધાન્યવાદ થમ િમવતિ કૃતિકામાખ્યમ્ અનાદત્ય ગૌપાતીય-શ્રૌત-સર્જહ્નવા જ વિઠ્ઠલ્ય વૌદ્ધ શુન્યવા પરિસ્થિત હતિ પ્રાગુ વિષ્ણુપુરાણવાક્યમપિ સમર્થથતિ વૈત | પર્વ ૨ ડિપાવસ્થ વૃદ્ધાવષિ પ્રાચીનત્વમ્ અન્યાહતમેવ, ગૌતમ-નુદ્ધમતાપિ પ્રાવીનવૈદ્ધમતસર્વ સિદ્ધ તેન વાહૂલાવિ વનરાન્નાનાં ગૌતમનુદ્ધાદ્રષિ પ્રાચીનત્વે પ્રમાણિતા તેવા વેરાવ માવિવર્થ ગવાધિત પતિ ! તેન બ્રહ્મસૂત્રસ્ય કૃત્યર્થમીમાસા ઋષત્ત્વાદિષ્ઠ સુસિદ્ધમેવ ! ફર્થ તદ્ધિ પાતીયાવાસ્ય “વૈત વૃદ્ધન માષિત” (જો ના. છ છ ૨૧ રોઃ ) ઉતિ સંછને ! તલ બૂમ સુતૌતમવુદ્ધાત્ પૂર્વતનવુદ્ધમતિન સહ પનિષદ્રસિદ્ધાન્તસ્ય મેવબર્ગનાર્થમ્ તત્ સત બાવીનવુદ્ધમતતત્ત્વ પ્રામાણિકમેવ !
- બ્રહ્મસૂત્રસ્ય કૃત્યર્થમીમાંસત્વે નિરા
અથાણે વચલ શક્રયત તે શું વિપઢેિ શરીવાર્યે સ્વીય-બ્રહ્મસૂત્રમાણે દ્વિતીયાધ્યાય-દ્વિતીયપાલે વૈદ્ધાતિમત-વષ્ઠનાવસરે વેદતાત્પર્ય-પૂર્વપક્ષમૂતાનિ વૌદ્ધ-નૈનાદ્રિમતમૂહાનિ યુતિસ્મૃતિ-વાયાવનિ જ બરિતાનિ ? થતું. તત છતું, તેને ત્રાસૂત્રમ સત્ર ન શ્રુતિની માતા તેતિ વચ્ચે ન અનુમીયતે ?

Page #39

મામાં જવા મગરવનાશમ્ નૈતનું સર્ત વીતાવિત યુતિમૂપિન યુત્યનુતમ્ તમારિ વીર યુતિર્ન પ્રમાણત્વે સમાધિતા, પ્રત્યુત તમામાને ઘોષિત રે મ પ ધાવીને ચીત વેવકામાખ્ય વયિતે મ, તથાપિ તત્ત માહિમિ થીઢ નજીકર્તન! પક્ષાનેણ વહુમિ વઢે વેવામાખ્ય દિત નિશ્વિતમપિ પતવર્ય તત્તમદાવયો બન્યા અનુયા ! અત માયેળ તવનૈવ પતેપો મતાનાં સ્વચ્છ અને મારે ( માત્ર સારાર૮ ફૂલ દ્રષ્ટચા) તત્તમુત્કૃમિ વીદ્વાતિમતાનિ પૂર્વપક્ષતાનિ યુતિવાજ્યાનિ કવિઝળીયાનિ ફ્લેવ સર્જી માગરાળી તત્ર બાશય | તોડત્રાષિ યુતિમ માસા પ્રાણાન્તરેળેવ માષિતા, તેના નાત્ર મ વારા રાણા વીચા એ પત વેઢાન્તસારા અન્ય બ્રણય !
ધોંમતે વૈશે િવશાન્ત તમિળ૪મ્ पस्तुतस्तु यदि बासमत-विरलेपण कृत म्यात्, तदा सर्वास्तित्व पावियोद्धमत तथा વિજ્ઞાનવાધિ-વ્યાતિ-મતદ્વય–તત્ મતંત્રય સત્ય-વરોધિ-વેતાન્તમત-Íમયગરામેવેતિ પ્રતિમતિ . નાત્ર પતતિરિજી તત્ત્વ સ્મિપિ તત્ર વિવતે 2 વન મમતા નૂતન વિમપિ નાવિષ્ઠતમ્ ચતુ ન તન તેર તેર મિશ્રણમાત્ર તસ્ય ૩૫પત્તિરૂપમાત્ર જ તેન તેવો મતાનાં વિતિમાત્ર સાધન છતમ્ ફત્યે સિધ્ધતિ તથા ફિ વૈરોષિક્ષામાં મતે ૨ ગો નિનયવિના, સત્યાનાં મતે થઈ ધર્મધર્મિપરિણામવિલમ, તતત્વ સિદ્ધાન્તદ્વયમ્ પવીત્ય વીદ્વાનામ્ આન્તરવાળવાનો લક્ષ્ય, સન્તાનાવિધ સ્મિતા વૈદ્ધાનો સત્ય મતાનુંસાહિત્ય સમાષ્ટમ-રતીય-ચી શાન્તરક્ષિતતતત્ત્વમહાસ્ય-કન્યતોડી પ્રમાયિત શક્તિ તત્ર વસ્યુમિ-પ્રકૃતિ-સુમતિ-સ્ત્રીદ્વાવાર્યઋતુષ્ટયાનો મને સાંત્યેરિણામવાવાનુવિતમ્ તિ વત્તા તત્ત્વસંગ્રહ-શાન્તરક્ષિતેન તદ્દી -મશીન્સ જ સ્વષ્ઠિતમ્ બાતે કૃતિ દક્યતે યુદ્ધમાવત પછી બરાડાન્મ થતુ સાન્તાવાર્ય બાલી-હત્યપિ સ્વિષોષત-વૃદ્ધત્વરિતાતિપ્રત્યે દતે . તો વીદ્ધમત-વઝન સત્ય-ચરોષિવીન મત-વઝન સદશમેવા તેના ચયા સાવિ મતલદ્ધને મસૂત્રસ્ત યુતિનીસાપર્વે સમવેત્ તેવા વૌદ્ધનૈનાવિમર્તબ્દને બપિ તય કૃતિમીમાંસાપત્ર માહજોત | ત વીદ્વાન ક્ષતિ-વિજ્ઞાનવાવો વેવાન્તિનો પ્રણો વિજ્ઞાનસ્વરૂપ– વિહાય વૃત્તિજ્ઞાનય ક્ષત્ત્વિમ્ અવન્ય જીવિત ને દસ્થાનાં મિથ્યાત્વમ્ અનિર્વચનોયત્વે ચક્ વેનિના મતે, તવ કામિક્સ વી વાવ પ્રતિ એ તેના નિ વીd qશવાવિન, વિષ બરાચવાવિન ગાતા ! વૈમાપિશાળાનું બસત્કાર્યવાવ, ડીઝાનિયોગાનારા સત્કાર્યવાવી વૈવિવારનિલામતાનુવાળમેવ, વતસ્તનતે બસ
ર્યવાવ સઋાર્યના હૃાળવાવથ દતિ વાવણ સર્વે વનિમતવાના વ્યવસ્થિતા ? રાજસ્ય સત્તવાહિ-વીદ્વાન અને સારવાત સ્વીક્ત ચાત/ સત્-રાજ્યવાવ પ વેનિમિ નિયતો વૈદિવતા હીનો પ્રાનુ વખતે દમતે પૂવા પાસને તેવાં વૈવિસાન્નિાણી

Page #40

વાસસમ્મત-સૂત્રમ્mનિર્ણય મંચાનુવરબેન વોરાનાત્ તે સાધાપદ્ધતિ. જ્ઞાતિ પર્વ = વૈજત વિર્કસ વિગ્રતત્રપતિ નિપીતા પાણ્ડિત-બાં ય વૈશિના મૈતાતપતં. તત્ તું તેવા સમિતીય વિ . તેન વૈતા-ન-sો બહa૦ ૨ શ્રુતિનના સાવિત્વ વાતે !
અતપિપાવાનિયા. ચીત્ર વન મન્વન્ત વુિં ન પિ મર્તાવા સમાચ રજિરિ મવિ વ્યાસન . રૌવના-વૈષ્ણવાચે તે નિકેતામિસ્ત્રો જ્ઞાતિ એ વાપિ એ સારા-પુરાવાતિવું ત્વનતાનુકૂર્ચ રમન્ત. રા. શિવપુરાણવિષ, વૈષ્ણવ વિષ્ણુ પુરાણાવિયું. તેમાં સર્વે નિતવાહિનો શૈવ-વૈતાદ્વવિદિાદ્વતાવિ દૈફ જેવું
ર્ચ રુમેરનું તિ જ નક્ષત્ર રિત માતા ગરવેલ સબ નક્ષત્ત્વમ્ય. સ્વામી બાનુ, રૂવ કક્ષQazતીન્દ્ર સાથે સારવું ફૂરે સુat ? તો નક્ષત્ત વ્યાસકોૌત્તમતવિકત્વે કારના નિષ્ણા પતિ પ્રતિતિ |

Page #41

પ્રથમ પાત્રસુરવનારાત્તમ
યુચર્યમમા પ્રણયોનનમ્ ૨ વાવાઝોવન ખિતે, તાવતવ રાઈ મg, પ્રત્યેનાનેન અન્ય મમવતા વાવેન ધ્રુત્ય-મીમાલાછન સર્વાસ્તિત્વવાથે વેવાન્તસિદ્ધાન્ત પર્વ બત પુતિન્ના ત પ સિદ્ધાન્ત સમુદ્ધતિ, ન તું તદ્ધિપથરૂમત-ટ્યાપના રવિ પ્રજાતિ, ચો વિશાર-વિલ્ફિતે વFરળમતે મીતિતત્ત્વવિષયે લેવાન્તા પર્વ પ્રમાણમ્મીપનિ પુરુ પૃચ્છામિ ત ા પનિષત્પર હત્યાતિયુતિ, "શાયોનિત્યા” ત ન્યાયાવ | પન નારવિયે મત મેવ-નિરાધમપિ સાવિત વતિ ચત તાત્કાઢિમિ વેદાન્તાતિરિમાળાન્તર્વા બીપિવિષયે મતમત-નિરાકરણ ન સન્મવતિ શયન, “અનિત્યમ્ બચય મ” ત્યાતિયુતિ..., “તમતિષ્ઠાના” વિન્યાયા. પતવ પ્રત્યાહ્ય રનનોરમ્, સ્તવ ચ નાશ ૨પતવ રાહ મમત્ય ચ પિ પ્રહૂલાર્ચ-નિર્ણયાય યતિતે, તેનૈવ ક્રમિત વ્ય, નૈવ મમતિએ, તેનૈવ વ્યાસનિબેતાર્યા રમ્ અવસ્થાત ! ' લત્તરમીમસેલિબ થનાને ને શનિવાલ્મ
પર્વ પતાવ ચઢું પતવુમન્યના- નિપામ્ ત, પર્તવ્રનામ “મીમાંસા, “તર-મીમાંસા' કૃત્યાવી મીમાંસા-શજોનૈવ વિક્તા ચક વૈર્ત અસ્પિન રાજ્ય કૃતિલકતિતિ નાજ્ઞા અમિલીયતે અધ્યાય-પાવારિણ-સૂર્યેષુ સર્વલ મા તિ
ધ્યાહતા, તેના પાનીયા: મતો વચ્ચેમાળ-રામાખ્યા૬િ મ ય પૌષિ પત્તા તિસમતિ ભવ, સ વ ચર/સખત સૂત્ર રીતે, તેને મકતમ બાવર કૃત્તિ સાહિતિ મન્તવ્ય બાસ્તાં તાત્, મત ઈધ્ય ષિમ્ પર શમ્ સત્ર બબિતમ્ પતિઘાઘરના સૂત્રતા
પુણ્યનુલાળમત્ર હિથીયો કૌશામ્ ક્લરવનાયો ચઢપર અને સૂત્રણ માવતા અવન્દ્રિત, તત્ સંપૂર્ણ યુર્ઘનુમાણ અધ્યાય--વિમવિયે, તેમાં અધિસરળ અને સૂક્ષણિશાનિ જા તો ચલિધિક્ તાનિવા-મતવાત-વર્ગને ચાર પિ વૃત્તો , તા તેવાનિમતાનુસારણ મારી તત્ત્વનિર્ણય, તને તનુષુખ-સાધનનિર્વે, તતઘ તત્સાધન-મપિ ગયા તચ વર્ણનીય मवेत्, तथैव अत्र सूहतापि मस्या प्रससूत्र रचनाया तम् । तेन सूत्रता आदी अध्याय
ન તત્તવર્ગને ફક્તમ્ તત્રા કયમાધ્યાયે બન્યપ્રતિપાઘ-મતવાવાયભૂતકૃતીનો સમન્વય કરનયતા તત્ત્વનર્ણને છત, દ્વિતીયાધ્યાયે તાદશ સમન્વયાર્ચ ય મતવાને વિરોધ સમ્માતે, તે શ્રુતિયુક્ટ્રિમ્પ વિરોધ-પરિહારપૂર્વજ સ્વામિમત-તત્ત્વવર્ગને છતમ્ ! જવું અધ્યાયયન અતિસૂતિયુમિ પક્ષ-પન-પાપક્ષ-વનારા તત્તવમેવ પૂર્ણતાં માતા

Page #42

३६
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाज्यनिर्णयः થવ જ ક્રિશ્ચિછાસ્ત્રાવશ્વનેન મતવાત-વર્ણન થવા કહ્યું મવતિ, તેવા ફયમેવ મતિ. સ્વામવિલા તેવા સમયેઃ અવિરો. સમય પર્વ વળ્યો મવતિ : પર્વ તત્ત્વવર્ગને છતે તસ્ય જ્ઞાનn૪લ્મમા વિશ્ચિત્ સાધનમેવ અદ્યતે તાદશી સાધનજી-વિપચિળી વિજ્ઞાસાપિ તવા સ્વાભાવિ બત થવ સાધનં તું થામનું મય તૃતીય-વતુર્થધ્યાયક્રયે વતમ્ ! તેન ઉતપ્રખ્યસ્ય યાત્રાદય સમન્વયવિરોધ-સાધન-ધાત્મ વિતુમ્ કવિતં મવતિ | વેવ સત્ર વર્તત | ચલે તુ વિચ્છિાસ્ત્રાવક્વનેન મતવાહ-સ્થાપન ને બિયતે, તત્ર સમન્વયાધ્યાય પ્રયોગનું નાસ્તિ | તત્ર સ્વપક્ષસ્થાપન-પરપક્ષવિન્ડનસ્ટઃ વિરોધ વ પ યવ થાય બાવર , અથવા રવષ્યનમનાખ્યામેવ અધ્યાયક્રય-રન્નનું સબયોનન મવતિ | તો યુટ્યૂનુસરામપિ સૂત્રકતામ્ પતર્લ્ડ-રનનાયા પર શમે દસ્યતે. તત્રાપિ થમ્ અધ્યાયવતુલ્ય સમન્વયાવિરોધાઢિનાના અમિધાન, સૂત્રપુ તસ્મિન્ નુૉડષિ, ત મથે વસ્યતે |
પાવાવમા યુનુસરળાનુસધાન નનુ અધ્યાય-ચતુષ્ટયસ્ય વિમા ય યુવત્યનુસરળે તેડપિ તંત્ર પ્રત્યેનું અગ્રાવ થ પાવતુયેન વિમm 9ત ? તત્ર જીદગી યુવત્યનુલારિતા ? થે ક્રિાતિ-સંત્યાન્તરે ન વિમા કૃત થમ્ અધ્યાય-વિમાનાર્થ પરિવાથમિધા નાવન્વિતમ્ પાનાપ્રફળડપિ ક્રિાહિત્ય ન બસમાવિતા અલગતા વી કમવિખ્યત્ ? દ્વિપદા મનુષ્યા , ત્રબળ પાત્રયમ્ મૃત. પા પ્રમાણે ફેલ્યત્ર પાઠ-સત્યાથી અનિદ્ધરિતત્વાન્ ! અતસ્તત વતુર્વ પારિમાને યુક્તિ ?
વતુ સંથાવઢવહેતુ અત્રેય યુ િરવનું સન્માવ્યત, ચતઃ વતુ સંયા ધર્મગ્રંહ્મતત્ત્વ-વ્યાવ્યા શારાપુ તે તે ચા “નૃપશ્ચતુષ્પા માવાનું ધર્મ સત્યે પ્રતિષ્ઠિત ફત્યત્ર વૃષરૂપવર્મ પાવતુષ્ટયેન ન્વિત, વૃ-કમ-કાળ-તુરી-મેન યાત્મા વા ગ્રહ્મ વતુર્વા રૂતિ માઇક્યોપનિવકિ વખત દસ્થત ! વરાત્વાર, વMવાર, આમાશ્ચત્વાર', તથા વિશ્ચત્વારો ચૂદા ! પવ જ નવું બન્યાયા ધર્મ-ત્રામવિયા, પ્રસ્થાય ત્રબવિષયd વતુરથયાત્મી બની કવિ કાન ગવાય નતુમિ પદે વિમm વિમેવ ગ્રન્થતીમ અમિતા મૌવતુ उनिन उपय अनुमीयते । तेन अत्रापि युक्त्यनुमारिता दृश्यते ॥ सूत्रकृताम् । अता ને બતારનવા બારમાં ધાર્મિતિ બન્યથિતુ ગત !
પૈડાવળાવિખ્યાતુ. નવ 1. I-વિધિવંનિધાન ઇત ગુન્યનુ+91મી (
ના -
11-નાન વારિવાર્વિવાદ-વિતા - - : , = નુ અવધિ પતાને વિપદા તળે ધન

Page #43

३७
प्रथम' पा६ -ब्रह्मास्त्ररचनाकशिल ततोऽधिकतया युक्त्यनुसरणमूल मन्यत । अवयव वयात्मकन्यायम्य लापमान अधिकरणान्त र्गत-पूर्वोतरपाद्वये तान्यायम्म अन्तर्मापात, फ्यायां च ताना विषय-प्राहुल्य प्रसाध | तेन अवापि अधिकरणरचनायो युक्त्यनुसरण मुख्यतया प्रतिमाति। एव च सूत्र रचनायामपि युक्त्यनु मारिता इत्यते एव । एनत् तु नात्र रिचायत, यापुण्यमयात स्पस्त्वाया तथा च तमन्य रचनायो युक्त्यनुसरणम् अपरमेक कीरा मिति सिद्धम् । तथापि एतत फोल न मुत्पम् । मुम्य तु श्रुति का याय-पदाधिकरण-मात्मायम्,-'तन्न विस्मयम् । एतत् सर्व तु ममण वक्ष्यते । न विमव्यम् -- तत् अन्यरचना मान अन्यतात्पनिगायकमिति च ।
प्रयनामनिर्णय प च यदि युक्त्यनुमरणम् एतद्-अन्यरचनाया एफ की लम्, तता आदी अा निkut4--कि नाम त अन्यम्य मयितुम् चितमिति , यत सूता एतद्प्रन्यनाम निहाक सूत्रादिकम् एतत्मन्यमध्ये युवापि न एतम । स्तुतस्तु यहुमि नाममि अयोऽयं रोके प्रथित , पतध उतमेव । तेन अम्मामि युक्तिसहाय ममि एतमान्यनाम आदी निर्गयम् । यत एतेनापि पत मागमूसमन्यम्य तापल्यनिर्णय सहायो मविपति।।
दृश्यते च---अन्य सूसात्मकमन्यम्य प्रथम सूतम अयातो यमजिज्ञासा | पव चेट "तत्स्नात्मको प्रन्यो प्रध्मनानाय रचित-त्या न कोऽपि सन्देहामर । तेन ॥तस्य “अमसूत्रम्" इति नाम सरतमेव प्रतिमाति। तथैय अन्योऽयं ग्राम प्रतिपादनपरोप निपपरनाम-वेदान्ताना मीमामा-५---इति "तस्य अपरसूत्राणाम् मालोचनेन परिजायते । ततो प्रमण्येव वेदान्ताना तात्पर्य , वेदान्तश्च धेय परमागप, तेन “तरमीमासा' नामापि अम्प सरतमेव । ततश्च वेदान्तसिद्धान्त एवास्य अवलम्बनम्, उपजीयन , तद्वेदान्ताव सम्पनेन अत्र दानिकरीत्या तत्त्वनिर्णयाठिक तम्, अतोऽस्य "यदा-तदर्शनम्” इति नामापि युज्यते । मयवा धेतसिद्धान्त पया हसते, तेनापि “वेदान्तदर्शनम्” इति नामापि मम्य मतमेव । एवं च अम्य यानि नामानि सितानि लोके, तानि सर्वाणि पायेण प्रथम सूत्रार्यालोचनेन भायन्ते । इत्यते च एवं, यत् सूzता व्यासेन एतस्य मन्यस्य केनापि नाम्ना न निद कृत , अतो बहुभि नाममि अर्य लोके मसिदि गतः। एव च एतद्मन्यस्य नामनिर्धारण प्यासम्म मुक्तिप्रियत्वस्य नितानम् एकम् । यतो प्रन्यम्य विषयानुसारेण तस्य यथायोम्यनामनियो भक्तु, तदेय नाम ज्यामन्य अभिमत भविष्यति-इत्येव तस्य अत्र आशय
आमीत्प ति सामान्यते । अन्यथा अन्यादी अन्भान्ते वा, एफेन सूत्रेण मन्मनामनिदेय कृते का वा महती भति अभविष्यत् । तथापि एतम "भिजुत्र"-नामफलपे यो हेतु, तत्र किचिन नातव्यम् अस्ति । पाराशर' इति व्यासस्य एक नाम, तस्म पराशरपुत्पात् । मितब्दश्य पाराशर-शस पर्याय-इति अमरकोपमन्ये त्यते । "मिक्षु परिमाद

Page #44

ધ્યાહwત-બ્રહ્મસૂત્રમાધ્યનિધિ વન્દી પારાશર્યપિ મરી ફતિ | તેને બ્રહ્મસૂત્રસ્ય વ્યાસ-વિતત્વ-જ્ઞાપનાય પતય “મિક્ષસૂત” તિ નામ વિતમ્ હતિ વર્ષાયિતું શક્યતા પર્વ ૨ ત્રાસૂત્રસ્ય “ચાસરફૂલ” રૂતિ નામાષિ પ્રસિદ્ધ છો, વ્યાન રચિતત્વાન્ ! વ્યાસન યતિ પતય ગ્રન્થય મેવ નામ સૂત્રિત ચા, તદા તત્રન્થર્ય નામનિટ્ઝરલ-મ્ હતાદરી વહુમાવવ્યા ન અમવિશ્વ / પતતર્થ યુરૂિપિયો માવાનું વ્યાસવેવ, શિષ્યવન યુબિયત્વમ્ તસ
ક્લાક્ષરાત્મ-સૂત્રન્થસ્થ સ્વયં નામનિ ને તવા-ત્યેવ મચામદે વયમ્ ! તથા ૨ મિનેન યામીઈ સ્યા માળે નિ પ્રયોગનનું વન સિદ્ધિઃ સ્થાવાડુક્ય તત્ર મોહન ' इत्येव वक्तुं शक्यते । अतो निगूढाशयस्य व्यासस्य नैतद् दोपाय न्यूनत्याय वा भवति ।
ગ્રથસ્ય પ્રસપૂર્ણતાશાનિકાસ તતી રૂદ્રમ્ ગારીયતે શિન્ ૩પ૪મ્યમાનો ગ્રન્થોડાં સપૂળે વા ? જિં સ્ટેન ગય રવઝતો નાતો ન વા ? થથા વેતપુરાણમહામાતાતિ-શાસ્ત્રાણિ ફૂદાન વષ્ઠિતાનિ gવ ઉપભ્યન્ત, તથૈવ વુિં બહાનૂત્રમિત રષ્મિતમ અવષ્ઠિત વ ડમ્મતે ?
નયમ્ શિશ્ન સમુચિતા. મય બાદ્યન્ત-સૂત્રદ્રય-વર્ગનેન યમ્ મારાફ્રા ને વીવસરા મત ! તત્ર “અથાતો બ્રહ્મનિજ્ઞાસા ટ્યતત્રન્થસ્ય કાર્ચ સૂત્રમ્ તત્રાપ “” પન પ્રસ્થાર સૂતે / તથા “અનાવૃત્તિ શબ્દાત બનાવૃત્તિ. રાજા કૃતિ તન્વય અન્તિમં સૂત્રમ્ | શ્રત સૂત્રય દ્વિરુત્તિવ પ્રત્યં-સમાતિસૂક્વિ, ચતઃ ચિત્ર સૂત્રપદ્ધત્રિય ક્રિર્વવનમ્ અધ્યાયમાણિજ્ઞાપન સર્વમાખ્યોર-સમૂતમ્ કૃતિ દયતે. તેને સાવચ્ચેના સૂર્ય દિક્તિ પ્રસ્થાતિજ્ઞાપતિ હસ્પતિ શક્યતે | સમન્ વિષયે નૈવાપિ માપ્યારી મતવોડ િદત, શ્રયતે વી ! મત ગદ્યન્તસૂત્ર-સદ્ધાવા પ્રોડર્ચ ન વષ્ઠિત તિ સમાન્યતા પ્રમાણેડપિ સર્વત્ર સૂત્રધરણાના મિથે મોક્ષાનુણસંગતિવર્ણનાત્ નાસ્થા રષ્ટિતત્વગંજલિ 1 મતો છોડä સપૂર્ણ પર્વ ઉપજીતે છે
ग्रन्थकारनिरूपणम् અથ દ્વાન નિઝા મવતિ એલ્ય ગ્રન્થર્ના હૃતિ ? સૂત્રતા પતંર્થ સૂત્રાવિ ન હમપિ વિરવિતમ્ | cર્થ છે યુરિત્ર અનુસરણીયા ? શ્રેષાગ્નિદ્ મતે શી પ્રસ્થ7 “કૃષ્ણદ્વૈપાયનો વ્યાસ, અષા મતે તુ “વાવરાયણ” કૃતિ છેવિ બહુ તો અમિત ! મતાન્તરે તુ ઑ વિમ પુરુ દર તે જ “વાવરાયજ” ફતિ નામોરલેન પાધિ સિદ્ધાન્તસૂર્ત રનિતમ્ ા “કૃષ્ણદ્વૈપાયન” તિ નામ જુલાપિ સૂત્રમાર્ગે દતે તો વહુમિ મન્યતે - વાવરાયણ” વ ચય પ્રસ્થad, ન તુ “કૃષ્ણદ્વૈપાયન” કૃતિ છેષાગ્નિદ્ મતમ્ નાય વારીથળોડપિ સૂત્રકાર | થતો પ્રથમ ટ્વે સ્વનામોલ્સ્ટ. દેતે, તુ, માત્મમેરિતા સૂવતિ | મતો વાવરાળો સૂત્રાર તિા કૃષ્ણદ્વૈપાયન પ્રસ્થાપિ પ્રમાાં નાસ્તિા પુરાળ

Page #45

मयमः पाद-ग्रामसूरचनाकौशलम् । ३९ सामपि नात्र प्रामाण्यम्, आधुनिमात् तेपाम् । अतोऽस्य फर्ण कश्चित् अमातनामा पुरुप एव भवेत् , यादमत पायल्य प्रमाणाय तरय पाणिन्यादीना ममये आविर्भाव अमवत्, अथवा BF मुका-प्रभृतीना पधात् तम्य आविर्भाव समात, सूनम 4 तेपो मतपहनदर्शनास इति। एवं च "तस्य ग्रन्थकत्वे विविधा विपतिपण्यो धर्तन्ते । अतो मिजा-~-कोऽमी सूत्रकार इति ।
सपायन एय यादरायणा तस्य उतरणापायनापरनामा भादरायणाभ्यामदेव ण्य अस्य फल । अन्य कर्नु स्वनामोलवस्तु अन्यमध्ये नाम भरिताया सूचक । कौटिल्य पात्स्यायनस्त्रादिपु स्वनामो लेखन विधिनिरधादिक व्यवम्धापित दृश्यत । मनु-यावर पानि कृत-सहिता-अन्येषु विषयविरोप वन स्वनाम-महणं त्यते । “आचायाणाम् इय संरी,यत स्वामिहितमपि परामिहिततया मा यति । अतो मारायगस्य स्वफारवेन, न फापि बाधा दृश्यते । बाद रायगस्य ममस्व-मणेतृत्व नादरमाप्यतोऽपि अपगम्यत, यथा-"ननु एवं मति सातियवाद् अन्तयत्वम् "सर्यम्य म्यात्, ततध पाम् आवृत्ति प्रसज्येत, इत्यत उत्तर भगवान् पारायण आचार्म पति-"अनावृत्तिः शन्दात् अनाति भन्दात्” ( १२२) इति । अयेषु गानिकम-यपपि पारस्यणम्य मामूलकारत्वम् अगम्यते ।
पुराण-कोपादित पायनस्य यादरायणत्यम् तत । म पायन एव पारायण इत्यत्र भनि प्रमाणानि मन्ति । तपदी कोपप्रमाणम् प्रदश्यत
कारे पदरिकाश्रमे अपन वासो यम्य स पारायण । पादरायाणि सत्यतीत सत्यरत पाराशरि" इति शबरसावली। 'माउरो द्वैपायन पारातर्य कानीनो पादस्यको व्यास"-इति हेमचन्द्र । '
कृपायन सत्यमारत पारासर सत्यरत"-प्रति विकास शेप । 'माउरो व्यास" इति मेरिना।
अलाम निष्कर्ष --कृष्ण इति तस्य नाम, द्वीपे जन्महतो 'वैपायन' इति नामपि मोऽभिधीयते । तेन कृ पायन इति नाम तस्य मभूत् । म एव पराशरतनय । सत्यवत्या जातात सत्यवतीत सात्यवत इत्यादिनापि नाना स मकोयते । परिकाक्षेत्रे भाश्रम कृत्वा स तपश्चचार, अत स नारायण । यथा महामारते मादिपर्वणि" मपामनमोका सुपुण्या विविधा कथा । १।१।१० एव द्वैपायनो जज्ञे सत्यवत्या परासरत्न्य स्तो द्वीपे स यद् बालस्तस्मादपावन स्मृत ॥११६३२८६ वि यास वेदान् यस्मात स तम्माद् व्यास इति स्मृत" ।। १।६३।८८
एतेन गाईपामन एव वेदव्यास , स एव पाराशर्थ, स एव सत्यतीत-इति

Page #46

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः अवगम्यते । ततः स एव बादरायणो, यथा महाभारते आदिपर्वणि प्रथम अध्याये "क्षेत्र विचित्रवीर्यस्य कृष्णद्वैपायनः पुरा। ९४ बीनग्नीनिव कौरव्यान् जनयामास वीर्यवान् ॥ ९५
पुन. श्रीमदभागवते नवम-स्कन्धे द्वाविंशे अध्याये "क्षेत्रेऽप्रजस्य वै भ्रातुर्मात्रोक्तो बादरायण । धृतराष्ट्र च पाण्डु च विदुरच्चाप्यजीजनत् ॥ २५ यस्या पराशरात् साक्षादवतीर्णो हरे केला ॥२१॥ वेदगुप्तो मुनि कृष्णो यतोऽहमिदमध्यगाम् । हित्वा स्वशिष्यान् पैलादीन् भगवान् बादरायणः ॥२२॥ मय पुत्राय शान्ताय पर गुह्यमिदं जगौ।।" इति।
___एतेन पाराशर्थ एव कृष्णद्वैपायनः, स एव चादरायणो व्यासः इति च विज्ञापितः । ततश्च कृष्णद्वैपायन एवं प्रामसूत्रकारो व्यास इति स्कन्दपुराणाद् अवगम्यते । तद् यथा
"तैर्विज्ञापितकार्यस्तु भगवान् पुरुषोत्तमः । अवतीर्णो महायोगी सत्यवत्या पराशरात् ।। उत्सन्नान् भगवान् वेदानुजाहार हरि. स्वयम् । चकार ब्रह्मसूत्राणि येषा सूतत्वमञ्जसा ।। अल्पाक्षरमसन्दिग्धं सारवद् विश्वतो मुखम् । अस्तोममनपधं च सूत्र सूलविदो विदुः ॥"
(माध्वभाध्यधृत-स्कन्दपुराणवचनम् ।) कृष्णद्वैपायनस्य ब्रह्मसूलकतत्वे वायुपुराणवचनमपि (१०४।१०८) प्रमाणं, यथा "अस्मत्सम्मत एवार्थो भवता सम्प्रदर्शितः । पुराणेवितिहासेषु सूत्रेष्वपि च नैकधा । अक्षरं ब्रह्म परम सर्वकारण-कारणम् ॥” इति ।
मत्स्यपुराणेऽपि (५३ अ.) "अगानि चतुरो वेदान् पुराण न्यायविस्तरम् । मीमांसा धर्मशास्त्रं च परिगृह्य मया कृतम् ॥” इति ।
एतेन कृष्णद्वैपायनो व्यास एवं ब्रह्मसूत्रकारः इत्येव प्रमाणित भवति । ब्रह्मसूत्र पादरायण-नाम्ना सिद्धान्त-निर्देशात् तस्यैव अन्यकतत्वं प्रतीयते । तेन चादरायण एवं कृष्ण[द्वैपायनो व्यास इत्येव सिध्यति । “बादरायण"-शब्दो ब्रह्मसूत्रमध्ये १।३।२६, १।३।३३, ३।२।४१, ३।४।१, ३।४।८, ३।४।१९, ४।३।१५, ४१४७, ४।४।१२, सख्यक सूलेपु सिद्धान्तज्ञापनाय प्रयुक्तो दृश्यते । एवं बहूनि प्रमाणानि सन्ति, यत' कृष्णद्वैपायन एवं वादरायण, स एव ब्रह्मसूलकार ---इत्येव सिध्यति । अयं पाश्चात्यपण्डितवर्ग उभाविता, तनुवर्तिभि अरमद्देशीय बहुभिश्च परिगृहीता, एतेन तु सा निरस्ता ।
पुराणानाम् अर्वाचीनत्वशानिरास અથ વેત્ પુરાણાતિપુ આધુનિતિહાસિદ્ધિ - નાન, તપામ્ અર્વાચીનત્વ શ્વેત, तथापि तेपा प्राचीन-कथा-सग्राहक-रूपत्व न बाधित भवति । बहुपु पुराणादिषु यत ऐकमत्यं, तल न अप्रामाणिकत्व-शका समुचिता । केपाश्चित् पुराणादीनाम् अशेन आधुनिकत्वेऽपि तवस्था प्राचीनकया प्रमाण येन ग्रहीतुं शक्यते । अात आधुनिक माल न समग्रस्य अप्रामाण्यप्रयोजकम् । कथाया अविच्छिन्नमूलत्वमेव तरया प्रमाणाहत्वम् । कतिपयपुराणादीनाम् आधुनिकत्वाभ्युपगमेऽपि

Page #47

भयम' पादा-प्रससूत्ररचनाकोगलम् तद्वणितविपयाणा न आधुनि+प, न वा अमामाणिक्यम् । ततध कालावी रचित मापूनमध्ये 'स्मरन्ति च' २३४७, ३१११४ इति सूत्रयोर्म ये, तथा "स्मयते च ११२।१५ इति सूते, तया "मप्यतेऽपि लोके' ३१।१० सूत्रे, तया मर्यमणमनुमान स्यादिति' १२२५ सूत्रे, तथा “रमृतेध" ४३३११ सूवे सूखता महाभारत-पुराणाबिनमेव लयीत इत्यते । अत पुराणातीनाम् अर्मापीनपल्पन न समीचीनम् । एतेन च अम्प प्रमतस्य प्राचीनमपि सि पति । तेन द्वापरान्ते कलेरा या अम्य रचितत्पमपि मिष्यति, तव कृष्णद्वैपायनस्य पमिति । याममूतन्य प्राचीनत्यम् अमे प्रमाणान्तरेण पक्ष्यते । अत' कहपायनो पारायणब्ध ममिन एव । तयो भैठकम्पन न संगतम् ।
पागिनिस्मेणापि तस्य प्राचीनसिसि ग्रमसूत्रस्य प्राचीन पुन पाणिनीयव्याकरणस्नेणापि समयते। तत्र "पारार्यशिलान्य मिसुनाम्तयो" ।।१०० इति सूतान् “मिसुसूत्र नाम्न पारा रि-रचितस्य सकस्य सूत्रमन्यस्य सत्त्वम् उपलभ्यते । 'मिनु परियाद कर्म-दी पारानपि मस्करी"-इति अमरकोप-वचनाद मिनु य पर्याय "पाराशरी' इति च लम्पते । 'पारा र्येण उक्त भिसुसूत्रम् भधीयते” इत्य णिनिभ-यय-विधानात, पराशरतनय कृष्णद्वैपायन-प्यास-विरचित तद् मिसूत्रमित्यपि अगम्यते । महामारेऽपि “
पारिणी भिक्षव" इति पाणिनीय-१२।६९-सूत्र पाल्पानावमरे पनितम् । तेन पारा-
नय यत् मिसुस्त तदेव यान्त्रम्, प्रक्षत्रा अन्यस्म भिमुस्लस्य अनुपलामात् । पतेन पाणिने पूर्व छापरान्ते कानी वा रचितमिदं मासूत्रम् इत्येअाम्यते ।
પબિને કાઝેન તરૂ માનીનત્યમ્ अत्र अपरमेकमपि प्रमाण पते, मेन पाणिने पूर्व प्रमसूत्रमिति गम्यते । यतो वर्षपडित माता उपवर्ष असीमिति कयासरित्सागरात मन्यतश्च उपलभ्यते, उपवर्पत-मसासून वृत्ति एका मादरमाप्पात् सावरमाप्यानपि अवगम्यते । कभासरित्सागरमते च उपवर्ष२५ आदि
वो नन्दराजस्य राजत्वकाले अदिति । तया सति पाणिने कालो गौतम-बुदस्य किश्चित् पश्चाटेय भवति । तेन तत्पूर्वमेव प्रसूत्रस्य काल इति वक्त शक्यते । मतान्तरे तु पाणिने फालो जनमेजयम्य किछित् पूर्वमेय, यत पाणिनीयसूत्रे जनमेजय-पूर्ववसिना नामादिक दृश्यते, न तु तत्परपसिनाम् । तथा सति प्रमभूत्रस्य काल की एवेति भवगम्यते । पस्तुतस्तु पाणिने कालो न भविसवान्तिया निणीत एतावत् कालपर्यन्तम् । तेन पाणिने कालम् अवलव्य, अथवा उपस्यि कालम् अलाव्य प्रासूल-कालो यथा उपलभ्यते, तेन गौतम बुद्धाय पूर्वम् अयं मन्य मामीत् इति कल्पयितु शक्यते । तेनार्य प्रन्यो बुबा मावत पथसिन्ध નવન બાવા પીવાના માર્ગુનાનીની પરવીના નવિન્દ્ર વ્યાસનામવાળા વૈવિભાગ

Page #48

४२
व्याससम्मत ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
००
रचितः इति यद् उक्तं कैश्चित् पाश्चात्त्यैः तदनुवत्तिभिश्च तन्न यम् इति सिध्यति । भवतु पाणिनीय-कालम् अवलम्ब्य एतादृश फलम्, किन्तु यदि तदृक्तिम् आश्रित्य विचार्यते, तदा "पाराशरीयं भिक्षुसलम्" इति निर्देशाद् द्वापराते हो वा नीला रचना अभूत् इत्यत्र न कापि बाधा वर्तते । परन्तु तत्रापि बहुभि पाश्चात्त्यैः विद्वद्वि जनमेजयस्य महाभारतस्य च कालोऽपि न तादृशः प्राचीन इति मन्यते । किन्तु तथा गौतम बुद्धात पूर्वमेव ब्रह्मसूत्रं रचितम् इत्यत्र न विरोध कल्पनीय । जनमेजयमहामातादीना कालनिर्णयस्तु प्रसङ्गान्तरीय, अतोऽत्र ततो विरम्यते । अरमन्मते तयो काल कलेरा " | श्रीमद्भगवद्गीताप्रमाणेन प्राचीनत्वम्
ततश्च अत्र अपरमेक प्रमाणमरित, येन ब्रह्मसूत्रस्य महाभारत समकालीनत्व सिम्यति । यतो भीष्मपर्वान्तर्गत-भगवद्गीतामध्ये ब्रह्मसूत्रस्य नाम दृश्यते, यथा "ब्रह्मसूत्रपदैश्चैव हेतुमद्भिर्विनिश्चितै ।" ( १३४ )
Q
तथैव ब्रह्मसूत्रमध्ये "स्मृतेश्च" ११२२६ इति सूत्रे, तथा "स्मरन्ति च ४|१|१० इति सूत्रे, गीतावाक्यमेव सूत्रकृता लक्षितम् इत्यपि सूत्रभाण्यादिभ्य उपलम्यते । अतो ब्रह्मसूल महाभारत-समकालीनम् इति अनुमातु शक्यते अस्मन्मते | महाभारत रचनाकाल कलेराठी एव आसीत् । तेन ब्रह्मसूत्रम् अद्य प्रभृति प्रायेण पञ्चसहस्रवर्षेभ्य. प्राग् रचितम् इत्यस्माक निर्णय | परन्तु अत्रापि पाश्चात्त्याना विप्रतिपत्ति दृश्यते । तन्न अल वय विचारयाम तस्य प्रसङ्गान्त रीयत्वात् । एतदर्थ महाभारतस्य महामहोपाध्याय - श्रीहरिदास सिद्धा तथागीकृत टीकाद्रिक द्रष्टव्यम् । एवं च अस्मन्मते महाभारत - त्रह्मसूत्रादीनाम् अर्वाचीनत्वं प्रतिपिपादयिषता प्रयत्न सर्वथा व्यर्थः इति प्रतिभाति । येषा मते अद्य प्रभृति १९४१ वर्षेभ्य प्राक् पृथिव्या ज्ञानालोकपतिः सञ्जात, तेभ्य इतोऽधिकं किम् आशास्महे । तेन अल बौद्ध जैनादीना मतखण्डन दृष्ट्वा नास्य श्रुतिमीमासारूपत्वं व्याहत न वा तस्य अर्वाचीनत्व कल्पनीयम् । तथा च अम्य अन्थकर्ता पाराशर्य कृष्णद्वैपायनापरनाम चादरायणो, अन्धश्च कलेरादौ रचित इति । सूत्ररचनाया तृतीयं कौशलम्
इदानीं द्रष्टव्य किमपरं कौशलं सुलरचनायाम् अवलम्बित सूत्रकृता भगवता व्यामेन ? एतच ग्रन्थ प्रतिपाद्यानुसारेण अध्याय- पादाधिकरण- सूत्राणाम् अर्थनियत्रणम् । एतदेव अल तृतीयं कौशलम् । यथा श्रुत्यर्थमीमासारूप - श्रुतिसङ्गतिसरक्षण सर्वेषाम् अध्याय-पादाधिकरणसूत्राणाम् एतद्ग्रन्थ-रचनाया' आद्यं मुख्य कौशलं, यच्च प्रागेव तथैव अध्याय-चतुष्टउक्तम्, यात्मकस्य एतद्ग्रन्थस्य समष्टिरूपेण यत् किञ्चित् प्रतिपाद्यमेक भवति, यतो व्यष्टिमृतम्य समष्टिरूपत्वमपि स्वाभाविकम् येन तादृश-प्रतिपाद्य विषयानुसारेण अध्याय-पादाधिकरण-मूत्राणाम्
अर्थनियमनमपि समुचितम् । समष्टिभूतस्य यो धर्म तस्य व्यष्टिभूतधर्म-नियामकाय नैसर्गिकम् |
1

Page #49

प्रथम. पाद -ग्राम्परचनायशिलम्
४३ एतदेव ता तृतीय कान अनुक्त सूता मगपता । तदेव तर गाय मातिाना परिनित सपा स्वार्थानुशालिना । तेन पागुन-श्रुतिमाति-न्याम्या इयं सालमाति मति, यया पुन जयायपादाविपरणसूत्राणाम अधनियमन कायम ।
પ્રતિનિ પામ્ __तथा सति इहानाम् अमाप पति-पम तान्यतिपाद्य निगमम् । यत्र तु मन्थ सूत्रामा , पुन या अन्यरचना मेरी ममृताना गृन्ते सूता न किमपि इनित गन्तं तत्र पथ तमन्य प्रतिमा निर्णयम इति अमाम ती सुरु-दर-कामे मतिभाति । तथापि नात्र नैराश्य भजनीयम् । यत पूर्वाना पदविता पनि गायक रिग यनिरूपित, तनत म धप्रतिपाय मातुं शक्यते, तद् यथा____“पकमोपमंदागम्यामोऽस्ता पम् । अर्थयाापती न रितस्यनिर्णय" ।। इति । पत्ताद सर्व-गेर घेन्माधारण, मर्वत्र अन्धाहाना तापपनिये प्रयोजनम् । एतच पायेण मत्र यारि मतम् । कियकाधि एतत् फीगर मुधागामध्य प्रतितम् स अवचितं च, तनानी निगर्नु -पयते । कपिलकणार-तम-जमिनिच्यामानिमि म एतत् ता ग्रन्थ मध्ये न गमिन हसते, तथापि तैरेव । तम्य अनुमर, स्तम्----पि तेपो सूनार्य-पया रोगने गते परिवायत । तेन तभ्योऽपि "तम्य अपने प्राचीनतरम् इत्येव भनुमीयते । पुगगवचन यन पतन्य समुरेमा हत्यते ।
तदेतन ताप4-निगायक लिन पठविधम् । यथा (१) उपर मोपमहार, (२) अयास , (३) अता, (१) अर्थवाद, (५) पलम्, (६) उपपतिध । एतत्साहाय्येन सममसनस्य प्रन्यस्य यढे २. सर्वस्वानुगत तापय भवेत, तमिगतुं शक्यते मर्य प्रेमापदि । परन्तु एतेपी पणो प्रयोगोऽत्र नारीचाधीन । तनाव पर्नु सामान्यते, अतस्तो पण्णा मध्ये यद् आणि मानतया परिपते, त24 गण विधेयम् । तेन च उपनामोपसहारानु रोधेन किमन्य तात्पर्य तोव इदानी विचार्यत। एतेन अस्मानम् उदयसिदि कधिन વચતિતિ આશામા
त यम पतट-अन्यम्य आचन्तसूताइयम् एव अवलम्पनीयम् । तयोरेव पनाम त्योपसंहारत्ययो समावितत्पाद युक्तत्वाच । तत्र आध स्तम् “अथातो प्रशजिजासा" इति । अन्तिम तु "मनाति माना अनावृति " इति । एतत्सूत्रद्वयम्य मिलितोऽर्थ:--- "अय'-अधिकारिगुणसम्पादनानन्तरम् “अत"-कर्मफल्लनित्यत्वज्ञानहेतो, "प्रमजिजासा"-~ मा भातु या इच्छा भवति, तज्जन्यो यो पेदान्तविचार स कम्य । तस्य फर संसारे अस्मिन् ‘मनासि" पुनरागमन साहित्य, कुतः तअगम्यते । तदुतरम् आह-"शब्दात्', तत्र प्रमाण वेदा एव इत्यर्थ । अयं तु अक्षरार्थ एतत्-सूत्रद्धयस्य, परन्तु ५तस्मादेव मयविरोपाद्

Page #50

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
પુતōાલપ્રતિપાદ્યા ચાવન્તો વિષયા અધિાન્તુ શયન્તે । વેવ ાનો સંક્ષેપત પ્રર્યતે 1 બ્રહ્મસૂત્રસ્ય પ્રથમતિ નિરૂપણમૂ
તત્ર પ્રથમં તાવક્ત્રમળો જ્ઞાનાવેવ અનાવૃત્તિ મુર્મતિ । યતઃ પ્રથમસૂત્રે ફબ્બેમાળ-ત્રહ્મજ્ઞાનસ્થ પ્રતિજ્ઞા તા । તસ્યેવમ્ “બનાવ્રુતિઃ” કૃતિ અન્તિમકુલાર્ ભવામ્યતે I નિજ્ઞાસાપવેન ચર્ચમ્ ફ્રેન્ડ્ઝ તત્ અન્ન જ્ઞાનમેવ । “નિજ્ઞાસા” પહેન તન્નાન ચ વિષય, 7 તુ તનવિષયમ્ । તેન વામિત્ર-વસ્તુન્નાનેન મુત્તિને નાયતે । તથા ચ તંત્ર જ્ઞાનાતિ િં મિષિ સાધનમ્ અનાવૃષ્યર્થ ન પષ્ટિ મતિ ઇતિ સૂત્રક્ષરત. વૅ જન્મમ્। અતો મુદેિતુ જ્ઞાનમેવ, ન તુ કપાસન મેં વા, વિદ્યા તો મયો. અન્યતરસ્ય વા જ્ઞાનેન સહ મિશ્રણું, કારત્વેન સ્વરૂપેણ વા, મુòિારળમ્ । બ્રહ્મજ્ઞાનજ્મેવ અનાવૃત્તિષો મોક્ષ. તેના ઉપાસનાદીનાક્ જીયોગિતા 7 સત્રાર્થ । પૂર્વ ૨ ત્રાજ્ઞાનાય ચ ા, તાિનન્યો ચો વિશ્વાર અપેક્ષિત, સોડવિ ર્રાવ્ય. તિ અવામ્યતે, વિષારણ્ય જ્ઞાનાત્માનું જ્ઞાનસાધનાવ્ વા । તથાપિ તાણેવિારયોર્મધ્યે વિષાર પ્રતિ ચિત્તનાખ્રજ્યાપિ-પ્રતિવન્ય સતિ તેજશાય તથા ફરીયા વિદાીય ર્મોપાસના-પ્રાયશ્ચિત્તાવીનામ્ ઉપયોગો વત્તુતે વૈં । તેન બહ્મજ્ઞાન પ્રતિ મોંવાસનાનીના પમ્પયા સાધનત્યં વત્તુતે, મૈં તુ સાક્ષાત્ તત્તિ | અતો જ્ઞાનધર્મોપાસનાના 7 વપસમુન્નય, જિન્તુ મસમુદ્યય વ્રુતિ માિંત હતે । તત્ સર્વમેવ બાદ્યન્તસૂત્રાક્ષરતો ધમ્ । તેને પતરાનય તત્ પ્રથમં પ્રતિપાદ્ય મવતિ । દ્વિતીયતિવાદ્યનિરૂપણમ્
દ્વિતીયશ્ચત. જ્ઞાનસ્ય ચત્ સાક્ષાત્ રું, તવજ્ઞાનનિવૃત્તિ-રૂપમ્ । ચવિષય જ્ઞાન મતિ, તવિષયાજ્ઞાનનિવૃત્તિ વિના તજ્ઞાનું નસમ્મતિ । અજ્ઞાનનિવૃત્તિ-જ્ઞાનોત્પાવયો મધ્યે વ્યવવાનામવેવિ આવો અજ્ઞાનનિવૃત્તિ. તતો જ્ઞાન સમુàતિ ઞજ્ઞાનિનૃત્યર્થમ્ અનુષ્ઠાનસ્યં પૂર્વમાવિદ્યાત્ । યથા સર્વેનસ્થ માપનોને તે સતિ પ્રતિવિશ્વશનલ જ્ઞાનં નાચતે, તદ્રુમ્ અપિ વોટ્ઠમ્ । વસ્તુતસ્તુ જ્ઞાનસ્ય સાક્ષાત્ પુષિ અજ્ઞાન-નિવૃત્તિરેવ । છું T ચષિયાં જ્ઞાન મતિ, તદ્વિષયાજ્ઞાનનિવૃત્તિનેવ જ્ઞાનસ્ય સાક્ષાત્ મ્ । તથા શ્વે જ્ઞાનસ્યં રું ાવ અનાવૃિત્તિરૂપો મોક્ષ, તવા અજ્ઞાનનિવૃત્તિનેવ મોક્ષઃ કૃતિ પર્યવતિ, નબળઃ રચપ્રજારાત્ત્વાત્, તેન બ્રહ્મજ્ઞાનાનન્તર 7 મિપિર્ત્તવ્યં દશ્યતે । ચા પટપટાવીનાં જ્ઞાનાનન્તર્ દ્વિષય વ્યિાજ વ્યિાવિ વન્તનીય, યથાર્મોપાસના-ડે તેવર્ષિમૃતીનાં જ્ઞાનાનન્તરે તદ્વિષયમ્ અનુષ્ઠાનમ્ ઉપાસન ૨ વિધેયમ્, મૈં તથા બ્રહ્મજ્ઞાનાનન્તર વિમષિ સમ્પાવનીય સ્થત્િ। ત્રાજ્ઞાનાનન્તરમ્ જ્ઞાન-નિવૃત્તિ-ષમોક્ષસ્ય સાક્ષાત્-વ્વાત । મોક્ષાર્યમેવ ર્મોપાસને ચં, તસ્મિન્નેવ મોક્ષે ન્દ્રે તયો જિ પ્રયોગનમ્ અતો નિજ્ઞાસાવિષયીમૂતે જ્ઞાને સતિ 7 મિપિર્ત્તવ્ય સમ્મવેત્ । તથા ધમોષતદાર પકૂલન્નુયેન અયમેવ બર્થઃ સ્પો
४४

Page #51

प्रथम पादः - ब्रह्मसूत्ररचनाकौशलम्
४५
भवति यत् धमज्ञानानन्तरं यद् उपासनादीनां विधाने मतान्तरेण स्वीक्रियते तन्न सूत्राक्षरतो रम्पते । अतो ज्ञानादेव मुक्ति एतनुमन्यस्य आद्यन्त-सूनाक्षर/ द्वितीय प्रतिपाद्यम् । તૃતીયતિપાનિ પણમ્
तृतीय प्रतिपाद्ये प्रागुक्तसूत्रद्वयेन श्रभमानादेव जीवस्य एव अनावृतिरिति उक्त भवति, नान्यस्य । तथा सति जीणो स्वरूपत अभेद एव उक्त स्यात् । जीवा मझ मिनम् - एताहेय-मणो ज्ञानाम जीयस्य अनावृत्तिरूपो मोक्ष सम्भवति, मक्षण संसारित्वा मावात्, तम्य स्वरूपत अनावृतिरूपत्वाथ । जीवनक्षणो अमे-ज्ञान विना प्रमज्ञानेन जीवस्य अनावृति असम्भाविनी । यदि "अई मुक्त” इति ज्ञानादेव मम मुक्ति मिध्यति, नान्यथा, तदा “प्रम मुकम्' इति नानात् मम मुक्ति कथं भवेत -- यति उमयो अमेदज्ञान न स्यात् । अतो श्रमज्ञानात् जीवस्य मुक्ति भवति इत्येव चेत् सुखार्थ, तदा जीवनमणो अमेद एव अत्र उक्त સ્પાત અવમેવ અર્થ ૭૫મોષર્મહાદ્રયાત્ પ્રતિપાદ્રિત કે પતદેવ મામુ ાવન્તાક્ષરન્પન્ एतच्छास्त्रस्य तृतीयं प्रतिपाद्यम् ।
चतुर्थप्रतिपाद्यनिरूपणम्
चतुथं प्रतिपाद्यं—तत मनावृधिरान्दार्य पुनरागमन-राहित्यम् । तच संसारे अस्मिन् इत्येव अत्रगम्यते । तब श्रमज्ञानफलं चेत् समारे पुनरागमन-राहित्यं, तदा तज्ज्ञानफलम्य साक्षादू अज्ञान-निवृतित्वात ससारामाव-रूपानाननिवृचिरपि अत्र पुनरागमन-राहित्यम् । तत अज्ञानमेव अयं संसार इति च सि यति । ससारब्ध संसारज्ञानाधीन एव, नातत्येन मज्ञातत्वेन घा । नाते-सवाकस्य यथा नानाधीनत्व, तथा अमातसत्ताकस्यापि ज्ञानाधीनत्वम् । "पानालं वर्तते न वा इत्यहं न जानामि इत्याकारकम् अज्ञानं त विषयश्च इति उभयं ज्ञानाधीनम् । यतो ज्ञानमू ऋते न किमपि कथमपि स्वीकर्तुं शक्यते । अत संसार तज्ज्ञानं तत्रज्ञाने व सर्व विनया ज्ञानमधाधीना एव । ततश्च अधीनसाकस्यैव निवृति सम्मवति, न तु स्वाधीन मताकम्प क्वचित् । यदेव यदधीनस ताक तदेव तत्राखितम् । अज्ञानमेव ज्ञानाश्रितम्, न तु अन्यत् । अत अज्ञानमेव संसार । तस्य निवृचिरेव अनावृधि । सैव संसारस्य अभावरूपा । तेन
ज्ञान-फल संसार-तदर्शनयो अमावरूपम् । श्रज्ञाने जाते नायं ससार स्थास्यति, न था तम्प ज्ञानमपि वर्षिप्यते । फेक्ल मात्रमेव अवनिष्येत । एतेन यशभिन्नत्वेन प्राह्ममिश्रामिमत्वेन वाकृति परमाणु कारण-वादिनां मतं, तथा श्रमपरिणाम वादिनामपि मर्त निराकृतम्, तेपाम् अज्ञानमूलकत्वामाचात् । एतदेव प्रागुक्ताद्यन्त सूत्राक्षर-व्यम् एतद्मन्यस्य चतुर्थ प्रतिपाद्यम् । પદ્મમતિપાનિ પામ્
पचमं प्रतिपाथ शंसारो यदि सन् भवेत्, स यदि सत्य' स्यात्, तदा तस्य दर्श नामाधात् तस्य विलोपो न सम्भवति । दर्शनाभावेऽपि दृश्य समावात् यथा अधिकारामृत -
I
"

Page #52

४६
વ્યાસસમત-બ્રહ્મસૂત્રમાઘ્યનિાયક
બાહ્ય વર્શનમાવે ખટસ્ય સાવ તદ્વત્। દશ્યસદ્ભાવે સતિ તસ્ય પુનર્વંર્ગનાપત્તિ. દુર્વારા । તથા સતિ પુનરાામન-રાહિત્ય સમ્પૂષ્કૃતયા 7 સમ્ભવેત્ । વાસના-સમુચ્છે, નાતે સંસાર-તત્ત્વવિ પુનરાગમન-રાહિત્યમિતિ જ્યના પુનઃ સંસાર-કુલવાસનાથ નમવેત્ ઃ મોાતિગયાર્ રોનિળઃ રોવાનુ ંૌ અવિપતિોશાય પુનર્વાસના તસ્ય ૬ નાયતે 2 સલાહ્ય અન્યત્ત્વે સુલમો-વાસના પુનરાગમન-નાહિત્યશ્ચ સમવમેવ । તેન પુનરાગમન-રહિયાનુરોધેન વર્ગનામાવે યદ્ગિ દશ્યામાવ· તત્ત્વેત, દશ્યામાવો ચ િવર્ગનામાવસ્ય સમાવી મવેત્, તા દરર્ઘામથ્યાત્વમેવ સ્વીાર્ય મવૃત્તિ । દમિથ્યાત્વ વિના દર્શનામાવાનું દર્શાવ∞ોષો ન સમ્મતિ, ન યા વાસનાસમુદ્રો સટતે । મુદ્દે ર-તત્રમે યુત્તિજ્ઞાનેન ર-ત-વર્ગનામાવે નાતે ગુન્હો રનત-સદ્ભાવોપિ વિનુષ્યતે। તનેવ રનત-મિથ્યાત્વમ। તેન નિશ્ચાત્યું ૬ સ્પિતત્વમેવ । બસત. સત્યત્યેન દર્શનવિષયત્વ, મિશ્ચાત્યું, જ્બન વાર્ષિ। યલ ચાસ્તિ તત્ર તત્સત્તાલ્પĒ વિષયતા સમ્બન્ધેન મિથ્યાત્વમ્ પર્વ ધ નાગાનાનું અનાવૃત્તિ ત્યુત્ત દમિથ્યાત્મ પ્રતિપાતિમ્પ મોષસહારસૂત્રાખ્યાનું । તેન ત્ર નાત-સત્યતાાતિના મત નિરરત ્ । તદેવ ત્રહ્મજ્ઞાનાત્ òિરિતિ આચન્તકૂલાકારરુન્ધમ્। દેવ તન્મન્થસ્ય પશ્વમં પ્રતિપાદ્ય મતિ ।
पष्टप्रतिपाद्यनिरूपणम्
ષષ્ઠ પ્રતિષ્ઠાન તો અવેર્ અજ્ઞાન, તન્ત્રહ્માત્મવિષયમ્ । મૈં તુ વ વિષયમ્, નવા બાત્મવિષયમ્, પરન્તુ તયો પેયવિષયમ્, મહાત્મનો મિન્નત્વે सति संसार-तद्दर्शनयो विलोपासम्भवात् । द्रष्टृ-दर्शन-दृश्याना मध्ये एकस्यापि सद्भावे त्रयाખાનેવ સદ્ભાવ અવશ્યમા↑ । દૃષ્ટવ-નીવ-માવામાવે જ્ઞાન-વ-બાવાવામે ચ ધીનદશ્ય-દર્શનયો. માવ વચમાવી તેને મહ્મજ્ઞાનાર્ બનાવૃત્તિષ્ઠક્ષળ-દશ્યામાવત્યુત્તે બહ્મામૅચ-વિષયનું અજ્ઞાનમય સંસાર, તન્નધિ અનવૃત્તિક્ષળો મોક્ષ. ત્યુત્તમતિ । તેન મોક્ષે અધિષ્ઠાન-બાજ્ઞાનદ્ અન્યત્ ન પ્રયોગનમ્ ષિ સિદ્ધ મવતિ । તથા ન તન્ જ્ઞાન-ધારા-સંરકળાર્ધમ્ પુતજ્ઞાનસ્મૈવ આવૃત્તિ. પ્રયોનનમ્ । પ્રતિવષે પ્રવહે સતિ ઉપાસનાવીના 7 અનુચ્છેયત્વમ્, અન્યથા તેષાધિ બનાવયત્વમ્। વેવ તષ્ઠાન્નસ્ય ભવન્ત સુતાક્ષર-બ્ધ ષષ્ઠ પ્રતિપાદ્ય મતિ ।
સપ્તમપ્રતિપાનિ પામ્
સક્ષમ પ્રતિપાદ્ય રાસારસ્ય અજ્ઞાનમૂર્વે સિદ્ધે અજ્ઞાન્ યથા અનાદ્રિ સાન્ત, સસારોઽવિ તથા કૃતિ સિધ્ધતિ, બૅજ્ઞાનસ્ય જ્ઞાનનાયત્ત્વ ધ યથા, તથૈવ સંસારસ્થાપિ, સસારસ્ય સત્યત્વે તસ્ય જ્ઞાનનારયત્વનું અસમવમેવ । તેવા મતે સસાર. અનાહિ અનન્ત વ ચ મવિષ્યતિ, મૈં તુ અનાહિ સાન્ત । તેન દ્વૈતાદ્યપર-મતવાહિના સિદ્ધાન્તો ન વુપમોપલહા⟨પ-સૂત્રદ્રચસ્ય અક્ષરત રુખ્યતે કૃતિ । તવેવ ત∞ાસ્તસ્ય સક્ષમ પ્રતિપાદ્ય મતિ ।

Page #53

भयमः पादः-ग्रामसूत्ररचनाकौशलम्
४७ श्रमप्रतिपाद्यनिरूपणम् अटम प्रतिपाद्यम्-तद अनान न नानागाव-पम्, तथा हि यनि एतद् मनानम् अमापं स्यात्, तटा मामात्मनो अमेानेन ताम्य अमान्य ना-नापति मवेत् । न तु, तदस्ति । न केनचित् मानेनापि अमावस्य नाश सम्मवति , अयन्तामावस्म नित्यत्वात्, भागमापत्वेऽपि तसिद्ध धर्मिप्रतियोगिनानाजानाम्या व्यास्तत्वात्, प्रागमावस्य नन्यनयायिकरपि प्रभागनिरूपणेन निरस्तत्वाच । एतयं तच्छाम्य अष्टम प्रतिपाद्य भवति ।
નામપ્રતિ પાઘનિ પામ્ नवम प्रतिपायम्--अनानस्य मावनात् तत् स्वाध्यमेव आवृणोति । तथा च अजान मानामितमेव, न तु जहावितम् । तेन सुखमम्मणो न अनानाप्रयत्पम्, किन्तु अमानात-जी५८५-यामण पव अस्य आयपत्यम् । तेन मनानम् आत्मास्यमम् मात्मविषयक च। पावन जीवभावक तावद् अस्य सत्वादिक , ततध तत् सत्त्वमपि प्रातिमासिकमेव । एतेन दृष्टिपा सटिरिति मतं सिध्यति । एतदेय "तच्याबस्य नवम प्रतिपाय भवति ।
रामप्रतिपाद्यनिरूपणम् शम प्रतिपाद्य तदेतद् अजानम्, मनान-जन्या या बुद्धि, तस्या च या प्रसाकारा वृति तया एव अजान नसति । धामणा मह अम्य पिरोधिता नास्ति, तस्प तंत्र अमावात् । तेन तदान जानपत्ति-नारस, न ज्ञान १८५-नारस मवति । प्रम च तेन पृत्तिव्याप्य, न तु ज्याप्यम्-प्रत्यपि गतस्मादेव सि यति । तदेव तच्च स्य दराम प्रति पाय मपति । तथा च अय निष्का"प्रमानावे-मुफिन फोपासनानित । तचित-मल-नासाय क्रम-समुन्धयस्तत ॥ मज्ञानोत्पन्न-समारो मममक्याविनत्यति। अतोऽज्ञानं भवन्मिय्या, हसते न तु वियते॥ भाष तदान स्वाश्यावर पुन । समस्यामनिर्वाच्यमेतच्छास्त्र-विनिर्णय ॥ मम्म सत्यं जगन्मिया जीवो प्रमेव नापर । अयमर्थ व सूत्राणां सर्वत्र पर्यस्पति ॥
___वं च यावन्त सिद्धान्ता मतमतानुकूलन ते सर्व एव एतदुपक्रमोपसंहार मक-सूत्रद्वमादेव दम्पन्ते । नूनम् "त३५ मगवद्-व्यासस्य अपूर्वम् अनन्यसाधारण कौसलमेर, यद भयन्त-सूत्राक्षारत एव वेदान्त-प्रतिपापा सर्वे एव विपया ज्ञातु सक्यन्ते प्रेक्षापनिरिति । एतदेव शास्त्रमातिनान! अत्र अभिधीयते। विस्तारमयात् सूत्राक्षरत एव मन्यद् वेदान्त प्रतिपाचवेशियम् न अत्र प्रदर्शितम् ।
વિધતા નિયજિમવનમ્ ननु पवि-तात्पर्य-निर्णायक-लिलाना मध्ये केवलम् एफेनैव उपक्रमोपसंहारास्येन लिन यनिरूपित, तम तार्य भवितु युक्तम्, अभ्यासायपशिलिज-पचकाना तत्र अनक्यसात् | यठेव तलिमपटकसाधारण तदेव तात्पर्यम् । तेन अत्र उपक्रमोपसंहार

Page #54

વ્યાસસમ્મત-મસૂત્રમાષ્યનિબંયઃ
સૂત્રદ્રય-સાહાએન ચતુ તાત્પર્યત્વેન વર્ધિત, તબ તાવનૢ રળીયું, ચાવજ્ઞ શિષ્ટ-જિજ્ઞ પદ્મ: પરીક્ષિતં ચાત્ । સત્યમ્, તથા ત્તવ્યે સતિ અત્રેવ સર્વે ગ્રન્થા આછોપનીયા હ્યુ, તન્ન અન્ન સન્માન્યતે સન્ન∞તે ૨ ततश्च सर्वेषा सूत्राणाम् अर्थज्ञानाद् ऋते अभ्यासादिद्वारा समग्रસૂત્રાર્થીહોવન મૈં સમ્મતિ । સર્વમૂત્રાર્થધ્ધ શાસ્ત્ર-પ્રતિપાદ્ય-જ્ઞાનાધીન, શાસ્રતિપાદ્યજ્ઞાનં ૬ અભ્યાસાહિ-ગાજઋતિવાદ્યાિનિબૅયતન્ન, તઃ પુનઃ સૂત્રાર્થનાન-સાપેક્ષમ્ । તેન સર્વજિજ્ઞાના પ્રયોગો નાત્ર સજ્ઞ જ્બતે, વાોિષાપતૅશ્ર । પરન્તુ તથાપિ સર્વાંગિ જિજ્ઞાન્યત્ર પ્રયોવ્યાનિ, તદતે જૈન જિન નિર્માંત બર્થાન સાય-વીન-નિંત. ચાત્ । તવા ાત્ર તિ. ?
चतु सूत्रीभागेन तेषां प्रदर्शनम्
તવર્થ દૌરાનું મ્ ઉદ્ભાવિચતું શયતે । દરયતે ૬ પ્રથૈડસ્મિન્ નતુ સંન્યાવહમ્નનેન તિપાદ્ય-વિષય-વષઁના હારીતિ અવન્વિતા વ્યાસેનમાવતા, યા અન્યસ્વાસ્થ નહ્વાર: અધ્યાયા:, સર્વધુ અધ્યાયેપુ ષત્વાર પાના તિ । તસ્ય જોમિસન્ધિ કૃતિ ઞાોવ હમ્, અતો નાત્ર પુન. પ્રપન્ત્રતે । તેન, અથવા ન્યાસસમ્બવાય-શિક્ષાનુરોન, પ્રાયેળ સર્વે માવ્યારે ત-પ્રન્થસ્ય સર્વે પ્રતિપાદ્ય-વિષયા નતુ સૂત્રી-માોનવ વળતાઃ । નતુ.ભૂલીમાર્થે તેન તબન્થય સારમૃત., વીનન્દૂતો વ વસ્તું તે । તેન વિ ધનાવિ ઋતુવું સૂત્રેવુ અભ્યાસાતિમિ. શિવૃદ્ધિજ્ઞપશ્ચ તાત્પર્યનિર્મય. ત. સ્વાત્, તદેવ તાત્પર્ય 7 કૃતિ ઉપમોપ-સંહાર-સિદ્ધ-તાત્પર્યેાર્ષિ અનુમુળ સ્થાત, તા તાદો તાત્પર્યે હૈં પિવિત્રતિપત્તિ. સન્માવ્યતે, તથા ૬ અસ્મામ્ ફ્રેસિદ્ધિશ્ચશ્ચિત્ સમ્પૂર્ણતઃ ચાણ્યતીતિ વચમ્ આગામદે ।વ શ્વેત્ તેવા વાનીં ગૅન્માતિસૂલત્રયમ્ આજ઼ોષનીયમ્ ।
४८
द्वितीयसूत्रमध्ये तेषां निरूपणम्
દ
अस्य
તંત્ર “નન્માવસ્ય યત” કૃતિ દ્વિતીયં સૂત્રમ્ । અસ્ય ., યત. યવસ્તુન', નાત, નન્માવિનન્મસ્થિતિયં મતિ તત્ મા । તેન યતો અસ્માત્ ારાત્ નાતો નન્મ, તત્ છા, યતો સ્મિન્ ારણે નાત સ્થિતિ, તવ્ ત્રા, યતો સ્મિન્ ૬ ારણે નાત જ્ય' તર્ બારૂતિ ત્રિવિર્યં નારુક્ષાં સૂત્રાક્ષરત પુર્વ પ્રાપ્તમ્ । તથા ૬ાળ-તયે યન્ત્રહ્મ અવામ્યતે, તન્ ત્રા નાત પાવાન-નિમિત્તપમ્ ઙમય ઝારખં મતિ । ચત ધૃતત્ત્તત્ર-ક્ષિતશ્રુતૌ “સત્યં જ્ઞાનમનન્ત વૃક્ષ તસ્માત્ વ ધૃતસ્માર્ આત્મન ભાગ સંસ્કૃત, સામાન્ વાયુ, વાયોરશિ, અમેરાપી અન્ય પૃથિવી” (તે શ? ) નૃત્યત્ર, તથા “યતો વા માનિ મૃતાનિ નાયન્તે, યેન નાનિ લીન્તિ, ચત્ પ્રયન્ત્યમિવિન્તિ સર્વનિનાસÓ તદ્ નન" (તે ૩૦ રૂા? ) ત્યત્ર મિત્ર-નિમિત્તોપાદ્વાનવારળત્વમેવ બળ પરિન્ધ મતિ । ડાાનિમિત્તારાયો. મિન્નત્વે દમણ અર્વોત્પત્તિતિનાં મન્યેત વ ચ તત્ નિઝામ્ય બળ, વત્ પ્રથમમૃલેખ પ્રકૃત, તત્ િ कल्पसू ? વચવમ

Page #55

મયમાં પાવરે --ત્રાગાવનારા મ્
४९
આઈસીયા કમિને મતિ “ગન્નાપમ્ યંત" કૃતિ । અનૈન પત્રગાળનું ઉર્જા મતિ ) તજ મયમ તાવન્ યતા નન્મ” કૃતિ પણ મળે “નિનું પ્રકૃતિ” તિ અનુજ્ઞાનનતિ અમ્પંદંતતા છપાવાનવમેષ નિમિત્ત્વાલમાં નીહાયમતિ। તેને મૃઽદસ્ય પ્રતિ વ, તખ્તો વર્ણ પ્રતિ ડ્વ, નાત્ તિ પ્રમા તપાદ્યનત્વમ્ ઉર્જા મ્યાન્ । તેના માળ વ્ અંર્તાવનેષ સમવાયો યા નાાારેગ પરિણમતે પ્રયિતે વાતિ પરિણામવારેન વિવર્ત યાદેન થા માન્યેયમ્ । તત્ર સમ+ગ પિિતવાળું ખાવુત્પતી, તથા શાળવિપક્ષ પરિગતિત્વ માન્ ય ત-સ્પદ શ્રો વિચત્યિક અનિયમે વૈત સિાથેિ ૧ કમળ નિયત્ર મખયેત 1 તા સતિ પણે પ્રાપ્ ચર્મ આવીન, શોની સન્ન વર્તતે, પેવિ સર્ પ્રશ્ન ન વર્જિગ્યતે, તો વિદ્યતે સમ્પૂર્ણતયા પ્રતિતાત્ત ન દĀતે કૃતિ । યંત્ર તયા દસ્યતે તત્ર માવિકૃતિ પ્રાર્તીતિી વ્ 1 મખમ વિતિયજ્ઞ લેવું. ત્યવર્ત શ્રૃતિ થત મતે તન શ્રુતિસ્કૃતિ-વિષ્ણુપ । માખ અવિધાત્વિક્ અશ્વત્વમ અનત્યં નિષાવિષ્ટ ૬ યુતી શ્વેતી જ વસ્તુરાઝ્યાષિતી | બેવષમ્ય વિકારત્વ તેમા બીચનક્ષ વિધર્યારત્ન સ્વાન્ત ચેન, તા સ બેનોરામમ્પન્ય સભ્યતયા ન મળીય । થતો યવંશસ્થ વિશ્વાર સ્વાત્, આ અંશ મૈં મવિકીરણ ર્યાત્વમ્ અનુત્તે । તત્ર નિસભ્ય પુષ્પનામ વૈં। તત્ર વિહારમ્પ અત્યંત્વમેવ બર્નયમ્ । તેના મતિયાનું સદ્ગુરેિય સ્વીકાર્યા મર્યાત વ્ જ પ્રતીતિય ।। ્ કળ જૈન સમકેળા ખાવુત્પત્તિખ્વીકારે. યુની રમતોવિન્ દ્ર શ્રમય વિવર્ત વૃતિ સિતિ । અન્ન યિત્રમ વિવર્ત્તવા ય પવિષ્ટ મવૃિત પરિણામાÜયારિનોધવા આમ્નયાત્
ના
ત્ર તુ ર્પારેગામાન મળતની પરસ્પર મહોત્સાહન મત્સર્ગતિષ્ઠતે ! પસ્ તુ મત પોત વિશ્વાસદમ્, પ્રદ્યુત સયો વિવાદ્ અનિર્ધનનીય-માવાનુજમ |
तथा दिग्मवादिनां मते - जग यदि श्रश्रण एवं जातं स्यात्, तदा तम्म जन्मन મારૂં તત્ નાત્ તમ્ય જાણે કળિ આસીત ન ચા - કિ તંત્ર ખાવું. બાસીદ્વ્યયેળ, તા નન્નાયેસ્ટ યંતાત્તિ ટુર્નારા । અપ એવું સૂક્ષ્મપળ બક્ષ્ય પણ વીં નાત્ તમ નાસીત્, તા (તન્ય અ”—ત્યુજે નન્મનસ્ય અર્થર્યોષ વ્ ત સ્વાર્ । નામ્બન્ધન મા પતિ ગાવું ત્રણ વાત, તા તથ્ય અન્ન પતિ સંતે યમ્ માળવા ારળત્યં ચન્ 1 બબનાવેવ બનાત ારાં મતિ, ન તુ ત્રસ। અંત સુક્ષ્મર્ષણ નાત્તત્તાયા સ્વીયારે શ્રમ ખાત્રÄ વ્યાદ્દત સ્થાત્ । યત ન વર્તતે તથૈવ અન્નત્યેવ સાતમ્ ! ચૈત્ તુ વિપતે, તસ્ય નન્મ ૫ને સિદ્ધસાંધત્ત્વોષ ુમ્ | યા પુત્રનન્મના પુત્ર પિતૃમાતૃશીરે તેવાન્તરે થા પિ 7 વર્તતે મત્યેવ સર્વે હન્યતે। અત બક્ષત વિધમાનચે વ સન્મ મતિ, ન તુ સત· વિદ્યમાનમ્ન, થયા પોત્પત્તિ પન્નામાવાવું મતિ-નૃત્યેવ સમીપીને મતમ્ ।

Page #56

૭૦
વાસણમત-બ્રહ્મસૂત્રમાધ્વનિર્ણય ગત વ ન જ્ઞન્મનઃ પ્રાન, સત્ ન ત્રાણિ થમ િઆસીસ્ ફ્રત્યેવ સ્વીકાર્યા તેના ચામવાઃ એસ%ાણ્યવાહો વા સજ્જબ્બતે ન તુ ઘરિણામવાવ: |
તત્ર પરિણામવાદિનાં મતમ્ અત્રે પરિણામ-વતિના પ્રતિવન્તિ ત િર્ય વેર ન વત, તા વાસ્તુતિ તૈ૮ વર્ષ ન હન્યતે ? ધટાથી ન મૃષિષ્ઠમ્ બારિખ્યત્ ! સપtપ્રવૃત્તિ-નૈનત્વ-વનાત, હાર્ય જાળ પાન્ત શૈવ વર્તતે યેવ વીશ્વાર્થ ફક્ય પાન્તરતા કાર્યય કારણે અન્ય#વસ્થા રૂત્યુ . સતઃ અવસ્થાન્તરતા-પાટુનમેવ તે નન્મ વત્પત્તિ ફત્યેવ સમીનવી મતા પર્વ ૨ વાપિ ત્રહ્મણિ બન્યવસ્થા વર્તત, તત, પુર્વ સવિર્મવતિ ! અત: સઋાર્યવીવીપરનને પરિણામવા: હવ યુ, ગારમવારે અમાવાનું માવોત્પત્તિ સાદું ભાગ્યવીવીપરના મસલ્હર્યવાવો ને ગુરૂ કૃતિ
પરમવામેટું બત વિદ્ હતદ્રવ્યવસ્થાપન્નગાતે બ્રહ્મમિક્સવેન અવસ્થાન મેચને હેવિત્ મિન્નામિત્રત્વેનેતિ આચાતુ પ્રતિપુરુષવાહિન સાત્યા, ચત. તન્મતે ધકૃત વ, પરિણામે जगत्, अथवा ते परमाणुप्रभृतिवादिनी नैयायिक-वैशेषिकविशेषाश्च । तथापि व्यवहारतः नयाથિ વૈવિશ્વ માર્યવાહિનઃ ફ્લેવ મન્યતે, તું પરિણામવાહિન રતિ ! યત. તેવા મતે પરમાણુપ્રકૃતીના સંચાનવિરોષ જવ નાન્ ! એન્યાહ્ય બ્રહ્મારખતા-વાહિની, અથવા ત્રહ્મશક્તિશાખતાતિન. શિવ-શા-
વૈવાય | ફતે વહુ પ્રયેળ વિશિષ્ટાદ્વૈતવાતિનો દૈતાદ્વૈતવાહિન ક્ષ્યાત્રિના સમાચાયત્તે . ત્રણ નાત. ઐશ્વર્ણ મિક્સરળ વા અથવા શક્ટ્રિઋણ અવસ્થાનક્વીવાર, ત વ પુનસ્તસ્ય પૂર્વવત્ યાવિવાન્ ! તેવા મતે નીવન તો બ્રહ્મ સહ સુવર્ણ- જ્યોરિન મિન્નમિત્ત-સર્ષ સ્વીયિતે . સારણતીવામિત રળસ્વરૂપત્રક્ષાપિરિણામ. હવ નાદ્રપાર્ય મવતિ તનતે હજારોઃ પૂર્ણતયા ગમે? સ્વીકૃત #ાર્ય તથા તાળશોરપિ મિથ્યાત્વમેવ શિર્માતા રાજ્યાશ્રયં બ્રહ્માત્ર સવસ્તુ છાર્ય કન્યાવિક્યાવિ સર્વ તન્મતે મિથ્યવ મત | સર્યવાહાત્યપરિણામવા અર્થ વારને સર્વ વરણાત્મના રાવલ્યત્મિના વ ચત; સ્વીકૃત ચત, તતઃ હાર્યેારાયો મેઢામેસન્વ-ઘટિત-પરિણામવાત, પવ સિધ્યતિ, નતી. સત્યવં જ વીર્તવ્ય સ્વાતું ! તે સ્વાતન્ય િતુ શશિક્તિમતો અમેડપિ શક્ટ્રિપરિણામ હવે નાત, તજ સત્યનિતિ મન્યતે ! ગત સત્ર હત્યત્વે મિથ્યાત્વય નામાન્તર મવતિ થર થર અમિન્નતા સમવતિ, શૈવ દિને મિત્રતા ઉપસ્થિત ! બત. રાષિતો. અમે તરસ્ય પરિણામે સમાને વતો વ્યાધાતો પવ ૩પનાતે ! તેન સ્વાર્થવા નાત્સલ્યત્વે ન વાસ્તવં મવતિ હવે જ પરિણામ પતાનિ થવ મતાન્તરાણિ દયતે |

Page #57

मयमा पाद-प्रसम्बरपनाकारालम् ।।
મામ્બોધિના પરિણામપાઇનમ્ अब तु आरमपादिना अन्यमान हरपते । ते तात मन्यन्ते- यदि कार्य कारणे पर्वत, तटा फ न तत् कार्य तत्र दृश्यं भवेत् ! मणुपीक्षण यन्त्र-सायन पचीन पूर्णा वयन-पृक्षोऽपि द्रष्टु शक्यते, तम्य तत्र भन्यतापा-सत्त्वेऽपि । तन्तुष तु पो न भन्यपस्यापन सन् पति, अनिल पटो न इसते फवचन । भत फार्य पारणे न पते । विधमाने मति तद् अपस्यो प्रश्न गयेत् । ततध यम्प कार्यम्य फारणे अयकमायेनापि यन, गया पनि यसयर्सने, तन्य ततो जन्म-इति वक्तु न पश्यते । पर्वमानम्य जन्म न गमति । अममानव जन्म 1 अन्य यततापछि नापि मम्मपति । वरयान्तर मासन्य पत्तव हि सा । Mitate म्पपरानिदोष एव भवेत् । अतो यस्म यतो जन्म, तत् तत्र न पियते ! अभावाद् मायोत्पतिरिति यद भापकल्पन, तप सम्पक । अमायन्माना मावो त पाय मम । अत भार मवाद एव समीनान । तेन तन्तुम्य पटोत्पतिम्यले यया कारणमत-त-तुपु पार्यम् ममत, पारणा औसत एव पार्य सपण पचतेतया सामणि तन् जगत् न फ्यमपि पिचत, समर्माण त जगत असटेप भवति । तस्मात् मत न जगत जन्म, किन्तु ममत एप जगतो जन्मादिकम् इत्येव वक्तुम् उचितम् । सत मपम्यान्तरता-सम्पादनमपि न जन्म-पतम्य अर्थो भवितुम् महति । न कोऽपि कस्यचिद् परतुन अयम्यापि पम्प एव जन्मत्व स्पीकरोति, अवस्यापत सत एव जन्म-इत्येव सर्व स्वीमियत । तेन असत पर जन्म, न तु मत । मत आरम्मपाद मक्काम्पाद एव वा समीनीन, न तु परिणामवा- कायादो या इति ।
उमयोपियाई विपतमान एवं च पक्षस्य-समालोचने कृते उभयमेव अशत सत्यम् असत्यं च इति प्रतिभाति । तथैव उमयोरपि मम् अने व इस्यते । फारणे कार्यम्य सत्त्वम् अमत्त्वम् इति સમયમેવ પ્રતિમતિ સૈન વિદ્ધયો સત્ય છૂત-ક્ષણન્ મનિર્વસનીયત્વમેવ કર્થય सिध्यति । तदेव स-समियम् । न या कार्यस्य उमयात्मपत्वं सदसत्यम् । सदसतो परस्पर-विरोधात् न सामानाधिकरण्यम् । परम्पर-विस्मयो सामानाधिकरण्यस्य निर्वचनासम्मपाद अनिर्वचनस्यत्वम् एव युक्तम् । यत् च तमाममिति करमते, ताप पस्तुत सत न या अत् भवितुम अर्हति । अषयविपत् तम्प अतिरिriculd I एवं सदमा यादोऽपि निरम्त । अत सरमदामिन्नपार एवमतिष्ठित । अयमेव विववाद अनिर्वचनीयवाद सतारणपादो वा। एतदेव आरम-परिणाम पाठयो विवाद-लम् । ततय मिमिन्न सम्बन्धोऽपि अनिर्वचनीय, समान-धर्म-सम्पन्यापच्छेदेन भेदाभेदयो विरुवस्वमापत्वात् । अस मान-धर्म-सम्बन्धापच्छनि अबस्थिती सत्यां मेव-सम्बन्ध एव सिध्यति । अतो भिजामिनाप

Page #58

५२
વ્યાવસાત-બ્રહ્મસૂત્રમાર્થના વાવિનોડપિ મેવાવિન વ વેવાન્તિના મતે મિત્રોમિન્નત્વનીન્દ્રધુ-શે મેઢ પર્વ મિસ્ત્રી, ચત. જે તે ન તુ વિઘતો અમેવરતુ પારમાર્થિવ / મતો મેવા&લઃ મેવાવાતોડી મિથ્યા મેવાશ્ચ સનાતિવાત હવ, સ વ ચાર્જ યુધ્ધિ તેન તે વિવાદિન. ફૂટ્યદિનાન્ના ચાત્યાયત્તે યથા શુ રનતોત્પત્તિઃ પ્રાતીતિવા, ન તુ પારમાર્થિવી, વમેવ શ્વાથ્યનાત પ્રતિીતિ ને તું પારમાર્થિકમ્ | મૈત્ર શુત્તિ-થાનીયાધિષ્ઠાને સત્ય, રન્નતથાનીયારોગ્યમ્ સત્યમ્ નૃતં વાસ તવ વિવર્તવાતિના મતા બાર-પરિણામ વતિનો વિરોધ૪મેવ અય વિવાદ ફતિ મન્યતે | પતન વિવર્તવાહીનુસારણ ગ્રંહ્મળ નાતઃ 1ન્મ, ન તુ અન્યતઃ તશ્ચિત -હતિ મતમેવ પર્યવસ્યતિ | તથા ૨ ‘બ્રહ્મ સત્ય નાન્નિધ્યા જીવો વર્લેવ નાપર ફત્યેવ ગઈ. “ધતોડલ્ય સન્મ તિ “નન્માવી ચત” રૂતિ સૂત્રોનાક્ષળતઃ સવા તે ન
બ્રહ્મ દ્રિતીય ક્ષખ્રિમ્ હવું દ્રિતીય ય ગ્રહ્મક્ષળ “યતોડ સ્થિતિ” તિ, ચત્ર “એન ૨ નાતાનિ નીવન્તિ” રૂતિ વૃત્તિમામ રસ્યતે તિ, તતોડીપ બ્રહ્મળઃ સત્યત્વે, નાતો મિથ્યાત્વ, નીવી બ્રહ્મામિન્નત્વે જ સિધ્ધતિ છે તો “યતોડલ્ય સ્થિતિ” હત્યંત ધટાવીનાં મૃત્તિમય સ્થિતિ,
#ળવીના સુવર્ગે સ્થિતિવા, પટસ્થ તનુષુ સ્થિતિવત, તરજાળા તાર સમુદ્ર સ્થિતિવન, શુક્સિજ્ઞતાવીના સુૌ સ્થિતિવત, બહ્મબિ વ નાત ફર્ય સ્થિતિ કૃતિ અવગત, નામત અન્યત્ર રિથતિસ્થ નિષિધ્યતે | મૃતઅતિપુ ઘસ્થિતિવસ્થિતિwલ્મને “નાદું મહ્મળ સ્થિત” ક્યુ ન વિધિ સાર્થક્યમ્, અન્યત્ર સ્થિત. શનિવૉરણા | શ્રખેવ નાત: સ્થિતિ ત્વો, નાdઃ અન્યત્ર રિધતિ. નિપિયતે. અતઃ નાત ને સ્વાધીન-સાત્વનું સ્વાધીન-લતાજી વિડિાધાર-નિશ, ન છોડપ હોમ . તેને 1 મિપિ વધે ઉપઈિ માવત્યા કૃત્ય મોડલ્ય પરાધીન-સત્તાત્વમ્ સત્ર શ્રતે પા તલૈવ ઉપવેશી અપૂર્વ સાર્થ જ થતો નાતઃ સ્વાધીનત્તાવિત્વમેવ સમા : નિશ્ચય, સ હવે ઝમઃ | તન્નાગ સત્ર સાર્થક્યમ્ ા ન વા ઘટીનાં કૃત્તિકાયા સ્થિતિ, શુરૂિરગતાળીનો શુw સ્થિતિત વાત મિતે સમયત્ર પરાધીનતત્તત્વેિ વિદ્યતે વ્યવહીરાત્રે જ
મોરવ વર્તતે } મેવસ્તુ સ્થિતિ-માતાજ્યાધિસ્યમ્ વ | રઝુસર્પ-નન્ય-મીતિવશાત મૃત્યુપે સંધeતે ! ગુૉ રતભ્રમ-વગાત્ મિથ વિરોઘોડપિ નાયત ! પતેવુ સર્વધુ આવું વાર્થ #ારો વિ વિય, તેત્રે રિધતિ હરિશ્ચ યતો ના ત્રબળ ઇસ્પિતમે ! વાતો બ્રહ્મબિ સ્થિતિ. રતિ કલ્યા નવત્રણો અતિરિત્તે વિમપિ નાસ્તિ, ચલે નર્ત સ્થિતિ વિશ્વયિતુ તે છે વ્ર વેવાં વીતેનૈવ નાત સ્થિતિ
વ બત્ર . મેવતિ | અધીન-સત્તાસ્ય ઇતિત્વ મિથ્યાત્વે વા સંવ મનુ

Page #59

मयम पाद'-घसम्रपनाकाबलम् उचितम् । एतेन जगतो मिथ्यात्वमेव उपदिष्ट भवति, तथा च विवादोऽपि अव चोदित अस्ति । इत्यत्र नास्ति फोऽपि सन्देह ।
प्रह्मण प्रताप स्क्षणम् तथा च तृतीय यद् ममलक्षण "यम्मिन् जगतो लय तद् अम" इति, तलाव पूर्वोकमपटीदतम् । यतो यस्मिन् जगतो लयो जायते, तम्मिन् तज्जगद व्यक्त withruण वा पति न था । यदि फेनचिद् पणापि यते, तदा लय तत्र न आत्य तिको निरपरोपो या। सावोप लये च न लपराब्दस्य मम्पूर्णाऽर्थ परिगृहीत स्यात् । तथा सति स्प स्य अर्थसको एव मृन्त स्यात् । अप्रकिकपिपये पतत् तु नैव सरतम् । पव चेद, प्राप्तणि जगत सम्यक लये सति जगत अत्यन्तिक अमाय एष तत्र भविष्यति । UAEसो लयः, तेन, जागरे स्वाप्नविलयस, Jक्ता निरजत लयवद एव भवितुम् उचित । तथा सति जगद् ममणि कल्पितमेव इत्येव सिष्यति । अत "तेन प्रागुक्त सिद्धान्त एव दृढी कृत , “ग्रह्म सत्य, जगन्मिय्या, जीवो प्रायैव नापर" इत्येव प्रमाणितम् ।।
एवं च मयमसूत्रेण यत् समस्यत्व जगन्मिथ्यात्वादिक च प्रतिपादित, तदेव एतत् सूत्रेणापि मामगो लक्षणलयेण समर्थितम् । इयं पुनरुक्ति तेन प्रागुक्त-पइविध-तापनिय+PिRIनI मध्ये "अभ्यास-नामफम् एकं लिमिति वक्त शक्यते। अतः प्रागुकोपममोप सहाराम्य-
लिन सह मस्य अभ्यासस्य पक-वाक्यता जाता इति इत्यते । तेन मद्धतमतानुમારે ઘાતિપનનો પતાસ્ત્ર પ્રતિપાર્વ પતિ
ततश्च एतत्सूण "उपपरि-र्नाम अपर लिममपि उपर म्यते । यत एतेन वेदान्तवयम् EPO4 प्रण लक्षणम् ! ! लक्षणमेय अनुमिती हेतुर्मवति । यथा मनुप्रीदिमत्व परस्य लक्षण, गल-बलवत्य च गोलक्षणम् । पास्य गोच्च अनुमाने कन्य, ते द्वे हेतू भवत । तेन एतचतु सूतीम में यद यमलक्षणम् उक्तं तत्रैव 'उपपति-र्नाम तात्पर्य निर्णायक-लिरम् उरम्यते । एतेनापि उप मोपसंहारास्यलिमप्रतिपाय यन् माया+ जगन्मिथ्यात्वादिक, तदेव पतज्जन्मातिसूत्रेण विनापितम् इति प्रदयितुं शक्यम् । एव च सूत्रद्वयन पविध-तात्पर्य-निर्णाय+-लिलाना मध्ये श्रीमि लिमानि उपलव्यानि । तै सिमिरेव एतच्छात्रस्य मतिपाय यत् अतयारय-गन्मियात्वादिक तत सर्व सम्यक रम्यते एव |
सूतीपसूत्रमध्ये तेपी प्रदर्शनम् ततश्ध तृतीय सूत्र “शासयोनित्वात्" इति । तस्म सर्वसम्मत अर्थ -शास मेव योनिः प्रमाणं यस्य तद् प्रक्ष ।" तेन तदेव व अनेन शाशेण प्रतिपादित, पछामात्राम्यम् पन पक्षानुमानाबपर-प्रमाण-गोचरम् । 'औपनिषद पुरुप पृच्छामि" "तद् प्रम उपनिपल्परम्" इत्याविभूतिम्म एतदेव प्रमीयते । तदेतद् अझ नशिपातमा

Page #60

५४
ધ્યાલમત-બ્રહ્મસૂત્રમાર્થનિર્ણય યસ, વર્લ્ડ રેતિ ! થતો નિર્વિશેષાદ્વૈતે પ્રત્યક્ષાઘાર-પ્રમાણાના નપયો, પ્રમાણાના સત્વસ્વાધીનત્વાન્ | નિર્વિશેષાદ્વૈતમ્ અસક્રમેવ, અન્નવાળા સહ ક્વન્વય મયોગાતા યદ્યપિ પર્વ શાસ્ત્રસ્થાપિ ન તલ કામાખ્ય ચાત, તથાપિ નિષમુનિ વૈશ્વિત તત્ સન્મવત્યેવ હૃતિ પ્રાણ ડપતિમ્ / હવે જે બાળ સન્નત્વવિક્ષયાપિ તદન્યત્ સર્વ મિથ્યતિ પ્રતિષાવિતમ્ મિથ્યા સહુ સત્યય સર્વાન્વ. સોડપ મિથ્થવ ા તેને બ્રહ્માન્યસ્ય સર્વસ્ય નિષેધ | નિષેધપ્રતિયોગિના
સઃ સત્રહ્મળ: સન્વોડપિ મિથ્થવ મવતિ | સ થ દેરાં મતિ, તહેવ મિથ્યા મદમ્ વિસત વધ્યાપુત્રાદિ, તન્ન મિથ્યા | યવ સત્ તવપિન દૃશ્યમ્ થ દર્ય તહેવ મિથ્યા !
તેન બ્રહ્મળ શાસ્ત્રમાલ-વાત, તસ્ય નિર્વિશેષાદ્વૈતવું, તેંદ્રિય મિથ્યાત્વે સિંધ્યતઃ | તવ પૂર્વસૂત્રદ્ધનાપિ પપાવિતમ્ | મતઃ મંત્રાષિ “અભ્યાસ ક્ષળ-તાત્પર્યનિર્ણાય કિ તુમ !
તતધ અનૈવ “અપૂર્વત-નામ સિદ્ધ પ્રચતું શક્યતે, તો યત્ન પૂર્વ નાત, ચન્ન પૂર્વ કેપ ડાયેન જ્ઞાતિ, તહેવ “અપૂર્વ ત્યત્ર ન પ વિપ્રતિપત્તિ. | પર્વ ચન્ વિજ્ઞાસ્ય બ્રહ્મ, તો દર્યનાત નન્નાયા, યજ્ઞ પુનઃ નિર્વિરોષમ્ મૉતમ્ અનિત્ય અને, તસ્ય શાસ્ત્રમાāાખ્યત્વ-સ્થ” અપૂર્વમેવ | પતવ શાસ્ત્ર-માન્રખ્યત્વમ્ તસૂત્રણ વિજ્ઞાપિત તેન થ બ્રહ્મ ડપનો સંહારાતિના પ્રતિપાદિત, તવ શ્રત અપૂર્વવિધ્યત્વેન પ્રતિપાદ્રિત સનું પ્રતિન્નિત્રયેળ યર્ હતછાટ્યતત્પર્યત્વેન જી, તેન સહ બી પલ્યમેવ પ્રસન્ ! નિવિષાદ્વૈત-બ્રહ્મ સિદ્ધ બ્રહ્મસત્યત્વ-જ્ઞાન્મિથ્યાત્વ-ત્રીવત્રહ્મામિન્નત્વાઢિવ સર્વ પૂર્વવત્ સિમેવ | પર્વ વ પતસૂત્રણ “મપૂર્વતા”-નામબ્રિમપિ મ્યતે
અર્થવાદ્રસ્થાપિ તસૂલેબૈવ ૩પ૪મ્યતે, થતોડવાવઃ રસ્તુતિનિન્દ્રા-હા ! સત્ર શાસ્ત્ર માત્રાખ્યત્વે ત્રાણ પ્રતિપાદ્ય, શાસ્ત્ર ૨ નિત્યમ્ ત્રયમ્ કૃતિ મત્વા બહ્મવિવાથી સ્તુતિવા છતા સ્થાત્ ! તેન ગ્રાળઃ શાસ્ત્રમિન્ન-નાખ્યત્વમપિ નિનિત મવતિ | પર્વ ૨ અર્થવઢોડપિ ગ્રત મ્યતે વ ા તથા સતિ તેના િમતબ્રહ્મળ, યુવા સત્યત્વ, ગ્રન્યર્થ સત્ય મિથ્યાત્વમ્ રૂવ સુદદીશતમ્ ! ગત વ પૂજૂત્રદ્ધન સહ તાત્પર્યત્વે જ જીતી તેન ઢસત્યત્વ-નાન્નિધ્યાત્વ-વીવામિન્નવાદિ સર્વમ્ પતર્થવાદપતાત્પર્યનિર્ણય હિન જીધન પર્વ ૨ તંતૂત્રત્રયેળ પન્ન-તત્પર્યનિર્ણય-જિજ્ઞાનિ સમધિગતાનિ !
ચતુર્થસૂત્ર પાં પ્રર્શનમ્ નવ વતુર્થન સૂત્રે 8 મહિમપિ નુક્રમમેવ તરન્ન સૂત્રમ્ “તન 1 અમયા રૂતિ | સત્ર પૂર્વોત્રા ચરિ શૉંય નાયતે, પાસને વાર્ષિ પતષ્ઠાન્નપ્રતિપાઇ મવત . વતન્ત દે એ િત્રવત્ ના પ્રમાણેનાને, -વિયત્વાત; તેન તે, “તું તન્ન, “ત રાબ વિ શાસ્ત્રમનિષાર્ચ, તમિત્તેવ બાબાળા “સમન્વયં-સત્તીત પતન નવ

Page #61

મયમાં પા-અબાવનાળોહમ્ તષ પ્રતિપાવન્દ્વેવ કનિશ્યતે 1 તા. ૬ તાષાવાતે તવર્ષ ૨ માન્ય-સાધનાપલા કે ખત્મન સિિહતાનું બમણ आत्मत्वाच । तर म सगुण सविशेष या स्यात् तदा न तत कपल साम्यमात्र गम्य भवेद्, यत सगुणम्य સવિનોષસ્ય હૈં અનુમાનતિ પ્રમાામ્યત્વમવિ સમ્માઅંતે । નિષ્ફળ-નિર્વિરોષત્રમળ વ સામ માત્રામ્યત્વ, તા અન્યપ્રમાણામ્ય પચવ મતિ ततथ्य निर्गुणयमण "तच्छा नान વે, તન્નતિપાઘવે ૧ ન્મિય્યાવિત્તિ પ્રસન્યતે । યૌનાવતીના મિચ્નત્વમ્ તે પ્રશ્નનું નિર્ગુ ન સમય્યતે। અંત તત્ નામÁકષિ બબસત્યત્વ ગન્નિધ્યત્વ નીવબલામિધાનિષ્ઠ મર્ચે પૂર્વોત્તમેય મ્યતે । तस्यैव अन्यलिङ्ग-मति પાનિતત્વાત, તૈઢવ પદ્વિષતાત્પર્ય-નિાયમિટું મર્યાત । માંચિતું પતે । તયા સત્તિ “મન્ન સર્ચ નિય્યા ગીયો મોંન નાર" કૃતિ થવું આવી ૩૫મોપસદાર-બર્શનાવરે તત્તમ——તસૈંય ઊત્ર પ્રતિનિતત્વાન્ તદેવ તબ સૂત્રાત્મ્ય અન્યમ્ય પ્રતિાવેં મતિ કતિ વિધ્ ।
ค
एव च अभ्यासोऽपि अत्र
ܐ
५५
મનમાનમ્ 1 जय चेत्
રાખજ્ઞતિનિપોપનહાર
ર્ધ્વ ર્ પતયૈવ ચૈત્રુ તન્માતિાવ મળેત, તા પ્રત્યયાસ્ય પર્યુ બધ્યામેયુ, તાષિ પ્રત્યે વાઢે, હવે ત્ર અમ્પ પોતાનુ ખાતેષુ, તપ તન્તાંતેષુ ર્યેષુ મધિરળવુ, પુન તધિષ્ઠરળાન્તર્પત સર્વેષુ દ્વેષ તષ પ્રતિપાદ્ય-વિધયાળામ્ વિદ્ધો યોક્ત્વ સ વ રળીય નાસ્ય | યમેવ શાસ્ત્રક્ષાતિ-નાના અમિષીયતે અસ્મિન્ શાસ્ત્ર । લૂતિ-ધાન્યાને ત્રિ નાપિ તસ્ય પર્ન મૃત સ્વાત, તા તેન વ્યાસાનુમતે વ્યાખ્યાને ન ધૃતમ્ ત્લેવ બવત્ત્તધ્યમ્ I ચયા સ્મ્રુતિમીમાંસા પો શ્રુતિસરર્તિ વિહાય સૂત્રાય તે શોમાં વ્યાસમ્મતો 7 મતિ, તમા માં રાજલકૃતિ વિહાય સૂવા દતે સર્ચ ન વ્યાસસમ્મતો મળેત્ । તજ્ઞ ર્ય ચાણક્ષતિ અંદ્વૈતસિદ્ધાન્તાનુખ્ય કૃતિ દર્ અત બદ્ભુતમતાનુîÇ અત્ર સર્વસૂત્રાળાં વ્યાખ્યાને
स
મિતિ ।
મતાન્તર તાલ્પનિાયહિ પ્રોમ્
પરન્તુ વધુપુ અંતમત-વિદ્ધવ્યાખ્યાનેયુસનુ પતન્મત મેં સનીનીનમ્ કૃતિ આાંત માનાભાનુન- મન્ન-નિમ્બા-શ્રી શ્રીપતિ-કમ-વજ્ઞાર્નામનુ વતે વત-માધ્યેષુ અદ્વૈતસિદ્ધાન્તો મહોત્સાદેન યુતિયુત્તિમિરેય સબ્ડિતો દશ્યતે । તે સર્વે પરસ્પરવિદ્વતાવિન સન્તોઽવ અંદ્વૈતમતદન વિષયે અમિત્ર-મતા મિન, બર્તમતસ્ય સ્વ...નાર્હત્વ ન તેí મતાનાં દન્યતે । સર્વે ફિ તે બાષચેંપતી સમાના સમવાય-પ્રવર્તેાધ, બવતારા, મહાત્માનં ! સર્વે દિ તે સ્વત્વમતાનામ્ ખ્યાતિમૃત્યું વયન્તિ ૫ । તેમાં મસેષિ યુવવિધ તાત્પર્ય-નિોય ાિ તત-સમતાથૈ બતિનિપુણતયા ર્ષતે વ્। તેનસૂત્રાળાનું વર્ષ
'
F
'

Page #62

५६
ગ્વાલસમ્મત-બ્રહ્મસૂત્રમ નિળય
શ્વેત સર્વે પ્રાયેળ
દ્વૈતાદ્વૈત-વિશિષ્ટાદ્વૈત-મતાન્યતમ-મતેનૈવ ર્રાવ્ય. જ્યેય પર્યવતિ, યતઃ અદ્વૈતવાદ-વિરોધિનઃ વિવિધ-મતાન્યત મુન્યતયા સમાશ્રયન્તિ છું ૬ તાસ્ર-પ્રતિપાય ન નિર્ષાંત મતિ, તેન શાસ્રસન્નતિરપિ ન નિગૈતા મતિ, સર્વેષા મતવાહિના મતાનૈયાત્ । તથા સ્વ ન્યાલ-સમ્મત-પૂલાર્જ-નિર્ણય. પુનઃ વ્યવસ્થિતઃ સ્વ સ્થાત્ શ્રદ તિનાં શ્રુતિમાત્રોષનીવિન્
2
તથાપિ શ્રુતિસન્નતિ-નિખૈયાવસરે અસ્માનિઃ દષ્ટમ્ અદ્વૈતમત-વિરોધિનઃ સર્વે જ્ઞ શ્રુતિમાત્રોષનીવિનઃ સ્મ્રુતિ, અંતઃ તેવા મતે સ્મૃતિરુવ-પુરાળવિાજાળા તથા યોગિ-પ્રત્યક્ષાદ્રીના સોજિક-બમાળાનામપિ અહીંજિ-વિયેડપિ શ્રુતિવત્ કામાખ્ય મન્યતે । ષાચિત્ મતેન શૈવ-વૈષ્ણવાના તામિહમાષયા રવિતા વિવેા. પિ વેવવત્ પ્રમાળ મન્તિ । તથૈવ ગુરુમુલી-ચકાચવર-ભાષાષિત-પૌરુષેય-પ્રગ્ન્યાયોઽવ ના મતેન વેવવત્ કામાખ્યું સમન્તે । ગતિનતુ અ િવિષયે શ્રુતિપ્રમાળમેવ સમાયન્તિ સૂત્રર્ ચાવવું-ન્યાસોઽપિ બન્ન શ્રુતિ-મીમાતા-મુલેનૈવ તત્ત્વોષવેશાય પ્રવૃત્ત, તેન સોઽષિ શ્રુતિ-પ્રામાણ્ય-પ્રાધાન્યવાદી । “શ્રુતિસ્મૃતિવિરોધેતુ શ્રુતિરેવ પારીયસી” કૃતિ વષનાત્ હતહાસપુરાળાનીના 7 શ્રુતિવત્ પ્રામાŻ મતિ । અતઃ અદ્ભુતમતમેવ શ્રુતિસમ્મત મવિતુર્ઽજિતમ્ । તથા સતિ શ્રુતિમાત્રોષનીવિરાંધરાનાર્યસ્થ માવતઃ મતમેવ ચથા વ્યાસસમ્મત, ન તથા અન્વેષામિતિ યિતું શક્યતે । પરવૃત્તિ છે તુ નિમ્બા-શ્રીપત્યાયો વવ. આનાર્યોઃ અદ્વૈતમતાવિન અનુૠત્ય સ્વસ્વમતાના શ્રુતિમાત્રોષનીવિત્વ પ્રથિતું સન્નદ્ધા દશ્યન્તે । તેષા યાથાત્મ્ય સુધીમિર્ચિમાવ્યમ્ । સૂત્રાક્ષત અદ્વૈતમતન્ય વ્યલિસાતમ્
અલાષિ પુન: અદ્વૈતમતથૈવ વ્યાસલમ્મતત્વે સન્માવનાધવયં દશ્યતે, યતઃ ૭૫મોષસહારાવિજિજ્ઞાનુસરણમ્ બન્ને તવાને પર્તવ્યન્થય આદ્યન્ત-સૂત્રક્ષરાથંતો થયા યા સુછુ મવેત, તથા ૨ ચતુ.ટૂલો-મારોનાવિતત્તસ્થૂલાળા પધાર્થી ચા સચિંતો મવેત, ન તથા દ્વૈતાવિમતાવે સમ્મતિ ફ્લેવ અસ્મામિ. ગવબ્બતે ।
1
તલાય હેતુ તેવા મતે ફેરવરોપાસનસ્ય તેવનુ‰ ્વં તસ્ય પા ંખ વી | તાદગાનુપ્રત્યેવ તેવા મતેન અનાવૃત્તિ-ારળવું મન્યતે । તેન ત્રાક્ષ-હષઁ યર્જુન્નહ્મજ્ઞાન, તત્ર સાક્ષાત્ અનાવૃત્તિ-પર્, ફૅવષોપાસનયોÆ અવાન્તરારાત્, તામ્યામેવ તો. વ્યક્તિત્વાષ । સૂત્રક્ષરતો મહ્મજ્ઞાન-રું સાક્ષાત્ બનાવૃત્તિરિત્યેવ યંતે । અતઃ સૂત્રાક્ષરતો ચ. સ્પષ્ટ. અર્થ ૭પમ્યતે, તેન દ્વૈતાવિ-મત-વાવિના મતે હૈં સર્થિત યાત્ ત્યેવ પ્રતિમાતિ । આદ્ય' સૂત્રં ચત્ “અથાતો ઋનિજ્ઞાસા”, અન્ય સૂત્ર વ્ “અનાવૃત્તિ. ચન્દ્રાત્”, દ્વિતીય સૂત્ર અન્“જ્ઞાચક્ષ્ય યત”, તૃતીયં સૂત્રં યત્ “તંત્ તુ સમન્વયાત્ રૂતિ, તેવાન્ અારત· વ ત્રાજ્ઞાનાત્ મુત્તિ. ત્યેવ અવામ્યતે, નાન્ય-જ્ઞાનાત, 7 યા અન્યસાધનાત
,,

Page #63

૧૭
પાલન, શિવની નિમીતે. તેમ સ્પિર્વ પ્રતિ
પ્રથમ પાવ-અણબનાવનમ્ તને ચરિ વિષપાસનાડીનાં ૧ તાત્વમ્ મવાન્તરાયવી વા મવાલીમિત માસી, તવા તવ #િ તેને નિતમ્ તવ શિવવષ્ણુ-રો-િકૃતીનાં કાનાવિના ૩અનાદ્ધિના ના મુ િમત્ર ત્યેવ માવદ્યાસહ્ય વચ્ચે માસી, તા તા
નિત તેને “ત્રમનિઝાલા” દર વર હીતન? વિષ્ણુપાલન, વિષ્ણુનિઝાલા, સિવોપાસન, પાનિઝાસા–ત્યાતિપર્વ ઉ ર ગૃહીત ત્યત તેમાં મર્તવાવિન માં વ્યાસાનુમોહિતમૂલ્યવ મનુનીયા તતા વર-નન્યા મુિિરતિ પ્રકારે છે. નખ્યત્વે સિમ્બતિ ન-માવવસ્તુનો નાયત્વમ્ સ્થિત્વ પ્રસિદ્ધમેવા તેના ૬ તથ્થામાં પ્રતિપાઘ-વિષય બતાવાન, નg તાદ્યપર-મત-વાતાનુકુળ–ત્યેવ પર્યવસ્થતિ !
બાસમતસ્ય તપવમ્ મારાન્તરેખાપિ પતન શક્ય છે તથા હિં–માન વેતાન્તમત-વિધિન જ વાત માન-માવાઇ વાજા-મત-વઠનાય બતમતમેવ તષ્ઠિતવા–
ત્યે શતાવાર્યનિર્ણય પ્ર પ્રતિ શ્રીમતી શાયરીતેિના પતેના પતિ ) રાજ્યતે–બાવીને મિઠ વાનમત જોન મદ્વતમતમેવ બુધિરે !
શાષ્ઠિત્વ પાસા અપવમ્ અન્યઇ, ત્રણેતા વાછરાયણ વ્યાસો દિ બતવાની માલીત—ત્વત્ર શાષ્ઠિમનૂિમષિ પ્રમાણ તન્ન “માત્મપર વાવાળ” (૩૦ સૂત્રન) તિ સુખ થાવરાયણ મત તિર્લેન ઉત્પાતા મતો વૈયા િત્રમજુલમન્ય બઢતવાપર– હત્વેવ નિધીતે | પર્વ ચઢનાવીના પ્રખ્યતો “વાસ્મત”મિત્યનેન ગૌતમતમે ૩ મતિ- ત્યપિ પ્રથિતું જ્યતે તથા તિ જયાપારિક સૂત્રાતીના વ્યાખ્યાને અંતતમેવ સમાયળીયે, નાન્યતુ મિષિ | પતદેવ બાલ્યા જ્યનીય !
તાહિબાક્યાનસ્થ ડપોનિધમ યત 7 મતાન્તરેખ વ્યાન મારવાનાર્યવર્યને, તત્ તું તન્મતા સામિામ પાસાનો ક્ત યોમિા તન્નત પુતિ-તાર્ય-વિદ્ધમપિ ન લોપાય મવતિ, તો માની મમતાવિ સ્વરે માવાને વારયતિ, “હું ત્યાં સર્વપાપો મોક્ષયિષ્યામિ મા ગુર” તિ વવનાતા વિજ દર્ય કપાસના પ્રયોગન, તદતે શને અપરોક્ષતયા મારતે ત્યા મામબિનાનાતિ વાવાનું ધાક્ષ્મિ તત્ત્વત', પતાવવન િત પ્રમાણમ્ | અ મતાન્તરણ સુચાત્યાનમ્ ગતિનાં દઈ વોલાય, પ્રત્યુત ખ્યમુખારવિ, ચ િમાચ્છાઈ તંત્ર માર્જ ચર્િ ા નિર્ણયોત્રમ્ સ્મા હિ લેવાન બોવજ સાવિ, તેવા તે તે પશિવનમ્ બસ્માર ચત્ જ સમત-
નિવાય પતાદશી વેદ રિ ના કરન્સમવાયેન જતા ચાત, ચા ના નિર્ણયાય બનુગુણા મવિખ્યતીતિ

Page #64

५८
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः, मन्यामहे 1 यादृशः पन्था अस्माभिरत्र समाश्रितः सस्कारवशेन किल, स यदि अन्येषां स्वस्वमत-प्रकटनाय नूनं अनुसृतो भवेत, तदा सत्यानुसन्धित्सूनाम् अनेन महान् उपकारो भविष्यति, अस्माकमपि श्रमः सफलः भविष्यति।।
अध्यायपादसङ्गतिद्वयमपि कौशलान्तरम् एवं च ग्रन्थोदेश्य-निर्णयद्वारा या श्रुतिसङ्गतिः समुपलव्धा, तथैव ग्रन्थप्रतिपाचावधारणेन या च शास्त्रसङ्गति. समासादिता, ताभ्यामेव सूत्रादि-व्याख्याने नियन्त्रिते सति व्यास-मतानुसारि-सूत्रार्थ-निर्णय-सम्भावनायाम् एतत् सङ्गति-द्वयम्, एतद्ग्रन्थ-रचना-कौशल भक सूत्र-भगवद्-बादरायणस्य इति ज्ञायते ।
परन्तु एतत्-कौशल-द्वयेनापि एतद्-ग्रन्थान्तर्गतसूत्र-व्याख्यानं न सम्पूर्णतया नियन्तयितुं शक्यते, अध्याय-मादाना प्रतिपाध-भेदात् । श्रुति-शास्त्र-सतिद्वयम् अनुसृत्यापि अध्याय-पादप्रतिपाच-विषय-भेदेन तत्तत्-सति-वलात् सूलार्थ. खलु अन्यथा नेतुं शक्यते । यथा साधनाध्याये फलाध्याय वा यदुक्त, तेन यत्र जीव-जगद्-ब्रह्म-विषयक-तत्वनिर्णयः कथञ्चिदपि समान्यते, तत्र स निर्णयो न मुख्या, स तु तत्त्व-निर्णायक-प्रथम-द्वितीयाध्यायाधीनः एव भवितुं युक्तः, अतो गौण: एव स निर्णयः, तेन न प्रथम-द्वितीयाध्याययोः सिद्धान्तौ न अन्यथा करणीयौ । तथैव प्रथम-द्वितीयाध्याययोः साधन-फलविषयक न किमपि अनुसन्धेयम्। अत. सूत्रार्थाना सम्यम् अवधारणार्थम् अध्याय-प्रतिपाच-रूपा अध्याय सङ्गतिः, तथा पाद-प्रतिपाद्यरूपा पावसङ्गतिः निर्णया।
सूत्रप्रकृतिप्रभृतिद्वारा तन्निरूपणस्ताव परन्तु एतदर्यं न किमपि इजित कृतं सूत्रकारेण । अध्याय-पादादयः कुन आरब्धाः, कुत्र वा समाप्ताः---इति गुरूपदेश प्रवाद वा विना न ज्ञातुं शक्यते ; अध्याय-पादादीना नामनिर्देशादिक प्रतिपाच-वर्णनं वा दूरे आता। अत एव एतदर्थ सूत्राणा प्रकृत्यनुशीलन, तथा पूर्ववत्-तात्पर्य-निर्णायक-लिङ्ग-साहायमपि आश्रयणीयम् । किन्तु तदपि न स्वल्पश्रमसाध्यम्, अतस्तेषा षण्या लिङ्गाना मध्ये प्रथमं यद् उपक्रमोपसंहाराख्यं मुख्यं लिङ्ग, तथा सूत्राणा यत् पदविन्यासादिकं तदेवात्र आलोचनीयम् । एतेन एव अत्र अध्यायारम्भः तथा अध्याय-समाप्तिश्च निर्णतुं शक्यते इति वयम् आशास्महे ।
अध्यायापानिर्णय अनेन पथा अनुसन्दधभि. अस्माभिः प्रथमं दृश्यते अत्र ग्रन्थमध्ये चत्वारि सूत्राणि द्विरुक्त-पदानीति, यथा
“एतेन सर्वे, व्याख्याता व्याख्याता ।" -२१४।२८ 1 . “वशेष्यात् तु तवास्तवाद ॥” २।४।२२ . . .
M

Page #65

મય –મધરનારાષ્ટ્ર “વ મુશ્ચિાત્યનિયમાવસ્થાશ્વતેલક્યાWતે ” રાજાર
અનાવૃષિ ઇનાવૃત્તિ રાત ” કાર
ત્ર દ્રયમે રે ભૂલાન્તર્યાતસ્ય “બાપાતતિ પતય પુનરુતિ દાતા દિલીલુ “તવા” તિ નાનાત-૫ના દ્વિ િતા | પૃર્તયને “વસ્થાપત” તિ વાતન હિનિ પિરા, સુર્ય તુ “અનાવૃષિ રા” તિ સમક-સુખ્ય પુનર્ન દતે તાદની દિવેનને
પ ચ્ચે વન્ય- નાપિ ન તન્ના માનીતમઃન ડપમાન સાઢમાગમ બાદ જ ભાવે નાવતુષ્ટ નવ ધનુ અધ્યાયાનો સમાન દાતા તેના પદ્ધિવિરામ બાયન્સમાણિક પો માહ્માણી મૉન, સા જ સૂવડન્મતેડપ–તિ ઉજ્જયિતું શક્યતા પૂર્વે સમભાવ દ્વિવન અન્ય સમાવિ , સર્વે તેના પતિ અત્તર ન ઉમે નાપિ અપાવે
કીર્તિ દાતા તો અન્યન્મતેષ એ ચમાર જ્યનીયાતે તેને સર્વે વ્યાખ્યાતા સ્થાખ્યાતા” તિ લગ માપાયા સમાપ્તિ અને તાર્કિગ,
—-મૂલ્યન ધન"ાહિલખ હિયાખ્યાયામાં તીર નેબાજુ વાવત-વાર ", અત્રતા તિન્મ દિowવા જોન દ્રિતીપાધ્યાયસ્થ સમાપ્તિ, તુષારવર્ડિના “સ્વન્તાપ્રતિપd" વ્યારિવેબ તૃતીયાધ્યાયાર મ, તતક “વે મુકિમિતરવસ્થાવત” તિ જૂળ તોપાધ્યાય સમિતિ, મા “વયેષિતે તિ પર્વ દ્વિહક્વાત, તપર્તિની “અવિરક્ત” ત્રિપ રાધ્યાયાબ, તા “મના િશન્કાવનાવૃત્તિ શના” દતિ વેગ ઘસમાપ્તિ, સત્ર સમસુત્રય દિowત્યાર ! ત તું કચવનારીસમાજનપષ્મી તેના પગ તુરધ્યાવાત્મા–તિ પ્રચતિત અવમેતે !
પ્રથમાખ્યાતિપાવનિર્ણય વાની દ્રષ્ટવ્યું ત્યબા વે પ્રતિપાવનવિપયા પ્રાયચુસ્મનુષ્યક્તિ પપામ્ થાયાનો નામ “સમન્વયાવિરોધ ફાયનાન્મનિ તિ વિનુ યુt ફિતિ બહુના દ્રવ્ય, અન્યાયક્વનેન વિમ્ પર બિવાયતે : સુવાક્ષાત ઇત બવા તે 7 વા?
તબાવી સૂરસાહાબેન પ્રેમમાખ્યાય પ્રતિપાઈ નિરૂપણીયમ્ ! પર્ય ના શોપ ડપાયો તે અમા, બાપુતાનિયા ૪િ વિના તથા તિ તેણt મચે મુર્ઘ ચ કપામોપસહાસ્ય જિ તહેવાલ સમાયણીયમ્ સત બન્યપામ્ મોનને ક-વનું અનિવાર્ય મત, તતા નિ સિરાનિ સમસૂઢોનનાપીનાનિ | સીત્રાસ્ટોનને માત્ર સબાવ્યતે, ન્યાયાસ્ય પોત-પત્વાન્ ! તતેને મુત્રવિન પતતું મયમાધ્યાય પ્રતિપાઘનનિર્ણય જિયતે
તાતાવત-માખા પ્રથમ “અમાતો શનિઝામ” મમત્વાક્યમેવ

Page #66

*
૬,૦
व्याससग्गगत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
35
૩૫મઃ | તતઃ પ્રથમાધ્યાયસ્ય અન્તિમં સૂત્રં તુ “તેન સર્વે વ્યાખ્યાતા વ્યાખ્યાતા” કૃતિ । અન્તિમાન્ અયમેવ ઉપસંહારઃ । વશ્ર્વ પ્રથમાધ્યાયસ્ય અશિષ્ટતંત્રાળામ્પ્રતત્ત્ત્તત્રદ્રયાન્ત:પાતિત્વાત્ તેવામ્ અા તત મૂત્ર-ઢયાનુાં મવન્સ્લેવ । તંત્ર “થાતો ત્રાગ્નિજ્ઞાતા કૃતિ સૂત્રોળ ચથોધિારિખાં વેવાન્ત-વાવયાવનેન નવિષારઃ ર્ત્તવ્ય: કૃતિ અન્ના પત્તિસૂત્રસમૂહૈઃ તમેવ વિશ્વાર સમાવ્ય પસાર-પે વ્યંતે “તેન સર્વે વ્યાવ્યાતા વ્યાખ્યાતા” કૃતિ । વ્યાવ્યાનશ્ર્વ સંશયાદ્રિ-નિરસન-વૃમિતિ પ્રસિદ્ધમ્ । તેન અધિષ્ઠારિખાં ઘવિષયઃવેવાન્તવાલયેષુ વાદ્યાર્થોનાં ચે વિષયાઃ સશયાવયઃ સમ્મન્તિ, તેમાં નિરસનમેવ પ્રથમાધ્યાયસ્ય સર્વે સૂત્ર: તમિતિ સિતિ । અર્થાત્ યેષાવાવયાનાં બપરત્નું સન્વિાતે, તેષા નપરત્ન-થાપનમેવ તત્રિરસનું મતિ । તેન તાદશ-સંશય-નિરસ દ્રાર્વિષય-વેઢાન્ત-વાયાનાં જિશ્ચિતનુ।તાર્થ-પ્રદર્શનવરમ્ । તવેલ અનુ ાતાર્થ-પ્રદર્શન સમન્વયાપરનામમ્ । સમ્યક્ તાત્પર્યવડ્વેન વેવાન્તાનાં માખ્યન્વયાત્ સમ્વાર્ અન્ય અધ્યાયસ્ય સમન્વય-નામ સર્વથા સન્ન∞તે પૂર્વ I અયમેવ અર્થ: પ્રથમાધ્યાયસ્ય તવાદ્યન્ત-સૂત્રૠયેન જમ્યતે । તેન આવન્તકૂલષોપ મોપસંહારાસ્ત્યન જિજ્ઞન પતખ઼થમાધ્યાયસ્ય “સમન્વયાધ્યાયઃ” કૃતિ નામ નું સ્થાત્ । સમન્વયનામદ્રહો હેતુ
નનુ ર્થ “સમન્વય” હતિ નામ સર્વે માખ્યારઃ ગૃહીતમ્ ? ક્િતર્થં અન્યઃ ચન્દ્રો નાસીત્? અતઃ સર્વસાધારણ્યેન તન્નામ-મહ ં ત્તિ નિશ્ચિંતા જાળમેવ વિદ્યતે વર્લ્ડ | તવેતાર્થસ્મિન્ સ્મિન્ શબ્દે અપ ગૃહીતે થમ્ પતન્ત્રો ગૃહીતઃ સ્યાદ્ કૃતિ પ્રત્યવસ્થાનું રાજયતે, અત: સમાનાર્થ-શXાન્તર-મ-પ્રસન્ન, અક્ષ નિરર્થઃ । અન્યત્ ાર ં યત્ અસ્તિ તત્ તુ સમન્વયસૂત્રે સમન્વય-પત્ર-હળમ્ । ગ્રન્થસ્યાસ્ય પ્રયોગને શ્રુતિ-મીમાતાપમ, તત્તુ કાહેવ રમ્ । સમન્વય-નાર્યજી તાદશ-શ્રુતિ-મીમાંસાન્ત તમેવ । તેન ગ્રન્થનનોદ્દશ્ય-મધ્યે તેવ મુખ્યતયા પ્રયોગનમ્, આવાનેવ તસ્ય શ્રોનનું સૌંતમેવ । પ્રથમધ્યે અન્ધાન્તે વા ગ્રન્થર્ય મુખ્ય-પ્રયોગન-વળનું જ્ઞ સ્વામાવિ સુન્નતન્ન । અંત આવવિવ સમન્વયાધ્યાયસ્ય આરો યુત્ત વ્રુતિ પ્રતિમાતિ । તનેવાત્ર અનુતિર્ । તતથ્ય બત્ર અપરમેં જાળ વર્ત્તતે; પ્રથમસૂત્રળ મનિનાલાયાઃ સઁવ્યત્વ પ્રતિજ્ઞાય, દ્વિતીયસૂત્રેળ તન્ત્રહ્મક્ષળ વિજ્ઞાપ્ય, તૃતીયે સુત્રેજ સર્ચ શાસ્ત્રપ્રમીત્વનું પવિત્ર્ય યંત્રાળ શાસ્ત્ર-માત્રામ્યત્વે, ઓંપાસનાવીનાં તથાત્યેષિ થ ન તંત્ર શાસ્ત્રસ્ય તાપમ્ ત્યેવં પ્રરને સવિતે તુર્થન સૂત્રેળ તસ્ય સમાધાનું ઈમાળેવ સમન્વય-વર્શનાવું નેન । ર્મોપાસનાવિષ તાદશ-સમન્વયો મૈં દશ્યતે । બો પ્રન્થસ્ય અસ્ય તાદશ-શ્રુતિ-મીમાંસાપ-સમન્વયઃ પૂર્વ મુર્ત્ય પ્રયોગનું મતિ । તતઃ તત્સ્યેન પ્રવર્શનું પ્રથસ્ય પ્રારમ્ભે ધ્રુવ નળીયમ્ । અયમેવ અતીવ સ્વીમાવિશ્વ: ન્યાઃ । સમપ્રમ સામૃતન વસ્તુ-સૂત્રી-માપોન ઉતાદશ-સમન્વયક્ષ્ય વાત, તવેવ નતું.પૂત્રી-માયાનુસરશેન

Page #67

પ્રથમ પા–મમરાવનાશીશમ્ | વય મયમાધ્યાય “સમન્વયાધ્યાય પ્તિ અપાતું યુમ દેવ સર્વ માબારે કૃતમ્ પલ પમન્યાત-માધ્યાયસ્થ સમન્વયાધ્યાયેતિ-નામકરણ-રહસ્ય---સતિ મતીયતા વધ મસ્જિન મયમાધ્યાયે વાવનિ સ્વામિ હૈ સ સમન્વયાર્યપર વિતવ્યમ્ अन्यया सूत्राणाम् अतिसर-दोपापसि स्यात् । तेन यदि फेनापि पतनियम-रहनं हतं स्याद् પાયાની છાપ લુખ્ય અપરાધ્યાયાર્ય પરત્વેન, મહિપ-સાધનાપરત્વેના બાલ્યાને મુક્ત રીત, તત્વવ્યાત્યાને ન અધ્યાયાનુગત મત ! તયેર તા - સમતમાં ચા દ્વિતીય પ્રમાણે વરાળે તિ, ચરિ રર્ય સગુણઝબપરત્વેના
ત ચાતું, , લૌનHR લાક્ષાયો મવે, પુત્વ-વિનોપણ તે અનિધિત્વાવી તવ શક્તિ સૂર્યતો નાત સત્યત્વ ના બેત, રાજ સતશ્ચર્યાબ-નિયમાત, 1 લૌષિ અર્ધ સૂવાલાયં દીરા સો સમન્વયા વાયાનુ તો વ્યાસાનુમતો વાર્ષિ મહેતા પતિદેવ હીરાલ્મ બત્ર અધ્યાય સતિનાના માતા તથા ૪ ચમ અધ્યાયકતિ તુ બાપુ તેથી મતિ દ્વિતોપાધ્યાયે અવિરપતિ, વૃતીયાધ્યાયે સાપનલકતિ,
પ્રત નિર્જીના સાનિયા ન્ને કષ્ટ – gધ્યાહ્યાના ક્રિતીય બઘળે વળે ત્રાર્યસ્તુ નિળ-દ્રાપરત્વેન નાધ્યિાત્વપલ્વેનાપિત.. વત્ર વાંક્ષાનું પાત્ + સિન્મળ સપુસ્થાપિગ નિખિતે, 77 માં તવ નિત્યવિરોષણનવિન પ્રતિષિદ્ધ મત વિમેન પક્ષપાતિય ?
પસ્ય દેવ સર–સત્ર નિતાવિત્રવિરોધમપિ = સાક્ષાત્ ત્રાસરતો સ્મ, વિનુપ્રાન્િ ા નવા િમુખત્વાતિવા તયાપિ મનવો પક્ષયોમળે વિરોધોતિ | શ્રમણો નિત્વ િતાત્પર્યાનુ તેન માવા ; પુખત્યાતિ તુ ન તયા, માલમિર્યનુંયમધ્યે ક્લિક્ષ્ય પ્રાવસ્થા, બાયસ્થયજ્વાય ત્યર્થ વિરોધ ! અત પન બાળી નિપુણત્વે સિતમેવ |
સતીનાં પાપ-સ્થાપત્તાનિ પામ્ अस्तु तावत्, प्रस्तम् अनुसराम साग्मतम् । ततध माया समन्वय-नामाध्याय સમજ્યા પન્નધ્યાયાન્તતાનિ ચાનિ બષિાણાનિ સૂળ , તક્તિ સર્વાળિ નોધ-પુત્યર્યમીમાસા-માળી િદત્તા વ્યાયાનિ. તેન –શાસક્રતિ યા વૃત્તિ-સતિ-આખ્યા, તવ ચ બબાય-સતિ. સરગ્રસતિ વ્યાખ્યા–ત્યે જાગ્યા તે મારા વતવિયે
મર્ચ મનિ તેના મૃત્યુત-ત્રસમન્વય પર પ્રયમાધ્યાય પ્રતિષવિષય, હા પર્વ મયમાધ્યાયસાતિનિતિ. .

Page #68

વ્યાસાત-બ્રહ્મસૂત્રમાર્થનિર્ણય
દ્રિતીયાધ્યાયતિપાઘનિર્ણય ગધુની સૂત્રાબેન મયવ્ય દ્વિતીયાધ્યાય-પ્રતિપાદ્ય-વિષયો નિય, સ વ સત્ર દ્વિતીયાધ્યાય-સતિઃ અવિષ્યતિ , દયતે – અધ્યાયોડવું તે માખ્યારે વિરોધાધ્યાયનાજ્ઞા કાત્યાયતે | પરંતુ પતર્થ નૈષિ સૂત્ર રતિ સૂત્રકૃદ્ધાવતા તત્ થ જ્ઞાતવ્યમ્ મય વિરોધધ્યાય-નામત્વમ્ ચુસ્યા થા ઈતત સિધ્યતિ, તત તું પ્રાવ કt /
દ્રાનાં સૂત્રાક્ષરીનુસરખેન તત્ સાવિરણીયમ્ ! તયેંમ્ ત્રિાપિ મા તાપૂર્ય-નિર્ણયરિશ્નને શરણમ્ તત્ર ગાર્ચ થર્ ઉપનનો પસંહારાત્રે જિ, તવેવ અવસ્ટન્વનીય, નાન્યત અન્યવિસ્તરમધાત | તથા સતિ હતદ્ધિતીયાધ્યાય પત્રમ-થાનીય થત, પ્રથમ સૂત્ર તત.
“ઋત્યનવજારાતોષપ્રસજ્ઞાહિતિ વેત્તાન્યઋત્યનવજારાતોષપ્રસજ્ઞાત” રાશ; ચિનુ ગતિમ સૂત્ર તત
“વૈરોષ્યાત તુ તવાતવાતરાજારર કૃતિ
તત પ્રથમસૂત્રણ પૂર્વાધ્યાયાર્થ-વિષયે શ્રુતિસ્મૃત્યો. વિરોધે સમાવિત ઋતે નિરવારર્તિવારનાય શ્રુત્યર્થચ્ચેવ અન્યથા– વરણીય, ઋતે કૃતિમૂહવત્તા સ્મૃતિ : સર્વજ્ઞત્વર્િ હૃતિ પર્વ પૂર્વપક્ષે. વ્યવસ્થાપિતે સતિ નિવારવતિ સૂવારઃ તન્ન , “અન્યઋતરપિ નવરાત્વ-પ્રજ્ઞા કૃતિ , કૃત્યર્થ હવ તત્રાષિ મનનીયઃ | ત્યવાવી તત્ર કૃતિસ્મૃત્યો. વિરોધ-પરિહાર છત’ તથા ૨ મનન અવરોધોડરિ પ્રતિ . | ઋતિદ્વયવિરોધ-પ્રવર્ગનેન ઝુરાર્થ-વિષયવિરોષે બીિતે મૃત્યા તવનુeતળ ૨ મવિરોધ બર્શિત. ચાત તેના વિરોધ-પ્રવર્શનમેવ મત પ્રથમસૂત્રણ પાન્ત મવતિ તવ હતધ્યાયઅગ્નિમસૂત્રણ સ વ વિરોધઃ પુનહાવિષ્ટઃ સ્થાત ! “તેન સર્વે ચાટ્યાતી, વ્યા ત્યાતા” ફલ્યનેન પ્રથમોધ્યાય-સિદ્ધાન્ત સ્મૃતિ-
તમ્ય ચાવત્ત. સંશયાયઃ પૂર્વપક્ષાર્થ પદ્માવથિતું રાજ્યન્ત, તેવા સવા નિસન-હ્મણ યાત્યાનું કૃતમિતિ સ્વાતા પતન સમ અધ્યાયે વિરોધ વ પ્રશિત ફત્યેવ વાત . ચા પ્રથમાધ્યાયે તૃતીયસૂત્ર શાસ્ત્ર - વાત પશ્વમસૂત્રત્ય “મરાદ્-પદ્ધતિ સમન્વય-પ્રદર્શનાર્થ કૃતિપ્રધાન ત વ અવન્વિત, તથા મત્રપિ દ્વિતીયાધ્યાયે પ્રથમસૂત્ર “ઋતિ-પતા પુન “દોષબતન્ના રૂતિ પદ્રાવ, તથા ખ્તિમસૂત્ર “વ્યારાતા–પવાત સૃતિગોવર-ત-પ્રાધાન્યમેવ શિવતિ - "તિ અનુમીયતે | ઋતે સત્ર શ્રુત્યર્થનુભવ-નન્ય સારાધીનત્વેન, પબન્ની તષિય તોષાવોપ-વિવાર-સાપેક્ષત્વેન, ચાત્યાનસ્ય તોષવારણાક્નત્વે જ તસૈવ પ્રાધાન્યા તd
માધ્યાયે કૃતીનામ્ પુ-ચીક્યતા-સાધનાથ તળ પૂર્વપક્ષીનામું શ્રૌતત્વખર્શનમેવ જૌગરમ ગામીત, શ્રુતે. પૌરુષેયત્વાત, તર્લી તવધીનત્વાવી તેન તત્ર કૃતીના સમન્વય જીવ ગુણ છાર્યમ્ મવત્ / બત્ર દ્વિતીયાધ્યાયે પૂર્વપક્ષ દ્વાવિતપૂર્વેતિ -સમન્વય-વિધિ-રકૃચણા

Page #69

વિપવિ-બ્રહ્મસૂત્રના જોવા શહાનાં પરિહાના તળ યુતિમિલ્મમાખાનાં હોમવર્ણનમેવ પીશલ્સ મસ્જન્દ્રિત, છૂતે વહિવત્તાવ, પર્યાવયે પ્રાધાન્યા છે તેને અન્ન યુતિ સમન્વિત કર્યો વિરોધાભાવે
વિરોષ વીનમેવ યમુન્ચ કર્ય, તત તવ નિ મવતિ | માનું વિરોધ, તાધાન્ય યુતિસિદ્ધ-વિષયે પરત-સ્વનય મહના, પરપક્ષ તપદનપથ! પતિ સર્વ ત્રીય “તિ હોપમન' પાલ્યા-ત્યાશિન્ઝો તે, તિરછનત્રયેળ તર્યવા માયા માણાત્ ! અને દ્વિતીયાધ્યાય વિરોધનામ સુમેવા
હિતાવાય આવો પર દુનિસ જનું મયમાધ્યાયે સમયRI સ્વપ-સાપને તે દ્વિતીયાપ્યા પક્તા ક્ષેપ-પરિહાર્ય પરપક્ષને જ સાષિતે દ્વિતીયા અવિરોધ પ્રતિ મહિરોઇન્ટેન કમાયો મૂત્રત મત્યે નુમતે, અમિત બાપાતીયમાન... બર્થ વર્ણનીયત્નમનમેવ બવિયર્થ ડબ્બતે . તત િતસહાયન પરમત-તદનમવિ વિરોધ-શબ્દેન પીયત વરપક્ષતને ના જ પાધ્યાયજ્ય નપુt q?
ત્ર અયમ્ મિસચિચેવું મતપુ શિવિપિ તિમૂર્વ પતિ તે સાદને પરમત-તખનાહ્યા સા, વિનુ એવુ મતેષ અંરાત યુભૂિર્વ તે, સ્મતે વાપ, તેવા ગીતા-સદન તર્લેપ, પૂર્વે પમત-સુખના મવતિ, શુક્રમૂક્યા એવા મત્યમાં સત્તાવ સ્વરૂપોલ્પિતત્વા સ્વાનુમવમૂત્વા થા ૌરવ તત્વેન બર્નત્ય સત્તાવ િતન્મત-વને તત્ર વિરોધMવનમે તે સન્ ! વસ્તુતતુ પાધ્યાયાન્ત-સાસ્ય-નોન-વૈરોબિપીઢ-બૈરીવાઇરાન-માયમિત રૂદ્ધનમ્ ર્માતો મૂતો પ થીમ-રૂખનમેવ | વોટ ન સાંસ્યાયિમતાનો રિમૂર્વ પ્રસિદ્ધમેવ થીન્દ્ર-તૈનાનાં યુતિમૂકત્વ માટે પ્રતિ વત્ર પુતિ-નિન્યા પાળી નવીનરીદ્ધ-નાનાં સંપૂર્ણતયા યુતિવાનો મત વક્તિ , તા તા પરમતત્વદનાનિધાને સમુનિતમ્ મિવિખ્યત્, અતિ અસ દ્વિતીયાબાયસ અવિરોષ રતિ નામ સામેવ પ્રતિમતિ .
બધિરમનામનિશાત અમાત્ર ચઢિ માયત—મ વિરોધચન્દ્ર પર્ય સૂત્રબાહ્યામિ પૃહીત - ચF : કિમ્ પતવર્ય શ્રી રશ ન બાસીદું ? ત્રીવ્યતે–અભિન્ દ્વિતીયે, અધ્યાયે બોધ-સન પવ સૂત્રદ્રયમધ્યે દસ્યતે, માં- “ “ ' ' , ”
પર્યાયાવવિરોષો વિરાહિમ રોરો , , ' .y + 7 “મહિરોધન” રારોરરૂ ર ' ' 2 ' ' * ફ્લેન મMાયેડમિન્ વિરોધ લાદ્ધ તિ 'ઉપક્રમોપર્ણહાર નિયત્તેિ

Page #70

६४
વસિસન્મત-બ્રહ્મસૂત્રમાધ્યમિક ઉચિતું રાજ્ય પર્વર સૂત્રપાદાનુસારણ વિરોધ-નામ હતધ્યાયય પ્રવૃત્ત સાદુ ફ્લેવમ્ અનુમાનું શક્યતે !
પ્રથમધ્યાય વિરોધત્વથાનિકાસ અથ થકિ વેત પંથમાધ્યાયેડપિ વિરોધ-શત્ વતુર્યું સૂત્રપુ દરતે, તત્વ થે પ્રથમોધ્યાય. તન્નાન્ના નામિથી તે ? તાનિ જ સૂત્રાણિ યથા
પામેતીતિ વેન્નોમથસિન્નિવિરોધાત” શાશર૭ “સાક્ષાવિરોધું મિનિ શફાર “સમાનનામપુત્વાવાવૃત્તાવMવિરોધો દર્શનાર્ સૂત” શરારૂ
“જ્યનોપશાસ્ત્ર મવાવિવવિરોધ” શકાશે ' તેવુ સર્વધુ સૂત્રેવુ વિરોધાન્તો દયતે, અતઃ પ્રચાધ્યાયોડપિ વિરોધાધ્યાયનાના મિધા, યુજ્યતે ઇવ ?
સત્યનું, તથાપિ વિશ્ચિત્ વિરોષક તત્ર દતે દિતીયાધ્યાયે ડુત્રપિ સમન્વયશબ્દો નો તે હવું જ પ્રથમોધ્યાયે સમન્વયઃ વિરોધશ્થતિ જૈ રાન્ને વિદ્યતે, વિનું દ્વિતીયાધ્યાયે વેવમ્ વિરોધરાન્ડ ઇવ સામ્યતે સંત્યાધિક્યન નાત્યાધિક્યું ને વાયત | તો દ્વિતીયાધ્યાય વિરોયનામ સામેવ, ન તુ તત્ પ્રથમધ્યાયય !
સમન્વયાવિદોધરાન્વાર્થો વિશેષ. વસ્તુતતુ સમન્વયાવિરોધ-શબ્દય-મધ્યે મેઃ સ્વલ્પ થવા વિષયવંશન પુતચ્છન્દ્રદ્વયં સમાનાર્થી તથાપિ સમન્વયમ વિરોધ વર્લ્ડ ચેતે, તત્ર વિરોધ-વિષયે સાયમન્નેિ વત, થાર્થતતુ સંશયસ્તત્ર ન વિચત વિરોધમણે કુ વિરોધઃ સત્યવત્ પ્રતીયત, તત્ર વિરોધજ્ઞાન નિશ્ચયહૃપમ્ | તતૐ સમન્વય: તીવવું વાદ્યાર્થસાપેક્ષા, વિરોધ યુરિવ પ્રાધાન્યન અપેક્ષતે તેન તત્ર સ્વપક્ષ-સ્થાપન પરપક્ષ-વન્ડનગ્નેતિ મયમેવ વતિ | સમન્વયે સ્વપક્ષ-સ્થાપનાર્થે શ્રુતિવ પ્રધાનતયા સાથીયતે, તુ યુક્તિ બત. બથમાધ્યાયર્સ સમન્વયનામ, દ્વિતીયાધ્યાયય વિરોધનામ વેતિ કૃત્મય સતવ પ્રતિમતિ કારોવી યુક્તિ-સહાધ્ધન પદ્મન્થ-વના-ૌરાનિર્ણયાવરે કહ્યું યત્ર ક્રિશ્ચિત શાસ્ત્રમ્ અવરુખ્ય મતવાહ-વર્ગનાય માવો : તત્ત્વનિર્ણય. વ્ય સ્વાત, તત્ર પ્રથમ તાવ તછાઈમદ સમન્વયમવર્ગને વર્તાવ્ય; તત. વિરોધખર્શન હાર્યના તહેવાત્ર અધ્યાયક્રયમયે અનુતિમ્ ! મતોડય બથમાધ્યાયય સમન્વયનામ, તથા દ્વિતીયાધ્યાયસ્ય વિરોધનામી સમુવિમેવ | તત તવ સૂત્રધારામિમતમપિ ફતિ વજું શક્યા .
સત્ર ૨ નૈવસ્થાપિ માખીરસ્ય મતવોડસ્તિ, સર્વ-સમ્બતમેવ તસ્ય વિરોધ નામ 1 મતોડય દ્વિતીયાચાયય યા સદ્ગતિ, સા તુ વિરોધ-સવૃતિવા તેના પદ્ધિતી
ની તથા તેમના
વિરોધમળે રસપલ
વિરોધનું

Page #71

મયમ પા કપનીમ્ ૬ થાય પમપિ સૂત્રમ્ પતામ્ અધ્યાયસન્નતિ ઉયિત્વાન બ્રાયનું સર્વે સૂનાળા વાસ્યાને સર્વત્ર વિમર્થનમેવ મન તવ પ્રત ધ્યાયય ન અમષિ સૂર્ય સમન્વય સાધન-સ્મરત્વેન વ્યાય, પામ્ અપરાધ્યાય-વિષયવંત .
vi ૨ થી “ઋત્યનારા- ત્યાગ, ‘તેન ો મલુન્દ્ર” દતિ લેગ જા, જે સત્ય-ચોળયો બપિદ્ધ હીત્ય તો થીત પ્રતિપાત, તપિ સજd વેવ, તે પૌત્વવા મા બનૃત-પાકિનાં વાક્યપુ મિથ્યાત્વે બસત્યપિ તે
પશિ વાક્ય સતિ મત્યત્વેન ગૃબતે, મા વા વ્યમિનારામ-નાના સીની વિવા-વરિવસ્ત્રાવિ ન વહુમન્યતે માધુનિ, યા યા સોપરગણ્ય મળ્યય સર્વલ વિ સાન્યામા–વિ કપાળે વિપકાદા સર્વમેવ મોર્યું ત્યાક્ય મત, તત્વ મૃત્યુન્યોપવિઘાનું ૩૫ -પોશારીના વિદ્ધન્યૂડને જ તો વિદ્ધાં ય ? મળીપર્વ મવે, વેવાતિના મૃત્યનનુલારિત્વરાક્રયા થયા વા “તપસ્યાખવા” (રારાકર) રતિ પાશ્વત્રસિદ્વાન્ત-સ્કૂદનમ્ કૃત્વા સ્વપન સ્થાપન-પ્રયાસ રામાનુગાનાર્ય-માવત અસક્રત ચાવ, તેના ઘર મબહળીય વ, વિયનામ અધ્યાય-સતિમ મનુષત્યાપિ પરપલ-'
બ્દનપારસતિનાવ, તથા પતરૂતીયાધ્યાયય સર્વાળિ સૂવા વિરોmત્યેન વ્યાઢ્યયાનિ પસક્રતિ વત્ ત ો વિશે, લઘુ અમે વક્યતા
વતીયાપ્રાથાિનપણમ્ અસર વરવધૂને કૃતીયાધ્યાય પ્રતિપાધનિયદ્રા તડીપાધ્યાયસીત વિછીયા રિસાવેન તથા પતય પ્રતિપાઈ ‘શયન મલિત કવિતમ્, તત્ત્વ નિરાાનન્તર તનુજ્ઞ-સાયનસ્થ વશ્વવ્યસ્ત્રાવ, ત તુ ખાવ પ્રતિ આ દવાની દ્રવ્યમ્ પતધ્યાયય સાધનાત્યાનમ્ પતનત સૂનાવશ્વનેન કમ્પને તિ તવર્ચમ્ મમા પૂર્વવપમોપર્લહારાર્થે રિકમેવ શરળ તા થયા કર્યા કપ (વર્મ
તદ્દન્તામતિ રહુતિ સમ્પરિવજી મનિષણામા રાસ , નિમ સૂત્રધ( “પૂર્વ મુક્ટિનિયમwાવતેસ્ત વહ્યાવો” રાપર
તંત્ર પ્રયમભૂગ વ્યતે–દેહાન્ત-સમયે નવ મુશ્મન સ મચ્છતિ, પત યુત્વનાત-બોરવનેન એમને ડોગ સૂગ તે ક્યાય જો ' ડીપ નિયમો તે મુwાવસ્થામાં સર્વશ્રુતિપુ અવધારણાત્ ! જૂન પતિ સાથેન અન્ન
સાયનમેવ બાોવ્યતેવતા સ્પષ્ટતયા અવમતુ ઇસ્મતે યમન પરોસ-11વર્ગનેન, તવ અન્તિમ ક્લિવિય-વર્ણનર્શનેન ૧ પતવયાયસ્થ પહ. ' નામ પર ઉપલુક્યતે, ન તુ “સાપને ત્યનિષાની તયાર્ષિ વ્યાચા-ૌજન્મ પત

Page #72

વ્યાસસમ્મત-ત્રહ્મસૂત્રમ નિળયઃ
સાધનાષ્યાયામિધાનંત્યું યુત્તમેવ તિ પ્રતિપાયિતું શજ્યતે । તત્ર પ્રથમં તાવવું બારમત્રળ પરજોનામન-અવતરોન મોચ-મો-સાધનયો: નાગ્નીવનયોઃ અનિત્યત્વમ્ પ મતિ । નાઝીવનયો: નિત્ય-વિન્તનેન મનસિ વૈરાયમેવ ઉપનાયતે । તન્દ્વયમેવ તેમન્યપ્રતિપાદ્ય-ત્રા-જ્ઞાનસ્ય સાધનાય મુખ્યત્વેન પરિશ્ર્ચાત્તે । નિત્યાનિત્ય-વસ્તુ-વિવેવૈરાગ્યામ્યા વિના અનુ-જ્ઞાનાષિજારો મૈં યાપિ સમ્મતિ વિત્ત-માપનોઢનાય પુનયોઃ ચાદશી ઉપયોગિતા તાદી નાપરસ્ય સ્થાપિ | ચિત્રાનાર્થે પહ્ય મહાપનોનનાનન્તર મુળાધાને મળ્યાવિપન–પ ધૈવ વિહિત, તથૈવાત્ર શમ-વૈમાનિક મુમુક્ષુર્ત્ય ૬ત્રા-જ્ઞાનાય વ્યિક્રૂતિ સાધઃ સ્વયમેવ પચિતું રાયતે । તેન પતંત્રે ત્રા-જ્ઞાન-સાધનમેવ પદ્રિષ્ટનું જ્યેવ અવધાર્યતે । તવ અન્તિમસૂત્રંબાવિ ષ. પાર્થ. સમર્ચિતો મવતીતિ દશ્યતે । તત્ર “અનિયને”તિ શન્દેન મુન્દ્રિય સાધન-નિરપેક્ષત્વનું પમ્ । અમાવવુદ્ધિ પ્રતિ પ્રતિયોગિ-જ્ઞાન સપ્રયોગનમ્ કૃતિ નિયમાત્, નિયમ-શન્દ્ર-વાવ્ય-સાધનમેવ તલ અક્ષિતર્। તેના ૭૫મોપસંહાર થાનીયકાચુ-તંત્રદ્રયસ્ય બાચિòર્થીિવરુમ્નનેન તવષ્યાયસ્ય “સાધન” નામ ઉપસ્થાપ્યતે । ધૃતિ પતવષ્યાયાન્તર્યંત-સૂત્ર-નિવહૈપિ અનુવૃક્ષતે । તથા દ્િ
६६
“અશ્રુતત્વાવિત્તિ વૈભેદ્યાવિદ્યારિળા પ્રતીતે” ।।૬ રૂતિ સૂત્રે “વિારિખામ્” કૃતિ પદ્માત, તથૈવ
“તત્યિયેનુશર્યવાન્ દષ્ટસ્કૃતિા ચેતમનેવ સ” ।।૮ કૃતિ સૂત્રે “તાત્યયે” કૃતિ વાવ, તથૈવ
“નરાતિતિ ચેન્નોષક્ષળાશ્રુતિ વાળોનિનિઃ” શાર કૃતિ સૂત્રાત્ “વરાત્” રતિ વાત, તથૈવ
“પુષ્કૃત-નુતે વેતિ તુ વારિ” ।।?? કૃતિ સૂત્રે “મુક્ત-દ્રુત” કૃતિ પદ્માત, તથૈવ
“વિદ્યા મોરિતિ તુ પ્રતત્ત્તાત્” ।।o૭ પતિ સૂત્રે “વિદ્યામેળો.” કૃતિ પાત્, તથૈવ
“રામનમાંદ્યવેત“ સ્વાત તથાપિ તુ તધિત તયા તેષામવયાનુપ્રેયત્વાત્” ।।૨૭ રૂતિ સૂત્રે “ગમતમાતિ”“શબ્દાત, તથા “અનુપ્રેય”-શાવું, પૂર્વ = અપરાપર-સૂત્રો બહુમ્ય શબ્વેમ્પ: તઽવ્યાયસ્ય સાવન-નામત્વમ્ અતીવ સમીત્રીનમેવેતિ પ્રતિતિ । અસ્મિન્ વિષયે સર્વેષા માબારાળા પેમત્યપિ વત્તુતે । વં જ તહેવ વ્યાસ-સમ્મતમ્ ઋષિ સિધ્ધતિ । તથા સતિ તદ્રષ્યાયસ્ય સર્વાંગિ સૂત્રાણિ સાધનપરત્વેન વ્યાજ્યેયાનિ । અન્યર્થીબાલ્યાને યમ્ વ્યાયસન્નતિ વ્યાહત્યંત । ચા ચઢિ નાપિ પતવ્યાયાન્તર્યંતસ્ય સ્થાપિ સૂત્રસ્ય તત્ત્વનિર્દેગ-પરદ્ધેન સાધનપરત્વેન યા જ્યાત્યા નિકેત, તા તેન અધ્યાય-સન્નતિ
HETA

Page #73

યમ :---Àાગરવનાનામ્
કુછ
સંહિતા પવ સ્થાત્ । ચા " ખાત્મન હરીરે માયા” રાખર વૃત્તિ લાવું ન હોવ ખાત્મન બન્નેં પ્રતિપાલેવ્, તવા તવું મ્યાન્મ્યાનમ્ ઠતમેવ મવિતિ, અઘ્યાય-પ્રકૃતિવિષાત્। તૈયા ર્ ર્ય સાધન-સતિ નમન્વયિરોષનતિવત્ શ્રુતિઃકતિવ્યાખ્યાન્નક્ષતબાપ્પા ! અત્ર સર્વે માબાના પમતાવર્તનના મર્વાન્ત । વે સ્ તૃષ્ણાવસ્વ સૌપન-પર વાર્યાવોનેન ાયતે કૃતિ યા રાજ્યતે ।
ચતુર્થોધ્યા પ્રતિપાનિકપત્
રવાની પતુર્યાધ્યાય-પ્રતિપાદ્ય-નિર્ણયમુનેન તમ્ય સતિષિ નિષ્કૃત। મન્ચરનનાશ્રીરા નિર્ણયાવસરે યુવત્સ્યનુમાન પતય પુનામહ્ત્વ માત ્——તિ ઉત્તમ્। અધુના તદ્રષ્યાયાન્તર્યંતનાત્રાવરુપનેન પતસ્ય તાદામિયાન રૂપ સમુનિતમ્——-તહેવાત્રોનનીયન 1 તવર્ષ પૂર્વાધ્યાયેવુ ચા નૃતમ્, થૈવ ૭૫મોપ-દ્વંદ્દારાન્ચનૈવૈવાત્ર માધ્યમ[ીયમ્ I પત”નુસારેળ દ્રષ્ટબ્બે યમ ત્રમ્——
'
આહિરભદ્રુપઢતું માર
प्राथम्याद સ્થય પબનત્વમ્ 1 તમા 7 અન્તિમસૂત્રમ્—
“અનાવૃત્તિ દાનાત્ અનવૃત્તિ રાત” 112 ન્તિકા અગેય પસદ્દારત્વે સ્વીમમ્। સમયનત્રણ ઉચ્યતે—બનાન-પરમાય અવળવીનામ્ બમલ્લૂ બત્તિ બરખીયા । સા અન્તિમમંત્રંગ ઉચ્યતે—પ્રાયિની મારે પુનરાવૃત્તિ 7 મતિ । તદેવ શુા તપોષિતમ્ ! જ્ઞાનીમ્ તમ્યસ્ય અર્ધો વિ સર્પાદ્યતે, તા અસ્મિન્ અધ્યાયે સાયનમ્ય પળનૈમેવ નૃતમ્-કૃતિ અવામ્યતે । તથ બન્યસ્ય બાવન્તભૂખ્તવેને શાતમ્ । સચા જ પતન્ય પદ્મરત્ન સર્ચમાચાર-મમતમ્ । તેન ૨ સૂત્રદર્-માવા ના મતમવિ। છું 7 અર્થ બખ્ખા રૂતિ પ્રસિદ્ધમ્ । તતપ પતંદ્રાવસ્ય જ્ન્મતિિિત નામ અમિયાનું પ્રવતે । ત્ત્વ ૬ કર્યાક્ષાત્ અધ્યાયલકતીનો સામ્પ્રતતિ-વ્યાખ્યત્વેન તા પિ તિલતિવ્યાખ્યત્વેન, શ્રુતિવાયાનો મીમાંસા-મુલેન ચીતબદ્માન-વર્ણનાય વ્યયમ્ બ યયો પિત —કૃતિ અનુમીયતે। તેને પતવષ્યાયસ્ય નતુર્ભુ પાનેેવુ ચાનિ અધિગાનિ તન્ત તળિ ૬, સર્વાંગિ પત્ત્પરત્વેન વ્યાત્ચયાનિ । વિ નાવિ પતત્રન્યાં મૂર્ત સ્વર્, તેના પ્રાન્તનય મવિતવ્યમ્ । તતા અર્થઘ ષિ ન વ્યાસસમ્મેતો વિતુમ્ નતિ । તાવિ યમદ્વિતીયાય્યાય-નૃત્યેના સૂત્રાન્તોત-વસાહાએન યા તો બય્યામસતિરપિ નિીંતા, તા નૈવ તત્તૃતીય વતુર્યાધ્યાય નિજ઼યતે વ્યેવ વિશેષ અસ
-
મન્તવ્ય
તેન પષિ અનુમીયતે, થયુ, પ્રત્યસ્ય અન્ય અખાર્ય-પિિવનાનòરળ-હસ્ય સમાવિષ્ટોપàલાપક્ષન્ ।તર્ તર્ષિ પુન સૂત્રતામ્ અપિ મિખેતમ્ ખસીવેવ

Page #74

६८
વ્યાસહમત-ત્રહ્મસૂત્ર માધ્યનિર્ણય અન્યથા ઇવેનવ સૂત્રવનેન તત્ સર્વ તેન વિજ્ઞાપથિતું રાજયમ્ ! યત તત્ ન તું, તેતઃ સૂત્રતામપિ ગમેવ મિચ માસી, યક્ બ્રહ્મનિઝાલવ સર્વે શિષ્ય સમ્બવાયત્રણ તબ્રહ્મકૂલતાતપર્ય રિક્ષેત્ન રૂતિ . સર્વજ્ઞકળ વેવાર્થી મબા નિછાવાપત્તિઃ સમાવ્યતે તિવાર સૂત્રકૃતામ્ માય વિવિધૈવ સર્વે માપ્યારા સ્વત-વ્યાત્યાનકામાખ્ય-કાર્બાય સ્વસમ્બવાયય વ્યાસકૂળતા સર્વજ્ઞર્ષમૂહન્નતા વી પ્રથિતું સત્તા માસનું અધ્યાય-તાપ-નિરૂપણ-દ્વારા અધ્યાય-સન્નતિ-નિરૂપળાય તત્ સ્મા વેષ્ટામાત્ર,
તુ સિદ્ધાન્તતયાં વસ્તુનું સહામહે I નિર્બયતુ સુધી િરળીય અલ યત્ સ્મામિ નિઋપિત ત, તું છતવ, વત્ સમન્વય-સતિ ગ્રંથમાધ્યાયય, વિરોધસન્નતિ દ્વિતીયાધ્યાય, સાધનસન્નતિ. તૃતીયાધ્યાય, ક્ષતિર્થ વતુર્થોધ્યાતિ યુક્ટ્રિસિદ્ધ તથા સૂતાક્ષર૮ળ્યુમિતિના પર્વ ૨ તદેવ સૂત્રતાનું વક્તવ્યસ્થરવનાયા વતુર્થ વૌરામિતિ
પતિરૂપ પશ્ચરામ્ ફધાનીમય પાદ્રપ્રતિપાદ્ય નિયદ્વાર પાસતિ. નિર્બયા તવેવ સૂત્રતામ્ પુત-રવનાયા પશ્ચમ કૌશજી ! તથા દિ ચતુરધ્યાયાત્મ-મચોડવું ષોડશપાવાત્મ ફેતિ પ્રાવ ૩૪ ચત પ્રત્યેધ્યાય વત્વારઃ પાવા વન્ત થય પાત-સદ્ગતિર્તિપિતા ત, તવા તત્ત્તતાધિરણાના વિવારના વી, તdશ્ચ સૂત્રાર્થીવધાળે જ ચાલ્યાણા મતમતાવાર સ્વલ્પ મુવ અવશિષ્પત થયા હતા મને દ્વિતીયાાથે પરમત-વષ્યનામિ દ્રિતીયપાવે અન્તિમેન રાજ્યધિકરોન પઢરાતમાં રવષ્ઠિતમેવ, તુ સ્થાપિત થી ગાદ્ધરમાર રવિ-પ્રાચીન-માથાદ્રિપુ દૃશ્યતે | પરંતુ રામાનુનાવાળ તય અન્યથાત્ ત દયતે | તન મન અધિકારણે પાશ્ચરાત્રમત સ્થાપિત, નતુ ખિત ફતિ તત્ તુપાવસતિogનમેવા તવ શીશ્નરમા રારિમાન્ડેડપિ “મહદ્દીર્ધાધિકારણે પરમતવિષ્યન ને , પરંતુ સ્વપક્ષ
નિરસન છત / પ્રતાપિ ગત પાવસતિહૂનમેવ વવ્યમ્, શ્રત પાત-સતિ-જ્ઞાને વર્તમાને સતિ અધિળાર્થિન સ્વાતંત્ર્ય સમ્મવિષ્યતિ | ધિરણાર્થ-નિયામિ સાક્ષાત્ ફય પારસન્નતિ ! તેન ય સતિ. પરમ્પ સૂત્રાર્થનિયામિ પિ મવતિ |
પરનું તત્-પાવમતિ-નિયણે મહાન અખ્તરાયો દત, યતો થા અધ્યાયામન મૂવન વૃત્રપદ્ધ-દિાિરા વિનાપિત, તથા પાવામ-શેપ ન તેના ૩પઢિા ગામે શાના માત્ર નેન ને નાપિ પાવામશે ગાતું ગયે, યથા તમાત વાત
એ, પતમિiધ પાદરપ સતત દત્યાદિ. માદ્યન્ત ભૂત-નાના ડપત્રમોપસહારાવ્યનિતિમ કળાના તત્વનિળયો ન સમવતિ ા તેના પાદતાત્પર્યપિ ન નાનું શક્યત, વર વન વિતાડપિ નિર્ધાતો મત ! તો હુતિમોથમ્ અન્તરાઈ. સંવરે ! બત gવ મળ્યમ વય મૂન પાવામ-રપનિર્વ પાણિનીયસૂત્રાહિવત

Page #75

મથમ' વાર્‘--પ્રાત્રાન્તના વૈશમ્
६९
રિત-વરા-િ-ળસૂત્ર વૃક્ષ બર્ વ્યાસેન માવતતિ પીદ્ધતિ-ચૈત્ર-સમામ માન્ય થતુ પ્રાવેલ ર્નિસ બાયોડ્યું હત, તેમ સ્વયોગેન પાધિમપિર્વે વિસ્મૃતમ્ । ય્યાન-ગુરૂની દાઢનોવિન્દ્રયાવિષિનીવિનાં યોગિનાં પ્રભાત મેળવતા પુન બર્નારતોડ્ય કસકાર્ય સામ્ય ગુ તાન્વામ્, અૌત્ર્યમ્ ૫ન્યતે. બામિતિ । ત્રિ સૈન અનાયા "તત્ મવિષના પરાક્રુષ્ટિ ત, તેના વવિક્કે નેતાદનાં મતમે અવિખ્યત્ । 7 નાયતે યં તૈન તત ŠÚન્ય જ્ઞ પ્રતિમ !
પ્રાનૌતમપ્પવા
ગાદરમાવ્યાનું માપીનેમાપ્રાવિવિત્ર ચૈત્રમાવાàવ વિનમ્રમ્બયા નાંબર માધ્યેળ સેવા મમ્પૂર્ણતયા ાતાપાત તેાં સેક્ષને બાામીન્ધનાત્ વિનધ જ્ઞાત, તેન સર્ માવ્યાધિ ૧ દવાનીનોપ ચૈતે ! વેવાન્તાહિ ત્રાપોવાનાપ્રન્યાૌનને તે શરમાવતું મળ્યુ યોધાયનાવવમતું વાન્નબનિન્જાય-માનિ-વર્યાણું-મુિન,મિહાપાર્ય મઘત્ત-નામરેયયૈાન્તાપાયામાં ચૈન પ્રભૂમિન્ગેલું માન્યવૃત્તિ પ્રકૃતઃ બામન ત્તિ અવ મ્યતે। તેવી માખ્યા નાં ગવન્યુનીમ પમી તેથી મતવિક અરીયાક્રુતાત્મ્ય માન્યન્તચંતવેાન્ત રીન-ભૂમિકામાં જાડીયાતરીથમ્બકૃત-વિઘા ય4. મેં૦૬૦-શ્રીગોપીનાય વિરાન જમ્મુ, ઇ, મહાત્યેન પતિ પ્રચિતમ્ । બદરમતવિરોપિનો માપ્યારા, ચેત્ત મધ્યામિ ઉપમ્યતે, તે મય જ્ રાષાયત બવાના તેાપ સ્વમત-ચાપનાર્ય વર્મનન્ અનુકૃતમાં ચિત્ મતિમૃતયા ગીર-મૃતવ્યાખ્યાનર્ભવ પ્રાયે બન્ધનમ્ નમન, અનન્યાતિતત્વાત, અત વિરોધથ્ય નબાબાનવ પ્રાયેળ તે અનુમત દન્યતે 1 પાવા અપિવ માપ્યા ગામમમ્
પરન્તુ તેવિ પાનારમ-નેવ-નિર્ણયાવિયે બિપિ નૌતમ્ । સવિતત્ર તાં મતભેદ્રો ન હન્યતે । અસ ઉપĮમાન-માવ્ય જનો નો પરમ શેષ વિષયે ભવ્યાત્ માત્ર અમાસ તબ્રિાંચલપ્રપત્ર રાય ! મેં પામોપસદારાત્તિપર્યનિ યક િન વાવમતિપાપ-વિય-નિર્બોચદ્વારા બામિ ફાની પાવસતિય વિ+રળીયા ફ્લેવ ધ્રુમ્ । પામતિરાદિત્યે મતમેટ્રી
પરન્તુ તષિ પુનર્મુદ્રાના અન્તરાયો વર્જીતે ન્ય । ચત પાતિપાર્વાયયેષુ સર્વે માધ્વારા નૈમર્ત્ય મનને । અ યાયતિપાદ્યવિષયેષુ થયા સર્વે માપ્યા નૈમિશમતાવરુબિન પ્રાયેળ બાલન, મત્ર ન તથા કૃતિ પન્વત । અત્ર બારોન્ધમાનેપુ વલયુ માગ્યેષુ મધ્યે પાવપ્રતિપાવિવનિનુંરો સર્જે મિત્રમાર્ગાનુસારિખો અત્યન્ત । ચા માટે રમતે ‘સુસનષોપ-શ્રુતિરાવવાનો મમન્વય” કૃતિ હબ્બતે, પરન્તુ રામાનુનમતે “અસ્પષ્ટતર-નીનાવિ જિજ્ઞાનિ,વાયાનિ વિદ્યારિતાનિ” કૃતિ વ્યંતે । વમ્ અન્યત્રાણિ સર્વવાં મતમેને દશ્યતે 1

Page #76

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णय
दशमाष्यकाराणामाविर्भावकाल તેષાં વરાના માગાળાનું આવિર્ભાવમઃ અમ્યુધ્ધિ , યથા १ । शरमाण्यम् ૬૨૪ શાત્રે પવિતમિતિ સન્માવ્યતે | २ । भास्करभाष्यम् રૂ રામાનુનમાધ્યમ્ છે. નિવાઈમાધ્યમ્ ૨૦પ૦
| મીષ્યમાધ્યમ્ ૨૭૦ 55 y s o ૬ ! શ્રીપ્ટમાધ્યમ ૨૨૧૨ ७। श्रीकरभाष्यम्* १३२२ ८ । वल्लभभाष्यम्* १४२२ । ૧. વિજ્ઞાનમિલ્સમાધ્યમ ૨ ૨૦ | વન્દવમાખ્ય* ૨૬૩૭ ,,
મારનિશ્વાશ્રીનહાવિર્ભાવાર તેવા મળે રાજ઼રમાણ્વય ના-%ો થશા નિશ્ચિતપ્રાયો ન તથા પરેવા મતો મારાહીના તે “પ્રાણ સમાન્યતે” ઇત્યેવ મન્તવ્યમ્ અંત ઋતમ્ અવિવમવિષયે વિમતિપત્તિ: બાળ નાચેવા માહ્મરાવાર્ય. બાળ સંવેં. રાજીયરાશિત કસીવિતિ મન્યતા પરંતુ મારેળ રાફૂમત વડિત, તથા રીક્રૂશિખપદ્મપાના િમાજમાં રવદિત, તેના શરમાર (માહિૌ ફિતિ થતે તથા દિ મામાખ્યારમે દયતે “સૂત્રામિાયણવૃજ્યા સ્વામિબાબરાનાત ! ચાલ્યાત ચેરિટું શાસ્ત્ર ચાલ્યયં તનિવૃત્ત તિા.
તત શશિષ્ય-પાપડ્રેિનાપિ મારમાં રવદિત, ચત પન્નુપાતિય દેતે “તહેવાલ સામ્રપાવામા ચયિત્વેડપિ અર્થનિયામેવાત ન નીમ્ય સ્વાતાપરોક્ષત્વમાળ માહાયનિઃ પક્ષ સમર્થતે, વિનુ ગ્રામ્ય ચહેરાત્મન. સ્થાચિનોડમાવે . સ ૨ પણ અનુમવાન્ યુતિથ્ય પ્રસાધિત નનુ નાનમેયાદ્વિધુ અપરોક્ષતા દરયતે” તિ !
ત્ર વિવળે “યતું શ્ચિતક્ષપળ-પાવાવનત-શિરોવિન્દ્ર, તત્ત્વદર્શન-તનિષ્ઠપરમહંસ-મદ્રવ તીવ-વાયુ-વિક્ષિણ-વિવેક-વિજ્ઞાનવ સ્વરપક્ષાબતોષ-વિમાન-ટૂરીઝત-વિજ્ઞાન મેવાતીમ્યા વન્યમોક્ષાતિ-સક્રૂમિવ ઉર્વનું ટુર્નનરમણીય વાવ નસ્પતિ સુકાત-વિજ્ઞાનવાવસમાનારા વેવાન્તવાદ્ર તિ, સબંદ્રાચ-શ્રવણ-પરિવય-શ્ચતયા -
વિમ્ અનવનુષ્યમાનો નાપવાધ, વિનુ શોનનીય ફેક્યુલળીયો વિદ્રબ્રિરિતિ”
અત્ર તત્વીપને “વિષય-વૈતન્યોરમે-માત્રા અપસિદ્ધાન્ત સાદું ત્યારી # હતાં ૪. શ્રીમાળમિત ગૃહીત 1 શ્રીપતિમાખ્યતસ્વૈવાપરનામા

Page #77

પ્રેમ પાત્ ———પ્રણયૂરનના
લક્
७१
“સર્વસિદ્ધાન્તસેંજર મ્યાત્” હ્યુદ્ઘ વિષ્રોતિ—ત ચિત્” કૃતિ । બિનૈતર્ રોયોવમ્ રત ધાર્ત્તિા૫ ૪ અવહિન ૪ * · તૃતીયનુવ્યાખયતિ~~‰યસ્તુ” કૃત્તિ । સંપળક્ષ્ય પારી સંપળરૂપાત્રો, તો ખાનત ચિરાયેમ્પ ચણ્ય સયોર્જા, બનેન ૨ વિરોપોન કેંદ્રામેવાવિત્ત્વનો ક્ષેપ વિનેયત્વમ્ । તતખ્તન સમસ્ય ૩૫૫૨મ્મ્” કૃતિ। ( go ૪૦૦, ૨૨૧૩૨ સ, પ્રમĀદરમમ્, હિતક‰ તેમન્ચમાાર્યો (નં૦ ૨)મમ શ્રીસનન્તżા-નાસ્ત્રિ-સાતિનું ) I
અશ્ર્વ પત્તિર્ મૈત્રામેબાવિના ગદરતમ્ય 'માદ્દાનિત્વ” સમાયાંતમ્ । તન્મતમેવ પખવાડેન પ્રત્યુત્ક્રમ્ કૃતિ ૧૪મ વસ્તુતસ્તુ મામાન્યે રાષ્રાર્પણે શાતભર્ત રક્ષીત્વ ઉત્——
‘“તયા ૬ વાર્યું——રિંગામસ્તુ રવ, વ્યાવિવિિત વિનીત 'વિતિમૃ માહા યાનિીદ્રાપ્તેિ માયાવાનું આર્ગવનો હોાન્ ય્યામોદ્યન્તિ તિ ।
તેન અનુમીયતે—પદ્મપાદેન મતે ચન્નાહાયનિકત્સાપાત્ર સ્વદ્રિત તવષવાવ‘ નનળી માતર પણ ખામીત । પુરુષ-રાત પ્રવાવોવિ અયમેવ ।
સ્તબ્ધ માબંધીયાદવિલયે પનોં ૮૦ સ્ટોરી સમાયો વિનારા ગિતતિ દસ્પતે । તેન માર જીસકક્ષાચરતિ vd રાયતે । સા વ શરમ્ય નીવિત ત્િ ૬ ૦૮ ના ત ૬ ૨૦~~ાનપર્યંન્તાબન્તરે સત્ત, एवं च શરેખ અંત (૨૦) વિંચતિવર્ષ-મનિ ત્રિવિષયયમાારે માઁ વિષાર કૃત સત્, તા માદરમ્ય બન્ના પ્રાયેળ ૧૦૮૨ાતા ૬૭૮-૬ા પર્યન્તાબન્તરે ખાસીક્ સ્લેવ યુદ્ધમ્, દિ બચોતિર્મંનિ તમ્ય નીવિતા જ્યંતે। જે સ્વછુ માત્મ્ય નીવિત સખીમંત્રાનરાત સ્થાપયતુર્વ્ઝન્તિ, તૈામિદ્રષિન્તનીચે પટ્ટુ વાષતિમિયેળ માર્મતમપિ તિમ્ । થયા ખાનન્દ્રમયાધિષ્ઠર તેના નાસ્
“ન જ્ઞ પ્રાળમયાવિષ્ણુ વિખરાયેવાયોાત સ્વાયિકો. મયક્ તિ પુત્તમ્ ” અત્ર પતરી પદ્મમ્——“મારોહમ્ બારાક્રમ આન ” કૃતિ વાષક્ષતિમિયાવધિ માનીન કૃતિ પ્રતીયતે 1
તેન મારો
८०० शकाब्दत
માનસ્પતિમિમય આયિમાયાજ વા~સ્પતિમિશ્રય આવિર્ભાવના ૮૮૦ શાદ્-બો મતુિમ્ અતિ, ચત્ત તેવ ન્રીયન્યાયયૂપીનિયન્યે 'વસ્ય મુવત્સરે" (૮૨૮-વેમાન્દ્રે) સબન્સર્વનાા કૃતિ સમ્। તેના ૮૬૮ ૧=૮૪૨-ચાવ્યું વૅ સમન્યરચનાબ∞ કૃતિ પ્રતિમાતિ 1 અન્ય વૃત્િoÅ-વત્સર્સ સમન્ય તેન રજિત સ્વત્, સદ્દા તત્ત્વ નીવિત૪, ૮૦૦ સુધન્દ્રત ૮૮૦ સાન્તપર્યંત વૃતિ ય શક્યતે ! તેન ૨મ-ચીયાતવ

Page #78

વ્યાસસાત-બ્રહ્મસૂત્રમાણ્વનિર્ધાર પૂર્વમેવ મારણ્ય ૪. રૂરિ પર્વ્યવસ્થતિ, ન તું હરામશક્રીયાત ફતિ ) વવપતે ૮૧૮-વત્સરો ન શબ્દ, જિતુ વિમસવવ, ચત. હત્યનેન વાવપતે ન્યાવાર્તિતાત્પર્ચ્યુટીવોપરિ તાત્પર્ધ્વ-પરિદ્ધિન્યો વિત, પતેન વાવપતે. સતયનાન્ પ્રાવીનત્વ ઘપિતયું, યત. તય રક્ષણાવહીવનાઠા. ૧૦૬-શો મવતિ, વર્તન કર્યું
“
તરક્રિમિતખ્યતીતે શાન્તતઃ વર્ષનશ્ચલ સુરોધ સ્ત્રફળાવસ્કીમ્ | તેન મારય ા ન શીશમશતમ્ ત નિશ્ચિતમ્ ! હવે માર0 ક્રિસમસામયિત્વે ને પિ પ્રવીવાથી દરયત | મતાન્તરે તે વર્ષનાવાદુલ્યમેવ દરેતે ! તન્નીત્ર વય વિવાયામ |
તથાપિ નિબ્રાહ્નવાર્યાવિવવિયે તત્સમ્બઢાયાનુર્તિના મત મિનમેવા તન્ન સ્મામિ વોદ્ધ સ્થિત સૈન્યને શહેરા વ્યાસાવિવસમયે નિખ્વાહિત્યમેવત. મ્યુયોમવત | (ગીતઋતગ્રન્થમાધ્ય-સર્જળ-ત્રાલમેન્થય ભૂમિષ્ઠા દ્રવ્ય) કિન્તુ તથા સતિ નિર્વમાણે ગઠ્ઠરાવતોડપિ પ્રાગૈદ્વિમિ ચચા કન્ઝરવનીયમ્ ગાલીત, તથા શશ્નર-તૈત્પરવર્તિ-મા-રામાનુનાિિરપિ અપશ્ચ સત્યતા ઘરે . પરંતુ તથા નૈવ દત પ્રાચીનાના મળે નિશ્વાસ્વામિન સાક્ષાચ્છિ-શ્રીનિવાસાવાર્યાત (“શ્રીમત્તિજ્વપાદ્રપદ્માન્તવાસિના શ્રીશ્રીનિવાસાવાગ્યેળ ફતિ કરૂત્વાત) પૂર્વ – નાપિ તસ્ય સત્તા પ્રજ્ઞાપિત ( તસ્યાપિ માવિવશ્વન્ટેન મિપિ વિશિષ્ટ પ્રમાિં વિચતો શ્રીનિવાસન વૌદ્ધધર્મજીવિચ વિકમિણુવવનત્વેન “નામાવ ૪પ૪ઘે” કૃતિ રારા ર૮-સૂત્રમાર્થે ઉદ્ધત દસ્યતે તä વવનમ્
અપ્રત્યક્ષોન્મસ્ય નાર્થષ્ટિ. પ્રસિધ્યતિ” ત્યાતિ અય વિકમિશુ ધર્મપરિવેતિ રવદનદીયા શøરમિશ્રણ ડરુમિતિ | (૨મ પરિજી માગવાઢવઝન દ્રષ્ટચ ) ત યથા “તિ ધર્મજીર્તિનાપિ #મ્ ફત્યર્થ”
ત્યાદિના | પત્ર બાળ વિંગતિવર્ષે ચાના ધર્મનીતિ રાક્રસમસામયિક પર્વ, યત. ૬૦૮-શાત્રત. ૬૪ ૦-શબ્દપર્યન્ત છે મશ્નરય નીવિતમાલી ફત્યેવ અનુમીયતે | તત ધર્મ ગુહ પિતૃવ્ય કુમારિમ . સાત્ , તેન સહ રાક્રરય સાક્ષાત્કારથી માધવબશ્નરવિનયે દયતે | અક્રૂરળ ૨ ધર્મજીવજ્ય રાજાર-સૂત્રમાણે સદ્ગતનું ! તેન કુમારિય મતમપિ અધ્યાસમાધ્યમથે પદ્ધતમ્ તો ધર્મજીર્તિ-ક્રૂિર સમસામજિત્વે ન
lfપ વાધો મત તથા સતિ ગદ્ભરાત્ પૂર્વ, હવે ૧ શીયસપ્તમીનાબતે પૂર્વ નિષા વાળેય વિર્ય ન મિપિ સન્મવતિ ! સંત શિરે તાય આવિર્ભાવ તિ સર્વથા નાસ્થયમેવ મવતિ |
તતૌ વારિ-માવાન્તપુ માપુ દપુ નિવામાખ્યય અવનીનત્વ સિધ્ધતિ : વિતરમવાત તત્ર પામવ પ્રમાણમત્ર માન્યતા થયા બ્રહ્મવૃત્ર-દ્વિતીયાધ્યાય-દ્વિતીય-પરિયી

Page #79

મયમા પાવા–પત્રાવનારા હવપર્યાધિશરળ ઘર-
માહિમિ પાધરતિમતત્વદને છક્તનિતિ દયને રામાનુનાના પાધરાલવે-મતાધિના પાત્રમત-પાપને છક્તનું પત્તન ( દિતીયાધ્યાય બ્રિયપાધ્ય વરપક્ષ-વાદન-યાવસતિ-૪નનન્ય લક્ષ્ય બનતા તોપવામાય નિજાવા તથા મન્નાનાગ ૨ તત્ર રાજ્ય-વખર્ન ફતા તેન રામાનુનામીષ્ટ વૈવમતમૂહ પાયમાત્રમતષિ રક્ષિત, પાદસક્રતિરાપ ર દિત્તા નિખારા પતિ માટર રામાનુનો પૂર્વાવી યાત, તા ચારમાત્વબ્દનોવતો માનવાર્ય સ્વામીણ ચારમાગમ્ અનુષત્વ મમતાનુYપાન્નાલમત ન , કિન્તુ નિનામા અનુત્ય શામતખ્તને કૃત્વા શારમતવિરોધિતો સાયવેતા તવ રામાનુજાચાર્યો નિબાઈમાધ્યમ્ અનુત્ય પાસતિજના વોર્ધન કૃgયાવ,વિનુરાતત્વષ્ઠ છુવા પાત્રમત નિત પ્રતિપાતા પન રામાનુનાવાર્યપવિત્વવ નિવારવાવાર્યો સિધ્ધતિ થી મિવ વરિરામાનુગાનાર્યસ્થ મનસિ ડવિયાત્ તા તેના પતીવે અનુસરળ છુપ્ત માવા તો રામાનુગાવાર્ય પરવર્ડિની પર્વ નિવામવાર્ય–વ બનુમતે
તત્તમ મવિનયબળે તે મવાવાળ પવિંરતિસંચાનિ ત્રરૂમાવાળા દહાનિ, તન્મળે નિનામાર્ચન કહેવો વહેતો ત બાવા બન્યતર પરસ્પર વા પુનિત
પ્રમાણત્વેને સ્વીતવત્ની તહેવ હું મવરિતસ્ય નિકાવાર્ય-નામાઘનું -રળ-રત્યેવ શક્યતે, ગત નિખાવાર્ય મધ્યાહ્ન પરમપિર્વ સાવ્યતા તયાપિ નિમ્નાશિતબવાયાન્તર્યાત-વાવાર્ય માષિર્મા શાક, તક્તવેવાન્તરાવીન્ય વિસ્તારવાસામિયાં “પુસ્કેન્દ્ર” રાત્રેનીયા ૩, ૪ ૨ ૨૨૨ વિમાનો મવતિએ તેના વેવાવાર્યય નીવિત ૨૭૭ શાનત ૨૦૧૭ શાનપર્ધનમ્ માસીવિવેવ સમાધ્યતે–રિ ૮૦ વળિ તસ નીવિત મવેતા પરંતુ મવાવાર્ય થઇ ૨૨-શાન્ત ૨૨૦૨-ચાન્ડ-પર્યન્ત–વ રસ વરિતા કન્યાવિત ખાવા તે તથા સતિ વેવાવાર્ય મન્નાનાર્યાત કાપીનો મવતિ નિખાનાર્યસ્તુ તોડપિ બાવીનો રામાનુનાવાર્ય બનીનો મવતિ, પત્યેય સિધ્ધતિ, સંત રામાનુગાનાટ્યક્ષ માર ૧૪-સાબૂત ૨૦૬૪ નપર્યન્તો ફ્રાયતે
પરન્તુ નિશિવરપરાત-વાવાય / ૨૭–૨૦૫૭ સવાપર્યન્ત તિ અતિપવિતા તેને વાવાર્ય રામાનુનદ્ રદ્દ નીયાનું મવતિ પરતુ હેવાવા-પીનિવાસાવીનાં પ્રખ્યાત અાપતે તે સર્વે નિખ્યાનાર્યસ્ત સમારિ બાપન પતિ તતો નિખ્યાન રામાનુનછતસાદસકતિ-નાનો પરિહારાવ નિવાબીનિવાસાવાયો મિત્ર' રામાનુગવાનાર્યો મધ્યે પૂર્વ પતતિ તમાં ૨૫૦ રાવત ૨૦૫૭-છાન્દ્રમયે નિખાવાનાર્યો તિ સન્માધ્યતે |

Page #80

વ્યાસસમ્મત-ન્ત્રાઃત્રમ નિળયા
મારું. શ્રીયોધ્ધ સમયવિષયે અષિ નવો મતમેવા વર્ઝન્તે । નવો વિદ્યાસો મારણ્ય રાજીયશમાત આવિોવઃ તિ મન્યતે। જિન્તુ પદ્મપાવાનાયેળ વા~સ્પતિમિત્રે = તન્મતવષ્ણુન તમ્ અંતઃ ક્રૂર-સમસામયિ‚ પૂર્વસ પિ વ્હોચતું રાજ્યતે । તત્ તુ પ્રાવ સુનિતમ્ । શ્રીસ્ય કરાવિ પ્રાપીનમિતિ વાન્ મિમતમ્ । જિન્તુ તસ્ય રામાનુજ્ઞ-પરવત્તિત્ત્વમેવ સતે। તથ શ્રોરમ ખ્ય-મૂમિા દ્રષ્ટા | અત્ર આપાયામ્ આનુમાનિ. ા.
મારિભદઃ ૧૪૪-૬૨૭ શાન્તા, હયનારાયઃ
५७०-६३०
धर्मकीर्त्ति. ગદ્દરાષાય ६०८-६४०
પદ્મપાવાનાય: ૬૪ ૦-૬૦ માાર્ચ. ૬૦૦-૬′૦
वाचस्पतिमिश्र. ८००-८८०
७४
રાર
રાર
રાષ્ટ
રા
રાર
શર
,,
,,
१२
?? પાને સ્પષ્ટત્રાવોધ-શ્રુતિવીધ્યાના સમન્વય । ઉપાયત્રહ્મવાનસ્પિષ્ટશ્રુતિવાધાના સમન્વય. । १३ જ્ઞેયત્રાવત્તિપાત સ્પષ્ટ-શ્રુતિવાવયાના સમન્વય. I અન્યહિ-સન્દ્રિધપતમાલાળામેવ સમન્વયઃ ।
१४
२१
',,
,,
,
""
,,
59
,,
"3
રાણૢમતેન પાવત્તિપાદ્યમ્
ડ્વાન પ્રતમ્ અનુસરામ । પાત્રતિપાવિષયે વાનમાારાળા મતમેવાઃ વર્શનીયાઃ । તથા હિશાદરાખ્યાનુસા૨ેળ તન્ત્રહ્મસૂત્રપ્રેન્યસ્ય પાવપ્રતિપાળં, ચા હ્મામૃતાર્યા
દૃશ્યતે
,,
,,
55
૮૬૬-૬૭૬ શબન્દ્રા,
રામાનુનાવાય. ૨૪-? ?
निम्बार्काचार्यः શ્રીનિવાસાવાર્થ. દેવાનાર્ચઃ
९५०-१०३० ૨૬ ૦-? ૦ ૪ ૦
९७७-१०५७
મધ્યાનાર્યો ११२१-१२०१
,,
33
33
""
,,
સાહ્ય-યોગ-ગળાવ વિસ્મૃતિમિઃ સાવ્યાદ્રિ-પ્રદ્યુતÆ વેવાન્ત-સમન્વયસ વિરોધરિહારઃ ।
સાત્યાદિમતાનાં દુષ્ટત્વપ્રવર્ગનેન વેવાન્તસમન્વયસ્ય વિરોધપરિહારઃ । પૂર્વમાોન પમહામૃતશ્રુતીનામ્, ઉત્તરમાોન ૬ નીવશ્રુતીના પરસ્પરવિરોવપરિદ્વાર ।
જિજ્ઞગરીરશ્રુતીના વિરોધપરિહાર !
લીવસ્ય પરોામનામન-વિવારપૂર્વ-વૈરાયાહિનિષા પસાધનનિર્દેશ. I પૂર્વમાોન ત્ત્વાર્થસ, ઉત્તરમાયેન ચં તત્ત્વાર્થસ્ય ગોધન પસાધનનિર્દેશ સમુવિદ્યાનુ ગુળોપસંદારસ્ય નિષ્કુળ દ્રષિ અધુનwપતોપણહારસ્ય ચ નિષ્ફળદ્વારા સીંધનવર્ણનમ્ ।

Page #81

મયમ પર–પ્રાપ્તસ્રાવના પિાડ્યું
૭૫ રાક ઘરે નિખન્નાના વહિર-સાધનમૂતાનામ્ કામયાહીનામ્ અન્તાક્લાષ
ભૂતાનાશ્વ મવમવગમનનાવીનો નિરૂપણ દ્વારા સાધન–નિહાળી કાર અવળાઘવજ્યા નિધન, કપાસન્યા વ શ સાક્ષાત્કdવતો
નીવત પુખ્યાપ~વિના ગાયા મુદ્દે અમિષાના કોર, પ્રિયમાણસ ડાન્તિકારવન ! કાર , સગુણત્રવિવો મૃત નમામિ મનનું કાર , પૂર્વમાન નિબત્રમ વિવારે, કરમાયોને ર, મુળ
બન્ધિો બોuિતે નિહાળી ફ્લેવ સાકરમતાનુસારેગ પાવાર્યનિર્ણય ! તેન મેન પાવતિ |
મામને પાવપ્રતિપાવમ્ મારમા પાવાર્યપ્રવર્ચનપર-રીતિ ને દાંતે, વી મુદ્રિતસંસ્કરણે તમા ક્યાં પુસ્તકમેન્ત કવિતમારૂં, તથાપિ પત્રિવયે પ્રાણ પાદરમાવાનુ મામાખ્યમ્ દતિ વાત વાત માજીરતુ જ્ઞાન સ્વરૂપમાવાવ, રાકરતુ તશિરોધી જ્ઞાન મનુષયવાવો, માસ્તર તનાવી, શરતું બાવી, તન્મતે વ્યવહાવસાય વૈત સ્વીક્તમપિ મિથ્યા, અદ્વૈતવ પારમાવિ હૃત્યાવિ પાક્ય તો પ્રસિદ્ધમેવા તેન શાર ફક્તપાવાગ્યે ચત્ત નિળાક્ષષિયવર્ણન, તત્ર મારા સગુણવવિષય-મનમેવ જ્ઞાતવ્ય ગત તબ્બતન પાવાનિયાતિ પ્રાયેન શામતાનુપમેવ મવતિ સ્તન બસનો નિબસ્વાનુરોધેન ચત્ર સત્ર ચામિમત-પાતાર્યમત્રે પૂર્વોત્તરમા-ઋજ્યના િદત, તત્ર તત્ર માøમતે તરત્યેક પાર્યા રે, ન તું બન્યતા
રામાનુનમન પાવમતિપાવત્ દેવીની રામાનુમતેન પાવ વધ્ય રામાનુષમતેર પાવાર્યસ્તુ–
શ પટ્ટે સ્પષ્ટતાત્રીવાઢિઢિાવાનિ વાજ્યાનિ વિવાદિતાનિ ! શર , પુનરાત્રીના વિસ્લિાનિ શરૂ , રૂક્લિનિક
- પતાવીવાવિજ઼િાનિ રા? - સત્યાવિસ્મૃતિમિ વાપસ પરિહાર ..
પ્રતિષક્ષત વેઢાનવાજ્યાનુસારમિ સત્તને નિહાળી
કે મારા કાર્યત્વનિરૂપણમા રાક , નિયા શાર્ચત્તનિરૂપણ રાણ , સામાઘવસ્થાસ્થિતમ નવા વોપાવિનિપળમ્

Page #82

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः રૂાર પાટું પુરુષોત્તમ સર્વદ્રા દેયપ્રત્યનીત્વજ્યાબાબા રત્વરૂપોમયદ્ધિત્વ
પ્રતિપાતનમ્ ! , સાધનમેનિસ્ટપળા
,, મનિપળ ! કો? , કપાસનારોદમાહાલ્ય, ડરપૂર્વધારવિનાસ્ત્રિપમ્ | કાર , ડાન્તિકાર. | ઝરૂ, અરિવિતિ |
કોઇ , ત્રહ્માસિકનું પુનરાવૃત્તિક્ષણમ્ | તથ્ય તન્મતે સ્થાયબ્રતિપાયમપિ દ્રવ્ય, તત્રાષિ વશ્ચિઃ મેવો દત, અથા
પ્રથમાધ્યાયે બ્રહ્મનિ નારગત્યાન્વયં પ્રતિપાદ્રયતિ | દ્વિતીયાધ્યાયે--ત્રહ્મળો નિવિન ડેક્કારત્વે વેવાન્તવાસ્થવિરોધગદ્ભાયા ચૌત્તિ
વિરોધરદ્ધિાયા છેષાગ્નેિન્નિત્યત્વકૃતિવિરોધશદ્વાયા નિવર્તત્વમ્ ! તૃતીયાધ્યાયે સાથેનપ્રતિપાતૃત્વનું ! નાધ્યાયે પ્રાણિનિન્તાપરત્વમાં
હવટ્ઝ રાક્રમનેન સહ અધ્યાય-પાર્વ-પ્રતિપાર-વિપુ : મેતો પ્રદાતે, સ તુર બ્રિશ્ચિત કૃતિ પ્રતિમતિ ા શર િત્રવનેન રામાનુનાવાળ માવતા વ્યક્તિ ગજ્જરમાવતા સહ વ તત્વમેવું સમર્થંચિત શક્રાપિ પ્રાવીનમાષ્યવૃજ્યાવિ નિશ્ચિત્ પ્રમાણત્વેન બરિત યાત, તો અતીવ શોમન બમવિખ્યત્ તેમાવાત યુન્સિપારણમેવ ચ તેના ગૃહીત, તથા ગત અમ્રામપિ વચમ્ | - તથા સતિ સદ્ધરમસેન ધ્યાબિતિપાદ્યાતિવિષયે યોદરાં સ્વામાયિત્વે યુવત્યનું
વં રે દયતે, તાદરાં નાલ ૩૫૮ખ્ય યતઃ ઉપનિષઃ એવન્ય તત્વાર્થમીમાસાચ્છના વનરાવનાથાં વર્ણવ્યાયા સમન્વયથાવિરોધસાધનહાનિ થામનું અધ્યાયાર્થળ વાવ્યાનિ અવન્તિ તુ “બ્રહ્મળિ નાજારાત્વાન્વબતિપદનાવિ, ઇથો વેતન્તવીપે શ્રીમાળ્યમિજાયા , 4ધ્યાયાર્થઋોળ સન્નિવેશનીયમ્ ! નારત્વેન બ્રહ્મપરિચ-પ્રતાને તસ્ય બાળ કૃતિતાપવિદ્ધનમ્ યુવા નતારત્વેન બ્રહ્મપરિયે વયમાને બાળ. રવિવાનન્તપસ્વસ્થ હાનિદેવ બાપત ! અત: તત્ ન સમીવીનું પ્રતિમાતિ / બ્રહ્મળો પારમાર્થિ સ્વાત, તદા ત્રાતઃ સત્યતાપત્તિઃ તુવો, તથા સતિ વિશિષ્ટતહાનિ, દૈતાત્તિથ્ય મવન્વેવા નમતો બ્રહ્માકāડપિ બ્રહ્મખોડશુદ્ધત્વ વિદ્ધારિત જ પ્રસન્થત તો બહ્મણો નારળત્વે-વર્ગને ન શ્રુતિતાત્પર્ય !
અથ શ્રીમદવમ વાસૂત્ર પાવતિષાચવિષયા તાવતું

Page #83

મયમ પાવા-મૂકવનારા ર જે નામાત્માના અન્ય અમિતનાં નાનાં ધિઓ સમન્વય ! શર , રિતમાન બન્યા પ્રમિનો નાનાં પિઓ સમન્વય ! શ૩ ૩યામિની વન પિ મમન્વય !
- કન્યા વિદ્વાન ગુન પિ મ ય |
માપિI
પર્યાધિ પર ન મનિ યુધિ !
વાચાર્ય સ્વાતિનિગમ!
મનિ-પગના રાર કામનાનાગ (પરિનાને પ્રથમ ૩ તે બન્ને નિર્ણય )
પાનામનિરૂપણ પામનારી પરી
દેવાની પ સપા તાત્તિનિયાનું ! કાર , મોનિ*ગન્T
, પાનામાનાં મોનિષા
अत्र वि सरस्वेन पाद-प्रतिपाचादिनिर्गय पय योयम् । एतत् सु उपासनानुम्ि ત્તિ મામા તથા નિનામાવનિત-નાનાનાનુ”dદનાપાર્થ નિષ મૂળ ક્ષાર્યવિરુદ્ધ તૈયાપિ અને ચાન્નમતે સ૬ ૫ બો દરતે, તું મને વેન શામળાજ્ય - યુનાયણિી વિવાદિત તું વિવાર પવય દ્રાવ્ય | મામા બે તાતત્ત્વમાિયી માનવર્જિાયાં જ પાવાર્ય વિપયે વિદ્યુતાને દયતે પાતુ તત્ સર્વ વિનામુ, બિપિ બાવીન માધ્યાત્રિમૂર ! મિલિ રામાનુરમામ દેશવા નવમૂલ્યત્વમ્ વયોવતે તાદો વિધિમાધ્યમ ન જોતિ 1
इशानी द्रष्टय निम्पार्फमते कोसोऽम्य पाइप्रतिपायविषय इति । तय मीनिवासમા દાતે
શરે રે નિવાગ્યે રીવાવે તીનો સમન્વય | શર બમ્પરર્વવારિકવાયાની તક સમન્વય !
પિતર્નાસતાક્ષાત્મwધાનાવિતિયાવાન બક્ષણ સમન્વય

Page #84

७८
વ્યાસસાત-બ્રહ્મસૂત્રમાષ્યનિય
२२
રા પાંડે પર સ્વસિદ્ધાન્તે ઉદ્ઘાવિતા નોષા નિરાયિન્ત પરોદ્યુત્તીનામામાસત્વ-પ્રદર્શન પપરપક્ષવનમ્ । માળાવિયવાદ્યુત્પત્તો નીવિષયે હૈં શ્રુતીનાવિરોધપ્રવર્ગનમ્। નીવાર શ્રુતીના વિરોધપવર્શનમ્ ।
२३
२४
३।१
સંસારસ્ય નોનિ પળેન તતો વિરપ્રિનર્શનમ્ ।
રાર
વિવવર બનાવ્યાંય સ્વાવસ્થાવિષારઃ ।
३३
રાષ્ટ
४।१
४२
४१३ વિવો મહાપ્રાપ્તયે તિનિરૂપણમ્ ।
,,
})
""
25
',
,,
',
',,
15
३।१
३२
શર
३।४
શ
४२
29
४५४
ચિરાહિમ પરસ્ત્રહ્મપ્રાપ્તાનાવિોવળૅનમ્ ।
અન્ન સમુદ્રાવાસુદેવપરત્વેન પાવપ્રતિપાનિર્ણય: વ વૈશિષ્ટ્યમ્ । અન્યથા શાષ્ટ્રપાપ્રતિપાદ્યવિષયૈઃ સદ્ પ્રાયે પેમરું દશ્યતે । વ્યાય-પ્રતિપાદ્યવિષયે તથૈવ મર્ત્ય વસ્તુતે ધ્રુવ |
,,
શ્રીમત્તેન પાપ્રતિપાદ્યવિષયાઃ તાવત્
? પાવે સ્પષ્ટત્રાજ્ઞિવાવિષાર' |
१२
१1३
અતિસ્પષ્ટજિજ્ઞવાવવિશ્વાર્. । સ્પષ્ટાસ્પત્ત્તિવા—વિદ્યાર્ઃ । અસ્પષ્ટીિ વાવિવારઃ ।
१1४
33
રા, સાહ્યાદ્રિતવિરોધા પૂર્વવપક્ષસ્થાપનમ્ ।
२२ સાત્યાદ્રિમતાના વ્રુષ્ટત્વબવર્શનમ્ ।
२३
શ્રુતિવાવયાના પરસ્પરવિરોધરિહાર' | મૌતિજોત્પત્તિશ્રૃતિવિરોધપરિહારઃ 1
२४
ઉપાસસ્ય નિત્યાવિયુહ્ય નીવસ્ય પાત્યાનિષળમ્ | નીવાવસ્થાનિરૂપણપૂર્વવરાવ પશ્ર્ચīોત્તિઃ । પાસનાવિશેષાળા મુળોપસંહારઃ । વિદ્યાસાર્યાશ્રમધર્માદ્વિનિરૂપણમ્ | ઉપાસનાબારનિરુપાનું |
પાતસ્ય વિનુષઃ ગરીરામ્ હાન્તિનિષળમ્ |
"3
53
35
,,
53
35
કૃશ્ન
,,
હ્મોપાસનામુ શુળોપસંહારવિજ્યુનિળયાય વિદ્યામેવામેનવિષારઃ ।
વિદ્યાતઃ તત્વજ્ઞાત મેળો યા પુરુષાર્થવિષાર' ।
સાધનાવૃત્તિ: આગચાળાત ર્તવ્યા રૂતિ નિરુપામ્ | વિદ્વવિદ્વત્તાધારળોત્ઝાન્તિનિપળન્ ।
1
33

Page #85

બાપા –ગાવાવનાવાયું કાર પદે ધિરાગિતિનિપગી કાઇ , મુસ્વિનિરૂપણ!
વાપિ અધ્યાયવતુષ્ટય સમન્વયાવિધિસાધના પરમ કૃતિ બવામાપનુ વૃતીયાध्यायस्प द्वितीयादे ईसरस्वरूपलमणवर्गनं न सापनपरम् , तथा चतुर्याध्यायम्म प्रथम પાકવિ કપાસનામાનિગય ન પરત્વમિતિ પ્રતિમતિ, તો મિનાર, શિરે વિપકે શામતાનુમાબળેવ દત
શ્રીમતેર પદ્ધતિપાઘવાયાશા પરમરિવારિકવીસમન્વયામિયાનનું ! કાર , પાધિ બારિકાનાં પાનાં મણમતિન્દ્રનું મેનોપર્વ તિ
સને પરમવિમુચાર્યોધત્વ શરૂ ક ક્ષતિવાપ-દાનિર્બર તથા સહાયની
તિ બાવાનુ પ્રધાનગતિમાનતતિ કરાનાનો કાર્યક્રમના - વેવાન્તવિદ્ધસ્કૃતિમકિનિકરણપૂર્વ નાઝન્માનિ જાણત્વે પબ
નિયૌવ ઈતિ પ્રતિપાદનમ્T. રાર , સત્યાવિહુનિલને મુળ વૈવિમાનિકીવ દીવાળ
, યુતના અન્યોન્યવિહત્વોતનાવ વાતો મળત્વ નિસના , નીયા પ્રજાયત્વે તજ્જા અનન્યત્વ—ામાવિષમજ્યા,
સ્વરૂત્વાની નેન તસ્ય હિમારી ત્વમતિપાનનું નવા વોન્તા-મનામનવિવાર | 9 પરમવિનાશ્વપક્ષપાતીનિ પ્રષિતાનિ ! રાર , કુપાલનવિરોપગુખોપક્ષના
, કાવવાઅમતુષ્ટયરૂિવળમ્ | કાર , સાં વિદ્યાની
, - ત-નીવો તાન્યાવિતાવિલોપમ્ |
, અદ્વિત્રિના માપ ત્યાતિમ્ | પાક , મુમુક્ષણો મુuિખ્યપ્રકાર વિનિન્ય હવામાવિત્રીવનાવન્જિરિમૂવલ
શિવબાપિપરમપુwાર્ય-નિરૂપણમ્ અ પાવા પ્રાણ થી મતાનુસાર, વિરોષતું ત્રણ પશિવત્વમતિપાવનભૂ, ચણા, મામતે મળો વિધુત્વમતિપાતનમ્ શાદર-મારા-માધ્યાયે જ પ્રાધાન્ય વપર, તેના માણમાવાય, પર્વ રામાનુન-માથાક્યમાખ્યદ્વય થયા નારાયણપર વિપશુપર વા, તેન વેબ,

Page #86

વાસણમ્મત-ગ્રહ્મસૂત્રમાણ્વનિર્ણય માધ્યમ્, તથા શ્રટશ્રીરત્યાખ્યદ્રયં ૨ શિવપ પરશિવપર વા, તેન શૈવમાખ્ય હત્યાપાતુ શક્યતે | પ્રોડ્ય લખાયાનુસારણ ઉપાસનાનુરાનન્ય ફત્યેવ પ્રતીતિ વર્મવિનાનમિયું-વધેવ-માખ્યાળા પાવાર્થનિર્ણય સભ્ય બયતો જ દસ્યતો મુદ્રિતળેતવર્થ સપાત્ર વોરપિ ન પ મુકે છતો દર્યને એ તતશ્ય તાનિ ત્રીપ માખ્યાળિ ગતીવઆધુનિવનિ, ન વા તાનિ બાવીનમાષ્યમૂનિ | મત તેષા પાતાર્થ નિહષ્ય સ ના પ્રતિઃ રામર | બાવીનવિષયે પ્રાવીના પુવ બાયેળ પ્રમાણે મવન્તિ . પ્રાવીíવષયવસામે પ્રવીનાના વથા સમાવનાધિયું, ન તથા મર્યાવીનાનામ્ ! તેન કમ્પમાનમાખ્યાળા મળે પ્રાનિતમત્વાન્ ગાર્ડ્સરમાણે યાદશ પ્રમાણે મતિ, તથા ન પરવર્તિના માન્ઝર-રામાનુનાવીના માધ્યમિતિ હસ્પયિતુ શક્યતે ..
શાફ્રામખ્યમપિ ઝિન્ પ્રાચીનમાધ્યમૂ ડી પ્રાવીનમતમૂહ, માર-રામાનુનમાખ્યાવીનાવિ, તપિ સભ્ય રાતું રાજ્ય | વારાણસીય-સાસ્કૃતવિદ્યાભ્યયપુસ્તત્યાગ્રહ્મસ્વય-શીવિશ્વેશ્વરીપ્રસાદ્રિવેદી-મહોવાછૂત સુશિષ્ય-ૌડપાદ્રકળીત-બ્રહ્મસૂત્રચાત્યાનપ. સત્તારિત્મ. જો ગ્રન્થઃ તેન દE: . પરન્તુ સ ગ્રન્થ. ફદ્દાનાં નોરંમ્પત, ન વા વૃક્લનિત્ તસ્ય વાજ્યાદ્ધિમ્ વ્રુતમપિ ! તથા સતિ શાક્ષરમાહ્ય પ્રાવીનમાર્ગમૂત્રવ પ્રતિપતા તથાપિબાન–ાત તવ કામાખ્યાધિક્ય સમાચતો તેને સર્વે વાદ્ધ શક્યતે, પરબ્રતિપાદ્યવિષયે દશ મતમતો માખ્યાશાળામિતિ, 7 ફોડપિ કઃ સદ સર્વથ પેમઢ્યું મગતિ રતિ |
મતદારપાં સવાયરલમ્ પતયે પ્રથમ કારણ—–અધિવિનાયા મતને ! સોડપિ સૂવાથંમતમેનર્ચ તાય ધર ધારણ સબતાયાનુરો | સહાય-રક્ષણાય યુવત્યાયત્વે હાતું પ્રાણ મેપ વૃા મવતિ ગત તવ બત્ર મુલ્ય કારણં મન્યતે | “યુિમુપાયું વવન
જ કવિ હતિ મતમ્ અનુકૃત્ય સૂવારિત વ સૂત્રાર્થે વિવારિત રતિ નિતાદળી મતસમવનાં સ્થાના અથવા સર્વસમ્મત-નલિાિસસપ્રઢાયત સૂતાર્થે હવે સતિ નવ મતનિક્યમ્ અવિના પવી મત મેરી મુખ્ય કારણ મહાવરાનુરોધહીનુરાથવિશેષ પર્વ હત્યનુમતિ !
પાર્થનિરપળ પાયઃ - થાન પતન, પરનું પાતિવાદ્યપધાસક્રતિનિષા વિના ધિરણાર્થનિર્ણય.
. તે તન-પળ તે વાર્થનિરૂપણમ બુખારમ્ ! તેન ત્રબલૂલતાત્પર્યમ્ નિતિ મન, ન બોક્ષમત-
મૂનિયી તતોડપિ ગમે. પ્રતિમતિ ! - ન બને તે મનવમ્ | નર્ચ તત્ર કપાયદય વર્તત ! – પ્રથ 11 વાગરાનું વાવે, હિતવનું સુધિ કરાયો વધાર્યસમાવિવાર્થનિરૂપણમ્

Page #87

I
મવમ પાર્——સાબરધનાચાર્યું
દ્વિતીયોપાવાયે થર્ાઈ ચેતવું પશ્મિન પણે ઘરોઘરજ્યાવ્યવ્રુતિ રાષાય-સક્રતિ-સાહાએન થયાસ મવ પાર્યનિષળું, પક્ષાન્તરે ૪ લૂકક્ષા-પર્યારોપનેન, સતપિત્તના-નિયમા વિળેન અધિગ-દર્યનિર્ણયાનન્તરમ્ અપિળ-સમષ્ટિ ષાવાર્થનિમ્ । નસિરળરખના-નિયમાવિષ્ઠરણમર્ષિ નાનો માપ્યા મધ્યે ઋષિ]મ્યાન સમ્મતિપ્રદ્દીન નળીયમ્ । પતàવ દ્વિતીયોપ(યાર્યમ્ ઐસ્મા ઈશ્ચર્ા પર્વ ૨ હમયપક્ષતો નિતપિત અર્થ વાર્યો મતુિમ્ બતિ । થયા નિત પાવૈં ચ ારને પ વિજ્ઞાતે સતિ તસ્ય સ્પષમ્ બાલિઈ શયતે, પર્યારાયો અન્નવાતિત્વાત્ તત્ત્વ, સત્તુર્ પિતિરાભાષ્યાયાર્થેપુ વિજ્ઞાતેપુ સવત્રુ, તથા બપિનાર્યે ખૂલામ ૫ બવાતે ક્ષતિ પદાર્યનિર્ણય સમત્યેવ, અય્યામાધિપાયો અન્તપાતિવાદ્ પાર્યક્ષ | અયમેવ અન્ન દ્વિતીય ઉપાય |
ર
પાાયનિપળે પ્રથમોપો
સત્ર માશુદ્ધ પ્રથમોપાવનુ પતર્ દ્વિતીયોધયાપિ સુખ | યત્ત સર્વે માખ્યા સભ્યક્ષબાયસ્ય ધ્યાસનુંભવમ્ પિમૂત્વ વા તિપાતુિમ્ પક્ષને 1 ચા ચાદરસખાયસ્ય ચ્યાત ગુરૂની પાવાદ્રિયનેળ, તથા સરેન સદ્ ગુહારી વ્યાસસ્ય સાક્ષાત્ માનન્તરે શારમાપસ્ય ધ્યાતાનુમોદ્રિતત્વેન જ વ્યાસ-સવાયત્વે, માઠું લખવાયસ્ય પાર્જિન ગુરૂષ સમાયત્વ, રામાનુનનમાવસ્યન્યા વૈશિષ્પો તદ્દન્વયોત્સન પોષાવનાવિધ મેળ વ્યાસસ માયત્વે, માસમવાયસ્ય મય્યાનાર્યેળ પરિાક્ષેત્રસ-વ્યાસાક્રમે વ્યાસસાક્ષાતકારપૂર્વોપàાત્મમાત્ વ્યાસસંબાયત્ત્વ, નિમ્નાઈત દ્રશ્યસ્ય સતયુબાદ-નારાદ્રિ બેગ નવિલમ્બાયત્વ તેન વ્યાસસમ્ભવાયત્ત્વમ્, શ્રી શ્રીયો સર્વેમાયસિમવાયા. વ્યાસ+બાયત્યનું, પછમ્મ વિષ્ણુસ્વામિસ ખવાયત્ત્વાન્ તા, વિજ્ઞાનમિયો Äિખવાયત્વાન્ તા, રમે ગોવિન્દ્રમાવત અર્થવિવવિજ્ઞાનાને પહેવસ્ય માન્નસમવયાવું પાસસ કવાયત્વમ્ પરન્તુ સર્વત્ર વિસંવાદિ સર્વમાન્ય સભ્ય પ્રમાાં વિષિ ન વિદ્યતે । કીમાં મતમેવેન, બારાક્ષ મધ્યે પરસ્પરવિરોપેન X જ્વેલર્સયાન્વિતત્વાન્। અંત વ્યાસસમવાયાનુ નિરૂપ ધમોપાયો દ્વિતીયો પાયાનૢ સુર્વવ્ ।
પાવાનિ પણૅ દ્વિતીયોપાય
: '
- પર્વે ૬ દ્વિતીયન નાયેન પાનાર્યનિષળે સતિપચિસ્મિતિ પારે સૂર્યપાલસતિ જૈનત્તિનું માવ્યારે ાિ પર, તવા તભવ્ય તવોન ( વ્યાસભાત મવેદ, યમાં રામાનુઝમાધ્યમ્ । ક્ષેત્ર દ્વિતીયાધ્યાયસ્ય પરમત્તવનાત્ત્વે દ્વિતીયપાલે અન્તિમો ત્ત્તષિ રળ યં સાતિ ફ્તિી દૃશ્યતે, ત્યક્ષ-પાઘરાસમતય સ્થાનાત્। સંચેવ નાં મતેન વાધ્યાયક્ષ નમાવે કે મહદ્ગીપં”બિરળે સામંતેઽપિ ર્ય સન્નતિ ઐત્તેિતિ દૃસ્યતે, પરમતિમાવસ્ય દરવાનનુંલેન સ્વાસ્યાપનાવ્। પરન્તુ ધુનામા શરપાવમૂષળાવે મન્યે અવિ
t
11

Page #88

વાસસમૂત-બ્રહ્મસૂત્રમાનિધ્યેય . રાનપર્મેનની પવિત્યાતન ફતિ દરતા છતષ ન સક્રતલ્પનનું, ને ગામનું તતન્નર્ચ પત્રને લેખનપરત્વવનમેવ ડાન્યતં દતે / મતો આવેલ નિકમાં ગરજે પવ પાવર તિgન ને નિશ્ચિતમ્ કૃતિ પથિતુ શક્યતે | બનું નાનું, એaખત શ્વેનીલ, ચત્ વસિન્ માણે પતાદગન્તોષાધિક્ય મવેત્, તન્ન બાબેન મમ્ ત, તથા ચિત્ર તાગડોપામાવ, તવ વ્યાસહમ્મત માધ્યમ ફતિ વિન્દ્ર જત્વે દોવિત્વે વિધeત્વમ ફતિ વિજ !
પનું પતાદળ વાવામ અતિક્રમિતું પ્રાવેલ સર્વે વાર્થે મન પરાર્થોડપિ બને તે - તન તું પ્રાવ દઈ ! તેન નિ સાથે યથા સ્યાત્ તથા વ્યાસસમ્મતમાઝનિ 7 મુ મવતિ ને છોડપિ સેનાપ કરાવેન નિ યમ્ તત્ સપાયિતું સમર્થો iાથ પામતત્તિનિરપદાર્થ ચકાસમવમ્ અત્રે પ્રયત્ન કર્તવ્ય |
પ્રતિનિરૂપણદાર સ્થનિર્ણય અર્થ શર્માનિ જા અધિ-નિરૂપમાં છે , પાવાનામ્ ધરણાનવા મુખ્યત | ત્ર વપિ ધM-નનાયામ પાવાર્થતોડપિ મદાનું મતભેદો દયતે, 7 તન-નિમાવિળાવ વચન મૅન પ્રયતામ | યત. સમાને-ક્ષણાત્રાન્તાનિ વનિ simનિ એન્તિ. તાનિ દ મતનિયમાવિકળ ન સમે મવતિ / પાતતિપદ્ય1િ ના અવિના ન વિદ્યતે. તનિર્માસમાનાર-પઢાવીનામ્ સત્ત્વાત. અત:
નું છે જેને ધિરાનુમત ધરખેવન-નિયમો યતિ આવિષ્કૃત યાત, તેરા સાવ નિ ગુમન તિ મતનિયમાનુ રળ-અમૃાર્થ ઘવ પાવા પવિતુમ્ અતિ ! नका मनि पानार्थनिर्गयां न असमय , न वा सुदूरपराहत इति मन्तव्यम् । अत' अधुना પા નારિય. પારસ અને !

Page #89

પ્રથમ પાત્ -- રગત્તના હક્
૮૨
તપોપાતસકૂતિ, દેવુલુમારસકૂતિ, પગીવ્યો-વાસતતિરિત્યાદ્રિ । ચન્ન યમેવમ્ ત્યાઘાધરસ્ય બોપલ્પ ચપળ અધિગમ્ અવતાર્યતે, તંત્ર બક્ષેપસકૃતિ પોતવ્યા,તયા યજ્ઞ દૃષ્ટાન્ત પળ અધિસ્તરણમ્ વાર્મ્યતે, તંત્ર દૃષ્ટાન્તસકૃત્તિ કોયા | “થા તંત્ર નાત્ર તાજી વખારેગ અહિીં થવાનૂયતે, તંત્ર કર્યુવાળમતિ પ્રતિદાન્તના તિી ખ્યતે। પ્રભુવિષયસ્ય વૈવિરોધમ્ ત્રન્ત્ય ત્રિ તત્ત્પષ્ટિ પૌષિ પ્રસન્ન વ્યવરિત સ્વાત્, તવા મમR સતિ વચ્યતે। તત્ સત્રે નયાસિનન્યાયમાવ્યો, “માખ્યાનકાનામિકા' ટીકો, મામૃતધાન્યનીા, પ્રાતત્ત્વક કક્ષાાં યુરી ૫ ચિત ્ । માધ્યમિન્નમતાન્તરીય માખ્યનાğિ પ્રાયેળ તગીયાજૈનનું મૈં સત્યતે । અધિકરમાત્મનાતીય-પ્રન્યાવય મન નામાનુંન-શ્રીપ્ટ યેબૈવ ચત્તે । તાષિરાદન્મવાયÅવ પ્રાધાન્ય પ્રન્યાદુર્ભે ૧૫ રામાનુનીયવાન્તી મન્ય વિ રામાનુજ્ઞાનાર્યવિરચિત સ્માત, તા સ વ્ અન્ય અસ્ત્ર પ્રમમત્વન મળીય, પત માનાં તલ્પ રામાનુનાપાયમતિત્ત્વ સન્દેહા મતે । અન્યર્થી માનતીતર્ય-વિરચિતવયામિષન્યાયના અન્યચૈવ માનીનતમત્વ સમ્માન્યતે 1
૮ કે તેતેધ ચત ધિરખમ્ નારન્યતે, તત્ર સૂનમધ્યે યમાન્તતમેય માસે વિષેયતા વર્તમ—ત્યે મધુ માગ્યેષુ સર્વેાન્ અપિરામલાખામ્ બાોપનેન નવામ્યતે, પંચનાન્તમ સ્ટેય વસ્તુવ પર્બન-વોન્મત્તાત્। યયા પર દા તમ્ બગાનન્ તિ પોવિપ્ર વ્હેતુ “ોર્થ પાયે ” તવા સભ્ય પૂનમ્ સત્તરમ્ “અર્થ ઘટ.”, 1 તુ “મેં પમ્”, “અનેન પટેન", “બમ પાપ”, “બસ્માત, પદ્મન્', અન્ય પક્ષે, અસ્મિન પટે” વેતિ । · દ્વિતીયાનિમિત્સ્યન્તન પ્લેન વસ્તુનિષ્ઠ 7બે નાયિમિત્યતે, તેના સ્તુનિન્દ્રાય નવમાન્તપવમેવ સર્વે વ્યયિતે, અત સૂત્રમધ્યે યમાન્તપાત્ત્વમ્ બુધિરત ્નમ્ । થયા નાસ્ત્વમય અભ્યાસાત્ ત્ર યમાન્તાનન્તમવસ્ય વિનૈયાત્ અન્ય ધિવર્ારમ્મત્ત્વમ્ ।
μ
[
[
f
* ! ચત્ર પતાદનમયમાન્તવનું ન Āતે, તત્ર સર્વજ્ઞાત્ પૂર્વાષિતાનું જી તાદસયમાન્તપત્રમ્ અધ્યાùક્વન્ સૂત્રમધ્યે યમાન્તનું વિના લૂલાળામ્ ધિગારમ્મત્વ 7 મન્યતે। અસ યનાન્તપત્રનું અધિષ્ઠાતમળમ્ । તયા “અન્માવસ્ય ત” કૃતિ જે નન્માદ્રિ કૃતિ પ્રયમાન્તપવમ્ । “ક્ષતેનાંચનમ્” તિ સૂત્રે અરાન્તમ્” કૃતિ મયમાન્તપનું ચેતિ । ૬ । યંત્ર પાષિòન તેમ અધિળ રચિત ચાત્, તંત્ર સર્વાંગિ ક્ષેત્રાધિ નિત્ સિદ્ધાન્તોપાનિ, ઋત્વિક્ તિયાનિ સિદ્ધાન્તયોષાનિ શિનિ બન્યાનિ પૂર્વપક્ષ સ્પર્ધાના ચમા “વિાળામિબન્” |
1
૭) પૂર્વપક્ષપૂલનું અધિગારને સધિરખમધ્યે વા દĀતે, સ્વાનુમોનિતાર્ય મતાન્તરજ્ઞાપનનું તે ન ઋષિનું અન્તે ।
'
* , k
''
17:
}}
מ
ન
!
1 }

Page #90

व्याससम्मत्त-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ૮. નૈનિત સૂત્રામ ગોપસમાવીનરૂપેણ પૌધિવારે પૂર્વપટ ભૂતાનિ સિદ્ધાન્તસૂત્રા િવ દત્તે !
૧૩ લવિ૬ મિન્નેવ રદૂત્રમથે વક્ષય ત્રિવેશિતમ્, રથા “ખશ્ચનાત્મરાન્દ્રા રૂતિ !
૧૦ | પન પાધિસૂળ વ ચત્ર બધિર મવતિ, તત્ર દિરય પદાનિ તત્ર મન્તર્નિહિતાનિ ભવતિ | ટીતિદ્ધિ તાનિ બાનિ પૃથ સ્ત્રી પ્રતાનિ | સૂત્રદ્વાર સૂત્રતા ધરણાંજ્ઞાનિ ન પ્રતિનિા નવ સૂત્રત્વનાયા સૂલઝમે વા ધિરાક્રમોડપિ મનુતઃ
?? ! ધિરળાજ્ઞાનિ પ, રથા રદ્ધતિ, વિષય, સંશય, પૂર્વપક્ષ, સિદ્ધાન્તપક્ષ, મેશ્ય તષિ પ્રાવ હમ્ સૂત્રતા પત્રમાનુસારણ નૈવિ બધિરળ રષિત ! તત્ર સક્રતય સંવે કાનીયા વિધ્ય યુતિવાક્ય, તરવ સૂલવવાન્ વિનેગ,
થા “નનાચત” તિ ન સૂત્રણ મ્ ધિરાં નિતમ્ તત્વ “યત-વાત્ “યતો વી મનિ મૂતાનિ ત્યાદ્ધિ કૃતિવાક્ય વિપયત્વેન પૃધતિ ! ઘનિ સ્વાસ્થષિ વિજ્ય શ્રુતિવાક્ય સંસ્થત રથ “શાસ્ત્રયોનિવાતિ ન સૂલેણ હમ્ ધિરાં વિતમ્, તલ “મર્ચ મતો મૃતસ્ય નિ:શવસિત” તિ શ્રુતિવાક્યમ્ અથવા “તું તુ ગોપનિષદ્ધ પુરુષ કૃમિ ફતિ શ્રુતિ-વાક્ય વિષયત્વેન અર્થાત્ મૃઘતી સંરા વિષયવાક્યમાં વરુત્ય ઉત્પનીય / પૂર્વોત્તરqક્ષર્થ સંરાયય કોટિદયાત્ નિહાળીયા ઇમેશ્ચ પૂર્વોત્તરપક્ષાત્મ સમયશરણાર્થ-નિસ્ત્રપણાથીનઃ પર્વ ૨ યથાસમર્થ સૂત્રપર્વમ્ મનુરુત્ય સૂત્રાર્થ જ પર્યટોળે અધિળાજ્ઞાનિ તિવ્યનિ ! ધરણામેળ સૂત્રત સૂત્રાણિ ન રવિતાનિ | પતાવત: ઇવ અધિકારનાયા સામાન્ય નિયમાં ફતિ વ રાઠ્યતે .
અધિપરિશ્વનાયાં વિધનિયમા. વિરોષનિયમાનુ વહુવા તે સર્વે અધિળવિવારકસન સંછનીયા | સર્વેષાં Qલાખા બાવન પરીક્ષ વિના તેષા સંહનું નાલ સમેતિ . શક્કરાવિમાન્તાનાનું મીના માવાય્યા મળે ન ગાવાળ, ન વા સૂળ ધરબારમે કૃત, તિમિ સૂલૈશ્ચ સંધિવરણ સફ્રજિત, સ્મિન્ ધરણે તિ મતમતા, તત્રા િ અધિ. સહ મિન્નમતાવન્વિન, વૈ પુનઃ અપસંર્ઘકાળાન્તતા. -ત્યાદિ સર્વ યાવન નિયત, તાવ૬ વિરોષનિયમસજ્જન સમવતિ, તદનન્તરં સૈશ્ચ નિયમ અધિકળવનાયામ્બાવાળી નિયમ-પાનાપાટન-બન્યોષ ગુણ-નિર્ણયાય ધરળ-પરીક્ષામપિ ન સમિતિ / અર્ત. સવોત્રી અસ્મામિ સંવણિ સૂત્રણ વથાન મળ્યું છીછત્ય સરકારે ૨ ઝીલ્ય હવા સરળ વિશ્વનીયા એ તથ્ય બધિરા-પરીક્ષાનુણેન વિમિન્નાનામ્ ગાવાળા માખ્યાળામું તઝિયમ

Page #91

મામા પાવાવમગરવના પત્ન-પાન-તોપગુણવિરાર પળી તે પાધિ વોપવાસ્યાત બાસમતવિકpe, હાવા પાયિત્વ સબિત ઇત્વનું યથાર્યમ્ |
શ્વાસસમ્મતિનિધિપાય ર્વ = સન્નિષ્ટવિરુદત્યનિર્ણવેન વ્યાસુમમ્માધિમાં હિય ધિરખાસ્ત વિષય-તત્વનુતિવાક્ષાવિદ્ નવથ પિલગ સમષિ-માવાનામપિ પ્રતિપર્વ નિમિતુ શક્યતા તહેવ પાલકત મવિતિ તા પાવલKત્યા સ વ વરણાર્ય પુન નિયા TFR અન્યોન્યાયક્વોપરાક્રા, એ મેવાતા અધિકારખનિરૂપિતા ચા પાવતિ, વિષય ન તત્વમતિનિરૂપિતવા પરતુ પતયરગરવાવ વિરોધનિયમાનના વિરોધનિયમ નિવપ સમક-(પ મૂકાતોન-સાપક્ષ પર કન્યાકુજ્ય બામ્બાવિ . અા તત્તપૂર્વ કિલિતસાબિત કરે છે વો વિપયા પાયને સૈર કાઢોમાનાની હરાનાં માવાણી મચે તમય વાસમત-સબિeત્વમ્, મળેપ વા તત્ જીદ જ વિઝાતું પ્રયતામહે તે જ વિપકા (૨) માળ સુત્રાણાં પામેવા, (૨) સ્ય ઉત્તસ્ત્ર વિષાણ, (૨)qત્રદય પછીયારણ, (૪) અતિરિક્યુલબહણ, (૫) પૃહી સૂત્રવર્ગન, (૬) સૂત્રનામસ્ય વિપર્યય–ત્યાય | અન્ન સૂછતાં નિશામાન કાપીનામાળામાવેન જ નષિાનો પક્ષમુવિ ચાસમતસgિeત્વય ક્ષણે, તથા બલ્પાનો પક્ષમુત્તિની વ્યાસમતવિમeત્વસ્થ શ્વિન મતિ વગર બાસમતવિમeત્વમેવ હો, બિકત્વમેવ ળો નવગતિ તમા સતિ પતાદરાનોપપુણનિર્ણય બાબરે સન્માનીય, બાપલાતત્વાત
? પણ નાયીકા, ૨ા પર મરવનાયાં ચોપ, રૂT પઠને હોપા, કા પત્રય દ્વિધારણાત્ કોપા, લાયસ્થ પીળા રોપા, ૬ મતિરિજનબળા રોપ, ૭, પૃહીતસૂત્રવર્ગનાખ્યું હોવા, ૮સૂત્રામવિપર્યયાત્ તોપ તા
A પર્વ ૨ પૉપામ્ બળનાં સમાદારે બાસત્યના પક્ષાાતવાનું ચર્ચા સંસ્થા બારેમ ત્વજ્જા મવિષ્યનિ, તપ વ્યાસમતક્ષશિeત્યાત્ વ્યાસમતાનુસારીતિ બાલ્યાજી કવિતા તયાપિ પર્ત વિમ્બલ્ય ચ ઈ નિર્ણય પક્ષમતસિંલ્યાવલિ, સુત્રાસરમાનેના મત્ર માનીનત્વાર્થોવીનત્વનન્તસ્ત્રાવ વિના ન ર ા #iાતપાત્વાપરત્વઝન્ય યુ - મત અનુસારિત્વમ્ અનુસારિત્વ વા તત્ર ન પરિતિમા તારા પરિબને તે શાભવ્યય યાદ મામાખ્ય, ન તયા મારેષા–તિ બધા અતિ સર્વે શપરમવિહા બાવાયો શરત પ્રવી-પ્રમાણ મારોમુતા !
! સાતા, મૂત્રાશમાત્રમ્ અનુત્ય પતિ બધિર નિતું જાતે સૂતાળાં વમ્ અવિવારેગમો નિર્ણય, તત્ર વિમતિપત્તિ ન પ નિવારથિતું નાપિ રાજ્યતે, તતિાનાના રમતોત્ર સામાન્ધો વ્યાસમતાનુસારિત્વે નિતિન | પતનિય બન્મ રિ તાર્ય
મતિ
કન્નત્વ શખ / મારેન માનીનષમાપમાન છે લકસ્વ

Page #92

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः વિવાર છત સ્વાત, તવ અનિદ્ મીમાંસા સમાવનીયા અન્યથા આસમાનીય મીમાંસા, इत्यन न कोऽपि सन्देहः । एतदर्थम् अत अस्माभिः सूताक्षरमालत. दोषगुणनिर्णय कृतः। एतेन सह सूत्रार्थ-विचार. सुधीभिः करणीयः । एतदर्थ सूत्रपाठ-सूत्रसंख्याधिकरणसंख्या-तदन्तर्गत-सूत्रसंख्यातिक प्रदर्थ कतिपया. सरणयोऽत विरच्यन्ते अस्माभिः। अधस्तात् एतत्सरणीना फलमात्रम् अत्र पाठकाना कौतूहलनिवृत्तये प्रदीयते, विशेषेण तेषाम् आलोचनं फलं च द्वितीयपादे करिष्यते । तच फलं यथा
अधिकरणरचननियमनिरपेक्षं संख्यामूलक विचारफलम्
स्य अरचनायाम्
भाग्य-नाम
भाष्य-नाम
भास्कर
रामानुज
निम्बार्क.
mm अधेकरणस्य रचनायाम्
अधेकरणस्य अरचनायाम् १ अधकरणदोषसमप्टे.
२ सूत्रपाठे ० ३ सूत्रयोगे
५ सूत्रग्रहणे ६ सूत्रवर्जने
७ सूत्रक्रम वेपर्यये - दोषसमष्टेः ० ०
० . ० c
० ० .
u ० 6
. ० ० ० ० mm vm ० ० ४ सूत्र भागे
m
० ०
. v .
० " . x .
० . - . ०
. ." . .
० ___ -
मध्वः
80
हूँ
श्रीकण्ठ
१२ १६
श्रीकर १०९ प.भ. ४६ ३० विज्ञानभिक्षु । बलदेव र
२० ४१
६१.
५
|-te perwhere we / • • Iv |

Page #93

પ્રથમ વાવ–પ્રશ્નગર વનવાન મિત્ર બમ્પત્યકક્ષાનતત્તાત્ વુિ વિપપુ માતે પ્રત્યે વો સંન્યા –
? દરે ક ા | ૬ | બીકે ૮૨ રોજ મારે
ક | શ્રી રે ૧૨ ) રૂ રામાનુને ૮૬ ,, | ૮ | વેરાને ૨૦૪ જ નિખ્યા ૧૨ , ' ] | વિનાનેમિલી ૨, પા મળે ૪૭૦
૦ ૧
૦૪ - મર્યાન્તિા વિનાનમિગુપયો પરનિયામાવાવ પાશ્વતા અન્ન દયતે I અધિકાર"
નાડાવનાનન્યવોપાળાં પરિમાને પ્રતિપસત્યાત ગ્રાપિસ્યમેવ તો મવિશ્વતિ તત માવીનન્તાવનીન-વાવિયા નવ વિવેવિતમ્ લા અધિછળ નનાનિયાવિજળન ઉતરવું વિવારિતા વેર હોવા સામાન્સેળ નિર્ણયોદ્ય કૃત ' વિર તુ દ્રિતીય પાસે કવયિતે. બંધારણરવનાયા નિયમાનપૂર્વક વિવેનનું બન્યસ્થ વૃતીયે જે રિપતે એ તૈયપ સ્થાપિ અનિમકનું –
નિયમલાપમ્ પાધિવામાન્
પિનળસ બરિપરા | અપિરોપ माप्य-नाम
૨વનાયામ્ | બનનાયામ ! સમષ્ટિ નો-માખે
છે.
માર )
રામાનુn
નિના
२३
શીખ 9 (પ્રીતિ વમ 9
PR
३५
।
२४०
| મણિ ૨૭૬
४१६ પત્તિના નિયમસાપેક્ષાધિtખરવનાવિવાપાટે રમાય વોપામાવ, માસ્ટરમાવસ્ય તોપત્રયમ્ ત્યાદિ દાતા રૂં જ માનીનવિષયે કાપીનાનામેવ કામાખ્યાપિક્યમ્ ક્લેિવ સિધ્ધતિ | ત્રિપાશ્વવિપુ પ વિપપુ સુન્નાઇ તું હમેવ ! રતિ શ્રીવિજ્ઞાનન્તપુરી-વિનિતે વ્યાસપતિ-
પ્રમાનિને પ્રથમ પર !

Page #94

अधिक सम्पत्यनुसारेण निर्णयो नाम દ્વિતીયઃ પાવુઃ । ઉપોદ્ધાત.
વિમિત્રમતાવર્જીનિા સૂત્રવ્ય યાતળા વાનામ્ આવાયનાં મધ્યે ચેષાના અપસંત્યગળાન્તાંતાદ્ અધિષ્ઠરળ-(નનાનિયમ-નિરપેક્ષાધિળાવિ-વિષયેવુ તથા સૂત્રપાતા વિવિષ્ણવષયેવુ ચે દ્દોષાઃ સન્માવિતત્ત્વન પ્રવતિાઃ પૂર્વસ્મિન્ પાડે, તેષામ્ બાવાએ તથા તેષાં તોખાણા T પરિાળનાર્થ વા. સરળય સૈતિા અસામિ, તથા ૪ ચતંન સમાત્ય પ્રરિીત ૮૬ પત્ર, તા. પુર્વ સરળચ. મેળવાની પ્રયિષ્યન્તે । તેન ભાર્યાંળા નામાનુસારે ઢોષાળા સંસ્ત્યા તેવા વવું, તથૈવ તેમાં વૈશ્વિયં ગુરુત્વ ધુત્વ ૧ સર્વ પષ્ટતયા નોનું શયતે। અધિરબરનના-નિયમસાપેક્ષાધિપરનાવિવિયેષુ યાદશવોષાનોવિવાર ં તત્ તુ તૃતીયે પાવે
પ્રાચિખતે ।
सरणिपरिचय
તાતા સરણીના યા પ્રથમા સરઃિ તત્ર મતમેàન સૂત્રતંત્યા, પામેવા, સૂત્રષામ:, અધિરગસત્યા, ધિરણાન્ત તસૂત્રસંત્યાઃત્યાવિ સર્વ સંતિમ્ । વિર્યમ્ ઐસા પ્રથમાયા સરળ્યા દ્વાવર્ગ વૃક્ષાઃ વિરવિતા તંત્ર પ્રથમક્ષાાં સૂત્રાળ મિસંહ્યા, દ્વિતીયજ્ઞાર્યો મતમેવેન સૂત્રપાત, તૃતીયક્ષાયા પ્રથમતઃ શરમતેન પાવાનુમિસૂત્રસંન્યાઃ, તતો મન્થસ્ય ગાવિત. અન્તપર્યન્ત મિસૂત્રસન્યાઃ ૬ નિવદ્ધાઃ । અર્થે ધૃતતંાદયસ્ય અધઃ અધિરળસંહ્યા, તત. અધિરખાન્તયંતસૂત્રસંન્યા, તતઃ પ્રત્યે સૂત્રસ્ય અધિરણીયસૂત્રસન્યા છત્તા ચા ૨૬ સંત્ય “સર્વત્ર પ્રસિદ્ધોપવેશાત્” કૃતિ સૂત્ર ( )અં: પ્રથમ ધ્યાયદ્વિતીયપાવપ્રથમસૂત્રસ્ય વોધ ( ૨૨ ) . આવિતઃ સૂત્રતંત્યાયા. પરિષાય, તતઃ શર્ર્ અદ્રયસ ધ ચ ( ? ) અ. સ તત્ પાદસ્ય શ્ચમાવિણસ્ય જ્ઞાપ, તતઃ યઃ ( ૮) અ, સ ધૃતધિરણે અમૂત્રાળિ વર્ત્તત્તે ટ્યસ્ય જ્ઞાપઃ, તતો ચ. ( ? ) અં· સ તેવુ અનુ સૂત્રપુ તત્સૂત્ર પ્રથમન્ દ્ર્યસ્ય વોધતિ વોન્દ્વવ્યમ્ । તત્ સર્વ તૃતીયક્ષાય ચરમતેન પ્રત્તમ્ । તત વતુર્થક્ષાયા મારમતેન ગમતાનુષીં તાવત્ સર્વ
ગિતમ્ । તત. પદ્મમકાયા રામાનુનમતેન તથૈવ તમ્ । અર્થ ઋક્ષાય િનિમ્નામતેન, મામલ્લાવા મધ્યમતેન, બમક્ક્ષાયા શ્રીમતેન, નવમાાયાં શ્રીરાપરનામશ્રીપતિમંતન, જગમલાયા છમમતેન તથૈવ પ્રતિમ્ । પરન્તુ ાવથા ક્ષાયા વિજ્ઞાનમિમતેન, હાવાં સાન્તિમહ્તાયા વદેવમતેન, ચૈત્ર પ્રતિપાવાનુમિસંખ્યા, તતઃ આચન્ત

Page #95

दितीयः पाद: --मधिसम्मपसारेण निर्णय बसन्यान्येतद् इयमेव मम्, ततमम्याद्यनिम्न अभिपरमायाति न तम,तेषा आधुनिक वात, मुद्रितमन्य तेपाम अधिकारवादीनाम् अमगित पाय । ण्यं च तटेन सय प्रश माया सरण्यासंगितम् | पतामेय मुम्मामाणिम आनन्य अपरा पद्धप' सरपप संचयिन्ते, विपतमाय । ततपय यधारथानं प्रदयिष्यन्त ।
माप नियमितपणनम् यंत्र मरणिम य मंभपार्थम-~'मा बर्ष ५ मतपोधक । 'श्री वर्ण श्रीमतयो र । "गा वर्ग मा करमतमोधर । 'धीय इतिपय श्री सपरनामीपतिमतपोधकम् । 'ग वर्ण रामानुजमतपोभर । 'य यर्ष ५ ममतयो ग्य। 'नि धर्म निभाई मनपा 'यि यर्म विनामि मतमोधर । 'म' यर्ण ममतपोधप । पर इनि वर्णद्वय नदेयमतपोधकम् ।
+ति मतिरित नपाधक xपिड पाठान्त पाधा

Page #96

९०
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
२ कक्ष
३ कक्ष
४ कक्षा ५ कक्ष
१ कक्ष क्रमिक सख्या
सूत्रपाठ
शंकर
भास्कर रामानुज
અથાતો બ્રહ્મનિજ્ઞાસા
शरा१
१११११ ૨૨. २।११
जन्माघस्य यत.
રીર २।११
ચાર २१२१
जन्माघस्य यतः शास्त्रयोनित्वात् [व]
શાસ્ત્રોનિત્વાત
३।३ ३।११
३३ ३।२१
३३३ ३११११
तत्तु समन्वयात्
४४ थाहा
४।४ ४१
४।११
५७१
५७१
५८१
गौणश्चेन्नात्मशब्दात्
६६ ५७२
६६ ५७२
५१८२
७७
तनिष्ठस्य मोक्षोपदेशात्
७७ ५७३
তাও શોરૂ
દેત્વાવનાવા
नि ८८
८८ ५/७४
७४
૮૪
Ele
+ प्रतिज्ञाविरोधात् [रा, नि, श्रीप, श्री]
स्वाप्ययात
हा ५७/२
२०१०
૮૬ १११११ ५८७
गतिसामान्यात
१०.१० ५७६ १११११ ५७७
५/७५ १०११०
Sીદ १११११ ५७७ ફરાફર ६८१
श्रुतत्वाच्च
१२।१२ ५1८1८
१३।१३
આનન્દમયોડમાસાત્ विकाराच्दान्नेति चेन्न प्राचुर्यात તવ્યપશાસ્ત્ર
१२।१२ ફોટા? २३३१३ દાર
१३।१३ દીદાર
१४।१४ દારૂ
२४।१४ ६।८।३
१४.१४ દાદાર १५.१५ ६।८।३ १६१६ दादा
मान्त्रपणिकमेव च गीयते
દષ્ટિ
દાદા

Page #97

9
2
३
E
५
७
६ कक्ष
निम्बार्क
.
Σ
१०
21
१२
१३
१४
?|?
21915
રાર
શર્
३३
३|२||
४
१७.
RIર
છોટા
६/६
४८२
७७
४८३
टाट
४८४
ElE
air
ܘܕܐܘܕ
પ્રાર્
११ las
१२।१२
४८८
१३/१३ १
१४|१४
७/८२
७ कक्ष
मन
१६/१६ ८४ ।
११
1215
શર
२११०
३३
३१ ॥
४४
४११११
'"
'1917
.
६।५
५१७/२
F
の
७३
વ
11918
हा
पा७५
१०/१०
ि
११११
のの
१२/१२ ક્ષાર્
८ कक्ष
श्रीकण्ठ
१६
31919
શરુ
२१ ॥
३३
शश
४
४११६
मयमा सरणि ।
९ कक्ष
१८
६६
- ૧૮ાર
19
cle
८३
८४
ElE
'३८५
helt
१०१०
· 1413
११११
6121.
શ
+166
१३/१३
દુર્
१३/१३ १४१४
દ્રાકાર । દ્ાાર
1
१५/१० १६/१६ FICHE ६४४३
પ્રીતિ
1
ܕܐܕ
$1912
શરૂ
२१॥१
B
31919
४|४
४|१|१
ܨ
1412
६ ६
१८२
の
Jera
ટાટ
41413
E/E
·141
१०/१०
दि
htt
८७
Tuls
2019
२५/२५
१५/१५ ५८३ ફાટાર્ દ્દામ ६८३
શર
le
१३/१३
FICI
१४|१४
દાર
१० फक्ष ११ कक्ष
२ कक्ष
ધર્મ વિશ્વામિત્રુ પદેથ
$17
?!?
$19 19
ગર
२११११
३३
३१११४
કાર
४।७।१
|
४७१२
६ ६
४३
616
४४
८८
४७५
EVE
४७६
१०/१०
NOHA
શ
१३/१३
पाटाई
સારૂ
}
४४
elen
६ ६
હાડ
ረረ
EIE
१०।१०
११।२१
१२/१२ १३/१३
८२
१४१४
912
gur
રાય
३३
४४
६ ६
616
टाट
११११ १२।१२ १२।१२
८१
९१
EIE
ܘܙܐܕ
११।११
१३/१३
१४ १४
१७।१५

Page #98

૦૨
× જ્ઞ
વર્ષમ સંૉ
F
૮
દ નેતરોડનુ૧પો
મેદ્રવ્યપદેશાવ
कामाच्च नानुमानापेक्षा
અસ્મિન્નય = તોમાં ગસ્તિ
અન્તસ્તહર્મોપદેશાત્
મેદ્રવ્યપઢેગાન્તાન્ય
બાલચર્જિનાત્
ም
૨૦
શ્
૩
ઢ
܀
વ્યાસસમ્બત-પ્રભસૂત્રમયનિર્ણયઃ
२ कक्ष
મૂત્રપા
× માન્તીબૈજમેય પીયતે [ શ્રીવ ]
× માન્ત્રમેિવ રામ્યતે [ 4 ]
2:
બતાવી માળ
ज्योतिधरणाभिधानात्
ઇન્ડોમિધાનાન્નતિ ચૈન્ન તથા નેતોડપાનિયાનાત્તા દિ તર્ધનમ્
t નિપાવ્યપને ગોપપસંધ્યેવમ
ક ઉપદ્રેશમનાર્જન અંન્નોમસ્મિલબ્ધ
विरोबान
. j[q!*vPage #99

દ
''
..
FE
૬ A
निम्पार्क
૨૦
રા
==
w
૨૫
.
૭
૧૮
ર
SE
••l
}¢¥¢
tele
rel
• ૧૫
૦૦
• le
RI
I
૨૦૦
ગર
રૂાર્
G[1]!
સામ
|!!
**
erut
**
છાર
•sv માર્
ર૮
માઇ
શરદ
solul
३०/३० torie
૭ {
મમ્મ
E
દાઢ
's18
६६
vete
las
tele
Je
૨૦૦૦
હાર
[r
vap
શર
||.
P3
{1} |?
જાન્ય
{lko
'
921319
२६/२६ vlZl
Sele
VIR
૨૮૮
5-1819
EIRE BR
સ
પ્રીછ
1
gle
suin
મા સરકિ
cle
allo
TUE
CIPE
२०|००
stee
l
24
|૨
ફાર૩
EIFIF
vl8
$p]k{k
સ
alt
રા
માર
પ્ર
pra;
૨૮ blee
E
રામા
३०/३० માર
વસ્
પ્રીપતિ
१६।३६
६५
の二つの
દ્દા¢l*
che
શાદ
REIFE
દ્દા૧૭
२०/२०
II
સારા
lls
°°°
હારા
-ălă
!!!
#1919
શ્ય
ર
reviv
૧૮ tele
રામ
Blર
vol vvEf 198
પત્રમ વિજ્ઞાનમિન્નુ પીપ
88
• B vin
•ler
૩૫ ૦ BR
१६।१६
'l;
TITE
- as
ven
vi
TRIE
ફ્રાન
૨૦/૨૦
દ્વાર
રાજ
२६/२६ volutp શાર
grip
ગર
altb
૭૨૭ સાસ
volviŽ
માર
ગ
ગારી
દાકાર
ારદ્દ
દાકાષ્ઠ
રહ
pealt
૨૮૨૮
બાર
१५६॥६ IIF
10170
deva
vet
२०/२०
21121
શ
કારર
જાફ
२६/२५
asts
રા
ર
९३
CIE
vate
TEITE
૨૦૨૦
રામા
રા
ફારસ
જાગ્ય
૨ા
રા
૨૧
૭૭૭
શર

Page #100

९४
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णय:
शंकर
भास्कर
रामानुज.
३०
३०१३० ११॥ठा३
३०३० ११४३
३१३१ ११४।३
३१॥३१ ३४३१ ३२०३२ ११४।४ १४४ ११४४
क्रमिकसंख्या
सूत्रपाठ શસ્જિદઈયે તૂપશો વાવવત્ ३१ जीवमुख्यप्राणलिंगान्नेति चेन्नोपासा
विध्यादाश्रित स्वादिह तदयोगात् द्वितीय पाद ॥ ३२ सर्वत्र प्रसिद्धोपदेशात् ३३ विवक्षितगुणोपपत्तेश्च ३४ अनुपपत्तेस्तु न शारीर રૂલ વર્મર્તવ્યપરાવ
વિરોષાત્ રૂછ ઋતે ३८ अर्भकोकत्वात् तद्व्यपदेशाच्च नति
ચેન્ન નિવાધ્યત્વાવ વ્યોમવર્ગ x तद्व्यपदेशान्नेति (भा)
११३२ १८१ શરૂ૩. १।८।२ રૂારૂક રીટારૂ ४/३५
१८१ રાફર शदा२ ३।३४ १।८।३ ४३५ १।८४ ५।३६ १८८५
१३३ १।८।१ २०३४ शदा२ ३.३५ श८३ ४.३६ દ્રાક્ષ
५/३६ १८५ ६।३७
१८५
६३७ १।८६
१।८।६
७।३८ ११८७
કારૂક ૮૭
७।३८ १८७
३६ सम्भोगप्राप्तिरिति चेन्न वैशेप्यात्
८३६ ११८८
८४० १।८।८
८।३९ શ૮ ६४० રા૬િ
४०
अत्ता चराचरग्रहणात्
हा४० २।२।१
६।४१ २।४।१
४१ प्रकरणाच
१०॥४१ રાવાર
१०.४१ શરાર
१०१४२ રાણા ११॥४३ રાછા
કર યુદ્ધ પ્રવિણાવાત્માનૌ હિ તનાત
x गुहाप्रविष्टा (श्रीप)
११।४२ ३।२।१
११।४२ ३।२।१
४३ विशेषणाच
१२।४३ ફોરાર
રાષ્ટરૂ રૂારાર
१२।४४ રાણા

Page #101

३०
#
૩૩
૩૨૩
st
૩૪
३०
३७
૩૮
નિમ્યા. મધ્ય
37137 taxi?
४०
દ્વાર per218
કર
७३७
૩૬ }}l
શષ્ટ
શાર
શપ
ven
કર્ણદ
term
૬૮
Hel
BBE
19
lo
na
B
શાય
voř
ગાર
res
રાષ
' રમ 98 શર
३०/३० શાર
ગર્
t lalb રામજી
}¢{r
મર્ १३३
''
રાષ્ટ
રામ
lap
૩૪
ગાર્
ધણ
res
०३६
૫૮+
૬૭
talk
૭૩૮
As
IBE
ble
eteo
શરીર
of†
શાર
નવમા સાનિ
ચીખ પ્રીતિ
}}}
Va કાર્
૫૪૦
શાય
३/३०
ગદ્દાર
ધ્રાÇ
५/३७
રા
ર
૬૮
શષ્ટ
GE
ग६७
B
રારા
Bo
ગદ્દાફ
પુર
વાર
reten
માર
૨૩ શમ્ર શર પ્રાસર
83
૨૦ vaa
મર
clt
૨૩૪
l
३ ३५
ગાર્
HBE
ગાઇ
vne
ver
દારૂ
शाद
શા
રાષ્ટ્ર
vour
શાર
! '
१११४३
દ્વારા
રામ
શરણ
પામ વિશ્વામિત્રુ પદેય
શારદ
३०/३० ३०/३०
votal
३०/३० rub
tak
Bl
શમર
BR
શર
ભ્રુક્
સાક
GIZE ૭૨૭
-
શ્યામ
me
ce॰ de
ટાટ
પ્રાર
* ફ્
રા
દાદ
રકાર
ERE
ફાશ,
१०/५०
રાર
११२४१
છારા
KaR vPR
E
શર
રાર
ક
યાદ્
દા૭
૭૩૮
RE
રાઇવ
plat
શર
ર
3
९५
રાર
૩૩૪
{Þ
• E
G
બ૩૮
ર
ટાર
volt
ર
શર્

Page #102

९६
व्याससमत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
सूत्रपाठ
शंकर
भास्कर . रामानुजः
क्रसिकसंख्या ४
अन्तर उपपत्ते
।
१३।४४ ४/५१ १४१४५ ४५२
કાક ४५/३
१३४४ ४।५।१ १४।४५ ४।५।२
४५ स्थानादिव्यपदेशाच्च
१३४५ ३१६१ १४४६ ३६२ १५४७ ३६३ १६४८ ३१६४
१५१४६ ४५३
४७
१६४७ ४५।४
१७३६ ३६५
१६४७
४/५४
१७१४८
१७४८
४८
१८५० ઉદ્દિદ
१८४६ ५३२१
सुखविशिष्टाभिधानादेव च + अत एव च स ब्रह्म ( रा ) + अत एव च तद् ब्रह्म (नि) + अत एव स ब्रह्म (श्री) श्रुतोपनिषत्कगत्यभिधानाच x त्यभिधानात् ( भा० ) अनवस्थितेरस भवाच नेतर ' અન્તર્યાધિવાઢિપુ તદ્ધમપદેશાત x तद्धर्मव्यपदेशात् ( शं, व०) x देवाधिलोकादिषु (भा०रा०
नि० श्री० ) न च स्मातमतद्धर्मामिलापात् x लपाछारीरश्च ( रा० श्री०) शारी(श्चोभयेऽपि हि भेदेनैनमधीयते । x उभयेऽपि हि भेदेनेनमधीयते
(रा० श्री० ) ४ न शारीरश्चोभयेऽपि हि भेदनेन
__ मधीयते ( नि०) આદધત્વાઢિપુણો ધર્મો
१८४६ ५३११
१६५१ કરાર
१६५० १३३२
१६५० ५.३।२
...
२०५२ ४३२
५१
२०१५१ ५.३३
२०५१ ५।३।३
२११५३ ४।३।३
પર
२११५२ ६३.१
२०५२ ३१
२२२५४ ५३१

Page #103

મયમાં લગિ
૨ x ૨
-
બીપતિ યમ વિજ્ઞાનનિ પકવેવ
નિખ્યા
१३।४५ એક કાર
२४४६ Bદર
રૂઢિ ૧૩૪ *
પણ પડ શરૂ૪ રૂાજપ ઝાડા પણ १४.४५
- ૧૪ Bol૨ ५.पा२ ૬ %
૭ BIGI.
વાટ9 335 છાપાર વધાર १४४६ ૨૪૪
५५२
ટa
aa
vaa
a
- રાકેa
પાક
પાક
૪l
ઉપ2િ
ટal
8ાદા
ટai
Blue ૨૭ષા કાક૭ ૨૭૪૬ ૭ ાિપ
ધ
કિટ ૪૬ ૪
१६४६ ધાણ
oછાંટ
a
. 22
જa
૨૭૭ ५५.५
કાઢ૮ ૨૪૮
કે
४५.५ ૨૮પ૦
રૂ.૧
૨૮ષદ
પારૂાર
૨૮ee
૧૮૮૮ દાર
૧દા૨ ५३१
૨૦૨
બ૦ બાર
પરેશર
५३२
१६४५०
१६५०
દાર
૨૦૧૨ ૭l૨૨
ભાર
૨૬ પિરિ
olo૮ ધરે.
૨૦૧૨
૨૦૧૨
२१५३ ૭૨
દર૪િ વાર
૨૨.૨ દારૂાર
૨.૪ ૨૩ શ્રાપ વાર થાય
છે
સા૨ ૨૨૨

Page #104

९८
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः)
क्रमिक
शंकरः भास्कर रामानुजः
सूत्रपाठ.
संख्या
५३ विशेषणमेदव्यपदेशभ्या च नेतरी
२२।५३ ६।३।
२ २३.५४ દારૂ
२२५३ ६३२ २३५४ ६३३
२३१५५ ५/३३२ २४ा५६ ५३।३
रूपोपन्यासाच + प्रकरणात्
(बल०)
२४१५५ ७६१
२४१५५ ७६१
२५/५७ ६।९।१
વૈરવાન. સાધારણશન્ડવિરોષાત
वैश्वानरसाधारण--(बल०)
२५:५६ ૭ીદાર
२५/५६ ७६२
२६५८ દાહોર
ર૭
२७१५६ દારૂ
२६/५७ ७३
स्मय॑माणमनुमान स्यादिति શદ્વાદ્રિોડક્ત પ્રતિષ્ઠાનાનેતિ વેન્ન तथा दृष्टयपदेशादसम्मवात પુરુષમપિ તૈનમીતે x प्रतिष्ठानान्नेति (भा० ) * પ્રતિષ્ઠાનાન્નતિ વૈજ-પુરુષ
विधमपि (म०) x प्रतिष्ठानान्नेति चेन्न पुरुष___मभिधीयते (नि.) x दृष्टयुपदेशसम्मवात् पुरुष
विधमपि यते ( बल०) अत एव न देवता भूतं च
५८
२७५८ ७९।४
२७५८ ७४
२८४६० ६६४
२९/६१
साक्षादप्यविरोधं जैमिनि
२८/५६ ७५
२८१५६ ७५
६०
अभिव्यक्तरित्याश्मरथ्य
२६६० ७९४६
२६६० ७६ ३०६१ ७६७
३०/६१ ७७ ३१४६२ ૭૮
મનુસ્મતેવરિટ સમ્પરિતિ નૈમિનિસ્તથાદિ તથતિ x स्तथा दर्शयति ( श्री५०)
६५ ३०॥६२ ६६६ ३११६३ ६७ ३२६४ ६६८
દર
३१४६२ ७६८

Page #105

५३
७५
tata
५६
५७
५८
'E
१०
६१
६२
નિમ્યા.
२३/५४५५
દ્વાર
२४/०६
६३
२५/५७ It
२६१५८ બાર
२७१५६ ७१६१३
२८/६०
શર
GG
३१/३३
બહ
७६
મમ્મ
શ્ય
२२५३
દાકાર
२३/७४
६०३/३
२४/५५ ७६१
२५/५६ ७२
२६१७ ७३
२७१५८
७६
२८/५६
प्रथमा सरणी १ १ २ पा
श्रीक ए
ચીપસિ
२३१५४
२२१५४
ટોફાર
શાર
३१/६२ ७
રાહ્
દ્વાર
२५१५७
ઘુઘર
२६/५८
ક્ષાર
२६/६०
३०/१२
३०/६२ ७६६६ IEF हाहा६
३०२६ ३१६३
२७१५६ LIB
२८/६०
દાદાજી
Elફ્ર
६६५
ક્રોફ્ટ શાટ
२३५५५
६।३५
२४/५६
७६१
२५/५७
હાદાર
२७१५६
२८/६०
७६५
२९/६१
६
३०/१२
२६/५६
२६/५८ ૭૬ ૩ टाहार
BIG
३२/६३ HEIC
મેં વિશ્વામિતુ પર્નય
२२५२
७३२
२३५६
७াছই
२४७५
दाहा
२५/५७
टाहार
२७१५७ दाहा४
२८५८
21814
२६७६
ડાદાદ
३०/३० ረዳሉ
३१/६१ દાદાવ
રાપર २२/५३
२३/५४
२४/५५
२५/२६
२६१५७
९९
RAME
२६६०
२३/५४
२४/५७
२५/७६
२६/५७
२७१५८ २८५६
२७१५८
२६/६०
३०/६१
३०/११ ३१/१२
३१/६२ શમ
60

Page #106

१००
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२ पाः)
क्रमिकसंख्या
सूत्रपाठ.
शंकर
भास्कर
रामानुज.
३२।६३ ३२६३ ३३६५ જામનન્તિ જૈનમસ્મિનું
કીરીટ છાણા દાહોદ प्रथमपादस्याधिकरणसख्या +११ + ११ +११
માહિતીધરબસંત્ય ૨૮
१२६४ १७१
श६६ श६१
तृतीय पाद. સુસ્વાચાયતન સ્વરાષ્નાત મુક્તોપમૃધ્યપશાત્ x व्यपदेशाच ( रा०)
११६४ १७१ રાજ १७२
२०६५
१७।२
२.६७ ફાર
३२६६ १७।३
३।६६ २।७३
નાનુમાનમચ્છવ્વાત x नानुमानमतच्छन्दात् प्राणमृच
(रा० श्री०)
३२६८ श६३
प्राणमृच्च
४६७ ११७४
४६७ १७४
મેતવ્યપાત - भेदव्यपदेशाच्च (रा० पल० )
५६८ १७५
५।६८ १७५
४ा६६ श६४ ५/७० १६५
६६६ १७६
प्रकरणात x प्रकरणाच ( भा०)
६६६६ १७६ ७७० १७७
स्थित्यदनाभ्या च
৩৩০ १७७ ८७१ शरा
६७१ ११६६ ७७२ श।
८७१
२।२।१
भूमासप्रसादादध्युपदेशात् ધપત્તેિશ્ચ
६.७२ Rોરાર
६७२ શારીર
८/७३ ચારાર
अक्षरमम्वरान्तधृते.
२०७३ ३३१ १९७४ ३।३।२
१०७३ ६७४ ३।३३१ ३।३।२ १२७४ १०७५ ३३२ ३३२
मा च प्रामनात

Page #107

१०१
। अयमा सरगि १ अा ३ पार નિપાર્ક મખ્ય ધષ્ઠ થપતિ પણ વિઝાનબિડુ પડે
३२६३ .....
३२६४
३१६५ ૨ દઉં +१०
३२१६३
છાલા +१२
३३१६५
ઘટાદ +१२
३२१६४३२१६२ હાદાદ
र
દ્વારા +१२ +१०
१६४
२६
श६६ ११ २२६७
श६४ ६६
७१ शर २१५ २।६७ १७२
६२
श६५६३ १७१ १.७१ २६६
१७२
२६५
२६६
७२
५५
૨૬૮ ७३
३६६ ७३
७ ७३
1
३६६
३६७
३१६८ १६३
४८७ ७४
ક૬૮ ४६६ १७४१७४
કાદ
કાફ૮
११७४ ५७० १९७५
૮
४६६ ११६४
५६६ १७५
२७५
५६६
६६
॥७६
६६६ १७६
५/ ७ पदा५
६७०
अद
६१८ Flora
६१६६
६७०
७१७२ १७७
७७० १७७
७७१ १७७
७७०
६७१ २६६ ७७२
७७१
७३
८७२
ચરા
८७१
શરી?
E७४
दा" शरा ENER २।०२ २०७२
६७२
७६६ १७७ ८1७० २१२१ ६७१ ૨૨૨ २०७२ ३३१ ११७३ २३२
६३
८७३ २२२ E७४
२।२।२
८७२ રોરાર ६७३ વાર १०७४ शार १११७५
२
१०॥७५
७३
र ३१
२०७३
२०७४
१९१७४ २०७५ शार ३२२ २२
१९७४
१९७५

Page #108

१०२
क्रमिक
સંસ્થ્ય
७५
७६
のの
७८
७६
અન્યમાવવ્યાઘ્રોમ્પ
ईक्षतिकर्मव्यपदेशात् स.
दहर उत्तरेभ्य.
गतिशब्दाभ्या तथाहि दृष्टं लिंग च
X - तथा दृष्टं ( वल० )
धृतेश्च महिनोऽस्यास्मिन्नुपलब्धे.
प्रसिद्धेश्च
इतरपरामर्शात् स इति चेन्नासम्भवात्
उत्तराच्चेदाविर्भूतस्वरूपस्तु
X उत्तरश्चेदा
સન્યાર્થા પરામર્શ
अल्पश्रुतेरिति चेत्तदुक्तम्
* अल्पश्रुतिरिति (श्रीप० )
८०
८१
८२
८३
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (३ पाः )
૮૪
८५
८६
सूत्रपाठ
८७
( श्री प० )
X
शंकरः
१२/७५
શાર
अनुकृतेस्तस्य च
अपि च स्मर्यते
x अपि तु स्मर्यते (नि० )
१३७६
४।१।१
રાન્તાદેવ મિત.
१४७७
पाटा१
१५ ७८
पाटार
भास्कर
१२/७५
શાર
१६७६
५८३
१७/८०
બટાક
१३७६
४|११
१८८१
पाढा५
अपि स्मर्यते (म०, व०, वर्ल०,)
१४७७
५८१
१५/७८
५८२
१६८२
पाटा६
२०/८३
५८७
१६७९
५८३
२१८४
पाटाट
रामानुजः
११७६
શાર
१७/८०
पाटा४
२२३८५
દ્વારાર
१८८१
५/८५
२३।८६
હારાર
१२/७७
ટાર્
१६८२
शटा६
१३/७८
५/१०११
२४।८७
ગાર
१४७६
५/१०/२
२०/८३
२८७
१५/८०
५/१०/३
२१।८४
पाटाट
१६/८९
५/१०१४
१७८२
५/१०/५
२२३८५
६।२।१
२३।८६
દ્દારાર
૮૮૩
५१०१६
१६८४
५/१०/७
२०१८५
५/१०/८
२४१८७
ગરાર
२१।८६
५१०६
२२।८७
५/१०/१०
२३ ८८ દારાષ્ટ્ર

Page #109

મયમાં સરળ છે આ 3 પાક
૨૦૩
નિમ્બા... મધ્ય
મીક શોપતિ વામ વિણાનમિલ્લ પકવ
કાય
સ, રાહ૭ રા૫ ૨૬ ૨૨૭૬ ૨૪ ૨ા ૨૨૬ ફાર ૩ Rપs 33 ૩/૩
૨૭૭ ૨૭ ૨૭
૨૩૧ ૨૩૭ gla રાદ ૧૪૭૭ ૬૪ ૨૪% ૨૪૬ પણ બ્રિટા? પછી પોટા, ૨૮
૨૪૭૭ ૨૪૪ પ૮િ૦ ૩૮ ૪૬ ૧૭૬ ૧૭ પણon l૮ર ધltofર પ૮ર on૮ર
૨૫૭૮
8419€
SI૮૦
૧૭૮
સાથે t૮૦ ધા૮૦ પર દારૂ પDon l૮ ૨૭૦ ૭૮૦ ૨૬૮૫ ૧૭૮૪ hole l૮૪ ૦૪ ૮૪ તા .
દ્વાર
પાધિ | F દ૪િ ઉદા૨ ૨૮૩ * પારદ્દ ૮િ૬ blo
પાર ૦ળ૭૬
૮૪ ૨૮૮૦ ૨૮૧
બ૮૫
૮૮૪
૮૯
૧૬૮૧
૪૮૬
પ૮૮
૨૦૮૩
૨૫૮૪
૨૦૬ ૨l૮૨ દી# ૨૪ ૨૦૯ Joi૭ ૮૭
૭ ૧૮૭ કદા ૨૫૯ ૨૪ ૨૧
૨૮૨ કા૮િ ૮૮ ૦૮
૮૮ ૨૮૧
રાક શાક
૨ચ૦ Hol:
રાજ દારા
૨૨૮૪ દરાર
વરાટ
રવાદ
al૮૬, ૨૨૯
દારાણ રરા૭ ૨૭ વાગ૨૦ કરિાર
२३१८६
૨રા દર
૨૩૭
२३३८५ ६२२ રા કરા
૪૮E 9 દાવા
-
૨૪૭ કરાર
૨૮૮ દાવા
w૮૮ કરાર
ર૭ &ાટ૮

Page #110

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (३ पाः)
रामानुजः
१०४
शंकर भास्कर
सूत्रपाठी
२४८६
क्रमिक
२५.८८
२५1८८८
६।२।२
७।२।२
संख्या
७।२।२
२५।१०
૨૮૨
२६॥८६
हयपेक्षया तु मनुष्याधिकारस्वात्
७५.१
८८
८८१
૮૮૬
२६०६१ ७।५।२
२७।६०
તદુપડિ વાવરાય સન્મવાત ४ तदुपर्युपरि- (श्रीप०) ४ तदुपर्यपि च - (व०) विरोधः कर्मणीति चेन्नानेकप्रतिपत्ते
તૈનાત x- प्रवृत्तदर्शनात् (श्रीप०)
२७१० ८।८२
૮૮ર
२७१६२
२८६१ ८1८।३
२८६१ ८८।३
७५३
६१
शब्द इति चन्नात.प्रभवात् प्रत्याक्षा-
नुमानाभ्याम् x चेन्नान्त.प्रभवात् (श्रीप० ) ।
२८६३ ७५।४
२६६२ ८८४
२६१२ ઢાઢાષ્ટ
६२
अतएव च नित्यत्वम् x अतएव नित्यत्वम् ( नि० )
२६६४ ७५५
३०॥६३ ८८५
३०१६३
८८५
समाननामरूपत्वाचावृत्तावप्पविरोधो
दर्शनात् स्मृतेश्च x रूपत्वादावृत्ता (व० ) x -विरोधदर्शनात- (वि० )
३१६४
३१०६४ ८1८६
८८८६
३०६५ ८।३.१ ३१६६
३२२६५ ८८७
દ્વાર
मध्वादिषसम्भवादनधिकारं जैमिनि १५... ज्योतिपि भावाञ्च
३२।६५ ८८७
x ज्योतिपा भावाच ( श्रीप० )
३३६ ३३६ ३०६७ दादाद टाट ८३३
६६
भावं तु बादरायणोऽस्ति हि

Page #111

( માની લ િરૂ ' , ૨૦૧૬ નિપા મા બીપક બીપતિ વન વિજ્ઞાનણિ થવા
૨૮ Gરર
૮ પરિવાર
સ્વા૮૯ કરાર
૨૨૮૭ Sાવાર
૨૫૮૮
૨y
६
।२
દ્દા૨
२५०
૨૮૬ ૮૮૬
૧૮
2.fo
રફાર ઢાઢી
૨૮ વાર
૨ ૨૭૬૦ ૨૨
દ્વાર G૮૨
૭૮ દ્વાર
PUEO
સ્કાર?
૮૮ર
૨૮૨ ७८३
૨ઢાદ દ્રાર
દર કાર
૨૮૬૦
२८ा
૮૮ર
૨૮૨
૨૮૨ ઢાઢાર
૨૮૩
૨૬IE ૮૮૪
દાદર ૮૮
२२ ૮૮૪
૨૯૬૨
રદાદ
EIR બ૮
૨૦૯ - બ૮૫
Bota ૮૮
વારસ ૭૮
ઉoiદક ૮૮૬
૨૦૧૨ ૮૮૧
iી દર
૨૨ ૨૬
૩૨૯ ૨ ૨૪ ૩૦ દર રૂાહત - ૭૮૬ ૮૮૬ ૭૮૬ ૮૮૬ A B ૭ ૨૨ ધ પદ, ૭ ૮૭ ૮૮૭ ૭૮૭,
ફરાર
३२६४ ૮૮૭
૨૨ ર
૩૨ હદ
કડ ૨૮ ૨૨ દક - ૭૮૮ ૮૮૮
શહ૭ ૭૮૮
૨ ૬૭ ૩ ૮૮૮ ૮૮૮
૨૬

Page #112

'
१०६
क्रसिकसंख्या
63
६८
६६
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२ पाः )
१०२
* भावातु
x भावस्तु
सूत्रपाठः
( भा० पाठान्तर. )
( चल० )
शुगस्य तदनादरश्रवणात् तदद्रिवणात् सूच्यते हि
x शूद्रस्य
( भा० पाठान्तर )
क्षत्रियत्वगतेश्चोत्तरत्र चैत्ररथेन लिंगात्
x क्षत्रियत्वावगतेश्च ( रा० )
* क्षत्रियत्वगतेश्च ( श्री० )
Xउत्तरत्र चैत्ररथेन लिंगात (रा०श्री०)
x शत्रियत्वावगतेश्चोत्तरत्र (नि०, म०, व० वल०, )
सरकारपरामर्शात तदभावाभिलापाच
१०० तदभावनिर्द्धारणे च प्रवृत्ते.
१०१
श्रवणाध्ययनार्थप्रतिषेधात् स्मृतेश्च
* श्रवणाध्ययनप्रतिषेधात् स्मृतेश्च (140)
x श्रवणाध्ययनार्थप्रतिषेधात् ( रा०, नि०, श्री० )
X स्मृतिश्च ( रा०, नि०, श्री० )
कम्पनात्
x प्राण कम्पनातू ( वि० )
शंकर. भास्कर
...
३४।६७
हा५११
३५/६६ हा५/२
३६६६ શાર્
३७/१००
हा५१४
३८/२०१
६२५/५
800
३६ १०२ १०/११
ટા૯૭ ६६५११
३५ ६८ हापूर
:
३६/६६ हा५३
३७/२००
६५४
३८/१०१ हा५५
३६।१०२ १०/१/१
रामानुजः
...
३३।६८
દાર્
...
Ple દાકાર
३०/१०० ६७३
३६/२०१
६७
३७/१०२
७५
:
३८/१०३ हा७६
३६ १०४
हा७७
४० १०५ १०/२/१
...

Page #113

( ૪ મયમા સમિર ૨ પાર |
૨૦૭
નિસ્વાર્જ. મખ્ય બીજ
રીપતિ પમ વિકાનમિજુ છ ”
३३१७
૩૬૬ ૨૭ ૨૮ ૨૯૮ સુકા ( હાર હરિ ૮૭૬ દાયર હાર
રૂકા ૭
૩૪૬૮
३५/६६
३५६८
૨૪૬
હરિ ३५/१०० CIVE
३५१०० ३५६८ CAR५२
३५/६७ ERR
E૬
ર...
- રૂટ ઉદાહ૬ રૂકા ૦૧ ૩.૦૦ ૨૬૮
પાર
३६६ બદાર દારૂ ૮૪ દારૂ
३६।१०० ૨૭૬૦૨ ૭૦૦ ૬૦૨ ૩૭૦૧ ૨૭૬૨ *** ટાદ દીપક
રૂ૭૦૦ રૂછા ૮૭, શ્રેષ્ઠ
૨૮૦૦ ૨૦૦૨ ૨૨
- ૩૮૨૦૧ ૩૮૨૦૨
૨૦૦૨ ૬rs,
૨૦૦૩ ६५
૩૮૨૦૨ ૮૭૬
રૂઘ૬૦૪
રાજ ૮૭૭
રૂદારૂ
ઉદી

Page #114

શ્વાસસમત-બ્રહામૂત્રમાધ્યનિરિક ( ૨ પા)
નિર- વી
રઃ મજ્જર રામાનુ
પતિનાત
૧૦
ગોડર્ધાન્તરતાદિપતિ
४०।१०३ ४०१०३ ४९०६ ફીફા શરા ફરાર ४११०४ ४११०४ ४२११०७ શરીર ફરાણી શરૂ ४२।१०५ ४२११०५ ४३१०८ રૂારા રૂારા ફરાર ४३।१०६ ४३।१०६ ४४।१०६ રૂારા રૂારો દારૂારૂ
ક યુવુમન્તનિ ૧૦૬ પરિબન્ને
ક્રિતીવિષાવાન્તાધિકરણ સત્યા +૯. *
માદિતોડધિજરગલત્યા–
૩૬
*
રૂ
૨૮
१।२०७११०७
१९९०
રાઉ૦૮ રા૦૮ રાફ શકાર
શકાર
વતુર્ય પા. ૨૦૭ આનુમાનિમામિતિ ચેન્ન શરીર
નવવસ્તકૃતિશયતિ ૨ ૮ અ તું તર્દતા
૪ ટર્મ તન્યાત (પ૦ ) જ તથનવાળંવત
* વજન (શ્રી ) બઇ પાન
૩૬ ૦૬ ૨૩૦૬ ૨૨ કાર
ડાર કાર
છોડ 213r
દારુ શડાટ કાર ? ? : 11.
છi૨૩ વાડા
?
રનન કરિ ખાન
? Pier.

Page #115

102
ܕܘܙ
201
1०६
tv
निम्याक
K{l{t
p
+10
=
've
१०६
∞
telly
gl{c
R
ર
ઇરા
નર
ܕܐܕ
st
L
ગર
શર use
10° l8 8
११ I
L
RIE
મા શ્રી પ્રતિ
volve°_!!૬
tell!
Lis vale
}}}{ln
tty !!!!
ધરા。。 elve
vli, UR
8lto llet
Ba
ܙܐܐܐ8ܙ
+' ૧૨
ht′
u
gies ४११०
ક્ષમ
leve
R
३११०६
IER
ܕܕܕܙ
प्रथमा सरणिः १ : ३ पा
Ly
દાર
ALLદ્
ܕ ܐܙܘ
lev
+{
સ
It
sin
२१११
કાર
?
R
ગર્
४|११३
iste
१११४ 11514
'
'
દો
use
golboy ४०/१०२
vir
]]!
ollot
gle:
L 1201}
Unto
શ
કાર
+v4
li૦૩_lba {
પાશ
loc ist?
l′૦૬
११७/२
li
{૭૩
વાર્મ વિજ્ઞાનમિનુ વેંચ
४० १०३ ४०/१०५
બાર
Trak;
૪૦′
રાય
LIB se
{1
+'.
Br
६।१०६
tist
Aks
(132
8
gitt
Use tise
l{c
isin
५।११०
usr
!
"
દા
' ર્
altog
કા૦
titv
શબ્દ
ght it°s
rot
४११०
5
ܐܘܘ
દાર
૪૦
११२०८
૦૬
ht
छो१११
પાર
ત્
६११३

Page #116

o o ૦
મિસત્યા
११३
'દ્
११७
૨૬ જ્યોતિરુપમા તુ તથા āધીયતે
વ્યાસસાન્ત-સ્ત્રહ્મસૂત્ર નિળયઃ (૨ II: )
܃
સૂત્રપાતઃ
to
महदुवच
× મહત્ત્વા= (મીં૦ પાન્તિ: ) '
નમસવવિશેષાત્
× નમસવવિરોષાવ (મા૦ પાઠાન્તર:)
T
× જ્યોતિરુપમાત્તુ ( ર૦, ૧૦, વૈં, વિ)
× જ્યોતિરુપમાત્તા ( શ્રીપ॰ )
v
૨૧૮ માળાયો. વાક્યરોષાત
પનોપદેશાન મધ્વાનિવનવિરોધ × વેશાય માતિ (વહ૦ )
મૈં સત્યોપસપ્રદાયેિ નાનામાવાવૃત્તિरेकाच
× ગ્રહળાવષિ ( શ્રી૧૦ )
× વાસવિશેષાત્ ( શ્રીપ૦ )
જ્યોતિષેષામસત્યને
× ૫સત્યન્સે ( શ્રી૧૦ )
ારણત્વન વાષુિ ચચાવ્યા
નિષ્ટોત્તે
x-નિપુ તૈયાવ્યા (શ્રી૧૦)
शंकर
७ ११३
११७/७
ટાo
રાષ્ટ્ર
...
१०/११६ શાર
...
६।११५ हा११५ રાશર
શાર
११।११७ શાર્
ક્રાફ્ટ
શાર
TlE TE
શાર
भास्कर
ધ્રા
કારાર્
७११३
११७७
...
ટોo
શાય
१०/११६ २/३/३
११/११७ શાય
१२/११८ શાર
le શાર
છા૨૦ કારાત્
માનુન
७११६
१७७
८११७
શાર
:
દા
રાર
१०/११६ શાર
...
११।१२० શા
શર
શાર
દશર શાર
કા૩ કાર્
...

Page #117

નિમ્પા
3
re
११५
RE
tis
BITTE le lie
૧૪
4
११६
atta
RIP
eve 21312
volve
૩
'
૦૨૦ LILL
૩ ધાર
રા
શરીર શષ્ઠ ર
૨૦ કાર્
સામ
મધ્ય ચીત્ર
Live
ete
શ
gla
P
પાર
દ
BALVE ૨૩૨
૪૨૦ AR 3
L I
′′][૨
।
યમાં સતિ ? આ ૨ વા
પ્રીપતિ
E
11319
{{{
rss
clus
k
ve 111120
ult
ive
ર
ܙܕܐܘܕ
In
શ
३५/२
શર 3-3
'
૪ ૧૩
३५१४
*।
L
८११५ ૮૩
ચાર
k
ame
૩
{e
ܝܕܘܕ ܘܘܙ
Kin
KRE
માર
પાર્મ વિજ્ઞાનમિષ્ણુ પત્નદેવ
ર
03 ૦૪
l૦
સમા
olst
१४/१११
ઘરડ
ele
Re
૧૩
E
૩૧૪
G
ફ્ર
ln<
૨૩૨
BIRE
lit
B
tolt'૬
ܢܙܨܙܙܕ
,
19 NE
řî
१४|१२०
। ।
ખ
UNL
..
ܘܕܕܘܕ
*
ve
RE
१३१२०
WIT

Page #118

११२
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२ पाः)
क्रमिक संख्या
सूत्रपाठ.
१२१
समाकर्षात्
शंकरः भास्कर रामानुजः १५/१२१ १५४२२१ १५१२४ કરાર 'ટારા ટારા १६१२२ १ २२ १६११२५ ५३१ ५१ ५३६१
१७.१२३ ५/३२
१७:१२६ વાર
१२२ जगदाचित्वात्
जीवमुख्यप्राणलिंगान्नेति चेत्तद्
व्याख्यातम् ४ लिगादिति ( म०, व० ) x जीवमुख्य व्याख्यातमन्यार्थ तु
जैमिनि प्रभव्याख्यानाभ्यामपि
चैवमेके ( भा० ) अन्यार्थ तु जैमिनि. प्रश्नव्याख्याना१२४
ખ્યાપિ નૈવમે x अन्यार्थस्तु (वल०)
१७१२३ કરાર
१८५१२४
...
१८१२७
५३३
५.३३
१२५
वाक्यान्वयात
१६।१२५ १८१२४ १६१२८ ६४१६४१ ६४ार २०११२६ १६१२५ २०११२६ દાઝાર દાઝીર દ્રોણાર,
प्रतिज्ञासिद्धलिगमाश्मरश्य ४ लिगमित्याश्मरथ्य (वि०)
ર૭ કમિત પર્વમેવાઢિપુછોમિ १२८ अवस्थितरिति कारावल
२१११२७ २०११२६ २२१३० દાષ્ટાફે દોષારૂ દારૂ २२१२८ २११२७ २२।१३१ ६४४ ६४४ ६४४ २३११२६ २२११२८ २३११३२ ७५.१ ५.१ ७६१ રકાશરૂ૦ ૨૨૨૬ રોશરૂ ७५२ ७५२ ७६२
१२६ प्रकृतिश्च प्रतिज्ञादृष्टान्तानुपरोधात
..
१३०
अभिध्योपदेशाच्च
x अभिधोपदेशाच (श्री५०)
१३१
साक्षाचोमयानानात्..
२५११३१ २४.१३० હરિ છાપાર
२५४१३४ હોદ્દો

Page #119

પ્રથમા સગા ?
. ૪ ૫,
११३
નિમ્બા મધુ શબ્દ પ્રતિ વન વિતામિણ થાય ,
પારિક ૨ થી ૪ ૨૨ ૨૦ કરશે પણ છાપ ૮ ૩ કરાર '
રરરર રર૩૩ દારૂપ દારૂ ઉદા૨૨ કર
ફા૨૨ ધારર૩ રૂર 'ાિર છારૂાર "I32 દારૂાર
ર૩
શરદ * પાર
tછા ૨૬ ૨૧ર૪ Bરૂાર ૪ર.
૭૨૩ ૦૭૪
१।१२४ ૮૩.
૨૭:૨
૧૮૭ દાર. ૮૨૭ ૨૮૨ ૧૮૧૩ ૧૩ પ૩ ૧૫૮૪ પ્રારા પ્રાપાર દારૂ
દ્વારા
હાસ્ય
દા૨ ૨૪૨૬
૮િ
દા૨૮ ૨૦ ૨૦ ૧૯૨૮ ૨૪૨૨૬ દારક “ '૫૨૪ ''ટા, કાષ્ટ દાણા
૭ષા? - ૨૦૧૬ ૨૨૭ ૨૦૧૬ ૨૦૧૭ ૨૦૧૧
છે . એટીવ વીકાર દાકાર હજાર
૨૦૨૭
२०१२६
૨૨૦ રરાશિ૮ ૨૨૨૩૦ ૨૨૮ ૨૬
૨૨૭ ૨૨૮ * રૂઃિ 'Jis verણ દીકરૂ છાષણ રાગ્નિ રદ ઘરા? રાપરઃ રરાછા
૨૨૮ ધlal૭ ૮૮ ૩૪ દાણાઇ શકીક
રાપર છે. રાશર ઋારૂ૦ ૨૩૨ ૨૩૨ ઇરાદ દ્દાપા હા હા
રા૨ ૨૩૩૦
દાદા. ૨, રર૧૨ શ રૂ ૨૨૨૨
ક્ષીરરક ७ २३६२६दार
- પછ૩૦ કાર? રકાર
કાકાર . ર839 રદ્દા૨૨ પૃષ્ઠ ૧૨૩૨ ૨૦
પપ૩૨ રપરરે •IB૦ દરિ
૭T R. રાધા
૧૬

Page #120

११४
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः)
क्रमिक संख्या
सूत्रपाठ
शकरः भास्कर. रामानुजः
.
.
.
१३२
आत्मकृतः परिणामात् x आत्मकृतः ( रा०, श्री० ) ४ परिणामात् ( रा०, श्री० )
२६.१३२ २५।१३१ ७५ ७५
२६११३५ ७६४ २७।१३६
७६।५ २७।१३३ २६१३२ २८१३७ ७५५ ७५५ ७६६ २८१३४ २७।१३३ २६१३८ ८।११
૮
८११
३१
૨૮
३६
३६
३६
૨રૂર યોનિશ્વ હિ પીયતે १३४ एतेन सर्वे व्याख्याता व्याख्याताः ।
તૃતીયપાવાન્તાવિરસિહ્યાં
શ્રાવિતોડધિજળસંલ્યા वितीयाध्यायः १ पा०। स्मृत्यनवकाशदीपप्रसग इति चन्नान्य-
ઋત્યનવરાતોષપ્રસંભાત ૨ તોલા પાનુપજીવે
१३५ स्मृत्यनकाशदोषप्रसार
१११३५
शरार
२१३४ १।२।१
११३६ शश?
१३७ एतेन योग प्रत्युक्त १३८ न विलक्षणत्वादस्य तथात्वं च शब्दात
+ दृश्यते तु ( म०)
२।१३६ श२२ ३११३७ २।१।१ ४।१३८ ३२८१
२१३५ शरा२ ३११३६ २०१५ ४१३७ ३२८१
२।१४० શિરાર ३११४१ २।११ ४१४२ ३६१
५।१३६ ३८२
५११३८ ३।८।२
५।१४३ ३१६२
अभिमानव्यपदेशस्तु विशेषानुगत
તિશ્યામ્ श्यते तु X श्यते च ( म०)
१४०
६।१४० ર૮રૂ
६।१३६६१४४ રૂાદારૂ રાણા
१४१
असदितिचेन्न प्रतिषेधमात्रत्वात्
७१४१ ૨૮.
७११४० ૨૮૪
७.१४५ ३ ४
१४२
अपीती तद्वत्प्रसंगादसमञ्जसम्
८।१४२ ३२८५
१४६
८१४१ ३.८५
३५

Page #121

भयमा सरणिः २.१ पाः
श्रीपतिः पालम विहानमा पलदेय २६१३३ २६९१ .२६।१३२ २६१३३
निम्पाई. मम श्रीक
२६॥३५ २०१३३ १३२ प ६५
२६५३५ दादा २७११३६
क्षा५ २७१३६ २८१३४ २८११३७ ५६११२ ६५ ६ २ ७ २६३५ २६४१३८ १३४
५।११३ १५ ७५
२७११३४ ७
२२१२ ३७२३२ ८६
. २७।१३३
२७१३४
२८।१३.
२८५२३ २
४
२८१३५
८६६
११३८
१३६ मा
११३६ २२
१३६ ११३४ र १५
१५' १९३६
१३५
१३६
१३७
१३६ १२२
२१४० १२२
१४ २१ ४१४०
२१३७ १२ ३३८
११३५ २१
३६
11३७ २२१२ १२
३११३८
१३ કાપw!
વારા
३१४०
३१३८
२१३७
४१३६
४|१३७
છાપરૂ૮
છાપરૂદ
१३८३८॥
કરાર
५४३
11१४० ३८२
१४२६४३
१३६
५।१४०
४।३।२
શશદ્વાર
६१४४ ३४३
६२४ ३.८३
६०३
६१३६ ४३
॥४०
६१४१
३८३
७१४२ ३२२ ८१४३ ४॥६१
।
७६४५
७१४२
१४
हा
३.८४
ટાઇપ १४२
१४२ ३८४
१४३ दादा
१४० ७४ ५५११
८४२ ०२
८१४॥
४३
८१४६ ४.५१
सा२

Page #122

११६
क्रमिक
સર્યો
१४३
(૪૪
(૪
૬૮
१४६
१५०
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः )
પૂર્
सूत्रपाठः
नतु दृष्टान्ताभावात्
x न च दृष्टान्ताभावात् ( श्रीप० )
જીર્ તેન શિપિરિઅહીં ષિ વ્યાત્માતાઃ
X शिष्टा अपरिग्रह (म० )
१४७ भोक्तापत्तेरविमाग श्वेत् स्याल्लोकवत्
तदनन्यत्वमारम्मणशब्दादिभ्य
मात्रे चोपलब्धे
स्वपक्षदोषाच
x स्वपक्षे दोषाच ( चल, नि० )
तर्कप्रतिष्ठानादप्यन्यथानुमेयमिति ચેતેવમર્ષ્યાનર્માક્ષખ઼સા.
X मप्यविमोक्षप्रसंग. (शं, व०,वि०)
X तर्कप्रतिष्ठानादपि ( रा० )
X तर्काप्रतिष्ठानात ( श्री० )
x अन्यथानुमेयमिति चेदेवमप्यनिर्मोक्षप्रसगः (रा, श्री० )
सत्त्वान्चावरस्य
X सत्त्वाचा परस्य (रा०, श्री० श्री५०)
અસત્યપદેશાત્તેતિ વેશ ધર્માન્તરેખ વાયરોષાત્
शंकर भास्कर
रामानुजः
૪૭
६१४३ દાર શાદ ३८६ ३२६/६
१०।१४४
३८७
११।१४५
३शटाट
:
१२/१४६ ४२११
१३/१४७
५|१|१
१४/१४८
६ ७११
१५।१४६
६७/२
१६/१५०
६७१३
१७/१५१ ६७४
१०/१४३ ३२८७
१९१४४
३शदाद
...
:
१२/१४५ ४|१|१
१३/१४६
५/१११
१४।१४७
६७११
१५/१४८
६७/२
१६/१४६ ६७/३
१७/१५० ६/७.४
१०।१४८ ३शहा७
११।१४६ શા
१२/१५० II
१३।१५३
४|१११
१४/१५२
५।१११
१५/१५३
६ ६ १
१६/१५४
६/६/२
१७/१५५ ६ ६ ३
:

Page #123


Page #124

११८
क्रमिकસંખ્યા
પૂર્
१५३
१५४
१५५
१५६
६५६
१६०
व्याससग्गत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः )
सूत्रपाठः
× અસવ્યપદેશાનેતિ વેશ ધર્માન્તરેખ વાચોષાવ્ યુòઃ શન્ત્રાન્તराच ( रा०, नि०, श्री० )
युक्त शब्दान्तराख
पटव
यथा च प्राणादि
* यथा च प्राणादि' ( वल० )
તરવ્યપરેશાદ્વિારાવિદોષ
प्रसक्ति,
१५८ उपसंहारदर्शनान्नेति चेन्न क्षीरवद्धि
x चेत् क्षीरवद्धि ( म० )
હેવાનિવર્ષિ નો
अधिकं तु भेदनिर्देशात्
અરાવિશ્વ તનુપપત્તિ.
कृम्प्रसक्तिनिरवयवत्वशब्दकोपो वा
x- निरवयवशळ ( वि० )
X चत्वशब्दव्याकोपो वा (चल)
६६६ श्रुतंरतु शब्दमूलत्वात्
१६२ श्रात्मनि चैवं विचित्राय हि
शंकर भास्कर.
१८५२
६/७५
१६।१५३
६७/६
२०/१५४
६.७ ७
२६/१५५
७३।१
२२/१५६
७३२
२३/१५७
७३/३
२४/१५८
८०२३१
२५।१५६
૮ારા૨
२६१६० દાદાદ
२७ १६६ દાદાર
१८/१५१
६७५
१६।१५२
६७/६
२०१५३
६ ७ ७
२१।६५४ ७३।१
२२/१५५
७१३२
२३/१५६
७/३३
२४।१५७
ટારા
२५/१५८ ટોરાર
२६/९५६ हाटा
२७/१६० દ્ાાર
२८/१६२ २८/१६१
६.४३
દાકાર્
रामानुज
१८/१५६ ६ ६ ४
१६।१५७ ६६१५
२० १५८
६ ६ ६
२१/१५६ ७३।१
२२।१६०
७३२
२३/१६१
७३/३
२४/१६२
८/२/१
२५/१६३
ટાયર
२६/१६४
દાદ્દાર્
२७११६५ દાદ્દાર
२८१६६
६ ६ ३

Page #125

मयमा सनिः२ः१ पाः
११९
નિમ્યા મધ્ય જણ ઝીપતિ ઘમ ધિયામિણ પછી
८।१५६
१७१५४ ६दार
१५२
१६१५४
६७५ १११५५ २०११५५ ६६५ ६७६ ११५६ २॥५६ " ६६६ ६७७
१८/१५३ १८१५१ ६७५ २
१८१५२ १८१५३ ३५७ १५४ १९५२ ५ ६७६ ४३
___११५३ १९५४ २००८ २०५५ २०११०३ ७६६७
र २०१५४
२०११५५
२०११५७ २२२१५७ २१ २१०६ २०७४ १७३१ ७
७७ अ १०
२११५५ २५६ र
२१५८ २१६५८ २२॥६० २२१५७ २१५ १५५ ७२ ७६२ GIE1८ ७३१२१०३२ .
२२१५६ २शा५७ २२१८६ ४१५६ २३१६१ -५८ २३१५६ १७७३ ७३
२३।१५७ २३।१५८ GIRIK ७३३ २०३३ २३१६०
२४।१६२ २४११५६ २४१५७ ८२१ ८ १४ार
સ્ટાફ૮ ૨છારદ सार
4
७६४ २४१६१ २०६५ २५।१६३ २५१६० २११५८ ८२२ ७५ ८२२२ ८२२ १शक्षा२ २५/१६२ २७१६२ २६।१६४ २६१६१ २०५६ दार ७६६ ६
१ १४ा
२५।१५६
२५।१६०
२६१६०
२६१६१
11, २६१६३ २८१६३ * सदा२ ८५.
१ १.०२७११६४ २६१६४
२७॥१६५ २७११६२ २७।१६० ERECER २८१६६ २८।१६३ २८॥१६॥
र
२७१६२

Page #126

१२०
क्रमिक संख्या
१६३
१६४
१६८
व्याससम्मत-प्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः )
१६६
सूत्रपाठः
१६५ विकरणत्वान्नेति चेत् तदुक्तम्
१७०
સ્વપક્ષનોષાન્ત
x स्वपक्षे दोषाच ( नि०, बल० )
१६६ न प्रयोजनवत्त्वात्
૧૬૭ તૌવત્તુ નીતા જ્વલ્યમ્
સર્વોપેતા તવર્શનાત્
x सर्वेपिता च सा तद्दर्शनात् (नि०)
वैषम्यनैर्वृण्ये न सापेक्षत्वात्तथा हि
ઢોચિત
મૈં ર્માવિમાદ્વિતિ વેજ્ઞાનાવિત્વાત
x न कर्मविभागा ( ब० )
x अकस्माद् विभागा ( भा० )
* न कर्माविमागादिति चेन्शनादिસ્રાવુપપવતે નાખ્યુપતમ્યતે શ્વ
( रा०, नि०, श्री० )
x न कर्मविभागादिति चेन्नानादित्वाप्युपपद्यते चानुपलभ्यते च (श्री५०)
૭પપયતે નાખુપતમ્યતે શ્વ
१७१ सर्वधर्मोपपत्तेश्च સર્વધર્મોપપત્તેશ્ર્વ
તુર્થપાનાન્તાધિરળસંખ્યા બાદ્રિતોઽધિરળસંન્યા
शंकरः भास्करः रामानुजः
२६/१६३ २६/१६२ ટાટ દાદા
२६/१६७ हा६ाष्ट
www
३०।१६४ १०/२/१
...
३९।१६४
३१/१६५ १०/२२ १०/२/१
३०/१६३ ३०/१६
१०/२/१
६२६५
...
३५/१६६
१२/३/२
३४।१६८ ३४।१६७
१२/३/१
१२/३/१
३२। ६६ ३२/१६५ ३२/१७ ११/२/१ ११/२/१ १०/५/१
३७/१७१
१३/१/१
३३।१६७ ३३/१६६ ३३|१७| ११/२/२ ११/२/२ १०/५/२
३६
પૂર
३५।१६८ ११/३/२
३६।६७० ३६।१६६ (રાફાર
१२/३/३
...
***
३७ १७०
१३/१/१
...
३६
५२
३९।१६
દાદ્દાદ્
३४।१७६ १०/५/३
***
३५/१७३ १०/५/४
३६/१७४ १०१५ ५
३६
४६

Page #127

।
प्रथमा सरणिः २.१ पाः
१२१
निम्पा: मभ्यः श्री श्रीपति यलम यिसाममिक्षा पर देय
३०॥६५ २६७ २६६४ २६६२ ८०३ ६६६८४
२६१६३
द २८१६५
६६४ १६४ . ३१६६ ३०।१६८ ३०१४ २०६३ ८५४
३०।६५ ३०१६५ ५ ६८.५ १२८१ २०१६६
३१६५ ३१६६
३०१६७ ३२१६७ ३१६६ ३९॥६६ ३६४ દાદાઃ ૮ !" દાદાદ દાદા રાતાર ३१६८ ३३६८ ३२११७० ३.१६७ ३२६
१०पार ६॥२॥ ૨ીરા દ૮િ૭ ૧૨-૨ ....३२१६६ ३४१६६ ३३७१ ३३।१६८ ३३॥६६ For
R २ १०२।२ हाल्ट ट
३२१९६ ३२॥६७
३३ १६७ २३
३३॥६॥
1७० ३ १७०३४७२ ४१६६६६७ 107 10३१ १ १ १ १२
मा ३६६
३६१७० १०३२
३१६६ ३२७०
३ 114 ૧૨૮
३४॥१७॥ 1011
२५१७३ २११३२
३।१७० १०१२।२
१७०
३६।१७५
३७७२
1०1३३ ३५१७२ ३८.१७३ ३६७४ ३६६९७१ १७०५५ १३१ १३ १
३६१६६ ३६।१७० ३७॥७० १२२८८
३७।१७१
३७१७
१६५

Page #128

१२२
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२ पाः)
शंकरः भास्कर रामानुजः
क्रमिकસંસ્થા
सूत्रपाठः द्वितीयाध्याय द्वितीय पाद.। १७२ रचनानुपपत्तेश्च नानुमानम् ४ रचनानुपपत्तेश्च नानुमानं प्रवृत्तेश्च
(रा०, श्री, श्रीप०)
१११७२ १०१
११७१ ११०१६
१११७५ ११
१७३
प्रवृत्तेश्च
રાદ
१७४ पयोऽवुपचेत् तत्रापि
२११७३ २१७२ १११०२ १।१०२ ३।१७४ ३६१७३ १११०३३ ११०३ शक्षा ४|१७५ ४१७४ ३६१७७ १११०४ १०४ १०३ ५।१७६ ५.१७५४१७८ ११०१५ १०५ १४
व्यतिरेकानवस्थितेश्चानपेक्षत्वात्
६१७७ १।१०।६
६१७६ १९०६
१७६ अन्यत्राभावाच न तृणादिवत्
अभ्युपगमेऽप्यर्थाभावात् (शं०, मा०,
नि०, म०, ब०, वि०, चल०) ૨૭૮ પુસ્મર્મવદ્વિતિ એવું તથાપિ
x पुरुषामपञ्चेत्तथापि ( वि०)
७१७८ १११०७
७१७७ १११०७
५.१७६ शहा५
१७६
अगित्वानुपपत्तश्च
८१७६ १२१०१८
६१८० १६६
४ अगित्वानुपपत्ते ( भा०, म०)
८1१७८ १११०८
६१८० ११०१६
७.१८१ १४६७
हा१७६ १९०१९
१८० अन्यथानुमितौ च शशक्तिवियोगात्
* मिती शक्ति (भा०) x मितौ च ज्ञानशक्ति (श्री०
श्रीप०) x अभ्युपगमेऽप्यर्थाभावात ( रा०,
श्री०, श्री५० ) १७७
..
.
८१८२ १८
१८१ विप्रतिषेधाचासमञ्जसम्
१०११८१ १०११८० ६१८३ १।१०११० १।१०।१० १६

Page #129

मयमा सरणिः २ मा २ पाः
१२३
નિમ્પા મધ્ય થી
ચીસ પામ પિતાનવિણ હોય
१७३
१७४
३१७१
१७२ 11 १४ार
॥१७२
शक्षा
११७३
२१७०
२।१७२
२११७३
७४
२१७४
३१७५
જ રા રામ ॥१॥
२२ १९७५ ३१७६
२१७६ १३ ४३ Jદાર ४७६ ४१७७ १५०४ र
रा
४१७८ दातर
NE४
२२१७३ ૧/૨ ३११७४ शा३
३१७३ १६३ ४१७४ १४
४१७
७६
४२७५ MER
५।१७७
॥७६ दार ६॥७६ १६ पर
६१७७
६.१७८ ९।१०६
६१७६ ११
१७८
७१७६ ७१८० ५७६ 1101७ ४ाश"
७६ ७१७७
રા ?
७।१७६
७८
11८० ए०१८
६१८०७७ ८१७८ Hद शा २४२
८७९
१८०
१८
કારા
८२
१८० १९८१
॥
५॥
६।१७६ २४
६१८०
१८१
A
७१८१७१७८ १७ १४६७
सा८२
८१७६ ।
१०1८२ १०१८३ १००० ५२।
२
१८३ १८० १०८० RIE HEE २४ाटारर
14

Page #130

१२४
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः
कामकसंख्या
सूत्रपाठः
शकर. भाम्कर
रामानुजः
८२
८
१०१८
१८२ महद्दीवद् वा हम्बपरिमण्डलाभ्याम् ।
રાડાર
१८३ उभयथापि न कर्मातस्तदभाव १८४ समवायाभ्युपगमाच साम्यादनवस्थिते १८५ नित्यमेव च भावात्
x नित्यमेव भावान् ( भा०) १८६ रूपादिमत्त्वाच्च विपर्ययो दर्शनान १८७ उभयथा च दोपात् १८८ अपरिग्रहाचात्य-तमनपेक्षा १८६ समुदाय उभयहेतुकेऽपि तदप्राप्ति इतरेतरप्रत्ययत्वादिति चेन्नोत्पत्तिमात्र
નિમિત્તત્વાત x प्रत्ययमन्यत्वादुपपन्नमिति चेन्न
सहातभावानिमि (भा० ) x प्रत्ययत्वादुपपन्नमिति चेन्न सघात
भावानिमि (रा०नि०,श्री०,श्रीप०) १६१ उत्तरोत्पादे च पूर्वनिरोधात्
x पूर्वविरोधात् ( रा०) १६२ असति प्रतिज्ञोपरोधो योगपधमन्यथा
x रोधौ (रा० ) १६३ प्रतिसंख्याप्रतिसंस्थानिरोधाप्रातिर
विच्छेदात् x प्राप्तिरसम्भवः ( भा०)
१.८३ १२.८२१८५ ફાદા રૂાદાર ગડાર ६२८४१३११८३ ८६
क्षार दार १४१८५
२३१८७ ३1813
રાછા टा८४
રાદાર २५०८६३८५२८८ રાદા સાદાટ વાડી १६१८७ १६१८३१५१८६ વાદા, દાઉ શહાદ १७११८८ १७११८७ १२१६० शक्षा ३६९७७ १८१८६९८1१८८ १७१६१ ४।१०१ थाहा ३।१०।१ १६१६० टा१०१२
११11८६ टाहा
१८१६२ ३।१०।२
२०११६१ २०१० ४॥१०॥
३४३
१६४१६३
३।१०३
२२॥१६२ २६१६१ टा१०।
४४४
२०१४ ३११०४
२२११६३ ४।१०१५
२१११६५ ३।१०।५
२२।१६२ ४५

Page #131

मयमा सरणि २ मा २ पा!
૨૨૫
નિમ્યા મધ્ય શ્રીખ રીપતિ પશ્વિમ વિકામિણ વય - શ૮૩ ૨૫૮૪ ૦૨૮૪ ૨૮૨ પર પ્રહ શાહ * રાગ ૬ ૭ રાહા રાણી રૂા ? ૪૨૮૪ ૨૨૮૫ ૨૮૧ ૨૫૨ ૨૮૨ ઇલ
- સારૂ રા૮િ૪ ૧૨ રારિ દોહાર રાગાર રૂાદ્દાર ફાકાર val૮ રા૫૯ ૬રાદ્ધ રાખ૮૨ ૩૮૩
૩૮૪ રાશરે
૩૨૮૧ શિરૂ રાણા રૂદ્દિાર
*
રૂાહારે ૨કા૨૮૬ કાછ રૂ૮િ૭ રૂાસ્ત્ર ૪૪ ,
૨૮૭ ૩૮૭ રા' કા : દારૂ ૮૬ રકાર ૬૪ રાગ રૂારૂ રાડાર
પા૫૮૭ રા ’
૮િ૮ રાદ્રિ
કા?૮દ રાક ૧૮૬૦
૮૮ ૮૮ ૨૪૮૦ રાત દાતા રા૭૫ રૂાાક રૂ૭િ ૨૮૬ ૨૮૬ ૨ ૫૮૯ ૨ા ૮૨
Rાઇ૮૭ -
૮૮ દાંદ્િ રાગદ્ ઉl all કાર૬૦ દાદરા વા'૮૭ ૧૪૮૭
૧૮૮ ૭૮૬ ૨૭ રૂદ્ધ રૂ૭ ૧૮દા કાદ ૭૮ ૧૮૨૮ :
૧૮૮૬ ૧૮૬૦ છાતા રૂાટiા કાગ કારના
૭૮૨
EI૮૬ કાર ૬૦ દાહ
૨૮/ડ૨ ૨૮૮ ફl' રિ
રૂાર Bol૨ ૨૦૨ ૨૦૧૩ ૨૩ ૧૬૦ ૨૦૨૦ ફાર ૨ કાટ - ૧૦૩ કાળારૂ
૨૦.
૨૦૧૨
૧ ૨૨ ૨૩ ૨૪ ૨૦૧૪ ૨૦૧૨ ૨૪૬૨ વાપાક બ૮૪ ૩૮૪ છાવર કols
૨૧૨ ૨૬૩
છે
શરદ૪ ૨૨ાદ શારદ * પા' બટાક ફોટા
! દ૨ રા'દ૨ છાપ કાફી
૨૨૩ રરાષ્ટ -

Page #132

१२६
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः)
कमिकसंख्या
सूत्रपाठः
शंकर
भास्कर रामानुजः
१६४ उभयथा च दोषात्
१६५ आकाशे पाविशेषात्
१६६ अनुस्मृतेश्च ૨૨૭ નાસતોડદહત્વાતે १६८ उदासीनानामपि चैवं सिद्धि
२३।१६४ ४।१०।६ २४।१६५ २३।१६३ ४।१०७ ४ा २५११६६ २४१६४ ४।१०८ દાદી २६१६७ २५१६५ ४।१०६ टा८ २७११६८ २६१६६ ४.१०.१० ४६ २८१६६ २७११६७
२२१६६ ३।१०।६ २३।१६७ ३३१०१७ २४17६८ ३.१०८ २५१६॥ ३.२018 २६॥२०० ३।१०५० २७/२०१
૬. २८/२०२ ४ा३/२ २६।२०३ टा३३
२६१२००
१६६ नामाव उपलब्धे २०० वैधम्याच न वमादिवत् २०१ न भावोऽनुपलब्ध
२८1१६८ ५/।२ २६१६६ ५/३३
३०१२०१ ५५३
३१।२०२
२०२ क्षणिकलाच
x क्षणिकत्वात् (नि०)
३२।२०३
३०/२०४ ५/११
२०३ सर्वथानुपपत्तेश्च
(२०२) क्षणिकत्वाच (श्रीप० ) રષ્ટ નૈસ્મિનસન્મવાનું ૨૦૬ પર્વ વાત્માડા ર્યમ
+ शरीराणा चानवस्थितपरिमाणत्वात्
(श्रीप०) २०६ न च पर्यायादप्यविरोधो विकारादिभ्य. ૨૦૭ બન્યાવસ્થિતેમ નિત્યત્વવિવિરોષ
x दविशेषात् ( म०)
३३।२०४ ३०१२०० ३२०५ ६१ ६४१६४१ ३४१२०५ ३११२०१ ३२२२०६ ६४२६२६४२
३५।२०६ ३२।२०२ ३३।२०७ ६३ ६४६ ६४।३ ३६।२०७ ३३।२०३ ३४।२०८ ६४४ ६४४ ६४४

Page #133

निम्बार्क
re
१६५
१६६
१६७
६८
१६६
200
२०१
२०२
२३/१६५
३१६
२४।२६६
३१७/७
२००
२ ॥१६७ ३।२१४ ॥८
२०३
२०३
२६।१६८
३१५/६
२०७
२०६
३१/२०३
३।१५।१४
દ્વારા ३१ ११
३३/२०१ छाडा
३३ २०६ प्रार
मध्य
२७/१६६ ३।१५/१०
२८/२०० ३२५१११८४३
३ /२०७ ४४३
२३।१६६
छाटा६
३६ २०८
81313
1
२४८१६७
61716
२ ११६८
७ ८ ८
२६/१६६ [12
२७/२००
८३२
२८/२०१
२६/२०१ २६।२०२ ३१७१२८४४
ગર્૦૦ર૦૩ ૨૬ાર્૦૩
३|१५/१३ ६ ३११
३३
·
प्रथमा सरणिः २ . २ पा.
श्रीकण्ठ' श्रीपति
३१२०४
દાર
३२/२०
દારૂર
३३/२०६
१०१४१
३४।२०७
१०/३/२
३ २०८ १०४३
२२।१६६ ०२/१६३ ३८/६ ४१०१६
३६ २०६ 101213
२३/१६७ RICU ફોટ૭
२४१६८
ફાટા.
E
રાય
२६/२०० धारा२
२७/२०१
५/३/६
२८/२०२
शर
३०/२०१
११
३१/२०१५ ७४१
३२ २०३
अर
३३/२०७ ७४/३
३४ २०८
७४४
BIL
४|१०|७ ४/२०१७
०२१६७ २५१६७
tole
४|१०|८
२ । १६६
४/१०/६
૨૦૨૬૭
३ १० १०
२७।१६८
८१३१
REE
८/३/२
२६/२००
५३३
३०/२०१ ६।२।१
३१ २०२
દ્વારાર
३२/२०३
७ १
३३/२०३ ७२
३४/२०१
७३
३५/२०६
अ ४
વક્ષમ વિજ્ઞાનમિક્ષ શ્રદ્વેષ
२३ १६३ ४|१०१६
२३।१६४ રાEY
૫૫ દર્
३६/२०७ ७I P
२३३६६ ४१०/६
२७११६७
४।१०/१०
२८ ।१६८
XI' (1
२६।१६६ ७२
३०/२००
७१ १३
३१/२०१ ' । ।४
३२/२०२ ५। ५
३३/२०३ ६/४१
३४।२०४
६४२
३८/२०५ ६४३
३६/२०६ ६/४४
२५/१६६ २५१६७
२२६७ l}
२७११६८
१२७
૨૮૨૬ ′૦૦
२६/२०० २६/२०१
३१/२०२
२७/१६६
३०/२०१ ३०/२०२
२३/२०४
३४।२०५
३२ २०३ ३२/२०४
३१ २०३
३३/२०१
३४/२०६
३ २०६ ३२४२०७
३६ २०७
३६ २०८

Page #134

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः )
शंकर भास्कर. रामानुज'
सूत्रपाठ:
४/२२०
क्रमिकसंख्या
१७४
४२१४ २०७४ ५.२१५ १५
જીર ૨૦
५.२२१
शब्दाच
२२०
१७५
६२१६
२२१ स्याकस्य ब्रह्मशब्दात्
हा२२२ शा६
१७६
५।२२१
...
६।२२२
७२२३
७।२२३
२२२ प्रतिज्ञाहानिरव्यतिरेकाच्छन्दभ्य
४ प्रतिज्ञाहानियतिरेकाच्छब्दभ्यः
(श्रीप०) - प्रतिज्ञाहानिरव्यतिरेकात् (रा०,श्री०)
४ शब्देभ्य ( रा०, श्री० ) २२३ यावद्विकार तु विभागो लोकवत्
થાવવિહારતું વિમા તોવત્
(वर्ल०) २२४ एतेन मातरिश्वा व्याख्यात.
७२१७ ११७७
१७
१७७
८।२२४
८/२२४
८।२९८ २११
शहा८
२११
६।२२५
२२५ असम्भवस्तु सतोऽनुपपत्तः
तेजोऽतस्तथा बाह
५१११
- ૨૮૨
६२१६ ६।२२५
३११११ शा १०१२२६ १०।२२० १०२२६ ४११ ०१
२२८१ १॥२२७ १०२२१ १०२२७ ५।११ १२।२२८ १२।२२२ ६११ .
१२२२८ રોદારૂ
६११
२२७ आप. २२८ पृथिव्याधिकाररूपशब्दा-तरेभ्य
x शब्दान्तरादिभ्यः ( म०)
१३३२२६
२।८।४
x पृथिवी ( रा०, नि०, श्री०) , x अधिकार२०५२।०दा-तरेभ्य. (रा०,श्री०) ...... * पृथिव्यधिकार९०५२शब्दा-तरेभ्यः (नि०) '...

Page #135

1',
प्रथमा सरमित २ मा ३ पास
નિમ્યા
દઈ
પઢિ વર્ણન વિઝામિણ વછવેલ.
મણ हा२२२
२२० .
B૦
Bર ६१५४ १७५
४२२० १७४
४।२२० १६४
१७४ ५।२२० (७.५ ६२२१ १७६
કારશ
કર૨૨
२२२ ५/२२२६२२४
२२२ ५५५ १६
વર૨ ૧૨
५।२२१ १३५
પરિરી १७५ ६२२२
thong
૭ ૨૬ अ२२३ ६२२२ २२३ १५ ११५६ १७७ १७७२६६
७२२२ १९७७
७२२३
६२२३
७२२४
८२२५
६२२६
। ७२२४ ८२२६ ८२२४ ७२२३ टा२२३ २२४ १० ११५७ शहर २१ २२ २१,
८२२४ ८२२५ र२७ २२५ २१५८२२४६२२४
हा२२२५ २५८ १ १ २२ ११ ६।२२६ १०१२२८ २०२२६ १२५ १०१र२५ १११५९४१ ४ ३१
____०२२६ २०२२१ २२७ १०२२६ १७०२६ १२७ १२१०१० पा ४२ ४१ ५११
१११२९७ २२८
११२२७ १२२२७ ५५ ६१
१२३२२८ ।१२।२३०
क्ष २२८
४३ ૨૩૨૨૯ ४५४ -
१०१२२७
१११२२८
.
१।१५।११॥
।
१२।२२९
२१५।१२

Page #136

१३२
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः)
सूत्रपाठ
कभिकसंख्या
२२६
शंकर भास्कर रामानुजः १३३२२६ १३३२२३ १४२३० ७१।१ ७१०१ २२८५ १४।२३० १४ा२२४ १५२३१ ८११८११ २८६
२३०
तदभिध्यानादेव तु तलिंगात् सः विपर्ययेण तु क्रमोऽत उपपद्यते च ४ उपपद्यते (ब०) x पारम्पर्येण क्रमोऽत उपपद्यते (श्री०) ઝન્તાવિજ્ઞાનમનતી કમેળ તષ્ઠિાવિતિ વિરોષાત चराचरव्यपाश्रयस्तु स्यात् तद्व्यप
દેશો મા સ્તઠ્ઠાવમાવિત્થાત્ x-व्यपदेशोऽभात: (रा०,श्री०,वल०)
२३१
१५/२३२ ६।१
६
५।२२३ ।।१ ।।
६.२३२ २२८७
२३२
१६।२३२ १६॥२२६ १०१११ १०१११
१७२३३ શ૮૮ १८।२३४ ३.११
२३३ नात्माश्रुतेनित्वत्वाच ताम्यः
x नात्माऽश्रुते (नि०, वि० )
१७।२३३ २७।२२७ ११॥ ११॥११
રૂઝ સોડત થવા
+ युक्तश्च ( म०)
१८१२३४ १२।११
१८।२२८ १२।१११
१६२३५ ४।१४।१
२३५ उत्क्रान्तिगत्यागतीनाम् २३६ स्वत्मना चोत्तरयो રરૂ૭ નાથુરત રતિ જોતરાધિજરાત २३८ स्वशब्दोमानाम्या च २३६ अविरोधश्चन्दनवत
અવસ્થિતિવૈરાખ્યાદ્રિતિ વેન્નાયુપામ
द्धदि हि
१६१२३५ १६॥२२६ २०१२३६ १३३१४, १३।१४।१ ४१४२ २०१२३६ २०१३३० २१।२३७ १३३९४२ १३॥१४॥२ ४।१४।३ २११२३७ २१॥२३१ - २२२२३८ १३।१४।३ १३।१४।३ ४।१४।४ २२।२३८ २२।२३२ २३।२३६ १३.१४४ १३१४।४ ४।१४।५ ૨ફા૨૨૨ રરૂારરૂરૂ રકારછ १३२१४५ १३३१४५ ४१४६६ २४।२४० २४॥२३४ २५/२४१ १३।१४।६ १३१४।६ ४१४१७
२४०

Page #137

{
; મર્યમાં લગિ ૨ ના રૂપ
१३३
નિખ્યા ષ મીલ પ્રીપતિ પણ વિઝામિણ વધેલ - ૨૩૨૩૦ રૂરિરૂ૨ છાર૨૦ રરર૨૮ ૨૮
શરૂારરર શરૂ હાર છાપા
રરરરર ૨૨૦ રરરર રરરરર
રૂરિ૨૬
૨૪ર૩e Bi૦ શકા૨ ૮ાા
७११
૨૨E
દ્રારા પરિશ
, ૨/૨૨ ૨૨૨૩ ફરિરર રર૩૦ ૨૨૨૩૦ ૧૨ શાર્પ શરીર પર ૮ દાવા
ઉપર૩૬ શ8ાર?
s, Pધાર૩૨ ૨૬૨૩૪
૨૩ર૩૨
ફાર હોરાર
રૂછી રહેશે
રરરર
૨૭ર૧ ૨૮૮ ૨૪ ફાર૩૨ ૨૭ર૩ર ૨૦૨ ૭ll I {ગરણ
શારરૂ
કારરૂ8 રાવાર
૨૮ રૂક २२४ र
૮ર૩૬ ૨૬૨ ૨૭ર૩ ૨૮૨૩૨ २७ र ११ ११११ ઉદાર૩૭
૧૮ર૩૪ ૨૭૨૩૪
०५०
ક.દારઃ ૨૦૧૮ ૨૦૨૩૬ ૬૮ર૪ ૧૨૩૪ ''લાક્ષર ફરાર હાર ફેરા ફરારગર ૧૬૧૨૧ ૨૮૨૨૧
૨૦રરૂ૭ ૨શરદ ર૩૭ ૨ારક ૨૦ રરૂપ ૧ કાર છે વાટ દરર રરરરર રરરર
વાર ઉદાર , ૨૨ર૩૮ ૧ર૦ રાઉ૮ ૨૦૨૨ ૨૨૨૩૬ *,કારરૂપ રાવણ દાઉra ૨૨૩૩' ફરાર
૨૨૨૨૭ ૨ રરૂ૭ રરર રરૂારકર રરરર ૨Jરછ રરર૩૭ * કારણ રાઠા sitars
૨વા૨૨૮ રર૩૮
13 રાજ ૨. રર૪૦ વષારકર કાર રચાર૮ ૨૩ર૩૮
Bરાવ ૧૨૮૬ ૨૩, શરાબ રાક ૨૨ ૨૨૨૩૬ ૪૦. અ રર૪૧ પૃર રાસ્કર ર૩ર૩૬ રર૩૬ રાખ,
- રકાર૪૦ ૨૪૦ ४१३६ १२८७ १६ १२१३६। १२।१०६ ।
૧૮

Page #138

१३४
न्याससमात-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः)
कामक
सूत्रपाठ.
शंकरः भास्कर रामानुजः
२५।२४१
१.३।१४७
..
२५२३५ २६॥२४२ १३३१४७ ४१४८
२६।२४२ २६२३६ १३।१४।८ १३६१४८
सवात
२७॥२४३ ४।१४६
ર૦ મુબાવા બેવત
४ गुणाद् वा आलोकवत् (भा०,
रा०, श्री०) २४२ व्यतिरेको गन्धवत्
४ व्यतिरेकोगन्धपत्तथा च दर्शयति
(रा०, म०, श्रीप०) . * વ્યતિરોમાન્યવત્તયાદિ વર્શતિ
( नि०, श्री०, वल०) २४३ तथा च दर्शयति ,
पृथगुपदेशात् २४५ तद्गुणसारत्वात्तु तद्यपदेश प्राज्ञवत्
४ सारत्वाद् (रा०, वल०.) २४६ याबदाममारित्वाच न दोपस्तदर्शनात् રક પુરવાવિવન્તય સતોડમિન્યાિયો તુ
४ पुल्लादित्वस्य (रा०, वि० ) નિત્યોપત્રવ્યનુપત્તવિબમોડજતા
नियमो वान्यथा
४ प्रसगोऽन्तर ( रा०) રદ પd ચારતાર્થવત્તાનું
વિરપરેશાન ४ पादानात् विहारोपदेशश्च
(गल, श्री०, श्रीप)
२७।२४३ २७२३७ १३।१४।६ १३।१४६ २८/२४४ २८।२३८ २८०२४४ १३।१४।१० १३।१४।१० ४।१४।१० २६२४५ २६२३६ १३।१४।११ ५३।१४।११
२६/२४५
४।१४।११ ३०१२४६ ३०१२४० ३०१२४६ १३।१४।१२ १३।१४।१२ ४।१४।१२ ३१०२४७ ३१२४१ १३।१४।१३ १३।१४।१३
३०२४७ ४.१४।१३
३२२४८ ३२२४२ १३।१४।१४ १३।१४।१४
३२।२४८
४।१४।१४ રૂારદ સારરૂ રદ १४।७१ १४७१ ५/७१ રૂછારથ૦ રૂટારણ
३४२५० બાકાર

Page #139

* મયમા સબિર ૨
૩ વા
१३५
wષ્ઠ
નિખા મM રવાર સહારાષ્ટ કારરૂ૭ ૨૮૮
પતિ વહેમ વિકાનમિત્ત વધેવ ર૪ર૪૦ વા૪૦ .... ૧૨૨૭ ૨૨૨૦૭
: રાઇ રહ્યા
રકારકર Ellato
૨૨૪૨ શારકર
ર
? શરણ૮ ૨૪૨
છારW १३।११
૨૨૨૮
રકારક ૭૨૪૨
પારકર જાણ૩૮
६१३२८ ર
રર૪૨
१२॥ OIE રક્ષણ , ૭ર૪૪ ૨૮ર૪૬ ૨૮૪૪ ૨દારકર ૨૮ર૪રે
કરવાહ રોરર ૬ દાદ શરારા રાબાર૨૮ર૪૪ ૨૨૪૩ ૨૮ર૩, રહાર૭ ૨Eાર સબ ર8રૂ રર/ર૪૪. કારણ૦ કારરિ દારૂ રાણપા, રૂકાર ૨૬
- ૨૫૪૧
૭ર૪૩ ૨૯ીર ઉરિ૪૮ ૩૦ર૬ ૨૮૪૪ ૨૦ ૨૪૫ ४।१३।११ १५११ १३।११ १२।१२।११ १३४२
ઉરહ૬ ૨૮ર૪૫
. જાફરા૨ ૨ો ૩૨ ૨૨૨૩૨ ૨૩જીરૂ
વાર
&s
૨I૭
, રૂા.ર૪૮ રા૫૦ ફરાર૪૮ રૂરિ૪૨ ૨૨૨૭ ર૪૮
રા૨૪૮ Bol૨૭ * કાયા ઉદ્દારા૨ દારૂ/૧૩ ૨૨૩૪૬ ૨૪ ૧૧૬
રહદ . ૧૨ કદ રૂાર૨ ફરિષદ ૨૨૪૭ /ર૪૮ * પ૮૧ ૨૭૬૨ ૨૩ળર ૨૪૮૨
૨૩૨૪૬ ૨૪૮ રપ૦ પારલ૦ રૂછાવર
aise * પઢાર ૨૨ગર |
શકાર ૨/ર૦૦ ફરાર રૂરિ૦ ૨૧ર૮ " } } - ૨૦ઝર હાર

Page #140

१३६
क्रमिकसंख्या
२५३
२५१
उपादानात्
२५२ व्यपदेशाच्च क्रियाया न चेन्निर्देश विपर्ययः
उपलब्धिवदनियम.
રષ્ટાòવિપર્યયાત્
२५५ समाध्यभावाच
२५६ यथा च तक्षोभयथा
३५८
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः )
२५६
सूत्रपाठः
ર પરાતુ તદ્ભુતેઃ
२६०
२६६
x तक्षोमयता ( नि० )
તપયજ્ઞાપેક્ષતુ વિદિતતિસિદ્ધાવૈયर्थादिम्य.
x प्रतिवेधा ( म ० )
અશો નાનાન્યપઢેગાનન્દા નાપિ નાશकितचादित्वमधीयत एके
X दास ( चल० >
મન્ત્રવાન
x मन्त्रवर्णात्. ( भा०, रा०, नि०,
म०, श्री०, श्रीप०, ब०, वि०, चल० )
पिच स्मर्यत
x श्रपि मयते ( भा०, व०, चल० )
रा० भ०,
शंकर
३५/२५१ १४/७/३
३६/२५२
१४ ७४
३७/२५३
३७/२४७
१४/७/५ १४/७५
३६/२५५
१४/७/७
३८/२५४ દ્રારક
१४७६
१४/७/६
४०/२५६
१५/१।१
भास्कर. रामानुजः
३५/२४५
१४ ७१३
३६।२४६
१४ ७४
४४१२६० १७/११/२
४१/२५७ ४१/२५१ १६/२/१
१६।२।१
...
દાર૪૯
१४ /७७
४२/२५८ ४२/२५२
१६/२/२
१६/२/२
४५/२६१ २७/११/३
४०/२५० १५/१/१
...
३३/२५१ ५/७३
३६।२५२
५/७/४
३७/२५३
५/७१५
ાપૂર
५ ७१६
३६/२५५
५७७
४३/२५६ કાકર્ કરાર૧૮ १७।११।१ १७/११/१ ७/११/१
४०/३५६
દાદ
४१/२५७ દ્દારાર
४४.२५४ ४३।२५६ १७/११/२७/११/२
४५/२५५ ४४१२६० १७/११/३ ७/११/३

Page #141

निम्बार्क मध्व
२५१
६५२
२५३
१५४
२५५
२५६
२५८
२५९
३४/२५१
पाटाइ
२६०
२६१
३५/२५२ ટાઇ
३६. ५३ पाढा५
२५७ ४० २५७ ६|१|१
३ ८४
पाटोद
३८/२५५
५८७
३६२५६ ५ टाट
४१/२५८
१६
I
४२।२५६ ८११११
४३।२६० ८११/२
४४/९६१
८११२३
ܪ
मयमा, सरणिः २ १ ३ पाः,
३५। ८३
१७ २०१३
३६/२५४
१७/२०१४
३७/५५५
१७/२०१५ २०१७
श्रीषष्ठ
४०/२५८
१७/१०/८
३८/२५६ ३७.५३ १७/१०/६ ०/७५
४१/२५६ १७/२०१६
३५/२५१
१०/७१३
३६।२५७ ३८| ५०
१७/२०१७
२०१७ ६
३६.५२
४२/२६० १७/१०/१०
૪૦૨૬૨ ટાર્
३६७८
१०/७७
४० | ५६ ११ १२ १
શૌર્વત
१३। ४६
३७
३४ ५० १३१७४
३५ / ०१ ४३७५
३६ । ९२ १३७१६
३७/२५३
१३७७
३८।२५४
II
४१/२५७ ३६/२५५ १११२/२ १४/२/२
पालम विज्ञानभिक्षु वल्देव
३५/ ५० Blફ
३५/२५१
રા૦૦
३६ ५१ २४८२४
३७ ५२
૪૫૮/પ
३८ ५३ १४ाटा६
४४।२६० ४२।२५८ १२/११/३ १५/११/३ ट्र
३६ / ५४
617186
४०१७५
१४ाटाट
४१/२६६
१५ । ।१
४३/२६१ ४२।२७८ ४०/२५६ ४३।२५८ વાર્ १२।११।२ १५/११११ १६/११११
४५। ५७ १५।२१२
૪૪૬૨ ४३।२७६ ४१/२५७ ४४/२५६
१८/८/२
४५/३६० १६/११/३
1
३६ ५२
३४।२५१
३७/२५३ ३५/२५२
३८| ५४
३६ २५५
४० ५६
४४२६० १२/११/२ १५/११/२ १६/११/२
४२/२५८
१३७
४३/२५१
३६ ५३
३७/२५०
४११६५७ ३६२५६
३८ १५
00
४०१२५७
४१२५८
શારદ
४३/२६०

Page #142

१३८ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः) भिक सूत्रपा
शंकर. भास्कर. रामानुज. संख्या
४६।२६२ ४६०२५६ २६२ प्रकाशादिवन्नैवं परः
१७१२४ १७१२४ x वतु नै ५: ( रा०, नि०,
४५।२६१ श्री०, श्रीप०)
७।११।४
४७२६३ ४७२५७ ४६।१६२ स्मरन्ति च .
१७१११५ १७१११५ ७१११५ अनुज्ञापरिहारौ देहसंबन्धाऽज्योति
४८।२६४ ४८।२५८ ४७२६३ રાવિત્
१७११६ १७।११।६ ७।११।६
४६२६५ ४६२५६ ४८।२६४ २६५ असन्ततेश्चाव्यतिकर
१७।११७ १७।११७ ७।११७
२६६
आभास एव च
४ आभासा एव वा ( भा० ) ४ आमासा एव च (रा०नि०,श्री०)
५०२६६ १७११८
५०॥२६० १७११।८
४६।२६५
७११८ ५१२६७ ५११२६१ ५००२६६ १७११६ १७११ ७११६ ५२।२६८ ५२२२६२ ५११२६७ १७।११।१० १७।११।१० ७११११०
ર૬૭ બદષ્ટાનિયમાન
२६८
અમિથ્યાવિખ્ય વૈવમ્ ४ अभिसन्ध्यादिष्वप्येवम् (वि०)
५३।२६६ ५३।२६३ १७१११११ १७।११११
५२।२६८ ७।११।११
રદ્દ પ્રવેશાહિતિ વેન્નાનíવાત
* પ્રવેશમેતાદિતિ વેન્નાન્તવાત
( रा० श्री५०) ५४पादान्ताधिकरणसंख्या
आदितोऽधिकरणसंख्याहितीयाध्याय चतुर्थपादः।
२७०
तथा प्राण
१२७० છો?
२२६४ १४ार
१२२६६ २३३१

Page #143

।
प्रथमा सरणिः २.४ पा'
१३९
નિસ્વાર્થ મખ ધીષ્ઠ ચીપતિ ધર્મ વિઝાનબિલ્લુ રહેલ
४६२
४६२६४ ૨૮૮૪
२९, ४२६२, ४४।२६१
रारा४
४५२६२ ८।११४
४०२५१ ४३६ १२२११४ १५१४
४५।२१२
ર ना२३ ४७२६५ ४६२६२ ४४२६० ४७२६२ ,
४७१२६३ १२ ८।१२५ १८८५ १२।११५ १५/१११५ १६।११५ १४७२६४ ४८२९६ ४७२६३ ४५२६१ ४८।२६३ २६४ * १९२६ १८८६ १३।१११६ ११६ ११६
४८२६४
४६२६३
२६५
४८२६५ '८।२१७
४६२७ ४८२६४ ४६२६२ ४६२६४ १८/८७ १२।११७ १५।११७ १६१११७
। ४६२६ ४१२६४ ५०२६८
४७२६३ ०२६५ जना ૨૮૮૮
१५/१८ १६१।८ ५०२६६ ४८।२६५
२६७
જદારદ્દ
४६२६५ ૮૮
१२।११।८ ५०१२६७ ५२६६ ५०२६६ ४८र६५ ५१२६६
५११२६७ ४२६६ O १३१ १२११९ १५/१६ १६११६ ५॥२६८ ५२७० ५११२६७ ४६२६५ ०२।२६७ '८१९१० RR १२१११० १५॥११० १६।११।१०
५०३६७ પર ૨૬૮
५।२६८
५२२२६६ २६६ ६८१
५३२६६
५१॥२६८
५३।२७१ ५२२६८ १५३ १२।११।११
५०२६६ १५।११११
YE
५६
६ ७५
८२
प
७४
श२७०
र
११२७२ १२२६९ २६७ शशशशर १२
॥२६६
र
१
सय

Page #144

१४०
व्यासस मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२ पाः)
क्रमिकसख्या
सूत्रपाठ.
शकर
भास्कर रामानुज'
.
२७१
२७१
२।२७१ १४ा२
२२६५ Iટીર
मा
५
गोण्यसम्मपात् x गोण्यसम्भवात् तत्प्राकश्रुतेश्च
(रा० श्री० श्रीप०) + प्रतिज्ञानुरोधाच ( म०)
२।२७० ફારૂાર
२७२ तत्प्राकश्रुतेश्च २७३ तत्पूर्वकत्वाद् वाच
રાર૭૨ ફાટી ४२७३ १४ा
રૂારદ્દ शा३ ४ा२६७ १४ाट
३२२७१ १।३।३ ४२७१
२।२।१
५१२६८ २२१
219
रा२।१
२७४ सप्तगतविशेषितत्वाच
x सप्तगतविशेषितत्वाच हस्तादयस्तु
स्थितोऽतो नैवम् ( श्रीप०) २७५ हस्तादयस्तु स्थितेऽतो नैवम्
દાર૭, શારીર
६२६६ ૨વા૨
५/२७३ રાચાર દારશ્ન ३।२।१
अणवश्च
७२७६ ३।११
७२७० ३।१११
८/२७१
८/२७७ ४ा१११
७२७५ રૂાર
८।२७६ ४।४।१ ६।२७७
२७७ श्रेष्ठश्च २७८ न वायुक्रिये पृथगुपदेशात् २७६ चक्षुरादिवतु तत्सहशिष्ट्यादिभ्यः
- x शिष्यादिभ्यः ( भा० ) २८० अरणत्वाच न दोषस्तथाहि दर्शयति । ૨૮૨ પ્રવૃત્તિનોવલ્ વ્યક્તિને २८२ अणुश्च ર૮૩ ક્યોતિરાધિષ્ઠાન તુ તેવા મનના
xज्योतिराधधिष्ठान तदा मननात्प्राणपता शब्दात् ( रा० श्री० श्री० )
६२७८ हा२७२ ५४१ ५।४ा १०।२७६ ५४२
१०२७३
५४२ ११०२८० १११२७४ ५४३ ५।४।३ १२।२८१ १२।२७, કાર
५४४ १३।२८२ १३,२७६ ६१।
१ ६।११ १४।२८३ १४।२७७ ७।३।१
७।३।१
१०।२७८ ४४३ ११।२७६ टाटा १२।२८० ५११
१३।२८१
६२१

Page #145

मयमा सरणि• २ अ ४ पाः
१४१
નિમા
શીખ પીપતિ ધામ વિકાનમિg ધવ
રા
રાવળ
ર
૨૭૦ ૨ાફર
વાર ૭૦
* કાર
રૂાર
૨ % રૂાર
૨૨૬૮ પાર
શરૂp3 કચ્છ
હર ૩૭૨
હર
કાર૭૧
ર૭૨ ૩૭
કારૂ કા૭૨
viષ વાર૭૨
દાર, દાઢ
२७३
કારૂ ૧૬ ફાર૭ ૩૬ ૪r૭૨ * રાષણ.
૨૩૩ રૂરિ દાચ્છા ૪૭૨
પડ્યું રન્ન રા )
રામ
૪ર૭૦
રા ? ૭૪૭૮
દારણ્ય રારિ
૨RI ૮૭૬
કારક, રૂા . ઉltI. વી.it 31-18 30: ૬૨૮૦
દાર૭ર ર૭૭
૮૨૭૬ દ્વારા
પી.
પારા કરાર ૧૦ ૨૮૨ ૮૭.
દાર૭૭ ४ाशा હારાર B 12 કા
BIRાર
૮૯૨ તા. ૨૦ર૭૬ ૨૨૨ દારૂછ
૨૨% ર૭ર
ઉદ્દિોર કરા! ઘીઝ કાપjર પાણી
Gર૭૬ ૭૭૬
દ્વાદ
દ્વાર૭ ૮૬
ર
દાર૪ દા૭૭
૨૦ર૭૬
૨૮૦
૭૬
રર૮ર રરર૮૦
૧૨૮૦ કરાર કાર૭૮ દાર૭ શાર૭e * કદર કરાર કા' JB BIધા વાકાર , ૨૮૦ ૬૩૨૮૪ ૭૬ ૨ ૬ ૧રર૮૦ કાપ ૮el૨ ૪૮ કors વિષ્ટ
રૂારહ ૧૪૨૮ ૦૨૨૮૦ ૭િ૭ ૨૩/૧૮૨ Bદાવ દl viાર છાપાક કે જાણે & ૬૪ર૮૩ ૨૫ ૨૮૦.
૬ ૨૮૨ २८३ ७५१ १०३१
૨૩૨૮૨ ૨૨૨૭૮ થરાર પરાર
૨૨૮૨ ૨૨૨૮૨
શ૪૨૮૨
રહા

Page #146

१४२
મિશન
संख्या
२८४
२८५
૨૮૭ મેવધ્યુતેઃ
૨૮૨
ન્યાસસાત-સૂત્રમાષ્યનિજૅયઃ ( ૨ ૫૫ )
ક્ષેત્રપાઃ
પ્રાવતી શબ્દાત
તસ્ય = નિત્યાત્
× તસ્ય નિત્યાત્ ( નિ॰ )
*૨
ઇન્દ્રિયાળિ તનુષ્યપદે શાન્યત્ર શ્રેષ્ઠાત
× તનિન્દ્રિયાળિ તત્ત્વપને ( શ્રીવ૦, ૧૦ )
૨૮૮ વૈક્ષખ્યાન્ન
× મેવશ્રુતેવાખ્યાન્ન ( રા॰, નિ, શ્રી )
× મેશ્રુતેવંક્ષિખ્યાલ ( શ્રીN૦ )
સંજ્ઞામૂર્તિસ્કૃતિસ્તુ ત્રિવ્રુતવંત ઉપદેશાત્
માસાહિમૌન વધારાન્ત્રમિતરયોચ્છ
२६०
- વૈરોપ્યાનુ તાવાન
× વૈરોપ્યાત્ તાડ્. ( નિ॰ ) સક્ષમપાનાન્તાધિરળસના આતિોઽધિર સંન્યા
તૃતીયોધ્યાય પ્રથમાન્ ।
તદ્દન્તરપ્રતિપત્તો મંદતિ સરિપ્લ પ્રનિરૂપળામ્યાનું
શરઃ भास्कर
પાર૮૪
ગાર
१६।२८५
ગાર
100
१७/२८६ ૮ાાર્
139
१८/२८७
વાર્
૬૬૨૮૮ ૮ાાર્
૨૦૦૨૮૨
શાર
રર૬ ારાર
69
१५/२७८
ગાર
શરદર્ ११७/१
દાદ
ગાર
१७२८० ડાર્ાર્
ટાર્ ટોરાર
૨૬ાર્૯૦ ૨૬।૨૮૪ શાર દારૂશર
૬ દાર૮૨ ટારીય
૨૦૦ર૮૩
દારૂશરૃ
ર૮ દારૂાર
*
૮૬
રામાનુĪ'
૪ર૮૨ દ્દારાર
१५/२८३ ગરાર્
દ્દાર ગરાર
૦ા૨૮૧ ૮ાાર
૮ાર૦૬
૮ાાર
१६२८७ ૮ાાર
६१
६६
૨૮
શારદ્ १/७/१ 19'૬

Page #147

निम्पार्क
૧૪
૨૫
૨૮૬
૨૮:
૨૮૮
૨૮:
૧૦
K
५१०/२
૬૨
५१५/३
K
{st સમ્ર
૪
૨૮૨૭ ५७/५
શા
૧૮૮
૨૦૨૮૨
દ્વાર
ક્
૯૦
દાર
RE १७११
મ!
દ્દાર૭
valla
૨૭૦૮૮ Tolars
૧૮૮૯ }lR
TIRE૦ ફ્ર
૨૦૦૩
La
ર૬૩
{le
૮૨
६५
રરર
થમાં સર્વાંગ, 3 જી ક્વા
श्रीकण्डा થ્રીપતિ
१४२६५
१।१।१
૦૨૮૨૨ારદ દ્વારા
LIK
પ૮િ૩
ગર
FIR૮૪ ગાર
REL
રા
૨૯૪ ૨૮૭ દ્વાર
૨૮
દ્વાપર
ટાર
દ્વારાર
021
GT
Re {Iર્
(૪૨૮૦ દ્વારાા
१५/२८१
દાર
રા૮૨ Ult
ts a
હા ર
૮૨૮૪ બાર
ૐ ૐ
4
le
શ્
વધુમાં વિધાનમિત્તુ પોષ
ગર૮૩
ર૪
હાર્
દ્દાર૮૪ ઉદ્દાર૪
FR૮૪ હજાર
૧ર૮
દાર
૩૮ર૬
ર
08
TER૭
૮૩૩
૨૦૦૮
દાર
૨૫૮૨
Re
રારÆ૦
૦રર
૧
૨ ૨૨
ܚܕ
૮૮૭
१४३
૭૦૨૮૯૭ર૧
૮૩
રા૮૬૨૮૭
RE:
ર૬
૨૦૦૬ ૨૦૦૨૮૮
RR
૫૨૦ ૨૪૨૮૯
રા૦
१२११

Page #148

१४४
क्रमिकसख्या
२६३
२६८
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः )
२६४
રહ્યું અન્યાાિતિશ્રુતેરિતિ વૈન્ન માત્માત્
x अग्न्यादिश्रुतेरिति ( ब० )
२६६
सूत्रपाठ
२६६ प्रथमेऽश्रवणादिति चेन्न ता एव ह्युपपत्ते
x प्रथमे श्रवणादितिः (रा०, म० ब० वि० )
૨૬૭ અશ્રુતાનિતિ પેન્નેાવિારિખા કનીતેઃ
भात वाडनात्मवित्त्वात्तथाहि दर्शयति
३००
त्र्यात्मकत्वात्तु भूयस्त्वात्
X आत्मकत्वात्तु भूयस्त्वात् ( भा० )
प्राणगतेश्च
x भाक्त चाडनात्म-- - ( भा० )
X-- तथा वा दर्शयति (श्रीप० )
कृतात्ययेऽनुशयवान् दृष्टस्मृतिभ्या
यथेतमनेव च
* यथेतमनेवम् (भा० )
X कृतात्ययेऽनुशयवान् दृष्टस्मृति
भ्याम् (म०, चल ० •)
x यथेतमनेव च ( म०, चल० )
चरणादिति चेन्नोपलक्षणार्थेति कार्णा
ર્નાિન
X
इति चेन्न तदुपलक्षणार्थेति-( रा०, म०, श्री० श्री५० वल ०
>
शंकर
२२६३
१/७२
...
३।२६४
१/७/३
४/२६५
११७१४
५/२६६ १७१५
...
६।०६७
१७६
७१२६८
१1७.७
...
८२६६
શકાર્
६१३०० રાકાર
भास्कर
"
२२८७
१/७/२
३।२८८
१७/३
४२८६
११७१४
५/२६०
१२७/५
६।२६१
१७६
७२६२
११७७
८२६३ २२४/१
६।२६४ રાકાર
रामानुज
શરદ
१/७/२
३।२६०
१/७/३
કારÎ
११७१४
५/२६२
१२७१५
દારરૂ
१/७/६
७२६४
१७/७
८/२९५
રાષ્ટ્રાર્
६१२६६ રાકાર

Page #149

બઈમાં સબ રે ? પ.
१४५
નિખા માપ ધીક પીપતિ પામ વિમાનમિ પર
રાહર રર૬ વાર૮૬ રર૮૬ ૨૨ ૨૬૩ * શર રાણે કાર પાકારે બાર વારે વાર ૨
Rારદ
Aઇ ફરિફ ફર૭ વર૦ ૩ર૮૭ ૨૩ - ૨૭૩ વાર શારે ઈરે ફારૂ Bરદ8. કા૨૬૮ ૪૨૯૨ #ાર૮૮
BI
કરછ
Rડાક
કરવું
૧૨૮૯
૧૨૯૨ IST
ઉદ
Xર૬૬
ધારદ
૧૨૯૯
२६७६२६६ 1 ©
દરર૭
દરદ
६३००
દાદર દિવ્ય દા૨ ૨૬ ૬૭૬
७२६४
ધારદ્દ {{૭ ૬ ૭ર૬૭ ૭૭
ર૮ રહ૭.
૨૬૮
૭૨૬૭
૧૭૭
રહ્યું ૧૭
૨૯ ૮ર૬૮
૮૨ Rાર
દ્રારદ રાજા?
દ્રારદ૬
૨.lt
૮૩૨
૮૨૯૮
૬૦૩ દાર
દરદ ૨ષાર
२६४ રાકાર
૨૦૦
૧૦ રૂ૫ ૨૦BI
રદ રાણાર
શારદરૂ રહાર
૨૦૦૦
બ૬૦૦

Page #150

१४६
क्रमिक
सख्या
३०१
३०२
३०३
३०४
३०५
३०६
३०७
३०८
३०६
३१०
३११
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २५ा: )
सूत्रपाठ
આનર્થમિતિ ચેન્ન સઁપેક્ષાત
आर्थिक्यमिति (21740)
જીતવુ તે વૃતિ તુ વારિ
X एव तु वादरि. ( भा० )
X एवेति वादरि ( श्रीप० )
अनिष्टादिकारिणामपि श्रुतम्
सयमने त्वनुभूयेतरेषामारोहावरोही તાતિદ્વંશનાત્
X-तद्गतिदर्शनात् (नि०, श्री, वल०)
स्मरन्ति च
अपि च सप्त
× अपि सप्त ( भा०, म०, नि०, श्रीप०, व, बल० )
तत्रापि च तद्व्यापारादविरोध.
X तत्रापि तद्व्यापारादविरोधः (रा०,
श्री५० )
વિદ્યામેળોરિતિ તુ પ્રતત્વાત્ x विद्याकर्मिणो ( श्री५० )
न तृतीये तथोपलब्धे
स्मर्यतेऽपि च लोके
દર્શનાત્ત
शकरः
१०/३०१ १०/२६५
શાર
કાર્
...
११/३०२
२|४|४
१२/३०३ ३।१०।१
१४/३०५
३/१०/३
१५/३०६
३२१०१४
१६/३०७
३/१०/५
मास्कर रामानुजः
१०/२६७, રાષ્ટ્રાર્
१७/३०८
३|१०|६
१३।३०४ १३/२६८ १३/३००
३/१०/२
३।१०।२ ३/१०/२
१८/३०६
३|१०|७
११।२६६
રામાય
११/२६८
રાજાટ
....
१२/२६७ १२२६६ ३।१०।१ ३।१०।१
१५/३००
३|१०|४
१४/३०१
છારદ ३।१०/३ ३/१०/३
१५/३०२
३|१०|४
१६/३०१
Wed
३/१०/५ 46
१६/३०३
३/१०/५
१७/३०२
१७/३०४
३|१०१६ ३|१०|६
१८/३०५
१८/३०३ ३/१०/७ ३/१०/७
१६/३१० १६/३०४ १६/३०६
३/१०/८
३|१०१८ ३|१०१८
२०/३०७
२०/३११ २०/३०५ ३|१०|६ ३|१०|६ ३|१०|६

Page #151

।
भयमा सरणि ३ भः १ पाः ।।
१४७
મિા અશ્વ ધીષ્ઠ પ્રીપતિ પમ વિશાનીમા વઝવેવ १० १०१३०० १११३०५ १०।२९७
१०१३०० ४३ १०२ ४३
।४।३
__१०१३०१ ११२३०१ १०२६४
થાકાર. १०. ११३०१ १२१३०६ ११३२६८
२११३०१ રષ્ટિક ફળરૂરૂિ રાષ૪
'१११३०२ १२२०२
१२।३०२ १२३३१०१
२०४
२११२६५
રાષ્ટક १३१३०७ १२२६ १२२२६६ १२।३०२ १२।३०३ १३३०३
१२॥३०२ ११३१ ८३।१०।१ ३१०॥ २५१ રષ્ટારૂ૦૮
१३।२६७ १३।३०३ ११।२ ३।१०२ ३२
१३।३०४ १३१३०० ૨૨ ગર
२४३०४ १५॥३०६ १४॥३०१
४॥३०॥
१४॥२६८ १४३०४ १९३३ ३।१०३ ३।२०१३
मा १४३०५ १५३०५ १५।३०२ ३।१०४
१५/३०६
१३३०३ ३।१०।२ ४३०४ ३।१०३
२०६
१५२६६१५३०५ ३।१०४ ३५४
१६।३०६
१५३०५ १६।३१०
३।१०४ १२।११ 30७१६।३०६ १७३१५
३१०५ १३५
१६३०३ १०५
१६।३०६
३५ १५३०७ १७३०७
१६३०० ३11०५
१७३०७ १८।३१२ १७३०४
૨૭૩% છa૦૮ ૧૮૦૮ ३। १६ १४३२१ ३१०५
१७३०१
રૂપાદ્ १०० १८।३०८ १६३३ १८०३०५ १८३०२ १८३०८।।
૮૩૬
१६३०६ * રૂ૦૭ ગા૨ ૨ાગ૭ ૩૭ કીકાર १९४३०६ २०३१४ १९३०६ १६३०३ १६३०६ પીધાર ર૮ ૩૨૦૧૮ કોટાણે
१९३१० २०३१० ૨૦૨૨૦ ૨૨૩ ૨૩૭ ૨૦૩૦ ૨૦૩૨૦ ३।१०। १५५३ ३.१० ३.१० ४rar
२०१२११ २०३११
३।१०८

Page #152

==
३४
व्याससम्पत व्रह्मकृत्रमाप्यनिर्णयः ( २ पाः )
मनपाठ
योकजन्य
> तीरे व्यापरो- (म०, ब०)
म० )
सारचिन्वते
ग०. म. नि०.
श्री श्री चक० }
मतपति1- य० भा०, ब०, वि०)
वाणिविशेषान
भास्कर रामानुज
शंकर રા૩૨ ૨૩૦૯ ૨૨/૩૦૮ ३६०६० ३१०११० ३६०१६०
२२३१३ धारा
२२/३(३ 21श?
२३३१४
51717
२२/३०७
शार
231302
५११६
२२/३०६
४६६
२३।३१० 21712

Page #153

निम्बार्क
ફર
३१३
३१४
३१५
३१६
३१७
३१८
२१।३११ ३।१०।१०
३२१
२२/३१२ ४२६११
२४३१४
LER
२५/३१५
res
T
२५/३१६
२३/३१३ સદ્દાર १७११११
२७/३१७
પ્રાદ્દાદ
+६२
६६
NE ३२० १२३११
મમ્મ
प्रथम सरणिः ३ : २ पा
श्रीकण्ड પ્રીપતિ
२१/३०८ २९ ३०५ ३।१०।१० ३।१०।१०
१९६२ -
२२/३१६
१५१५१४
२३।३१७
१५/५६.५
२६/३१६ સ્ટાર્
४६१५
१६।१।१
३३२०
१ara
२४ ३१८ १६।१।१
२६/३२०
१८२१
२७/३२१
રાય
રાક
१२३१८ ११६११ १४४११
२६/३२३
२०|१|१
+ ६५
११५
२३२७
१४४२
३३२६
१४३
२६/३०६ ४. १८१
२३१३१० ५११११
२४३११ દ્વાર
२०/३१२
દાકાર
२६/३१३
६४३
२७/३१४ ६४४
+ ७६
८५
१३१५
१८६११
२३१६
१२६१२
३३१७
१२६१३
२२/३०६
Bin
२३/३०७ ५१११
સર્૮
६२३१
२०/३०६
દાકાર
२६/३१०
६४३
२७/३११
દામ્રા
+ ८१
८७
१३१२
१२६/१
રા૬૩
ાદ્દાર
પદ્મ વિજ્ઞાનમિલૢ વશેષ
२१/३१२ २२/३१२
२१/३११ ५३११
२२/३१२
શર
२३/३१२ ५३३
२४३१४
६। १
२५/३१५ ६२/२
२६/३९६
७२।१
+ ८५
૨
१३१८
१८६११
२७३१७ २७/३१८
शर
२३१९
१९६२
३/३१४ ३।३२० १६३ १२/६३
२२/३१३
२३/३१४ ર૪ર૪
१४९
२४/३१५ २५/३१५
२५/३१६ २६/३१६
२६३/१७ २७३१७
११३१६
२३/३१३
१ ३२०
३/३२१
२८३१८
१३१६
२/३२०
३/३२१

Page #154

१५०
क्रमिकसंख्या
३२३
व्याससग्गत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पा.)
३२२ सूचकस्य हि श्रुतेराचक्षते च तद्विदः
x राचक्षते तद्विद. ( भा० )
सूत्रपाठः
३२७
પરાનિધ્યાનાત્તુ તિરોહિત તતોહત્ય વન્ય્विपर्ययौ
X ध्यान तु तिरो
( भा० )
x ध्यानात्तिरो ( श्रीप० )
३२४ देहयोगाद् वा सोऽपि
३२५ तदभावो नाडीषु तच्छ्रतेरात्मनि च
३२६
અતઃ પ્રવોષોઽસ્માત્
स एव तु कर्मानुस्मृतिशब्दविधिभ्यः
x स एव च कर्मानु- (म० वि०)
૨૮. મુમ્બેડબૃસત્તિ. પરરોષાત્
३२६
३३०
न स्थानतोऽपि परस्योमयलिगं सर्वत्र हि
ન મૈવાતિતિ વેન્ન પ્રત્યેમતવનનાત્ x भेदादिति चेन्न - ( भा० रा०, नि०
श्री० श्रीप ० )
अपि चैचमेक
३३१
૩૨૨ અપવવેવ હિં તત્પ્રધાનત્વાત્
X अरूपवदेव तत्प्रधानत्वात् (भा० )
+ अस्थूलमनणुहम्मदीर्घमशमस्प मिरूपमव्ययम् (भा० )
शंकरः भास्कर
४।३२२
११६४
५/३२३
११६/५
...
६।३२४
१२६ ६
७३२५
२/२/१
८२३२६
શાર
६३२७
३|१|१
१०/३२८
४१११
१९।३२६
५।११।१
१२/३३०
५/११/२
४/३१५
१२६४
१४/३३२
५११११४
५/३१६
१२६५
६।३१७
११६६
७३१८
રારાક્
८३१६
શાર
हा३२०
३।१।१
१०/३२१
४।१।१
११/३२२
५१२।१
रामानुज.
४।३१८
११६१४
१२/३२३
५/१२/२
१४।३२५
५११२१४
५/३१६
१/६/५
६५३२६ ५११२२५
६/३२० ११६ ६
७/३२१
२२३१
८३२२
રારાર
३२३
३।५।१
...
१०/३२४
કારાર્
१३/३३१ १३/३२४
१३/३२७
५/११/३ ५/१२/३ ५/१५/३
११/३२५
५/१५/१
१२/३२६
५/१५/२
Ful૩૨૮
पा‌पाट

Page #155

મા સરળ છે : ૨ પ.
१५१
નિમ્પા મા થી... પીપતિ ધામ ધામિર્ણ થવા , કરૂર રર૭ કરૂ૮ ૪૨૫ ૪૫ર ,
જરૂર જરૂર '६४४
दारसदार श६४
ધરૂર
- ૧રૂર? RR Bદા
૧૩૨૮
vi
હારૂદ ૨ાજ
વારૂર
વારૂરૂ
५/३१६
૨૨
६३२३ દારૂદ ધારા
६३१७ દરર૩
દારૂર૪ દરર૪ शाद शा६ ६ ૭ીરૂ૪ હારૂરૂ શરૂ હારૂ૨૮ ૭ર૪ ફરક
$1234 sata કાર રચાશ રાચ રા? દ્રારક ૮ર૩
૮૬ ૮રૂર ૨૨૬ :
૮રર૬ પણl
૮રદ્દ રાધાર
ફાર - દારૂ kha દરર૦
દારૂ૭ lal
ઉમરા? રHIR દરૂ૩૨ દા
દરૂ૨૭ , ૧૦૨૭ ૦૨૩ ૨૪ ૨૦૨૨ ૦રૂ૭ શરાર
શરૂ૨૮ રનરૂર૮ કીશર કાર ફારૂારે શરૂ૨૮ ૨૩૪ ૨૩રૂર રરર ૨૨૨૮ કીરગ૬ ૮૩ પાગ ૨l કાફાશ
Pરૂરદ Bરૂરદ ૨૩૦ ફરારૂપ
૨૩૨૯ દારૂારે
१२२३० કાર
१२१३३०
શરદ ઉરિવર
५।१०२ ५.१०२ . ફારૂરૂ૦ રૂારૂરૂ શરૂારૂ૭ ૨૩૪ ૨૩૨૩૦.
* ર૦રૂ દ્વારે ૩ વારnl૩ વ રૂ * જાણે કે ૨૩૨ 2. કારરૂપ ૬૪૩૩૭ ૨૨૨૮ ૧૪ ૧૪૩ * જરાક દાઝાર પાક ૨૦૪ પર
૨કા૨૨૨ ૨૪૩૨

Page #156

१५२
व्याससागत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२ पाः)
क्रमिकसंख्या
सूत्रपाठ.
शंकर
भास्कर रामानुजः
३३३
१५।३३३ ५।११।५
પ્રશવત્તાવૈયશ્ચમ x प्रकाशवदा वैयर्थात् ( भा० ) ४ प्रकाशवचावयात् ( रा०, नि०,
श्री०, श्री५०, वि०)
१६॥३२७ ५।१२।६
१५/३२६ ५।१५।५
३३४ आह च तन्मात्रम् ३३५ दर्शयति चाथो अपि स्मयते
x अदर्शयति चाथो-( श्री५०)
१६३३४ १७१३२८ १६।३३० ५।११।६ ५।१२।७ ५।१५।६ १७.३३५ १८१३२६ । १७३३१ ५।२११७ ५१२८ ५।१५७
१६६३३० ५।१२।६
१८१३३६ ५।११३८ १६।३३७ ५।११।६
१८०३३२ ५।१५।८ १६॥३३३ ५।१५।६
२०१३३१ ५।१२।१०
•०३३८ ५१११०
...
..
રૂદ ગત વ વોપમાં સૂર્યાવિત ३३७ अन्वदग्रहणातु न तथात्वम्
४ अन्वुवाहणान्न तथात्वम् (भा०)
વૃદ્ધિહાસમાનત્વમન્તવાતુમયસામગ્ન३३८ ચાવમ્
_ x सामञ्जस्यादेव (भा०) x वृद्धिहासमाक्तमन्तवादुमयसाम
अस्यादेवं दर्शनाच (रा० श्रीप० ) ૪ વૃદ્ધિહાસમાવવુમન્તર્યાવાડુમયસામ
__अस्थादेव दर्शनाच (श्री०) ३३९ दर्शनाच
प्रकृततापत्य हि प्रतिषेधति तती प्रवीति
२११३३२ ५।१२।११
२०१३३४ ५।१५।१०
३४०
२११३३९ २२।३३३ ५।११।११ ५।१२।१२ , २२१३४० २३।३३४ २११३३५ ६।९।
१ ६।९।१ ५।१५।११ २३॥३४१ २४३३५ २२॥३३६ हारा ९२ ५१५.१२
च भूय
३४१
तदव्यक्तमाह हि

Page #157

१५३
मयमा सरजि ३.२ पा
नि ३३३
: मय धी: धोपति पातम मिमि ३५
३ ३८ . ५३३२ १५३३३ १५३३३
१५.५३ १५३२
१५३३८ EHIR
५११२
२३३
१५/३३२ पार०५
१७३२९ १५३२६ पर पान
१६२३३ १६३३४ १६३३१
१६३३३. १६३३६१६३३० ४०६ ३ ६
१६४३२७ । ५.०६
१७३३५ १७३३५
१७३३
३३४ ५1१०19
CAR १७३२८
५।१०७ ८३३५ १८३४१ १८३३२ १८३२६ १८३३५ जना
२०८१०१ ८ ५१०८ ८ ८३३६ २८३३६ १९४३३६ १९२४२ १६३३३ ३३० १६०३२६ २०४२ घर ५६ ५१ ६१
३३६ ४॥२०॥
१६३३५
२०१३३७
२०३५३
૨૩૭ ૨૩૨૮ ૨૦૨૨૮ ६४०
३२८०
१२१
२०३१ ५१०१०
१०३३४ ११०१०
२११३३८ २०५४ પેડ કારોફરાર
२१४३३८ २८१३३९ २१३३९
३४०
२२३९ २२४३४५ २११३३५ २११३३२ २२१२२९ २२/०४० २२॥३४० ०४.२०११२ १९५५ ३५ र ६४४
110 २३३४१ २२/३२६ २२।२३३ २२१२४० २४४ २४१ २०१४२०३३ १४५५ ५२ ६५२ ७१
३४१ २३३४०

Page #158

१५४
क्रमिकसंख्या
३४३
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२ पाः )
9
સૂત્રપાઠ
પિ ત્ર સરાધને પ્રત્યક્ષાનુમાનામ્યાનું x अपि सराधने ' "(भा०, रा०, नि०,
म०, श्री०, व०,' वि०, बल )
x अपि सराधने प्रत्यक्षानुमानाभावात्
३४६
' (श्री५० )
प्रकाशादिवच्चावैशेष्यं प्रकाशश्च कर्मण्यभ्यासात्
x प्रकाश्यादि (नि० )
X प्रकाशवच्चावशेष्यम् (म० )
JN
३४४ अतोऽनन्तेन तथाहि लिंगम्
રૂસમયવ્યપદેશાત્ત્વદિત્તુહવત્
ܢܪ
* प्रकाशवच्चविशेष्यात् ( वल० ) × प्रकाशश्च कर्मण्यभ्यासात् (म०, वल० )
રૂદ્પ્રાશાશ્રયવત્ વ તેનત્વાત
३४७ पूर्ववद् वा
રૂ૪૮ પ્રતિષેધાત્ત
X उभयव्यपदेशादहिकुण्डलवत् (भा०)
३५०, सामान्यातु
परमतः सेतून्मानसंबन्धभेदव्यपदेशेभ्यः
+ दर्शनात् ( म० )
शंकर
२४/३४२
६।९।३
::
'
२५/३४३
દાદાક
२६/३४४ ६/६/५
२७/३४५
६ हा६
२८/३४६
६६७
२६/३४७
६ाहाट
३०/३४८
६ हाह
३१।३४६ ७७१
३२/३५० ७७२
भास्करः
२५/३३६ ६ ६ ३
२६/३३७ ફાદાર
:
:
२७/३३८ ६/६६५
२८/३३६
६६
२६/३४०
६ हा७
३०/३४१
દાદાટ
३९/३४२
६ हाह
३२/३४३
७६ोर
३३/३४४ ७/६२
रामानुजः
२३/३३७ ५/१५/१३
२४।३३८ ५/१५/१४
२५/३३६ ५/१५/१५
२६/३४०
દાકાર્
२७/३४१
દાકાર
२८/३४२
દાકાર
२६/३४३
દ્રાકાષ્ટ
३०/३४४ ७७१
del
३१/३४५. ७७२

Page #159

કપમાં મળિ ૨ ૨ ૧ - ૧૫ નિયા મપ જ યૌનિ પણ વિનમિ વર
Bરૂક Bolts
રારિક રૂપરૂ
»ાર દાદા
હતા. દાદ મેઘદર
સંદદાદ૯
ક
દિધa૮ ટદાત.
ધારા & 4
cહદો ૮
tik
-
૨ કિટ ४२०१७
૨:
૮
રેદ્ય ar sar
૨૪
PPT
રાકટ રદ
રાક ડારે ૦ • રૂદ I૬ ૨૬ ૩૩ * કારગ૬ ૧પ : દાદા, દુ" . ૮રૂર wાવઝ ૨ : ૧ બ્રાઉઝ૦ રા૭િ રૂકર
૨૩ ૨૮૩૬
.. ર૦૭ v૪ દાદાઃ રા ૮૨
૩૪૮
૦૮
રૂપિ૨ ૭૪ ૨૭૩૮ ૨૮રિક ૧૧ ઇર૦૧૮ પ્રકાર હાદા હાકાર દારૂ
૨૮રૂટ ૨૨૭
* ૨૪૭ દાઃ ૩૦૩ ૨૮૩૪૨ ૨૮૨૩૬ રાઇ
૨૩૪૭ રૂorQ૪૮
દાર ૩૦૭ ૩રૂષ ૨Eારૂરૂ રદીક રૂપરૂ૭ કાર ર૦ ૧૪૪ દાદા કષ્ટ દવારે
રૂબરૂ૪૮° ૩૨૪૬ ઉIn૪૮ રા' રૂાઇટ ૨૦૪
કિ વેરૂ ૨૪૮ દારૂ/t of Iી ૮ it
રૂકદ ફરારૂyo રૂારૂક ફાફાર
139 પારકર ૨૩૪૬ છાપાર ૮ પર વિવાર ૨૨૧૦૪ ઉપાધિ
રૂષદ બut
રેવાદે

Page #160

१५६
क्रमिक
सख्या
३५३
३५१
बुद्धयर्थं पादवत्
રૂર ચાવિરોષાત્ કાશાનિવત્
उपपत्तेश्च
સ્પષ્ટ
२५५
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः )
सूत्रपाठः
તથાન્યતિષેધાતુ
* तथान्यप्रतिषेधाच ( वि० )
X
३६९
अनेन सर्वगतत्वमायामशब्दादिभ्यः
गायामयशब्दादिभ्यः (म० )
३५६
३५७ श्रुतत्वाच
फलमत उपपत्तेः
धर्म जैमिनिरत एव
३५८
રૂદ પૂર્વ તુ વાયળો દેતુન્યપદેશાત્
નવમપાળાન્તાધિવાસ વ્યા આાનિતોઽધિરળસંન્યા
तृतीयाध्याये तृतीयपाद
૩૬૦ સર્વવેદ્દીન્તપ્રત્યયં નોનનાવવોષાત્
भेदान्नेति चेन्नैकस्यामपि
x भेदान्नेति चेत् म्यादेकस्यामपि (भा०)
x भेदान्नेति चेडेकन्यामपि ( रा०, नि० म० श्रीप०, व० )
× મેવિત ચૅલેસ્યામાંપે (પત્ત૦)
शंकर' भास्कर रामानुजः
३४/३४५ ३२/३४६
७६३
७३
३३/३५१
७ঙ३
३४/३५२
७७४
३५।३४६
७६५
३६/३५४
७७६
३७/३५५ ७७७
३८/३५६
ટોર્
३६ ३५७
ટાકાર
४०/३५८
८४ ३
४१ / ३५६ 41.18
+ ६२
१००
१/३६० ११४/१
२/२६१
ફાટાર
...
રૂપાદ્કાર્૮ ७७५
७६४
३६।३४७ ३५ ३४६
७६५
७७६
३७/३४८
७६६
३८/३४६
ટોકાર્
३६।३५०
ટાઢાર
४०/३५१
દ્રાકાર
४१३५२
८४४
+ ६२
१००
१/३५३
શાશ્
રાષ્ટ
ફાટાર
३३/३४७
७७७४
:
३६/३५० ७७७
३७ ३५१
ટાŕક્
३८/३५२
દ્રાકાર
३६/३५३
ટાકાર્
४०/३५४
८४४
+७५
८३
११३५५
११५११
શબ્દ ६१५१२

Page #161

(
) प्रथमा सरणिः ३१पाः
१५७
નિષા મખ્ય શીખ પતિ પત્રમાં વિશ્વામિલ્સ પહેર
३३३३५० ३४॥३५७ ३२/३४६ ३२३४३ ३३१३५० १३ १६३०३ ७५३ ८५३ २०७३
३३२३५१ ३४॥३५२ ३४३५१ ३८१३८८ ३३।३४७ ३३१४ ३४॥३५५ ३५२ ५११४ १७१२१ ७४ टाप
३४३५२ ३५॥ ३५३
३५३५२ ३६३५६ ३४३४८ ३४३४५ ३५३२ ५।११५ १७२२२ ७५/५ ८५५१०७५ ,
३५/३५३ ३६०५५४ ३६३५३ ३७३६० ३५३४६ ३३४६ ३६३५३ ० पारश६ १८११ टायर १०६
३७३५५
३६३५४ ३७३५४
३६।३५० ३६/३४७ ३७२५४ था। २ २ 100७७ ३७३५५ ३८३५६
३५५ पार१७
३८।३६१
३५६
१६४१५ ३८।३५५ ३६३६२ ३७३५१ ३७३४८ ३८३१५ । २१५ १९५८ २०४१
રૂારૂપ ૩૨૭ १ १०४१ ११११ ३६३५६ ४०३६३ ३८३५२ ३८॥३४६ ३६२५६ ३६७
३६३७ ४०।३५८ ५१ २०४२ २ ०४२ १४२ ४०३५७ ४३६४ ३६३५३ ३६२५० ४०५७ ५/१११० २०४।३ ३ १०४३ ११३
४०३५८ ४१३७६ ४१३५८ ४२।३६५ ४०।३५४ ४०:५१ ४१३५८ ५।११।११ २०४४ re १०४४ ११४४ +६६ +११५
+4७
+९२ ७५ १३५ ६४७
१०३
रा३५९
કરા
३५६ २६० १५१
श६६ १५१
१३५२ ११५१
१३५६ १२१५१
१२३६०
१३१
३५५
वार २१३५६
४ा
श३६० १५२
२३३७ २२
२३५३ ११५२
२।३६० १५२
રરૂિર

Page #162

१५८
વ્યાસરત-બ્રહ્મસૂત્રમષ્યનિય (૨પાદ)
મંજૂરી માનુઝઃ
३।३५५ ફારૂ
३।३५७ ११५/३
મિસંસ્થા
સૂત્રપાઠ, સ્વાધ્યાયસ્થ તથાન હિ સમાવારેડ- રૂરૂર ३६२
ધારાવ સવવજ્ઞ નિયમ શરૂ * સ્વાધ્યાયી તથાત્વે હિ સમાવડ(fધારા વિશ્વ તસ્ત્રિય: (મા) * સવાધ્યયસ્થતથા– દિ સમાવાડધિરાવ વવવ તનિયમ (૪૦ ૦િ) *સ્વાધ્યાયચ તથાત્વે હિ સમાનારાધિ
વાર સવવત્ત નિયમ (શ્રીપ૦) * સ્વાધ્યાય તથાત્વેન સમાનારેડઉધારોજ સવવશ્વ તનિયમઃ (૧૦) સ્વાધ્યાય તથાત્વેન હિમાવારે
ડધિારાવ (૫૦ વ૮૦ ) ૪ સર્જિવ તનિયમ (૫૦)
* સવવવ તનિયમ (૪૦) રૂદ્ર હરીતિ ૨
શકાઇ ઉપસંહારોડમેવા વિધિરાષવત્ ३६४
સમાને ૨ x વિધિરોષવત સમો નર (ઝીપ) અન્યથા– શબ્દાહિતિ વેત્તાવિરોષાત્
૪ અન્યથા– ૨ શવ્વા (૧૦) રૂદ ન વા પ્રરળમેવાતુ પરોવરીયા વાવિવત્
र ७३६६
ફાર ૩૬૭ સજ્ઞાતાદુરુમતિ તુ તદ્રષિ ૩૬૮ ચારેષ્ઠ સમન્નસ
* પ્રાચ્ય સમન્નસમ્ (મ)
જાદ
જરૂ૫૮
४/३५६ ૨ાષ્ટ ५।३५७
५/३६४ ગી
५।३५६ १५।५
६।३६०
રૂ
६।३६५ રૂ૬િ
७३५६ રૂારૂાર
७३६१ રાણા૨
૮રૂદ ફારૂારૂ el૩૬૮ ४।११
८।३६०
રૂારૂ હરદ્દ ४११
૮રદર ૨ીકાર હરૂ રાષ્ટ્રીઝ

Page #163

मयमा सरणि ३ अ २ पाः ।
નિમ્યા. મય થીબ્દ પ્રોપતિ વલ્લમ બિછાનમિg વહેવા
३६५७ १४३
३३६१ १५३
२३५४ १५२
३।३६१
पा
२६८ सपा
३२६३
१५४
४॥३६४
२६२ १५४
४३६३
५३६५
५/३७० १५.५ ६३७१ राहार
३५८ ४३५५ ४४५४ । ५३५६ , २।१।।
५३५६
४३६२ १९५४ ५३६३ १११५.५
४१३६३
२५५
५/३६४
६३६६
२६५ २४ा
६२६४
६३६० ३१३१
६३५७ २४१
६३४ ११५दि
६३६५
७०६७
७९७२
"aig२
२३६५
१५५
हार
८३७३ २४३
७३६१
२ ८३६२
७३६५ ११५७
७३६६
३६८
27६६
७४ ४४
७.३५८ शहार ८३५६ २४३ २२६० ४४
३९७
२४३ ६३६७
८३६६ १९५८
३६७
६२EE
३६८ ४४
६२६३
३६७ राई
४१
३६८१०१३७०
२०७५

Page #164

१६० व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः) मिक
शंकरः भास्कर सूत्रपाठ. कसंख्या
रामानुज.
१०३६६ १०३६२ १०॥३६४ ३६६ साभदादलमे
५।११ ५।११ ३११
११३७० ११३६३ ११३६५ ३७० आनन्दादयः प्रधानस्य
६३।१ ६३१ ४७१
१२।३७१ १२॥३६४ १२।३६६ ३७१ प्रियशिरत्वाद्यपातिरूपचयापचयौ हि भेदे
६३
२६३२४७२
१३।३७२ १३।३६५ १३३३६७ ૩૭૨ ફતરે ત્વર્થસામાન્યાત
६।३। ३६३३४७३
३७३
आध्यानाय प्रयोजनामावात
१४।३७३ १४॥३६६ १४॥३६८ ७२।१ ७२।१ ૭le १५।३७४ १५/३६७ १५३६६ ७।२ ७२ ৪৩৭
३७४
आत्मशब्दाच
।।
२६३७५
१६।३७०
३७५
टा।
...
आत्मगृहीतिरितरदुत्तरात ४ आत्मगृहीतरितरदुत्तरात् (भा०)
१६।३६८
८२०१
३७६ अन्वयादिति चेत् स्यादवधारणात्
१७।३७६ ८।२।२
१७३६६ ८२।
२
१७४३७१ ४७७
રૂ૭૭ ૨૭૮
ફાર્યાત્યાના પૂર્વ સમાન પર્વ વામેવાત
१८८३७७ १८१३७० १८।३७२ ६।१ ६११ ५१११ १६॥३७८ १६.३७१ १६॥३७३ १०।१११ १०११ ६११ २०१३७६ २०३७२ २०१३७४ ११।३।१ ११॥३१ ७।३।१ २११३८० २११३७३ २०३७५ ११।३।२ ११।३।२ ७.३२
૨૭૬ સમ્બન્યાવેવમન્યત્રાષિ ३८० न वा विशेषात् ।
x न वाऽविशेषात् (वि०)
३८१
दर्शयति च
...
२२।३७४ ११।३।३
२२।३८१ ११.३३ २३।३८२ १२।११
२२॥३७६ ७३३ २३।३७७ ८११
३८२ सभृतिधुव्यातयपि चातः
- सभृतिवद् व्याप्तयपि चात. (भा०)
२३/३७५ १२।११

Page #165

મર્યમાં સળિ ૨ જા ? Ge
१६१
નિખ્યા મણ રીષ્ઠ પ્રીપતિ વામ પિછાનમા વહેવા ૨૦૩૬૮ ૩૬ ૨૩૪ ૨ રૂદા રદ૮ ,
१०३६६ ११६३७१
દ - રાણી ૪૨ ઉપર રાખો. *
૨૩૬૬ ૨૨૭ શારદલ પરિદ્ર ૨૩૩૬૬ રૂ૭૦
શરૂ૭૦ શરારૂ કાર 'પુર દાર લાગી રહાર
રૂ૭૦ ૨૩૩% રરર રરરર રરર૭૦ 20? UNR
ફરારૂ રૂારૂ૭૨ દાશ છારા ઝાર રાશર ૩૭૨ - ૧૩/૩૭૨ ૪૭૬ ૨૩૩૬૭ ૨૩૩૬૪ રૂારૂ૭.
રૂારૂ૭૨ શાબ્દિ કાહારૂ છાશ૬ કરાર પછી બિર૩ :
૨૪૩૭૨ ઉપ૨૮૦ ૨૪૨૬૮ 28ાદ ૨૪૨૭૨ ૨૨ ૪છાણ દ્વારા ૮ટાર
શ8ારૂરૂ પારૂ૭.
૭૪ ૨૪ * १५.३७३ १६३८१ १५/३६६ १५२६६ १५३७३ જ કofપ દ્વારા ૮ર ૭૫
શરૂ% રદ્દ દારૂ૪ ૨ળ૨૯ ૧દારૂ૦ ૨૬૭ ૧ર. કાકા દPIR ૮fકારૂ છીદ્દ રારા
દારૂ૭ ૨૭૭
૨૬ ૭૭
- ૨૭૨૭૨૮૨૮૨ ૨૨૭
૧/૨ ટકા
૨૭ ૨૬૮ જહા
૭૩ રારા
વીર
લ
%
- ૨૮૭૬ ૨૩૪ ૧૮૩૭૨ ૨૮૨ ૨૮૩૭
૨૮રૂ૭ દારૂ૭e ( શ શારદાર પાર રૂદ્દિા
દારૂછ ર૦૨૮૫ શરૂબ્સ દારૂ૭૦ ૨૭૭ ૨% હાર ૨૨ા૨ ૨li દાણા ધાર
રૂ% રરૂ૮૦ ૨૦૨% ૨૨૨૯ ૨૦૩% ૨૦ ૨૦ ૩૭૬
% બરૂ' શરારા સારા કાર રૂાદ
ર૭૬ ૨૮૨ * ૨૨ ૭૬ રાહ શરૂ પારે૭૨ ૨૨૩૭૬ * રૂરિ શકરાર કરાર રૂાર રાદાસ
રરારૂ૮૨ ૨૨૮૦
૨૩૨૮૨
. રર૮૦ રરૂ૨૮ રાસદ્ રા૭િ૨ રા૮િ૦ - * શરૂાર ૨૩ર ૨૨ બરાઉ (કાય
રરા૨૮૧ ૩૦ ૨૨૮૫ ૨૪૨૮દ નાર૭૭ ૨૩૩% ૨૨૨૮૨ ૮ ૨કા૨ ૨ાશ ૮ણા
રયll૮૨
૨૮૩

Page #166

१६२
व्याससम्मत-बलसूत्रभाष्यनिर्णयः (२ पाः)
क्रमिकसूत्रपाठ
शंकर भास्कर. रामानुज सख्या
, २४।३८३ ३८३
पुरुषविद्यायामिव चेतरेषामनाम्नानात् १३२१ ४ पुरुषविद्यायामपि ( भा०, रा०,
२४।३७६ २४१३७८ नि०, म०, श्री०, श्री५० )
१३३१११ ११
२५।३८४ २५.३७७ २५।३७६ રૂટક વેધાર્યમેવાત
१४।१।१ १४।१।१ १०११ र हानौ तूपायनशवशेषत्वात् कुशाच्छ
२६.३८५ २६३७८ २६६३८० दस्तुत्युपगानपत्तदुक्तम् १५.११ १५३१११ १११११
२७।३८६ २७।३७६ २७१३८१ ३८६ साम्पराये तव्याभावात्तथा ह्यन्ये
१६।२।१ १६१ १२।४।१
૨૮૮૭ ૨૮૩૮૦ ૨૮રૂ૮૨ ३८७ छन्दत उभयाविरोधात्
१६।२।२ १६।२।२ - १२।४।२
२९३८८ २६३८१ २६३८३ ३८८ गतेस्र्थवत्त्वमुभयथान्यथा हि विरोध..
१७।२।१ १७।२।१. १२।४।३
३०॥३८६ ३०।३८२ ३०३८४ ઉપપન્નતંછક્ષણાર્થોપ૦૦ધેવત
१७२२ १७।२।२ १२।४।४ अनियमः सर्वेषामविरोधः
३११३६०
३११३८५ શબ્દાનુમાનાભ્યામ્
१८।११ ।। १३।२।१ x अनियम सर्वासाम ( भा०,
३३३३८३ व०, वि० ) ૪ બામવિરોધચ્છદ્ધાનુमानाभ्याम् ( म० बल० )
३२।३६१ ३२।३८४ ३२।३८६ ३६१ यावदधिकारमपस्थितिराधिकारिकाणाम्।
१६११ १६११ १३।२२ अक्षरधिया ववरोध. सामान्यतभा- ३३१३६२
३३१३८७ वाभ्यामौसदपवत्तदुक्तम् २०११११
१४।२।१
३३.३८५ xअक्षरधिया त्वविरोधः सामान्य-(भा०)
२०११ x अक्षरधिया त्ववरोधः सामान्यतस्तद्भावामावाभ्यामोपासनवत्तदुक्तम् (व०)
३४।३६३
३४।३८८ ३६३ इयदा मननात्
२१११११
१४।२।२
३४३८६ x ईपदा मननात् ( भा०)
२१११।१
१८।१।१
..
३६२

Page #167

૨૮૩
•
૩૫
નિમ્યા
३८६
૨૮૭
૩૮૮
૩૮૬
३६०
BEL
૨
શ્વા
E1F1F
૮૩
${{{f
ગ્વા૮૪ kin
૨૦૧૮
શાર
દ્રા
શાર્
૩૬૪૮૭
ગાઢ
૨૦૦૨૮૮ દ્
asce 'દ્દ્
3 Iko
121?1?
મન
૫૦
li[l
{
૧૯૪
૮/૨/′
૨૦ાર્
૧૮ાા
sur
ર૩ર
૬ા૮૦
•°• १६।११
३१ ३६६
ર
૧૮૩૩ siz
૩૯|૨૦ TFPlr
૧૯૭
Up
प्रथमा सरणि' ३ यः ३ पा
શરૂ૬૮
રા
श्रीकण्ठ
૫૮
81ર
૩૩૩૬, ૩૬૬
કાર
ast
ܐܐܐܐܝܐ
રામ
રોટ્ટાર
૬૩
sluટ્
૨૦/૨૮૪
siela
Tar
થ્રીપતિ
૪૪
દાર્
૨૩-૦૬
ܐܐܐܐܕ
રદ્દા
view
૯૪૨૭૮
lkp
૨૮૩૦૬
ગઠ્ઠા
૨૨૩૧૮૦
ગાર્
૩૦/૨૮
શ
ww
૨
૩૨૬૩૧૮૨ શીર્
R
૩૨/૨૭૯ ર ૨૦૦૬ દારા
Bu/૪૦૦ Ble ૧૪ ૩૮૨
K
URE શાર શાર ૨૦૦ાર URR
વર્તુમ વિધાનમિઠ્ઠલ પહલેવ
શ્રૃ૫૮
sult ૨૫૫૮
છાશ
૧૮૩
{{{
पाग
૨૭૫૨૮
દ્વારા
૨૮૧૮૬
દ્વાર
વ્ઝ
t૮૭
GIR
૨૦૧૮૮
!!!
३१३८६ gr
રા૯૦ boll
DIET શશ
JER સારાર
૪
१६३
રાવ્ય
૬૮ ૨૭૧૩૮૭
૨૭૩૮૬
ફ્ăto
૨૮૩૮૮
૨૮૦૨૮૭ ૨૬૫૨૮૨
૮૮ ૩૦/૬૦
૨૦૮૯ ૩૩er
સરદ
કુદ PRET
૧૬૨૪૨૪
દરેક

Page #168

१६४
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पा)
क्रमिक संख्या
सूत्रपाठ.
शंकरः भास्कर रामानुजः
३५/३६४
२२।२।१
...
३५।३८६ १५॥३३१
३६४ अन्तरा भूतग्रामवत् स्वात्मनः ४ अन्तर। भूतप्रामवद् इति चेत्तदुक्तम्
( म० ) xअन्तरा भूतग्रामवत् स्वात्मनोऽन्यथाમેવાનુપપરિતિ વેન્નોવેશાન્તરવત્
( भा० ) xअन्तरा भूतग्रामवत् स्वात्मनोऽन्यथा
મહાનુપપરિતિ વેજ્ઞોપવેશવતું
(रा०, श्री०, श्री५०) ४ अन्तराभूतग्रामवत् स्वात्मनोऽन्यथा
भेदानुपपत्तिरिति चेन्नोपदेशान्त
रखत् (नि०) अन्यथा भेदानुपपत्तिरिति चेन्नोपदेशा
न्तरवत् x रिति चेन्नोपदेशवत् ( म०) ३६६ व्यतिहारी विशिषन्ति हीतरवत्
!x विशिषन्ति होतरवत् (श्री५०) ३६७ सैव हि सत्यादयः - ३६८ कामादीतरत्र तत्र चायतनादिभ्यः ।
४ कामादितरत्र तत्र ( म० ) x कामादयस्तत्र तत्र चायतनादिभ्य.
(श्री० ) ३६६ आदरादलो५.
३६५
३६।३६५ २२।२।२
३७३६६ २३।११
३६३८८ २३३१११
३६३६० १५३२
३८।३६७ २४।११ ३६।३६८ २५.११
३७।३८६ २४|१११ ३८१३९० २५।११
३७४३६१ १५।३।३ ३८३६२ १६३१
४०।३६६ २६।२।१ ४॥४०० २६२।२
३६३६१ २६।२।१ ४०३६२ २६२।२
३६०३६३ १६।३।२ ४०।३६४ १६।३।३
४०० उपस्थितेऽतस्तद्वचनात्

Page #169

૩૬૪
નિમ્પા
३६८
૩૬
૩૬૭
૩૮
३६६
૩૬૩ üll
મધ્ય
મર્યમાં સગિ ३ मा ३ पा
ધી
યોપતિ
૩૮૩૬૬
Fl
રૈદ્દા૪૦′ વાર
૩૭૪૦°
ગીર
BIEL ૩૮૪૦૩ પાર શ
૩૭૯, ૧૯૪°3
Ple
{{l
va: ૨૪ાશય
૩૬૦૬૭ ૪ામ્રજ્ રિ Iરૂર
Y૮ tps ૩૦૦ કરાર ૨૪૨૦૨
૧૧૮૬ ગા iv[l,
૩૮૬
LIBE૦
ચાર
E
રરાષ્ટ્ર
૩૮/૨
lo
૨૬૪૨૭
બાર
૧૮૧૩૮૯
FIL
પહમેં વધાનોમનું પોષ
દર શાર
squ FIE૬:
૩/૪ શાર
BlÆર૩ર
૩૭૩૮૮ ૩૮૬ પાર્ ગિર
REG
શરાર
INT ।૨૦ volte
રામાય
દ્દાાર પાર્
૪૦૦૬૨૪ Bગદર્ BIKEE II
ERR Uરાર
FIE
१६५
૩૭/૩૨૭
૩૭/૨૬૬૨૮૨૬૮
vole
૩૮૭ BEE
BELIE૮ goBoo
vvvvv
ByBo ૪૨૪૦૨

Page #170

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पा)
सूत्रपाठ
शंकरः भास्करः रामानुजः
४०१
४२।४०१ ४१३६३ ४११३६५ २७।११ २७११ १७११
४३।४०२ २८।१।१
४२३६४ ४२॥३६६ २८१ १८३१
फ्रमिकसंख्या तन्निरिणाऽनियमस्तदृष्टः पृथगव्य
प्रतिबन्धफलम् * पृथक्कृत्य [पृथगय] प्रतिबन्ध
फलम् (रा० पाठान्तरम्) * સિદ્ધરણાડનિયમતદષ્ટ
(रा० पाठान्तरम् ) * તદ્ધિરણાર્થનિયમતદષ્ટ
पृथगध्यप्रतिबन्धफलम् (म०) ४०२ प्रदानवदेव तदुक्तम्
x प्रदानवदेव हि तदुक्तम् ( म०) ૪૦૩ હિંમામૂયવાત તદ્ધિ વસ્ત્રીયસ્તષિ पूर्वविकल्प: प्रकरणात् स्यात् क्रिया
માનવત x पूर्वविकल्पप्रकरणात् ( वि० ) ૪૦૬ અતિશાસ્ત્ર ક૬ વિચૈવ તુ નિર્ધારણા
* વિચૈવ તુ નિર્ધારણા, તનાવ
__ (रा०, नि०, श्री०, श्री५० ) ४०७ दर्शनाच ४०८ श्रुत्यादिवलीयस्त्वाच न बाधः
अनुबन्धादिभ्यः प्रज्ञान्तरपृथक्त्ववद्
दृष्टश्च तदुक्तम् ४ अनुबन्धादिभ्य (म० बल० ) ४ प्रज्ञा-तरपृथक्त्वपद् दृष्टिश्च तदुक्तम् ( म०, वल०)
४४|४०३ ४३३६५ ४३/३६७ २६१ २६६।१।। १६११ ४५।४०४ ४४।३९६ ४४३६८ રહાકાર રાહ/ર ૨૦૭
४०४
४५/३६६ ૨૦૭૨
४६।४०५ ४५।३६७ ૨ele/રૂ ૨ell૨ ४७१४०६ ४६:६८ ૨૭/હાજ રેહાહાક
४६१४०० २०७३
४८/४०७ ४७३६६ २६५ २६।६।५ ४६/४०८ ४८४०० ४७४०१ २६६६ २६६६ २०७४ ५०१४०६ ४६४०१ ४८४०२ २६६७ २६७ २०७५
४०६

Page #171

|
રા?!
५२॥४१२
oધe. Bl
ole
૨૦૧૭શ
૨૬૭,
રૂટa ana.
૨૦ચ્છા
૪૦૮
own ટala
Bood acle Re Birદ તાઃ
૪૦હારેa Pદેa ૮૦ધ્ધsa na koala Boa = માળ
Plોરેટ રેoad ouza ૨૦821
axRારેa
R
ojકારે
20મટa ઉદA '
| RetJt
૪૦
SORCA
70PISA
૨૦I
તારે વિધa
દાશ્રટ
છa દક્ષિ-૯ દાદ . use toધ્ધ
we દે છે કે રૂદા 13th a
દ
w tive ઉoધ 8
૦
tisiટ -1૮ Isle 2ધદA taઝ ૯૦AA ( ટ૮ SIE EN OMIA CALEA
*PA ત ઇશ્વકક
cl
tt I+I3 toFlo A BUIA
૬૦
uિ& bana
jti
2 સ્પંદA REA
link
A
૦%8
nષo૮
દokiદૈa taa titlht ot bt
* ૦૦% a list
sc Bદાય
Bol |.
धोपति पतम' पिभित पदप
निure माप धो
૬૭
થયા સન u: ૨ :

Page #172

१६८
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः)
४२०
.....
क्रमिक
शंकर सूत्रपाठ. સંથા
भास्कर रामानुज. न सामान्यादप्युपलब्धेमृत्युवन्न हि
५१।४१० ५०।४०२ ४६४०३ ४१०
२६६८ २६६८ २०७६ परेण च शब्दस्य तद्विध्य
५२।४११ ५११४०३ ५०।४०४ ४११ । भूयरत्वात् त्वनुबन्धः
રહાણ ૨૯IRI ૨૦૧૭ x परेण शब्दस्य (श्री५०)
५३।४१२ ५२।४०४ ५१।४०५ ४१२ एक आत्मन शरीरे भावात्
३०।२।१ ३०।२।१ २०२।१
५४।४१३ કરૂ વ્યતિરસ્તમાવામાયિત્વાન્ન સૂપઅધિવત્ રૂરી
३०।२।२ x व्यतिरेकस्तावमावित्व (भा०,
५३४०५ ५।४०६ रा०, नि०, म०, श्री०, वल०)
३०।२।२ २१।२।२
५५१४१४ ५४|४०६ ५३।४०७ ४१४ अंगाववद्धास्तु न शाखासु हि प्रतिवेदम् ।
३२१ ३२२१ २२।२।१
५६०४१५ ५५४०७ ५४|४०८ ४१५ मन्तादिवद् वाऽविरोधः
३१२।२ ३११२।२ २२।२।२ ४ मन्तादिवद् वा विरोध. ( म०,
व०, बल०) ४.६ भून. ऋतुपज्जयायस्त्वं तथाहि दर्शयति ५७४१६ ५६४०८ ५५१४०६
३२११ ३२११ २३२१ x तथाच दर्शयति ( म०) ४ (दा हि दर्शयति ( श्रीप० )
છ૭ નાના નાઢિમેરાત
५८॥४१७ ५७१४०६ ५६४१० ३३।११ ३३।११ २४।११ ५६४४१८ ५८४१० ५७४११ ३४|११ ३४३१०१ २५/२।१
४१८
विकल्पोऽविभिटफलत्वात् x विकल्पो विशिष्टफलत्वात् (म०,व०) काम्यास्तु यथाकाम समुच्चीयेरन् न
वा पूर्वहिलमावात अगषु यथाश्रयभाव
४१९
६०४१ ५४११ ५८१४१२ ३५/३१ ३५२१ २५२२ दाट० १०४१२ ५४१३ ३६ार ३६१ २६वार
४२०

Page #173

४१०
४११
૨
४१३
LL
४१५
४१७
४१८
४१६
નિમ્બાઝઃ
૨૭ ५३२४१८
२०१७१६
४२०
५५/४१३ ४१६२३/११
५०/४०८
q8lvLE
२०१७/७ ३४११११
५०/४१०
२१२२
५५४२०
५११४०६ શાર્ પાર્
५४/४१२
શાર
मध्य
५३/४११ ५७/४२२
२२२२
३६/२/१
५६ ४१४ २४।१।१
४६४०३
३३|१|१ २६७६
५७१४१५
२५।२।१
५५/४२१
३५/२/२
५८ ४२३
३६/२/२
५६।४२४
३७ १११
मयमा सरणि, ३ अः ३ पाः
चोकण्ठ श्रीपति
६१/४२६
३६।१११
५०९४०४
२६ ७१७
५११४०५ ३०/२११
५२ ५०६ ३०१/२
६५ ४०६
३२।१।१
६०/४२५ २६/४१०
३८|१|१
३३|१|१
૪૬૪૦૦
२०१७/६
५३।४०७ ५३।४०४ ३११२१८ २२/२/१
५०/४०१
२०१७१७
५४।४०८ ५०४०५ ३१/२/२ २२२२
५८/४१६ ६२।४२७ ५८४१२ २५/२/२ ४०१२८१ ३५/१/१
५९।४०२
२१/२
५६।४१७ १३२४२८ ५९/४१३ २६।६।१
४१४१
३६/६/१
२२
५५/४०६
२३|१|१
५०७७४११ *૭૪૦૮ ३४।१।१ २५/२/१
८२/४०३ ८४१४१२ २१/२/२ १८३३१
५८४०६
२५/२/२
યજ્ઞમ વિદ્યાર્નોમલ્લુ પદેવ –
કે
qtl€€ १७ २०१८
४६४१०
२६ २१
५२/४१० १७११०१६
५३/४११ १७/१०/१०
५५१४१३ શર
५६०४०७ ५८४१६ २४|११ २०।१।१
५६/४१४ १८/३/३
५७१४१५
१६ १११
५६/४१७
२१/१/१
६०१४१८
२२ ११
६१/४१६ २३२/१२
१६९
५११४१० ५३१४१३
५२/४११५४४१४
५३/४१२ ५५४१५
५४/४१३ ५६/४१६
५४१४५७१२१७
५६/३१५
५८४१८
५७३१६ ५६/४१६
५८४१७ ६०१४२०
६०/४१६
५११४१८ ६११४२१
६२/४ २
६३४२३

Page #174

१७०
व्याससग्गत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः)
कमिक
सूत्रपाठ.
शंकर
भास्कर रामानुज.
संख्या
४२१ शिष्टेश्च
समाहारात्
६२।४२१ ६११४१३ ६०४१४ ३६६।२ ३६६२ २६६२ ६३।४२२ ६०४१४ ६१४१५ ३६६।३ ३६।६३ २६०६३ ६४।४२३ ६३।४१५ ६२॥४१६ ३६०६४ ३६।६।४ २६।६।४ ६५४२४ ६४४१६ ६३।४१७ ३६४६५ ३६४६५ २६०६५
६६६४१५ ३६।६६
६५१४१७ ३६।६६ १०० १३६
६४।४१८ २६६६ ८३ १०६
१३६
४२३ गुणसाधारण्यश्रुतेश्च ४२४ न वा तत्सहमावाश्रुतेः
x न वाऽतत्सहमावश्रुते. (म)
x न वा तत्सहभावोऽश्रुते. (नि०) ४२५ दर्शनाच
તરામપાવાત્તાધિરળસંલ્યા
શ્રાવિતોડધિરળસંલ્યા તૃતીયાધ્યાયે ઘતુર્થપાનું | ४२६ पुरुषार्थोऽतः शब्दादिति पादरायण.
પત્તાપુરુષાર્થનાવો શાબ્રિતિ
जैमिनिः છ૮ શ્રાવાવનાત
तच्छुते.
४ तच्छ्रुतेश्च ( वि० ) ૪૩૦ સમન્ચારમ્ભળાત્ કરૂફ તેવતો વિધાનાત્
४ तत्त्वतो विधानात् (श्री५०) ४३२ नियमाच
x नियमात् ( श्री०,श्री५०)
२४२६ २१७१ २।४२७ ११७२ ३१४२८ १।१७।३ ४॥४२६ ।१७।४
श४१८ ११४१६ ११ १२०।१ २।४१६
२१४२० १६१७।२ २०१२ ३४२० ३।४२१ १४१७३ १.२०१३ ४।४२१ ४४२२ १७४ १२०।४
५।४३० ५/४२२ ५।४२३ ११७५ ११७५ २०१५ ६।४३१ ६४२३६४२४ २१७६ ११७६ ११०६
७४३२ २११७७
७४२४ २११७७
७४३५ ॥२०१७

Page #175

प्रथमा सरणिः ३ : ४ पा
निम्याफी
श्रीकण्ठ: श्रीपति
६०१४१८ ६४/४२६ ६०४१४ ६०४११ २६/३/२ ४१२४२ ३६६२
ઇરા
કર
४२३
કરણ
પ
४२७
६१४१९
२६/६३
४२८
४२९
४३०
६२४२०
२६/६ ४
T
દ્દર્શકનર્ दादापू
१ ४२३ ४२६ २०१
७१
ទ
UR
६४२४२२६८२४३३
२६ ६ ६
९७
४३१
નખ
६५/४३०
४१३
६६/४३१
४४
६७४३२
ધારા
६४२८ ११००१६
२४०४ २४३५
llર १/२
७४२९ २२२०१७
ધરરર
१३७
१७७
१४३४ १९१
३४२७ ३२४३६
१२०/३ ११९३
४४२६ ४१३३७
१/२०१४
११२९४
८१४२७
५१४३८
१/२०१५ १२९१९३५
'
६२४१५
३६/६/३
७१४४० ११९२७
६२ ४१६
२६/६४४
९४
६३/४१७ ६३४१४
३६/६७ २८२१
१३०
६४४१८ ६४/४१५
३५/६/६
રાષ્ટ
२१४१९ १२७/१
શર૦
१/१७/२
३/४२१
१/१७३
ધતુર્મ વિશ્વામમિત્રુ પસંીય
६२/४२०
६१४२०
२६/२२ રારાર
६२४१२ ६३४२१ २/११ २४/२/१
४२३
१७५
६२४३९ ६२४२४
21819
१।१७/६
६२/४१३
२७२२
९७
१२५
२०१६
१/१२६/१
ર૪૯
१/१६/२
४४२२
१९
२११७४ १॥१६४
३२४१८
१ १६ ३
५।४२०
१२१६५
६२४२१
१।१६४६
1
७४२५ ७१४२२ ११७१७ २११६७
६४/४२२
શ્યાશ
६५/४२३
२५२११
१०३
૨૯
१४२७
રારકાર
६६/४२४ ५/२०६५/४२४
२/४२६
ફાર
३।४२७
१८२४३
up૮
११२४४
५२४२९
१/२४१५
६/४३०
Rure
६२४२१
७४३१ ११२४१७
૬૩ ૦૨૨
६४४२३
११४२५
awee
३१४२७
४४२८
५४ ९
६१४३०'
१७१
७३३१
६४,४२४
६५४२५
६६४२६
६७ ४२७
६८०४२८
१४२९
२४३०
३२४३१
૪૪૨
५/४३३
६२४३४
७४३५

Page #176

વ્યા મમ્મત ગ્રામૃત્રપાનવડ (૨ પાદ)
•jત્ર'
રઃ મr
રામાનુ.
વિના તું વાંચવું
ના ૪ વાર વાવ જુનાત માં )
૮રૂર ફાફડાટ
૮૨૬ : ૨૦૮
૮ીરિક ઉ૭૮
કર
૨૨૨ દાદ દરર૩ રાઠા શાકાહ રોગ
નું નવું * નુ નનને 1 )
૧૦ર, ૧૦ર૭ ૨૦૧૪૨૮
હા૦િ ૬૫૭૬૦ ૧૨૦૦

Page #177

૨૨૦૧૮
માટે દેહેકાટ
ઘટે દેકાટ
28ાટ
કાર ?
૨૮૪૪૨
१८:५१ * ર૦૧૭ કારગર શહ૭ ૨કાર
*
Rao
@ll bદેal
a
3W8 "
RA
બચશેઠ છ ઉમ્ર છે
: ૨ રક્ષા દેતા
કે હર્દય
દેશદાસ ઉર્યા છે ઉEા ટદેશ્ન *
શરવાર કરાર શાળા
દેai? દેa Ball
laટા ૩દેa
તિ
દેલ્લા ટah Aah દેશ્વર્યા Pala
- az all alઠ દાઢ all 2હેતાક્ષ ટહ્યa ૮દual aa ઉધa
૩ka &aો દિધા હતી દર દાઝાર્ડ કેદ કયા
દેવાદેટ ટઢા દેદ રેaa દ દેai હૃશ્ચકહે કેદાર ”
દેરાઢા દાતા હill ઘાટ દર૦િel છે કે મારી ટal દલi Has Real
૪૭
શરી૨ રાફર રાહા! શારદા પરકાશ જ
૨૩ ૨૪ર ૮૨ શારૂલ . ૨૨
કેટalo
ટalo
ath
All દેટ રાઈટ રીet Èતા ટale
,
Black
દક્ષા રાય TEATE
છે.
દાદ દાહ શાહીદ ૨૦ ર દિ
રૂા દર ૨૪૭ હાજર૪ શ્વ
કેટમટ
-
કેટ કાર
ર રા રાગ 2 " કેદu? દર
રાઈ રાક્ટા ક 2 કેશ્વર દેટ
નિમ્પા મમાં પૌષ્ઠ થોપતિ બન્મ નિમિણ પઢવી
૩ જા ક ' મયમા સળિઃ
१७३

Page #178

१७४
व्याससात-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२ पाः)
શમિ
સૂત્રપાઠ:
વાર મારા રામાનુનઃ
કદ અનુછેલું વાવરાયણઃ સાથુતે કષ વિધિ ધારણા ૪૬ સ્તુતિમાત્રમુપાવાનાહિતિ વેન્નાપૂર્વાત
–વેન્ન પૂર્વવત્ (શ્રી)
१६१४४४ १६५३६ १६०९३७ રારૂાર શરાર ૨૦૧૬ ૨૪૪૬ ૨૦૧૪૭ ૨૨૮ રારૂારૂ રાણારૂ શર૦ર૦ २३४५६ २१४४३८ २११४३६ રૂારા સારા રોરાફ
૪૭ માવદ્રા
રરાષ્ટ૭ રાષ્ટરૂર રરાષ્ટ ૨. ૨ ૨ા૨ પારા ૨૨૮
રાષ૪૬ ટીરા?
૨૪૪૦ ४।११
છ૪૮ પારિવાર્થી ફતિ વેન્ન વિગેષિતત્વાત્
* પરિવાર્થતિ વેન્ન વિશેષિતત્વાર્
તથા વૈવાક્યોપવન્ધાત્ (મા ) છge તથા વૈવાયતો પવન્યાત્
૪તથા વાક્યોપાત્ (શ્રીપ૦)
२४|४४२ ૨૨૨
કરાર
૨૫૦ ૨૪૪૪૬ ૨૪રૂ ५।१।१ ५.११ ४११ ૨દાણપર રાષ્ટર રાષ88 ६।२।१ રા ५११
પૂર
२७४५२ દારાર
૧૦ અતર્વ વાશીપનાનપેક્ષા ઉપર સવવેક્ષા ૨ યજ્ઞાવિકૃતેશ્વવત્
૪– જ્ઞાતિકૃતિવત્ત ( વહ૦) શમમાઘુત. ચાત્તાપ તુ તદ્વિધે
તવંતયા તેષામવસ્થાનુBયવાહૂ –તથાપિ તુ વિધેસ્તત્~(મ)
તેષામMવરયાનુયત્વાત્ ( શ્રી) * શમાવુતિઃ ચાત્ તેષામMવ–
(શ્રીપ૦ ) ૪-તૈચાષિ વિષે ( વિ. ) * શમમાઘુતરતુ યાત-(વ૮૦)
૨ોરૂ દારાર
२७४४५ ६।११
.

Page #179

મયમાં સરવિ, 8 : ૪ પાક
૬૭૫
નિમ્બા મા થીન્ક પતિ વલમ બિકાનમિષ્ણુ વછવ
એ ૨૬/w૨ ૨Eાકર દોરૂ૭ ૨૬૫૨૪ ૨૬૪૪૨ હાસ્ય રદ કર૦
- ૨૦૪૪૪ ૨૪૪૭
२४१६ રારિ ૨8ારે ૨૪ર ૨૦૩ ૨૬૮ ૨૪૨
૨૦કિw. ૨૦૦ કર૦૭ રાફરૂ કરે છે કારપછક ર૪૮ ૨૨w૩ ૨૪ ૨૫૪૩
૨૨૪૬ Rારાર કરl૮ કરો.
२१४३६
३३२१ રરાષ્ટક8 રાષ્ટ્રક ૨ા ૨૭ ૭ : ઘાર કા૨૦ ૬ વાર વાર ૨
૨૨૭ ૨૨૪૦ ૨૩૪૪ ૨યાદ ૨૩૪ ૨૨૮ ૨૨re * રૂારા કરવટ કરાર કરાર રારકાર
રકાર રાજદ્દ રાહદ
રાજક
ર કાર ર૪૭
રદ ૨૪ર.
રકારક
રકાયદ કારરિ
श२४२४ २६५०
२५४५३
ર૪૭ ૨૫૪૧૮ વરૂ ૨૪o રાષ્ટ૮ છo
કારણ કારગર બાર વાર . ર૪૮ : રાષ૪ સારા રબ૬ -
૨૨ * Bર કારણે દાર દોર Rાદાર
રાષ્ટવક
- ૭૬ ૭૬૦ પ૨ , * કારણે કાર ?
२६४५० રાધાર
२७१४४५
Grફર
૨૮૨

Page #180

१७६
क्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२ पाः)
કામ
સૂત્રપર.
शंकर
भास्कर. रामानुज.
सख्या
૨૮દ છટા
રહાણ ૨૮૬ છાટીર વૃષ્ટિ
કરૂ સન્નાનુમતિથ બાળાત્ય તર્ગના
* સર્વાન્નાનુમતિ કાળT-- (વહ૦ )
૪૪ ગવાયા
૨૯૭ કાષ્ટીર
૨૯,૨૬૪ ૨૮૪૪ હાકાર છકાર રૂધિ રહીટ કાર હીર
૩૦૪૮
૪ ગરિ મર્યતે (રા, મ, શ્રીપ૦,
a૦, ૧૦ ) છ ગીતોડામોર
શેત્રાશ્ચાતોડામવારે (૧૦,૦)
રૂાટક રૂટ૭ ૩૬૬ હુરાષ્ટ હાષ્ટિ 22
ક૭ વિદિતત્વાન્નાશ્રમર્માપિ
સ્વરાછ૭ રૂફાઈ૪૮ રૂાષ૦ દ્રષ્ટિા ઢોક ૮૨ રૂસાક૨૮ ૩રાદ રાષ્ટ દ્રાકાર દ્રાકાર દ્વારા રૂછાક૬ ૨૩૪૬૦ રૂકાર
દ્રાર ૮ .
કદ વેચાય
કષ્ટ સરિટ્યૂન ૨
સર્વથાપિ ત ોમેયસ્મિાત * સર્વથાપિ તુ ત વો--(૦ )
૪ સર્વથાપિ તત્ર વોમ–(વ૪૦ ) ૪૬૦ અનમિમાં જ વયતિ ૪૬૨ એન્ત વાપિ તુ તદ કદ્દર પ = સ્મીતે
* પિ મૈયતે (મ, , - શ્રીપ૦, વૈ૦, ૪૦ ) છ૩ વિરોષાનુપ્રશ્ય '
' ૪ વિરોષ અનુશ્રદ્ (૫૦)
३५/४६० ३४१४५१ ३५४४५३ ટાકા ટાકા ટાકા ३६४६१ ३।४५२ ३६।४५४ દારુ કાકા હારુ રૂછોકર પાકોર
३६।४५३ ३७।४५५ હાકાર હાદાર
રે
રૂ૮૪૬૩ રૂછા ૨૮૪૬
દારૂ ,

Page #181

मधमा सरणिः ३ मा ४ पाः
૪૭૭
નિખ્યા
મા બ્રાન્ડ બીપતિ પહમ ધિષ્ઠાનમg લવ
- ૨૮૪૯૦ ૨૮૨ ૨૮૧ ૨૮૩ ૨૭ા? પકાર કારગર, ૮el
al.
રદાર
૨૮ાપર
aa
રદા દાદર ૨૯૭ ૨૪૪ ૨૮૧૨ વીકાર કરવા૨૬ ૮૪ર ૮ષાર રાષ્ટ
૨૪૪ ૨૪૭ ૨૨.
૨૦૪૪૮ પાકાર
૮ . રૂot ૬૨ ૩૦૪૫ ૨૬૩
૨૦૧૮ કારી
૮ણારૂ રહાર
Palit ARIટ
PARITE
Ahalot
?
alal
३१४५३
૨૨૬ દ્રાણા# ૨૬ ३१७४४
Blol૨૮ ૩૨૪૪ ૩૬૫ ૨૪૦ રાખ૭ ૨૨/૪ દાકા' કાવાદ ૬૪ દાણો ફાટા
ફાઈ *
રાખ૦ gar૪૨૫ રૂાદ ઉપ૨ ૨૩૩૮ ૩૨૫
રૂછાષ્ટ૮ ૨૩૨ દાદાર કારગ૨૦ હજાર દીકાર દ્વાર
રકાર ૨૪૪ ૩૭
28
કલ્પ રકાબ્દ
ડેજા
દાતાર
aષા૭. ઉછા?
રુકાર
२५४५७ ३५४६८ ३५४५३ ३५/४०० ४४५८ હાકાષ્ઠ પર #ાણ હકક રાક ઉદાહ૦ ૨૬૩
Bહાઇવ૮ રૂદાઇદ ૨૫૪ ૩૬૪૧૨ ઉડાવ૬ *છાકાર કરૂ ? કાર રુષાર શાહ
રૂણકદ્દર રૂાજદ્દક ३७०५५ ૧૦Iકાર,
૨૮૪૬ર ૨૭
३७।४५२ २६४० Chord ૨૦કાર શ૮
३७४६५
૧૮૦ કાર
૨૮૧
३८४५६ to
३८४५३ tol૪
३७४६१ પાટાક
દાદા ૨૮૬

Page #182

१७८
व्याससम्मत-ब्रास्त्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः )
अभिकसूत्रपाठ.
शंकर भास्करः रामानुजः संख्या
३६४६४ ३८।४५५ ३६४५७ ४६४ अतरित्वतरज्ज्यायो लिंगाच
६४४ हाला हा४४ ४ अतस्त्वितरज्ज्यायो लिंगात् (नि०)
मृतस्य तु नातभावो जैमिनेरपि ४६५
४०१४६५ नियमातद्रूपाभावेभ्यः
१०।११ x तमूतस्य तू तद्मावो नियमा
तद्रूपावमावेभ्यः ( म०) x नियमात् तद्रूपामावेभ्य.
३६४५६ ४०४५८ (-भा०, रा०, नि०, श्री०,)
१०४।१ १०४।१ . x जैमिनिरपि (व०) * ભૂતિય નાતમીવો નિયમાત
तपा (वि०) न चाधिकारिकमपि पतनानुमानातद- ४१४६६ ४०४५७ ४१४५६ योगात् ।
११।२।१ ११११ १०४२ x पतनानुमानासयोगात् (वल०) x पि यजनानुमानात् (वि०) उपपूर्वमपि त्वेके भावमशनवत् तदुक्तम्
४२।४६७
शरार x उपपूर्वमपीत्येके . .
४२१४६० (रा०, म०, श्री०, श्री५०,). .
१०४३ ४६८ पहिस्तुभयथापि स्मृतेराचाराच
४३।४६१ १२११
१०४४ ... * पहिस्तूमयथा स्मृते-(भा०,०)
४१।४५८
१२।११ ४६९ - स्वामिनः फलश्रुतरित्यायः ४४/४६९ ४।४५६ ४४४६२
१३।३।१ १३३२१ १०२।१ आविष्यमित्यौडुलोमिस्तस्मै हि
४५।४७० ४३।४६० ४५/४६३ परिक्रियते
१३।३।२ १३३२२२ १२२२२२ x परिक्रीयते (नि०,व०,वि०,१००) ...
४६६
४३।४६८
४७०

Page #183

નિયાન
૪૬૪
४६५
BE
08
BervPage #184

१८०
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२ पाः)
कमिक
सूत्रपाठ
शंकरः भास्कर. रामानुजः
सख्या
४६४७१ १३।३३ ४७/४७२ १४।३१
४७२
४४४६१ १४॥३१
४६४६४ १२२३३१
४७१ श्रुतेश्व सहकार्यन्तरविधि. पक्षण तृतीय
તત્વતો વિધ્યાતિવત્
x पक्षण तृतीय (श्री५०) ४७३ कृत्तमावातु गृहिणोपसहारः ૪૭૪ મૌનવવિતરેષામડુપરાત
ક૭
સનાવિષ્ફર્વગ્નન્વયાત
४८।४७३ ४५।४६२ ४७४६५ १४।३।२ १४।३२ १२।३।२ ४९४७१ ४६४६३ ४८।४६६ १४।३।३ १४।३।३ १२।३।३ ५०१४७५ ४७४६४ ४९/४६७ १५११ १५।११ १३।१।१ ५१।४७६ १६।११
४८।४६५ ५०।४६८ १६।१।१ १४१
................
........
.
.
.
५२१४७७ १७।११
४९४४६६ १७११
५११४६६ १५.११
x ऐहिकमप्रस्तुत--(भा०, रा०म०,
श्री०, श्रीप०, ब० वि०, बल०) x ऐहिकमप्रस्तुने (नि०) एवं मुक्तिफलानियमस्तदवस्थावधृते
स्तदवस्थावधृतः x मुक्तिफलानियम (नि०)
વાપાવાન્તાવિળાંત્યાં
સાવિતોડધિરળત્યા
चतुर्थाध्याये प्रथमपाद ૪૭૮ આવૃત્તિરસશકુપગાત. કર ત્રિાવ
+१३६ १५३
+१३६ १५३
+१०९ १२४
१४६७ १२। १
१।४७८ १२१ રાઉડર १।२।२
२।४६८ १२।२
११४७० १ ।१ २४७१
રા૨ ३/४७२ २।११ લીડર ३३२१
४८०
आत्मेति तूपगच्छन्ति ग्राहयन्ति च
३।४८० २।१११
३।४६९ २२।१
४८१
न प्रतीके न हि स
४४८२ ३।१। १
४|४७० ३।१२

Page #185

મયમા સહિત ૪
'
|
૨૮૨
૭૫
નિપા મેપ પીપ્રોપતિ વલ્લભ વિદ્યાનમિણ પર
કાકા ૪૬ મકા
૭૭ કાજ
૧૨૩૩ ધાણ * કરદ૮ ૪૭૬ કાષ્ટક
છr૭૦
૪૮૪૨ ૭૪૭૧ ૧૦ રૂાર ૭ ૩ ફાર
કાર ४७४६२
૨૩૨ ૪૭૪૬ ૪૭૮૦ ૭૧ ૪૮૪૬ ૪૭૪૭૨
EMO? Berasa
અશ્વ {ગ ૨ દ્વારા કાર રૂાર દ્વારા Uા ૪૮૪૭૦ ૪૮૩૮૬ ૪૮૬ ૪:૪મક કટાકર
૨૦૩૩ ૮રપર રા કાપા દ્વારા જદા૨ ઉદાહ૮૨ Bદાર૭ ૦૦૪૯ કરાક૭૨ {ણા ા ારા પાર દ્વારા
EMA
0
%
sala
૧૦૪૮૩ ૨૦૪૮ ૧૨/ ofક8
I ઉદારા રાણા ઢાકામાં
५२४७६
५१४७
.
५॥४८४ ५१४६६ ५२४२७ ५१४७५
- વરૂક૭ લાખ૮૦ સારા સારા ૨૭ ઘાર
દાળ
+ ૬૭
૭૭
+१२५
१४२
१२८ १३७
* શરા રાપ ૨
૨૮ : રર જોર ૨ ૩૭૬ ar૪૮૭ વાર રા! Bl૭ કાઉ૮ Bરાર પર
શરા ૨૭૨ $રિ ૨ B૭૨
રાષ૮ ૧૭૬ ફરા શારા
રાક્ટ ૨૪૮૨ ૨૬ ૨૭ ફરાર १२२
ર૭૬ રાષ્ટ૮૨
%a8
રાચાર
૩૪૮૦
૨૪૮૩
BIષ82 પાર
કાર” રાણl
રાણા
gr૮૧
૪૪

Page #186

१८२
च्याससात-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः)
कमिके
सूत्रपाठ
शंकरः भास्कर. रामानुज
सख्या
છ૮૨ બ્રહ્મદષ્ટિસર્ષત
४८३
आदित्यादिमतयश्वाग उपपत्ते.
५/४८२ ५।४७१ । ५।४७४ ४११ ४।११ ૨૨૨ ६४८३६४७२ .६४७५ ५।१११ ५११११४।११ ૭૪૮૪ ७.४७३ ७ ७६ ६।४।१ ६४१ ५।५।१
૨૮૪ શાલીનઃ સન્મવાત્
ध्यानाच
८ा ७७
८४८५ ६।४।२
८४७४ ६४२
४८६
अचलत्व चापेक्ष्य
४८७, स्मरन्ति च
.
हा४८६ ६४ार १०।४८७ ६४४ १११४८८ ७२१
९।४७५ हा४७८ ६४३ ५।५।३ १०१४७६ १०४७६ ६४४ ५।५।४
१११४८०
૪૮૮ થઐકાગ્રતા તલાવિરોષાત્
x तत्र विशेषात् ( भा०)
४८६
१२।४८६ ८११
११।४७७ ७११ १२।४७८ ११
१२१४८१
६११ १३१४७९ १३६४८२ ११ ७११
१३।४६० ६।११
१४।४६१ १०।११
१४४८० १४।४८३ १०१।१ ८११
ગાબાવળાતુ તત્રપિ દિ દખમું x आप्रयाणातत्रापि हि दृष्टम् (रा०)
તવધિામ કારપૂર્વાધયોફ્લેવિનાશ ४९०
तव्यपदशात् ४६१ इतरस्याप्येवमसंश्लेष पाते तु
४ इतरस्याप्येवमश्लेष पाते तु (नि०) દરર અનાર માર્યો હવે તુ પૂર્વે તેવળે. કરૂ અગ્નિહોત્રાહિ તુતત્કાર્યવ તદ્દર્શનાર
x सततकार्यायव तदर्शनात(वि०) કક મતોડવાપિ શેકામુમકો
x अतोऽन्यदपीत्येकेपानुभयो (म०)
१५।४६२ १५।४८१ ११११११ १११११ १६६४९३ १६४८२ १२।२।१ १२२।
१
१५।४८४ ९।११ १६४८५ १०३१
છાણ १२।२।२
૮૩ १२।२।२
૭૪૮૬ १०३३२

Page #187

प्रथमा सरणि ४२.१ पा
१८३
નિશ્વાર્થ મળ શાખા પ્રીપતિ વહેમ વિશાલમિલ્ક પાવ
દાટ૮૩
૮૯
કાર
૮૪૮૨
ઉE% હ૮૬
ઉ૭૨ ઉષ૮૦ * રૂારા છાપાર 1 કોણ? ફરાર રૂારે
વાઇલ્ડ વાઈ૮૧ દાક૭૬ દાદ૦ હાઈક દારૂ, દર૮૬ કાર પર પણle કાર पर Gઝ૮૦ ૭૭૬ ૭૭૪ ૭૪૮૨
૭૪૪ ૭૮૦ viફી
ધોર Bર ५६१ દ્રાષ્ટદ૨ ૮૪૭, ૪૭,
૮૮૨ પદાર
૮૪ ૮૪૮૮ ६५२ થાર ફરિ .
૨rs દોષદરૂ ૬૪% દiG દા88 ५६३ ६५/३ ६३ ५/६३ र
દાક૬ પછ૮દ ૮૩ ૦૪૪ ૦૪૭૬ ૨૦૪૭૭ ફાઇલ
૧૦ ૪૮૭ ૧૦૧૪૬૦ ઉદાઝ ૬૪ દાસ ઉદાર Jા - ૨૪૮૩ ૨૩/ક, w૮૦ ૨ % ૨erદ્ધ ०८८५५ ६५५७१ र ४५
૧૪૮૮ ૨ree?
રાહ૮૧ દિf
૨૪૬૬ ૨૨૪૮૫ sle{ ૮૨
૨૪૭૬ ૨૨૪૮૭ rદ્દા નં
૨૨ષ્ટ૮
રોકદર
૪૯ રૂBE૭ ૩૨ ૧૪૮૦ ૪૨૪૮૮ * દારૂણ ૮૭ર દોર દાર દાદા:
૨૩૬૦ રૂાદ
૨૪૬૮ ૨૪૮૨ ૪૮ ૨૪૮૬
૨૪૪૯૪ 98Bદષ્ટ ૮૭ર ૦૨? શા કાર ૭ દારૂરિ ૨૮૮ ૨૪૬૯ ૨૪૮૪ ૧પ૪૯ પાર્ક , દાફાર ૮૩ ૨IP દ્વાર દાકાર
१५४६२ १५४९५
થઇ १६४८६ १६५०० १६३४८० १६४८३ १४१ CNH ૨૨ાણ શરૂાર દાકાર
૨૬
ઉકાઇe , ૭t - 1 ક૭૪૮૬ કાછ કૃષિદરા , ફરહાર કરૂાર ૭/૩
* ૨૭૪૪ ૨૭ree૭
૧૬ १७५०१ ૮૬
JI
BER

Page #188

१८४
क्रमिकसख्या
४६५
४६६
४९८
E
५००
चतुर्थाध्याये द्वितीय. पाद ।
४६७ वाङ्मनसि दर्शनाच्छब्दाच
५०१
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः )
५०३
सूत्रपाठ.
यदेव विद्ययेति हि
५०४
મોનોન lિતરે ક્ષઊંચા સઁપદ્યતે
X क्षपयित्वाथ संपद्यते (रा०, नि०, श्री०, श्रीप०, ब०, ब० )
x क्षपयित्वाथ सपत्स्यते (म० )
द्वादशपादान्ताधिकरणसंख्याआदितोऽधिकरणसख्या
अतएव च सर्वाण्यनु
x अतएव सर्वाण्यनु ( रा०, नि०, श्रीप०, मतान्तरे व० वि० )
तन्मन प्राण उत्तरात्
सोऽध्यक्षे तदुपगमादिभ्यः
x सोऽध्यक्षेण ( श्री० )
५०२ नैकम्मिन् दर्शयतो हि
भूतेपु तच्छ्रुते
રૢતે
* भूतेश्वत श्रुते ( भा०, वि, )
समाना चान्मृत्युपक्रमाद्रमृतत्वं चानुपोप्य
तदापीते. ससारव्यपदेशात
शंकर भास्कर रामानुज.
१८२४८७
१०/३/३
१८४६५
१३/१/१
१९/४६६ १८४८४ १४।१।१ १३।१।१
...
+ १५३_
१६७
११४६७
१/२/१
२२४६८
११२/२
Le
२|१|१
४१५००
३/३/१९
५/५०१
શાર
६/५०२
દાગર
७/५०३
४१ २
+ १५३
१६६
११४८५
રાષ્ટ્ર
२४८६
१/२/२
३२४८७
२ १/१
४४८८
३/३/१
५१४८६
શાર
१६.८८ ११११११
+ १२४
१३५
१४८६
११२।१
२२४६०
યારાર
३।४६१
२/१/१
કાર્
३ | १|१
५/४६३ કારાષ્ટ્ર
...
६।४९० દ્દાષ્ટક શાર કાર્ર
७१५६१ ७.४६५
४११
८/७/१
८२४६६
८५०४ દ્રાક૨ ५४६ प्रशा? ५७१२

Page #189

( • c प्रपमा सनि भासपा IP
१८५
નિમા મખ્ય મીશન્ડ રીપતિ પક્ષમ ધિરામિક્ષ વકવેવ
१८५६१ १८५०२ १८४८७ १८४८५ - १८४८३ , •
२२२६३ ७ER } १८९५ १८४८८
દધિ ઘી
४६६
१६६६
।।
१८४६२ १०११
१६४८८ १६८६ ENER १३३५ १०११ ७२
१४६
१५०३ ८७७
+१०६
११६
+१८८ १६६
+१४६ १५९
+१४२
१५२
+१३७ १४४ ।।
१५४६२ शक्षा
१९९५ २४१
१४६७
१२५००
११५०४ २१ २१५०५ १२२
१४८९ ११२१ RREO १२२
११४८७ १२२१ વાઝ૮૮ शश२ .
TEC
२१५०१
२४६
२४४ श६२
२४८
५०१
४६५ का५०६
३४८६ १॥ ३२११ २१ २११ ६४५०७
४४० २६४ . ११ का
३११ अ४२
२४७ राहाय
__ ४४६८
४५०० १४४
५००
४५०३
७
५५०८
२१
५५०४
(
)
५४६३ ५.४६ ५४९ १५.११ ३.२ ४१
४ा। शरार
५५०१ ४८५०९ ६४४ EMENT"६१५०० १६६ . ५११२३३
, २२१२-- १५०
...६५०२ ... TEE ७५१० ७४९५ ७४८३- ५०१
७५०३ ८४६ ८४४ ८५०२ । ET '६२ र २ र ८५०४
६५०१
७५०६
Clou

Page #190

व्याससम्मत-ब्रममत्रभाष्यनिर्णयः (२ पा)
म.मि. ग्या
भूत्रपाट
शंकर.
भास्कर: रामानुजः
६५०५ કરાર
६४६३ ५४२
६४७ ५/७३
गुब्न प्रमानश्च तयोपलव्ये
x मुमप्रमाणश्च (पल०) "દ નપમરાત
२०१५०६ ५।४३
१०४६४ १०॥४२८ ५४३ ५७४
१११४६ ५७५
२०७ अस्यैव चोपपत्रेप ऊमा १६५०७ १२१४६५
५४ ५४४ x चोपपतेरम (श्रीप०) ४-चोपपत्रमा ( रा०नि०म०)
x तस्य चोपपत्तरेप मा (बल०) ५०८ प्रतिपधादिति चेन्न शारीरात
४ प्रतिपधादिति चेन्न शारीरात स्पष्टो
साम(भाग०नि०,श्री०,श्रीप०) पान ४ मधी पाग (बल०)
१२।५०८ ६।३१
१२४६६ १२१५०० દારા છિદ્ર
१३1२०६ દારૂાર

Page #191

निम्बार्क
yí
५०६
५०८
५०७ 3
५०६
११०
५११
५१२
२७३
१०५०२ २७१८
मध्य
શ્ ६५१२
ફાર્
१११५०३ २|७|५
I
"
१२/५०४ Pls
11
''
१३५०५
२७७
મુંદ્
શાર
१७१५०७ રૂાર ર
१६/५०८
५१३ ४२१
ן
१७५०६ જ હારાર
२०१५१३ ६८४
કેંક
દ્દાલક
१२/५१५ ટાટ્
"
१३/५१६ ६८७८
11
२४/५१७
छाटाट
१५६१८
७१।१
१६/०१६
ટાયગર
+
C
१०/५२० २०११
१८/५२१
R
) मयमा सरकि ४ म २ पा
श्रीक्
LILO
५६२
२०५६८ ५६३
११४६६ ६४
१२०० ५/६५
''
3
} }
- 1
१३/५०१
५/६६
3
१५/५०३
દ્વારા
/
ચીપતિ
६ ४६५
५७३
१६/५०४
अर
Arth
११४६७ ५१७१५
२४/५७२ १४/५०० ६१५/१ ६ १११
१५/५०१
७
१२४६८
T
१०२४६६ १०९५०४ શરદ
चलन
१३४६६ २१७७
T
६५०३६५०५ શાર્
__!!
-1
-1
3
m
यलभ विज्ञानमिक्षु વિજ્ઞાનમિ પહષ 2
!! f
१२२०६ ३२२६२६
१११५०५
પ
1
१३५०७ BIEN
१४५०८ शहाद
१५५०६
T BIETE
1
१६/५१० ४११
I BI
-
PA
7
१८१५१२
६/११
'
"
1
IIT
१०/५०६ १०५०६
१२१५००.
१३/५०६
L
१४१५१०
F
1
१८७०
११/५१०
१२/५०८ १२/५११
<1900
7
६५०८
<
१६/५०२ २७/५११ १७५१३ १७५१६
८१११
५।१।१
H
१७१५०५ १७१५०३
티키몬
६१११
f
१३/५१२१
१४१५१३
·
१२/१११ १५१५१४
१६/५१२ १६/५१५
15
१८१५१४ १८५९७
""

Page #192

व्याससागत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२५)
१८८
सूत्रपाठ:
१५०६
સંસ્થા
ole
५१५
.
.
२०१५०८
११०२२
+१३५
१६७ ।
६. १७७
तल्या
कमिक
शंकर भास्कर रामानुजः નિશિ નેતિ ને સંન્યાં થાવ છું- કાકા કાકર
भावित्वात् दर्शयति च x निशि नेति चेन्न संबन्धात् (म०)
४ यावदेहमावित्वाद्दर्शयति च(म०.) ५१६ अतश्चानेऽपि दक्षिणे: २०५१६ १६५०३ १६५०७
११।२।१ १०२।१ ११।२।१ ५१७ योगिनः प्रति च स्मर्यते स्मात चैते. २११५१७ २०५०४ ५१७ यागिनः प्रात चस्मयत मापस ११०२।२ ११।२।२ - योगिनः प्रतिस्मयते- (रा०नि०,
म०, श्री०, श्री५०) ત્રયોવાપાવાન્તાષિવરણમંત્યાં
શ્રાવિતોડધિજાળસંલ્યા
વતુર્વાધ્યાયપાત્ ५१८ अचिरादिना तत्प्रथितः
११५१८ १५०५ ११५०६ शश१ श११ १११
२२५१० ५१९ वायुमब्दादविशेषविशेषाभ्याम्
x वायुमब्दादः - ( म०) ५२० तडितोऽधिवरुणः संबन्धात्
३५०७ ३।१।१
३।११ ३३१ ४ तारितोऽधिवरुण. (म०,श्री०,
श्री५०) + वरुणाचाधीन्द्रप्रजापती (ब)
२११११
२१५१६ २११५१
३२५११
३१५२०
.
४५२१
४५०८
४५१९ કરી
४२२१
५२१ आतिवाहिकास्तलिंगात्
___x आतिवाहिकस्तल्लिंगात् ( म०)
५/५२२
જરૂરિ
५२२ उभयव्यामोहात्तसिद्ध

Page #193

! | મયમા સમિઇ ના ૨
૨૮
નિપા. મધ્ય ગ્રીષ્ઠ પીપતિ વામ વિધાન િપકવેલ
પાડવા
૧૮પ૦૬ ૧૮પ૪ ૧૫૫૩ ,
૧ પ્રાપૂ ૨૨૮ પાર
દ્રારા ૨ ||R Grant ઉપર ErYTB ૨૦૩
દાણ ૧૫૩ ૨૫૨૪ ૨૬૫૭ ૬૬૫૫ oves ૫૧ હીરે દીપાક દારા કરાર ૭રૂારે
૨૦Hદ ૨૫ ૨ ૭ /પ૨૦
૨૦૧૨ ૨૨ાપ૨૫ ૨o૧૦૮ ૨૦૧૬ પીરૂર રબાર દરાર રિ
१५१३
१५२६
११०९
१५९८
१५२१
१५०७ But sit
૫૦૮ ર૧૭ ચાર શાકાર
0 રોપાક
ચાર
રાપર
રાધા?
ઉપર૭ રાણા
૨૩૨૫ ર૦
३११८ Iકાર
२२३
ઉપર૮ ૫૫ પાપ૦ વાણા ૩ વાર
કામદ
૧૨૨ #ારા
ક
૨૦ કાર રજા
४५२१
४५२४
કાશ
४५२॥ જાપાર વાપરૂ.
५२२
૨ are
છરા
ફાધર ૨ રૂાર
५५२२
५५२५

Page #194

१९०
८.५२५ ५८/२
५२७
धानात
व्याससात-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २५) मलिक सूत्रपाठ
शंकरः भास्करः रामानुज. સંધ્યા ५२३, धुतेनैव ततस्तच्छुतः . " । ६५२३ ५।५०६ ५/५१३
કારૂારૂ કરાર કરાર ५२४ कार्य वादरिरस्य गत्युपपत्तः
७५२४ ६५१० ६५१४
५।८।१ ५१०१ ५।१०।१ ५२५ विशेषितत्वाच
७५११ ७५१५
५।१०।२ ५।१०२ પરદ સામખ્યાનુ ત વ્યપહેરી
६५२६ ८५१२ ८५१६
५८३ ५१०।३ ५११०३ x सामीप्यातु तदुपदेशः (नि०) કાર્યાત્ય તત્વષ્યક્ષેણ સાતઃ પરમમિ- १०॥५२७ ६५१३
५।८।४ ५१०४ - .. x परमविधानात् ( रा०)
६५१७
श१०१४ ५२८ स्मृतेश्च
११५२८ १०५१४ १०५१८
५८।५ ५।१०।५ ५१०१५ ५२६ परं जैमिनिर्मुस्यत्वात
१२५२६
११:५१६
५।८६ ५।१०।६ ५१०१६ ૩૦ વર્શનાર
१३१५३० १२५१६ १२१५२०
५।८७ ५१०७ ५।१०७ ५३१ न च कार्य प्रतिपत्त्यभिसन्धिः . १४५३१ १३.५१७
५.८८ ५१०८ x न च कार्येप्रत्यभिसन्धिः (रा०,
१३५२१ श्री०, श्रीप०)
५।१०८ अप्रतीकालम्बनानयतीति वादरायण १५१५३२ १४१५१८ उभयथाऽदोषात् तत्क्रतुश्च
६।२।१ x उभयथा च दोषात् (रा०म०,
१४५२२ ___ श्री०, श्रीप०, पल०)
५१०१६ બરૂ વિશે જ અતિ
१६८५३३ १५/५१६ १५/५२३
દરર ५।१०।१० ५.१०.१० વતુર્તગપાવાન્તાધિળાંત્યાં
+१७८ + १७७ +१४६ માદિતોડધિજળસત્યા १८४ १८२ १५१
११५८
જરૂર ગ્રતીક

Page #195

પી
{મમ્માન
વર્ષ ૨૦
E ર
૫
५२५
મ
::
૧૭
૧૯
५३०
५३१
*
પગર
૫૧
orge ton
cr:૩૦
५६०३
५३३
love ytok
૩
tole
मप
भीषष्ठ
પા ri
ખારીર
१४१५२६ lzalk
५१११
ગરબા ગાવા ! ;
ધોતિ
૨ tofl+ ltof !$$!
N
છાર
lilt
r
{1101
The
ાળી
જી
૨૧૮
પાન ૬૦|૩
tr ૬ ltr
this a૭ ૧૯ ५/२०१६ દ્દાદ્
શ્
4Re 413013
ter Be Welc
• to vo
દ્વારıe
ad {{{॰ દ્વા‰°te
::
+૨૬
શ
tle9
bolt
११५
fle
fenc toft
urv
re
વરફ્ HH
Un
પાથી
R evote
૦૧૩
{tr
the rout
bord
*{ef$
CI1IH
ગર
+ ૬ ༢༠༣
૫૦/
at
५१०१७
પામ
Lyo *lle
Un
942 *ltoft lik
teth
શાય
૮૫૫
lit
જ
ફાટાર
tak
urv vat liv
૪૧
Act
ne_tar૨૮
Pv
સ
vert ૧૮૭
१५४५५०
Ek ધારાર
blle lol′૦ જાગર
+ 43 + १६८
૨૫૬પ૨૨૨૭૭૨
y
વખામણુ ધવ
દ્દા છુ
*
31439
R
ક
toqv$
ܕ ܕ
૭૭૫૭
ર
ટાપ
શરદ
tel ૧૦
!! પ
ર
K
tan
१२/५३३
3953 958
patel
દાવરી પદ

Page #196

१९२
क्रमिक - સંખ્યા
५३५
व्याससम्गत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २ पाः )
૪. સંપદ્યાવિર્ભીવ: સ્વેનશન્દ્રાત
x सपद्याविहाय (म० )
मुक्तः प्रतिज्ञानात्
सूत्रपाठः
५३६
" चतुर्थाध्याये चतुर्थपाद.
५३६
श्रात्मा प्रकरणातू
५३७ श्रविभागेन दृष्टत्वात्
५३८ ब्राह्मण जैमिनिरुपन्यासादिभ्यः
चिति तन्मात्रेण तदात्मकत्वादित्यैडुलोभिः
x चिर्तिमात्रेण (भा० म०, श्री०)
વમપ્યુપન્યાસાત્ પૂર્વમાવાનૢવિરોધં
५४०
वादरायणः
५४१ संकल्पादेव तु तच्छ्रुतेः
५४३
x संकल्पादेव तच्छ्रुतेः (रा०, नि०, बुल० )
५४२ સ્રતÇ વાનન્યાધિતિઃ
* श्रतएवानन्याधिपतिः (वि० )
અમાર્વવારિરાહ હેવન્
x अभावे वादरिराह ह्येवम् (बल०
)
शंकर. भास्कर.
१/५३४
શિર્
२/५३५
१/३/२
३/५३६
१।३।३
५/५३८
३३/१
६/५३६
શાર
७१५४०
३/३/३
४|५३७ ४/५२३
२१११ २|१|१
८२५४१
કારાત
६५४२
४२/२
१०/५४३
५/५२
";
...
१/५२०
१।३।१
२२५०१
१३/२
३५२२
११३/३
५/५२४
३/३/१
६/५२५
શાર
७५२६
३/३३
८५२७
કારાકુ
६५२८
કારાર
'०१५२६ ५/५/१
,
रामानुजः
1
१/५२४
१।३।१
}
२/५२५
શર
३/५२६
१/३/३
४५२७
२ १/१
५५२८
३/३/१
६/५२६
શાર
७५३०
શાર
...
८/५३१
કારાક
६२५३२
કારાર
१०/५३३ ५/७/१

Page #197

પરમ
નિમ્પાશેઃ
પદ્મા
५३८
•
શ૦
બંધાર
५३७
ro
५४१
૨૮ walk
૯
IR
43
४५३१ K
l
પાર્
-૩ ફર
७१५३४
VIR
૦ રન
३५
t
૪૩ બાહાર
મમ્મ
२५
। ।
992
21219
રા' પુરૂ
ܕܐܕܙ:
Budd
$ík{
'
પ્રા
Lik
1
.
દ્વાપ૪૭
પાર
k
૭[8
કાર્
વદ
६।११
દામ્ lo ३५१५
७११/१
1
[દ્બટ
પૂર
રામા
પ્રથમપૃસાળિ ? આ ? b}
थोफण्ड પ્રીતિ
'
ક્
શરમ
Ab
२१५२५
ર
३७२५
+93
Athle
=[
10
દાપૂર
ફાર
l
૩ યાર્
દ્રાક્′ છારા
LIBR કારાર
११५२३
Lib
૧૪
વાર
13
શાર
४५६
રા
ohuv
ખાર
દ્દાપૂર્૮
ઇર્
se
સામ
૮૪૨૦
१५११
દાન
રાપર
પક્ષમાં વિશ્વાનનિર્દે પહેરેલ
શાર
}
૩
૧૪
શાર
બા
le=
४०३५
ete
૫૫૭
શાર્
૬૮ ચાર
1/4T
૨૫૮૩
(૪૦
* ટાઇ"
*
IT શાક
. । .
I
HU
ગરૂપ
૩ ૨૬
plas
૦૪૩૭ ૦ાર પુરે પુર ૪૦ વર
૮૭૭ {
'५१५/१
३५/३
૮૬
| |_|
૩૮
દાદ
७१५५०
८२५४१
દોડવર્
POL
१०/५४३
१९३
'
૫૮
૩૦
E
४५४०
५५४१
૬૪૨
७१५४२
८५५४
04
४४५
Kl49=

Page #198

१९४
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२ पाः )
ऋमिक
-
on
संख्या ..." सूत्रपा० . शंकर भास्कर रामानुज
१११५४४ १११५३० १११५३४ ५४४ भाव जैमिनिर्विकल्पामननात्
५।५।२ ५।५२ ५७२ ४ विकल्पानानात् (म०), १९ * માવં નૈમિનિનિર્વપામનના
(वि०) " u x आह येवं जैमिनिर्विकल्पामननात
(बलं० ) ५४५ द्वादशाहवदुभयविध वादरायणोऽतः १२।५४५ १२५३१ १२५३५
५।५।३ ५५३ ५७३ ५४६ तन्वमा सन्ध्यवर्दू पंपत्ते.
१३.५४६ १३१५३२ १३१५३६
१५।४ ५१४ १७४ . .. तस्य भावे (श्री५० ) , ५४७ भावे जामद्धत् ।।
१४१५४७ १४१५३३ १४५३७ ,
५५५५५५ ५७५ ५४८. प्रदीपदावेशस्तथाहि दर्शयति
१५५४८ । १५१५३४ १५१५३८ ६।२।
१ ६।२१ ५७६ ५४६
१६।५४६ १६५३५ १६५३६ स्वाप्ययसम्पत्त्यारन्यतरापेक्षमाविष्कृत हि
। दारों२ ६।२।२ ५७७. । x रन्यतरापेक्ष्यमाविष्कृत हि (बल०) . - स्वापसम्पत्यो (वि०
.
.
१७। ० १७१५३६ । १७१५४० जगदव्यापारवजप्रकरणादसन्निहितत्वात् ७१ ७६१ ६१ x जगद्व्यापारवर्जभू (म०)- . x प्रकरणादसन्निहितत्वाच (म०) પ્રત્યક્ષપદેશાદિતિ વેન્નાવિારિ
१८१५५१
१८१५४१ मण्डलस्योक्त
છાંદ્રા
दादा x प्रत्यक्षोपदेशान्नति (भा०नि०,
१८/५३७ श्रीप०, पल०)
७६२

Page #199

। प्रयमा स४ि४ मा IIR १९५ निम्पा मध्या श्रीक श्रीपति पभ यिनामिक्षु पल
१११५३८ । । १५२४ ११११३३ १ ३ ४०४१९ । शा२ te '२।८ ' २१॥३५२
( T , " JEN IN
11
T, VERIFAL
१११५४७
१२२५३४ ३।५
BRITER
११२५३६ १२२५५३ १२। ३. ५४५, १८४७८७३ ३ र १३/१४० १३१५४ १२.३६
५४
१२।२४४ २२८८ १३५४५
રી
१३५४६
४४१
४५४७ १४.५५०
१.४५४१ २५५ १४०३७ १३६ ४४
६ ४७८५५५
२ १२२ , १७५४२ १५५६ ५३८ ५/३७ ५८४७ * કાકી ૮ી દારા કાકા કરાર ... । ४३ १६५५७ १६। ३६ १६५३८ १९४८ ५७९ ४७७ ७७ ६२ ४ ४२।२
५४८
१५/५.१
१६.५२
१६२४६
७.०५५
१४४
१७०४० ७.३६ ७३ ५५
१७ ४६ ५८१
७r ५०
१७।३
१७५५८
१८१५५६
२
१६२६० शा३
१८१५४१ ७५२
१८५५० ૪૨
१८५५१
१८५४ ५.५।२
१८५४० ५५२
१८५५४

Page #200

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णया ( २ पाः) શમિ
સૂરપાઇ - એ રાંડ' માર મામાનુનઃ સંથા ફરૂર વિજારવત્તિ = તથાપિ સ્થિતિમાં ! ' 'રાણક૨ ૨ી૨૮ - હાપદ્ધર
હારૂ છોરૂ ૬૩ * વિશ્રાવર્તિજ તથાદિ વર્શથતિ(૫૦) . ફારૂ વીતથૈવ પ્રત્યક્ષાનુમાને . રબર રાકરૂહ રાષ્ટરૂ
७६४ ७६४ ६४ * સ્થિતિમાહ તથૈવ પ્રત્યક્ષાનુમાને
(મ.) પપક મોળમાત્રસાIિs ૨૪૬ ' .. २११५४४
કાદા;
६६५ X મોગામાત્રામ્ય &િમા (મા ) - - ૨૦ ફફક બનાવૃત્તિ: શબ્દાનાવૃત્તિ:
શારરાફ રાખ૪૬ રાફડ
७६६६ ७६६६६६ પદ્મશપાતાન્તાધિરણ સંન્યા
૨૮૪ + ૬૮૨ + ૫૨. માહિતોડધરળ સંસ્થા १६१ १८६ १५७

Page #201

पपपा सरमित
पार
५.
T
ir
ur
Alery
: १५

Page #202

2: १७४."'..
एतत्सरणित प्रथमतअवगम्यते
शंकरमतेन ५५५ सूत्राणि १९१ अधिकर । भास्करमतेन ५४१ , १८९ रामानुजमतेन । ५४५ । १५७. । નિશ્વામિતેન ૪૬ मध्वमतेन ५६४ , २२३ , श्रीकण्ठमतेन ५४५ , १८१...." श्रीपतिमतेन ' ५४४
पल्लममतेन ५५४ , १६० " विज्ञानभिक्षुमतेन ५५५ , न नितिानि .. , बलदेवमतेन ५५६. , . , इति । ।
एव च दृश्यते ब्रह्मसूत्रार्थविषये न कोऽपि अन्येन, केनापि सह ऐकमत्यं भजते इति । एतादृशे मतभेदे दृष्टे आशंक्यते ब्रह्मसूत्रग्रन्थस्य व्याससम्मत अर्थ. न केनापि कृत, कृतश्चेत् नान्यः स व्याससम्मतत्वेन अनुमोदित अभवत् कदाचिदपि । अथवा न कोऽपि व्याससम्मतसूत्रार्थम् आविष्कतुं शशाक इति । किम् अधिक भविष्यत्कालेऽपि कोऽपि तथा कर्तुं शयात् इत्यपि न आशास्महे । सर्वं भाष्यकार एतादृशयुक्तिनैपुण्येन सूत्रार्थयोजना कृता, यत् तस्य दोषप्रदर्शनम् असाध्यमेव प्रतिभाति । एतदपि पुनशसंख्यकमुद्रितमाप्यालोचनफलमेव । बहूनि अमुद्रितानि भाष्यादीनि इदानीमपि उपलभ्यन्ते, यथा यादवप्रकाशभाष्यम्, नील. कण्ठभाष्यम् इत्यादीनि, तेषु सर्वेषु दृष्टेषु व्याससम्मतभाष्यनिर्णयाशा समूलधात विहन्यते एव । य. कोऽपि सम्प्रदायप्रवत्तक अभवत्, स एव ब्रह्मसूत्रभाष्य रचयामास, स एव व्यासवाक्य स्वमतप्रामाण्य दृढयामास । एव च तस्य भाष्यमपि अनन्यसाधारण जातम्, न केनापि सह तस्यापि मतैक्यम् अभवत् । एव च व्याससम्मतभाष्यविनिर्णयाशा सुदूरपराहता एव भवति । सूत्रपाठे, अतिरिक्तसूत्रग्रहणे, गृहीतसूत्रवर्जने, सूत्रद्वयसंयोगे, सूत्रविभागे, सूत्रपाठकमे, तेन सूत्रसंख्याया, ततश्च अधिकरणरचनाया सर्वत्र एतादृश भृशश मतभेदो जात, यत् सूत्रार्थे व्याससम्मतिनिरूपणं नितरा सुदुष्करमेव । तथापि आशामरीचिका दुष्परिहरणीया। श्रुत्येकपरायणव्यासस्य मतापगति विना न किंचित् अस्माक श्रुतिकारणपराणा सन्तोषम् आवहति। अतोऽत्र प्रथम पन्था अयम् एकः મમ્મામિ વાત થ વિભિન્નમાર યાદી સુત્રપાઠાદિલ હીત તતસ્તે તત્વનુસરબેન याशाधिकरणरचना कृता सा अधिकरणरचना अधिकसम्मत्या यदि व्याससम्मतत्वेन

Page #203

ध्याससम्मस ग्रामसूत्रमाप्पनिर्णयः (२पा ) १०० स्वहिता स्यात, तदा तापिरणार नानुल माप्य पास-रागतमाप्यमिति भवितुम् चितम् इति । ततध द्वितीय पथा योऽय अम्माभि अपर यते, स तु अधि समताधिकरण बन निगमावितरणाप इति । म नियमा यत्र भाप्ये यथा यथा अश्व स्थान तथा तथा तर मान्य व्यासममतम् इति गयितुम् गुक्तर ।' भनेन पथिद्वयेन प्यासतमा निर्णय फचित् मागवगेयति न असगत झरना । असान 7 अन्माकम् श्राशा पुग्पराहता इति मन्यते ।
मधिपणचनाचनाज पगुणाऽगुणविचार । । तत्र मधमेन पथा इदानाम् अन मधिर गरमायाम् अधिकर्ममतिनिर्णयार्थ मतमैन मपास अधिकरणारम्भकमनागा ममागर क्रियते। नियमत्र द्विताया मरणि एका मिरच्यते अपनात् । तर पर कक्षा निमिता । तर प्रथम कक्षे सूत्रमा-या, द्वितीय का नपाट, तृताये फत अधिकरणाननानुलभायनामानि, चतुर्थे को पिरणरचनानुलमायाणो सम्या, पंचम फस अधिकरणरचनाप्रतिभायाणा संगमा, पष्ठ का अधिकरणरचनामति मान्यनामानि स्थाम्यन्ति ।
तत्र याना मायाणा मये अष्ट मा पागि विवेचितानि । विज्ञानभिमान -देव माय च न परिगणितम् । यततम्तयो मुदितमाप्यमन्ये अधिकरणानि म मदासतानि । कि च तथा आधुनिक यमपि अत्र अपर फारणम् । अत अभिकरमरयनापिचारे तत् मान्यद्वय પરિત્યરુમિ

Page #204

द्वितीया सरणिः अधिकरणरचनाऽरचनाजन्य-गुणागुणनिर्णयार्था ।
सूत्राणि
अधिकरणरचनायाम् अनुकूल-भाष्य-
अधिकरण२चनाया प्रतिकूलभाष्य
।।
नाभानि
नामानि
रचिताधिकरणसंख्या . vv. 2 अरचिताधिकरणसंख्या ० ०.४
०
०
०
०
०
०
" ८०
१ अथातो ब्रह्मजिज्ञासा १ सर्वमतेन २ जन्मायस्य यत. २ ३ शास्त्रयोनित्वात् ।३ श०भा०,रा०म०नि०श्री०श्रीप० ७ १ ४ तत्तु समन्वयात् ।४ शं०,भा०,रा०म०,श्री०,श्री५०व० ७ १ ५ ईक्षतेनाशनम् ५
सर्वमतेन ८ ० ६ आनन्दमयोऽभ्यासात् ।१२ । ७ नेतरोऽनुपपत्तेः ।१६ .
श्री० १ ७ शं०भा०,रा०, म०,
नि०,श्री५०,व० ८ अन्तस्तद्धर्मोपदेशात १२०
सर्वमतेन ८ ० ९ आकाशस्तलिंगात् ।२२ १० अतएव प्राण. १२३ ११ ज्योतिश्चरणाभिधानात् ।२४
, ८० १२ छन्दोभिधानान्नेति चेन तथा
म० १ ७ श०भा०,रा०नि० चेतोऽर्पणनिमदात्तथाहि दर्शयति ।२५
श्री०, श्रीप०, व० १३ प्राणस्तथानुगमात् ।२८
सर्वमतेन ८ ० ० २ १४ सर्वत्र प्रसिद्धोपदेशात् ।१ १५ अनुपपत्तेस्तु न शारीर.
श्री० १ ७ श०,भा०,रा०नि०
म०,श्री५०, ३० १६ गतविशेषात् ५
व० १ ७ श०भा०,रा०नि०
म०,श्री०,श्रीप० १७ अत्ता चराचरात् ।२
सर्वमतेन ८ ० ० १८ गुहा प्रविष्टावात्मानी हि श०भा०नि०म० श्री०, ७ १ रा० तदानात ११
श्रीप०,व०
०

Page #205

द्वितीया सरशि:
२०१ १९ जन्तर उपपरो ।१३
सर्वमते। ८ ० ० २० मनस्थितेरसम्भवाच नेतर १७
श्री० १७ श०मा०रा०नि०
माधीप०व० २१ अन्तर्यायधिदेवादिषु तदभव्यपदेशात् ।१८ सर्वमतेन ८ ० २२ अश्यत्वादिगुणको धोके १२१ २३ वानर साधारणशब्दविशेषात् ।२४
०
०
०
०
०
०
०
०
०
०
०
०
०
०
२४ धुम्पाचायतन स्वसदा ।१ । २५ मा संप्रसादावध्युपदेशात् ।८ । २६ अक्षरमम्बरान्तकृते १० २७ ईक्षतिकर्मव्यपदेशात् स ।१३ २८ दहर उत्तरेभ्य १५
, ८० २९ अनुतस्तस्य च ।२२ श०मा०म०श्रीप०व० ५ ३ रा०नि०पी० ૨૦ રન્નાદેવ પ્રમિત ર?
सर्पमतेन ८ ० ० ३१ तदुपर्यपि पावरायण सम्मवात् ।२६ ३२ मध्पादिप्वसम्मवादनाधिकार मिनि ॥३१ रा० १ ७ श०मा०नि०म०
श्री०श्रीप०५० ३३ शुगस्य तदनावरमरणात तबाद पनात् सूच्यते हि ३४
સર્વમતે ૮ ૦ ૦ ३४ कम्पनात् । ३९ ३५ ज्योतिदर्शनात 180 श०मा०म०श्री श्रीप०व० ६ २ रा०नि० ३६ आकाशोऽस्तित्वादि म्यपदेशात ११
सर्वमतेन ८ ० ० ३७ सुपुयुत्मान्तोमदन ५२ श०मा०म०श्रीप०१० ५ ३ रा०नि०पी० ३८ पत्याविधदम्म १४३
म० १ ७ श०मा०रा०नि०
श्री०धीप०१०
३९ आनुमानिफमप्येकपामिति चेन्म शरीरपकविन्यस्तहीतदर्शयति च १ सर्वमतेन ८
० १० 'चमसमविशेषात् ।८ स०मा०रा०नि०मी०भीप०५० ७ १
२५
० , म०

Page #206

२०२
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
४१ ज्योतिपकमा तु तथावधीयत एके।९ म० १ ७ श०भा०रा०नि०
श्री०श्री५०व० ४२ न सख्योपसंग्रहादपि नानामावादतिरकीच ११ सर्वमतेन ८ ० ० ४३ कारणत्वेन चाकाशादिषु यथा
व्यपदिष्टोक्तः । १४ श०भा०रा०म० श्री५०व० ६ २ नि०श्री० ४४ समाकर्षात् १५
म०नि०व० ३ ५ श०भा०रा०श्री०
श्रीप० ४५ जगद्वाचित्वात् ।१६ श०भा०रा०नि०श्री०श्री५०व० ७ १ म० ४६ वाक्यान्वयात् ।१९ श०भा०रा०श्री०श्रीप०व० ६ २ म०नि० १७ प्रकृतिश्च प्रतिज्ञादृष्टान्तानु
परोधात् ।२३ श०भा०रा०म०श्री०श्री५०व० ७ १ नि० ४८ एतेन सर्व व्याख्याता
व्याख्याताः ।२८ श०भा०रा०म०श्री श्री५० ६ २ नि०व०
४९ स्मृत्यनवकाशदोपप्रसंग इति चेन्ना
ચઋત્યનવરાતોષકસંપાત ? सर्वमतेन ८ ० ० ५० इतरेषा चानुपलब्धः।२
व० १ ७ श०भा०रा०नि०
म०श्री०श्रीप० ५१ एतेन योगः प्रत्युक्तः ।३ श०भा०रा०नि० श्री०
श्रीप०व० ७ १ म० ५२ न विलक्षणत्वादस्य तथात् च शब्दात् ।४
सर्वमतेन ८ ० ० ५३ अभिमानिन्यपदेशस्तु विशेषानुगतिभ्याम् ५ म० १ ७ श०भा०रा०नि०
श्री०श्री५०व० ५४ असदिति चेन्न प्रतिषेधमानत्वात् ।७ म०व० २ ६ श०भा०रा०नि०
श्री०श्री५० ५५ अपीतौ तद्वत्प्रसंगादसमंजसम्।८ श्री० १ ७ श०भा०रा०नि०
म०श्री५०व० પદ્દ પતન શિષ્ટાપરિયા श०भा०रा०नि०श्री० अपि व्याख्याताः ।१२
श्री५०व० ७ १
७१
म०

Page #207

द्वितीया सरणि
२०३ પ૭ મોપૉર વિમાન स्यालोकपत्॥१३
सर्वमतेन ८ ० ० ५८ तदनन्यत्वमारम्मणसदादिम्य १४ सर्वमतेन ८ ० ० ५९ मसयपदेशानेति चेन धर्मान्तरेण वाक्यरोपाए १७ २० १ ७ श०मा०रा०नि०
म०पी०श्रीप० ६० इतरव्यपदेशाद्विताकरणादि
दोपप्रसक्ति २१ श०मा०रा०नि०म०धीप०१० ७ १ श्री० ६१ उपसंहारदर्शनान्नेति चेन्न
क्षीरवद्धि । २४ ० मा०रा०नि०पी०श्रीप०व० ७ १ म० ६२ रनमसक्लिनिस्वयवत्व
सनकोपो वा २६ ० मा०रा०नि०पी० श्रीप० ६ २ म०व० ६३ युतेस्त राजमूलत्वात् ।२७
म० १ ७ श०मा०रा०नि०
थी०मीप०व० ६४ सपिता च तदर्शनात् ३० श०मा०व० ३ ५ रा०नि०म०पी०
श्रीप० ६५ न प्रयोजनबत्त्वात् ।३२ श०मा०रा०नि०म०पी० ६ २ श्रीप०१० ૨૬ જન્મને બેન સાપેક્ષત્રા
तमादि दर्शयति ।३४ श०मा०म०पी०भीप० ५ ३ रा०नि०व० ૬૭ સર્વધપપતેઇ રૂ૭ श०मा०म० श्रीप० ४ ५ रा०नि० श्री०व०
રાર ६८ रचनानुपपत्तेय नानुमानम् ।१
सर्वमतेन ८ ० ० ६९ अन्यत्रामावाध न तृणादिवत्।५
म० १ ७ २०मा०रा०नि०
श्री०ीप०१० ૭૦ બમ્યુપામેર્યામાવાવ ૬
म० १ ७ ॥ ७१ पुरुनामपदिति चेदयापि
म०व० २ ६ श०मा०रा०नि०
श्रीश्रीप० ७२ मन्ययानुमिती च भवकिपियोगात्।९ म० १ ७ श०मा०रा०नि०
श्री०श्रीप०१० ७३ महद्दीपद् वा हस्तपरिमण्डलाम्पा।११ सर्वमतेन ८ ० ०

Page #208

२०४
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
७४ उभयथापि न कर्मातस्तदभाव. । १२ श० भा० श्री ५० હ' સનુન્દ્રાય સમવદેતુòપિ તવાસિઃ ૨૮ ७६ नासतोऽदृष्टत्वात् | २६
સર્વેમતેન
म० श्री०
७७ 'नाभाव उपल्ब्चे' | २८ ७८ न भावोऽनुपलचे | ३०
श० भा०रा०श्री० श्रीप०व० ६
रा० श्री ० श्रीप० સર્વેમતેન
35
33
म०
७० सर्वथाऽनुपपत्तेश्च । ३२ "नैकस्मिन्नसम्भवात् । ३३
८०
८१ पत्युरसामञ्जस्यात् । ३७
८२ उत्पत्त्यसम्भवात् । ४२ ગય
८३ न वियदश्रुतेः ॥ १
८०
33
८४ एतेन मातरिधा व्याख्याताः । ८ श० भा०म० श्री० श्री ५०व० ६ २ श० भा०म० श्री०व० ५ ३ ८५ अनम्यन्तु सतोऽनुपपत्ते । ९ ८६ तेजोऽनस्तथा शाह । १० श० भा०रा०म० श्री० श्री ५०व० ७ १ ग० भा०म० श्री ५०व० ८७ श्राप 1११ ५ ३ ८८ पृथिव्यधिकाररूपशब्दान्तरेभ्यः ॥१२
५ ३
यानादेव तु लिंगात् स । १३
५ ३
८९ १० पर्वयेण तु कमोडत
19
३ ५ रा०नि०म० श्री०व०
८०
२६
11
श० भा०रा०नि० श्री५०व०
म० नि० श० भा०रा०नि०
श्री० श्रीप०व०
३ ५ श० भा०नि०म०व०
८०
८०
८०
२
१ ७
०
०
०
रा०नि०
रा०नि० श्री ५०
नि०
रा०नि० श्री ०
11

Page #209

"द्वितीया सरणिः। 151
९६ व्यतिरेको गन्धवत् त्याच दर्शयति । २६।२७ म०
म०
९७ पृथगुपदेशात् । २८ ૨૮ ચાવવાત્માવિત્વાધ નૈહોપહ્તવર્શનાત્ ।૩૦ ન
९९ पुस्त्यादिवषस्य सतोऽमिय्यफियोगात् ॥३१
१०० कर्चा शास्त्रार्थवत्त्वात् ॥ ३३ १०१ यथाच तक्षोम
मियथा । ४०
1
१०४ अंशो नाना व्यपदेशादन्यथा चापि दाराकितयादित्यमधीयत
एके । ४३
१०५ मध्ष्टानियमात् । ५१
६२४
१०६ तथा प्राण । १
१०७ सत्माक् श्रुतेग्ध। ३
१०२ पराचु तच्छ्रुते । ४१ श०मा०रा०नि० श्री० श्रीप०य० ७ १
૨૦૨ નૃતયનાપેક્ષતુ વિહિતप्रतिषिद्धावेयर्यादिम्य । ४२
११० हस्तादयस्तु स्थितेऽतो नैषम् । ६
१११ मणयश्च । ७ ११२ श्रेष्ठच । ८
¡
T
1
સર્વેમતેન
म० '
१०८ तत्पूर्वकत्वाद् वाच । ४ १०९ सप्तगते विरोपितत्वाच १५ श० भा०रा०म०नि०धी०
श्रीप०
4
સર્વેમતેન
म०
१ ७
१ ७
१ ७
"
सर्वमतेन
८०
श० भा० २ ६
म०
व०
२०५
१७ स० भा०रा०नि० श्री०
। श्रीप०व०
સર્વેમતેન
० श० भा०नि०म० श्री ०१०
०
५
नि० १७ श०मा०रा०म०धी० श्रीप० य०
०
७
17
१ ७ श० भा०रा०नि०
श्री० श्रीप०६०
८०
६ २
"
०
१ ७ श० भा०रा०नि०
श्री० श्रीप०६०
"}
रा०नि०म० धी०
श्रीप०य०
म०
"
1
रा०
"
श०मा०रा०नि० म० श्री० श्रीप०
६०
श्रीप
०

Page #210

२०६
व्याससात-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ११३ न वायुक्रिये पृथगुपदेशात् । ९ श०भा०रा०श्रीप०
४ ४ नि०म०श्री०व० ११४ चक्षुरादिवत् तु तेत् सह शिष्ट्यादिभ्यः । १० म०व० २६ श०भा०रा०नि०
श्री० श्रीप० ११५ पञ्चवृत्तिर्मनोवद् व्यपदिश्यते। १२ म० १ ७ श०भा०रा०नि०
श्री०श्रीप०व० ११६ अणुश्च । १३ श०भा०रा०म०श्री० ५ ३ नि०श्री५०व० ११७ ज्योतिराधधिष्ठानं तु
तदा मननात्।१४ श०भा०रा०नि०म०श्री५०व०७ १ श्री० ११८ प्राणवता शब्दात् ।१५
व० १ ७ श०भा०रा०नि०
म०श्री०श्री५० ११९ तस्य च नित्यत्वात्। १६
श्री० १ ७ श०भा०रा०नि०
म०श्री५०व० १२० त इन्द्रियाणि तद्व्यपदेशादन्यत्र श्रेष्ठात् । १७ श०भा०रा०म०श्री०
श्री५०व०, ७ १ १२१ संज्ञामूक्लितिस्तु निवृत्
कुर्वत उपदेशात् । २० १२२ मांसादि भौमं यथाशब्द- मितरयोश्च। २१
म०व० २ ६ श०भा०रा०नि० श्री०
श्रीप०व० ३१ १२३ तदन्तरप्रतिपत्तौ रहति सम्परिष्वक्त
प्रश्ननिरूपणाभ्याम् । १ सर्वमतेन ८० १२४ यात्मकत्वातु भूयस्त्वात्। २ म० १ ७ श०भा०रा०नि०
श्री०श्री५०व० १२५ प्राणगतेश्च । ३ १२६ अग्न्यादिगतिश्रुतेरिति
चेन्न भाक्तत्वात् । ४
नि०
सवमतन

Page #211

}दितीया सरभिः १२७ प्रथमेऽप्रवणादिति चेम ता एव पुपपत्ते । ५
म० १७ श०मा०रा०नि०
श्री०श्रीप०० १२८ मतत्वादिम्पिनेष्टादिकारिणा प्रतीते ।६ , १७, १२९ माक वाऽनात्मवित्वात् तयाहि दर्शयति । १३० तात्ययेऽनुरायवान् स्मृतिभ्या ययेवमने च ८
। सर्वमतेन ८ ० .' १३१ परणावितिनोपलक्षणार्थेति फाजिनि ९ म० १ ७ श०मा०रा०नि०
श्री०पीप०५० १३२ मनियाविकारिणामपि श्रुतम् ।१२ सर्वमतेन ८ ० ० १३३ अपि च सप्त १५
म० १ ७ शु०मा०रा०नि०
श्री०श्रीप०१० । १३४ तश्यपि च व्यापारादविरोध १६ १३५ विद्याकर्मणोरिति तुममतत्वात् ।१७ म०प० २६ श०मा०रा०नि०।
श्री०श्रीप० १३६ न हतीये क्योपलव्ये १८
म० १ ७ शु०मा०रा०नि:
श्री०श्रीप०५० १३७ सृतीये शब्दावलोध संशोकजस २१ व० १ ७ श०मा०रा०नि०
म०पी०पीप० १३८ तवसामान्यापतिरुपपत्ते १२२ श०मा०रा०नि०म०
श्रीश्रीप० ७ १ ५० १३९ नातिपिरणविरोपात्।२३ श०भा०रा०म०
भी०श्रीप० ६ २ नि०३० ११० अन्याधिष्ठित पूर्वक्वमिकलपात्॥२४ १०मा०रा०म०
श्रीश्रीप०१० ७ १ , नि०, - . . १४१ रेत सभोगोऽय ।२६ म०प० २६ १०मा०रा०नि०
T H
- मी० श्रीप०.. १४२ योने सम् ।२७
__म० १ ७ १०मा०रा०नि०
- श्री० भीप०व० ।
T IIT

Page #212

२०८
व्याससम्मत-ग्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
રૂરિ
१४३ सन्ध्ये सृष्टिराह हि ।१
सर्वमतेन ८ ० ० १४४ पराभिध्यानात् तु तिरोहित ततो सस्य बन्धविपर्यया ।५ ., म० १ ७ श०भा०रा०नि०
श्रीश्रीप०व० १४५ देहयोगाद् वा सोऽपि ६ १४६ तदभावो नाडीपु तच्छुतेरात्मनि च ।७ सर्वमतेन ८ ० ० १४७ अत. प्रबोधोऽस्मात् ।८
- म०व० २ ६ श०भा०रा०नि०
श्री०श्रीप० १४८ स एव तु कर्मानुस्मृतिशब्दविधिभ्यः ।९ श०भा०रा०म०
श्री०श्री५० ६ २ नि०१० १४९. मुग्धेऽद्धसम्पत्तिः परिशेषात् ।१० श०भा०रा०नि०
म०टी०श्री५० ७ १ व० १५० नस्थानतोऽपि परस्योभयलिंग सर्वत्र हि ।११
सर्वमतेन ८ ० ० १५१ अपवदेव हि तत्प्रधानत्वात् ।१४ म०व० २६ श०भा०रा०नि०
શ્રી શ્રી १५२ अत एव चोपमा सूर्यकादिवत् ।१८ म० १ ७ श०भा०रा०नि०
श्री०श्रीप०व० १५३ अर्बुवद्ह णात्तु न तथात्वम् ।१९ म०व० २ ६ श०भा०रा०नि०
श्री.श्रीप० १५.४ गृदिलासमा वमन्तीवादुमयसामजस्यादेवम् ।२० म० १ ७ श०भा०रा०नि०
श्री०श्रीप०व० १५. प्रतिमा प्रतिषणति
ती अर्यानि न भय ।२२ श०भा०म०पी०श्री५० ५ ३ रा०नि०व० १५६ नमाः दि २३
ग०व० २ ६ २०भा०रा०नि०
श्री श्री १. प्राशय प त२५३० १ ७ भागनि
माथी और १५.. mirfor771 गा : ५.१० मानि भी

Page #213

દ્વિતીયા સિ
१५० मकानाध्यवद् या ते जम्लात् ॥ २८
१६० परमत सेतून्मानसंपन्यमेदयप ने रोम्य १३१ १६१ स्थानविपाभादिव ।३४
૨૬૨ તયાન્ધતિ પાત્ર ૬
૨૬૩ બનેન સાતત્વમાયામનાનિમ્બ ૨૭
१६४ मत उपपते ॥३८
પ १६५ सन्तप्रत्ययं चोदनाद्यविशेषात् ॥१ ૦૬૬૮૫મેંદો મેવાનું વિપરીષ
समाने च
१६७ अन्यया खादिति
એ વિનીયાત દૂ
१६८ म्याप्तेध समजसम्
१६९
६०
સર્વેમતેન ૮
म०
म० श्री० श्रीप० ३
०००म०भ०
१७३ माघ्यानाय प्रयोजनाभावात् ॥१४ १७२ मात्मगृदीतिरितरयदु चरात् ॥ १६ १७५ अति चेत्स्यावधारणात ॥१७
१७
श०मा०म० श्री०
७
म० १७
०
श्रीप०य० ७ १
સુર્વમંતન ૮
५
०
मदनमे |१० प्र०मा०रा०नि०म० श्री० श्रीप० ७ १
१७०
"
प्रधानस्य १११ १७१ प्रिर्या रस्त्वाद्यमासिर पचयापचयो हि मेदे । १२ म० श्री० २६
१७२ इतरे स्वर्यसामान्यात् ॥१३
श्र० भा०म० धी० ४
श०मा०म०६०
ܕ ܝ
४
४ ४ रा०नि० श्रीप०६०
६२ म०६०
श०मा०रा०नि० श्री० श्रीप० २०मा०म० भी ० ४ ४ रा०नि०श्रीप०६०
य०
घ०
श०मा०रा०नि० श्रीप०व०
8
४
म० १७
शु० भा०रा०नि०
म०सी०धीप०
१७६ कार्यास्यानादपूर्वम् |१८
સર્વેમતેન ૮
१७७ समान पर्व चामेदात् । १९८० भा०रा०नि०म० श्री० श्रीप० ७ १
२७
०
१०मा०रा०नि०
श्री ० भीप०प०
o
प्र० भा०रा०
नि०प०
०भ०To न०
પ્રાચી૦૨૦
नि०
म० १ ७ श०मा०रा०नि०
श्री० श्रीप०६०
१०९
०
रा०नि० श्रीप०प०
रा०नि० श्री० श्रीप०
श०मा०रा०नि०
श्री० श्रीप०व०
०
१०

Page #214

२१० व्याससम्मत-ब्रमसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः) १७८ सबन्धादेवमन्यत्रापि २० श०भा०रा०नि०श्री०श्रीप० ६ २. म०व० १७९ न वा विशेषात् ।२१
म० १ ७ श०भा०रा०नि०
श्री०श्री०व० १८० दर्शयति च ।२२
श्री० - १ ७ श०भा०रा०नि०
म०श्री५०व० १८१ सभृतिधुचव्यासपि
चात. २३ श०भा०रा०नि०म० श्री०श्री५० ७ १ व० १८२ पुरुषविद्यायामिव चेतरेषा___ मनानानात् ।२४
सर्वमतेन ८ ० १८३ वेधादर्थभेदात् ।२५
८ ०. ० १८४ हानौ तुपायनशदशेषत्वात् कुशाच्छन्द- श०भा०रा०
स्तुत्युपगानवत् तदुक्तम् ।२६ नि०म० श्री० श्रीप० ७ १ . व० १८५ साम्यराये तव्यामावात्
तथा ह्यन्ये ।२७ श०भा०रा०श्री०श्री५०व० ६ २ . म०नि० १८६ छन्दत उभयाविरोधात् ।२८ . म० १ ७ श०भा०रा०नि०
श्री०श्री५०व० १८७ गतेवर त्वमुभयथान्यथा हि विरोध. ।२९ श०भा०व० ३ ५ रा०नि०म०श्री०
श्रीप० १८८ उपपन्नस्तलक्षणार्थीपलब्धेलोकवत्।३० श०भा०व० १ ७ रा०नि०म०
श्री०श्री५० १८९ अनियम सर्वेषामविरोधः
शब्दानुमानाभ्याम् ।३१ श०भा०रा०म० श्री०व० २ २ नि० श्री५० १९० यावदधिकारमपस्थितिसधि-
श०भा०नि० कारिकाणाम् ॥३२
म०श्री०श्री५०व० ७ १ रा० १९१ अक्षरधिया त्वरोध सामान्यतद्- श०भा०रा०नि०
__ भावाभ्यामीपसदवत्तदुक्तम्।३३ श्री० श्रीप०व० ७ १ म० १९२ इयदा मननात् ॥३४
श०भा०म० ३ ५ रा०नि० श्री०
श्रीप०व० १९३ अन्तराभूतग्रामवत् स्वात्मनः।३५ श०भा०रा०नि०
श्री०श्री५०व० ७ १ म०

Page #215

। द्वितीया सणि
११ १९४ व्यतिहारो पिपिन्ति हीतरबत् १३७ श०मा०म० ३ ५ रा०नि०पी०
श्रीपल्या १९५ सय हि सत्यादय १३८ श०मा०नि०म०पी०५० ६ ० रा०पीप० १९६ कामादीतरत्र तत्र पायतनादिम्य ॥३९ श०मा०रा०नि०
म०मी०श्रीप० ७ १ १० १९७ आदरादलीप १०
शा०मा०पी०य० ४ ४ रा०नि०म०श्रीप० १९८ उपस्थितेऽतस्तवचनात् ।।१
श्री. १ ७ २०भा०रा०नि०
म०श्रीप०५० १९९ तनिद्वारणाऽनियमात टे याय
प्रतिबन्धलम् 10 समतेन ८ . . २०० प्रदानाय तदुक्तम् ।१३ २०१ लिंगभूयात्यात तद्धि पलीयतपि । २०२ पूर्वविप मारणात् स्यात्
मियामानसबत् । १५ रा०नि०श्री०भीप०५० ५ ३ २०भा०म० २०३ विधय तु निरिणात् ४७
म० १ ० १०मा०रा०नि०
भी० श्रीप०व० २०. श्रुत्यादिवरीयत्वाचन वाध ॥१९ २०५ अनुषन्धादिम्य मनान्तरध्यात्मपद्
दृष्टश्च तदुपाम् ॥५० २०६ न सामान्यादप्युपलव्येसुवन हि
___ लोकापति ५१ २०७ परेण च शनस्पतानिध्य मयस्त्वात् त्वनुबन्ध (५२, १७ २०८ एक आत्मन शरीरे मापात् ।५३ स०मा०रा०नि०
म०पी०धीप ७ १ ८० १०९ व्यतिरेकस्तदमापामाक्लिान तूपलब्धियत् ५४ ० १ ७ शु०मा०रा०नि०
- म०पी०श्रीप० २१० अगावमदास्तुन साम्पा हि श०मा०रा० प्रतिवेदम् ।५५
नि०म०पी०पीप० ७ १ ० २११ भन्न मातुपयायवतमाहि वर्शयति ।५७ सर्वमतेन ८ २१२ नाना सलादिमदात ५८ ।।
१११
T
०
०

Page #216

२१२ व्याससमत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२यः पादः) २१३ विकल्पोऽविशिष्टफलत्वात् ।५९ सर्वमतेन ८ ० ० २१४ काम्यास्तु यथाकाम समुच्चीयर
नवा पूर्वहेत्वभावात् ।६० श०भा०म०श्री०व० ५ ० रा०नि श्री५० २१५ अंगेषु यथाश्रयभावः ।६१
सर्वमतेन ८ ० ० २१६ समाहारात् ।६३
श्रीप०व० २ ६ श०भा०रा०नि०
म०श्री० २१७ न वा तत्सहमावाश्रुतेः १६५
म०व० २६ श०भा०रा०नि०
श्री० श्री५० ३४ २१८ पुरुषार्थोऽतः शब्दादिति वादरायण १ सर्वमतेन ८ ० ० २१९ असार्वत्रिकी १०
म० १ ७ श०भा०रा०नि०
श्री०श्रीप०व० २२० नाविशेषात् ११३ २२१ स्तुतयेऽनुमति ।१४ २२२ ऊर्द्ध परतस्य च शब्दे हि ।१७ श्रीप० १ ७ श०भा०रा०नि०
म०श्री०व० २२३ परामर्श जैमिनिरचोदना चापबदति हि।१८ श०भा०श्री० ३ ५ रा०नि०म०
श्रीप०व० २२४ स्तुतिमात्रमुपादानादिति
श०भा०रा० चनापूर्वत्वात् १२१ नि०श्री०श्रीप० ६ २ म०व० २२५ पारिश्तवार्था इति चेन्न विशेषितत्वात् ।२३ , ६ २ , २२६ अतएव चाभीन्धनाधनपेक्षा ।२५ २२७ सरिक्षा च यज्ञादि
श०भा०रा० श्रुतेश्ववत् ।२६
श्री०श्रीप०व० ६ २ म०नि० २२८ आमदमाधुर्यतः स्यात्तथापि तु तद्विधेस्तदंगतया
तेपामवश्यानुष्ठेयत्वात् ।२७ रानी०श्रीप० ३ ५ श०भा०नि०म०व० २२९ सर्वान्नानुमतिश्च प्राणा
___ त्यये तदर्शनात् ।२८ श०भा०रा०नि० श्री० श्री५० ६ २ म०व० २३० विहितत्वाचाश्रमकावि।३२ श०भा०रा०नि०श्री०
श्रीप०व० ७ १ म०

Page #217

। द्वितीया सरणिः ,
२१३ २३१ सर्पयापित एयोमयालिमात् ॥३४ , म० १ ७, श०मा०रा०नि०
श्री०पीप०१० २३२ मन्तरा चापि तु तद्दष्टे ।३६ श०मा०रा०नि०
- श्री० श्रीप० ६ २ म०व० २३३ तमतस्पतु नातायो जमिनरपि नियमा स०मा०रा०
तपामावेम्य ॥१० नि०श्री०धीप०३०७ २ म० २३१ न चाधिकारिफमपि पतनानुमा
नायोगात् । ४१ श०मा०म०५० १ ५ रा०नि०पी० श्रीप० २३५ पहिस्तूमयधापि स्मृतेरा चाराध ।४३ श०मा०३० ३ ५ रा०नि०म०पी०
श्रीप० २३६ स्वामिन फलश्रुतेरित्यारेथ ।११ श०मा०रा०नि०म०
श्री०श्रीप० ७ १ ' ० २३७ सहकार्यन्तरविधि पक्षेग सृतीय श०मा०रा०नि० બ્રતો વિધ્યાવિત ૪૭
श्री०पीप०५० ७ १ म० २३८ मावा गृहिणोपसंहार ।५८ माधीप०५० ३ ५ श०मा०रा०
नि०मीप० २३९ मानवदितरेपामप्युपदेशात् ।४९ श्री० श्रीप० २ ६ श०मा०रा०नि०
म०५०
२४० जनाविध्युत्पनन्वयात् १५० श०मा०रा०नि०म०श्रीप० ६, २ श्री०५० २४१ इिफमध्यस्ततमतिपन्धे श०मा०रा०नि० ___तदशनात् ५१
म०पी० श्रीप० ७ १ ५० २५२ एव मुक्तिपल्लनियमतदपस्याप श०मा०रा०
धृतस्तववस्यापते ।५२ मधीप०५० ६ २ निधीप० २१३ भापतिपदेशात् १ समतेन . २४४ भात्मेति तूपाच्छन्ति मायन्ति च ।३
" ८ ° °२४५ नमती न हि सः ।४ २०मा०रा०नि०म०पी० श्रीप० ७ १ . २४६ प्रमाटिकति ५ .०भा०म०पी०। ४ ५ ,रा०नि०मीप०व० २४७ आदित्यादिमतययाग उपपते ।६ सर्वमतेन ८ ० २४८ मासीन सन्मवात ७०मा रा०नि०म०मी० श्रीप० ७, १ ।। ३० । ।

Page #218

२१४ व्याससम्गत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः) २४९ यत्रैकाग्रता तत्राविशेषात् ।११ श०भा०श्री०व० ४ ४ रा०नि०म०श्री५० २५० आणायणातत्रापि हि दृष्टम् ॥१२ श०भा०रा०म० श्री०व० ६ २ नि०श्रीप० २५१ यदधिगम उत्तरपूर्वाधयोरश्लेषविनाशी
तव्यपदेशात् ।१३ सर्वमतेन ८ ० ० २५२ इतरस्याप्येवमश्लेषः पाते तु।१४ श०भा०रा०श्री०श्री५० ५ ३ म०नि०व० २५३ अनारब्धकार्य एव तुपूर्वेतदवधेः।१५ , ५ ३ , २५४ अमिहोत्रादितु तत्कार्यायव श०भा०रा. "
तदर्शनात् ।१६ नि०श्री०श्री५० ६ २ म०व० २५५ अतोऽन्यापि सेकेपासुभयो. ११७ म०व० २ ६ श०भा०रा०नि०
श्री०श्रीप० २५६ यदेव विधयेति हि ।१८.
श०नि० २ ६ भा०रा०म० श्री०
श्रीप०व० ર૫૭ મોન તિરે ક્ષાયિત્વ
श०भा०रा० सम्पद्यते ॥१९ . नि०श्री०श्री५० ६ २ म०व०
४२ ૨૫૮ વોકમનસિ વર્ણનામ્બુન્દ્રાન્ન ? सर्वमतेन ८ ० ० २५९ तन्मन प्राण उत्तरात् ।३
म०श्री०श्रीप० ६ २ नि०व० २६० सोऽध्यक्षे तदुपगमादिभ्यः ।४ २६१ भूतेषु तच्छ्ते. ५
रा०म०श्री५०व० ४ ४ श०भा०नि० श्री० २६२ नैकस्मिन् दर्शयतो हि ।६ ___म० १ ७ श०भा०रा०नि०
श्री०श्रीप०व० २६३ समाना चामृत्युपक्रमादमृतत्व चानुपोष्य ७ सर्वमतेन ८ ० ० २६४ तदापीतः ससारव्यपदेशात् ।८ श०भा०श्री० ३ ५ रा०नि०म०
श्री५०व० २६५ प्रतिषेधादिति चेन्न शारीरात ।१२ श०भा० २ ६ रा०नि०म० श्री०
श्रीप०व० २६६ तानि परे तथा याह ।१५ श०भा०रा०नि०म०
श्री०श्री५० ७ १ व० २६७ अविभा.) वचनात ।१६ श०भा०रा०म०श्री५०व० ६२ नि०श्री०
श०भा०रा०

Page #219

द्वितीया सरणिः । . . २१५ २६८ सदाफोsar-समातिवारी विधासामागत्यनुस्मृतियोगाथ हार्दा
नुगृहीत शताधिक्या ।१७ सर्वमतेन ८ ० ० २६९ २स्यनुमारी १८ ० मा०रा०पी०ीप०५० ६ २ म०नि० २७० निति नेति चेरसमन्धस्य यायद
देवमणिपादयति च ।१९ रा०नि०मीप०५० ४ १ स०भा०म०टी० २७१ मचायनेऽपि (हि) दक्षिणा२०२०मा०रा०पी०धीप० । ३ म०नि०३० २७२ यागिन प्रति च मयत स्माचते २१ म०१ ७२०भा०रा०नि०
श्री०भीप०५०
૨૭૨ મહિના તબંચિતે ?
सर्वमतेन ८ ० ० २७. पायुमन्दाइविशेपपिरोपाम्यामार ०मा०रा०नि०म०
श्री०भीप० ७ १ ० ૨૭૫ તદિતોડવિઝ્મ સમ્બન્યારૂ ૨૭૬ ભાતિવા%િાસ્તવિક
सर्वमतेन ८ ० . ૭૭ પતેનલ તતd I .
म० १ ७०मा०रा०नि०
श्री०पीप०१० २७८ कार्य पादरिरस्य गत्युपपर्छ । સર્વન ૮ ૦ ૦ २७९ मतीकालमनानमतीतिबादरायण समययाजोपासतमतुरच १५ स०म० २ ६ भा०रा०नि०म०
श्री०श्रीप० ४॥४ २८० सम्पदाविर्माय स्वेन शात् १
ममतेन ८ ० २८१ मुक्त प्रतिजानात् ।२
म० १ ७०मा०रा०नि०
श्रीश्रीप०३० २८२ आत्मा प्रकरणात् ।। २८३ अविभागेन यत्पात् ।४ , ., श०मा०रा०नि०म० ..
" श्री०मीप० ७ १ ० १८४ श्राक्षेण नैमिनिरुप-यासादि-५ ।५., श०भा०रा०नि०म० , ___
।। भी०१० ७ १ , श्रीप० .

Page #220

२१६ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः) २८५ सङ्कल्पादेव तु तच्छ्रते. ८ श०भा०रा०म० श्री०श्रीप० ६ २ नि०व० १८६ अतएव चानन्याधिपतिः ।९
म० १ ७ श०भा०रा०नि०
_ श्री०श्री५०व० २८७ अभावं बादरिराह खेवम् ।१० श०भा०रा०नि०म० श्री० ६ २ श्री५०व० २८८ तन्वमा सन्ध्यवदुपपत्तेः ।१३ श्री५०व० २ ६ श०भा०रा०नि०
म०श्री० २८९ प्रदीपवदावेशस्तथा हि दर्शयति ।१५ श०भा०श्री०व० ४ ४ रा०नि०म० श्रीप० २९० जगदव्यापारवर्ज प्रकरणादसन्निहितत्वाच्च ।१७ सर्वमतेन ८ ० ० २९१ (स्थितिमाह) दर्शयतश्चैवं प्रत्यक्षानुमाने ।२० म० १ ७ श०भा०रा०नि०
- श्री०श्रीप०व० २९२ अनावृत्ति. २०दादनावृत्ति.
शब्दात् ।२२ म०नि०श्री०श्री५० ४ ४ श०भा०रा०व०
द्वितीयसरणिसङ्कलनफलम् ॥ एव च मतभेदेन यापन्ति अधिकरणानि भवन्ति, तेषा सर्वेषां समाहारे कृते २९२ सख्यकानि अधिकरणारम्भकानि सूत्राणि भवन्ति । तल शङ्करमतेन १९१ संख्यकानि अधिकरणानि इति प्रागेव परिगणितानि । तेन २९२ १९१=१०१ स्थलेषु शङ्करमतेन सह अपरेषा मतभेदः सञ्जात इति स्पष्टम् । तथैव अपरेषाम्
शकरमतेन २९१-१९१=१०१ स्थलेषु मतभेदो जात .. भास्करमतेन २९२-१८९=१०३ , , , रामानुजमतेन २९२-१५७=१३५ , , , निम्बार्कमतेन २९२-१३५=१५७ , , , मध्वमतेन २९२-२२३६९ ।। श्रीकण्ठमतेन २९२-१८१=१११ , श्रीपतिमतेन २९२-१७४=११८ , बल्लभमतेन २९२-१६०=१३२ , , ,
तेन मध्वमतेन सह विरोधः सर्वेभ्य. अल्पतमो दृश्यते । यतः तन्मते ६९ स्थलेषु मतभेदो जात. इति । तत. मतभेदाल्पत्वं यथाक्रम शङ्कर-भास्कर-श्रीकण्ठ-श्रीपति-वमल-रामानुज-निम्बाकीदीनामिति दृश्यते । परंतु मध्वमतस्य एतद्दोपाल्पतमत्वं न युज्यते, यतः २९२ अधिकरणमध्येषु ५४ अधिकरणानि केवलं मध्वसम्मतानि। तान्यपि गृहीत्वा मध्वमतेन अधि
...

Page #221

15 મધિના દ્ધાનિસ્તેપળનમ્ ।। -
२१७
રાનિ ૨૨૨ સત્ત્વનિ મન્વન્ત। અંત
માતુ પુ૨ બુધિષ્ઠરળેલુ વિદ્યુતૅવું ૨૨૬--- =૨૬૨ સત્ત્વાનિ મયન્તિ । જ્ઞાનિ ચૈત્ર ૨૨ સત્યાત વિદ્યુાનિ, તા મધ્વમતે ૨૨૨~૩૬૨=૪૨૩ સહ્યપુ ચરેક મતોનો નાત ફ્લેવ માત્ત ) તથા સતિ ચંન मतेन सह विरोध स्वल्पतम् इति सिद्धम् तस्य १०१ संख्यकत्वात् । तेन एतदेष आयात यद् मधिकरणरचनाय शंकरमतेन मह सर्वेर्पा यथा ऐकमत्य न तथा अन्येन सह इति । एक्स्य હાર” તથૈવમાનીનત્વમ્ લ્યેવ જબ્બતે । અસ તથૈવ વ્યાસ્ત્યાનં સર્વષાત્ બન્ધનમ્ મૈંમવત્ત્ત
C
,
C
અધિરળસત્યાવિશ પમ્ ।
અત્ર ૭પ સૂતેષુ સર્વે બામિ માપ્યારે અષિકરાનિ રવિાનિ, શ્રૃતિ તુ તદ્વિતીયસરળિત સમેત્ર અવાયતે । તાનિ ૬ સૂત્રાણિ-~~~
૧, ૨, પૃ. ૨૦, ૨૨, ૨૨, ૨૪, ૨૬ ૩૨, ૪૦, ૪૪, ૪, પ, ૬૧, ૬૪ ૭૨, ૩, ૭‰, ૭૭, ૮૭, ૮૬, ૨૭, ૨૦૨, ૧૦૪, ૧૦૩, ૧૪૭, ૧૩, ૨૨૮, ૨૪૭, ૨૪૮, ૨૭, ૨૮૨, ૧૮૬, ૨૦૧, ૨૦૮, ૨૧૩, ૨૭, ૨૪, ૨૦૨ ૨૬, ૨૭૦ ૨૭૬, ૨૮૯, ૨૨૨, ૨૨૬, ૩૦૩, ૧૪૯, ૨૦, ૨૨૯, ૩૪૬, ૩૬૦, ૩૦૭, ૩૮૨, ૬૮૪, ૨૦૧ ૪૦૨, ૪૦૬, ૪૬ {૭, ૮, ૪૨૦, ૪ર૬, ૪૭, ૪૮૩, ૪૪, ૪૦, ૪૦, ૫૦′, કર, ધી, પરા, પરક, બ, =T
સમા ૪૨ સૂત્રેવુ સત્ર માબારા અધિòળવવા સમતા, તાનિ ૬ સૂત્રાણિ~~~
યમા—૧, ૪, ૪૨, ૪, ૨૨૨, ૬, ૭, ૨૦ૢ ૫૫, ૮, રર૬, ૨૩, ૨૧૭, ૨૭, ૨૮૩, ૨૮૬, ૩૬, ૬૭, ૨૮, ૩૬, ૨૬, ૨૭૦, ૧૮, ૨૮૨, ૩, ૨૬, ૬૨, ૧૩, ૨૮, ૪૨, ૪૪, ૪૨૭, ૩૬, ૪૨, ૪૭૨ ૧૭૬, ૪૮, ૨૩, ૧૨૨, ૬, ૧૨૦, ૨૭, ૨૮-૪૬ । ન પતેધ્યેય વુ પ૧માવ્યાર બષિરરેવનાવિરોધી યત અત્ર અદ માબાબ્વેલ વિષિતાનિ ।
તા રૂપ ત્રેવુ પદમાપ્યારા ધિમ્બરનનામાં સમ્મતા, તાનિ = સૂત્રાહિ~~ થયા——૧૦૧, ૨૦, ૨૨, ૨૪, ૨૬૦, ૮૬૬, ૨૬, ૨૭, ર૩૦, ૨૧, ૨૭, ૩૪, ૩૨૭, ૨૬, ૩૨, ૧૮૬, ૩૨૦, ૨૨૭, ૪૩, ૪૪૮, ૧૦, ૧૨, ૩, ૪૬૨, ૪૭, ૪૭, ૪૮૬, ૪૬૩, ૪૬૬, ૪૬૬, ૯૦૦, ૨૨, ૪, ૬, ૧૪૬ =૨૫ | તેન પતખેવ સથેપી માપ્યારી ષિજબરનનાવિરોધિની
୮
તમા૬ સૂત્રપુ પક્ષમાવ્યારા સંધિસ્ત્તના સમ્મેતા, તેવું ચા—૮૫, ૨૬, ૨૧, ૨૨, ૨૭, ૨૮, ૨૨, ૨૨૨, ૧૩૨, ૨૮૨, ૪૦ ૪૦૪, ૨૬, ૪૬૬, ૪૨,
૧ = ૧૬ |
f

Page #222

२१८ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२यः पादः)
तेन एतेष्वेव सूत्रेषु त्रयो भाष्यकाराः अधिकरणरचनाया विरोधिनः ।
तथा १४ सूत्रेषु चत्वारः भाष्यकाराः अधिकरणरचनाया सम्मता', तद् यथा १७१, २७८, ३६४, ३६८, ३७३, ३७५, ३६६, ४६६, ४८२, ४८८, ५०१, ५१५, ५४८, ५५५=१४।
तेन एतेवेव सूत्रेषु चत्वारः भाष्यकाराः अधिकरणरचनाविरोधिनः। .
तथा १४ सूत्रेषु त्रयो भाष्यकाराः अधिकरणरचनाया सम्मताः, तद् यथा---१२१, १६४, १८३, २०३, ३४५, ३५४, ३८८, ३६३, ३६६, ४४३, ४५२, ४६८, ४७३, ५०४=१४ ।
तेन एतेष्वेव सूत्रेषु पच माष्यकाराः अधिकरणरचनाविरोधिनः ।
तथा २१ सूत्रेषु द्वौ भाष्यकारी अधिकरणरचनायां सम्मतौ, तद् यथा १४१, १७८, १६७, २५६, २७६, २६०, ३०८, ३१७, ३२६, ३३२, ३३७, ३४१, ३७१, -४२२, ४२४, ४७४, ४६४, ४६५, ५०८, ५३२, ५४६=२१ ।।
तेन एतेष्वेव सूत्रेषु षड्माष्यकारी अधिकरणरचनाविरोधिन. ।
तथा ७४ सूत्रेषु सप्त भाष्यकाराः अधिकरणरचनाया स्वतन्ताः । न केनापि सह कस्यापि ऐकमत्यम् ।
तद् यथा--१६, २५, ३४, ३६, ४८, ६४, १०६, ११५, १३६, १३६, १४२, १५१ १६१, १७६, १७७, १८०, २०१, २४२, २४४, २४६, २४७, २५८, २६७, २७२, २७३, २७५, २८१, २८४, २८५, २६३, २६४, ३६५, २६६, २९७, २६८, ३००, ३०६, ३०७, ३०६, ३१२, ३१८, ३२३, ३२४, ३३६, ३३८, ३४३, ३४६, ३५२, ३५५, ३७२ ३७६, ३८०, ३८१, ३८७, ३८६, ४००, ४०६, ४०८, ४०६, ४१०, ४११, ४१३, ४३५, ४३८, ४३६, ४४२, ४५६, ५०२, ५१७, ५२३, ५३५, ५३६, ५४२, ५५३=७४। तेन एतेष्वेव सूत्रेषु सप्त भाष्यकाराः अधिकरणरचनाविरोधिनः ।
एव च अष्ट भाष्यकारा. ७५ सूत्रेषु अधिकरणरचनाया सम्मता', " सप्त , ४३ , " " " ७४ , अधिकरणरचनाविरोधिनः
अधिकरणरचनाया सम्मता अधिकरणरचनाविरोधिन अधिकरणरचनाया सम्मता अधिकरणरचनाविरोधिन.
अधिकरणरचनाया सम्मताः , अधिकरणरचनाविरोधिन
५च
चत्वार

Page #223

अधिकरणसरूपाविरलेपणफल्म् 1,
( 1
तथा श्रय भाष्यकारा १४ सूने अधि + रणरचनायो सम्मता
1
१६
अधिकरणरचनाविरोधिन
カ
"
ही माप्यकारी २१
३५
एफकमाष्यकार ७४
४३
h
माम्कर-रामानुज
एवं चेद् इदानी देव्य तानि माध्याणि कानि इति । अष्ट भाप्याणि--अत्र राफिर निम्बार्क मध्य श्रीकण्ठ श्रीपति यादभ-माप्याणोति बोद्धव्यम् । यानि वलु अन सप्तषष्ठ-पचप्रमृति संस्त्यकानि खानि इन्द्रानी निगतम्यानि । तत्र ४३ सूने अधिकरणस्य रचनाय तथा ७४ सूत्रेषु अधिकरणस्य भरननायो सप्त भाप्याणि सम्मतानि इति मदर्शितम्, अधुना द्रष्टव्ये तानि कानीति ।
19
"
ช
"
"
4
४३ समष्टि ।
11
"
11
11
माध्वमाप्यस्य ।
"
अधिकरणरचेनार्या समती अधिकरणरचनाविरोधिनी अधिकरणरचनाय स्वतन्त
अधि+रणरचनाविरोधी
समान भाष्याणाम् अधिकरणरधनाय दोपाः ।
――
सप्तानी मायाणाम् अधिकरणरचनायामित्यं सूत्राण विभाग - माप्याणामस्य श्रीप भाष्यस्य विरोध
रा०
तथा (१) ५३८ सूत्रे घ० भा०रा०नि०म०धी०प० (२) ४२, ३९१ सुनयो श० भा०नि०म० श्री० श्रीप०य० (७) ४, १२९, २१६, २३३, २८६, ३१५, ३५६, सूत्रेषु श्र०भा०रा०म० धी० थोप०प०
नि०
"
">
ガ
(११) ११२, १२२, १३७, १४६, १५८,२५७, ३०२, २९४, ४५४, ४६८, ४७२ सूत्रेषु श० भा०रा०नि०भी० श्रीप०य० मायाणामेषये म० - माप्यम्य विरोध (२) १५५२८१ सूत्रयो श०मा०रा०नि०म० श्रीप०व० माप्याणामेक्यं श्री० माप्यन्य विरोभ (२०) १, २७४, ३१३, ३२८, ३६९, ३७०, ३७८, ३८२, ३८५, ३०८, ४१२, '४१४, ४६९, ४७६, ४८१, ४८४, ५११, ५१९, ५२०, ५३७ सूत्रेषु -
--
रा० भा०रा०नि०म० श्री० श्रीप०
મખ્યાળામષય
व० माप्यस्य विरोध
तेन ४३ सूत्रे अल्पसंख्यकगणान्तर्गतत्वात—
रामानुजमान्यस्य
२ दोपो भवत निम्बार्कमाज्यस्य का ७ दोपा भवन्ति
११ दोपा भवन्ति
n
ત્રીજમાવ્યસ
चलममाप्यस्य
શ્રીપત્તિમાસ્ય
२१९
"
समष्टि ४३
,, तथा च अधिकरणरचनायो शङ्कर भास्करमा प्ययोदपामाय, अवगम्यते ।
1
C
מ
२ मोपा भवत २० दोपा भवन्ति
१ दोष भवति ।
}
1

Page #224

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२यः पादः)
सप्तानां भाष्याणामधिकरणस्य अरचनायां दोषाः ।
तथैव सताना भाष्याणाम् अधिकरणारचनायाम् इत्थं सूत्राणां विभाग: - (१) ४४२ सूत्रे श०भा०रा०नि०म० श्री०व० भाष्याणामक्यं श्री५० भाष्यस्य विरोधः (१) ९४ , श०भा०नि०म० श्री०श्री५०व० , रा० , " (१) २५९ ,, श०भा०रा०म० श्री०श्रीप०व० नि०,,, (५४) २५, १०६, ११५, १३६, १६१, १७६, १७७, १८०, २०१, २४२, २४४, २४६, २४७,
२६७, २७२, २७३, २८१, २६३, २६४, २६५, २६६, २६७, २६८, ३००, ३०६, ३०७, ३०६, ३१८, ३२३, ३२४, ३३६, ३३८, ३५२, ३५५, ३७२, ३७६, ३८०, ३८७, ४०६, ४०८, ४०६, ४१०, ४११, ४३५, ४३८, ४३६, ४५६, ५०२, ५१७, ५२३, ५३५, ५३६, ५४२, ५५३=५४ सूत्रषु
श०भा०रा०नि०श्री० श्रीप०व० भाष्याणामक्यं म० भाष्यस्य विरोधः (७) १६, ३४, ४८, १४२, २८५, ३८१, ४०० सूत्रेषु
श०भा०रा०नि०म० श्रीप०व० भाष्याणामक्यं श्री० भाप्यस्य विरोधः (१०) ३६,१३६,१५१,२७५,२८४,३१२,३४३,३४६,३८९,४१३ सूत्रेषु
___ श०भा०रा०नि०म०श्री०श्री५० भाष्याणामक्यं व० भाष्यस्य विरोधः ७४ समष्टिः।
तेन ७४ सूत्रेषु अल्पसंख्यकगणान्तर्गतत्वात् श्रीपतिभाप्यस्य १ दोषः भवति . माध्वभाष्यस्य ५४ दोषाः भवन्ति रामानुजभाष्यस्य १ , , . श्रीकण्ठमाण्यस्य . ७ , , निम्बाकभाष्यस्य १ ,
वल्लभभाष्यस्य . १० , ,
- समष्टिः-७४ तथा च अधिकरणस्य अरचनाया शङ्कर-भास्करभाष्ययोदोषाभाव. अवगम्यते ।
___षण्णां भाष्याणाम् अधिकरणरचनायां दोषाः।
तथा च षण्णा भाष्याणाम् अधिकरणरचनायाम् (३ ) १०३,२२४,२३० सूत्रेषु श०भा०म० श्री०श्रीप०३० -
भाष्याणामक्य रा०नि० भाष्ययोर्विरोधः (१) २३५ सूत्रे श०भा०नि०श्री०श्री५०व०
रा०म० भाष्ययोविरोधः (२) २७७,३९७ सूत्रयो श०भा०नि०म०श्री०व० , रा०श्री५० , , (५) १२५,१९७,३८६,४५१,५१४ सूत्रेषु श०मा०रा०श्री०श्री५०व०
नि०म० भाप्ययाविरोधः

Page #225

,7' प्रधिकरणसरूयाविश्लेषणफणम् | Th (३) १२०,४७७,५१२ स्त्रेषु श०मा०रा०म० ।
श्रीप०य० । मायाणामक्य नि०पी० भाप्ययो पिरोप (२) ३९०,४८९ सूत्रयो श०मा०रा०म०पी०५० , नि०श्रीप० , , (६) १३५,३१५,३२७,४९९,५००,५४१ स्पु
श०मा०रा०म०पी०पीप० , नि०म० ", , (१०) १६०,३६५,३७९,४४६,४४८,४५०,४५३,१६१,४९३,४९६ सूत्रेषु
श०मा०रा०नि० श्री०ीप० माप्याणामक्य म०व० माप्ययो विराम (१) १७५ सूत्रे श०मा०रा०नि०म० श्रीप०
पी०प० । (२) १६६,५४३ सूत्रयो श०मा०रा०नि०म०पी० , श्रीप०म०' , , ३५ समष्टि ।
' एवं च ३५ सूत्रेषु मल्पसत्यागणान्तर्गतत्वात-- रा० नि० माप्पयो ३ दोपा नि० ५० माप्ययो ६ दोपा रा० म० । । । १. दोप ,IIT म०प० 1,
F १ ० , रा०मीप० , २ दोपी
श्री० व० , १ दोप नि०म० , ५दोपा । श्रीप०१० - २ दोपौ। नि०मी० र ३ ,
समय ३५ निम्मीप० , २ दोषी । ।
एवं च एकस्य दोसल्या इत्यम्-- रा०-६- म०-१६ । श्री०-१ नि०-१९. श्रीप०-६
व०-१९
समष्टि ७० + २=३५ पण भाष्याणाम् अधिकरणस्य भरपनायो दोपा।
तयैव पण्णा माण्याचा अधिकरणस्म परचनायाम्(२) २५६,५०८ स्त्रयो रा०नि०म०यो०
श्रीप०व० मायाणाक्य श०मा० माप्यो विरोध (१) ४९५ सूत्रे भा०रा०म०पी०पीप०व० श०नि० . (१) ५३२ , भा०रा०नि०म०पी० श्रीप० , २०५० (२) १२७,३७१ सूत्रयो श०मा०रा०नि० श्रीप०१० , म०पी० , , , (१२) १४१,१७८,२७९,२९०,३०८,३१७,३२६,३३२,३३७,३४१,
४२१,४९४, सूत्रेपु स०भा०रा०नि०पी० श्रीप० मायाणक्य म०५० ,

Page #226

२२. व्याससात-ब्रह्ममूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः) (१) १७४ सूत्रे अ०भा०रा०नि०म०व० भाप्याणामक्यं श्री० श्रीप० भाप्ययोविरोधः (२) १२२,५४६ सूत्रयो. श०भा०रा०नि०म०श्री० , श्रीप०व० , , २१ समष्टि ।
"वं च २१ सूत्रेषु अल्पसंरत्यकगणान्तर्गतत्वात् श०भा० भाप्ययो २ दोपो
म०व० भाप्ययो १२ दोषा ग०नि० , १ दोप
श्री०श्री५० , १ दोप: ग०३० , १ ,,
श्रीप०५० , २ टोपी म०टी० , २ दोपो
समष्टि. २१ ___एव च कैकस्य दोपसख्या इत्थम्
श० र नि० १ श्री०-~३ व० १५
भा० २ म० १४ श्रीप० ३ समष्टि. ४२-२-२१ अन्न रामानुजभाप्यस्य दोपाभाव अवगम्यते।
पंचानां भाष्याणाम् अधिकरणरचनायां दोपाः ।

Page #227

भधिकरणसरूपाविश्लेषणफलम् । । ०२३ एवं च फकस्य दीपसंस्था इत्यम्- "
श०-१ रा०-११ श्रीप०-३ । भा०-१ नि०-१४ २०-७ म०-५ श्री०-६ समार:-४८-३-१६ ।। पंचाना भाज्याणाम् भषिकरणस्य अरचनायो दोपा ।
तथैव पचाना भाप्पाणाम् अधिकरणस्य मरचनायाम्(२) ३९३,३९६ सूत्रयो रा०नि०पी०
श्रीप०१० माप्पाणामेक्यं श०मा०म० मायाणा विरोध (0) ५५३,५०१ , रा०नि०म०भोप०व० , ०मा०पी० , (१) १८३ सूत्रे रा०नि०म०पी०प० , २०भा०श्रीप० , , (३) १६१,३८८,४६८ सूत्रेषु रा०नि०म०पी०
श्रीप० , २०भा०५० , (१) १२१ सूत्रे श०मा०रा०पी०धीप० ।
म०नि०३० (१)३४५ , श०मा०नि०पी०व०
रा०म० श्रीव० , (२)२०३,५५२ सूत्रयो २०मा०मि०म०३० रा०पी० श्रीप० (१) ३५४ सूत्रे श०मा०रा०नि०३० म०पी० श्रीप० , , (१) ४८३ ० मा०रा०नि० श्रीप० । १४ समष्टि ।
__एर्म च १४ सूत्रेषु मल्पसल्पकगणान्तर्गतस्यात् शु०मा०म० मायाणाम् २ थोपी रा०म०पीप० म्याणाम् १ दोप श०मा०मी० २ दोपी रा०पी० श्रीप० । २ दोपौ स०मा०श्रीप० , १ दोष म०पी० श्रीप० , १ दोप २०मा०व०
३ दोपा म०पी०१० १ , म०नि०५० १ छोप
समष्टि-१४ एवं च एकस्य दोपसस्मा इत्यम्-~२०-८ नि०-१ श्रीप०-६ मा०-८ म०-६
व० ५ रा०-३ श्री०-६ समट ४२५३-१४
एवं च सप्तान पणा पानाच मायाणाम् अधिकरणस्य रचनायाम् अरचनायो च ऐक्यानश्यपालोचनन ये दोपा मतीमन्ते तेषां समाहारे ते गया पति तनित्यम्
. म०पी०१०
म

Page #228

२२४
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णय: ( २यः पादः )
एकैकस्य भाष्यस्य दोषसमष्टिः । अधिकरणस्य रचनाया
दोषाः
१२ ( ४+८ )
१० ( २८ )
अधिकरणस्य अरचनाया दोषा.
शंकरभाष्ये
१
१३
भास्करभाष्ये १
११
रामानुजभाष्ये १९ (२+६+११ ) રામાનુનમાવ્યે
२३
४३
१०६
२८
निम्बार्कमाण्ये ४० ( ७+१९+१४ ) माध्वभाष्ये ३२ ( ११+१६+५ ) श्रीकण्ठमाध्ये १२ ( २+४+६ ) श्रीपतिमाप्ये १० ( १+६+३ ) વછમમાગ્યે ४६ ( २०+१९+७ ) १६१
१९
७६
३१९.
१५८ एव चतुर्षु भाष्येषु दोषगुणाना समत्वात् तेषा ग्रहण न विशेषफलप्रदम् । तेन त्रिद्वयेकसंख्यकमाण्येषु दोषगुणाना ग्रहणमत्र फलोपधायकमेव । तत्र तु दोषगुणाना फल प्रदर्शित सप्त-पट - पंच-भाज्यानुरूप, विशेषस्तु अधिकरणरचनाडरचनयोः दोपगुणसरन्याया विपर्ययमात्रम् । तेन यत्र अधिकरणरचनाया शांकरभाष्यस्य एकः एव दोष, अधिकरणस्य अरचनाया च १२ दोषाः, तत्र अधिकरणरचनाया १२ दोषाः, तथैव अधिकरणस्य अरचनाया एको दोष परिगणनीयः इति ।
सूत्रानुसारेण एकैकस्य भाष्यस्य दोषनिर्णयः । લધુના દ્રવ્ય પુ સૂત્રેષુ ચ માબય તે ોષા સમાતાઃ કૃતિ । शंकरमाण्ये अधिकरणस्य अरचनाया १ दोष यथा
४ ( १+३ )
३ ( १+१+१)
७४ ( ५४+१४+६ )
१६ ( ७+३+६ )
९ ( १+३+५ )
३० ( १०+१५+५ )
(१) ४०४ पूर्वविकल्प. प्रकरणात् स्यात् क्रिया मानसवत् ३ | ३ |४५ शकरभाष्ये अधिकरणस्य रचनाया १२ दोषा यथा
(१२) १६४ सर्वोपेता च तद्दर्शनात् २।११३०
१८३ उभयथापि न कर्मातस्तद्भाव | २|२|१२ २५६ यथा च तक्षोभयथा २/३/४० ३८८ गतेरर्थवत्त्वमुमयथान्यथा हि विरोधः ३|३|२९
ढोप
समष्टि.
३९३ इयदामननात् ३/३/३४
३९६ व्यतिहारो विशिषन्ति हीतरवत् ३१३/३७
४४३ परामर्श जैमिनिरचोदना चापवदति हि ३|४|१८

Page #229

सूत्रानुसारेण एकैकस्य माप्पस्य दोपनिर्णया' २२५ ४६८ पहिस्तूमययापि स्मृतराचाराध ३।४।४३ ५९५ यदेव विधयेति हि ४।१।१८ ५०१ ते संसारम्पपदेशात् १२१८ ५०८ प्रतिववादिति चेन्न शारीरात् ४।२।१२
५३२ गमतीकालमनामयति पारायण उमययाऽदीपात् तत्मातुब ३१५ १२ समटि । __ मास्करमान्ये अधिकरणस्य अरचनायाम् १ दोष यया(१) ४०४ पूर्ववियस प्रकरणात् स्यात् किया मासिक २३४५ ।
भास्करमाप्ये अधिकरणस्य रचनापाम्-१० दोषा यया(१०) १६५ सरिता च तदर्शनात् २२१६३०
१८३ उमयापि न फर्मातस्तदमा २।२१२ २५६ यथा व तक्षोमयया २।३।१० ३८८ गतेस्वयमुभययान्यया हि विरोध २३२९
३९३ इदामननात् ३२३३१ ८ ३९६ यतिहारो विशिषन्ति हीतरपत् ३३३३३७
१४३ परामर्श मिनिरचोदना चापति हि ३।४।१८ १६८ पहिस्तूमयमावि स्मृतेराचाराध ३४१४३ ५०४ वापीते संसारख्यपदेशात् ४RI८
५०८ प्रतिपादिति चेन्न शारीरात ४।२।१२ ११ समाए।
रामानुजमाप्ये मधिकरणस्म परचनापाम्-१९ दोपा यथा-- (१९) १२ गुहाँ प्रविटावात्मानी हिनदर्शनात् १२।११
८५ मनुष्तस्तस्य च १।३।२२ १०३ ज्योतिर्धिनात् ११३१४० १०५ सुपुत्युवकान्तोमदन १३१२ १६८ वैषम्यनेय न सापेक्षत्वातमा हि दर्शयति २।१३४ २२. एतेन मातरिश्च त्याच्यात २३३८ २२५ असम्भवस्तु सतोऽनुपपते २।३।९ २२७ आप २।२।११ २२८ मिष्यविकारस्पशब्दान्तरम्प २।३।१२

Page #230

२२६
व्याससम्मत- ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः )
२२९ तदभिध्यानादेव तु तल्लिंगात् सः २।३।१३
२३० विपर्ययेण तु कमोडत उपपद्यते च २|३|१४ २३१ अन्तरा विज्ञानमनसी क्रमेण तल्लिंगादिति चेन्नाविशेषात् २/३/१५
२३२ चराचरव्यपाश्रयस्तु स्यात्तदृव्यपदेशो भाक्तस्तद्भावभावित्वात् २।३।१६ २३५ उत्क्रान्तिगत्यागतीनाम् २|३|१९
२७७ श्रेष्ठश्च २/४/८
३४० प्रकृतैतावत्त्वं हि प्रतिषेधति ततो ब्रवीति च भूयः ३ २ २२ ३९१ यावदधिकारमवस्थितिराधिकारिकाणाम् ३/३/३२
३९७ सैव हि सत्यादयः ३ ३ ३८
४१९ काम्यास्तु यथाकामं समुच्चीयेरन् न वा पूर्वहेत्वभावात् ३२३२६० रामानुजमाष्ये अधिकरणस्य रचनायाम् ४ दोषाः यथा
(8) ९४ मध्वादिष्वसम्मवादनधिकारं जैमिनि ११३/३१
२०३ सर्वथानुपपत्तेश्च
२३२
३४५ उभयव्यपदेशात्त्वहिकुण्डलवत् ३ २ २७
४५२ शमदमाद्युपेतः स्यात् तथापि तु तद्विधेस्तद्गतया तेषामवश्यानुष्ठेयत्वात् ३|४| २३ समष्टिः ।
निम्बार्कभाष्ये अधिकरणस्य अरचनायाम् ४० दोषाः यथा
(80) 8 ततु समन्वयात् १|१|४
८५ अनुकृतेस्तस्य च ११३१२२
१०३ ज्योतिदर्शनात् १|३|४०
१०५ सुषुस्युत्कान्तोर्भेदन १1३/४२
१२० कारणत्वेन चाकाशादिषु यथाव्यपदिष्टोक्तः ११४|१४
१२५ वाक्यन्वियात् १|४|१९
१२९ प्रकृतिश्च प्रतिज्ञादृष्टान्तानुपरोधात् ११३४/२
१३४ एतेन सर्वे व्याख्याता व्याख्याताः ११४/२८
१६८ वैषम्यनैर्वृण्ये न सापेक्षत्वात्तथा हि दर्शयति २1१1३४
१९७ नासतोऽदृष्टत्वात् २२२२६
२२४ एतेन मातरिश्वा व्याख्यात' २२३३८
૨૨૫ અસમ્ભવસ્તુ સતોનુષપત્તે: રાષ્ટ્ર
२२६ तेजोऽतस्तथाह्याह २२३|१०
"

Page #231

सूतानुसारेण एकंकरप भायस्प दो निर्णय - २२७ २२७ आप ।३११
।। २२८ पृथिव्याधिकाररूपराव्या-तरेभ्य २।३।१२ २२९ तदभिध्यानादेव तु तल्लिंगाद स २०१३ २३० विपर्ययेण तु फमोन उपपद्यते च २०१४ ૨૨ બા વિનામની મેળે ાિવિતિ વૈજ્ઞાવિરોપાવ રારા २३३ नामाचतेनित्यत्वाय ताम्य २६६१७ २८२ अगुब्ध २०१३ २८६ त इन्द्रियाणि तदयपटे खादन्या श्रेष्ठात् २।९।१७ ३१४ नातिपिरेण विशेषात् ३३१२२३ ३१५ अन्याधिरितेपु पूर्व वदमिलपात् ३।१।२४ ३२७ स एव तु फर्मानुस्मृतिविधिभ्य ३।२१९ ३४० प्रस्ताव, हि प्रतियति सतो प्रीति च भय ३२।२२ ३५६ फलमत उपपसे ३।२।३८ ३८६ साराये तवामानात तथा पन्ये ३।३।२७ । ३९० अनियम' सर्वासामविरोध, शानुमानाम्याम् २।३।३१ ॥ ४१९ फॉम्पास्तु यथाफाम समुचीयरन् न या पूर्वहत्यमात् ३३६० ४५१ सपरिक्षा च यज्ञादियतेस्चयत् २।४।२६ । । । ५७७ पर्व भक्ति नियमस्तपस्पावभूतदिवस्यापधृते ३५२ ५८९ मामायणात् तत्रापि हि दृष्टम् ११।१२ । । ४९१ स्पाप्येवमसले पाते त ५११४ १९२ जनारया एव तु पूर्व कप , ४।१।१५ । १९९ तन्मन प्राण उunt ४२३ ५०० सोऽध्यक्षे तदुपरामादिम्म २।४ ५१२ अविमागो पचनात् ४।२।१६ - ५१४ रस्पसारी २०१८ । । ५१६ मतचायनेऽपि हि दक्षिणे ४।२।२०
५११ संकल्पादेव तु तछूते १४८ । । निम्बार्फमाप्ये अधिकरणस्य रचनायाम्-~३ टोपा यथा--- (३) १२१ सभाकीत् ११४१५
२५९ अंशो नानाव्यपदेशादन्यया, चापि वाशकितवादित्वमधीयत एके २।३।५३

Page #232

२२८
ન્યાસસાત-ભ્રહ્મસૂત્રમાધ્યનિળયા ( ર૬ઃ પાઃ)
૪૨૧ હેવ વિયેતિ હિ ।।૮
૪૨ સમષ્ટિ: ।
મમાન્યે અધિરળસ્ય અશ્વનાયામ્રૂર્ દ્રોમાઃ ચા
(૨૨) ૨૪ -મસાવિવવિશેષાત્ ।।૮
શ્ર્નાનિાત્।ાધ્દ્
१२५ वाक्यान्वयात् १|४|१९ ૨૩૭ તેન યોઃ પ્રત્યુ. ર્ાાર્
૨૪૬ તેન શિાવરિષ્ઠહીં અપિ વ્યાવ્યાતાઃ રાશર ૨૧૮ ૩૫સંહારવર્ચનાન્નતિ -ચેન્નક્ષીરવદ્ધિ રાoાર્
o ૬૦ નપ્રòિનિરવયવત્વગોષો વા રાારદ
૧૬૭ નાસતોઽદષ્ટાત્ રારારદ
૨૨૨ પરાષરવ્યવાશ્રયન્તુ સ્થાાનૃપવેશો માત્તમાનમાવિત્ર।।o ્
ગ્રૂપ ાન્તિાત્યાયીનાર્ ર।૨।૨
રખ પરન્તુ તદ્યુતે રાષ્ટo
રૂ૬૧ અન્યધાન્વં શાહિતિ -વૈજ્ઞાવિશેષાત્ ।।દ્દ
૩૭૬ સભ્યાનેવમન્યત્રાષિ શાર્૰
૨૮૬ સામ્પરાયે તર્તવ્યામાવાત્ તથા હન્ચે શાર૭
૨૨૨ અક્ષરધિયા વવરોધ સામાન્યતદ્માવામ્યામ પસવત્તવુન્।ારરૂ
૩૬૪ અન્તા મૂતામવત્ સ્વાત્મનઃ શરારખ
૪૦ ૪ પૂર્વવિત્ત્વ પ્રાપ્ત્યાત્ નિયા માનસવત્ ।|G ૪૪૬ સ્તુતિમાત્રમુપાવાનાવિતિ ચેન્નાપૂર્વત્વાત્।ાર ૪૪૮ પરિવા↑ તિ નેત્ર વિરોષિતત્વા શારરૂ ખુ અતવ ાસીન્ધનાદ્યનપેક્ષા રાશર, ઃખ? સર્વોપેક્ષા 7 યાવિશ્રુતેશ્વવત્ ।૪।રદ્દ
છુખરૂ સર્વોન્નાનુમતિથ્ય પ્રાળાત્યયે તંદ્દર્શનાત્ રૂ।શર૮
४५४ अवाधाच ३/४/२९
૪૬ ૨ અન્તર' નાપિ તુ તછે. રૂ।૪।૨૬
૪૬૧ તદ્ભૂતસ્ય ૩ તંદ્રાવોમિનેરવિ નિયમાનૂષામાવેમ્યઃ ।૪।૪૦ ૪૭૨ સાયન્તરવિધિ: પક્ષેપ તૃતીય તવતો વિધ્યાવિવત્ ।૪૦૪૭ ૪૬૨ તરસ્યાવ્યેવમસંÐવઃ પાતે તુololo o

Page #233

सानुसारेण एकैस्प माप्य५ दोपनिर्णयः २२९ ४९२ मनावका एव तु पूर्व तर ११५ । ४९३ अमिहोनादि तु कार्यामेव तदर्शनात् १११६ ४९६ मोगेन पितरे क्षपयित्वा सम्पयते ४१११९ ५१४ रस्यनुमारी १२१८
५१६ मतम्यायनेऽपि हि दक्षिणे ४।२।२० माध्यमाप्ये अभिकरणस्य रचनायाम्--७५ दोपा यथा-- (७४) २५ दोभिधानानेति चेम्न तथा चेतोऽणिनिगवात् तथा हि दर्शनम् ११।२५
१०६ पत्यादिशब्दम्य २४३ ११५ ज्योतिरुपमा तु तथा सीयत एक १९ १२१ समाकति ११५ १३९ अमिमानिध्यपदेशस्त विरोपानुगतिभ्याम् २१॥५ १४१ मसदिति चेन्न प्रतिपेयमानत्वात् २।११७ १६१ मुतस्तु शनापाव २१२७ १७६ मन्यनामापाच न णादिवत् २१२१५ १७७ मध्युपगमेऽपर्याभावात् २।२।६ १७८ पुरुषासदिति पेनापि २०२७ १८० अन्यथानुमिती व जशफिवियोगात् ।।९ १९७ नासतोऽसत्पात् २२२२६ २०१ न मापोऽनलेले २१२१३० २४२ मतिरेको गन्धवत् २२२२६ ર૪૪ પૃયયુપચાવ રારા ર૮ २४६ मापदात्ममादित्याय ने दोपत्तदर्शनात् २।३।३०',' २४७ पुस्मादिवत्त्वस्म सतोऽभिव्यक्तियोगात् २।३।३१ २६७ महानियमा २२३५१ २७२ मा तेच २४३ २७३ तत्पूर्वकत्वाद् पाच' २४ २७९ अक्षुरादिवY Rike ' शियादिम्य २०१० २८१ पचतिमनोवद् पदिसते २०१२ २९० मासादिमीम ययासमितरमोघ २०२१ २९३ म्यात्मकत्वातु भूयस्पात् ३२१२२

Page #234

२३०
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः )
२९४ प्राणगतेश्च ३।११३
२९५ अध्यादिगतिश्रुतेरिति चेन्न भाक्तत्वात् ३१११४ २९६ प्रथमेऽश्रवणादिति चेन्न ता एवं छुपपत्तेः ३ ११५. २९७ अश्रुतत्वादिति चेनेष्टादिकारिणा प्रतीते ३१११६ २९८ भाक्त वाऽनात्मवित्त्वात् तथा हि दर्शयति ३१/७ ३०० चरणादिति चेन्नोपलक्षणार्थेति काष्र्णाजिनि: ३१११९ ३०६ अपि च सप्त ३|१|१५
7
३०७ तत्रापि च तद्व्यापारादविरोध. ३|१|१६
३०८ विद्याकर्मणोरिति तु प्रकृतत्वात् ३|१|१७
३०९ न तृतीये तथोपलब्धे. ३|१|१८ ३१७ रेत सिग्योगोऽथ ३|१|२६
३१८ योनेः शरीरम् ३|१|२७
३२३ पराभिध्यानात्तु तिरोहितं ततो ह्यस्य बन्धविपर्ययौ ३१२२५
३२४ देहयोगाद् वा सोऽपि ३२६
३२६ अत. प्रबोधोऽस्मात् ३२२राट ३३२ अरूपवदेव हि तत्प्रधानत्वात् ३ २ १४
३३६ अतएव चोपमा सूर्यकादिवत् ३ २ १८
३३७ अम्बुवद् ग्रहणात्तु न तथात्वम् ३१२११९૨૨૮ વૃદ્ધિહાસમાવત્વમન્તર્માવાનુનયસામ=સ્યાવેવમ્ શરાર ં ३४१ तदव्यक्तमाह हि ३१२/२३
३४५ उभयव्यपदेशात्त्वहिकुण्डलवत् शरीर७
३५२ स्थानविशेषात् प्रकाशादिवत् ३ २/३४ ३५४ तथान्यप्रतिषेधात् ३ २२३६
३५५ अनेन सर्वगतत्वमायामशब्दादिभ्यः ३१२१३७ ३७१ प्रियशिरस्त्वाद्यप्राप्तिरूपचयापचयौ हि भेदे ३।३।१२ ३७२ इतरे त्वर्थसामान्यात् ३|३|१३
३७६ अन्वयादिति चेत् स्यादवधारणात् ३१३११७ ३८० न वा विशेषात् ३।३।२१
३८७ छन्द्रत उभयाविरोधात ३२३२२८
३९३ इयदामननात ३३ ३४

Page #235

( सूत्रानुसारय एकैकस्प भाज्यस्य दोपनिर्णयः। ३९६ प्यतिहारो विसिन्ति दातस्यत् २३।३७ ४०६ विवेव तु निर्धारणात् ३३३१७ ४०८ मुत्याविबलीयस्त्याप न पाघ ३२२३० १०९ मनुषन्धादिम्य प्रजान्तस्यकत्यपद् एश्व तम् ।। ३।३।५० ११० न सामान्याप्नुपरेयुपर हि सोकापति ।३३५१ ४११ परेण च धनस्य विध्य भूयस्वानुबंध ३३५२ ४२५ न वा तत्सहमावाथुते ३।३१६५ ४३५ असार्वत्रिकी ३३१० ५३८ नापिरोपात् ३३४१३ ४३९ स्तुतयेऽनुमति; ३।४।११ ४५९ सर्पयापि त ण्वोमवलिंगात् ३२४३४ ४८३ आदित्पादिमतमोग उपपत्ते १६ ५९१ अतोऽन्याऽपि सेकेपामुमयो' १११७ ५०२ नकम्मिन् दर्शयतो हि । ४।२।६ ५१७ योगिन प्रति च स्मयते स्मात ते १२२१ ५२३ वैयुतेनैव ततस्तच्छुते ४३६ ५३५ मुक्त प्रविज्ञानात् ४१४२ ५३६ आत्मा प्रकरणात ११४५३ ५५२ भतएव नानन्याधिपति ४९
५५३ पर्सयत व प्रत्यक्षानुमाने ४१२० १०६ समा.1 श्रीकण्ठमाप्ये अधिकरणस्य भरपनायाम्-१२ दोषा यथा--- (१२) ८५ मनुकतेस्तस्स प १।२२२
१०५ सुपुत्युकान्तोमदन ११३१४२ १२० कारणत्वेन 'चामासादिषु रमापदियो १४ १५५ इतरस्यपदेशाविताकरणादिदी५मसकि २२११२१ २२७ माप' २।३।११ २२८ मिष्यधिकारसपसलान्तरम्प २१३३१२ ।। २२९ भमिध्यान्पदेव त तसिंगा स २१३१३ । २३१ अन्तरा विज्ञानमानसी क्रमेण तलिंगाविति पेनाविरोपात २३१५

Page #236

२३२
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः)
२८३ ज्योतिराधिष्ठान तु तदामननात् २।४।१४ ४७५ अनाविण्कुर्वन्नन्वयात् ३।४।५० ४७७ एवं मुक्तिफलानियमस्तदवस्थावधृतेस्तदवस्थावधृतः ३।४।५२
५१२ अविभागो वचनात् ४।२।१६ श्रीकण्ठमाष्ये अधिकरणस्य रचनायाम् १६ दोषा. यथा . . (१६) १६ नेतरोऽनुपपत्तः १।१।१६
३४ अनुपपत्तेस्तु न शारीर: १।२।३
४८ अनवस्थितेरसम्मवाच्च नेतरः १।२।१७ ।। " १४२ अपीती तद्वत्प्रसंगादसमञ्जसम् २।१।८ . .... १९७ नासतोऽदृष्टत्वात् २।२।२६ २०३ सर्वथानुपपत्तेश्च २।२।३२ . २८५ तस्य च नित्यत्वात् २।४।१६ ३५४ तथान्यप्रतिषेधात् ३।२।३६ ३७१ प्रियशिरत्वाधप्रातिरुपचयापचयो हि भेदे ३।३।१२ । । ३८१ दर्शयति च ३।३।२२ ४०० उपस्थितेऽतस्तद्वचनात् ३।३।४१ ४४३ परामर्श जैमिनिरचोदना चापपदति हि ३।४।१८ ४५२ शमदमाधुपेत स्यात्तथापि तु तद्विधेस्तदगतया तेषामवश्यानुष्ठेयत्वात् ३।४।२ ४७४ मौनवदितरेषामप्युपदेशात् ३।४।४९ ४८३ आदित्यादिमतयश्चाग उपपत्तेः ४।१।६
५०४ तदापोते. ससारव्यपदेशात् ४।२।८ २८ समष्टि । श्रीपतिमाप्ये अधिकरणस्य अरचनायाम् १० दोषा यथा (१०) १६६ न प्रयोजनकत्वात् २।१।३२
२२५ असम्भवस्तु सतोऽनुपपत्ते २।३।९ २७७ श्रेष्ठश्च २०४८ २८२ अणुश्च २।४।१३ ३९० अनियम सर्वासामविरोध गन्दानुमानाभ्याम् ३।३।३१ ३९७ मैव हि सत्यादय ३३१३८ ४१९ कायास्तु यथाकाम समुचीयेरन् न वा पूर्वहत्वभावात् ३।३।६०

Page #237

सूत्रानुसारेण एकैकस्प माप्यस्य दोषनिर्णयः
४८९ सामायणा । तत्रापिदिष्टम् ४।१।१ २ ५३८ ब्राग अभिन्यासानिय ४४१५ ५४३ मा वादरि बेवम् ४|४|१० श्रीरतिमान् अधिकरणम्य च ॥याम्-९ दोपा, यथा--- (२) १८३ उमस्यापि न फर्मातस्तदभाव रा२/१२ २०३ सर्वानुपपचेध गग‍
१५०
ययपदेशात् यदि श२२७ पशि२३
मनाहामत् १३/६३
४४२ देहि
-
૨૦૨
५४६ तयमान मननुपरते ४१३
मधुपेतस्यान्तथापि तद्विग्नया पागा, परम् ।।२७ પાઠવ્યુંઢાનું ૫૦
१९ समष्टि ।
ममाप्ये अधिकरम्प अग्ननायाम् - २६ दापा, यथा-
(४६) ३ श्रायोनियान ११११३
१३४ तोमर व्यापाता याता ११२२८ १६० मृत्सममक्तिनिरवयरच अकोपो या २११।२६ ૬૬ મૈં યાનનાપ્લાન ૨૫૩૨
१६८ वैरम्यान श्येन साहिति २०११ | ३४
२१२ चराचरव्यपाश्रयनुयानामात् २।३।१६ २७४
गतेरिनगरा
२८२ अगुध रागर
३१३ मा मायापतिपते ३११२
३१४ नातिरेिण निरोपात ३१११०३
३२७ स तु फमनुस्मृतिगव्यविधिम्य ३१
३२८ मुर्द्धमम्पति परिशेषात् श१०
३४० महत्वाच्च हि प्रतिपेधति ततो द्रवीति च ३१२२२
२३३
३६५ अन्यथा शब्दादिति चेन्नापात् ३१३६
३६० सर्वमान्यमे ३|३|१०

Page #238

२३४
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः)
३७० आनन्दादयः प्रधानस्य ३।३।११ ३७८ समान एवं चाभेदात् ३।३।१९ ३७९ सम्बन्धादेवमन्यत्रापि ३।३।२० ३८२ सम्भृतिधुव्यात्यपि चात: ३।३२३ ३८५ हानौ तूपायनराशेषत्वात् कुशाच्छन्दस्तुत्युपगानवत्तदुक्तम् ३।३।२६ ३९८ कामादीतरत्र तत्र चायतनादिभ्यः ३।३।३९ ४१२ एक आत्मनः शरीरे भावात् ३।३।५३ ४१४ अंगावबद्धास्तु न शाखासु हि प्रतिवेदम् ३।३।५५ ४४६ स्तुतिमात्रमुपादानादिति चेन्नापूर्वत्वात् ३।४।२१ ४४८ पारिश्तवार्था इति चेन्न विशेषितत्वात् ३।४।२३ ४५० अतएव चामी-धनाधनपेक्षा ३।४ २५ ४५३ सर्वान्नानुमतिश्च प्राणात्यये तदर्शनात् ३।४।२८ ४६१ अन्तररा चापि तु तद्दष्टे ३।४।३६ ४६९ स्वामिनः फलश्रुतेरित्यात्रेय ३।४।४४ ४७५ अनाविण्कुर्वन्नन्वयात् ३।४।५३ ४७६ ऐहिकमप्यप्रस्तुतप्रतिबन्धे तदर्शनात ३।४।५१ ४८१ न प्रतीके न हि सः ४।१।४ ४८४ आसीनः सम्भवात् ४।१।७ ४९१ इतरस्याप्येवमसश्लेषः पाते तु ४।१।१४ ४९२ अनारख्यकार्य एव तु पूर्व तदवधेः ४।१।१५ ४९३ अमिहोत्रादि तु तत्कार्यायव प्रदर्शनात् ४।१।१६ ४९६ भोगेन वितरे अपयित्वा सम्पद्यते ४।१।१९ ४९९ तन्मनः प्राण उत्तरात् ४।२।३ ५०० सोऽध्यक्षे तदुपरामादिभ्य ४।२।४ ५११ तानि परे तथा बाह ४।२।१५ ५१६ अतश्चायनेऽपि हि दक्षिणे ४।२।२० ५१९ वायुमन्ताद विशेषविशेषायाम् ४।३।२ ५२० तहितोऽधिवरुण सम्वन्यात ४।३।३ ५३७ अविभागेन हटत्वात् । ५४१ संकल्पादेव तु तछते १८

Page #239

भूतानुसारेण एफफस्य भाज्यस्य दोपनिर्णयः ५४३ अमाप पादरिराह क्षेयम् ।।१० पालममाप्ये अधिकरणम्य रचनायाम्-३० दोपा', यथा(३०) ३६ शनविरोपात् ।।
१२१ समाफत १४१५ १३६ इतरेपी चानुपलब्धे २०१२ १४१ असदिति चेन्न प्रतिपमानवात २१ १५१ मध्यपदे तानिति चेन धर्मान्तरेण पापरोपात २११७ १६५ सपिता च तदर्शनात् ११३० *૭૮ પુરપામવવિતિ યાપિ ારા २७५ हस्तादयतु स्थितेऽतो नेयम् २।४६ २७९ परादिवत् तत्महशियादिभ्य २११० २८५ माणवता सनात २४१५ २९. मासादि भीम यपादिमितरोध २।४।२१ ३०८ विधाकर्मणोरिति तु भवत्वात् २१।१७ ३१२ तृतीयशनापरोध सशोकजम्य ३३११२१ ३१७ रेत सिम्योगोऽय ३३२२६ ३२६ मत प्रयोपोऽस्मात् २८ ३३२ मरवदेव हि सत्तधानत्वात् ३।२।११ ३३७ मम्बुकामहणात न तथात्पम् ३१२।१९ ३१ तदव्यतामाह हि ३३ ३४३ प्रकाशादिषयावशेष्ये पाराध मध्यभ्यासात् ३१२।२५ ३४६ प्रकाशाम तेजस्त्यात ३।२।२४ । । ३८८ गतेस्र्यवत्वमुमध्यान्यमा हि,निरो५ ३।३।२९ ३८९ उपपनस्तक्षणार्योपलव्धेलाकवत् ३।३।३० ४१३ म्यतिरकस्तावामावित्वान तूपर भिवत् ३।३५४ ४२२ समाहारात् ३।३।६३ ।। ४२४ न वा सरसहमापाते. ३३६५ ४६८ वहिस्तूमयथापि स्मृतराचाराच ३१४१४३ ४८३ मादित्यादिमत्ययाग उपपणे ४११६ । । ४९१ मतोऽत्यापि चेकपामुमयो , ४।१।१७

Page #240

२३६
व्याससम्मत- ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः )
५३२ अप्रतीकालम्बनान्नयतीति वादरायण उभयथा दोषात् तत्क्रतुश्च ४ | ३ | १५ ५४६ तन्वभावे सन्ध्यवदुपपत्तेः ४|४|१३
७६ समष्टि ।
एवं च श०१३, भा०११, रा०२३, नि०४३, स०१०६, श्री०२८, श्रीप० १९, च० ७६ दोषाणा समष्टि : ३१९ सख्याः भवन्ति, अधिकरगरचनाडरचनाविषये । तेन यदि दोषपक्षे अल्पसख्यकगणान्तर्गतत्व तथैव गुणपक्षे अधिक संख्यकगणान्तर्गतत्व व्यास सम्मतेः सन्निकृष्टत्वसूचक भवेत् तदा
व्यासम्मतसन्निकृष्टत्वेन
११ दोषत्वात भास्करभाष्यस्य
१३
शंकरभाष्यस्य
१९
श्रीपतिभाष्यस्य
२३
२८
४३
७६
१०६
r
""
156
"
33
""
"3
रामानुजमाण्यस्य
श्रीकण्ठमाण्यस्य निम्बार्कमाण्यस्य
11
"
वल्लभभाष्यस्य
माध्वभाष्यस्य
35
33
33
""
षष्ठं स्थानम्
सप्तमं स्थानम्
अष्टम स्थान भवति ।
"
एतत्तु अधिकरण-रचना-नियम-निरपेक्ष-निर्णय-फलम् । तादृश-नियम- सापेक्ष-निर्णयफलम् अग्रे प्रदर्शयिष्यते ।
""
39
"
31
""
""
33
33
प्रथमं स्थानम्
द्वितीयं स्थानम्
तृतीयं स्थानम् चतुर्थ स्थानम्
पंचम स्थानम्
"
शंकर-भास्करयोर्दोषवैलक्षण्यहेतुः ।
अत्र शकर-भास्करभाष्ययोर्मध्ये यः प्रभेदः, स तु “यदेव विद्ययेति हि" ४|१|१८ इति सूत्रस्य मास्कराचार्येण वर्जनात, तथा च "अप्रतीकालम्बनान्नयति” ४|३|१५ इति सूत्रेण રાંરમતેન બધિર વનાત્ મામતેન તુ અશ્વનીપ્ તિ વોદ્રવ્યમ્ । પરન્તુ “યદેવ विद्ययेति हि" ४|१|१८ इति सूत्रस्य वर्जने भास्कराचार्येण न किमपि प्राचीनं प्रमाणं प्रदर्शितम्, न वा उपवर्षाचार्यस्य मतमिति उक्तमपि । अत्र तेनोक्तं “यदेव विद्ययेति हि” इति सूत्र केचित् अधीयते, तत् अनर्थक मिति उपेक्षणीयम् इति । एतेन प्रमीयते भास्कराचार्यस्तु युक्तिबलेनैव भाष्य विरचयामास, न तु उपवर्षाचार्य भाष्यादिक दृष्ट्वा इति, अतरतद्वाक्यमप्रमाणम् । तथैव, "अप्रतीकालम्चनान्नयतीति बादरायण उभयथाऽदोषात् तत्क्रतुव” इति सूत्रे अधिकरणरचना समुचितैव प्रतिभाति, यतः 'बादरायण' इति प्रथमान्तपदेन, तथा विधेयभेदेन च वादरायण-मतस्य उक्तत्वात् । नियमोऽयं विशेषनियमसकलन प्रस्तावे प्रदर्शयिष्यते । अत शकर भास्कर-भाष्ययोः अत्र मतभेद, शकरमतमेव अनुकूलयति । एवं च अधिकरणरचनाऽरचनाविषययो. रामनुजाद्यन्येभ्यः सर्वेभ्यो भाष्येभ्य. शकर भास्कर-माप्यद्वयमेव व्याससम्मतमाप्यमिति सिध्यति ।

Page #241

अधिकरणरचनायां मकारान्तरेण दोपगुणनिर्णय २३७ अधिकरणरचनानुगुण-सूत्ररचना-कौशलाविकरणक मायाणा गुणागुण विवेचन मन्यस्यास्य तृतीयपादे करिभ्यते ।
भषिक रणरचनायां मकारान्तरेण दोपगुणानर्णय । अथ चेत प्रकारान्तरेग दोपगुणविचार कियते, तदा तदित्यम्य बल एकाकी पण पिरोनी नम्य दाणाधिक्यम् ।
, जन्यन सह पंचा। विरोपी तम्य ततो नोपाल्पता । है, अन्पदाम्पा सह चतुमा विरोधी, तस्म ततोऽपि को पता |
अध ॥तदर्यमेका पर्सनी विरच्यत, मा इत्थम्-- एकात्री 1 फी भन्यन
स पन समन्पदाम्या | Hist |
महमषि साधिक भधिकणस्य मपिरधिन धिमण५ |
फरणस्म रणस्पर समष्टिः २चमापा | पचमायाम् ) रघनायाम् 'मरचमायाम् रचनापाम् । घनायाम्
४८ । ४. ३१९ एतेन करमाकरमान्ययो एकाधिकरणरचनाऽरचनाजन्य-यो नास्ति । अन्यक्येन सह अधिकरणरचनायो तमैव दोषो नास्ति । परन्तु अधिकरणार पनाया शकरे चत्वारो दोपा, भास्कर वो धोपी। तथैव मन्यवाभ्या सह अधिकरणरचनाया मकर एको दोप, भास्करेऽपि एको दोपो दृश्यते। तथैव मन्यताम्या सह अभिकरणारचनाया करे अष्ट दोपा, भास्करेऽपि तमा।
रामानुजादीनां सर्वेषा एकामधिकरणरचनाऽरचनामन्यदोषो भवत्येव । तेपो दोषा

Page #242

व्याससम्मत-ब्रह्म मृत्रभाष्यनिर्णयः । २ यः पादः
दोन नाया अनाग श्रीपतिमान्य श्रेष्ठत्वं सिध्यति. नतो रामानुजमाप्यस्य, ततो निक-मान्य तन श्रीकण्टभा-यय ततो वहभभाप्यस्य तती मध्यभाप्यस्य स्थानम् ।
- भाप्ययोर्यथा याममतमन्निकटत्व न तथा अन्येपाम् इति सिद्धम् । तुन बाकायन्यैव अंपत्यम् । यतो भारकरेण शंकरगृहीत-सूत्रपाटपनार्थ न किमपि प्राचीन प्रमाग प्रदगिन1. परन्तु स्योहावितयुक्तिव तन तम्य शरणमासीत् । शकरपठित
नयावन मनमभवत् इत्येव प्रतिभाति । अन्यथा म्बसम्प्रदायप्रवर्तकोपवनार्यप्रवर्तित"i--1 प्रगायन प्रान कृतमानीत् मास्कराचा-या। न च अधिकरणरचनाजन्यविनारे त्यस यथा न्यायमतय नियति न तथा अन्येपामिति स्थितम ।
भाष्याणां परस्परसम्बन्ध-निर्णयः। गानी गायाणा परस्परमानन्ध निपणीय । ता द्वितीयाया मरण्याम अग्माभिः - नत्र पर काग अधिकरणरचनापक्षपातिन. तथा न किरणचना-विगेनिन.. तर मनाचनाविपिनी हो ही गावकागे अभवताग इति. यथा----अनि कगार ननाविरोरे---- मानिः गागयो ३ पु विरोधो दृश्यते । नि० श्रीप० गायो २ यो विगंधी इस्यन

Page #243

२३९
भाष्याणां परस्परसम्बन्धनिर्णयः । रा०पी०श्रीप० मायेषु २ सूत्रयो, म०श्री श्रीप० माज्येषु १ सूत्रे, रा०म० श्रीप० , १ सूत्रे म०पी०व० , १ , म०नि०व० , १ सूत्रे, ऐकमत्यं दृश्यते । ___ एव च यत्र चत्वारो भाष्यकारा अधिकरण-रचना-विरोपिन आसन्, तत्रश० मा० म० श्रीप० मायेषु १ सूत्रे, श० भा० श्री० व० माव्येषु ३ सूत्रेषु श० भा० रा० श्रीप० ,१ , रा० म० श्रीप० व० , १ सूत्रे, श० मा० म० श्री० , ४ सयु, रा०नि० श्रीप० व० , १,
श० मा० म०प० २ सूत्रयो म०नि०पी० श्रीप० , १, विरोधो श्यते । तथैव तत्र
रा० नि० श्री० व० माप्येषु १ सूत्रे, रा०नि० म० श्रीप० मायेषु ३ सूत्रेषु, नि० म० श्री० व० , १, श० मा० नि० श्री० , १ सूत्रे, रा० नि० श्रीप० २० , ४ सूत्रेषु, श० भा० म० मी० , १ ।
रा० नि० पी० श्रीप० , २ सूत्रयो, श० मा० रा० ५० , १ , किमय हत्यते।
एव च एतेषा माप्याणा यवि द्वे द्वे कृत्या विमाग कूत स्यात्, तदा २८ संख्या माप्माले ३१४ सूत्राणि भवन्ति, यथा--
१। म. प० ३२ सूत्राणि १५। श० श्री० ११ सूत्राणि २। श० भा० २५
१६। श० व० १० , ३। रा० नि० २४ १७ म० श्री० ११ ४। नि० व० २०
१८। मा० ५० ९ ५। रा० श्रीप० १९ १९। म० श्रीप० ८ ६। नि० श्रीप० १६
२० रा० म० ७ ७ नि० श्री० १५
२१। श्री० ३०७ ८. नि० म० १५ , २२। श्री०पीप०७
। भा० श्री० ११ २३। श० पीप० ३ १०) ० म० ११ २४॥ मा० श्रीप० ३ ११। मा० म० ११
२५। श० रा० २ १२। रा० श्री० ११
२६। भा० रा० २ , १३। रा०व० ११
२७ २० नि० २ , १४। श्रीप० व० ११
२८। भा० नि० १ सूत्रम्
समष्टि = ३१४

Page #244

२४० व्याससम्म-ससूनभाष्यनिर्णय ( २यः पादः)
एतेन प्रमीयते मध्ववल्लभभाष्ययोः ३१ संख्यकेषु सुत्रेषु सान्यम्, तथा शंकरभास्करभाष्यद्वयम् २५ सख्यकेषु सूत्रेषु सम्मतम्, तथा रामानुज-निम्बार्कभाष्यद्वयं २४ सस्यकेपु स्थलेषु अभिन्नम् इत्यादि । तेन मध्ववलमयोः यथा धनिष्ठः सम्बन्धः, तथा नान्येषाम्, तथा शंकर-भास्करयो. यथा सम्बन्धनैकट्यं न तथा अन्येषाम् इति । शिष्टस्थलेषु एवं रीत्या बोद्धव्यम् ।
तथा च परवर्तिनः प्रायेण पूर्ववर्तिनाम् अनुकारिणो भवन्ति इति न्यायेन वल्लमभाष्य यथा मध्वभाव्यस्य अनुगामि न तथा अन्यस्य, मध्वस्य वल्लभात् प्राचीनत्वात् , तथा भास्करभाष्य यथा शकरभाष्यस्य अनुसारि न तथा अन्यस्य, शंकरस्य भास्करात् प्राचीनत्वात् , तथा निवार्कभाष्य यथा रामानुजभाप्यानुकारि न तथा अन्यस्य, रामानुजमाण्यस्य निम्बार्कभाष्यात प्राचीनत्वात् इत्यादिकमवगम्यते ।
एवं च यदि एकैकस्य सम्बन्ध. यथाक्रम विन्यस्यते तदा इत्थ भाति (श०) श० भा० २५ रा० व० ११ म० श्री५० ८
श० म० ११ रा० म० ७ (श्री०) श्री० व० ७ श० श्री० ११ (भा०) भा० श्री० ११ श्री० श्री५० ७ श० व० १० भा० म० ११ (नि०) नि० व० २० श० श्री५० ३ भा० व० ९ नि०श्रीप० १६ श० रा० २ भा० श्रीप० ३ नि० श्री० १५
श० नि० २ भा० रा० २ नि० म० १४ (रा०) रा० नि० २४ भा० नि० १ (श्री५०) श्री५० व० ११
रा० श्री५० १९ (म०) म० व० ३२ समष्टिः = ३१४
रा० श्री० ११ म० श्री० ११
एतेन क कस्य कियत् अनुरोति, तत् अतिराया प्रतिमाति । तथा च भास्कर शकरस्य यथा अनुगामी, निवार्क. रामानुजस्य यथा अनुमासी, पलभ यथा हि मध्वस्: अनुगामी, न तथा अपरोऽपरस्येति सिध्यति । एतेनापि शकरभाष्यस्थेव व्याससंगत्याधिक्य निश्चीयते ।
सूत्र पाठभेदजन्यगुणदोषविचारः। इदानी पाठभेदविचार करणीय । अत्रापि अधिकसम्मतः पाठ एव व्याससम्मत પાઠ ફતિ મન્સમવવ્ય પાટનમુબાજુનવિજાળિ તત્તનુકાળમખ્યાળા ચાસમતgિeविप्रकृत्वे निरूपणीये । तेन यद् भाष्यन् अन्येभ्यः सर्वेभ्यो भाष्येभ्यो व्यासमतसन्निकृष्ट भविष्यति, तदेव भाज्य व्याससम्म निति ग्रहणीयम् । एतदर्थम् अत्र तृतीया सरणिरेका विरच्यते । एतत . प्रथमाया सरण्या विक्षिनाकारेण प्रदर्शितम् तथापि पुनरत्र मगृह्य प्रदश्यते पोधोकार्थम् ।

Page #245

1
તૃતીયા સળિઃ ।
पाठभेददर्शनपरा | (o ૦ ૨ પા॰ )
રા ( ૭ )
। . ( ૨૧ ) માન્દ્રગિોવ ૧ ગીયતે ( jo ) માન્યવષિમેવ ચીયતે ( ઔ૧૦ ) માન્ય-મેિવ ચ રાખ્યતે ( ૨૦ ) ( 850 49° ) નર્મોહ્ત્વત્તુ તપવેધ નૈતિ વૈશ્વ નિષાદ્મત્ઝાàવોમવશ (Í૦) —તપદેશાત નેતિ ચેન્જ( મા॰ ) શ ( ?? ) ગુÇÄ પ્રવિષ્ટાવાત્માની દ્દેિ તદ્દર્શનાત્ ( i॰ ) ચુદાવિષ્ટા( શ્રીવ ) રા ( { ૬ ) મૃતોપનિયામિયાનાવ (f) ~~~ામિષાનાત ( મા )
ખા ( ૧૮ ) નન્તોપિનનાપુિ તકર્મવ્યપદેશાત્ ( ૬૦ ) —રવાષિજોાવિપુ——— મા॰, રા॰, દ્વિ, શ્રી )
૬। ( ૨૧ ) = ૧ સ્માર્તમતતુર્માનિપાત ( ૧૦ ) ાપારીરય ( રા, શ્રી ) શારીરઘોમવૈવિ હિં મૈત્રે નેનમીયતે ( ૧૦ ) સમયેવિ દિ મેટીનમપીત્તે ( ૪૦, શ્રી૦ ) ન શારીહોમયે હિં નેતેનેનનીયતે ( નિ॰ )
૭૭ ( ૨૦ )
૮૪ (૨૪ ) વૈવાનર સાષારસવિરોાત્ ( સું )
O
..
વસ્વાનનસાધારણ——-( ૨૦ )
। (૨૬) શનાવિયોન્તપ્રતિષ્ઠાનાપ નૈતિ રેન્ન તપાદ:પવેશવસમયાત્
પુવમવિ. જૈનમીયતે ( I )
—પ્રતિષ્ઠાનાન્નતિ ચૈત્ર~~~~~ મા૦ )
—પ્રતિષ્ઠાનાશેતિ ચૈન્ન—પુ-વિષમષિ ( મેં૦ ) ~~~પ્રતિષ્ઠાનાખેતિ રેસ——પુહનમિષીયતે ( F॰ ) -~-~ૠષુપદેશસમવાત્——-વિષકંપ( ૨૦ )
શ્ન ( ૩ ) સમ્મત્તરિતિ નૈમિનિસ્તયા ફ્રિ વર્જીતિ ( Í૦)
રતા વાતિ ( થી૫૦ )
.

Page #246

२४२
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः )
( १ ० ३ पा० )
११। (२) मुक्तोपसृप्यव्यपदेशात् ( श० ) व्यपदेशाच ( रा० )
१२ । ( ५ ) भेदव्यपदेशात् ( श० ) भेदव्यपदेशाच ( रा०, बल० )
१३। ( ६ ) प्रकरणातू ( श० )
प्रकरणाच्च ( भा० )
१४ | ( १५ ) गतिशब्दाभ्या तथा हि दृष्टं लिंगं च ( श० ) तथा दृष्ट लिंग च
१५) (१८ ) उत्तराच्चेदाविर्भूतस्वरूपस्तु ( श० ) उत्तरश्चेदा ( श्रीप० )
१६ । ( २१ ) अल्पश्रुतेरिति चेत्तदुक्तम् (श० ) अल्पश्रुतिरिति ( श्रीप० )
१७/
१८
( २३ ) अपि च स्मर्यते ( शं० )
(बल)
अपि तु स्मर्यते (नि० ) अपि स्मर्यते ( म०, व०, बल० •)
(२६) तेंदुपर्यपि बादरायण' सम्भवात् ( शं० ) તદ્રુપપ્યુરિ ( શ્રી૧૦ ) तदुपयपि च ( च० )
)
१९) (२७) विरोधः कर्मणीति चेन्नानेकप्रतिपत्तेर्दर्शनात् ( श ० )
प्रवृत्तेर्दर्शनात् (श्रीप ० )
२०१ ( २८ ) शब्द इति चेन्नात प्रभावात् प्रत्यक्षानुमानाभ्याम् (श० ) चेन्नान्त प्रभावात् (श्रीप० )
२१। ( २९ ) अतएव च नित्यत्वम् (श० )
अतएव नित्यत्वम् (नि० )
२२ (३०) समाननामरूपत्वाच्चावृत्तावप्यविरोधो दर्शनात् स्मृतेश्व ( श० )
नामरूपत्वादावृत्ता ( व० ) विरोधदर्शनात ( वि० )
२३) ( ३२ ) ज्योतिपि भावाच ( श० )
ज्योतिया भावाच ( श्रीप० )

Page #247

२५३
(१८),
२११ (३३) भायं 7 पारायणोऽमि हि (२०)
माया-( मा०, पाठान्तरम् )
मापन-(पल०) २५ (३५) गम्य तदनादर गात् तताइयगात सून्यते दि (to)
शुद्रम्प--(भा० पाठान्तम् ) २६ (३५) क्षत्रियगत गोपर चारयन (२०)
दारिमापगतध--( रा०, नि०, म०. पल०) २७१ (३८) ५५णा-44 यमतिपधान मृतध (०)
अंगाध्ययन-तिपधान मातेध (पीप० )
मृतिग (पल०) २८ (३०) पनाल ()
माण 4पनान (जि०)
(१०४ पा०) २९१ ( . ) सूक्ष्मं तु वान (०)
सूक्ष्म स्पिात (धीप० ) ३०) ( ३ ) सदधीन पाइन (०)
तदधीन पाचन (श्रीप०) ३११ (६ ) 4याणामेव यमुपन्याम प्रश्न (शं०)
प्रयाणामेवमुप-पाम प्रभध (२०) ३२॥ (७) महन्यथ (०)
मदत्याय (भा० पाटान्तरम् ) ३३। (८) घमसपदविरोपान (झं०)
चमसमपिरोपाच ( भा. पाठान्तरम् ) ३० ( ० ) ज्योतिलपन मातु तथा सघीयत एक (सं० )
ज्योतिमामानु-- ( रा०, म०, २०, वि० )
ज्योतिरुप माया--( श्रीप०) ३५॥ (१०) सनोपदेशाच मध्वादिष-विरोध (सं० )
फस्पनोपदेशाम मध्यानि--( पल०) ३६। (११) न संरूपोपसंप्रदापि नानामावादतिरेकाय (०)
म सास्योपसमहणावपि-(श्रीप०)

Page #248

4.
२४४
३७ (१२) प्राणादयो वाक्यशेषात् (श० ) वाक्यविशेषात् ( श्री५० )
३८) (१३) ज्योतिषैकेषामसत्यन्ने ( श० ) मसत्यन्ये (श्रीप० )
३९ | ( १४ ) कारणत्वेन चाकाशादिषु यथाव्यपदिष्टोक्ते. ( श० ) -- चाकाशादिषु तथा व्यप
(34740)
( १७ ) जीवमुख्यप्राणलिंगान्नेति चेत् तद् व्याख्यातम् (श० ) लिंगादिति चेत् -- ( म०, व० )
४१ | (१८) अन्यार्थं तु जैमिनि प्रश्नव्याख्यानाभ्यामपि चैवमेके ( श ० ) अन्यार्थस्तु जैमिनि. ( बल० )
४२। ( २० ) प्रतिज्ञासिद्धलिंगमाश्मरथ्य ( श० )
लिंगमित्याश्मरथ्यः ( वि० )
४३ | ( २४ ) अभिध्योपदेशाच्च ( श० ) अभिद्योपदेशाच ( श्रीप ० )
( २ ० १ पा० )
४०|
४४।
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः )
४५ | ( ९ ) न तु दृष्टान्ताभावात् ( श० )
108
( ६ ) दृश्यते तु ( श० ) दृश्यते च ( म०
•)
४८|
४६ । (१०) स्वपक्षदोषाच ( श० >
न च दृष्टान्ताभावात् ( श्रीप ० )
स्वपक्षे दोषाच (नि०, चल० )
( ११ ) तक प्रतिष्ठानादप्यन्यथानुमेयमिति चेदेवमायनिर्मोक्षप्रसग ( श० )
चेदेवमप्यविमोक्षप्रसंग. ( श०, ब०, )
( १२ ) एतेन शिष्टापरिग्रहा अपि व्याख्याता. ( श० ) एतेन शिष्टा अपरिग्रहा ( म० )
४९ | ( १६ ) सत्त्वाचाचरस्य ( श० )
'
सत्वाच्चापरस्य ( रा०, श्री०, श्रीप ० ५०१ ( २० ) यथा च प्राणादि ( श० ) यथा च प्राणादि ( चल० )

Page #249

તૃતીયા સહિ
। ( ૨૧ ) પસંહારવર્શનાન્નતિ ચૈન્ન ક્ષીરચંદ્ર (શે ) -પસદારવર્શનાશ્રુતિ ચિત ક્ષીરવતિ (f)
ધરા ( ૨૬ ) નૃત્સ્નમનિયતતોપો વા ( ૧૦ ) નિરવયવાહો યા (વિ)
નિરવયવસ વ્યાજોપો વા (૦ }
પરા ( ૨૧ ) સ્વપક્ષનોનાશ્વ (સં)
સ્વપક્ષ જોવાથ ( નિ૰, વ૰ } ૬૪) ( ૨૦ ) સર્વોષતા જ તીનાત (f) સર્વોપતા ૨ સા તદ્દાનાત્ (નિત) બુધ્ધ ( રૂપ ) નૈ ર્માવિમાનાહિતિ વેજ્ઞાનાવિાત (×૦)
7 મેનિમાયાવિતિ—— ૧૦ ) બહ્માત્ વિમાાતિતિ~~~ મા૦ 7 નિયમાહિતિ નૈસાનાનિાપિ ( શ્રીપ૦)
)
.
બા ( ૨૬ ) ૭પપવતે નાવ્યુઝન્થતે હૈં ( જ્ઞ ) ૭૫પદ્મતે નાનુપ ન્યતે ૨ ( શ્રીવ ) ( ૨ ૫૦ ૨ • ) પુષ્ણ ( ૭ ) પુષ્પામવુંતિ ચૈત્તયાપિ ( જ્ઞ૦ ) પુજ્યાત્મવશ્વેત્તયાવિ (વિ॰ )
1
૫૮૫ ( ૮ ) સંમિત્વાનુવપોમ્પ ( અં) સંચિત્નાનુષપો ( મા, મ॰ )
કા ( ૨ ) અન્વયાનુમિતી શ્વ શક્ત્તિષિયોત (lo ) અન્યથાનુમિતી શવિયોરાત ( મા૦ ) અન્યત્રાનુમિતી વ જ્ઞાનાહિનિયોત ( શ્રી શ્રી૦ )
܂
२४५
૬૦૫ ( ૧૪ ) નિત્યમેવ ૬ માવાનૢ ( )
નિત્યમેવ માવાત્ ( મા૦ )
૬૪ ( ૧૬ ) તરતરત્યયાવિતિ વૈજોત્પત્તિમાત્રનિમિાત (૨૦) ---પ્રત્યયમન્યવાદુપયામિતિ વૈજ્ઞસંહાતમવાનિમિત્તત્વાત ( મા૦ ) ----પચયત્યાનુપપમિતિ વેજા સંધાતામાવાનિમિત્તત્વાન્ (રા॰,નિ૰શ્રી૰,મીપ૦) દ્દા ( ૨૦ ) ઉત્તરોત્સાઢે ૬ પૂર્વનિયોષાત્ ( )
O
--પૂર્વવરોષાત્ ( ૧૦ )
L

Page #250

२४६ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२यः पादः) ६३। (२१ ) असति प्रतिज्ञोपरोधो योगपधमन्यथा ( श०)
असति प्रतिज्ञोपरोधौ (रा०) ६४] ( २२ ) प्रतिसस्याप्रतिसंख्या निरोधाप्रातिरविच्छेदात् (श० )
--प्राप्तिरसम्भव. ( मा० ) ६५। (३१ ) क्षणिकत्वाच्च (श०)
मणिकत्वात् (नि०) ६६। (३६) अन्त्यावस्थितेश्चोभयनित्यत्वादविशेष ( श० )
---दविशेषात् ( म०) ६७। (४२ ) उत्पत्त्यसम्भवात् ( श० )
____ उत्पतरसम्भवात् (श्री५०) ६८। (४३) न च कर्तुः करणम् ( श० )
___तच कर्तुं करणम् (श्री५० )
(२ अ० ३५०) ६९। ( ६ ) प्रतिज्ञाहानिरव्यतिरेकाच्छन्देभ्य ( श०)
___ प्रतिज्ञाहानितिरेकाच्छन्देभ्य (श्री५० ) ७०। ( ७ ) यावद्विकारं तु विभागो लोकवत् ( श०)
____ यावद्धिकारस्तु विभागो लोकवत् (बल०) ७१। (१२) पृथिव्याधिकारपशब्दान्तरेभ्य ( श० )
शब्दान्तरादिभ्य. ( म०) ७२। (१४) विपर्ययेण तु क्रमोऽत उपपद्यते च ( श० )
--उपपद्यते (व० )
पारम्पर्येण क्रमोऽत उपपद्यते (श्री० ) ७३। (१६) चराचरव्यपाश्रयस्तु स्यात् तद्व्यपदेशो भाक्तस्तद्मावमावित्वात् (श०)
____ व्यपदेशोऽभक्ति: ( रा०, श्री०, बल०) ७४। (१७) नात्मश्रुतेनित्यत्वाच्च ताभ्य ( श० )
नात्माऽश्रुते (नि०, वि०) ७५। (२५ ) गुणाद् वा लोकवत् ( श० )
गुणाद् वा आलोकवत् ( भा० रा० श्री० ) ७६। २७) तथाच दर्शयति ( श० )
तथाहि दर्शयति (नि०, श्री०, बल० )

Page #251

જીતવા સgિ,
२५७ ७७ (२९ ) सगुणसारस्वातु सद्यपदेश भागवत् (शे०)
रत्वात् तस्यपदेश --(रा० पल.) ७८ (३१ ) पुत्पादिवतस्य सतोऽमिव्यक्तियोगात् (२०)
पुत्पादिवत्वस्य (रा०, वि०) ७०। (३२) निन्योपर यनुपलसिंगोऽन्यतरनियमो चान्यया (२०)
-~-प्रसंगोऽन्तर---(रा० ) ८०। ( ३४ ) विहारोपदेशात (०)
उपादानाद विहारोपदेशश्य ( रा०, श्री०, श्रीप० ) ८१॥ (४०) यथा च सोमयया (२०)
यथा च तमोमयता (नि०) ८२॥ (५२) हतप्रयतापमस्तु विहितपतिपिसावमादिम्म (०)
–प्रतिपथावयादिम्य (म०) ८३॥ (१३) अंशो ननयपदेशानन्यथा पापि तिवादित्यमधीयत पके (२०)
-दास-(पल०) ८॥ (५४) मन्त्रवर्णा (सं० )
___ मन्त्रवर्णात् ( मा०,रा०नि०,म०,श्री०,श्रीप०,१०,वि०,पल० ) ८५ (२५) अपि च स्मयते (२०)
अपि स्मयते ( मा०, रा०, म०, २०, पल०) ८६। (५६) प्रकाशदिपनेव पर (शं० )
प्रकादिवतु नैवं पर (रा०नि० पी० श्रीप०) ८७) (५०) मामास एव च (२०)
आमासा एव वा ( मा० )
मामासा एव च ( रा०नि० श्री०) ८८ (५२ ) अमिस-प्यादिप्पपि चैवम् (सं० )
ममिसन्ध्यादिप्मप्येकम् (वि०) ८०। (५३ ) प्रदेशादिति चेय-तापात् (सं० )
प्रदेशमेवादिति चमान्तावाद ( रा०, श्रीप० )
(२ भ० ४ पा०) ९० (१०) चक्षुराविव सहशियादिम्य (शे० )
-तसहशियादिम्म (मा० )

Page #252

२४८ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः ) ९१ (१४) ज्योतिराधिष्ठानं तु तदामननात् (श० )
___ ज्योतिराधाविष्ठान तदा मननात् प्राणविता शब्दात् (रा०श्री०श्रीप०) ९२। ( १६ ) तस्य च नित्यत्वात् ( श० )
तस्य नित्यत्वात् (नि०) ९३। ( १७ ) त इन्द्रियाणि तद्व्यपदेशादन्यत्र श्रेष्ठात् ( श० )
तदिन्द्रियाणि (श्रीप०, व०) ९४। ( १९ ) लक्षण्याच ( श०)
लक्षिण्याच्च (श्रीप०) ९५। (२२) वैशेष्यात्त तद्वादस्तद्वाद. ( श० )
वैशेष्यात् तद्वादस्तद्वाद (नि० )
(३ अ० १ पा० ) ९६। (२) यात्मकत्वात्तु भूयरत्वात् (श० )
आत्मकत्वात्त भूयस्त्वात् ( भा० ) ९७। ( ४ ) अन्यादिगतिश्रुतेरिति चेन्न भाक्तत्वात् ( श० )
अग्न्यादिश्रुते (व० ) ९८। ( ५ ) प्रथमेऽश्रवणादिति चेन्न ता एव ह्युपपत्ते. ( श०)
प्रथमे श्रवणादिति---( रा० म०, व० वि०) ९९। (७ ) भाक्त वाऽनात्मवित्त्यात्तथा हि दर्शयति ( श० )
भाक्त चानात्मवित्वात् ( भा० )
---तथा वा दर्शयति (श्रीप० ) १००। (८) कृतात्ययेऽनुशयवान् दृष्टस्मृतिभ्या यथेतमनेव च ( श० )
यथेतभनेवम् ( भा० ) १०१। (९) चरणादिति चेन्नोपलक्षणार्थेति कार्णाजिनि. ( श० )
चेन्न तदुपलक्षणार्थेति ( रा० म० श्री०श्रीप० वल०) १०२। (१०) आनर्थक्यमिति चेन्न तदपेक्षत्वात् (श० )
आनर्थिक्यमिति (श्री५० ) १०३ (११) सुकृतदुष्कृते एवेति तु बादरि. ( श० )
एवं तु बादरिः ( भा०) एवेति बादरि ( श्री५०)

Page #253

વીયા સર્વાગઃ
२४९
१०४ (१३) संयमनेत्यनुभूयेतरेपामारोहावरोही तदुर्गतिदर्शनात् ( शं० ) गतिर्शनात् (नि० श्री० वल०)
१०५५ (१५) अपि च सप्त (शे० )
5
१०६ (१६) सत्रापि च वदूव्यापारादविरोध ( शे० तत्रापि तया - ( रा० श्रीप० १ १०७ (१७) विद्याकर्मगोरिति तु प्रकृतत्वात् ( शे० ) विद्याफ़र्मिणो - ( थीप० )
१०८ (२१) स्वीमन्द्रावरोध संशोकजस्य ( शं० ) तृतीये शत्रा (म० घ० ) १०९ (२२) तत्सामान्यापत्ति पत्ते ( ० )
1
११०। ( २४ ) मन्याधिष्ठितेषु पूर्ववद्र मिलापात् ( ० )
1
११६ (१४) १४ )
अपि सप्त । मा० म० नि० श्रीप० व०वरु० 1
>
१११। ( २६ ) रेत सिम्पोगोऽय ( शे० )
·
7/1
३२
T
तस्वामाच्या ( रा० म०नि० श्री० श्रीप० मल० ) सामावापत्ति ( श० मा० ६० वि० )
रेत सिम्योगाच ( मा० )
( २ ० २ पा० )
११२ । ( ४ ) सूचकस्य हि श्रुतेराचक्षते च तद्विद (सं०) -राचक्षते तद्विद ( मा० )
११३॥ ( ५ ) पराभिध्यानात् तु तिरोहित ततो शस्य बन्धविपर्यय (सं० )
घु
- ध्यानं तिरोहित - ( मा० ) - ध्यानासिरोहित ( श्रीप० )
११४। (९ ) स एव तु कर्मानुस्मृतिराव्यविधिस्य ( शे० )
स एव च कर्मा -- (म० वि० )
अन्याधिष्ठिते पूर्व- ( शं० मा० रा० नि० म० श्री० श्रीप० व०वि० चल० )
(
( ११५ ( १२ ) न मेदादिति चेन प्रत्येकमतनुवचनात् (श० )
}
मेदादिति - ( मा० रा० नि० थी० श्रीप० ) वदेव हि तत्पषानत्वात् (शे० ),
अरूपवदेव तत्प्रधानत्वात् ( भा० )

Page #254

२५० व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२यः पादः) ११७ (१५) प्रकाविचावैयर्थ्यम् ( श० )
प्रकाराबद्धा वैयर्थात् ( भा० )
प्रकाशवचावयात् ( रा०नि० श्री० श्रीप० वि० ) ११८। (१७) दर्शयति चाथो अपि स्मयते (श० )
अदर्शयति चा (श्री५० ) ११९। (१९) अबुवद् ग्रहणातु न तथात्वम् ( श० )
__ अम्बुवद् ग्रहणान्न तथात्वम् (भा० ) १२०। (२०) वृद्धिहासभावकमन्तवादुमयसामञ्जस्यादेवम् ( श० )
___सामञ्जस्यादेव ( भा० )
वृद्धिहासभाक्तमन्तवाद् (रा० श्रीप० ) १२१। ( २४ ) अपि च संराधने प्रत्यक्षानुमानाभ्याम् ( श० )
अपि संराधने ( भा० रा०नि०म० श्री० व०वि० बल० )
બપિ રાધને પ્રત્યક્ષાનુમાનામાવાત્ (શ્રીપ૦ ) १२२। ( २५) प्रकाशादिवचावैशेष्यं प्रकाशश्च कर्मण्यभ्यासात् ( श० )
प्रकाश्यादिवचा (नि०) प्रकाशवचावैशेष्यं ( म०)
प्रकाशपचापैशेष्यात् ( बल०) १२३॥ (२७) उभयव्यपदेशात्वहिकुण्डलबत् ( श०)
उभयव्यपपेशादहिकुण्डलवत् ( भा० ) १२४। ( ३६ ) तथान्यप्रतिषेधात् (श०)
तथान्यप्रतिषेधाच्च (वि०) १२५। (३७) अनेन सर्वगतत्वमायामशब्दादिभ्यः (श० )
गायामयश (म० )
(३ ० ३ पा.) १२६। (२) भेदान्नेति चेन्नैकस्यामपि ( शं० )
भेदान्नेति चेत् स्थादेकस्यामपि ( भा० ) भेदान्नेति चेदेकस्यामपि ( रा० नि० म० श्रीप० व०)
भेदादिति चेन्नैकस्यामपि (पल०) १२७ (३) स्वाध्यायस्य तथात्वेन हि समाचारेऽधिकाराच सववच तन्नियम ( श० )
तथात्वे हि समाचारेऽधिकाराच्च सलिंगवञ्च तन्नियमः (भा०)

Page #255

२५१
इसीया सरणिः समावे हि समाचारेऽधिकाराय सवयच तनियम (रा०नि०) तयात्ये हि समाचाराधिकाराच सपंपच्च-(भोप० )
तयानेन समाचारेऽधिकाराच-(५०) १२।। (५) उपसंहारोऽयमिवान विधिोवसमाने च (१०)
-विधिरोपवत समो न च ( श्रीप०) १२९ (६) अन्यया शब्दादिति चेन्नाविशेषात् (०)
____ मन्ययावं च साविति-(म०) १३०। ( ) व्याप्तेश्च समजसम् (२०)
प्राप्तेश्च समजतम् (म०) १३१ (१६) भामगृहीतिरितस्यदुरात् (२०)
माममहातरितरपदुसरा (मा० ) १३२। (२१) न वा पिरोपात् (श०)
न घाऽपिरोपात (वि०) १३३( २३ ) संमृतियुप्मायपि चातः (२०)
संमृतिपद प्यास्यपि घात (भा०) १३ (२४) पुरुषविधायामिव घेतरेपामनामानात् (०)
पुरुषविधायामपि-( मा० रा०नि० म० पी० मीप०) १३५५ (३१) अनियम सर्वपामविरोध शलानुमानाम्याम् (०)
मनियम सर्वासाम--( मा० २० वि० )
विरोधाच्छवानुमानाम्याम् ( म० बल० ) १३६। (३३) मारपिया ववरोष सामान्यतझापाम्यामीपसजदुतम् (२०)
मारपिया पविरोध-( मा० )
मान्यतमावामाषाम्याम्-(५०)
अक्षरपिया त्ववोध-(वि० पल० ) १३७ (३४) इंकामननात् (श०)
ईपदामननात् (भा०) १३८। (३५) अन्तरा भूतमामवत् स्वात्मन (#०)
___-वविदिपेपदुकम् (म०) १३९। ( ३६ ) अन्यथा मेवानुपपसिरिति चनोपदेशान्तरपत् (श०)
—वनोपदेशवत् (म०)

Page #256

२५४ याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः )
सर्वान्नानुमतिः प्राणात्यते (बल० ) १६५। (३०) अपि च स्मयते (शं० )।
अपि स्मयते (रा० म० श्रीप० व० बल० ) १६६। (३१) शब्दश्चातोऽकामकारे ( शं० )
शब्दश्चातोऽकामचारे ( म० वल०) १६७ (३४) सर्वथापि त एवोभयलिंगात् (श०)
सर्वथापि तु त एवो (म०).
सर्वथापि तत्र वोभयलिंगात् ( बल० ) १६८। (३७) अपि च स्मयते ( श० )
अपि स्मयते ( मा० रा० म० श्री५० व० बल० ) १६९। (३८) विशेषानुग्रहश्च ( श० )
विशेषा अनुग्रहं च ( म०) १७०। (३९) अतस्त्वितरज्ज्यायो लिगाच ( शं० )
. लिंगात् (नि०) १७१। (४०) तद्भूतस्य तु नातायो जैमिनेरपि नियमातपामावेभ्यः (शं०)
तु तश्रावो जैमिनेरपि नियमा तपावभावेभ्यः ( म०) जैमिनेरपि नियमाप्तद्रूपाभावभ्यः (भा०रा०नि०श्री०)
जैमिनिरपि (व०)
तद्भुतस्य नातिनावे जैमिनेरपि नियमात (वि०) १७२। (४१) न चाधिकारिकमपि पतनानुमानातदयोगात् (श० )
_~-पतनानुमानातयोगात् (बल०) ।
-~-मपि यजनानुमानातयोगात् (वि०) १७३। (४२) उपपूर्वमपि त्वेके भावमशनवत्तदुक्तम् (श० )
उपपूर्वमपीत्येके भाव (रा० म० श्री० श्री५०) १७४६ (४३) पहिस्तूमयथापि स्मृतराचाराच ( श० )
पहिस्तूमयथा स्मृते (भा० बल०) १७५। (४५) आर्विज्यमित्यौडुलोमिस्तमै हि परिक्रियते ( श० )
___ परिक्रीयते (नि० व० वि० बल०) १७६। (४७) सहकार्यन्तरविधिः पक्षेण तृतीयं तद्वतो विध्यादिवत् (श०)
पक्षण तृतीयं (श्रीप०)

Page #257

हतीया सरणिः
२५५ १७७३ (५१) हिकमप्यमस्तुतमतिभन्धे तदर्शनात् (२०)
एहिफमप्रस्तुत- ( मा०रा०म० श्री० श्रीप०५०वि०पल.
हिमस्तुते- निक) १७८ (२) ण्व मुक्ति नियमस्तपस्यावतस्तस्यापते (२०)
मुष्कि/- नि०)
(४ भ०१ पा०) १७०। (११) यंत्रकामता तापिपात् (२०)
-तत्र विशेषात् ( मा०) १८०। (१) आपापणापि हि दृष्टम् (६०)
प्रमाणात -(रा०) १८१। (१४) इतरस्याप्येवमसलेप पाते तु (20)
इसरस्याप्येयमलेप-(नि.) १८२१ (१६ ) अमिदोत्रादि तु सत्कार्यायव सदसनात् (सं० )
- स्कार्यायव -( वि०) १८३॥ (१७) अतोऽन्यापि पामयो (२०)
अतोऽन्यदपीत्येोपामुमयो (म० ) १८। (१०) मोगेन वितरे सपयित्वा सम्पयते (सं० )
---सपयित्वाय सम्पयते (रा०नि०श्री० श्रीप०१०यल०)
-सपयित्वाय सम्पत्स्यते (म०)
(४५०२पा०) १८५ (२) मतएव च मम्पिनु (२०)
अतएव सर्वाण्यनु ( रा०नि०प०वि० श्रीप० मतान्तरे ) १८६(1) मोऽयो तदुपामादिभ्य (२०)
सोऽध्यक्षेण-(श्री) १८७। (५) मृतेषु तच्छुते (२०)
भूतेप्चत ध्रुते (मा० वि० ) १८८० (०) सूक्ष्म प्रमाणतय तयोपलने (श० )
सूक्ष्मप्रमाणतच-(पल०) १८९॥ (११) अस्यैव पोपपरप अमा (श० )
पोपलम (भीप०)

Page #258

यावदेहभापित्या
१९२। ( २१ मा निशि नेति
२५६ व्याससात-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२यः पादः)
चोपपत्तमा ( रा० नि० म० )
तस्यैव चो५ ( बल० ) १९० (१३ ) स्पष्टो बकेषाम् ( श० )
स्पष्टौ केषाम् (बल०) १९११ ( १९) निशि नेति चेन्न संबन्धस्य यावदेहभावित्वादर्शयति च ( शं० )
निशि नेति चेन्न संबन्धात् ( म० ) १९२। ( २१ ) योगिनः प्रति च स्मयते स्मार्ते चैते (श० )
योगिनः प्रतिस्मयते (रा० नि० म० श्री० श्रीप० )
(४ अ० ३ पा०) १९३। (२) वायुमब्दादविशेषविशेषाभ्याम् ( श०)
वायुशब्दाद--( म० ) १९४। ( ३ ) तडितोऽधिवरुण' संबन्धात ( श० )
तस्तिोऽधिवरुणः (म० श्री० श्रीप० ) १९५। ( ४ ) आतिवाहिकास्तलिंगात् ( श० )
आतिवाहिकस्तालगात् ( म० ) १९६। (९) सामीप्यात् तु तद्व्यपदेश. ( श० )
तु तदुपदेश (नि० ) । १९७। (१०) कार्यात्यये तदध्यक्षेण सहातः परमभिधानात् , (श०)
___ परमविधानात् (रा० ) १९८१ (१४ ) न च कार्य प्रतिपत्यभिसन्धि. (शं० )
प्रत्यभिसन्धिः (रा० श्री० श्रीप० ) १९९। (१५) अप्रतीकाल बनान्नयतीति वादरायण उभयथाऽदोपात् तत्क्रतुश्च (१०)
उभयथा च दोपात् तत्क्रतुश्च (रा०म० श्री० श्रीप०वले०)
(४ श्रे० ४ पा०) २००। (१) सपद्याविर्माच स्त्रेन दात् (ग० )
__ संपद्याविहाय स्वन-गन्दात् (म० ) २०११ (६) चिति तन्मात्रेण तदात्मकत्वादित्यौडलोमि (शं०)
चितिमात्रेण ( भा० म० श्री. ) २०२। (८) सकल्पादेव तु तच्छुते (श० )
सकल्पादेव तच्छुत (रा० नि० पल० )

Page #259

'
ધ્રુવીયા સરિ
[o]
૨૦ ( {૦)
૨૦। ( ૨ ) અતષ પાનન્ધાષિવૃતિ ( ×૦) અતવાનન્યાધિપતિ ( વિ અમાનું યાહોયમ્ (P) માવે યાવી——— ૨૦૦ ) નૈમિનિવિજ્વામનનાત્ ( i —વિષ્પાન્નાનાત્ ( no ) કેમિનિનિર્વિક્સ્પામનનાત્ (વિ)
૨૦ખા ( ૨૨ )
..
>
I
૨૦૦ ( ૨૦ )
માર્ચ
૨૦૪। ( ૨૨ ) તન્વમાવે ન ધ્યાવુપત્તિ શું )
તસ્ય માથે સમ્બવતુપત્ત ( થ્રીપ॰ ) ૨૦૦૭ ( ૧૬ ) સ્વાધ્યમસમ્પન્સ્યોરન્યતરાપેક્ષમાવિષ્કૃત દ્વિ (fo ) સાપસમજ્યો વિ॰ ) સ્વાપસમજ્યોન્યતરાપલ્યમાનિ
- t
૨૦૮ ( ૧૮ ) પ્રત્યક્ષોપદેશાāિતિ ચેન્નાધિષ્ઠામિ પ્રત્યક્ષોપહેલાોતિ વૈશ ્ મા॰ તિ નિષ્ઠરવત્તિ ૨ સમા હિ સ્થિતિમાહ ( A ૦ ) તૈયા દિ વર્ણયતિ ( ૧૦ )
૨૦) ( ૧૨ )
力
5
૨૪। ( ૨૧ ) મોમાત્રસાબપિ ( ૨૦ )
આદ તેવું નૈમિિિયામનનાત્ ( મહ૦ )
વર્જીયતપેલું પ્રત્યક્ષનુમાને (!) સ્થિતિમાદ્ પર્શીય ધર્મ( no )
p
ガ
મોામાત્રતામ્યું ાિપ ( મા॰ )
t t
બત્ર મુદ્રિતમન્યાનાં સરળમેàન પામેવોપિ પરિશ્ર્ચતે, તત્ર ।×1?? સૂત્રે ૫ પામને વર્જિત, સ તુ 7 પ્રળીય, તનુસારેખ નિષ્ણુવ
સંશોધનીયમ્ ।
અન્ય સંપા
३ सूत्रेषु पाठान्तरम्
ગ્રીષ્મા
મીતિ
મા
६०
રામાનુન
५४
નિમ્બા
४५
माध्य
६२
#
サ
1
ë = શ્વĀતે ૨૨૨ સુત્રેજી પાઠનેવ સખાત, શિક્ષેપુ દ્વેષુ ( ખા—૨૨૨
h
19
1
カ
'
હિ ( થરુ૦)
યો
p
७९
वल्लभ
३२
""
વિજ્ઞાનોત્રુ | ३६ બન્ડને
५४
(શું) શ્રીવ॰ પ૦ )
३९ सूत्रेषु पाठान्तरम्
२५७
23
ガ
,
મૃ
93

Page #260

२५८ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२यः पादः) ३४४ सूत्रेषु ) सर्वेषाम् ऐकमत्यमिति । तत्र यदि २११ सूत्रेषु सञ्जातपाठभेदस्य विश्लेषण તે સ્વાત, તવા વહુ, સૂત્ર,
१। एकैक आचार्य स्वातन्त्र्येण पाठभेदकारी, २। द्वौ मिलित्वा पाठभेदकारिणी, ३। त्रयो मिलित्वा पाठभेदकारिण., ४। चत्वारो , ५। पञ्च
,
६। पट
,
"
७। अष्ट ८) नव
इति दृश्यते । तद् यथा-- (१) स्वातन्त्र्येण पाठभेदकारिण. आचार्या:-- .
केवलं शांकरभाष्ये २६०, ३१५ सूत्रयो एकाकी पाठभेदकारी ।
केवल भास्करभाष्ये ३५ सूत्रेषु पाठान्तर वर्तते, तानि सूत्राणि, यथा---३८, ४७, ५७, ६६, १६६, १८०, १८५, १६०, १६३, २६६, २७६, २६३, २६८, २६६, ३०२, ३१७. ३२२, ३२३, ३३२, ३३३, ३३७, ३३८, ३४५, ३६१, ३६२, ३७५, ३८२, ३६२, ३६३, ३६५, ४३३, ४४८, ४५२, ४८८, ५५४ ।
तथा केवल रामानुजभाप्ये ६ सूत्रेषु पाठा-तर, तानि च सूत्राणि, यथा--६५, १६१, १६२, २४८ ४८६, ५२७ ।।
तथा कंवल निस्वार्कभाष्ये १५ सूत्रेषु पाठान्तर, तानि च सूत्राणि, यथा ५१, ५७, ८६, ६२, १६४, २०२, २५६, २८५, ३४३, ४२४, ४६४, ४७६,४७७, ४६१, ५२६ ।
तथा केवलं माध्वभाष्ये ३० सूत्रेषु पाठान्तर, तानि च सूत्राणि, यथा ५७, १४०, १४६, १५८, २०७, २२८, २९८, ३४३, ३५५, ३६५, ३६८, ३६४, ३९५, ३६८, ४:१, १०२, ४१६, ४२४, ४५६, ४६३, ४६५, ४६४, ४६६, ५१५, ५१६, ५२१, ५३४, ५४४,
तथा केवल श्रीकण्टमाप्ये ३ सूत्रेषु पाटा-तरं, नानि च सूत्राणि, यथा २३०. ३९८, ५०० ।
___ यथा फेवर, श्रीपतिमाप्ये ४४ सूत्रेषु पाटा-तर, तानि च सूत्राणि, यथा- ५, ४२, ६२. ८२, ८८, ८६, ६०, ६६, ६५, १०, १०८, १०६, १, १७, १८, PRE १२०, १३०, १४३, १६६ १७०, २३, २४, २२२, २८८, २८, ३०. १०२, ३०८, ३२३, ३३५,३४२,३८२३२८, ३६ ६ ४३१,४३,४८०.४४, ४७,०७, १४६॥

Page #261

م
به
س
مه
ل
(iii bf ) तृतीया सरचि
०२६९ तया केवल याममाप्ये १२ सूत्रेषु पान-तर, तानि च सूत्राणि, यथा-१५, ८६, ६३, १९२, १४५, १६९, २३०, २६५, ३६२, ३६२, ४३४, ४२५ । ।
' तमा केवल विज्ञानमिमाप्ये १८ सूत्रेषु पाठा-तर, तानि च सूत्राणि, यथा-- १३, १०२, १६, १६०, १५८, २६८, २६१, ३५४, ३८० ४०४, ४२६, '४५२, ४६५, ४६६, ४६३, ५४२, ५४४, ५४६ । ।
। । । तथैव केवल परदेवमाये २५ सूत्रेपु पाठान्तर, तानि च सूत्राणि, यमा-५५, ५७, ७८, १६, १०१, १६, १२४, १५४, १६०, २२३, २५६, ३४३, ३६१, ४५१, ४०२, ४५३, ४५६, ४६६, ५०, ५०७, ५०६, ५६३, ५४४, ५४६।
(२) तथा यत्र द्वी आचार्यो मिलित्वा पाठभेदकारिणी, तेपो विवरणम् । मा०, म०=१७९
नि० मल०-१४२, १६३ मा० वि०-५०१
नि० वि०-२३३ मा०चल०=४६८
म० ५०=१२३ ३१२,४१८ - रा० नि०=३६२
म०वि०=३२७ रा० भी०=५०, ५१
म०पल०=३९०, ४५६ रा०श्रीप०-२६९,३७७,३३८,. ३ श्री०पीप०-१८०, ४३२।। रा० वि०=२४७
श्रीप० २०२८६ रा०मल ०-६८, २४५ २ वि० पल०-३९२
२५४२=५० --- --मात्र एकस्य माप्मस्य एवं दोपसत्या स्यात्-- मा०=३ वि०५ रा०९ श्री०=४
५०४ म०-७ ल०-८ , नि०=".. श्रीप०=६ . ५०
(३) का प्रय आचार्या मिलिया पाठमेवारिणस्तपा विवरणम्मा०रा०पी०=२४१ १ रा०पी०पीप०-१५०,२५०, मा०म०पी०=५३९ १ २८३,३९५४५२,५३१ ६ मा०म० श्रीप०=१४९. १,, - -रा०पी०यल०=२३२ १ १ मा०प०वि०=३१३,३९० २, नि०पी०वल०=२९३,३०४ २,, रा० नि० म०-५०७
म०पी० पीप०=५२०, . ___रा नि० श्री०-२६६ - म० ५० बल०-८६,११५ २.. : रा०नि० फल०-५४१ १
२०४३-६०
س
م
بہ
r

Page #262

भा०-५
व०-४
व्याससात-अमसूत्रभाष्यनिर्णयः (२यः पादः) अन्न एकैकस्य भाष्यस्य एवं दोपसंख्या स्यात् ।
चल०६ श्री०=१३ व०=४ म०-६ रा०=११ श्रीप०८ वि०=२ नि०-५
(४) यत्र चत्वार आचार्या मिलिया पाठभेदकारिणस्तेषां विवरणम् भा०रा०नि०श्री०=४९,४६५ . २ रा०नि०व०वि० ४९८ ....१ भा०नि०श्रीप०बल०-५५१ ...१ रा०म०व०वि०=११५,२९६ २ रा० नि० म०बल०=९८ ...१ रा०म० श्री० श्री५०-४६७ ... १ रा०नि०श्री०श्रीप०=१९०,२६२,४४३....३ नि०व०वि०वल०=४७० ...१
१२४४=४८ अत्र एकैकस्य भाष्यस्य दोपसंख्या एवं स्यात् भा०=३ चल०=३ श्री०=६ म०=४ रा०=१० श्री५०-५ वि०=४ नि०९ ।
(५) तथा यत्र पंच आचार्या मिलित्वा पाठभेदकारिणस्तेषां विवरणम् भा०रा०नि०श्री०श्री५०=३३० १ रा०नि० श्रीप०वि० ३३३ ...१ भा०रा०म०व०बल० =२६१ १ ' रा०म० श्री० श्री५०वल० ३००,५३२ २ रा०नि०म० श्री० श्री५० =५१७ १ रा०म०श्री५०व०बल० ४५५ १ रा०नि०म०श्री५०व० =३६१. १
८४५-४० अत्र एकेकस्य भाष्यस्य दोषसंख्या एवं भवेत् भा० २ श्री० ५ ० ३ वि० १ रा० ८ श्रीप० ७ बल० ४. नि० ४ म० ६ ।
(६) एवं यन पट आचार्या मिलित्वा पाठभेदकारिणस्तेषा विवरणम्भा०रा०नि०म०श्री०श्री५०=३८३...१ भा०नि०म०श्री५०व०बल०=३०६ १ भा०रा०नि०म०श्री० बल०=४१३ . १ रा०नि०श्री०श्री५०व०बल०=४९५ १ भा०रा०म०श्री५०व०बी०=४६२ १ रा०नि०म०श्री० श्री५०बल०=३१३ . १
६४६-३६
४०

Page #263

वीपा सरलि. - २६१ तेन ५स्म भाप्यम्य दोपस्या पयं स्यात्मा० ४ श्री० . य० ३ स्ल० ५ - - रा० ५ श्रीप० ५ वि० ० नि० ५ ० ५ (८) य प यत्र अष्टी आपाया मिलिया पामफारिणतया पिपरणम्मा० रा०नि०म० पी० य० वि० यर० ३५०१ मा० रा०म० धी० भीप० २० वि० बल १७६१
___.x८-१६ भत्र प भाप्यम्य एवं दापसम्या स्यात्मा० . धी० . ० ० वि० . रा० २ श्रीप० १ यन० . नि० १ म० २
(९) तथा च यत्र नय आचार्या मिरित्या पाटमदफारिणस्पा विवरणम्मा० रा०नि० म० श्री० पी० 4० वि० पर०-२६०, ३१५
२४०१८ तेनान पम्प माप्यम्प वापसत्या पव स्यात्--
मा० २ नि०. श्री० . ० . यल० .
रा० २ मा . श्रीप० - वि० १८ ___ अत्र यदि पकस्य पाठमेसन्या निप्यते तदा इत्यमेव फलम्
मा० रा० नि० म० श्री. श्रीप० २० वि० एल० (३) ५ ६ ७ ३० ३ ४४ १५ १८ २५
(३) ५ ५ ५ ६ १३८ (४) ३ ० १ ४ ६
४ २६ ४ ४ ३
५
BCCEseee
.. &..
wwe e er
Singh
।
'.",
५६
४५
६२
३९
,
७८
३४
३३

Page #264

· २६२ व्याससात-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः)
તત્ર વ્યક્તિ અપાંત્યાળાન્તતત્વ દોષાય હૃતિ ત્વા વિભિન્નમખ્યાળા વોષનિપળે શાં યાત્ તવા યમેવ વ્યવસ્થા સત્ર મારા રૂપ સૂaષ પછી પામેવારી
રૂ , અન્યન સહ મિછિત્વ પામેવારી ક . બન્યાખ્યું છે ઇ »
રૂ . અન્યત્રમ , y y પર્વ ૨ ૪૬ ,, પસત્યાન્તાત. સન્ તથા રામાનુનઃ ૬ સૂત્રનું પાણી પાવજોરી -
૧ , અન સહું મિસ્વિી , ૨૨ ,, અન્યદ્રામ્ય ,
, છે, અન્યત્રિમિક , , , - પર્વ ૨૬ , રાજ્યમંત્યાળાન્તતઃ સન , તથા નિખ્યા ૨૩ સૂત્રપુ પાકી પામેારી
, અન સહ મિસ્કિન્ધા પાટમેદારી .. બન્યાખ્યો , , ,
અન્યત્રમિક , , » વ ૨ ૩૩ , અપસંલ્યકાળાન્તતઃ સન ,
હવા પડમેવારી અચૈન સલ્ફ મિકિત્વ પામેવારી અન્યદ્વાખ્યા છે ... 9
અન્યત્રિમ , , ” પર્વ ૨ ૪૭ ,, એરપસલ્યમાળાન્તરોત સનું , तथा श्रीकण्ठः ३ પાછી પાટમેદારી
અર્ચન સહ મિસ્વિત્વ પામેવારી , ૨૨ , અન્યદ્વાખ્ય , છ ,
तथा मध्व
જ આ 9 ક » 2 જ છ જ જ છે !
અત્રિમિ, ,
एव च १६ અલ્પસત્યાન્તત સન તથા શ્રીપતિ ૪૪ , પાલી પટવારી
૬, અન સ મિન્ધિી પામેારી
કે અન્યદ્વાખ્યા , ઇ »

Page #265

હતીવા સgિ
२६३ છે અ-કિમિ સહ નિા પઢારી જે ૫ ઘર , અસંખ્યામળાન્તર્ગત સન , તા - ૨ હા પામેવારી
મન મિસ્ટિવા પામેવારી છે , બન્યતા
બન્યામ , 1 " v ૨ ૨૪ મર્કન્યા શાળાના તન , તયાવિકાનમિ ૨૮ , પછી પામેવારો
૫ બી. વડ મિટિના પાઠવી ૨ થયો બન્યદ્વાવી, ન
gવું બન્યનિમિ m n પર્વ ૨૬ , બજ્યમંત્યાળાન્તત સજા ફેવ ર૪ કી પાઠવી
મીન સ મિનિા પાનેવારી બન્યા ,
ઇ ન ૨ ) બન્યનિધિ , ૬ ૨ બર્મજ્યશાળાનત ન્ , રાંetતુ ૬ , પગમ્ બાવાર્યાના વિરોધી
બાળા માવામાં વિરોધી ૨ લવ નવાના કાનાણી વિરોધી પૂર્વ જ ?? (પુ એજ્યયાત્મન્નત સન પાઠમેદારી અત્ર વરિ પામે મસાણાનતd હોલાય મતિ, તા ૨ બાલમતાનસાત્વિાં વાઇ મતિ, તા
ધાબે ? તપા થીમ્બમાવે– ૨૬ વા મારામાખ્ય – ૪૬ , બીપતિમાને– ૧૨ - રામાનુનમાખે– ૩૬ , કૃમમાગે- ૨ - નિનામાને- ૨ , વિઝાનમિઝુમ–૨૨ , માધ્યમબે- ૪૭ ,, વક્લેવમાબે– ૨ / મન્નિા ત્તેિન જમાવપેવ વોપાજ્ય સિધ્ધતિ | તો વમ-ધીષ્ઠ વિજ્ઞાન મિક્ષ

Page #266

२६४ व्याससात-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पाद:) નિશ્વાર્થનામાનુન-વઢવમા@t--શ્રીપતીનામિતિ પૂર્વપૂર્વમેન વોદ્ધન્ય
एतदर्थम् आचार्याणा नामानुसारेण सूत्रविभागो यथाशकर. २६०, ३०६, ३१३, ३१५, ३४२, ३८३, ४१३, ४६२, ४७६, ४९६=१०
સૂત્રેવુ પસંદ્યાતીતઃ | भास्करः ३८, ४७, ४९, ५७, ६९, १६९, १७९, १८०, १८५, १६०, १६३, २४१, २६६,
२७६, २९३, २६८, २६६, ३०२. ३१३, ३१७, ३२२, ३२३, ३३२, ३३३, ३३७, ३३८, ३४५, ३६१, ३६२, ३७५, ३८२, ३६०, ३६२, ३६३, ३६५, ४३३, ४४८, ४४६, ४५२, ४६५, ४६८, ४८८, ५०१, ५३६, ५५१,
५५४ =४६ सूत्रेषु अल्पसंख्यकगणान्तर्गतः । रामानुज. ४६, ५०, ५१, ६५, ६८, ६८, ११५, १५०, १६०, १९१, १६२, २३२, २४१,
०४५, २४७, २४८, २५०, २६२, २६६, २६६, २८३, २६६, ३०७, ३३८, ३६२, ३९५, ४४३, ४५२, ४६५, ४६७, ४८६, ४६८, ५०७, ५२७, ५३१,
५४१ = ३६ सूत्रेषु अल्पसंख्यकगणान्तर्गतः । मध्वः ५७, ८६, ६८, ११५, १२३, १४०, १४६, १५८, १७६, २०७, २२८, २५८,
२६६, ३१२, ३२७, ३४३, ३५५, ३६५, ३६८, ३६०, ३६४, ३६५, ३६८, ४०१, ४०२, ४१५, ४१६, ४१८, ४२४, ४४६, ४५६, ४५६, ४६३, ४६५, ४६७, ४६४, ४६६, ५०७, ५१५, ५१६, ५२०, ५२१, ५३४, ५३६, ५४४,
५५२, ५५३-४७ सूत्रेपु अल्पसंख्यकगणान्तर्गत. । निम्बार्क. ४६, ५१, ५७, ८६, ६२, ६८, १४४, १६३, १६४, १६०, २०२, २३३, २४३,
२५६, २६२, २६६, २८५, ३०४, ३४३, ३६२, ४२४, ४४३, ४६४, ४६५, ४७०, ४७६, ४७७, २६१, ४६८, ५०७, ५२६, ५४१, ५५१ = ३३ सूत्रेषु
अल्पसंख्यकारणान्तर्गत । श्रीकण्ठ. ४६, ५०, ५१, १५०, १८०, १६०, २३०, २३२, २४१, २४३, २५०, २६२,
.६६, २८३, ३०४, ३६४, ३६८, ४३२, ४४३ ४५२, ४६५, ४६७, ५००
___५२०, ५३१, ५३६ =२६ सूत्रषु अल्पसंख्यकगणान्तर्गतः । श्रीपति १५, ४२, ६२, ८२, ८४, ८६, ९०, ६१, ६५, १०१, १०८, १०६, ११५.
११७, ११८, ११६, १२०, १३०, १४३, १५०, १६६, १७०, १८०, १६०, २१३, २१४, २२२, २५०, २६२, २६६, २८३, २८६, २८८, २६८, ३०१, ३०२, ३०७, ३०८, ३२३, ३३५, ३३८, ३४२, ३६२, ३६४, ३६५, ३६६, ४.१, ४१६, ४३१, ४३२, ४३५, ४४०, ४४३, ४४६, ४४६, ४५२, ४६७,

Page #267

वल्लभ
-
તૃતીયા સહિ'——પમેન્
२६५
૪૭૨, ૧૦, ૧૨૦, ૩૬, ૬, પૂર્= સૂત્રપુ અપર્ણા વાર્પત ।
-૧, ૮૧, ૮૯, ૨, ૬૨, ૫, ૨, ૪૪, ૧૬૧ ૨૦, ૨૮, ૨૯ ૨૬, ૨૨ ૩૨૩, ૬૨, ૨૬૦, ૨૨૨, ૪૫, ૩૫૮, ૪૩૪, ૪૬૪, ૨૦૦, ૪૬૮-૨૫ સૂત્રેષુ અલ્પસંબાળાન્તમંત 1
વિનાનોમા——૩, ૨૦૨, ૨૫, ૨૬, ૪૨૦, ૨૮, ૨૨૩, ૨૪૭, ૨૬૦, ૨૨૨, ૨૯૬ ૧૧, ૨૭, ૨૪, ૩૮૦,૩૨૦, ૨, ૪૦ ૪૯, ૧૨, ૫, ૬, ૪૭૦, ૪૬૩, ૪૬૮, પૃ૦, ૫૩ર, પૃષ્ઠ૪, ૧૪૯, ૨૯ સૂત્રેવું અન્યસત્ત્વ દ્રવ્યન્તવ ।
==
is
H
૫૮૧.——૫, ૫૭, ૬, ૭૮, ૮૬, ૨૬, ૨૮, ૩૦૨, ૨૬, ૨૪, ૪૨, ૩, ૬૦ ૪૬૩, રર૭, ર૩૬, ૨૪૨, ૪, ૨૫૨, ૧૦૪, ૩૪૩, ૬૨, ૨૦, ૨૨, ૪૫, ૫ા, ક્પર, ૪૫, ૫૬, મદ, ૧૬૬, ૧૬૮, ૪૭૦, ૫૦, પૂન્ડ પૂ, પૃષ્ઠા, પૂ′3, પદ્મ, પૂર્ત, પૂર્વ', પણ સૂત્રેવુ અલ્પસદ્ધદ્ધાન્તો પર્થ = સમાબ સૂત્રપાનવિષયે સર્વેમ્પોઽપ બપોષાત્ વ્યાસમતાનુસારિત્વ ચિંતુ રાજ્યતે । તેના હિ તત્ત્વ તોષણ્ય વિ∞ષાન્તે સ્વાદ, તેવા સ પાછી પ્ સ્મિશેવ સૂત્રે અપરે વિરોધી મતિ - અન્યત્ર નવઘુ અેપુ તેન સદ્ પાટી પત્યાર વા ભાષાર્થી મિતિા દશ્યન્તુ, યપા
३१५ सूत्रे शंकर
३४२ ચું શ્રીપતિના
४७६
निम्बार्केण
२६०
३०६
३८३
४६२
३१३
४१३
४९६
#
39
,,
;
ל
,,
#
"
サ
}}
12
ת
વિજ્ઞાનમિન્નુળા
रा० श्री०वि०
व०वि० यल ०
नि० श्री०वि०
.
.
નવુ
૩૦૬ સૂત્રે સાપા “વં સઁ”
३१३
"1
मा०व०वि०
श्रीप०व०वि० भा०म०वि०
"}
"
વર્ધ્વ હ્રીદય સ પામેવ પ્રતિ——
'
ક તત્કામાત્મા”
પાછી અપરેય વિરોધી
સદ્ મિક્ત્વિા અપોષ વિરોધી
"
,
11
מ
#1
"J
93
12
,
}
ㄌ
31
અન્ય પદ વિ
"
11
19
“વામમા ”
沙
=
"
37
E
1
}
'

Page #268

المر لله
२६६ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (२यः पादः)
३८३ सूत्रे शांकरपाठ: 'विद्यायामिव' अन्ये५। पाट. "विद्यायामपि" ४१३ , “तद्वावा"
"तद्वा"---- ४६२ , , “अपि च" , . "अप" "क्षपयित्वा सम्पचते" "क्षपयित्वाथ
"क्षपयित्वाथ सम्पत्स्यते" "मन्त्रवर्णाच"
"मन्त्रवर्णात्" "अपि च"
"अपि" "अनुमानाभ्याम्" "अनुमानाभावात्" ४७६ , , “हिकम्" "ऐहिकमपि ___" "अप्रस्तुत"
"अप्रस्तुते"
..
"अन्याधिष्ठितेपु" , "अन्याधिष्ठिते" तथा च "च-कारवर्जनजन्य. पाठभेद चतुर्यु सूत्रेषु (२६०, ३०६, ३४२, ४६२) । "अपि-वर्जनजन्यः पाठभेदः ४७६ सूत्र। 'इव'-स्थले 'अपि'-अहणे पाठभेदः ३८३ सूत्र। 'विभक्तिजन्य. पाठभेद. पटषु सूत्रेषु (३१३, ३१५, ३४२, ४१३, ४९६, ४७६)
शब्दभेदजन्यपाठभेद. ३१३ सूत्रे दृश्यते । अयमेव अधिकरणरचनाऽरचनाजन्यતોષગુણનિસ્ટપળાનન્તર પામેનોષમુળનિર્ણય
तथा च दोषसत्याल्पताक्रमेण परिचय. शंकरभाष्ये १० दोषाः रामानुजभाष्ये ३६ पालभभाष्ये २४ , बलदेवभाष्ये श्रीकण्ठमाप्ये २६ , માસ્વરમાણે ૪૬ विज्ञानभिक्षुभाष्ये २९ , माध्वभाष्ये ४७ निम्बार्क भाष्ये ३३ . श्रीपतिभाष्ये ६३ . भवन्ति ।
इदानीं द्रष्टव्यं कस्य केन सह कोशः सम्बन्धः । तद् यथा भा० रा० १२ रा० म० १९ नि० व० १८ श्री० ० ५ भा० नि० १० रा० श्री० ३० नि० वि० ६ श्री० १० १ भा० म० १२ रा० श्रीप० २७ नि०ल० १५ श्री० बल० १२ भा० श्री० ११ रा० व० १२ म० श्री० १३ श्रीप० व० ९ भा० श्री५० ९ रा० वि० ८ म० श्रीप० १५ श्रीप० वि० ३ भा० व० ९ रा०पल० १७ म० व० १६ श्रीप०बल० ११

Page #269

तृतीया सरणिपाठमेदफलम् २६७ मा० वि० ६ नि० म21 ११, म०, वि० ६ ५० वि० ८ भा० पल० १० निमी०- १८ म यह० १७ घ० चल० ११ रा०नि० २२ नि० श्रीप० १४ । श्रीश्रीप०.२४ वि० ग्ल० ५
अथ यदि मतसाम्याधिक्यामेण पतेपा विन्यास कृत स्यात् तदारा० श्री० ३० म० १० १६ भा० श्री० ११ - रा० वि० ८ रा० श्रीप० २७ म० श्रीप० १५ । नि० म००-११) ५० वि० ८ श्री० श्रीप० २४ नि० यल० १५ श्रीप० क्ल० ११ मा० वि० ६ 1 रा०नि० २२ नि० श्रीप० १४। ५० वल० ११ म० वि० ६
रा०म० १९ म०पी० १३ मा नि०१० नि० वि० ६ नि० श्री० १८ मा० रा० १२ मा० वल० १० श्री० व०६५ + नि० २० १८ मा० म० १० भा० श्रीप० ९ वि० 'क्ल. ५ रा० मल० १७ रा० ५० १२ मा० ३० ९ थी० वि०६४ म० फल० । १७ श्री० बल० १२ धीप० ५० ९ श्रीप०वि०३ इति।
एतेन मतीयते रामानुज-श्रीक-४माप्ययोः ३० सत्यकेषु सूत्रेषु साम्यम् । तथा रामानुम-धीपति-भाप्पयो २७ संख्यकेपु' सूत्रेषु साम्यम् इत्यादि । ततध श्रीकण्ठ यथा रामानुमस्प अनुगामी, श्रीपतिरपि यथा रामानुजस्य अनुसारी,न तथा मपर अपरस्म इति प्रतीयते, एवं च मम्वापक्षया निया रामानुजानुगामीत्यपि बुध्यते । एतेन एतेपा समयोऽपि ज्ञायते ।
। । । प्रयोगे दोपणानिणयः । ___ दानी द्रय सूत्रकीकरणम् । ४२यते च संपतित्राणां मध्ये बहुपु
પુ મારનામાનુજાવિમિ પૃય સૂત્રદ્રયમ્ પછીતમ્ અધ્યાપિ ન રવિ માવા पतदेकीकरणफल विचारितम् । न वा तदर्य रात्पूर्व किमपि भाचीनप्रमाण प्रदर्शितम् ।
वाचाने प्राचीनपातीना शोधने परिवर्तन वा प्रवृत्ते पाचनतरप्रमाणम् अपेक्षणीयम्-प्रत्येव उचितम्, तम् नात्र छतम् । यत्र कुत्रचित् कचिदपि भाष्ये °५तक्षिपयक किमपि मालोचन दृसते, तत्तु सोत्लेक्षित-युक्तिमूलमेव । एतेन अनुमीयते परमविक 'माप्यका संकरमाप्यात् प्राचीनतरमाप्यादिक न हष्टम् । प्याससमतसूत्रपादीनां विनिर्णय व्यासानुमोदितपारस्य मामा, न तु मान्यता स्योहाविन-युक्ति-तकाबीना, तर्काप्रतिधानात् । अतोऽपिसूत्रकी फरणे, अधिकमायता समतिरेव प्यासानुमोदित प्रमाणत्वेन गृहीतम् । ये स्खल अत्र भरपसत्यालान्तर्गता भाचार्या, तेषां सत्र दोष एवं सात इत्येव "मन्तव्यम् । एतदमिका सरणि अत्र निरच्यते तत सर्व शातम्यं स्पष्ट मविप्मति | IFFTP Ji

Page #270

वल्लभः
रा० श्री०
વિતુર્થી સરળ
सूत्रस्ययोगप्रदर्शनपरा। (१ अ० १ पा०) २। जन्माधस्य यतः । રા' શાસ્ત્રયોનિત્તાત્
(१ अ० ३ पा०) ३१६६ नानुमानमतच्छन्दात् - । ४६७ प्राणभृच
(२ अ० १ पा०) १७१५१ असयपदेशान्नेति चेन्न धर्मान्तरणवाक्यशेषात् । १८।१५२ युक्तः शब्दान्तराच्च
रा०नि० श्री० ३५।१६९ न कर्माविभागादिति चेन्नानादित्वात् । ३६।१७० उपपद्यते चाप्युपलभ्यते च
रा० नि० श्री०+श्री५० (२ अ० २५०) १।१७२ रचनानुपपत्तेश्च नानुमानम् । २।१७३ प्रवृत्तेश्च
रा० श्री० श्री५० (२ अ० ३ पा०) ३२१९ गौण्यसम्भवात् । ४।२२० शब्दाच
रा०नि० श्री० श्रीप० बल० २६२४२ व्यतिरेको गन्धवत् । २७।२४३ तथा च दर्शयति । रा० म० श्रीप०+नि० श्री० बल० ३४।२५१ विहारोपदेशात् । ३५।२५२ उपादानात् .
रा० श्री० श्रीप० ( २ अ० ४ पा०) २।२७१ गोण्यसम्भवात् । ३।२७२ तत्प्राक्श्रुतेश्च
रा० श्री० श्रीप० ५।२७४ सप्तगतेविशेषितत्वाच्च । ६।२७५ हस्तादयस्तु स्थितेऽतो नैवम् । १४।२८३ ज्योतिराद्यधिष्टानं तु तदा मननात् १५/२८४ प्राणवता शब्दात
रा० श्री० श्रीप०

Page #271

भा०
पतु सरणि-मस्ययोगमदर्शनपरा ૨૮ર૮૭ મેવશ્રુતે ? १९।२८८ लक्षण्याचा
रा०नि० श्री+श्रीप० (३१०२ पा०) २०३३८ वृद्धिहासमाक्यमन्तावादुमयसामअस्यादेवम् । २११३३९ पनाच
. रा०+श्री० (३ भ० ३ पा०) ३५/३९४ मन्तरा भूतमामक्त पात्मन
। भा०+रा० श्री० श्रीप० ३६३९५ मन्यया मेवानुपपरेरिति चनोपदेशान्तरवत् +नि० १७४०६ विधेय तु निरिणात् । ४८०४०७ दर्शनाच
रा०नि० श्री. श्रीप० (३५० ४ पा०) २३१५५८ पारिसपार्या इति चेन्न विशक्तिपात ) २५१४४९ तथा पाक्योपान्धात्
(४ भ० २ पा०) १२॥५०८ प्रतिपेधादिति चेन्न शारीरात् । १३।५०९ स्पष्टो केनाम् S मा० रा०नि० श्री० श्रीप०
एव च यदि मामसत्यानुसारेण सूत्राणां विभाग कियते तवा--- (१) मा० ४४८+४४९
रा०पी० श्रीप० १७२+१७३ श्रीप० २७४+२७५ (१) रा०नि० पी० श्रीप० १६९+१७० २+३
२८७+२८८ . (२) रा०पी० ६६+६७
४०६+४०७ ___ ३३८+३३९ (५) भा०रा०नि०पी० श्रीप० ५०८+५०९ - ( ३ ) रा०नि०पी० १५१+१५२
३९४+३९५ रा०पी०पीप० २५१+२५० रा०नि०पी०पीपल ११९+१२०
, २७१+२७२ (६) रा०नि०म०पी० श्रीप० र २८३+२८४
क्ल० २४२+२४३ तत्रापि एकस्मिन् स्थले यत्र पट् आचार्या सूत्रकीकरणे पक्षपातिन. मपन्ति, तत्र समें आचार्या सूत्रपाठविपये न अभिमन्नमत्वलम्भिन । तत्र ते द्विधा विमक्ता जाता । एकस्मिन् पक्षे रा० म० श्रीप० इति प्रय आचार्या, मन्यस्मिन् पझे नि० श्री० पल० इति श्य भाचा सूत्रपाठविपये विरोष चा । एवं च यत्र पट् भाचार्या सूत्रद्वयकीकरणे अमि

Page #272

भास्कर
२७० याससात-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः, लापिण. तत्र ते अधिकसंख्यकाः अभवन् । तेन शंकरः, भास्करः, वल्लभविज्ञानभिक्षुश्च अल्पसंख्यका सन्तः सूत्रद्वयकीकरणे विरोधिन इत्येव दृश्यते । एतेषां श० भा०व० वि० नाम आचार्याणा मध्ये शकर: भास्करश्च अन्येभ्यः सर्वेभ्य. प्राचीनौ । सूत्रद्वययोगाभिलाषिणोऽपि अपशिष्टा भाचार्या न प्राचीनतर प्रमाणं प्रदर्शयामासु । अतः एतेन अल्पसंख्यकानाम् आचार्याणा शंकर-भास्कर-वल्लभ-विज्ञानभिक्षूणा दोष. न गुरुत्वाय करप्यते । ततश्च भास्करः ३९४, ४४८, ५०८ इति त्रिषु सूत्र५ सूत्रययोगपक्षपाती, तेन स
दोषी भवति, २४२ सूत्रे योगविरोधित्वात् अल्पसंख्यकगणान्तर्गतः सन् पुनरेव
दोषी भवति । रामानुजश्च ६६, १५१ १६९ १७२ २१९ २४२.२५१ २७१ २८३ २८७
३३८ ३९४ ४०६ ५०८ इति १४ सूत्रेषु तथा । मध्वस्तु-- २४२ सूत्रे एवं तथा । निम्बार्कश्च १५१ १६९ २१९ २४२ २८७ ३९४ ४०६ ५०८ इति ८
सूत्रेषु तथा । श्रीकण्ठस्तु ६६ १५१ १६९ १७२ २१९ २४२ २५१ २७१ २८३ २८७
३३८ ३९४ ४०६ ५०८ इति १४ ' सूत्रषु तथा । श्रीपतिश्च--१६९ १७२ २१९ २४२ २५१ २७१ २७४ २८३ २८७ ३९४
४०६ ५०८ इति १२ सूत्रेषु तथा । वल्लभश्च २ सूत्रे, तेन एकस्मिन् स्थले एव तथा. परन्तु २४२ सूत्रे योगविरोधित्वात्
अल्पसत्यकान्तर्गतः सन् दोषी। विज्ञानभिक्षुस्तु न कुत्रापि सूत्रद्वयर कीकृतवान् । परन्तु २४२ सूत्रे अल्पसंख्यकान्तर्गतत्वात्
सूत्रद्वययोगविरोधी सन् दोषी । बलदेवः पुन-~-२१९, २४२, सूत्रयोः सूत्रद्वययोगपक्षपाती। शंकरस्तु २४२ सूत्रे योगविरोधित्वात् अल्पसख्यकगणान्तर्गत. सन् दोषी भवति। एवं च- - भास्कर ४ स्थलेषु दोषी, तल
(३ स्थलेषु योगजन्य, पल्लम २ स्थलयो दोषी तत्र--
१ स्थले तद्विरोधजन्यः) (१ स्थले योगजन्य,१स्थले तद्विरोधजन्यः,) श्रीपति. १२ स्थले टोपी, बलदेव २ स्थलयो टोपी। रामानुज १४ स्थलेषु दोपी विज्ञानभिक्षुः १ स्थले दोपी, योगविरोधजन्य' मध्वः १ स्थले , श्रीकण्ठः १४ स्थलेषु टोपी निम्बार्क ८ स्थले५ ,
शकरोऽपि १ स्थले दोषी, योगविरोधजन्यः ।

Page #273

વાર્થી સર થોમર્થના २७१ अत्र शकर, मास्कर, यस्लम, विधानमिसुध एते चत्वार ,माचार्या २४२ सूत्रे अल्पसंन्यदलान्तर्गतत्वात् सूययोगविरोधिपाच दोपिण, अन्ये सर्वे सूत्रमयोगजन्यदोपिण इति विष ।
इदानी द्रव्य फस्य फेन सह को सम्बन्ध, तद्यथा-- मा० रा० २ रा० म० १ नि० श्री० ८ मा०नि० २ रा० श्रो० ११ नि० श्रीप० ७ मा० श्री० २ रा० थी० ११ नि० वल० २ भा० श्रीप० २ रा० वर०२
म० श्री. १ रा०नि० ८ नि०म० १
म० श्रीप० १ म० चल० १
श्री० पल० २ श्री० पीप० १२
श्रीप०वल० २ अय यदि संस्थापिक्यामेण विन्यम्मते सदा इस्थम् --- रा० श्री० १५ मा० नि० २ रा० म० १ श्री० पीप० १२ मा० धी० २ नि० म० १ रा० श्रीप० ११ मा० श्रीप० २ म० श्री० १ रा० नि० ८ रा० पल० २ म० श्रीप० १ नि० पी० ८ नि० पल० २ म० यल० १ नि० श्रीप० ७ श्री. वल० २ मा० रा० २
___ एतेन मतीयते मोकळ यथा रामानुगानुगामी, श्रीपतिथ यथा तस्यैवानुसारी, तथा श्रीपति यया श्रीकण्ठम्य अनुगामी न तथा अन्य मन्येपाम् । एवं निम्मा-श्री- धीपतीना मध्ये निवार्फ यथा रामानुमानुगामी, श्रीकपट तथैव निम्माफीनुगामी इति । एतेन પતેવાબુ બાલિવછોડપિ નિર્ગતુ રાયતે |
विमागे दोपणनिर्णयः । इदानी इटब्य सूत्रविभागकरणफलम् । तत्र संरपतिाना सूत्राणा पना, बहुभि माप्यार द्विघा तम् । अत्र यदि मल्पसंपरगणा-alad दोपाम मवेस्, तदा विपयेऽस्मिन् कस्य फति दोपा निणेतु शक्यन्ते । एतदर्यम् मादी येा सूत्राणा विभाग', येन भाष्यकारण कृतः, समानार्थम् एका सरणि मधस्तात् संप्यते । तद् यथा -

Page #274

पञ्चगी सरणिः
सूत्रविभागप्रदर्शनपरा।
( १ अ०३ पा०) ११३ ३५।९८ क्षत्रियत्वगतश्चोत्तरत्र चैत्ररथेन लिंगात्
( क्षत्रियत्वावगतेश्च (रा० ) क्षत्रियत्वगतेश्च ( श्री० )
। उत्तरत्र चैत्ररथेन लिंगात् (रा० श्री० ) , ३८१०१ श्रवणाध्ययनार्थप्रतिषेधात् स्मृतेश्च
(श्रवणाध्ययनार्थप्रतिवात् (रा० नि० श्री०) स्मृतेश्च ( रा० नि० श्री० )
(१ अ० पा० ४) ११४ ५।१११ वदतीति चेन्न प्राजो हि प्रकरणात्---
(वदतीति चेन्न प्राज्ञो हि (म० )
। प्रकरणात् (म० ) , २६।१३२ आत्मकृतः परिणामात्
(आत्मकृतेः (रा० श्री० )
परिणामात् ( रा० श्री० ) '२।१ ११।१४५ तकीप्रतिष्ठानादप्यन्यथानुमेयमिति चेदेवमप्यनिर्मोक्षप्रसंग---
. (तर्काप्रतिष्ठानादिति ( रा० श्री० )
। अन्यथानुमेयमिति चेदेवमप्यनिक्षिप्रसंग. (रा० श्री० ) २।३ ६।२२२ प्रतिज्ञाहानिरव्यतिरेकाच्छन्देभ्य ----
प्रतिज्ञाहानित्यतिरेकात् (रा० श्री० )
१ शब्देभ्यः ( रा० श्रो०) ,, १२।२२८ पृथिव्यधिकारपशब्दान्तरेभ्यः----
पृथिवी (रा० नि० श्री० )
अधिकाररूपशब्दान्तरेभ्य. ( रा० नि० श्री०) . ३६१ ८।२९९ कृतात्ययेऽनुशयवान् दृस्मृतिभ्यां यथेतमनेव च---
कृतात्ययेऽनुशयवान् दृष्टस्मृतिभ्याम् ( म० पल० ) । यथेतमनेव च ( म० वल०)

Page #275

पश्चमी सण-स्त्र विभागमदर्शनपरा, २७३ ___३।२ २५/३४३ मकाथाविवाशेप माराम फर्मण्यभ्यासात
प्रकाशदिवाशेप्यम् ( म० पल०)
1 प्रकाराश्य कर्मण्यम्मासात् (म० चल० ) ___३३ ३३६२ स्वाध्यायस्म तयात्वेन हि समाचारेऽपिकाराच सवय तनियम
स्वाध्यायस्य तयावेन हि समाचारेऽधिकाराच ( म० बल०)
सिवध तनियम ( म० चल०) 1, ५०४०९ अनुसन्धादिम्य प्रशान्तरपृयक्पपद् दृष्टश्च तदुफम्
अनुबन्धादिम्य (म० पल०)
मनान्तरस्यपवर व तदुक्तम् ( म० यल०) ४५ १७/५५० जगल्यापारपज प्रकरणादसनिहितत्वाच--
(नगदव्यापारपर्जम् म०)
प्रकरणादसन्निहितत्वाध (म०) मत्र म० १११, ५५० इति सूद्धये सूत्रविमागपक्षपाती ।
रा० श्री० ९८, १३२, १४५, २२२ सूत्रेषु सूत्रविमानपक्षपातिनी । म० पल० २९९, ३४३,३६२, ४०९ , , ,
रा०नि०श्री० १०१, २२८ इति सञ्चये सत्रविमागपक्षपातिन । . तेन सर्वे सूत्रविमा कारण भाचार्या अल्पसंख्यफदलान्तर्गत पातोपि भवन्ति । तत्रापि - रामानुज ९८,१०१, १३२,१४५,२२२,२२८ इति पटसु स्थलेपुसूत्रविमानपक्षपाती । श्रीक ९८,१०१,१३२,११५,२२२, २२८ इति पसु स्यले सूत्रविमागपक्षपाती। निमार्फ-१०१, २२८ इति द्वयो स्थल्यो सूत्रविमानपक्षपाती ।। मध्व -१११, २९९,३४३,३६२,१०९,५५० इति पस्नु स्यलेषु सूत्रविमागपक्षपाती । पलदेव-२९९, ३४३, ३६२, ४०९ इति चतु' स्थलेषु सूत्रविमागपक्षपाती। ।
तेन सफर, मास्कर, श्रीपति वल्लम , विज्ञ नभिक्षुश्च एते पञ्च अधिकसंख्यफदलान्तर्गतत्वात दोपवनिता भवन्ति । तेनरामानुज -६ स्थलेषु निमार्फ-२ स्थलयो पलदे५ ---४ स्थलेषु दोषी भवति । श्री५४-६ , मध्य-६ स्थलेषु 'दानी द्रव्य कस्य केन सह कोश समन्ध इति, तद् यथा
रा० मी० ६, म० वल० ४, रा० नि० २, नि०मी० २ स्मलेपु मिलिती। . तेन श्रीकण्ठ, यमा रामानुजपक्षपाती परदेवध यथा मध्यस्य न तथा अन्योऽन्येपाम् ।

Page #276

२७४ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः )
__ अतिरिक्तसूत्रग्रहणे दोषणनिर्णयः । इदानीं द्रष्टव्यम् अतिरिक्तसूत्रग्रहणफलम् । दृश्यते च बहूनि सूत्राणि रामानुजादिमि. अतिरिक्तत्वेन सन्निवेशितानि । तत्रापि तैः न प्रमाणत्वेन प्राचीनतरमाप्यादीनि उद्धृतानि उल्लिखितानि वा । दृश्यते च प्रायेण एतानि अतिरिक्तसूत्राणि शंकरभाष्यान्तर्गत-वाक्यविशेषा एव । वस्तुतस्तु सम्प्रदायोपदेशम् अन्तरेण बुद्धिबलेन सूत्रार्थनिर्णये प्रवृत्ते सति, एवमेव सम्भाव्यते । यतः भाष्यलक्षणमेव "सूत्रार्थोवण्यते यत्र वाक्य. सूत्रानुसारिभिः। स्वपदानि च वय॑न्ते भाष्यं भाप्यविदो विदुः” ॥ इति ।
तेन सूत्रानुरूपेण वाक्येन यत्र भाष्यं रचितम्, तच स्ववाक्यं यत्र व्याख्यातमपि માગતા, તત્ર સ્વવૃદ્ધિવન અશ્વોપવેશન સૂત્રાર્થનિર્ણયે પ્રવૃત્તો, માવ્યવાક્યમરિ સૂત્રત્વેન गृहीतम् इत्येव सम्भवति । एतदेव अतिरिक्तसूत्रत्वं शाकरभाष्यपालोचनेन अवगम्यते । स्थादेतत्, अधुना कानि तानि अतिरिक्तसूत्राणि इत्येव आलोचनीयम् ।
षष्ठी सरणिः
अतिरिक्तसूत्रप्रदर्शनपरा। १।१ ( ८क,) પ્રતિજ્ઞાવિરોધાત્
रा०नि० श्री० श्रीप० २२ (१५क, ४६-४७) अत एव च स ब्रह्म
रा० नि० श्री० अत एव च तद् ब्रह्म
अत एव सनम , (२३क, ५४-५५) प्रकरणात्
बल० २।१ (४क, १३८-१३९) दृश्यते तु २२२ (३४क, २०५-२०६ ) शरीराणाञ्चानवस्थितपरिमाणत्वात् २।३ (१२क, २२८-२२९) पृथिवी
रा० नि० , (१८क, २३४-२३५) युक्तश्च २।४ (२क, २७१-२७२ ) प्रतिज्ञानुरोधाच ३।१ (२१क, ३१२-३१३ ) स्मरणाच . ३।२ ( ३१क, ३४९-३५० ) दर्शनात् ३।४ (१६क, ४४१-४४२ ) कामकारण चैक ४।२ (१९क, ५१५-५१६ ) यावदेहभावित्वादर्शयति च ४।३ (३क, ५२०-५२१) वरुणाचाधीन्द्र-प्रजापती
म०
श्रीप०

Page #277

or
पठी सरणि-अतिरिकसूत्रमदर्शनपरा २७५ एवं च श्रीप० २०५ सूत्रात्पर, चल० ५४ सूत्रापर, वि० ४४१ सूत्रात्पर, २० ५२० सूत्रात्पर, म० १३८, २३४, २७१, ३१२, ३४९, ५१५ सम्म परं,
१० स्यले५ अतिरिक्त पठितवान् । रा०नि० श्री० ४६, २२८ सूत्राम्या परं २ स्यलयो अतिरिकसूत्र पठितवन्त' रा०नि० श्री. श्रीप० ८ सूत्रात्पर १ स्यले तेन रामानुज -८ क, ४६-४७, २२८-२२९ इति ३ स्थलेष अतिरिकपूर्व गृहपान् निवा-८'क, ४६-४७, २२८-२२९ , ३ स्थलेषु , श्रीकण्ठ–८ क, ४६-४७, २२८-२१९ , ३ स्पले' , श्रीपति-८ फ, २०५ २०६ , २ स्पलयो । मध्व-१३८-१३९,२३४ २३५,२७१-२७२
३१२-३१३,३४९३५०,५१५-५१६ यल्लम-५२०-५२१
१ स्थले , विजानमिक्षु-१४१-४१२ पलदेव-५४-५५ अत्र अप्ट भाचार्या अल्पस्यदलान्तर्गत सन्त दोपमागिन समता , तद् यभा
रामानुज ३ स्पलेषु दोपी मध्य ६ स्थलेषु दोपी निम्बार्फ ३ , , वल्लम १ स्थले , श्रीक- ३ , , विज्ञानभिक्षु १ , ,
भीपति २ स्यलयो पलदेव १,
तेन अतिरिकसूत्रमाणे केवल शंकर-भास्करी न दीपमागिनी श्यते । अपरे सर्वे दोपिण इति प्रतिमाति । -
इदानी नए कस्य केन सह कीश सम्बन्ध इति, तद् यथा-- । रा०नि० ३ नि० पी० ३ नि० श्रीप० १ रा० श्री० ३ रा०श्रीप० १ श्री० श्रीप० १
एतेन प्रतीयते मया निपार्क रामानुजानुगामी तथा श्रीकण्ठोऽपि, पुनः तभैव श्रीका, निम्माकानुगामी इति ।
सूभपने दोपगुणनिर्णयः। इदानी एक स्त्रपर्जनपलम् । दृश्यते च मास्करादिमि आचार्य शकरपठितસુત્રાણિ પત્યિરુનિ. બાપિ ન માનીનત્તમભાાનિ બદ્ધિતાનિ વર્નિંતસ્રાણિ યશા–
n n ar
तीयते यया नि. रा०बीप

Page #278

भा० ,, भा० ,
"
भा० ,
५
सप्तमी सरणिः
सूत्रवर्जनप्रदर्शनप।। २११ ६।१४० दृश्यते तु
૫૦ માળે વર્જિત २१२ ४५।२१६ विप्रतिषेधाच्च ३।१ २७/३१८ योनेः शरीरम् ३।२ ३२॥३५० सामान्यात् तु , ३४१३५२ स्थानविशेषात् प्रकाशादिवत् ३।४ २२१४४७ भावशब्दाच
व० , , , ४२१४६७ उपपूर्वमपि त्वेके
भावमशनवत् तदुक्तम् । , ४६१४७१ श्रुतेश्व
, भा०रा०म०नि०श्री० ,, , ४।३ ५।५२२ उभयव्यामोहात् तसिद्ध. , भा० रा० नि० श्री० , ,
अत्र म० १४०,३५० इति सूत्रद्वयं, भा० २१६,३१८,३५२,४३७ इति सूत्राणि, व० ४४७ सूत्रम् एवम् एफैक. आचार्यः ७ स्थलेषु पूर्वगृहीतसूत्रं परित्यक्तवान् । भा० रा० नि० श्री० ४ आचार्याः ५२२ सूत्र, अतः १ स्थले गृहीतसूत्र परित्यक्तवन्तः । भा०रा०म०नि०श्री० ५ , ४७१ ,, , १ , , , ।
भा० ,
भास्करः २१६,३१८,३५२,४६७, निम्बार्कः ४७१,५२२ इति२ स्थलयोः ।
४७१, ५२२ इति ६ स्थलेषु श्रीकण्ठ: -४७१,५२२ , २ , रामानुज - ४७१,५२२ इतिद्वयोः स्थलयोः वल्लभः ४४७ ,१ स्थले-- मध्वः १४०, ३५०,४७१ इति ३ स्थलेषु प्राचीनः गृहीताना सूत्राणा वर्जनं कृतवान् ।
तेन अल्पसंख्यकगणान्तर्गतत्वात् रामानुज. २ स्थलयोः । निम्बार्क: २ स्थलयोः । वल्लभः १ स्थले
मध्वःः ३ स्थलेषु श्रीकण्ठ. २ स्थलयो. भास्कर.-४ स्थलेषु दोषी भवति ।
अत्र भास्करः ४७१ सूत्र, रा० म० नि० श्री० इति चतुर्भि' आचार्य. सह मिलित दृश्यते । तेन अत्र स समसंख्यकगणान्तर्गत. सन् न दोपमा भवति । किन्तु अन्येषु सूत्रेषु अल्पसंख्यकदलान्तर्गत सन् स चतुर्पु स्थलेषु दोपप्रस्त. जात इति विशेष. ।

Page #279

२७७
भएमी सरणि प्रामविपर्यय मदनपस इदानी द्रव्य फस्म केन सह की सम्बन्ध इति, तद् यथा-', मा० रा० २ स्थलमो रा०नि० २ स्थर पो मा०म० १ स्थले म० श्री० १ स्थले मा०नि० २ , रा० श्री. २, रा० म० १ , मिलिती । मा० श्री० २ , नि० पी० २, नि०म० १ ।
गतेन रामानुज, निम्बा, श्री मारानुगामिन, निया श्री रामातुजानुगामीतिरसते।
सूत्रमपविपर्यये दोपणनिर्णय । मना द्रव्य-गाय प्रम-विपर्ययलम् । हत्यते च फिरपस्तिस्कमस्य चतुर्प इयर अपर पापा स्यतिम स्न, वापि प्राचीनतममाण न मम् । तद् यथा--
अष्टमी सरणिः
કવિ પર્યાનપરા शकरपाठ
रा
मनपाठ भन विलक्षणत्पादस्प तथा न दानात् न विलक्ष गत्वादस्य तया च सध्दास् છે મિનિપાતુ વિરોપાનુમતિગામ છે તે તુ ६। त्यते तु
६। अभिमानियपदेमस्तु विकोपानुगतिभ्याम् ७) असदिति चेन प्रतिषेधमान्यात् ७सतेच
૮. સિક્રિતિ સેન પ્રતિષમાત્વા]
२१ । रा० श्री. श्रीप० पाठ ५। अन्यत्रामावाय न तृणादिवत् ४) पत्रामापाचन तृणादिवत् Kા બન્યુમેડમાવાવ
५/पुरुषारमवदिति चेपमापि - । ७ पुरुषारमादिति पयामि
६। अगित्वानुपध - ૮ અંબિન્દાનુપપરોણ
ગ અન્યયાનુમિતી () સાઝિલિયોન ૨ બન્યયાનુમિતી ક#િવિયોમવ ૮ મમ્યુમેમ્બર્મામાવાવ १. विप्रतिभावासमञ्जसम् ।
૨ વિમતિપવાઘાસમાસ शकरपाठ
२९। न भावोऽनुपलव्धे - ३ क्षणिकपाच
३०। सर्वभानुपपत्रोध .. ३२॥ सर्वयानुपपसेच
३१। क्षणिकपाध ३३॥ कस्मितसमपात
३२॥ कस्मिनसम्मेवात्
शकरपाठा
२२
श्रीपतिपाठ
३०॥ न भावो

Page #280

२७८
રાંતપાઃ
૨૮. વિારોપદેશાત્
३५१ उपादानात्
રાંદરાઃ
। મયવ્યામોહાઽસનું
દ્દા વૈદ્યુતેનેવ તતÒદ્ભુત
ન્યાસસમ્મત-પ્રવ્રતંત્રમાં નિણૅય! ( રથ: પાo )
} ૭પાંનાનાવ્. વિહારોપવેશ્ચ
૨૬। વ્યવેગષ યિાયાઁ વેન્નિર્દેશવિપર્યય રૂપ | રૉશ્રી॰ વ્યષવેશાષ યિાયા ન
૨૩ | શ્રીપ૦ } શ્વેતુ નિર્દેશવિષધ્યેય
કાર
રારા'ક
રારારજી
માન. મન્તિ । તેન
}
અત્ર મળ્યું. રામાનુન. શ્રીષ્ઠ શ્રીપતિશ્ર્વ સર્વે અલ્પસંચ-દ્વાન્ત તત્વાન્ઢોળ
રામાનુજ્ઞ. ર્ અન્ત્યોોંપી.
||ટ-૭ મ્ય શ્ થળે ટોપી,
સોંધર્વાંગના મન્તિ !
રાર
निर्गलित
ૉ શ્રી શ્રીવ૦-પા ૨૪ | રા૰શ્રી
૨૨ ! શ્રીર્૦
21
'']~~~
ce
C ]llo
श्रीपतिपाठः
। વૈદ્યુતેનૈવ તતપ્તશ્રુતે ૬। સમયવ્યામોહાત્તસિદ્ધે
રારાષ્ટ
કારાક J
અરે ષટ્ આખા↑ ગાર, માર નિમ્ના, શ્રીતિ, વિજ્ઞાનમિક્ષુ, વરુદેવશ્ર્વ તેન
રારાખ
રારાષ્ટ
રારાક
રારાર્ ૦
ડનાના પ્રત્યમ્ બન્ને વચ્ચે જૈન સદ્ બીંદગ. સમ્બન્ધ, ઇતિ, તેનું ચા ૧૦ શ્રી。રારા સૂત્ર, શશ્રીવ૰રારાઇ મૃત્રે, શ્રીશ્રીવ રારા ત્રે,
O
|| ર
રારાષ્ટ
રારારજ
બેનમનો બનો એનો !
તેને ન
श्रीकण्ठ २ स्थलयोपी
શ્રીપતિઃ જ સ્થળેપુ ોપી મતિ ।
11
.
२ थल्यो मिलिली
""
22

Page #281

हसते
इदानी यदि अभिकरणरचनानियमनिरपक्षाधिकरणरचना-सूनपाटसूत्रयोग सूत्रविभागसूत्रप्रणन्सूनवर्जन-सूत्रकमपिपर्ययजन्यन्दोपगुणानां समाहार मित्येत तदा इत्यमेव फलं
to
मा०
По
मि०
공
य०
षि०
वट०
अपि मधि
करण- करम
मार
याम् नापाम्
१
"
ܕ
२३ | ३६ | १४ / ६
३
४३ ३३
३२ ७४ १०६ ४७
१
श्री० १२ १६ ૨૮ २६ १४ ६
थोप०
१० ६ १६ ६२ ११
१६
१२
द्वितीयपादसमालोचनम् ।
द्वितीयपादसमालोचनम् ।
१
१३ १०
१० ११ ४५ ४
४
સમ્મેદ
सूत्र सूत्र सूत्र सूत्र
सत्र
पारे योगे विभागा मदणे पजने
४६ ३० ७६ २४ २
?
२९ १
ܕ
ܕ ܐ
""
ܕ
V
४१ २
સ્
Ww
६
ar
ar
३
६
a
४
२
सूत्र
पिप
पये
२
ܗ
.
'
""
હિ
दोषाः
२४
६५
දී
६१
१७०
८१
२७९
Σε
१०४
३१
४४
G
१७०
3
१६१ | १५७ ३१६ / ३५५ | ५८ २० २० | १४ १९ | ७९५
ત્ર વિજ્ઞાનમિક્ષુ-મો જમાવ્યો. અધિતણાવનાઽપનાનëતુના નચિંતમ્। तयो मुद्रितमन्ये अधिकरणनिर्देशस्य मसाधितत्वात् तेन अधिकरणरचनाविषयक विचार मष्टसु माल्येउ कृत, पाठमेवादि विचारस्तु वासु माप्येषु कृत इति विवेक । एव च अन मायामध्ये दोन संख्याधिक्यकम इत्यम्
C
1
सकरमाप्ये २४ दोपा', श्रीकण्ठमाप्ये ८१ दोपा, निम्बार्कमाप्ये ९१ दोपा, वलममाच्ये १०३ दोपा, मास्कर ६५ रामानु ८६ શ્રીપતિ ९८ મામેવ અત્ર વોપાત, માલમત નિર્દે મતિ ।
मध्व
""
37
""
તેન
5
<1
}
"
|
तत. भास्करा

Page #282

२८०
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः )
दीनामिति यथायथं बोद्धव्यम् । एतद् एव अधिकरणरचना नियम निरपेक्ष निर्णय फलम्, नियमसापेक्षनिर्णयफलं तु एतद् ग्रन्थस्य तृतीये पादे प्रदर्शनीयम् |
इदानीं द्रष्टव्यं प्रागुक्तेषु सप्तसु विषयेपु कस्य केन सह कीदृशो नेदिष्ठो दूरस्थो वा सम्बन्धः इति ।
अधिकरण
रचना
रचनायाम्
भाष्य
નામાનિ
शं० भा०
शं० १०
श० नि०
शं० म०
शं० श्री०
शं० श्रीप
शं० व०
भा० रा०
भा०नि०
२५
२
२
११
ov ov
३
१०
२
१
११
११
भा० म०
भा० श्री०
भा० श्रीप
भा० व०
भा०वि०
भा०बल०
रा० नि०
रा० म० ७
रा० श्री०
V
सूत्र- सूत्र- सूत्र- सूत्र-
પાઠે
योगे विभागे
ग्रहणे
}
१२
१०
१२
११
w
१०
२४ २२
१९
११ ३०
रा०श्रीप० १६ २७
रा०व० ११ १२
r
W
"
१
१४
30 ov
११
m
१
सन्न | सूत्रक्रम
वर्जने विपर्यये
Y
સમષ્ટિ
૨૫
२
શ્
११
w no no
११
३
0 1 2
१०
१८
१५
२४
२६
१४
१८
६
१०
६१
२८
६८
६०
२३
1

Page #283


Page #284

२८२
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः )
अथ यदि एतेषां दोषाणा सख्यानुक्रमेण विन्यासः कृतः स्यात्, तदा-
भा० श्री० २६
१५
श० भा०
२५
भा० म०
म० श्री५०
रा०व०
म० बल०
रा० बल०
श्री५० च०
भा० रा०
रा० श्री०
६८
रा० नि० ६१
रा० श्रीप०
६०
नि० श्री० ४८
म० व०
४७
श्री० श्रीप० ४६
नि० श्रीप० ३८
३८
नि० व० रा० म० २८
नि० म० म० श्रो०
२७
२। पाठ
३। सूत्रद्वययोगे
४। सूत्रविभागे
भास्करे ६५ रामानुजे ८६ निम्बार्क ९१
33
39
२४
२४
""
२३
२२
२०
33
२०
१८
भा० नि०
श्री० चल०
भा० श्रीप०
श्रीप ०
० चल०
श्री० व०
शं० म०
शं० श्री०
भा० च० १८
भा० चल०
२६
नि० चल० १८
रा० वि०
तेन श्रीकण्ठ सर्वेभ्य. रामानुजानुगामी, तत निम्बार्क: रामानुजानुगामी, तत. श्रीपतिः રામાનુજ્ઞાનુ ામીતિ દશ્યતે । વન્-ગશિષ્ટ વોદ્ધત્યમ્ તિ ! લયપ આષાર્થીળા સમ્બનિર્ણયે एकः पन्थाः । एतेन निम्बार्क-श्रीकण्ठ- श्रीपतीना रामानुजपरभविकत्वमपि अनुमातु शक्यते । एवं च दशानाम् आचार्याणाम् एकैकस्य १। अधिकरणरचनाऽरचनयो.
अल्पसंख्यकगणान्तर्गतत्वात ખા અતિરિòસૂત્રશ્રો । શ્રૃહીતસૂત્રવર્ગને ७) सूत्रक्रमविपर्यये चेति
व० वल०
शं० व०
१५
१४
१३
१२
११
११
११
१०
१०
एतेषु सप्तसु विषयेषु कति दोषाः भवन्ति, ते च
शंकरे २४ दोषाः
श्रीकण्ठे
८१ दोषा
श्रीपतौ
९९
वल्लभे १०४ विज्ञानमिक्षौ ३१ વવેવે ४४
मध्ये १७० भवन्ति । तत्रापि दोषसंख्यायाः अल्पाधिक्यतुलनाया कृताया दृश्यते शंकरे २४ दोषाः, अपरेषा सर्वेषां दोषाधिक्यम् इति । तेन शकर. यथा व्यासमतानुसारी नापरे तथा । अतः शाकरभाष्यं यथा व्याससम्मत न तथा अन्यानि भाष्याणि भवन्ति इति अवगन्तुं शक्यते । एतच सूत्रार्थविचार विनैव अधिकसख्यक भाष्यकाराणा सम्मतिक्रमेण निरूपितम् । न तु
८
व० वि० नि०वि० ६
भा०वि० ६
६
८
म० वि०
वि०
१० वल०
श्री० वि० ४
श्रीप०वि० ३
श० श्री५० ३
शं० रा० २
जं० नि० २
"
"
22
"

Page #285

કે વિયપાસમાનો વન , ૨૮૨ મધિરૂવાનિયાવિયાણાના તત્ નિહાળતા અને કાં ત નિયમ બાવિજ્ય વિષાયામ, પિનાયો મેલી માળા વિખ્યાલમતાનુસારી તિા અક નિરૂપણે પ્રત, તપુ માપતસંતવિ, તત્ તુ ચૂદશા ચૂદી શા દક્તિ પોતધ્યમ્ | વસ્તુતતુ સત્ર વો નિર્ણય છત, સોડપિ માળાનો પાવોપનિયે ન સ ચ વિસુમતિ ૩ માયત્વે મળી 14, યત પ્રાચીનાવીનયોમો મતિયાક્યમેવ મંત્ર વિવા-માનવહત્વેન ગૃહીતમ્ ! સમાપિનો સવિઘાતિવક્કીનો સમાછીનાનાં મળે વિષયવિરોષ સમિતિયાદમેન પ્રમાણન બળીય, ન તું પ્રાચીનાનીનોર્મષ્ય સર્વમિન વિષવે તથા મવિનુભૂતિ! કવીના નિયન મીનાની દયાવા મથતિ, બતક્ત માઁ માવીનાનો મતલાપ કાવનાના” બનશરણે પા તેને યોગ્યે સમ્મતિમાઇન્સ્પેહપન્ય અન્ન અને હત. વન પ્રસ્તાનિયાય અરુ ને વ્યાપમાનિળયે સખ્ય ન્યા મેં તેને સમાવના મ્પિમાત્ર વિજ્ઞાપવિતું શાતા તેન શંકરે છે રોષ પ્રવૃતિ, માસ્પવિતીનો મતવિપિતાવ, મારે જે ૧૭ હોપ ડપસ્થાપિતા રામાનુનાવીનાં મતક્ષખ્યાત, તત્સર્વ કર્યા વાને કાપીમતદૂષણ, કવીનર પ્રમાણે વિને, તેનાએ નિર્જીવ ચયાના કૃતિ / ન કમ માબર મિથ્યાસમતાનુવર્તી વ્યાસમતસબ્રિણ વા ચેવ જ્ઞાત શક્યતે, ન તારા હોઢ્યાયા સત્યત્વમ્ મઝાન્તત્વ . તયાપિ અસિમ્પત્યા રમતવૈવ વ્યાસમતાનું
વુિં ધ્યામમતષિર્વ ા ા યાનિતયા બન્યતાનું ફ્લેવ સિધ્યતા વધારવ્યાત્માને વોવાળામુ મજ્યાપાનિય થકા શમાવત અને વિશ્વાસખતપાવાર્ય અને તિ
વાર્થ વ પાવમતિ, બનવા પાવલંત્યા અવિળાર્ય નિયખ્યતે, તd અષિગાન વાર્ય નિરૂપળીય રિ પર્વે બાય ૩૪
ત્ર વિવ જ્યવતિષને–અધિળવનાનિમાર ન પ્રયોનના પત્ત બાધીન બષિરળાર્ય, તપીના પાવા / તેને પાર્વેન (વાર્ય ને નિત્ય | બન્યોન્યાયતા
ન યુક્ત, તળ્યક્તિત્વનિવેરોન રીય નિવાર્યતા પસંદ્યપૂર્ણ ષિ કરગાર્યું નિરૂપિત તથા મસિ . બધિરૌ પવા નિષિતે સતિ તેન વાવાયૅન મા શિપિwગાર્યનિય સમ્પતિ : વિ જ સૂકાવ નિર્ધ .
પરયુતિત્યનુરોધેન સર્વાધિ ત્રાણિ ત્યર્યાણિ તિય અપાવું યુત્યર્યક્ષ નિરગનિ તિ હત્યા થાયાનિ શાળાતિના સર્વાગ સૂળિ સત્ વા વર રયા જા ત્રમતતિપાનિ તિ કૃત્વા યોગનીયાનિ ! તમયમાધ્યાયાન્તસૂત્રાળિ સમન્વય ભાષાનિ, દ્વિતીયાધ્યાયાતવામિ વિરોધોધશનિ, તૃતીયાધ્યાયામ્નસૂવાળિ સાધનપાણિ, રયા વતુર્યાધ્યાયાઃત્રા પwજાપાનિ રતિ કૃત્વા વ્યાયાનિ | સમન્વયાવય સત્ર
ત્તિ મોરબળોનિ, સામાનિ સક

Page #286

२८४ व्याससम्मत ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( २यः पादः )
अध्यायसंगतिरिति उच्यते । पादप्रतिपाद्यविषया एव पादसंगतयः । शांकरमतानुसारेण पादप्रतिपाद्यविषयाः प्रागेव प्रदर्शिता, ते एवात्र पादसंगतित्वेन ग्रहणीया । शांकरव्याख्यानस्यैव अधिकसम्मतत्वेन दोषाल्पत्वात् । तत्रापि उपलभ्यमानाना भाष्याणां मध्ये प्राचीनतमत्वमपि शाकरव्याख्यानस्य उत्कर्षसाधकम् । शाकरव्याख्यानादीना खण्डनाय प्रवृत्ताना भाष्याणा शंकरभाण्यादपि प्राचीनतर माण्यादीनाम् अप्रदर्शनात् अपकृष्टत्वम् इत्यपि अवधेयम् ।
एव च सर्वशास्त्रपारशा अलौकिक शक्तिसम्पन्नानाम् आसमुद्र-हिमाचल विश्रान्तसम्प्रदायप्रवर्त्तकानाम् अवतारकल्पानां महात्मनाम् आचार्याणाम् अनुमोदनाधिक्यम् अवलम्ब्य व्याससम्मतसूत्रार्थनिर्णय समुचित इत्येव अविसंवादिमार्गमक परिकल्प्य, शंकरसम्मतपादार्थ एव व्यासानुमोदिता पादसगतिरिति उत्पश्याम' |
इदानीं द्रष्टव्य कीदृशी सा पादसंगति अधिकरणसगतिश्च इति, यच्च संगतिद्वयम् अधिकरणार्थनिर्णयद्वारा सूत्रार्थनिर्णये तथा च व्यासमतविनिर्णये आवश्यकम् । तत्र अधिक करणसगतिरत्र बहुविधा, यथा, आक्षेपिकी संगति, उदाहरणसगतिः, प्रत्युदाहरणसंगति, प्रसर्गसंगति, एकफलत्वसंगति, दृष्टान्तसंगति, उपजीव्योपजीवकभावसंगतिः, हेतुहेतुमद्भावसंगतिरित्याद्याः । एतासा बलावल विनिर्णयद्वारा सूत्रव्याख्यानयौक्तिकत्वमपि निर्णेतव्यम् । यथा यदि केनचिद् आचार्येण अधिकरणविशेषस्य पूर्वाधिकरणेन सह सम्बन्धः क्रियते प्रसगसगत्या, तदनुसारेण अधिकरणान्तर्गतसूत्राण्यपि व्याख्यायन्ते, अन्येन तु तदेव आक्षेपसंगत्या दृष्टान्तसगल्या वा कृत स्यात्, तदा प्रसंगसगत्यनुसारिख्याख्यानात् अपव्याख्यान युक्ततरमिति भवितुम् उचितम् । प्रसंगसंगत्या. दुर्बलत्वात् । एवं च अन्यत्रापि यथासम्भवं बोद्धव्यम् । अतः अधिकरणसगतिरपि सूत्रार्थनिर्णये तथा व्यासमतविनिर्णये आवश्यकी । तथैव अधिकरणमध्येऽपि, यत्र एकाधिकानि सूत्राणि वर्त्तन्ते तत्र सूत्राणाम् अर्थनिर्द्धारणे मिथः संगतिरपि उपकारिणी भवति । तत्रापि यस्मिन् भाष्ये पूर्वसूत्रेण सह परसूत्रस्य प्रसंगसगत्या अर्थनिर्द्धारणं क्रियते, तत्र चेद् भाष्यान्तरे आक्षेपादि-संगत्या अर्थान्तर निर्दिष्ट स्थात्, तदा एतद् भाण्यान्तरव्याख्यानमेव युक्ततर भवति । यथा आनन्दमयाधिकरणे अष्टाना सूत्राणा मध्ये सप्तम यत् "कामाच्च नानुमानापेक्षा" १|१|१८ इति सूत्र, तस्य वृत्तिकृन्मतेन यद् व्याख्यान तंत्र साख्यमतखण्डनात् तत्प्रासंगिक्रम् इति उक्त दृश्यते, परन्तु भगवत्पादीयव्याख्याने तत्सूत्रार्थ. आक्षेपसंगत्या सम्बध्यते । अत अत्र भगवत्पादीयव्याख्यानस्य केवल सगतिमात्रविचारेण युक्ततरत्वं कल्पयितुं शक्यते । एव च एतादृशसगतिविचारस्य महदुपयोगित्व वर्त्तते एव ।
परन्तु एतदर्थम् अस्माभि सूत्रकृताम् अधिकरणसूत्रयो. रचनाकौशलम् अवगन्तत्यम् । यत अधिकरणारम्भयेपयो तथा अधिकरणान्तर्गतविपयमेदस्यापि न किमपि निदर्शन सूत्रमध्ये पत्रा सूत्रकृद्भिरिति प्रतीयते । विभिन्नमाप्येषु विषयेऽस्मिन् सम्यक् ऐकमत्यमपि न दृश्यत

Page #287

દ્વિતીયવાસમારોપનમ્
२८५
તપ પ્રાવ વિસ્તરેળ પ્રતિપાવિતમ્ । તોજ્ઞામિ અધુના છોડમ્બુપાય નિર્બોય, ચેન સૂત્રતાન્ સધિષ્ઠાનયો રત્નનાહોશ વિજ્ઞાયેત | નાખ્યયે સમ્મતિ મત્સૂનઋદ્ધિ ન છોડવ નિયમોનુત્ત, મૈં ચેત્રે યુર્ણ થત કાર્યનુમુક્ષુમિ પા‰ને ત્યા સમાતા નિëતુ ન શયખેત ફ્તિ સૂત્રસ્તામારાય સમ્મવેત્ । ત નૂન મિપિ નિર્શનનું અધિપત્રરસનાર્ય પ્રત્રમેવ સૂર્તિ
I
પર્યં તિષિત્ સાધારળનિયમાં સતિવદ્રા અામિ પૂર્ણસ્મિન્ પાળ્યે વિશેષ નિયમાતુ સંહીષ્યન્તે કૃતિ સંઐય પ્રતિજ્ઞાતમવિ। અોડ્યુના બસ્માર્કામ અપિળતત્વના શછે વિરોનિયમા ભાવિળીયા તૃતીયાવે। તૈધ નિયનિવૃદ્ધે પિતળખનારષનાન્ય કોપાવોથી નિપ્યંતવ્યો નિયનિપનિર્મયાન સદ્ નિયમસાપક્ષનિર્ષીય યિવેખિતે ત્તિ યસ્ય પક્ષે વોપા ́તા મવેત્ સવ પક્ષ સમીપીન થ્યાસમતસમ્મતર પડ્યેવું જાયન્તુ શક્યમ્। સુત્રાળાં ચાદરવાક્ષરત્વે મીરાર્યત્વે તથા અસ્પષ્ટત્વ હૈં મતીયતે, તેના નિસન્દ્રિયતા બાસમતનિષા નિત હુરમેવ, અથ પિમ્ બકમ્ભવમેવ । વિમિસાષાોગો માધ્યત્વના નૈમુખ્ય યુòિરિયાધાવિય ન્ન થયા બસ્તુનીયે સંચૈવ નરનેયે હૈં । મત્ત સમતનિષ્ટત્વનિરૂપણમેય સત્ર પ્રયતામહે કૃતિ યાયત । સૂકાર્યવિચારાવિ વિના બુષિતળરખનારષના વિષાર જયં બાસમતનિર્ષાયોપયોગીતિ અને વક્ષ્યન્તે ।
કૃત્તિ શ્રીનિધનનન્તપુરી-ચિરવિતે વ્યાલક્ષમત-બાસૂત્ર-માનિŪયે દ્વિતીય પાવન ।
કૃત્તિ પ્રથમો માળ |

Page #288


Page #289

શ્રય દિતીયો મા:

Page #290


Page #291

अथ तृतीयः पादः ।
अधिकमम्मत नियमानुसारेण निर्णय ।
1
भगवद्यामविरचितवद्मभूनमन्यम्य तनुमोदितमनार्यनिर्णयाच श्रुति ॥ खाध्यायपात्र) पिकरगादीनां विभागपूर्वक संगतिनिगम एक मुम्यं प्रयोजनं भवति । वस्तुतस्तु सा संगति तथा अधि+रम विभाग मयेक भाष्यम्य मायेण पृथक पृथकू दयते । अत ता धिकरण - નૈતિકૃતિ-નિĀષોન બામાનુમતિભૂતાત્પર્થનિર્ણયાર્યક્ ખારી તદ્દનુમોદ્રિત માર્યે નિષ્ણેયમ્ । तदर्थम् इ-नीम् अम्मा+म् अधि रणरचनाया सूनरचनायाश्च विशेषनियमनिचय प्रणीय । यत सूनरचनाओं तथा अधिकरणरेचनायामेव व्याममतम्य वैशिष्ट्यम । । यथा सम्मनति, न तथा सूत्रार्थविचारे मयितुम् अर्हति सूत्रार्थम्य श्रुत्यर्थाधीनत्वात् । श्रुत्प नुमाय्य सूत्रार्थ परणीय मत न्यर्थनिर्णयार्यमेव नमन्ध रचित भगवता व्यासदेवेन इनि हि सर्वानिमग्मतम् । अतो न मूत्रार्थमध्ये ग्यासमवेधिन्यं माचुर्येण पूर्णतया या वर्तते, परन्तु सूत्रापि रणरचनाश्रमे तन । तेन यदि सूत्राधिकरणरचनानियमनिषा विनिर्णीता स्सु, तदा याममग्मनणधमूत्रमाप्यनिर्णयमयाम अम्माकं कथचित सफलता मामुयात । यत तेथ नियम अत्र चिभिमाप्या दोषानिये ते तेषां तमतयानुमोन्तिम् इति फयचित निर्णेतुं क्यम् । अत अत्र अधिकरणरचनानियमा निरूपणीया सर्वादी । तत्र काढा सामान्य नियमा प्रथमपादे मनिषद्धा, पतन्यं तेऽपि अत्र स्मर्तस्या । तेपाम अयनेनैव एते विशेषनियमा अधि + मम्मत्या महलनीया । ततश्च मधमत नितिनियमा पश्चाद् येन यत्र लड्ि प्यन्ते तत्र तस्य सोपेण भवितव्यम् इत्येव मन्तव्यम् । अथ यदि एतादृसल हुने अधिक सम्मतिरेच पुन आपत – अधिक आचार्या यदि पूर्व निप्पननियमविरोधिन स्यु, तया ततोऽपि विशेषनियमनकलनेन पूर्वनियमरक्षणं कर्तव्यं, न तु माहूनिप्पलम्य नियमस्य समहणे विफपनं या समुचितं भवेत् । अत्र चेट विशेषतर नियमर्स फल्नम असम्मवि, तदा ते एव अधिकસૈન્યા બાત્રાચ્યા કૂપળીયા, વ્યાસમવિષ્ટાત્ । નાત્ર સૈાષિવયેન પૂર્વનિયમનિષ્પન્નસ્ય फलम्य अन्यया करणीयम्, अथवा अधिक संख्यकानाम् आचार्याणामपि दोपकल्पनं न अमंगत मनिष्यति । एवं च अधिकरणरचनानियमानाम् अनुमरणाननुमरणाम्यो माप्याणां दोषगुणविनिर्णय अत्र प्रस्तूयते । पूर्वस्मिन् पादे पताहरानियमनिरपेक्षरिव अस्माभि संख्याधिक्यसम्मतिरेय माप्या दोनगुणनिर्गायकस्येन परिकल्पिता, अत्र तु तृतीये पाढे अधिकसम्मत नियमसापेक्षैममामि मान्याणी दोपगुण निर्णय करिष्यते । अयमेव अत्र ममेद । तेन प्रत्येकम् अधिकरण पृथकृतमा अवलम् सन्तर्गतसूत्राणि एकत्रीकृत्य भाप्याण 'परीक्षणम् आरम्यते ।
1

Page #292

વ્યસિસમ્મત-ન્નાત્ર માનિાયક
GT સમન્વયનામ-પ્રથમાધ્યાયે પ્રથમા, प्रथमं जिज्ञासाधिकरणम् ।
અત્ર પ્રથમ નિજ્ઞાસાધિકરણમ્ । તત્ર—“અથાતો નિજ્ઞાસા” 11? કૃતિ ન સૂત્રંબ તદ્ અધિકરણ રવિતમ્ । અત્ર સર્વે માધ્વારાં અમિન્નમતાવમ્બિન। સૂત્રસ્થનિજ્ઞાસાપવમ્ - શ્રિત્ય સર્વસમ્મત્યા ધૃતસ્ય “નિજ્ઞાસાધિષ્ઠરળ” નામ । વ સૂત્રપવસાહાએન ધિર૫-નામ-બ-રીતિરિય પ્રાયેળ સર્વે આપાયૅ સર્વત્ર અનુૠતેતિ દશ્યતે। યત્ર ઋષિત્ ધૃતસ્ય અન્યથારૂં મવિતિ, તંત્ર તંત્ર તદ્ઘ પ્રર્શનીયમ્ અામિ । તત્ર પ્રાયેળ અધિરળપ્રતિપાદ્યવિષયાનુસારેણ અધિરળનામ,નર્દેગ. ઊરેક્ષ્યતે ! પરન્તુ અધિરળપ્રતિપાવિષયનિર્દેશે વિપ્રતિકૃત્તિ-સંવ્યપત્તઃ પ્રતિપાદ્યવિષયાનુસારે રુધિરળ-નામ-નિર્દેશ-ધરણં સર્વત્ર નાધિ. સમાશ્રિતમ્ તિ । અધિરારમ્ભસૂત્રબહેન ધિરણ-નામ-નિર્દેગરણ્યમ્ ત્લેવ સમ્માન્યતે । ગત ધિરળનામનિર્દેશે અયમેળો નિયમ યિતુ રાજ્યતે, ચત્ “સૂત્રાન્તતંતપવાનુસારેણ અધિરણ-નામ-રણં સમ્પાદનીયમ્” ઇતિ । અત ફ્લેવ અત્ર ફ્ળો વિશેષનિયમો મવતુ । કૃતિ પ્રથમો વિશેષ નિયમઃ ।
તર્તધ્ધ અત્ર ગ્રન્થાધ્યાયપાવાનામ્ બરમ્ભ । અત્ર પ્રથમસૂત્રેળ સર્વસમ્મા ધરારમ્ભકર્મનાતા વ્યાપારમેં વ્યાપ્યસ્યાપિ તથીવર્ગનાત્ અપર જો નિયમઃ અત્ર તું શયતે, ય—
બાયપાનાનામ્ આરમ્ભે ધિરબારમઁ નિયમેન રળીય.” । તેનાયમ્ ત્ર દ્વિતીયો વિશેનિયમ મવતુ । તેન યતુ વતુર્થસામાન્યનિયમ.--સૂત્રમધ્યે ઉદ્દેશ્યતયા વિધેયતયા વા નિરાાિક્ષધર્માન્ત-સત્ત્વમ્ બુધિરબારમેંનૂત્તમ્” ઇતિ, ભૂમિાષાને પ્રતિ, તસ્ય નાત્ર પયોગિતા । તસ્ય પદ્ધિતીયનિયમન્યાવ્યાત્ । વ્રતો “નિનાસા” કૃતિ ગ્રંથમાન્તય અત્ર ધિગારમ્મતૃષત્વ જ્ઞ વ્યતિમ્ । નિયમોથર્ પામથે યોગ્ય. । દ્વિતીયવિશેષ-નિયમ-હેન્ન પાદરÈત્ર યમાન્તપદ્દામવેડને અધિષ્ઠરનામ નાય.-- રવિ માન્ આયાતન | થા “મયંત્ર પ્રસિદ્ઘોષનેબાત” ારા? ઇત્યત્ર અધિરબારમાં દચ્યતે, પ્રથમાન્તનમાવેઽપ । તેન ઔયત્રંથમાન્તયદ્રસ્થાપિ ગધિરાÆત્તમ્ તિ વિજ્ઞેયમ્ । પશ્ચમસામાન્યનિયમોપિ બન્ન ન પ્રયોત્સવ્ય | તેન બત્ર “તનું ત્ર”તિ પ્રથમાન્તસ્ય અધ્યાતૅવ્યત્વેઽપિ તનાદેવ ન બમ્ય અધિરણારમ્મત્વ, વિન્તુ પાદ્વારમાદેવ અન્ય ધિક્કરળારમ્મત્વમ તિ વોનૃત્યમ્ । તિ દ્વિતીય વિશેષ નિયમ
'
નંતબ્ધ પતનમામાન્ય-નિયમ-વરેન ધિામમાપ્તિ-ર્વનિયમોપિ વિષ્ઠતું થયત । ૫ ૬ ' યાવસે ધિકરણો મન-વૈદિગ-ધમાન્તર્થાટત નૃત્રં પુનરુપમ્યતે, તાવનું આરપાધિવરણમ મમમમ" તિ । તેનાય તૃતીયા વિશેનિયમો વિનુમ્ તિ ! અનેન યંત્ર “ધાતો - ઝિમાં" તિ જનેર મૃત્રણ વેલાં પનીયમ | યતા જ્ઞન્માન્ય યત" કાર દૃતિ દ્વિતીય

Page #293

तुताय पाद द्विताय जन्माधिकरणम्
सूत्रे "जन्मादि" इति निरपेक्षमयमा तपदसत्पात् पृयगधिकरणाम समुचित । अत “अथातो
जिनासा" इति एयेन सूत्रेण प्रथम जिमासापिकरण समासम् इति पोद्धव्यम् । इति तृतीय विरोप नियम ।
आचार्याणा मतभेदेन सूत्रार्थमान अधिक रणायवेप्यपि मतभेद सजात । स तु तद् माप्येम्य अवगन्तव्य । तत्र सर्वमाप्याराणा एतेन सूत्रेण तदधिकरणरचायाम ऐमत्यात् न कस्यापि अग्र कश्चित् टोप इति योद्धव्यम् ।१।१।१
द्विवीय जमाधिकरणम् । जन्माघस्य यत" १११।२ इति द्वितीय स्यम् । अस्य 'जन्माति-पात् अस्य 'जन्मापपिरण” नाम | १४भभाप्यमतेन "ज भायम्य यत गायोनिपात्इत्येव द्वितीय सूत्रम् । अन्येया सपा मतेन ' भन्माचम्य यत" इति द्वितीय सूत्रम्, ततश्च "शालयोनित्वात्" इत्येचं हती सूत्रम् । तभापि सर्वेरेव आचार्य अत्र द्वितीयम् अधिकरण रचितम् । अत्र "जन्मादि" इति प्रथमान्तपदा तथा “तद् मम" इति प्रथमा तपदाच्याहाराध अधिकरणारग्भः परणीय, चतुर्थ-पंचम-मामान्म-नियमाम्याम् । अत्र अरिकरणरचना पतसामान्यनियमद्वयनैव सच्छिते । मत- चतुर्थ सामान्य नियमो द्रष्टव्य । अधिरण-समातिस्तु शायोनित्वात" इति परसूत्र 'सर्वन नम' इति प्रथमा तपाध्याहारस्य आप.मय त्वत् तेन च तग्य पृयाधिकरणत्वात् फ्रुपनीया । अध्यात मयमा तफ्टकोन तस्य अधिकरणारमणीयत्वात् । ५ञ्चम सामा यनियमो द्रष्टव्य । વાતાર્યમિત્તાની નવાનામ્ બનાળાનું મતે “શાશ્વયોનિત્યાત” તિ સૂત્રણ હૃતીયમ્ અધિકારણે रचितम् । तेन अधिकसल्यकाचार्यमतविरोधात् तथा सर्वसम्मतनियमविरोधाच वसमाचार्यमतम् अत्र मदोपमिति मन्तम्पम् । तथापि सूत्रद्वयकीकरणात् तमते तृतीयपूने पृथव तया मध्याहारम्य अनावस्यकत्वात् , अन्येपाम् आचार्याणाम् मते तस्य आवश्यक्त्वात् , ममतस्य वर्ष यरुपनीय । परन्तु पतत्सूत्रदयस्य स्पटाविचारेण तथा विपश्रुतिमेदेन च पतयो यस्त्वं सगतम् इति मन्तव्यम् । एतत्तु अने तृतीयाधिकरणविचारमस यकीमविप्यति । तेन पल+ माप्यम् अयम् अकर्ष लक्षुता प्रयाति । इदानीम् अस्य अधिकरणावयपातिक विचार्यम् ---
अत्र केचित् 'जन्म आधस्य यत" इति च्छेदम् ५च्छन्ति । तन्न सम्यक् । मनादिસારે બાથત્વે નાસ્તિ સંસારસ સાવિત્વે ત્રણ વર્ષનૈશૃંખોષાપત્તિવાસ્યાન્તયાविपकल्पने आदित्यस्य लाक्षणि+त्यापति, मायस्य जन्ममात्रफयने स्थितिमगयोधनाय उपलक्षण पतव्य मपति । यतो वा इमानि” इति विपती च ममितिल्यानाम् उलेखो यते । तेन “भन्मादि" इति आदि-पदेन स्थितिमायो ग्रहणं स्वारसिकमेव । ततम्य आयस्म जन्मपोषिका श्रुति अत्र विपक्त्वेन न केनापि परिगृहीता इति । अत ५ताशकारणफूटा अवस्य जन्म इत्येवम्

Page #294

વ્યાસસમ્મત-બ્રહાસૂત્રમાનિર્ણયઃ
અર્થરાં ન સંગતમ્ । તતેશ્ર્વ બાદ્યય નન્મદેતુત્વ ાર્ય બળૉપિ સત્ત્વાત્ સર્વારણ-ારળ-ધઘેન થાળ: અત્ર ન નિજ્ઞાસ્યત્વમ્ બાપવતે । બત ફેદશી વ્યાવ્યા નાવરણીયેતિ મામદે । શારાવષિ પ્રાત્રીનતરસ્ય વ્યાવ્યાનસ્ય અમારીતત્ત્વાશ્વ ! અંત. તાદશીવ્યાપ્યા નરમળીયા પતિ । તથાપિ અધિરળરવનાઃ નાત્ર સ્થાપિ ોવિદ્દોષઃ સંનાતઃ ।
४
तृतीयं शास्त्रयोनित्वाधिकरणम् ।
“
“શાશ્ત્રયોનિાત્” ।।૨ કૃતિ તૃતીયં સૂત્રમ્ । અસ્ય શાસ્રયોનિત્વ-પાત્ બક્ષ્ય “શાનયોનિત્વાધિર” નામ । વછમિન્નાના નવાનામ્ આનાએળામ્ મતે તેના તૃતીયસૂત્રે તૃતીયમ્ અધિરણં સમ્મતમ્ । વમમતેન પતત સૂત્રં “નન્માવસ્ય ચત” કૃતિ દ્વિતીયસૂત્રસ્ય શેખવરોષમાત્રમ્ । અતઃ તન્મતેન પતતંત્રસ્ય અધિવરબારમ્ભવમ્ બસંતમ્ । પરન્તુ તઈ નિત્યમ્ । “ચાયોનિસ્ત્વાર્” પતિ તાત્રય હેતુનોધારપાત્ અન્વયાનુરોધાત્ દ્દે વિધેયરૂપત્ત્વન પ્રથમાન્તપ ધ્યાહાર: બત્ર પ્રથમત વ પેક્ષિતઃ । તેન “તર્ મા સર્વજ્ઞ” ત્યેવં પ્રથમાન્તપદ્માનિ અત્ર અય્યાહર્તવ્યાનિ તિ વ્યંતે । તેન અધ્યાતાપ્રથમાન્તવરુન અસ્ય ધિર૫ારમત્ત્વ સા∞તે । ધૃતષિ પશ્ચમસામાન્યનિયમનિષબતાવે વર્ણિતમેવ । તવયૅ પશ્ચમ. સામાન્ય નિયમો દ્રવ્યઃ ।
વાની દ્રષ્ટથ્થું વમમતેન તંદ્ભૂત્રયસ્ય ઝીળસંપતર્ બાતમ્। તંત્ર “શાયોનિત્યાત્” જ્યેતતસૂત્રસ્ય હેતુરૂષત્વાત બન્વયાનુરોધાત્ બાક્ષાનિવૃત્તયે ૬ દ્રવિધેયવોધ પદ્મથષ આવશ્યમ્ । તદતે સૂત્રાર્થ. મૈં સમ્ભવતિ । તતÆ દ્વિતીયસુત્રીયવિધેયાત્ બસ્ય વિધેયમેનાત પૃથં સુત્રત્વમેવ સંગતમ્ । બતો યુપિ પર્તય પૃથકત્રત્વ સર્જિતમેવ । તતથ્ય નશાનાર્ બાષાોળા મધ્યે નવાનામ્ પેમસ્યાત્ પૃથ′′ત્રત્વમેવ અસ્ય સમર્થયિતવ્યં મતિ । અતીવ્ર વિરોર્ષાનયમ સંનીય । સજ્જ ત્યમ્ ઉદ્દેશ્યવિષયાન્યતરમેવાવ્ અધિરખમેરેન સૂત્રમે સાધીયાન્ । fથવા વૃધિરળાવચવમેવોધનાત્ વિધેયમેનાનૢ વા સૂત્રમેવ યુ' । ર્જિવા અવયવવિરોષણ્ય વૈશિષ્ટયસાધનાત્ સૂત્રમેવ. રળીય· । અત્ર વિષેયમેતેન રુધિરમેđાત્ સૂત્રમેટ યુ । તેન વછમમાધ્યસ્ય અત્ર ોષ વ પનીય । કૃતિ નતુર્ય
વિશેષ નિયમઃ ।
તતÆ અત્ર નિમ્નામતેષ સહ વિરોધો દશ્યતે। શંર્ ગાર-રામાનુન-મધ્વ-શ્રી૰શ્રીપતિ-ત્રણમ-વિજ્ઞાર્નોમક્ષુ વઢેવ-અમુલા માવ્યારાઃ સર્વે નૈવ સૂત્રેબ ત્ર અધિશ્વર ં રવિતવન્ત, નિમ્ના માધ્યે તુ “તત્તુ સમન્વયાત્” ઇતિ પરવત્તિસૂત્રપિ તવધિરળાન્તર્યંત શ્રૃતમ્ । “તંત્તુ સમન્વયાત” કૃતિ -નૈવ સૂત્રળ નિમ્ના નાય્યમિત્ર. સર્વે આવાગ્યે. મેન ધિર ં રનિતમ્ । તસ્ય અન્યથાવરોન નિમ્બાર્જમાવ્યઐવ તેન જોષસ્પર્ગે સન્નાત’——તિ યિતું શયતે

Page #295

तृतीयः पादः चतुर्थ सम वयाधिकरणम् "तत् तु समन्वयात्' इत्यत्र तत्' इति प्रथमा तपतसत्त्वाद् अस्य पृथग् अधिपरणत्व मगतमेव । तेन प शारयोनित्याधिप रपरय एपे नय सूत्रेण समाप्तिरपि सचिता भवति ।
ततश्च शाफरमायानुारे एतस्य शाखयोनित्याधिकरणस्य वर्णय द्वयं दृश्यते । नतत अन्येन पनापि मापारण एतम् । तेनाऽत्र शांकरभाष्ये झोप शक्यते फश्चित । पर तु तन्न दोपत्येन परिगणना यापन शकिरापि प्राचीनतरमाप्यपरेन समर्थित स्यात् । फो जानाति सूत्र कृमगपत "तपिरणस्य वर्णपद्वय नाभितमिति । अतोऽत्र शां५२माप्ये लो५५९ना न मगता। सूत्राणा महसूचनम् अकाराय इति मयते सुधीभि बहुमिः । एव च अत्र कमनिम्बामप्पयो दोप चित इति । ११३
चतुर्थ समन्वयाधिकरणम् । ___"तसु समन्वयात्।। इति चतुर्थ सूतम् । अस्य "समन्वय"-4]त् अस्य समन्वय धिकरण नाम । 'तत्" इति प्रममा-ताद् अत्र अधिरणाम निम्मा मिन्ने सर्व आचार्य कृतः । निम्मामाप्ये एतत् सूत्रं शायोनियाधिकरणान्तर्गत पृतम् । अतः तत्र निम्बार्क मतेन मयमा-त पद-पति-सामान्य-नियम-सपने मवति । तेन इदम् अन्न तस्य दोपाय एव ।
न च अत्र 'तु- अधिररणरचनाया भयमान्त पद-परित-सामान्य-नियमान्तगतनिरपेक्षत्वस्य व्यापाता , तेन च प्रथमान्त तत"५५स्य साकोसत्यतिपादनात् सूनस्य एतस्य अधिकरणामम् असंगतम् इति वाच्यम् । आशक्तिपूर्वपक्षीयविधेयम्म पूर्वाधिरणमतिपाचत पृथग् विपकत्वान् । पूर्वाधिकरणस्य विधेयन्तु “म महत्व प्रमाणपत्वं च, न तु ससाबसमन्वितन्य विधेयम् । अत अधिकरणापयवमेत यथा सूत्रों, कस्य तथा विधेयभेदात अधिरपमेदोऽपि परणीम, पतुषिोपनियमात । अत एतत्सत्रण पृथगाधिरणरचनं मुमगतमेव । तेन निम्माभ्यास्थानम् अधिरचनानियमविरुदमिति सिदधति । न पल नियमविरम, परन्तु मतानाम् आपार्माणाम् अपि विरोधि । यत्र तु "तु'-शब्देन भयमान्तसम्म अधिकरणार-मप यातम् , तत् अग्रे प्रशियिप्यते । अतोऽत्र एक निम्बार्कभाप्यमेव दोफातम् इति पल्पयितु संक्यते । परसूत्रे पृथगधिकरणार मात् पतसूत्रान्तम् एतत अधिकरणम् । पतच मर्माचार्यमामतम् । __मी शांकरमाचे वर्णकद्वय यति । नान्दै फेरपि एतत् समाचरितम् इत्यपि दृश्यते । रहम्य तु मुधीभियिनेयम् । तथाहि सांकरमतेन फर्मा सह यथा जातोपासनमो मेट तया ज्ञानेन सह उपासनस्यापि भेट स्वीक्रियते । मतान्तरे तु नैतत् अंगीबियते । अत प्रथमवर्णकन कर्मणि श्रुतितात्पर्यत्व निरस्म दितीय तन ज्ञानस्यैव तत् मशितम् इति दिक ११११५
पचमम् इयत्यधिकरणम्। । । मा “मतेनाशनम्' १५ तिम्बाम “ईक्षति-पदात् अस्म ईक्षत्यधिकरण नाम ।

Page #296

व्याससम्मत ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः બસ્મિન પદ્મમાધિરણે શાર-માસ્વર-મદ્ઘ-વર્લ્ડમ-વિજ્ઞાનમિચ્છુ-૨૦વર્તન સત સૂત્રાણ, રામાનુનનિખ્યા શીષ્ટ-શ્રીપતિ મન તુ અષ્ટ સૂત્રાણિ પરિપૃહીતાનિ “પ્રતિવિરોધા” ત્તિ છે સૂત્રે રામાનુનાહિંમતન અતિરિક્ત હીતમ્ તનુ શાવર-માવા-માધ્યદ્રયમથે થવિત સ્વપરવર્ણનીયમાખ્યારાત્મળ દસ્યતે તત્ યથા
સત્ર શરમાખ્ય–“ર-રાઃ પ્રતિજ્ઞાવિરોધાન્યુય-પ્રદર્શનાર્થ સત્યપિ યવનને પ્રતિજ્ઞાવિરોધ પ્રસન્થતા જાળ-વિજ્ઞાનાદ્ધિ સર્વ વિજ્ઞાતમ્ રૂતિ કતિરાતમ્ | ‘રત ત રાખ્યું
શત્ર મારમાધ્યમૂ“ગત. છવ્વવાળ્યું વેતન વા ફતિ નિશ્ચીતે, પ્રતિવિરોધાવા ‘કત તમ્ મારા બાફ્સ એન અથુત કૃતં મતિ, અમર્ત મત, વિજ્ઞાત વિજ્ઞાત” ફિતિ . .
શાશનમાખ્યતપૂર્વતનમાખ્યાવીના પ્રમાણ વિના સૂત્રત્વેન બારા બળે સ્વપદ્રવર્ણન ૨ માધ્યક્ષળત્યાત , તથા હિં–
“સૂત્રર્થે પતાવાય પદૈઃ સૂત્રાનુલારિમિ
સ્વપાનિ જ વર્ખતે માખ્ય માવિત વિવું. ” ફતિ વવનાત્, તંત્રય શર-માસ્ત્ર-માધ્યાત્વિજ્યને નાસંત !
તાનિ અણસૂત્રણ ચાશ ફેંક્ષતેનાત્મ્ શાક
B પ્રતિજ્ઞાવિરોધાત્ શશીટ () રા ગળચેન્નાત્મશબ્દાત્ શબ્દ | દર સ્વાધ્યાત્ શe. રા તંન્નિષ્ઠી મોક્ષપોશાત શ૭ | | અતિસામાન્યાત ? - કહેવત્વવિવના શા૮
{ ૮ શ્રુતત્વવ ?? મત્ર (૨) “ક્ષતેનામ” શાક ત્યત્ર “ગન્મ હતિ ઘઉમાન્તપન - દરબારમસંચ્છિત વતુર્થસામાન્ય નિયમો દ્રવ્ય. અત્ર સર્વેલાનું પ્રત્યે જ
(૨) “ૌત્રિાત્માના” શબ્દ ફૂલ્યત્ર બળ હતિ પ્રમાન્તપદ્ધસત્વેડપિ નાપિ ધિરનાર છત, મતોન્ન પ વિરોષનિયમઃ વરણીયઃ સ ટ્રસ્થમ્ મત “થ ચરિ સૂત્રમળે “તું” “” “તિ ચેન્ન” ત્યાતિપદ્ધસત્વ તેવા વિવરમાં નારમ્મણીય ક્રતિ ગ્રેડપિ બાળ વમેવ દયતા તો યત્ર વ્યમિનારાં મત, તંત્ર વિરોષનિયમન સા નિવર્તનીયા | પતેન ધિરગારમેઝર્વ નિષિદ્ધ તિ ગ્નિમવિરોષનિયમ |
(૨) તનિgય મોક્ષો પહેરાત II૭ સત્ર ગ્રંથમાન્તપા માવાન્ નાત્ર ધારણા રળીય અન્ન સર્વષાણ ઉમટ્ય દયતે ! અન્યથાર્થ રવિય-વોલા-ગીમાન્ત-પતજી

Page #297

वृतीयः पाद ५४म् आनन्दमयाधिकरम् । आवश्यकऽपि सूत्रार्धम्य साकाक्षायस्पात् नास्य अधिकरणार मयत्वं पल्पनीयम् , एतदर्थ चतुर्धसामान्यनियमो द्रष्टव्य ।
(१) "हेपत्यावचनाय १२११८ पत-पिताम् । च-कारात् स्वाकाक्षत्वमपि । अत नाधिकरणाम । चतुर्थसामान्यनियमात पविपनियमाच। ५४विपनियमस्तु १।१।१५" परस्त्र द्रष्टव्य ।
(५) “प्रतिमाविरोधान्' १।१।० इति "तापि तथा । परन्तु पट्स माव्येषु न एतत् गृहीतम् । समेतत् ॥रमाप्याराविरोप येति प्रतिमाति ।
(६) 'म्याप्पया १११२ मपि पूर्वपत । प्रथमान्तपमापात पतुर्यसामा-4नियमात च नाम्य अधिभरपामयम्।
(७) गतिसामान्या" ११० तापि तथैव । चतुर्थमामा-यनियमात् ।
(८) श्रुतत्वार्थ ११११ प्रथमान्तपनामायात, तन्याहारेऽपि च-कारात् साकाक्षत्वम्, अननपिपूर्ववत् । चतुर्यसामान्पनिपमान् पष्ठविरोपनियमाचा ततधरत परम् “मानन्दमयोऽम्यामात" इति सूत्रेण अधिकरणारमात् भीष अधिकरणसमाप्ति संगतव । तेन अधिकरणरचनायाम् अब न म्यापि दोष इति गम्गते ।
पठम् आनन्दमपाधिकरणम् । अत्र “आनन्दमयोऽम्पासात्' ११।१२ इति सूत्रम्य "आनन्दमय"-पत् अम्य "भानममाधिकरण नाम । अस्मिन् अधिकरणे फेवल श्रीप्यचाय विहाय सप्त आचार्या अष्टनाणि गृहीतवन्त । श्रीकण्यचार्येण तदपिरणे द्विघा विम कृत, यथा-प्रयमचतुर्मि सूत्र एकम् अधिकरणम् , अन्तिमचतुर्भि सूत्र अपरम् अधिकरणम् । तानि च अष्ट सूत्राणि यथा१ आनमयोऽभ्यामात १९१२ ५। नेतरोऽनुपपचे १२१६ । विकारशदानेति चेन्न प्राचुर्यात् ॥१।१३ ६। मेदव्यपदेशाच १।१११७ ३॥ तदेतुस्यपदेशाय १।११५ । ७ कामाच नानुमानापेक्षा १११।१८ मानवणिकमेव च गीयते १२१११५ । ८ अस्मिनस्य च तपोग शास्ति । १।११९
अत्र ( १ )“आनन्दमयोऽभ्यासात्" १।१।१२ इति सूत्रे “मानन्दमय" इति प्रथमान्त पात् अनेनैव अधिकरणासम्म ममुचित । अत्र सर्वपाम् ऐकमत्य च पश्यते । एतदर्य चतुर्य મામાન્ય નિયમો દ્રષ્ટબ !
(२) 'विकारशदानेति चेन्न प्राचुर्यात् १।१।१३ अत्र सूत्रमध्ये अन्वयार्थम् स्यचित् प्रममा-तफ्टम्म अन्याहारेऽपि 'इति चेन्न" इति पात्नाम्य अधिकरणमफत्पम् । एतदर्थ पञ्चमविशपनियमो द्रष्टय ।
-

Page #298

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (३) “ततव्यपदेशाच” १।१।१४ अस्य प्रथमान्तपदाभावात् नाविकरणाम्भकत्वम् । च-कारात् अध्याहारे कृतेऽपि “तत्"-२०देन साकाक्षत्वात् न तस्य विभिन्नविधेययोधकत्वम् । अतो नास्थापि अधिकरणारम्मकत्वम् । चतुर्थसामान्य नियम. तथा पष्ठविशेषनियमोऽत्र द्रष्टव्यः ।
( ४ ) “मा-वणिकमेव च गीयते १।१।१५ अत्र “मान्त्रवर्णिकम्” इति पदस्य प्रथमान्तत्वेऽपि उद्देश्यविधेयामेदाद् अस्य नाधिकरणामकत्वम् इति । सर्वपु भाष्येषु एवमेव दृश्यते । न च च-कारस्य समुच्चायकार्यकत्वात् उद्देश्यविवेययोः मध्ये अनुक्तसन्निवेश शंक्या, तत्य हेतुसमुचायकार्थकत्वात् । अतः अत्र कस्यचित् विशपनियमस्य प्रयोजनं, येन एताशस्थले सूत्राणाम् आकारमानदर्शनेन तेषाम् अधिकरणारम्भकत्वं वार्यत । स च नियमः इत्यम् भवेत् "चकरादिपदयोगात् अध्याहृतस्य अनध्याहृतस्य वा प्रथमान्तपदस्य सापेक्षत्वे सिद्धे नाधिकरणारम्भकत्वम्" इति। एतेन अत्र प्रथमान्तपदसत्त्वेऽपि अस्य अधिकरणारम्भकत्व व्याहतम् । अथ तु चतुर्थसामान्यनियमस्य प्रतिप्रसवः । इति षष्ठ. विशेष नियम. ।
(५) “नेतरोऽनुपपत्तेः” १।१।१६ अत्र “इतरः” इति प्रथमान्तपदसत्पात् अस्य अधिकरणामकरवं युक्त, तथापि "इतर"-शब्दस्य स्वरूपत ५५ सापेक्षत्वार्यकत्वात् तन्न युक्तम् । एतेन चतुर्थसामान्यमियमोक्तनिरपेक्षत्वार्थस्य व्याधातो भवति । श्रीकण्ठाचार्यस्तु एतेन पृथग् अधिकरणं रचयाचकार । तन्न सम्यक् । अधिकसम्मतेरमावात् , "इतर"-दस्य सापेक्षत्ववोधकरन युक्तयननुकूलत्वाच । तथा च अपर एको नियमोऽत्र आवश्यकः । यथा-"इतरादिशब्दवत् स्वरूपत. सापेक्षत्वार्थकप्रथमान्तपदस्य न अधिकरणार मकरवम्” इति । अयमपि चतुर्थसामान्यनियमस्य प्रतिप्रसव । इति सप्तमः विशेष. नियमः ।
(६) “भेदव्यपदेशाच” १।१।१७. अत्र प्रथमान्तपदामापात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । प्रथमान्तपदाध्याहारे कृतेऽपि च-कारात् साकाक्षत्वविधानात् तथैव चतुर्थसामान्यनियमात् षष्ठविशेषनियमाच्च न तत्।
(७) “कामाच नानुमानापेक्षा" १।१।१८ अत्र “अनुमानापेक्षा” इति प्रथमान्तपदसत्त्वेऽपि नास्य पृथग अधिकरणार मकरवम्, एतच्च सर्वसम्मतमेव । “कामाच्च” इत्यत्र 'च'-शब्दयोगात् साकाक्षत्वविधानात् तन्निषेध, षष्ठविशेषनियमाच ।
(८) "अस्मिन्नस्य च तद्योग शास्ति' - २।२।१९ अत्र प्रथमान्तपदाभावात् न पृथगधिकरणारम्भः । च-कारात् तदध्याहारेऽपि साकाक्षत्वात् तनिषेध । १४विशेषनियमात् । परसूत्रे पृथग् अधिकरणार-मणात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिश्च सुसंगता इति ।
शाकरमाप्य अत्रापि वर्णकद्वयं दृश्यते । तत्र शाकरमाव्यटीकात. अवगम्यते-वृत्तिकारमतमेव प्रथमवर्णके एकदेशिमतत्वेन विवृतम् । स्वमतं च द्वितीये पर्णितम् इति ।

Page #299

तृतीयपादा-सप्तमम् अन्तरधिारणम् । प-योध्ययनानुमारि-भरकर-रामानुमानिमि सर्व वृत्तिकाम मत पापान गृहीतम् । एवं च सर्वत्र इतिभरमतामेव प्रथमपर्णकमतिपाचम् मतम् । पतिकारोऽपि एफ "काधिको या इति तु मुधिभि-विमाध्यम् । शरस्य गुपिय गाटपासाम्प्रदायिक वन मारल्यान्यानं गोपा] नुमोदितमिति पयितु मयते । अयं च प्रतिकार श्रोधायनो पा उपवो या तन निर्गतुं शक्यते । आपातत यान्ति प्रमाणानि पानि तेभ्य तयो भेद ण्व प्रतिमाति इति । घोपायनानुगत-रामानुजन्यायानात ८५५ नुगत-भार याम्यानम्य मेदात, रामानुजन भारत मतम्य मना। अत ती मिन्नी पवेति मन्यते । आता तावत । अत्र तु अधि५रणरचनाया श्रीमाप्यम्पेन दोप, नापरस्य पायचित इत्येव चोरल्यम ।
सप्तमम् अन्तरधिकरणम् । ११११७ अत्र “अन्ततमपि In" ११२० इति सूत्रम्य “भन्तर"-4/1 मस्य अन्त रधिकरण नाम | अमिन अधि+रणे सर्व आचार्य "मत्येन स्प्रर्य गृहतिम् । तद् यथा
अन्ततमापदनात १।१।२० २। मेदव्यप नाचान्य ११२१ अत्र (१) "अन्तस्तदोपना" इति १११।२० सूत्रे "अन्तर्" इति भयमान्त ___ पदात् अधिकरणाम चतुर्धममान्यनियमानुगत ,एव । नान एतत् प्रथमान्त-पतस्य मापे -
4411'अन्तर' यन्ति 'अय य एप अन्तरान्त्येि" इतिश्रुते पिश्यत्वात् | चतुर्थ विपनियमो द्रव्य । नात्र अधिरणोपन, परस्प्रे अधिकरणम्य अनारमा ।
(0) "मे-यप साधान्य" इति २०२१ सूत्रे निरपेक्षप्रयमा-तपदस्य अमापात् नाव अधिकरणार म समुचित । “अन्य" इति मन्दाय प्रथमान्तत्वेऽपि तस्य स्वरूपात साकार त्वात् । मतमविनियमो द्रष्टव्य । चकारयोगाच मध्याहतस्यापि साफासत्वात् अत्र नाघि परणान पठपिरोपनियमात् । परसूत्रे अधिकरणार भात् अव अधिकरणसमाप्ति संछते । अत्र न कस्यापि माप्यस्य दुश्त्वम् , अत न कस्यापि टोप ।
अटमम् आकाशाधिकरणम् । १।१।८ अन्न 'आफारामलिंगात्” १२१।२२ इति पकन सूत्रेण इदम् अधिकरण रमित सर्व रेव भाष्यकार । अम्य “आकार।" इति शब्दात् एतस्य "आकाराधिकरणम्" माम परसूण
याधिकरणार मणात् अधिकरणसमाप्ति समुषिता । "आकास" इति प्रममा-तफ्यात् अम्य अधिकरणामकरवम् । एतदर्थ चतुर्यसामान्यनियमो द्रव्य । मत्रापि न कस्यापि दोप । सर्वेपामेव ऐकमत्यात् ।
नवम प्राणाधिकरणम् ।१।१।९।। अत्रापि “अतएव प्राण" १११२३ इति ५केनैव सूत्रेण एकम् अधिकरण रचित

Page #300

१०
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
सर्वैरेव भाष्यकारै' । अस्य सूत्रस्य "प्राण" शब्दात् एतस्य " प्राणाधिकरणं” नाम । ततश्च "प्राण" इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणारम्भकत्वम् । चतुर्यसामान्यनियमानुसारेण । परसूत्रे अधिकरणारम्भात् अव अधिकरण- समाप्तिरपि संगच्छते । अत्रापि अधिकरणरचनायां न कस्यापि दोषः । दशम ज्योतिश्चरणाधिकरणम् १|१|१०
अत्र “ज्योतिश्चरणामिधानात् " ११११२४ इति सूत्रे " ज्योतिश्चरण" इति पढात् अस्य “ज्योतिश्चरणाधिकरणं” नाम । मध्वाचार्यमिन्नैः सर्वैः सप्तभिः आचार्यै अत्र चतुर्भिः सूत्रै अधिकरण रचितम् । मध्वाचार्यस्तु केवलं "ज्योतिश्चरणामिधानात्" इति एकेन सूत्रेण एकम् अधिकरणम्, अवशिष्टसूत्रत्रयेण च अपरम् एकम् अधिकरणं रचयामास । तानि च चत्वारि सूत्राणि यथा
१। ज्योतिश्चरणाभिधानात् १|१|२४
२। छन्दोभिधानान्नेति चेन्न तथा चेतोऽर्पणनिगदात् तथाहि दर्शनम् १ ११२५
३। भूतादिपादव्यपदेशोपपत्तेश्चैवम् १|१|२६
४| उपदेशभेदान्नेति चेन्नोभयस्मिन्नप्यविरोधात् ११११२७
अत्र ( १ ) “ज्योतिश्चरणाभिधानात् " १|१|२४ इति सूत्रे “ज्योति” इति प्रथमान्तपदात् अनेन अधिकारणारम्भ. चतुर्थसामान्यनियमानुगत एव ।
( २ ) “छन्दोभिधानान्नेति चेन्न तथा चेतोऽर्पणनिगदात् तथाहि दर्शनम्” १|१|२५ अत्र दर्शनम् इति प्रथमान्तपदसत्त्वेऽपि " इति चेन्न" इति पदात् नास्य अधिकरणारम्मकत्वम् । एतदर्थं पञ्चमविशेषनियमो द्रष्टव्य । मध्वाचार्येण अत्र अधिकरणरचनात् तस्यैव दोष, बहुमतविरोधात् चतुर्थसामान्यनियमविरोधाच्च ।
( ३ ) “भूतादिपादव्यपदेशोपपत्तेश्चैवम्" ११११२६ अत्र प्रथमान्तपदामावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम्। “एवम्" इति न प्रथमान्त, किन्तु द्वितीयान्तमेव । प्रथमान्तस्य અધ્યાત્ત્તતત્ત્વવિ નઝારેળ સાાક્ષત્વાત્ તન્નિષેધ, પવિરોધિનયમાત્ તિ ।
( ४ ) “ उपदेशभेदान्नेति चेन्नोभयस्मिन्नप्यविरोधात् ११११२७ इत्यत्र “इति चेन्न " इति पदात् नास्य अधिकारणारम्भकत्वम्, पञ्चमविशेषनियमो द्रष्टव्यः । एव च अस्मिन् अधिकरणे मध्वभाज्यमेव दूषणीयम् । परसूत्रे अधिकरणारम्मात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति सुसगतेति बोद्धव्यम् । एकादशं प्रतदर्नाधिकरणम् १११११११
अत्र अधिकरणविषयश्रुतिप्रसंगानुसरेण “प्रतर्दनाधिकरणम्” इति अधिकरणनाम | सूत्रपदानुसारेण नामकरणे कृते अस्यापि "प्राणाधिकरणम्” नाम भवितुम् उचितम् । परन्तु नवमम् अधिकरणं तन्नान्ना प्रसिद्धि गतं प्रागेव, अत' अत्र अन्य पन्था अवलम्बित । तेन

Page #301

तीयपाद - फादरा प्रतर्दनाधिकरणम् नात्र अधिकरणार मरमनपदानुसारेण नामकरण समुचितम् । अतोऽयं नियमो भवतु-"विरोध सति प्रतिपाचायनुसारेण अधिकरण नाम करणीयम्" इति । अयमेव अमोनियम ।
आ मर्व माप्यार परवारिसूत्राणि गृहीतानि। तानि च सूत्राणि यथा१। प्राणस्तयानुगमात् १।१२८ शन परमोपदेशादिति यात्मस+धम्मा हम्मिन् ।१।१।२९ ३। साम्बया तुपदेशो वामदेववत् ११११३० ।
નવમુખાાિતિ કોપાયાવિ યાયિતત્તાહિ તો શાર? मत्र ( १ ) "णतयानुगमात्" १११।२८ इति सूये प्रथमान्त "माण"-4-1d अनेन अधिकरणाम पतुर्यसामान्यनियमानुगत एव ।
(२) "न पत्मोपदेलादिति चेदमारमन्यममा सिन्” १।१।२९ अत्र “मस्या स्मसम-धम्मा" इति प्रथमान्तपमित्वेऽपि 'चन्दात् नाधिकरणाम इति पञ्चमविशेषनियमेन सिध्यति ।
(३) "शबण्या तुप गो वामदेवपत् ११११३० अत्र 'उपदेश" इति प्रयमान्त पदसत्वेऽपि नाधिकरणार म. करपि सन्त । अतोऽत्र कश्चिद् अवान्तरविरोपनियम सकलनीय, येन नियमानुसारित्वमा सिध्येत् । म च नियम एव भवेत्-“यत्र अनिषेधार्थक तुराब्देन सह प्रथमान्तपमत्व तत्र तेन नाधिकरणाम फरणीय" इति । अत्र 'तु-शन अर्थसकोचार्थक मासिकनिषेपवाचको वा, अत नात्र टोप । “तच समन्वयात्" १।११४ इति सूत्रे य 'तु' शब्द स तु सम्पूर्णतया नियति पूर्वपक्षीय राकास, अत तल स तु-शब्द निषेधार्थक- । अत्र तुशब्देन पूर्वपक्षीय का न सम्पूर्णतया निविदा, तेन स सकोपार्थक । इति नमो नियम |
(४) जीपमुख्यपाणलिगानेति पन्नोपासात्रैविध्यावाथितत्वादिह तद्योगात्" १।१।३१ अत्र प्रथमान्तपदामापात् नाधिकरणाम पृथक्तया कृन्त । अध्याहारेऽपि उदेश्यविधेयो न मेट' सम्मपति । अत नाधिकरणम् आरम्मणीयम् इति। ""-शन-योगाचा पश्चमतिरोपनियमात् । अव सर्वसम्मत्या पावसमासे अधिकरणसमाविध सगतेति बोदव्यम् । अत्रापि न कस्यचिद् माप्यम्प अपिकरणरचनाजन्यदोष सजात । ___इदानी चिन्तनीय फयम् अत्र पासमावि अवगतमा इति । अन्यसमाती यथा अन्तिम सूत्रस्य दिपचनम् “अनापति रामनाति राज्यात् (१।४।२२ इति, तथा अध्यायसमाप्ती यथा अन्तिमस्स्यस्य अन्तिमपदम्पन्यास 'एतेन सर्वे व्याख्याता व्यापाता"(२।४।२८)इति च, तथा પાસમાથી 7 મિપિ નિવન દક્ષને નાપિ માપમાન પતે મિપિ ૩૪ સુનાलोचनेन नास्य निर्णय सम्मपति । व्याज्याकीशलेन सर्व सर्व प्रतिपादयितुं शक्यम् । अत

Page #302

१२
च्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः સૂત્રાગામ સાહારમાત્રને થતા મીનાસાયી થતિ ડપિ ઉપાય. સ્વાયત, તવ રોમનનું અમવિગત / પાતુ પતરા ન વિપિ નિર્ગને મ્યમ્ ! તોડત્ર વરખ્ય ચાસશિષ્યસબવાયત્રમેળ શિક્ષા વાત્ર શરણમ્ | તેનાત્ર મનુમીયતે–“વરિતેનાઈધિર” તિ સૂત્રનુસાળ પાણિનીયવ્યાજળસૂત્રપાડવત્ સ્વરિતાવિયોગેન તિસૂત્રપાડાથે શ્ચિત નિયમ સમ્બઢાયમયે પ્રર્વહિત માણીવિતિ . પતજ્ઞાતીય અપર વોડપિ નિયમ ધારગોષાર્થ સૂત્રશેષાર્થ વાવિ સારવાર નિયમ પરિવર્તિા વૌદ્ધાદ્ધિવિરુદ્ધમતણાવસ્થાત્ સર્વેકા વિસ્કૃતિ ત.. અતવ ઉતારશેષ વિષયેષુ માખ્યારાણા મતમતવાદુર્ઘ સન્નત છે તેન વ્યાસાનુમોહિતસૂત્રાર્થ નિર્ણયે વ્યાસ દ્વાયાનુસારિ-યાત્યાનાવિષ્ઠરળમેવ મતનિરાકરણા સખ્ય પત્થી. | પાટું
પનિયમો તવ અસ્મા વ૫નમ્ ! અથ ડસૌ વ્યાસ-સમ્પ્રદાય તમન્ માથું વા તાદાતાયાનુસાર ત્યાવિ સર્વમ્ મ વસ્યતે |
प्रथमाध्याय प्रथमपादसमालोचनम् । ફડાની દ્રષ્ટવ્યમ્ અને નિવધેન અમિન પાકે ધવરાવનાવાનું (૧) હતિ જીદગશ્ચ નિયમ સંવચિંતા, (૨) ક્ષતિ હોવા જય માગય થં સંવૃત્તાં, (૩) શ્રી શ્રુતય વૈશ્ચ સૂત્રે હપનીવ્યત્વેન ગૃહીતા, (૪) ૩પની કૃતિવન જીદગી ૫ પારંપતિ. વિતવ્ય કૃતિ
તે વરવારો વિષય સત્ર મેળ પ્રવર્ગનીયાઃ તેન પોદરાપાડાના” તેષામ્ સર્વે નિપળાનામ્ પસહારે તે ધરણવનનિયમાનુસારણ છ માય શીદર્શ વ્યાસમતાનુલારિત્વે તત અનાયસેન ભવાનું શક્ય . અત્રે પ્રથમ તાવત દ્રવ્યમ્
(૨) તિ વીદશાશ્વ નિવમા સંકિત તિ / તત્ર પ્રથમ નિયમ સૂત્રાન્તતપતાનુસારણ ધિરળનામાં સપાતનીયમ્ (રુમ સૂત્રમ્) દિતીથી નિમય અધ્યાયપાતાર ધારણ કરીયમ્ (રુમ ત્રમ્) તૃતીય નિયમ યાવન્ન ધરબારમા-ગ્રંથમાપદધતિં સૂત્ર પુનાતે તાવ આવ્યાધિ
વરણમ્ બસમાપ્તમ્ ! ( ર મ ત્રમ્) જાતુર્થો નિયમ દેવિયાતરમના સુન્નમેન તથા અધિકારણમોડ િસધીયાન !
( ૩ ચ ત્રમ્) પામો નિયમ વરિ સુત્ર “તું” “નં" “તિ ને ન્યાદ્રિ પર્વ તરા અધિકારણે
નાયક (દ પણ મૃત્રમ ) નિયમ - - - માાન પ્રથમાનપત્રવ્ય વાપરત્વે સિદ્ધ નાધિકરણામે ત્વમ (૨ )

Page #303

તૃતીયારા–પ્રથમાધ્યાયમયમપાસમાયોવનમ્ સમો મિ– ફતtr"વિશવ્વવત્ સ્વરૂપત સાપેક્ષાયમાન્ત તત્ત્વવિધિવર્ગ નાખ્ય
Mીયમ ( ૨૬ શ સૂત્ર) અણમો નિયમ-રાવે સતિ પ્રતિપાવાવનુસારણ બધિરળનામ વરણીયમ્' (૨૮ સૂત્રમ્) નવમો નિયમ–ત્ર અનિવાર્યનું પાન સદ્દ પ્રયમાન્તપદ્ધસત્ત્વ તંત્ર તેન નાધિવાળા
કરણીય (૩૦ સૂત્રમ્) તે જ નવ નિયમ પ્રમાધ્યાયે પ્રયમપાવે એક્તિા ફવાની દ્રાવ્ય –
(૨) તિ હોપ વાય માખ્યા ૫ સત્તા કૃતિ તૃતીયાધિળે “શયોત્પિા” શરૂ તિ વૃતીય મણિરાય બરવના વાછમમાગે તો અવતર્યાધિકારણે “તg સમન્વય” શરાજ તિ વતુર્ય બધિરગમ કરવનાથ સ્નિા
માળે તો પાષિવન–તિરોડનુપ શાશ૬ તિ વરાત્રે બધિરળ0 રનનાય શ્રીક્ક
માખે તોપ | વચમાધિ – ઇન્દ્રોડમિષાનાનેતિ જ્ઞ શારેક તિ પવિંશને બષિવરસ્યા
સવના માધ્વમા વો
તેન અમિદ્ રે બધિરાવના નિયમાનુસારેગ નિનામગ્રીક-પાળાબૂ વજ રોડ સંક્રાત !
તત્ર અધિળવનાયાં છીખ-મધ્વ-માગયો હોવ, અધિકરણમ મનાય નિખ્યાવકમ-માવ્યો વો | પર્વ વિમાવિત્ર
અવિવરણસ્મ બાવનાયામ અવિવાળા રવનાયા વમમાગે
છે તો નિખ્યામાખ્યું છીખમાળે
મષ્યમાળે બચ દ્રવ્ય પરમાનુસારેગ– _(૨) મૃતય મ ખ્યત્વેન બુદ્દીવા ત્તિ . તત્ર મયમાષિળે – “જયાત બક્ષનઝાસ” તિ બયમને વેદાન્તવાવિવાર વિપરત્વેન હીત . તેના
આત્મા વારે વટ તો મન્તવ્યો નિવિધ્યારિત” (પૃ. રાજય) હત્યાઘા અતય કપનીવ્યત્વેન બળીયા રિા
૦
૦
૦
૦

Page #304

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
દ્વિતીયાધિરને “નનાથી યતઃ” રૂતિ દ્વિતીયસૂત્રે “સત્ય જ્ઞાનમ્ અનન્ત ત્ર” (સૈ રા?); “તો વા
માનિ ભૂતાનિ નાયન્ત” (સૈઃ ફાર) તૃતીયારિણે “શાશ્વયોનિત્યા” ફતિ તૃતીયસૂત્રે “મહતો મૃતસ્ય નિશ્વસિતમેત વત્ +વે.”
- (ઘુરાછા? ૧) “વાવ વિસ્ટા નિત્યયા ( ? )
“તું વૈપનિષદ્ધ પુરુષ” (વૃઃ રાપર ) વતુર્થાધિરણે
તનું સમન્વયા” હતિ વતુર્થ સર્વે નેતાન્તા વિષયત્વેન ગૃહીતી: . પદ્મમાધિકારણે
ક્ષતનશબ્દ” તિ શ્વમસૂત્રે “વ સોચેમ મારી. વૈક્ષત” (છે. ધારિ,૨) “ૌખશ્ચન્નાસ્મશબ્દાત” ફતિ ષષ્ઠસૂત્રે “તન પક્ષત “તા બાપ શેક્ષન્ત” (છ: દારારૂ,જ)
ર્ય દેવતા” (છા દારૂાર) “મનેન નીવેન ગાત્મન” (ઈ: દારૂાર) “તત્રિય મોક્ષપદેશાત” ફતિ સપ્તમ સૂત્રે “સ ગામ તત્ત્વમસિ” (છો. દાઢી૭) I
“થ સમ્પત્યે” ( છો. દા? કાર ) “યત્વાવવનાર” ફતિ અષ્ટમસૂત્રે “સ માત્મા તત્ત્વમસિ” ( છ. દાદાર ) વાયા” હૃતિ નવમસૂત્રે-“સતા તો તેવા સમ્પન્નો મવતિ” ( છ. ઘાટા) “અતિસામાન્યા રૂતિ વામ સૂત્રે “માત્મા મારા. સમૂત” (સૈ રા) શ્રુતત્વા ફિતિ પછાતાસૂત્ર “સારાં કાળાધિપાધિપ ન રાય શ્ચિત્ વનિતા ન
વાધિપ” (છે. દા૨ ) પષ્ટપણે “માનમયોડભ્યાસા” તિ દ્વાવરાત્રે “અન્નમય” (હૈ.રા), “અૌડન્ટાર શાત્મા ગાનન્દુ
મય” (તૈરા), “સત્ય જ્ઞાન અનન્ત ત્રા” (તૈઃ રા૨ ), “માઁ પુષ્ઠ પ્રતિષ્ઠા”
(તૈઃ રાપ) “બસવ સ મવતિ” (સૈ. રાદ) વિકારશન્ઝાતિ ચેન્ન–સ્થાતિ ત્રયોદ્રાસૂત્રે દેતુબેનમાત્ર તમ્ | “તતુલ્યપદેશાત” તિ વતુર્વરાત્રે “ષ હેવાનન્તયાતિ” (હૈ રછ) “ સર્વ
મકૃનત” (સૈ. રા) “મા–વિમેવ ર પીયતે” ફતિ પત્રુતરાસૂત્રે “બ્રહ્મવિંદું ગામોતિ પર “સત્ય જ્ઞાન
અનન્ત બ્રહ્મ” ( તૈઃ રાર )
અમથોડભ્યાસત્ય અને
સારા નિમાત્ર જત
પર્વ અને

Page #305

तृमीयपाद -प्रथमाध्यायप्रथमपादसमालोचनम् "नेतरोऽनुपपते" इति पोहासू सोऽपामयत पम्याम् मजाय। (ते २।६) (छा ६।२।३) "भेदव्यपदेशाध' इति सप्त-सूत्रे “रसो वे म रस होवार्य लयाऽऽनरी मति (ते २१७) कामाच नानुमानापेक्षा” इति Aer सूत्रे “सोऽकामयत" (ते २।६)"आनन्दो ग्रम
(तै ३ ) "अस्मिन्नम्य च तद्योग नास्ति" इति विशम्-'यदा वैप पतमिन् अदृश्ये अनात्म्ये
अनिरुक्त' (ते २७) सप्तमाधिकरणे"म-तत्तदोपदेशात्" इति विशस्त्रे “अय य एष अन्तरादित्य हिरण्मय पुरुष"
(छा १६६ ) "प अन्तरक्षिणि' । (१७५)। "भदव्यपदेशाधान्य" इति एकविंस सूत्रे “य आदित्ये तिटन्' (वृ ३७१९)। ममाधिकरणे"फासस्तलिंगात्" इति द्वापि सूत्रे “अस्य लोकम्य का गतिरिति आकाश इति
होवाच" (छा० १।९।१ ) "आकाशमेवेम्य" (छा १।९।१ ) नवमाधिकरणे
मतप" प्राण इति त्रयोवि सूत्रे "प्रस्तोता देवता, (छा ११११।४) 'कतमा सा
देवतेति प्राण इति होवाच' (छा १।११२-५) "माणमेवामिसविशन्ति"
(छा १११११५ 'प्राणं तर्हि बागप्यति" (श या १०१३।३।६) समाधिकरणे“ज्योतिश्चरणाभिधानात्" इति चतुपसत्रे “अथ यदत परो दियो ज्योति दीप्यते "
(छा ३३१३१७) “पानोऽम्म सर्वा मृतानि त्रिपादस्पामृत निधि" (छा ३।१२।६) "-दोऽभिधानानेति चेन्ने 'इत्यादि पञ्चविस सूत्रे "गायत्री वा इदं सर्वम्" (छा ३।१२१)
एत पहचा महत्युक्थ" भीमास-ते' (ऐ आ ३।२।३।१२) "भूतानिपादव्यपदेशोपपतधेवम्” इति पक्षविरासूत्रे "चतुप्पदा गायत्री (छा ३।१२।५)
“उपदेशमेनेति चेन " इत्यादि सतविंचसूत्र हेतुपवनिमात्रम् । एकाप-ताधिकरणे"प्राणस्तयानुगमात्" इति अथापिरासूत्र “हिततम मन्यसे" ( को ३३१) “अथ खल
प्राण एव ( को ३३ ) “न परात्मोपदेशादिति चेत-"इत्यादि अनशिस्त्रे “मामेव विजानीहि' (को ३।१)
'याद् हि अस्मिन् शरीर प्राण सति तावदायु" (को ३।२) “स एप प्राण एव प्रमात्मानन्दोऽमृत” ( को ३४८)

Page #306

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः બાહ્યદાતૂપગો વામદેવવ” રૂતિ ત્રિશત્રે “મામેવ વિનાન”િ ( રા?) “બહું
મનુરમવ સૂર્યશ્ચ” (. ? ૦ ) “નીવમુત્યબાળમિતિ વેન " રૂલ્યાવિ પનિંગસૂત્રે “વાર વિદ્યા ( રૂ૮)
“ર્વ શરીર પરિગૃહ્ય સ્થાપથતિ” (લૌ. સારૂ) “મા” “બાળોડ”િ “ પુષ
પ્રાણઃ પ્રજ્ઞાત્મા”( રૂાર-૮) હવાની દ્રવ્યમ્ હતાદરીસૂત્રોપનીવ્યકૃતિવન–
સૂર્ણપસન્દર્ભેળ તથા સૂત્રોપનીવ્યકૃતિતીત્વયંસનેન તિસ્પષ્ટતયો પ્રતિમતિ વત્ અત્ર-“બ્રહ્માત્માપુરુષઢાનન્દમયી રાજ્યોતિબાળકમૃતીના પઢાના ગ્રહ્મપરત્વેન પ્રતિપાદ્યતે. તેન હતતપાવબતિપાઘ સ્પષ્ટ બહ્મદ્ધિકૃિતિવાસ્થાના સમન્વયઃ ઉતિ પથિતું ફેક્યતે | યમેવ પતાવાર્થ. શાવરમાવ્યાનુસારણ તથા ધિક્કાશમાખ્યારસમસ્યા | મીમેન પાવાર્થવિ ભૂમિવાત્ય-ત્રથમ ઇવ વળતા તેવું જણા
શામતિ-સુપનાવોધક્ષકૃતિવાસ્યાના સમન્વય ! મારમત–પ્રયેળ શાવરમતાનુરૂપમ્ ? રામાનુમતે–અસ્પષ્ટતથ્વીવાઢિઢિોનિ વાક્યનિ વિવારિતીનિ ! માબૂમત-નામાત્માનામ્ બન્યત્ર પ્રસિદ્ધાની રાન્નાના વિળ સમન્વય નિસ્વાગત–નિત્તા શ્રીવાસુદેવે શ્રુતીના સમન્વય ! શ્રીઝમતે રપત્રહ્માિવિાક્યવિવાર | શ્રી+રમત-પરમવિશૈક્ષવાક્યસમન્વયામિયાનમ્ |
હતેષ મતવાના સીન્સ પોવને તે સ્પષ્ટત્રહ્મલ્મિવિશ્રુતિવાક્યસમન્વય પર્વ છુતપાલતિન પ્રર્ણીય અનયા પાવત્યા છતપાવાન્તતાધિરાળિ સર્વાણિ વ્યાયાનિ, તત તાદાધિળાર્થનુસરળ સર્વાણિ સૂત્રાળ્યપિ વિદ્યુતાનિ વં કૃતિવાક્યાના બ્રહ્માથે તાત્પર્ય હતિ પ્રદર્શન પરત્વમેવ તતપાવાન્તતવૃત્રાર્થ. પર્યવસિત' ! તેના ત્રાળ નિત્વનિજત્વા િદૈતન્ત્રાતત્વવિકમપિ નાત્ર પદે મુલ્યત્વેન વર્ણનીય, જિતું પ્રસંગત પતિ વોરામ | અ ર “ગન્નાથ યત, ( ર) તિરૂત્રત. “માન-મોડા, (૨૨) રુતિ વૃત્ર વારિ ઘંબા સમુત્વ પ્રતિપાથિતું છોડીપ બ્રેત, તવ “નેતરોનુષપત્ત, (ાદ ) તિગ્રીન “મેદવ્યપહેરી શાશા?” રૂતિ સુત્રાવા નીવરામેકં પ્રતિપાર્ટચિનુ ડ િરમવા છે, તો તન્ય છ સંતા વિવ્યતિ, વંકાતીવિયાળામત્ર - મત કન્યાન, ય વિમુખ્યત્વે મતદેવ તત્ર પ્રમાણ વિતુમ્ કવિતમૂ પ્રખ્યાત ના ગળપ્રમાઘ પ્રયોગનાનુ વેન તન્ય અન્યથાકાળું હૃપળીયા તથાપિ પતાદ

Page #307

प्रथमान्याये द्वितीयपाद:--प्रथम सवामिनाधिकरणम् प्रसगाधीनविचारले आग्रहश्वेत तना पागतीनो शास्त्रमगतिव्याप्यत्वात तासविचारपल शास्त्र संगतिरपाबपतिपाविषयानुकूल करणीयम् | शालमतिपावत्वं च प्रथमपाटे भूमिकास्ये विकृतम् । तच एतत् शाबस्य निविरोपाई तमसपरत्वम् । तस्य पुन प्रतिपानमत्र पाहुल्यमेव । अतोऽत्र निरभ्यते । तेन पूर्वोतस्त्रनिक है प्रमण सगुणवं तथा जीपमणो मेदिक न फरपनीयम् ।
इति प्रथमपादोपसहार
अथ प्रथमाध्याये द्वितीयपाद ।
प्रथम सर्वत्रमसिनाधिकरणम् । अत्र सर्वसम्मत्या पाम इत्यते । अतोऽत्र अधि+रणाम समुचित । अत्र “सर्वत्र पमिद्रोपदेशान्" ११२१ इति सूत्रस्य "सर्व प्रसिद्ध" तात् अम्य "मर्वप्रसिदाधिरण" नाम । श्री+५८-यलम-माप्यमिन्नेषु सर्वेषु माप्येषु अत्र अटसूत्राणि गृहीतानि, श्री+तु प्रथमसूत्रवयेन ५कम् अधिकरणम्, अवशिष्ट पर्मि सूत्र द्वितीयम् अधिकरणे कृतवान् । यह ममाप्येतु प्रयमचतुर्मि सूत्र एकम् अधिकरण, तत पञ्चमातिचरामि सूत्रै मन्य- अधिकरण रचितम् । तानि च अटसूत्राणि यथा-- ११ मर्वत्र प्रसिद्धीपदेशात् १।२।१ (३२) | ६। स्मृतेश्च १।२।६ (३७) २। विवक्षितगुणोपपत्तश्च १।२।२ (३३ ) 10 अकीमत्वानुपपदेशाध नेति चेन्न ३। अनुपपत्तेस्तु न शारीर १२२।३ (३४) | निचाप्यत्पादेव व्योमपञ्च १।२१७ ( ३८ ) ४) कर्मकम्पपदेशाच १२२।३ (३५) ८ सम्मोगप्राप्तिरिति चेन्न वैशेप्यात् ५। शनविशेषात् १।२।- (३६) | श२।८ (३९)
तत्र ( १ ) 'सर्वत्र प्रसिद्धीपदेशात्" (शिरा१) इति सूत्रेण सर्वसम्मत्या पादरम त्वात् अधिकरणारम्म, द्वितीयविशेषनियमानुगत एव । अपि च पूर्वस्मिन् पादे अन्तिमपटस अधिकरणेषु सर्वत्र प्रण वियत्यात मनापि “तद अझ” इत्येवं पदम् अपि अव्याहव्यम् । तेन अध्यातिप्रथमान्तपदवलेन पश्चममामान्यनियमानुसारत त्रापि अधिकरणाम्म कल्पयितुं सक्यते । सृतीविनियमेन नात्र अधिकरणसमाधि ।
(२) 'विवक्षितगुणोपपरोध' (१।२।२) मन प्रयमा-तपदामापात् 'उपप" इति हेतुबोधक-पदेन सह समुच्चयार्थ चकार-योगेन प्रथमा-तपदस्य मध्याहारेऽपि साकार

Page #308

{ ૮
વ્યાસસમ્મત - બ્રહ્મસૂત્રમાનિર્ણયઃ
વિધાનાત્ નાધિરણારÆઃ સંાતઃ । તુયૅસામાન્યનિયમાત્ વિશેષનિયમાTM । નાપિ અત્ર અષિનળસમાપ્તિ, પરતૂત્રે વા મતેન અધિરાય નારસ્માત્ ।
( ૨ ) “અનુષપત્તેસ્તુ ન શારીર.” ( IRIR ) અત્ર “શારીર.” તિ માન્ત-સત્ત્વવિઅનિષેધાર્થ -“તુ’-રાયોાત્ નાત્ર અધિરારમ્ભઃ સમુનિતાઃ । નવવિરોનિયમાત । શ્રીન્ટभाये સત્ર અધિરગારમઁ તઃ । નાયં તુ સાતઃ । નવવિરોનિયવિરોધાત, માધ્યસપ્તવિરોધાઘ, તેન બત્ર શ્રીપ્ટમાંખ્યયૈવ ોષ. સન્નાતઃ ।
( ૪ ) “મ્મતૃ વ્યવવેશા” ( ારા૪ ) અત્ર પ્રથમાન્તામાવાત્ નાસ્ય અધિ રારમ્ભવમ્ । અધ્યાતેઽપ તસ્ય સાાંક્ષત્વમેવ સિધ્ધતિ, ન ા તસ્ય પૃથક્ વિધેયત્વમ્, વારયોગાત્, નતુર્થસામાન્યનિયમાત્, વિરોધનિયમાંચ ।
( - ) “રાજવિરોષાત્” (।રાખું અત્રાધિ પ્રથમાન્તષવામાવાત્ નધિારÆ સાતે, નતુર્યં સામાન્યનિયમાત્ । વર્મમાળ્યે તુ બત્ર બધિરબારમેં તે, સ ન સાર્વે વતુર્થસામાન્યનિયમવિરોધાત્, માધ્યસાવિરોધિાદ્ય ! અતોત્રં વછમમાધ્યસ્થ દોષ સંવૃત્ત । ( ૬ ) “શ્વેતે” ( ારા૬) અષિ પૂર્વવત્ નાધિારમ્ભઃ સાત રૂતિ વોલ્યમ્, પ્રથમાન્તપદ્ર માવાત્ । અધ્યાદતેવિ તસ્મિન્ વારાત્ સાાક્ષત્વમ્ । અત. નાધિારÆઃ । વતુર્થસામાન્યનિયમ, વિરોષનિયમાન્ન ।
( ૭ ) “અમેૌજાત્ તવ્યપવેશાય નૈતિ ચૈન્ન નિવાચ્યાતેવું વ્યોમવ” ( ।૨૭) અત્ર પ્રથમાન્તાનામાવાત, “તિ ચેન્ન” કૃતિ પવસત્ત્વાષ પશ્ચવિશેષનિયમાત્ નાસ્ય અધિòરારમ્મત્વમ્ । નારાત્ સાાંક્ષત્વમર્ષિ | ઋતુર્થસામાન્યનિયમાત, પશ્ચમવિરોનિયમાખ્યાન્ન । ( ૮ ) “સમ્મોરકાસિરિતિ વેન્ન વૈશેખ્યાત” ( ારા૮ ), બન્ન “સમ્મોપ્રાપ્તિ.” કૃતિ ધમાન્તવસસ્ત્રેપ “તિ ચેન્ન” તિ પવસત્ત્વાત્ નાસ્ય ધિરણાર્મ્મમ્। પશ્ચવિશેષનિયમાત્। પસૂત્રે. સર્વસમ્મત્યા અધિગારમ્ભળાતુ બન્નેવ અધિરસમાપ્તિઃ સંમતી વ | ધ્રુવ ૨ અધિòરોઽસ્મિન્ શ્રીમ્પ્ટમાવ્યસ્ય તા વર્ણમમાપ્યસ બૅધિષ્ઠરળરત્રનાયા ોષ સન્નાતઃ । દ્વિતીયમ અસ્ત્રચિનામું |
“અત્તા પરાષરમહાત્” ( ારા॰ ) કૃતિ સૂત્રસ્ય “બત્તા” કૃતિ પાત્ અન્ય “ઐષિવર” નામ । રામાનુજ્ઞાવાઐમિત્તે સર્વે માપ્યારે અત્ર સૂત્રય ગૃહીતમ્ । વરું તેનેવ સર્વસમ્મત પત્તિįયાત્મમ્ વિરાપ અત્ર સન્નિવેશિતમ્ । તત્ ૨ સૂત્ર યમ્
। બત્તા નરાવરકાત્ ારા॰(૪૦) ર। કાચારાર્૦(૪૧) બત્ર ( ૧ ) “બત્તા પરાષરમાત્” ( ારા॰ ) તિ શ્ય “બ” કૃતિ માતપદ્મસત્ત્વાન અત્રેવ અધિરબારમેં સાત વ્। વંતુર્થનામાન્યનિયમો ટ્ટપ્રુથ્થ | અન્ન સર્વે માઘ્ય
ારા લખતાં. {

Page #309

प्रथमाध्याये द्वितीयपाद - चतुर्थम् अन्तराधिकरणम्
१९
મ
( ૨ ) “કામ” ( ારાo૦) પતિ સ્નેચમાન્તપામાવાત્ નાત્ર અપિરામ નમુનિતા । તાદનપરાાદારે તેવિ નાન્ય હેતુસમુચાયતત્વન સાક્ષાત્ નાધિકરળારમા માતે । વતુર્યનામાન્યનિયમાત્, પવરોનિયમાર્ચ । પત્રે ચાષિયારમાત્ મંત્રય પિરસનાધિનતા તેન તસ્મિન્ અધિકરણૈ રામાનુજ્ઞમાખ્યસેવ હોસ્પ સન્નાત। તપ પ્રિાધિકરણે ચિત્તારચિપ્સતે । તૃતીય ગુહાનવિદાધિવત્
અત્ર ‘યુી વિષ્ટાવાત્માની તર્ણનન” (૨) તિક્ષ્ય “જ્ઞાવિષ્ટ-" દાન્ત્રાન્ અન્ય “ગુંદાપવિદ્યાપિક]” નામ 1 અંત્ર ધવન્ડ રામાનુ નમાવ્યું વિદાય સૌંપુ માળ્યેષુ સૂત્ર યંને તરષિતને રવિતમ્ । રામાનુનમતેમ તઽખિરખ પૂર્વાષિયાન્તાંતમેવ । તથ
ત્રયમ્
૨) પુર્ણ કવિધાવાનાની દ્િ તીનાત્ ( ારાok ) ( ?? ) ૨૧ વિશેષગા ( IP×× )( ?? )
'
( ૪ ) છત્ર 'શુ યિાવન્માનો હિ તદ્ર્રાન" ( ારાo ) તિ સૂત્રે “આત્માની” કૃતિ કયમાન્તરાત્ત્વાર્ અધિકરારમ્ભઃ મુનિત વ । સુર્યસામાન્યનિયમો વસ્ય । રામાનુજ્ઞાનાઓંળ અન્ન અધિકરારશ્વના ન વેચી તમ્ય બાપાર્યાવિરોધિત્વ, વિન્તુ ઋતુર્યસામાન્યનિયમ- પન નન્યદ્રષિ ષિરાત્ય વિષયવ્રુતિત અન્ન વિષયયુંતે-વાત, વિષેયમેવ ।। વતુર્યવિ નિયમોપિ દ્રવ્ય !
( ૨ ) ‘વિરોપળાવ” ( ારા ) અન્ન મૅયમાન્તયનામાવાવ, ખારેળ દેતોતેવ સ્મુવયંમતળનું નસ્ય અપિરણામહ્ત્વમ્, તુર્યસામાન્યનિયમાત્, વિરોયનિયમાત્ર । વરસૂત્રે પૃષિવરારમ્ભળાપ જૈવ પતષિળસ્ત્ર સમાપ્તિ સમુચિતા સર્વસમ્મતા જા
જંતુર્યમ્ અન્તરાધિનમ્ ।
અત્ર “બન્તર ૭૫૫ત્તે” (શારા૬૩) કૃતિ સૂક્ષ્મ “અન્તર્ ’-મ્ બાયિત્વ અચ અન્તરપિતĪ” નામ । તંત્ર શદર-માન-મર-શ્રીપતિવકમાનાર્યે વમિ સૂત્ર બયિકનાં રજિતમ્ । રામાનુજ્ઞાનાર્યસ્તુ “બતપુર્વ ત્ર જ્ઞ મ” વૃત્તિ સૂત્ર, નિમ્બાર્ક્શનાર્યસ્તુ “બતાવ ૬ તેવું મ" તિ સૂત્રમ્, અતિદ્ધિ ાહીના પમિ સૂત્રે તબિરળ રજિતવન્તૌ ।શ્રી કાનાર્યસ્તુ અન્ન ‘ બતવ્ સ થા” છેૢ સૂત્રમ્ નતિરિ ગૃહીત્વા બન્યાં મતેન વ્ અષિરળરોષત્ર તત્ જ વર્ષ વિત્ના પમિ સૂત્રે પતવૃષ્ટિનાં નવયાચાર । તાનિ ૬ અખિલ ધ્વનિ પદ્મ સૂત્રાણિ યપા——— ( ↑ ) અન્તર પપત્તે ( ાર।૩ ) (૨૪)
( ૨ ) માનાનિબંપવેચાય ( IRIર ) (૩૫)

Page #310

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
( ૨ ) સુવિશિષ્ટામિધાનાવૈવ ચ ( RIG ) ( ૪૬ ) ( ૪ ) શ્રુતોનિષાત્યમિધાનાચ ( ારા ૬ ) ( ૪૭ ) ( ! ) અનવસ્થિતરસમ્ભવાશ્વ નેતરઃ ( ।।રા?૭ ) ( ૪૮ ) ઞત્ર ( ૨ ) અન્તર ૭૫૫ત્તે.” ( ારાભ્રૂ ) તિ સૂત્રે “અન્તર” કૃતિ માન્તતસત્ત્વાર્ અનેન ધિરબારમેં વતુર્થસામાન્યનિયમાનુાત વ, સર્વસમ્મતશ્ર ।
( ૨ ) “થાનાતિવ્યપરેશા” ( IRI^o ) અત્ર પ્રથમાન્તામાવાત્ નાસ્ય ધિરાત્ત્વમ્ । ચારાત્ હેતુસમુૠયાત્ તસ્ય સમ્ભાવનાપિ નૂરમપાસ્તા, પછવોનિયમાત્।
( ૩ ) “સુર્વાવશિષ્ટામિધાનાવેવ ”( ારા ) તવષ તથા । હતું. પરં રામાનુનનિમ્બાર્જ-શ્રીષ્ઠાત્રાએં “અંતર્વ જ્ સ ત્રા” અથવા “બતવ્ હૈં તવું ત્રાજવા “અતવ સ ત્રા” કૃતિ નું અતિરિક્ત્ત ં સૂત્ર શ્રૃહીતમ્ । તજ્જગારમાળ્યે તીયવાન્યારાર્યવિરોષત્વેન ૭પ૦મ્યતે । મારમાળ્યે તુ પૂર્વ દશ્યતે—“બત્રાવસરે અતÇ તત્ ત્રા” કૃતિ અન્ય પઠન્તિ, તત્ પુનર્જાતાર્થમ્ કૃતિ અન્ય નામિધીયતે” ઇતિ। તેન અનુમીયતે અન્યત્ માધ્યયં મારે દમિતિ । તત્ર સ્મિન્ માળ્યે તદ્ અતિરિä સૂત્ર ગૃહીતેન્ અન્યસ્મિન નેતિ । મારતુ અળવિરોધીતિ 1 અતિરિતંત્રત્રદળનન્યોષાનોષઃ યથાસ્થાનું પ્રતચિષ્યતે ।
सूत्रम्
( ૪ ) “શ્રુતોષનિષત્ક્રાનિધાના ” (।રા? ૬) શ્તષિ પૂર્વવત્ નાધિગારમ્ભમ્ | ( ! ) “અનવસ્થિતરસમ્ભવાTM નેતર” (।૨।(૭) અત્ર “તર ” કૃતિ પ્રથમાન્તપવસત્ત્વ પિ તસ્ય સ્વરૂપત સાપેક્ષત્વવોધત્વાત્ હેતુસમુન્નાય-વાર-સત્ત્વાત્, વતુર્થસામાન્યનિયમાત્, વ સમવિશેષનિયમાત્, તા વિશેષનયમાનુસારા નાધિારમ્ભ સંમત. | પરસૂત્રે સર્વસમ્મેત્યા અધિવરારમાતુ બન્નેવ બધિરળસમાપ્તિબ્ધ સાતા ત્ર । શ્રીષ્ઠાબ્વે તેનૈવ સૂત્રેા પૃથાધિરળમે રવિતમ્ । તત્તુ સાવરોનિયમવિદ્ધમ્ । અત્ર તેન “નેતરોડનુપપત્તે:” ( ।।o ૬) કૃતિ સૂત્રીયાધરાવતુ ધિરળમે થતા ઉપન્યસ્તમ્ । તન્ન અપરેષાં सप्तानाम् આનાઓંળા મવિન્દ્વમેવ । અતસ્તથૈવ અન્ન દ્રોષ સન્નાતા જ્યેવ પનીયમ્ ।
२०
પશ્ચમમ્ અન્તાધિરણ્મ્ |
અત્ર “અન્તઔધિવૈવાવિષ્ઠ તત્વમૅવ્યપદેશાત્” ( ારા૮) તિ સૂત્રસ્ય “અન્તોની” કૃતિ પવાત્ અસ્ય “અન્તીઁધિર” નામ । સર્વે માપ્યારે અસ્મિન્ બધિરને સૂત્રત્રયં વૃદ્દીतम् । तानि च त्रीणि सूत्राणि यथा
। અન્તીઁધિવૈવાદ્રિપુ તહમ્મવ્યપદેશાત્ ( ?IRI?૮ ) ( ૪૧ ) રા 7 શ્વ માત્તેમતદ્ધમિાપાત્ ( ફ્રાo૨ ) ( ક ' ) ૨) શારીરÛોમયેઽપિ ફ્રિ મેàનૈનમધીયતે ( ારાર્॰ ) ( ×Ý )

Page #311

प्रथमाध्याये दितीयपाद -पष्ठम् अदृश्यत्याधिकरणम् अत्र (१) "अतर्यायधि पादिपु तदर्मध्यपदेशात" (१।२।१८) इति सूत्रस्य " त यामी" इति प्रथमान्तपात पतेन पृथगधिकरणारम्भ चतुर्थसामा यनियमानुगत एव । नात्र पस्यापि मतमेद ।
(२) "न च स्माभितधर्मामिलापात" ( १।२।१० ) अत्र "मार्टम्” इति प्रथमान्त ५५सत्त्वेऽपि चारयोगात् सापक्षत्वे सिद्ध नाम्य अधिकरणाम त्वम् उचितम् । एतार्य ५४विशेपनियमो द्रय । अत्र रामानुजमतेन श्री+पटमतेन च मह महान पाटमेद' सजात । तन्मते मृतीयस्वस्थ "शारीरश्च" इति पदद्वयम् अस्मिन सूत्रे संयोजितम् । तथापि अघिय रणरचनायो मान्यया जातम् ।
(३) भारीरभ्योमयेऽपि हि भेटेननमधीयते (१।२।२०) अत्र “सा" इति प्रथमान्तपनसत्वेऽपि चफारयोगात् तम्य निर५सत्वाधात् पृथगधिकरणरचनायां पटपिरोपनियमेन व्याधात समात । परस्त्र ससम्मत्या पृथगधिरणामात् और अधिकरणसमाप्ति समुचित्र । नियामतेन अत्र सूवादी नकार पच्यते । ततोऽपि नाधिकरणरचनव्याघात । एव च અસ્મિન્ યવનને ન ખ્યાપિનો પક્ષ / બાવીનખમાગમને વિનવા પતાદરાપાટમેઢसाधन स्त्रन्यायाने युक्त यनुसरणप्रवणता सूचयति, नतु मम्प्रदायल०५-प्यास्पानुसरणम् । पाटभेजन्यदोपानोपविचार अग्रे पश्यते ।
अदृश्यत्वायाधिकरणम् । अत्र "अस्सत्पादिगुणको धोक" ( १।२।२१) इति सूतन्य महत्वाति-पदात् अस्य "अपत्यायधिकरण” नाम । अत्र बलदेवमिन्ने सर्वे माप्यकार सूत्रत्रय गृहीतम् । पलदेवाचार्यस्तु "भकरणात्" इति एकम् अधिक सूत्र गृहीत्वा चतुर्मि सूत्रै एतताधिकरण रचितवान् । तच सूत्राय यथा
'मत्यादिगुणको धम्मो” (१।२।२१) (५२) "विशेषणमेदव्यपदेशाम्पा च नेतरो" ( १।२।२२ ) (५३) 'रूपोपन्यासाच'
(११२।२३ ) (५४) अत्र ( १ ) अदृश्यत्यादिगुणको धमाक" ( ११२।२१ ) इति सूत्रस्य “ यत्वादि गुणक" इति प्रयमा-तपदात् अनेन अधिकरणाम संगत एव । नात्र कम्यापि मतपम्यम् । વાર્યસામાન્ય નિયમાન
(२) "विशेपणमेदव्यपदेशाम्या च नेतरी” (१२।२२) अत्र “इतरी” इति प्रथमान्तपठसत्वेऽपि अस्य स्वरूपात सापेक्षत्वबोधकत्वात् 'पकारयोगाच नास्य अधिकरणाम्मकत्वम् । नापि न फरमापि मतपन्यम् । चतुर्यसामान्पनियमात, पष्ठसप्तमविशेषनियमाम्याश्च ।

Page #312

व्याससम्मत-ब्रह्मास्त्रभाष्यनिर्णयः
(३) "रूपोपन्यासाच" ( १।२।२३ ) अत्र प्रथमा-तपदाभावात् , तस्य अध्याहारे कृतेऽपि चकारयोगेन साकक्षित्वसिद्ध नास्य अधिकरणार-मकत्वम् । चतुर्थसामान्यप४विशेष नियमाभ्याम् । परसूत्रे सर्वसम्मत्या पृथगधिकरणामात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति सगते । नात्र વખ્યાપિ તોપ સન્નાd | વઢવમાબે અતિરિક્તસૂત્રપ્રણાત્ તોષાતોષવિવાર મથે વફ્ટને ..
सप्तमं वैश्वानराधिकरणम् ।। अत्र “ववानर- साधारण विशेषात्” ( १।२।२४ ) इति सूत्रस्य “वैश्वानर."-इति पदात् अस्य "क्वानराधिकरण” नाम । ततश्च अस्मिन् अधिकरणे सर्वै भाप्यकार नव सूत्राणि गृहीतानि । तानि च सूत्राणि यथा
(१) वैश्वानर साधारणगतविशेषात् (१।२।२४ ) (५५) (२) मय॑माणमनुमानं स्यादिति ( १।२।२५ ) (५६) (३) अनादिभ्योऽन्त प्रतिष्ठानाच नेति चेन्न तथा ट्युपदेशादसम्भवात् पुरुषमपि
चैनमधीयते । ( १।२।२६ ) (५७) ( १ ) अतएव न देवता भूत च ( १।२।२७ ) (५८) (५) साक्षाप्यविरोधं जैमिनि ( १।२।२८) (५९) (६ ) अभिव्यक्तरित्याश्मरथ्य ( १।२।२९) (६०) (७ ) अनुस्मृते दरि. ( १।२।३० ) (६१) (८) सपत्रोरिति जैमिनिम्तथाहि दर्शयति ( १।२।३१ ) (६२) (९) आमनन्ति चैनमस्मिन् ( १।२।३२ ) ( ६३ )
अत्र ( १ ) "वश्वानर साधारणसन्दविशेषात् ( १।२।२४ ) इति सूत्रस्य "वश्वानर" इति प्रथमा-तपदसत्वात अन अधिकरणारम्भ. सगत "व, चतुर्यसामान्यनियमात् ।।
(२) " माणमनुमान स्यादिति” ( १।२।२५ ) अब "अनुमानम्" इति प्रथमान्तपदावऽपि नात्र अधिकरणारम्भ, "न्यादिति" इतिपदात् मापेक्षत्वमिह । चतुर्थसामान्यनियोपियाम बावात् । अथवा नु-युक्त वात -अभावात् नाधिकरणारम्भ । विगविनियम (३) "न्टादिन्योन्नतिन नेति नेन तथा पदे शादमानवान .
mili { ११२।२६ ) ५ प्रयापदामा -गलायोगान नाग अधिकाFE | म निकाल, पविगेपनि
। '५ ।' लांच ( १२७ ) 4. " Tam" :नि प्रथमान्तपता नगन ना। निमन ।

Page #313

प्रथमाध्याये द्वितीयपाद: सप्तम वैखानराधिकरणम्
t
( ૬ ) સાદ્દાદ્દવિરોષ જૈમિનિ” (ારા ૮) સ્ત્યક “મિનિ” કૃતિ ધમાન્તવસત્ત્તાત્ અપિપરબાદ મેં બુનિત, કિન્તુક્ષ્મ માન્યા તા નમૃતમ, અતોત્ર પધિનિયમ કાય, ચૈન્ન તર્દ્રષિય પૈં નિયમાનુાત મયત, અન્યત્ર ધર્મ જ કોવાય મવિષ્યતિ સ પ નિયમ દ્ર્ય મતુ— વિષયાન્તરનનારત યમાન્તામપર્વજ્ઞ સિદ્ધાન્તવર્ધકૃત મતાનુ} મતાન્તરનાપને તા સ્વમતજ્ઞાપને ૧ તત્ પ્રથમાન્તવમ્પ નાષિતારમ્મતત્વમ્ ' થયા અત્ર “મિનિવૃત્તિ - માન્તમત્ત્વનિ પિરણામ | તš પિન્તર્નયમેતત——તંત્ર નાશા ચેમ્ બાવાર્ષ્યાળાં મતાનિકક્ વર્, તે જ આખાય ( ૨ ) વૈમિનિ (૨) આરમત્મ્ય, (૩) પાર, ( ૪ ) પારાયળ, ( * ) ફ઼ોમિ, ( ૬ ) પાન, ( ૭ ) ધાનિનિ, ( ૮ ) માત્રેય ——કૃતિ બદÌ 1 સત્ર મિનિ આત્મ્ય પારિીરમિ,તેમાં મતાવિ પત્તિત સિદ્ધાન્તĀપણ પવિત્ પૂર્વપક્ષપણે કૃતિમ 1 યાત્રાયણસ્ય ર્ડો મતા િમત્ર મિદ્વાન્તરૂપેણ દર્શિતમ્ । । નમ્ય તા પાોનિને પેપર મિદ્વાન્ત પણ, બાત્રેયન્ય ૐ પેપરુ પૂર્વ પાપળ મૃતમ્ તમ્ય વિમાાર્ગે ચર્— જૈમિનિમતેન—મિતાન્તણૂકાળિ—૯૦, ૬૨, ૨૨૨, ૪૬ *, પૂર્વષક્ષણિ—૬૪, ૩૧૮, ૨૨૭, ૧૨૩ * ૨૦, ૨૮, ૪ ૧૪૪ આભર વ્યમતેન——સિદ્ધાન્તસ્ł–૬૦, પૂર્વપક્ષત્ર–૧૨૬, પરિમતન—મિદ્રાન્તા—િ૬૨, ૩૦૨, ૨૪, *, પૂર્વપક્ષસૂત્ર—— ૧૪૩, ચંદ્રરાયામતેન———મિદ્વાન્તાનાિ~ ૮૦, ૨૬, ૩૯૨,૪૬, ૧૨૩, ૧૨૪,
*
૨, ૨૦ બુરખ દુરોમિમતેન—સિદ્ધાન્તમૂર્ત-૨૭૦, પૂર્વેક્ષક્ષ્’–૧૨૭, ૨૦ વાં વૃક્ષમતેન—સિદ્ધાન્તર્ણ−૧૨૮, પૂર્વપક્ષપૂર્વે નાસ્તિ 1 હાર્પીનિમતેન સિદ્દા તસૂર્વે રૂ૦૦, પૂર્વપક્ષમૂન નાસ્તિ । માત્રેયમતેન—વપક્ષત્ર——૬૦ *, સિદ્ધાન્તસૂત્રં નાસ્તિ
:
તંત્ર તારાત્તિહિંતાગિ ષિવરણામાનિ । સૂત્રશૈવ્યા 7 માનિત અન્તપર્યંન્ત મધુશર્મ ત્યાનુમારેળ મોહબ્બા । પતનિયમાર્યે વિંશનિયમોપિ દ્રવ્ય । તત્ર પૂર્વસભા-તનિયમ" સર્દાશ્ત 1 વ ૬ આસપ્લે બટ્ટુટોમિ પાઇ
પોગિનિ તિ તેન વતુર્યો
મતે 7 કવિ ધિવરોં વિતમ્ । તથા સ્
વૈમિનિિિત નાકા અધિષ્ઠાનિ ષિતાનિ ૨૬૧, ૪૪૩, ૧૨૮ સૂત્રે પરિરિતિ નાના અધિકળાનિ રષિતાનિ ધર્o, ૧૪૨ સૂકાભ્યામ્ ।
વનરાય કૃતિ ખાત્રેય કૃત્તિ
८९, ४२६ ५७२ सूत्रे ।
૪૬૨ સૂત્રેળ તિ દશમો નિયમ 1
#
n
19
39
૨૩
,,

Page #314

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (६) "अभिव्यक्तरित्याश्मरथ्य" ( १।२।२९ ) अत्र “आश्मरथ्य.” इति प्रथमान्तपदसत्वेऽपि
दामविशेषनियमानुसारेण नाचिकरणारम्भ । (७) "अनुस्मृतवादरि" (१।२।३०) अत्र “वादरि.” इति प्रथमान्तपदसत्वेऽपि दशमविशेष
नियमानुसारेण नाविकरणाम । ( ८ ) “सम्पत्तेरिति जैमिनिस्तथाहि दर्शयति" ( १।२।३१ ) अत्र “जैमिनि" इति प्रथ
मान्तपदसत्वेऽपि दशमविशेषनियमानुसारेण नाधिकरणारभः । (९) "आमनन्ति चैनमस्मिन् ( ११२।३२ ) अत्र प्रथमान्तपदामावात् नाधिकरणारम्भ,
चकारेण अध्याहृतेऽपि साकाक्षत्वार्थकत्वात् तन्निषेध. । चतुर्थसामान्यनियमात, प४विशेपनियमाच । पाठ-शेषात् अधिकरणशेषश्च । पादसमाप्तिनिदर्शन तु प्रथमपादवद विज्ञेयम् इति ।
प्रथमाध्याय द्वितीयपादसमालोचनम् । પતતપાવો સંહાર કર્મા પ્રાપુરી ત્યાં પ્રથમવારોપસહારવત તારો વિષય શોचनीया । ते च
(१) कति कीगाश्च नियमा अत्र संकलिता । (२) कति दोपा कस्य भाप्यस्य कथ संवृत्ताः । ( ३ ) काश्च श्रुतय कैश्च सूत्ररुपजीव्यत्येन गृहीता ।
(४) उपजीव्यश्रुतिबलेन कीगी च पादसंगतिर्भवितव्या इति । तत्र प्रथम ( १ ) कति कीदृशाश्च नियमाः अत्र संकलिताः ।
अत्र एक व नियम सकलित । स च "विषयान्तरसूचनाहते प्रथमान्तनामपदेन सिद्धान्तपक्षमन स्वमतानुकूलमतान्तरजापने तथा स्वमतज्ञापने च तत्प्रथमान्तपदस्य नाधिकरणामफलम् --ति नामो नियम । यथा “साक्षादप्यविरोधं जैमिनि” (१।२।२८ ) इत्यादि त्रेषु अधिकरण नारयम् । इदानी द्रव्यम्
(२) कति दोपा कस भाष्यस्य कथं सवृत्ताः । ? अधिकरणे श्रीकण्टमाप्ये "अनुपपत्तन्तु न शारीर" इति १।२।३ सूत्रे अधिकरण
नाया दोपः। ११२११ अविकरणे भागभाग्ये "शल विगपात" इति १।२।५ सूत्रे अधिकरणरचनाया दोपः । १२।३ अपिणे समान नगाप्ये "गुहा प्रविष्टाचा-मानी" इत्यादि १।२।११ मन्ने अधिकरणस्य
40 दोष ।
श्री "अनयमितरमाया। नंतर" इति (१२।१७ ) सूत्रे
तन मिल पा
. infनुमा गगानुन-श्रीर ण्टभमा यात्रा दो ।

Page #315

प्रथमाध्याये दितीयपादसमालोचनम् तत्र श्रीकण्ठमाप्यस्य अधिकरणरचनायो दोपद्वपम्, पलममाप्यम्य अधिकरणरचनायो एको दोप, रामानुजमाप्यस्य अधिकरण भरचनायाम् एको दोप इति । एवं च--
माप्यनाम अधिकरणस्य अरचनाया अधिकरणस्य रचनायाम् । श्रीकण्ठमाप्ये
टोपी વમમાગે—
१ दोपः रामानुजमायेअधुना द्रष्टव्यम्
(३) फारच श्रुतय कैश्च सूत्रै उपजीन्यत्वेन गृहीता तत्र प्रयमाधिकरणे
'सर्वत्र प्रसिद्धोपदेशात्" इति प्रयमसूत्र-"समतु यात" (छा ३।१।१ ) मनो ___ मय प्राणशरीरो मारू५" (छा ३३१४१२) “सर्व स्खलु इदं गा" (छा ३३१४४१) 'विपक्षितगुणोपपवेध" इति द्वितीयो—'मारू५ सत्यसंकल्प" (छा ३३१४१२) "मनुपपत्तेस्तु न ता" इति तृतीयसूत्र (सैव ) कर्मकर्तव्यपदेशाच" इति चतुर्यस्त्र—"एपमित प्रत्यामिसामवितामि' (ा ३३१४४) "विशेषात्" इति पञ्चमसूत्र-अन्तरमन् पुरुषो हिरण्मय" (शत मा १०६।३।२) "स्मृतेश्च" इति पष्ठ सूत्रे-"३५९ सर्वभूताना रदेशेऽर्जुन तिराति । प्रामयन् सर्वभूतेषु
___ पत्रालानि मायया" (गी १८६२) “ अ पात् तदव्यपदेशाच " इत्यादि सप्तमसूत्रे“एप मे मा-तव्ये"
(छ १४।३ ), “अजीयान्" ( सैव ), माराप्रमात्र ( श्वे ५८) 'सम्भोगप्रातिरिति चेत्न यात्" इति अमसूत्र (सैव ) वितीयापिकरणे
"जाचा नरहणात्" इति नमसूत्रे-"मस्स बम च क्षत्र चोमे मक्त ओदन (फठ १।२।२४) 'मकरणाच" इति दशमस्“न जायते प्रियते वा विपश्चित्' (कठ १।२।२५),
___ "क इत्या वेद यत्र स" ( कठ १।२।२५) ___ तायाधिकरणे
"गुहाँ प्रविष्यमात्मानी" इत्यादि एकादशसूत्र-"* पितो सुतस्प लोके (फठ १।३।१) "पशेषणाच" इति छादशसूत्र “सोऽमन पारमामोति” ( फठ ११३।९), "देवमत्वा धीरो
___ हर्ष शोकी जहाति" ( फठ १।२।१२)। तुर्माधिकरणे
'अन्तर उपपत्ते ' इति प्रयोदश सूत्रे-“म एषोऽक्षिणि पुरुषो श्यते एष मामा इति होवाच

Page #316


Page #317

૨૭
भयमाध्याये दितीयपादसमालोचनम् “નાદિન પ્રતિષ્ઠાના ફત્યાત્રિ, પશિ વયપત્ય” (પાટાર)
તમ્ યમ બમ મા છે તર્ હોમીય” (ઈ પણ , , “પુ
પ્રતિષ્ઠિત શેર ” શતપર્ય થા ( ) મનોમવ" (છા રાશકાર) મનો બેત્યુપામીત' ( ) “મૂર્ધન મુનેગા ( પા ઠાર)“ત
मेव अनि पानर पुरुपविध पुरुषेऽन्तःप्रतिम्ति धेर ।" (सातपय मा१०६।१।११) “તવ ન દેવતા મા ” તિ સવિંશ સૂ–(દેતુબનમેવમાત્રમ્) “માસાધ્યવિરોધ નિતિ મહાવિન – (ક). “અમિપરિત્યામ” તિ વનબિંઝ વે– (9) “અનુભૂતેવરિ” તિ ત્રિઇના સૂવે . () “સરિતિ મિનિતયાદિ ધતિ રતિ પત્રિર–પાશમાનમિવ વ સેવા
વિદિતા અમિલના” (શતપ 1 ) “કામનરિત નિમશ્મિન” નિ હાનિકા –“ર | મનતોડળ માત્મા સોડવિમુદ્દે
પ્રતિષિત” (નાવાડ ૨ ) ૨વાની દ્રવ્યનું પતાદાત્રો પગીવ્યકૃતિવન–
() હીદી વસ્ય પાલનપતિ | મહિાન પરે વાઘ થતય ગૃહીતા, સર્યા રાતરમાવ્યાનુસારેગેતિ ભવન્તવ્યમ્ માયાન્તરે તુ જાતિ પમ્પ દત્યત અધિવિપયનિરો વિમિસ્કૃતીના હીતત્વતિ ! તેને વિમિનમાખ્યા ધમતાનુમાણ નાતાનીતિ મન્તમ્ તયપ સરમાણ્વય પાવનાત્ તૈયુતીના પ્રાગ સર્વે પ્રહ ક્તનું સત તદુપાવમતિપાવમેવ સંત નિત્યેવ સમાધ્યતે. તન્મતે મિત્ દ્વિતીયપાલે ઉપાધ્યક્ષવાનાતિવાયાનાં સમજ્ય દત તે દતે માણ્વન્તપુ બયમેવ વિપવ તાવત િિાબારાતી પતિ ) યસ્ત મતાન્તર તત્ તું તેવાં સ્વર્તમતાનાં તાત્વિમેવાણાયમેવ ! તયાપિ તૈt fમદ અવશ્યતે–
શામતેપાનવાવાસ્પબુતિવાક્યાનાં સમન્વય ? ! 1 મારા મતે વેગ શાહરમતાનુરૂપમ્ -
‘રામાનુમતે—પુનરાશનીવાધિષ્ઠિાાનિ વાવયાનિ વિપરિતાનિ . 1 r Pr1 1 મખ્યમ----સ્મિાત્માનામન્યત્ર સિદ્ધાનો સનાd વિશે સમન્વય ! ! !
નિષાબતે–અરૂણાદનીવવિશિવાજ્યાનાં તત્ર સમન્વય | - - • ! ખીસ્મતે—-અનતિપદદ્ધિવાવિવર | - r - - - - { શ્રીમત-પાવિત બાઇઝિંગાનાં પાનાં પ્રતિપાતત્વમ્ અર્થાતોધિત્વે રા
ત્તિ સર્વે પત્રણશિવપમુક્યાોવત્વમ્ |
મિન વ ા
તે અમિતાભનીતિ અને

Page #318

२८
व्याससम्मत-ब्रास्त्रभाष्यनिर्णय: હતેષાં સી પોનને તે તત્ત્વતઃ ને મહાન મતભેદ્રઃ પરિસ્ટફ્સ તે ઉપાસ્યત્વેન બ્રહ્મળઃ શિવવિષ્ણુમાવ ગૃહીવૈવ થયું મતઃ | બત. સ્પષ્ટત્રહ્મવોધશ્રુતિવાક્યસમન્વય હવ દ્વિતીયાવાર્થ ફતિ વ શક્યતે યમેવ સત્ર પાસગતિ | પર્વ હતાદાપાર્વલંત્યા પતાવીયસૂત્રાણિ વ્યાત્યયાનિ તેની તપાવીયજ્ઞવન યજ્ઞીવનયાત્રહ્મસ્વ-નિપળાવિ તત્ તું બાલકિમેતિ વાદ્ધથયું, તવ ગ્રંહ્મળ ગુણનિધત્વાતિમવિI
ફતિ પ્રથમોધ્યાયે દિતી પાકો સંહા
યમેવ
જ અવનીમતિ
રથ કામાખ્યા તથા
प्रथम धुम्बाधिकरणम् । ગત “ઘુમ્બાચાયતન રાખ્યાત” (ારા) તિ સૂક્ષય “યુવાદ્રિ—રાન્તાત્ ત્રય “ગુખ્યાધરનામ મત સર્વે માખ્યા. સપ્ત સૂત્રાણિ પૃહીતાનિ | વઢું રામાનુનાવાર્ય તથા શ્રીષ્ઠાવાર્થ તૃતીયં “નાનુમાનમચ્છન્દા” તથા વતુર્થ “બાળમૃ” ત્યતસૂત્રદ્રયમ્ Uબ્રીકૃત્ય પમિ સૂત્રે તધિરળ વિતવન્તો તાનિ જ સત ફૂલાનિ થથા શ જીવાદાયતન સ્વશન્વાત સારા (૬૪) | કા પ્રાળમૃત્ત કારાક (૬૭) રા મુસ્રોધઋષ્યપશાત્ શરાર ( દુષ)| B મેદ્રવ્યપશાત શરાક (૬૮) રા નાનુમાનમત૭ વાત શારારૂ (૬૬)/ દા પ્રજરાત, શરાદ (૬૧)
| | ગ સ્થિત્યનાખ્યા ૧ શરૂ૭ (૭૦) તેલ (૬) “પુગ્રીવાયતન સ્વશવા” (ારા) તિ સૂવે “સ્વાવાયતનમ” તિ ગ્રંથમાન્તપર્વત પાવારભાવ ધિરબારમ સંત હવ, દ્વિતીયવિરોષનિયમાત !
( ૨ ) “મુક્તોપજીવ્યપશાત” ( શરૂાર ) ત્યત પ્રથમાન્તપદામાવાત્ નાસ ધરખારત્વ, વતુર્થસામાન્યનિયમાતા
(૩) “નાનુમાનમતછવ્વા” (શરારૂ ) ફત્ય “મનુમાન” કૃતિ ગ્રંથમાન્તપસડપિ નૈસ્મિન્નષિ મતે ધરણાર, અતિ બાળમૃ’ ફત્તિ પરતૂલસ્થ-વાળ તુવોધવાપતિત્વાત સાપેક્ષાર્થત્વજ્યનેન, સતરાવિરોષનિયનેન નાધિરબારમહત્વમ્ |
(૪) બાળમૃa” (રાજ) ત્યત બાળમૃત’ ફિતિ ગ્રંથમાન્તપદ્ધસત્વેડષિ વાયોરોન સાપેક્ષત્વસિદ્ધી નાસ્ય ધરબારમૈત્વ પછવિશેષનિયમા. રામાનુન-શ્રીઠમાખ્યાનુસાર તસૂત્વ પૂર્વસૂલાત્તતમવ કૃત્વા પઠિતમ્ ! અલ સંચાય કોટિલ્ય વત્ પ્રધાન નીવઃ બબ કુતિ, વન્તતબધાને વિદાય બાળમૃત્વ-શત્રેન નીવસ્ય વોલ–ાત વિધેયમેવ. કલ્પનીય / મત ઘૂમે સમર્થનીય ! વતુર્થવિશેષનિયમાન |

Page #319

प्रथमाध्याये तृतीयपाद - तृतीय अक्षराधिकरणम्
२०
( + ) મૈવ્યપàશાત્’( રાખ ) ત્યલ યમાન્તપવામાવત, અધ્યાતૅપિ તસ્વ સાક્ષાત્ દંતુષોષકત્સાપ નાસ્ય ધિગારમત્વ સમુષિતમ્, ઋતુર્યસામાન્યનિયમાત્ ।
( ૬ ) મળતું'( ૨/૬ ) ત્યાષ પૂર્વવત્ વોટ્ટમ્, નતુર્યમામાન્યનિયમાત્ । ( ૭ ) ‘સ્થિત્યવના! ('( ીરા૭) ત્યતાપિ પૂર્વવત્ વોદ્રવ્યમ્। અધ્યાતેઽપ નારણ્ ચાપ, પવિરોષનિયમાત્ નતુર્યસામાન્યનિયમાપપલે અધિકળામાત અદ્વૈત અધિગમમાપ્તિ સાતા – પિતળર્પનાવિષયે નાલ ન્યાપિ નૈપ ટોપ રિજ઼્યતે ! દ્વિતીય દૃમાધિવરામ્ |
અન્ન “નૂમાં સમસાના ખુષàાંત” ( (રૂ।૮ ) ત્તિ ત્રય “મ્મા”—પદમ્ બાયિત્વ અસ્થ “ભૂમાહિતી” નામ | સર્વે માખ્યા અત્ર સુમેળ અધિકરણે નિતમ્ । તÆ સૂત્રયમ્ । મૂમાં સબક્ષાનાનપàશાત ( ।।૮ )( ૨ ) ૨૦ પોષપદેધ ( શરીર ) ( ૨ )
મંત્ર ( ૧ ) “મૂના સમ્બાવાવàળાત્” ( ।।૮) તિ સૂક્ષ્મ “મૂમા” કૃતિ પ્રથમાન્તપાત્ અત્ર અપિરણામ સર્વસમ્મત, વતુર્યસામાન્યનિયમાનુાતત્વ /
( ૨ ) “ધર્મોપપોધ” ( {।।૬ ) અત્ર પ્રયામન્તામાવાત્ તતઘ પારયોગાત્ નામ્ય અષિરારમત્વમ્, પવિરોષનિયમાન્ । પસૂત્રેા સર્વેમતેન ઋષિવરારમ્ભાર્ પતટેવ પતષિરાસ્ય અન્તિમસૂત્રમ્ પિ માતમેવ । તેન સત્ર ૧ સ્યાપિ અષિણવનવિષયે ોવ તોપ 1
તૃતીયમ્ અરાધિનામ્ |
અત્ર “અક્ષરમ્પરાન્ત‰તે ” ( ૨/૩/૨૦) કૃતિ પુત્રસ્ય “અમર” રાત્ અન્ય “નક્ષરાષિપં” નામ । અત્ર હવે માબારે સૂત્રર્ય પૃથ્વીતત્ પઽયિળાર્યમ્ । તત્ત્વ સૂત્રત્રયં
यथा- -
। અક્ષરમરાન્તતે 11k૰ (૭૨ )
.
ર! સાવ મસાનાત્ ।3।†† ( ૭૨ )
રૂ! બન્યમાવબાવૃત્તેય ારા?ર ( ૭૧ )
}
!
અત્ર ( ૧ ) અક્ષરમરાન્ત‰à” ( ।।o ૦ ) કૃતિ સૂત્રે “અક્ષરમ્” પતિ-પ્રયમાન્તપસત્ત્વત્ બોન અધિષ્ઠાત્મ્ય સાત, નિયમાનુાત વ, તુર્યસામાન્યનિયમસ્તું !
( ૨ ) ‘સા પ પ્રશાસનત’ ( 1/?? ) કૃતિ સૂલે ‘સૌ કૃતિપ્રયયાન્તપસત્ત્વવિ નાસ્યષિવરારમ્ભવમ્ ખવાયોાવ, પવિરોષનિયમાત ।
( ૩ ) ‘અન્યમયબાદત્તુરત્વ' ( ।।oર ) કૃત્યત પ્રયનાન્તવામાÒ પાયોપ નાહ્યાપિ પિવ ગારમ્ભવમ્, પવિરોનિયમન્ત્ । પરણે ક્વેસમ્મેત્મા ધિારત્ નેહેલ

Page #320

व्याससम्मत ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः अधिकरणसमातिश्च सुसंगता । तेन अल न कस्यापि कोऽपि दो५. अधिकरणरचनाविषये सनातः इति योद्धव्यम् ।
. चतुर्थम् इक्षतिकर्माधिकरणम् ।। अल 'ईक्षतिकर्मव्यपदेशात् स' ( ११३।१३ ) इति सूत्रस्य 'ईक्षतिकर्म-पदात् अस्य 'ईक्षतिकमाधिकरण” नाम । सर्वमतेन अत्र अनेन एकेन सूत्रेण एतदधिकरणं रचितम् । तच सूत्रम्
ईक्षतिकर्मव्यपदेशात् स.' ( १।३।१३ ) अत्र ‘स' इति प्रथमान्तपदात् अत्र अधिकरणारम्भ संगत एव । परसूले पृथगधिकरणाम्मात् अतैव अधिकरणशेषोऽपि संगत एव । तेन नात्र कस्यापि अधिकरणरचनाया कोऽपि दोष.।
पञ्चमं दहराधिकरणम् । अल दहर उत्तरेभ्य.' (१।३।१४ ) इति सूत्रस्य 'दहर'-पदात् अस्य “दहराधिकरणं' नाम। शकर-भास्कर-मध्व-श्रीपति-वल्लमाख्येषु पञ्चसु भाष्येषु अल अष्ट सूत्राणि गृहीतानि । रामानुजनिम्बार्क-श्रीकण्ठमाप्येषु तु परपति सूत्रद्वयमपि गृहीत्वा दशमि सूले. अधिकरणमिदं रचितम् । एतेन परवतिसूलद्रयेन पृथक् एकम् - अधिकरणं भवति प्रागुक्तशकरादिमाष्यकाराणां पञ्चानां मतेभ्य । तानि च अष्ट सूत्राणि यथा १। 'दहर उत्तरेभ्य' १।३।१४ ( ७७ ) (५इतरपरामर्शात् स इति चेन्नासम्भवात्' २। गतिशब्दाभ्या तथाहि दृष्टं लिंगं च
। १।३।१८ (८१ ) १३।१५ ( ७८ ) ६। उत्तराचेदाविर्भूतस्वरूपस्तु १।३।१९८८२) ३। 'धृतेश्च महिनोऽस्यास्मिन्नुपलव्धे' १।३।१६/७/ 'अन्यार्थश्च परामर्शः १।३।२० (८३ )
(७९) ८ "अल्पश्रुतरिति चेत्, तदुक्तम् १।३।२१ . । 'प्रसिद्धश्च' १।३।१७ (८०)
अन ( १ ) "दहर उत्तरेभ्य" ( १३१४ ) इति सूत्रस्य “दहर" इति प्रथमान्तपदसत्त्वात् अस्यैव अधिकरणामकत्वम्, चतुर्थसामान्यनियमात् ।
(२) “गतिशब्दान्या तथाहि दृट लिंग च” (१३।१५ ) इत्यत्र "" "लिंग" इति प्रथमान्तपदद्वयसत्त्वेऽपि नास्य पृथगधिकरणत्वम्। चकारयोगेन साकक्षित्वात् । “तथाहि"- पदेनापि अस्य सापेक्षत्व सूचयत्येव । चतुर्थसामान्यनियमात्, चतुर्थषष्ठविशेषनियमाभ्या च । नास्य अधिकरणारभाकरवं संगतम् ।।
(३ ) "धृतेश्च महिन्नोऽस्यास्मिन्नुपलब्धे" ( १।३।१६ ) इत्यल प्रथमान्तपदाभावात् नास्थ अधिकरणामकत्वम् । चकारस्य हेतुसमुबायकार्थत्वात् चतुर्थसामान्यनियमात, तथा १४विशेषनियमाच्च ।

Page #321

प्रथमाध्याये तृतीयपाद - पष्ठम् अनुकृत्यधिकरणम्
३१
( ૪ ) ‘મિદ્વેશ્ચ’' ( ।।⟨૭) અષિ પ્રથમા તવામાવર્તી નસ્ય બધિાર*ત્વમ્, પતુર્યસામાન્યનિયમાર્ત્ત, ઋતુર્યપવિરોનિયમામ્યાં ત્રા
( ખ ) ‘તારપરામ મંત્ સ કૃતિ એન્નાસમવાત” ( ારા!૮ ) ડ્વેન‘સ' કૃતિપ્રયમાન્તપસત્ત્વવિ ‘કૃતિ ચૈન્ન’ કૃતિ પરમત્ત્વાર્ નામ્ય અધિકળારવત્વમ્ । વતુર્યસામાન્યનિયમાત્ તા પશ્ચવિરોનિયમાત્ । તત્તિ પદ્મમ્ય તનાત્ મયમાન્તપસત્ત્વમ અધિકારમ્ભનોધમિતિ નતુર્દેશવિરોયયિમત અધિકારમ્ભ વિત, પરન્તુ રાજેન સાક્ષિવિધાનત બન્ન અષિમાં 7 ખાર-મિતિ દ્રવ્યમ્ । નસવિ ઊર્ધનયમાત, હેતુવો પ્રવાપતિતત્ત્વત નારીધ્યાહારેવિ સમવરવિરોનિયમેન તસ્ય નિષ!
( ૬ ) ‘ઉત્તરાધે વિસ્મૃત વપતુ” ( ।।o૦ ) ત્યત્ર ‘બાવિસ્મૃતસ્વરૂપ ” કૃતિ પ્રચ માન્તસત્ત્વવિ નિષધાર્યેવનું શત્વયોત અક્ષ્ય નાપક્ષત્વ સિદ્ધતિ, તેન અરણ્ય નાયક નળા રમત્વમ્, નવમવિરોષનિયમન્ત્। ‘ચૈત્’-ચોમાવ પશ્ચમિવરોનિયમાત નામ્ય અધિકારત્વમ્ । અત્ર માતીતીયેમતેન તથા નમતીમતેનતુ પૃથાધિર] સ્ત્રીતમ, પરં તુ ત િનયમસિદ્ધુનેવેતિ । પ્રતિતિ ।
( ૭ ) અન્વાર્યક્ષ પરામી ( ।।ર ૦ ) ત્યત્ર ‘અન્યાયે ’તયા ‘પરામનો ’કૃતિ પ્રથમા-તપયનત્ત્વવિ ખરાજ્યોતુ નાસ્ય પિતામ્મવત્ત્વમ્, પછવિ ોષનિયમાત્ ।
( ૮ ) “અમ્રુતેરિતિ ચેક્ તવ્રુત્તમ્” ( શારo ) ત્ર્યંત્ર ‘તવ્રુત્તમ્’ કૃતિ પ્રયમાન્ત पदसत्त्वेऽपि 'इति चेत्' इति पदसत्त्वात् नाम्य अधिकरणारम्भकत्वम् । तदुक्त' पढेनापि अस्य સાપેક્ષત્વમ્ બવાક્યતે ચ। તપશ્ચમવિરોષનિયમો દ્રશ્ય । પત્રે અધિક્ષમત્યા અધિ રારમદ્ મંત્રૈવ પિળસમાપ્તિ યુા વૃતિ વોવ્યવ્યમ્ । અસ્ત્ર અષરળસમાપ્તિ તુ રામાનુઞ-નિમ્ના શ્રીમતવિરોધિની । તેના દરબાર-મન્વ-શ્રીપતિ રુમ-સમ્મતા પવ ર્થ સમાધિરિતિ પોઢવ્યા
' +
પમ્ અનુનૃત્યધિવાળમ્ |
અત્ર અનુપ્તેતષ ૨' ( રાારર ) વૃત્તિ વષાક્ત અનુકૃતિકૃતિ-ાનાત્ સ ‘ અનુત્ત્પષિ]” નામ ! અત્ર રામાનુનનિમ્બાર્જથી-મિને પશ્ચમિ બાપાએઁ સંચેય અધિનŪ રનિતમ્ । તથ સૂર્યે ચા
j
T
-
। અનુપ્તેસ્તસ્ય = શારર (૯૧) રામવિત્ર પ્યંતે 1ારરૂ(૮૬ )
'
અન્ન ( ૨ ) ‘અનુત્તેસ્ત૫ ~’( 1ારર ) ત્તિ સૂત્રેયમાન્તામાવત્તુર્યસામાન્યનિયમન્ મમાન્તસ્ય બાષ્યાવાવ નવારયોગાત. નસ્ય અધિકરારમ્ભક્ત્વમ્, વિરોનિયમાત્ । તાપિ પશ્ચિમ માપ્યારે પપૂજ્યેન બંધિયરળસ્વરષિતત્વાન ક્યાળાં

Page #322

વ્યાસમત-બ્રહ્મસૂત્રમાર્થના મતેન પૂર્વાધિરણાનતત્વાત, તયા જ હતષિનગોપનીન્યવિષયવાસ્થય પૂર્વાષિરળવિષયવાસ્થત મિન્નત્થાત્ વ્રિ વિરોષનિયમ વિરવ્ય તસૂત્રદ્રય ધિકરણત્વ સમર્થન નયમ્ તિ યુt | સ નિયમો ચા
થમાન્તપવામાડપિ ઉદ્દે વિધેયાન્યતરામુન્ના-ન્નારાવિશ~યો ડપિ પર્વ ૨ - નિષેધેડષિ વિષયકૃતિમવાત ધરખમે રળીય” ફતિ પછાતા નિયમ
ત્ર સિમ્પત્યા વિષયવ્રુતિતુ મુખ્તવનને “ન તત્ર સૂર્યે માતિ ફત્યાતિ, પૂર્વાધિજાણે તુ વિકૃતિસ્તાવત્ છાનોવવનમ્ યતિમ્ શ્રમિન્ ત્રાપુરે વહા ર્ત્યાદિ પર્વ ૨ શ્રુતિ તવ વિધ્યમેશ્ય મત્ર ગતીવ સ્પષ્ટ, વિમિત્તકૃત્યર્થમૂત્વાન્ ! તેન “નુતતસ્ય જ હતિ સૂત્રે પ્રથમાન્તપદમાવેડપિ વધારવશાત મધ્યાહતબથમાન્તપસ્ય ધરણારસ્મત્વનિષેડપિ વિષયકૃતિમવનિવનઃ ધિરળમેવઃ સંચ્છિતે . અતઃ માત્ર રામાનુનનિશ્વાશ્રીન્ટમાવાળા દુષ્ટત્વમ્ અનિવાયૅ !
(૨) “પિ ૨ મધ્યેતે (શારાર૩) ત્યત્ર ગ્રંથમાન્તપઢામાવાત્ વારસન્તાવ નાસ છુથાધિરગારમઝા વતુર્થસામાન્ય નિયમાત, ષષ્ટ વિશેષનિયમીત રાતેથાન અનૈવ ધજળસમાપ્તિ દ્વવ્યા, પરસૂત્રે સર્વસમ્મત્યા અધિરબારમાત !
સક્ષમ અમિતાધિકરણામ અન્ન“ગન્નાવ મિત“( શરાર૪) તિ સૂત્ર અમિતા-પતાનુસારે જ ગમ્ય “બમિતધિર” નામ | સર્વે માર મત્ર સૂત્રદ્રયન વર્ષ વિતમ્ ! તવ સૂત્રદ્રયમ્
I અન્નાદેવ અમિત શરારક (૮૭)
રા ઘરેક્ષયા તુ મનુવાધિારત્વાત્ શરાર (૮૮) (૨) સત્ર “જાવ પ્રતિ” ( શરાર૪) ફત્યત્ર “પ્રમિત કૃતિ ગ્રંથમાન્ત પઢાતું બાય ધરબારમતત્વ સાતં નિયમાનુાત વતુર્થસામાન્ય નિયમાત !
(૨) “દઘપયા તુ મનુવાષિાવા”(શરીર) ત્રિ પ્રથમાન્તપદામાવાત્ વતુર્થસામાચનિયમાન્ નાથ વિવરણારત્મત્વમ્, મહાશવિશેપનિયમો નાત્ર પ્રયોગ્ય, પ્રથમાન્તપામવા . પરત્રે સર્વસમ્પત્યા વિરબારમાતું નૈવ ધિરળસમાપ્તિ સતા પર્વ | મત નાત્ર પાપ માવસ્ય ડપિ દોષ |
વાતાવરણમ્ | મિનું ગપિ કારણે સૂત્રપરાનુસારણ નામકરણ, શા? વ્રતર્દનાયિઝરણવ | પરન્તુ ધોગતિપાયાનુમાવતા બત્ર રામનુનમાથં વિદાય સમાપુ પરિણાર્થ કઈ નાળિ મૃતાનિ ! રામાનુનમેને તુ પ્રમાન્ટિમિ પમિ સૂત્રે પલમ્ ધિરા, અતિમ
ન બન્યવિર નમ! તાનિ ન થઈ ત્રા િવથા –

Page #323

प्रयमाघ्याये तृतीयपाद - नमम् अपशूद्राधिकरणम् ३३ १। तदुपर्यपि पारायण सम्भरात् १।३।२६ | | समानामस्पत्वाचावृतावप्यविरोधो दर्शनात् (८९)
स्मृतेश्च १।३।३० ( ९३ ) २। विरोध क मजाति ने नानेकपतिपर्दर्शनात् । ६। म माविमामपादनधिकार अमिनि १।३।२७ (९०)
११३१३१ (०५) ३। शन्द इति चनात भवात् मत्यानुमाना | ७/ ज्योतिपि मापाच १।३।३२ (९५) ___ म्याम् १।३।२८ (९१)
| ८ भावं तु भारायणोऽरित हि १।३३३३ । अतव च नियत्नम् ११३२० ( ९२ ) ( ९६ )
अत्र (१)'तदुपयेपि यदरायग मम्भपात, (१।३।२६ ) इत्यत्र पारायण" इति मयमा-तपदेन स्वमतवर्णनात् विषयान्तरम्य सूचनात् च अधिकरणार म संगत एव, पतुर्य સામાન્ય નિયમાત્રામવિલોપનિયમા |
(२) 'विरोध कर्मणीति मानेकपतिपर्सनात्" ( १।३।२७ ) अत्र 'विरोध' इति प्रथमान्तप-सत्येऽपि "इति चेन्न' पातु नाम्य अधिकरणाम त्यम् । पञ्चमविरोपनियमात।
(३) ' इति चनात प्रमात् प्रत्यक्षानुमानाम्याम् ' ( १।३।२८) इत्यत्र 'शब्द । इति भयमान्तरसत्वेऽपि इति चेन्न' पात् नास्य अधिकरणामत्वम् , पञ्चमविरोपनियमात् ।
(५) “अतएव च नित्यत्वम्" ( १।३२९ ) इत्यत्र “नित्यत्वम्" इति प्रयमा-तपद सत्त्वेऽपि च सात् नास्य अपिपरणार मक्त्वम् । पष्ठविपनियमात ।
(५) 'समाननामपित्वाचातापप्यविरोधो दर्शनात् स्मृतेश्च" ( १।३।३०) इत्यत्र "अविरोध" इति प्रथमान्तमत्वेऽपि च शब्दयोगात् हेतुपोधनापास नास्य अधिकरणानकरपम्, पठविशेपनियमात् ।
६। “मचानिध्वसामवा नविकार मिनि" ( ११३।३१ ) इत्यत्र "मिनि" इति प्रय
SuperHARTH मान्त परमत्त्वेऽपि पूर्वपररूपेण मतान्तरमापनात् विषयान्तरस्य सूचना च नास्य अधिकरणा मत्वम् । विसविशेषनियमात् । रामानुजमतेन अधिकरणार मात् ताप्यस्य दोप एव ।
(७) ज्योतिपि मावाच' ( १।३।३२ ) अत्र प्रयमा उपदामावात् नास्य अधिरण मम् । मध्याहतेऽपि पारसत्त्वम् अधिकरणवारकमेव ।
(८) "भाव तु पादरायणोऽस्ति हि" ( ११३३३३ ) अत्र चादरायण' इति प्रथमान्त ५सत्त्वेऽपि तु शब्द-योगात् नास्य अधिकरणार मकरम् , अत विषयान्तरस्य मसूचना दशम વિરોધનિયમે વાધિત્વાં વમવિરોધનિયમટ્ય પ્રવૃત્તિ | પર સર્વસખત્યા યાધિશરણારખાન અવ અધિવરામમાપ્તિ સમુર્તિવ |
नवमम् अपशूद्राधिकरणम् । अत्र 'शुगम्य तदनावरणात् तवादपणात् स्च्यते हि" ( १।३।३४ ) इति अघि

Page #324

३४
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिणर्यः करणार मकसूत्रपदात् नास्य नामकरणम्, किन्तु अधिकरणतात्पर्यम् अवलव्य तत् । રાવાળા વેતપૂર્વ ત્રહ્મવિદ્યાયામ્ અધિકારામાવવોધનય ગ0 ગપરાવાધિરળ નામપ્રિર્વનાધિકરણદેવતાધિરળદ્રયવત્ રામાનુન-
નિર્વશીષ્ટ-વ-મિન્નાના સર્વેક્ષા મતે સ્મિન્ અધિકારણે પડ્યું સૂત્રણ પૃહીતાનિ | રામાનુન-
શ્રીમતે તુ સપ્ત સૂત્રાણિ, દ્વિતીયં-પશ્ચમ સૂત્રો પ્રત્યે દિધા વિમાત્, નિખ્યામતે વર્લ્ડવેવ-મતે જ ષટ સૂત્રાનિ, વર્લ્ડ શ્વમસૂત્રસ્ય દ્વિધારણાનું ! तानि च पञ्च सूत्राणि
१। “शुगस्य तदनादरश्रवणात् तदाद्रवणात् सूच्यते हि" १।३।३४ ( ९७ ) રા “ક્ષત્રિયત્વ તેથોત્તત્ર વૈત્રમથેન ાિ ’ શરારૂપ (૧૮)
“હરપરામર્શીત તવામાપાર” શરાર ૬ (૨૧ ) કા “તમાવનિર્ધારણે જ પ્રવૃત્ત” શારારૂ૭ (૦ ૦ ) પા “અવાધ્યયનાર્થપ્રતિષેધાત્ સૂતે” ( શરાર૮) ( ૨૦ )
સત્ર () શુય ત૮નારશ્રવળાત્ તેવા દ્રવળાતું સૂધ્યતે હિ” (ારારૂ ૪) તિ સૂત્રય શુ તિ પ્રથાન્ત-પત્ બનેન રબાર, વાર્થસામાચનિયમાનુાત પવા
(૨) “ક્ષત્રિય તેથોત્તરત્ર ત્રણેન સ્મિાત્ (શારારૂપ) દૃત્યત્ર પ્રથાનેપતામાવાતું નાર્ય બધિરારમ્ભત્વમ્ વતુર્થસામાન્ય નિયમાત ગધ્યાતપિ વારઃ તય વાધ ! પર્ણવિરોષનિયમાત | રામાનુન-શ્રીહ-મતાભ્યામ્ તત્ ન પ સૂત્ર, વિનુ સૂત્રદ્રય,
“ક્ષત્રિયત્નાતે ફતિ નું, “કત્તત્ર-ચૈત્રરઘેન હિંમત” રૂતિ સન્યા / તુ તત્ર ન બાવીન પ્રમાણે જિનપિ પ્રરિત; અતઃ નેતા સમર્થનીયમ્' કાવીનપાબ્દને બાવીનતરવૈવ યોગ્યત્વતા વર્લ્ડ યુજીયા વેજી: અમિષાયાવિષ્કરમાં ન સર્વત્ર સન્મવતિ ! બાકાક્ષા પ્રાવસ્યાત વય સૂત્રત્વમેવ યુવાર્થવિરોષનિયમાન્ !
(૩) “સંસ્કારપરામર્શત તમિાપવ' (શારારૂ ૬ ) ત્યત્ર ગ્રંથમાન્ત-પીમાવાત નાય ધિરબારમ્ભત્વમ્ વાત સાક્ષત્વમષિા વતુર્થસામાન્ય નિયમાન્ , ષવિરોધનિયમા !
(8) “તદ્માવનિર્ઝારને ૨ પ્રવૃત્ત (શરારૂ૭) તિપિ તથા / વતુર્થસામાન્યનિયમાત, ૫છવિરોષનિયમાવ છે.
(૫) અવળાધ્યયનાર્થપ્રતિષેધાત્ ઋતે (શારા૨૮ ફત્યત્રાધિ પૂર્વવત | તુર્થસામાન્યનિયમાન્, પર્ણવિરોષનિયમાવી
પસૂત્રે અધિક્કારમય સર્વસમ્મતત્વાન અનૈવ અધિoળસમાપ્તિ. સૌવા રામાનુનનિવાઝીઠવવ-મતે “શ્રવણાથયનાર્થપ્રતિષેધાત” તિ પર્વ સૂત્ર “મૃત” તિ અપર સૂત્રમ્ | ત્રિાવિ વિમા ન મિપિ બાવીન પ્રમા પ્રતા અત્રપિ વતુર્થસામાન્ય નિયમ: વિન્તનીય વ પ પાત્ત વિદાય પરિબનનારા ન વસ્યાપિ ઢોલ સીત્ત ફતિ !

Page #325

प्रथमाध्याये तृतीयपाद - द्वादश अर्थान्तरत्वादिव्यपदेशाधिकरणम्
સૂજ્ઞ
३५
ર્મક્-મ્પનાવિકરામ્ ।
'
..
અન્ન “મ્પનાત્” ( શાર્૧ ) કૃતિ સૂત્રાત્ અન્ય “ પાષિર્જર ં” નામ 1 રામાનુન નિમ્બાર્જ-મિત્રે સર્વે માન્યારે બંનેન પ્લેનૈવ સૂત્રેખ તર્ષિકરણ નિતમ્ । રામાનુગનિશ્વા મતેન ૩ખ્યોતિર્ધર્રાના રતિ પર્વનૂસમષિ પતવષિવરણાન્તર્યંત નૃતમ્ । તત્ર સભ્ય, ત' સૂત્ર અધિષ્ઠસં—રિાષ્ટમાન્યતા પૃથાપિળ વૃક્તમ્ । તપ પુન નિયમાનુ—તમેવ ।
સત્ર ‘મ્પનાત્ ( 1ર/૩૧ ) ત્ર યમાન્તમવામાંવત્સ્ય અધિર/રમ્મત્વે સમુનિતમિતિ બાપાતત પ્રતિમાતિ । પરન્તુ પાવર્સ તિવરેન તા નય્યાહૃતમયમાન્તવસામર્માંધ અત્ર બધિરળર્મ્મ ર્ત્ત રાયતે । પદ્મમસામાન્યનિયમત, પારવિરોષનિયમાઘ ।
વિજ્ઞાનમિથ્યુસમ્મતાને તુ ‘માળ ” કૃતિ ” અતિરિક્ત્ત મન્ત્ અન્ન પશૃિહીત - તે । તેન અમ્ય અધિગારમ્મત્ત્વો સાતમેવ મતિ । તયાપિ તંત્ર માળાન્તપણ માપીનતર
પ્રમાર્ગે વિનવ, તેન ત્ર જ્ઞ સમ્ય‚ કામાખ્યવૃદ્ધિ વેતિ । તથાપિ સામસઁહ્ત્વને મિયિકન ઢવણી ધ્રુત્યુત્તમ્ય મકુઇમાત્રપુષ્પસ નીવત્વતંરાય નિવાર્થ્ય ઋષતિપાવનાત્, પતષિરંગપ્રતિપાદ્યકાળ પ— તાદરાસાયનિવાર્યેાત્ ૧ અત્ર કાળરાય અનુપñ ન સંતો મતિ । અમરેવાધિબેન તથા નવમાપાધિબેન વ્યતિપિ તવષિરળમ અયંત પ્રમિતાધિòળતિમેવ । સેર્સત્ય બમાધિળસ્ય તા. તસ્ય ધ્વન્ત સંવત્યા નવાધિòળસ્ય ૬ અવતારળાત્ । મિતાધિળોપનીબ-વટવળી શ્રુતેરપિ ભસ્ય નાનીયત્વાશ્વ ! ભૂત પ્રયમાન્તાસ્ય ન યાહારેળ અત્ર વિરારમ્ભ સાત વ્ । સ્તથૈવ પરત્રે અધિસત્યા અધિગારમ્માત્ બન્નેવ અપિસ્ગસમાપ્તિબ્ધ સમુન્વિતૈવ પ્રાદ્ધ જ્યોતિધિામ
અત્ર “ખ્યોતિદ્વંર્શનાત્” ( (।।૪૦) કૃતિ સૂત્રસ્ય ખોતિ” કૃતિ પદ્યાત્ ણ્ય “ખ્યોતિરધિરળ” નામ 1 રામાનુન નિશ્વામિત્રે સર્વે માખ્યા૨ે અનેન ન સૂત્રેખ પતત્ બધિાં રવિતમ્ 1 તયોર્મતે તત્ સૂત્ર, વૅશમમ્પનાષિવરસ્ય અન્તિમસૂત્રમ્ 1 પરન્તુ ત્તત્ અર્પવતમ્ “યોતિ ” કૃતિ પ્રથમાન્તવર્યં સત્ત્વાત્, વતુર્થસામાન્યનિયમાત્ । તેના અત્ર રામાનુઽનિશ્વાર્થાન્ય માન્દ્વયમેવ દૂષણીમમ્ । પર સર્વેસમ્મત્યા અધિરબારમાતુ જૈવ નોંધવનખસમાપ્તિ સાતે ટાટા-કાર્યાન્તરાવાવિષપહેાધિકામ ।
અત્ર “આજાશોડર્માંન્તરત્નાતિવ્યપરેશાત” ( ।।૨) કૃતિ સૂક્ષ્મ “નર્યાન્તરાવિપવેશ” કૃતિ શબ્દાત્ અમ “બક્ષ્યન્તરાવિન્યપàશાયિક્તાં” નામ । બાળસાષિયખસ્ય પૂર્વમ્ હવાત્ અત્ર “બાસ”-વેન । નામરણમ્ અસ્ય બધિત્ત્વ | મત્ર રામાનુન નિમ્બાર્જ શ્રીમિત્ર શિઃ પદ્મમિ માપ્યારે બનેન પ્લેન ક્રેબ તધિર નિતમ્ । રામાનુ-નિમા શ્રષ્ઠમાધ્યેષુ મૈં પતિંયમષિ પુત્તષિ ખાન્ત ભેવ દશ્યતે ।

Page #326

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
अत्र "आकाश" इति प्रथमा-तपदसत्वात् अत्र अधिकरणारम्भ समुचित एव । चतुर्थसामान्यनियमात् । मर्यषु भाप्येषु नात्र मतान्तरम् । परसूत्रे पञ्चभि भाष्ये अधिकरणार मात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति माता एव ।
त्रयोदश सुपुप्त्युत्क्रान्त्यधिकरणम् । अा "स्पुट्युत्का त्यो देन” इति ( १।३।४२ ) सूत्रस्य "सुपुत्युकान्ति"-जात अन्य "सुपु-युतकात्यधिकरण" नाम । रामानुज-निवार्क-श्रीकण्ठभिन्नै पञ्चभि भाप्यकारै अत्र अधिकरण रचितम् । रामानुजादीना मतेन एतत् सूत्र तथा परवति सूत्रमपि पूर्वाधिकरणान्तતમવ . તતત્ સૂત્રદ્રય १। सुयुप्-युन्का-त्योर्मेंटेन ( १।३४२ ) ( १०५) २। पत्यादिशब्देभ्य (१।३।४३) (१०६)
अत्र ( १ ) "सुपुप्युत्क्रान्त्यो देन" ( १।३।४२ ) इति सूत्रे प्रथमान्तपदामावात् नान्य अधिकरणारम्मकत्व संगतम् । तेन रामानुज-निम्बार्क-श्रीकण्ठ-मतान्येव अत्र सम्यक । परन्तु यत पञ्चभि आचार्य, एतम्य अन्यथाकृतम् इति दृश्यते, तेन केनचित् प्रथमा-तपदाच्याहारण अस्य अधिकरणारम्भकत्व समर्थनीयम् , पञ्चमसामान्यनियमात् इति युक्त कल्पनम् । ततश्च अन्यदपि एक कारणम् अस्ति अधिकरणभेदाय । पूर्वाधिकरणविषयवाक्यात् अस्य विश्व वाक्यस्य भेदात् "अनुत्यधिकरण वत् काविशेषनियमानुसारेण अस्य पृथगधिफरणय यगतमेव । पूर्वाविकरणे छान्योन्यवाक्यम्य विषयवाक्यत्वम् आसीत्, अत्र तु वृहदायकवाक्यमेव विषयवाक्यम् । तदवि पुन रामानुज-निम्बार्क-श्रीकण्ठमाप्य-सम्मतमेव । अन आपातश्या रामानुजादीना भाप्पाणा साबुत्वेऽपि न क्षोदक्षमत्व तेपाम्, विषयभदान । नन रामानुज-निम्बार्क-श्रीकण्टमाप्याणमिव दीप मिद्धयति ।
( २ ) पत्यादिशब्देभ्य" ( १।३।४३ ) इत्यत्र प्रथमान्तपन्नाभावात् नाम्य अधिरगारमा पम् । चतुवामान्यनियमात । पारपात अत्रैव अधिकरणसमाप्तिश्च सुसंगतेय । मागतेन न अत्र पृथगधिकरण कृतिम तन्न सगतम , प्रथमान्तपघटितत्व-नियमविरोधात । अत' मानमा यमेव दोष पनीय ।।
ततीयपादयमालोचनम

Page #327

मयमाध्याये तृतीयपादसमालोचनम्
पति कीशाय नियमा अत्र सकलिता । अत्रापि सस्य+ एक एव नियम सकलित । स तु“अनुतस्तस्य च । ( १।३।२२ ) इति सूत्रे रचित । स च यथा-"प्रथमा तपदामावेऽपि सिविषयान्यतरा ममुचायक हतुममुधायक-चकारादि । योगेऽपि एव च अधिरणनिमयेऽपि विषयश्रुतिमेदात अधिकरणमेद परणीय ' इति । इनानी द्रव्यम्
(२) पति दोपा रस्य भाष्यस्य पथ सत्ता १।३।६ अधिकरणे रामानुम-निवा-श्रीकण्ठ-माप्येयु “अनुतस्तन्य च" इति (१।३।२२) सूत्रे अधिकरणस्य अरचनार्या दोप ।
११३८ अविकरणे राम नुनमाय "मवादियसम्मवा नधिकार समिनि" इति (१।३।३१) स्त्रे अधिकरणरचनायो दोप ।
१३।११ अधिकरणे समानुन निवा-माप्ययो “ज्योतिर्दशनात" इति ( १।३।४० ) सूत्रे अधिकरणम्य अरचनायो दोष ।
१।३।१३ अधिरणे रामानुज-निवार्क-श्रीकण्ठ-भाप्ये 'सुपुप्त्युत्कान्त्योमदन' इति । ११३०४२ सूत्रे अधिकरणस्य अरचनाया दोष ।
११३६१३ अधिकरणे मान्चमाये "पत्यानिशम्य” इति ( १।३।४२ ) सूत्रे अधिकरण रचनायो दोप ।
तेन अधिकरणरचनायो रामानुजमाये एक दोप, माध्वेऽपि एक दोप, तत अधिकरणस्य अपनाया रामानुजमाप्ये दोपत्रय, निम्बा दोपत्रय, तथा श्री+प्टमाप्ये दोपद्वयम् । एवं च
अधिकरणस्य अरचनायाम अधिकरणम्य रचनायाम रामानुजमाप्ये ३ दोया
१ दोप निम्बार्कमाप्ये ३ दोपा श्रीकण्ठभाष्ये माध्वमान्य
१दोप अधुना द्रव्यम्--
(३) काय तय कैच सूत्र उपजीव्यत्वेन गृहीताः । तत्र प्रथमाधिकरणप्रयमस्त्र—घुम्य पायतन स्वशब्दात् ११३।१ इत्यत्र “यस्मिन् यो पृभियी चान्तरि
क्षम् बोतम् ' (मु २।२।५) । द्वतीमसूत्र-"मुक्कोपस्प्यस्यपदेशात्” १।३।२ इत्यत्र 'तमा विद्वान नामपाद विमुक्त
परात्पर पुरुषमुपति दिव्यम्' (मु ३।२।८ )
આપનામ
२ दोषी

Page #328

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः तृतीयसूत्रे “नानुमानमतच्छदात्” ( १।३।३ ) इत्यत्र “यः सर्वज्ञ. स सर्ववित्
यस्य ज्ञानमयं त५” (मु: १।१।९ ) चतुर्थसूत्रे "प्राणभृच्च" ( १।३।४ ) इत्यत्र श्रुति. नोद्धृता । पञ्चमसूत्रे “मेदव्यपदेशात्" ( १।३।५ ) इत्यत्र “तमेवैक जानथ” ( मु: २।२।५ ) १४सूत्रे “प्रकरणात्” ( १।३।६ ) इत्यत्र “कस्मिन् नु भगवो विज्ञाते सर्वमिदं विज्ञातम्
भवति” ( मु. १।१।३ ) सप्तमसूत्रे “स्थित्यदनाम्या च” (११३७) इत्यत्र "द्वा सुपर्णा सयुजा.. "( मु: ३।१।१) દ્વિતીયાધિને प्रथमसूत्रे “भूमा सम्प्रसादादध्युपदेशात्" ( १।३।८) इत्यत्र तरति शोकम् आत्मवित्"
(छा. ७१।३ ) "भूमात्वेव विजिज्ञासितव्यः इति भूमानं भगवो विजिज्ञास इति" (छा: ७।२३।१ )। “यत्र नान्यत् पश्यति" (छा: ७।२४।१ ) “ए: तु वा अति
वदति यः सत्येन अतिवदति” । (७/१६।१ ) द्वितीयसूत्रे "धर्मोपपत्तेश्च'' (१।३।९) इत्यत्र “यत्र नान्यत् पश्यति (छा' ७।२४।१) તૃતીયરિગે प्रथमसूत्रे “अक्षरमम्बरान्तधृते.” ( १।३।१० ) इत्यत्र "एतद्वै तदक्षरं गार्गि ब्राह्मण
अभिवदन्ति अस्थूलम् "( वृ ३८७-८ ) "एतस्मिन् नु खल अक्षरे गार्गि
आकाश ओतश्च प्रोतश्च" ( वृ ३।८।११) द्वितीयसूत्रे “सा च प्रशासनात्' (१।३।११ ) इत्यत्र "एतस्य वा अक्षरस्य प्रशासने
गार्गि सूर्याचन्द्रमसौ विधृतौ तिठत." ( वृ. ३।८।९) तृतीयसूत्रे “अन्यमावल्यावृत्तेश्च" ( १।३।१२ ) इत्यत्र “तद् वा एतदक्षरं गार्गि
अट द्रष्ट (: ३।८।११) चतुर्थाधिकरणे प्रथमसूत्रे “ईक्षतिकर्मव्यपदेशात स" ( १।३।१३ ) इत्यत्र “यः पुनः एतं त्रिमा
त्रेण ओमिति एतेन एव अक्षरेण परं पुरुषम् अभिध्यायीत" ( प्रश्न: ५।२।५)
"परात् परं पुरिशय पुरुषम् ईक्षते” ( प्रश्न ५/५ ) પશ્ચમારિણે प्रथमसूत्रे “दहर उत्तरेभ्यः" ( १।३।१४ ) इत्यत्र “अथ यदिदमस्मिन् ब्रह्मपुरे दहरै
पुण्डरीक वेश्म नहरोऽस्मिन् अन्तराकाग" (छाः ८।१।१) “यावान् वा अयमाकाश. तावान् एपोऽन्तर्हदय आकाश. उभेऽस्मिन् द्यावापृथिवी अन्तरेव सभाहते एप आत्मा अपहतपाप्मा" (छाः ८।१।३ )

Page #329

२९
प्रथमाध्याये तृतीयपादसमालोचनम् द्वितीयसूत्र-"गतिरादाम्या तयाहि दृप्ट लिंग च" ( ११३१५) इत्यत्र-"इमा सर्वा
प्रजा महरह गच्छन्त्य गत पालोकं न विदन्ति" ( छा ८।३।२ )' सता
सोम्य तदा सम्पती भवति" (छा ६८३१) सृतीयसूत्रे-"पृतेश्च महिनोऽस्यास्मिन्नुपलब्धे' (१।३१६ ) इत्या “अय य
भारमा स सेतु विकृति एपो लोकानाम् असमाय(छा ८४१) “एप
मूतपार एप सेतु विवरण" ( ४२२ ) चतुर्यस्प्रे-"प्रसिद्धेश्व" ( १९३६१७) इत्यत्र “मानाची वै नाम नामरूपयो निहिता"
(छा ८।१४१) पचमस्-'इतरपरामर्शात् स इति पेनासम्मवात्" ( १॥३॥१८ ) इत्या “एप
___ सम्प्रसाद '(छा ८।३।४ ) प४-अपराधेदावितस्वरूपस्तु' ( १।३।१९ ) इत्यत्र “य एष अक्षिणि पुरुषो
त्यते" (छा ८७४ ) “परं ज्योति उपसंपच स्वेन रूपेण अमिनिप्पयते"
(छा ८।३। ) समस्त्रे-“अन्याय पराम" ( १।३।२० ) इत्यत्र 'सप्रसाद" "अमिनिप्पयते"
(छा ८।३।४) मटमसूत्रे--"अल्पग्रुतरिति चेत् तदुक्तम्" ( १।३।२१) इत्यत्र 'दहरोऽस्मिन्न तराकाश"
(छा ८।१।१) पठाधिकरणे-- भयमस्त्र-"अनुतस्तस्य च” ( १३२२ ) इत्यत्र "परं ज्योतिरूपसंपन” (छा
८।३।१ ) तम ज्योतिपा ज्योति" ( फठ २।५।२५)“आयुई उपासतेऽमृतम्' (पृ ४९।१६ ) “न तंत्रसूर्यो माति न चन्द्रतारकम्” (मु २।२।१०)
"तमेव मान्तमनुमाति सर्व तस्य भासम सर्वमिद विमाति" । (मु २।२।१०) द्वितीयसूत्र—“अपि च मयत( १।३।२३ ) इत्यत्र “न तद् मासयते सूर्यो न
शशाको न पापक (गी १५।६ ) यदादित्यगत तेजो बगद्मास्यतेऽसितम्"
(गीता १५/१२) सप्तमाधिकरणेप्रयमस्त्र-शब्दादेव प्रमित" ( १।३।२५ ) इश्य "अनुष्ठमात्र पुरुष ज्योतिरिव
धमक." ( कठ २।४।१३ ) ईशानो मूतव्यस्प" ( कठ २।४।१३) द्वितीयसूत्रे-अपेक्षया तु मनुष्याधिकारात्" (१।३।२५) इत्यत्र श्रुति नोभृत्य । भटमाधिकरण

Page #330

व्याससम्मत ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः प्रथमसूत्रे “तदुपर्यपि बादरायण सभवात्” ( १।३।२६ ) इत्यत्र “तत् यो यो
देवाना प्रत्यबुध्यत स एव तदभवत् ( वृ १।४।१०) द्वितीयसूत्रे “विरोध कर्मणीति चेन्नानेकप्रतिपत्तेर्दर्शनात्" (१।३।२७) इत्यत्र
“स एकधा भवति त्रिधा भवति" । (छ। ७।२६।२ ) तृतीयसूत्रे "शब्द इति चेन्नातः प्रभवात् प्रत्यक्षानुमानाभ्याम्" ( १।३।२८ ) इत्यत्र __ "एत इति वै प्रजापतिर्देवानसृजत" (अथर्ववेद. १ ) “वेदशब्देभ्य एवादौ” (महा'
शा मो २३११५६ ) चतुर्थसूत्रे “अतएव च नित्यत्वम्” ( १।३।२९) इत्यत्र श्रुति. नोद्धृता । पञ्चमसूत्र “समान नाम पत्वाचावृतावेप्यंविरोधो दर्शनात् स्मृतेश्च” ( १।३।३०)
इत्यत्र-“धाता यथा पूर्वभकल्पयत् '(नारायणोपनिषत् २३, *ग्वेदः १०।१९०६३) “यथर्तुष्वृतुलिगानि नाना रूपाणि पर्यये । दृश्यन्ते तानि तान्येव तथा भावा
युगादिषु ।। (स्मृति ? ) घटसूत्रे “मम्बादिवसम्भवादनधिकार जैमिनि." ( १।३।३१ ) इत्यत्र “असो वा
आदित्यो देवमधु” (छा. ३।१।१) "आदित्यो ब्रह्म इत्यादेश" (छ। ३।११।१) सप्तमसूत्रे “जोतिषि भावाच” ( १।३।३२ ) इत्यत्र श्रुति नोवृता।
अमसूत्रे “भाव तु बादरायणोऽस्ति हि" ( १।३।३३ ) इत्यत्र श्रुति नोद्धृता । नवमाधिकरणे प्रथमसूत्रे “शुगस्य तदनादरश्रवणात् तदाद्रवणात सूच्यते हि" ( १।३।३४ ) इत्यत्र--
“अहहारे त्वा शूद्र तवैव सह गोभिरस्तु" (छ। ४।२।३ ) द्वितीयसूले "क्षत्रियत्वगतेश्चोत्तरत्र चैत्ररथेन लिगात्" ( १।३।३५) इत्यत्र ( ताण्डय'
ब्रा० २०।१२।५, छा. ४।३१५ वचनानि ) तृतीयसूले “सस्कारपरामगीत तदभावामिलापाच” ( १।३।३६ ) "तं होपनिन्ये
(शतपथ ब्रा ११।५।३।१३ ) “अधीहि भगव इति होपससाद" (छ। ७१११)
"न शूद्रे पातक किञ्चित् न च संस्कारमहति" ( मनु १०।१२।६) चतुर्थसूले “तदभावनिरिणे च प्रवृत्ते" ( १।३।३७ ) इत्यत्र ( छ। ४।४।५) पञ्चमसूत्रे "श्रवणाध्ययनार्थप्रतिषेधात् स्मृतेश्च" ( १।३।३८ ) इत्यत्र “अथास्य
वेदमुपश्वतत्र पुजतुभ्या श्रोत्रप्रतिपूरणम्” ( गौतमसंहिता २२ अ ) "तस्मा
छूद्रसमीपे नाध्येतव्यम्” (तै स ७१।१।६ ) "न शूद्राय मति दद्यात्” ( मनु ४८०) "द्विजातीनामध्ययनमिज्यादानम्” ( मनु ११८९) “पद्यु ह वा एतच्छशान यच्छूद्र" ( तै सं ७।१।१।६ )

Page #331

प्रथमाध्याये तृतीयपादसमालोचनम् समाधिकरणेप्रयमसूत्रे-कम्पनात्" ( १।३।३९ ) इत्यत्र----'यदि किञ्च जगत् सर्व प्राण एजति
निसतम्" ( कठ २।३।२ ) "भाणम्य माण" ( ५१४१८ ) “न मागेन
नापानेन" ( फठ २।२५) एकाधिकरणेभयमसूत्र---"मतिदर्शनात्” (११३१४०) इत्यत्र “य एपसम्प्रसादोऽस्माच्छरीत ममुत्याय
पर जोति उपसंपर्य' ( छा ८ ३ ) “य आत्मा अपहतपाप्मा"
(छा ८७१) बादशाधिकरणे___मयमस्ले-"आकाशोऽन्तरत्पादिव्यपदेशाद” (१३।५१ ) इत्यत "आकाशो वै
नाम नामरूपयो निर्वहिता" (छा ८११४११)"ते यदन्तरा" (छा ८१४१)
तद् यातदमृतं स आत्मा (छा ८।१११ ) प्रयोदशाधिकरणेप्रयमसूत्रे~"भूपृप्त्युत्तान्त्योमेंदन" ( १।३।४२ ) इत्यत्र "प्राशेन आत्मना सपरि
प्वक" ( ११३२१) “योऽयं विज्ञानमय पाणेषु पन्तज्योतिः पुरुष"
(४।३७)" "भाजेनात्मना अवा५८ उत्सर्जन याति" ( ११२३५)" द्वितीयसूत्रे पत्यादिशब्दम्य" ( ११३।१३ ) इत्यत्र ' सर्वस वशी सर्वस्येशान सर्व
____ स्थाधिपति" (वृ २२ ) “ स न साधुना कर्मणाभ्यान्" ( कौ ३१८) दानी दयम् पतास्त्रोपनीयश्रुतिपलेन--
(५) कीरशी अस्य पादसगतिः ममिन् पादे याश्च युतय गृहीता ता सर्वा शारमाप्यानुसारेण इति योध्यम् । भाप्यान्तरे तु किचिन पम्प स्स्यते । नात्र सर्वे ऐकाय मगन्ते । तत्र हेतुम्य तत्वाशे मतपमेय, न तु भाचीनमाप्यादिमूलकत्वं तस्म । तयापि मतभेदेन पादप्रतिपापम् अन्न प्रतिश्यते--
સામતે યસ્મૃતિપાતાશ્રુતિવાયાનો સમન્વય ! मास्करमते. प्रायेण साबरमतानुरूपम् । रामानुजमते लिंगानि वाक्यानि विपारितानि । माध्वमते अन्यत्र सिद्धाना शब्दाना विप्लो समन्वय । नियामते-~~अपएसएजीवादिलिगवाक्यानां समन्वय । श्रीकण्ठमते पापरलिगवाक्यविचार । श्रीकरमते रपटास्पष्टयतिवाक्यसन्देहकनिर्मूलकतया पटाकथनम् ।

Page #332

४२ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रमाप्यनिर्णयः ( ३ यः पादः)
तथा च एतेषा सम्यक् पालोचने कृते तत्त्वत. न महान् मतभेदः परिलक्ष्यते । अत अत्र वर-भास्कर-सम्मत-पदार्थ एव अत्र पादसंगतित्वेन प्रहणीय इति युक्तम् । तयो. प्राचीनत्वात् । एव च एतापादसंगत्या एतत्पादीयसूत्राणि व्याख्येयानि । तेन एतत्पादीयसूत्रवलन जीव-जगद्-ब्रह्म-स्वरूपनिरूपणादिक प्रासंगिकमित्येव पोद्धव्यम्, ब्रह्मवोधकास्पटश्रुतीना ब्रह्मणि समन्वय एवं मुख्य तात्पर्य्यम् ।
इति प्रथमाध्याये तृतीयपादापसंहारः।
अथ प्रथमाध्याये चतुर्थपादः।
__ प्रथमम् आनुमानिकाधिकरणम् । अत्र “आनुमानिकमप्यपामिति चेन्न शरीररूपकविन्यस्तगृहीतदर्शयति च” (१।४।१ ) इति सूत्रस्य "आनुमानिकम्” इति पदम् अवलम्व्य अस्य "आनुमानिकाधिकरण" नाम।तत्र माध्वभाग्य-भिन्नेषु सर्वेषु भाप्येषु सप्त सूत्राणि गृहीतानि । माध्वभाष्ये तु परवत्यधिकरणस्य प्रथमं सूत्रम् अत्र गृहीतम्, तथा पञ्चम सूत्र द्विधा विभज्य अस्मिन् अधिकरणे नव सूत्राणि संगृहीतानि । तानि च सप्त सूत्राणि यथा
“आनुमानिकमप्येकपामिति चेन्न शरीररूपक- ५। "वदतीति चेन्न प्राज्ञो हि प्रकरणात्" वियन्तगृहीतर्दर्शयति च ११४१ (१०७)
११४५ (१११) २। “म म तु तनहत्यात १११।२ (१०८) । "त्रयाणामेव चैवमुपन्यास प्रश्नश्च" ३। “तदीन यादर्थवत" १।४।३ (१०९)
११४६ (११२) । "ययावचनाच १४१४ (११०) ७ "महदपच्च" ११४७ (११३)

Page #333

प्रथमाध्याय चतुर्थपाद - द्वितीय चमसाधिकरणम् ४३ (५) वदतीति चेन प्रानो हि प्रकरणात्" ( ४ ) अन "माज़" इति प्रथमान्तपदसत्येऽपि “इनि चेन्न" पठात नाम्य अधिकरणार मक्त्वम् । पश्चमविकोपनियमात् । माबमाप्ये तु "तत्पूर्व द्विधा मृतम् । अधिकममयनामावात् तत् न सगतम् | चतुर्थविशेष नियमधात्र चिन्तनीय ।
(६) "प्रयाणामेव चवमुपन्यास प्रश्नश्च" ( १४६ ) मत्र "उपन्यास" तथा "प्रश्न" इति भयमान्त-पद्वयमत्वेऽपि पारयोगात नाम्य अधिरणाम त्वम् । ५४पिनियमात् ।
(७) "महयि' ( १९१७ ) अत्र प्रथमान्तपा मावात नाम्य अधिकरणार मकरवम्। महद्वत् इत्यस्य प्रथमान्तत्व स्पनेऽपि च कारयोगात् नाधिकरणाम, पपिरोपनियमात् । परसूत्र वसम्मताधिकरणामान अप्रैय अधि+रणसमाप्ति सगतव । अत्र मा वमतेन न ममाति, परन्तु परसू एव तथा ।
द्वितीय चसमाधिकरणम् । अत्र “चमसम-विरोपात (११८) इति सूत्रस्य 'चमम-सन्दात् अस्य 'चमसाधि फरणं" नाम । मावमिन्ने डमर्वपु भाप्येषु अत्र सूत्रत्रय गृहीतम् । मावमतेनतु'चममक विरापात" इति सूत्रम् पूाधिकरणान्तर्गत स्तम् । शिनद्वयेन द्वितीयाधिकरण रचितम् । तच्च सूत्र प्रय यमा
२। चमसपदविरोपात्" १।२८ (१११) २। "ज्योतिरूपमा तु तथा पधीमते पके" ११९ (११५) ३। 'कल्पनोपदेशाच मध्यावविरोध" ११४१० (११६ )
(१) अत्र 'चमसपा विरोपात्" ( १।२८ ) इति सूत्रे प्रयमा-तपदामावात् नाम्य अघि करणार-मकत्वम् समुचितम्, तयापि माध्वमाप्यमिन्नेषु सर्वेषु माप्येषु तथा एव तत्वात् प्रयमा तोइस्यपदकम् मध्याहत्य अथवा 'चममवत् समयमान्तत्वाम्युपगमेऽपि अधिकरणाम्म कर्तु शक्यते । यत सर्व माप्यकार अत्र “अजा- भयोधकत्व पर्णिम् । एव च ७५जीच्य भुतिमदात, प्राधिकरणात विधेयमेदाच अस्य पृमगधिकरणत्वमपि समर्ययितु सक्यम् । एतव र्थम् एकादसपिरोपनियमो दृष्य | सूत्राशरमात्रामलापनेन अस्य पूर्वाधिकरणाप सगच्छते । तथा च माध्यमाध्यम युक्ततरत्वं तदा कल्पनीयम् । परन्तु अधिकविरोधात् तन्न मणीयम् । अत अस्मिन् सूत्रे अधिकरणम्य रचनाया मायमाप्पस्यैव दोप सात इति पोदव्यम् ।
(२) ज्योति-पमा तु तथा पनीयते एके" १।४।२ अत्र "ज्योतिपकमा" तथा '५” इति प्रथमान्तद्वपसत्वात् अत्र मगधिकरण समाश्यते, परन्तु अनिषेधार्थक-"तु"शमात् तस्य पापात सात, नवमशिनियमात् इति । माध्वमाप्ये तु अन पृमगधिकरण कृतम् । तेन अब अधिकरणरचनाय पुनतस्मैव दोपः ।

Page #334

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३ यः पादः )
( ર્ ) ૫નોપવેન્દ્રમષ્નાવિવવિરોધઃ” કૃતિ 1olo ૦ સૂત્રે પ્રથમાન્તપાત્ બરમ્ય વૃધિ રારમ્ભવ્યું સંવતમ્, તથાપિ ૨-ચન્દ્ર-યોગેન સાપેક્ષવસાધનાત્ તથ્ય વ્યાધાત સન્નાત, ૧૪વિશેષનયમાદ્વિતિ । અત' પરં સર્વસમ્મા વ્રુધાધિષ્ઠાનમાત્ જૈવ ઉતધિવાળસમાપ્તિ. । तृतीयं सख्योपसंग्रहाधिकरणम् ।
४४
અત્ર ‘7 સંત્યોપસંગ્રહાપિ નાનામાવતિનેા” હતિ ( ?!!?? ) સૂત્રસ્ય “સત્યોપસંકટ્ટ્”–શવાદ્ અન્ય “સંવ્યોસંમહાવિરાં” નામ । નિમ્બા-શ્રીમિળે. સવૅ. માપ્યારે અત્ર સૂત્રત્રય ગૃહીતમ્ । નિમ્ના માઘ્યે સૂત્રનતુયં, તથા શ્રી+પ્ટમાગ્યે સૂત્રવશ્વમ્ અત્ર ગૃહીત दृश्यते । तच्च सूत्रत्रयं यथा
। ન સંવ્યોવસંગ્રહાપિ નાનામાવાતિનેાપ” શા (૧૨૭)
રા બાળાયો વાચોષાત્ ' ।।૨ ( o o૮ )
“
રૂ। “ન્યોતિષેષામસત્ય ' (1olo૨ (૧૧)
અત્ર( ! ) ના સંવ્યોષસંપ્રદાપિ નાનામાવાતિનેાવ” કૃતિ ( ?!!?? ) સૂત્રે પ્રચમાન્તપમાંવાત્ નાત્ર ધિરણાત્મ્ય સમુનિત. મેં તપ સર્વે માપ્યારે. તથૈવતમ્ કૃતિ દચ્યતે। પ્રથમાન્તપવ ધ્યાહારેગાપિ તન્ન સમ્મતિ, નાર-ચોયાત્ । બત. ગત્ર જો નિયમ સનીય, ચેન તાદસ્થળે નિયમાનુાતત્યું સમ્મવેત્ । સ Æ નિયમ ર્ત્ય મવતુ
“ધમાન્તપવામાવેષિ યત્ર “અપિ” “ર” “વા”-પ્રકૃતિવ્રતાન્તરત્વોધશન્દ્રેન ઉદ્દેશ્ય વિષેયાન્યતર્મેન્દ્ર પ્રસન્ગેત, તંત્ર પૃષિરાં યુત્તમ્ ” અત્ર “અપિ”-શવેન પૂર્વોત્ અન્યવિષયત્નું સૂનર્યાત । અને ધૃત:ત્રસ પૃથાધિરળત્વ સાન્છતે । યત્ વજ્ઞ શ્રુતિમેવેન વિષેયમેવાત, દ્યાવવિશેષનયમાનુસારેળ, તથા દાવવિશેનિયમાનુસારેળ અસ્ય પૃથાધિकरणत्व युक्तम् ।
( ૨ ) ‘કાળાવ્યો વજ્યરોષાત” ( ।।૨ ) કૃતિ સૂત્રે “બાળાય” કૃતિ ધમાન્તપદ્મસત્ત્વાત્ મય ધિરા(રમ્મત્ત્વ સમુન્નતમેવ, પરતુ નૈસ્મિwષ માળ્યે તત્ ત દશ્યતે। તેન “વાયરોષાત્” કૃતિ વક્ષ્ય “તારા િશન્દ્વવત્ સ્વત' સાપેક્ષાથૅત્વાતુ બાળાવય કૃતિ પ્રથમાન્તપસન્ગેઽપે નાસ્ય ધિારત્વમ્ ; સલમવિરોષનિયમાત્ ।
( રૂ ) જ્યોતિષીમસત્યને” ( ?!!?રૂ ) ત્યત્ર પ્રથમાન્તવામાંવાતું નાસ્ય ધિરળારમ્ભવમ્, વતુર્થસામાન્યનિયમાત્ । અન્તુિ “પ્તેષામ્” તિ પહેન પ્રૠતત્વસ્થ વોધનતા નાહ્ય પ્રથાધિજાતુત્વમ્। પરસૂત્રે નિશ્વાઈ શ્રી-મિત્ર-સર્વે આવ્યહાર અધિરામ્ય રવિતાત્ તેનૈવ અધિરસમાપ્તિ સુસંસ્થા ।
જંતુર્થ ભારપાધિનમ્ ।
મત્ર “ારત્વેન જાગશાતિવુ ચચાવ્યવિષ્ટોત્ત’ રુતિ ( ૧।।?? ) સૂત્રસ્ય

Page #335

प्रथमाध्याये चतुर्थपाद - पञ्चम वालाक्यधिकरणम् कारणत्व"-शव्दात् अस्य 'कारणत्पाधिकरण" नाम । अत्र निम्बाई-मध्य-श्रीकण्ठमिन्नेषु सर्वपु माप्येष सूमद्धय गृहीतम् । तच सूत्रद्वयम्
११ "कारणत्वेन पारादिषु यथाव्यपदियो" १।१४।१४ ( १२० ) २। 'समाफर्यात्" १।।१५ (१२१)
अत्र (१) कारणत्वेन पाकासादिप ययायपरियोक्त" इति (१११४ ) सूत्रे प्रथमान्तपनामापात् नास्य अधिकरणार मक्त्व युक्तम् । निम्बाफ-श्रीकप्टमाप्यद्वये न तथा
तम् । निम्नामतेन व तृतीयाधिकरणम्य समाप्ति , मास्वमते तु अनेन एकेन सूत्रेण एतदधिकरण रचितम् , तेन तमतेऽपि च अधिकरणस्य समाप्ति दृश्यते । बी+प्टमतेन तु इतोऽपि परस्मिन् सूत्रे तम्यय तृतीयाधिकरणस्प समाप्ति परिलक्ष्यते । तयापि मायाणा मतेन अनेनैव मधिकरणामात् प्रथमान्तपदाध्याहारेणैव तया फरणीयम् । तेन अधिकरणस्य મનના નિકા માધ્યયમેવ વોપમા મવતિ, પધમસામાન્ય નિયમાત શત્રેન प्रसगभेदात् च द्वादशपिरोपनियमात् ।
(२) "समात्"ि (१।४।१५) इत्यत्र प्रथमान्तपदामापात् नास्य अधिकरणाम फत्व युक्तम् चतुर्यसामान्यनियमात् । निम्बार्क-मन-ममतेषु तु अनेन श्यक एफम् अधिपरणाम् मारधम् । तेन अधिसत्यमतविरोधात् तेपामेव दोष । तथा च अधिकसम्मत्या अनव अधिकरणसमाप्ति समुचिता ।
पश्चम पालाक्यधिकरणम् । मत्र प्रथमं सूत्र "जगदाचित्वात् (श१६ ) । अत्र स्त्र पदानुसारेण नास्प नामकरणम्, किन्तु उपजीव्यग्रुत्यनुसारेणेति । मध्यावामिन्ने सर्वे मायकार जगदायित्वात्" इति स्त्रेण अधिकरणाम कृत । मध्यमतेन तु "समाफर्षात्" इति पूर्वस्मात् सूत्रात् अधिकरणम्
आर०५म् । तथ अधिकरणम् अष्टभि सूत्र रचितम् । “अपस्थितरिति कास " (१।४।२२) इत्येव तत्र अन्तिमसूत्रम् । निम्बार्कमतेन 'जगदायित्वात्” इति सूत्रात् प्रयोदशमि सूत्रै एतदधिकरण रचितम् । तन्मते अस्य अन्तिम सूत्र "एतेन सर्वे व्याख्याता पाल्याता" इति पानशेपसूत्रम् । तेन पत्र 'जगद्वाचिपात्” इति सूत्रात् एतत्पादोपपर्यन्त शङ्कर-मास्कररामानुम-श्रीफ४-श्रीपतिमतेषु अधिकरणचतुप्रयम् । निम्बार्कमतेन एकमेव अधिकरण, मध्यपाउममतद्वयन अधिकरणत्रयमिति इस्पते । विस्तरस्तु भन्यस्य अम्य द्वितीयपादे प्रथमसरणिमध्ये द्रष्टव्य । तथा च शरादिपणा मतेपु तच सूत्रत्रयम्
१। 'जादवाचित्वात्" १११११६ (१२२) २। जीपमुल्यप्राणलिंगानेति चेत् तद् व्याख्यातम्” ११११७ (१२३ ) ३। “अन्याय तु जैमिनि प्रमण्याख्यानाम्यामपि चमेक" १२१।१८ (१२४)

Page #336

४६ व्यासमम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिणर्यः ( ३ यः पादः )
अत्र( १ ) “जगदाचित्वात्” ( १।४।१६ ) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वं समुचितमिति । तथापि अधिकसंख्यक. भाष्यकारः तथैव कृतम्, अत• पञ्चमसामान्यनियमानुसारेण प्रथमा-तपदाध्याहारेण एतत्सम्पादनीयम् इति योद्धव्यम् । विषयश्रुतिभेदाच, एकादशविशेषनियमात् । माध्वभाप्ये एतस्य अन्यथाकरणात् तथाच अत्र अधिकरणस्य अनारम्भात् तस्य दोष एव सातः इति ।
(२) “जीवमुख्यप्राणलिगानेति चेत् तद् व्याख्यातम्" ( १।४।१७ ) अत्र “तद्व्याख्यातम्" इति प्रथमान्तपदसत्वेऽपि “इति चेत्' इति पदात् नास्य अधिकरणारम्मकत्वम् , पञ्चमविशेषनियमात् । भास्करमते तु परसूत्रेण सह मिलित्वा एतत् एक सूत्रम् इति दृश्यते । तत तु अधिकमतविरुद्धम्, दर्शित च एतत् सूत्रद्वयकीकरण-प्रसंगे।
(३) अन्यार्थं तु जैमिनि प्रश्नव्याख्यानाभ्यामपि चैवमेके" ( १।४।१८ ) इत्यत्र “जैमिनि" तथा "एके” इति प्रथमान्तपदद्वयसत्त्वेऽपि नामपदेन स्वसिद्धान्तानुकूलमतान्तरज्ञापनात् विषयान्तरस्य असूचनाच, दशमविशेषनियमात, तथा "तु-ब्दयोगात् अर्थतश्च सापेक्षत्ववोघकापात् नवमविशेपनियमात् नास्यापि अधिकरणारम्मकत्वम् । परसूत्रेण अधिकरणारम्भे पण सम्मतत्वात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति संगच्छते।।
पष्ठं वाक्यान्वयाधिकरणम् अत्र “वाक्याबायात्" इति (१।४।१९) सूत्रात् अस्य “वाक्यान्वयाधिकरण” नाम । तत्र નિનામાન્ર-મિનેષુ સર્વે; માપુ સૂત્રવતુષ્ટય ગૃહીતમ્ | નિવામર્તન તત્ સૂત્ર “વાહા
यधिकरण"नामपूर्वाधिकरणस्य चतुर्थ सूत्रम्, माध्यमतेन तु पूर्व “समाकर्षा" त्याधिकरणस्य पञ्चम सूत्र भवति । तच्च सूत्रचतुष्टयं
१। “वाक्या वयात्' १।४।१९ (१२५) २। “प्रतिनासिद्धलिंगमाश्मरथ्य " १।४।२० ( १२६ ) ३। “क्रमिप्यत एवभावादित्यौडलोमिः” १।४।२१ (१२७ ) | "अवस्थितरिति कामकरन" १।४।२२ (१२८ )
अत्र (१) “वास्यान्वयात्" इति ( १।४।१९ ) सूत्रे प्रथमान्तपढाभावात् नास्य अधिकरणारमाकाय जगतम् । तथापि विषयश्रुतिभेदात् अधिकरणारम्भस्य बहुसम्मतत्वात प्रथमान्तपदायादारण तन्य मागत्यम् कल्पनीयम् . पञ्चममामान्यनियमात् कामविशेपनियमाच्च । निमा-गावगतद्धन तु अधिकरणम्य अनारमात तयो. दुश्त्वम् ।
। २ । "प्रतिमानिलिंगमा-मरन्य' (१९२०)इत्यत्र “लिगम्" तथा "आमरल्य" नि प्रसमान्त-५६४५वेऽपि पर्व पक्ष पंण परमतवर्णनात विषयान्तरम्य अपृचनाम् न अस्य अधिकमास । एतदर्थ दाम विपनियम मतव्य ।

Page #337

प्रपमा पारे पार-गम प्रात्यधिररणम् (3)मि-{ दिगाम" ( 11 ) ! ५. “आगामि" दति ५५५ 11
A P R परगना 4. सम्य गगन ग - पि नसन नन्न मदिरा ५ | (५) “भामिनन गाय" ( 10 )
" "ति प्रय artiariRTAINE I fat in IIT • पिसिना नाग्य पारि रग 1 Samafia
निम । तेन मा
मंगला
ममम प्रत्यभिपम् । "मन -
नि। 103 ) पनि-पान अग्य म न निभानमा भाग नलिना पतत
ग्य - EP गूपम । परमसतिगत र पनि गननिन
नामनन गुरमतिर "न पािमात इति पएस 4 free - या नो मन परिपसम्माभिनन्त्य । ५मायना नगन लिग fमनेऽपि तथ्य भारतमातानि [ 14प्रतिपयनि-नुगा मागोम नान' (१३१) 10 (100)
अमरत पात्" APF (130) २॥"मियो प ४(130) 'याnिa गीयत 100७ (१३३)
प्रा( मनिम पनि तामपान (1103) दस्थर "प्रकृति ' इति प्रय मा--!! अम्प अभिम गु" पिन मारयागात् तग्य पिप प्रमायेत, पीपतिपमान | 4-1 ममि भाप्यार और अधिरण आग्भग । मत ननित मिनियन-1 "तन्य मिग शियम । म प म य भवेत
"पारण - विस्मातरातिनिपिय५ पियरि १५ मलिये। पारम्प न अधिकरणार माया पति योद पियोपायम। ___अत्र पति या अपनग निमिणत्यपातिरित विषयम्य -दस प्रतिपद यायन गा गरियो एने थपिरणाम मंगते । तेा किमतेन अपिपरणम्य अनार भात दोष य.
(२) "अमिल्यो माग" (राग) त्या प्रयमान्तपनामापान नारय अधिकरणामात्यम । च-पागन प्रथमान्तपनायादारेऽपि तथैव । चतुर्थसामा यनियमात पाठविशेषनियमाथा
{" "माक्षागोमया " ( १११७ ) इति अगापि तथैव । चतुर्थसामान्पनिय गान, पापिरोपनियमाश।

Page #338

વ્યાસસમ્મત-બાસૂત્રમાનિયઃ ( રૂ થઃ પાડ્યું: )
( ૪ ) “બ્રહ્મતે. પરિખામા" ( ।।ર્દ્દ ) ત્યત્રાપિ પ્રથમાન્તવામાવાતુ તથૈવ; નતુર્થસામાન્યનિયમાત્ । અત્ર રામાનુન-શ્રીપ્ટ-માખ્યયમધ્યે સૂત્રર્ય પતિમ્ । “આત્મદ્ભૂત ” રૂતિ પ સૂત્ર, “વરણામા” તિ અપર સૂત્રમ્ તિ । તત્ તુ અધિસમ્મન્યા સાતમેવ તિ વૃત્તવ્યમ્ । શ્વ-ધરામાવાતા હેતુયણ સાક્ષાત્ જ પૃથર 7 યુમ્ । નતુર્યનિયમશ્ર અત્ર વિન્તનીય. ।
૪
( * ) “ચોનિશ્ર દ્દિ યતે” ( શાર્૭ ) ફ્યત્ર “યોનિ” કૃતિ प्रथमान्तपदात् અન્ય અધિરળારમત્યું યુનું, જંતુર્થસામાન્યનિયમાત્ । પરન્તુ ચ-રાયોાત્ વિશેષનિયમાત્ તસ્ય નિષેધ રૂતિ વોહ્રવ્યમ્, ત્રયોઢવિશેષનિયમોષિતાતિનિ વિષયસ્ય અતૂનનાત્ । હિં-શબ્વેન પતતસૂત્રાર્થસ્ય હેતુવોધવૃદ્ઘત્તિ સુત્તતિ, પવિણેનિયમાત્। દેતોઃ સમુળ્વાયત્વે નારણ્ય હેતુવોધા પ્રથમાન્તવસ્થાપિ નાધિારમ્મત્વમ્ । પરસૂત્રે પ્રાયેળ સર્વે ધિરળસ્ય આરઘ્ધાત્ જૈવ અધિષ્ઠરસમાપ્તિ સમુન્વિતા ધ્વતિ વ્યંતે ।
अष्टमं सर्वव्याख्यानाधिकरणम् ।
અત્ર “તેન સર્વે વ્યાખ્યાતા વ્યાન્યાતાઃ” (।।૨૮) કૃતિ સૂત્રસ્ય “સર્વે” તથા ‘વ્યાખ્યાતા’ તિ પત્રયાત્ અન્ય “સર્વવ્યારાના ધિરળ” નામ । અત્ર નિમ્બા-છર્મામને. સર્વે માધ્યાર અનેન નૈવ સૂત્રેળ ધિરળ રન્વિતમ્ । નિમ્ના મતેન તત્ સત્ર “વાયાહ્ય”-પદ્મમાધિરાસ્ય ત્રયે વાસૂત્રમ્, વર્ણમમતેન તુ “ધિરળ” નામ બમાધિસ્ય ષષ્ટ સૂત્રમ્ । અત્ર “સર્વે વ્યાત્માતાઃ” રૂતિ પ્રથમાન્તયદ્રયાત્ ધિારÆઃ યુ. | વતુર્થ-સા -સામાન્યનિયમાત્ । નિમ્બા-જીમેં-માખ્યન્નયે તસ્ય અન્યથા રાત્ તમાવ્યયમેવ દોષમા! મત । સૂત્રઅત્રેવ યથા અધ્યાયસમાપ્તિ તથા પાવસમાપ્તિ:, તથૈવ રુધિરળસમાપ્તિબ્ધ । જંતુર્થપાવ-સમાજોનનમ્ ।
પશ્ય અભ્યાસાત્
જ્ઞાની પતાવોપકંદારે અમારું કાચુરીત્યા ચઢિષાનોપસંહારવત્ ચારો વિદ્યા આઝોનનીયા, તે શ્વ
?! ઋતિ ીદશાસ્થ્ય નિયમા: અત્ર સહિતા. ।
રા તિ નોષાઃ સ્ય માધ્યય થૅ સંવૃત્તા |
। ાશ્ચ શ્રુતય. વૈશ્ચ સૂત્રઃ ૭પનીન્યત્ત્વેન વૃદ્દીતાઃ ।
૪ ૭૫નીવ્યશ્રુતિવર્જીન જીંદશી TM પાવસંતિઃ કવિતા કૃતિ ।
તંત્ર તાવત્ પ્રથમ બાજોન્ગન્
( ? ) તિ નીદશાશ્ત્ર નિયમા અત્ર સંહિતાઃ ।
અસ્મિન્ પાવે. તિત્ત્તિનિયમદ્રય સૠતિમ્ । તત્ર તાત્ પ્રથમ ‘ન સંત્યોપસં‘હાત્ (19)?? ) ત્યાનિ સૂત્રે āવર્ષાવોષનિયમ સહિત ! સ ( યંત્ર” “પિ” પ્રકૃતિ-પ્રસંશાન્તર
""
19

Page #339

प्रथमाध्याये चतुर्थपादसमालोचनम्
वो न ६ विधेयान्यतरस्मात मेन ममज्येत तत्र पृथगधिकरण मन्तव्यमिति । ”
द्वितीयस्तु "प्रकृति प्रतिगाणन्तानुरोधात् (१।४।२३ ) इति सूत्रे यदविशेष नियमकपण महति । स च चकारेण प्रागुकोद्देश्यविनेयातिरिक्तविनयम्य उद्देश्यविधेय विशेषणमन्निये । तो समुचये या नाम्य अधिकरणारग्भवाघ+त्वम्” इति ।
इटानी द्रष्टवम्—
L
( २ ) कति दोषाः कस्य भाष्यस्य कथ सत्ता
तत्र अधिकरणे मा भमाप्ये "नमस्व-विपात इति ( १९२४१८ ) सूत्र अधिकरणम्य अग्ननाय दोष |
पुन तत्रैवा अधिकरणे मा मान्ये "ज्योतिर म मा तु
अधि+रणम्य रचनाया |
माप्यनाम
माचमाप्ये
નિમ્ના માગ્યે
ममाप्ये
શ્રીમ્પ્સમાં 3
""
तत १२४४ अधिकरण निम्चाई थी कष्टमाप्ययो 'कारणत्वन चाकाशान्पुि इति ( १२ ) सूत्र अधिकरणग्य रचनायो ।
पुन तत्रैव १।४।४ अपि+रणे निम्बार्कमाच-वल्लभ-भाज्येषु 'ममाफर्पात्” इति (१।४।१५) सूत्र अधिकरणम्य रचनाय दोष |
२ दोपो
४ दोपा
तत ११४१५ अधिकरणे मान्यमाध्ये " जगवाचित्वात्" इति ( १|४|१६ ) सूत्रे अधिकरणम्य अरचनायें दोप |
तत १४६ अधिकरणे निम्बार्क-माम्यमाप्ययो ' चाक्या वयातु " इति ( १२४|१२ ) सूत्र अधि + रणस्य अरचनाय शेप
तत १२४/७ अधिकरणे निम्बार्कमाज्ये "प्रकृति प्रतिमादृष्टान्तानुपरोधात्” इति ( १२३ ) सूत्रे अधिकरणम्म अरचनाय दोष ।
तत ११८ अधिकरणे निम्बार्क-चल्लममान्ययो "एतेन सर्वे व्याख्याता म्यास्त्याता " इति ( २८ ) सूत्रे अधिकरणम्य अरचनायां दोष ।
तेन अधिकरणरचनाय| माध्चमाप्ये दोषद्वयम्, तथा निम्मार्कवल्लममाप्ययो प्रत्येकम् एकैक दोप । तथैव अधिकरणम्य अरचनाय माध्यमाज्ये दोपत्रयम्, निम्बार्कमाप्ये दोषचतुष्टयम्, श्रीकण्ठमाध्ये एको टोप, वल्लभभाष्ये च एको दोष इति परिलक्ष्यते । एवं च --
1
અધિબમ્પ સર્વના[
अधिकरणस्य रचनाया
१ दोप
१ दोप
४०
इति ( १/४/२ ) सूत्र
મૈં તોયા
१ दोप
१ दोष
01
इति ।

Page #340

વ્યાસપૂત-ક્ષેત્રમાથ્થાનઃ (૨ ઃ પાડ) બધુ દ્રષ્ટચમ્
_રા #થતય વૈધ સત્ર પનીર્થન મૃદીના तत्र प्रथमाधिकरणे પ્રથમસૂત્રે “કાનુમાનિકળેલામ્ (રાજા) સૂન્ને “મહત. પરમવ્યમવ્યજીત પુરુષ
પ” (૧ શરા? ), “આત્માન રથિને વિદ્ધિ શરીર ઉમેવ તું” (૧ શરાર) દ્વિતીયસૂત્રે “ તુ તવાત( શિકાર ) સૂત્રે “ોમિ શ્રીગીત માર”
( વંશાધાર ) તૃતીયસૂત્રે “તદ્દધીનત્વાર્થવત” (શારૂ ) સૂત્રે “માયા તુ પ્રકૃતિ વિદ્ધિ માયને તું | મહેરવર” ( વેઃ કા? 5 ) વાર્થસૂત્ર “રયત્નાવવના” ( શકા) સૂન્ને વૃતિ નોતા પક્વમસૂત્ર “વતીતિ ન માનો દિ ણા ( શાકાપ ફલ્યત્ર “મદત પર ધ્રુવ
નિવા” (શરા?? ), “પુeષાન પર ક્રિશ્ચિત” ( શરા?? ) ષષ્ઠસૂત્રે “ત્રણામેવ જૈવમુપન્યાસ ઘરન” ( શકાદ ) ફુલ્યત્ર “ ત્વમનિમ્” (0
શરૂ), “એવું તે વિવિવિત્સા” ( વ શ ), “ચત્ર ધર્માત”
(ઠ શારા) સામસૂત્રે “મવ” (શક્રાદ) દત્યત્ર “બુદ્ધાત્મા મહાન પર” (૧ શારા? ) દ્વિતીયાધિરણે પ્રથમસૂત્રે “નમવવિષેષા” ( શકા૮) રુત્યત્ર “મનામે ઢોહિતસુવાળા
(રઃ કાપ) દ્વિતીયસૂત્રે “જ્યોતિપત્રમાં તુ તથા છૂપીયત છે” ( શકા૨ ) ફૂટ્યત્ર “ધને
રોહિત સૂપ” (છા દાકાર) તૃતીયસૂત્ર “૫નોપશાસ્ત્ર મધ્યાતિવવિરોધ” (છા? ) ફત્યત્ર “સૌ વા
માહિત્યો વેવમ" ( છ રાશ?). તૃતીથાથિળે પ્રથમસૂત્ર “ સંત્યોપસંપ્રદાપિ નાનામાવાં તિરાવ ( ?) દૃસ્યત્ર “યમિન
પન્ન પન્ન નના મહારાધ્ધ પ્રતિષ્ઠિત ( કાકા? ૭) દ્વિતીયસૂત્રે “બાળ િવીરોષાત” (શા?૨) ફત્યત્ર “પ્રાગટ્ય બાળમ્ ત ક્ષશ્ચક્ષુ
(કાકા૨૮) તૃતીયસૂત્રે “ખ્યોતિષામસત્ય” ( શરૂ દત્યત્ર “તદેવાં થોતિષા તિ”
(ઘુ કાષ્ટાદ)

Page #341

મહેમાદવા જતુર્યાસમાહોલનમ પાયિકારપ્રમ– રત્વેન જાનાવિયુ થયાબપવિરો” ( ) ત્યત્ર આત્મન
મારા સમૂત" (તે રાણ) “તત તેનોજગત” (ા હારાષ્ટ્ર) દ્વિતીયસુત્ર–માત” ( ૨૫) ત્યત્ર “બલમબ બાસીd” ( છા
રા', દારાર, તે ર૭) पञ्च माधिकरणમયમ –“વાવવવવ (શા ૬) ત્યત્ર “તે' વાળ (કી જાઉ૮), થો
તે વાત્રક અને પુરુષો જો વૈત વેરિત” ( કા?૮),
પવમેપ પ્રગતરાત્મમિર્મુડો ( કા૨) દ્વિતીય–નીવચમાાાિતિ ત વ્યાત્યા ( રાજા ૭ ) ત્યય
પ્રાગધન્યને હિમોગ્ય મન (દાતાર ) તૃતીયસુ– બન્યાય મિનિ" (શાહ) તંત્ર “વ પતવાત્ર પુષ્પોયણ
કવા પતત્વમુત” ( કાઉ૧), “ચાલુ ને ન ધન પતિ મય બસ્મિનું બાળપવૈષા મવતિ” ( ૧), “ પપ વિનાનમય પુ રૈવતામૃત કુત્ત પતવાળા (૬ રાદ), “ જોય મહારાસ્તભિખ્યતે”
( રાશ૧૭) પછાધિમયમભૂ–“વાક્યાન્વયાત” (કા) ત્યત્ર “માત્મા યા મરેચ રોતો મન્તવ્ય”
( રાધિ, ઢાકાદ) દ્વિતીય –'મતિરાલિસ્મિામાસ્મર'(શાકાર૦) દસ્યત્ર “બાત્મનિ વિઝાતે સર્વમિ
વિશાત મવતિ” ( પાદ), “હે સર્વ વવયમાત્મા” (૧ કાપI૭) તૃતીયહૂ– હમિગત પર્વમાહિત્યીકોમિ” (ાકાર ?) ત્યત્ર “સખાવો
ભાસ્કરી સત્યાય” (ા દ્વારાષ્ટ્ર) તુર્ય –“અસ્થિતિ છત્ન” ( રાજારર) ત્યત્ર “મનેન વીવેનાત્મનાનુ
પ્રવિણ્ય નામરૂપ ધારવાળિ” ( જ હારાર ), ધીરોનામાનિ જ્યાં અમિવતન
વાતે” (તે આ રાષ્ટ્ર) સમાધિને–
– પ્રકૃતિ પ્રતિઝાદદાનતાનુપોષા” (શિકાર)ત્મત્ર તલત અ યદુ મામ્ (ધારારૂ), “નામૃત મુક્ત સ્વતિ ( દાસર), “યમા સોન મૃધ્ધિને મુમ્બઈ વિસાત ધાત” ( દાણા )

Page #342

વાતમમ્મર્તિ-બ્રહ્મસૂત્રમાર્થના ( પાડ) દ્વિતીયસ્કૂલે “મિથ્થોપશાવ” (ાકાર) છૂટ્યત્ર “સોડામચા વઘુ સ્યામ્ તિ”
(સૈ રદ્દ ) “તતૈક્ષ વદુ ચા બનાયેય (છા દારાર ) તૃતીયસૂલે “સાક્ષાવોમયાન્નાનાતિ” (શકારપ) ત્યત્ર “સર્વાળિ હૈ વી માનિ ભૂતાનિ
બારાવ સમુદ્યતે” ( છા રાજા? ) વતુર્થસૂલે “ગાત્મતે. પરિણામ” (શકાર૬ ) ત્યત્ર “તાત્માને સ્વયમહત
(સૈ રા૭), “સવ ત્યજામવત” (સૈ રાદ ) પષ્યમભૂલે “રોનિશ્ચ દિ નીયતે” (શિકાર૭) ફત્યત્ર “યક્તયોનિ પરિસ્થિતિ”
(કુ શાશ૬), “યથોનામિ સુન્નતે ગૃહતે ” ( મું શ૭) બઇમાધવ રળે પ્રથમસૂત્રે “પતન સર્વે ચાત્યાત વ્યાત્યાતા” (શીર૮) ફત્યત્ર “મધ્ય માં ધાના”
(છ: દારા-રૂ), “અસવેવમગ્ર માહીત” (છો ??), “સ્વભાવને”
(ધે શાર ) કૃતિ | ફલાન દ્રવ્યમ્ તાદરાહૂત્રોનીવ્યકૃતિવન
( ૪ ) શીદશીય પાસપતિ | સત્ર ચાહ્ય કૃતય. સૂત્રો પબ્લીવ્યત્વેન પ્રશતા તી. સર્વા શાન્નરમાખ્યાનુમતા | માખ્યા-તેરે મત્ર સર્વથા છેલ્વે દરયતે I તથાપિ મતાન્તરીય માધ્યમેન થી પાતબતિષાચા પાકવંતિય જ્યન્ત, તા અત્ર પ્રવરતે શાફ્રામતે ગયાવિન્તિક્ષેપમાત્રાળાનેવ સમન્વય | મારશરમને શાક્ષરમતાનુરૂપનું ! રામાનુનમતે પષ્ટતરનીવાવિષ્ઠિાવાનિ વાજ્યાનિ વિવારિતાનિયા - . નિમિતે શાંત્રિતત્રંસિદ્ધાત્રહ્માત્માનાતિપ્રતિપાતિવાક્યાના બ્રહ્મ સમન્વય મામતે અન્યત્રેવ પ્રસિદ્ધાનાં રીન્દ્રાના વિળે સમન્વય | - શ્રીમતે પવિાક્યવિવાર. / શ્રીપતિમતે વિતું રાનવાયુ પ્રધાનનારા –પ્રતિપાતવારા જ્ઞાન - પાર્થથનમ્
પપા પાદ્રતિપાદ્યાન પોન્નને તે તત્ત્વત નારિત મહાન મતમે ફફ્લેવ પ્રયતે . તત્ત્વવિષયે સામ્પ્રદાયિસિદ્ધાન્ત વ અત્રે મતદેહેતુ ! અન્યથા નનમ્ સત્ર તાદળ
વોડપિ મને ન સ્વાન્ ! તયાપિ પાત્રોડ્ય ત્રહ્મળ ગ્રુતીના સમન્વય દર્શનાર્થ વ્રધાનમનિવબન્યાયેન તિસાહાન પ્રધાન તત્વમતિપાદન કરવુખનાર પતિ વોચમ બત્ર સ્થાપિ મતવિરોધ વર્તત / વ તતપાદ્રપ્રતિપાદરપપાસાત્યનુમાપણ અવધિ તાપીવાધિકMાનિ ન્યાયેવાનિ . પરન્તુ તથાપિ ધિરાસન્યાયામ,

Page #343

प्रथमाध्याये चतुर्यपादसमालोचनम् ।। अधिकरणार मसूत्रनिर्णये, अधिकरणान्तर्गतसूत्रसम्यायो च, रिमन पाटे यामत વિવાદુન્ય દક્યતે, તાદરા ન મયમાનિપાયે દયતે વિવિત્ર વૃદ્ધિાર માગણી, यत ते श्रुतिमामाभ्यायपादसंगतिचतुथ्यमपि अनुस्त्येव पता न्यान्यानमर कृतपन्त । तेपी मया सूत्रार्थवर्गन विचारनेपुण्यश्च अखण्डनीयमिव प्रतिमाति । तथापि अधिकरणरचना पिय+ ययामाम कारारम् अत्र अपलव्य मूत्रार्थविचार विनय भूप्रकृतसम्मतमान्य निर्णयप्रयासमात्रम् अत्र तिम् इति ।
प्रथमाध्यायसमालोचनम् । एव च यति मायान्तर्गतपा- चतुष्टयम्य समारोचनम अत्र ममाहियते, तटा तत् इत्यमेव भवति
। प्रथमपादे द्वितीयादे तृतीयपाटे । चतुर्थपादे ।
माप्यनाम
अधिकरणरचनायो
टोपा
अधिकरणारचनायो
नोपा
अधिकरणरचनायो
टोपा अधिकरणारचनायो
ठोपा
अधिकरणरचनायो
दोपा अधिकरणारचनायां
दोपा अधिकरणरचनायो
नोषा. अंधिकरणारचनायां
दोषा
ममष्टिदोपा
मार
मारकरा
०
०
रामानुज
નિબ્બા
मध्व
श्रीकण्ठ
આપતિ
सल्लभ | ०
१
| ममा । २ । २ । ३ । १। २ । ८
।। ९ । ३१

Page #344

५४
व्याससम्भत-प्र॑ह्मसूत्रभाष्यनिर्णय. ( ३ यः पादः )
एव च एकत्रिशतूदोषाणा संक्षिप्तविभाग
रामानुजभाष्ये
નિમ્નાર્જમાવ્યે
माध्वभाष्ये
श्रीकण्ठमाण्ये
चलमभाष्ये
દ્વોષા
55
99
""
तंत्र अधिकरणस्य रचनाया १ अधिकरणस्य अरचनाया ४
१
८
४
३
३
२
""
و
"
""
37
""
ܕܕ
३
99
י,
""
४
""
27
अत्र केवल शङ्कर-भास्कर - श्रीपतिभाष्येषु दोषाभाव इति ।
ये च त्रयोदश नियमा. अत्र सङ्कलिता तेषाम् अयं संक्षेप । तत्र
प्रथमनियमः “अथातो ब्रह्मजिज्ञासा" इति १|१|१ सूत्रे सङ्कलित, यथा - सूत्रपदद्वारा
""
अधिकरणनामकरणम् ।
द्वितीय नियमः “अथातो ब्रह्मजिज्ञासा" इति १११११ सूत्रे सङ्कलित, यथा
ચે
पादारम्भे अधिकरणारम्भ करणीय ।"
तृतीयनियमः " अथातो ब्रह्मजिज्ञासा" इति १११११ सूत्रे सङ्कलित, यथा पुन તાદશપ્રથમાન્તપવબાશિષર્યન્તમ્ અધિરસ્થિતિ ”
चतुर्थनियमः “शास्त्रयोनित्वात्" इति ११११३ सूत्रे संकलित, यथा “चकारादिपदेन अन्यथा वा उद्देश्यविधेयान्यतरमेदात् सूत्राधिकरणमेदौ” ।
पञ्चमनियमः “गौणश्येनात्मशब्दात्” इति ११११६ सूत्रे संकलित, यथा इत्यादि पदात् सूत्रस्य नाघिकरणारम्भकत्वम्” ।
"अध्याय
"चेत्,
1. चेन्न"
षष्ठनियमः “मान्त्रवर्णिकमेव च गीयते" इति १ । १ । १५ सूत्रे संकलित, यथा योगात् प्रथमान्तेपदस्य साकाक्षत्वे नाधिकरणारम्भकत्वम्” ।
सप्तमनियमः “नेतरोऽनुपपत्ते " इति १ १ १७ सूत्रे सकलित, यथा “इतरादि-शब्देन साकाङ्क्षत्वे नाघिकरणारम्भकत्वम्” ।
"चकार
अष्टमनियमः “प्राणस्तथानुगमात” इति ११११२८ सूत्रे संकलित, यथा "विरोधे सति प्रतिपाद्यानुसारेण अधिकरणनाम साधनीयम्” ।
नवमनियम "शास्त्रदृष्ट्या तृपदेशो वामदेववत्” इति ११३।३० सूत्रे संकलित, यथा “अनिषेधार्थक-तु-शब्दयोगेन प्रथमान्तपदस्य नाधिकरणारम्भकत्वम् ।
दशमनियम " साक्षादप्यविरोध जैमिनि ' इति श२ २८ सूत्रे सकलित, यथा “प्रथमान्तनामपदेन मतान्तरज्ञापने नाधिकरणारम्भकत्वम् ।
एकादशनियमः “अनुकृतेस्तस्य च इति ११३२२ सूत्रे संकलित, यथा “नियमान्तरेण अधिकरणनिपेधेऽपि विपयश्रुतिमेदात् अधिकरणमेढ” ।

Page #345

પ્રથમાાયસમાજોષનમ્
५५
द्वादशनियम "न संस्योपसंहादपि” इति ९|४|११ सूत्रे संकलित यथा – “अपि च " प्रमृति राब्देन मर्समान्तरत्वे अधिकरणारम्भकत्वम् । त्रयोदशनियम "प्रकृतिश्च प्रतिशा इति १ ४ २३ सूत्रे संकलित, यथा---चकारेण उद्देश्यवित्रेयान्यतरविशेषणस्य हेतुममुचये वा नाधिकरणरम्मकत्वम् ।
"9
एते एव प्रयमायाये संकलिता नियमा । विन्तरस्तु यथास्थानं द्रष्टव्य । नष्टव्यम् - फेषु सूत्रेषु कस्य माप्यम्प फियत संख्यक दोप संजात छतिશાસ્ત્રયોનિત્વાત્ 181ર સૂત્રે જીમમાવ્યસ अधिकरणस्य रचनाय दोष ।
१
तत तु समन्वयात ११११४ सूत्रे निम्बार्कमाप्यस्य नेतरोऽनुपपते
"
25
११११६ मूत्रे श्रीकण्ठमाप्यस्य अधिकरणस्य रचनाया
ช
१
छन्दो मिघानात् इत्यादि १।१।२५ सूत्रे माध्वमाप्यम्य अनुपपत्तेस्तु न शारीर श२/३ सूत्रे श्रीकण्ठमाप्यम्य રાષ્ટ્રવિરોષવ शराय सूत्रे बलममाध्यस्य गुप्रविष्टवात्मानो ११२ ११ सूत्रे रामानुजमाप्यम्य अधिकरणम्य अरचनाय दोष मनवस्थितेरसम्भवाच नेतर ११२/१७ श्रीकण्ठमास्यस्य अधिकरणस्य रचनार्या दोप १ अनुकृतेस्तस्य च १।३।२२ सूत्रे रा, नि, श्रीमाया अधिकरणस्य अरचनार्या दोषा ३ मध्यादिष्यसम्मवादनधिकार जैमिनि १/३/३१ रा-माप्यस्य अधिकरणस्य रचनायो दोष १ ज्योतिर्सना १|३|४० सूत्रे रा, नि-माप्ययो अधिकरणम्य मरचनाय दोषी २ सुपुत्प्युत्कान्तोमेंटेन १।३।४२ सूत्रे रा नि थी -माप्याणां अधिकरणम्य अरचनाय दोषा ३ પત્યાદ્રિશન્સે મ્ય १।३।४३ सूत्रे ममाप्यस्य रचनाच दोष १ નમાવતિવરોધા ११४१८ सूत्रे ज्योतिरूपक्रमा तु तथामधीयते ११४/० सूत्रे ममाप्यस्य कारणत्वेन चाकाशादिपु १|४|१४ नि श्री माप्ययो समात् ११४/१५ सूत्रे नि, म, व भाष्याण
ममाप्यस्य
अरचनाया
१
रचनाय
>
"
अरचनाय दोषौ २
रचनाय दोषा ३
નાવ્યાપિટ્યાત્
१४ १६ सूत्रे
अरचनाओं दोष १
१|४|१९ सूत्रे
दोषौ २ दोप १
दोषी २
वाक्यान्ययात्
प्रकृतिश्व प्रतिष्टान्त
एतेन सर्वेष्ास्याता
म माध्यम्य
नि ममाप्ययो
१/४/२३ सूत्रे नि माप्यस्य १।२।४८ सुत्रे नि, व, माप्ययो
"
"
19
"
""
""
"
"
"
3
"
"3
"
"
"
"
दोप
"
1
サ
"
समछि ३१
तथा च प्रथमाध्यायस्य १३४ सत्रामध्ये एकविंशतिसत्रेषु पञ्चानां मायार्णा एकत्रिंशत
दोषा आता ।

Page #346

५६
व्याससम्मत ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३ यः पा :) एवं च येषु सूत्रेषु प्रत्येक भाष्यस्य दोषा तानि सूत्राणि यथा - पलभस्य दोषाय शास्त्रयोनित्वात् १।१।३ । अनुकृतस्तस्य च १३१२२ शब्दविशेषात् १।२।५
सुपुप्त्युत्क्रान्तोदेन १।३।४२ समाकर्षात् ११४१५
कारणत्वेन चाकामा ११४।१४ एतेन सर्व व्याख्याता १।४।२८ मध्वस्य दोषाय छन्दोभिधानात् । १।१।२५ निवार्कस्य दोषाय-तत् तु समन्वयात् १।१।४ पत्यादिशब्देभ्य - १।३।४३ अनुकृतस्तस्य च १३।२२
चमेसवदविशेषात् ११४८ ज्योतिर्दर्शनात १।३।४० ज्योतिरूपक्रमा तु १।४।९ सुषुप्त्युत्क्रान्तो १।३।४२ समाकर्षात् १।४।१५ कारणत्वेन चाकाशा १।४।१४
जगद्वाचित्वात ११४१६ समाकर्षात १।४।१५ -वाक्यान्बयात् १।४।१९ वाक्या-क्यात् ११९ रामानुजस्य दोषाय गुहा प्रविष्टावात्मानौ १।२।११ प्रकृतिश्च प्रतिज्ञा ११४१२३
अनुकृतस्तस्य च १३।२२ एतेन सर्वे व्याख्याता १।४।२८
मध्वादिष्वसम्भवात् ११३१३१ श्रीकण्ठस्य' दोषाय नेतरेऽनुपपत्ते १।१।१६ ज्योतिदर्शनात् ११३४० __ अनुपपत्तेस्तु न शारीर १।२।३
सुषुप्त्युत्क्रान्तोर्भेदेन १।३।४२ अनवस्थितेरसम्भवाच १।२।१७ ।
.. समष्टि: ३१ एव च अधिकरणरचनानियामानुसारेण विभिन्नभाष्याणा पालोचने कृते सार-भास्करश्रीपति-भाष्याणामेव व्यासमतसन्निकृष्टत्वम् उपलभ्यते । रामानुज-निम्बार्क-मध्व-श्रीकण्ठ-बालभभाष्याणा दोषसद्भावात् व्यासमतविकृत्य कल्पनीयम् इति । अधिकरणरचनानियम-निरपेक्षતોષવિચારતુ ક્રિતીયવાવે છત ! .
|| ઇતિ શ્રવિધનાનન્તપુરવિરતિ વ્યાસસમતત્રહ્મસૂત્રમાવ્યનિર્ણય
प्रथमाध्याय ॥

Page #347

दितीयाध्याये प्रथमपाद-प्रथम स्मृत्यधिकरणम् अथ अविरोधनाम द्वितीयाध्याये प्रयमपादे
प्रथम स्मृत्यधिकरणम् अत्र "सत्यनकाशदोपप्रसंग इति नान्यस्मृत्यनक्काशदोपप्रसंगात्" इति (२।१।१ ) सूत्रम्य स्मृतिपदम् अन्य अस्य "स्मृत्यधिकरण" नाम । मान-पलममायमिन्नेषु सर्वपु मायेषु मन्त्र स्वयं गृहीतम् । मास्वमते तु स्नत्रयम्, पलममते च एकमेव । तच्च सूत्रद्वयम्--
१। स्मृत्यनकाशदोपप्रसंग इति चेनान्यस्मृत्यनवकाराटोपप्रसगात् २।११। (१३५) २। "इतरेपो चानुपलव्ये २।१।२ (१३६)
मन्त्र (१) "स्त्य नका दोपप्रसंग इति नान्यस्मृत्यनकाशदोपप्रसंगात" इति (२।१।१।) सूत्रे स्मृत्यापिकासवोपमसंग इति प्रथमान्तपदम्। तत्सत्त्वेऽपि "इति चेन्न” इति पदात् नास्य मधिकरणार मक्त्व युक्त, पञ्चमविरोपनियमात् । तथापि सर्वमतेनैव अध्यायारमात् द्वितीय विरोपनियमेन अस्प अधिकरणामकरप समुचितमेव ।
(२) "इतरेषा चानुपलब्धे” २।१।२ (१३६ ) इति सूत्रे प्रथमान्तपनामावात् नास्म अधिकरणामकापम्, पतुर्यसामान्यनियमात । हेतुपोषक पकारयोगात् च तथा । पत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणास्मात् अत्र अधिकरणसमामि संगता । ममतेन तु अनेक ५५५ अधिकरणस्य रचनायो सर्वमतविरोधात् नियमविरोधाश्च तस्यैव दोप गणनीय ।
द्वितीय योगप्रत्युत्पधिकरणम् । ___ अन “एतेन योग प्रत्युक्त" २।१।३ (१३७ ) सूत्रस्य योग” तथा “प्रत्युत" इति फ्नाम्पा अस्य "योगमत्सुक्यधिकरण” नाम । मध्वाचामिने सर्वे भाप्यकार अनेन एकेन सूत्रेण एतद् द्वितीयम् अधिकरण रचितम् । माध्यमाप्ये तु एतत् सूत्रं भयमाधिकरण अन्तिम सूत्रम् ।
अत्र “योग' तथा “प्रत्युत” एतत्प्रयमा तपस्यसमापात् मनेन पृयाधिकरणरचनं समुचितमप, पतुर्यसामान्यनियमात् । पूर्वस्मिन् स्त्रे 'इतरेषा" पदेन योगमतस्य ग्रहणेऽपि पुन महणात् अस्य विषयान्तरत्व सूचित मपति । अत अस्य मगधिकरणत्व युक्तमेव । तेन अधिकसम्मतत्पात् नियमविरुभुत्वाच माध्यमायस्यैव अत्र अधिकरणस्प अपनाया दोष ।
तृतीय विलक्षणत्वाधिकरणम् ।। अत्र “न विलक्षणत्पादस्य तमात्वं च शब्दात्" २।११४ (१३८) इति सूत्रस्य "विलक्षणत्य" शब्दात्, अस्य "विलक्षणत्वाधिकरण" नाम । अत्र शहर-मास्कर-निम्बार्क-श्रीपति-भाप्येषु अष्ट सूत्राणि ચહીતાનિ પાનાનુગમાણે “તપ્રતિષ્ઠાના” હત્યાવિત્રસ્ય દ્રિષારગાત્ નવમ ભરવા ५तवधिकरण समलितम् । माध्यमाप्ये सद्धयेन, श्रीकण्ठमाप्य सूत्रचतुथ्येन, तया मलममाप्ये सूत्रत्रयेण एतदधिकरण रचितम् । तच सूत्राटकम्

Page #348

વ્યાસસમૂત-બ્રહ્મક્ષત્રમાર્થનિયઃ ( રૂ જ પો)
શશ ન વિક્ષણવાદ્રસ્ય તથાä જ રાન્ના | કે પીતૌ તવતપ્રસંશાતસમનસમ્ રાશ૮ રાકાષ્ઠ ( ૨૨૮)
( ૧૪૨) ૨ મિનિવેશતુ વિરોષાનુ તિખ્યામ્ | ધા ન તુ દષ્ટાન્તામાવારા?l(૪૩) રા (૨૨)
છે સ્વપક્ષીષા રા (૧૪૪) ૨ દરતે તુ રાધ (૨૪ ૦ ) ટા તપ્રતિષ્ઠાના થાનમેયમિતિ જે છા સહિતિ ચેન્ન પ્રતિષેધમાત્ર–ાત્ (રા૭િ ઇવમMનિક્ષસ, રાક્ષ ૨૪)
(૨૪) મત્ર (૨) “ વિરુક્ષત્વિાવય તથાë ૨ શબ્દા” રાજા (૨૮) હૃતિ સૂત્ર “તત્વ હતિ પ્રથમાન્તપવાન્ અલ્ય ધિરગારમ્ભત્વે સંચ્છિતે, વતુર્થસામાન્યનિયમાતા તથાë” પત્ય સ્વસ્ટાત. સાક્ષā હસ્પયિતું શિયમ, “ત” શબ્દસ્ય પૂર્વકતાપક્ષવાન્ ! બતઃ સલમવિરોષનિયમાન્ ધરાર ન યુજ્યતે ઉતિ વેત ? ૧, વ્યવહિતપૂર્વાધિશરણે યોગમતય પ્રત્યુત્તે-વાત, “તથા– પન તપૂર્વકૃતસાવ્યમતલખન પુન. પ્રતૂયતે / સોલ્યમતી ચોપ્રત્યુત્તષિાબેન વહિતāડપ સાત્યમનેન સહ સાક્ષત્વ ન વ્યાહતમ્ ! બત. અત્ર પૃથગરિબારમે સાચ્છતે માધ્યમતે તુ તત્વનન્તર તૃતીયં “દરતે તુ તિ પર્વ સૂત્ર પદ્મતે તવ સર્વમતવિરુદ્ધ પ્રાવીનત અમાનવિરહિત તન્નેવ તન્મતેન હતધિરણય સમાતિરપિ શાતે !
(૨) “અમિમાનિન્યપાતુ વિરોષાનુગતિશ્યામ” રાજ (૩૬) બત્ર “મમાનિવ્યપરા” તિ બથમાન્તપસવેડપિ “શન્વયોગાત્ વસ્ય ધિરણારર્મવં વિધિતમ્ | નવમવિરોષનિયમાન્ ! માધ્વમતે અત્ર તૃતીયાધિશરાય બારમા વષ, સર્વમતવિરોધાત્ |
() દસ્યતે ” રાણાદ (૧૪૦) બત્ર ગ્રંથમાન્તપદામાવાન નાય વળાત્વમ્ વતુર્થસામાન્ય-નવમવિરોષનિયાભ્યામ્ ! માણ્વમતે તુ સત્ર “
દતે ” હત્યે સૂત્ર પડ્યો . તન્નેવ તન્મતે દ્વિતીયાધિવાળસમાપ્તિ તદ્દવિ સર્વમતવિરોધિ |
(૪) “મહિતિ વેન્ન પ્રતિષેધમાત્ર–ાત” રાફી૭ ( ? ) યત્ર “સ” કૃતિપ્રથમાન્તપસવૅડપિ “તિ વેન્ન પદ્ધયોગાત્ નાસ્ય ધરણારત્મવત્વમ્ પન્નમવિરોષનિયમાન્ ! માવતન સત્ર વતુર્થાધિરળસ્થ ત્વનાયા તથા વર્ણમેન પદ્મમાધિવાળ0 નાત દ્વાવ અત્ર તોપમાન મવત' !
(૬) “પિતૌ તેવતકથાવસમન્નમ્” રાશ૮ ( ૨૪૨ ) અત્ર “સમન્ના” તિ प्रथमान्तपदसत्वात् अस्य अधिकरणार मकरवम् युक्तम् । श्रीकण्ठभाष्ये तथैव कृतम् । परन्तु “तद्વાસમા” ત્યત્ર તત-પઢાત્ સાક્ષેત્મવિધાનાત્ સપ્તમવિરોષનિયમન પતય પિરણારત્વ વ્યાહતનું ડવ ૨ સર્વમતવિરોધાપિ બત્ર શ્રીશબ્દમાળચૈવ અધિકરબરવનાયા તો સિત

Page #349

द्वितीया याये प्रथमपाद -पशम मोक्त्रापश्यधिकरणम् (६) “न तु माताभावात्' २।१।९ (१४३ ) अत्र प्रथमान्तपदामापात् नास्थ अधिकरणार मकर संगतम्, चतुर्धसामान्यनियमात् ।
(७) "वपक्षदोपाच" २।१।१० (१४४ ) मत्रापि पूर्ववत् बोध्यव्यम्, चतुर्वसामान्य नियमात्, पवियोपनियमाच ।'
(८)“तकापतितानादप्यन्ययानुमेयमिति चेद् एवमप्पनिमोक्षप्रसंग" २।१।११ (१४५) अत्र “अनिमोक्षमसग" इति मयमा-तपदसत्वेऽपि “इति चेत्”-पदयोगात् नास्प अधिकरणा "मकत्वम् युक्तम् । पञ्चमविश नियमात् । रामानुममाप्ये तथा श्रीकण्ठमान्ये च एतत्स्त्रं द्विषा विमक कृत श्यते, तन्न युक्तम्, अतिरिक्तविषयस्य असूचनात् । चतुर्मविशेषनियमचिन्तनीय । परसूत्रे प्रायेण सर्वसम्मत्या पृयगधिकरणामात् अत्रैव अधिकरणस्य समाप्ति समुचित । एवम् अत्र सारादीना मते कृतीयाधिकरण समासम् । माध्वमते परसूत्र चतुयाधिकरण समाधम् । श्रीकामतेन चतुर्याधिकरणं, तथा बल्लभमतेन पञ्चमाधिकरण समाप्तम् इति योदव्यम् ।
चतुर्य शिक्षापरिग्रहाधिकरणम् ।। अत्र "प्तेन शिधापरिमहा अपि प्याल्याता" २।१११२ (१४६ ) इति सूत्रस्य "शिष्ट परिमहा” इति पात् अस्म 'सिएपरिमहाविकरण" नाम । अत्र माबमाप्यमिनेषु सर्वेषु माप्येषु एतेन एकेनैव स्त्रण पतवधिकरण रचितम् । माध्ममाप्ये तु एतत् सूत्र चतुर्यापिकरणस्प पप्ठं तभा अन्तिम सूत्रम् ।
अत्र "शिष्टापरिमहा" तथा 'भ्याल्पाता इति प्रथमान्तपदयात् अस्य अधिकरणार कत्व संगतमेव, चतुर्यसामान्यनियमात् । परस्त्रे सर्व अधिकरणामात् अत्रैव अधिकरणसमातिय मुसंगता एव । तेन अत्र अधिकरणस्य अरमनाया माध्यमापस्यैव दोपः ।
पत्रम मोपत्रापश्यधिकरणम् । भत्र “मोपत्रापविभागोत् स्पाकवत्" २।१।१३ (१४७ ) इति सूत्रस्य "भोक्ता पत्ति" इति पात्" अस्य “मोक्तापत्यधिकरण" नाम । अत्र सर्वे भाप्यार जनेन एकेनैव स्त्रेण एतद् अधिकरण रचितम् ।
अत्र “अविमान" इति प्रममान्तपदसत्पात् अस्म मधिकरणार मकर संगतम्, किन्तु चेत् शब्दयोगात् तस्य धाधः, पश्चमविशेषनियमात् | तमावि सर्य अत्र अविकरण रचितम्, अतोऽत्र एक नियम सरलनीय येन एतस्म नियमानुत्य सरक्षित स्यात् । स च इत्य भक्त { "चेत्, इति चेन्न" प्रमृति पसरवऽपि यत्र सामागे पश्चम्यन्तमयमान्तयसत्पम् , तत्र मधिकरणारम्म युक्तः इति तुई विशेपनियम ।
“अत्र मोक्तापरे” इति पधन्यन्तपथात् “अविभाग" इति प्रथमान्तदस्म सत्पात् अत्र मधिकरणरचना संगच्छते एव । ततश्च “भोक्ताप” इति पात् प्रसगान्तर समितमेव इति

Page #350

६०
વ્યાસામ્મત-ન્નક્ષેત્રમાનિયઃ ( ૨ ચ: પાર્ઃ )
સ્પર્ । પર્વતૂત્રે સર્વસમ્મેત્યા પૃથાધિરળારમાતું અત્રત્ર અધિરસમાતિઃ । પૂર્વસૂત્રે “ધ્યાન્યાતમ્”-પર્વન અધિરસમાપ્તિસૂચનાષિ અત્ર બધિામ સંતે | પદ્મશવિરોનિયમાત્ । માત્ર વંશવિશેષનિયમસ્ય પ્રયોગસમ્માવના, તસ્ય વિશેષ પાત્ । पष्ठम् आरम्भणाधिकरणम् ।
અત્ર “તવનન્યત્રમાનમશવિચાર।।?? ( ૧૪૮ ) કૃતિ સૂત્રસ્ય આરમ્ભળશવત્ અસ્ય “આરમ્ભળાધિર” નામ | તંત્ર શ્રીટ-છમિત્ર સર્વે: અત્ર સપ્ત સૂર્છાળ ગૃહીતાનિ । તત્રાષિ રામાનુન-નિમ્બાર્કમાવ્યયો નતુર્થ પશ્ચમ = સૂત્ર હ્રીત્ય સત સૂત્રાણિ પબુ સૂત્રેવુ પરિમિતાનિ | શ્રી૰માવ્યે પરવત્તિનઃ બધિાસ્ય સૂત્રત્રયં ગ્રહીત્વા નવ સૂષિતા વર્ણમમાગ્યે પ્રથમત્રીણિ સૂર્વાણિ ગૃહ્રીનિ ત્યયમેવ અન્ન વિશેષ ! તેન શ્રીમ્પ્ટમાગ્યે ત્ર અધિનાયમ્ ઋતમ્ । વર્ણમમાળ્યે તુ હમ્ અધિકરણ ક્રિયા નૃતમ્ તિ ઇમ્ । જ્ઞાનિ TM સપ્ત સૂિ ?! “વિનત્ત્વત્વમારમ્મઽશવાનિમ્યું:”
૪) “બસવ્યવનેશાનેતિ વેત્ર ધર્માન્તરેખ વાક્યરોષાત્” રાolo૭ ( ?†† ) પા “યુન્હે. રાન્ત્રાન્તરાષ” ર્।।૮ (શ્કર) ૬/ “પટવ=” રાoloo (oપ્ર)
છો “ચા સઁ કાળાતિ” ર્।ાર્૦ (૫૪) અત્ર ( ? ) “તદ્દનન્યત્વમાનમળશન્દ્રાતિ.” ર।।?? ( ૬ ૪૮ ) કૃતિ સૂત્રે “તનનન્યત્વમ્” કૃતિ પ્રથમાન્તપદ્મસત્ત્વાત્ અન્ય ધિરામજ્યું સંøતે ! વતુર્યસામાન્યનિયમાત્। ( ૨ ) “માવે નોપન્ચે.” રા?!?' ( ?૨૬ ) અત્ર પ્રથમાન્તપરામાવાત્ નાસ્ય ધિબારમત્વ યુર્ । વતુર્થસામાન્યનિયમાત્, પર્કાવેશેલનયમાત્ત ।
(૨) “સત્ત્વષાવર” રા।૬ ( ?૧૦) પિ પૂર્વવત્ અાતંત્રમ, જંતુર્થ
સામાન્યોનયમાત્ ।
RI? ( ૧૮ )
રા “માવે નોપન્ગે” રાખું ( ૪૧ ) રૂ! “સત્ત્વાન્નાવરચ” રા।૬( ૧૬ )
( ? ) “અસન્ધ્યાવેશાન્નતિ વેત્ર ધર્માન્તરેળ વાચશેષાત્” રી।૨।૨૭ ( ?♭૨ ) કૃતિ અત્રાપિ પ્રથમાન્તપ માવ. । તતઘ્ધ “તિ વેન્ન”પવાના સત્ત્વમ્ । ગત. અન્ય અંગસૂત્રત મેવ સાતમ્ | ઋતુર્થસામાન્ય-પશ્ચવિશેષનિયમામ્યામ્ ।રા-નિશ્રી-માધ્યેષુ પરતૂત્રળ સદ્ શ્રૃતત્ સૂત્રં પદ્મતે, તન્ન યુરૂન્, વૃચતયા અતિરિòવિષયસ્ય સૂચનાત્ । તુર્થવિશેષનિયમ. દ્રષ્ટચ્. । સાવિ તેષાં મતે વૃદ્ધિ" સૂત્ર: તવધિળ નિતમ્ । વછમમતે તુ બૈત્ર નવમમ્ અધિરણમ્ આધક્ ! તત્તિ નિયવિદ્ધમ્ । તેન અત્ર અધિશ્વનાઃ તસ્ય અયં . ોષઃ સન્નાતઃ । ( ૩ ) “યુઅે શન્વાન્તરાર્શ્વ” રા।o૮ ( ખર) બત્ર પ્રથાંન્તામાવાત્ નાય અધિવાળા મ ંત્રમ્, નતુર્થસામાન્યનિયમાનૂ તથા વિરોર્ષાનયાંચ । રા, નિ, શ્રી મતેષુ તત્ સૂત્ર પૂર્વસૂત્રંગ સદ્ પતિં દશ્યને !

Page #351

दितीयाध्याये प्रथमपाद - अष्टमम् उपसहारदर्शनाधिकरणम् ६१ (૬) પટવધ રાશી (ઉપર) ખપ પૂર્વવત્ યાત્રત્વમ્ / જતુર્થ સામાન્ય નિયમન, પર્ણવિરોપનિયમા !
(૭) પયા ૨ બાગાદ્રિ” રાશર ૦ (૨૪) સત્ર “પ્રાણા" રિ પ્રયકાન્તપસર્વે કરાયોnત થયા જેને સાંત્વવિધાના નાચ બષિાગારમ્મત્વ, તુર્યામાન્ય નિયમાન તથા પવિ પનિયમાન = પરત્ર પમ્પત્યા અધિકારગારબત્ બધિળસમારિ ! સ્ત્રીમાળે પત્રયમપિ પરિણાત ઉત દયતે !
સામન્ ફતવ્યપદાધિકરણમ્ અત્ર “તવ્યપાદ્ધિતા પારિતો િરાફર? (૫) દતિ સૂક્ષ્મ તવ્યપદે શત ની “તાથપગાધિરાણ' નામ તત્ર -ચીક્ક- સર્વે માગરે લત્રય ગૃહીત | માધ્યમોન તત્ર નું સુત્રાણિ, શ્રી કષ્ટતેન પરિણ પૂર્વાધિરાન્તતવ તા તા સૂત્રનયમ–
(૨) તાવ્યપહેરાદ્ધિતાળવિદ્રોપબ િગર ? ( ૨ ) (૨) અધિક તું મેદ્રનિર્દેાત રા૨ ( પદ ) (૩) આમાતિવા તલનુપતિ રાપર૩ (૨૭)
અત્ર (૨) બતાવ્યનાદ્ધિતારાવિહોપ સ”િ રાશર () ત્યત્ર “હિતારબારિોપમસિ” તિ પ્રયમાન્ત પરત નસ્ય અધિકારગારમાત્વે સંતસેવા અનુર્યસામાન્યનિયમાનું શીખમાળે તુ ત નમ મત તસૈવ વોરા
(૨) “ષિ મેનિશ રાણા (૬) ત્યત્ર “અધિ” તિ મયમાન્ત પરત્વે “તું” રાયમા ના પિરણારત્વ, નવમવિરોધનિયમાનું !
(૨) કસ્માઢિવા તનુજાતિ” મારફ (૭) ફત્યત્ર “અનુવપત્તિ” અતિ પ્રયકાન્તપમન્વેષ ” નાનયો. નાચ ગારમેન્દ્રમ્ | પર્ણવિરોપનિયમન્ત પર સવસખત્યા કૃયરિણાસ્માતુ બવ બધિરળસમાપ્તિ |
અષ્ટમમ્ પસહારનાધિવામા અમ “પસંદાનાનેતિ નિ વઢિ” રાશર (૫૮) તિ સૂત્રજ્ય ‘પદાર્શનાષિાર” નામ મધ્ય-મામમિત્રે એ મારે સત્ર સૂત્રદ્રય ગૃહીતમ્ | મધ્યેન ૩ અત્ર બધિરમાં કાવ્યમાં તન્મતિન પતતું સૂત્ર પૂર્વાધિકાગટ્ય સૂત્રધાત વતુર્થ સૂ! ૧૭મમા તુ અત્ર ત્રાણિ ગૃહવાનિ ત સુત્રય—
(૬) “તપdહાવનાનેતિ વિજ ક્ષીરવતિ” રાશર (૨૫૮) -- (૨) “વાદ્ધિવપિ જો રાશાપ (૨૫) - - - અત્ર (?) “વર્લફાઈનાનેતિ ને લીવતિ રાશર ? (૫૮) ર્શિત્ર

Page #352

૬૨ વ્યાસ સમેત-બ્રહ્મસૂત્રમાર્થાનિય (૨ ૨ પા) “પારના” તિ પશ્વખ્યત્તપતાનું પ્રથમાન્તવસ્થ મન્ડયાનુરોધાત્ અધ્યાહર્તવ્યત્વે અધિળારમે સમુશ્વિત વતુર્વશવિરોષનિયમાન્, પદ્મમવિરોષનિયમાન્ ૨ “તિ ચેન્ન” કૃતિ પાસવર્ય ને તેવત્વમ્, પશ્ચમ વિરોષનિયમાન્ ! તેને જ બત્ર ધરબારમ: સંછિત ! માલૂમળે મને સૂળ ધિરણય અનારમાત્ તસ્ય તોષ સંક: ૫
(૨) “વાવિવપિ હો” રાશરષ (૨૬) ફત્યત્ર “વાવિવતિ પ્રથમાન્ત પરત્વેડપિ નાસ્ય ધિરણારત્વમ્ ! “પિન્શન્ટેન તસ્ય સાક્ષવિનાતા निरपेक्षप्रथमान्तपदस्य एवं अधिकरणामकत्वम् । परसूत्रे सर्व अधिकरणामात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिरिति ।
नववम् कृतनप्रसक्त्यधिकरणम् । મત્ર “ટ્સબલવિયત્વરાન્ડહોવો વારાફર (૨૬૦ ) ફતિ સૂત્રસ્યા “સ્સાસ”િપાત કર્યો “તુન્નબલ ધિર” નામ | યત્ર રાજ્જારમાળે તથા મામાથે સૂત્રવતુર્થ ગૃહીતમ્ | રામાનુન-નિશ્વાશ્રીહ-માખેષ ષટું સૂત્રાણિ, તથૈવ શ્રીપતિમાળે સ સૂત્રાણિ પૃહીતાનિ | માષ્યિમાથે તત્ સૂત્ર પત્રાત્મપૂર્વાધિરણય અન્તિમ સૂત્રમ્ | વૈદ્યુમમાળે તુ તત્ સૂત્રમ્ લૂત્રાત્મપૂર્વાધિય તૃતીય સૂત્રનું હૃતિ વોટ્વલ્યમ્ ! તત્ર શરમાવ્યસમ્બત સૂત્રવતુર્થ થા
? “સાસિિર્નવયવન્દરાન્દોરો વાં” રાફર ૬ (૨૬૦ ) રા યુનેસ્તુ રાત્મૂકવાતું રાશર૭ (૨૬૨ ) રા માત્મનિ જૈવ વિવિત્રાહ્ય હિ રાશ૨૮ (૨૬૨) છા સ્વપક્ષકોષાગ્ર રાશાર ()
ત્ર () “સાસિિર્નવયવત્વશાશ્વોપો વાં” રાશારદ્દ (૨૬૦ ) તિ સૂત્રધ “બ્રબ”િ તથા “રોપ” તિબથમાન્તપદયાત્મય ધરબારમ«ત્વ સંતવા વા-શબ્દેન નાત્ર તસ્ય પ્રથમન્તપદ્ધદ્રય સાક્ષત્વવિધાન શિનીયમ્ અર્થનુરોધાતા વતુર્થસામાન્ય નિયમાન્ ! માર્વે-ત્રમમાધ્યમ ધિરણય અનામત તોરેવ દોષમાજ્યમ!
(૨) “શ્રુતતુ શવ્વમૂત્વાત” રાફર૭ (૨૬) પત્ર પ્રયકાન્તપદામાવાત ના ધિરળારભવં સંત, વતુર્વસામાન્યનિયમાન્ ! વર્લ્ડ માસ્વમાન્ચે ધરણાસ્માત તવ દુષત્વમ્ ! તુ-શર્વેનાપિ વ્યાધાતાત્ નવમવિરોષનિયમાન્
(૩) “માત્મનિ વૈવં વિવિત્રાહ્ય હિં” રારિ૮ (૨૬૨ ) ચત્ર “વિવિત્રા” ફતિ પ્રથમાનપદ્ધસત્તે િRાનોમાત થય ગધિરણારત્વે સર્વસમ્પત્યા નિપિચ્છતે . વતુર્થસામાન્ય નિયસાત્ તથા પવિરોષનિયમાત !
( ૪ ) “સ્વપક્ષોપા રાશર (૨૬૩) અન્ન ગ્રંથમાન્તપદામાવાત પૂર્વવત્

Page #353

द्वितीयाध्याये प्रथमपाद -एकादशम् प्रयोजनवचाधिकरणम् ६३ नास्य अधिफरणार मक्त्पम् । चतुर्यसामान्यनियमात्, पविकोपनियमाघ । परस्त्र भाप्यप्रयेण मगधिकरणार मात् मन अधिकरणसमासिकरपन न समुचितम् , माप्यपश्चकविरोधात् । तयापि पाचलसमतत्वात् न उपक्षनीयं तत् इति । फिंच पसूत्रे विषयान्तरसूचनात् तस्य પૃયરિણારત્વે સંતમેવ !
दशम सर्वोपेताधिकरणम् । अत्र "सरपिता च तदर्शनात्" २१३० (१६५ ) इति सूत्रस्य 'सपिता"-पवात् अस्प "सर्वोपेताधिकरण" नाम । अत्र शहर-मास्कर मायद्यमध्ये सूत्रद्वय गृहीतम् । पालम माप्ये तु अप्ट सूत्राणि गृहीतानि । रामानुन-निपार्क-माध्य-ची+पट-श्रीपतिमाप्येषु नात्र अधि फरणं रचितम् । अत्र एतत्सुत्रद्वय पूधिकरणान्तर्गतमेव इति हत्यते । तच सूत्रद्वयम् -
(१) 'सपिता च तदर्शनात्' २।१।३० (१६४ ) (२) "विकरणत्वानेति चेत् तदुताम्' २।१।३१ (१६५)
अत्र (१) स्वपिता च तदर्शनात्" २।१।३० ( १६५ ) इति सूत्रे "सपपिता" इति मयमा-तपदसत्त्वात् , चतुर्यसामान्यनियमात, अम्प अधिकरणार मकल युकम् | ५४विशेष नियमानुसारेण पारस्य तद्भाधान्येऽपि प्रयोदशपिरोपनियमात् तस्य निषेध । तेन रा, नि, म, श्री, श्रीप-माप्येषु अधिकरणस्य अनारमात् तेषामेव दुश्त्यम्, सत्याविरोधादपि नियमविरोस पापस्यात् । किंच पिस्यान्तरस्य सूचनात् अत्र अधिकरणाम सगच्छते एव ।
(२ ) "विकरणत्वानेति चेत् तदुकम्" २।१।३१ (१६५ ) इत्यत्र “तदुकम्" इति भयमा-तपदसत्त्वेऽपि चतुर्थसामान्यनियमात् अपिपरणार म संगत , तथापि “नति चेत्” इति पदम सत्तास् नास्य अधिकरणारम्मत्वम्, पञ्चमविरोपनियमात् । परसूत्रे अधिगत्या अधिकरणा
मात् और अधिकरणसमाप्ति संगच्छते । श्रीपति-माप्ये तमा यल्लम-माप्ये नात्र अधिकरणसमाप्ति कृता । अत्र "तदुकम्" इति पदमपि अधिकरणसमातिापम् इत्यादि कल्पयित शक्यते ।
. एकादरा प्रयोजनवसाधिकरणम् । अत्र “न प्रयोजनबत्त्यात्" २।१।३२ (१६६ ) इति सूत्रस्य "प्रयोजनपक्ष" इति सव्वात् अस्य 'प्रयोजनवत्याधिकरण” नाम । अत्र शार-भास्कर-माध्व-श्रीकण्ठमाप्येषु सूत्रद्वयं गृहीतम्, રામાન-નિત્પા-માનદયે તુ પણ પૃહીતમ્ | શ્રીપતિ--મીયો અર ન બષિી रचितम् । तच्च सूत्रद्वयम्
(१) “न प्रयोजनमा २।१।३२ (१६६ ) (२) " g लोपल्पम्” २।१।३३ (१६७ )
अत्र (१) “न प्रयोजनयत्वात् २।१।३२ (१६६ ) इति सूत्रे -प्रथमान्तपदामापात् मास्य अधिकरणार मकव युकम्, पसुर्यसामान्यनियमात् । तथापि पण्णा मायाणा तयारणात

Page #354

व्याससम्मत ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३ यः पादः) નનિત્ નિયમસર્દાનેન તસ્ય નિયમાનુષાતત્વ સાયનીયમ્ રત નિયમ વુિં મહતું
યત્ર પૂર્વત્ર વ્યત્યિાત” “ત૬૪ પર્વવિધ પ્રસંસમાણિકૂવ પર, તત્ર નિરવેક્ષdવધવત્વે સતિ ધરબારમે વાળી ! હૃતિ પદશવિગેધનિયમ
સત્ર પૂર્વન્ને “તુ” તિ પઢ દત, તોડત્ર ધરબારમ સમુનિત વ ન જ “નીવનુત્યંબાળમિત્તેતિ વેત્ તદ્યાટ્યાત” શકા? ૭ (૨૩) ત્યત્ર પસૂત્રેણ અધિ
ગારમેકસ ફતિ વાગ્ય, તત્ર “મન્યાર્થસ્તુ નૈમિનિએ ફત્યાતિ ઘસૂત્રત્ય તુ-શન નિરપેક્ષત્વવધwત્યામાવાત્ / ગત સત્ર શ્રીપતિ-વ-માવ્યો. ઢોલ, તામ્ય વિતત્યા
(૨) “ોવનુ સ્ત્રીવલ્યમ” રાણારૂરૂ (૨૬૭) ત્યત્ર “વજો” તિ ગ્રંથમાતપદ્ધસત્વેડપિ નાચ અધિકળામત્વ, અનિવાર્થ તુ-ગાયો નવíવનિયમાન્ ! પરસૂત્ર સિમ્પત્ય અધિકરણય ગ્રામનું નૈવ ધિરળસમાપ્તિ સમુવિતા
દેશિ વૈષમ્યુનિવૃધ્વાધારણમ્ | શત્ર “વૈષનૈવૃંખે ન સાપેક્ષાત તથા િતર્ગતિ” રોણારૂ છે (૨૬૮) તિ સૂત્ર વૈષમ્પનૈષેતિ શાત્ ય “વૈષનૈવૃધ્યાધિરણનામાં ત્ર ગાફર-માર-માધ્વ-શ્રીલ્ડમાળેષ સૂત્રત્રય ગૃહીંત શ્રીપત્તિમાષ્ય તુ સૂત્રદ્રયમ્ રામાનુન-નિખ્યામ-માળેષ નાત્ર અધિક્ટરમાં રશ્વિત તત્ર રામાનુન-નિવા-મળ્યો હતત્ સૂત્ર પદ્મસૂત્રાત્મ-૮માધિસ્થ તૃતીયં સૂત્ર ! વચ્છમમાળે તુ મછતૂત્રાત્મ-દ્વાદશાધિકરણ) પન્નાં સૂત્રમ ફતિ દરીતે | તવ સૂત્રત્રય
(૨) “વૈષનૈવૃષ્ય ન સાપેક્ષત્તાત્ તથાપ્તિ વયતિ” રાશાર ૪ (૨૬૮) (૨) “ શર્માવિમામાવિતિ વેન્નાનાવિત્યા” રાશરૂપ (૨૬૧ )
(૩) “કાપવતે વાપ્યુચ્યતે ” રાપર ૬ ( ૧૭૦ ) - સત્ર (?) “વૈષનર્જુવે ન સાપેક્ષત્થાત્ તથાદિ વરધતિ”રાણારૂ છે (૨૬૮) ત સૂત્ર “વૈષજ્યનૈષંગે ફતિ રથમાન્તપદ્ધસત્તાત્ ય પિરણામશત્વમ્ સાતમ્ ! વતુર્થસામાન્યનિયમાન્ | રામાનુન-નિખ્યાનમાળેષ ધિરબી શનાર્માત્ તેષાં ધોળા વિતવ્યમ્
- (૨) “ને વિમાદ્રિતિ વેન્નાનાદ્રિતા” રારૂક ( ૨૬૨) બત્ર ગ્રંથમાન્તપદ્દામાવાવ, વતુર્થસામાચનિયમીત “ફતિ વેન્ન પદ્ધસત્ત્વશ્વ નાત્ર ધરબારમે સમુતિઃ | પન્નમવિરોષનિયમાન્ ! રા-નિ-શ્રી શ્રીવ-માઝેષ તત્ સૂત્રે પરસૂત્રણ સહુ પક્યતે | તન્ન સચ, વિષ્યવાદુક્યા વતુર્થવિરોષનિયમાન્ન !
(૨) “ઉપાદ્યતે વાપ્યુપ૪મ્યતે ર” રાણારૂ ૬ (૨૭) સત્ર પ્રથમાનપદામાવાત્ “”ચોપાત્ તત “પિ” યોગાત જન અધિકાર યુક્સ વાર્થસામાન્ય નિયમાન્ત પર્ણવિરોષનિયમાવી શ્રીપતિમતે તસૂત્રી પૂર્વસૂત્રરોષવું, વતુર્થવિશેષનિયમાત્ તત્ત સાત, પસૂત્રે વતુર્ષ માળેષ પૃથાધિરબામાત બધાળસ્થ સમાપ્તિવર્ષાયિતું શક્યતે |

Page #355

द्वितीयाध्याये प्रथमपाद - पश्चमपादसमालोचनम् -
त्रयोदश सर्वधर्मोपपस्यधिकरणम् 1
अत्र "सर्वधर्मोपपते" रा१।३७ (१७१ ) इति सूत्रस्य 'सर्वषामोपपति" प्रदात् अभ्य ' सर्वयम्र्मोपपत्त्यधिकरण" नाम । अत्र शाङ्करें-मास्कर-माध्य - श्रीपति माप्येषु अनेन एकेन सूत्रेण एतद् अधिकरण रचितम् । रामानुज निम्बार्क-श्रीकण्ठ-पलम माप्येषु अस्य पूर्वाधिकरणान्तर्गतत्वाच नात्र अधिकरण रचितम् ।
६५
1
अत्र प्रयमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारग्मकरच युक्तम् । चतुर्यसामान्यनियमात् । तस्य अध्याहारे कृतेऽपि चकारयोगात् पठविशेषनियमेन तस्य वाधा भवति । तेन श-मा म श्रीप-माप्याणां दोपेन भवितव्यम् । तथापि यद्यपि अत्र सूत्रार्थ अपि अवलम्ब्येत तदा तेर्पा समर्थनं कर्त्तुं शक्यते । किश्च यत पूर्व सूत्रम् "उपपद्यते चापि उपलग्ब्येते घ” इति, तत्र “चकार " तत “अर्पि” शब्द, तत समुचयार्थक "चकार " - एवं पदयं दृश्यते, अत एतेन वकल्यपरिसमाप्ति सूच्यते । यत लोके त्रिकृत्यवर्णन चक्कष्यसमाप्तिसुचकम् इति प्रसिद्धम् । अत पूर्व - सूत्रे एव अधिकरणसमाप्ति फल्प्यते । अत पोडयविशेषनियमात् अधिकरणारम्भ युक्त' | ततश्च सूत्रार्थावलम्बने वृत्ते “सर्वधर्म" इति पदेन मागुतविचाराणाम् उपसंहार अत्र भिन्यते इत्यपि बुध्यते । तेन उपसंहाररूप पृथग्विपयस्य सूचनात् अत्र पृथगधिकरणं भवितुं उचितम् । एवं अत्र एक नियमोपि भवितुम् अर्हति । स च यथा
"यत्र हेतुत्रयं चकारादिपदेन समाहियते तत्र अधिकरणसमाप्तिकरूपनम् उचितम् ।" इति षोडश विशेपनियम
तथा सति अत्र रा-नि-श्री-य-माप्याणि अधिकरणस्य अरचनायो दोपप्रस्तानि भवन्ति । વજ્રમપાટ્સમાજ઼ોવનમ્ । इदानी द्रष्टयम् मनेन निबन्धेन अस्मिन् पादे अधिकरणरचनायो —
( १ ) कति कोहसाथ नियमा अत्र सङ्कलिता
( २ ) कति दोपा कस्य माप्यस्य कथं संवृता
( ३ ) काश्च श्रुतय के सूत्रै उपजीव्यत्वेन गृहीता
(४) उपजीव्यश्रुतिबलेन कीडशी च पादसंगति इति ।
1
एते चत्वार विषया अधस्तात् क्रमेण पूर्वपत् दर्शनीया । तत्र प्रथमं तावत्
(१) कवि कीदृशात्र नियमाः अत्र सकलिताः
1
इति द्रष्टव्यम् । तथा सति अस्मिन् पाये अतिरिक्त यत् नियमश्रयं संकलितम् ते च नियमा यथाचतुर्दशनियम - "चेत्" " इति चेन" प्रमृतिशब्दसत्त्वेऽपि यत्र उत्तरमागे, निराकांक्ष-प्रथमान्तपदसत्त्वम् अथवा तादृक्षपदाध्याहारप्रयोजन, तंत्र अधिकरणारम्भ " युक्त ।" एतेव “मोक्त्रापसेर विभागश्चेत् स्यालोकक्त्” इति २।१।१३ ( १४७ ) सूर्य द्रष्टव्यम् ।
६
1 -

Page #356

करणस्य रच
શ્વાસસમૂત-બ્રહ્મસૂત્રમાંષ્યનિબ ( ૩ : પદ્દિા) પદ્મગનિયમ “યત્ર પૂર્વસૂત્રે “ચાત્યાત” “તડુરૂ પર્વવિધ પ્રસંગ સમાણિતૂન પર, તત્ર નિરપેક્ષોધત્વે સતિ અધિઝરણારર્મ: રળીય” | હતુર્થ “ન પ્રયોગનવત્તા” રાણારર (૨૬૬) ફતિ સૂત્ર દ્રવ્ય /
પોદઘનિયમઃ “યત્ર હેતુત્રયં વારાતિપન સમાદ્યિતે તત્ર ધિરળસમાણિરૂપનમ્ નિતમ્” | ઉતર્ચ “સર્વધર્મો પત્તે રાશરૂ૭(૨૭) ફતિ સૂત્ર દ્રવ્યનું ફાની દ્રષ્ટવ્ય
(२) कति दोषाः कस्य भाष्यस्य कथं संवृत्ताः
તંત્ર રાશ? ધિરણે વમમાળે “રેષા નાનપ૦૦ધે રાશર સૂત્રણ અધિરણય ત્વનાથ દ્રોપ | રાશર ધરણે માદમાળે “પતન થો: પ્રત્યુત્તે.” રાશર સૂત્રણ અધિગમ્ય
અરવનાયા હોય.' રારિ અધિકારણે માર્વમાગે “મિમાનિપાતુ વિરોનુમતિ” રાશપ સૂત્રણ ધિય વનાયા હોય છે - રર અધિકાળે મૌ-વ-માયોઃ “સહિતિ વેન્ન પ્રતિષેધમાગતા” રાશી સૂત્રોમાં વિકરાચ રવનાયા કોષ. .
રાણારૂ બધિરને શ્રીમાળે “પિત તલ્વતકસંપાદસમન્નસ રાશ૮ સૂત્રણ ધજાળસ્થ રવનાથ દોષો
રાકાષ્ઠ અધિકારણે માદમાળે “તેન શિષ્ટાપરિહા અપિ ચાલ્યાતા રાશર વૃન્ને ધિરણય ગરવનાયા ઢોલ ||
શાદ્ અધિવાળે વચ્છમાળે “મસલ્યપશાતિ પેન્ન ધર્માન્તળ વાયા” રાશ૭ સૂત્રણ અધિવરણય રત્વનાયા રોષઃ |
રાક પળે શ્રીમાળે ડૂતરત્યપળાદ્ધિતા રબારિતોષક”િ રાર? ત્રણ ધિરામ્ય અર7નાયા તોપ |
રાશ૮ બધિર માદ્ધમાખે “પસારનાતિ ચેન્ન ક્ષીરવદ્ધિ રાશર સૂત્રણ ધન્ય બન્નનાયા રોષ !
રા? ૧. વિર નર્વ-કમ-માયો “સ્ત્રબત્તિ નિવયવત્વનોપો વાં રાકારદ ત્રિા અધિળખ્ય નાયા તોપ |
રા યાર મા “તતુ રાજમૂત્વાન રાજાર મૂળ અધિકારી નાયા તો !
રાજા? - પ “રામ-નિ-શ્રી શ્રી -પુ “મપિતા જે તદના રાશા . सत्रण अधि नायां दोष ।

Page #357

माप्यनाम
દ્વિતીયાખ્યારે પ્રથમ -પન્નમાલમાતોવન ૬૦ રા? બળેિ થીતિ-વમ-માખ્યો “પ્રયોગનવજ્યા” રાણારર સૂળ બપિરણય અનાયાં રોપા
રાશર અપિલળે રનિ-૨-માવેવુ “વષયનખે ને સાપેક્ષત્તાવ-તપાહિ વર્જયતિ” २।१।३४ सूत्रोण मधिकरणम्प अरचनाया, दोपः ।
રાશર અધિકારણે -નિ-થી-વ-માપુ, “સર્વપપપ” રાર૭ જ વિफरणस भरपनाया दोषः । एव च
પિવાનગય દરવનાયા અધિવમળય રવનાથ વર્ષમાળે જયો
३ दोषा ભાવમાએ ગ્રીષ્ઠાખે
१ छोप રામાનુનમા નિવામા શ્રીપતિમાબે -
२ दोपी ત્તિ પર રાજ્યને તેને મચ્છર-માખ્યો તો માત્ર 1 વાન દ્રાવ્ય
(૨) ાથ તથા ય ા ઉપરીખ્યત્વેન પણીતા તત્ર પ્રમાધિને– પ્રથમ– ઋાનવરોબલા ” (રા) હત્યા સ્મૃતિવાક્ય "તસ્માન્યt
મુ ત્રિમુખ દ્વિવલમ તિ (મહામાં સો રૂરૂપાર૬), વુિં તે પિ” (ધે પાર), “ચ ફ્રિજ મનુનવત્ વન” લે રારા ગર)
સર્વભૂતેષ વાત્માને સ્વૈતાનિ નાત્મનિ” (મનું જરા?) - 1 દ્વિતીય "વી પાનુપજો” (રાશર ) ત્યત્ર સોલ્યતિપ્રસિદ્ધમફાવિરોધ
વાસ્થાનિા “મન્તર્મહાન તતાર” (ાં આ ર૨) દ્વિતીયાધિને– મયમ – “પતન થા મત્યુt” (રાશ૩) બોગસ્કૃતિમસિદ્ધબષાનતા
વાજ્યાનિ “ય તરૂવનો પાયો ” (યોગા ?” “નાવિન્મ ત
હસ્તમ્ (તે ઘા રાફરા૨૭) ' ઉતીપાષિરત્ન પ્રથમ ત્ર—ન વિનત્વાવએ તપાત્વે જ શના” (રાશિ) સ્ત્ર “વિજ્ઞાન વિજ્ઞાન
વા ” (સૈ રા - ૧) દ્વિતીય –“અમિમાનિધ્યપહેરાતુ વિરોવાનુમતિ” (રાપ) ત્યa ત મi
S

Page #358

થાસમત-બ્રહ્મસૂત્રમાર્થનિર્ણયઃ ( ૩ : પા) બશ્રેયસે વિદ્રમાના” (પૃ ધા?૭), “મિ મૂત્વા મુર્વ પ્રવિરાત”
(હૈ ના રાછારા૪) તૃતીયસૂત્ર “દરતે તુ” (રાફ૬) ફત્યત્ર “ો શ્રદ્ધા વેઢ દહું પ્રોત” ! “
વિસૃષ્ટિયંત ગાવમૂવ” (8: સે શરૂ ol), “નિન્યા વિશે માવાઃ” (મહામાર
વનપર્વ) “મચોડ્ય” (પીતા રાષ) વતુર્થસૂત્રે “મસદિતિ વેન્ન પ્રતિષયમાત્રવા” (રા૭િ) ફયત્ર “તમાત સત સત
નાયત( છ ધારા) “કુતરતુ રવઠું સૈન્ય પર્વ થાત્ કૃતિ હોવાન થયું
અસત. સત્ નાત” ( છાઃ ધારાર ) પશ્ચમસૂત્ર “પિતૌ તેવતબલાસમન્ન” (રાશ૮) ત્યત્ર યુ#િમાત્રબનનું ! પસૂત્ર “નાદાત્તાવાત” (રા/૬)ફુલ્યત્ર “મનાહિમાયા સુતો ચા નીવ. અનુષ્યતે”
(ૌડવોઃ : શ૬) “મા, સર્વ બનાઃ સતિ સમ્પ” ( છાઃ દાર-૨) સમસૂત્ર “સપક્ષોષા” (રાશ૦) ફત્યત્ર યુત્તિમાત્રબર્શનમ્ । બઇમસૂત્ર “તપ્રતિષ્ઠાનાત્ ” (રાજા) ફત્યાતો “પ્રત્યક્ષમનુમાન જ શાસ્ત્ર જ
વિવિયામ” (મનુ શરાણે ૦૫), “આર્વ ધમપરાં જે” (મનુ શરાણે ૦૬) વતુર્થાધિરને
પ્રથમસૂત્રે “તેના રિટાપરિબ પિ વ્યાપદ્યાતા” (રાઉ૨)સ્યત્ર વૃત્તિમાત્રબન ! પશ્ચમાષિારણે પ્રેમસૂત્રે “મોજૂાપવિમા ધ્યેત્ સ્યાહોવ” (
રારૂ) ફૂટ્યત્ર “તત્ શ્રદ્ધા તવાનુબાવિશ” (હૈ. રાધ ) ષષ્ઠાધિળે. . પ્રથમસૂત્રે “તદ્નન્યત્વમારમારાન્દ્રાદ્રિખ્ય” (રાશ૪) ત્યત્ર “વાવાઝ્મળ વિજારો નામ
ઘેર્ય કૃત્યેિવ સત્ય” (છાઃ ધાશ૬) તવાસ્યમિતં સર્વ તત્ સત્ય ન માત્મા” (છાદા૮૭) “બ્રહ્મવેતં સર્વમ” (મુખ રારા??)
- - દ્વિતીયસૂત્રે “માવે પળે” (રાજા૫) ત્યત્ર યુખિાત્રકન . તૃતીયસૂન્ને “સત્તાવાવ (રાશ૬) ત્યત્ર “વેવ સોન્વેમા માસી” | (છી: ધારા ) “બ્રહ્મ વી મમ માનીત” ( શકા-) વતુર્થસૂત્રે “વ્યાતિ પેન્ન ધર્માન્તરેખ વીરોકાત” (રાઉ૭) ત્વત્ર “અસત્
વા દૂમિ બાલીત” (છા રૂા ) તત સત્ માસી” ( છા રૂા??? ) પશ્વમસૂરે “યુ. શબ્દાન્તરા” (રા?૮) હૃત્ય સવ સોચેમદ કાસીત”
(છા: દારા) “ચેનામૃત શ્રુતં મવતિ” (છ, દારૂ ) -

Page #359

દ્વિતીયાપાયે યમપાવા– વષમપ સમાજોનનમ્
ષષ્ટ - પા” ( રા{/?॰ ) તંત્ર યુમિાત્રબવર્શનમ્ । સામત્ર——ચયાન કાળાવિ” (રાêાર્૦) ત્યત્ર ‘એનાશ્રુત શ્રુત” ( છ દ્દારાર )
સપ્તષિળે
મયમસૂત્ર —તપઢે નાતિતાનાોિષસત્તિ ” (ર।।R!) ત્યત્ર “તત્ત્વમસિ" ( ા॰ દ્દા૮/૭ ), “અનેન નીવેન બાત્મના અનુવિĀ” ( ૪૦ દ્દારાર ) “તત વર્ષ્યા તરેવાનુ વસત” ( ↑ રા૬)
६९
'
k
દ્વિતીયસૂત્ર — અધિતુ મેનિર્દેશાત્” (RI⟨IRR) તંત્ર આત્મા વારે દ્રવ્ય સ્ત્રોતવ્યો
મન્તવ્ય” ( ? રાષ્ટ્ર )
તૃતીયક્ષેત્રે ''અસ્માદ્રિવ ત્તવનુષત્તિ ” ( રાÅRo ) કૃત્યત્ર માત્રદર્શનમ્ । નટમાપિર
1
પ્રથમ...'' પસંહારવોનાજેતિ ચૈન્ન ક્ષીરવદ્ધિ" (RI૬૪૪) ત્યત્ર—“નતત્ત્વ ભાર્ચ નખ ૬ વિવર્ત” ( ક્ષેદ્દાર )
દ્વિતીયક્ષેત્રે—' દૈવાહિવવવિ હો” ( RIRIરીખ ) ત્યત્ર સૈવ શ્રુતિ. । નવમાયિકરને
પ્રથમસત્રે સ્તનપ્રસનિર્નિયયત્વોષો ” ( રાયાર૬ ) ત્યત્ર “નિષ્ઠનું”
(૧૦દ્દા‰°)
દ્વિતીય છે—“અંતેત્તુ શબ્દમ્હ્ત્વાત્”(રાêIR)ત્યત્ર ‘ તાવાનસ્ય મહિમા” (છા૦ારાક તૃતીયસૂત્ર —આત્મનિ ધૈર્ય વિવિત્રાધ્ધ હ્રિ” (ર।।ર૮) ૬ત્યત્ર “ન ક્ષેત્ર રમાં ન ચચોથા” (} {{{{૦ )
નતુર્યત્ર —“વપક્ષવોયાષ” (RI}lR૨) ત્યત્ર હેતુમાત્રવર્ણનમ્ । સામાયિ ત —
પ્રથમસુત્રે—સર્વોપેતા જ તદર્શનાત્” (RIßI૩૦) દ્દત્યત્ર ' સર્વો સર્વામ” (જીગolo) દ્વિતીયસૂત્રે— વિનાત્વાન્નતિ ચેક્ તત્રુત્તમ્” (રા/ર) તંત્ર ‘નનક્ષુમ્ બøોમ્” (x ।૮।૮) “બાળિવાવો નવનો પ્રક્ષીતા” ( ફ્યાર્૬)
'
પુયશાષિત પણ
1
{
પ્રથમસૂત્ર—-“ન મયોનનવત્ત્વાવ” ( રા૫ર ) ત્યત્ર દેતુમાત્રબર્શનમ્ । દ્વિતીયસૂત્ર હોવનું હીખજ્યમ્” ( RIKI ) ફત્યત્ર દેતુમાત્રપ્રવસેના 1
{ }
માતારિણ
મસૂત્ર--— વૈનેટ્ટેમ્બે ને સાપેક્ષત્પાત્ તરે વર્ધમતિ” (રાÜä) દત્યત્ર પ્રોવ સાધુને જાતિ (પી૫૮ )
1
'
t

Page #360

૭૦
વ્યાસસમ્મત્ત ત્રાત્રમિિનાલયઃ ( રૂ ૨ઃ ૫-: )
દ્વિતીયસૂત્રે નર્મવિમાહિતિ ચૈન્નાનાવિાત” (રાધરૂપ) ત્યત્ર “સર્વેન સોમ્લેવમમ આસીત મેવાદ્વિતીયમ્” ( છૅ. દ્દારા? ) તૃતીયસૂત્ર——“ઉપપદ્યતે નાખ્રુપહમ્યતે TM” (ર।।રૂદ્દ) તંત્ર “ધાતા ચથાપૂર્વમપચતું” ( ૧૦૨૦૫૨૬૦૩), “ન પમત્સ્યેહ થોપમ્યતે નાતો 7 ખાદ્રિને શ્વ સંપ્રતિષ્ઠા" । ( ગીતા (ખાર ), “બનેન નીવેન આત્મના અનુપ્રવિણ્ય નામરૂપે વ્યાજરોત્ ” ( છૅ. દ્દારાર )
त्रयोशाधिकरण
પ્રથમસૂત્રે સર્વધર્મોપપત્તે” (રા।૨૭) ત્યત્ર “નિર્માળ” ર્ત્યાદિ ( વેઃ ।?? ) “સર્વનું સર્વત્તિ મહીમાયે હૈં ત્રણ” (?)
હવાની વર્ણવ્યમ્ પતાદશત્રોષનીવ્યવ્રુતિવ્રજેન
( ૪ ) જોદશી ય પાસાતિઃ
અત્ર યાશ્ચ શ્રુતયઃ સૂત્રોપનીયત્વેન ચિંતા તાઃ સર્વાં. શારમાબાનુસારત' । માઘ્યાન્તરે નિશ્ચિત વૈજ્ઞળ્યું વત્તુતે વ । વં = મતાન્તરીયમાધ્યમેવેન ચા પાવતિપાદ્યપાઃ પાર્વसंगतय कल्प्यन्ते ताश्च अत्र आदौ प्रदर्श्यते-
શમતે “સહ્યાદ્રિસ્મૃતિવ્રયુત. વેવાન્તસમન્વયસ્ક વિરોધરિહાર.”
મામતે—ક્ષિમતાનુપા |
રામાનુનમતે—“સોંત્યાવિસ્મૃતિમિ. વાસ્ય રિહાર.” । નિમ્બાર્કમ—“વરે. સ્વસિદ્ધાન્તે માવિતા વોર્ષાઃ નિયિન્ત” । મમતે—“યુયવિરોધ.” ।
શ્રીમતે “સાત્યાવિત વિરોધગાપૂર્વવપક્ષસ્થાપનન્” । શ્રીપતિમતે—“વૈવાવિદ્ધસ્મૃતિતદ્વિનિરારાપૂર્વ નાન્માવિવારનું પરમી
શિવસ્થવ પતિ ત્તિપાવનમ્ ।
તેષા પોઝોનને તે નાત્ર જોષિ મતમૈવઃ પરિશ્ર્વતે; યપિ વૈશ્ર્ચર્યં તત્ તુ માથાન વૈશિષ્યમાત્રમ્ ! તું આ સત્યસ્મૃતિવિવરિમુવેન પાવસ્ય પ્રવર્ત્તનાત્ સક્ષેષતા અર્થ તૃતિયાવ નૃત્યમિધીયતે । પાવેઽસ્મિન શ્રુતિસ્મૃત્યાવયઃ યે ન્દ્ર તત્ર બર્શિતા. તે = યુત્તયનુવેન પચિટ્ઠીતાંઃ કૃતિ વોન્દ્વવ્યમ્ । યુધ્ધિ અનુમવાધીના, યાદશો યસ્યાનુમવ, યુત્તિરષિ તાદશી તેન પ્રવર્યંતે । તેન યુત્તિપ્રધાનઃ પાોડયું મતિ । બસ દ્વૈત-દ્વૈતાદ્વૈતવશિષ્ટાદ્વૈતાદ્વૈતાનિમતવાનિમિ સર્વઃ યુનિ વજેનૈવ સ્વ-સ્વ-મતાનુ‰ત્યાર્થ સૂત્રાળા ચોનના ત્તા । સાપ તાદશનૈપુષ્યેન સમ્પાનિતા થર્ તાસા તારતમ્યૂનિર્ષીય સુવુબ્ઝર્વ પ્રતિમાતિ । યેં જ્ ત્ર સૂત્રમાત્રર્ત, વ્યાસંમનિષળ ન સુર્મતિ । દ્વૈતાવિમતવાવાના પવિરોધાત્ ।- તથાપિ શાસ્ત્રસંમતિજૈન પાવૈ યં

Page #361

ત્તિરીયાધ્યારે પ્રથમ પાવ -પશ્ચમપાસપોવનમ્ ૭૨ નિર્વિરોપતપ્રતિપાવનપર પ્રતિ વ શક્યતે. તાદશત્રૌવ પબન્યાય તાત્પર્યત્વેન માનવ પ્રતિપાવિતવાતા પાર્વતિપાવય સાક્ષાધ્યાયતિપાદ ચાખ્યત્વીપ /
મા ચરિ પર્વતીયમૂત્રાર્થનવ શાશ્વતાભર્યાપિ સવિશેષણારત્વ પ્રતિપાવમિતુમાં તે, રાજા ઇન્દ્રપારા સૂત્રો પાત્ર ધિત સંવત બારોનનીય ! તયાદ્ધિ સૂત્ર માત્રપાત, નાના બમિનિમિહોપાવાનારત્વ સુકાર્યર્લેન કાળ સર્વસમસ્યા કરૂપતે તયાન તાદારત્વસ્વીકારે તપ વિશ્વારિતાવિલમ્ બવાગેવા મધતિ જુવાળા જ વનિ ત્રાળિ માનિ સન્ય િવોપરા# = નિતાં ચતિ શિરૂ યુજ્યાવિમિ તદ્દો દ્વારય બસપવિત્વમ્ પારાય તિકમાળેવ દેવ સાધિત "યુતતુ રાત્રમૂક્યાત્યત તથાપિ પાર્ચ્યુમિષાવાદતે, ધ્યેય પ્રાતિમાયિત્વે પ્રતિતિર્વ કા વિના
પણ સર્વથા વિશ્વામિત્વે ૧ રૂાપિ ગુઢારત મવતિ ! મતવ “તવનન્યા જાણ્યુંછાળો મેવામાન પ્રતિપાઘ શરણરૂપબાન અવિશ્વામિત્વે વાત મિથ્યાત્વે જ સિદ્ધા નિતમ્ યમેવ ઉત્પાત્રે સૂતાં નારાય ત્યવ જ્યનું સમીની-મિતિ પ્રતિમાતિ શર્મ્યુરિ અર્થશાળયોરમેન્યને Áય ત્મિતત્વે બાતવિસ્મિતત્વ વિના પર ન સમવતિ | છો છાર્યો વાર્યાલયો જયશ્ચિત મેઢ gવે સ્વીજ્યિતે | બન્યમાં વ્યવહાય બનુ પરિવું તન યત્વ-વણિતા “નિત્યેવ સત્ય” તિ શુતિ પૂર્વ રે જાણ્વસ્થવ મિથ્યાત્વે પ્રતિપાવયતિ | તેને નિર્વિરોપાર્જિતસિદ્ધાન્ત, gવ સત્ર પતિ ત્યે અનુમતે. અને ત્રાર્યમાત્રાવને પતતું પાવય નિર્વિરોપવાતિપાવનપરત્વ સિદ્ધપતિ હતા અચ અવિરોધાધ્યાયસ્થ પ્રયને પ લીઘોવિરોધ પ્રાંત, શીદ જ બહિરોધબાવનવીરમ્ અવન્વિત સૂત્રશાવતા ચાર પવિ નવાજૂ તક મને તાત્ પુદ્ધિતાં પરક્તક્ષેપ પરિહાલયમ્, દ્વિતીયે તું પરમતેષુ મતભેદ્રબવર્ગને રૂપ, વૃતીય તુ પરમતત્ય અચીતત્વમતિપાવન, તુર્ય તોપલા પાવર્સન પતાપાવીયા બાળ વિળે તે પતવ જીવતુષ્ટયમ્ વિરોધમવર્શનાર્થ અવન્વિતમ્ ત્તિ દસ્યતે પતર્ સર્ષ અમિદ્ રે, અવિરોધ પ્રદર્શનીરામિતિ નવાજ્યા તેના સ્વાસ સ્થાપન પરોવ્ર પિ મિડીયા દ્રિવ તુ જે વૃત્તિનાં પુ પરપામત્માલ્યાને
સ્તી પતિ થવા મતવાવિન સતિ, ૩ તિસિતાક્તપૂર્વપક્ષમૂતમતાવિ ધુતિ સ્વવીત્વેન બા યુતિમવિ ભવનાનન્તિ તે નિર્ન યુતિખ્યમેવ રળીયા અતિ , વડોશી પરપક્ષતબ્દનપર ફયુચ્યતે . પ ત્ર બહિરોપાધ્યાયે પ્રમાવિષાદયેન વપક્ષસ્થાપનપરપક્ષતાઠનદ્વારા લેવાન્ત-સિદ્ધાન્ત પર્વ પ્રતિધ્ધતિ અમૃતિનિરપેક્ષવિવારવીન્દ્રના નીવાબવરાતિવિષયે અમેવ અધ્યાય બામણીય !! --
ત્તિ દ્વિતીયાધ્યાયે યમપાવો સંહાર |

Page #362


Page #363

ફિલીપાવ્પાપે દ્વિતીયપા૬ -ટ્રિીય મદ્દીાધિગમ્
७३
( ૨ ) ‘પોમ્યુરન્ત તનાવિ" કરાર ( ૨૭૨) તંત્ર ‘પયોવ્રુવત” ગતિ પાત્ તા વૈપનામાન્યનિયમાનૂ યમાન્તનસ્ય અ યારે ઈન્થેવિ “ચત થયોાત્ અપિતારમ યાતિ । પવિ નિયમાન્ ।
( ૪ ) 'પતિ ાનયિંત ખાનપાત્ચાત્' ૨૦૧૨ ( ૨૦ ) ત્યત્ર યમાન્તવવા માવાત્ નાસ્ય પિતામ્મન્વમ્, ચતુર્યસામાન્યનિયમાત્ વિનિયમા ।
( ૧ ) “અન્યત્રમાંવધ મૈં તૃષ્ણાનિયન” રા ( ૭૬ )તંત્ર “તૃાનિવન” કૃતિ પાન પ્રથમાના યાહારે વૈવિ શ્વસાયોને અપગારમાં 7 મતે, પશ્ચમમામાન્ય નિયમ પીય નિયમેન પિન । માપમાબ્વે અત્ર અધિષ્ઠાન્ય રખનાર્યો ટોપ |
( ૬ ) “અમ્બુવાÀડર્યામાવાનું રાજ× ( ૨૭૭ ) કૃત્યત્ર યમાન્તામાવાત્ “બી” રાયોમાંપ નાન્ય પિતામ્મત્વમ્, રામસામાન્યનિયમ પવિનેપનિયમેન वाधिन | मामा तु अधिकरणम्य रचनाय दोष | रा-श्री- श्रीप-मतेषु नवममूना परम इदं सूत्र પત્યંતે । તનેં તુ સૂત્રત માંવવચ્ચેયમન્તાને પ્રતિક્ !
'
( ૭ ) પુરુરાłનિતિ ચૈવ તાષિ” ।।૭ ( ૨૭૮ ) તંત્ર પુના-નવત્" રતિ પદ્મનું ધમાનપાયાદા વૈવિ પત્ર રાજ્યોમાત્ નામ્ય અધિગારમત્યું સમુનિતમ્, ૧૫મનામાન્યનિયમ વિપનિયમેન યાર્પિત ! માત્ત્વમાન્યે તથા ધમમાપ્યું તુ અધિરણારખાન તયારેય રો
( ૮ ) અંશિવાનુવપહેરવ" ગરા૮ ( ૨૭૦ ) ત્ર કયમાન્તામાયાનું નામ અધિકાર મત્વનું અંધારયોપ પશ્ચમમામાન્યનિયમ પવિ દૈનિયમેન વાતે । ( ૧ ) “અન્વયાનુમિની ચકા-વિયો" રારા॰ ( ૨૮૦ ) ત્ર ૧ ( પ્રમમાન્ત પવામાંવાન નામ્ય અધિગામશ્વમ્ । પશ્ચમસામાન્યનિયમ પવિરોયનિયમેન વાષિર્વે । માધ્યમમન્ય અધિકારમાત્તસૈંયો રોપત્ત પર રા-થી-શ્રીપ-મતેવુ “અસ્તુ મુખ્ય માવાન” કૃતિ કે સૂત્ર પદ્મતે । પરન્તુ 7 હિપ માનીનતમમાાં વર્જિતમ્ ।
( !૦ ) “વિકૃતિયાવામમતમ્” રાગo૦ (૮૨ ) તંત્ર “અસમા સમ્” કૃતિ ધમાન્તપાત્ અભ્ય અધિગામઋત્વે યુવતું, વિસ્તુ જૈરાયોાત્ ત નિલેષ | તુર્યસામાન્યનિયમ પવિ નિયમેન વાષિત 1 તુર્ભે સર્વેસર્વા અધિય ગારમ્ભાત અને અષિ અળખમાદિ સંપતા વુંર્ માધ્યમાન્ય પત્યાર ટોપા, વણમસ્ય તુ ` પવતિ અસ્મિ ધિરને દર્શાતે 1
F
દ્વિતીય મદદીપોષિતામ્
સીઈ"..
અત્ર “મહાધવનું વા મિહર્નીયામ્” રારા?? (૧૮૨ ) કૃતિ સૂત્રસ્ય મહવું "ચાત્ અસ્ય મનીષ્કૃષિપ” નામ । સત્ર દર-માન-ચીતિ-બાવ્યેવુ તેન
१०

Page #364

૭૪ થી સમત-બ્રહ્મસૂત્રમાર્થનઃ ( રૂ ૨૪ પાટક) પન સ્કૂળ પદ્ધિતીયમ્ ચષિ જળ નિતા રામાનુન-નિમ્નાર્જ-વ-શ્રીબ્દવ-માળેષ તવાર સત સૂત્રાણિ - અમિન્ દ્વિતીયાધિરણે પૃહીતાનિ . તેન શશ્નર-મા-શ્રીપતિ તેવું . મિ. સૂત્રે તૃતીયમ્ સત્ છમ્ ધિરણે કૃતમ્ |
બત્ર “મહદ્દીર્ધવત ફતિ પાત્ યત પ્રથમાનપદ્રમ્ અધ્યાહર્તવ્યમ્ મવતિ, તત્વનૈવ કય ધિરણારત્વે રાંચ્છતે પશ્ચમસામાન્યનિયમાનૂ તથાવ અત્રેવ ધિરળસમાણિરષિ, “મયથાપિ ન સ્મતસ્તવમાવ” ઉતિ પરસૂત્રે “” તથા “તદ્માવ” ફતિ પ્રમાન્તપદયસર્વેન તરૈવ પૃથારિબારમય સમુનિતત્વાન્ , તૃતીવિરોષનિયમાન્ ! ફત્ર શશ્નરાવના ત્રયાગામ્ અલ્પાંત્યાળાર્તાતત્યાત રામાનુજ્ઞાતીના પન્નાનાન્ન અધિવત્યાણાન્તતત્વાત #રાવીના ત્રયાણામેવ વોઇ મવિતમ્ ! સત્યમ્ ! તથાપિ શરાવીના પ્રયાળા નિયમાનુસાત્વિાત રામાનુનાવીન પન્નાના નિયમવિહત્યાત રામાનુગાવીનાં પન્નાનાનેવ ટુવં ઉત્પનીયા દોષતાના સત્યાધિક્ય ન હોય મુલત્વીય મવતિ | મી. શરાતીના વ્યાસમતલનિકૃષ્ટવં સિદ્ધતિ
તેતર બત્ર રાફરાવીના મતેન તત્ સૂત્ર સ્વપક્ષથાપનપરત્વેન વ્યાત્યાત”, રામાનુનાવીના મતેન તુ પરપક્ષવબ્દનપરત્વેના તેના ક્રરવીની મહેનત પૂર્વવર્તિસ્કૃતિપાવાગ્નતત્વ સમુનિત મવતિ, રામાનુનાડીનાં મહેનતુ તય દુતારપક્ષવબ્દનપરપાવાદ તતત્વમેવ યુક્તમ્ બત. રીફ્રરાતીના મતે બત્ર પાપતિ ઋષિતા મવતિ, રામાગુનાહીના મતેન કુન તથા તથાપિ “મહદ્વીધવ વ” રૂત્યાતિસૂત્રક્ષર માત્રનેતએ વખનપરત્વે ન પ્રતિમતિ, પરંતુ પરપક્ષાપવારજત્વટ્સ-સ્વપક્ષસ્થાપનપરત્વમ્ પુર્વ પ્રતીયતે ઉતાવીયવિરોષ–સૂત્રધારમ-ન-રાતિ-નિષેધવાથ-પવામાવાત વ–ારા પ્રયોગના | પતરાફ્સાવરણીય રામાનુનાહિતેન “વિપ્રતિષેધાજાસમન્ના” રૂત્તિ સૂત્રાનું નિવેધોધ “મલમજાસ” ઉતિ પવચ અનુષ ત્વાં તત્તત્રસ્ય નિષેધાર્થwવં વિહિત, તદનુયાયિસૂત્રાર્થ જતા તે યથા “અતઃ હૃસ્વામિષ્ટાખ્યા મ જુહૂર્વોપવિત અન્ય તસ્કુપાત સર્વનું
સમન્ના ફત્યેવ સૂત્રાર્થ” પરન્તુ તન્ન સંતના ધરબારમે યત્ર અનુષ યોગનું મવતિ, તત્ર પૂર્વાધિવાળામસૂત્રોવેવ તત રળીયમ્ ! અત્ર તત્ર છત ! તતૐ તતસૂત્રચ પસહારાર્થનોધત્વ રામાનુનમતે સિદ્ધતિ “અન્ય તતડુપરાતં સર્વ” ફ્યુજે 1 તથા સતિ તત. ન બન્યા બસમન્નસબર્ગના સંચ્છિતે . જિતુ “મયથાપિ” ત્યાતિસૂત્રવ્યાત્યનવતરપિવાયા “મિ સમસ” ત્યવં # ાવં જ પસંદારાનન્તરમ્ અન્યાસામન્નાવર્ણન શતમ્ / તનુ નવ સંમતમ્ / સમાપ્તપુનરાત્તત્વોષાપત્ત. I ગત તતત્રસ્ય પમિ પર્વરિસૂત્રે સહ પધરાવું ન સંત, નવા વરપક્ષવબ્દનપરત્વેન વ્યાવ્યા ન સમીવીનમ્ તિ પ્રતિમાતા નિ ચત્ર સન્મતેષુ સર્વે ધરબારમQત્રપુ નિ “”ાર, વિત “સમસ”, નિતુ “મા”, વિત્ “માહિ” ત્યાદિનિધોધ-રાહ્નણયો દરો

Page #365

द्वितीया-पाये दितीयपाद - तृतीय परमाणुजगदकारणत्वाधिकरणम् ७५ अवतु न तथा किमपि सत्यते । अत सूनाक्षरमात एव एतत "महन्दीवत्" इत्पादिसूत्र न परपक्षम्पपरम् इति स्पटम् । सूत्रकाम्यय अयमेव अभिप्राय इति गम्यते ।
रामानुजभाप्पेऽपि अत्र पादर्भगति भन्पिता अपि अस्मिन पादान्तिममा पादमगति लपिता एय इति इत्यते । यत उत्पत्त्यधिकरण तत्र पास रात्र मत स्थापन कृतम् । परमत खण्डनपादे एतत् तु नय युक्तं भवति । मायेण सर्व भाप्यकार एतेन पाश्चरामतम्य शामितस्य वा दुसरा मण्डित पय । अत रामानुजमतपपपातिनाम् अत्र एतदर्थ शरमतदूपर्ण न सोमनम् इति । ततरच पतनस्त्रम्य रममत-पायाने या पुनरुक्तिोपापति प्रदर्शिता, "न विलक्षणत्वादि सूत्रण तथोक्त, सा अपि न संगता, यत तत्र नवरोपिकमतम् मवन्य जगत चेतन कारणत्वे वाधा उपरथापिता, फार्य फारण-समातीय गुणोतपाद शेषिक स्वीक्रियते, तदनुमारण वरोपिकमतपण्डनात पार जगत चतनयोत्पादकरवाका पारणाय "पिरिमह" सूत्रम्प प्रपञ्चरूपाण्तमत्रम्म अवतारणा अमेय आपकी। आदी मा मरक्षणं तत पराकमणम् इति न्मापात् । अत रामानुमान याम्मान न अब ममर्थयितु शक्यते-दत्येवं मन्यते । तेन अत्र सप्तमि सूत्र अधिकरणद्वयरचनमय संगत भवति ।
तृतीय परमाणुजगदकारणत्वाधिकरणम् ।। भत्र सूत्रपदानुमारेण नास्य अधिकरणस्म नाम ! यत सूत्रम् अत्र “उमपयापि न कर्मा तस्तदमाप" इति । किन्तु अधिकरणमतिपायानुसारेण अन्य नामकरण जातम्, यथा १।१।११ मतदनाधिकरणं, १।३।९ अपनदायिकरण, ११४१६ पालाक्यधिकरणम् इति । अत्र शकर-मास्करमीपति-माप्येषु पर स्त्राणि गृहीतानि, रामानुज निम्बार्फ-मध्य-श्रीकण्ठ-वल्लभ-भाव्येषु पूर्वोक्त महदी-स्त्रेण सह सप्त मूत्राणि गृहीतानि । तेन तेपो मते एतानि पट सूत्राणि महदीर्वाधिकरणान्तर्गतानि एव भवन्ति । नारादीना प्रयाणा मते तु पृयाधिकरणम् इति । तानि च पट सूनागि यथा-- १ “उभयपापि न मातस्तदभाव" | ४ । 'पादिमत्त्वाच विपर्ययो दर्शन" । २।१२ (१८३)
२।२।१५ ( १८६) ६ “समायामुपगमाच साम्पादनश्यिते" ५। “उमयमा च दोपात्" २२२११६ (१८७)
१३ (१८४) ६ । “अपरिमहापात्यन्तमनपेक्षा” २।२।१७ २। “नियमेव च मापात" २।२।१५ (१८५)
(१८८) ____ अत्र (१) उमयापि न कम्मतिस्तदमाव" ११३१२ ( १८३ ) इति सूत्रे
कर्म" तथा "तदमा५"" इति प्रथमान्तपद पसत्पात् चतुर्थसामान्यनियमात् अधिकरणाम संगत एव । विषयान्तरान् तथा अपि-शनात् । पठविशेपनियमेन नास्य वाघ । मापशविशेष नियमात् । रा-म-नि-धी-व इति परमु भाप्येषु पतत् सूत्रं पूर्वाधिकरणान्तर्गत कृतम्, नात्र

Page #366

૭૬ વ્યાસસમ્મત-હ્મસૂત્રમાણ્વનિ ( ઃ પવિ) બરિણમ્ ગારધમ્ ! અત્ર તેષા સંત્યાવિયેપ નિયમવિદ્ધવાત તેષાં વોઇ, મવિતવ્યમ
(૨) “તમયા માલ સામ્યતનવસ્થિત.” રારા ૨ ( ૨૮૪) ત્યત્ર પ્રથમાન્તપદામાવા નાસ્ય ધિરબારમ્ભત્વમ્ વતુર્થસામાન્ય નિયમાત, ષષ્ઠવિશેષનિયમાવ !
(૩) “નિત્યમેવ જ માવો” રારા ૪ (૧૮૬) ફત્યત્ર નિત્યમ્ કૃતિ પ્રથમાન્તપસરવેડપિ વાયોતિ, વતુર્થસામાન્યનિયમ પ...વિરોષનિયમેન વાધાત યાપિ નાધારાरम्मकत्वम् ।
(૪) “હ્રપતિમત્વાશ્વ વિપથ્થો વર્શનાત” રારા (૨૮૬) રૂલ્યત્ર “વિપદ્ધેય” ત્તિ ગ્રંથમાન્તપદ્ધસત્વેડપિ વાયોગાત્ નાસ્થ ધિરબારમ્ભત્વમ્ ! વતુર્થસામાન્ય નિયમય પછવિશેષનિયમેન વાઈ |
(૫) “મચથી ૨ તોષાત રારા ૬ (૨૮૭) રૂલ્યત્ર પ્રમાઃપતામાવાત્ નાસ્ય અધિકરપારમ્ભત્વનું, વતુર્થસામાન્ય નિયમર્યા પછવિરોષનિયમેન વા |
(૬) “પરિઝાવાત્યન્તમનપેક્ષા” રાજા?૭ (૨૮૮) ફત્યત્ર, “મનપેક્ષા” તિ પ્રથમાન્ત સત્ત્વષિ વાયોગાત્ પર્ણવિરોષનિયમેન વતુર્થસામાન્ય નિયમય વાધાત્ નાચ રિણામવા પરસૂત્રે સર્વસમેત્યા ધરણરજનાનું અનૈવ ધરળસમાણિઃ સંૌવા
ગાળે કુરાયાધારણમ્ ! અત્ર “સમુદાય મહેતુડપિ તવાપ્તિ.” રાજા?૮ (૮૨) કૃતિ સૂત્રચ “સમુદાયપાતું ય સમુદાયાધિમાં નામ / મત્ર શંક-રામાનુન-શ્રીપતિ-વ-માળેષ ધરા સૂત્રાણિ, મારમાયે નવ સૂત્રણ, “માથા ૨ ઢોષાત” તિ શંકર-પતિ-પછસૂત્રય વર્ગના, મારવમાળે એક સૂત્રાષિ, નિખ્યામાળે પશ્વર સૂત્રાણિ રાવરાનુમોહિત-રિવર્ત્તધારાસ અમિવ મન્તર્મયાત્શ્રીબ્દમાળે મામાવત્ છ સૂત્રાણિ પૃહીતાનિ, શોરૂચ તારિણય અન્ન દિધાકૃતવાત ! તાનિ વશ સૂત્રાળિ જો “સમુદાય મહેતુ ડર તૈવાણિ” |“પ્રતિસત્યાપ્રતિસત્યાનિરોધાબારિરવિ
રારા ૮ (૨૮૨) છેવાતું” રારાર (૨૨૩) ર “ડતરેતરપ્રત્યયત્વાદ્રિતિ ચેન્નોતપત્તિમાત્ર- | દા “મથી જ ઢોષત” રાજાર૩ (૨૧.૪)
નિમિત્તત્વાર્રારા (૨૦) ગ “મા વાવિશેષા રાડારક (૧૫) રૂ “ત્તરોપાવે પૂર્વનિરોધાત” રાજાર | ૮ “અનુભ્રતેશ” રાજાર ( ૧૬ )
( ૨૦.૨ ) ૧ “નાસતોડદgવાત” રારાર૬ ( ૧૭ ) છે “મનતિ પ્રતિજ્ઞોપરોપો યાપદ્યમાન્ય છે ? “વાસીનાનામપિ વિંસિદ્ધિ” ૦રાર૭ રારારી (૨)
(૨૧.૮) અત્રે (૨) “સમુદાય મયદેતુ તદબાસિ” રારા?૮ (૨૮૧)રુત્યત્ર “તમિ.”

Page #367

રિસીવાધ્યાયે દ્વિતીયપા૬ - વર્ષે સમુદ્દાયાચિતમ્
૭૭
(
કૃતિ ધમાન્તમત્ત્વાન્ અન્ય ષિષ રામવત્વમ્, વસુધસામાન્યનિયમાન્ । " રાન્તનાત્ર પાપ, મામાન્, અત્રજ્ઞા વિરોનિયમ દ્રવ્ય 1
( ૨ ) “તરેતરમન્યયત્વાદ્રિતિવેજોપત્તિમાત્રનિમિત્ત્વાર્ારાર્॰ ( ૨૦ ) તંત્ર પ્રયમાન્તપરામાવાવ “પ” ચન્દ્રસ્ય યોાપ નાખ્ય અધિકારમત્વમ્ | જંતુર્યેલામાં ન્યુનિયમાત્, પદ્મમસિનેપનિયમાપ |
( ૩ ) ઉત્તરોત્યારે જ નિરોધાત્” ર૦ ( ૧૨ )ત્યત્રપિ તમા, નતુર્ય સામાન્યનિયમાત્, પછવ નિયમાપ ।
( ૪ ) “અતિ પ્રતિજ્ઞોપરોષો ચૌઘમન્યયા” ગાર? (૨૦૨) ત્યત્ર “પ્રતિજ્ઞો મેઘ” તથા “ચોઘમ્” રૂતિ યમાન્તપદ્ભચમત્ત્વાત્ અન્ય અધિકરળામત્વનું વિતમ્, વિન્તુ પસ્મિાર માગ્યે ન હન્યતે । મત બન્યમા” કૃતિ પાત્ મયમાંન્તવાયસ્ય નિરાિ સર્વસ્વ વ્યાષાત ચિત્વાં નામ્ય અધિષ્ઠાત્મત્વ સમર્ચનીયમ્ । ખતુર્યતાનાન્યનિયમત, સતમવિનિયનાથ ।
་
,
( ૬ ) “મતિłન્યાન્નતિમત્વાનિરોધાતિવિહેવાત્" રાર|રરા (૬૧૩) તંત્ર “અતિ ” કૃતિ વયમાન્તપત્રસન્નાત્ અક્ષ્ય ધિારમત્ત યુત્તમ્, જિન્તુ પમ્મિણિ નાખ્યું नैतत કૃતમ્, અત” “પ્રાપ્તિ ” કૃત્તિ પતેનેવ સાlક્ષત્યું કંચિત્ના નાસ્ત્ર ષિનારી સમયેનીયમ્ । વતુર્યસામાન્યનિયમાત, સક્ષમવિરોપનિયનાથ ।
( ૬ ) ‘જીમમવા ( હોવાન” રારાર ( o૨૪ ) તંત્ર 4માન્તપામાવાત્ નાસ્ય અચિન્નારમત્વમ્ । નતુર્યસામાન્યનિયમાત, વિરોધનિયમાલ | મામાગ્યે સૂક્ષેત્ ન હન્યતે 7 સૂત્ર માન્નીનું પ્રમાણ નયિમ િશિતમ્ ।
( ૭ ) “આજાદે વિષાત્” ગાર્o ( ?૨૫) ચત્ર યમાન્તામાવત્ નાણ્ય બુધિરળારમત્વનું વતુર્થસામાન્યનિયમાવ, પવિરોનિયમા ।
( ૮ ) “અનુસ્મૃતેશ્ર્વ” રારાર (૨૦૬). ત્યત્રાપિ તમાં 1 ચતુર્યસામાન્યનિયમાત્, વીવેરોનિયમા ।
( ૨ ) “નાનતોઽદત્વત્” રારાર૬ ( ?૨૭ )દત્યત્રાપિ તથા । પૂર્વાપરત્રે નર – સત્ત્વાર્ સાêક્ષત્ર સિદ્ધમ્ । વતુર્થસામાĀનિયમાત્, સક્ષવવિરોનિયમાપ । મામાખ્યું તથા મીષ્ટમાન્યે તેન રૃપયિળસ્ય બારમ્ભાર્ તોરેન જોવ ।
(૨૦)' દાસીનાનામપિ,વૈષસિદ્ધિ” રારાર(૨૧૮) તંત્ર ‘ સિદ્ધિ ” કૃત્તિમયમાન્તપવતાવેં ઋષિવાળતમ લમુનિત, ખતુર્યસામાન્યનિયમાત્ । તાપ અવિ શયાાત્તા નારયોત્ તસ્ય નિવૈપ., પઇવિગેષનિયમાત પસૂત્રે સર્વસમ્મત્મા ષિજ્ગન્માત્ નીથ-જિનળસાહિ
સંવતા મતિ 1
י

Page #368

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३ यः पा)
પન્નમ માવારિણમી. સત્ર “નામાવ ૪પ૦ચે” રાજારટે ( ૧૬ ) રૂતિ સૂત્રસ્ય કમાવપવા “મમવાધિળ” નામ સત્ર રાજરમાણે તથા વમમાળે પડ્યું સૂત્રાણિ પૃહીતાનિ, માસ્વરમાવે તેવા મળે “ક્ષણિવા” તથા “સર્વથાનુપપ” - રૂતિ અન્તિમસૂત્રદ્રયવર્ણનાત્ વીળિ સૂત્રણ, રામાનુનમાથેવિ “ક્ષણિવીવં” ફતિ વતુર્થસૂત્રવર્ગનાત્ પશ્વમસૂત્રણ પૃથાધિરળવરણાત ત્રીાિ સૂત્રાદિ, નિવામાળે તથા માધ્યમખે બત્ર ધારણ ન છત, શ્રીબ્દમાળે તથા શ્રીપતિમાળે રામાનુનમાવત્ ત્રણ સૂત્રણ ઇવ પૃહીતાનિ તાનિ ૨ પડ્યું સૂત્રાદિ શ “નામાવ ૩૫૪ળે” રારાર૮ (૨૧૧) ક ક્ષણત્વાવ” સારારૂ ? (૨૦૨) રવૈધખ્યત્તન સ્વાદિવ’ રારાર૬ (૨૦૦) છે “સર્વથાડનુપ” સારારૂર (૨૦૨) રે “માવોનુપ૦૦વે” રારારૂ ૦ (૨૦૨) {
( ૨ ) સત્ર “નામેવ ડપટગે” રાજાર૮ (૨૧૧) ર્તિ સૂત્રે “મા” તિ પ્રથમાસ્નેપલા સત્ર ધરણામ. સાત યુવા વતુર્થસામાન્ય નિયમાન્ સત્ર મધ્વનિવામાવ્યો. ધરળ બનારસ્માત્ તોષ |
(૨) “વૈધન્ધવ ને સ્વમાદ્રિવત”રારાર૬ (૨૦૦) ફત્યત્ર “સ્વભાવિત” તિ પવોત્ રથમાન્તપતય અધ્યાહાર રુખ્યત્વેડપિ વતુર્થસામાન્ય નિયમાત, વાત નોંય ધિરબારમ્ભવમ્, પર્ણવિરોષનિયમાત !
( ૩ ) “ માવોડનુપજો.” રારારૂ = (૨૦૨) ફર્યત્ર “મા” ફતિ પ્રથમાન્તપદ્ધસર્વેડપિ મામાખ્ય વિના પુત્રાવિ અધિeણ રવિતમ્' બત. બમ્ય સાક્ષત્વમ્ અનુમાય સપ્તાના માળ્યાના સમર્થન રળીયા માāમાણે ધરણવનાયા માધ્વમળ્યસ્થવ દોષ, ૫નીય | વુિં ૨ અત્ર ોિ નિયમ નું શક્યતે, રસ અથા
“યત્ર પૂર્વાપસૂત્રોચ્ચે વછાયો મત, તત્ર મરપતિતસૂત્રમ્પ સાકાંક્ષત્વનું અનુમાય પ્રજ્ઞસૂત્રત્વે નીયમ્ ! હૃતિ સતવશવિરોષનિયમ.
મત્ર “વૈધર્યાન્ન ન સ્વાતિવ” તથા “ક્ષત્વિા ” કૃતિ મત્ર મય પૂર્વાપરસૂત્રદ્રયનું ! ૩મયત્ર વારાહ્ન તન્મવતિ “ર માવોડનુપ૮ચ્ચે” ઉતિ સૂત્રસ્ય ન વળામત્વનું ફતિ સિધ્ધતિ
(૪) “ક્ષત્વિાવ” શરાર ૨ (૨૦૨) ફત્યત્ર પ્રથમન્તપીમાવીત નાટ્ય અધિરબારમhત્વમ્ ! વતુર્થમામાન્યનિયમાત, પર્ણવિરોધનિયમાન્ ! સૂત્ર મારા-શ્રી-શ્રીપ-માવેષ પરિત્યtી મત જા મતે સૂત્રત્રયેળેવ હતધિરણનું વિનિતમ્ !
(૬) “સર્વથાનુપપતેશ” રાજારૂર (૨૦૦૨) રૂલ્યત્ર પ્રથમઃપવામાવાત ના ધરબારમ્ભત્વના વતુર્થસામાન્ય નિયમ પવિશેષનિયમાવા મામાણે તકિ પત્યિમ્

Page #369

દ્રિતીયોધ્યા વિવવ -પછ જિલધારિણમ્ ૦૨ -કી-બી-માપુ સત્ર પૃથાધિરણાગતિ તેવાં નાળું મસ્તમયમારિત્રબળ તવષિણ નિતમ્ ગત જ-થી-થી-માવાણામેવ યાજિપતિ , માન્તપદામાવાવ ! પણે સર્વસમ્મા યમપિરપરાના અવ અધિગમમાપ્તિ !
પષ્ઠ મિસન્માધિકારણ અત્ર “કસ્મિભટ્સમવાત રારા ૨ (૨૦૨) તિ સૂક્ષ્મ "પસ્મિસમવ” તિ પવન અ “મિમ મૈવારિણે નામ તત્ર શ્રીપતિબિન્નેવું એવું માળેપુ અમિનું પિકને નવારિ ગ્રાળ મૃીતાનિ I હીપતિમાને “રારીરાણાધાનવસ્થિતપહિમાયાત” તિ નું સુત્ર અતિ િપટિવા પધમૂત્રા િછનાનિ, ચાછે મિજસમા રારારૂ (૨૦૨) ' કા “કન્યાયિતેથોમાનિત્યત્વાકરા “ વાત્માડાન્ય નારારૂ૪ (૨૦
વિનોપ” ગરાસદ (૨૦૦૭) ? “ પર્યાયાવરોધો
વિજા”િરારા (૨૦)
મંત્ર (?) “નેમિન્નમમવાત' રાગરૂ૩ (૨૦) ચત્ર માનવામાવત ના અપિયરનાર મત્વમેવ યુક્તમ્ | તુર્મમામાન્ય નિયમાતા તથાપિ સે માખ્યા તથા જન્ધાન પદ્ધિ વછારોમાત ના પોદ વિપિનિયન પગાર... નર્મની .
અત્ર માયોડનુપરે” રા”ારૂ છે “ળિવાઈ રારા “સર્વાનુષપdu રારા ૨ દતિ સૂવું જોઇયેન દેતુત્રયસ્થ કચયાત્મ સ્ય પૂર્વત્રણ પૂર્વાધિ રણમાણે પ્રચ યષિારવારજર્વ સળે તેને અન્ન માવામાવવિજપ વિરુદ્ધધર્મ સત્ર મારૂ પરત્વેન બાગીય (ત્તિ જ માયાભાવ પૂર્વાધિકરણm “નામા પત્રવે” તથા “ન માવોનુ
ગત વયાત તી . પિલ્લવ ઘામિન બસમાચતા, અત્ત તોડી તાપયમાન્તાવ અને !
(૨) “વ વાત્માડા રારા (૨૦૫) યત્ર “મા ” પ્તિ કર્યું માનંદસર્વે જિ વારનું અધિગામ નિષિદ્ધ વાસામાન્ય નિયમાત પવિરોધનિયમા !
(૩) “ન જ પર્યાયાવબવિરોધો વિ”િ રારારૂપ (ર૦૬) ચિત્ર અધિપતિ બપયાનપાન્તરિ નવાર ના અધિકારત્વ, સુર્યસામાનિમા તથા પવિપનિયમાત -- *
(ક) “અન્યાવસ્થિતોમાનિત્યતાતવિરોધમાં રારારે ૬ (૨૦૭) ફત્ય “વિરોધ” દતિ મયમાન્તપમત્તે રાયોપાત્ નાસ અપિરણારત્વમ્ / પદ્ધવિરોષનિવમાત્ તથા તુર્યસામાન્ય નિયમો / પત્ર અધિકમ્પત્યા બષિરાજ્ય બામ્બતું જૈવ ધિક્કાળસમાપ્તિ
ને !

Page #370

વ્યાસસમ્મત્ત-બ્રહ્મસૂત્રમાનિયઃ ( ક્યઃ વાર્: )
સપ્તમં પત્યધિન્નામ્ ।
અત્ર “પત્યુરસામન્ત્રસ્યાત્” રારાર્૭ (૨૦૮) ત્યય સૂત્રસ્ય “તિ”-શબ્દમ્ અવન્ય અસ્ય “પત્યધિર ં” નામ । તંત્ર શર-નિમ્ન-મધ્વ-શ્રીતિ-વર્ણમમ ધ્યેયુ પશ્ચ સૂત્ર ગૃહીતાનિ, મા⟨-નામાનુઽ-શ્રી.-માધ્યેયુ “સમ્બન્ધાનુષપત્ત” કૃતિ સૂત્રસ્ય વર્ગનાત્ પારિ સૂત્રં વૃદ્દીતાનિ | તાનિ 7 પદ્મ સૂત્રાિ
। “પન્નુરસમજ્ઞાત્”. રારાર્૭ (૨૦૮) ર્। “સમ્બન્ધાનુષપોર્શ્વ” રારા૩૮ (૨૦૬) ૩। અધિષ્ઠાનાનુષપત્તેશ્ર્વ” ર્ારા૩૧ (૨૦)
શ‘અળવજ્ઞેન્ન મોયાનિન્ય ”રારા૪૦ (૨૨) “અન્તવત્ત્વમસર્વજ્ઞતા વ” રારા ૧(૨૧૨)
અત્ર ( ? ) “પત્યુંરસામનયાત્" રારારૂ૭ (૨૦૮)રૂતિ સૂત્રે પ્રથમાન્તપામાવાત્ નાસ અધિરબારમઁત્વ ગુમ્, ઋતુર્થસામાન્યનિયમાત્ । તથાપિ સર્વે માવ્યારેઃ તથા તાત્, ચશ્વિત્થમાન્તપદ્રશ્ય અધ્યાહાર અધિòરારમેં સમર્થનીય । અત્ર પાચ અન્ય વડનવરત્વેના પૂર્વાધિરળાત્ ચા નારણ્ય અનુસન્નઃ ર્ત્તથ્ય, તથા અસામન્નસિદ્ધયે - ચૈવ પત્યુ. ત્રાળ. જ્ઞાન્નિમિત્તમાત્રત્વમ્ ચર્ધમ્ પ પ્રથમાન્તપદ્યમ્, પૂર્વાધિરળસ્ય “સ્મિન્ માવામાવો” તિવત્ અય્યાદર્શષ્યમ્ । પર્વ ૨ અન્ન અધિારÆ સાન્છતે। તેન સૂત્રાર્થ.પત્યુ: જ્ઞાતિમિત્તમાત્રત્વ ન બસામન્નસ્યાત્ તિ । અથવા પૂર્વાષિરળસ્ય અન્તિમસૂઢયે નારયાત્ “અન્ત્યાવસ્થિતધ્ધ” ત્યાવિ સૂત્રે ધિરળસમા` વ્રત. પૃથાધિારમૈં સાત તિ। ષોડોવિશેષનિયમાત્ ।
( ૨ ) “સમ્બન્ધાનુષજ્ઞેશ્ચ” રાણ૮ ( ૨૦૬૨) ત્યત્ર પ્રથમાન્તપવામીવાત્ નાસ અધિનળારમત્વમ્, વતુર્થસામાન્યનિયમાત, ષવિશેષનિયમાતુ વ। તું તુ સૂત્ર મા-રામાનુનશ્રીઠમાધ્યેષુ પરિત્યમ્, માજીીનતરપ્રમાળપ્રવશેનું વિના ।
“અધિષ્ઠાનાનુપત્તેશ્વ” રારા॰ (૨૨૦ ) ત્યત્રાપિ પ્રથમાન્તપવામાવાત્અધિરણારમ્ભ નયુત્ત । વતુર્થસામાન્યનિયમાત્ તા વિશેનિયમાર્તં ।
( ૪ ) રાવચેત્ર મોહિન્ચ” ર!!૪૦ (૨ ) ત્યત્ર “ળવતું” કૃતિ પવત્ મિશ્ચિત્ પ્રથમાન્તરે ધ્યાન્મેષ “ચેન્ન” પવાત્ નાસ્ય ધિરધારમ્મત્વનું કે પશ્ચમવિરોષનિયમાતા ।
( ” ) “અન્તત્ત્વમસર્વજ્ઞતા વા” રોરોo? (૨૨૨ ) હત્યત્ર “અન્તવત્ત્વમ્” તથા “બસર્વજ્ઞતા” કૃતિ પ્રથમાન્તવન્દ્વયાત્ અત્ર પૃથક્ અધિગારમ્સ યુઅંતે, તુર્યસામાન્યનિયમાત્; જિન્તુ બર્થોનુરોધાત તથા “વા”શન્દેન સાાક્ષવિધાનાત્ બધિારમેં હૈં રળીય, સપ્તવિરોનિયમાત્। તતથ્ય પરવત્તિસૂત્રે સર્વસમ્મત્યા પૃથાધિરળારમ્ભાત અત્ર વ અધિસ્ત્ર સમાપ્તિ સંચા∞તે ।

Page #371

દ્વિતીયા પાયે દ્વિકીયપાવા-બષ્ટમમ્ ઉદ્ઘાવસÆયાષિતામ્ । ८१
સપ્તમમ્ વંયસમ્ભવાધિષ્ઠરણમ્ |
"
અન્ન ‘તપત્ત્વક્ષમવાત્’ રારોર (૨૧૩ ) તિ સૂક્ષ્મ “ષસ્ત્યમ” કૃતિ પાત્ અન્ય ઇત્યયિ" નામ તંત્ર માતિમત્તેવુ સર્વેપુ નાખ્યપુ ષારિ સત્રાખિ શ્રૃહાનિ I મરમાન્યે “વિકૃતિવૈપાપ” કૃતિ તંત્રમ્પ વર્ગનાત્ શ્રીમ્પેય મૂત્રાજિતંત્ર ગૃહીતાનિ, તાનિ ૧ ષત્વારિ વાળિ થયા———
1 '‘હવ્યવસવાત” રા૧૪ (૨૬૩ ) | | વિજ્ઞાનાનિાવે યજ્ઞ દ્ઘતિષધ " ગ “નચ કર્યું ખમ્” રારા૪૨ (૨૨૦)
રારા૪૪ ( ૨૧ ) શ “વિતિષેષાથ” રારા૪૫ (૨૬) અત્ર ( ! ) ' તપત્ત્વમમ્મવાત” રા।૨ (૨૩ ) તિસૂત્રેયમાર્તવામાવાવ્ નાસ્ત્ર ષિવરાભગત્વે યુમ, તૈયાપિ સર્વે માપ્યારે તેમા ધૃનાત્ યમાન્તપન્ ટ્ર્ ીયન ! પશ્ચમમામાન્યનિયમાત્ । િતત્ પન્ o તંત્ર પાવક્ષાસ્ય પરમતત્ત્વનપરત્વેન ચિત્રવત્ અત્રે જો નાર અનુસાનીય । અંત પક્ષે નિષધાત્ ઉત્પત્તિરે અત્ર ધ્યેયક્ષત્વન ખારાદિતા । અસ પ્રશ્ન —ન્ય પત્તિનિયિની શા, ચમ્યા-અત્ર નિષષ ? સ્ત્ર વિષય અત્ર રીત્ર | ચંત પૂર્વાધિષ્ઠાત્ કાળ નાટ્ટુપાવાર્નીમિત્તુકારત્વે સિદ્ધે કિં નવન્તર્યંતનીવસ્થાપિ ઉત્પત્તિ તૈયાભૂતકાળનાયતે, ન યા ર કૃતિ નિસાસાં સ્વામાવિષ્ઠી 1 વત્તુતે. ૬ માતપારાબાતિમતેષુ નીવહ્ય હત્પત્તિવર્ષાનમ્ । મત સૂર્ય-નનીયોત્તિ તપત્ત્તસમવાત્” કૃતિ, તેન “નીવીત્તિ” કૃતિ અબ્બાપ્રિયમાન્તરેન અત્ર અષિગરમ સંઘચ્છતે વ । ચમાનુનમાવ્યે સ્મિન્ નયિણે સ્વમતસ્થાપનું મૃત દશ્યતે, તવર્ષે ૧ તનતે અત્ર યમાનિત્રર્ય પૂર્વેપક્ષસૂત્રમ્, અન્તિમર્યે ન્રુ સિદ્ધાન્તસૂત્ર શ્રૃતમ્ । નિશ્વામદેવ-માવેલુ અત્ર શામતજનું નૃતમ્ । પરન્તુ વર્ષનર્નિમાનીનમમા પર્વાચતું બેર્રાપ । અંત તત્ર રામાનુનમાગ્યે પાર્લે તિરૂપના હોવ સભ્યને । નિમ્બાર્જાતીનાં માધ્યેયુ તયા 7 સમ્મતિ, તેાં સ્વદનપાત્ । તૈયાષિ પુષ્પમ્ અન્તરે શતિ હત્પત્તિ 7 સર્વેમાં શાળાનો સિદ્વાન વસ્યા અનિત્સત્વન્વીાત્ । નિત્યત્વે ૐ હૈં ત્તિ સમ્મતિ । અત તેાં મતેન ฐ સૂયોગના ન પુછુ મવેત્
I
'
( ૨ ) “ન = ′યગમ્” રર૪૨ (૨૨૪) મૃત્યત્ર ‘રણમ્” કૃતિ પ્રયમાન્તપત્રસર્વેષ નસ્ય અધિજગારમત્વે યુત્ ।ખાવોમાત્ । શ્વસુર્યસામાન્ય-નિયમાત, તથા વધુ વિરોયનિયમાત્ । ( ૨ ) ‘વિજ્ઞાનાવિાવે યા તવતિષેષ” રારા૪૪ (૨૫) દૃત્યન્ન તત્વતિયેષ” કૃતિ પ્રેમમાન્યપવસ્ત્વવિધા” શબ્વેન સાક્ષિવિયાનાત્ નામ ધિરારમ્ભવમ્ । નતુર્ય સામાન્યનિયમત, વિનોપનિયનાથ |
११
ܕ

Page #372

८२ व्याममम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( इयः पादः )
(2 , "विप्रतिपंचान' २।२।४५ ( २१६) इत्यत्र प्रथमान्तपनामावात् नास्य अधिwittarai | चतुर्थनामा यनियमान्. पठविशेपनियमात् च । पाटसमाप्ते अत्रैव अधिकरण - मामि । भाकरमान्ये सूत्रमेतत् परित्यक्तम्, न तु किमपि प्राचीननमाण प्रदर्शितम् ।
पष्ठपादसमालोचनम् । नानी यम् अनेन निवन्धन अस्मिन् पादे अधिकरणरचनाया( 2 ) कति कोशाच नियमा अत्र सङ्कलिताः । ( २ ) कति च दोया कस्य भाप्यस्य कथं सत्ता । ( 3 ) काश्च श्रुनय कैश्च सूत्रै उपजीव्यत्वेन गृहीता ।
(2) पनीन्यश्रुतिमलेन कोहगी च पादसति । ને જ્યારે વિષયા. યજ્ઞાન મેળ પ્રદર્શનીયા / તત્ર પ્રથમ તાત્
(१) कति कीदृशाश्च नियमा अत्र सकलिता: इति । अत्र तु एकः ५५ अतिरिक्त नियमः सकलित । स खलु अत्र सत्यया मा.नथा च

Page #373

.
.ru
दितीयाध्याये द्वितीयपाद - ५८८पादसमालोचनम् तत्रैव २५ अधिकरण मामाये "न भावोऽनुपये" इति २।२।३० सूत्रे अधिकरणस्य रचनायो दोए ।
तत्रय ।।५ अधिकरण रा-श्री-धीप-माप्य। “सर्वथानुपपत्तेच” इति २।२।३२ सूत्रे अधिकरणस्य रचनायो दोप । एवं च
मायनाम अधिररणम्य मरचनाया अधिकरणस्य रचनाया મા માગે दोपी
६ दोषा पतममाप्ये १ दोप
१ दोष रामानुजमाप्ये નિવામાએ श्रीमाप्ये १ दोप
२ दोषी પતિમા इति वक्तु शपते । तथा च पार-भाकर-माप्यया दोषागाय । इदानी द्रट यम्
(३) काय तय कर मुन' उपजीव्यवन गृहीता तत्र (१) प्रथमाधिकरणे प्रथमम् "रचनानुपपसेध नानुमानम्" इत्यत्र नकापि श्रुति उपजीयन गृहीना। अम्य उपजायं साम्यो प्रधानानुमानमेव । एव च अस्मिन् पादे सर्वेषु अधिकरणेषु तथा सर्वेषु सून पु भायण श्रुतियापादिफ न म-पितम्, किन्तु युक्तिमात्रम् । केवल “पयो नुपयेत् तत्रापि" इति (२।२३)सूये “योऽपमुतियन् (३१७१)इति पकं श्रुतिवाक्य र पृत हरयते। किन्तु युक्तिमात्रम्य मवलम्बने अत्र श्रुतिसंगति ध्याहन्यते । तम युक्तं, तम्या सर्वसंगतियापकतमत्वात्, शास्त्रम्याम्प श्रुतिमीमासा५५-पात्, श्रुतीना सर्वानाकरत्वाच। लोकेऽपि न एफोऽपि मतवादो हत्यते, यस्य वीज न पदमध्ये पते । किम् अधिकम् सर्वपा मुतिसापकविरहित-५ मन्यमानाना पायापासनिकानामपि यायन्त मतवाद/ यत-ते, तेषां समा सिद्धान्तवीन वेदमध्ये एष पलभ्यते । पुद्धिमता विदुपी प्रयत्नेन तानि च बीमानि महापारपत्वेन परिणतानि इति एतायन्मात्रम् । अत फयते एतत्पादीयमतपादाना वीजं अतिमध्ये पूर्वपक्ष रुपम पति एव । तेन तनुल्ल युतय एव एतत्पादीयाधिकरणाना वियत्वेन कल्पयितु
क्यन्ते । तथा सति अत्र पादे श्रुतिसंगति न दुर्लमा मवति । पस्तुतस्तु पतत्पादस्य प्रयमा धिकरण सत्यमतपइनपरम् । पूर्वपक्षवेन तस्य मतं युतिमध्ये यतते, ५तच ईसत्यधिकरणा दिपु सतया मतिमाति । अत साम्योत्यापितत अपि असिसंगति कथं न स्मास्यति । एवं च अत्र मुतिसगति वर्तते एय । अत (२)द्वितीयाधिकरणे पिकाक्षेपपरिहार, (३)तृतीयापिकरणे તન્મવદનના પરમાણુવાવપતન્મતવીગમણિ અતિ મળે તે છાન્દોચ્ચે પણ પાટકે તાતાતણે બબિમારીનો પ્રસંગત | તાશ્વતરોપનિષદ્ર “માવો નિયતિર્મદચ્છા મૂતાનિ યોનિ પુw

Page #374

ર
વ્યાસસમ્મત-બ્રહામૂત્રમાધ્યનિયા ( યઃ પા: )
કૃતિ જિન્હમ્” કૃતિ 1ર વાયસ્ય, તથા “અસત્ વા હંમશ્ર બાસી”તિ (તૈ. રાગી) વાયસ્ય ૬ “નૂનિ-ધનાત્ તથા “બસત”-પવાદ્ય વૈરોષિમતાવીનસ્યહમ્યમાનત્વાત્ । “ભૂતાનિ”પદ્માનું પરમાણુવાન, તથા “સર્”તિ પાત્ બસત્ય્યવાદ. વ તન્મતસ્ય વીનવેન ૭૫મ્યતે । અત બષિ શ્રુતિસંમતિ ન વુર્ણમા । (2) નતુર્થાધિષ્ઠરણે વૌદ્ધાના સર્વાસ્તિત્વવાવડનું નૃતમ્ । દરવાના ક્ષત્ત્તિવૃતિાવનમેવ તેષામ્ આશય । તત્ત્વ ક્ષનિત્યં દયાનામ્ અનચવ્યોધા-શ્રુતિવાળયાનાં વિદ્યુતિરૂપનેનેતિ યિતું શયતે। માં જ તત્ વૈરોષિòાળામેત્ર વિદ્વાન્તરમ્ । વોનાં ફિ નિરન્તર્યાવનાર(પક્ષપાતિન. વૈનાશિઃ । વૈરષિાતુ અર્જુનૈનાશિાઃ માન્યવિનાગદિન ઘેવ તયોઃ મેવુ તિ સૂત્રમાવ્યત વાચંતે । તથાપિ વૈરોષિા વેનપ્રામાબવાનિ, અત તત્રાષિ શ્રુતિસાતિ. મૈં તુમાં । (ખ) પદ્મમાધિઓ વિજ્ઞાનવાવિવૌદ્ધમતવનનું તથા શૂન્યવાહિમતવ′ને વ। તન્મતવીગં “વિજ્ઞાનેનૈવ વિજ્ઞાનાતિ” ( છા બા) ‘વિજ્ઞાનમાનન્દ ત્ર” (ă રૂ।।૨૮) “સદ્ વા વમત્ર આસીત્” (છા રૂ।oRIk)ત્યાચાઃ શ્રુતયઃ કૃતિ વસ્તુ ગવતે । (૬) વટાધિરળન્ નૈનમતવનપર્મ્ । તર્ષિ દયાનામ્ અનિર્વનનીયત્વવોધ શ્રુતિવાયબત નૃતમ્ તિ ઋષિયનું શયતે । નૈન્તિત્ત્વસ્ય દ્યૂતઃ અનિવૃત્તનીયાન્તદ્વૈતત્યાન્ । વિષ્ણુપુરાળે વોનનૈનમતોત્પત્તિ: ચા વિશૈતા, તતોઽપિ તન્મતવ્રયસ્ય વેવનૃત્યપને ન ાષિવધા દશ્યતે । અત. તમ્મતયેઽવિ શ્રુતિયંતિ. વત્ત તે વા શ્રૃતઃ (૭) સત્તાધિધિરળ પાશુપતમતલેન્ડપરમ્ । તન્મતવીનું “પતિ પતીના પરમં પસ્તાત્” ( શ્વેઃ ।૭ ) “મૈં તસ્ય શ્ચિત્ પતિરસ્તિ સ્રો” (શ્વેઃ ૬।૨) “મતિ પશુપતિ” ( ન્રુઃ તાઃ ?।૬ ) “સર્વેહ્યુ . પશુપતિ, સમારી નીવ વ પશુ” ( નાવાજ્યુનિષત્ ) ત્યાવિશ્રુતિમ્ય પહમ્મતે । માત્ પતિશ∞ાત્ ધરણ્ય નિમિત્તારળત્વમ્ અતિસ્પષ્ટતયા અવામ્યતે । તેમાં માં તુ વરુનું અધિષ્ઠાતા ઘર નાત નોપાવમિતિ પર્વ નિમિત્તજારળવાવષમ્ । અસ અત્રાવિ શ્રુતિસઽતિ મૈં દુર્જમાં । તતÆ(૮) અષ્ટમમ્ ધિમ્ । તંત્ર નીવાદ્યુત્તિયાદિ-પાશ્ચરાત્રમાં નયનમત ૬ સ્તુતિર્ તદેવ વતુવૃંદમતમ્ ત્લેવ અમિધીયતે । તન્મતવીનમિષ ઉપનિષદ્મવ ૐશ્ચતે । નનુર્ધા ત્રિશીલાપગોનિદ્ધિ ( ? ) રૉ દયતે । મહામારતે શાન્તિપર્ધા નારાયńવષબચાવે ૩૦, ધ્યાયે નૌવાદ્યુતવૃત્તિવાપિાશ્ચરાત્રમતમેમ્ પમ્યતે !
અન્ન
ते यथा
નિત્ય નિતિ જ્ઞાતિ મૃતં સ્થાવરનુંમમ્ । તે મેળ પુરૂં વાસુદેવં સનાતનમ્ II૨૨ સર્વનામનનો વાતુદેવ માવ। વૃચિવીવાયુરાામાપો. જ્યોતિધ્ધ પદ્મમમ્ ॥ ૨૩ તેમના નાનાન સ્થિતિ નિમ્ન । સાવિત્તિ ચોં ખાદો ત્રુવિનમઃ | ૐo તંત્ર ખ્ય મત્ત માં બન નુ નવિના ધાતુમંધાતાનું મતિ નિત ખ શું ગ્ નીય ચિન્હ મન વંયંવચ્ચેવન્યુત । વ મિમ્યાન કોષ નાગ પ્રમુ ।।૩૬

Page #375

द्वितीया पाये दितीयपाद - पष्ठपादसमालोचनम् स मन सर्वभूताना मधु परिपच्यते । तस्मात् प्रसूतो य फर्ण कारण काय च ॥३८ तस्मात् मर्व सम्मपति जगत स्थापर उंगमम । सोऽनिरुद स ईशानोse4th स सर्पकर्ममु ॥३९ यो यासुदेवो भगवान क्षेत्रमो निर्गुणात्मक | पेयः स एव राजेन्द्र जीव सम प्रमु ॥४० सरपंपाच मयुमो मनोभूत म उच्यते । प्रात् योऽनिरन्तु मोकार स ईश्वर ॥ ४१
अत्र यानुदेयान् म मम जीयम्य तन प्रद्युमर पम्य मनम, तत अनिन५५ आहेफारम्प नपत्ति यमिता | UP4 महामारतोपावरानमतम् | इनानी ये पामरामतमाता अन्यान्य उप-म्यन्ते, तत्र जीवा रीनाम उतपनिधनम अनुपलभ्य समानुजाचार्यादिमि शांकर मायोपरि य आप त, म तु न समीचीन इति प्रतिभाति । रमाप्ये जीवावुत्पन्विादि पाय गमतम्य पान, महाभारतम्य मामायाधिक्याय एव च मत्रापि अतिसगति वर्तते । ___ण्यं च पाटे अम्मिन् मवत्र तिसगति पते ण्यति मन्यामहे । मापदभि अप्रशि तापामपि तस्या तन न न तेषां सम्मतिविरम् । तथा च त भरमप अग परपक्ष पण्डित ऽपि अा यास्य ध्रुतयः उपजी-मन्वन मनीया भवितुम् अहन्ति, ता सर्वा पस्पायसेन। संप्रदाया पनिाना नाव मि इति मन्यामहे । सनी दष्टव्यम् एतानापिपरणवान्पचलेन
(१) कोशी आय पादसगतिः भवितभूचिता। पतद् हि पचमपापमहारान्ताचे प्रायेण वणितमेष । तथापि द्वितीयम् एफम् एव अधिफरणं विहाय मवपु अधिकरणेपु परमतपण्डनमेव कृतम् इति दृश्यते । तापि सूत्रता परमतसहिष्णुता न सूचयति । परन्तु नेपो समाप्रिदर्शनामिलापकर्षमात्रम् । तथा च विमिन्नमाप्यकृन्ता मतेन तन्पादस्य यत् मतिमा तद् आ सदस्यते
शाफरमतेन या मताना दुश्त्वमनिन थेवान्तसमन्वयम विरोधपरिहार । भारकरमतेन-नायेण तथैन । रामानुजमतेन-प्रतिपक्षतकाणी वेदान्तवाक्यानुमारिभिः सप्त निरारणम् । निम्बामतेन-रोमुक्तताम् आमसत्वदर्शनापपरपक्षनम् । मध्यमतेन समयाविरोध । શીષ્ટતેન–સન્માવિમાન યુવાનનું ! શ્રીમત્તેન સોસ્યાનિર્વાનિસનેન કુમળી વૈવિમાનિત્વમેવ દીપિકા
पस्तुत समितेनेय एतत्पादप्रतिपाय परमतखण्डनमेव । तेन एतत्पादसतिपि परमतवाहनामिका इत्येव पोदयम् । तथा सति बलमा संगत्या एतत्पादीयाधिकरपानि तथैव सर्वामि सूत्राणि अपि प्यास्येयानि। सतम्य पाटेऽस्मिन् अधिकरणाना पियवाक्यत्वेन मैकमपि अतिवाक्य केनापि मायकारण प्रदर्शितम् । तथापि यदि पूर्वमीमांसात् अतिमामासा

Page #376

८६ व्याससम्मन प्रमत्रभाष्यनिर्णय ( ३यः पादः)
नन्य प्रयोजन भवेत. येन च श्रुतिमगतिरेव सापेक्षया व्यापकसंगतित्वेन परिfinarizभि. न. मषु अधिकरण विय-पेण श्रुतिवाक्यादिक कथं न उपलभनी५३ (.77 "तत्यादीय-य-वैशेषिक-बौद्ध-जैन-पाशुपत-पाचरात्रमताना वीजभूतं श्रुतिवाक्य न ४ मम । यदि श्रुतिय सर्वजाना करत्वेन स्वीक्रियते, यदि श्रुतिरेव ब्रह्मणैव कल्पादों गनुगमजे बीमकमार, यवहारादिशिक्षार्थ प्रचारिता, त। सर्वेषाम् अतीतानागतवर्तमानमानवानां न श्रुतिवाक्य पूर्वपक्षत्वादिषण प्रासगिकर-पेण वा श्रुतिभव्येषु प्रापणीयम् एव । नायक पृन्दै अवजिनमपि तन्न पाम् सिद्धान्तविरुद्धमिति भन्तुम् उचितम् । एतदपि अत्र नीलम । ति ५५पासमालोचनम् ।
ફતિ તિવાયા દ્રિયપાતો સંહાર |
अथ द्वितीयाध्याये तृतीयपादः।

Page #377

द्वितीय पाये तृतीयपाद द्वितीय मातरिश्माधिकरणम् ८७ नात्र अधिफरणम् आरयम । अत "गोणी" इति गदम्य मानाक्षत्वं पल्पयित्वा मतम पिदोपनियमान् नाम्म अधिकरणार मनर युज्यते । ग नि-श्री-श्रीप-दाम-माप्येषु परसूत्रमपि तसम्वन्य नपत्येन पश्यने, तत् न युक्त, कारण हतुर्भ-मूचनात । चतुर्थविपनियमात । (१)
र (२०) इत्या प्रथमान्त मायात न अम्यापि अघि परणार म.-म। चनुधमामा-मनियमान पठपिरोपनियमाय| रा नि-श्री-श्रीप-पाठम-माप्येषु "तस्प पूयत्रो व रक्ष्यते । तन न युक्तम, पफारेण तुम-सूचनात चतुर्धयिोपनियमाय । तेपो मते पकारान् “गाणी इनि म्याधिकरणार पत्य यादन्यते इति बोदव्यम् ।
(५) 44 मम पत' २५३५ (२१) इत्या "प्रमावत' इति 1 प्रथमानाम्य पादार फाप्पेऽपि पारा1 नाम्प अधिरणाम त्वम् चतुर्थमान्यनियमान । पविपनियमाप । दु-जित प्रथमान्त-1 स्यान लियत्वं नाधि५रणार मरम नपिनबिपिनियमाग ।
(६) “मनिरनिरस्यतिरेपाटम्य" २३०६ (00) इस्यत्र "प्रतिनादानि' इति प्रथमा-तपदमापान पत्र प्रगधिकरणाम ममुचित । चतुर्धमामान्यनियमात् । किन्न नापि तथा एनम । अन "प्रतिनि " इति शलम्प साप सत्व स्पयित्वा मम सनीयम् । सममपि पिनियमान । ततध अन रा-श्री-माप्यद्वयमाय "शन्टेभ्य" इति पदेन पृषक एफ मूर्य पृतम । पतदर्थ चतुर्थमामान्यनियम चिन्तनीय । चाराभावान न अन्यत्तस्यातुन्यम, अत पृथकर न युक्तम् ।
(७) "या विसारं तु विमांगो लोकान्' २३७ (२०३) इत्या "विमाग" इति प्रथमान्त ५६सयेऽपि चतुर्धमामा-यनियमान् "तु" शब्दयोगात् तम्य सापत्वं माधितम् , नरमविशेपनियात् । अत नात्र पृथगधिकरणार म संगते । परसूत्रे पनि मापरि अधिरय आरत्वात् अत्र य अधिकरणममाप्ति संगते । रामानुजमाप्ये इत पर सूत्रद्वयम् अत्र गृहीतम् । तथा निपा भाष्ये इत परं अष्ट सूत्राणि अन्न गृहीतानि । तेन तयो मते नात्र अधिकरणममाप्ति इति योदयम् ।।
दितीय मातरिक्साधिकरणम् । अत्र 'तेन मातरिचा च्यात्यात" २।३।८ (२२४) इति सूत्रस्य मातरिश्चा" इति पात् अम्प 'मातरिश्चाधिकरण' नाम । तत्र रामानुज-निपा-मीपति-माप्यभिन्नेषु सर्वत्र एतदेव एक सूत्र गृहीतम् । रामानुजमतेन तथा नियामतेन एतत् सूत्र पूर्वाधिकरणान्तर्गतमेव पृतम् । श्रीपतिमतेन तु परयचित्रेण सह तथाच सूत्र ने ताधिकरण रचितम् । अत्र "मातरिवा" इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणामय संगतमेव, चतुर्धमामान्यनियमात् । तथैव च कृत सर्व मान्यवर । परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरमारमात् अत्रैव अधिकरणसमातिय

Page #378

૮૮
ૉસસમ્મત ત્રીસૂત્રમાધ્યનિય: ( ચા પાર્ઃ,
સાન્છતે। તૈન રામાનુન-નિશ્રામાખ્યયો. અધિરળસ્ત્ર અનારમાત્ઢોળે વિતવ્યમ્ 1 તૃતીયમ્ અસંમત્ર ધિરણમ્ |
અત્ર ‘‘અસમ્ભવસ્તુ સંતોઽનુષપો.” રા।૧ (૨૨૧) કૃતિ સૂત્રસ્ય “અસમ્મવ.” કૃતિ પદ્યાત્ અન્ય “ત્રસમ્ભવાધિરળળ” નામ । તત્ર રામાનુ-નિશ્વા-શ્રીપતિ-માધ્યમિન્નેષુ સર્વેધુ માગ્યેજી તરેવ સૂત્ર શ્રૃહીતમ્ । રામાનુનમધ્યે તુ તત્ પ્રથમાધિરળસ્ય નવાના સૂત્રાળા મધ્યે ન્તિમં સૂત્રમ્ । નિમ્નામાન્યે તત્ દિ ગ્રંથમાધિસ્ય પદ્મવંશીના સૂત્રાળા મધ્યે અષ્ટમં સૂત્રમ્ । શ્રીપતિમાબ્વે ૨ તદ્ઘ દ્વિતીયાધિસ્થ અન્તિમં સૂત્રમ્ । ત્ર “સમવ” કૃતિ પ્રથમાન્તપવાત્ અન્ય અધિ બારમત્યું સાતનેવ, પતુર્થસામાન્યનિયમાત્” । ૐ શન્દ્રય નિવાર્થાત “તત્ દુસમન્વયાત્” રૂતિવ્રત્ નાસ્ય વ્યધિશ્વરારમ્ભત્વે વ્યાધાત સાત । નવવિશેષનયમાત્ ભાવવિશેષનિયમાદ્ય પરસૂત્રેળ અધિસંહ. માપ્યાર' અધિરળસ્ય સારધાત્ અનૈવ અધિરળસમાધિ । તેન રા-નિ-શ્રીવ-માખ્યાળામ્ ધિશ્વરસ્ય અરવનાય હોષ' । ચતુર્થે તેનોઽધનમ્ ।
અત્ર તેનોતસ્તા ઘા” રા।o ૦ (૨૨૬) દંત સ્ત્રસ્ય “તેન ” પવાત્ અસ્ય તિ । “તેનોઽધગ” નામ । તત્ર રામાનુઝ-નિશ્વા-શ્રીપતિ-મિત્તેષુ માધ્યેયુ તેવ ન સૂત્રમ તવધિજાળ રવિતમ્ । રામાનુનમાવ્યે તસ્ય દ્વિતીયાષિર્જળસ્ય લાનાં सूत्राणा मध्ये एतद् हि प्रथमं सूत्रम्, નિમ્બાર્જમાબ્વે તથ્ય ગ્રંથમાધિરળસ્ય પદ્મદ્રાના સૂત્રાળા मध्ये હૃતમ્ હિં નવમ સૂત્રમ્ । શ્રીપતિમાળ્યે તસ્ય વતુર્થાધિરળસ્ય પશ્ચાના સુત્રાળા મધ્યે ધૃતવેવ પ્રથમં સૂત્રમ્ । અત્ર “તેન” કૃતિ પ્રથમાન્તાવાત્ અન્ય અધિરારમ્ભત્વ, ઋતુર્થસામાન્યનિયમાનુ તમેવ । “અત” કૃતિ શન્દ્રય अत्र हेत्वर्थकत्वस्य अभावात् नात्र साकाक्षत्वं शकनीयम् । परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणस्य આમ્નવર્શનાત્ અત્રત્ર અધિરળસમાધ્ધિ સા∞તે । તેન અત્ર અધિવરાય અશ્વનાયાં નિમ્બાર્જમાવ્યઐવ હોષસંસ્પર્શઃ સન્નાત. I
पञ्चमम् अवधिकरणम् ।
અત્ર “બાપ” રાશo? (૨૨) કૃતિ સૂત્રસ્ય “બ” શન્દ્રાત્ લક્ષ્ય “અવધિનાં” નામ | તંત્ર રામાનુન-નિમ્બા-શ્રી-મિન્નથુ માધ્યેષુ સર્વત્ર તવેવ પ સૂત્ર ગૃહીતમ્ । રામાનુનમતેન તાત્ સૂત્ર તસ્ય દ્વિતીયાધિરળસ્ય અણુ સૂત્રેષુ મધ્યે દ્વિતીયં સૂત્રમ્ । નિધામતેન તુ (તત્ સૂત્ર તસ્ય પ્રથમાધિળસ પશ્ચતગતુ સૂત્રેષુ મધ્યે વામં સૂત્રમ્ । તથૈવ શ્રીૠમતેન પતંત્ સૂત્ર તથ્ય તુર્થાંધિજળસ્ય પૠતુ સૂત્રેષુ મધ્યે દ્વિતીયં સૂત્રમ્ । પત્ર “આપ” કૃતિ ગ્રંથમાન્તપરાતું અસ્ય ધિગારમત્યું સમુર્ત્તિતમેવ । નતુર્થસામાન્યનિયમાત્। તેમ રામાનુજ્ઞનિમ્નાઈ શ્રીઠમાવ્યાળા ધરાસ્ય અશ્વનેન દ્રોષ ! પત્રે અધિસમ્મત્યા બંધરળારમ્માન્ અત્રેવ રૂધિરસમાપ્તિ ]

Page #379

द्वितीया-पाये तृतीयपादा-पाठ पृथिव्याधिकाराधिकरणम्
पष्ठ पृथिव्यधिकाराधिकरणम् । अत्र "पृथिग्यधिनादातरेभ्य' २।३।१२ (२२८) इति सूत्रम्य “पृभिव्यधिकार"-rld अन्य "पृथित्यधिकाराधिकरण" नाम । तत्र रामानुज-निपा-श्री+५ट-मिन्नेपु-माप्येषु सर्वत्र एतदेव एक सूत्र एतदधिकरणार्य गृहीतम् । तत्र "पृथिवी' इति एक सूत्र रा-नि-श्री माप्येषु त्यते, सत “अधिकाररूपजनान्तरेभ्य" इति द्वितीय सून रा-श्री-माप्यमध्ये त्यते । निम्या-माप्ये तु "पृथि-मधिकारपदान्तरेभ्य' इति अपर सूत्रम् । एवं च रा-नि-श्री-माप्येषु एतवसूत्रद्वयन अधिकरण न रचितम् । “पृथियों" इति सूर्य तु रामानुजमतेन द्वितीयाधिकरणम्य अष्टानां सूत्राणां मध्ये तृतीय सूत्रम्, नियामतेन तु प्रथमाधिकरणस्य पश्चद 11 सूत्राणा मध्ये एका सूत्रम । तभा श्रीकप्टमतेन चतुर्थाधिकरणय सूत्रपश्च+म ये तृतीय सूत्र भवति । "अधिकाररूपानान्त रेभ्य" इति सूत्र व रामानुगमनेन द्वितीयाधिकरणस्य अशाना सूत्रणा मध्ये चतुर्य सूत्रम्, श्रीक मतेन तु चतुधाधिकरणस्य पाना सूनागा मध्ये चतुर्थ सूत्रम । “पृथिव्यधिकार जनान्तरेम्य" इति सूत्रं तु नियामतेन प्रथमापिरणाय पश्चदशाना सूत्राणां मध्ये एका सूत्रम् इति विवेक ।
अत्र "पृथिवी इति सूत्रे प्रथमा तपसत्यात अधिकरणस्य आरम्भ युक्त रा नि-श्री-भाप्याणि दुनि तदरात | निम्बार्य मते "पृथिवी" तथा "पृभिय्यधिफारशलान्तरेभ्य" इति सूत्रद्वयम-ये पृथकप्रथमा-तप-सत्वेऽपि अधिकरणम्य अनारमात् पुनरपि दोपापत्ति । तेन निम्बार्कमते अपर एक अतिरिक्त ढोप भवति । एवं च "पृथिव्यधिकारपशनान्तरम्य” इति सूत्रे "पृथिवी' इति प्रथमा त वान् रा भा-म-श्रीप-य-माप्येषु अधिकरणारम्म सगच्छते एव । चतुर्भसामान्यनियमात् । अत्र सूत्रविभाग न युक्तः, आकाक्षामावस्यात् , चतुर्यविशेषनियमात् । परस्त्रे अधिनसम्मत्या अधिकरणस्य आरम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति सगतापि ।
सप्तम तदमिध्यानाधिकरणम् । अत्र तदमिध्यानादेव तु तलिमात् स" २।३।१३ (२२०) इति सूत्रस्य 'तमि यान" समान अम्य तामियानाधिकरण” नाम । तत्र रामानुज-निमार्फ-श्री+ट-माप्यभिन्नेषु सर्वत्र ५पेन सूत्र ण एतदधिकरण रचितम् । रामानुजमतेन एतत् सूत्र तदीय द्वितीयाधिकरणस्य अष्टसु स्गेपु पञ्चमं सूत्रम् । निम्बार्कमतेन तदीय प्रयमाधिकरणस्य पञ्चदशसु सूत्रेषु अयो- सूत्रम् । श्री+मतेन तदीय चतुर्माधिकरणस्य पञ्चसु सूत्रेषु पञ्चमं सूत्रम् ।।
अत्र “स" इति प्रथमान्तपस्य सत्मात् अनेन अधिकरणाम संगच्छत, चतुर्थमामान्य नियमात । "तु" सदस्य तत्र न बाधकल्प, निषेधार्यकत्वात् । नेमविशेषनियमात् नात्र उक्त पूर्व पक्षप-शका कल्या, तेन अनशविरोपनियमात् न वाधा । परसूत्रे अधिकसम्मत्या अभिकरणम्य आरम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति संगतैय । तेन अत्र रा-नि-श्री-माप्याणि अधिकरणम्य भरचनयां दोपस्तानि इति वक्तु शक्यते ।

Page #380

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः )
अष्टमं विपर्ययाधिकरणम् ।
र्थ्यय"
अत्र “विपर्य्ययेण तु क्रमोऽत उपपद्यते च २|३|१४ ( २३० ) इति सूत्रस्य “विपय" शब्दात् अस्य “विपर्य्ययाधिकरण" नाम । अत्र रामानुज-निम्बार्क-श्रीकण्ठमाध्यमिन्नेषु सर्वत्र एतद् एकमेव सूत्र गृहीतम् । तत्र रामानुजमतेन तदीय- द्वितीयाधिकरणस्य अष्टाना सूत्राणा मध्ये एतत् हि षष्ठ सूत्रम् । निम्बार्कमतेन तु तदीय- प्रथमाधिकरणस्य पञ्चदशाना सूत्राणा मध्ये एतत् हि चतुर्दशसूत्रम् । श्रीकण्ठमतेन तदीय-पञ्चमाधिकरणस्य मूत्रद्वयमध्ये एतत् तु प्रथमं सूत्रम् । अत एतेन सूत्रेण अधिकरणस्य अनारम्भात् रामानुज - निम्बार्कमाप्यद्वय दोपग्रस्तम् ।
अत्र “क्रम.” इति प्रथमान्तपदात् चतुर्थसामान्यनियमात् अधिकरणारम्भ. संगत एव । तत्रापि “तु च” इति पदद्वयात् नवमविशेषनियमात् तथा ५४ विशेषनियमात् द्वादशविशेषनियमाच अत्र अधिकरणारम्भे वाधा न शङ्कनीया । तु-शब्दस्य पूर्वपक्षीय शङ्कावारणर्थत्वात् नवमविशेषनियमात् चकारस्य हेतोरेव समुच्चयार्थत्वात् द्वादशविशेषनियमात् । अत्र अष्टादशविशेषनियमोऽपि द्रष्टव्य । परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणारम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिश्च संगतैव इति सिद्ध्यति । नवम् अन्तराविज्ञानाधिकरणम् ।
अत्र “अन्तरा विज्ञानमनसी क्रमेण तलिगादिति चेन्नाविशेषात् " २।३।१५ ( २३१ ) इति सूत्रस्य “अन्तारा”शब्दात्, तथा "विज्ञान" शब्दात् अस्य " अन्तराविज्ञानाधिकरण” नाम । तत्र शकर-भास्कर-श्रीपति-भाष्येषु एतेन एकेन सूत्रेण एतदधिकरणं रचितम् । मध्व-वल्लभ-भाष्यद्वयमध्ये सूत्रद्वयेन । रामानुज-निम्बार्क-श्रीकण्ठमाप्येषु अधिकरण न रचितम् । अत्र रामानुजमतेन तदीयद्वितीयाधिकरणस्य अष्टाना सूत्राणा मध्ये एतद् सप्तम सूत्रम् । निम्बार्कमतेन तदीय- प्रथमाधिकरणस्य पञ्चदशाना सूत्राणा मध्ये एतद् हि अन्तिम सूत्रम् । श्रीकण्ठमतेन तदीय-पञ्चमाधिकरणस्य सूत्रद्वयमध्ये अन्तिमं सूत्रम् । तेन अधिकसम्मत्या अनेन अधिकरणस्य आरम्भात अत्र अधिकरणस्य अरचनाया रा-नि- श्री भाष्याणां दोष ।
अत्र “विज्ञानमनसी " इति प्रथमान्तपदसत्त्वात् अनेन अधिकरणारम्भ समुचित एव, चतुर्थसामान्यनियमात् । तथापि सूत्रमध्ये " इति चेन्न” इति वाक्याशात् नात्र अधिकरणम् आरम्भनीयम्, पञ्चमविशेषनियमात् । परन्तु अधिकरणरचनायाम् अष्टाना भाष्याणा मध्ये पञ्चाना ऐक्यमत्यात् अरचनाया तु त्रयाणाम् असम्मतेश्च केनचिद् विशेषनियमेनैव अधिकरणरचनमेव समर्थनीयम् । स च चतुर्दशविशेषनियम प्रागेव कृत । यथा “प्रथमान्तपदात् पर यदि पञ्चम्यन्नपदसत्त्वं, तत पर यदि ' इति चेन्न” इति पद, तदा अधिकरणारम्भ समुचित एवं " इति । एवं चेत् अत्र “विज्ञानमनसी" इति प्रथमान्तपदात् पर " तल्लिंगातू" इति पञ्चम्यन्तपदसत्त्वात् अस्य अधिकरणारम्भकत्वं युज्यते एव । न च “इतरपरामर्शात् स इति चेन्न असम्भवात्" १|३|१८ इति सूत्रे “इतरपगमर्शात्” इति पञ्चम्यन्तपदात "स" इति प्रथमान्तपदसत्वेऽपि

Page #381

द्वितीयाध्याये तृतीयपाद - एकादशम् आत्माधिकरणम् ९१ अधिकरणम्य मनार भात दोष इति वाच्यम्, अत्र "इतर' शन्देन माकक्षित्पम विधानात् । न या 'तामतिठाना-पि अन्यथानुमेयमिति चेद् एवमपि अनिमोक्षपसगात्' २।१।११ इति स्त्र “ताप्रतिष्ठानाद्' इति पञ्चम्यन्तपनात् “मन्ययानुमेयम्" इति प्रयमा-तपतमत्त्वेऽपि अधिकरणम्य अनार मात्र दोष म्मात् इति वाच्यम् । तत्र "अपि” शब्डेन हेतोरेव समुच्चयान् साफास्त्वम विहित वात । “
मोपविभागधेन् स्यालोकपत्" २।१।३३ इति सूत्र तु अत्र अनुलमय । यद्यपि "उपसहारदर्शनानति चेन्न क्षीरसद्धि" २।१२४ इति सूझे प्रथमान्त 4-मावेऽपि अधिकरणस्य आरम्भात् मनियमस्य प्रतितलव मसज्येत, तथापि तत्र आपरमपथमान्तपदम्प अव्याहतपत्वात न दोप–इत्येव फरफ्नीयम् , चतुर्दशपिचयनियमात इति । परसू। अधिकसम-या मधिकरणम्प आरम्भात् अभव अधिकरणसमाप्ति युज्यते एव । तेन भत्र अधिकरणम्य रचनायो रा-नि-श्रीमा-पाणी दोप' इति भागेव कम् ।
दशाम चराचर-यपाधयाधिकरणम् । अत्र “चराचर पाश्रमस्तु स्पात तव्यपदेशो भातस्तद्मावमावित्वात्" २।३।१६ (२३२ ) इति सूत्रम्य “चराचरव्यपायय" इति पात् अम्य "पराचरम्यपायाधिकरप" नाम । अत्र शाहर-भाकर-निम्पार्क-श्री -श्रीपति-भाप्येषु अधिरणम् आरब्धम् । तत्र शहर-भास्कर श्रीक-ट-श्रीपति-माप्येष त म एतद् एकमेव सूत्रे गृहीतम् । निमार्फमाप्ये तु एतवारय सूत्रय गृहीतम् । रामानुज-मय-सममाप्येषु किन्तु अधिकरण न रचितम् । रामानुजमाप्ये एतद् हि ती-द्वितीयाधिकरणस्य अष्टमु स्त्रेषु अष्ठम सूत्रम् । मन-वाठम-मामयमध्ये तीय-नयमाविकरणम्य सूत्रद्वयमध्ये द्वितीय सत्रम् ।
अन "पराचस्पाय" "तदव्यपदेश" "माक्त" इति प्रथमा तपदयस्य सत्त्वात् अनेनत्र मधिकरणाम संगत । चतुर्यसामान्यनियमात् । तु-शनम्म निषेधार्थत्वेन नमपिरोप नियमात् । अनुक्तपूर्वपक्षत्वमपि अत्र साधकम् । मादशविशेषनियमात् अधिकरणारम्भ संगत एव । अथवा प्रयमा-तफ्तात् “तु आयुक्त- 'स्यात्-शब्दसत्त्वम् अधिकरणामकम्" इति निविसविशेष नियमात् अधिकरणाम युक्त । तेन रा-म-य-भाव्येषु अधिकरणस्य अनार भात् तेपामेव दोष ।
एकाद-सम् आत्माधिकरणम् । ' अत्र "नामातेनित्यत्वाच ताप” २।३।१७ (२३३ ) इति सूत्रस्य “आत्मा' इति पदात अम्प "मात्माधिकरण" नाम । तत्र निम्बार्क-माप्यमिन्नेषु सर्वत्र इति एक्नैव सूत्रंण एतद धिकरण रचितं हसते । निमार्क-भाप्ये एतत स्त्र तदीय-द्वितीयाधिकरणस्य द्वितीय सूत्रम्, तेन तत्र पतेन अधिकरण न रचितमेव ।
अत्र “आत्मा" इति प्रभमा-तपदात् अम्प अधिकरणार मकर संगतमेव, चतुर्थसामान्यनियमात् । न च चकार-मत्वम् अस्य तायवे वाधकम इति वाच्यम् , यवोपनियमात , ततश्च

Page #382

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः । च-कारेण विशेषणान्तरत्वविधानात् त्रयोदशविशेषनियमात् अधिकरणारम्भः सगच्छते। तेन निम्बार्कभाप्यस्यैव अधिकरणस्य अरचनाया दोपप्रसक्ति । परसूत्रे अधिकसमित्या अधिकरणस्य आरम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति सगता।
दादशं ज्ञाधिकरणम् अत्र "ज्ञोऽत एव" २।३।१८ ( २३४ ) इति सूत्रस्य "ज" इति पदात् अस्य "ज्ञाधिकरण” नाम । अत्र रामानुजभाष्य-भिन्नेषु सर्वेषु भाष्येषु एतद् एकमेव सूत्रं गृहीतम् । रामानुजभाप्ये तदीय-चतुर्थाधिकरणस्य चतुर्दशसु सूत्रेषु मध्ये एतत् तु प्रथमं सूत्रम् । तेन सर्वसम्मत्या अतैव अधिकरणाम समुचित भवति । ___अत्र "ज्ञः” इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणामकत्व सङ्गच्छते । चतुर्थसामान्यनियमात् । परवतिसूत्रेग अधिकसंख्यकभाष्येषु पृथगधिकरणारम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिरपि युज्यते । माध्वभाष्ये अत परं "युक्तश्च” इति एकम् अतिरिक्त सूत्र पठितम् इति दृश्यते । तच तस्य द्वादशाधिकरणस्य अष्टसु सुत्रेषु-प्रथमं सूत्रम् । तेन तत्र अधिकरणस्य रचनाया तस्य एक अपर: दोष सजात ।
त्रयोदशम् उत्क्रान्तिगत्यधिकरणम् । ___ अत्र “उत्क्रान्तिगत्यागतीनाम्" २।३।१९ (२३५ ) इति सूत्रस्य "उत्क्रान्तिगति-" इति शब्दात् अस्य "उत्क्रान्तिगत्यधिकरण” नाम । अत्र शंकर-भास्कर-माप्य-द्वयमध्ये चतुर्दश सूत्राणि गृहीतानि । रामानुजभाष्ये तदीय-चतुर्थाधिकरणस्य चतुर्दशाना सूत्राणा मध्ये एतदेव द्वितीय सूत्रम् । पूर्वसूत्रेण अधिकरणस्य आरवधवात, नवमदशमसूत्रयस्य एकीकरणाच । निम्बार्कभाष्ये तु तदीय-चतुर्थाधिकरणस्य त्रयोदशाना सूत्राणा मध्ये एतद्धि प्रथम सूत्रम् । अवापि नवम दशमं च सूत्रद्वयम् एकीकृतम् । मध्वभाष्ये तदीय-द्वादशाधिकरणस्य अष्टाना सूत्राणा मध्ये एतदेव द्वितीय सूत्रम् । तन्मते इत पूर्व “युक्तश्च” इति एकम् अधिकं सूत्र पठित, तेनैव अधिकरणस्य आरब्धत्वात् । नवम-शम-सूत्रद्वयस्य एकीकरणात् च श्रीकण्ठमाप्ये तदीयनवमाधिकरणस्य त्रयोदशाना सूत्राणा मध्ये एतद्धि प्रथमं सूत्रम् । अत्रापि नवमं दशम च सूत्रद्वयम् एकीकृतम् । श्रीपतिभाप्ये च तदीय-द्वादशाधिकरणस्य त्रयोदशाना सूत्राणा मध्ये एतच्च प्रथम सूत्रम् । अत्रापि नवम दशम च सूत्रद्वयम् एकीकृतम् । वल्लभभाप्ये तदीय-द्वादशाधिकरणस्य दाना सूत्राणा मध्ये एतच्च प्रथम सूत्रम् । अत्रापि नवमं दशमं च सूत्राद्वयम् एकीकृतम् । एवं च अधिकरणारम्भविषये रामानुज-मध्व-भिन्नेषु सर्वेषु भाप्येषु ऐकमत्य वर्तते । तेन रामानुजमध्व-भाप्यद्वयमेव अत्रा अधिकरणस्य अरचनाया दोषभाग भवति । नूनम् अत्र प्रथमान्तपदाभावात अधिकरण न आरभणीयम् । तत् कथ पर भाष्यकारा. अधिकरणरचनापक्षपातिन. जात!' ? अत्र उच्यते सूत्रम्य सम्बन्धबोधकषष्ठ्य-तत्वात् "स्वात्मना चोत्तरयो" इति परसूत्रस्थापि

Page #383

દ્વિતીયાપાયે તૃતીયપાન -પોક્ષમ્ રાસ્ત્યધિવતામ્
n
',
તયત્વાન્ તતU “નાળુરત ક્રૃતરિત પેખેત-રાત્’ઇતિ તત્વપરસૂિત્રે અણુપવાગીવેન મદ્ સમ્બન્ધક રળાત્ “વ્યન્તિાાતીનાં ધવળાત્ અનુ ઝીવ ફ્લેવ સમપ્રભૂત્ર મત । ~ “અનુલીય”કૃતિ ધમાન્તયસ્ય અનીયત્યાત અત્ર અધિકારÆ સાતે 1 રામાનુજ્ઞમાગ્યે તનસૂત્ર પૂર્વાષિસત્ત્વત “વિવેયમેનાત અધિકરણમેવ " તિ નિયમસ્ય સંપન ન વાત, તન્ન પુત્તમ, તુયરોનિયમાઈ । તતથા નોંધમતે ધમમ બામ્ય દર્શ મૂનિ પૂર્વવપત્યેન યોનિતાનિ । રામાનુઞમતે તુ ને નર્બાબ્વેવ સિદ્ધાન્તસૂળિ ! પરન્તુ તથા સત્તિ “તકુળભારવાર્ ૐ” ત્યાઘેધ કાનૂત્રશ્યન્તુ નાસ્ય પૂર્વપક્ષવ્યાવૃત્ત્વપે બાન્યેત । તમ્મ મૌક્તિત્વ સુધીમિ વિમાવ્યાં । વસ્તુતસ્તુ ભભન અનુઋષિમુત્વવાર્યે પ્રતિ ઞામહાનાપ્રહામ્યા મેષ અર્થ મતમેવ સનાત, મૈં તુ સૂત્રભાનુમારત । સૂત્રધરાનુષ્ય તુશામાખ્યચૈવ વૃત્તિ પ્રતિમાતિ । તાનિ જ નતુર્વંગ ત્રાહિ——
{
7
કાન્તિવ્યાતીનામું ૨૨૩૨૦ (૨૩) ° °તા ર્ નતિ” રા।૭ (૨૪૩) રગ “વા મના જોયો.” ૨૩ાર (૨૩૬) | ↑ of “વૃધમુદેવ” ગાર૮ (૨૪૪) । ‘નાળુરત-શ્રુતરિતિ જૈનેતરાપિòારાત્” હૈ । “તમ્બુસારત્વાન તુ તત્ત્વપદેશ માવત -ગા૨ (૨૪)
९३
ગાર૪ (૨૩૭)
“
ગર્ાર્૦ (૨૪૬)
1 “વાજોન્માનાાં વ” ગા૨ (૩૮) : ૨૨૬ બાવનાત્મમાવિાધન હોસ્ટના” ! “વિરોષધનવત” ગાર્૩ (૨૩૨) દા “બસ્થિતિની ખ્યાવિતિ શ્વેતામ્બુરમારિ ૨૬ “મુત્યાન્વિત સમ્ય સતો િષિયોાવી ક્િ” 11′ ૪ (૨૪૦) છા “મુળાનૢ થા હોવત” રાશરૂપ!)
રારા૨૨ (૩૪૭)
! ‘ નિયોપ‘નુપુઋષિપર્સયોન્યતર
૮૫ “વ્યતિજો યવત' નારા૬ (૪૨)
નિયમો વાન્યમા ગા૩૦ (૨૪૮)
tr
"
અત્ર ( ! ) દ્ધાન્તિવત્યાયીનામ” ।।૨૦ (૨૩પ્ ) કૃતિ સૂત્રે વષમાન્તપ માવેઽપિ ામ્ય પપ્રયન્તસ્રાવ તૃતીયકૃત્રમ્પ નુ” કૃત્તિ ધમાન્તપàન સદ્દ સભ્ય ધાતુ પ્રચમાન્ત ૫૨ નીયાતુ અધિકાર વૃશ્ચમસામાન્યનિયમેન સાન્યતે । માત્ર યે તથાવસ્ય બળત તોરલ ટોપ 1
( ૨ ) “મના પોરયો” ર૩ર૦ (૨૩૬) કત્યત્ર યમન્તપામાવાતચી પૂર્વત્રાનુભવ પત્રસ્ય “મનુ” પતિ ટ્રેન સહ સ મન્થાત્ વારાધ અન્ય પૂર્વમ્બારામિરાસ અત્રત્યમેવ સંગતમ્, સાાક્ષત્થાવ, ચતુર્યસામાન્યનિયમાઈ, વિરોધનિયમ,
',
( ૨ ) *નાળુરત་તેિિત ચૈન્નેતરપિારાત્” રાાર (૨૩૭) ત્ર “અણુ ” કૃતિ પ્રયમાન્ત-મત્ત્વાત્ તત” “અતન્ડ્રુને” કૃતિ પશ્વમ્યન્તવસ્ય વિદ્મમાત્ત્વાત્ લક્ષ્ય બષિય રા રત્નમ “પતિ રેસ” કૃતિ બંધિયારમાધવપ૧ સર્વે સંછતે । નતુર્દશ

Page #384

९४ व्यासस मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( इयः पादः) विशेषनियमात् । परन्तु तन्नात्र सम्भवेत् , “अणु" इति पदस्थ पूर्ववर्तिन “उत्क्रान्तिगत्यागतीनाम्” इति ५८४यन्तसूत्रस्य सम्बन्धिघटकत्वात् आकाक्षापरिपूरकत्वाद् वा , “उत्क्रान्तिगत्यागतीनाम्” इति सूत्रस्य अधिकरारम्भकत्वसम्पादनाथ प्रवृत्तस्य नोचितं स्वस्थ पृथाधिकरणारम्भकत्वम् । अतो न चतुर्दशविशेषनियमस्य व्याघात. । ततश्च न एकस्मिन्नपि भाष्ये अस्य अधिकरणारम्भकत्व दृश्यते । अत' नासंगतम् एतादृशकल्पनम् । चतुर्थसामान्यनियम द्रष्टव्य, तथा पञ्चमचतुर्दशविशेषनियमो द्रष्टव्यौ।
( ४ ) "स्वशब्दोन्मानान्या च” २१३।२२ (२३७) इत्यत्र प्रथमान्तपदामावात् अध्याहतेऽपि चकारयोगात् नास्य अधिकरणामकापम् । चतुर्थसामान्यनियमात् तथा पष्ठविशेषनियमात् ।
(५) "अविरोधश्चन्दनवत्” २।३।२३ ( २३९) इत्यत्र प्रथमन्तिपदसत्त्वेऽपि नास्य अधिकरणाम्मकत्वम्, चन्दनहटान्तेन अविरोधसाधनात् । कस्य केन सह अविरोव इति आकाक्षाया सूत्रस्य साकाक्षत्व सिद्धयति । चतुर्थसामान्यनियमात् तत' सप्तमविशेषनियमात् च नास्य अधिकरणारम्भकत्वं युक्तम् ।।
(६ ) “अवस्थितिशेप्यादिति चेन्नाभ्युपगमाद्धृदि हि" २।३।२४ (२४० ) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् ततश्च “इति चेन्न” इति पदस्य सत्वात् नास्यापि अधिकरणारम्भकत्वम् । चतुर्थसामान्यनियमात् , पञ्चमविशेषनियमाच्च ।।
(७) "गुणा वा लोकवत्" २।३।२५ ( २४१ ) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारभकत्वम् । चतुर्थसामान्यनियमात् । तादृशपदस्य अध्याहारेऽपि “वा" शब्देन विकल्पविधानात् अत्र साकाक्षत्वं कल्पयितुं शक्यम् । षष्ठविशेषनियमात् ।
( ८ ) "व्यतिरेको गन्धवत्" २।३।२६ ( २४२ ) इत्यत्र “व्यतिरेक” इति प्रथमा-तपदात् अस्य अधिकरणारम्भकल्प युक्तम् । माध्वभाप्येऽपि तथैव कृतमिति दृश्यते । परन्तु सप्तसु भाष्येषु नैतत् कृतम् । अत “व्यतिरेक "-०देन कस्य यतिरेक इत्येव साकाक्षत्वं कल्पयित्वा अधिकरणामस्य अनौचित्य कल्पनीयम् , सप्तमविशेषनियमात् । अत माध्वभाप्ये अधिकरणारम्भात् दोष । तन्मते अत्र त्रयोदशाधिकरणस्य आरम्भ । रा-नि-म-श्री-श्रीप-भाष्येषु पतत्सूत्रपित्वेन परसूत्र पठ्यते । तन्न युक्तम् । चकारात् पृथगहेतुत्यस्य सूचनात् , चतुर्थसामान्यनियमाच्च ।
(२) "तथा च दर्शयति" २।३।२७ (२४३ ) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नाम्य अधिकरणारम्भकत्वम् । अव्याहारेऽपि चकार एव तस्य वाधकः । चतुर्थसामान्यनियमात् , पाठविशेषनियमात् च । रा-नि-म-श्री-श्रीप-भाप्येषु एतत्सूत्र पूर्व सूत्रस्य शेषतया पटितम् । तत्रापि नि-श्री-चल-भाप्येषु चकारस्थाने हिकारस्य पाट दृश्यते । माध्वभाप्ये पूर्वसूत्रस्य अंगतया अनेन अधिकरणम् आरब्धम् । एतस्य पूर्वरसूत्रागत्व न युक्तम इति तृक्तमेव । चतुर्थसामान्यनियमात ।

Page #385

द्वितीयाध्याये ततीयपाद चतुर्दश कधिकरणम् (१०) "पृथगुपदेशात्" २।३।२८ (२४८ ) इत्यत्र मथमान्तपनामापात् नास्य अधिकरणारम्मकत्वम् , चतुर्भमामान्यनियमात् । तेन मान्यभाप्ये अत्र अधिकरणामस्तु तस्म नोपाय करप्यते।
(११) "तटगुणसारत्वात् तु तद्रव्यपदे। माजवत्" ३।२९ (१४५) इत्यत्र "त-प्यपदेश' इति प्रममा-तपदमत्वात् अस्य अधिफरणार मत्य युक्तमपि "तु' सन्देन निषेधार्थ केन तम्प व्यापात । अतोऽत्र अधिकरणाम ममुचित । तथापि अत्र पूर्वपक्षस्य फत्पात स न फव्य । अनुक्ते पूर्वपक्षे यथा “तत् तु समन्वयात्" इत्या "तु" शरय निषेधार्थकत्वे अधिकरणार-मन्य अापकत्वम् । अन्यत्र यथा उतपूर्वपर, अनिषेधार्य करने वा तु शब्स्य अधिकरणार में बाधकत्वम् इत्येव धोदयम् । तथाच अन नियम -"उक्त पूर्वपो प्रथमान्तपदेन सह निषेधार्थक-तु शब्दस्य न अधिकरणामकत्वम्' इति अविरोपनियम, कयर माप्ये अधिकरण आरमात् तम्य अत्र दोष पल्पनीय ।
(१२) "यापाममावित्वाच न दोपस्तदर्शनात्" २।३।३० ( २४६ ) इत्यत्र “दोप' इति प्रथमान्तप-म्य सत्वात् अम्य अधिकरणार मकल युक्त । पर तु चकारस्य योगात तनिषेध । चतुर्थमामान्यनियमात् ५४विपनियमाघ । माघमाये अम्र अधिकरणस्य रचनाया वोप पतस्य ।
(१३) "स्वानिवत् तस्य सतोऽभिव्यक्तियोगात्" ३।३१ (२४७ ) इत्यत्र प्रथमान्त मायात नास्य अधिकरणार मल्ल युक्तम् । चतुर्थसामान्यनियमात | माचमाज्ये अत्र पृथगधिकरणकरणार दोपो पान्य ।
(१५) “नित्योपर० यनुपलब्धप्रसगोऽन्यतरनियमो पान्यया' २।३।३२ (२४८ ) इत्पत्र "नित्योपमध्यनुपलब्धिप्रसंग" तथा "अन्यतरनियम” इति भयमान्तपनद्धयात् अत्र अधिकरणाम संगच्छते, चतुर्भसामान्यनियमात् । किन्तु "वा-देन विकल्पविधानात् तमा अपया "शब्देनापि साकाक्षस्यस्य १९पनीयत्वात् । ४विपनियमात् स न कर्तव्य इति करप्यते। परसूत्रे मर्ममम्मत्या पृमगधिकरणस्य आरम्भात अत्र अधिकरणसमाप्तिकरूपन संगतमेव । मव च अम्मिन् अधिरणेरामानुजमाध्ये अधिकरणम्य अपनायर्या पफो टोप રનનાયી હોવામાલ માણમાળે
, चत्वारो दोपा પકમમાગે अन्ये मयत्र गोपामाप इति विज्ञेयम् ।।
चतुर्दश मधिकरणम् । अन "कर्ण शास्त्रार्थत्वात्” २।३।३३ ( २४० ) इति सूत्रस्य "क" इति पवाद अस्य "धिक" नाम । तत्र फर-मार-रामानुम-श्री+५४-श्रीपति-माप्येषु सप्त-स्त्राणि, निम्बार्क
पामाव

Page #386

व्याससम्मत ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः )
વણમ-માધ્યયમયે ગઇ સૂત્રાધિ, માધ્યમાધ્યે તુ હબ સૂત્રાજ્ઞિ શ્રૃદ્દીતાનિ । તાનિ ચ સપ્ત સુત્રાણિ
यथा
। “ોં શાસ્ત્રાર્થવત્ત્તા” રાાર્૩ (૨૪૬) | | “પધિનિયમ” રા ૭ (૨૧૨) ૬) “જ્ઞત્તિવિષય્યયાત્રાશ૮ ( ૨૪) ણ “સમાચમાવાશ્વ” ર્ાા, (૨)
ર। “વિહારોપવેગાત્” ર।।૨૪ ( ૨૫૦ ) ૩। “કંપાદાનાત્” ર।।રૂખ ( ર્ખર ) જા “વ્યપદેશાત્ત યિાયા 7 -નિર્દેશવિષય્યય રાશરદ (ર )
९६
66
અત્ર ( ? ) “ી ગાષાર્થવાત" રાશ (ર૪૬) ઇતિ સૂત્ર “[” કૃતિ પ્રથમાન્તપાત્ અન્ય અધિષ્ઠરળારમત્ત્વ સાતમ, જંતુર્થસામાન્યનિયમાત્ । સર્વસમ્મત પુતત્।
( ૨ ) “વિરોપદેશાત્" રાાષ્ટ (૨૯૦) યંત્ર વધમાન્તામાવાત્માત્ર ધિરબારમેં સં་તે, શ્રૃતમપિ તથૈવ સર્વવુ માધ્યેવુ ! વતુર્થસામાનિયમાત્ । રા-શ્રી-શ્રીવમાધ્યેષુ તત્સૂત્રત્ય પરસૂત્રાંન્નત્વ સાધિતમ્ । તત્ર યુમ્, દેતોરેવ ત્તત્ત્તાત્, ચતુર્થવિશેષનિયમાત્।
( ૩ ) “કપાવાના” રાવારૂપ ( ર્ર્ ) ત્યત્રાવિ તથૈવ, વતુર્થસામાન્યનિયમાત્। રા-શ્રી-શ્રીવ-માધ્યેષુ પતતૂત્રનું પૂર્વમૂત્રળ સદ્ વિષર્થ્યસ્તમેળ પતિનું “પાતાનાનૢ વિહારોપદેશાત્ તિ । નાષિ બન્ને મિષિ કાન્વીનધાનાનિ [ગતમ્ । તતÆ ધૃત:ત્રચય પછીરણ 7 યુત્તમ્ । વૃધ્ધહેતો નિર્દેગાત્ | ખારામાવપિન ક્ષતિ, પરંįત્રાત્ તસ્ય મંત્ર ફનીયત્વ પચિતું ગયતે। હેતુઞ ર્શનપ્રવાહ તિતત્વાન્ । બત તો મૂત્રત્વ મૈં ચુમ્ I તુર્થવિશેષનિયમાતા ।
,,
( ૪ ) “વ્યપવેશાન્ત યિાયા હૈં ઐન્નિર્દેવિપચ્ચેય '' રાવાદ (પર) ત્ર “નિર્દેશવિપર્યંય ” ાંત પ્રથમાન્તપવસ્ત્ર સત્ત્વાત્ અને1 અધિષ્ઠરળારમ્ભ સાત, तथापि न एकસ્મિઋષિ મળે તથા નૃતમ્ / લત્ત વાયોાત્ “શ્વેત” સર્જાસત્ત્વાશ્વ નાસ્ય ધિરણાર્મત્વમ્ હયેવ જ્યનીયમ્ । વતુર્થસામાન્યનિયમાત્, પશ્ચમધનિયમામ્યાં હૈં ।
.
( ૧ ) “પધિવનિયન” ર્।।૨૭ ( ર્ખરે ) ત્યત્ર “નિયમ.” કૃતિ પ્રથમાન્તપસવાનું અધિરારમાં સા∞તે પરન્તુ ત્રાવિ માઘ્યે તત્ર દશ્યતે, અત “નિયમ.” તિ પમેન સાાક્ષવં યા તારાં ર્તવ્યમ્ । સક્ષમવિશેષનિયમાત્ ( ૬ ) “શિિવષર્વ્યયાત્” ૨૨/૨૮ (૨૪ ) ત્યત્ર ધમન્તપવામાંવાતું નાચ અધિતળારમત્યું યુમ્, નતુર્થસામાન્યનિયમાત્ । તથૈવ મિતિ સર્વધુ માધ્યેષુ દશ્યતે । ( ૭ ) “સમાધ્યમાયાન્ત” ર્ાાવ ( ર૫૯ ) નૃત્ય પ્રથમાન્તવનામાવાત્ નાત્ર અધિરણમ્ આરબ્ધમ્ સર્વેષુ મધ્યેવુ | ચારાત્ અધ્યાહારપિ તન્નિષેધ । વતુર્થસામાન્યનિયમાત્, વિશેષનિયમાત્ર ! પરસૂત્રેણ શાર-માર-માધ્યયે-ધિરણાર્માત્ અત્ર અધિરળસમાપ્તિ

Page #387

०७०
स्थान अम्गात .। रामाharyanfuqewuda se aap | M4
दितीयाध्याये ततीयपाद - पञ्चदश तबाधिकरणम् यो मतन मगच्छते । ग नि धी-धीप-च-माप्या परवरिभूतमपि पत-धिकरणान्तर्गत तम् । मा प्रमाणे तु परसर्तिमनदयमपि तथा स्तम । अत्र अधिफरणरचनाऽरचनाजन्य न फम्पापि રોપ મનાત !
पञ्चदश तक्षाधिकरणम् । अत्र “यथा च तमोभयथा ३१४० (२५६) इति सूत्रम्य “तथा' इति पाम्य भत्मान अम्ग 'तारिफरण" नाम । तत्र सार-भाकर-माप्यद्वयमध्ये एतेन एकन सूत्रेण "ताधिकरण रचितमिति नते । रामानुजमाप्य तु एतट हि तदीयमचमाविकरणम सप्तसु मुत्रेषु अन्तिम सत्रम। निम्मामा-ये सनीयवमाधिकरणम्य असु सूत्रेपु एतत च अष्टम मूत्रम । मा-चभाप्य तनयमाप्त- पिणमध्ये सामु सप्रेषु तद् हि अपन सूत्रम् । श्री भाष्ये तनीय माधिकरण सामु सूत्रप एनय अतिम सूत्रम , श्रीपतिमाप्ये तदीय अयोराधिकरणस्य सतसु सत्रपु एतत् अन्तिम स्गम् । तथैव पठभभाप्ये तटीय चतुर्दशाधिकरणम्ग अष्टमु मत्रा पनत अन्तिम मूत्रम् । तत्र रा-थी-श्रीप-माप्येषु 'विहारो परेशान नथा "उपा-नान इति पश्चयम्य एकीकरणात् एत-पिरणम्य सप्तमम्यक सूत्रामयम् । निम्मा-माम-माप्यस्यमध्ये तथा मारणात् तटीयाधिरणन्य असत्यक 40 मरम रति वि । य च अम्मिन सत्रे शार-भास्कर भिन्ना पद भाष्यकारा एफमता पपिन 1 तन शर मान-माप्योरख दुटप ५ल्पनीयम् ।
अत्र नक्षा इति प्रथमान्तपनस्य मत्वात चतुर्भसामान्यनियमात् यचपि अधिकरणाम ममुचित प्य तथापि चायोगान तथा 'या'-परेन प्रस्तस्य Eentratale नान भिधिकरणार म मंगते, पपिरोपनियमात । परन्तु तयापि अस्ति अन कधिद् वि५ । तथाहि पूत्राधिकरण वुद्धे । पतत्व निरस्य जीवा-मन' फत्वं व्यवस्था पितम त्यि मापामेर पकमन्यम् । तत परमेव यति "या च तक्षोममया” इति उक्त भवेत , ता कि चिन्तनीयमा आत्मन ताशकत्वममंगाद् अनन्तरं विपयिनी या ण्व म्यामाविकी आफमा जिनासा वा मपति, सा यदि "यथा च तक्षा उमयया' इति वाक्येन 'अमियत भवत , तता तम्य कर्च त्वस्य प्रभारतमानम् अत्र उच्यते-इत्येव कल्पनीय । भवति । तेन तथ फर्सत्व तक्षण मपविफविपत् पर्व त्वम् इत्येव अस बोद्धयम् । -अतं भन्न विधेयविवमिनी अतिरिका काचित का प्रस्तुता । तेन च अतिरिक्तविषयत्वेन विषय (मेनन अम्य पृथगाधिकरणात् युतमेव । वस्तुतस्तु "यथा च” पदेन स अतिरिक्त विषय एव अव मस्तूयते इत्येव स्पटम् । चतुर्मसामात्मविपनियमाम्या तथा प्रादशविरोपनियमाची अत सारभा-परमामायमेव अत्र सगत मति ) अपरे सर्वे अस्र अधिकरणस्प अरचनायो झोपप्रस्ता ('इन्येव समीचीनमिति प्रतिभाति । यपि निर्णयोऽयम् अधिकमतविरोधी, तयापि युतपेतत्वात्

Page #388

व्यासम्मत--ब्रह्मसूत्र भाष्यनिर्णय ( यः पादः) ___ तस्य निदापत्वमेव वक्तव्यम् । “युक्तियुक्तमुपादेयं वचनं चालकादपि” इति प्रसिद्धः । परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणामात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिरिति । एवं च अत्र रा-नि-म-श्री श्रीप-व-माप्येषु अधिकरणस्य अरचनाया दोषः ।
पोड़शं परायात्ताधिकरणम् । अत्र “परात् तु तच्छते” २।३।४१ (२५७) सूत्रस्य “परात्" इति पदात् अस्थ "परायत्ताधिकरण” नाम 1 तत्र निम्बार्क-मध्यभाप्य-भिन्ने मान्येषु सूत्रद्वयं गृहीतम् । निम्बार्क भाग्ये अनेन एकेनैव सूत्रेण एतदधिकरण रचितम् । माध्वभाष्ये तु तदीयसप्तदशाधिकरणस्य दानु सूत्रपु एतत् नवमं सूत्रमा तच्च सूत्रद्वयं
(१) "परात् तु तच्छुते.” २।३४१ ( २५७ ) (२) "कृत प्रयत्नापेक्षस्तु विहितप्रतिषिद्धावयादिभ्यः" २।३।४३ ( २५८ )
अत्र परात् तु "तच्छुते" ।।३।४१ ( 8५९ ) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वं, तथापि तत् तु समन्वयात इति सूत्रवत् तु शब्दस्य अनुक्तपूर्वपक्षप्यावृत्त्यर्थं कन्या प्रकृतं "जीवकर्तृत्वादि" इति एकं पदम् अनुसञ्जनीयम् प्रतियोगिजानं विना निषेधस्य अनुपपत्ते । तेन भावभाष्ये अत्र अधिकरणस्य अनारम्भात् तस्यैव दोपः करप्यते । पञ्चमसामान्य नियमात् तथाअष्टादशविशेषनियमात् ।
(२) "कृतप्रयत्नापेक्षस्तु विहितप्रतिषिद्धावयादिभ्यः" २।३।४२ ( २५८ ) इत्यत्र "तप्रयत्नापेक्ष" इति प्रथमा-तपसत्वेऽपि पूर्वपक्षव्यावर्तक-तु-शब्दयोगादपि उक्तपूर्वपक्षत्वात् अधिकरणाम प्रतिषि-यते । चतुर्थसामान्यनियमात् अष्टादशविशेषनियमाच । नवमविशेषनियमोऽपि B४०१ । निम्बार्कभाप्ये अत्र अधिकरणामात् तस्यैव दो५ । परसूत्रे सर्वत्र अनिमारम्भान अत्रैव अधिकरणसमाप्ति सन्त । एव च अस्मिन् अधिकरणे मावभाप्यस्य निकाय अपनाया एक दोष, निम्बार्कमाप्ये अधिकरणस्य रचनायाम् एक दोप. ।
सप्तदशम् अंशाधिकरणम् ।

Page #389

द्वितीयाध्याये तृतीयपादः सप्तदशमम् अशधिकरणम्
(૭) બાન્તતેષાતિર્ ” “૧૨/૨૦
૨૧ ( ૨૬૭)
( =+ ) (૮) 'અમાસ વ્ ” રાખ૦ (૬૬ )|( ? ) “મનેશાવિતિ પૈત્રાન્તર્મીવા” (૬) “અદૃષ્ટાનિયમાત્” રાખ (૬૭) ચાર ( R૨ )
'
અંગ (૨) “અશો નાનાવ્યપદેશાત્મ્યચા પાપિ દ્વારાસિયાવિત્વમ્ બીયત ૫ે.” ર૧૪૨ (૨૨ ) તિ ક્ષેત્રસ્ય ‘અશ” કૃતિ પ્રથમાન્ત-સત્ત્વત્ બનેન ઋષિવરગારમેં સંત વ । અસુર્યસામાન્યનિયમાત્ । સાં પ ત્ર મત્યમ્ । “અન્યયા સાવિ” કૃત્યતિષને સાર્બોસત્વસ્વ અનિધાનવિન પિતર્ । પ્રોવિરોધનિયમાત્ ।
( ૨ ) ‘મન્ત્રવો” ||૪૪ ( ૨૬૦ ) ત્યચમાન્તવામયાત્ તથૈવ પાર સત્ત્વાતું નામ્ય અપિવરાવત્વમ્ । ઋતુર્યમામાન્યનિયમાત્ પર્યાયરોનિયમાઘ |
( ૩ ) ‘વિ જ સ્મર્થ્યતે” રાખ (૬૬૬ ) ચત્ર તથૈવ । વર્યસામાન્યનિયમાત્ પર્યાવરનિયમા ।
( o ) મણ ાનિવન્તન પર ” રોશ૪૬ ( ૨૬૨ ) ચત્ર ' પર ' કૃતિ પ્રમમાન્ત”સત્ત્વાત્ ચષિ અધિષ્ઠરનારમ સંવત, ચતુર્યસામાન્યનિયમાત્ તમાષ ‘ā” કૃતિ શબ્વેન પતશ્ય સાક્ષ્મણત્વસાધનાત્ માત્ર અધિન્નારમ સંવતે । સક્ષયરોનિયમાત્।
(પ્ ) "સ્મરન્તિ સઁ" ૨૪૭ ( ૧૬ ) ત્યત્ર યમન્તાવામાવાળું નામ અધિરબાર મૈત્વમ્ । બય્યાદાવિ નારન્મ યિત્વમ્ | ઋતુર્યસામાન્યનિયમા ષવિરોપનિયમાવ |
( ૬ ) “અનુનારિહારો ટેન્ટ્સમ્બન્ધાન્યોતિરાદ્દિવ” “૧/૪૮ (૨૬) તંત્ર 'અનુઝાપરિહારી" ત્તિ પ્રયમાન્તવતત્ત્વવિ સર્વેક્ષ મંત્યા પણ નસ્ય અષિબારમત્ત્વમ્ વત્’-શજયોાત્ યંત પ્રસાતવ સાાતસિદ્ધેશ્વર્યસામાન્યનિયયાત I
(૧૦) “અમિત બાવિપિ તૈયમ્”
९९
ܕܕ
( ૭ ) ‘અન્તતેધાતિ” રા૨ (૬) ત્ર ‘અશ્રુતિર ” કૃતિ મયનાન્ત-સંવૈવિ, ઋતુર્યસામાન્યનિયમાત્વારસ્ય યોાત, નાસ્ય ઋષિરગારમ‰ત્વમ્ વિરોનિયમાવ ! “અતિત” શન્તન્ય જ્યેષ્ઠતા સાતમ સાક્ષિત્વમ્ । અંત ન પિ
“ 1
( ૮ ) ' મામોસ વ્ " રાખ૦ (૬૬) કૃત્યત્ર “ સામાસ ” કૃતિ પ્રમમાન્તપવસત્ત્વ વિ નારયોાત્ નાસ્ય અધિક્તગામતંત્। નતુર્યસામાન્યનિયમાત્ મા પછવિરોનિયમાવ। (૧) “બદષ્ટાનિયમાત્” રાપર (૨૬૭) ત્યમેં પ્રથમાન્તપામાવાવ નાસ્ય અષિરાત્ત્વમ્ હતુયૅસામાન્યનિયમાન્ ! મામાખ્યું અધિગારમ્ભાતું તથૈવ હોય । (૨૦) અમિસન્માવિવિ ચૈવમ્” ૨(૬૮) ત્યત્ર “લમ્” કૃતિ ઞયમાન્ત

Page #390

१००
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः )
पदसत्त्वेऽपि अस्य साकाक्षार्थकत्वात् नात्र अधिकरणारम्भ करणीय । सप्तमविशेषनियमात् । चकारयोगात् अपि नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । चतुर्थसामान्यनियमात् प५विशेषनियमाच्च ।
;
( ११ ) " प्रकाशादिति चेन्नान्तर्भावात् " २२३|५३ ( २६९ ) इत्यत्र प्रथमान्तपढ़ाभावात् तथैव "इति चेत्” इति पदसत्त्वात् नान्य अधिकरणारम्मकत्वम् । चतुर्थसामान्यनियमान पञ्चमविशेषनियमाच्च । सर्वसम्मत्या पादशेपाच अव अधिकरणसमाप्तिश्च सगतैव । एवं च अत्र केवल भाध्वभाप्यस्य अधिकरणरचनायां दोष एक एव ।
सप्तमपादोपसहार
इदानी द्रष्टव्यम् अनेन निवन्धेन अस्मिन् पाढे अधिकरणरचनाया
( १ ) ऋति कीदृशाश्च नियमा अल सङ्कलिता.
( २ ) कति च दोषा. कस्य भाप्यस्य कथ संवृत्ता
( ३ ) काश्च श्रुतयः कैश्च सुत्रैः उपजीव्यत्वेन गृहीता
(४) उपजीव्यश्रुतिश्लेन कीदृशी च पाडसगति भवितुम उचिता इति । एते च चत्त्वारो विषया. अधस्तात् क्रमेण प्रदर्शनीया । तत्र प्रथम तावत् ( १ ) कवि कीदृशाथ नियमाः अत्र सकलिताः ।
अत्र नियमद्वयमेव अतिरिक्त सङ्कलितम्, यथा
अष्टादश नियम “प्रथमान्तपदात् पर यदि पञ्चम्यन्तपदसत्त्व तत परं यदि "इतिचेन्न” इति पढ, तदा अधिकरणारम्भ समुचित. "व" । एतदर्थम् "अन्तरा विज्ञानमनसी" इत्यादि २/३/१५ सूत्रं द्रष्टव्यम् |
ऊनविंश. नियम " उक्तपूर्वपक्ष प्रथमान्तपदेन सह निषेधार्थक - तु शब्दम्य न अधिकरणस्य आरम्भकत्वम्” । एतदर्थ " तद्गुणसारत्वात्" इत्यादि २३ २९ सूत्रं द्रष्टव्यम् इति । इदानीं द्रष्टव्यम्
( २ ) कति च दोषाः कस्य भाष्यस्य कथं संवृत्ताः
तत्र २३२ अधिकरणे रा-नि-माप्ये "एतेन मातरिश्वा व्याख्याता " इति २२३३८ सूत्रे अधिकरणस्य अरचनाया दोष |
२।३।३ अधिकरणे रा-नि-श्रीप - भाप्येषु " असम्भवस्तु सतोऽनुपपत्ते." इति २२४१९ सूत्रे अधिकणस्य अरचनाया दोष. । --
२।३।४ अधिकरणे निम्बार्क - माप्ये " तेजोऽतस्तथा ह्याह" इति २२३|१० सूत्रे अधिकरस्य अरेचनाया दोष. ।
५ अधिकरणे रा-नि-श्री- भाष्येषु " आप " इति २/३/११ सूत्रे अधिकरणम्य
अरचनाया दोष |

Page #391

द्वितीया याये ततीयपाद - सप्तमपादोपहा. PE अधिफरणे रा-नि-श्री-माप्येपु "पृथिव्यधिक त म्य' इति २।३।१० म्ने अधिकरणस्य मनाया टोप ।
१३।६ अधिकरण निम्याकमाप्ये तदीय “पृथिवीं ति मन अधिकरण रचनाया दोष ।
२३७ अधिफरणे रा नि-श्री-मा ये "अभि यानादेय तु तल्लिात् म" इति २।३।१३ मुझे अधिकम्य अचनायो दोप।
२३८ अधिफरणे रा नि-माययो निर्यये, तु प्रमोऽन उपयते च इति २।३।१५ मप्र अधिपरणय सरचनायो टोप ।
२३० अधिपरणे रा निधी भाये "अन्तरा विनानमनमी प्रमेण तालिना म इनि ३।१५ मूने अधिरणम्य अरचनायो दोष ।
३० अधिकरण रा-म-य भाष्यपु “चराचरव्यपाय यस्तु स्यान त-यसो भाक्त तमायमाथियान्" इति २३१६ गत अपितरण अाचनायो दोपः ।।
३११ अधिन रणे निम्यामाप्ये ना मा तेनियत्याच ताम्य' इति २।३।१७ सूत्र अधिकरणम्य अरचनाया भोग ।
11१० मधीये अधिकरणे "युक्त इति २।३।१० सूत्रे अधिकरण रचनाया दोष ।
२३१३ अपिकरण रा-म-भाययो नमन्तिग यागतीनाम' इति २।३।१० सूत्रे अधिकरणम माचनाया दोष ।
तव मा समाये "व्यतिरेको गधवत' इति ३PF मूत्रे अधिकरणस्य रचनायां दोप । तय माघमाये "पृथमुपान" इति २३१२८ मूत्रे अधिकर गम्य रचनायो टोप ।
तत्रैव ५ सभाप्ये 'तमुमारस्वान तु तव्यपटे । प्रा11" इति २।३।२० सूत्रे ___' अधिकरणम्य रचनाया दोष । ।
तव मा चमाप्य “यापदान्ममापित्याच न दोस्त६ नित" इति २३३० सूत्रे अघि५रणम्य रचनायी गोप ।
तौर मा यमाय "वान्वित तम्य सतोऽभिव्यक्ति योगात्" इति २।३।३१ सूत्रे अधिफरणम्य रचनाया दोष ।
२३.५ अधिफरणे रा-नि-म-श्री-श्रीप-य-माप्ये “यथा च तक्षोमपया” इति २।३४० सूत्र अधि+रणम्य भरचनायो दोप' ।
२३१६ अपिरणे भावमाप्ये "परात तु तते" इति २।३।४१ सत्रे अधिकरणम्म परचनामा टोप । - तत्रैव निपाईमाप्ये "कृतमयलापमस्तु विहितपतिपिक्षावय यादिम्य'- इति २।३।४२ मूत्रे अधिकरणम्य रचनाया ठोप ।

Page #392

आग
છે તોષાઃ
જ
૨૦ )
૦
૦
થાણસન્મત-શૈક્ષેત્ર માધ્યનિય ( રૂકા પાસ) રારા ૭ ધજરને માત્રમાà “નિર્ઝયિયમાત” તિ રારા સૂરો અધિજરાય રવનાયાં દ્રોપઃ |
પર્વ ૨ પાડમિન માવ્યાંળાં વોસમાહારે તે દરતે માખ્યનામાં अधिकरणस्य अरचनाया अधिकरणस्य रचनायां માધ્યમાળે
હું તોષા વળુમમાળે ૨ કોષઃ
૨ તોપ નિન્જામાળે
૨૦ હોવા રામાનુનમાળે શ્રીપતિ મળે
૨ કોષો શ્રીમાળે
ક દોષ ફતિ વ શક્યતે તથા પાડમિન શીશ્નર-માર-માધ્યયો તોષામાવઃ | દ્વાનો દ્રવ્યનું
(૩) ચ ચુત શિવ સ ઉપર પૃહીતારા પ્રથમાધિસરળ ન “વિયથત” રારા સૂત્રે “તત્ તેનોસૂનત” (છે: હારાર) “માત્મ જાશ
સમૂત” (હૈ રા૨) “શબ્દાવ” રારાષ્ટ્ર સૂત્રે “વાયુધાન્તરિક્ષ = મૃત” (રૃ. રારાષ્ટ્ર) “યારૈય ત્રાસવ”રારા સૂત્રે “મન્ન દ્ર” ( રૂારા) “ગાનન્દો બો”
( તૈઃ રાધા?) પ્રતિજ્ઞાાનિતિષ્કન્ટેમ્યઃ”રારાદ સૂરે “લવ સોમ્પમા શાસીત” (છા ધારા)
“પ્રેતાત્યમિતં સર્વ” (જી. દાદા૭) “તત્ તેનોડલ્સનત” (છીઃ ધારા૨ ) દ્વિતીયાધિકારણે “પતન માતિર્ધી ચાત્યાત” રાણાટ સૂત્રે “માંwોરા વાયુ (સૈઃ રાશ), ઔષાનતં
મિતા દેવતા ય વાયુ (ગૃ: Iકાર૨) તૃતીયાધિશરણે “સમર્મવસ્તુ સતોડનુષત્તે રારા હૃતિ સૂગે “ વાયશ્ચિઝનિતા વધા
(દા૨) “વં નાતો મેવસિ વિશ્વતોમુવિ (રઃ છારૂ) વતુર્યાધિળે “તેનોસ્તથા ઘા” રારા હૃતિ સૂત્રે “વાયોરશિ. (તે રા? ) “તત્ તેગૉડફ્યુનત”
(છી વારાફ)

Page #393

વિપાપાયે વયવ -સપ્તમપાવોપરા પગમાધિમરને
“મા” રારા તિ ત્તણે “બાપ” (તે રાણ) “તપોબ્રુત” (ા ધારા)
યિયાષ બ્રિાનરેમ” રારા તિ “બ” વી” (હૈ રા)
તા મનમવાન” ( દારા૪) તત તેનોડલગd (છો વાર) “યત
ને તબક્ય' (ઈ. દાકાર) સમાપિરાણે–
“ ત નાવ તુ તાન ” રાણારૂ તિ ને “બારાષ્ટ્ર યુ” ( )
કૃષિક્યાં તિ ( સાગર ) | બામાપિરો– “વિપન [ જડત ૩૧પવતે જ રારા તિરૂણે “ન કયનિ કમ્પિયનતિ”
( ) નવમાજિળે“નારા વિજ્ઞાનની કમેળ પરિતિ જાવિરોધ ચરા તિ ને
“તમાત્રાયતે બાળ (કરાર) માધિને– “વરાવવ્યપાથયડુ થાવ તલ્પલો મારૂસ્તમામયિત્વા” Rારા ૬ રતિ હૂ
વીવો બિયતે ( હાર). શ્નાવદ્યાયિન– બનાસ્માતેનિયતાથ વખ્ય” રારા તિ સુત્ર “ર્વ દત્ત બાભનો ચુતિ
( રાસાર) “ ના રૂપ મદ્દાનગી બાત્મા” (૧ ૮૮૨૨) “ગો નિ”
(w. રાહ ) દાવઘાધિવાળે– “શા ” રારા?૮ તિ સુઝે “આત્મવાય જ્યોતિ” (૧ કોરા ) પર્યથg
(૬ ૧૪૭) મોવધિને– “કાન્તિાત્યામતીના” રાણા૨૬ તિ સુઝે “સર્વવ્યાપી” (દા??) “ws
બપુરાત્મા" ( શાકા૨) “કસ્માચ્છીમાડુતનામતિ” ( ૨૨) “વન્દ્રમામે તે
હર્ષ પાછનિ” કે શર) “તસ્માછોછાત્ પુનતિ” (૨ કાકીદ ) “નાબુcધુતેરિતિ વેતરાધિકાર” રાણા?? હતિ તુવે “સર્વવ્યાપી” ( દા(?)

Page #394

१०५ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः । "स्वान्द्रो मानाभ्यां च” २।३।२२ इति सूत्रे “एषोऽणुरात्मा" ( मु श१।९ ) “वाला'
प्रशतभागस्य” (श्वे ५।८) । "अवस्थितिवैशेप्यादिति चेन्नाभ्युपगमाद् हृदि हि” २।३।२४ इति सूत्रे "हृयन्तज्योति"
(वृ. ४।३१७ ) . . . . . . . • तथा च दर्शयति" -२१३।२७ इति सूत्रे "आलोमभ्य आनखाग्रेभ्यः” ( छा. ८।८।१ ) "पृथगुपदेशात्” २।३।२८ इति सूत्रे "प्रज्ञया' शरीर समारुह्य" (कौ ३६ ) "यावदात्ममावित्वाच्च न दोषस्तदर्शनात्” २।३।३० इति सूत्रे “स समानः 'सन्नुभौ
लोकावनुसञ्चरति" (. वृ.८३१७) , . . . “नित्योपलब्धेनुपलब्ध्यिप्रसगोऽन्यतरनियमो पान्यथा" २।३।३२ इति सूत्र “काम. . संकल्प" ( वृ. ११५३) चतुर्दशाधिकरण . . . . . , , , . , . , ,
"विहारोपदेशात" २।३।३४ इति सूत्रे "स्वे शरीरे यथाकाम परिवति' (वृ: २।१।१८) "उपादानात्” २।३।३५ इति सूत्रे "प्राणानां विज्ञानेन विज्ञानमादाय" (: २।१।१७.) "व्यपदेशाच क्रियाया न चेन्निर्देशविपर्यय." २।३।३६ इति सूत्रे “विज्ञानं यज तनुते"
(तै २।५।१) . .. .. . . "समाध्यभावाच” २।३।३९, इति सूत्र "आत्मा वा अरे द्रष्टव्य." ( वृ. २।४।५) पञ्चदशाधिकरणे-
. . . . . . "यथा च तक्षोभयथा" २।३।४० इति सूत्रे "असङ्गो ह्ययं पुरुषः” (वृ ४३१५ ) પગાધિરણે
"परा. तु तच्छुते” २।३।४१ इति सूत्रे “एष वेवासाधु कर्म कास्यति" (को. ३८) , "कृतप्रयत्नापेक्षस्तु विहितप्रतिषिद्धावयादिभ्य" २।३।४२ इति सूत्रे "ज्योतिष्ठोमेन
यजेत" ( तै ब्रा 2 ) "ब्राह्मणो न हन्तव्य" (श्रुति. १) । सप्तदशाधिकरणे ."अंशी नानाव्यपदशादन्यथा चापि दाशक्तिवादित्वमधीयत एके” २।३।४३ इति सूत्र
"तत्त्वमसि" ( छा. ६८१७ ) “य आत्मनि तिछन्” ( वृ. माध्य ) "ब्रह्म दाशा
ब्रह्म दासा प्रवेमे कितवा." ( श्रुति: १) .. “मन्त्रवर्णाच". २१३४४ इति सूत्रे "पादोऽस्य विश्वा भूतानि” ( छा. ३।१२।६ ) .: "अपि च स्मर्यते” २।३।४५ इति सूत्रे “ममैवाशो जीवलोके जीवभूत. सनातन" (गी.१५/७)
"स्मरन्ति च” २।३।४७-४ति सूत्रे-“तत्र य परमात्मा हि स नित्यो निर्गुण स्मृत । - न लिप्यते फलश्चापि पनपत्रमिवा मसा" ( महा भा १२।३४३।१५ )

Page #395

द्वितीयाध्याय चतुर्थ पाद -प्रथम प्राणोत्पत्यधिकरणम् १०५ અનુમારિહારી દેસાન્યાોતિરાધિવત્' રારાષ૮ જૂતિ રજૂ નાન્ય મતોડસ્તિ - દૂ" ( સાગર ) જવાની વણવ્ય પતાદાત્રોવની તિક
(૪) દળી ગય પાસપતિ - અત્ર દત્યતે–પમાવિનવાનાં પિળાનાં મજે, “મન્તો વિનાનમની રમેળ તર્કિપવિતિ જાવિરોષ” ત પશ્ચાતાપર્યન્ત ભૂતનીતિ નિવિજ્યજતિવિરોધ મીમાં ત્તિ, રામાપિરા બાર સત્ર ધરણપથ્યને તેને પાન્તર્મેિન્દ્ર ત્રિીયોન પિવિવિપયરયુતિવિરોધ પતિ તિ તવાને ના પૂર્વસ્મિન બતાનાં સત્યાવિગતવાવિના મવરોષ યુનિવહિતતા નિત, અjના યુતીનો ડર પર વિરોધાભાઈ કવયિતું પવિત્ર શ્રાધ તિ = તથાપિ વિનિમાવત મતે ચયા પ્તતાનપ્રતિપાર્વ મવતિ તવૃષિ અયસ્તા અવનતિ–
જનમતે—માન પધમહામૃતવૃતીના, ૩રમાન જ વતીનો પારવિરોષપરિહાર ! મારત–પામતાનુપમ્ નિખાત-ક્ષાર્બવિયાવતા નીવવિધ = મૃતીનાનું વિરોધખવાના રામાનુષમત–મારા પધ્ધત્વનિરૂપણ ભાષ્યમ–વસ્થત્યવિરો થીષ્ઠમતે યુતિવાક્યાના પરસ્પરિપપરિહાર ! મીપતિમતેશતીના અન્ય વિદ્ધત્વોતના નાત રમજાળrશાનિસન 1 . તેમાં પોનને ક્લેિ નાત્ર વિશેષ મતને પ્રવક્તો અને દાંતે ફ્લેવ વાતે ૪ ત્તિ સહમપાતામાનની
ત્તિ દ્વિતીયાપાયે કૃતીય પવિપક્ષ !
- wથે દ્વિતીયાધ્યાયે વતુથપાઉં ! | - - ઉપર કાળોવાધિરાણુ -- સત્ર “તના પ્રાણા” રામર (૨૭૦) તિ સુત્ર “બાપા” કૃતિ પઢાતું તેથી પતિ પાપાનુસારત અ “બાળવષરૂપિણે નાના તત્ર શરમાર-નિસ્વાર્થમા, રિમનું બષિારણે વારિ લુવાળિ, અમાનુર્તિ-શ્રીબ્દ-પતિમાપુ ઘીfો ત્રાણિ, દ્વિતીય પ્રતીમજૂત્રો પક્કરણાત્ ! તવ ચરમમાળે પાસ સૂત્રાણિ પૃહીતરિ, પત્રમાપિ બહળાવ ! ન જ હુન્નge--

Page #396


Page #397

दितीयाध्याय चतुर्थपाद -वितीय सप्तगत्यधिकरणम् १०७ 01 Edlयस्तु स्थितेऽतो नवम्" २।५।६ (२७५ )
अत्र ( १ ) "सप्त गतविशेषित पाच" २।४।५ (२७४) इति सूत्रे “सप्त" इति प्रय मान्तपान अस्य अधिकरणाम नियमानुगतमेव । चतुर्भमामान्यनियमात् । चकारात् अध्याइतम्य प्रयमा-तपस्यापि तथा पापितम् । पपिरोपनियमात् । गाउममाप्ये अनेन अधिकरणम्य रचनायो दोप । 'पारस्य हेतुसमुचायकत्वेन म पापकत्वमा। तत्र श्रीपति माप्ये परसूत्रस्य एततोगत हसते । तन्न युक्तं । तु शब्देन हेतो पृथक्त्वविधानात् । पतुर्यविपिनियमान।
(२) 'हस्तायतु म्यितेऽतो नवम्" २१४६ (-७५) इत्यत्र हस्तादय" इति प्रयमा तपात् मम्य अपिरणार मकव सभ्यते, चतुर्धसामान्यनियमात, तथापि सकोचार्य अथवा अनिवार्यकम्य तु सरस्य योगात् तन संगच्छते, नमविरोपनियमात् । अत मछम भाप्ये भत्र अधिकरणार मात दाप । श्रीपतिमाप्ये एततद्धयम् एकीय एकमेव अधिकरण
तम् । तेन तम्य सूत्रसूर्यफफरपजन्य दोप, अफिसमतेरमापात्, चतुर्षविरोपनियमाघ । न तु अधिरणरचनाऽरचनाजन्योपापरि ।
तीय प्राणाणुत्वाधिकरण । अत्र "यश्च' 0181७ (२७६) इति सूत्रस्य अणु-पदात् ततध अस्य प्रतिपायानुसारेण अभ्य 'प्राणाणुत्वाधिकरणम्" नाम । तत्र शहर-भास्कर-नभ्या-मन-श्रीक५४-वलममाप्येषु पतेन एफेन स्वेण पत्तदधिकरण रचितम् । रामानुज-श्रीपतिमाप्यमो तु सूत्रद्वयं गृहीत ।
भत्र 'मण" इति प्रथमा-तपदम्य सत्पात् अत्र अधिकरणार म संगत । चकार योगात् नाम्य तत्र पायक किञ्चित, यत अत्र विवयमेव सूच्यते । चतुर्थविशेषनियमात, योद-शविरोपनियमाघ । परस्त्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणामात् अत्रैव अधिकरणसमावि ।
चतुर्थ प्राणयेष्ठमाधिकरणम् अत्र “श्रेष्ठश्च" २।४।८ (२७७) इति सूत्रस्य श्रेप-यात् ततम तात्पर्मानुरोपात् अम्य 'माणनेप्ट्याधिकरण" नाम । तत्र शार-मास्कर-माप्मयो एतेन एकन सूत्रे एतद धिकरण रचितम् । रामानुज-ओपति-माप्पयो तदीयतृतीयाधिकरणस्य एतद्धि अन्तिम सूत्रम् । तत्र न मनेन अधिकरणम् आर०पम् । शारर-भास्कर भावयवत् निम्मा मध्व-श्रीक-पलम भपये तु मधिकरणम् आर०पम् । तथापि निम्ममाप्ये ५तदि तदीयतुमाधिकरणस्य पत्सु स्त्रेषु प्रथम सत्रम् । माध्वभाप्ये सदीयापिकरणस्य सूत्रयमध्ये प्रथम सूत्रम् । श्रीकण्ठमाप्ये तदीयचतुर्माधिकरणस्य पचमु सूत्रेषु प्रथम सूत्रम् । वल्लभमाप्ये तदीपचतुर्माधिकरणस्म सूत्रनयम-ये प्रथम सूत्र मवति । शकर मास्कर-निम्बार्क-श्रीक-बलम-माप्येषु एतच तुर्भा विकरणम् ।

Page #398

१०८ व्याससम्मत ब्रह्मसूत्रमाप्यनिर्णयः ( इयः पादः)
तत्र “श्रेष्ठः” इति प्रथमान्तपदस्य सत्त्वात् अस्य अधिकरणामकत्वं युज्यते एव । चकारस्य विधेयमेदवोधकत्वात् नात्र अधिकरणारम्भे पाधा कापि वर्तते । चतुर्थसामान्यनियमात त्रयोदशविशेषनियमाच्च । अत्र रामानुज-श्रीपति-भाप्यद्वयमध्ये अधिकरणस्य अनारमात् तयोरेव दोषः । ५रसूत्रे चतुर्पु भाष्येषु अधिकरणामात अत्रैव अधिकरणसमाप्तिः ।
4.1 परसूत्रे चतुg भाव्या क्रियाधिकरणमा सुत्रस्य वायुक्रिये" पद
___ अत्र “न वायुक्रिये पृथगुपदेशात्” २।४।९ (२७८) इति सूत्रस्थ "वायुक्रिये" पदात् अस्य "वायुक्रियाधिकरण” नाम । तत्र शाकर-भास्कर-रामानुज-श्रीपति-माप्येषु अत्र अधिकरणं रचित्तम् । शकर भास्कर मतद्वये तु एतत् पञ्चमम् अधिकरणम् । रामानुज-श्रीपतिमते च चतुर्थम् अधिकरणम् । शंकर-भास्कर-रामानुजमाप्येषु अत्र चत्वारि सूत्राणि गृहीतानि । श्रीपतिमाप्ये तु पञ्च सूत्राणि गृहीतानि । निम्बाकभाष्ये तदीयचतुर्थाधिकरणस्य पसु सूत्रेषु एतत् द्वितीय सूत्रम्, माध्वभाष्ये तदीपषष्ठाधिकरणस्य सूत्रद्वयमध्ये एतद् हि द्वितीयं सूत्रम् । श्रीकण्ठभाष्ये तदीयचतुर्थाधिकरणस्य पञ्चसु सूत्रेषु द्वितीयं सूत्रम् । श्रीपति-भाये तदीयचतुर्थाधिकरणस्य पञ्चसु सूत्रोषु एतत् प्रथमं सूत्रम् । वल्लभभाप्ये तदीयचतुर्थाधिकरणस्य सूत्रद्वयमव्ये द्वितीय सूत्रम् इति विशेषः । तेन निम्बार्क-मध्व-श्रीकण्ठ-वल्लभ-भाष्येषु अधिकरणस्य अनारम्भात् तेषामेव दोषस्पर्श । तानि च सूत्रचतुष्टयम् १। “न वायुक्रिये पृथगुपदेशात” २।४।९ / ३। अकरणत्वाच न दोषस्तथाहि दर्शयति (२७८)
२।४।११ (२८०) २। चक्षुरादिवत् तु तत्सहशिष्ठ्यादिभ्यः । ४। पञ्चतिमनोवद् व्यपदिश्यते २।४।१० (२७९) ।
२।४।१२ (२८१ ) अत्र (१) “न वायुक्रिये पृथगुपदेशात्” २।४।९ (२७८) इत्यत्र “वायुक्रिये" इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणारम्भकत्व नियमानुगतम् एव । चतुर्थसामान्यनियमात् । नि-म-श्रीव-भाप्येषु अधिकरणस्य अरचनाया दोषः ।
(२) "चक्षुरादिवत् तु तत्सहशिष्ट्यादिभ्य.” २।४।१० (२७९) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्मकत्वम्। चक्षुरादिवत् इत्यत: प्रथमान्तपदस्य अध्याहारेऽपि शानिरासक-तु-शब्दयोगात् न तसिद्धिः । चतुर्थसामान्यनियमात् । अयोदशविशेषनियमाच्च । मध्व बल्लभभाष्यद्वयमध्ये अधिकरणारम्भात् तयोरेव दोषः ।
(३) "अकरणत्वाच न दोषस्तथाहि दर्शयति" २।४।११ (२८०) इत्यत्र “दोषः इति प्रथमा-तपसत्त्वेऽपि हेतुसमुच्चायकचकारस्या सत्त्वात् नास्थ अधिकरणारभकत्वं युक्तम् । तच्च सर्वसम्मतमेव । चतुर्थसामान्यनियमात् पाठविशेष नियमाच ।
( ४ ) “पञ्चेवृत्तिर्मनोवद् व्यपदिश्यते” २।४।१२ (२८१) इत्यत्र “पञ्चवृत्ति" इति

Page #399

द्वितीयाध्याये चतुर्थपाद - पष्ट श्रेष्ठाणुत्वाधिकरणम्
१०३
प्रथमान्तपश्चन् जम्य अधिकरणारग्भकन्ये युक्तम, तथापि पूर्वापरसूत्रे चकारात् साकक्षित्व इसके नास्य तथात्वं संगतम् । चतुर्धमामान्यनियमात सप्तदशवितेपनियमाच्च । परसूत्रे पद्ममाप्येनु अधिकरणारग्मात् अच अधिकरणसमाप्ति सगच्छते । माध्यमाचे अत्र अधिपरणन्य आरम्मान् तम्य हो ।
पष्ठ श्रेष्टाणुत्वाधिकरणम् |
अत्र “अणुध” २|४|१३ (२८२ ) इति सूत्रम्य " अणु" रात तथा तात्पर्य्यनुरोधात् नस्य "श्रेष्णु चाधिफर" नाम । तत्र शंकर-मारकर रामानु-मध्य-श्रीयण्ठ भाष्येषु अधिकरणम् भारव्यम् । तंत्र नेपर-माग्परामानु-मध्य-माप्येषु तेन छन सुत्रेण एतत्रधिकरणं रचितम् । श्रोपष्टमाप्ये तु तगरम्य सूयेण तधिकरणम् । ततश्च रामानुजमाप्ये सनीयपञ्चमा धिकरणस्य, माध्यमाम्ये तदीयनवमाधिकरणम्य सथा थी+स्टमाप्ये तदीयपथमाधिकरणस्य तन् मूत्रम इनि पोद्धयम् । श्रीष्टमान्ये तु तदीयनामाधिकरणस्य सूत्रद्वयमध्ये एतदेय प्रथमं सूत्रम | निभाये तनीयचतुर्थाधिकरणम्य परमु सूत्रेषु एतद्धि अन्तिमं सूत्रम् । श्रीपतिमाप्येतदीयचतुथाधिकरणस्य पयमु सूत्रेषु तदेव पचमं सूत्रम् । तथैव बल्लभ भाज्ये ततीयपथमाचिचरणम्य चतुर्षु सुत्रेषु पत-पि चतुर्थ सूत्रम् । तेन निम्बार्क- श्रीपति ममाप्येषु तेन अभिकरणस्य अनारम्मात् ठोप एय फल्पनीय ।
t
4:1
अत्र 'अणु" इनि भयमान्नुपम्य मनात् मधिकरणारम्भ समुचित । चतुर्थसामान्यनियमात् । चकारयोगस्तु नाथ तन्य व्याघात, विधेयमेदस्य सूचनात् । श्रयोदरा વિરોનિયમન ! પરદો અપિતા પિતળ બાર મત્. અત્રેત અધિકરણમ્ય સાતિષ સંતે ।
सप्तम ज्योतिराद्यधिकरणम्
अत्र "ज्योतिराद्यधिष्ठानं तु सामननात् २४ १४ (२८३) इति सूत्रस्य ज्योतिरादिपदात् अस्य 'ज्योतिराद्यधिकरण" नाम । तत्र शक्रन्माम्पर-मच-माप्येवु सूत्रत्रय गृहीतम् । रामानुम श्रीपति भाष्यद्वयमन्ये सूत्रद्वयम् भयमद्वितीयसूत्रयो एधीकरणात् । निम्बार्कमाप्ये पच सूत्राणि, यलममाज्ये एकमेव सूत्रम | श्रीकण्टमाप्ये तु एतेन अधिकरण न रचितम् । तत्र सदीयपचमाधिकरणम्य सूत्रद्वयमध्ये पतद्धि, अतिम सूत्र भवति । एव च एक श्रीप्ट भाविहाय सर्वेषु मान्येषु अत्र अधिकरण रचितम् । तानि च सूत्रत्रयम्१ । ज्योतिराद्यधिष्ठानं तु तदामननात् " । २ । “प्राणवता शात् " २२४|१५ (२८४) २।२।१४ (२८३) | ३ | 'तम्म च नित्यत्वात् " २|४|१६ (२८५)
( १ ) अत्र 'ज्योतिराधषिष्टाने तु सामननात् " २|४|१४ (२८३) इत्यत्र 'ज्योतिवाघपिष्ठानम्” इति प्रथमान्तपरस्य मत्त्वात् अस्य अधिकरणारम्भकस्व युक्तमेव । चतुर्थसामान्य

Page #400

११०
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः,
नियमात् । तुशब्देन न तस्य व्याघात, निषेधार्थकत्वात् तस्य । अष्ठादशविशेषनियमात् । रा- श्री श्रीप-भायेषु परसूत्रमपि अनेन सह पठितं दृश्यते । तज्जनित-दोषगुणविचार प्रागेव कृत, अत्र नात्र पुनर्विचार्यते । परन्तु तन्न युक्तम् । चतुर्थविशेषनियमात् । श्रीकण्ठमाप्ये अधिकरणस्य अनारम्भात् तस्यैव दोष इति कल्प्यते । ( २ ) " प्राणवता शब्दात् " १४/१५ (२८४) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्मकत्वम् । चतुर्यसामान्यनियमात् । वल्लभभाप्ये तु अधिकरणस्य रचनाया तस्यैव दोष | रा-श्री-श्रीप-भाव्येषु एतत्सूत्रस्य पूर्वसूत्राङ्गत्व दृश्यते तन्न सम्यक् । परसूत्रीय-च-कारस्य अध्याहर्तव्यत्वात् हेतो पार्थक्यविधानात् च । चतुर्थविशेषनियमात् ।
( ३ ) " तस्य च नित्यत्वात् २।४।१६ (२८५) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । चतुर्थसामाम्यनियमात् । चकारस्य न वाधकत्वम्, षष्ठविशेषनियमात् । श्रीकण्ठमाप्ये अधिकरणस्य रचनाया दोष । परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणारम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति. सगता । एवं च अत्र श्रीकण्ठमाप्यस्य दोषद्वयम्, वल्लभभाष्यस्य तु एक एव । अष्टमम् इन्द्रियाधिकरणम्
अत्र 'त इन्द्रियाणि तदूव्यपदेशादन्यत्र श्रेष्ठात् " ४१७ (२८६) इति सूत्रस्य “इन्द्रि याणि " - पदान् अम्य “इन्द्रियाविकरण" नाम । तत्र शाकर-भास्कर-मध्व-वल्लभ-भाष्येषु त्रीणि सूत्राणि गृहीतानि । रामानुज- श्रीकण्ठ श्रीपति माप्येषु सूत्रद्वयं गृहीतम्, द्वितीयतृतीयपुत्रद्रयन्य एकीकरणात् । निम्बार्कमाप्ये अत्र अधिकरणं न आरव्यम् । तन्मते तदीयपञ्चमाधिकरणन्य पन्नु सूत्रेषु एतद्धि चतुर्थ सूत्रम् । रामानुज श्रीकण्ट-माप्ययो सप्तमाधिकरणम्य मन्त्रद्रयनन्ये एतच प्रथम सूत्रम् । माध्यमाध्ये एकादशाधिकरणस्य सूत्रत्रयमध्ये एतद्धि प्रथम पृतम् । श्रीपतिमाप्य तदीयपष्ठाधिकरणस्य सूत्रद्वयमध्ये एतच प्रथम सूत्रम् । बममा अनुमाधिकरणग्य सूत्रत्रयमध्ये एतच प्रथम सूत्रम् । तानि च त्रीणि
商
'त इन्द्रियाणि तदन्यपदेशादन्यत्र | २ | "भेन्थ ने " 21012/
(5/10)

Page #401

द्वितीयाध्याये चतुर्धपाद -नयम समामूर्तिकलृप्त्यधिकरणम् १११ (३) "वक्षन्याय २४।१९ (८८) या प्रथमान्तपनामापात् नास्य अधिकरणारमन्यम् । चतुर्भमामान्यनियमात् । च फारोऽपि न साप , ५४पिपनियमात । रा नि-श्री धीप-मतेपु प्रतितम् पृपसतम्य तया पटितम् | सत्य युक्तम् । तन हेतु उत्त एव । चतुविनियमात् । परमो अधिक सामन्या अधिकरणम्य पारमात् अत्रैव अधिकरण समाप्ति संगिता एप।
___नम सामूर्तिपरत्यधिकरणम् अत्र "सामानन्द सिन्तु निवृतर्गत उपटे-11 111 ० (८०) इति सूत्रस्य "संजा मसिंपल ति" इति पदान अग्य "मनामपित्यधिकरण” नाम । अत्र मध्व बलम मिन्ने! मा येथे मर्यत्र सत्रप्रयम गृहीतर-भास्कर-माप्ययो नवमाथिभरणय तत् प्रथम सूत्रम् । रानानुनमाप्ये तदीपाएमाधिकरणस्प प्रधर्म माम्, निपार्कमाये तदायपाधिकरणस्य प्रथम सत्रम् । माघमाये तदीयहाद धिपरणम्य प्रथम सत्रम् । श्रीकप्टमाप्ये तदीयाटमाधिकरणस्य प्रथम मत्रम् । श्रीपतिमाप्ये तदीयमतमाधिपणन्य प्रथम सूनम । ममाप्ये तदीयनबमाधिकरणय प्रथम सत्रम् इति विशेष । तानि च त्रीणि सूत्राणि११ संभाभूतिपदमिनु वितति३ । “नेप्यात् तु तद्यादतवान" ___ .पान' १४१२० (२८०)
२२२ (९१) २। "मामादि भान यथाशब्दमितस्योध' |
१ (२००) अम (१) “मनामछिल्लतिस्तु विनत उपदेशात्" २।३।२० (२८०) इति सूत्रस्य 'मानिस्लप्ति" इमि प्रथमान्तात् अत्र अधिकरणाम सात एव । चतुर्थसामान्यनियमान् । तुन्नोऽपि न पापा, पूर्वपतत्वात | मशविरोपनियमात् । सर्वश्च तथैव कृतम् ।
(२) "मामा- भार्म ययामितस्योध" ०1४१२१ (२००) इत्यत्र “मासादि भीम" इति प्रथमान्तपद्धयमत्त्यात् यद्यपि अधिकरणाम सd पव, चतुर्थमामान्यनियमाद, तथापि सकारयोगात तस्य न तथात्वम् । पटविशेनियमात । मन्व-पम-माप्यद्वयमध्ये मनेन पृधविकरणम्य रचनायो तयोरेप दोष ।
(३ ) "प्यात तु पारस्तमा" २।३।२२ (१००) इत्यत्र "तद्वाद" इति मयमा-तप ।त् अत्र अधिकरणाराम यपपि संगच्छते, चतुर्थसामान्यनियमात, तथापि तु सब्देन तस्प व्याघात सात इति योदयम् । नमविशेनियमात् । अत्र ताद इति पदस्य हिरुफत्पात् अत्रैय अध्यापसमाप्ति , सुत पावसमारिपि इति ।
अहमपादोपसहार । इदानी द्रष्टव्यम् अनेन निवन्धेन अस्मिन् पादे अधिकरणरचनाया

Page #402

११२
( ? ) ઋતિ નીદરશાસ્ત્ર નિયમા અત્ર સંજ્રતિ
( ૨ )તિ હૈં તોાસ્ય માધ્યસ્થ થ સંવૃત્તાઃ ( ૨ ) જાશ્ચ શ્રુતય ઐશ્ર્વ સૂત્રૈ ઙપનીન્યત્રેન વૃદ્દીતાઃ ( ૪ ) કંપનીન્ધશ્રુતિવન જીદશી શ્વ પાસંસ્કૃતિઃ સમુનિતા તિ । તે શ્વ નવાર. વિષયા અવસ્તાર્ મેળ વચ્ચે । તંત્ર પ્રથમસ્તાવત્ ( ૨ ) તિ જીદશાસ્ત્ર નિયમા અત્ર સહિતī! /
વ્યાસસમ્મત-ન્નામૂત્રમાનિયા ( ચ: પાર્લે )
અત્ર ન દ્ગોઽવે નૂતનઃ નિયમ સહિતઃ। બત. ન
તંતુ બત્ર આઝોનનીયન્ ( ૨ ) તિ = ઢોલા ય માન્ય યં સંવૃત્તાઃ ।
તંત્ર રાષ્ટ્રા? અધિરને માધ્વમાગ્યે “તત્ પ્રશ્રુત” કૃતિ રા।૨ સૂત્ર અધિરળસ્ય (વનાયા ઢોષઃ ।
તંત્રય મધ્યમાવ્યું : “તપૂર્વાન્ વા" તિ રાકાષ્ટ સૂત્રે ધિરામ્ય રત્નનાયા
તોષઃ ।
રાાર અધિરને વટ્ટમમાગ્યે “સસ તેવિશેષિતાય” કૃતિ ૨/૪/ખ઼ સૂત્ર અધિ
करणस्य अरचनाया दोषः ।
તંત્રત્રે વલ્કમમાગ્યે “દસ્તાવયસ્તુ સ્થિતેડતો નૈવ” કૃતિ રાજા૬ સૂત્રે ધિરળસ્ય રત્નનાયાં દ્દોષ !
રાજા સર્વનાયા હોય. ।
અધિષ્ઠરને રા-શ્રીષ-માધ્વયે “શ્રેષ્ઠશ્ર” દૃતિ રાશ૮ સૂત્રો અધિરબચ
ટોપ !
રાજા સૂત્રે અધિરળસ્ય અરખનાયા વોષઃ ।
તંત્રત્ર મ-વ-માધ્યયે “વલ્લુરાત્િૐ તત્સશિવિમ્ય તિ રાકાર સૂત્ર અધિગમ્ય રત્નનાયા દ્રોષઃ ।
તંત્રય માધ્વમાવ્યું “પદ્મવૃત્તિર્મનોવવ્યપદ્રિશ્યતે” કૃતિ રા।૨ સૂત્ર અધિરસ રખનાયા ઢોષ !
અધિરળે. મ-નિ-શ્રી-વ-માધ્યેવુ “ન વાયુન્દ્રિયે પ્રથમુદ્દેશાત્" તિ રાજા
:
રાષ્ટાદ્ અધિરણે નિશ્રીષચ-માધ્યેયુ “બુધ્ધ” તિરા૬૨૨ સૂત્રે બધિરળસ્ત્ર સર્વનાયા ઢોલ
રાષ્ટ્રાધિકરો. શ્રી માધ્યે. “ન્યોતિર્વિષ્ઠાન ૐ સામનના” કૃતિ રાષ્રાર્૪ સૂત્રે રુધિરન્સ અપનાયા દ્રોપ ।
તંત્રન વટ્ટમમાવ્યું. “બાળવતા શાનું કૃતિ રાગ
अधिकरणस्य रचनाया

Page #403

3
-
०
०
__-दितीयाध्याय चतुर्यपाद:-अमपादोपसंहार ११३ तव श्रीकण्ठमाय "तस्य च निपात्" इति २।४।१६ सम्र अधिकरणस्य रच नायां ठोष ।
२।४।८ अधिकरणे निमार्कमाप्य "त इन्द्रियाणि तद्यपदेशदन्यत्र श्रेष्ठात्" इति २।११७ सूत्रे मधिकरणस्य अरचनार्या टोप ।
२।४९ अधिकरणे मध्व-बल्लम-माप्ययो “मासादि भीमं ययाशयमितरयोम" इति ११४१११ सूत्रे अधिकरमस्य रचनायो दोप । "एवं च पादे अस्मिन् मायाणा दोपसमाहारे कुते श्यते--
માખ્યનામ બધિરપસ્ય મનાયો બષિરપ (વનાયી मापमाप्ये १ दोष पसममाप्ये । । ३ दोपा रामानुजमाप्ये १ दोप
" श्रीपतिमाष्य २ दोषी . " निम्बार्कमाप्ये ३ दोपा શ્રીબ્દમાળે २ दोपी
१ दोप इति वक्त सक्यते । तथा च पादे मस्मिन् शङ्कर-भास्कर-माप्ययो दोपामाव हस्पते । इदानी नम्यम्
(३) काय भुवय कम सौ उपजीव्यत्वेन गृहीता । मयमाधिकरणे- । ।
'तया प्राणा” २।४।१ इति सूत्रे 'तस्माआयते प्राणो मन” (मु १३) -- -- -- " मो पाव तेड मसदासीत्" (1) - “तत् माक भूतेम" २४४३ इति सूत्रे "एतस्माजायते प्राणो मन" (मु २१।३ ) तपूर्वकत्वाद् वाच” २।४॥ इति सूत्रे "तत् तेजोऽवजत" (छा ६।२।३) "अनमय
हि सोम्य मन आपोमय माणस्तै चमयी वाक्” (छा ६।५१५) - द्वितीयाविकरणे-- - "सप्र गतविशषितत्वाध" २।४५ इति सूत्रे “सप्त पाणां प्रभवन्ति तस्मात्” (मु २।१।८) - “सप्त वे शीर्षण्या प्राणा" (1)- - "सावयस्तु स्मितेऽतो नवम्” ११६ इति सूत्रे "हस्ती व ग्रह" (वृ ।।८),
' पाणमन्तझामन्त सर्वे प्राणा भनुत्कामन्ति" ( ), “स योप चाप “पुरुप” ( ११), "दशमे पुरुष पाणा आत्मेकादेशस्ते यदा अस्मात् शरीरात __मयाद सतनामन्ति अभ रोश्यन्ति" (T ३।९।४)।।
1
-~

Page #404

११४
તૃતીયાધિશે
વ્યાસસન્મત્ત-ત્રાત્રમાધ્યનિળયઃ ( ચ: :
“બળવT” ૨।૪।૭ ઇતિ સૂત્રે “વાળા. સર્વનન્તા.” (?)
નતુ ધિરશે
“શ્રેષ્ઠધ્ધ” ૨૨૪૫૮ કૃતિ સૂત્રે તસ્માનાયતે કાળ.” ( મુ રા।૨ ) “આનીવવાત” ( + ૮ાા?૭ )
पञ्चमाधिकरणे
''
“ન વાયુ છે. પૃથનુપદેશાત્” રાગર કૃતિ સૂત્રો “ચ: કાળઃ સ વાયુ” (), ધૃતસ્માઝાયતે. કાળો મન” સર્જેન્દ્રિયાળિ પ” (મુ. કાર ) “સવાયુના જ્યોતિષા”
( છા. ૩।૧૮।૪ )
“માત્વાર્થે ન તોસ્તાફિ વાયતિ” રા?? તિ સૂત્રે “તાન વિરેષ્ઠઃ કાળ ડવશ્વ મા મોહમ્ ભાષદ્યથ બનેવ તત્ પશ્ચા આત્માનં કવિમન્ય તાળવ્ અવદમ્ય વિધારયામિ ” (પ્રશ્ન. ર્ાર)
ષષ્ઠાધિકારણે
“અનુચ” રા?રૂ ાંત સૂત્રે “સમ મિ. ત્રિમિ હો.” ( = શાર૬)
સસમાધિષ્ઠરણે
“ઝ્યોતિરાવષિષ્ઠાનં તુ તવામનના” રાશ?? કૃતિ સૂત્રે “બાહિત્યશ્ચક્ષુ મૃત્વા” (વેઃ રાષ્ટ) “ચક્ષુષ હૈં પાણિ પતિ” ( રૃ. ૩।રાખ)
બાળવતા ગન્દ્રાત્” રાશoખ રૂતિ સૂત્રે સ ચાક્ષુષઃ પુરુષો વર્શનાય ચક્ષુ”(છાઃ ૮।oરાo) ભ્રષ્ટાધિરણે
“ત રૂન્દ્રિયાળિ તવ્યપરેશનન્યત્ર શ્રેષ્ઠાત્” રાશ૭ તિ સૂત્રે “તમાઽાયતે કાળો મન” (મુ: ર।।૩), “ત તથૈવ સર્વે રૂપમ્ અમવન” (ğઃ ।।ર) “મેનુશ્રુતે.” ર।।૨૮ તિ સૂત્રે “અથ હેમમાલયં પ્રાળમૃત્યુ” (įઃ ।।ર) નવમાધિરણે
“સાંકૃત્તિયદ્ઘતિસ્તુ નિવ્રુત્તુત્યંત પદેશાત્” રાશર૦ રૂતિ સૂત્રે “બનેન નીચેન બાત્મના અનુપ્રવિણ્ય નામવે ચારવાળિ” (છા દ્દારાર), “આજાગો હૈં વૈ નામ નામ,પોનિવૅહિતા” (છા ૮!?!?) “તાસા નિવૃત નિવૃતમ્ પા વાળ” (ઃ દ્વારા)
“માાત્રિમા થયૉગન્દમિતરયોધ્ધ” રાષ્ટર્oાંત સૃો “બનમ્ ગિતં શ્રેષ્ઠ વિષ્ઠો ધાતુસ્તન પુરીધં મતિ, ચો મધ્યમ સન્માનં
વિીયને તસ્ય ચોળાઇ તન્મન (છા દાા)|

Page #405

દ્વિતીયાધ્યાય ક્ષમ રોપતમ્
દ્દાની દૃષ્ય ્ પતાદ ગોવનીતિન~~~ ( ४ ) कीदृशी अस्य पादसगति
અશ્રાપમ્ય અભ્ય વૃત્તીય વતુર્યની મૂતÊતિષ્ઠોન્પાાવિયે શ્રુતીનોં પક્ષવિરોધ રિહારાય-ત્તિ પ્રાગેષ ત્તમ । તેમ પૂર્વયે મૂતમોāતિવિરો વિષ્ય અસ્મિન પટે મતિ સૈન્દ્રિયાનિવિય 6*વિરોધ નિવાન હ્યેય અંતે । વ ૬ માપ્યાં મળ્યે અમે ન વિરોધપ મતમંત્ર મકાન । સંપિ તેવાં પપ્રતિપાનિ અપસ્તાત પ્રવર્ત્યને— રમતા રચિતનાં વિરોધરહા મા મતે—પ્રાયળ સંધવ રામાનુમિતેન્દ્રિયાવે ાર્યનિષ્પમનું - નિશ્રા મતનીવત દેખજુતીનામ એવિોવોનન મન (રુત્તિીવિરોધ શ્રી મતે પ્રતિષ્ઠાત્ત્પત્તિશ્રુતિવિરોધતિહાર શ્રીમત———નોવમ્ય કક્ષાર્યન્વર્ઝવ પતનસ્વાત
११५
અનન્યત્વસ્થામાવિામિત્વ-1
સપન્નાનાં પાનન ક્ષમ્ય તષ્ઠિરરીતત્વ પ્રતિપાતનનું 1 કૃતિ ।
અત્ર ચોવિરત મેન્ પ્રદત્યંત સતુ મખ્વમંત તા મીરમતે વ । તત્રાણિ મધ્વમતે બાપાતત મૈનāવિ પતન સંયમ કૃતિ તૈર્વીયમાખ્યાવિત તીયતે। એરમાવ્યસ પતિ પિત્તનાય । તંત્ર વિષયપ્રસંનિષ્ઠ વાહુલ્યેન સજિવિદ્——કૃતિસૂત્ર માધાન અવામ્યતે।ë ૧ યોગ્યમ બૅગ મતમત્ર, સ તુ પાળીયા મંતિમાતિ । મર્તાવ જે અંમ્પમાને, સભ્ય બન્યમાન યશ્ચિત્ નપૂવૅત્યસાધન નટુરે, સમવાયરક્ષણાર્થે મતન્માત પ્રવર્ધન યા પ્રયોગને મવેત। બત માર્ગો વ્યામમતનિટ્ટ દત્યવિવારે માપીનાં કાપીનમૂત્વમ્ તનુનર્વે સ્માળીયમ કૃતિ વિક્ । કૃતિ અષ્ટમપાસમાોષનમ્ । દ્વિતીયાાયસમાજોનનમ્ ।
w
હવે ૬ પતવ ચાપમ્ નતુલૢ પાવેષુ રત્ પ્રતિપાવિત તે થપ યમાબાપે માદ્ઘોષિત તે પપ્પાતોષને તે નિમિત્રક્રુતિવાકયોત્યર્લેશમીમાંસા વ તબન્યન્ય પ્રયોગમિતિ અતિસ્પષ્ટતા પ્રતિમાતિ । નાત્ર સ્ત્રારમ્પ સ્પષ્ક્રીયમંત્તવનસ્પૃહા ાષિવષિ પ્રશ્યતે। વ્રુતીનામ્ મકાન્તત્વ ા વ્યક્ત્તિવિરોપોવિતર્નતાનાં પ્રામાણિત્વે પ્રન્યાય ય
મન્ત્ર વા। અંત પ્રયમાધ્યાયે શ્રુતીનાં સમયે સાષિતે, તંત્ર સમ્માવિતવિરોષપરિહારાર્થે અર્થ ટ્વિય બબાય । સ્વમતવર્ગનાન્તરે પરમતત્વનનું વિના ખમતાન્મે. મૈં સમર્થાત । ચા તરમેાનુમાપ ા' વસ્તુનિખયે સમ્યક્ દીશ,. તમિક્ષાનો તત્ત્વયાય, થયા રગત જ્ઞાનધિને રગતર કર્યું સીસવાઢિયાતુને વૈવિ “તક્ષ્મ વિજ્ઞાપનીય, સીસવંગ વિપુ

Page #406

व्याससम्मत ब्रह्मसूत्र भाप्यनिर्णयः ( इयः पादः) रजतम्रमवारणाय, तथा स्वपक्षस्थापनानन्तर परपक्षनिरसनमपि प्रयोजन स्वपक्षदाय, सम्माविताऽप्रत्याशितम्रान्तिनिवारणाय च । अतः अस्मिन् द्वितीये अध्याये परपक्षखण्डनद्वारा अविरोधप्रदर्शनं अतीव युक्तियुक्तम् आजानिकाक्षानुरू५ च । तेन अन्य प्रथमे पादे स्वमतोપરિ પવૃતાક્ષેપસ્ય જુવિનૈવ નિરસન છત, દ્વિતીયે પાટે “વિપશ્ય વિષમૈષધ તિવત્ युक्तिवादिना परेषा मते युक्तिविरोधस्यैव प्रदर्शनं कृतं, तृतीये चतुर्थे च पादद्वये परोझावितश्रुतिविरोधस्थापि निराकरणं कृतम् । स्वमतसमर्थनासमर्थस्य परमतेनापि परमतपराभवप्रचेष्टानिरसनवत् । अत युक्तमेतत् विरोधपरिहारप्रदर्शनम् एतद् द्वितीयाध्यायस्य ।
एवं च यदि एतदध्यायान्तर्गतपादचतुष्टयस्य समालोचनफलम् अत्र समाहियते तदा तद् इत्थमेव भवति
| प्रथमपादे । द्वितीयादे तृतीयपादे चतुर्थपादे ।
अधिकरण- अधिकरण- अधिकरण- अधिकरणरच- अरच- रच- अरच- रच- अरच- रच- अरचनाया-नाया नाया नायों नायां नायाँ नाया नाया
दोष को दोष दोष. दोष दोषः दोष शकर भास्कर रामानुजः નિખ્યા
भाष्यकारा
० ० ० ० x x o m2
० ० xnxx ० ० 22. TM
है ० ० Mar marror
मध्व श्रीकण्ठ.
० ० MP4
श्रीपतिः -
बल्लम
સમષ્ટિ
| २० १०। ८ । ३३ / ९ | १० | १२ | १०९ एवं च રામાનુનમાળે १६ दोषाः तत्र रचनाया ११ अरचनाया ५ निम्बाक , २०,, ,, । १० , १०, मध्व , ३२ ,
१८ , १४ " श्रीक०४ , १५ ,, ,, ९ , ६ , श्रीपति , ७ ,
२ , ५ " * बल्लभ , १९ , , १० , ९ ,
एतेन केवलं शंकरभास्करमाप्ययो. दोपाभाव ।

Page #407

द्वितीया याय ममालोचनम् ततध ये च अतिरिक्तनियमा अत्र द्वितीया माये सरिता ते पञ्चसायफा यथा
चतुर्द-नियम-"चन"-"इति चेन स्मृति ८ सत्येऽपि यत्र सामागे पञ्चम्यत प्रयमात-पर-द्वय-मत्त्व तम अधिपरमाम युक्त '। यथा “भोगपते अबिभागधेत म्यायो कवत्" इति २।१।१३ मने अधिकरणाम ।
१. नियम -- “यत्र पूर्वमरे 'यायातम" "तदुम' 4जतायफ प्रभगममाप्तिसपक पटे, तत्र निरपनन्यवोधपचे मति अधिकरणाम फरणीय ।' यभा'विकरणवा नेति चेत् तदु " २१३१ इति मूत्र, तत “न प्रयोजनमत्यात २।१३० इति सप्रे अधिकरणस्य आरम्भ ।
पा नियम --"यत्र हेतुत्रय पाराम्पिन ममाहियने सर अधिकरणममाति 401 चितम, तन मन्त यत् सूत्रं तेन अधिफरणारग्भ मंग "। यथा "पपते चाप्युपलभ्यते च १३ इति मने "तत मयंघ पिपरोध' २११३७ इति सूत्रे अघि ५रणम्प भाम्म ।
सशनियम --"या पूर्वापरमभयोमये पारयोगो मयत तत्र मध्यपतितसूत्रम्म मयमा-तप-म्य मामाक्षत्वम् अनुमाप अगसूत्रप ५पनीयम्" यथा-वधाच न स्वमादिक्त" १२।२९ इति सूत्र, तत "न मावोऽनुपरे" २२३० इति सूत्रे, तत "क्षमिकत्वाच" रा२।३१ इति सूत्रे न अधिकरणम्य आरम्म । ___ अLr -नियम - पूर्यपक्ष मयमा-तपन सह निधार्थम-तु शलम नाधि फरपारम्भ यम" । यथा-"त- गुणसारत्यान् तु तव्यपदेश मानवत' ३३१२० इति सूत्रे न अधिकरणार म | विनस्तु मयास्थान द्रष्टश्य । पते पर निपमा द्वितीयाध्याये संकलिता ।
ना द्रव्यम-पु सूत्रेषु पम्प माप्यम्य फियत्मन्य+ टोप इतिइतरेपा चानुपलब्धे" ११ सूत्रे यमान्य अधिकरणरचनाया ठोप । पतेन योग प्रत्युक" १३ सूत्रे मध्नस्य अधिकरणस्य अरचनाया धोप 'अमिमानियपदे तु विदोपानुगतिम्माम्" ११५ सूत्रे मध्वम्म अधिकरणरचनाया टोप १ "अममिति चेन्न प्रतिपयमानत्वात्" |११७ सूत्रे मध्यपध्मयो अधिरणरचनापाटीप २ "अपीती तावत् प्रसंगासमञ्जसम्" २।११८ स्प्रे श्रीकण्ठम्य अधिकरणस्ननाया दोष १ 'तेन पिरिमहा अपि प्यास्याता"२।१।१२ सूत्रे मध्यस्य अधिकरणम्य अरचनाया टोप १
"मम मपठे चामिति चेन्न पार्मान्तरण पास्योपात्" २।१।१७ सूत्रे षडममाप्ये अधिकरणम्य रचनाया ठोप
"इतरम्पपदेशाद् हितारणान्विीपसति" २१११२१ सप्रे श्रीप्टमाप्ये अधिकरणस्य अरचनायो दोप

Page #408

*
*
*
११८ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( इयः पादः )
અપસંહાર્શનારિ રેન્ન ક્ષીરવદ્ધિ” રારિક સૂત્રે કવચ અધિરખાનામાત કોષક
નાસક્સિવિયાત્વજોશે વા” રારિદ્ સૂત્રે નક્નવય ધરાય અરવનાયા તોષઃ
“શ્રુતતુ રાલ્વમૂત્વા” રાશા? ૭ સૂત્રે મધ્વય ધરબારમતિ તોષ.
“સતા ૨ તર્ગના રાશરૂ ૦ સૂત્રે રા-ન-મ-થી-થી-માપુ ધિય અનારમ્યાન કોષ - - - - - - - - ૫
ન યોગનવત્તાત” રાશરૂર સૂત્રે શ્રીપતિ-વમમાળો અધિકરણસ્થ ત્વનાથ - ૨
“વૈષોનવૂખે ન સાપેક્ષત્થાત્ તાહિ વતિ રાણારૂ છ સૂત્રે રા-નિ-વ-માઝેપુ ધિરસ્ય વનય વિષ- - - - - - - - : —
સર્વધર્મોપપશ્ચ” રા રૂ૭ સૂત્રે રા-નિશૉ--માળેષ ધરણય નાં તો 8 “અન્યત્રામાવાવ તૃણાવિવ” રારા ફતિ સૂત્રે પ્રમાણે ધિરાવમાયા તોષ ? “મ્યુપામેડબૂમાવા” સારાદ્ધ સૂત્રે નવમાથે ધરળ રવના દ્રોપ ?
“પુરુષાર્મવત્ તિ વેત્ તથાપિ” રારાં સૂત્રે મધ્યમમાળો ધિરણામા રોષ ૨ * “અન્યથાનુમત ૨ જ્ઞાત્તિવમાત”રારા સૂત્રે મશ્વમાગ ધરાવનાયા તો ?
૩મયથાપિ 7 વર્માતસ્તવમાવ” રારા ૨ રન્ને રાજૂ-નિ-શ્રી-વ-માવ્યપુ ધજા અરવનાયા તોષ - બનાસતોરણવા” રારારઃ સુત્રે -શ્રો-માખ્ય ધિરાણ ના તોષ ૨ “નામાવ ૩૫૦૦વે”રારા ૨૮ જૂને મદ્ઘનિશ્વામાખ્ય અધિનરગર્યો સનના ૧ ર
માવોડનુવકને શરીરૂ સૂત્ર મધ્યમાબે ધિક્સબર્ય નાયા તોષ : સર્વથાનુપત્તિસ્થ રારાફર સૂત્રે રા-શ્રી શ્રીવ-માઝેષુ ધિરગર્યરના દ્રોષ. ૨ “તેન માતરિશ્વા ધારચાતઃ” ૨૩૮ સૂત્રે ર-નિ-માયો ધરણાં બરવનાથ કોષ
- * - - - - ૨ “અસમવસ્તુસતોનુષપત્તે રારા સૂગે -નિ-શ્રીપમાળેપુધિવિનાયા વોર રૂ “તેનોડર્નસ્તકાલ્લાહ” રાણા૨ ૦ સૂત્રે નિખ્યામાળ ધરાળ નરિત્રનાયા હોય ? “મા” રારા સૂગે રા-નિ-થી-માળેષ ધિરળ રનનાય તો ? “પૃથિવ્યધિક્કારપરાન્તિ” રારા ૨ સૂગે રા-નિ-શ્રી-માળેષ ધિરળયા
-. અરવનાયા રોષ. “gધવી ફતિ રારા?જૂને નિખ્વા અધિગમ્ય ગરવનાથ તોપ “તમિળાના તુ તર્થિાત્ સ” તિ રારા ૨ સૂગે રા-નિ-શ્રી-માવે;
રબર બનાયા તોપ
0
-
0

Page #409

द्वितीयाध्याय समालोचनम् - ११९ "विपर्ययेण तु क्रमोऽन पपचते च" इति २।३।१२ सभे रा नि-माप्ययो अघि
रणस्य मरचनायो दोप "अन्तरा विज्ञानमनसी झमेण तालिंगादिति माविशेषात्” इति २।३।१५ सो
__रा नि-श्री-मा-पेषु अपिरिणस्य अपनाया ठोप "चरा १९८यपात्रयस्तु ग्यात् तद्यपटगो माक्ततापमादित्वात्" इति २।३।१६ सूत्रे
रा-म-व-माप्येषु अधिकरणम्य अपनाया दोष 'नात्माश्रुतनित्ययाध ताम्य" ३॥१७ सूत्रे "निम्पामाप्यस्य अधिकरणस्य
मरचनाया दोप 'युक्तच' इति मनमायानुमारण २।३।१० सूत्रे भ-मा-ये अधिकरणरचनायर्या
दोष ".*न्तिगत्यागतानाम्' इति ।३।१० सूत्रे रा-म-माप्ययो अधिकरणस्य
मरचनायो टोप - "व्यतिरको गन्धवत्" इति ३२६ सूत्रे मध्वमाप्ये अधिकरणस्य रचनायी टोप १ "पृथगुपटेान्" इति ।३।२८ सूत्रे मध्यभाये अधिकरणस्य सपनाया दोप "त-गुणसारत्वा तु प्यपदेस पाजत" इति २।३।२० सूत्रे नाममाप्ये'
__ अधिरणरचनाया टोप "याय-1 ममादित्याय न गोपन्तदर्शनात्" ।३।३० मूत्रे मध्वमाप्ये अधि
फरणम्य रचनायो दोप 'पुस्पानियत् तस्य सतोऽमिष्यनियोगात्" ।३।३१ सूत्रे मनमाप्ये अघि
- फरणस्य रचनाया ढोप “यथा च तमोमयथा" २।३।४० सूत्रे रा-नि-म-श्री-श्रीप ध-माप्येषु अधिकरणस्य
मरचनाया सोप परात् तु तच्छुते” २।३।४१ सूत्रे मम्ममाप्ये अधिकरणस्य अरचनायो दोप १ “तपयलापक्षस्तु विहितप्रतिपिहावयादिम्य" इति २१३१४२ सूत्रे निवा
माप्ये अधिकरणस्य रचनाय दोप ' “मानियमात्" इति २।३५१ सूत्र मध्यमाप्ये अधिकरणस्य रचनाया दोष - १ “तत् पाकश्रुतेध" इति २१४३ इति २१४१३ सूत्रे मध्वमाप्ने अधिकरणम्
रचनाया दोष . "तत् पूर्वकल्या पाच" २।४४ सूत्रे मध्वमाप्ये अधिकरणम्य रचनाया दोप- १ "सप्त गतविपितत्वाच” इति २।४५ सूत्रे बलममाप्ये अधिकरणस्य अरचनाया दोप १

Page #410

१२०
ન્યાસસમ્મત-બ્રહ્મસૂત્રમાર્ખાનાય ( ૨૪: પારૂ: )
',,
“દુસ્તાનચતું સ્થિતે તો નવ” ર।।૬ સૂત્રે વઘુમમાળ્યે ધરાસ રત્વના ોષઃ ? ‘શ્રેષ્ઠશ્ર” રતિ ર।।૮ સૂત્રે રા-શ્રી-માધ્યયો. અધિસ્ય અશ્વનાયાતોષઃ “ન વાયુક્તિયે વૃધનુષવેગાત્” કૃતિ રા॰ાર સૂત્રે નિમ-શ્રી-વ-માધ્યેષુ અધિરાણ્ય અર્પનાર્યો હોય.
.9
“શ્વસુરનિવત્ હૈં તત્સગિષ્ઠાનિમ્ન ” કૃતિ રાolo સૂત્રે મન્ચ-માધ્યયો' ધિ
करणस्य रचनाया दोष
“પદ્મવૃત્તિમંનોવત્ વ્યહિચ્યતે” ર્।।?? સૂત્રે મમાળે અધિરાય રત્નનાયા હોષ. ? ‘અનુશ્ર” કૃતિ રાારૂ સૂત્રે નિ-શ્રીવ-ત્ર-માઘ્યેષુ ત્રિરાસ અત્તનાયા હોષ. જ્યોતિનાદ્યધિષ્ઠાન તુ તવામનના” તિ રાષ્ટ!?? સૂત્રે શ્રીમાગ્યે બધિરળસ અરવનાયા તોષ
३
१
?
બ્રાળવતા ગ∞ા” તિ ર।।? સૂત્રે મમાગ્યે અધિરળસ રવનાય તોવ “તસ્ય = નિત્યસ્રાત્” વ્રુતિ રાષ્ટાoદ્દ સૂત્રે શ્રીલષ્ઠમાપ્યું. ધિરળસ રચનાયા ઢોષ ? “ત ન્ડિપિ તવ્યપરેશાન્યત્ર શ્રેષ્ઠાત્” રા। સૂત્રે નિમ્ના માધ્યે અધિષ્ઠાત્સ્ય અરષનાયા દ્રોપ
ભાતિ મૌમ યથાશમિતરયો” કૃતિ રાoાર? સૂત્રે મ--માયો ધિરામ્ય રવનાાં ઢોષ !
" આ વધુ સૂત્રેવુ પ્રત્યે માધ્યસ્થ હોષા તે તાવ‰, યા
મમ્ય દોષાય તરેષા નાનુપજવ્યું. રાાર
અનિતિ પન્ન તિષવમાત્રાનું ર।।૭ અસનુન્યપનેજ્ઞાનિતિ ચૈન્ન
ધર્માન્તરે વાવ્યયાન રાશ૭ છુનુ પ્રિિનેવધૈવત્વગ૬
બોપો વાં
શારદ
મૈં ચોનનવત્ત્વનું
શાર્
લેમ્બયાન નવેટાત્વાન તાદિ
ઢગતિ सर्वातंत्र पुतियापि
- હવે હું ત5}Z_!!=
"
રાવ ટ
૨||૩ ૭
४
le
१
અનુસ્થ
પ્રવ્રુત ાનું
२
સમષ્ઠિ ૨૦૧
રાજરવ્યપાશ્રયસ્તુ સાન્તવ્યપઢેગો માનતમ વિાનું રાશ ૬ તનુસારત્વાત્ ૐ તત્ર્યપદે
ઞાનવત્ यथा च तक्षोभयत्रा
સપ્ત પાતાવશેષિતત્વાનુ
૨૫૩૫૨૦,
*||૪ ૦
0
શાખ
હનાયન્તુ સ્થિતે તો નેવર્શાદ્
રામ
મૈં વીયુનિયે પ્રથમુપદેશાત્ ચક્ષુનિવત્ નનર્દેશિા
दिभ्य
રાવ
*||
રા'*

Page #411

३२
હિતીપાધ્યાય સમારોવનમ્
१२१ વર્ષમાં કોપાઈ- --
નવ ઢોલીયjર્વાધિવત માણાકિનીમાયા ક્રમિત યોરાકાર ? त्वम्य मतोऽभिव्यक्तियोगात् २।३।३१
यथा च तमोमयमा રાણા मध्वस्य दो - एतेन योग प्र-युक्त २१११३ परात् तु तते મમાનિધ્યપ નાનુ વિરોપાનું
દટાનિયમાત
રારૂપ રતિમામ r તબાતે,
રાજા અનકિતિને તિર માત્રાત્ રાહ પૂર્વત્થાત્ વાર રાજ જોનવિટાપબિહાર રાખ્યાત રાપર ન વાયુકિયે પૃચમુપગાતુ રાજા પહાનાતિ નક્ષરવઢિરારાર, વબુદ્વિવત્ તું તારિટાતિઓ જબનનિવયવત્વશાસ્ત્ર
२।१० હોપ વા રાકાર ! નિર્મનીવત પઢિસ્યતે રાજા૨૨ થતુ ઘનમૂન રાશ છે મામારિ મીનું યથારાનમિતરોધ પિતા જ તર્ધાન શરૂ
१४॥२१ અન્યત્રામાવાવ ન તૃણાતિવન ગારા વુિમેળમાવાન રારા | શ્રીમ કોપાયપુwાવદિતિ ત તથાપિ ગરા મણીતીતવત્ કર્માવલમમસન્ રા૫૮ બન્યાનુમિત વનવિયોતિરારા ઉત્તરધ્યપશાવ હિતારબાવિ રમાયાવિન માતસ્તવમીર રારા૨ ઢો બસ
પર નામતોડદgવાન રારાર પિતા જ તનાત્ રાશર ૦ નામાવ વજીરે ૨ા૨૮ સર્વધવપતેય રા રે ન મોડનુપરને રારારૂ . ૩મયયાપિ ન થM/સ્તત્વમાવનાર चराचर पपाययस्तु स्यात् तद्
નાસતોડાત્માનું રારા ૨૬
સર્વયાનુપાય વારાફર માવિત્રાત રાસા? ૬ आप
રાફ?? સુધારા (તનિયમ) gય વિશારપન્નાન્તરે રારા ૨
ભક્તિાત્યાયાતનામ્ રાર તમિળ્યાના સુતર્હિમત ન રાણારૂ તિજો માન્યવત રારા ૬ | અત્તર વિજ્ઞાનમન મેળ વર્કિંગ કૃપાપાત્
२।३१२८ વિતિ નાવિરોલાવ ચરા?" ચાલ્મમાવિત્યા ન તોપ
ચા જ તણોમય રારાજ સ્તનાત Rારૂારૂ વાયુલિયે યમુપહેરાત વાર

Page #412

१२२
श्रीकण्ठस्य दोषाय
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः )
નિશ્વાસ નોષાય
ज्योतिराद्यधिष्ठानं तु तदामननात् २|४|१४|
तस्य च नित्यत्वात्
२।४।१६
१५
रामानुजस्य दोषाय
સર્વોપેતા ૬ તદ્દર્શનાત્ वैषम्यनैर्नृण्ये न सापेक्षत्वात्
तथाहि दर्शयति
સર્વધર્મોપવત્તેશ્ર્વ
તેન માતરિન્ધ્રા વ્યાવ્યોતાઃ અસમ્ભવસ્તુ સત્તોડનુપપત્તે:
आप.
२।१।३०
निम्बार्कस्य दोपाय
२|१|३४
२|१|३७
उभयथापि न कम्मतस्तदभाव २।२।१२ सर्वधानुपपत्तेश्व
२२/३२
२२३८
२/३/९
२।३।११
पृथिव्यधिकाररूपशब्दान्तरेभ्य २|३|१२ तदभिध्यानादेव तु तल्लिंगात् स २/३/१३ विपर्ययेण तु कमोडतउपपद्यते च अन्तरा विज्ञानमनसी क्रमेण
तल्लिंगात् इति चेन्नाविशेषात् २।३।१५
चराचरव्यपाश्रयस्तु स्यातन व्यपदेशो
भाक्तस्तद्भावमावित्वात् २।३।१६ | श्रीपते दोषाय
उत्क्रान्तिगत्यागतीनाम् २/३/१९
यथा च तक्षोभयथा
२|३|४०
श्रेष्ठश्च
२|३|१४
२२४१८
१६
સર્વોપતા = તદ્દર્શનાત્ वैषम्यनैर्नृण्ये न सापेक्षत्वात् तथाहि
ઢઐતિ सर्वधर्मोपपत्तेश्च
२।१।३०
उभयथापि न कम्मतस्तदभावः २२/१२ नाभाव उपलब्धेः
२२ २८
२।१।२४
२ १/३७
एतेन मातरिश्वा व्याख्यात.
અસમ્ભવસ્તુ સંતોઽનુષપશે. तेजोऽतस्तथा वाह
आपः
२१३३८
२/३/९
२|३|१०
२।३।११
पृथिव्यधिकाररूपशब्दान्तरेभ्यः २|३|१२
पृथिवी
(२/३|११) तदीयम् तदभिध्यानादेव तु तल्लिंगात् सः २१३ | १३ વિપચ્ચેયેળ તુ મોત उपपद्यते च
अन्तरा विज्ञानमनसी क्रमेण तलिगादिति चेन्नाविशेषात्२/३ | १५ નાત્માશ્રુતેનિત્યત્વા તારા।૭
२/३/४०
यथा च तक्षोभयथा તમયતાવૈક્ષસ્તુ વિદિતાંત
विद्धावैयर्थ्यादिभ्य २२३३४२
२/४/९
२।४।१३
२।३।१४
२२३|१४
ન વાયુનિવે પૃથધ્રુપદેશાત્
अणुच
તેં રન્દ્રિયાળિ તવ્યપરેશાન
न्यत्र श्रेष्ठात्
સર્વોપેતા જી તદ્દાનાત્
न प्रयोजनवत्त्वात्
सर्वथानुपपत्तेश्च
અસમ્ભવસ્તુ સતોઽનુષપત્તે: यथा च तक्षोभयथा
श्रेष्ठश्च
अणुश्च
२|४|१७
२०
२११/३०
२।१।३२
२/२/३२
ચાર
२|३|४०
२२४१८
२|४|१३
७
१९+३२+१५+१६+२०+७ = १०९

Page #413

तृतीया याये प्रथमपादा-प्रथम तदन्तरप्रतिपस्यधिकरणम् १२३ एवं च अधिकरणरचनानियमानुसारेण विमिनमायाणा पर्यालीचने कृते सकर भारकर मायद्वयस्येव व्यासमतसनियम एव उपलभ्यते ।
अथ अन्न अधिकरणागविपये किचित् अपघातव्यम् अस्ति । तद् यथा-प्रयमाल्पाये चतुर्पु पादे ३५ युक्तिवाक्यानि पियत्वेन तानि एवैति दृश्यते । अत्र तु द्वितीया ध्याये त्मियाया अन्यया परिलक्ष्यते । यथा प्रथमतृतीयचतुर्यपादेषु विषयत्वेन न किञ्चिपि श्रुतिवाश्म प्रदक्षितम् । तत्र फेपर श्रुतिस्मृती अवरव्य समन्वयविरोध एव शक्ति, तत संशयपूर्वपक्षसिदान्तपक्षमा उक्त. परन्तु द्वितीये पाटे सांत्यादिमतवादाना विपयत्वेन वर्णन कृतम् इति । एतेन समन्वयाविरोधमध्ये काहस मेट फरपनीय तद् बोद्ध शक्यते । इति द्वितीयाध्यायसमालोचनम् । ' इति श्रीचिद्घनानन्दपुरीविरचिते स्यामसम्मतमकसूत्रमाप्यनिर्णये द्वितीय अध्याय ।
अथ साधननामवतीयाच्या प्रथमपादे
प्रथम तदन्तरपतिपत्यधिकरणम् । अन "तवन्तरप्रतिपसी रहति सम्परि-वक्त मननिपणाभ्याम्" ३।११ (२९२) इति सूत्रस्य "64-तरप्रतिपति-पदात् अस्य "तकन्तमतिपत्यधिकरण” नाम । तत्र मध्यमाप्यमितेषु सर्वेषु माप्येषु सप्त सूत्राणि गृहीतानि । मामाप्ये अनेन एफेनव सूत्रेण तस्य प्रयमाधिकरण रचितम् । पस्तुतस्तु एते सप्तभि सूत्र भावमाप्ये सप्त अधिकरणानि भवन्ति । अस्तु तापत् तानि च सप्त सूत्राणि१। "-तरप्रतिपचो रहति सम्परिप्वक ५। "भयमेऽवणादिति चेन ता
प्रभानपणाम्याम्" ३।१।१ (२९२) | एव मुपपसे” २०१५ (२९६) २ | "पालकत्यात तु म्यत्वात् ३३१२-(२९३) ६ । “मतवादिति चेन्नेमादिकारिणी ३ | "भाणगते १३ (२९४) प्रतीत" ३।९।६ (२९७) १। “ममाविमतियुतरिति चेल
७ । “माक्त वाऽनामवित्वात् तयाहि । मानत्वात् ११४ (२९५) दर्शयति" शश७ (२९८)
अत्र (१) 'वन्तरमतिपकी रंइति सम्परिप्षक प्रमनिरूपणाम्याम्" ३१११ (२९०) इति सूत्रे मध्यापार मात् तथा च 'सम्परिपक" इति प्रयमा-तपदाच अत्र अधिकरणारम्म संगत एव । पतुर्यसामान्यनियमात्, पश्चमविरोपनियमात च ।
(२) 'न्यात्मकत्वात् तु भूयस्वास्" ३११२ (२९३) इति सूत्रे प्रममा,तपदामापात् नास्प अधिकरणार-मरवम्, 'चतुर्वसामान्यनियमात, नवमविशेषनियमाद च । माध्यमाये वी4द्वितीयाधिकरणस्य रचनाया दोपः ।

Page #414

१२४ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रमाप्यनिर्णयः ( ३यः पादः ।
(३) प्राणगतेश्च" ३१११३ (२९४) इति सूत्रे प्रथमान्तपदाभावात् नस्य अधिकरणारम्भकत्वम्, चतुर्थसामान्यनियमात् । चकाराच निषेधः, ५४विशेपनियमात् । माध्वमाप्यस्य तदीयतृतीयाधिकरणस्य रचनाया दोषः ।
(४) "अभयादिगतिश्रुतेरिति चेन्न भाक्तत्वात्" ११४ (२६५) इति सूत्रे प्रथमा-तपदामापात, तथैव “इति चेन्न' इति पदसत्वात् नास्य अधिकरणामकल्वम्, 'चतुर्थसामान्यनियमात् पञ्चमविशेषनियमाच । माध्वभाप्ये तदीयचतुर्थाधिकरणस्य रचनाया दोष.।।
(५) "प्रथमेऽश्रवणादिति चेन्न ता एव ह्युपपत्ते." ॥११५ (२९६) इति सूत्रे 'ता" इति प्रथमान्तप३सत्त्वेऽपि "इति चेन्न” पढस्य ,सत्वात् नास्य अधिकरणारम्मकत्वम्, चतुर्थसामान्यनियमात्, पञ्चमविरोपनियमाच । माध्वभाप्ये तडीपञ्चमाधिकरणस्य रचनाया दोषः ।
(६) “अश्रुतत्वादिति चेन्नेटादिकारिणा प्रतीते." ३।११६ (२९७) इति सूत्रेऽपि तथैव । माध्वभाष्ये तदीयप४ाधिकरणस्य रचनाया दोष, चतुर्थसामान्यनियमात, पञ्चमविशेषनियमाच्च ।
(७) "भाक्त वाऽनात्मवित्वात् तथाहि दर्शयति" ३।११७ (२९८) इति सूत्रे “भाक्तम्" इति प्रथमा-तपदसत्त्वेऽपि प्रसगा-तरत्यायोधक-"या-आशात् तस्य निषेध, चतुर्थसामान्यनियमात्, ५४विशेषनियमाच्च । माध्वभाष्ये तदीयसप्तमाधिकरणस्य रचनाया दोष. । परसूत्रे सर्वसमित्या अधिकरणस्य आरमात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिः सगता । एव च अस्मिन् अधिकरणे माध्वमाप्ये अधिकरणस्य रचनाया सप्त दोषाः भवन्ति ।
द्वितीय कृतात्ययाधिकरणम् ।। अत्र “कृतात्ययेऽनुशयवान् दृष्टस्मृतिभ्या यथेतमनेव च” ३११८ (२९९) इति सूत्रस्य "कृतात्यय"-दात् अस्य "कृतात्ययाधिकरण" नाम । तत्र माध्वभाप्यभिन्नषु सर्वेषु भाप्येषु अस्मित् अधिकरणे चत्वारि सूत्राणि गृहीतानि । मध्वमाप्ये अस्य प्रथमसूत्रस्य पूर्वार्द्धन अष्टमम् अधिकरण उत्तराद्धन नवमम् अधिकरण रचितम् इति दृश्यते । तानि च चत्वारि सूत्राणि
१ । “कृतात्ययेऽनुशयवात् दृष्टस्मृतिभ्या यथेतमनेव च" ३।११८ (२९९) २ । “चरणादिति चेन्नोपलक्षणार्थति कार्णाजिनि.” २११९ (३००) ३ । “आनर्थक्यमिति चेन्न तदपेक्षत्वात्" ३।१।१० (३०१) ४ । “सुकृतदुष्कृते एवेति तु बादरि.” ३।१।११ (३०२)
अत्र (१) "कृतात्यये अनुशयवान् दृष्टस्मृतिभ्या यथेतमनेवं च” ३।११८ (२९९) इति सूत्र “अनुशयवान्” इति प्रथमान्तपइसत्त्वात् अस्य अधिकरणारम्भकत्वम् उचितम्, चतुर्थसामान्यनियमात् । चकारात् न विधेया-तरत्वे वाधा, त्रयोदशविशेषनियमात् । तथैव सर्व कृतं च । मध्ववलदेव-भाप्यद्वये “यथेतमनेव च” इति अपर सूत्रम् । तन्न युक्तम्, आरोहावरोइरूपगतिसामान्यस्य वर्णनेन विधेयाभेदात् । चतुर्थविशेषनियमात् ।

Page #415

तृतीयाध्याये प्रथमपाद -तृतीयम् अनिष्टादिकार्यधिकरणम् १२५ (२) "परणादिति चेोपक्षणार्थति पाजिनि"। ३।११० (३००) इत्यत्र "उप लक्षणार्थी' तथा "झाप्ताजिनि" इति प्रथमा तप- इयमरनेऽपि (चतुर्थसामान्यनियमात), "इति चेन्न" इति पटात पञ्चमयि पनियमात, तथा तेन मिहान्तानुल-मतान्तरम- नित, रामनिरोपनियमात् नान अधिकरणाम मंगत । मात्रमा अधिकरणरचनायो तेन च तदीयदरामापिकापस्य मूत्रयमन्ये अम्य प्राथम्यात ढोष ।
(३ ) "आनर्थसमिति चेव तदक्षत्वात" 391१० (३०१) इत्यत्र "आनर्यफ्यन्' इति प्रथमान्तपदमत्वेऽपि (चतुर्धसामान्यनियमात) 'इति चेन्न' इति पदात पञ्चमविरोपनियमात नास्य अधिकरणाम चम् ।
(४) "मुस्तदुप्ते पति तु पादरि" ३।१।११ (३०२) इत्यत्र "मुस्तदुप्कृते" इति प्रथमान्तपदमावेऽपि “नागरि" इति अनेन स्वसिद्धान्तानु लमतान्तरनिशात् विषयान्तरा मेलाच, तथा तु योगाय नाम्य अधिकरणामात्यम् । चतुर्धमामान्यनियमात्, तथा नवमसमपिठोपनियमाभ्याम् । परसूत्र मयसम्मत्या अधिर मात्, अत्रैव अधिरणमामि साता।
तृतीयम् अनिटादिकायधिकरणम् ___ अत्र "अनिकादिकारिणामपि च श्रुतम् ३।१।१२ (३०३) इति सूत्रस्म “अनिष्टा
कारिपाम्' इति पात भम्य "अनियविकारमधिकरण” नाम । तम मध्य-वस्टभ-भिन्नेषु सर्वेषु माये हम सूत्राणि गृहीतानि । माध्वभाप्ये तीयका शाधिकरणे सूत्रत्रय पाठममाप्ये तु सुश्च कम् इति भेद । तानि च दश सूत्राणि१। “अनिष्टादिकारिणामपि च श्रुतम्" । ६ । “विद्याप मोरिति तु महतत्वात्" ३११११० (३०३)।
११७ (३०८) । 'संगमने वनुमयतरपामारोहापरोही । 'न तृतीये तयोपलब्धे' ३।५।१८ (३०२)
तद्गतिदर्शनात् ५।१।१३ (३०४) ८ । “स्मयतऽपि च लो" ३।११९ (३१०) ३ । "मरन्ति च ३३११४ (३०५)। ९ । "शनाच" ११२० (३११) ४ । “अपि च मत" ११५ (३०६) १० । “तृतीयशब्दावरोध सशोकजस्य" ५ । “तत्रापि च तयापाराविरोध"
___ १२१ (३१२) १।१६ (३०७)। - तत्र ( १ ) अनिष्टादिकारिणामपि च श्रुतम्" ।।१० (३०३) इत्यत्र “भूतम्” इति प्रथमा तपाद अस्य अधिरणार मकव युतम् । चतुर्भसामा यनियमात् । तथैव कृत सर्वेघ - "अपि च" पताम्य विधेयान्तरस्य पोधनात, वास्तविशेपनियमाच ।।
(२) "संयमने मनुस्येतरेपामारोहावरोही तगतिदर्शनात्" ।।१३ (३०४) इत्मत्र “भारोहावरोही' इति प्रथमा-त५०सत्वात् चतुर्थसामान्यनियमात अधिकरणम भार मणीयम् ।

Page #416

१२६ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णय. ( ३यः पादः ) પરન્તુ તુ-ગલ્જયોત તસ્ય નિષેધ ! તુ-
શસ્ય પૂર્વપક્ષનષેધાર્થવેંડપિ પૂર્વપક્ષવાત ! છાશવિરોષનિયમન્ ?.
(३) “स्मरन्ति च” ३।१।१४ (३०५) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् चकारसत्त्वाच नास्य ધરણારર્મવમ્ ! વતુર્થસામાન્યનિયમાત ષવિરોષનિયમાવી
(૪) “પિ જ સાત” રાશર (રૂ૦૬) ફત્યત્ર “સ ફતિ પ્રમાન્તપસન્દ્રા - વરબારમેઋત્વે સાત, કિન્તુ પિ-ઘવાત વારસક્વાન્ન નાટ્ય ધારણારત્મહત્વમ્ વતુર્થતીમાનિયમાત, ષષ્ઠત્રયોદ્ધવિરોષનિયમાગ્યાના માદવમાબે તવીયદ્રાવળાવિવરસ્ય વારમાત વષા |
(૫) “તત્રપિ ૨ તાપારાવિરોધ” (૦૭) રૂલ્યત્ર “વિરોધ” તિ પ્રથમાન્તપસવા ધરણારત્વ યુt, પરંતુ વરસ્ય લાવાતું તસ્ય નિષેધ, વતુર્થસામાન્ય નિયમાનૂ ષવિરોષનિયમાવો ના વમળે તવીયત્રયોવાધિરણસ્ય મારમેન્ ષ| વિરોધપાત્ પ નિષેધ: સલમવિરોષનિયમાન !
(૬) વિદ્યાર્ભિરિતિ તું પ્રવૃતત્વા રાશ?૭ (૨૦૭) ફત્યત્ર ગ્રંથમાન્તપવામાવાત્ તથા તુ-રાન્નયોગા નાહ્ય અધિકારમ્ભત્વમ્ / વતુર્થસામાન્યનિયમાત, નવમવિરોષનિયમાWા મધ્યમાળે તવીરવતુર્દશાવિરાસ્ય બારમાત્ તથા વનમાળે તવીયવતુર્થધિરણી મમ્માત તયોવ તોષઃ |
(૭) “ તૃતીયે તોપળે” રાશ૨૮ (૨૦૧૨) ફત્યત્ર પ્રથમાન્તપવામાવાત નાય ધરણારર્મવું, વતુર્થસામાન્યનિયમત | માવમાબે તવી પન્નવાધિMય માર+માત વષ !
(૮) “સ્મàતડપ ૨ ટો” રાશ૧ (૨૨૦) ફત્યત્ર પ્રથમાન્તપઢામાવાતે નાયા ધિરબારમે | વતુર્વસામાન્ય નિયમાન, પર્ણવિરોષનિયમાન ગત્ર હેમલ્ય ૨ સપાનું !
(૧) “દર્શના” રાશર (રૂ??) ત્યવ્રાપિ તદૈવ વતુર્થસામાન્ય નિયમાત, પછવિરોષનિયમાવ !
(૨૦) “વૃતી રાન્નાવરોધ સગોવન” રાશર (૩૨૨) રૂચત્ર “તૃતીયાદ્રાવરોધ હૃતિ પ્રથાન્તપાત્ ધિરણારત્વમ્ ગણ્ય યુરૂ, વિન્તુ સામસૂત્રે “ન તૃતીયે તોપ૦૦થે” રૂતિ વ્રતો શબ્દસ્ય હજીવાત્મય સાક્ષત્વ સિદ્ધયતિ ! અતધવરારમ્ભત્વમ્ અન્ય ન યુતે, તુર્થસામાન્યનિયમાત | વમમાગે તવીપદ્મમાધિર બારમા તેચી તોષ | પરસૂત્રે બાગ સર્વે. પિસ્ય વળાતુ અનૈવ અધિસરળસમાણિ. સંચ્છિત / પર્વ જ કમિન્ ધિરણે ધિરાવનારા મવસ્ય વવાર તોલા, વલ્કમેશ્ય દ્રષદ્રયનું !
વતુર્થ વામાવ્યાવજ્યધારા, સત્ર “તલામાવ્યપત્તિરૂપત્તિ” રારિર (૩૨૩) ફતિ સૂક્ષ્મ “નામાવ્યાપતિ રૂતિ વાત

Page #417

तृतीया पाये प्रथमपादे-पप्ठम् अन्याधि-ठाताधिकरणम् १२७ अम्य "स्वाभाव्यापत्यधिकरण" नाम । तत्र निवार्फ वल्लभमिनेषु सर्वेषु गतेपु। माप्येषु एकन સુખ પપિસરળ રવિતમ્ નિખ્યામા પણ હીતાનિ નાખે તું તારી पञ्चमाधिकरणम्य सूत्रत्रयमध्ये तमि द्वितीय सूत्रम् ।
अत्र “सनमामायापति" इति प्रथमान्तपात् अन्य अधिकरणारमारय युक्त, चतुर्थ सामान्यनियमात । यल्लममाप्ये तु अधिकरणस्य अनारमात् तस्य दोप । परसूत्रे अधिक माप्यकार अधिरणय रचनायाम अम अधिकरणममाप्ति मगच्छते ।
पश्चम नातिपिराधिरणम् अत्र "नातिचिरेण विरोपान' ३।१।२३ (३१४) इति सूत्रम्य तिचिरेण” पदेन अस्य "नातिचरापिर" नाम । तत्र निवा-पम-माप्यभिन्नेषु सर्वत्र एतम् एकमेव सूत्रम् अत्र गृहीतम् । निवाभाष्ये नदि तदीयचतुर्धाधिकरणम्य पसु सूत्रेषु द्वितीय सूत्रम् । पममाप्ये "तच तीचमापिकरणय सूत्रत्रयमध्ये तृतीय सूतम् । तेन निवा-वष्टम-माप्यतु मध्ये मनेन अधिरणय अनारमान तयोरेय टोप । ___ अत्र प्रथमान्तपनामापान नास्प अधिकरणाम+वं, चतुर्थसामा-मनियमात, परन्तु अटाना माप्याणां मध्ये पसु मायेषु तथा तस्यात् पूर्वसूत्राव तत्सामा यापत्ति इति प्रथमा-तपदम् दिया समर्थनीयम् इति चित्तम | पश्चममामान्यनियमात् । तथा सति विधेयभेदात् मनेन अपिपरणार म संगत, एका विशेनियमात । परसूत्रे सर्व अधिकरणस्य आरपात् अब तम्य समाप्ति परम्पते।
पठम् जन्याधिष्ठिताधिकरणम् ___ अत्र "अन्याधिष्ठितषु पूर्व मिलापात्" ३।१।२४ (११५) इति सूत्रस्य "अन्याधिसित"पात् अस्य "भन्याधिष्ठिताधिकर" नाम । तत्र समानुज-श्री-श्रीपति-माप्येषु चत्वारि सूत्राणि गृहीतनि, मामाचे सूत्रत्रयम्, “योने शरीरम्" इति सूत्रस्य धर्मनात, निमार्फ-माप्ये पतत् सूत्र नलीयनतुर्थाधिकरणम्म पटसु सूत्रेषु तृतीय सूत्रम् । माध्यमाप्ये तदीयाटादशाकरणस्म सूत्रयमध्ये एतद्धि प्रथमं सूत्रम् । पाममाप्य सदीपपठाधिकरणस्य सूत्रयमध्ये प्रथमं सूत्रम् । तानि च चत्वारि सूत्राणि१ । “अन्माधिष्ठितेषु पूर्वसमिल्लपात" |३ । "रेत सिम्योगोऽभ" ३।१।२६ -
३।।२९ (३१५)| २ । “अदमिति चेन्न सम्दात्" । 'योने सरीरम्" ॥११२७ (३१८)
३।१।२५ (३१६) अत्र (१) 'मन्याधिष्ठितेषु पूर्वपमित्मपात्” ३।१।२४ (३१५) इत्यत्र प्रथमान्तपनामावात नास्य अधिकरणार मारव युक्तम, चतुर्थसामान्यनियमात, तथापि अधिक तथा स्तम्,
समिति चेन्ना।२५ (३१६पात ।

Page #418

१२८ व्यसिसम्मत ब्रह्मसूत्र भाप्यनिर्णय ( इयः पादः ) अत: “तत्साभाव्यापत्ति.” इत्येकस्य पदस्थ अनुपग कृत्वा अनेन अधिकरणारभः करणीय ।। पञ्चमसामान्यनियमात् एकादगविशेपनियमाच । निवाकमान्ये तस्य अकरणात दोषः।
( २ ) "अशुद्धमिति चेन्न शब्दात्" ३।१।२५ (३१६) इत्यत्र “अशुद्धम्” इति प्रथमान्तपदसत्वेऽपि “इति चेन्न" पदसत्यात् नास्य अधिकरणार भकत्वं युक्त पञ्चमविशेषनियमात् ।
( ३ ) रेत सिम्योगोऽथ” ३।१।२६ (३१७) इत्यत्र "रेत सिम्योग" इति प्रथमा-तपदात् अस्य अधिकरणारभकत्व युक्तम, चतुर्थसामान्यनियमात् । तथापि अधिकै तथा न कृतम् । अत. "अर्थ"-जन्य आन-तीर्थत्वात् अस्य साकांक्षल्प कल्पयित्वा तन्न युक्तमिति मन्तव्यम् ; सप्तमविशेषनियमात् । मध्व-बल्लभ-भाप्ययमध्ये अधिकरणस्य रचनायां तयोरेव ढो५. ।
(४) “योने गरीरम्" ३।१।२७ (३१८) इत्यत्र "शरीरम्” इति प्रथमान्तपनात् अस्य अधिकरणारम्भकाव कल्पनीयम्, तथापि मध्वभिन्नेन केनापि तथा न कृतम्, अत योनेशब्दात पूर्वसूत्रस्थरेत. शब्द त् च साकार कल्पयित्वा अधिकरणस्य अनारम्भ युक्त, चतुर्थसामान्यनियमात् इति ए५ समुचितम् । अत माध्वभाप्ये दोष । भारकरमाप्ये युक्तिमात्रस्य बलेन एतत् सूत्र परित्यक्त, प्राचीनप्रमाणाप्रदर्शन विन।।।
नवमपाद-समालोचनम् ફલાન દ્રવ્ય અને નિવધેન અરિમનું પાકે અધિળવનાયા
१। कति कीदृशाश्च नियमा अत्र सङ्कलिता २ । कति च दोपा. कस्य भाप्यस्य कथं संवृत्ताः ३ । काश्च श्रुतय कैश्च सूत्रै उपजीव्यत्वेन गृहीता
કા કપનીવ્યકૃતિવન જીદગી – પાર્વસંગતિવિતુમ્ વિતા ફતિ | एते च चत्वार विषयाः अधस्तात् क्रमेण प्रनयन्ते, तत्र प्रथम. तावत्----
(१) कति कीदृशाश्च नियमा अत्र संकलिताः। परंतु अत्र न कोऽपि नूतनो नियम सङ्कलित । अत विषयान्तरम् आलोच्यम् ।
(२) कति च दोषाः कस्य भाष्यस्य कथं संवृत्ता। त। ३।१।१ अधिकरणे माध्वभाष्ये "व्यात्मकत्वात् तु भूयस्त्वात्" इति ३।११२ सूत्र अधिकरणरचनाया दोष।
तत्रैव माध्वभाप्ये "प्राणगतेश्च” इति ३।१।३ सूत्रे अधिकरणरचनाय दोष । -तत्रैव माध्वभाष्ये “अग्न्यादिगतिश्रुतेरिति चेन्न भाक्तत्वात्” इति ३।१।४ सूत्रे अधिकरणस्य रचनाया दोष ।
तत्रैव माध्वभाष्ये "प्रथमेऽश्रवणादिति चेन्न ता एवं युपपत्ते." इति ३।११५ सूत्रे अधिकरणस्य रचनाया दोष ।

Page #419

तृतीयाध्याये प्रथमपाद - नवमपादोपसहार'
१२९
तत्रेय मात्रमाप्ये अश्रुतत्वानिति चेनेष्टादिकारिर्णा प्रतीते" इति ३।११६ सूत्रे अघि करणस्य रचनय दोष ।
तत्रेव मान्यमाप्ये “भाक्तं यानात्मविश्वात् तथाहि दर्शयति" इति ३१७ सूत्रे अघि करणम्य रचन यो दोष ।
३१
अधिकरण माध्यमाज्ये "चरणादिति चेनोपलक्षणार्थेति कार्णाजिनि " इति (११९ सूत्रे अधिकरणम्य रचनाय शेप |
३|११३ अधिफरणे मामाप्ये " अपि च सप्त" इति ३|१|१५ सूत्रे अधि करणम्य रचनायो दोष |
तत्रैव मा प्रभाप्ये "तनापि च तद्व्यापारादविरोध " इति ३|१|१६ सूत्रे अघिकरणस्य रचनाय दोप
1
तत्रैव मध्यममाप्ययो 'विद्याकर्मजोरिति तु मकृतत्वात्” इति ३|१|१७ सूत्रे अधिकरणम्य रचनायो दोप
तत्रच माध्यमाज्ये "न तृतीये तथोपलम्यते" इति ३११ ११८ सूत्रे अधिकरणस्य रचनाय दोष ।
तंत्रे ममाप्ये" तृतीयदानावरोध संशो मस्य" इति ३।१।२१ सूत्रे अधिकरणस्य रचना ढोप ।
३१११४ अधि+रणे वल्लभ माप्ये 'तत्सामान्यापतिरुपपते" इति ३३११२२ सूत्रे अधिकरस्प अरचनाय दोष 1
३०१५ अधिकरणे मध्य यल्लभ-माप्ययो "नातिचिरेण विरोपात्” इति ३।१।२३ सूत्रे अधिकरणस्य अरचनायां दोप ।
श१२६ मधिकरणे निम्बार्कमान्ये "अन्याधिष्ठितेनु पूर्ववदमिलापत्" इति ३|१|२४ सूत्रे अधिकरणस्य अरचनाय दोप ।
३|१|६ अधिकरणे मन्य-लम-माप्ययो 'रेत सिग्योगोऽय' इति ३२।१।२६ सूत्रे अघिकरणयस्य रचनाय! दोप 1
तत्रैव "योने शरीरम्” इति श २७ सूत्रे मध्यमाज्ये अधिकरणस्य रचनाय दोष । एवं च पादेऽस्मिन् माप्या दोपसमाहारे कृते दृश्यते
अधिकरणस्य
रचनायो
भाप्यनाम
माध्यमाध्ये
निम्बार्कमाप्ये
વણમમાબ્વે
१७
१ दोप
१ -
२ दोषी
अधिकरणस्य रचनाम
१३ दोपा
- "
०
- "

Page #420

व्याससम्मन वमत्रभाग्यनिर्णय ( ३यः पादः)
नि -१, ५ । नथा च पादऽम्मिन् मार-मारकर- मानुज-श्रीक५८-श्रीकरमाने दोराय ।
बान पर । । कात्र शुनयः कश्च मूत्रैः उपजीव्यन्येन गृहीताः ।
नाती र ति सपरिवंत प्रननिरभ्याम् ३।११ इति सूत्र "वेत्थ यशा प:यान आहुती आप पुरुषवचमो भवन्नि" (: ५।३।३) "दति तु ५५म्याम अनी आपः पुत्यवचमो भवन्ति" (छा ५।२.१) न ३।११३ इति सूने "नमुकाम तम् (१।१२) यदिगतिश्रुतगिनि चन्न भात.त्वात" ३६११४ इति सूत्र "मृतस्य अग्नि पानि ___या माग" (वृ १२।१३) "ओषधी मानि" (वृ ३२।१३) ' मादिनि नन ना व पपत्ते" १५ इति सूत्र "तस्मिन् पतम्मिन
नगी देया. अदा जुनि" (छा ५।४।२) "आपो हाम्म अन्नद्रा सनमन्ते" (?) "-यात नि चलेष्टादिकामि प्रतीते " ३।११६ इनि मूत्र “अथ य इमे ग्राम दृष्टा
प नि पारनं ते धृमम् अभिमभवन्नि" (छा ५।१०१३) 'म बाविय- नथादि दर्शयति" १७ इति सूत्र "तईवानाम् अन्नं तं ठेवा
मध्यन्ति" 3. 1012) "वर्गकामो योन" (१), "Tथ योऽन्य देताग

Page #421

ततीया पाये प्रथमपादः-नवमपादोपसहार । १३१ "संयमने त्यनुभूयतरेपामारोहापरोहा तातिदर्शनात्" ३१।१३ इति सूत्रे 'अब लोको
नास्ति पर इति मानी पुन पुन परमापयते मे" । (कठ २६) 'पिचाफामणोिित तु प्रष्ट तत्वात्" ३।१।१७ इति सूत्रे भय एतयो पोर्न कतरणचने
तानि इमानि बुद्रामि अमात् भावनि मृतानि मन्ति" (छा ५/१०८)
चन्द्रमममेव ते सर्वे गन्ति' (फी १२) “न तृतीये तथोपलो" ३११११८ इति सूझे “पञ्चम्याम आहुती आप पुरुषवचसो
मन्ति' (छा ५३३) “जायस्व प्रियस्व इति एतत् तृतीय स्थानम्"
(छा १०१८) "तृतीयारोप संक' ३।१।२१ इति सूने "श्रीण्येव वीजानि मपन्ति
आह जीवम् टमिलम्" (छा ६।३१) चतुयाधिकरणे"तत्सामायापति " ३।१।२२ इति सूो "अभ एतमेव अपान पुन निवन्त
यधैतम् भाकासम् आकाशाद् वायु पापुला धूमो मपति धुमो भूत्वा अनं
माति, अनं भूत्वा मेपो भयति, मेघो भूत्वा प्रवर्षति” (छा ५।१०५) પધમાધિ રખેनातिचरण विपात" ३११२३ इति सूत्रे “अतो वै खलु दुनिपतरम्"
(छा ५१०६) पश्यधिकरण“अन्याधिष्ठितेषु पूर्वपदमिलापान्" ३११२४ इति सूत्रे “त इह वीहियवा जोपविन
सतय तिलमा।। इति जायन्ते" (छा ५५१०६) 'रमणीयचरणा"
(छा १०७) "रेत सिम्योगोऽय" ३११।२६ इति सूत्रे "यो रेत सिधति भूय एव भवति"
(छा ५/१०६) "योने शरीरम्” ३११।२७ इति सूत्रे रमणीयचरपा" (छा ५।१०७) इति । ની દ્રવ્ય પતાદશત્રોની યુતિનેન–
(४) कीसी अस्य पादसगतिः भवितुम् उचिता। उदाहतग्रुतिसन्दप नीवाना परलोकगमनप्रकार, संसारे पुनरागमनकम, तथा बनुयायिकर्ममा स्वभाविक च अवगम्यते । एवं च जीवाना गत्पागतिपालोचनस्य वोहात्मनो भेदमान फर्मपालमा अनित्यतामोध ततध राम्योदय, तेन नियात्मज्ञानामिME स्वाभाविक फलम् । अत एतदेव एक्दम-मतात्पर्यभूतातिप्रमज्ञानसाधनस्य प्रथम

Page #422

व्यानसम्मत-त्रात्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः ) लो रानम् । अतएव एतद यायस्य साधना-याय नाम भवितुम् अर्हति । परलोकगमनागमनादिप्रकारवर्णनन्य आपातहल्या फलाध्यायविषयत्वेऽपि नात्र अप्रासंगिकत्वम् अप्रामाणिकर वा कल्पनीयम् । _____ाना द्रव्यम् विभिन्न भाप्यमध्येषु कथमेतत् उपस्थापित भाभि इति । तत्र शाकरमत जीवस्य परलोकगमनागमनविचारपूर्वकवरायानरूपणरूपसाधननिर्दे। । भाकरमते प्रायेण तथैव ।। रामानुजमत जायदाद्यवस्थावस्थितस्य जीवस्य दोषादिनिरूपणम् । नियामते ससारस्य दोपनिरूपणेन ततो विरक्तिप्रदर्शनम् । मा बमते वयार्थ गत्यादिनिरूपणम् । श्रीमते उपासकस्य नित्यत्वादियुक्तस्य जीवस्य गत्यातिनिरूपणम् । श्रीमते जीवस्य लोकान्तर गमनागमनविचार ।
"तपा तात्पर्यपालोचने कृते भाप्यागो मतभेद नाममात्र पर्यस्यति । अन तपादप्रतिपाद्य तथा च अस्य पादसगतिः वैराग्यनिरूपण या एक वक्तं शक्यते । एतदनुसारेण च एतत्पादीयाधिकरणानि सूत्राणि व्याख्येयानि । इति नबमपादसमालोचनम् ।
इति तृतीयाध्याये प्रथमपादोपसहार ।

Page #423

तृतीया पाये द्वितीयपादे-द्वितीय तदभाव धिकरणम् १३३ (२) निभातार के पुत्र- 4" ३१२।२(३२०) य* "पुत्रादय" इति प्रथमान्तपढसत्वेऽपि चकारयोगात तधि । चतुर्थमामा-य-पष्ठयिरोपनियमाम्पाम् । - - -
(३) “मायामा तु कायन अनमि shayari" ३।२।३ (३२१) इत्मत्र “मायामाप्रम" इति प्रथमा-तपसत्वेऽपि निवार्थक मु पयोगात अधिरणार मनिपथ, उक्त पूर्वपक्षत्वात् । चतुर्थसामान्य 14मात तथा अशा विरोपनियमात । - (५) "सूचच हि धुतराचलते च तविद" ३२२५२ (३२२) इत्यत्र सूचक " तथा 'तनि-" इति प्रथमान्तपनेऽपि पफारयोगात अधिकरणार मनिपथ । चतुर्यसामान्यनियमान, ५४यि पनियमाप।
(५) "पराभिध्यानात तु तिरोहित ततो सम्य यन्धविनर्ययो" ३।२।५ (३२३) इत्यत्र "तिरोहित' तथा “य विपश्ययी' इति प्रथमान्तप-मत्तेऽपि सफीचार्यक-तु-स-योगात् अधिररणारम्भनिाय । घतुयमामा यनियमात, नमविरोपनियमाच । मावमाप्ये इति एक्न सूत्रेण तटीयद्वितीयापिकापनाया दोष ।
(६) "देहयोगाद् या मोऽपि ३१२६ (३२४) हन्यत्र “स' इति प्रथमान्तसत्वेऽपि "अपि" ०५मोगेन माकाक्ष पमिद्धे अधिकरणार गनिम्य । चतुर्मसामान्यनियमात्,-तथा
४पि पिनियमात । मामाचे इति एरेन सूत्रेण यतृतीयाधिारणम्य रचनात् तस्य नोप । परस्त्र सयपु भा५ अधिकरणारम्भान अध अधिकरणममाप्ति ।
द्वितीय तदमावाधिकरणम् - अब 'तदमारो पड़ीषु तच्छुतरामनि च" ३।२१७ (३२५) इति मूग्रस्य "त:माव" इति 41 अम्य "क्दमावारिण" नाम । तत्र शंकर-मास्कर-रामानुज-श्रीकण्ठ-श्रीपति-भाप्येषु सूत्रत्रय, नियामाप्ये मय, मत्र-वल्लभ-भाप्ययो इदम् एस्मेव सूत्रम्, तत्रापि मा वमतेन अत्र चतुर्धाधिकरणम् आरम्यते इति । तप सूत्रय यथा--
१ । “तटमायो नाही तच्छुतेरास्मनि च' ३२६ (३२५) . २। “अत प्रबोधोऽस्मात" ।२।८ (३२६)
तत्र (1) "मावो नाही त रात्मनि च ३।२७ (३२५) इत्यत्र “तदमाव" इति प्रथमान्तपात अनेन अधिकरणाम युज्यते एव । तथैव सर्व कृतम् । चकारण विश्यमेठसूचनात् हेतो समुचमाद् या न तेन व्यापात -। पतुर्थसामान्यनियमात् तथा प्रयोदशविशेषनियमाच ।
- -- - - - (0) "अत प्रबोधोऽस्मात"३1०1८ (३ ६) इत्यत्र "प्रबोध" इति प्रथमान्तरम्य सत्पात क्यपि पृथगधिकरणाम युक्त एष, तथापि “अत" इति पदेन साकाशपय सूचनात् नरय अधिकरणामस्वम्, चतुर्थसामान्यनियमात, तथा “अत" "मत्" इति पवार साफासत्व

Page #424

વ્યા મમત-ગ્રહ્મભૂમાધ્યળિય. ( ર ) વિનાન, વિનિયમન મોરમાવે તવીર્યપશ્ચમાધિળર્ય ચારમાત, તથા વર્ણમાળે તૈયતૃતીયાણિ ભૂવના તોવ તોપ | પસૂત્રણ પ સૂત્ર, પૃથાધિસરળસે વિનાનું નૈવ રિબનમામિ સપાતા વ!
तृतीय कम्मानुस्मृतिशब्दविध्यधिकरणम् અ “ પર્વ તું સ્મનુસ્મૃતિગવિષ્ણુ” સારા (૩૭) કૃતિ સૂત્રત્યે “અનુ-છનિશ તિ પઢા, રાય બર્માનુસ્મૃતિગવષ્યધિર નામ તેમ અમરનામાનુન-વ-થી-થી-પતિ-માળેષુ મનેન નવ સૂત્રણ તળિ
વતન / તંત્ર મવમાગે તદ્ધિ પછમ્ ધરળમ્, નિવામાન્ચે પતંદ્ધિ તકીયરિતાવિતને મૂત્રત્રામચે તૃતીયં સૂત્ર, તથા વરુમમાખે તદ્ધિ તથતૃતચરબી મૂત્રત્રયચ્ચે ક્રિતીર્થ સૂત્રનું તિ મેડ.
ત્ર સંસ્કૃતિ પ્રથમાન્તવાત સત્ર ધરણામ. સ્માત | વતુર્યામાચનિયમાત ! તુ-ગને નાત્ર વાવ નિધાન્તાત્ તેય, બાળવિગેનિયમાન્ ! નિવા-
ત્રમા તું થT ન રજિતમ્ ! તેન તો અરનાવા દો ,

Page #425

वतीयाध्याय दितीयपाद -पश्चमम् उभयलिंगाधिकरणम् १३५ १। “न मानतोऽपि पस्योगाला
"दर्गयात चायो अपि मर्यत" मदि" ११ (३२०)।
३।२।१७ (३३५) "न में-
तिस प्रतिद् ८ 1 8114 पोमा सर्यकादिवत्' पानान" ० (१३०)।
३०१८ (३३६) ३।भरि भयम ३१३ (३३१) । 'मधुप महपान तु न तात्यम्' ५। ५२ तनपानवान्'
3010 (३३७) ३.१० (30)१०। “यदिहामायातायागय ५। "५५ ५५ग" | (३२३)। सामन्यायम्" ३010 (३३८) ६। चन-मा' 311 (३३) ११' ' 300१ (३३०)
__ मा (') "न ग्याननाऽपि परयो पाला मयत हि ३१११ (३२०) इत्यत्र "उभय गिम्" इति प्रथमा तान् अन अपिणाम युक्त पर । चतुर्थमामा पनियमात अपि पान विश्रयदपि मनात्यात विनियमात ।
(0)"ने-दिनि ऐप पर मतपननान्" ३१(३३०)इत्यत्र प्रथमान्तावामापात् ५नुपमामा पनियमान तथा “इति गेस" ५-1, ५धमथिोपनियमान् नाम्य अधिकरणार मनत्यम् ।
(३) “मरि मेर १३ (३३) पत्र “क” इति प्रथमान्तपदमत्वेऽपि "अपि च प्यम इति पदनामा अन्य माम माम, अन अन्य नाधिकरणामान्यम् । चतुथमामा-नियमान तथा पपिपिनियमान ।
(१) "H५५दि तनमान-पान' 30-१ (२) इत्यत्र “अ५पत्" इति पदात् पपचिन प्रथमा-पाय भयादयत्वेऽपि “दि" तथा "तत्” पदेन साफाक्षत्वस्य ममगान नाग्य अभिगमनम् । नतुर्थसामान्यनियमान पठविशेपनियमाय । माघमाये अभिकरणा मान तथा च तदोयनमाथिभरणम्प चतुर्प सूत्रेषु अस्य माथापात् तस्यय टोप । तय परममाव्ये अभिकरणार मान तयाच तदीयमाधिकरणस्य पक्ष सूत्रेषु अस्य माय-यात् तस्यामि टोप | अन मास्करमाप्ये "मस्यूलमानण्यदायमदीमरादमपम पमध्ययम्" इति ५कम् अतिरिक्तम सूत्र पटितम्, तेन तन्मते अम्मिन् अधिकरणे वाद सूत्राणि मान्त, तथैव सत्र प्रथमान्तपदसत्वात् अधिकरणामध संगते, परन्तु तत्र तन्न कृतमिति एस्पते । अत तन्मते अत्र अधिकरणम्म अरचनाया सस्य अयमेक अतिरिक्त दोप सात | तयापि सूतमेतत तम्य मापात ण्य इति अनुमीयते, लिपिफरनमा- पत्रवेन गृहीत इत्येव सम्मति ।
(५) “फशपायायम्" ।२।१५ (३३३) इत्यत्र "अवैयर्यम्" इति भयमा तपदात् अत्र अधिकरणार म संगच्छते, पतुर्ममामान्यनियमात्, परन्तु पकार-पादयत् तस्य निषेध

Page #426

व्यामसम्मत ब्रह्मभूभा निर्णयः ( ३यः पादः । कम्यते, पाठविशेषनियमात् । भ-रा-नि-श्री-श्रीप-वि-पाठ एतम्य अधिकरणाम्भशापि नोदेति । अत्र 'वयात्" इत्यपि पाठ शङ्करभाष्ये पार-तररूपेण दृश्यते ।
(६) “आह व तन्मात्रम्" ३।२।१६ (३३४) इत्यत्र "त-मात्रम्" इति प्रथमान्तपदसत्त्वेऽपि चकार-योगान् अधिकर गार भनिय । चतुर्थसामान्यनियमात्, परविशेष नियमाच ।
(७) "दर्शयति चाथो अपि स्मार्थते' ३।२।१७ (३३५) इस्यत्र प्रयमन्तिपदामापात् नाम्य अधिकरारम्भकत्वम् । चतुर्थमामा-यनियमात, पठविशेपनियमाच्च ।
(८) “अतएव चोपमा सूर्यकादिवत्" ३।२।१८ (३३६) इत्यत्र "उपमा" इति प्रथमानवदन्य सत्तात् यद्यपि अधिकरणामः सगत, चतुर्थसामान्यनियमात, तथापि चकारयोगात् तन्निषेध कलनीय, पटविशेपनियमान् । माध्वभाष्ये अनेन अधिकरणारमात् दोष । तत्र तत् तदीयदशमाधिकरणन्य एकमेव सूत्रं च ।
(९) "अ'बुवदग्रहणान् तु न तथात्वम्" ३।२।१९ (३३७) इत्यत्र "तथात्वम्” इति प्रयमान्त पदमत्त्वेऽपि अनिवार्थक-तु-शनात् अधिकरणार मनिषेध । चतुसामान्यनियमात, नवमविशेषनियमाच्च । मध्वममाप्ययो अधिकरणारम्भात तयोरेव ढोप । माध्वमते एतत् 'भूतं तदीय कार्यशाधिकरणस्य एकमेव सूत्रम् । बहममते तु तदीयपष्ठाधिकरणग्य चतुर्यु मूत्र एतद्वि प्रथम मृत्रम् ।
(१०) "वृद्वितासभाक्त्वम-तभावानुभयसामञ्जस्यादेवम्” ३११२०(३३८)इत्यत्र "वृद्धिहालभानसम्” इति प्रथमा-तपतमत्वेऽपि चतुर्थसामान्यनियमात् तथा "एक" पदेन मांकनत्यप्रयगान् नान्य अधिकरणारम्भकावं युक्तम्, सप्तमविशेपनियमात । माध्वभाप्ये अधिकरणार मात नन्य दीपप्रमग । नत्र एतत् मूत्र तदीयहादशाधिकरणग्य सूत्रद्ययमध्ये प्रथम सूत्रम् । ग-श्री-श्रीर-पाठे परमपि पतग्य शेपन गृहीतम् । तन्न युक्तम्. परमूने चकारण देतो पिनातीयवैराण्याय मचनात । चतुर्थविशेपनियमात ।

Page #427

तृतीया-पाये द्वितीयपाद -पष्ठ प्रतितावनाधिकरणम् १३७ तथा पञ्च समामि गृहीतानि । रामानुज-निवा-पलममाप्येषु अधिकरणं न रचितम् । तत्र रामानुजमते एतत् सत्र तकीयमाधिकरणस्य पञ्चदशम सूत्रेषु एकादशसूत्रम्, नियामते तदीयचतुर्माधिकरणम्य विशतित्यकेषु सत्रेषु वा सत्र, तथैव बलममाप्ये तदीयपष्ठापिकरणस्य चतुर्प सूत्रेषु चतुर्भ सूत्रम् । ता श-नि-य-माप्येषु अधिकरणस्य अरचनाया दोप । तानि च नर सूनाणि१ । “ प्रताप हि प्रतिपति ततो ।५ । "अतोऽनन्तन तथा हि लिम्" पीति घ भूय" ३।१२० (३४०)
श१६ (३४४) २ । “तस्यकमाइ दि" ३।२।२३ (३२१)/६ । उमेयव्यपदेशात् त्वरिपुण्डलपत्” ३ । "अपि च मराधने मन्यशानुमा
३२।२७ (३४५) नाम्याम" ०४ (३१२)/ ७ । "प्रकाशयपद् वा तेजस्त्यात ४ | "माादियणावाप्यं प्रकाश
२०२८ (३४६) कर्मण्यम्यासात १२५ (३४३)/ ८ । “पूर्वपद् पा' ३।२।२९ (३४७)
।। "प्रतिपेयाच' ३।१० (३४८) तत्र ( १ ) "adalara हि प्रतिपति ततो ययीति च भूय" ३।२।२२ (३४०) इत्यत्र "प्रतापत्यम्" इति प्रथमान्तपदात अनेन अधिकरपरम युज्यते, चतुर्यसामान्यनियमाए । हि-कार च-फारम्ध नात्र विद्ययान्तरस्य पापी, पावस-प्रमोद। विशेष-नियमाभ्याम्, विषयश्रुति मेवात् ५फदिग-वि-प-नियमाय । तेन रा-नि-य-माप्येषु अधिकरणम्य अरचनाया दोप । विधेया तरत्वम्प मनीकारे तपाम् अदोपत्वं स्यात्, शिष्टानां पचाना मायानामेव दोष भवेत् । परन्तु विपयतिभेद तन्मतेऽपि स्पीति । अतो न शिष्टा दुष्टा । अत्र चतुर्य-सामान्य नियम तभा एकापस द्वारा योदश-विशेप-नियमा द्रव्या ।
(२) 'तत्यकमाइ हि" ३।२।२३ (३४१) इत्या “तदन्यतम्” इति प्रथमान्तपात चतुर्थसामान्यनियमेन, अभिकरणम् आरम्मतीय परन्तु हि-कारेण एतदर्थस्य साकक्षित्वन पष्ठ विशेषनियमात नास्य अधिकरणार मत्तम् । मावमाप्ये तथा परमभाप्ये अधिकरणस्य मारम्मात् तयोरेय टोप । एतत सूत्रम् माध्यमाप्ये तदीयसुर्दशाधिकरणस्य पञ्चम स्त्रेषु प्रथम सूत्रम्, परममाप्ये तु तदीय-सतमाधिकरणस सूत्रद्वयमध्ये द्वितीय सूत्रम् ।।
( ३ ) “अपि च सगपने प्रत्यक्षानुमानाम्याम्" ।२।२४ (३४२) इत्यत्र प्रभमा तपदामापात् नास्स अधिकरणारम्मत्यम् । चतुर्यसामान्यनियमात्, ५४विशेपनियमात् च ।
(१) "प्रका-विपश्चाविशेष प्रकाशय फर्मण्यम्यासात्" श२।२५ (२४३) इत्यत्र "अवैशेय" तथा "प्रकास" इति प्रथमान्सपदयात् अत्र अधिकरणारम्म संगच्छते एष, चतुर्थ सामान्यनियमात, तथापि च कारस्यात् तनिषेध, ५४विशेपनियमात् । पलममाप्ये अधिकरणा

Page #428

१३८ રયાતમમ્મત-બ્રહ્મસૂત્રમાધ્યનિય ( ર પાવા) રમાત્ તથા ૧૨ નવીયાઇમાધિરણય સૂત્રત્રયમથે પ્રથમસૂત્રવેન તવૈવ તોષઃ | મા માળે તથા વઢવમાગે તત સૂત્ર ક્રિયા વિમેરૂ દતે . “પ્રારાવિવાવેરોષ” તિ પર્વ સૂત્રમ્, શિષ્ટ પર તે યુન્ ! પ્રારા કૃતિ -ળ દેતો વિનાતીયવૈક્ષખ્યાપને / વતુર્થોસામાન્જનિયમાત !
(૧) “યતોડનત્તેન તથાપ્તિ સિંગ રારારદ્દ (૨૪) ફૂલ્યત્ર “ાિ” તિ પ્રથમાન્તપવાનું કય ધિરબારમા સંછત, વતુર્થસામાન્ય નિયમાત, કિન્તુ “અત” “હિ” ફતિ શન્વયેન તત્ય સાક્ષત્વવિધાનાત્ ૧૭-સમ-વિરોષ-નિયમ ન તથા વ્યા
(૬) “મયપશાત્ ત્વgિgવ” ફરાર૭ (૨૫) રૂચત્ર “દિકુષ્ટવ” કૃતિ ઘવાત્ સ્થવિત્ પ્રથમાન્તપસ્ય ધ્યાવ્યત્વેડપિ વતુર્થ-વિશેષ-નિયમાન્ અનિવેધાર્થ-ડુ-શત્વાતિ તથા હિન્દાત્ ધિરબારમય નિવેવ | પછ-નવમ-વિરોષ-નિયમાખ્યા ! રામાનુન-વ-શ્રીપતિ-માળેપુ ધરણય બારમા તેષામેવ જોષ. વાવ્ય. તત્ર રામાનુનમાળે હતત્ સૂત્ર તવીય-ષણાધિરાય વતુર્પ સૂત્ર, પ્રથમ, માદમાળે તવીય-પન્નવાધિરાય સૂત્રવતુષ્ટયમળે તદ્ધિ પ્રથમ સૂત્ર, તથૈવ શ્રીપતિ-માળે તવીય-સમાધિરણય વતુર્યું સૂત્ર, ઇતન્ન પ્રથમ સૂત્ર મવતિ | | ( ૭ ) “પ્રકાશાશ્રયવદ્ વા તેના વાત” રૂારાર૮ (૨૪૬) ફક્યત્ર વિહાર્થ “વાશયોન સાક્ષરવવિધીનાત પછવિરોષનિયમન તથા પાશ્રયવ રૂલ્યનેન કર્યાવિત પ્રથમાન્તપસ્ય મધ્યાહર્તધ્યત્વેડપિ વતુર્થસામાન્ય નિયમ– અધિવરણારર્મનિષેધ / વછમાળે ગનેન ધિરળીરમાત, તથા ની તવીમાળે નવમાધિરળસ્ય સૂત્રત્રયમધ્યે પતય પ્રાથથાત્ તસ્ય હોવ વ: |
(૮) પૂર્વવ વ રાજાર (૨૪૭) ફત્યત્ર તથૈવ વતુર્થસામાન્ય-કર્ણવિરોષનિયમાભ્યામ્ | - (૧) “પ્રતિધાવ” શરૂ૦ (૨૪૮) ફત્યત્ર પ્રથમાન્તપદામાવાતુ નાય ધિરગારમે
વં યુરૂ, વતુર્થસામાન્યનિયમાત, ૨- રાપિ નિષેધ, પર્ણવિરોષનિયમા ! પસૂત્રે ધિસમજ્યા ધિરણય મામૈત્િ અનૈવ ધરળ-સમાપ્તિ તે છતે |
સપ્તમ પધારણ બત્ર “પરમત સેતૂન્માનસંવન્યમેવવ્યાખ્ય” ફરાર (૩૨) કૃતિ સૂત્રસ્ય “ધર” ફતિ રાન્ધાત્મ “પરાધિરણ” નામ / તંત્ર રીક્રૂર-રામાનુન-મે-માળેષ સત સૂત્રાણિ ગૃહીંતાનિ, વચ્ચે તું તદ્ધિ વામ... હેરળ / મીરમાવે ષ સૂત્રણ પૃહીતાનિ, “થાનવિરોષાત્ પ્રારાવિવ” હતિ (૨૪) સૂત્રય વર્ગનાતા તથા નિખ્યામાખ્ય પ્રશ્નોતરી સૂત્રાણિ, તસ્યા ફત શ્ચિમ ધરખમ માર્ણમાળે સૂત્રત્રય, તય તત્ પોદરા ધરણ, શ્રીકૃષ્ણમાએ

Page #429

तृतीयाध्याये दितीयपाद -सप्तम पराधिकरणम १३९ पास सूत्राणि, तस्य च इदं सप्तमम् भधिकरणम, तथा श्रीपतिमाप्ये पच्च सूत्राणि, तस्य तु एतत् ममम् अधिकरणम् । तानि च सप्त सूत्राणि"परमत सेतूमानस मेदस्य५ ।५ । "पपत्तेध' ३३५ (३५३)
देशभ्य" १२१३१ (३४९)/६। "तथान्यप्रतिबंधात्" ।२।३६ (३५४) • ! "सामान्यात् तु” ३३२ (३५०) ७ । “अनेन सर्वगत'-मायाम३ । “बुद्धधर्म पा-पत्” २१३३ (१५१)। शमादिभ्य" ३२।३७ (३५५) ४ । “रधानपिरोपात प्रकाशदिवत्"
२३५ (३५२)। अत्र (१) “परमत सेतू-मानस मन्यमेव्यपदेशेन" १२३१ (३४०) इत्यत्र "परम्" इति प्रथमा-तपदान् अम्य अधिकरणाम सगतमेय, चतुर्थ-सामान्य-नियमात्, सपाम् ऐफमत्यं च । “अत" शलस्य अन हेतुपाचरयामापान न मामाक्षत्प, सप्तम-विशेष नियमात् ।।
(२) 'सामान्यात् तु" २३२ (३५०) इत्यत्र प्रथमान्तपदामावात् नास्य अधिफरणा मनम् चतुर्धमामान्यनियमाता तु सवस्य पूर्वपशव्यापकत्वात् नाधिकरणाम न्यम्। अष्टाद-विरोपनियमात् । माचमाप्ये "तत्स्थले “दर्शनात्" इति सूत्र पट्यते ।
(३) 'बुद्धधर्य पावत्" ३।२।३३ (३५१) इस्यत्र “बुद्धधर्य" इति प्रथमा-तपदसत्त्वेऽपि मर्थत साकासत्वविधानात् नास्य अधिकरणार ममत्वम् । चतुर्य-सामान्य-पष्ठ विशेष-नियमाभ्याम् ।
(१) "स्मानविशेषात् प्रकाशादिवत्" श२।३४ (३५२) इत्यत्र "प्रकाशदिवत्" इति पात् प्रथमान्तपदम्य ध्याहव्यत्वेऽपि अर्थत साकाक्षत्वात् नास्य अधिकरणारम्मकत्वम्, चतुर्थ-सामा-म-पष्ठविरोध-नियमाभ्याम् । मापमाप्ये अधिकरणार मात् तस्य योप । तन्मते एतव दशापिकरणय सूत्रद्वयमध्ये प्रथमं सूत्रम् | भास्करमाप्ये नैतत् सूत्रं पश्यते ।
(५) "उपपसेध३।२।३५ (३५३) इत्यत्र प्रथमान्तपदामानात् नास्य अधिकरणा रमकपम्, 'मतुर्यसामान्यनियमात् । च कदापि निषेध, पष्ठ विशपनियमात् ।
(६) “तधान्यमतिपेयात्" ३२२३६ (३५४) इत्यत्र प्रयमा-तपदामापात् नास्य अधि करणामत्वम् चतुर्थसामान्यनियमात् । मध्य-श्रीकण्ठ-श्रीपति-माप्येषु तत्करणात् दोप । माध्यमाप्ये एतमि तदीयाटमाधिकरणस्य एकमेव सूत्रम् । श्रीकण्ठमाप्ये तदीयाटमाविकरणस्य पत्रद्वयमध्ये प्रथम सूत्रम्, तथा श्रीपतिमाप्ये तदीयनपमाधिकरणस्प सूत्रस्यमध्ये एतसु प्रथम सूत्रम् ।
(७) "अनेन सर्वगनत्यमायाम रावादिभ्य" २२॥३७ (३५५) इत्यत्र "सर्वगतत्वम्" । इति प्रथमान्तपदसत्वेऽपि “मनेन" इति पदेन साफासत्वविधानात् नास्य अधिकरणार मकल्पम् । चतुर्यसामान्यनियमात् समविरोपनियमाच । परसूत्रे अधिकसमित्या अधिकरणार मात्

Page #430

१४० व्याससमत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः । अत्रैव अधिकरणसमाप्ति. । माध्यमाप्ये अधिकरणामात् तस्य दोषः । तत्र एतद्धि तदीयोनविंशाधिकरणस्य एकमेव सूत्रम् । .
अष्टम फलाधिकरणम् । . अत्र ‘फलमत उपपत्ते” ३।२।३८ (३५६) इति सूत्रस्य "फल"-शब्दात् अस्य "फलाधिकरण” नाम । तत्र केवलं निम्बार्कभाष्यं विहाय सर्वैः अत्र सूत्रचतुष्टयं गृहीतम् । शर-भास्कररामानुज-मतेषु एतद्धि अमम् अधिकरणम् । निचामते पञ्चमाधिकरणस्य एकादशसु सूत्रेषु अष्टमं सूत्रम्, माध्वमते विशतितमम् अधिकरण, श्रीकमते नवमम् अधिकरणं, श्रीपतिमते दशम, तथा वल्लभमते एकादशाधिकरणम् । तानि च सूत्रचतुष्टयम् १ । “फलमत उपपत्ते.” ३।२।३८ (३५६) | ४ । पूर्व तु बादरायणो २ । श्रुतत्वाच" ३।२।३९ (३५७) हेतु-यपदेशात् ३।२।४१ (३५९) ३ । “धर्म जैमिनिरत एक"३।२।४० (३५८)।
अत्र (१) "फलमत उपपतेः" ३।२।३८ (३५६) इत्यत्र फलमिति प्रथमा-तपदसत्त्वात् अत्रं अधिकरणारम्भः संगत एव । चतुर्थ-सामान्य-नियमात् । अत -शब्दत्य अत्र ब्रह्मवाचकत्वात् सप्तम-विशेष-नियमात् न निवेधः । निस्वार्कमाध्ये अधिकरणस्य अनारमात् तस्य दोष ।
(२) 'श्रुतत्वाच” ३।२।३९ (३५७) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् , चतुर्थसामान्यनियमात्, च-योगाच १४-विशेष-नियमात् ।
(३) "धर्भ जैमिनिरत एवं" ३१२।४० (३५८) इत्यत्र “धमतथा “जैमिनि" इति प्रथमन्तिपदद्वयस्य सत्वेऽपि जैमिनि इति नाना स्वमतप्रतिकूलपरमतस्य निर्देशात्, विधेयभेदाभावाच, तथैव "अतएव" इति पदेन साकक्षित्वविधानात् नात्र अथिकरणारभ. संगत , विंशविशेषનિયમાત, સામવિરોષનિયમાવી
(४) 'पूर्व तु बादरायणो हेतुव्यपदेशात्” ३।२।४१ (३५१) इत्यत्र "पूर्व” तथा "बादरायग" इति प्रथमान्तादद्वयसत्त्वेऽपि चतुर्यसामान्यनियमात्, उक्त पूर्वपशव्यावर्तक-तु-शब्दयोगात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम्, विवेया-तराइते स्वमतज्ञापनात् च । नवमाष्टादश-विश-विशेषनियमैश्च । पादशेषात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिश्च मगता ।
दशमपादसमालोचनम् । इदानी द्रष्टव्यम् अनेन निवन्धेन अस्मिन् पादे अधिकरणरचनायाम् (१) कति कीदृशाश्व नियमा । सङ्कलिता., (२) कति च दोषाः कस्य भाप्यस्य का सवृत्ताः, (३) काश्च श्रुतय. कैश्च सूत्र. उपजीव्यत्वेन गृहीता' (४) उपजीव्यश्रुतिबलेन कीदृशी च पादसगतिर्भविष्यति इति ।

Page #431

तृतीयाध्याये दितीयपादा-दशमपादसमालोचनम् । १४१ पते प नत्या पिया अन्तिात् ममंग प्रदर्सन्त तग प्रथम तापत
(1) फति कीसाथ नियया अन सकलिता । अपि न फोऽपि ननन नियम सारित । (२) पति च दोपा फस्य मापस्य रूप सत्ता ।
सन या अधिकरणे माध्यमान्ये "परामि पानात् 'शु निरोहितं ततो मस्य वध विपर्ययो २२० सप्रे अधिपरम्प र नायो दोप ।
तय ३१ अपिणे मो मा-ये "टेहयोगान या मोऽपि । मत्रे अधिकारमय रचनाया दोप ।
२ अधिपरमो मध्य-५. म माप्ययो “अत" प्रयोधोऽमात्" ३।२८ स्ने अघि५६५ या दोप ।
२३ अगिफरणे निम्बार्क याम मान्ययो “सच तु पर्मानुस्मृतिविधिम्य" १२।० सत्रे अधिक रम्य रचाया गेप ।
२४ अधिपणे ५.मगाये "मुग्धेऽसिम्पधि परिपात्' ।।१० इति सत्रे अधिकरणम्य रचनाया दोप ।
२५ अधिपरणे मायभमा यो ५५५ हि तत्मधान चान्" इति ३।२।१४ रात्रे अधिक स्पस्य रचनाया दोष । - तय भारसरमा ये "भन्यूलमनमा यमदीमदमस्पर्शमा ५मध्ययम्" इति ३।२।१४ (क) मतिरिक्त मूमे अधिकरणम्य रचनाया दोष ।
तय मान्यमा' ये "मतण्य घोपमा सूर्यकादियन" इति ३२२।१८ सने अधिकरपस्य रचनार्या टोप ।
तीर गायमाप्रे तथा याइभमा ये "अन्धुपदमहगात् तु न तथात्यम्' इति ३।२।१९ सूत्रे अधिकरणस्य रचनाया दोप ।
तय मायमाप्ये 'पृद्धिासमाफ्यमन्तवादुमयसामनस्यादेवम्” इति ३।२।२० सूत्रे अधिकार गस्य रचनायो दोप ।
शरा६ अधिफरणे रा-नि-य-भाप्पेषु "प्रस्ततावा हि प्रतिपति ततो प्रवीति च "य" इति ॥१॥२२ सूत्रे अधिकरणस्य अरचनायो दोप ।
तत्रय मभ्य परम-माप्यो "तदप्यम् आह हि" इति ।२।२३ सूत्रे अधिकरणस्य रचनायो दोप ।
तव मठमभाप्ये "प्रकाशदिवाशे माय फर्मण्यभ्यासात्" इति ३।२।२५ सूत्रे अधिरपस्य रचनाया दोप | -

Page #432

१४२ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रमाप्यनिर्णयः ( ३यः पादः )
तत्रैव रा-म-श्रीप-भाव्येषु "उभयव्यपदेशात् त्वहिकुण्डलवत्" इति ३।२।२७ सूत्र अधिकरणस्य रचनाया दोपः । ।
तत्रैव वल्लभभाध्ये "प्रकाश्रियवद् वा. तेजस्मात्" इति ३।२।२८ सूत्रे अधिकरण य रचनायर्या दो५. ।
३।२।७ अधिकरणे माध्वभाप्ये "स्थानविशेषात् प्रकागादिवत्" इति ३।२।३४ सूत्र अधिकरणस्य रचनाया दोष ।
तत्रैव म-श्री-श्रीप-भाप्येपु “तथान्यप्रतिषेधान्” इति ३।२।३६ सूत्रे अधिकरणस्य रचनाया दोष । ___ तत्रैव माध्वभाष्ये “अनेन सर्वगतत्वमायामशब्दादिभ्यः” इति ३।२।३७ सूत्रे अधिकरणस्य रचनाया दोष ।
३।२।८ अधिकरणे निपार्कभाष्ये "फलमत उपपत्ते.” इति ३।२।३८ सूत्रे अधिकरणस्य अरचनाया दोष । एवं पादेऽस्मिन् भाष्याणा दोपसमाहारे कृते दृश्यते
भाप्यनाम अधिकरणस्य अरचनाया अधिकरणस्य रचनाया મામાન્ચે
१२ दोपा बल्लभभाप्ये ३ दीपा भास्कस्माभ्ये १ दो५० रामानुजमाप्ये १ " १ दोप. નિર્વાસાએ ३ दोषाः શ્રીપતિમાણે
२ दोषौ श्रीकण्ठमाप्ये ० " १ दोषः इति वक्तुं शक्यते तथा च पादेऽस्मिन् शाङ्करमाप्यस्यैव दोषामा । इदानी द्रव्यम्
(३) काश्च श्रुतयः कैश्च सूत्रः उपजीव्यत्वेन गृहीताः। प्रथमाधिकरणे. "सन्ध्ये सृष्टिाह हि" ३।२।१ इति सूत्रे “अथ रथान् रथयोगान् पथः सुजते"
(वृ: ४।३।१०) : "निर्मातार चैके पुत्रादयश्च” ३।२।२ इति सूत्रे “य. एषः सुप्तेषु जागर्ति का काम
पुरुषो निर्मिमाण.” (क. ३।५।८) । "मायामात्र तु कायनानभिव्यक्तस्वरूपत्वात्” ३।२।३ इति सूत्रे “अथ रथान् रथयोगान्
पथः सृजते” (वृ ४।३।१०) “न तत्र रथा न रथयोगा न पन्थानो भवन्ति"
wo ao

Page #433

तृतीयाध्याये द्वितीयपाद -दशमपादसमालोचनम् १४३
(पृ ५३।१०) "स्वय विहत्य स्वयं निर्माय" (ए ४३९) "सूचकच हि तेरापक्षते च तदपिद" ॥२।४ सूत्रे "यदा कर्मसु फाम्येपु स्त्रियं
___ स्वप्ने पत्यति । समृद्धि तत्र जानीयात् तस्मिन् स्वप्ननिदरनि' (छा ५।२।९) "परामि पानात् तु तिरोहित ततो सस्य पन्धविपर्ययो" १२।५ इति सूत्रे "त्या
देय सर्वपापहानि क्षीणे सोसर्जन्ममृत्युमहानि । सस्यामिध्यानात् तृतीय
देहभेद विसवय केवल आतफाम ( १।११) द्वितीयाधिकरणे-- "तदमायो नाही त रात्मनि च" ३२० इति सूत्रे "आसु तदा नाही५ सप्तो
भवति" (चा ६।३) 'तामि प्रत्ययस्य पुरीतति शेते" (ध २११९)
“य एष अन्तर्ददये आकस्तस्मिन् शेते" (पृ २११७) "मत प्रयोगोऽमात्" २।८ इति सूत्रे “सत भागय न विदु मत आगच्छमहे"
(छ ६१०१२) सृतीयाधिकरणे___ “स एय तु फर्मानुस्मृतिविधिम्य" २२।९ सूत्रे "पुन प्रतिन्याय प्रतियोन्याद्र
वति बुद्धान्ताये" (पृ ४/२०१६) પવામાળેિ – "न स्थानतोऽपि पयोमयाग सर्वत्र हि" ३।२।११ इति सूत्रे सर्वकाम सग ध
सर्वस" (छा ३।१४।२) "मस्यूलमनणु" ( ३१८१८) “असदमसमरूपम्"
(कठ. ३२१५) "न मेदादिति चेन प्रत्येकमतवाचनात्" ३२॥ २ इति सूत्रे “यश्चायमस्या पृथिव्या
तेजोमय अमृतमय पुरुष" ( २।५।१) "अपि चमेक" ३२।१३ इति सूने "मृत्यो स मृत्युमाप्नोति य इह नानव पश्यति" ___(कठ ४।११) 'नेह नानास्ति किचन" (कट ४११) "अपवदेव हि तत्मधानपात्" ३।२।१४ इति सूत्रे "मस्यूलम्" (पृ. ३२८८) “आह च सन्मात्रम्" ।२।१६ इति सूत्रे “स यया सन्धयननोऽनन्तरोऽवाय कृत्य
रसपन एव एवं वा अरे अयमात्मा अनन्तरोऽवाए कृत्य प्रज्ञानपन एव"
( ४।५।१३) 'दर्शयति ,चायो अपि स्मन्यते” ३२।१७ इति सूत्रे "अयात आदेशो नेति नेति" -- (घ २।३।६) "नादिमत् परं प्रम न सत् तन्नासदुच्यते” (गी १३।१२) । "मत५५ पोपमा सूर्यकादिवत्" ३।२।१८ इति सूो “यथा पर्य ज्योतिरात्मा विस्वानको

Page #434

१४५
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः ) भिन्ना वहुधैकोऽनुगच्छन् । “उपाधिना क्रियते भेदर यो देव क्षेत्रेवेबम
जोऽयमात्मा” (महा: शा.) "दर्शनाच" ३।२।२१ सूत्रो "पुरश्चक्रे द्विपद. पुरश्चके चतुप्पा” । पुर. स पक्षो भूत्वा
पुर. पुरुष आविशत् ।। (वृ २।५।१८) પછાધિશ્વરને "प्रकृतैतापत्वं हि प्रतिषेधति ततो ब्रवीति च भूय" ३।२।२२ इति सूत्र "द्वे वाय
प्रह्मणो रूपे मूतं चैवामूर्त च” (बृ. २।३।१) “अथात आदेशो नेति नेति" (वृ २।३।६) “न हि एतस्मात् इति नेति अन्यत् परमस्ति” ( २।३।६)
"अथ नामवेयम्” (बृ: २।३।६) "तदव्यक्तमाह हि" ३।२।२३ इति सूत्रे "न चक्षुषा गृह्यते नापि वाचा, नान्यैर्देवैस्तपसा
कर्मणा वा" (मु ३।११८) "अपि च सराधने प्रत्यक्षानुमानाभ्याम्" ३।२।२४ इति सूत्रे “कश्चिद् धीर प्रत्यगात्मान
मैक्षत् आवृत्तचक्षुरमृतत्वमिच्छन् ।” (कठ ४१) “य विनिद्रा जितश्वासा' सन्तुष्टा संयतेन्द्रिया.। ज्योति पश्यति युञ्जानस्तस्मै योगात्मने नम ॥"
(महा शा. ४८५४) "प्रकाशदिवाशेप्यं प्रकाशश्च कर्मण्यभ्यासात्” ३।२।२५ इति सूत्रे “तत्वमसि'
(छा ६।८७) "अतोऽनन्तेन तथाहि लिगम्" ३१२।२६ इति सूत्रे “स यो ह वै तत् परम ब्रह्मवेद
प्रमेव भवति” (मुः ३।२।९) "प्रतिवेधाच" ३।२।३० इति सूत्रे "नान्योऽतोऽस्ति द्रष्टा" (वृ. ३१७१२३) “नेति नेति"
__ (: २।३।६) सप्तमाधिकरणे "परमत सेतू-मानसम्बन्धभेदव्यपदेशेभ्य" ३।२।३१ इनि सूत्रे "अथ य आत्मा स सेतु"
(छा ८।४।१) "ब्रह्म चतुष्पात्” (मा. १२ छा. ३।१८।२) "प्राशनारमना सम्प. रिवक्त.” (वृ ४।३।२१) "शारीर आत्मा” (ते. २।३।१) "बुद्ध्यर्थ पावत्" ३।२।३३ इति सूत्रे "ब्रह्म चतुप्पात्" (छ।. ३।१८।२) "उपपत्तेश्च” ३।२।३५ इति सूचे "स्वमपीतो भवति” (छा. ६।८।१) "तथान्यप्रतिषेधान्" ३।२।३६ इति सूत्रे "आत्मैव अधस्तात्” (छ। ७२५।२) "अनेन सर्वगतत्वमायामशादिभ्य .३।२।३७ इति सूत्र "आकाशवत् सर्वगतश्च
नित्य" (शतपथ वा. 2) "नित्य. सर्वगत स्थाणु" (गी २।२४)
"Hawadiet ar very) अयोति पश्यत्ति बु

Page #435

ततीयाध्याये द्वितीयपादा समपादसमालोचनम् । १४५ अम्माधिकरणे--
"श्रुतत्वाच" ३।२।३९ इति सूो “स वा एप महानम आत्मा मन्नावो मुवान" (श२४)
"धम्म मिनिरत एवं" ३।२।१० इति सूत्रे 'स्वर्गकामो यजेत” (१) "पूर्व तु पादरायणो हेतुस्यपदेशात" ३२४१ इति सूत्रे "एस सेव साधु मर्म
कारपति' (फी ३१८) "अन्नादो पसुदान ( ४।४।२४) "लमते च
तत कामान् मयैव विहितान् हि तान्” (गी ७१२१) ફવાનો દ્રા ખાદાવોપની પતિન– -
(४) कीशी अस्य पादसगति । स्वादतश्रुतय सहरमतानुयायिन्५ । मायान्तरे अत्र विषये महान् मतभेद एव सते । बहुपु स्यलेषु एकमत्यमरऽपि स्व-म्य सिद्धान्तानुल्याय मुत्यन्तर गृहीतम् । पूर्वपूर्व पादे५ यया सर्वेषु माये मानमिदमत्त्वेऽपि मायेण मतसा दृष्टम्, अत्र न तथा । अत्र मत मेस्तु drad एव अतीव प्रवल प्रतीयते । यथा--
रमते अन मा निर्विशेषत्व-बोधग्रुतय समुद्धता, रामानुजादीना मते तु सवि रोपव-भापक तय समाभिता । एवं च तत्वाशे एव अयं मतमेव सनात, अत फलप्यते-त-मतभेदमीमांसा सूत्रार्थविचार विना न सम्भवति । परन्तु सूत्राविचारस्मापि स्व-स्व-सिद्धान्ताधीवात् ततोऽपि मतभेदमोमामा सुदूरपरा इतैव पतिमाति । तकशकिन मम मावितमपि सम्भावितवेन, असंगतमपि संगतत्वेन प्रतिपादयितुं शक्यते । अत अत्र सूत्रार्थविचार विहाय अन्य पन्या अपलम्पनीय | स च पन्या अत्र संगतिशरणागति । सा तु इत्यम्-~अध्यायसंगत्यनुरोन एतत्पादप्रतिपाय सापनमेव । एतत् तु प्रागेव उकम् । तदेवात्र संगतिवेन शेयम् । तच साधनत्वं सविशेषत्रमणि यया सम्मवति, तथा निर्वि शेपनमण्यार । तेन सापनपाध्यायमगत्या नाय मतभेद निराकर्तुं शक्यते । अत अध्यायसंगते यापकीमता या शाम्बसंगति तया समाधातुं शक्यते नवेति अत्र चिन्तनी यम् । वस्तुतस्तु शास्वसंगतिपलेन एतत्पादस्यापि निविशेषमपरत्वं साक्नीयम् इति भूमिकामन्ये प्रागेव उक्तम् । तात्पर्यनिर्णायकलिंगपलेन एतच्छासस्य निविशेपनमपरत्वपतिपादनात् । तथा सति पतत्पाव-भक्तिपापरू५-पावसंगति निविशेप्रमादिशबरमतसम्मता इति फत्पयितुम् चितम् । तथापि अत्र विमिनमायाणाम् अनुमोदितम् एतत् પાવબતિપાવાપપાવાતિ બંધસ્તાવું પ્રવર્યતે– ' રામતે–પૂર્વમાન સ્ત્ર-વાર્ય, કામાન તવ પવાર્યસ્થ શોધન-સાજનનિશ ! भास्करमते-पायेग तथैव । ।

Page #436

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः) रामानुजमते पुरुषोत्तमस्य सर्वदा हेय-प्रत्यनीकरव-कल्याणगुणणाकरत्व-रूपोभयलिंगत्व
प्रतिपादनम् । નિષાબતે વિવેરાવાલ્યા અમાવસ્થાવિવાર / माध्यमते भक्तिनिरूपणम् । श्रीकण्ठमते जीवावस्था-निरूपण-पूर्वकेश्वर-स्वरूप-लक्षणोक्ति.। श्रीपतिमते परमशिव-ब्रह्मस्वरूप-लक्षणादीनि प्रपञ्चितानि ।
अत्र विषयान्तरमेकं विजेय दृश्यते । अत्र साधना-याये माधन-वर्णन-प्रसगेन द्वितीयपादस्य पञ्चम-पष्ठ-सप्तमाविकरणेषु ब्रह्मगः नीरूपभावस्य वेदान्तसम्मतत्वं, प्रमग निषेधातीतत्वेन सत्यवस्थापन तथा ब्रह्मभिन्नस्य अस्तुत्वव्यवस्थापनादिक वर्णितम् । यद्यपि एतत् सर्व तत्त्वनिर्णायक-प्रथम-द्वितीयाध्याययोः वक्तव्यं भवति, तथापि यथा एतदध्यायस्य प्रथमपादे वर्णितं यत् फलवर्णनाशीभूत-परलोक-गमनागमन-प्रकारादिक, तत् सर्व वैराग्योत्पादनार्थ इति कृत्वा सपिनत्वेन कल्पनीय, तथा अत्रापि यत् तत्ववर्णनादिकं तन् सर्व साधनागवेन ग्रहणीयम् । तथा सत्यपि नास्य स्वार्थे तात पर्यशून्यत्वं शङ्कनीयम् । यत. १८प-चिन्तनमेव साधनत्वेन अत्र अभिमन्यते । अत. अत्र नास्य अत्रासगिकत्व न वा अतात्त्विकत्वम् ।
अथ तृतीयाध्याये तृतीयपादः।
प्रथम सर्वदान्तप्रत्ययाधिकरणम् अत्र “सर्ववेदान्तप्रत्यय चोदनाविशेषात्" ३।३।१ (३६०) इति सूत्रस्य "सर्ववदान्तप्रत्ययम्” इति पदात् अस्य "सर्ववेदान्तप्रत्ययाधिकरण" नाम । तत्र शङ्कर-भास्कर-श्रीकण्टभाष्येषु चत्वारि सूत्राणि, रामानुज-मध्व-निम्बार्क-श्रीपति-भाष्येषु पञ्च सूत्राणि, तथा वल्लभभाष्ये पञ्चदश सूत्राणि गृहीतानि । तच च सूत्रचतुष्टयम् १ । “सर्ववेदान्तप्रत्ययं चोदनाच- ३ । “स्वाध्यायस्य तथात्वेन हि समाचार
विशेषात्" ३३१ (३६०) ऽधिकाराच सवयच तन्नियम" २ । “भेदान्नेति चेन्नैकस्यामपि"
३।३।३ (३६२) ३।३।२ (३६१) ४ । “दर्शयति च ३३१४ (३६३) ___ अत्र (१) “सर्ववेदान्तप्रत्ययं चोदनाचविशेषात्" ३।३।१ (३६०) इत्यत्र “सर्ववेदान्तप्रत्ययम्" इति प्रथमान्तपदस्य सत्त्वात् तथा पादार भात् अब अधिकरणारम्भः संगतः एव । चतुर्थसामान्यनियमात्, द्वितीयविशेषनियमाच्च ।

Page #437

१४७
तृतीया पाये तृतीयपाद -तृतीयम् अन्यथाधिकरणम् (२) "भवाति चकत्यामपि ३२ इत्य । प्रथमान्तपदामापात् तथा “इति चेन" इति पदमापात् नास्य अधिकरणार ममत्वम् । चतुर्यमामान्यनियमात, पञ्चमपिरोपनियमाच भास्करमते मन "स्मात्' इति २०५म्य पाठ दृश्यते । तथा सति जनविशविरोपनिय मात् न मधिकरणारम्भ ।
(३) "स्वाध्यायाम तथा-वेन हि समाचारेऽधिकाराध सपश्च तनियम" ३।३।३ (३६२) इत्यत्र 'यिम" इति प्रथमा-तपदसरवेऽपि, च-कारयोगात् नास्य अधिकरणामकल्प, चतुर्धसामान्यनियमात्, पपिरोपनियमाघ । अत्र मध्य-बलदेव-माप्यनुयमध्ये "सयपध तनियम" इत्यनेन सूत्रद्वय पठितम् । तम युक्तम् । “सवय तन्नियम" इत्यत्र च कारम्प सत्यात, अत्यन्त प्रयागवि५५स्य सूचना । चतुर्यसामान्यनियमात् । चतुर्मप४विशेपनियमाभ्यो च ।
(५) "दर्शयति च" ३१ (२६३) इत्यत्र प्रयमान्त-पदामापात् च-काराध नास्य अधिकरणार मफत्व, चतुर्यमामान्यनियमान्, ५४विशेपनियमाघ । परसूत्र चतुई मायेषु अघि करणार मात् नियमानुगतत्वाप अत्रेय अधिकरणममाति संगता एव ।
दिवीयम् उपसहाराधिकरणम् अत्र "पक्षारोऽभिवा विशिवत् समाने च ३३/५ (३६४) इति सूत्रस्य "पसंहार" इति पात् अस्य "उपसंहाराधिकरण' नाम । तत्र शार-भाकर-श्रीफ४-माप्येषु एतत् एक सूत्र गृहीतम्, मायाप्ये तु सूचितुष्टयमेव । तत्र रामानुज-निम्बार्क-श्रीपति-मान्येषु एतत् सूत्रं तदीयप्रयमाधिकरणस्य पधभु सूत्रेषु पञ्चम सूत्रम् । मलममाप्ये तदीयमय भाषितरणस्य पञ्चदशमु सूत्रेषु एतदि ५धर्म सूत्रम् । परसूत्रे अधिकरणारम्भार अत्रेष अधिकरणसमाधि ।
तत्र “उपसंहार" इति प्रथमान्तपनसत्त्वात् अस्य अधिकरणार मकल युकमेव । चका रस्य अत्र विषयान्तरमापकत्वात् अधिकरणार भे न पापकल्पम् । चतुर्थसामान्यनियमात्, हावाविनिमयाध | रामानुज निपार्क-श्रीपति-पलममाप्येषु नान अधिकरण रचितम् । अत रा-नि-श्रीप-य-मान्येषु अधिकरणस्म अनारमात् तेपामेव दोप ।
तृतीयम् जन्पयाधिकरणम् अत्र “अन्यथात्व शब्दादिति चेनाविरोपात्" ३३१६ (३६५) इति सूत्रस्य “अन्ययात्वम्" इति पदात् अस्य "अन्यभात्पाधिकरण" नाम । सत्र शकर-भास्कर-श्रीक भाप्येषु श्रीणि सूत्राणि, रामानुज-निम्बार्क-श्रीपति भाप्येषु चत्वारि सूत्राणि द्वितीयाधिकरण च, मध्व-वल्लभ-माययो अधिकरण न आर०५म् । तत्र मानमा एतत् सूत्रं तदीयद्वितीयापिकरणम चतुर्यु स्सेपु द्वितीय पत्रम् । तथा मझममाप्ये एतत् सूत्रं सदीयप्रथमाभिकरणस्य पञ्चशY सत्रेषु पार्टी सूत्रम् । तानि च त्रीणि सूत्राणि--

Page #438

૪૮ વ્યાસસમૂત-બ્રહ્મસૂત્રમાર્બોનિયા ( રૂઃ પાવ) ? “અન્યથા શાવિતિ વેન્નાવિરોષાત” ૨ . “ વ પ્રરણાત્ પરોવરીયસ્વાવિત
રૂારા૭ ૩૬૬) 3 . સનાત તદુમતિ સુ ત”િ
રૂારા૮ (૩૬૭) મત્ર (૨) “અન્યથા– રાત્નાિિત જાવિરોષા” ફોરાદ (રૂ૫) ત્યત્ર “અન્યથાત્વ” ફતિ પ્રથમાપદ્ધસ્ય સરવાત સત્ર ધરબાર સંચ્છિતે ઇવ | તુર્થસામાન્યનિયમાતા સત્ર “તિ વે” તિ પવાન્ પિ પત્તમવિરોષનિયમાન્ ન તરે વાલા, પ્રથમઃપહાત્ પરં પદ્મભ્યન્તપર્વ, તતઃ “તિ વેન્નતિ પતસ્ય સત્તાત્ ા વતુર્વશવિરોષનિયમાતા તેના મર્વ-વમ-માળોઃ બધિરત્ય મનામત તોષઃ |
(૨) “ Tી પ્રરણમેવાત પરોવરીયસ્વાતિવ” રર૭ (૨૬૬) ફત્યંત્ર “પરોવરીયસ્વાતિવ” ફતિ પદ્ધતિ સ્વનિત્ પ્રથમાન્તપસ્ય અથાહર્તવ્યત્વેડપિ “ર વો” તિ પન સાક્ષત્નવિષાનાત્ નવુર્થસામાન્ય નિયમાન્ત પર્ણવિરોપનિયમાજ નાસ્ય ધિરબારમૈત્વમ્
(૩) “સંજ્ઞાતત્ તદુત્તમસ્તિ તુ તષિ” સારાત્યત્ર (૬૭) “હુ” મિતિ પ્રશમાન્ત-પદ્ય-સર્વેડપિ વતુર્થસામાન્યનિયમતિ, “તું” તિ શયોગાત્ પવિરોષનિયમાત, તથૈવ “તષિ” ફર્વત્ર માન્ત વસવેડ “અપિ” કૃતિ શેવ્યાત્િ સાક્ષત્વવિધાનાત પછવિરોષનિયમા, નાચ ધરબારમ્ભત્વમ્ ! પરસૂત્રે વતુર્ગુ મતેષુ બધિરબારમાતુ, તથૈવ નિયમાનુમતત્વેન તાદશારિબારમય સાત્યાત મટૅવ ધરળસમાણિઃ સંતા પવા
, ઘતુર્થ થાત્યધિવરણમ્ સત્ર “ત્યારે સમગ્ર રૂારા (૨૬૮) હતિ સૂત્રસ્ય “વ્યાતિ-પતાત્ ત્રય “વાધિરનામ / તત્ર શં-મીર-મન્વ-થી-માળેષુ પતન નૈવ સૂન્નેન
ધરળ રવતમ્ ! માધ્યમાળે તૃતીયમ્ ધરખમ શિપુ વતુર્થ શ્રીપતિ-મ-માધેપુ ધરખે ન મારબ્ધમ્ | તેવુ માળેષ તત્ સૂત્ર તવીયદિતીયાધિરાય નતુર્યું સૂત્રપુ વતુર્થ સૂત્રમ્ ા વર્ષમમાળે તું તવીર્યપ્રથમાધિવરણય પરાયું સૂત્રપુ પતંદ્ધિ નવમ સૂત્રમ્ |
ત્ર “સમન્નસ ફતિ પ્રથમાન્તપાત બત્ર ધરબારમે સંછને વતુર્થસામાન્ય નિયમાત / 7 / વોર-ચો ત્િ તસ્ય નિષેધ. | અર્થતઃ વિધેયસ્ય વૈક્ષખ્યાત ! દાગવિરોષનિયમાન્ ! તેન ા-નિ-શ્રીપ--માખ્યાણા ધિરાય કરવવાયા છે. | સૂત્રાક્ષમાત તુ ન હોય તે અર્થસાાચ સાવજત્વાત તોપ. | પરસૂત્રે સાસુ માબેવુ બધિવરણારત્મા નૈવ ધરળસમાણિઃ સંછિત છે
पञ्चमं साभेदाधिकरणम् બત્ર “સર્વમેદન્યત્રમે રૂારા ૦ () રૂતિ સૂાય “સર્વમેરાત” તિ પાત્

Page #439

पर पारिएफ५ सय रामानुजार अस्प
वतीयाध्याये तृतीयपाद'-सप्तमम् आध्यानाधिकरणम १५९ अस्य "समिनावितरण' नाम । तत्र येवल पम-माप्य मिन्नेषु सर्वत्र अनेन पनि सून एतदधिकरण रभितम् । याममाये तदीयमयमाधिकरणम्य पञ्चरामु सोपु एतद्धि दशम सूत्रम् ।
- मग "इमे" इति प्रधमा-तपसमात् भी अधिकरणारम्भ संगत । चतुर्धसामान्य नियमात् । याममाप्ये अधिकरणस्य अरचनामा दोष प्रसंग । परसूत्रे साप भाप्येषु अघि फरणस्य भारग्मात् अत्रैव अधिकरणममाप्ति समुचिता एव ।
५४म् आनन्दायधिकरणम् __ अन "आनन्दादय प्रधानस्य' ३६११ (३७०) इति साम्य आनन्ददाय"-पदात् अस्य "आनन्दाधिकरण नाम । तम शकर-मारकर भाप्यस्यमध्ये साया रामानुज-निम्पार्फ-श्रीपति माप्येपु समसप्तक, मध्य-श्रीफ४ मापद्वये तु एकमेव सूत्र गृहोतम् । तभापि रा-नि-श्रीफ भायेषु पतद्धि चतुर्थ अधिकरणम्। माघमाये ५श्चमाधिकरणम्, श्रीकण्ठमाप्ये शहर-मास्करमाप्यपत् पष्ठाधिकरण भवति । याममाप्ये तु अधिकरण नार०५म्, तेन मत्र तस्स दोप । तम पतन स तदीयमयमाधिकरणस्य पश्चरायु सः एकादश भम् । तानि च सूत्रयम्१। “आनन्दादय प्रधानन्य"
२०११ (३७०) | "प्रियशिरस्त्वाचमारिपचयापचयो हि भेदें" ३०१२ (३७१) ३ । "इतरे पर्यसामान्या"
२०१३ (३७२) अम (१) "मानन्दाय प्रधानन्य" ३।३२११ (३७०) इत्यत्र 'आनन्द५५" इति प्रथमान्तसत्पात् अम्प अधिकरणामकाप युक्तम् । पतुर्यसामान्यनियमात् । पममाप्ये अधिरणस्य अस्यनाया दोप ।
(२) "प्रियशिरस्त्वाचमारिपचयापचयी हि मेदे १३।१२ (३७१) इत्यत्र ‘प्रियशिरस्वायपाति" इति प्रयमा-तपदमत्वात् अत्र अभिकरणाम उचित , तयापि 'अप्राप्ति" इति
सन्दात् हि साध अर्यत साक्षत्यसिद्ध नास्स अधिकरणारम्म संगत । पतुर्यसायान्य नियमात, पष्ठ-सप्तम विरोपनियमाम्याम् । मध्य-श्रीक५४-माप्ययो पष्ट-सतमाधिकरणामात् वोप ।
(३) "इतरे त्वसामान्यात्" ३।३।१३ (३७२) इत्यत्र 'इतरे” इति प्रथमान्तपदस्थ सामात् चतुर्यमामा-पनियमात् अस्य मधिकरणार मकल युक्त, तयापि तस्य स्वरूपत साकारत्वात् सप्तमपिरोपनियमावः तत तु-शब्द अत्र तस्य व्यापातफ, नमविशेषनियमात् । मत न अधिकरणाम युक्तः । भावमाप्ने अनिकरणस्य रचनाया दोप । परसूत्रे भतर्षु भाप्येषु अधिकरणामात् अत्रैव मधिकरणसमाप्ति करप्यते ।
सप्तमम् आध्यानाधिकरणम् अत्र "आध्यानाय भयोजनामापात्" ।।१४ (३७३) इति सूत्रस्य "आध्यानय"

Page #440

१५०
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाप्यनिर्णय. ( इयः पादः) इति पदात् अस्य “आध्यानाधिकरणं" नाम । तत्र शंकर-भास्कर-मध्व-भाप्ये मूत्रद्वयं गृहीतम् । माध्वभाष्ये एतत् तु अटमम् अधिकर गम् । श्रीकण्ठभाप्ये चत्वारि सूत्राणि गृहीतानि, तत्रापि एतत् अटमम् अधिकरणम् । रो नि-श्रीप-व-भाष्येषु अधिकरणं नारव्यम् । त[ रामानुज-माप्ये तथा निम्बार्क-माये श्रीपतिभाष्ये च एतत् सूत्रं तदीयचतुर्थाधिकरणस्य सप्त सूत्रेषु चतुर्थं सूत्रम् । वल्लभभाये तु तदीयप्रथमाधिकरणस्य पञ्चायु सूत्रेषु चतुर्दशं सूत्रम् । घि सूत्राद्वयम् १ । “आध्यानाय प्रयोजनाभावात्"
३।३।१४ (३७३) २ । "आत्मशादाच
३।३।१५ (३७४) अब 'आध्यानाय प्रयोजनाभावात्" ३।३।१४ (३७३) इत्या प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणार मकव युक्तम् । तथापि तस्य अहनीयवात् तथा पूर्वाधिकरणत विषयश्रुतिभेदात् पञ्चमसामान्यनियम त्. एकादशविशेषनियमाच्च तत् युक्तमेव । तेन "पुरु५.” "अर्थातय." इत्येवं प्रथमान्तपदमध्याहर्तव्य भवति । यद्यपि अधिकरणस्य आरम्भे मतभेदस्य समसख्यक, चत्वारि
आरम्भानुकूलानि, चत्वारि च आरम्भप्रतिकुलानि, तथापि रा-नि-श्रीप-भाष्ये सह वल्लभ-भाप्यस्य यादृशम् अनैक्य, ताम् अनैक्य नात्र दृश्यते । तेन आरमप्रतिकूलपक्षेऽपि मतानक्यात् तत्पक्षस्य दुर्वलत्यमेव भवति । ततश्च रामानुजादीना भाप्येष विषयश्रुते अभेदात्। शङ्करदीना तु भाष्येषु तस्या भेदात् यथा तत्र ज्ञातव्यबाहुल्यं, तथा न रामानुजादीना भाप्येषु दृश्यते, अत. अत्र रा-नि-श्रीप-व-भाष्याणाम् अधिकरणस्य अरचनाया दुष्टत्वकल्पनं युक्तम् ।
(२) "आत्मशब्दाच” ३।३।१५ (३७४) इत्यत्र प्रथमान्तपदभावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । चतुर्थसामान्यनियमात् । च-योगाच तथा पटविशेषनियमात् । परसूत्रे चतुएं भाष्येषु अधिकरणार भात् अत्रैव अधिकरणसमाति: सगच्छते ।
अष्टमम् आत्मगृहीत्यधिकरणम् अत्र "आत्मगृहीतिरितरवदुतरात्" ३।३।१६ (३७५) इति सूत्रस्य "आत्मगृहीति"पदात् अस्य "आत्मगृहीत्यधिकरण” नाम । तत्र शङ्कर-भास्कर-मध्व-भल्लभ-भाष्येषु अधिकरणम् आरब्धम् । शङ्कर-भास्कर-वल्लभ-भाव्येषु सूत्रद्वयं गृहीतम्, माध्वभाष्ये तु एकमेव सूत्रम् । शङ्कर-मास्करयो. अष्टमम् अधिकरणम्, मध्वस्य नवमाधिकरणम् । वल्लभस्य तु द्वितीयम् अधिकरणम् । रामानुज-निवार्क-श्रीकण्ठ-श्रीपति-भाप्येषु अधिकरण न आर०धम् । तत्र रामानुजनिवार्क-श्रीपति-माप्येषु एतत् सूत्रं तदीयचतुर्थाधिकरणस्य सप्तसु सूत्रेषु पष्ट सूत्रम्, श्रीकण्ठथे तु तदीयाटमाधिकरणस्य चतुएं सूत्रेषु तृतीय सूत्रम् । तत् च सूत्रद्वयम् । १ । “आत्मगृहीतिरितरवदुत्तरात्"
३।३।१६ (३७५) . २ । “अन्वयादिति चेत् स्यादवधारणात्" ३।३।१७ (३७६)

Page #441

वीयाध्याये तृतीयपाद -एकादश सम्बन्ध धिकरणम् १५१ मत्र (१) "आत्मगृहीतिरितरवदुतात" ३।३।१६ (३७५) इत्यत्र “आमगृहीति" इति प्रथमा-d५-त् अन्य अधिकरपार मफत्व युक्तम् । चतुर्वसामान्यनियमात् । रा नि-श्री-श्रीपमायेषु अभिकरणम्य भरननाया दोप । सममत्स्यकत्वेऽपि नियमविरुद्धवाद ।
(२) “मन्वयादिति चेत् स्यादपधारणात्" ३।३।१७ (३७६) इत्या प्रथमान्तपदाभापात् “ति चेत" इत्यादि पसत्याच नास्य अधिकरणार मफत्वम् । चतुर्यसामान्यનિયમીત, પદ્ધવિરોપનિયમાશ | જનવિનિયમોપિ મન અધિકાર માથે | પરત सर्वसम्मत्या अधिकरपारमात् भव अधिकर५ममाप्ति । अन मन भावमाप्ये सदी4दशमाधिकरण-रचमात् ठोप ।
नम कायस्यानाधिकरणम् अन कार्यान्यानादपूर्वम्" ३।३।१८ (३७७) इति सूत्रस्य "कास्यानात्" इति पाद अम्य “फायर्यायानाधिकरण" नाम । अन्न पलममिन्ने सर्व भाप्यकार एतेन एकेन सूत्रेण पतद् अधिकरण रचितम् । ममाप्ये तु अत्र पट् सूत्राणि गृहीतानि । तत्र मान-श्रीकण्ठ-भाप्येष नवमम् अधिकरणम्, रामानुज-निश्वार्क-श्रीपति-माप्येषु पञ्चमम् अघिफरणम् । माध्यमाये ५काशाधिकरणम् । पालममाप्ये तृतीयाधिकरणम् । ___अत्र "अपूर्वम्” इति प्रभमान्तपदात् अस्म अधिकरणामार युक, पतुर्यसामान्यનિયમાન પર સર્ચમબન્યા બધિરળ કારખાનું અવ વિવરણસમાલિપિ સારો !
दशम समानाधिकरणम् अत्र "समान एवं चामेवात्" ३।३।१९ (३७८) इति सूत्रस्य 'समान" इति पदात् अस्य "समानाधिकरण” नाम । तत्र शर-भास्कर-श्रीकप-माप्येषु एतत् सूत्रं तदीमक्समाधि फरणस्य एकमेव सूत्रम् । रामानुज निमार्फ-श्रीपति-माप्ये लीयपठाधिकरणस्य एतच तथैव एकमेव सूत्रम् । माबमाप्यस्य द्वादशाधिकरणस्य सुभायमध्ये प्रथम सत्रम् । तेन पलम मिनेषु सर्वेषु मायेच अनेन अधिकरण रचितम्, केवल पलमभाप्ये तदीयतृतीयाधिकरणस्य पसु सूत्रपु एतद्रि द्वितीयं सूत्रम् । तेनान अधिकरणस्य भरचनायो मलममाप्यस्यैव दोष ।
अन समान" "एवम्” इति मथमा-तद्वयस्य सत्पात् अस्य अधिकरणार मकत्वं युफमेव । चतुर्थसामान्यनियमात् । फारम विमान्यत्वोधनात् न पाचकत्वम् । द्वादशाविरोपनियमात् ।
एकादसम्मन्धाधिकरणम् अत्र 'सम्बन्धादेवमन्यत्रापि” ३।३।२०, (३७९) इति सूत्रस्प "समन्यात्" इति पनात् अम्प "सम्म धाधिकरण” नाम । मत्र मध्व-लम-मान्य-मिने सर्वत्र भाष्येषु अधिकरण रचितम् । तत्र शकमाकर-रामानुज-निवार्क-श्रीपति-मायेषु सूझत्रय हीतम् । श्रीकण्ठ।

Page #442

१५२ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्र भाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः ) भाप्ये सूत्रद्वय गृहीतम् । शङ्कर-भास्कर-श्रीकण्ठ-भाप्येषु एकादशाधिकरणम्, रामानुजनिम्बार्क-श्रीपति-भाष्येषु सप्तमम् अधिकरणम् । बल्लभ भाप्ये तदीयतृतीयाधिकरणस्य पटनु सूत्रेषु तृतीय सूत्रम् । तानि च त्रीणि सूत्राणि । १ । “सम्बन्धादेवमन्यत्रापि" ३।३।२० (३७९) ३ । “दर्शयति च" ३।३।२२ (३८१) २। “न वा विशेषात्" ३।३।२१ (३८०)
अत्र ( १ ) “सम्बन्धादेवमन्यत्रापि” ३।३।२० (३७९) इत्यत्र "एवम्" इति प्रथमान्तपदसत्पात् अस्य अधिकरणारम्भकत्व युक्तम् चतुर्थसामान्यनियमात् । “अपि" पदम् अत्र न वाधकः, विधेयान्तरस्य ज्ञापनात्, द्वादाविशेषनियमात् । माध्वभाष्ये तथा वहभभाष्ये च अधिकरणस्य अकरणात् तयोरेन दोप. ।।
(२) "न वा विशेषात्” ३।३।२१ (३८०) इत्यत्र प्रथमान्तपढाभावात् वा-शनयोगाच नास्य अधिकरणारम्भ करवम् । चतुर्थसामान्यनियमात, पठविशेषनियमाच । मानभाष्ये अधिकरणस्य रचनाया दोष ।
(३) "दर्शयति च” ३।३।२२ (३८१) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् च-उदयोगाच्च नास्य अधिकरणामकत्वम् । चतुर्थसामान्यनियमात्, ५४विशेषनियमाच्च । श्रीकण्ठमाप्ये अधिकरणस्य आरम्भात् दोषः । परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणस्य आरम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति ।
बादशं संभृत्यधिकरणम् ___ अत्र “संभूतिधुव्यात्यपि चातः" ३।३।२३ (३८२) इति सूत्रस्य “संभृति" इति पदात् अन्य “संभृत्यधिकरण” नाम । अत्र वल्लभ-भाष्यभिन्नेषु सर्वेषु भाष्येषु अधिकरणम् आरब्धम् । तत्र एतत् एकमेव सूत्र च गृहीतम् । वल्लभ-भाष्ये एतत् सूत्रं तदीयतृतीयाधिकरणस्य पट्सु सूत्रेषु १४ सूत्रम् । शकर-भास्कर-भाययोः एतद्धि द्वादशाधिकरणम् । रामानुजनिम्बार्क-श्रीपति-भाष्येषु अष्टमम् अधिकरणम् । माध्वभाण्थे चतुर्दशाधिकरणम् । श्रीकण्ठभाष्ये त्रयोदशाधिकरणम् ।
अत्र “संभृतिधुच्याती” इति प्रथमान्तपदात् अत्र अधिकरणारम्भः युक्तः । पृथक विधेयत्वात् च-कारस्य तथा “अपि अत" पदयोरपि तदवाधकत्वम् । चतुर्थसामान्यनियमात्, पष्ठविशेषनियमाच । बल्लभभाष्ये तदकरणात् दोष वक्तव्यः । परसूत्रे सर्वेषु भाग्येषु अधि. करणस्य आरब्धत्वात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति युक्ता ।
त्रयोदशं पुरुषविधाधिकरणम् ___ अत्र "पुरुषविद्यायामिव चेतरेषामनानानात्" ३।३।२४ (३८३) इति सूत्रस्य “पुरुषવિદ્યાયા” ફતિ પદ્ધતિ મય “પુરુષવિદ્યાધિરણ” નામ . તત્ર સર્વેષ માળેષ જીતેન ન

Page #443

तृतीयाध्याये तृतीयपाद:-पोड़श साम्परायाधिकरणम् १५३ સૂળ ધિરખે તિજ'તત્ર ફોર ફ્રાયો કયોવરમ્ અધર્મ, રામાનુ નિખ્યાશીપતિ માણે નવમું ધરખમ, માન્નાએ પwવશમ્ અપિલબમ છીખમાળે વતુર્વરન્ બધિરળ માળે તુ વતુર્યમ્ બબિ સિ વિરોષ |
તંત્ર અનુinણીય બયમાન્ત વાત અધિકાગાએ સમાચ્છો ! ઇવ-૨ પ્રકૃતિન સત્ર માત્વ. વિરેયાન્ત જ્ઞાનાતા પશ્ચમસામાન્ય નિયમીત તથા પનિયમત ૨ | તો માળે, અધિકાગારમાતુ બન્ને અધિપસમાધિ |
વતી વેધાધિગમ્ અા વાવયેમેન શારાપ (૨૮૪) તિ વય “”િ શાના માસવારપિઝમ' નામ 1 તત્ર સર્વે માપુ સત્ર અધિગમ્ બારધમ્ | ૭મમાચ-મિનેષુ સ્વૈપુ માપુ તેને નવ વેદ પત્ બધિરખે રવિતમ્ ક્રિમમા તું સૂત્રદ્ધન પતિ વિરોધ છે ___अत्र प्रयमा-त-पवागावात नास्य अधिकरणार मकव युक, तथापि सर्व भाष्यकार तथा ઋતત્વત્ પ્રયમાન્ત કિમપિ સનીયમ્ | તવન ૪ અધિકરણ મારી ચિમ્ ફ્લેવ સનીનીનની પધમસામાન્ય નિયમક્તા તથાપિ સર્વસ્વીકૃત વિષય યુતિને પ ત્ર પ્રષિરણામે શાળ હવ મન્તવ્યમ્ પાહિરોપનિયમાન્ ! પાલવે બમમિ ઉ બછિય બાપત્યા મન બધિરળસમાણિ /
પરવશ હાન્યધિવરણમ્ अत्र “हानी तूपायनशब्दशेषत्वात् कुशाच्छन्दस्तुत्युपगानवत् तदुक्तम्" ।३।२६ (૨૮૫) તિ દાન” ત્તિ પવત્ અા “હા ધિરળ” નામ | સત્ર મમિ ર્વે અસિરળ બારવ્યમી નિવા-નવ મિત્રે સર્વે માત્ર પ્રમેવ સૂત્ર ગૃહીતનું સત્ર નિવાર્ય માળે પદ કાળિ પૃહીતાનિ ! માધ્યમ છે સૂવદ્વયમેવ પૃહીત ! રામામતે ક્ષત્તિ પામ્ બરિણમ્ રામાનુન-નિખ્યા-શી તિજો! પતત તું પાવશમ્ બષિરળમ્ | માવતે તું સાશમ્ ધિક્
- a “ત ” રિ પ્રયમાનતૈપવસ્ય કન્વન્ત મય બરિણામી સંમતમેવ | તુર્યસામાન્ય નિયમાન ! તુ-
રાય વિયાન્તાનોપજ્યાત ન વાપwત્વ / નવમવિરોધ નિયમાતા ચક્રમમાળે બષિgશ્ય બરવના રચ સો વાવ્ય / પર હું માપુ બધિરણાસ્માત્ ત્રેવ બધિરસમાપ્તિ સંસ્કૃત પવા
પોષ સાપરાયાપલબમ ત્ર “સાપાયે તબામાવાવ તથા ” સારર૭ (૨૮૬)ત્તિ સૂત્રમ્પ “સાપાયશબ્દા અચસાપરાવાષિર” નામ I નિસ્વાર્થ-જ્ય-માવ્ય-મિત્ત-વૅ માળે, એ જળમ્ બજા સત્ર પર મારવો માધવો વોડકાળેિ સૂત્રદ્રય ગૃહીતી રામાનુન
છે.

Page #444

१५४ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिणयः ( ३यः पादः श्रीपति-माप्ययोः द्वादशाधिकरणे सूचितुष्टय गृहीतम् । निमार्क-भाप्ये अधिकरणारग्मात् तस्य एकादशाधिकरणस्य सूत्रपटक-मध्ये द्वितीयं सूत्रम् । माध्वभाप्ये अधिकरणस्य अनारम्भात् तदीय-सप्तदशाधिकरणस्य सूत्रद्वय-मध्ये द्वितीय सूत्रम् । श्रीकण्ठ-भाष्ये अधिकरणस्य आरम्भात् तस्य एतत् सप्तदशाधिकरणे सूत्रचतुष्टयं गृहीतम्, पल्लमभाये तु पटाधिकरणे सूत्रय गृहीतम् । तच सूत्रद्वयम्
१ । “साम्पराये तव्याभावात् तथा ह्यन्ये" ॥३२७ (३८६) २। “छन्दत उभयाविरोधात्"
३।३।२८ (३८७) अत्र ( १ ) “साम्पराये ततव्याभावात् तथा ह्यन्ये” ३।३।२७ (३७६) इत्यत्र “अन्ये" इति प्रथमान्तपदात् अत्र अधिकरणारम्भः सगतः एव । चतुर्थसामा यनियमात् । हि-शब्दस्य विधेयान्तरज्ञापनात् अबाधकत्वम् । द्वादाविशेपनियमात् । निम्बार्क-मध्य-भा यय-मध्ये अधिकरणस्य अरचनाया दोषः कल्पनीय ।
(२) "छन्दत उभयाविरोधात्" ३।३।२८ (३८७) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । चतुर्थसामान्यनियमात् । परसूत्रे नियमवज्ञादेव अधिकरणार मात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिश्च संगच्छते । माध्वभाप्ये अत्र अधिकरणस्य रचनात् दो५ ।
सप्तदशं गतेस्थर्ववाधिकरणम् अत्र “गतेस्र्थवत्त्वमुभयथान्यथा हि विरोध." ३।३।२९ (३८८) इति सूत्रस्य “गतेः अर्थवरवम्" इति पदद्वयात् अस्य “गतेस्र्थवत्वाधिकरण” नाम । अत्र शङ्कर-भारकर-बल्लभ-भाष्येषु अधिकरणं रचितम्, शिष्टेषु तु न । तत्र शङ्कर-भारकर-भाययो. सहदशाधिकरण, भाग्ये तु सप्तमाधिकरणम् । शङ्कर-भास्कर-भाप्ययो. सूत्रद्वय गृहीतम, बलभभाप्ये तु एतत् एकमेव सूत्रम् । रामानुजभाष्ये तथा श्रीपति-भाग्ये एतत् सूत्र तदीय-द्वादशाधिकरणस्य चतुर्यु सूत्रेषु तृतीयं सूत्रम् । निश्वार्क-भाष्ये तदीयैकादशाधिकरणस्य पसु सूत्रेषु चतुर्थ सूत्रम्, माध्वभाप्ये तदीयाष्टादशाधिकरणस्य त्रिषु सूत्रेषु द्वितीयं सूत्रं, श्रीकण्ठ-माप्ये तदीय-सप्तदशाधिकरणस्य चतुर्दा सूत्रेषु तृतीय सूत्रम्, बल्लभभाष्ये तु तदीय-सप्तमाधिकरणस्य एकमेव सूत्रम् । तच्च सूत्रद्वयम्
१ । “गतेस्र्थवत्वमुभयथान्यथा हि विरोधः" ३।३।२९ (३८८)
२। “उपपन्नस्तलक्षणार्थोपलब्धेलोकवत्" ३।३।३० (३८९)
अत्र ( १) “गतेरर्थवत्त्वमुभयथान्यथा हि विरोध.” ३।३।२९ (३८८) इत्यत्र "अर्थवत्त्वम्" 'विरोध" इति प्रथमान्तपदद्वयात् अस्य अधिकरणारम्भकत्व युक्तमेव, चतुर्थसामान्यनियमात् । हि-शब्दस्य विधेयान्तरज्ञापकत्वात् न-बाधकत्वम्, द्वादशविशेषनियमात् । रा-नि-म-श्री-श्रीप-भाष्येषु अधिकरणस्य अरचनाय दोषः । एतेषा संख्याबाहुल्यादपि नियमविरुद्धत्वात् दो५ एव पाच्य ।

Page #445

વતીયાધ્યાયે તૃતીયપાદ –વંગ યાવધિ%ાર ધિરાણ (૨) “ પાન્નક્તાનાપોંવત” સારા (૨૮૨) રૂક્યત્ર “પપન” ત્તિ પ્રયકાન્તપવમ સત્તાવર્ષિ ના અધિકાર"ત્યુ નાર્યસામાન્યમિતિ | યત જ ઉપપન્ન” તિ બાlણાયા વાત્તાત મુખ્ય લાક્ષત્વ સિદ્ધપત્તિા સામવિરોષનિયમાત ! વમમાબે અધિકરણય બારમત રોપ | પર ધિસત્યા બધિરબારમાત્ અત્રેજ અધિરથમ રે !
બદામ નિવમાધિનરામ સત્ર “અનિયમ સર્વનામવિરોધ ચનાનુમાનમા રારા ૨ (૨૦) તિ સૂત્ર “અનિયમ” રિ પાત્ જગ “નિયમાષિર” નામ તત્વ રામાનુન-તના પીપતિમાખ-મિસે, સર્વે કાવ્યે તેના પતિ સૂળ પતર્ અધિM રજિત તત્રાષિ રામાનુન-માળે સૂત્રદ્ધયેન રતિ વોલ્યુમ્ શક્કરમાર-માયો પતંદ્ધિ મઠાવસાષિણમ્ ! રામાનુનમને ત્રયોવશાષિરામ નિખ્યા માળે પહારિણસ્થ પર સૂવું પણ બન્ ! માવશે તથા બીઝમાઝે ક્નવાધિરણમ્ | શ્રીપતિ-માળે તવીય કયોવરાષિક રળખ્ય સુત્રયમયે દ્વિતીય સૂત્રમ્ ! મમા તિg નવમાધિરખમ્ |
તત્ર “અનિયમ” “બવિરોધ " ઈતિ પ્રયકાન્તપર્વત સત્તાત બસ મરિબારમજત્ત્વ યુમ્ સામાન્ય નિયમાન્ ! નિવા-શ્રીપતિ-માયો બધિરણય અનરખવું તોપ જ્યનીય પખવે કૃષિમેત્યા અધિર બાર માત અંગે પિછામાથિ સાતે 1
કનવંશ યાવધિ ધિરળ જત “યાવવામથતિરાધિપરિણામે રૂારાપુર (૨૨) તિ વય “ચાવ પિ” તિ પાત અચ “યાવષિરાષિર” નામ તત્ર છ-માર-નિવામગ્ન
--રમ-માપુ અધિક્ બારવ્યમ્ વર્લ્ડ રામાનુન-માળે સત્ ન છત ! તત્ર પતિનું સૂત્ર તકીય ત્રયોદ્ધાધિકસ્ય સૂત્રદ્વયમયે દ્વિતીય સૂત્ર સાકર-માર-માધ્યયો પત્ત નર્વિચાષિવરણમ્ ! તત્ર વર્તન પનવ શેખ પતષિામાં રજિતન : નિશ્વાર્થમાયખ્ય પતર્ દ્વારાષિરમ્ | બત્રાવિ જોન પન સૂખ તરિખે મામ્ | માર્વેમાનવૈિશાપિરબન ! તત્ર જ સમન્નયન પતષિરખે રનિતમ્ ! અબ્દમાખ્યા મહાવરાષિણમ્ બાપિ સેન પનવ વગેખ પતષિM નિતમ્ | શ્રીપતિ માય બયોવરાધિકરમ્ ! તત્ર ૬ સૂત્રદ્રયન પધિરખે વિતમ્ નમ-માધ્યક્ષ પતંદ્ધિ ઇસમાધિશરણમ્ | અના િપન પનવ સૂબેન તિવરિ સક્તિમ્ |
સત્ર “વસ્થિતિ” પતિ પ્રયમાન્તપાત મા મરિગારમ્ભત્વે તમેવ ! વતુર્વસામાન્યનિયમન્ ! રામાનુનમા બધિરાણ કરનનાયો તય રોડ વરવ્ય | શ્રીમતિ-મને મન ભૂવમ વિર્મેત તિ દક્યતે |

Page #446

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः )
विंशम् अक्षरध्यधिकरणम् अत्र “अक्षर धिया त्वरोधः सामान्यतभावाभ्यामोपसदवत् तदुक्तम्" ३।३।३३ (३९२) इति सूत्रस्य "अक्षरधियाम्” इति पदात् अस्य “अक्षरध्यधिकरण' नाम । तत्र माबमाप्य-भिन्ने सर्वेषु भाप्येषु अत्र अधिकरण रचितम् । माध्वमते एतत् सूत्र तदीय-विंशाधिकरणस्य सूत्रद्वयमध्ये द्वितीयं सूत्रम् । येषु भाप्येषु अधिकरणं रचित तत्र शंकर-मारकर-भाप्ययो. एक सूत्रं गृहीतम्, रामानुज-निवार्क-श्रीकण्ट-श्रीपति-वल्लभ-भाव्येषु सूत्रद्वयं गृहीतम् । एवं च शकर-भास्करयो भाप्ययोः विशाधिकरणम्, रामानुज-श्रीपति-भाप्ययो. चतुर्दशाधिकरणम्, निश्वार्क-भाप्ये त्रयोदशाधिकरणम्, श्रीव एट-भाष्ये विगाधिकरणम् । वल्लभभाप्ये एकादगाधिकरणम् ।। ___ तत्र “अवरोध” “तदुक्तम्” इति प्रथमान्तपदद्यात् अस्य अधिकरणाम्भकत्वं युक्तमेव । चतुर्थसामान्यनियमात् । तु-श०दस्य पूर्वपक्षीय-शंकानिरासकत्वात् न तत्र वाधकत्यम; अटादशविशेषनियमात् । तथा सति माध्वभाष्ये अधिकरणस्य अनारमात् दोष: कल्पनीय । परसूत्रे अधिकरणारम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाति. कल्पयितुं शक्यते ।
एकविंशम् इयदधिकरणम् अत्र “इयदामनन त्” ३।३।३४ (३९३) इति सूत्रस्य "इयत्” इति पदात् अस्य "इयदधिकरण” नाम । तत्र शकर-भास्कर-भाष्यद्वये एकविंशाधिकरणे एतद्धि एकमेव सूत्रम् । माध्वभाष्ये एकविंशाधिकरणस्य सूत्रद्वयमध्ये एतच्च प्रथम सूत्रम् । तेन शंकर-भास्कर-मानभाष्येषु एतेन सूत्रेण अधिकरणम् आरब्धम् । अवशिष्टभाप्येषु तन्न कृतम् । तत्र रामानुजश्रीपति-भाष्ययो. एतत् सूत्रं तदीय-चतुर्दशाधिकरणस्य सूत्रद्वयमध्ये द्वितीयं सूत्रम् । निम्बार्कभाष्ये तदीय-त्रयोदशाधिकरणस्य सूत्रद्वयमध्ये द्वितीयं सूत्रम् । श्रीकण्ठभाष्ये तदीय-विशाधिकरणस्य सूत्रद्वयमध्ये एतच्च द्वितीयं सूत्रम् । वल्लभभाष्ये तदीयकादशाधिकरणस्य सूत्रद्वममध्ये द्वितीय सूत्रम् । ___अत्र “इयत्” इति प्रथमान्तपदात अधिकरणारम्भः संगत, चतुर्थसामान्यनियमात् । रा नि-श्री-श्री५-व-भाष्येषु नियमम् एतम् अननुसृत्य अधिकरणस्य अरचनाया दोषः। परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणस्य अ.रम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिः संगच्छते ।
द्वाविंशम् अन्तराधिकरणम् अत्र “अन्तरा भूतत्रामवत् स्वात्मन.” ३।३।३५ (३९४) इति सूत्रस्य "अन्तरा" इति पदात् अस्य "अन्तराधिकरण” नाम । शङ्कर-मध्व-वल्लभ-भाष्यभिन्नेषु सर्वत्र एतत् सूत्रं परवर्तिसूत्रेण सह एकीकृत्य पठितम् । एवं च शंकरभाष्ये सूत्रद्वयेण एतदधिकरणं रचितम्, भास्करमाप्ये तु तथामिलितेन एकेन सूत्रेण । रामानुज-माप्ये तथामिलितसूत्रत्रयेण, निवार्कभाष्ये तथैव सूत्रद्वयेन, माध्वभाप्ये अत्र अधिकरणं न रचितम् तत्र तदीयैकविंशाधि

Page #447

तृतीया याये हतीयपादा-प्रयोविंश व्यविहाराधिकरणम् १५७ છરના સૂત્રથમણે દ્વિતીએ મૂત્રમ્ | શ્રીમાળે તયામિતિસૂસન, શ્રીપતિ-માણે पुन तथैव सूजयेग, वाममाप्ये अमिलितसून येण एतदपिकरण रचितम् । नर मास्करमाप्ये एतय द्वापिंशाधिकरणम्, रामानुज-मते पञ्चदशाधिकरणम्, निम्बार्क-मते चतुर्दशाधिकरणम्, श्रीकण्ठ मते पविताविकरणम्, श्रीपति मते पञ्चदशाधिकरण, तया पममते દાતાધિકરણે મતિ तत च मूत्रहमम्१"अन्तरा मृतमामयत स्वामन" ३।३।३५ (३९४)
। “अन्यया भेगानुपपतिरिति चोपदेशान्तरवत्" ३।३।३६ (३९५) तत्र (१) “तर मतमामवत् स्वात्मन" ३।३३७ (३९०) इत्यत्र “म-तरा" इति भयमान्तपदात अन्य अधिकरणार मकत्वं युक्तम्, चतुर्थसामान्यनियमात । माध्वमाप्य-मिनेषु सर्वत्र तथैव स्तम् । अतोऽत्र मावस्यैष दोप । भारा-नि-श्री श्रीप-भाष्येषु परसूत्रमपि पतवन पवते । तन युक्तम् । विजातीयविषयान्तरस्य सूचना । चतुर्थ पिरोपनियमात् ।
(0) "अन्यथा भेदानुपतिरिति चेनोपदे-तत्२०३६ (३९५) इत्यत्र मेगानुपपति इति प्रथमान्तदम्य सत्वात अपि 'इति चेन" इति पदसत्पात् नास्स अघि फरपार भकत्वम् । पञ्चमविरोपनियमात । भारा नि-श्री-श्रीप भाप्येषु तवसनस्य पूर्वसन
यते । तम्म युक्तम् । विपसमेत् चतुयविरोपनियमात । परसूत्रे अधिकरणार मात मौत्र अधिकरणसमाप्तिश्च सगता। अत भारफर-रामानुज-निवार्फ-श्रीकण्ठ-श्रीपति-माप्येषु "इति चेन्न"-पद्धतिमिलितसूत्रेण अधिकरणस्य मारमात् टोपमसक्ति मवत्येव । तेषु सूत्रसुममेलनादेव अय दोप सप्तात ।
त्रयोगि। यतिहाराधिकरणम् अत्र "यतिहारो विशिपन्ति हतपत" ३।३।३७ (३९६) इति सूत्रस्य "व्यतिहार" इति पदात् अस्य "भ्यतिहाराधिकरण" नाम । तत्र शबर-मास्कर-माध्व-माप्येषु अत्र अधिफरणम् मार-पम्, सूत्रं च तत्र एकमेव गृहीतम् । शहर-मारकर-माप्ययो एतद्धि प्रयोविस्ताधिकरणम्, माध्यमते तु द्वापिसाधिकरणम् । रामानुज-धीपति-माप्पयो एतत् सत्रं तदीयપક્ષનશારિરળખ્ય સૂત્રત્રમધ્યે વિતીય સૂત્રમ્ ! નિખ્યામાવે તેવીય-વતુર્વાષિરાણ सूर्यद्वयमध्ये द्वितीय सूत्रम् । श्रीमाप्ये एतत् च तदीयेफ विशाधिकरणस्य सूत्रद्वयमध्ये द्वितीय सत्रम् । तथा यममाप्ये एतत् सूत्र तटीम-द्वादशाधिकरणम्य सूत्रत्रयमध्ये द्वितीय सूत्रम् इति विशे५ ।
अत्र "यतिहार" इति पयमान्तपदसावा अस्प अधिकरणार मकाप संगच्छते ।

Page #448

१५८
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः,
चतुर्थसामान्यनियमात् हि शब्दस्य विधेयान्तरज्ञापनाच्च द्वादशविशेषनियमात् । रा-नि-श्रीश्रीप-च-भाष्येषु अधिकरणस्य अरचनाया दोष, नियमविरुद्धत्वात् । परसूत्रे अधिकरणस्य आरम्भ,तू अत्रैव अधिकरणसमाप्तिः ।
"
चतुर्विशं सत्याद्यधिकरणम्
अत्र “सैव हि सत्यादयः” ३।३।३८ (३९७) इति सूत्रस्य “सत्यादि."- पदात् अस्य “सत्याद्यधिकरण” नाम । तत्र शङ्कर भास्कर-मतेन एतत् चतुर्विशाधिकरणम्, रामानुज - निम्बार्कश्रीपति-मतेषु पञ्चदशाधिकरणम्, माध्यमतेन त्रयोविंशाधिकरणम्, श्रीकण्ठमतेन द्वात्रिंशाधिकरणम् । बल्लभ-मतेन त्रयोदशाधिकरणम् । शकर भास्कर-निम्बार्क-मध्य-श्रीकण्ठ-मतेपु अत्र एकमेव सूत्रम् । वल्लभ-मतेन तु सूत्रद्वयम् । श-भा-नि-म-श्री-व-भाष्येषु अत्र अधिकरणम् आरब्धम् । रा-श्रीप-मतद्वये तु अधिकरणं न आरब्धम् । तत्र रामानुज श्रीपति भाष्यये एतत् सूत्रं तदीय-पञ्चदशाधिकरणस्य सूत्रत्रयमध्ये तृतीय सूत्रम् ।
अत्र “सत्यादय” इति प्रथमान्तात् अधिकरणसम्भ युक्त, चतुर्थसामान्यनियमात् । हि-शब्दस्य विधेयान्तरत्वज्ञापनाच । द्वादशविशेषनियमात् । तेन रामानुज - श्री ति भाष्ययो. अधिकरणस्य अरचनायों दोष सञ्जातः ।
पञ्चविंशं कामाद्यधिकरणम्
अत्र “कामादीतरत्र तंत्र चायतनादिभ्य " ३।३।३९ (३९८) इति सूत्रस्य “कामादि" - शब्दात् अस्य “कामाद्यधिकरण" नाम । तत्र वल्लम-माप्य भिन्नेषु सर्वेषु भाग्येषु अत्र अधिकरण रचितम् वल्लभभाज्ये एतत् सूत्र तदीद-त्रयोदशाधिकरणस्य सूत्रद्वयमध्ये द्वितीय सूत्रम् । शङ्कर भास्कर मतद्वये एतद्धि पञ्चविशाधिकरण, रामानुज- निम्बार्क-श्रीपति भाष्येषु तु षोडशाधिकरणम् । माध्यमते चतुविंशाधिकरणम् । तथैव श्रीकण्ठमते त्रयोविंशाधिकरणम् । शङ्कर भास्करश्रीकण्ठ-भाज्येषु अत्र एकमेव सूत्रं गृहीतम् । रामानुज - निन्चार्क -मध्य-श्रीपति भाष्येषु सूत्रत्रयम् इति विशेष ।
अत्र " कामादि" इति प्रथमान्तपदसत्त्वात् अत्र अधिकरणारम्भः संगत एव । चकारस्य न सोकक्षित्वसाधकत्वम् । चतुर्थसामान्यनियमात् षष्टविशेपनियमाच्च । वल्लभभाष्ये अधिकरणस्य अरचनाया दोष । परसूत्रे अधिकरणारम्भात् अत्र अधिकरणसमाप्ति । पड़विंशम् आदराधिकरणम्
अत्र “आदरादलो५." ३|३|४० (३९९) इति सूत्रस्य “आदर”-शब्दात् अस्य "आदराधिकरण" नाम । तत्र शंकर-भास्कर-श्रीकण्ट-वल्लभ-भाप्येषु अधिकरणम् आरब्धम्, शिष्टेषु न । शंकर-भास्कर-वल्लभ-भाप्येषु अत्र सूत्रद्वयं गृहीतम् | श्रीकण्ठ-भाज्ये तु एतदेव एक सूत्रम् । शंकर भास्कर भाप्ययो पडविंशाधिकरणम् । श्रीकण्ठमाप्ये चतुर्विभाविकरणम् । बल्लभमाप्ये तु

Page #449

तृतीयाध्याये तृतीयपाद -जनत्रिंश लिंगभूयस्त्वाधिकरणम् १५९ चतुशाधिकरणम् । रामानुज निम्बार्क-श्रीपति-माप्येषु तदीय-पोसाधिकरणम सूत्रत्रयमध्ये पद्धि द्वितीय सूत्रम् | माध्यमाप्ये तदीय-चतुविशाधिकरणस्य सूत्रत्रयमध्ये द्वितीय स्त्रम् । तष सत्रद्वयम्-- १। “आदरारोप"
३।३।४० (३९९) २। “पस्थितेऽतस्तवचनात्" ३३१४१ ३३१४१ (४००) अत्र (१) "आदरादलोप" ३३१४० (८९९) इत्यत्र “अलोप" इति प्रममा-तपदस्प सत्पात् अधिकरणाम युक ग्ध, चतुर्धमामान्यनियमात् । तेन रा-नि म-श्रीप-माप्येषु अधिकरणस्य अनारमा टोप ।
(२) "पस्भितेऽतस्तद्वचनात् ३।३।४१ (४००) इत्यत्र मममा-तपदामावात नास्य अधिकरणार मफत्तम । चतुर्थसामान्यनियमात् । अत" भन्दप साकोसत्वात् च । सप्तमविरोपनियमात् । श्रीकण्ठभाप्ये अत्र पञ्चविताधिकरणस्म रचनाया दोष वक-य । परसूत्र अधिकम मत्या अधिकरणस्य अरमात् अत्रैव अधिकरणसमातिश्च ।
सप्तविंश तनिर्धारणाधिकरणम् ___ अत्र 'तनिरिणानियमस्तो याममतिबन्ध फलम्" ३।३।४२ (४०१) इति सूत्रस्य "तनिर्धारण' सात् अस्य 'तनिर्धारणाधिकरण" नाम । तत्र सर्वेषु मान्येषु अनेन पकेनैव सत्रेग पतराधिकरण रचितम् । महर-भास्कर-माप्यन्ये सप्तविशाधिकरणम् । रामानुज निवा-श्रीपति-माप्य सप्तदशाधिकरणम्, माध्यमाप्ये पञ्चविंशाधिकरणम् । भीकत माध्ये पदिशाधिकरगम्, तथा मममाप्ये पञ्चाधिकरण भवति ।
मन "तनिरिणानियम" "पृथगन्यमतिवन्ध" 'फलम्" इति प्रथमा-तपदात् अत्र अधिकरणारम्भ संगत एव, चतुर्थसामा यनियमात् । तथैव च सर्वेषु माप्येषु पृतम्, अत अन्न न फस्यामि दोप ।
अटाविंश प्रदानाधिकरणम् अम्र "प्रानवदेव तदुक्तम्” ३।३।४३ (४०२) इति सूत्रम्य 'मनइति शब्दात अम्य 'प्रदानाधिकरण” नाम । तत्र सर्वेषु मा येषु, एतेन एकेन स्त्रग एतदधिकरण रचितम् ।
अत्र तदुक्तम्' इति प्रयमान्तपदस्य सत्पात् अस्य अधिकरणारम्मकत्वं युक्तम्। વતુર્યસામાન્યનિયમાતા પર ફર્યસખત્યા બધિરજીય બારમ્મા, બવ બષિજળસમાણિજ संगता । अत्रापि न कस्यापि दोष ।
नविन लिंगभूयस्त्वाधिकरणम् अत्र “लिंगम्यस्त्मात् तद्धि वलीयस्तदपि" ३।३।४४ (४०३) इति सूत्रम 'लिलाम्यस्त्व"शात् अस्य "लिगम्यस्त्वाधिकरण” नाम । तत्र सर्वपु भाप्येषु अधिकरणम् भारतम् ।

Page #450

१६० व्याससम्मत ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः) तत्र शंकर-भास्कर-भाष्ययोः न सूत्राणि गृहीतानि, बल्लभभाण्ये तु दश सूत्राणि । अवशिष्टभाष्येषु एतदेव एक सूत्रं गृहीतम् । एवं च शंकर-भास्कर-भाष्ययोः ऊनत्रिंशाधिकरणम्, रामानुज-निवार्क-श्रीपति-भाव्येषु रविंशाधिकरणम्, माध्यभाष्ये सप्तविंशाधिकरणम्, श्रीकण्ठ-भाप्ये अष्टाविंशाधिकरणम् । वल्लभभाये तु सप्तदशाधिकरणम् ।
तानि नव सूत्राणि यथा १ । “लिंगभूयस्त्वात् तद्धि बलीय- ६। 'श्रुत्यादिबलीयस्त्वाच न बाधः" स्तदपि ३।३।४४ (४०३)
३।३१४९ (४०८) २। “पूर्व विकल्प प्रकरणात् स्यात् ७। “अनुबन्धादिभ्यः प्रज्ञान्तरपृथक्त्ववद्
क्रिया मानसवत्"३।३।४५(४०४) दृष्टश्च तदुक्तम्” ३।३।५० (४०९) ३ । “अतिदेशाच” ३।३।४६ (४०५) ८ । “न सामान्मादप्युपलब्धेम॒त्युवन्न ४ । “विद्यैव तु निर्धारणात्" ३।३।४७(४०६) हि लोकापत्ति” ३।३।५१ (४१०) ५। “दर्शनाच" ३।३।४८ (४०७) ९ । “परेण च शब्दस्य ताद्विध्य भूय
स्त्वात् त्वनुबन्ध "३।३।५२(४११) अत्र ( १ ) "लिगभूयस्त्वात् तद्धि बलीयस्तदपि” ३।३।४४ (४०३) इत्थत्र “बलीय." तथा "तत्” इति प्रथमान्तपदद्वयसत्वात् अधिकरणारम्भ संगतः । चतुर्थसामान्यनियमात् । हि-अपि-शब्दो न वाधको, द्वादशविशेषनियमात् । तथैव कृतं सर्व. भाष्यकारैः।
(२) "पूर्वविकल्५ प्रकरणात् स्यात् क्रिया मानसवत्" ३।३।४५ (४०४) इत्यत्र "पूर्वविकल्प.” तथा “क्रिया” इति प्रथमान्तपदद्वयसत्वात् अनापि अधिकरणामः सर्गतः । चतुर्थसामान्यनियमात । तथैव कृतं रा-नि-म-श्री-श्रीप-भाव्येषु । तथापि “स्यात्"-शब्द योगात् अर्थतः साकक्षित्वम् अन| भवत्येव । अत नास्य अधिकरणामकत्वम् । न च “चराचरव्यपाश्रयस्तु स्यात् तद्व्यपदेशो भाक्तस्तावमावित्वात्" २।३।१६ इति सूत्रे श-भा-नि-श्री-श्रीपभाष्येषु अधिकरणस्य आरमात् तस्य व्यभिचारः इति वाच्यम् । तत्र तु-शब्दस्य साकाक्षत्वबाधकत्वात् । नान्यत्रा कुपि अधिकसम्मत्या “स्थात्”-शब्दघटितसूत्रस्य अधिकरणामकत्वं दृष्टम् । अत. अत्र एकः नियमः कर्तव्य , येन अस्य विधेयत्वं स्यात् । स च नियम. વિમ્ મવતુ "तु-शब्दयुक्त-प्रथमान्तपदात् स्यात्-शब्दसत्वम् अधिकरणारम्भक म्"इति एकोनविंशः नियमः । __अत्र “पूर्वविकल्प” इति तु-वर्जित-प्रथमान्तपदात, तत्र स्यात्-शब्दयोगात् नात्र अधिकरणम् आरब्धम् । तेन रा-नि-म-श्री-श्रीप-भाष्यणा दोपः । न, वा "शमदमाधुपेतः स्यात् तथापि तु तदविधेस्तदंगतया तेषामवश्यानुष्ठेयत्वात्" ३।३।२७ इति सूत्र व्यभिचारशका ? "तु-स्यात्'-दयो. साक्षात् योगाभावात् ।

Page #451

સૂસીયાપાયે સીવવાર્ -નવિચત્ નિયાધિમ્
શ્ર (૩) “તિનું મારાĆ (૧૦) ૫૮ પ્રથમાન્તધામાવાનું નસ્ય અધિ બળા(મનમ્ । વતુર્તમાંમાનિયમ વિરો નિયમાપ !
( ૨ ) “વિવલ યુ નિહારપત્” ૩૧૩૧૨૭ (૪૦૬) કૃત્ય “વિધા” કૃતિ પ્રયમાન્તપદ્મવૈવ સુનયોન રાળ અધિકારમ~મ્ । પર્યસામાન્યનિયમન, નવમિયરો નિયનાથ ! કામાન્ય અપાર માન હોય। અન્ન તેને નત્રિત અષિત્રણ નૃતમ્ । રા-નિર્ભર્મ્સવ-માખેલું પત્રમ્પ તંત્મત્રરાષ~ ધન્યતે। સજ્જ સદ્ । પામૂત્ર ર૫રમ્ય મત્ત્વત । વિરોનિયમાન
( ) ટ્ર્રાનાપ” ૩||૨૮ (૨૦૭) ચંદ્ર માન્તામાયાનું નામ્ય અધિ.ગાર્મરત્વનું । વકારમ્પ મુવમ્, તો મુયત । વર્ષમામાન્યનિમમાન, વિરોધનિયમાન્ ૨ ।। નિ-શ્રીર્મવ-માન્ટેડ પતનમન્ય પૂર્વમા~ દપતે । સન્ન પુત્તમ્, કારન દેતો વિજ્ઞાતીયી વિમાન । સિરોયનિયમાન્ ।
( ૬ ) “અન્યાવિધીવમંવાથ જ પ" //૪૦ (૨૦૮) ત્યત “વાય” કૃતિ મધ માન્તયેવ વન્યાણ માટે વિષાનાનું નામ્ય અપિરણામ ત્વમ્ । તુર્યમામાન્યનિયમાન પવિરોયનિયામ1 માત્ત્વમાન્ય અધિકારમાન હોય। અત્ર તન્મતે ત્રિત્ અપિતમ્ 1
*
( ૭ ) “મનુષīાદિમ્ન પ્રાન્તરચનતંત્ર ધ્ધ તનુત્તમ” Uk૧૦ (૨૦૨) ત્યક “રદ” તથા “તદ્રુમ્ કૃતિ માન્તયનત્ત્વ પાયો નસ્ય અષિ રારમ્ભત્વમ્ । વર્ષોમાનિયન સા પવિનિયમાન । મમટેવ માખ્યન્દ્વયમન્યે “ અનુપાતિક્ષ્ય ” કૃતિ સત્રમ્, ઊમ્ અપરમ ઉન્ન પુત્તમ્, વિનયસાનાત્યાત ચતુર્ય { વિરોયનિયમો દ્રષ્ય । તપ તામ્યાબેન અધિષિ ષિતમ્ । તત તક્ષ ટોપ તન્મતે અન્ન પત્રિશત્ત તથા ત્રિશત્ તિ અપિયમ્ ! 'તદ્રુસ્તમ્” વૃત્તિ વાત “વિન્નઇત્તાશ્રૃતિ અન્ તવ્રુત્તમ્” રા{/કર્ તિત અત્ર અધિસમાપ્તિ 7 યમ કૃતિ ચૈત્ર ન, અર્ધમાત પરૌં સાપક્ષવશ્વ ચૌધનાત્ ૧ 1
(૮) “ન મામાન્યાત્રધ્યુમ્મેįવન દ્દિ કોષ્ઠાત્ત" ?/૩/o (o૬૦) ત્યત્ર રઘપલિ” વૃતિ ધમાન્ત-સર્વપિ એષિ” કૃતિ સત્ત્વાન, અર્પત સાİક્ષત્વમ્મ વિયાનાપ નામ્ય અધિરાર નૈઋત્યમ્, વર્યસામાન્યનિયમત, પદ્ધવિરોનિયમાવ | મામાવ્યું ત્રયર્જિનધિ રમતું હોય
(૨૬) પરેળ 7 રાન્દ્રમ્પ સાદ્દિષ્ય મ્યસ્ત્યાત્ ત્ત્વનુષ ચાપર (૪૨૩) Ëત્ર તાવિચ્યું” તયા “અનુષન્ય ” કૃતિ પ્રયમાન્તન્યવય-વૈવિ શ્વાત્ય તેમા ૐારસ ચોત અન્ય અધિષ્ઠાત્ મહ્ત્વ ચિતમ્। માલ્વમાìનતુતિ પિસવના પોપ
२१
ܗ

Page #452

व्यामगम्मत-ब्रह्मसूत्र भाष्यनिर्णयः य. पादः )
' "
१६२
परसूत्रे सप्तसु भाष्येषु अधिकरणारम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति सगता । एवं च अत्र माध्वभाष्यस्य षट् दोषा, रा-नि- श्री - श्रीप - भाष्येषु प्रत्येकं एकैकः दोष ।
त्रिंशत् एकात्म्याधिकरणम्
अत्र “एक आत्मन शरीरे भावात् " ३/३/५३ (४१२ ) इति सूत्रस्य “एक आत्मन.” इति पदद्वयात् अस्य "एकात्म्याधिकरण” नाम । अत्र वल्लभभाप्य भिन्नेषु सर्वेषु भाष्येषु अधिकरणम् आरब्वम् । सूत्रद्वयं च तत्र गृहीतम् । तत्र शंकर - भास्कर श्रीकण्ठ-भाष्येषु त्रिंशन् अधिकरणम् । रामानुज-निम्बार्क - श्रीपति भाष्येषु एकविशति अधिकरणम् । माध्वभाष्ये पञ्चत्रिंश[ अधिकरणम् तथा बल्लभभाग्ये सप्तदशाधिकरणम् । तत्र इद सूत्रम् एतदधिकरणान्तर्ग दशसु सूत्रेषु दशम सूत्रम् । तच्च सूत्रद्वयम्
१ । “एक आत्मन शरीरे भावात् "
_३/३/५३ (४१२)
२ । “व्यतिरेकस्तदभावाभावित्वान्न तृपलब्धिवत्"
३।३/५४ (४१३)
अत्र ( १ ) “एक आत्मन शरीरे भावात् " ३३|५३ (४१३ ) इत्यत्र “एके" इति प्रथमः तपदसत्त्वात् अस्य अधिकरणारम्भकत्व युक्तम् । चतुर्थसामान्यनियमात् । बल्लभमाध्ये अधिकरणस्य अनारम्भात् दोष' ।
7
(२) "व्यतिरेकस्तदभावाभावित्वान्न तूपलब्धिवत्" ३/३/५४ (४१३ ) इत्यत्र “व्यति - रेक" इति प्रथमान्तपदसत्त्वेऽपि चतुर्थसामान्यनियमात् तु शब्दयोगाच्च नास्य अधिकरणारम्भकत्वम्. नवमविशेषनियमात् । वल्लभभाष्ये अधिकरणस्य रचनाया दोष । तंत्र एतत् सूत्र तदीयाष्टादशाधिकरणस्य सूत्रत्रयमध्ये प्रथम सूत्रम् । परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणस्य आरम्भात् अत्रैव अविकरणसमाप्ति युक्ता एव ।
एकत्रिंशत् अगावद्धाधिकरणम्
अत्र “अगावबद्धास्तु न शाखासु हि प्रतिवेदम् " ३/३/५५ (४१४) इति सूत्रस्य "अग, वद्धा" इति पदात् अस्य " अंगावबद्धाधिकरण" नाम । તંત્ર વહમ-માધ્યમિત્રેષુ सर्वेषु भाग्येषु सूत्रद्वयेन एतदधिकरण रचितम् । वल्लभभाष्ये एतत् सूत्र तदीयाष्टादशाधिकरणम्य सूत्रत्रयमध्ये द्वितीय सूत्रम् । तत्र शङ्कर भारत र श्रीकण्ठ-भाष्येषु एतद्धि एकत्रिंशद् अधिकरणम् । रामानुज-निम्बार्क - श्री निभायेषु द्वाविंशाधिकरणम् । माध्वभाज्ये तु पट्त्रिशद्रविकरणम् । तच्च सूत्रद्वयम्
१ । ' अगावऋद्धास्तु न शाखासु हि प्रतिवेदम् " २ | "मन्त्रादिवद वाऽविरोध "
३२२२५५ (४१४)
३|३|५६ (४१५)
तंत्र ( १ ) अगाववद्धास्तु न शाखासु हि प्रतिवेदम् " ३३५५ (४२४) इत्यन ". गावचा " इति प्रयमान्तान् अस्य अधिकरण रम्भकत्वं युक्तम् चतुर्यसामान्यनियमात्

Page #453

dયાણા તૃતીયા - વરિા વિજપધરામ દરે શત્રસ્ત માત્ર તમે પાપ | મારા વિરોનિયમાન ! “ તું સમન્વયાત” શરાજ इति सूत्रवत् अनुक्त-पूर्वपक्ष-व्यावर्तकत्वार्थकत्वात् तु शनस्य । पलममाये अधिारणस्य अनार मात् दोप ।
(૨) “મન્નાવિદ્ જાવિરોધ” રૂારાપ૬ (૨૫) ફત્મત્ર “વિરોધ' કૃતિ યમાન્તપર્વલન્ટેડ (તુર્થસામાન્ય નિયમાત) “શન સાક્ષસિદ્ધ ના બધા જળામwત્વે પુરુમ્ | પવિરો નિયમાન પર સર્વત્ર અધિકરણમા બવ પસમાપ્તિ સતે !
શ્રાવિંરા મુમન્યાયત્તાધારણમ્ સત્ર મા મgવાયત્વે તાહિ વર્ધત્તિ રૂારાપ૭ (૪૬) તિ સૂત્રખ્યા “#gવશ્વાયત્ત” તિ પાન અન્ય “મૃમન્યાયાધિ” નામ ! તત્ર | માળે ઘન ઘન સૂઈ તરછમ્ મારવમ્ ! ઘરમા-
શ્રીમાળેવું - ચન નિગમ રામાનુનનિમ્બા-શ્રીપતિ-માવેષ ત્રયોર્વિકારિગ, મા-માણે સર્બિરાત વિરણ, વમિમાએ રાધિકરણ !
ત્ર “તુવન ગ્યાય” રૂતિ ચિમાન્તપવાનું મા બધિરગારમ્ભત્વે તમેવ ! તુર્યામાં નિયમાત, ઉશનસ્ય તુષોધત્વા, ડ્રાઇવિલોપનિયમત , પરજૂળ સર્વે અશિરછ કરમાવું નૈવ બધિરળતાપ્તિ મારો !
ત્રયદ્ધિાર્ ચિન્હાદ્રિવારિણમ્ સત્ર “નાના શાતિ મેઢા ૩૫૮ (૪૭) તિ સૂન્નસ શવ્વાવિવા” તિ પના અન્ય નાન્દ્રાવિમેવાધિઝાઈ” | જા9િ | માબેવું પતન ર મૃતમ્ J તત્ર શs-મારઝર થીષ્ઠ-માપુ નથઅિધિઝરમ્ રામાનુજ્ઞ નિખ્યા શ્રીપતિ મધુ રાષિણમ્ માધ્યમ નત્રિરારિણમ્ ૧૪ અમાળે તુ વિંગાધિકરણમ્ !
બાના” તિ પ્રયમાન્ત વાત્ સત્ર ધરણા ખર્ચે યુદ્ધ વાર્થસામાન્ય નિયમાવ ! પણે બષિરણય બારમાન અત્રેવ બધિરળમમાપ્તિ !
વાતાર્ વિFરપાધિશરણમ્ સત્ર (૨) “
વિજ્યોર્તિાિઇપવા” ક૨ (૨૮) કૃતિ સૂક્ષ્મ ‘વિજય” તિ વાત મખ્ય વિજ્યારિણ” નામ | તત્ર સર-મી-
થીમાવેવું તદ્ધિ તુરિવધિસરગમ્ રામાનુન-નિવા-શ્રીપતિ માગે, તુ પર્વે પ્રષિરામ્ માવાશે
નવારિધિ% ગમ્ તવ પચ્છમમાખે ઇવિંચાષિકાળમ્પ શેર-માન-મગ્ર શીષ્ટવનમાળેનેન એન સૂખ વષિક વિતમ્ રામાનુન નિન્યા-શ્રીપતિ માપેપુ સદ્ધયેન દીતિ વિરોધ |

Page #454

१६४ व्यासस मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिणयः ( ३यः पादः) ___ अत्र "विकल्पः” इति प्रथमा-तपदात् अधिकरणार-भः संगच्छते । चतुर्थसामान्यनियमात् । परसूत्रे अविकरणारम्भात् अत्रैव अधिकरणसमातिः ।
५ञ्चत्रिंशत् काम्याधिगम् - अत्र "कायास्तु यथाकाम समुच्चीयरन् न वा पूर्वहेत्वभावात्" ३।३।६० (४१९) इति सूत्रस्य 'काम्या” इति पदात् अस्य “कायाधिकरण” नाम । तत्र शकर-भास्कर-मध्व-श्रीकण्ठ बल्लभ-भाष्येषु अधिकरणम् आरब्धम् रामानुज-निम्बार्क-श्रीपति-भाष्येषु तु न । शंकर-भास्कर श्रीकण्ठ-भाष्येषु एतद्धि पञ्चत्रिंशद् अधिकरण, माध्वभाष्ये चत्वारिशद् अधिकरणम् । बल्लभभाष्ये तु द्वाविशाधिकरणम् । रामानुज-नि पा-श्रीपति-नाध्ये तदीय-पञ्चविंशाधिकरणस्य सूत्रद्वयमध्ये एतद्धि द्वितीय सूत्रमेव भाति । तेन रामानुज-निम्बार्क-श्रीपति-भाष्येषु अधिकरणस्य अरचनाया दोष कल्प्यते ।
अत्र 'काम्या" इति प्रथमान्तपदात् अधिकरणार भ. युक्तः, चतुर्थसामान्यनियमात तु-वा-शब्दो नात्र बाधको द्वादश विशेषनियमात्, तथा अष्ठादशविशेषनियमात् । परसूत्रे सर्वसम्मत्या अधिकरणस्य आरम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति. युक्ता ।
- पत्रिंशत् यथाश्रयभवाधिकरणम् । अत्र "अगेषु यथाश्रयभाव" ३।३।६१ (४२०) इति सूत्रस्य “यथाश्रय भाव.” इति पदात् अस्य 'यथाश्रयमावाधिकरण” नाम । अत्र सर्वेषु भा'येषु अधिकरणार-म• कृतः । शकर-भास्कर-श्रीक०४-मायेषु एतत् पविशद् अधिकरणम् । रामानुज-निवार्क-श्रीपति-भाष्येषु पइविंशाधिकरणम्, माध्वभाष्ये एक चत्वारिंशद् अधिक रणम् बल्लभभाप्ये त्रयोविंशाधिकरणम् । तत्रापि शकर-भास्कर-रामानुज-निम्बार्क-श्रीकण्ठ-भाप्येषु अत्र पट् सूत्राणि गृहीतानि । माध्यभाग्ये पत्यारि सूत्राणि, श्रीपति बालभ-भाप्यद्वये तु सूत्रद्वयम् । तानि च पद सूत्राणि १ । 'अगेपु यथाश्रयमा"३।३।६१ (४२०/ ४ । गुणा साधारण्यश्रुतेश्च" ३१३।६४ (४२३) २ । 'शिष्टेश्च" ३।३।६२ (४२१) | ५ । "न वा तत्महमावाश्रुतेः" । 'समाहारात्” ३३६३ (४२२) | ६ । “दर्शनाच- ३३६६ (४२५)
अत्र ( १ ) “अगेपु यथाश्रयमाव" ३।३।६१ (४२०) इत्यत्र “यथाश्रयमाव" इति प्रथमान्तमदात् अस्य अधेिरणारम्भकरच सगतम् । चतुर्थमामान्यनियमात् ।
(२) 'शिष्टश्च' ३।३।६२ (४२१) इत्यत्र प्रथमा-तपदाभावात् च-काराच नास्य अधिकरणारत्वम् । चतुर्थ वामान्यनियमात् पष्ठविशेषनियमाच्च ।
(२) “समा रात्" ३।३।६३ (४२२) इत्यत्र प्रथमा-तपदाभावात् नास्य अधिकरणार मकस्यम् । चतुर्थसामान्यनियमात् । श्रीपति-
वभ-भाष्यद्वये अधिकरणस्य रचनाया दोष । अत्र श्रीरने पविगानिकर गन्. वल्लभस्य चतुर्विशाधिकरणम् ।

Page #455

पतीया पाये तृतीयपाद -एकादश पादोपसहार .१६५ (५) 'गुणसापारम्पतेय" ३६३२६४ (१२३) इत्पत्र मयमा-तपदामापात् च-काराच नाम्य अधिकारमा फत्तम् । चतुर्यसामान्यनियमाव: ५४पिरोपनियमाघ ।
(५) "न या ततमहमापाते" ३२३६५ (४२२) इत्यत्र प्रथमान्तपदामावात् वा शब्दयोगाय नाम्य अधिकरणार मफत्वम् । चतुर्धमामान्यनियमात् ५४विनियमाघ । मत्व-श्रीपति-पम-गाप्येषु अधिकरणम्य रचनाया दोप । माध्यस्य चत्वारिंशदधिकरणम्, मीपते मापिनाधिकरणमा मस्य पचविंशाधिकरणम् इति विशे५ ।।
(६) दर्शनाप" ३३६६ (४२५) इत्यत्र प्रयमा-तपदामापात च-योगाय नास्प अधिकरणामत्वम् । चतुर्धमामान्यनियमात ५४पिरोपनियमाघ । पादरोपात अत्रय अधिकरणसमातिग।
फादन-पादोपसहार इदाना द्रव्यम् अनेन निमन्येन मम्मिन् पादे अधिकरणम्य रचनाया
(१) फति की साध नियमा भत्र सहलिता । (२) फति च दोपा फस्य मा यस्य फर्य सा । (३) फाप युतय पंच सूत्ररुपनीयत्वेन गृहीता ।
(१) उपजीभ्ययुतिन कीसी च पासगति सगिता इति । पते पवार विपया अपस्तात् फ्रमेण मदन्ते, तत्र प्रथम तावत्
(१) कति कीसाथ निपया अत्र सलिता अत्र एक ण्य नियम सालित , यथाન્નતિ નિયમ– ઘનત-કમાન્તપદાન યાત-નક્ષત્ત્વ ન બષિારણા " 1 पतवर्ष पूर्वधिकस मरणात् स्पात् मिया मानसपत्" ३३॥४५ सूत्र द्रष्टव्यम् । अधुना द्रष्टप्यम्
(२) फति च दोपा क य भाप्यस्य कयं सचा तत्र ३२२ अपिकरणे रा-नि-धीच प्येषु “उपसहारोऽयमिदाद विपिरोपवत् समाने घ" ३।३।५ इति स्ने अधिकरणस्य भरचनाया दोप ।
३३ अधिकरणे मध्य-पसभाप्ययो “भन्ययाप वादिति चेन्यपिशेपार" २।३१६ इति सूत्रे अधिकरणम्य रचनायो दोप। __३३१४ अधिकरणे रा-नि-श्रीप-ध-भाप्येष 'स्यान्य समजसम्" ३९ इति सूत्रे अभिफरणम्य भरचनाय दोप । '
२५ अधिकरणे पसममाप्ये “सभिवादन्यत्रभे” ३१३३१० इति सूत्रे मनिकरणस्म रचनामा दोष ।

Page #456

१६६ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः ।
ફરાદ્ ધિરને વઘુમમાળે “માનન્વાય. પ્રધાનસ્ય” રૂારા?? ફતિ સૂત્રે ધરણય અરવનાયા તોષ |
તત્રેવ મલ્થ-શ્રીજs-માવ્યો “બિશિરસ્વાધમાણિરૂપયાનયો હિ મેહે કરાર તિ સૂત્રે ધિરણી રવનાયા વષઃ |
તન્નેવ માધ્યમાળે “ફતરે ત્વર્થસામાન્યાહુ રૂારા રૂ તિ સૂત્રે વિજળી રવનાથ વષ /
સારા ધરણે ર-નિ-શ્રીપ-નૈ-માળેષ “ધ્યાના પ્રયોગનામાવા” રાજ હૃતિ સૂત્રે ધરણય ગરવનાથ દોષ | - રાણાટ પણે રા-નિ શ્રી શ્રીપમાળેષ “માત્મપૃહીતિરિતરવડુત્તરા” રૂારા હૃતિ સૂત્ર ધરણય કરવામાં રોષ.
તમૈવ માધ્યમાળે “મન્વયાદિતિ વેત ચાવવધારણાત” રૂારા ૭ તિ સૂત્રે ધિરાયા નાયા તોષ. }
રા? 2 અધિકારણે વઝુમમાળે “સમાન પર્વ પામેલાત” રૂારા રૂતિ સૂત્રે ધરણય અરવનાથ તોષઃ |
સારાશ ધરણે મક-વ-મધ્યયો “સખ્ય વેવમન્યત્રપિ” રાસાર ફતિ સૂત્રે અધેિશ્વરાહ્ય ગરવનાથ કોષઃ |
તન્નેવ માવૈમાળે “ વા વિરોષાત” ફરાર ફત સૂત્રે ધરણય રત્વનાયા તોષ. તન્નેવ શ્રીગ્ઝ-માળે “ર્શયતિ ર” રૂારાર૨ ફતિ સૂત્રે અધિરણય રવનાથ ઢોષઃ
રાસાર અધિકારણે વછ-માળે “સમૃતિયુવ્યાખ્યષિ વાત” સારારૂ ફતિ સૂત્રે ધિહરણર્ય ગરવનાયા તોષ.
રૂારાષ ધિરને વેમ-માળે “ન તૂપાયનાન્વરોષર્વત્ વરચ્છન્દ્રસ્તુત્યુપાનવત તદુt” રૂારાર૬ ફતિ સુત્રે અધિકરણી અરવનાથ તોષ. !
રૂારા ૬ ધોળે નિખ્યા-Hષ્ય-માખ્યો. “સાપરાયે તયામાવાન્ત તથા સ્થળે રાસાર૭ ફતિ સૂત્રે અધિકારણય ગરવનાયા તોપ |
તત્ર માણ્વમાખે “ઇન્વતઝમચાવિરોધા” વાર ર૮ ફતિસૂત્રે ધરણસ્ય નાથા દોષ !
રૂારા?૭ ધરણે રા-નિ-મ-થી-શ્રીવ-માળે; “તેરર્થવસ્વમુમયથાર્ચથી દિ વિરોધ” ફરાર સૂત્રે ધરણય ગરવનાથી કોષ |
તન્નેવ વરુમમાળે “પપન્નસ્તક્ષણાર્થોપજીવત” સારારૂ ૦ રૂતિ સુઝે ધિરગણ્ય (નાર્યો ઢોષ |
સારા ૮ ધારને નિવા-શ્રીપતિ-માધ્યયો “નિયમ પામ્ વિરોધે શબ્દાનુમાનામ્યા રે સારૂ ? તિ સૂત્રે ધિરામ્ય વિનાયા તોપ !

Page #457

नवीयाध्याये तृतीयपाद -एकादरापादोपसहार
१६७ ३३३१९ मधिकरणे रामानुजगाप्ये "यापदधिकारमयस्थितिराधिकारियाणाम्" ३।३।३२ इति सूने अधिकरणस्य अपनाया दोप ।।
३।१२० अधिकरणे माध्वमाप्ये "मक्षरधियां स्वरोध सामान्यतमावास्यामीपसदवत् सम्" ३३३३३ इति स्ने अधिकरणस्य रचनायो दोप ।
३३२. भधिकरणे रा-नि-श्री-श्रीपरमाप्ये५ "यदामननात्" ३३५ इति सूत्रे अधिकरणम्य मरचनायो दोप ।
३२३२२ अधकरणे मानमा ये 'अन्तरा भूतमामवत् स्वमन" ३।३।३५ इति सूत्रे मधिकरणस्य अरचनाया दोप ।
अर मारा नि-श्री-श्रीप भामेर “अन्यथा मेवानुपपत्तिरिति चोपदेशान्तरपत्" ३।३।३६ इति सूत्रे अधिकरणम्य रचनाया दोष ।
३१२३ अधिकरणे रा-नि-श्री-श्रीप-च माप्येषु 'यतिहारो विशन्ति हीतरपत्" ३।३।३७ इति स्प्रे अधिकरणम्य अरमनायो दोप ।
३।३।२४ अपिकरणे रा-श्रीप-माप्ययो “सेव हि सत्यादय” ३।३।३८ इति सूत्रे अघिकरणम्य मरचनायो दोप ।
२५ अधिकरणे बल्लभभाग्ये "कामादीतरत्र तत्र चायतनादिभ्य" ५३९, इति सूत्रे अधिकरणस्य अरचनाया दोष ।
५२६ अधिकरणे रा-नि-म-श्रीर-मायेषु “आदरादलोप" ३३१४० इति सूत्रे अधिफरणस्प अरचनायो दोप।
तय श्रीकण्ठमाध्ये "उपस्थितेऽतस्तवचनात्" ३।३।४१ इति सूत्रे अधिकरणस्य रचनाया दोप ।
३।३।२९ अधिकरणे रा-नि-म-श्री-श्रीप-माप्ये पूर्वविफर५ प्रकरणात् स्यात् किया मानसवत्" ३।३।४५ इति सूत्रे अधिकरण रचनायो दोष ।
तत्रैव माध्यमाथ्ये "विधैव तु निरिणात्" ३।३।४७ इति स्त्रे अधिकरणम्य रचनायो दोष । ___ तत्रैव मावमाप्ये "श्रुत्यादिवलीत्वाध न याध" ३३१४९ इति स्ने मधिकरणस रचनायो दोप ।
तत्रैव माचमाप्ये "अनुन्धादिभ्य प्रज्ञान्तरध्यक्त्वपद् दृष्टश्च तदुकम्" '३।३।५० इति सूठो अधिकरण रचनायो दोष । - __तत्रैव माध्वमान्ये “न सामान्यानुपयुक्न हि पनि" ३२५१ इति सूत्रे अधिकरणस्य रचनाया दोप ।।

Page #458

૨૬૮ વ્યાસસમ્મત-હાક્ષત્રમાધ્યનિળયઃ ( રૂટ પર
તન્નેવ માદ્યમાળે “પરેગ ર શન્દ્રય તાક્રિષ્ય મૂયરત્નાત ત્વનુવ” રૂારાપ૨ હૃતિ તૂને અધિરથી રવનાયા તોષ !
રરર૦ અધિળે વમમાળે “પ ગાત્મન શરીરે વાત” પર તિ સૂત્રે અધિરળ અવનાયા તોષઃ |
તમૈવ વ8મમાળે “વ્યતિતમવામાવિત્વાન્ન સૂપજીવિત” રાજ રતિ સૂત્રે અધિવરસ્ય વનાયા તો.
રારા અધિકારણે વમમાથે “સંવવદ્ધાતુ ન ગાવાયુ દિ પ્રતિવે” રૂાદાપક ફતિ સૂત્રે ધિરણય ગરવનાયાં કોષ |
પારેખ અધિકારણે રા-નિ-શ્રીપ-માળેષ “માતુ થાઝામ સમુવીયેરનું ન વા પૂર્વ દેવમાવા રૂદ્દિ કૃતિ સૂત્ર ધરણય અશ્વનાયા હોય !
રરોરેદ્ ધિરળે શ્રીપ-ચ-માધ્યયો “સમાહાર” રૂાધર તિ સૂત્રે અધિરળસ્ય નાયા તોષઃ |
તન્નેવ મશીપ-4-માળેષ ન વા તલમાવામૃત” રૂારે દખ રૃતિ સૂત્રે અધિક્સરળ રત્રનાયાં કોષઃ | પર્વ પાડસ્મિન માળામાં સમાહારે છતે દરેયતે
માળનામ અધિવરણય મરવનાયા अधिकरणस्य रचनाया મારમાળે
છે તોષ રામાનુનમાળે ૨૨ વષા. . ૨ કોપી નિખ્યામાગે श्रीकण्ठभाष्ये ,
તોષાઃ વરુમમાળે माध्वभाष्ये શ્રીપતિમાગે
જ
ક
જ જ = 2 9
ઝ
જ
»
જ
હૃતિ ય રાજ્યતે, તથા પાયે સ્મિનું શશ્નરમાન્થલૈવ તોષામા પ્રતીયતે | ફલાન દ્રવ્યમ્
(૨) વસ્ત્ર અતય વૈધ ૧ કપની વ્યવન પૃહીતાદ તત્ર પ્રમાધિ અગર લખેરા ફુતિ સૂત્ર “મિત્ર યાત વવાન્તપ્રત્યર્થ વોનાંવરોષાત્રરીર ફાત ( ગીત
જ્યેષ્ઠ શ્રેષ્ઠ ૨ પ્રાળ વેઢ” “જે શ્રેષ્ઠ દ્વાનો મવતિ” (9 હાશ)

Page #459

वतीयाध्याये तृतीयपाद -एकादशपादोपसहार १६६ "मनात चनेफ यामपि" ३।३।२ इति सूत्रे "तस्य अमिरेप अमिर्मपति" (पृ. ६।२।१५)
___ “चामान वेत' (छा ५५१०१०) "स्वाध्यायस्य तधात्वेन हि समाचरेऽधिकाराच संपवध तनियम" ३२३ इति सूत्रे
___ 'नेतद् मनीर्णयतोऽधीते" (मु ३।२।११) "दर्शयति च" ३।३।४ इति सूत्रे “सर्व येता यत् पदमामनन्ति" (फठ २०१५) “यस्तु तमेव मादेशमात्रम् अभिविमानम् आत्मानं वैधानरम् उपास्ते"
(छा ५।१८।१) __ हतीयाधिकरणे"अन्ययात्य शब्दानिति चनाविरोपात" ३१३१६ इति सूत्रे “अथ हेममासन्य प्राणम् ऊचु
त्वं न उद्गाय इति तथेति तेभ्य एप प्राण उदगायत” (यू १९३७), "अथ ह
य ५वाय मुस्त्य माणस्तम् उदगीयम् पासा पकिरे" (छा ११२।७) "न या प्रकरणमेदात परोपरीयत्यादिवत्" ३/३१७ इति सूत्रे “मोमिति एतदक्षर उद्
गीयम् उपासीत" (छा १११११) “त्व न उद्गाय" ( १।३२) “स एप
परोवरीयान उदगी" (छा १२९।२) चतुर्थाधिकरणे"याश्च समजसम्" ३।३९ इति सूत्र "ओमिति एतद् अक्षरम् उद्गीयम् उपासीत"
(छा १२१११) "सर्वामदावन्यमे” ३।३।१० इति सूत्रे "एवं विद्वान्" (छा १।११८) સમાધિ – "आध्यानाय प्रयोजनामापात्" ३/३।१५ इति सूत्रे "इन्द्रियम्य परा अर्था" (कठ. ३।१०)
"पुरुभान पर फिश्चिन सा फाष्ठा सा परा गति" (कठ. ११) "म०६/" ३।३।१५ इति सूत्रे "एए सर्वेषु भूतेषु भूोल्मा न प्रकाराते"
__"श्यते त्वमभया बुद्धमा समया सूक्षदर्शिमि" (फठ ३१२) अमाधिकरणे( "आत्मगृहीतिरितवदुतरात्" ३१६ इति सूत्रे "प्रजापते रेतो देवा" (ऐतरेय आर ।)
"आत्मा वा इदमे वाम मासीनान्यत् किश्चन मिपत्" (ऐत १।१), "आत्मन आकाश सम्भूत ।" (तै २।१।१) “स ईक्षत लोकान् नु सजा इति” (ऐत १११)
"स इमान लोकान् अमजत" (पेत १।२) : "वयानिति चेत् स्या-वधारणात्" ३।३।१७ इति सूत्रे "आत्मा वा इदमेक ५वाम
आसीत्” (१ -१।४।१) "कतम मारमा" ( १३७). "सः वा एप महानन
००

Page #460

વ્યાસસમૂત-બ્રહ્મસૂત્રમાર્ગોનિયમ ( . પાલ) માત્મા” (9: છાકારપ) “લવ સોયેવમગ્ર માસી” (છાઃ ધારા) “
માત્મા તત્ત્વમસિ” (છો. દા૮૭) નવમાધિન્નનળે
ત્યાનાવપૂર્વ રો?૮ ફતિ સૂત્રે “સાવાન્તિ” “માનામ” “ર્વવિશિષ્યનારામેવશિલ્લા જમાનામે તમેવ તનમનાં કુતે” ( દા?? 8 છા પરિ૨) “દ્ધિનો નિત્યમ્ ૩૫છરો” ()
જગમાજિક “જિંગો ના જમાનામાં તેને “શામનિ જ
“સમાન પર્વ વામેવા” રૂારા ફતિ સૂત્રે “ માત્માનમ્ કપાસીત મનોમય પ્રાણશરીર
માઢા” ( મારા. પોદ્દા) “મનોમયોડર્શ પુરુષમા સત્ય” (પૃ: પદ્દા) વરાધિકારણે દયતિ ” શરૂારર કૃતિ સૂત્રે “તય પતસ્થ તવ સ્નાં ચ મુખ્ય સ્ટેપ
| (છા: શle) દ્રઢગાધિરળમ્ સંસ્કૃતિઘુવ્યાપિ વાતા” ફારૂ તિ સૂગે “બ્રાન્ચે વીર્થી સંમૃતાનિ બ્રહ્મા
વેષ્ઠ વિવમાનતાન” (રાણાયનીયવિટ) ત્રયોદગાધિકરણનું પુષવિદ્યાયામિવ વેતરેષામનીઝાના રાસાર છ ફતિ સૂત્રે “પુષો વાવ યજ્ઞ” (ક્રરત્યે)
“ત વિદુષો યસ્યાંભા” (નાર ૮૦) વતારિણમ્ “વધાર્યમેવાતું ફરાર: દતિ સૂત્રે “ પ્રવિષ્ય હતાં પ્રવિદ્ય” (કાયળિ
નામ્ ૩પનિષવાર) તેવા શું સત્ર નિદ્રા (વાળ્યાનામ્ પનિપતિ પ્રવર્યાત્રામ્બામ)
“દાનિતૃપાચનશેપર્વત પુરાજીનતુત્યુપાનવત્ તમ્ રૂારાર૬ તિ સૂત્ર
“તી પુત્રી રાયકુપયક્તિ વૃદ્ધ. તાત્યા પિન્તઃ પાપકૃત્યામ” (માહ્યાયનિન) 1 “અ ફર્વ રોમાનિ વિપૃય પાપ (છાઃ ૮૬) “તથા વિદ્વાન પુખ્યપાવે વિષય (૬ રર૮) “ યુનતે વિધુનુસે તય વિયાં રાત. સુત હન્તિ કિયા તુન () વા વાનક્ષત્યા” (માધિનાં ધૃત)
વા " (નિવૃત) “મમયવિપિત ' (રિયસ્કૃત) વિં પાયન્તિ" (બાયાન્તરે“નાખ્યુપાયત્તિ" (ત).

Page #461

વતીયાધ્યાયે કૃપા-નાશપાવોપસહાર ૨૭૬ પોદ્રાષિણ“સાપાયે સર્વધ્યામાવાવ તથા ” સારા તિ વિના નજી તા મન પર્વ
બભેતિ તત્ તવુક્ત વિધૂન (દ્દી શર)“પ દવ રોમાનિ” (ા ૮૪૩૨) સવચાધિરખમુમર્યવજ્યકુમયાન્ય હિ વિરોધ” રાસાર તિ 2 વિદ્વાન પુખપાવે વિધૂય
નિન પર સામુતિ” (. રૂા.૨)
નશ્ચિમ પામવિરોધ શબ્દાનુમાનાખ્યામાં પારાર? કૃતિ પણે “તદ્ ી વિવું એ જ અખે તલ તિ પાકતે તેવિ મિHવતિ” (ા ૨૨૨) “Jળે જતી તે નાત શા મતે પજ્યા વાત્યના
વૃત્તિમન્વયાવતે ન” (જી ૮ર૬) નવરાધિરખમ્વિષિામવયિતિરાધિકારિજાળા રાણારર તિ સુઝે “કપામ્નતમાં રામ
દ્ધિાપો સન્યી વિગુનિયો છળપાયને સંવભૂવન” (મહા મા શી ) વિરાધિકાગન– અક્ષરષિય –વરોધ સામાન્યજ્માવાવાળીપર્વવત તમ” રૂારારૂ તિ જુવે
પત રે જ બ્રાહ્મળા મવતિ પ્રસ્થલ્મનબુ ( ર૮૮) “હું
તારયાત્રાધામ” (ક ) ઋર્વિસાષિણ“વામનના” રૂરૂ તિ શુ બgI સુપર્ણા સયુના સતાયા" (5 81) “ત
પિયન્તી' (ષ્ઠ ) જ્ઞાવિશારણવન્તરી ભૂતકામવત સ્વાત્મન” વારૂરૂપ ત જૂથે “નિષો ચતિ' (1)
સાક્ષાવપક્ષ પ્રમ ૧ બાત્મા સાર” (૧ ) “પવિત્ર સર્વભૂતેષ :
” ( ?) “મેઢાનુપપરિરિતિ વેaોપરાન્તા” ફરાર ૬ તિ છે “તત્વમસિ”
(ા ૮િ૭) “અતોડવા” (૧ રાક્ટર) ઘોવિંશવિજળ
તિહારો વિધિપતિ હીતાવ” રૂપા૨૭ તિ “ત૬ ચોળું ભોળી, ચોલી - સો ” (તોયાબ છે “ત્વમહિમશ્મિ મ ર સ્વમસિ” (લવ )

Page #462

१७२ व्यास मम्मत ब्रह्मसूत्रभाष्यनिणय. ( ३यः पादः ) વિશાધિશરણમ્ "सैव हि सत्यादय" ३।३।३८ इति । 'लोकाञ्जयति” (वृ: ५।४ १) 'हन्ति पाप्मानम्" - (वृ: ५।३।४) “महद्यशं प्रथमजं वेद सत्य ब्रह्म" (वृ: ५'४१) "तद् यत् तत
तत्यम् असौ स आदित्यः” (वृ ५४।२) પન્નવાધિશરણમ્ “कामादीतरत्र तत्र चायतनादिभ्य" ३३२३९ इति मूत्रे 'दहरोऽस्मिन् अन्तर आकाग."
(छा ८।११) “य एषोऽन्तर्हदय आकाग" (वृ ४४२२) पडविशाधिकरणम् 'आदरादलोप" ३।३।४० इति सूत्रे ‘स या प्रथमाम् आहुति जुहुयात् ता जुहुयात्
___प्राणाय स्वाहा” (छा. ५।१९।१) “पूर्वोऽतिथिभ्योऽश्नीयात्" (जाचालश्रुतिः) "उपस्थितेऽतस्तद्वचनाच" ३३९४१ इति सूत्रे “तद् यद भक्त प्रथमम् आगच्छेत्
तद् होमीयम्” (छा. ५।१९।१) સવિંશધિરજીમ્ ___ "तन्निवारणानियमस्त. पृथगध्यप्रतिब-ब. फलम्" ३।३१४२ इति सूत्रे "तनोभौ कुरुतो
यश्चैतद् एवं वेद यश्च न वेद" (छा. १।१।१०) “यदेव विद्यया करोति
श्रद्धयोपनिषदा तदेव वीर्यवत्तरं भवति" (छा. १।१।१०) अष्टाविंशाधिकरणम् । “प्रदानवदेव तदुक्तम्" ३।३।४३ इति सूत्र “इन्द्राय राजे पुरोडाभिकादशकपालमि
द्रायाधिराजाय इन्द्राय स्वराजे"(४) "नाना वा देवता पृथग ज्ञानात्” (देवताकाण्डे) નત્રિાધિકરણમ્ "लिंगभूयस्त्वात तद्धि, बलीयस्तदाप” ३।३।४४ इति सूत्र “तत पत्रिंशत् सहस्राणि __ अपश्यद् आत्मनोऽग्नीन् अर्कान् मनोमयान् मनश्चित" (वाजसनेयके अग्नि. रहस्ये) "प्राणचितः” (तत्रैव) “यत् कि च इमानि भूतानि मनसा सकल्पयन्ति"
(तत्रैव) 'पूर्वविकल्प प्रकरणात् स्यात् किया मानसवत् ३।३।४५ इति सूत्र “इष्टकाभिः अभि
चिनुते” () “मनोग्रहं गृलामि” () "अतिदेशाच” ३।३।४६ इति सूत्रे “एकैक एव तावान् यापानसौ पूर्व" (2) “विद्यैव तु निर्धारणात्" ३।३/४७ इति सूत्रे "ते हैते विधाचित एव" (४) "श्रुत्यादिवलीयस्त्वाच न बाध.” ३३४९ इति सूत्रे “विद्यया हैवत एवंविदश्चिता
भवन्ति" (2) '
.

Page #463

"
एकत्रिंशदधिकरणम्-
"भगवद्धास्तु न शाखा हि प्रतियेदम्" ३३५५ इति सूत्रे “उद्गीयम् उपासीत " (छा १|१|१)
मन्त्रादिवद् वाऽविशेष " ३२३५६ इति सूत्रे 'कुटरुरसि" (1)
वृतीयाम्याये तृतीयपाद:- एकादशपादोपसार
१७३
"अनुबन्धादिभ्य मजान्तरपृथक्त्वदृष्ट तदुक्तम्” श५० इति सूत्रे "ते मनसेवाधीयन्त मनमा चीयन्त मनमेव महा अगृवन्त" (1) इति । 1 "नसामान्यादप्युपयेर्मृत्युवन्नहि लोकापति” शश५१ इति सूत्रे “स एष एव मृत्युं य एष एतस्मिन् मण्डले पुरुष" (2) "अभिर्वै मृत्यु ( पृ ३/२०१०) "असौ बाब लोको गौतम नभिस्तम्यादित्य एव समित्" (छा ५४१)
द्वात्रिंशदधिकरणम्- |
"मूझ तुवज्ज्यायस्त्वं तथाहि दर्शयति ॥ ३श३५७ इति सूत्रे क वम् आत्मानम् उपास्ये" (छा ५/१२/१)
'
श्रयस्त्रिभवधिकरणम्---
'
"नाना शब्दाविमेदाव" | ३५८ इति सूत्रे 'वेद" "उपासीत" "कतुं कुर्वीत " (पृ) पञ्चत्रिंशदधिकरणम्-
-15
1
"काम्यास्तु यथाकाम समुचीयेरन् वा पूर्वत्वमावात " ३/३/६० इति सूत्रे 'नाम प्रक्षेत्युपासीत (छा ७११,५) - }
पत्रिंशदधिकरणम्-
" समाहारात” ३/३/६३ इति सूत्रे" होतृपदनाद्वैवापि दुरद्गीयम् मनुसमाहरति (छा ११५५) "दर्शनाथ" ३२३२६६ इति सूत्रे "पर्व विद् ह वै अक्षाम यजमान सर्वोच ऋत्विज अभिरक्षति” (छा ४४१७१०)
ફનાવી દ્રવ્યમ્ પાદસૂત્રોપની તિરુન~~
( ४ ) कीदृशी अस्य पादभगति
,
मतिसूत्रम् उदाहृतयुतम तावत शंकरमाप्यानुयायिन्य यथा पूर्वपूर्वपादेषु प्रद झिता । माण्यान्तरेषु अत्र मतमेव दृश्यते एव । फलं चाम्य शाकरमते सगुण-निर्गुणद्विविष अक्षोपासनाया इतस्तत विक्षिसाया कचित् एकीकरण कचित् पृथक्करणं यथायोगमिति । मतान्तरे तु निर्गुणब्रशासिद्धे मगुणमशोपासनाया एव तथा कृतम् इति विशेष । तेन सर्वमतेषु पादेऽस्मिन् साधनमेव वर्णित निर्णीत च । छात्र शंकरमतानुसारेण निर्गुणश्रशोपास पतत्पदस्थ प्रतिपाद्ये न वा तत् तु शास्त्रसंगत्या निर्णेयमिति यथापूर्वस्मिन् पादे प्रदर्शितम् । अत अत्र प्रतिसूत्र मत्यधिकरणे वा माध्ध श्रुतय समाश्रिता विभिन्नमाप्येपु ता
ܝܙ

Page #464

९७४ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः। રવ સમ્બવાયાનુરોધીનાઃ ન તુ સૂત્રાર્થાનુસારિષ્યઃ તરાન સર્વ સર્વવ વ્યાત્યાનું રાસ્થત વિદ્ધિઃ ? અતઃ શાસ્ત્રસંગલ્યાઃ હવ સત્ર શરણં વન્તવ્યમ્ | તત્ર નિબ-બ્રાતિપાર્વતમ્ તબ્બાસ્ત્ર યુનિનૈન પ્રતિષ્ઠાપિત કૃતિ દઇમેવ | Wાર્થતઃ શ્રુતીનામપિ તવા સિધ્ધતિ ! તોડત્ર નિખોપાસનાનિર્ણયઃ નોપેક્ષણીય ફતિ પ્રતિમતિ . તથાપિ વધુના વિમિસમાધ્યકૃત્ત મતે ચા પાવસ્થા પ્રતિપાદ્ય તવત્ર અવસ્થત શી#મતે સળવિદ્યાહુ ગુણો પસંહારર્ય નિપુણે બ્રહ્મણિ પુનહરૂપો પસંહાસ્ય = નિહ
પળદ્વારા સાધનવના મામતે ખાયેળ તથૈવ, નિબળોપાસન વિના ! રામાનુનમતે સાધનમેનિયળનું ! નિમિતે ઘણોપાસના પુછપહંહારવિશ્વનિર્ણયાય વિવાવિવાર માધ્વમતે કપાસનાનપણમ્ (સર્વપરિજ્ઞાનું પ્રથમતઃ SAતે મસ્તે નિર્ણય) શ્રીઠમતે ઉપાસનાવિરોષાણાં ગુણોપસંહારઃ | શ્રીમતિ પરમશિવોપાસનવિરોષકાળ પક્ષનું !
gવ ૨ સર્વમતેષ રૂપાિનાનિપજમ્ પાવસ્થ બયોનનમ્ હત્યંત્ર ન વેડપિ વિરોધ. !
ફતિ તરાપાતોપસિંહો !
શ્રી તૃતીયાખ્યા વતુર્થી
प्रथमं पुरुषार्थाधिकरणम् ત્ર “પુરુષાર્થોડત ગદ્ધાતિ વાદળ” રાછા? (૪ર૬) કૃતિ સૂત્રસ્ય “પુષાર્ચ” પાતા અન્ય પુષ્ઠાધિ” નામ | તત્ર રાજ્જર-મસ્કિન-શ્રીટ-માળેષ સશમિ. સૂત્ર, રીમાનુનનિર્વ-મધ્યયોશક્તિ સૂત્રે, માધ્યમાબે નવમિ સૂત્રે શ્રીપતિ-માળે ષોડુશમિ. સૂત્રે તથા વર્ણમાળે તુવંશતિ સૂત્રે તધિરળ વિતમ્ તાનિ ૫ સપ્તા સૂત્રાણિ છે ! “પુરુષાડત. શવ્વાદ્રિતિ | | “તવતો વિધાનોત” રૂઝાદ ' રૂ?)
વાવાળ” રાજા? (૪ર૬) ૭ ! “નિયમા” રાક૭ (૨૨) ૨. “શેષત્વાન્ત પુરુષાર્થવાતો | ૮૫ “વિશાત તુ વાવરાળ
યથાવતિ નૈમિનિરાકાર (ર૭) ધૈવં તદર્શનાત” રાજ૮ (૪૩૨) રૂ. “ભાવાર્થના છારૂ (૪૨૮) “તુલ્ય તું તન” રાછાશ (૪૩૪)
રાકાષ્ઠ (૪૨૧) ૨૦ / “સાર્વત્રિક રાજા (રૂ કા “મવારમણે રાજાપ (૪૨ ) | ?? ! “વિમા ગતવત” રાછા?? (૪૩૬)

Page #465

Qતીયાધ્યાયે કૃતી પદ્ધ-પ્રથમ પુરુષાધિકારણમ્ ૨૭૩ ૨૨. “અધ્યયનમાવત છા૨ (૪૩) “ામ ર” રાજા?૬ () ૨૨ “નાવિરોપાત ચા૨ (૨૮) ૧૭ “રતનું શને હિ 28 “તુતડનુમતિ શાકારક (૪૩૨)
રાછા?૭ (૪૪૨) ૫“માન વે” રા૫ (૪૦)
= (૧) “પુષ્પાયડત શબ્રાહિતિ વીરાયણ” રાજાર (૪ર૬) તંત્ર પુછવાય" તિ પ્રામાન્તાત પાવાભાઇ તિ પર્વ બધિરણારબ | વિતુર્વસામાન્ય નિયમાન દ્વિતીય વિરોપનિયમા વમતે વિવાન્તઝાપના ૨ વશમવિરોષનિયમાતા
(૨) “રોપતાત્ પુસ્માર્યવાવો યયાન્વેબિતિ નિતિ” પરાર (ર૭) ફત્યત્ર પુભાયેવ" રતિ પ્રયકાન્ત વત્તેવિ “ઉનિ” તિ ના પ્રતિસ્મતાન્તાવના વિચનિયમાત ના બરિણામરૂ નાર્યસામાન્યનિયમ તથા શમવિરોધનિયમાવી
(૨) “કાવાવનાત” શિકાર (૨૮) દક્યત્ર મયમાપવામાવત નામ્ય બષિારપાશ્મત્ત્વમ્ વતુર્વસામાન્ય નિયમાતા
(૪) “તે સાકાર કર૨) દત્યત્રાપિ તથા . વતુર્વસામાન્યનિયમનું (૫) “સમવામખાતું” રાછાપ (૪૩ ) ઇત્યાપિ તથા I તુલામાન્યનિષમા ! (૬) તવતો વિધાનાન” રાજદ્દ કરૂ?) ઇત્યાપિ તથા વતુર્યતાના નિયમત 1
(૭) “નિયમાવ” માજા (૨૨) ઇત્યાવિ તથા વાઘાત્ર દેતુમ્ભવાય ! વતુર્ય માન્યનિયમન પવિરોષનિયમા
(૮) “મોપહેરાવ યાવરાવળયે જૂના” રાજા૮ (૪૩૩) છૂટ્યત્ર “” રતિ પ્રયમાન્ત પરત્વેડષિ વિતુર્યતામાવનિયમાન તપૂર્વપક્ષ-
યાતુ-રાષ્નાત બધિર વાલ્મનિવેષ, નવમવિરોષનિયમાન બનચરિોપનિયમાવા વિપયાન્તાદતે સ્વમવર્ણનાત્ ૨, વમવિરોપનિયમના (૬) “તુલ્ય તુ નરાકાર (૨૪) ત્યત્ર તુલ્ય” “હન” તિ પ્રયા
ક્વેિડપિ ધતુર્યામાન્ય નિયમાનું અનિવાર્યતું-કાનૂયોગવિ જ ના બધિર બાબhત્વ નવમવિરોષનિવમાત્ |
(૨૦) “બહાર્વત્રિવી” રાજા (કરૂપ) ઇત્યાત્રિી પ્રિયકાન્તપવહત્ત્વ “વાર્યસામાન્ય નિયમનું તત તન્ય સ્વરૂપત લાલિત્યકોષક્ત ના બરિણાબ | સમપિરોપનિયમાવ બાષ્પમાળે સૂયાત્મવૃતીયાષિાગારશ્ન હોય !
(૨૨) “વિમા શતવત” રાજા?? (૪૩૬) પત્ર પ્રયમાન્ત વત્તેરિ (જ્યરિમા” ત્તિ વિમાન સ્વરૂપત સાત્વિા ના બધિરણારત્ત્વમ્ વતુર્યામાનિયમાત, સામવિરોપનિયમન્ !

Page #466

व्याससम्मत-त्रह्मसूत्र माण्यनिर्णयः ( श्यः पादः )
(१२) “अध्ययनमात्रेवत” ३।४।१२ (४३७ ) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरબારમત્વમ્ । જંતુર્થસામાન્યનિયમાન્ ।
१७
(१३) “नाविशेषात्” ३।४।१३ (४३८) इत्यत्रापि तथैव । चर्थसामान्य नियमात् माध्वमान्ये अनेन एकेनैव तदीयतृतीयाधिकरणस्य रचनातू दोष. |
(१४) "स्तुतयेऽनुमतिर्वा " ४|१४ (४३९) इत्यत्र "अनुमति" इति प्रथयान्तपदसत्त्व - ऽपि चतुर्थसामान्यनियमात् तथा " वा " शब्देन साकाक्षत्वविधानात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । षष्ठविशेषनियमात् । माध्वभाष्ये तदीयचतुर्थाधिकरणस्य विंशतिसख्यक सूत्रात्मकाधिकरणस्य आरम्भात् दोषः ।
(१५) "कामकारेण चैके” ३।४।१५ (४४०) इत्यत्र 'एके" इति प्रथमान्तपदसत्त्वेऽपि चकारयोगात् नास्य अधिकरणारम्मकत्वम् । चतुर्थसामान्य नियमात् षष्ठविशेषनियमाच्च । (१६) "उपमर्द च" ३|४|१३ (४४१ ) इत्यत्र " उपमर्द" इति प्रथमान्तपदसत्त्वेपि च कारयोगात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । चतुर्थसामान्यनियमात् पष्ठविशेषनियमाच्च । (१७) 'ऊर्ध्वरेत सु च शब्दे हि " ३|४|१७ (४४२) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्मकत्वम् । चतुर्थसामान्यनियमात् । अध्याहृतेऽपि "च हि" शब्दो वाधको षष्ठविशेषनियमात् । परसूत्रे अधिकरणारम्भात अत्रैव अधिकरणसमाप्तिश्च युक्ता । श्रीपति भाष्ये अत्र अधिकरणरचनात् दोषस्पर्श कल्पनीय । तन्मते एतद् हि तदीयद्वितीयाधिकरणस्य चतुर्षु सूत्रेषु प्रथम सूत्रम् । द्वितीयं परामर्शाधिकरणम्
4
अत्र 'परामर्शं जैमिनिरचोदना चापवदति हि” ३|४|१८ (४४३) इति सूत्रस्य 'परामर्शम्" इति पदात् " परामर्शाधिकरण” नाम । तंत्र शङ्कर भास्कर श्रीकण्ठं भाग्येषु अधिकरणम् आरब्धम् । रामानुज - निम्बार्क - मध्व - श्रीपति बल्लभ-भाणेपु नारब्धम् । शङ्करभारकर-श्रीकण्ट-भाष्येषु तदीयद्वितीयाधिकरणस्य त्रिपु सूत्रेषु एतत् सूत्र ं प्रथमं भवति । रामानुज - निम्बार्क-साग्ययो. प्रथमाधिकरणस्य विशतिपु सूत्रेषु अष्टादश सूत्रम् । माध्वभाष्ये विशति-सूत्रात्मक-चतुर्थाधिकरणस्य पञ्चम सूत्रम् । श्रीपति भाष्ये सूत्रचतुष्टयात्मक-द्वितीयाधिकरणस्य द्वितीय सूत्रम् । वल्लभभाष्ये चतुर्विंशति सूत्रात्मक प्रथमाधिकरणस्य अष्टासूत्रम् इति । तच्च सूत्रत्रयम्
१ । “परामर्श जैमिनिरचोदना
२ । 'अनुष्ठेय वादरायण साम्यश्रुते"
218120. (888) ३। “विधिर्वा धारणवत्" '३।४।२० (४४५) अत्र ( १ ) " परामर्श जैमिनिरचोदना चापवदति हि " ३|४|१८ (४४३ ) इत्यत्र
' परामर्शभू" इति प्रथमान्तपःसत्त्वात् अस्य अधिकरणारम्भकत्वं युक्तम् । चतुर्थसामान्यनियमात्
चापवति हि ३|४|१८ (४४३)

Page #467

तृतीयाध्याय चतुर्थपाद -रतीय स्तुतिमात्राधिकरणम् १७७ तथा "मिन" इति प्रयमा-तपदेन स्वमतविरुदविषयान्तरस्य ज्ञापनात् अम्प अधिकार ગારમેન્દ્ર મતે, વશમપિરોપનિયમાન્ ! વછાયોમય બત્રત્યારોવના-દુલમુકાયત न पूर्वाधिकरणस्य हेतो, तेन पूर्वाधिकरणस्य अगत्वकल्पम् एतत्सूत्रस्य न युक्तम् । द्वादशविरोपनियमात् । रानि-म-श्रीप-व-माप्येष अधिकरणस्य अरचनाय तेन दोपप्रसंग । तेपा पक्षे सत्याधिक्येऽपि नियमविरुद्धत्वात वीर्षस्यम् ।
(२) "अनुष्ठेय पारायण साम्यते" ३।४।१९ (४१४) इत्यत्र "अनुष्ठय" तया "भादरायण" इति प्रयमान्तपदस्यसत्त्वेऽपि नास्य अधिकरणार मफत्व युक्त, पूर्वोक्तनैमिनिमतस्य खण्डनार्य बादरायणमतस्य सूचनात् सात्यसिद्ध शमविरोपनियमात् ।
(३) "विधि धारणात्" ३।३।२० (४४५) इत्यत्र "विधि" इति प्रथमा-पदसत्त्व मपि चतुर्धसामान्यनियमात्, "या" शन्टेन च साझाक्षापसिद्ध नास्य अधिकरणार मकर, पाठ विरोपनियमात् । परस्त्र अधिकरणार मात् अप्रैव अधिकरणसमातिन्ध ।
तृतीय स्तुतिमानाधिकरणम् । अत्र "स्तुतिमात्रमुपादानादिति चनापूर्वत्पात्" ३१२१ (५४६) इति सूत्रस्य "स्तुति मात्रम्" इति पदम् अवलम्य अस्य "स्तुतिमात्राधिकरण" नाम । तत्र शंकर-मारकर-श्रीकपट-माप्येषु पतत् सूत्रं तदीयस्त्रयात्मफ-तृतीयाधिकरणस्य प्रथम सूत्रम् । रामानुज-निमार्क-माययो
दीपसूत्रद्वयात्मक द्वितीयाधिकरणस्य प्रथम सूत्रम् । मावाप्ये तदीयचतुर्माधिकरण विशते सूत्राणा मध्ये अष्टम सूत्रम् । पालममाप्ये तटीय प्रममाधिकरणस्य चतुर्विशते सूपणा मध्ये एकविरासूत्रम् । तेन मन मध्व-वल्लभ-माप्ययो मधिकरण नार०यम् । तत् प सूत्रद्वयम्
"१। स्तुतिमात्रमुपादानादिति चेलापूर्यत्वात्" ३।४।२१ (४४६) २। “भावशा " ३६४१२२ (४४७)
तत्र (१) "स्तुतिमात्रमुपादानादिति चेन्नापूर्वत्वात्" ३।४।२१ (४४६) इत्यत्र "स्तुति मात्रम्" इति भयमा-तपदात् अस्य अधिकरणार-मारव चतुर्यसामान्यनियमात् युफमपि, “इति चेत्” इति ५२सन्दर्मात् तम्प यायल्प स्यात् , पधमविशेपनियमात्, तथापि प्रयमान्तपदानन्तर पचय-तपसत्वात् तस्यापि पावकम्, चतुर्दश्चयिोपनियमात । तेन मध्य-पल माययो अधिकरणस्य मनारमात् दोप ।
( २ ) “मापदाध" ३।४।२२ (४४७) इत्यत्र भयमा तपदामापात् नास्य अधिकरणाम्मकत्वम् । च-फारस्प हेतुसमुचायफत्पात् न बाघ, चतुर्यसामान्यनियमात् ५४विशेपनिय मात् च । परसूत्रे अधिकरणार मात् अत्रय मधिकरणसमासिध ।
चतुर्थ पारिप्लवाधिकरणम् ।। । अत्र "पारिश्तवार्या इति चेन्न विशपितत्वाव" ३।११२३ (४४८) इति सूत्रस्य “पारित

Page #468

__१७८ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिणयः ( ३यः पादः)
वार्था” इति पदात् अस्य “पारिवाधिकरण” नाम । तत्र श-भा-रा-नि-श्री-श्रीप-माप्येषु अधिकरणम् आरब्धम् , भास्कर-भिन्न सर्वपु भाष्येषु सूत्रद्वयं गृहीतम् । भास्करमते द्वितीयसूत्रस्य प्रथमसूत्राङ्गत्वेन पाठात् एतद् अधिकरणं एकेनैव सूत्रेण रचितम् । तेन एतद्धि श भा-श्री-श्रीपभाष्येषु चतुर्थाधिकरण रा-नि-भाष्ययोः तृतीयाधिकरणम् । माध्वमान्ये तदीयचतुर्थाधिकरणस्य विशते. सूत्राणा मध्ये एतद्धि द्वाविंश सूत्रम् । तत् च सूत्रद्वयम् ,
१। “पारिश्तवार्था इति चेन्न विशेषितत्वात्" ३।४।२३ (४४८) २। “तथा चैकवाक्यतापबन्धात्" ३।४।२४ (४४९) .
अत्र ( १ ) पारिसावार्था इति चेन्न विशेषितत्वात्” ३।४।२३ (४४८) इत्यत्र “पारिसवार्था” इति प्रथमा-तपदात् अस्य अधिकरणारम्भकत्व युक्तम् , चतुर्थसामान्यनियमात् । तथापि “इति चेन्न” इति पदसत्त्वं तस्य बाधकम्, पञ्चमविशेषनियमात् । तथापि षण्णा भाप्यकृता मते अधिकरणार मात् “पारिप्लवार्था” इति पदेन विषयश्रुतिभेदात् अधिकरणारम्भः कल्पयितु शक्यते । तेन च एकादशविशेषनियमात् अधिकरणारम्भ सगच्छते एव । तेन मध्ववल्लभ-भाप्ययो अधिकरणस्य अरचनाया दोषः एव वाच्यः । भास्कर-भाष्ये परसूत्रम् अपि एतत् सूत्रशेषत्वेन पक्ष्यते । तन्न युक्तम् । यत परसूत्रे चकारात् हेतोः विजातीयवैलक्षण्यं सूचितम् । चतुर्थविशेषनियमात् । -
(२) “तथा चैकवाक्यतोपबन्धात्” ३।४।२४ (४४९) इत्यत्र प्रथमा-तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वं, चतुर्थसामान्यनियमात् । चकारयोगाच तथा, षष्ठविशेषनियमात् । परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणार भात् अव अधिकरणसमाप्तिः । भास्कर-भास्ये एतत् सूत्र अधिकरणार भक-पूर्वसूत्रस्य अङ्गत्वेन पठितम् इति दृश्यते । तन्न संगतम् । चकारात् हेतोः विजाતીયતૈક્ષેખ્યાં સૂવનાત્ વાર્થવિરોષનિયમાન્ !
पञ्चमम् अग्नीन्धनाधधिकरणम् । अत्र “अतएव चामी-धनाधनपेक्षा” ३।४।२५ (४५०) इति सूत्रस्थ “अमीन्धनादि-पदात् अस्य "अभी-धनाधधिकरण” नाम । तत्र एतत् सूत्र शकर-भास्कर-श्रीकण्ठ-श्रीपति-भाष्येषु पञ्चमाधिकरणस्य एकमेव सूत्रम् । रामानुज-भाष्ये तदीयचतुर्थाधिकरणस्य एकमेव सूत्रम् । निम्बार्कभाप्ये तदीयसूत्रत्रयात्मक-चतुर्थाधिकरणस्य विशते. सूत्राणा मध्ये द्वादशं सूत्रम् । वल्लभभाष्ये तु तदीयप्रथमाधिकरणस्य चतुर्विशते. सूत्रणा मध्ये अन्तिम सूत्रम् । तेन अत्र मध्ववल्लभ-भिन्नेषु सर्वेपु भाप्येषु अधिकरणम् आरब्धम् । अत्र “अपेक्षा" इति प्रथमान्तपदसत्वात् अस्य अधिकरणाम्भकरवं युक्तम्, चतुर्थसामान्यनियमात् । “अतएव च” इति पदौ न वाधको, पठसप्तमविशेषनियमाभ्याम् । विवेयमेदात तु स एव युक्त, त्रयोदशविशेपनियमात् । मध्व-वल्लभभाष्ययोः तदकरणात् दोपः कल्पनीयः । परसूत्रे अधिकरणामात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिः ।

Page #469

वतीया गये पतुर्थपादः पष्ठ सापेक्षाधिकरणम् १७९
पएमपीपेधाधिकरणम् अत्र “पिसाव पारितेराया' 17६ (२५१) इति सय "सपिक्षा" इति ५२) भग्य "renपिप र नाम। तमादर गागर-रामानुम-धारष्ठ-श्रीपति पाठम-भाव्येषु मपिरम भाग, मनमायो 37 भारगम गार-मार पर भाप्ययो एतत् सूत्र तनुनपा मk relfvकर माम मर गानुनमान भनेर ग सूत्रेण तदीय पप गारिप मनतम ! भिमा या तरतदीयतशिरणम्य तदि, द्वितीय सूपम् । म HR APATI... free ful माग गोद । मूसम । श्री भारति- ITESTRA UP4 गाम् । यसमभाप्ये तदीयद्वितीयाधि ५.५५५५ पास गणेषु नदि प्रथम नग । तग सू447-- ""मपिभा 7 पविभुतेर 30-(१५१)
मदमापन म्यान तथापि तु तस्पिन तथा
तपासमानुन्ट131000 (10) मा (1) "मपिमा न गमादिभुतरश्चयन् ३२१२६ (५.१) इत्य परिक्षाइति मयमान्तरलन गम्य अभिरणा यम् पनुगामान्यायमान । माय पियेयमेद पोतम.41 7 पान्यम् नातिपयन । निया-मय-मा ययो अधिफरणय
म्भाा दोष पर ।
(२) "ममदापत स्या। तथापि तु तद्विषततया ते मयानुप्टेयत्यात" ३१२७ (४५२) या "मापत" इनि मधमा-तपदात् अम्य अधिरणाम दुच, चतुर्धमागा नियम | तथापि सफीनाप-तु नात सम्य भि.. नवगवि ोपनियमात् ।
सिनियमोऽपि 7 मयोपाव्य, सु-म्यान गयो साताद योगायात् । रा धी-श्रीप-माध्ये अधिररणस्य आमान तेपागेय दोप । रामानुजमाप्ये एतत् सूर्य तदीय५४ाधिकरणस्य एकमेव सूत्रग, तथा श्री-श्रीप-गाप्ययो तदीयसप्तमाधिकरणम्य एकमेव स्म। इति योदव्यम् ।
सप्तम समानानुमत्याधिकरणम् । अत्र मा तानुमतिश्च माणात्यये प्रदर्शनात्" ३।४।२८ (५५३) इति सूत्रस्य “सम्पनुमति" ति पान अरय "सर्वा नानुमत्यधिकार नाग । तन शार मारकर-रामानुज-निमार्फ-श्रीकण्ठश्रीपति-भा-येषु अन अधिकरणम् भारपण , गध्य-बालभ-माप्ययोस्तु न तथा कृतम् । श-भा-रा गान्येषु तदीयनचतुष्टयात्म-समाधिकरणस्य "तदि प्रथगं सूत्रम्, निम्बार्कभाष्ये तयैव सूत्रचतु यामरतनम्पपश्चमाधिकरणम्य प्रथम सूत्रम्, श्रीकण्ठ-श्रीपति-माप्ययोरतु तथव तदीयाटमाधि फरणस्य तत् इति मेयम् । माध्वमाप्ये च तदीयचतुर्थाधिकरणस्य विशते सूत्राणा मध्ये पञ्चदर्श सम् । तथा पगमाप्ये तदीयद्वितीयाधिकरणस्य पसु सूत्रेषु सृतीय सूत्रम् इति ।

Page #470

१८०
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पाद: )
तच सूत्रचतुष्टयम्
१। “सर्वान्नानुमतिश्च प्राणात्यये तदर्शनात्" ३।४।२८ (४५३) २। “अवाधाच” ३।४।२९ (४५४) ३। “अपि च स्मथ्यते” ३।४।३० (४५५) ४ "शब्दश्चातोऽकामकारे” ३।४।३१ (४५६)
अत्र (१) सर्वानानुमतिश्च प्राणात्यये तदर्शनात्” ३।४।२८ (४५३) इत्यत्र "सर्वान्नानुमतिः" इति प्रथमा-तपदात् अस्य अधिकरणारम्भकत्वं युक्तम्, चतुर्थसामान्यनियमात् । चकारेण विधेयभेदात् न बाधकत्वम् । द्वादशविशेषनियमात् । मध्व-वल्लभ-भाष्ययोः अधिकरणस्य अनारमात् दोषः ।
(२) “अबाधाच" ३।४।२९ (४५४) इत्यत्र प्रथमा-तपदामावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । चकारस्य हेतुसमुच्चयार्थकत्वात् न बाधकत्वम्, चतुर्थसामान्यनियमात् , तथा ५४विशेषनियमाच्च ।
( ३ ) 'अपि च स्मर्यते” ३।४।३० (४५५) इत्यत्र तथैव । चतुर्थसामान्यनियमात, १४विशेषनियमात् च ।
( ४ ) "शब्दश्चातोऽकामकारे" ३।४।३१ (४५६) इत्यत्र “शब्दः" इति प्रथमान्तपदादपि चतुर्थसामान्यनियमात्, चकारात् अत:-शब्दाच नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । षष्ठसप्तमविशेषनियमाभ्याम् । चकारस्य हेतुसमुच्चयार्थकत्वात् । परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणस्य आरम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति युक्ता एन ।
अष्टमम् श्राश्रमकर्माधिकरणम् अत्र “विहितत्वाचाश्रमकपि " ३।४।३२ (४५७) इति सूत्रस्य "आश्रमकम्म” इति पदात् अस्य “आश्रमक माधिकरण” नाम । तत्र मध्वभिन्नैः सप्तभिः आचार्यः अनेन अधिकरणारमण कृतम् । माध्वभाष्ये एतत् सूत्रं तदीयचतुर्थाधिकरणस्य विंशतः सूत्राणां मध्ये ऊनविंशसूत्रम् । शङ्कर-भास्कर-रामानुज-मायेपु तदीयाष्टमाधिकरणस्य चतुर्यु सूत्रेषु प्रथमं सूत्रम् । निम्बार्कभाये तदीयषष्ठाधिकरणस्य चतुएं सूत्रेषु प्रथमं सूत्रम् । श्रीकण्ठ-श्रीपति-भाष्ययोः तदीयनवमाधिकरणस्य तथैव । बल्लभभाष्ये तु तदीयतृतीयाधिकरणस्य अप्टसु सूत्रेषु प्रथमं सूत्रम् । તેન શંકરાવિષે પન્નાં માબેવુ બત્ર સ્વારિ સૂત્રાળ, જેવાં વસ્ત્રમમાળે અષ્ટ સૂત્રાળિ ફતિ विशेषः । तच्च सूत्रचतुष्टयम् । १। “विहितत्वाचाश्रमकामषि
३। “सर्वथापि त एवोमयलिंगात्" ३।४।३२ (४५७)
३।४।३४ (४५९) २। “सहकारित्वेन च" ३।४।३३ (४५८) । “अनभिभवं च दर्शयति"
३।४।३५ (४६०)

Page #471

તૃતીયાખ્યાયે જંતુર્યાવ નવમ વિધુરાધિપાત્
१८१
મંત્ર ( ? ) “વિશ્તિત્વાષાશ્રમોવિ” ।।૨ (૪૫૭) ત્યત્ર “આમમર્મ” કૃતિ પ્રથમાન્તસત્ત્વાન્ અસ્ય અપિતળાતમત્વમ્, વતુર્થસામાન્યનિયમાત્, પિ-રાન્ચેન ન સાl ક્ષત્વસંશ, મર્સ નેવલૂનનાવ, દાનવિરોનિયમાત્, અધિષ્ઠાનારમાત મામાખ્યું ટોપ |
( ૨ ) “સહત્ત્વિન પ” રૂ।।૨૩ (૪ખ૮) ત્યત્ર પ્રથમાન્તવામાત્રાત્ નાસ્ય ઋષિગાર્મત્વમ્ । વતુર્યસામાન્યનિયમાત, પછવિરોધનિયમાદ્ય !
( ૩ ) ‘સર્વેયાપિ ત વોમતિ” શશરૂo (ov૬) તંત્ર ‘“તે” કૃતિ પ્રથમાન્ત પવાસ્તુ બધિરળારમળીયત્વેષ ચતુર્યસામાન્યનિયમાત, “અપિ”-‘” પામ્યાં નાસ્ય અધિકા રમ્મત્વમ્, પવિત્તેર્લાનયાત્। મામાવ્યું પાણી અધિગમા ટોપ ।
( 9 ) “અમિમવ વ વયતિ” રાગ૧ (૪૬૦)યંત્ર “બનમિમવ” ત્યસ્ય દ્વિતી યાન્તાત્ પ્રયમાન્તપદ્રામાંવાત નસ્ય અધિળાર્મવમ, ચતુર્યસામાન્યનિયમાવ, પવિરોધ નિયમાત્ હૈં । પત્રે પદ્ધિ બાપાએઁ અધિક્ષ્ય બારાત્ જૈવ ષિળસમાપ્તિÆ 1 નવર્યે વિપુરાધિનમૂ
..
t
અત્ર “અન્તરા પાપિ તુ તો” ચાર્૬ (o૬૨) મ્રુતિ ક્ષેત્રક્ષ્યસ્ય ‘અન્તરા” કૃતિ શવ્રુક્ષ્ય અર્ષમ અવસ્થ્ય તસ્ય વિધુરાષિતળ” નામ | તંત્ર સદર-મારનામાનું નિમ્ના-શ્રી ૪શ્રીપત્તિ માપુ વૃમિ સૂત્ર તવર્ષિણ રનિતમ્ । મન્વહમ-નાખ્યયો તુ અધિશ્વર: નારત્ર્યમ્। તંત્ર સંત-માબતનામાનુ-માલ્વેપુ તદ્ધિ નવમમ્ બષિરણ નિશ્રામાબ્વે સક્ષમન્ ધિજાળ, સ્ત્રીપ્ટ-શ્રીપતિ–માયોસ્તુ વમમ્ અધિગમ! માત્ત્વ-માખ્ય તત્સૂત્રં તત્વીયે સસમિ સૂત્રે બારબસ્ય પશ્ચમાધિળસ્ય તૃતીયં સૂત્રમ્, વણમાગ્યે તુ તત્વીયે બર્મામ સૂત્રે આરવ્યક્ષ તૃતીયાધિષ્ઠરસ્ય પદ્મમેં ત્રમ્ । તત્ત્વ સૂત્રનતુષ્ટયમ્——
"
। મન્તરા વ તુ તè'
રૂ। “વિરોપાનુબહવ” ।૪।૨૮ (૪૬૩)
tr
૨૦૪૦૨૬ (૪૬૨) | | “બતશ્ર્વિતરગ્ન્યાયો ાિઈ” રા “પિ ૬ મય્યતે” રૂ।૪।૨૭ (૪૬૨)
च
૩૦૪૫૧૨ (૨૬૪)
અત્ર ( ૧ ) “બન્તા પાવિ તુ તઃ ” રૂ।૪।૨૬ (૩૬૨) કૃત્યત્ર ‘અન્તરા” કૃતિ યમાન્તપાત્ અર્થે અધિચ્છામૃત્ત્વ યુદ્ઘન, પતુર્થસામાન્યનિયમાત્। અ”િ-જામ્યાં પૂર્વેબ સ સાક્ષિકોષનેવિ તુ સજ્જેન તવ્યાધાતાવ, દાવશાાવવિશેષ-નિયમામ્યામ્ । મધ્ય-વજ્રમ-માપ્યો ષિલ્ય બનારાધ રોષ
( ૨ ) ‘અપિ = સ્મય્યતે" ચાર૭ (૪૬૨) ત્યત્ર પ્રમમાન્તપવામાવાત્ નાસ્ય અધિ બારમત્વમ્ । નતુર્યસામાન્યનિયમાત્ પવિોષનિયમાત્ € /
( ૩ ) “વિરોખાનુપ્રશ્ર્વ” રૂ।૪।૨૮ (૪૬૩) કૃત્યત્ર “વિરોષાનુપ્રદ ” કૃતિ પ્રયમાન્તપત્રસત્ત્વવિ નાર-યોગેન તસ્ય ત્વયંનોધસ્ત્યાત્ સંમાંન્તરવામાવાનૢ 7 અધિરળામસ્ત્વમ્

Page #472

१८२
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः )
संगच्छते । एतदर्थं चतुर्थसामान्यनियमः तथा षष्ठविशेषनियमश्च अत्र अनुसंध्येयौ ।
(४) " अतस्त्वितरज्ज्यायो लिगाच " ३ | ४ | ३९ (४६४ ) इत्यत्र " इतरत्" तथा "ज्यायः” इति प्रथमान्तपदद्वयसत्त्वेऽपि नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । “अत.” “चकार.” तथा “ इतरत् " इति शब्दत्रयेण साकाक्षत्वविधानात् षष्ठसप्तमविशेषनियमाभ्याम् । परसूत्रेण मध्व-भिन्नैः सर्वैः अधिकरणस्य आरम्भात् अत्रैव समाप्ति, सङ्गच्छते ।
दशमं तद्भूताधिकरणम्
अत्र “तद्भूतस्य तु नातेद्मावो जैमिनेरपि नियमाद्रूपाभावेभ्य. " ३|४|४० (४६५) इति सूत्रस्य 'तद्भूतस्य" इति पदात् अस्य " तद्भूताधिकरण" नाम । अत्र माध्यमाष्यभिन्नेषु सर्वेषु भाष्येषु अधिकरणम् आरब्धम् । तन्मते एतत् सूत्र तदीयपञ्चमाधिकरणस्य सप्तसु सूत्रेषु अन्तिमम् । शङ्कर-भाष्करभाष्ययो एतेन एकेन सूत्रेण दशमम् अधिकरणं रचितम् । रामानुजमते दशमाधिकरणस्य चतुर्षु सूत्रेषु प्रथमं सूत्रम्, निम्बार्कमते अष्टमाधिकरणस्य तथैव । श्रीकण्ठ-श्रीपति भाष्ययोः एकादशाधिकरणस्य तथैव । बल्लभभाष्ये चतुर्थाधिकरणस्य च तथैव । तेन माध्यमाध्ये अधिकरणस्य अरचनाया दोष । अत्र "अतद्भाव" इति प्रथमान्तपदात् चतुर्थसामान्यनियमात् अस्य अधिकरणारम्मकत्व युक्तम्। विषयान्तरज्ञापनेन तस्य स्वमतानुकूलजैमिनीयमतत्वात् न दोष, વામિવરોષनियमात् । अन्यप्रथमान्तपदेन अधिकरणस्य विधानात्, तथा तु-अपि-पदयो अबोधकत्वात् । द्वादशाष्टादश विशेषनियमाभ्याम् ।
एकादशम् आधिकारिकाधिकरणम्
अत्र “न चाधिकारिकमपि पतनानुमानात् तदयोगात् " ३ | ४ | ३१ (४६६ ) इति सूत्रस्य “आधिकारिक" - पढात् अस्य “आधिकारिका धिकरण" नाम । तत्र शंकर - भास्कर-मध्व-बल्लम-भाष्येषु अधिकरणम् आरब्धम् । न तु शिष्टेषु तथा । एतदारम्य सूत्रद्वयेन एतदधिकरणम् आरब्धम् । शंकर-भाष्कर-भाष्ययो मध्ये माध्वभाष्ये च एतत् सूत्रं सूत्रत्रयात्मक - षष्ठाधिकरणस्य प्रथमं सूत्रम् । वल्लभभाष्ये तथैव सूत्रद्वयात्मक पञ्चमाधिकरणस्य प्रथमं सूत्रम् । रामानुजभाज्ये सूत्रचतुष्टयात्मक -दशमाधि करणस्य द्वितीय सूत्रम् । निम्बार्कभाष्ये सूत्रचतुष्टयात्मकाष्टमाधिकरणस्य द्वितीय सूत्रम् । श्रीकण्ठ- श्रीपति माप्ययो. सूत्रचतुष्टयात्मकैकादशाधिकरणस्य द्वितीयं सूत्रम् । तच्च सूत्रद्वयम्
१। " न चाधिकारिकमपि पतनानुमानात् तद्योगात् " ३|४|४१ (४६६) २। “उपपूर्वमपि त्वेके भात्रमानवत् तदुक्तम्” ३|४|४१ (४६७)
तंत्र ( १ ) “न चाधिकारिकमपि पतनानुमानात् तद्योगात् " ३ | ४ | ४१ (४६६ ) इत्यत्र "आधिकारिकम्" इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणारम्भकत्वं युक्तम्, चतुर्थसामान्यनियमात् ।

Page #473

तृतीयाध्याये चतुथपाद -त्रयोदशवा पधिकरणम् १८३ ___ "न" च 'अपि" इति पदाना तस्य न पापकत्वम्, प्रसंगमेदस्य सूचनात्। द्वादशपिरोप नियमात् । तेन रा नि-थी श्रीप-माप्येषु अधिकरणस्य मनारमात् दोप।
(२) "उपपूर्वमपि त्वेके भावमशनवत् तदुतम्" ३।४।४२ (४६७) इत्यत्र "एके" तथा "मावम्” इति प्रथमान्तपदसत्वेऽपि चतुर्थसामान्यनियमात नाम्य अधिकरणार मफत्मम् । "भपि-तु" पदाम्या सातत्वविधानात्, पष्ठविरोपनियमात् तथा नवमविशेषनियमात् । भास्करमाप्ये एतत् सूत्र न पठितम् इति हरयते । अन्न तदुकम्” इति पात् अत्र अधिकरणसमाप्तिरपि फरपनीया पशविशेषनियमात् । “विकरणत्वानेति चेत् तदुक्तम्" २।११३१ इति सूत्रवत् । नात्र "अनुप-धादिम्य प्रशान्तरस्यकलपद् दृष्टश्च तदुक्तम्" ३।३।५० इतिवत् तत्वाधान्य करपनीयम् । परसू तस्य निराकक्षित्वात् ।
दादरी वहिरधिकरणम् अत्र “पहिस्तृभयथापि स्मृतेराचाराध" ३१४१४३(४६८) इति सूत्रस्य "वहि" पदात् भस्य 'पहिरधिकरण" नाम । तत्र शहर-मारकर-अम-भाव्येषु अधिकरम रचितम्, न तु अन्येषु भाप्येषु इति । अत्र शंकर-मारकर माप्ययो एतेन एकेन सूत्रेण द्वादशाधिकरण रचितम् । पक्षम-माप्ये तु सूत्रपतुध्यात्मफ-पष्ठाधिकरणस्य प्रथम सतम् । रामानुजमाये सूप्रचतुए यात्मक-समाधि फरणस्य चतुर्थ सूत्रम्, निम्बार्फभाप्ये सूत्रचतुरयात्मका माधिकरणणस्य चतुर्थ सूत्रम् । माध्यमाप्ये सत्रयात्मक प्राधिकरणम्य तृतीय सूत्रम् । श्रीफ४-श्रीपति-माप्ययो सूत्रचन्तस्यास्मादशाधिकरणस्य चतुर्थ सूत्रम् । अत्र "वहि" इति प्रथमान्तपदस्य सत्वात अधिकरणाम युक्त एव, चतुर्थसामान्यनियमात् । तु-शब्द तु न तस्य वाधफ , अनुक्तपूर्वपक्षरय निषेधात् । मादस विरोपनियमात् । प्रसंगमेदात् 'च""अपि” पदयोरपि न पापकल्प द्वादशविशेपनि प्रमात् ।रा नि-म श्री-भीप-माप्येषु अधिकरणस्य मनारमात् दोप । तेपाम् अधिकसंख्यकत्येऽपि नियमाननुगतत्पात् ।
त्रयोदश साम्पधिकरणम् अत्र "स्वामिन फल्युतरित्मात्रेय" ३४।४४ (४४९) इति सूत्रस्य स्वामिन " इति पदात् अस्य 'स्वाभ्यधिकरण" नाम । तत्र पल्लम-भाप्य-भिन्नेषु सर्वेषु मान्यपु जन अधिकरण रचितम् । मल्लममाप्ये एतत् सूत्र सूत्रचतुश्यात्मक-पठाधिकरणस्य द्वितीय सूत्रम् । शाकर-माध्ये सूत्रत्रयात्मफस्य त्रयोदशाधिकरणस्य, मास्फरमाचे सूत्रद्वयात्मकस्य त्रयोदशाधिकरणस्य रामानुजमाप्ये सूत्रद्वयात्मकस्य एकादक्षाधिकरणस्य, निमार्कमाष्मे सूत्रद्वयात्मकस्य नवमाधिकरणस्य, माध्य माण्ये सूत्रमारमकस्य सप्तमाधिकरणस्य, श्रीफ४-माप्ये सूत्रद्वयात्मकस्य वाराधिकरणस्य, श्रीपतिमाये सूत्रत्रयात्मकस्य द्वादशाधिकरणस्य, एतत् सूत्रं प्रथमम् । तच्च सत्रयम्१। "स्वामिन फलश्रुतेरित्याय" ।। "श्रुतेश्व"३।४।४६ (४७१)
३४४४ (४६९) २। 'मानिज्यमियोलोमिस्तस्मै हि
परिमियते" ३४४५ (४७०)।

Page #474

१८४ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः । ___तत्र ( १ ) "स्वामिन फलश्रुतेरित्यारेय." ३।४।४४ (४६९) इत्यत्र “आत्रेयः" इति प्रथमान्तपदात् अधिकरणामः संगतः, चतुर्थसमान्यनियमात् । नाना स्वमतप्रतिकूलपरमतनिर्देशेन विषयान्तरज्ञापनेन च स च युक्तः एव, विंशविशेषनियमात् । समप्रसूत्रस्य पूर्वपक्ष०५त्वात् । अतेऽयम् अत्र एका नियमः सङ्कलनीय. ___"पूर्वपक्षसूत्रीय-प्रथमा-तनामपदेन परमतनिर्देशे कृते तथा विषयान्तरे सूचिते पृथग् अधिकरणारम्भः करणीय" इति । ____ अत्र “आत्रेय" इति पदेन विषयान्तरसूचितपूर्वपक्षसूत्ररचनाया अधिकरणारभः संगच्छते । तेन बल्लभ-भाष्ये अधिकरणस्य अरचनाया दोषः ।
(२) "आविज्यमित्यौडुलोमिस्तस्मै हि परिक्रियते” ३।४।४५ (४७०) इत्यत्र “आविज्यम्" तथा "औडलोमि" इति प्रथमान्तपदद्वयात् अत्र अधिकरणारम्भः युज्यते एव, चतुर्थसामान्यनियमात् स्वमतानुकूलपरमतेन विषयान्तरस्य अज्ञापनात् च, दशमविशेषनियमात् ।
(३) "श्रुतेश्च" ३।४।४६ (४७२) इत्यत्र प्रथमान्तपदामावात नास्य अधिकरणारभकत्वम् चतुर्थसामान्यनिययात् । चकारस्य हेतुसमुच्चायकार्थत्वात्, पठविशेषनियमात् । भा-रा-श्रीनि-भाष्येषु अस्य अग्रहण दृश्यते । तेन भा-रा-नि-म-श्री-मतेषु सूत्रद्वयन एतदधिकरण, माध्वमते तु एतस्यापि परवर्तिसूत्रे अधिकरणकरणात् तन्मते सूत्रत्रयात्मकम् एतदधिकरणम् । परसूत्रे सप्ताना सम्मत्या अधिकरणाम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिः।
चतुर्दशं सहकार्यन्तरविध्यधिकरणम् अत्र “सहकार्यन्तरविधि पक्षण तृतीय तद्वतो विध्यादिवत् ३।४।४७ (४७२) इति सूत्रत्य "राहकार्य-तर-पवात् अस्य “सहकार्य-तरविध्यधिकरण” नाम । तत्र मध्यभाग्यभिन्नेषु सर्वेषु भाप्ये अत्र अधिकरणम् आरब्धम् । माध्वमते एतत् सूत्र सूत्रत्रयात्मक-सप्तमाधिकरणस्य तृतीय सूत्रम् । ततश्च कर-मास्कर-भाष्ययोः सूत्रत्रयात्मक-चतुर्दशाधिकरणग्य, रामानुजाये सूत्र/यात्मक-द्वादशाधिरकणस्य, निम्बार्कभाष्ये संत्रत्रयात्मक-दशमाधिकरणस्य, श्रीकण्ठभाप्ये सूत्रैकात्मक त्रयोदशाधिकरणस्य, श्रीपतिभाष्ये सूत्रद्वयात्मक-त्रयोदशाधिकरणस्य, वल्लभभाष्ये च सूत्रकात्मक-सप्तमाधिकरणस्य प्रथमं सूत्रम् । तच्च सूत्रत्रयम्
१। “सहकार्यन्तरविधि. पक्षण तृतीया तद्वतो विध्यादिधत्" ३१४।४७ ( ४७२ ) २। “कृत्स्नभावात् तु गृहिणेपिसहार" ३।४।४८ (४७३ ) ३। “मौनवदितरेपामप्युपदेशात्" ३।४|४९ ( ४७४)
अत्र ( १ ) “सहकार्यन्तरविधि. पक्षेण तृतीया तद्वतो विध्यादिवत्" ३।४।४७ (४७२) इत्यमा “सहकार्यन्तरविधि" इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणारम्भः सगतः एव । चतुर्थसामान्यनियमात् । माध्वभाप्ये अधिकरणस्य अनारमात् दोप. ।

Page #475

१८५
t
( ૨ ) “ફન્નમાવાન્ તુ વૃદિોષબહાર'' શરા૮ (૨૭૨) ત્યત પસંહાર'' કૃતિ ધમાન્તપક્ષવેપિંતુ નોચાતુ સા ંભસિદ્ધે ધિરબારમખ્ય વ્યાપાત । વતુર્યસામાન્યથઇ-વિરોધનિયમાભ્યામ્ 1 મધ્વશ્રીપ્ટ-પદમ-માધ્યેષુ યાર્માત્ રોષ |
( ૩ ) ‘મીનન્દ્રિત યામપ્યુàાત્” ।।૪૨ (૪૭૪ ) દૃશ્યલ પ્રયમાન્તષવામાવાત, તસ્ય બપ્પાહારેવિ વિ શબ્દેન સાક્ષવિપાનાત્ નાણ્ય અધિગારમ્ભવમ્, પતુર્યસામાન્યષવિરોનિયમાભ્યામ્ । શ્રીષ્ઠ-શ્રીપતિ-માખ્યયો. અધિસ્ય બારમ્ભાત રોષ । પત્રે પg માધ્યેષુ અધિગમ્ય આમાત્ સર્જન અધિકાળસમાપ્તિ ! વશ્વમ્ અનાવિધ્નારાધિનમ્ ।
แ
અત્ર બવિષ્ણુર્વૈતન્યયાત્" રૂ।olo (૪૭) કૃત્તિ સૂવાય “બર્ડાયપ્યુર્વેન્' કૃતિ પવત્ अम्प “अनाचि फाराधिकरण" नाम । तत्र श्रीकष्ट यल्लभ मिनेपु सवपु माप्येषु मनेन एकेનવ લેખ ત પિરાં રનિતમ્ ।। શ્રી માન્યે. સત્ પૂર્ણતરીયવૃદ્વયાત્મપદ્મદ્રષિ રંગમં દ્વિતીય ક્ષેત્રમાં વધુમમાન્યે તુતનીય 1Āનતુપ્રયાન્માષ્ટમાધિગમ્ય તૃતીયે સૂત્રમ્ |દરમાછર-માખ્ય પાષિયાળ, રામાનુનમબ્વે યો ાપિરણ્, નિશ્રામાબ્વે વાષિરગમ, માધ્યમળું નાર્ષિકીં, પ્રતિમાબ્વે પાષિતોં નિતમ્ |
તૃતીયાાયે તુર્યાત્ —હોદશમ્ Ìદિષ્ઠાધિશ્વર્
અત્ર “અનાવિડ્યુર્વેન્” કૃતિ પ્રયમાન્તનાત્ અસ્થ અધિષ્ઠગારમ્મત્વે યુમેવ । નતુ સામાન્યનિયમાત્ । શ્રીS-કમ-માયો. અધિસ અનારમ્માત્ રોષો વાચ્ય । પરÌ અધિક્ષમત્યા અધિષ્ઠાન ભાત અને અધિગસમાપ્તિ સેાતા ખ્વ |
पोशम् ऐहिकाधिकरणम्
-
સત્ર હિમધ્યપ્રસ્તુતત્તિષન્ય વર્શનાર્” ।।૨ (૪૭૬ ) તિ સૂત્રચ “પદ્દિન” કૃતિ પાત્ અન્ય “પદ્દિાધિનાં” નામ । અત્ર વધુમ-માધ્યમિક્ષેષુ સર્વેષુ મધ્યેષુ અષિ રણમ્ આર્ષર્ । વ મમાવ્યું તુ વતત સૂત્રે તકીયઋષનુયાત્મ માધિજળસ્ય તુર્યં સૂત્રમ્ । શર-માન-માવ્યયો તેંનૈયોશાધિમ,રામાનુનમાવ્યે તથૈવ ખતુર્વાષિરામ્, નિમ્બાબ્વે તુ તવીયસૂત્રદ્વયાત્મઢાવસાધિકરગણ્ય પ્રથમ ક્ષેત્રમ્, માધ્યમાવ્યું. બંનેનેવ લેન સૂત્રેળ વશનાધિક્કરળનૂ, શ્રીબ્દમાગ્યે ભૂયાત્મઝ્યો શાષિળસ્ય પ્રથમ સૂત્રમ્, શ્રીપતિ માગ્યે બનેન પર્વનેવ સૂત્રેાં પોહ્નસાષિના રનિતમ્ I
'
અત્ર ‘હિમ્’” વૃત્તિ વયમાન્તવાદ્ અપિરણામ્મ સચ્છતે, નતુર્યસામાન્યનિયમાત્ । “પ-લેન કર્તનનેવાત્તત્7 વાધમ્ । વિશેષનિયમાનૂ। વનમાવ્યે બધિરણસ્પ અનારમ્ભાવ્યો પરત્રે અધિક્ષમત્યા અધિન્નારમ્માત્ અજૈવ અધિગસમાપ્તિ યુન્ના / સતા મ્રુત્ત્તિાનિવાધિષ્ઠમ્ ।
અત્ર “ર્ણ મુક્ત્તિપાનિયમતાવસ્થાવતે તત્ત્વવત્સ્યાવતે ” રૂ।૪।૨ ( ૯૭૭ ) કૃતિ
१४
ļ

Page #476

१८६
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः સૂત્રસ્ય “મુક્તિાર્બનિયમ” કૃતિ પવાર્ ગમય “મુક્તિનિયમાધિવણ નામ તત્ર નિખ્યાશ્રીગ્ઝ-મિત્તેષુ સર્વધુ માગ્યેષુ સર્વત્ર ગનેન નૈવ સૂત્રે તધિકારણં તિમ્ ! નિશ્વમાગે તવીથસૂત્રદ્રયાત્મ-દ્વાદશાધિરણસ્ય દ્વિતીય સૂત્ર, શ્રીટમાળે તવીયત્રયાત્મ-પોશાષિકરણય દ્વિતીયં સૂત્રમ તેન નિન્યાશ્રીટ-માખ્યો. અધિરથી નારભાત્ દોષઃ |
વાત્ર “મુક્તિtબનિયમ ફતિ પ્રથમાન્તપવાન્ મર્યા ધરનારસ્મહત્વે યુમેવ | વતુર્થ-સામ નિયમાતા અનૈવ યાયપાસમા ધિરાણસમણિ !
હૃાવવાઘાતો પસંહાર સેવાની દ્રષ્ટવ્ય અને નિવધેન મિન્ પારે ધિરાવનાયા (૨) તિ દશાશ્વ નિયમાં ચત્ર સહિતાઃ (૨) કૃતિ એ તોષાં વહ્ય માસ્ય વાર્થ સંવૃત્તાઃ () હાથ કૃતય. શ્ચ સૂત્રેપની ત્વેન ગૃહીતી
(૪) ૩પનીવ્યકૃતિવન દિશી ૨ વસંમતિઃ સમુવિતા કૃતિ | ફતે વત્વારઃ વિષયા ધસ્તા મેળ પ્રર્શનીયા | તત્ર પ્રથમસ્તાવત
( १ ) “कति कीदृशाश्व नियमा अत्र सङ्कलिताः।" બત્રાધિ દ્રૌ નિયમી સતિ , અથા- .
રાઃ નિયમ “પૂર્વપક્ષેત્રે પ્રથમાન્તનામપબ્રેન પરમતનિશે ધિરબારમ: રળીયા ઉતર્થ “સ્વામિન પાછુતેરિત્યાનૈય” રાણા ૪ સૂત્ર દ્રશ્ચમ્ |
૨૨. નિયમ “પરમેનેન સ્વસિદ્ધાન્તને પ્રથમાન્તપસ્ય સાક્ષસિદ્ધ ધાં નારમણીય ” અર્થ “માિિમત્યૌમિસ્તમૈ હિ પરિજીયતે” રાજપ સૂત્રં દ્રષ્ટવ્ય ફતિ -
વધુના દ્રવ્યમ્ - (२) “कति च दोषाः कस्य भाष्यस्य कथं संवृत्ताः"।
તત્ર રાજા ગળે માધ્યમાળે “મસાર્વત્રિી રૂાછા? તિ સૂત્રે ધરણય રવનાથો કોષઃ |
તન્નેવ વિમાષ્ય “નાવિરોષા” રાછારૂ તિ સૂત્રે જળસ્ય રવનાયા તોષ. I તત્રેવ માધ્વમાર્ગે સ્વયેનુમતિવ” રાજા ૪ ફતિ સૂત્રે અધિરણય રવનાયા તોષઃ |
તન્નેવ શ્રીપતિમાળે “દ્ધવરેતશત્વે હિં” રાજા?૭ તિ સૂત્રે ધરળ રવનાથ કોષઃ |
રાકાર અધિળે રા નિ મ શ્રીપ વ-માળેષ “પરામર નૈમિનિરોતના વાવિવતિ હિં” રાજા?૮ ફતિ સૂત્રે ધરણય ગરવનાયા તોષઃ |

Page #477

सोयाध्याये पतुर्यपादा-दादशपादोपसंहार १८७ રાકાર અધિકારણે મ હમમાખ્યો “તુતિમાત્રબુપાવાનાવિતિ બાપૂર્વત્થાત” ३।०२१ इति सूत्रे अधिकरणस्य अनारमात् दोप ।
રાજા બધિર મવામમાયો “પારિવાર્યો તિ ને વિરોષિતત્વાવ” ३।४।२३ इति सूने अधिकरणस्य अरचनाया दोप ।
३५ अधिकरणे मध्व-वाम-माप्ययो "अतएव चामी-धनाचनपेक्षा" ३।४।२५ इति स्त्रे अधिकरणस्म अनार मान दोप ।।
३१४६ अधिकरणे निनाम-यमाप्ययो "सपिक्षा च यज्ञादिश्रुतेश्ववत्" ३।४।२६ इति सूत्रे अधिकरणस्य मनारमात् टोप ।
तत्रैव रा श्री श्रीप-माप्येषु “रामदमाधुपत म्यात् तथापि तु तदस्तिदंगतया तेपाम५ सानुष्ठेयत्वात्" शा२७ इति सूत्रे अधिकरणस्य आरमात् दोपः ।
३४७ अधिकरणे मध्य-वसम-माप्ययो “सान्नानुमतिध प्राणात्यये तदर्शनात्" ३।४।२८ इति सूत्रे अधिकरणस्य मनारमात् दोप ।
३।४।८ मधिकरणे मायमाप्ये विहितत्वाचाश्रममापि" ३।४।३२ इति सत्रे अधिकरणस्य मनार मात् दोप ।
तत्रैव माध्वमाप्ये "सर्वयापि त एवोमलिंगात्" ३।४।३४ इति सूत्रे अधिकरण स्म भार'मात् ढोप। __ शश९ मधिकरणे मध्व-पल्लम-माययो “अन्तरा चापि तु तद्" ३।४।३६ इति सूत्रे अधिकरणस्य मनार मात् दोप।
३।१० अधिकरणे माध्यमान्ये "तम॒तस्य तु नातदभावो जमिनरपि नियमात रूपामावेम्प" ३।४।४० इति सूत्रे अधिकरणस्य अनारमात् योप ।
३।४११ मधिकरणे रा नि श्री श्रीप-मायेषु “न चाधिकारिफमपि पतनानुमानात् तदयोगात्" ३।४।४१ इति सूत्रे अधिकरणस्य मनारमात् दोष ।
३।४।१२ अधिकरणे रा नि म श्री श्रीप-माप्येषु “पहिस्तूमययापि स्मृतरापाराच" ३।४।१३ इति सूत्रे मधिकरणस्य भरचनाया वोप ।
३।४।१३ अपिकरणे पलममाप्ये 'स्वामिन फलश्रुतेरित्याय" ३।४।४४ इति सूत्रे अधिकरणस्य परचनाया दोप ।
રાપર બળેિ માખ્રમાણે “પાર્થન્તરવિષિ ક્ષેના તૃતીય વાતો વિવિवत् ३।४।१७ इति सूत्रे अधिकरणस्य अपनाया दोप ।।
तत्रैय म श्री व-माप्येषु " मापात् तु गृहिणोपसंहार" ३।४।४८ इति सूत्रे अधिकरण भार मात् दोपः ।

Page #478

१८८
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
તન્નેવ શ્રી શ્રીવ-માધ્યયો: “મૌનવવિતરેષામપ્યુàશાત્” ।।૪૨ રૂતિ સૂત્રે અધિરળસ્ય
રત્રનાયાં દ્દોષઃ ।
।।પ્ત ધિરો શ્રીષ્ઠTM-માખ્યયો: “અનાવિવૅશન્વયાત્” ।।૦ કૃતિ સૂત્રે अधिकरणस्य अनारम्मात् दोषः ।
।।૨૬ અધિષ્ઠરણે વછમમાગ્યે “પેહિમવ્યપ્રસ્તુતપ્રતિવન્ધે તવશેના ।।ખર તિ સૂત્રે ઋષિવરસ્ય અનારમ્માત્ દોષઃ ।
।।૭ વિષે નિશ્વા શ્રી’માયોઃ “વ મુાિનિયમસ્તવવસ્થાવધૃતેતનવસ્થાવ‰તે” રૂ।ાખર કૃતિ સૂત્રે અધિરાસ્ય ઞરત્નનાયા દોષઃ ।
વ ૬ અસ્મિન્ પાત્રે માખ્યાળા નોષસમાહારે તે દરયતે
માનામ
મામાગ્યે
श्रीपति
रामानुज
निम्बार्क
33
""
અધિગમ્ય અરવનાય
૨૨ વોષાઃ
२
""
""
""
""
,,
अधिकरणस्य रचनाया
ખોયાઃ
३
-
,,
? દોષઃ
O
વધુમ
श्रीकण्ठ
४
,,
રાયતે । તથાન અસ્મિન્ પાવે શર-માન-માવ્યયોઃ રોષામાવઃ પરિશ્ર્વતે ।
""
१
35
३ दोषाः
રૂતિ વધુ વાર્ની દ્રષ્ટવ્યક્
( ૨ ) ાથ શ્રુતયા તૈય સૂત્રહવનીન્યત્યેન પ્રદીતા !?? તંત્ર પ્રથમાધિષ્ઠરણે
“પુરુષાર્થાંત શન્દ્રાદ્વિતિ વાવરાયળ’।।o તિ સૂત્રે ‘“તરત રોામ્ ગાવિત્” ( છાઃ ।।રી ) “ત્રા વેવ ત્રશૈવ મતિ” ( મુ: રૂ।રાર )
“રોષત્વાત્ પુરુષાર્થવાવો ચથાન્યેષ્વિતિ નૈમિનિ” ।।ર્ તિ સૂત્રે “તરતિ શોખ્ આત્મવિતા” ( છા ||૨ )
“જ્ઞાનાવર્શનાત્” રૂ।ારૂ તિ સૂત્રે “નનો હૈં વૈવેદ્દો વઘુક્ષિળેન યજ્ઞન ડ્રેને” ( =: રા?? )
'
“તશ્રુતે” રૂ।।૪ તિસૂત્રે “ચદેવ વિદ્યા રોતિ
તદેવ વીઍવત્તાં મતિ”
( છાઃ ।{To ૦ )
“સમન્ત્રારમ્ભાત્” શાક રૂતિ સૂત્રે “ત વિઘાર્મળી સમન્વમેતે” ( થ્રુઃ ।।ર ) “તત્વતો વિધાનાત્” ।।૬ રતિ સૂત્રે “બાપાએંનુછાવું નેવમમ્રીત્ય” (છાઃ ૮।olo )

Page #479

હતીપપ્પા બહુવંશાવા-તાવથપાટોપસંદ ૧૮૨ “નિયા" રાતિ ને “હુર્ય વેહ ળિ નિગીવિત સમા” રંગ ૨) “પિપહેલાર્ પારાયણ તદ્દના” રાજાઢ તિ પૂણે “ સર્વર
સર્વાવ” ( 1 ) ggધરીન” રાજા હતિ જૂણે “પત૬ તત્ પૂર્વ વિદ્વાલોડ મહોત્ર ન
નવનાિર ( 8 ) અમાજિી ” રાશી તિ છે “યદેવ વિવયા બોતિ" (છા શશ?) “વિમા ઇતવ” રાણ?? પ્તિ તે બન્ને વિવાળી જમવાતે” (પૃ કાકાર) “અયનમાવત” રાજા રતિ રે “કાવાર્થ વેતનધીત્ય” ( ટાપ) નાયિ પાનું શાળા તિ ને “ફર્વવેદ જર્નાળિ” ( ૨) "છામાન િરાજાપતિ ( પતા હૈ ત પૂર્વ વિદ્યાલ કનાં ન
મયને” (કાકાર) “ ” શકા૨૬ રતિ રે “પત્ર 1 અલ્પ સર્વ ભાભા પ અમતું ? ન જ
પોત” (પૃ રાજા) , “દ્ધતિ | ર અને હિ” રાણl૭ તિ રાત્રે “પી ધર્મેન્યા (છા રાણા)
“કમ ચોડભૃત્વમેતિ” (છા સારવાર ). દ્વિતીયપિwળે– “પમ મિનિ વોવન જપવતિ ”િ રાખો૮ તિ ને નવો ધમ્બન્યા”
(ા રરરર ) “વીરહા રા દેવાની વોડકીમ્ હૂવાલયતે”
( શ ) “મનુ બાવરાયા સાતે” રાજા તિરેક ધર્મન્યા”( હારરા) વિધિવ પારખવતું રાજર તિ ને “અપસ્તા સમિષ પારયનું અનુત્ પરિ
હિં પો ધારયતિ” () તૃતીયાયિરળે – “તુતિમાત્રમુપાવાનાહિતિ વેત્તાપૂર્વવા” રાજાર? રતિ ને “યમેવ ન્હાહિત્ય” ()
સ પ રસાની રતમ પરમ” ( શાર) માવાના સાકારર તિ ઘણે “ચમુપાલીત” (છા શ?) સામોપાસીત
(ા રારા ) -વાર્યાધિને– પરિવાર્યા રતિ જૈન વિશેષિતતા” રાજાર૩ ત સૂઝે “ગા યાદવન્દ્રીય
મા ધમુવg” (૧ કપ) પરિક્વમ્ માનીત” “મનુર્વે વતો રાન” ()

Page #480

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः તથા વૈવાસ્થતોપવા” રાજાર ફતિ સૂત્રે “ગાત્મા વા રે
(ઃ છાપાદ) “વાયુર્વાવ સંવ” (છા. કારણ ) પદ્મમાપિરણે “ગતવ વાશીન્યનાચનપેક્ષા” રાજાર ફતિ સૂત્રે “તરતિ ગોનું ભવિ”
(છા ગફારૂ) પછાધિરળે “સર્વાપેક્ષા જ યજ્ઞાણિયુધવત” રાછારદ્દ ફતિ તૂને “વિવિદિપન્તિ યુનેન વાને”
(ઘુ કાઝાર) રામમાઘુતિ ચાત્ તથાપિ તું તદિધેસ્તન્નતયા તેષામવરયાનુયા રાજાર૭
ફતિ સૂત્રે “તસ્માર્વવિષ્ણાતો વાત પરત” (ઘુ: છાકારરૂ) સામાપિરણે “વત્તાનુમતિ પ્રાણાયે તર્ગના સાકાર કૃતિ સૂત્રે “ હું વા પ્રધાન
નર્ષ મવતિ” (ગ્રં દ્દારા ૪) “પ્રાણમાત્રય અન્નમિત્ સર્વ (2) “પિ ૨ મય્યતે” રાજારે તિ સૂત્રે “નીવિતામાપન્નો યોગન્નમત્તિ ચતeતતઃ |
કિતે ન સ પાપન પદ્મપત્રમિવાસ્મસ ” (2) “મવં નિત્યં બ્રાહ્મણોવર્નત() શશ્ચાતોડ%ામારે રાણારૂ? ફતિ સૂત્રે “તમા બ્રાહ્મણ. સુરા ન પિ” (1) અષ્ટમાધિકારણે “વિદિતત્તાવાશ્રમપિ ” રાજાર રૂતિ સૂત્રે “વાવઝીવમમિહોત્ર નુહુયા” (2)
સારિત્વેન રાજારૂરૂ તિ સૂત્રે “તમેતે વેવાનુવનેન બ્રાહ્મળા” (વૃ: કાકા૨૨) “સર્વથાપિ વિમર્યાદ્ધિા રાછાર હૃતિ સૂત્રે “યનેન વિવિવિષત્તિ” (: જાકારર)
નાશ્રિત ધર્મhતું જાણ્યે અમે રોતિ ચ” (ગી: હાર ) “નમિમવં વયતિ રાછારૂપ રૂતિ સૂત્રે “પષ લ્હાત્માં ન નયતિ ચં
- બ્રહ્મવચ્ચેનાનુવિન્દ્રતે” (છા ૮ીકાર) નવાધિકારણે
“વિરોષાનુબહ રાછારૂ૮ રૂતિ સૂત્રે “નવેનૈવ તુ સિધે બ્રાહ્મણો નાત્રે સંશય” () મતસ્તિતરજ્જાયો ઢિંતુ ” રાછાર ફતિ સૂત્ર “તેનૈતિ બ્રહ્મવિત પુખશ્ન તૈના”
( કાઝાર) વરમાધિને “તદ્ભતસ્ય તુ નામાવો નૈમિનેપિ નિયમાતત્કામાખ્ય” રાજા ૪૦ ઉતિ સૂત્રે
“અત્યન્તમાત્માનમ્ ગાવાયેલુ અવસાયન(છા રારા ) “માર

Page #481

રૂતીપાધ્યાયે પર્યપાત દાવશપાલદાર, ૧૨ નિયાનું રિ તો પુનરેવાતું' () “બક્ષવર્ય સમાગ ફી મ’
(નાવાઇ છે) “ત્રણવાવ પ્રબને” (નાવાત ?) પાવશબિરળજ વાષિરિવિ પતનાનુમાનવ તવયોnd” રાજા ત્તિ સૂત્રે
બાહો નૈછિક વર્ષ થતુ બવ્યવસે પુરા પ્રાયશ્ચિત્ત પામિ ચેન ગુપ્લેન્સ બાત્મા” il ()
મિનિસૂત્રખ્ય શાર૭ સત્ય રાધિને– “વદિતુમયયાવિ ઋતવારા રાસારૂ તિ
“પ્રાયશ્ચિત્ત ન પામિ પેન મુગ્ધત્ સ બાત્મા” ()
બાપતિત વિષે વૃદ્ધા પાવM વરે” (૪) ત્રયોનારિગે– સ્વામિનપજ્યુતરિત્યાય” રાજા કૃતિ જુવે “વતિ દામ' (ા રાસાર )
“ભાભને વા યમાનાય વા” ( શરાર૮), “બસ્વિમિત્યદૃોમિસ્ત હિ પરિક્કીયતે” રાણાજપ તિ સૂત્રે “તે ૬ થી રાજ્યો”
(છો ફરાર ) “તેર” રાજાજદ્દ તિ ( “જા જાન છે ત્યાગ બારિશપમ્ બાલતે
ત્તિ યજ્ઞમાનાવ તામાસિકમાતે દતિ હોવાને” () “ય મુનિ” અપ
કામગ”(રાપર) વાર્તષિotછે– “સહકાર્બનતાવિધિ પળ તૃતીય તતો વિષ્ય વિવત્ રાજા૪૭ કૃતિ
વાક્ય ર પાહિત્ય જ નિર્વિવાય મુનિ” (૨ રાજા) પર્યુષ્યમાનાર્થગુરુ માને નમસ્ય” (P) “આત્માન વિવિત્વા મિલાવર્ય પતિ'
(કૃ રૂાકાર ) “માવા હિમોપહાર” રાજાશ૮ તિ ને “સમાન્ય કુટુ"
( ૮ પાશ) “મૌનવરિતષામધુપચા” રાજા ૪૨ રૃતિ તપ પૂર્વ દ્વિતીય બલવારી બાનાર્ય
ક્વાસી તૃતીય” (છા રારા) પશાધિને–
- “બનાવિષ્ફર્વનન્વય” પાછાપ૦ સિ ( “તસ્મા બાળ પાદિત્ય નિર્વિધ"

Page #482

१९२ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः
( बृ: ३।५।१ ) "अव्यक्तलिंगा अव्यक्ताचारा" ( जाबाल ६ ), "यं न सन्त
न चासन्तं . स ब्रामणः” (१) पोशाधिकरणे - "ऐहिकमप्यप्रस्तुतप्रतिबन्ध तदर्शनात्" ३।४१५१ इति सूत्रे "गर्भ एव एतच्छ्यानो वामदेव
एवमुवाच” (ऐत. ४।५) "श्रवणयापि बहुभिया न लभ्यः" (८. २७) सप्तदशाधिकरणे "एव मुक्तिफलानियमस्तदवस्थावधृतेस्तदपस्थावधृते.” ३।४।५२ इति सूत्रे "ब्रह्म वेद
अझैव भवति" ( मु. ३।२।९) “अस्थूलमनणु" (बृ ३।८८), “स ५५ नेति" (बृ. ३।९।२६ ) “यत्र नान्यत् पश्यति" ( छा: ७।२४।१ ), "ब्रह्मवेदममृतं पुरस्तात्” ( मुः २।२।११), "इद सर्व यदयमात्मा" (२।४।६ ), “स वा एष महानज" (ब्र ४।४।२५ ) “यत्र त्वस्य सर्वमात्मैवामूत्" ।
(वृ: ४।५।१५) દ્વાન જ્યનું પતાદશાસૂત્રોપનીન્ય-કૃતિવન (४) "कीरशी अस्य पादसंगतिर्भविष्यति ।"
यद्यपि उदाहृतश्रुतय. सर्वा. शाङ्करभाष्यानुसारेण, तथापि अत्र मतभेदो न महान् पत्तते । तेन पादसगतिरुपपाद्यप्रतिपाद्यमपि प्रायेण अभिन्नमेव । यस्तु प्रभेद अत्र दृश्यते, स तु प्रायेण वाक्यभेदमात्रम् । तात्पाशे प्रायेण ऐक्यमेव अत्र सर्वेषाम् इत्येव प्रतिभाति । तथा च प्रतिमाप्यम् प्रतिपाचरूपेण अत्र यथा निर्देश. क्रियते स इत्थम्
शकरमाप्ये निर्गुण-ब्रह्मविद्यायाः बहिरंगसाधनान्याश्रमधर्मयज्ञदानादीनि अन्तरंगसाधन-शमदमनिदिध्यासनादीनि निरूपितानि ।
भास्करमाण्य प्रायेण तथैव । रामानुजभाष्ये साधनाङ्गनिरूपणम् । निम्बार्कभाष्ये विधातः तदात् कर्मणो वा पुरुषार्थविचार । माध्वभाष्य--ज्ञानसामर्थ्यनिरूपणम् । श्रीकण्ठमाष्ये विद्यासहकार्याश्रमधर्मनिरूपणम् । .. श्रीकरभाष्ये ब्रह्मचर्याश्रमचतुष्टयनिरूपणम् ।
अत्रापि शाकरमाव्येण सह यो मतभेदः, स तु प्राधान्येनैव ब्रह्मणः सगुण-निर्गुणत्वविषयकः । एतस्य यद् रहस्य तत्तु उक्तमेव । तथापि मध्वमाप्ये यज्ज्ञानसामर्थ्यनिरूपणम् अस्य पादस्य विषयत्वेन तत्तु चिन्तनीयं दृष्टिमेदरूपं, न तु विषयभेदात्मकम् इत्येव अस्माकं प्रतिभाति । उपासनाजन्यं ज्ञानं, ज्ञानफल च दुःखध्वसरूपा मुक्तिः इत्यादिकं लक्ष्यीकृत्य ज्ञान

Page #483

સુશીવાષ્વાસમાજોવનમ્
१९३
સામર્થ્યનિષત્ તિ કર્ કૃતિ 'યિતુ રાયતે । વ્ દ યાવન્ત વિષયા અત્ર પારે સન્નિકા સર્વ સાધનાનું ટ્વેન યોગનીયા । યંત્ર તુ અધિકત-વિષય- શ્રુતય, વિમિત્રમાષ્યેવુ ચાષળ ચિંતા, તત્ર મિાંસા મૈં પુરના। વ્યાાતૃળી સારમંત્ર મેરું | અત તાદના નિર્ણવે થયાસન્સમવાયાનુપત્ત શિક્ષવ નિયમિા ત અનન્યરારોનામહ્મા જ્યનમ્ । સર્વિસ્વ હ્રીદામમાંળમૂળ કૃતિ પતબન્યોપસંહાર-બસ્તાવે કીયિષ્યામ । દવાની પતતૃતીયાધ્યાયોપસંહાર વચ્ચે ।
કૃત્તિ દ્વા′′પાટોપસાર |
અપ તૃતીયાષ્વાસમારોપનમ્ ।
ર્ષે ૬ પતાવક્ષ્ય નવું તેપુ ય બાજોષિત, સત્વ સર્વમ્ ાની સમાહારેખ ચિત્તનીચક્।ાન્તાન-ચીતસિદ્ધાન્તનુંનાય અધ્યાયોન યુતિસમન્વયે ત્યાં તયા શ્રુતિપુહિમ્નામ્ અવિરોપ સાયિત્વા તત્ત્વ પત્ નિત્યંત નિરૂપિત તઘ્રીય શ્રુતિરારાનાં સર્વેષામ્ અમિરાવ સ્વામાવિષ્ટ ત્ય' રોવહાર ! હમ્યસ્ય રામાય સાધનમેવ સર્વવ વૃક્ષ્યતે Į તેનાત્ર તૃતીયે બધ્ધાવે તત્સાયન તત્સાન્તશ્રૃતિમીમાંસામુલેન મત્સ્યતે । અનૈસર્ગિ જોડ્યું પન્યા અનુવ્રતોલ સૂત્રÄિ 1
સત્ર પળે વાઢે નીવશ્ય દ્દ-ધરરોકામનામનારાવિ પત્તિ, મોચ્ય બનિત્યત્વ ચોધનદ્વારા તંત્ર વૈરામ્યપ્રદર્શનાય । દ્વિતીયે હૈં વે મમ્મુતિમૂર્ચ્છવવસ્યાવર્ગનેન નીવસ્વ તતિવિહત્વ વ્યવસાĪ માગ બન્યસ્ય મવક્તૃત્વ મિથ્યાત્વકૃત્તિપાવનેનનીય બક્ષળો અમુદ્રાનુનન્યાન સાધનડ્વેન વૃત્તિતમ્ । તૃતીયે હૈં પાવે તાદશસાધનમ્ય વૃતિવન્યનિવૃસૂર્ય શ્રુત્યુપવિષ્ટવિવિપોપાસનાની તક્તત વિક્ષિપ્તાન યયાયો ત્િ પનીર] ઋષિત્ પૃથળતળાં ત્યાદ્રિ સર્વે નિતિમ્ । જંતુર્થે આવે જ્ઞાનોપાસનાનો સમ્બન્ધયર્લૅન સામાનાર્ બાવારાવિનિપળ, પયકાનામ્ દ્વ્રારોપાયાનીનાં ધન દશ્યતે । ♥ જ “અપાતો પ્રશ્નગિનાલા” કૃતિ ઉપમષપ્રયમસૂત્રંગ ભૂષિતમ્ થવું ત્રાજ્ઞાનં, ત્સાધનાય ચીતોપાયાનીનાં તનૂજસાધનાનાં નત્રિપાળ વચા ચમા પયોત્નિ તત્ સર્વ અન્ન બાજોપિતમિતિ | યમેવાત્ર ઉત્ત્તાયસ્ય સતિ વધ્યા ।
પર્વ ૬ દ્ગિ પતત્વખાયાન્ત તપાવનત્તુયસ્ય સમાજોવનન્મત્ર સમાયિતે તવા તત્વ ક્રૃત્યમેવ મવતિ
२५

Page #484

१९४
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः)
प्रथमपादे
| द्वितीयपादे ।
तृतीयपादे
चतुर्थपादे
भाष्यकाराः
०
ه
शकर.
ه
भास्कर
अधिकरणस्य रचनायां दोषः अधिकरणस्य अधिकरणस्य रचनायां दोषः
समष्टिः अधिकरणस्य अरचनायो दोषः अधिकरणस्य
अधिकरणस्य ० रचनायां दोषः
• अधिकरणस्य रचनायां दोपः
अधिकरणस्य
अरचनायां दोषः ० ० ०
० ०
० ० ० GWW ० अरचनायां दोष.
० ०
० c - ० ० mm ० ० ० अरचनायां दोषः
w ० * ० ०
, w P we
aw ० tu woul
m c c :
- orm
ه
रामानुज निम्बार्क मध्वः । श्रीकण्ठः श्रीपति.
ه
०
ه
०
م به
०
॥
| समष्टि | १६ | ४ । २२ । ८ । ३० । ५९ / १३ । ३५ (१८७ एवं च भास्करभाष्ये २ दोषो तत्र रचनाया १ अरचनाया १
रामानुज ,, १९ दोषाः , ४ , १५ निम्बार्क , २२ , , २ , २० मध्व , ६१ , , ४२ , १९ श्रीकण्ठ , १८ , , ९ , ९ श्रीपति , २२ , , ९ , १३
वल्लभ , ४३ ,, , १४ , २९ एतेन केवलं शंकरभाष्ये दोषाभावः परिलक्ष्यते ।।
अथ अधिकरणरचनाविषये ये च अतिरिक्तनियमाः अत्र अध्याये सङ्कलिताः ते अधुना समारतया । तत्र पूर्वाध्यायद्वयपर्यन्तम् अष्टादश नियमाः आविष्कृताः, अत्र तु ततोऽपि चत्वारः अधिका' दृश्यन्ते । तेन ।
१९ शः नियमः "तु-शब्दवर्जितप्रथमान्तपदात् स्यात् शब्दसत्त्वं न अधिकरणा

Page #485

તૃતીયાધ્યાયસમાજોપનમ્
१९५
रम्मकम्” । यथा-- “पूर्वविकल्प प्रकरणात् स्यात् क्रिया मानसचत्" ३३३३४५ इत्यत्र
नाविकरणारम्भ ।
२०श नियम -- " न हि " इति पदेन प्रथमान्तपदस्य साक्षित्व विधीयते इति कल्पनीयम् तेन तत्र न अधिकरणम् आरम्भणीयम्” यथा "नसामान्यादप्युपलच्येर्मृत्युवन हि लोकापत्ति" ३।३/५१ इत्यनन अधिकरणारम्भ
२१ नियम - "पूर्वपक्षसूत्रे प्रथमान्त-नाम-पदेन परमतनिर्देशे अधिकरणारम्भ करणीय" । यथा "स्वामिन फलम्मुतेरित्यात्रेय” ३ ४ ४४ इत्यत्र अधिकरणारग्भ कृत । २२श नियम - "परमतेन स्वसिद्धान्तकथने प्रथमान्तपदस्य साफोक्षत्वसिद्धे अघिफरणं नारम्भणीयम्”। यथा “आर्त्विज्यम् इत्यो दुलोभिस्तस्मै हि परिक्रीयते " ३ | ४ ४५ इत्यन्त्र मधिकरणारम्भ न कृत ।
एते एव नियमा तृतीयाध्याये सङ्कलिता । विस्तरस्तु तवक्त्-स्थाने द्रष्टव्य । मञेऽपि અન્યોપસંહારે લક્ષ્યતે ।
इदानी द्रष्टव्य समभाष्यायस्य कतमत् सूत्रे कस्य कीदृश दोप सजात ।
व्यात्मकत्वात् तु भूयस्त्वात् માળાતેમ્બ
अमयादिगतिश्रुतेरिति चेन्न मात्वात् प्रथमेऽवणादिति चेन्न ता एव सुपपते
अश्रुतत्वादिति चेष्टाविकारिणां प्रतीते माक्तं वाऽनात्मवित्त्वात् तथा हि दर्शयति નરાતિતિ ચેન્નોપાળાયેતિ કાર્બોનિનિ ।।ર
३।१।७
अपि च सप्त
३।१।१५
३।१।१६
તત્રાપિ = તબાપારાવવિરોધ વિદ્યાજ્મેળોરિતિ તુ મક્તત્વાન્ ન તૃતીયે તમોપજીમ્મતે तृतीयशब्दावरोध संशोफजस्य
1
સામય્યાપત્તિ પપો નાતિષિરે વિરોપાત્
३१२ सूत्रे मध्यस्य अधिकरणरचनाय दोप १
३|१|३
१
३|१|४
३।१/५
३|१|६
""
13
"
13
"
"
n
"
17
19
"
"
"
"
1
"
27
३।१।१७ म व
"
19
33
17
"
"
"
"
""
"
३।१।१८ मध्यस्य
३।१।२१ मल्लमस्य
""
३।१।२२ મસ્ય ખર્પનાયો
३।१।२३ म व
"1
"
"
מ
31
"
"
"3
"
"
}
"
"
37
"
33
१
१
१
१
१
१
१
१
२
"
समष्टि १६

Page #486


Page #487

» or or or re- r rr or or or
। तीयाध्यायसमालोचनम् । । म्यासेश्य समसम् -
३।३।९ सूत्रे रनि श्रीप व रचनायो दोपा ४ સવમેવાને ३।३।१० ,, पलमस्य
, १ मानन्दादय प्रधानस्य
३।३।११ ,, , प्रियशिरस्त्वायमाविरुपचयापचयो हि मेदे ३।३।१२ , म श्री रचनायो इतरे त्वर्यसामान्यात
३।३।१३ , मध्वस्य , , १ ध्यानाय प्रयोजनामापात ३।३।१४ ,, रा नि श्रीप व अपनाया आत्मगृहीतिरितरवदुत्तरात ३।३।१६ ,, रानि श्री श्रीप બન્ડયાવિતિ વેત્ સ્થાવવધારગત ३।२।१७ , मध्वस्य रचनायां समान एवं चामेदात
३।३।१९ ,, वल्लमस्य अरचनायो સમ્બન્ધાવમcત્રાષિ
३।३।२० , मव न वा विशेषात्
३।३।२१ , मध्यस्म रचनायो दर्शयति च
३।३।२२ , श्रीकण्ठस्य रचनाया समृतिथुव्यातमपि चात ३।३।२३ , यसमस्य अरचनाया हाने तूपायनशव्यशेषत्वात कुशाच्छन्दस्तुत्युपगानव तदुक्तम् ३।३।२६ ,
, १ साम्पराये ततस्यामापात् तथा मन्ये ३।३।२७ , नि म छन्वत उमयाविरोधात्
३।३।२८ ,, मध्यस्य रचनाया તે ચૈવત્વનુમપયા યા ફિ વિરોધ ३।३।२९ , रा निमश्री श्रीप मरचनायो उपपन्नस्तक्षणायोपवलकवत् । ३।३।३० , पलमस्य रचनाया બનિયમ સલામવિરોધ છવાનું मानाम्याम्
३।३।३१ , नि श्रीप मरचनाया याक्दधिकारमपस्थितिराधिकारिकाणाम् ३।३।३२ ,, रामानुजस्य , १ अक्षरधियां त्वरोध सामान्यभावा म्यामापसदवत् तदुताम् ३।३।३३ , मध्यस्य
। ३।३।३४ ,, रानि श्री श्रीप व ,, , ५ मन्तरा मूतमामवत् स्वात्मन ३।३।३४ , मध्यम , अन्यमा मेदानुपपतरिति चनोपदेशान्तरवत् ३।३।३६ , भारा निश्री श्रीप रचनामा વ્યતિહાણે વિહિંપતિ હીતાવત્ ३।३।३७ , रानि श्री श्रीप य अरचनाया
સમષ્ટિ પ૪
or rs or 1 m or
इयदामननाव

Page #488

or ro x
स्थ रचनाया
x x
१९८ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः) सैव हि सत्यादयः
३।३।३८ सूत्रे रा श्री५ अरचनाया दोषाः २ कामादीतरत्र तत्र चायतनादिभ्यः ३।३।३९ ,, वल्लभस्य , आदरादलोप.
३।३।४० , रा निम श्रीप , , उपस्थितेऽतस्तद्वचनात् ३।३।४१ ,, श्रीकण्ठस्य रचनाया । पूर्वविकल्प. प्रकरणात् स्यात् क्रिया मानसंवत्
३।३।४५ , रा निम श्री श्री५ ,, , विधैव तु निर्धारणात्
३।३।४७ , मध्वस्य रचनाया श्रुन्यादिवलीयत्वाच न वाधः
३।३।४९ , , , अनुबन्धादिभ्यः प्रज्ञा-तरपृथकत्ववत् दृष्ठश्च तदुक्तम्
३।३।५० ,, , , नसामान्यादप्युपलव्धेमृत्युवन्न हि लोकापत्तिः ३।३।५१ , , परेण च शब्दस्य ताद्विध्य भूयस्त्वात् त्वनुबन्धः ३।३।५२ एक आत्मनः शरीर भावात् ३।३।५३ ,, वल्लभस्य व्यतिरेकस्तभावाभावित्वात् नतूपलब्धिवत् ३।३५४ ,, ५ अभावबद्धास्तु न शाखासु हि प्रतिवेदम् ३।३।५५ ,,, काम्यास्तु यथाकाम समुच्चीयरन् न वा પૂર્વહેત્વમાવાત
३।३।६० , रा निश्री५ , समाहारात
३।३।६३ ,, श्रीप व रचनाया , न वा तत्सहभावाश्रुते.
३।३।६५ ,, म श्रीपव અસાર્વત્રિની
३।४।१० , નાવિરોષાત્
३।४।१३ स्तुतयेऽनुमति
मध्यस्य ॐद्धरेत सु च शब्दे हि
३।४।१७ ,, श्रीप परामर्श जैमिनिरचोदना चापवदति हि ३।४।१८ ,, रानि म श्रीप व अरचनाया , ५ स्ततिमात्रमुपादानादिति चेन्नापूर्वत्वात् ३।४।२१ , मव पारिश्तवार्था इति चेन्न विशेषितत्वात् ३।४।२३ अतएव चामी-धनायनपेक्षा
३।४।२५ ,, म व सर्वापेक्षा च यज्ञादिश्रुतेरश्ववत् ३।४।२६
x rar x x x
अरचनाया
रचनाया
अरचनाया
x x
मध्यस्य
मध्यस्य
३।४।१४
x x x rrrrr aur
타
समष्टिः ४६

Page #489

ઢોયાધ્યાવસમાતોવનમ્
શમમાયુપેત સ્વાત્ તાપિ હૈં ક્રિયેસ્ત વત્તયા તેષામવસ્થાનુપ્રેયન્નાદ્ સજાનુમતિથ્ય માણાત્મયે તર્શનાત્ વિદિતત્વા ધામમોવિ
સર્વથાપિ = તેં પોમયવિ
બન્તા સાવિત્તુ તટે
તદ્ભૂતê ૐ નાતાવો બેમિનેરપિ નિયમા તરૂપામાવેમ્બ # પાધિષ્ઠામિવિ પતનાનુમાનાવ તત્ત્વોમાત્ વહિંન્દ્રયયાતિ સ્મૃતેરાનારાષ સ્વામિન કેંતેરિતિાત્રેય સાએંન્તરનિષિ પક્ષેળ તૃતીય તત્ત્વતો વિધ્યાવિવત્ òામાવત્ સુરદ્દિળોસહાર મીન વિતરેષામખ્યુપરેશાન્ બૈનાવિષ્ણુદ્ધેશયાત્ પેહિમવ્યાધ્રુતપ્રતિનન્ય સર્શનાત્ પત્ર મુòિપનિયમાવસ્યાવધૃતે નવાવખતે
'
માનાબસ હોષાય——
।।૨૭ સૂત્રે રશ્રી શ્રીપ રત્વના
૨/૨૮ मव
રાકારર मध्वस्य
૨૦૨૪ મુળય
३।४१३६ मव
૨૦૦૪ ૦
39
n
ກ
32
३।११५
”
31
મ
શા૪૨ रानि श्री श्रीप રાાર્ रानिम श्री श्रीप..
',
૦૪૦૪૪ સમસ્ય
h
,,
37
11
મધ્યય
३|४|४७ મસ
,
રા૪૮ મભાવ રવના
,,
३|४|४९ श्री श्रीप રા૪૫૦ શ્રી વ્ બર્શ્વના
"3
३।४१५१ वल्ल मस्य
"
અરનનાર્યો
"}
રવનાય
ગરવનાઓં
33
,,
"
'
एव च येषु सूत्रेषु प्रत्येकं भाष्यस्य ये दोपाः ते तावत्
"
P
1
दोपा ३
12
"1
"2
"1
95
,,
१९९
♣
134
*
""
१
ગ્
१
४
મ
३।४/५२ नि श्री સમષ્ટિ (૨૬+૪૦+૪+૪+?? ) ={૮૭
१
१
३
1
r r
१
ત્રપાત્માત્ મૈં મૂયત્ત્તાત્
।।ર અશ્રુતત્વાત્રિંતિ જેનેાવિષ્ઠારિń ३|१|३ પ્રતીતે
માળાતે ય
३।१।६
7
બબયાવિતિયુતેરિતિ ચૈત્ર મહાત્ ।।૪ માવાડનાવિન્ત્યાત્ તાહિ વર્ધમતિ 1નરળાિિત વૈશોષખાયંતિ —નિનિ
प्रथमेश्रवणादिति चेन ता एव
છુપો
३/१९
k

Page #490

२०० . व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( इयः पादः) अपि च सप्त
३।१।१५ सा-पाये तयाभावात् तथा ह्यन्ये ३।३।२७ तत्रापि च तद्व्यापारादविरोध. ३।१।१६ छन्दत उभयाविरोधात् ३।३।२८ विद्याकर्मणोरिति तु प्रकृतत्वात् ३।१।१७ गतेस्र्थवत्त्वमुभयथान्यथा हि विरोधः ३।३।२९ न तृतीये तथोपलभ्यते ३।१।१८ अक्षरधिया त्ववरोधः सामान्यतभावानातिचिरेण विशेषात् ३।१।२३ भ्यामोपसदवत् तदुक्तम् ३३३३३ રતસિથોમોડથ
३।१।२६ अन्तरा भूतग्रामवत् स्वात्मनः ३।३।३५ યોને શરીરમ ३।१।२७ आदरादलोपः
३।३।४० पराभिध्यानात् तु तिरोहितं ततो वस्य पूर्वविकल्प प्रकरणात् स्यात् कियाबन्धविर्ययो
३।२।५ मानसवत् देहयोगाद वा सोऽपि ३।२।६ विद्यैव नु निर्धारणात् ३।३।४७ अतः प्रबोधोऽस्मात ३।२।८ श्रुत्यादिवलीयस्त्वाच न वाधः ३।३।४९ अपवदेव हि तत् प्रधानत्वात् ३।२।१४ अनुवन्धादिभ्यः प्रज्ञान्तरपृथकत्ववत् अतएव चोपमा सूर्यकादिवत् ३।२।१८ दृष्टश्च तदुक्तम् ३।३।५० अम्बुपदग्रहणं तु न तथात्वम् ३।२।१९ न सामान्यादप्युपलब्धेत्युपनहि વૃદ્ધિહાસમાંtવૈમન્તવાતુમયસામ
लोकापत्ति:
३।३।४१ अस्यादेवम्
३।२।२० परेण च शब्दस्य ताद्विध्यं तदव्यक्तमाह हि ३।२।२३ भूयस्त्वात् त्वनुवन्धः
३।३।५२ उभयव्यपदेशात् त्वहिनकुलपत् ३।२।२७ न वा तत् सहभावाश्रुते. ३।३६५ स्थानविशेषात् प्रकाशादिवत् ३।३।३४ असार्वत्रिकी
३।४।१० तथान्यप्रतिषेधात् ३।२।३६ नाविशेषात्
३।४।१३ अनेन सर्वगतत्वमायामशब्दादिभ्यः ३१२१३७ स्तुतयेऽनुमति
३।४।१४ અન્યથાર્વ શવ્વાહિતિ
परामर्श जैमिनिरचोदनाचापकચેન્નાવિરોષાત્ ३।३।६ दति हि
३।४।१८ પ્રિયાિરસ્વાચબાસિત્તયાયી હતુતિમાત્રનુપાયાનાહિતિ વેન્નાहि भेदे ३।३।१२ पूर्वत्वात्
३।४।२१ इतरे त्वर्थसामान्यात् ३।३।१३ पारिश्तवार्थी इति चेन्ना विशेअन्वयादिति चेत् स्यादवधारणात् ३।३।१७ पितत्वात्
३।४।२३ સગ્નન્દાવેવમન્યત્રાષિ ३।३।२० अतएव च मी-धनाधनपेक्षा ३।४।२५ न वा विशेषात्
३।३।२१ सर्वापेक्षा च यज्ञादिश्रुतेश्ववत् ३।४।२६

Page #491

तृतीयाध्यायसमालोचनम्
२०१ सानानुमतिश्च प्राणात्यये तट विपि पवत् समाने च ३१५
३।४।२८ मन्यथात्व धन्दानिति चेन्नाविरोधात् ३१३१६ વિહિતવાયામમ્મપિ ३३२ व्याप्तेश्च ममसम्
३।३९ सर्पयापि त एवोभयलिंगात् ३३१३५ समिवादन्यत्रमे
३३३।१० अन्तरा चापि तु तद्द
१३६ आनन्दादय प्रधानम्य ३२३११ तद्भुतस्य तुनात मावो जैमिनेरपि आध्यानाय प्रयोजनामापात् ३।३।१४
नियमात सामान्य ३६४१५० समान पय चामेत ३।३१९ पहिस्तूमयथापि स्मृतराचाराच ३३१४३ सम्बन्धादेवमन्यत्रापि
३।३२० सहकार्यन्तरविधि पक्षण
सम्मृतियुष्याप्त्यपि चात ३।३।२३ तृतीय तट्यतो वि यादिवत् ३।४।४७ दानो तुपायनानशेपत्वात् कुशा कृतम्नमावान तु गृहिणोपसहार ३१८ छन्दयत् स्तुत्युपगानवत् तदुक्तम् ३।३।२६ पसममाप्यम्य दोपाय
८५५-नरत सणार्थापलालकिवत् ३३३० विधामणोरिति तु प्रात् ३।१।१७ इय-मननात्
२३३५ तृतीयनन्दावरोध संशोकमय ३१।२१ व्यतिहारो विशिन्ति हीतरवत् ३।३।३७ તવસામાધાપત્તિ-પપd ३।१।२२ फामादीतरन तन पायतनादिम्य ३३१३९ नातिचिरेण विरोपात् ३।१।२३ एक आत्मन शरीर मावात् ३३५३ रेत सिम्योगोऽथ
३६१।२६ व्यतिरेफस्तनमावामावित्लान अतः प्रयोधोऽस्मात् રૂારા તૂપશ્વિવત
३३३५४ स एव तुफामानुस्मृतिसनविषिम्य ३।२।९ मापपद्धास्तु न शाखामु हि प्रतिवेदम् ३।३५५ मुग्धेऽसम्पचि परिशेपात् ३।२।१० समाहारात्
३।३।६३ अपपदेव हि तत् प्रधानत्वात् ३।२।१४ न वा तत्सहमावाश्रुते
श६५ अन्धुक्त महणात् तु न तयात्वम् ३।२।१९ परामर्शजमिनिर चोदना चापबदति हि ३११।१८ महततावत्व हिमतिपति ततो
स्तुतिमात्रमुपादानादिति नापूर्णत्वात् ३।४।२१ प्रवीति च मय
३।२।२२ पारिश्तवार्या इति चेन्न विरोपितत्वात् ३।४।२३ वथ्यकमाइ हि
રારાર૩ બતાવવામીન્યનાઘનપેક્ષા રાછારપ પ્રાવિવધારોળું પ્રાચી સત્તાનુમતિ બાગાયે તવતાવું રાજાર૮ कर्मण्यभ्यासात्
२।२५ अन्तरा चापि तु तद्दष्टे ३।४।३६ प्राशायद् वा तेजस्वात् રારા ર૮ સ્વામિન બુતરિત્યાય ३।४।४१ ડપસારોમેવાત
कृत्वमावात् तु गृहिणोपसंहार ३६४१२८

Page #492

વ્યાસસમ્મત-બ્રહ્મસૂત્રમાનિર્ણય: ( રૂચ: પાવઃ )
અનાવિવંશવયાત્
३|४|५० તયોગાત્
હિમપ્યપ્રસ્તુતઽતિત્રેન્ચે તદર્શનાત્ શાખ? હિસ્તમયથાપિ તેરારાથ
પૂર્વ મુાિનિયમવિવસ્થાવધૃતેતવવસ્થાવ‰તે
२०२
નિમ્નાઈમાવ્યચ્ચ કોષાય
३।१।२४
અન્યાધિષ્ઠિતેપુ પૂર્વવનમિહાપાત્ ( વ તુઓંનુસ્મૃતિશવિધિમ્યઃ ।રા‚ માóરમાષ્યસ્ય નોષાય પ્રશ્નતિતતવિત્ત્વ ત્તિ પ્રતિક્ષેતિ તતો
પ્રીતિ TM સૂચ મત ૭૫પત્તઃ
ઉપસંહારોડર્થામેવાર્ વિધિરોષવત
समाने च
વ્યાક્ષેશ્ર્વ સમાસક્ આધ્યાનાય પ્રયોનામાવાત
रामानुजभाष्यस्य दोषाय
શાર
૨ા૨ા પ્રતતવિનં હિ પ્રતિòત્તિ તતો વીતિ = સૂચ ।।o o સમયવ્યપદેશાત્ વહિઽવત્ આત્માહીતિતિરવવુત્તરાત ૩।૨।? ૬ ઉપસહારોઽમેવાવું વિધિસામ્બરાચે તત્ત્તવ્યામવાત તથા ન્યારાર્૭ રોષવત્ સાને વ તેરથૈવત્ત્વમમયથાથાદિ વિરોધ. ।।૨૧ વ્યાસેશ્ર્વ સમજ્ઞસન્
ઍનિયમઃ સર્વાસામવિરોધઃ ચન્દ્રાનુ
માનાભ્યામ્
ચવામનનાત્ અન્યથા મેવાનુપપત્તેરિતિ
શરાર૨
३।२।३८
વેજોપવેશાન્તરવત
વ્યતિહારો વિગિન્તિ હીતરવત્
માવાજોષ
પૂર્વચિત્ત્વ. કરણાત્ સ્વાત્ ક્રિયા માનસવત
अस्थूलमनणु. अरूपमव्ययम् ३।२।१४ क
અન્યથા મેવાનુપત્તેરિતિ ચેન્નોવેશાન્તરવત્
।।૨૬ ચવામનનાત્ ।।૨૭. અન્યથા મેવાનુપત્તેરિતિ શરા૪૦ ચેન્નોવેગન્તરવત્
।૨।૬૦
વાસ્તુ ચચાામ સમુન્નીયેરન્ ન વા પૂર્વન્દેમાત્રાત્ પરામર્ગ લામાંનર નોતના પાવનતિહિ રાષ્ટાર્૮ સÚપેક્ષા 7 યાશ્રિતેરવત્ ન ચાધિષ્ઠારિવિ પતનાનુમાનાત્
વ્યતિન્દ્વારો વિશિર્ષાન્ત હીતરવત્
ારા સૈવ દિ સત્યાય
આવરાવોપ:
३|४|४१
३/४/४३
३/३/५
રારાર
३।३।१४
३।३।१६
આધ્યાનાય પ્રયોનનામાવાત્ ૨૨૫૨ ? આત્મતૃહતિરિતરવવુંત્તરાત્ રૂાારૂ છુ તેરર્થવત્ત્વમુમયથાન્યથા હિં વિરોધ: શર્ક ચાવનુંધિવારમવસ્થિતિનાધિાાિળામ્ ।।૨૨
૩૫૩૫૨ ૪
३|४|५२
પૂર્વવિષ પ્રરણાત્ મ્યાત્ ક્રિયા માનસત
શારદામ્યાસ્તુ ચામં સમુન્નાયેરન્ ન ચા વહેત્વમાવાન
३|३|३६
३।२।२२
३१२१२७
રારારદ
રારાર૭
શરા૮
શરાo ૦
શરાખ
રારા૬ ૦
છ

Page #493

પરામાં નૈમિનિ પોવના ખાપવતિહિ ।।૧૮ શમનમાઘુપેત પાત્ તચાર્જિસ્તુત વિષેતાતયા તેષામવશ્યાનુપ્તેયાત્ ।।ર૭ નવાષિજ્ઞાતિમપિ પર્તનાનુમાનાત્
સ્વાતંય સમાસન્ આવ્યાનાય કયોનનામાત્રાત્ ઞામગૃહીતિતિાવક્રુત્તરાત્ નાતે(ર્યવત્ત્વમુળથયાન્ધયાદિ વિરોધ અનિયમ સર્વોસાવિરોધ
शब्दानुमानाभ्याम्
इयदामननात्
અન્યચા મેવાનુત્તિરિતિ ચેન્નોપ
વેસાન્તવત્
અતિહારો વિશિષન્તિ હીતાવવ
सेव हि सत्यदाय
આવડાવજો પૂર્વવિદ્ધ પ્રતળાવ સ્વાત્
યિા માનસવત્ ામ્યાહુ ચચાામેં મુમ્બ્રીયેરન્ ન
તયોત્
19
હિતૃમચયાવિ સ્મૃતેરાખારાઘ ૨૦૫૪૩ શ્રીમાપ્યસ્ય દ્રોપાય~~~
ઔપતિમાષ્પસ્યોષાય
તૈયાન્ધપ્રતિષેષાત્
રારા૩૬
સમયષ્યપદેશાત્ હિબ્રુ રહ્ત્વત્।રાર૭ ૭પસહારોડર્યામેવા વિધિરોપવત્તમાને જ રાખ
તયાન્યપ્રતિષેધાત્
શરાફ્૬ મિરિરસ્ત્યાઘાશિષરર યાપયો હિં મળે નામગૃહીતિતિવદ્ગુરાત્
શરાર
३।३।१६
ારા શા? 6 નીતિ ૨
३।३।२२
શારણ્તેર્યવત્ત્વમુમયમાન્યયા દ્દિ વિરોષ ફાચરર
इयदामननात्
રારાર છુ
।।૩૨ બન્યા મેવાનુપત્તેરિતિ નેજોપ
રરર ર
હૈ न्तरक्त्
વ્યતિહારો વિચિન્તિ ફ્રીતવત્
તૃતીયાાયસમાજ્ઞોપનમ્
મા પૂર્વદૈત્યમાવાત્
२०३
સ્તનું તથા તેષામવયાનુકેયત્વાન્ ।।૨૭
समाद्दारात्
नवा वत्सह भावाश्रुते ऊर्ध्वरेतसु च शब्दे हि
7 સ્વાધિòારિષિ પતનાનુમાનાત્
વયોવ્
વદ્દિફ્લૂમયચાપિ સ્મૃતેરાપારાન મીન-તરેષામવ્રુપદેશાત્
રારા' 7 નાધિારિષિ
પતનાનુમાનાત્ તવ્યોપાર્ ।।૬૦ વહિયથાવિ સ્મૃતેરાજારાવ ૨૦૧૨માવત તુ ગૃહિળોપસહાર શરા૬ખ. મૌનહિતરેષામપ્યુપને શાવ ।।o અનાવિષ્ણુવંશન્વયાત્
પરામર્શ નૈમિરિપોતના ખાપવતિ ૢિ 11° ૮ ણ્ય મુપિયિમતત્વવા
રામમાપુષ્પત સ્વત્તયામિ ૐ ત્વિકે
યપ્રતસ્તવવસ્માતે
।।૨૬ ૭પસ્થિતતાક્તનુંવનનાત્ ।।૨૭ પૂર્વવિક્ષ્મ પ્રબળતું ત્યાત્ ૨૦૦૨૮ ત્રિજ્યા માનસવત્ ।।૪૦ શમવનાવુપેત સ્વાત્ તાપિ તક્રિકે
३/४/४१
३|४|४३
३|४|४९
રર૬
શાર૭
३।३।४१
३/३/४५
સ્તવામા તેષામવસ્થાનુજ્ઞેયત્વાત ।।૨૭
રાગ૪૨
ારા૪૨
રા[૪૮
३४४९
૨૦/૧૦
३|४|५२

Page #494

२०४ व्याससम्मत-ब्रह्म सूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः)
एवं च अधिकरणरचनानियमानुसारेण विभिन्नभाष्याणा पालोचने कृते शङ्करभाष्यस्यैव निर्दोषत्वात् व्यासमतसनिकृष्टत्वम् उपलभ्यते ।
अत्र इदं वोध्यम् । ब्रह्मज्ञानसाधनत्वेन कर्मोपासना चैतत् उभयमपि अत्र उक्तम्, तयोः कर्मोपासनयोः ज्ञानेन सह स्वरूपसमुच्चयः उत क्रमसमुच्चयः इति नात्र स्पष्टम् उक्त च । अत. मतभेदवीजम् अत्र अस्त्येव इति विज्ञेयम् । तथैव यस्य श्रवणमननादि-साधनं ब्रह्मज्ञानाय, तद्ब्रह्म किं सगुणं निर्गुण वेति, तदपि अत्र विवादास्पदोभूतम् एव दृश्यते। तेन विभिन्नभाण्येषु अत्र मतभेदो दृश्यते एव । साधनार्थम् उपदिष्टं तत्त्वं, न तत्त्वनिर्णयाय उपदिष्टेन तत्त्वेन सह समवलमिति अपि अत्र चिन्तनीयम् । एतदर्थ ३।२।५-७ अधिकरणानि द्रष्टव्यानि । अत्र विभिन्नभाण्याणि न ऐकमत्य भजन्ते । तथापि यदि शास्त्रसंगतिरत्र चिन्त्यते तदा मीमासा न सुदूरपराहता । निर्गुणब्रह्मज्ञानं एतच्छास्त्रस्य प्रतिपाद्यम् इति प्रागेव दृष्टम्, तेन तेषु अधिकरणेषु ब्रह्मणः निर्गुणत्वप्रतिषेध, तथा सगुणत्वव्यवस्थापन शास्त्रसगतेः नानुकूलम् इत्येव कल्पनीयम् । इति चिद्धनानन्द पुरी विरचिते व्याससम्मतासूत्रभाष्यनिर्णये
तृतीयाध्याय.।
अथ फलनामचतुर्थाध्यायस्य प्रथमे पादे
प्रथमम् श्रावृत्त्यधिकरणम् ।। अत्र "आवृत्तिसकदुपदेशात्” ४।१।१ (४७८) इति सूत्रस्य "आवृत्ति'-पदात् अस्थ "आवृत्त्यधिकरण” नाम । तत्र सवैरेव भाष्यकारै. अत्र सूत्रद्वयं गृहीतम् । तच्च सूत्रद्वयम्
१ । आवृत्तिरसदुपदेशात् १।१।१ ( ४७८ ) २ । लिंगाच
४।१।२ ( ४७९) अत्र ( १ ) "आवृत्तिरसकृदुपदेशात्” ४।१।१ (४७८ ) इत्यत्र “आवृत्ति."-इति प्रथमान्तपदात् तथा अत्र अध्यायस्य आरम्भात् अस्य अधिकरणारम्भकत्वं युक्तमेव। ४र्थ सामान्यनियमात् , तथा २य विशेषनियमात् ।
(२) "लिगाच” ४।१।२ (४७९ ) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिफरणारम्भकल्पम्, च-कारस्य हेतुपोषकत्वाच । ४र्थ सामान्यनियमात् तथा ६ष्ठ विशेपनियमात । परसूत्रे सर्वसम्मत्या अधिकरणस्य आरम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिश्च सगच्छते ।
द्वितीयम् आत्मत्वोपासनाधिकरणम् । अत्र "आत्मनि तृपगच्छन्ति ग्राहयन्ति च" ४।१।२ (४८० ) इत्यत्र "आत्मा"

Page #495

चतुर्याध्याये भयमः पाद:--पंचमम् अधिकरणम् २०५ इति पात् "आत्मलोपासनाधिकरण" नाम । तात्पर्यलेन उपासना-पदस्य प्रणम् । पालममाप्यमिन्ने! सर्येषु भाप्येषु अत्र एतद् एकमेव सूत्रं गृहीतम् । पालममाप्ये तु सूत्रत्रयं गृहीतम् ।
___ अत्र आत्मा-इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणार मफल्म युक्तम् । तु-शन्द चशन्दध विषया-तरनापको । ४र्थ सामान्यनियमात्, १२स, १८श विरोपनियमाभ्याम् ।
वतीय प्रतीकाधिकरणम् । अन “न प्रतीक न हि स ४११४ (४८१ ) इति सूत्रस्य "प्रतीक' इति पदात् अस्य "प्रतीकाधिकरण" नाम | अन श भा-म-श्री-माप्येषु एक सूत्रम्, रा नि श्रीप-माप्येपु सूत्र द्वर्य गृहीतम् । वलममाणे तु सूत्रवयात्मफ-तदीयद्वितीयाधिकरणस्प इदं द्वितीय सूत्रम् । तेन भत्र अधिकरणस्य अनार मात् तम्य टोप पक्तव्य ।
अत्र "स" इति प्रथमान्तपदेन अस्य अधिकरणार मकव सगतमेव । हि शब्दस्य हेतुयोधावाध । ४र्थ सामान्यनियमात, तथा ६ष्ठ विशेपनियमात । परसूत्रे अधिकरणार मात् और अधिकरणसमाप्ति समुचित ।
चतुर्थे ब्रह्माष्टयधिकरणम् । अत्र "मटिकमात्' १५ (४८२ ) इति सूत्रस्य "असटि" इति पदात् भस्य "आमच्यधिकरण" नाम । तत्र श मा-म-श्री-माप्येषु अनेन एकेन सूत्रण एतदधिकरण रचितम्। रा-नि श्रोप-भाष्येषु सूत्रद्वयात्मक नदीयतृतीयाधिकरणम इदं द्वितीय सूत्रम्, पल्लम माप्ये तु सूत्रमात्मक-तदीयद्वितीयाधिकरणस्य तृतीय सूत्रम् ।
अन "प्रक्षele" इति प्रथमा-तपदात् अत्र अधिकरणारम्म युक्त एव । ४र्य सामान्यनियमात । रा-नि-श्रीप-व-भाष्येषु अधिकरणस्य अनारमात् दोष । परसूत्रे अधिकसमित्या अधिकरणस्य आरमात् अत्रैव अधिकरणसमाधि संगतप ।
पञ्चमम् श्रादित्यादिमत्यधिकरणम् ।। ___ अत्र “मादित्यादिमतयश्चात उपपत्ते" ४।१६( ४८३ ) इति सूत्रस्य “मादित्यादिमतय" इति पात् अन्य “आदित्यादिमत्यधिकरण" नाम । तत्र पसममाप्यमिन्नेषु सर्वेषु माव्येषु अनेन एफेन सूत्रेण एतदधिकरणं रचितम् । वल्लभमाप्ये तु सूत्रपश्चात्मक-तदीयतृतीयाधिकरणस्य प्रथम सूत्रम् ।
___ अत्र “आदित्यादिमतय" तथा "अंग" इति प्रथमान्तपदद्वयन अस्य मधिकरणारम्मकत्व युक्तमेव । ४ सामान्यनियमात्, च शब्दस्य विधेयान्तरवोपकापात् न बायकत्वम् , १२श विशेपनियमाघ ।

Page #496

२०६ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः )
षष्ठम् आसीनाधिकरणम् । अत्र “आसीनः सम्भवात्” ४।१।७ ( ४८४ ) इति सूत्रस्य “आसीनः" इति पदात् "आसीनाधिकरण नाम । तत्र वल्लभभाष्यभिन्नेषु सर्वेषु भाष्येषु अधिकरणारम्भ कृतः । शङ्कर-भास्करश्रीकण्ठ-भाव्येषु एतत् सूत्रं सूत्रचतुष्टयात्मक-तदीयषष्ठाधिकरणस्य प्रथम सूत्रम् । रामानुज-भाष्ये तु एतत् सूत्रं सूत्रपञ्चकात्मक-तदीयपञ्चमाधिकरणस्य प्रथम सूत्रम् । निम्बार्क-श्रीपति-भाष्ययोः सूत्रपटकात्मक-तदीयपञ्चमाधिकरणस्य प्रथम सूत्रम् । माध्वभाष्ये सूत्रपञ्चकात्मकतदीयपठाधिकरणस्य प्रथमं सूत्रम् । वल्लभभाष्ये तु तदीयतृतीयाधिकरणस्य पञ्चसु सूत्रेषु एतद्धि द्वितीयं सूत्रम् । तानि चत्वारि सूत्राणि
१ । आसीन' सम्भवात् ४।१७ (४८४) ३ । अचलत्वं चापेक्ष्य ४।१।९ (४८६) २। ध्यानाच ४११८ (४८५) ४ । स्मरन्ति च ४।१।१० (४८७)
अत्र (१) आसीनः सम्भवात् ४।१।७ (१७८) इत्यत्र "आसीन.” इति प्रथमान्तपदस्य सत्त्वात् अस्य अधिकरणारम्भकत्वं युक्तमेव । ४र्थ सामान्यनियमात् । वल्लभभाष्ये अधिकरणस्य अरचनाया दोषः ।
(२) ध्यानाच ४।१।८ (४८५) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । ४र्थ सामान्यनियमात्, च-कारस्य विधेया-तरज्ञापकत्वात् , ६ष्ठ विशेषनियमाच्च ।
(३ ) अचलत्वं चापेक्ष्य ४।१।९ (४८६) इत्यत्र अचलत्वम् इति द्वितीया-तपदात च-कारयोगात् च नास्य अधिकरणरिम्भकत्वम् । ४थं सामान्यनियमात् ६ष्ठ विशेषनियमाच ।
(४) स्मरन्ति च ४।१।१० (४८७) इत्यत्रापि प्रथमान्तपदाभावात् तथैव । ४र्थ सामान्यनियमात्, ६ष्ठ विशेषनियमाच । परसूत्रे अधिकरणामात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिः संगतैव ।
सप्तमम् एकाग्रताधिकरणम् अत्र “यत्रैकाग्रता तत्राविशेषात्" ४।१।११ (४८८) इति सूत्रस्य "एकाग्रता"-पदात् अस्य “एकाग्रताधिकरण” नाम । तत्र श-भा-श्री-ब-भाव्येषु एतेन एकेनैव सूत्रेण एतदधिकरण रचितम् । श-भा-श्री-भाष्येषु सप्तमम् अधिकरणम् । वल्लभभाष्ये तु चतुर्थाधिकरणम् । रामानुजभाष्ये सूत्रपञ्चकात्मक-तदीयपञ्चमाधिकरणस्य पञ्चमं सूत्रम् । निम्बामाप्ये तथा श्रीपतिभाष्ये सूत्रपटकात्मक-तदीयपञ्चमाधिकरणस्य पञ्चम सूत्रम् । माध्वभाष्ये सूत्र-पञ्चकात्मक-तदीयपठाधिकरणस्य पञ्चम सूत्रम् । तेन रा-नि-म-श्रीप-भाष्येषु अधिकरण न आरब्धम् ।
अत्र “एकाग्रता" इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणारम्भकरच युक्तम् । ४र्थ सामान्यनियमात् । रा-नि-म-श्रीप-भायेषु अधिकरणस्य अनारम्भात् दोपेण भवितव्यम् । परसूत्रे अधिकरणस्य आरम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्ति. सगच्छते।।

Page #497

चतुर्याध्याये प्रथम पादः ५शमाधिकरणम् २०७
अष्टमम् भामायणाधिकरणम् । अत्र "आपायणात् तत्रापि हि दृष्टम्" ।१।२ (४८९) इति सूत्रस्य “आमायणात्" इति पदात् अम्य "आभायणाधिकरण" नाम । तत्र श-भा-रा-म-श्रीव-माप्येषु अनेन एकेन सूत्रेण एतदधिकरण रचितम् । नि-श्रीप-माप्ययो अधिकरणं न रचितम् । तत्र शंकर-मास्कर श्री+पट-माप्येषु अमम् अधिकरणम् । समानुजभाप्ये पष्ठम्, माध्वमाप्ये समम् ,पालममाप्ये पश्चमम् अधिकरणम् । निम्पामाप्ये तदीपञ्चमाधिकरणस्य पटसु सूत्रेषु अन्तिम सूत्रम्, तथैव श्रीपतिमाप्ये बोद्धव्यम् ।
अन "एम्" इति प्रथमान्त-पात् अस्य अधिकरणार मकल युक्तम् । अपि-पदस्य विषयान्तरीय-हेतुसमुचायकत्वात न वापरलम् । ४र्थ सामान्यनियमात्, ६छ विशेषनियमाघ । निम्बार्थ-श्रीपतिमाप्ययो अधिकरणस्य मना मात दोपो पाच्य । परसूत्रे अधिकरणस्य मारमात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिरिति ।
नवम तदधिगमाधिकरणम् ।। __ अत्र "तधिगम उत्तरपूनधियोर-लेपविनाशी तव्यपदेशात्” ४।१।१३ (४९०) इति सूत्रस्य "तदधिगम” इति पदात् अस्य तदपिगमाधिकरण” नाम । अत्र सर्वेषु माप्येषु अधिकरणम् आर०५म् । तत्र श-भा-रा-धी-श्रीप-माप्येष एतेन एफेन सूण, नियामाप्येएतवारम्य सूत्र प्रयेण, माध्यमाप्ये तभा सूत्रसप्तकेन, पलममाप्ये सूचितुयेन इति । पुनस्त। श-भा-श्री-माप्येषु नवमम् अधिफरणम् | रामानुजमाप्ये सप्तमम् , निम्मा-श्रीपति-पम-गाप्येषु पष्ठम् , मास्वमान्ये अटमम् अधिकरणम्।
____अत्र "मलेपविनाशी" इति प्रयमा-तपदास् अस्य अधिकरणार-मरप युक्तम् एव । ये सामान्यनियमात् । परसूने अधिकरणस्य आरामात् अत्रैव मधिकरणसमाप्ति संगच्छते।
दशमस् इसरासश्लेपाधिकरणम् । अत्र "इतरस्याप्येवमसलेप पाते तु" ४।१।१४ (४९१) इति सूत्रस्य "इतरस्प" "असले५" इति पदयात् अस्य 'इतरासलेपाधिकरण" नाम । तत्र श-मा-रा-धी-श्रीपमाप्येषु एतेन एफेन सूत्रेण एतदधिकरण रचितम् । तत्रापि श-मा-श्री-माप्येषु समम् अघि करणम्, रामानुजमाप्ये ममम् , श्रीपतिमाप्ये तु सप्तमाधिकरणम् । नि-म-य-माप्येषु अधिकरण नारव्यम् । तत्र निम्बार्फमाप्य सूत्रत्रयात्मक-तदीयपअधिकरणस्य द्वितीय सूत्रम् । मावमाप्ये ત્રમાત્મ-યાદમાષિાણય દ્વિતીય સૂત્ર, વણમાગે સુત્રનgધ્યાત્મ-તરીયપણાધિकरणस्य द्वितीय सूत्रम् इति विशेष ।।
___ अत्र “मसलेप" इति प्रथमान्तपदाव अस्य अधिकरणारम्मकत्व युफमेष । ४र्थ सामान्यनियमात् । अपि-एवं-तु-पवाना मसगान्तरत्वपोषकत्वात् । १२श विशेपनियमात्

Page #498

२०८ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (३यः पादः) १८श विशेषनियमाच न बाधकत्वम् । तेन नि-भ-ब-भाष्येषु अधिकरणस्य अनारम्भात् दोष. । परसूत्रे अधिकरणारम्भात् अत्रैव अधिकरणसमातिश्च संगतैव ।
एकादशम् अनारब्धाधिकरणम् ।। अत्र "अनारब्धकार्थे एव तु पूर्व तदवधेः"४।१।१५ (४९२) इति सूत्रस्य "अनारब्ध"पदात् अस्य "अनारब्धाधिकरण" नाम । तत्र श-भा-रा-श्री-श्रीप-भाष्येषु एतेन एकेन सूत्रेण एतदधिकरणं रचितम् । नि-म-व-भाष्येषु अधिकरणं न आरब्धम् । तत्र श-भा-श्री-भाष्येषु एकादशम् अधिकरणम्, रामानुजभाष्ये नवमम्, श्रीपतिभाष्ये अष्टमम् अधिकरणम् । निम्बार्कभाष्ये सूत्रत्रयात्मक-तदीयषष्ठाधिकरणस्य तृतीयसूत्रम् । माध्वभाष्ये सूत्रसप्तकात्मक-तदीयाटमाधिकरणस्य तृतीय सूत्रम् , वल्लभभाष्ये तु सूत्रचतुष्टयात्मकतदीयषष्ठाधिकरणस्य तृतीयं सूत्रम् । अत्र "अनारब्ध-काय” इति प्रथमान्तपदात् ४र्थ सामान्यनियमात् । अत्र अधिकरणारम्भः युज्यते एव । “तु-शब्द अनुक्तपूर्वपक्षे तन्निवृत्त्यर्थम् , अतः न बाधकम्, १८श विशेषनियमात् । नि-म-व-भाष्येषु अधिकरणस्य अरचनाया दोषः वक्तव्यः । परसूत्रे अधिकसमित्या अधिकरणारम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिश्च समुचितैव ।
छादशम् अग्निहोत्रायधिकरणम् । अत्र “अग्निहोत्रादि तु कार्यायैव तदर्शनात्" ४।१।१६ (४९३) इति सूत्रस्य "अग्निहोत्रादि"-पदात् अस्य "अग्निहोत्रायधिकरण" नाम । तत्र श-भा-रा-नि-श्री-श्रीप-भाष्येषु अधिकरणम् आरब्धम् , म-व-भाष्ययो. न आरब्धम् । तत्र श-भा-भाष्ययोः सूत्रद्वयं गृहीतम्, रामानुज-श्रीकण्ठ-श्रीपति-भाष्येषु सूत्रत्रय, निम्बार्कभाष्ये एतदेव एक सूत्रं गृहीतम् । माध्वभाष्ये सूत्रसप्तकात्मक-तदीयाष्टमाधिकरणस्य चतुर्थ सूत्रम् । वल्लभ-भाष्ये तु सूत्रचतुश्यात्मकतदीयप४ाधिकरणस्य चतुर्थ सूत्रम् । तच्च सूत्रद्वयम्
१। "अग्निहोत्रादि तु तत्काथ्र्यायैव तदर्शनात्” ४।१।१६ (४९३) २। “अतोऽन्यापि ोकेषामुभयो.” ४।१।१७ (४९४)
तत्र ( १ ) अमिहोत्रादि तु तत्कायैव तदर्शनात्' ४।१।१६७ (४९३) इत्यत्र 'अमिहोत्रादि' इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणारम्भकत्व युक्तम् । ४र्थ सामान्यनियमात् । 'तु'
द न वाधकम् , अनुक्तपूर्वपक्षव्याकर्तकत्वात् तस्य, १८श विशेषनियमात् । म-व--भाप्ययोः अधिकरणस्य अनारम्भात् दोष ।
(२ ) 'अतोऽन्यापि टेकेपामुभयो.' ४।१।१७ (४९४) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्व सगतम्। ४र्थ सामान्यनियमात्, अपि-हि-अतः-पदाना साकाक्षरयात्, ६ष्ठ विशेपनियमात् ७म विशेपनियमात् च, नि-व-भाप्ययो. अधिकरणस्य रचनाया दोप । परसूत्रे अधिकरणार मात् अत्रैव समाप्ति कल्पनीया ।

Page #499

पतुर्याध्याये मयमः पादः-पतुर्दशाधिकरणम् २०९
प्रयोदश-विपासानसाधनवाधिकरणम् __ अन "यदेव पिचयेति हि" ४।१।१८(४९५) इति सूत्रम्य 'विधया' इति पदाव तथा तात्पन्यांच अस्य "विधानानसाधनमाधिकरण" नाम । तत्र कर निम्मा-माप्ययो एतेन एकेन सूत्रेण अधिकरण रचितम् । मारकरमाप्ये एतत् सूत्रं न पठितम् । रा-म-श्रीश्रोप-व-भाव्येषु अधिरण न आरब्धम् । शर-माप्ये एतत् त्रयोदशाधिकरण, नियामाध्ये तु नवमाधिकरणम् | रामानुजभाप्ये तदीयद समाधिकरणस्य त्रिपुसूत्रपुतीय सूत्रम्, माध्यमाये तदीयाटमाधिकरणस्य सप्तमु सूपु षष्ठ सूत्रम्, श्रीकण्ठमाप्ये ततीय-द्वापाभिकरणस्य त्रिषु सूत्रेपु तृतीयं सूत्रम्, श्रीप-भाप्ये तदीय-नवमाधिकरणस्य त्रिपु सूत्र तृतीय सूत्रम्, पालममाप्ये तु सोय-सतमाधिकरणस्य त्रिपु सूत्रेषु द्वितीय सूत्रम् ।
अत्र यत्' इति प्रयमान्तपदात् अथया इति शब्द-रक्षितं यत् 'यदेव' इत्यादि तिवाक्य तत्र यत्पस प्रथमान्तत्वात : सामान्यनियमात , ११श पिरोपनियमात , तत हि सव्वात् , ६ष्ट पिरोपनियमाय तस्य मधिकरणार मकर संगच्यते । एव च रा म-श्री श्रीप-व-इति पञ्च माप्येषु अधिकरणस्य अनार मादपि अस्य नियमसमर्थनयोग्यत्वात् न वाधारका, अत तेपामेव दोष पाच्य, मन्यया शफरादीनां चतुर्णा मायाणां दोप । परस्त्रे अधिकरणस्य भार मदर्शनात् अत्रक अधिकरणसमाप्ति कल्पयितुं शक्यते ।
चतुर्दशम् इतरसपण पिकरणम् ___अत्र "मोगेन लितर क्षपयित्वासपचते" ४।१।१९ २९६)) इति सूत्रस्य "इतरे क्षपयित्वा' इति पचात् अस्य "इतरमपणाधिकरण" नाम । तत्र मध्व-पम-माप्यद्वयमिन्नेषु सर्वेषु भाव्येषु मनेन एकेन सूत्रेण एतदपिकरण रचितम् । शरमाप्ये पतुर्दशाधिकरण, भास्कर
માખ્યો હોવા છળ, રામાનુનમાળે વાષિરળ, નિસ્વારીપતિમાયો दशमम् अधिकरणम्, माध्वमाप्य सूत्रमतकात्मकतदीयाटमाधिकरणस सप्तम सूत्रम् । वल्लभ माप्ये तु सत्रत्रयात्मक-तदीयसतमाधिकरणस तृतीय सूत्रम् इति विशेष ।
अन्न 'इतरे' इति द्वितीया-त-पदसत्वेऽपि तु शब्देन अनुकंपूर्वपक्षम व्यापक पात् महनीयप्रयमा-तपसलात् च अधिकरणाम युक्त , १८श विरोपनियमात्, ५म सामान्म नियमात् । पादशेपत्यात जो अधिकरणसमातिन्ध । अन्न मध्व-वलम-माप्ययो अधिकरणाम नारमात् दोषेण भवितव्यम् इति ।
इदानी इटव्यम् अनेन निबन्धन अस्मिन् पादे अधिकरणरचनायो(१ ) कति कीशा नियमा अत्र मलिता । (२) फति च दोपा फस्य भाप्यस्प फर्य संता । (३) काय तय कैच सूत्रै उपजीव्यत्वेन गृहीता ।

Page #500

२१० व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पाद:) ,
( ४ ) उपजीव्यश्रुतिबलेन कीशी च पादसंगतिविप्यति इति । एते चत्वारः विषया अधस्तात् क्रमे प्रदश्यन्ते, तत्र प्रथमस्तावत्
(१) कति कीदृशा नियमा अत्र सङ्कलिताः। ___ अत्र कोऽपि नूतन. नियमः न संकलित. । अतो द्रष्टव्यम्
(२) कति च दोषाः कस्य भाष्यस्य कथं सवृत्ता इति ।
___ तत्र ४।१।३ अधिकरणे वल्लभभाष्ये 'न प्रतीके न हि सः' ४।१।४ इति सूत्रे अधिकरणस्य अनारमात् दोषः ।
४।१।४ अधिकरणे रा-नि-श्रीप-व-भाष्येषु 'ब्रमदृष्टिरुत्कर्षात्' १।१।५ इति सूत्रे अधिकरणस्य अनारम्भात दोषः ।।
१६ अधिकरणे वल्लभभाष्ये 'आसीनः सम्भवात्' ४।१।७ इति सूत्रे अधिकरणस्य अनारम्भात दोषः ।
४।१७ अधिकरणे रा-म-नि-श्रीप-भाष्येषु “यत्रैकाग्रता तत्राविशेषात्' ४।१।११ इति सूत्र अधिकरणस्य अनारमात् दोषः ।
४।१।८ अधिकरणे नि-श्रीप-भाष्ययोः 'आप्रायणात् तत्रापि हि दृष्टम्' ४।१।१२ इति सूत्रो अधिकरणस्य अनारम्भात् दोषः ।
४।१।१० अधिकरणे म-नि-ब-भाष्येषु इतरस्याप्येवमसश्लेषः पाते तु' ४।१।१४ इति सूत्रे अधिकरणस्य अनार भात् दोप. ।
___४।१।११ अधिकरणे नि-म-व-भाष्येषु 'अनारब्धकार्थे ५५ तु पूर्व तदषधे.' ४।१।१५ इति सूत्रे अधिकरणस्य अनारमात् दोष.।
४।१।१२ अधिकरणे म-व-माप्ययो 'अमिहोत्रादि तु तत् कार्यायैव तदर्शनात्' ४।१।१६ इति सूत्रे अधिकरणस्य अनारम्भात् दोष ।
तत्रैव नि-व-माप्ययोः 'अतोऽन्यापि टेकेपामुभयो.' ४।१।१७ इति सूत्रे अधिकरणस्य आरभात दो५ ।
- . ४।१।१३ अधिकरणे रा-म-श्री-श्रीप-व-भाव्येषु 'यदेव विधयेति हि' ४।१।१८ इति सूत्रे अधिकरणस्य अनारमात दोप. ।
११।१४ अधिकरणे म-व-भाप्ययो ‘भोगेन वितरे क्षपयित्वा सम्पद्यते' ४।१।१९ __ इति सूत्रे अधिकरणस्य अनारम्भात् दीप । व च अस्मिन् पादे भायाणा दोपसमाहारे कृते एव दृश्यते
अधिकरणस्य अरचनाया अधिकरणस्य रचनाया घरममाप्ये ८ दोपा
१ दोप
माप्यनाम

Page #501

भाष्यनाम
રામાનુનમાગ્યે
નિમ્બા માગ્યે
શ્રીપતિમાબ્વે
મધ્યે
શ્રી ખમાપ્યું
इति वक्तु ખેંચવા પર્ધા ઢોર બનીય 1
દ્વિતીયાધિશ્વરો
પદાધિ
જંતુ ધ્યાયે મયમાવ સમાજ્ઞોપનમ્
અધિષ્ઠરસ્ય સર્વમા
३ दोपा
તૃતીયાષિતો—
સભ્યો । તથા ૨
ܐ
#
ફાની દ્રષ્ટવ્યક્—
( ૨ ) જાય શ્રુતવા ય મૂત્ર અપની—લેન સહીતાઃ ।
તત્ર યમાષિતો——
'
અનુયાધિ રો——
“વાદષ્ટિ પદ્મમાધિકરો——
“આત્મેતિ તૂપાવ્યન્તિ કાન્તિ પ” 9113 કૃતિ સૂત્રે
અધિરસ્પરપનામાં
६
r
१ दोप
અસ્મિન્ વાઢેર-માન-માવ્યયો હોપામાત્ર,
“આવૃત્તિસદુપદેશાત્” 11o તિ સૂત્રે
સ્રોત યો. મન્તવ્યો નિદ્રિષ્યાસિત ય” ( ‰૦ ૪||૬ ) વવ' ( ઘાII† ૦ ) ‘કપાસીત’ ( go ll૭,૮ ) “પિ”. શાર તિ ત્રે
(મીક્ક્સ પર્ષ્યાવર્ત્તયાત્” ( ૦ાર )
"3
ન પ્રતાને નહિં સ’ ४|१/४ इति सूत्रे
‘મનો મલ’ ( છા॰ રાß૮૦° )
ત્” ૪૧૨૧ ફ્તિ સૂત્રે
“આહિત્યાવિતયાન ૭૫૫ત્તે” ।।૬ ફ્તિ સૂત્રે
O
१ दोप
.
“ત્ર યાસ્મિ મળવો તેવતે આ વૈ ત્વમસિ" નાવારે ) તત્ત્વમસિ’ ( ૦ દ્દા૮ી૭ ) ‘નામત્રસ' ( છં૦ || )
"બાસીન સમ્ભવાત” ।।૭ તિ સૂત્રે
२११
“ચ વાસી તતિ મુીિયનુષાલીત' ( છ૦।।o )

Page #502

२१२
સસમાધિનો
વ્યાક્ષસવૃત્ત-વ્રહ્મસૂત્રમાધ્વનિણૅય: ( 7: પાડ )
“ધ્યાના” શા૮ તિ સૂત્રે નવં નાપેક્ષ્ય” 1ાર તિ સૂત્રે ‘ધ્યાચતીવ્ર વૃથિવી’ ( છા ૭।।? )
અઠ્ઠમાધિરણે
નવમાધિરણે
“સ્મરન્તિ ” ।।તિ સૂત્રે
“યંત્રજામતા તાવિશેષાત્” 11?? હિત સૂત્રે ‘પ્રાચીનપ્રવળે. વૈરવદેવેન યનેત’( ૨ )
‘સમે શુř’ ( શ્રે॰ રાo o )
“બાબાયળાત્ તત્રાપિ હિં દ” 11oર તિ સૂત્રે ‘સ ચાવતા ઋતુરયત્માત્∞ોાત્ ઐતિ' ( 2 )
‘ઝુનૌ વેશે પ્રતિષ્ઠાપ્ય સ્થિરમાસનમાત્મનઃ' ( મીઃ ।?? )
“તધિામ ઉત્તરપૂર્વીયોરWવિનાશૌ તપવેશાત્” ।।૨૩ હિત સૂત્ર ‘નામુ ં ક્ષીયતે ને’ ( ! )
વિષે પાપ મેં ન
‘તત્ ચા પુરપાશ આપો ન શ્રિવ્યન્તે વન શિષ્યતે કૃતિ (છા૦૪|oારી )
‘તત્ ચા પીવાતુમ્ અસૌ પોતં પ્રવૂયેત છું હાસ્ય સર્વે પાબાનઃ પ્રયન્ત' ( છા પાoાર્ )
‘ક્ષીયન્તે નાહ્ય જમ્મૂતિસ્મિન્ દણે પરાવરે' ( મુ૰રારા૮ )
વશમાધિષ્ઠરને——
“તરસ્યાષ્યેવમસÐષ પાતે તુ” કાટાસ્ કૃતિ સૂત્રે
જાવંશાધનો
દ્વાનગાધિરો—
‘૩મે ૩ ૪ વષ તે તરતિ ( ‰૦ શારર્ )
“અનારબ્ધાર્થે વ તુ પૂર્વે તવધે.” દાદા" કૃતિ સૂત્રે ‘ક્ષીયન્ત વાસ જમ્મૂ'િ (મુ૦ રારા૮ )
‘તસ્ય તાવવેવ નિરં યાવન્ન વિમોક્ષ્મ અર્થ સમ્પત્યે' (છા દ્દાoાર)
“દ્િોત્રાવિત્તુ તત્ ાઓંથૈવ તર્શના’।।o૬ રૂતિ સૂત્રે

Page #503

પર્યાપ્લાયન્સયમપાર-સમાયોજનમ્
२१३ તમેતે વેવાનુનેન મામા વિવિવિપત્તિ ઝેન વાનેન તપસાના
ન ( કાકા૨૨) “મોડવાપિ પામ” કાશી તિ ને 'तस्य पुना दायमुपयन्ति मुन साधुत्या द्विपत पापरल्याम्'
(શાદાની ) યોવરાધિકાને–
વ વિઘતિ હિ" જાશા૮િ તિ છે
‘પદેવ વિવવા કરોતિ થયા નિવા તવ વીર્થ્યવત્તર મવતિ' તુર્દશાળેિ —
ભોગેન તિરે પિયિત્વા સંપદ્યતે” તિ છે
વા તાવ વિર યા વિમોચ્ચે અય સંપત્યે ( દાકાર)
કવિ રજૂ કણાખેતિ (૪ કાશ૬) દવાની દ્રણથમ્ પતાદરાનો નીતિન (४) कीशी अ५ पादसगतिः ।
અઘષિ પાયા પાધ્યાયત્વેન સિદ્ધિ, તથાપિ અસ્મિન મે પદાધિ રણપર્બ સાયનમેવ બારિત દવે દાતા માયાન્તરેડપિ તવ ચાત્યાત! નવમળાત્ નિમાપિછાપર્યન્ત પાનાં પાપપુષ્યનારાવિવિષય સાથफलं पितम् इति स्पाक्षरत स्पटमेव प्रतिमाति । अय एव चेत्, तत् कर्य पादस्यास्य साधनપવિયત્વ તિ બતાવ વામાવિધી તવ તૃતીયાધ્યાયે અપને ગીવર્ય પોમનારાવિકા પૂર્વ દયતે. તસ્ય બોમ્બવિસાધનાના પરત્વેન પ્રસિદ્ધિ
1 જૂન પતય રાયોત્સાહનાય સાયનત્યમ્ ઇત્યેવરીત્યા યાપિ વ્યાત્માન સમવતિ, તપાર્ષિ પતચતુર્યાધ્યાયતમયમપાવહ્ય બહાનામ્ અધિUIનાં પત્નવિષયત્વ :
Wવે ? તથાપિ ન હૂત્રમાવતા ચ મ પતય સન્નિવેશ તો, તવ મિપિ રહસ્યનું પતય સત્યવચનમ્ સંપતિ નિવારથિતું ચક્યતે ત5 વમેવ મવિનુ પ્રતિ યુસુચૈિનૈમિત્તિવિવર્મળાં - વિશુદ્ધિ, શુકનિત્તીવ ધ્યાનાવિરૂપાયાનું કપાસનાયાનું પ્રષિાર, તેન તાદળાં પરત્વેન તપાસનાવિ નિજી વાક્યને ! અત સત્ર બનાવિલાવનારવર્ણન ન ત૨ પવિપયજ્વા અતિરિન્યતેપd મામાઘરાનામ્ ધિઅળાનાં પવિયત્વ સિધ્યત્તિ | તયાપિ મિજમાનાર પત્પાવબતિપાત્વેન ચો. નિજ રકત, સત્યમ્

Page #504

२१४ व्याससमत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः) शंकरमाप्ये श्रवणाचावृत्त्या निर्गुणम् उपासनया सगुणं वा ब्रह्म साक्षात्कृतवतः जीवतः पुण्य
___ पापलेपविनाशलक्षणायाः मुक्तेः अभिधानम् । भास्करभाष्ये निर्गुणब्रह्म विहाय एतदेव बोद्धव्यम् । रामानुजमाये उपासनारोहमाहात्म्यम् , उत्तरपूर्वाधाश्लेषविनाशरूपम् । निवाकभाष्ये साधनावृत्तिः आमायणात कर्तव्या इति निरूपणम् । મામાળે જર્મનાશલ્ય પર્હમ્ ! श्रीक०४माये उपासनाप्रकारनिरूपणम् । श्रीकरभाष्ये सर्वासा विद्याना फलम् । एवं चेत् अत्र अकिञ्चित्कर एव मतभेद. इत्यत्र नास्ति सन्देहः ।
इति चतुर्थाध्याये प्रथमपादः । चतुर्थाध्याये द्वितीयः पादः
प्रथमं वागधिकरणम् । अत्र “वाइमनसि दर्शनाच्छन्दाच" ४।२।१ (४९७) इति सूत्रस्य वाक' पदात् अस्य "वागधिकरण” नाम । अत्र श-भा-रा-म-श्री-श्रीप-माप्येषु सूत्रद्वयं गृहीतम् । निम्बार्कभाष्ये सूत्रपटक, तथा वल्लभभाष्ये सूत्रचतुष्टयम् इति । तच सूत्रद्वयम्
११ वाड्मनसि दर्शनाच्छदाच्च' ४।२।१ ( ४९७)
२। 'अतएव च सर्वाण्यनु' ४।२।२ (४९८ ) ____ अत्र ( १ ) वाड्मनसि दर्शनात शब्दाच' ४।२।१ (४९७) इत्यत्र "वाक्" इति प्रथमा-तपदात् तथा अत्र पादारभ्भात अधिकरणारम्भ समुचित. एव । ४र्थ सामान्यनियमात्, २य विशेपनियमाच्च । च-कारस्तु अत्रोक्तहेतो. समुच्चायक , अतः तस्य न बाधकत्वम् । ६ष्ठ विशेपनियमात् ।
(२) 'अतएव च सर्वाण्यनु' ४।२।२ (४९८) इत्यत्र सर्वाणि' इति प्रथमान्तपदसत्त्वेऽपि नास्य अधिकरणारम्मकत्वम्, च-कारस्य हेतुसमुच्चायकत्वात् साकाक्षत्वविधानाच, ४र्थ सामान्यनियमात , ६ष्ठ विशेषनियमाच्च । परसूत्रे अधिकरणारम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिः ।
द्वितीयं मनोधिकरणम् । अत्र 'तन्मान प्राण उत्तरात् ४।२।३ (४९९) इति सूत्रस्य "मनः"-पदात् अस्य "मनोधिकरण" नाम । तत्र श-भा-रा-म-श्री-श्रीप-भाप्येषु "तेन ॥कन सूत्रेण तद् द्वितीयाधिकरण रचितम् । निबार्कभाप्ये एतत् मूत्र तदीयप्रथमाधिकरणस्य पट्सु भूत्रेषु तृतीयं
. यामाध्ये तु नद्रीय प्रथमाधिकरणम्य चतुपु सूत्रेय तृतीय मूत्रम् ।

Page #505

વસુર્યાધ્યાયે દ્વિતીય' પાત.--સુર્યંમ્ આદ્યયુવધિતમ્ ૨૨૧
મંત્ર ‘મન’ તિ યમાન્તવનાત્ત્વાત્ અન્ય કૃષિબાતમત્ત્વ યુમ્ । ૪૨ે सामान्य નિયમાત્ । પરણે અર્ષિક મા અપિરવારમાતું અત્રત્ર ઋષિનમાણિક્ષ | નિવૃ माप्ययो अधिकरणम्य अनारम्भात् होप |
હતીપણ્ અપ્પજ્ઞાપિતમ્ I
અત્ર “શોભતામાīિ રાગo (-૦૦) કૃતિસૂત્રમ્પે ‘અધ્યય’ પદ્માત્ અન્ય અધ્યાપક " નામ । સત્ર ૧-૫-ધી-માગેડુ તીયતૃતીયાપિકાર્ય સૂત્રયીતમ્ । રામ શ્રીમાન્ચે સર્પનું સ્વ_છે_પુત્ર નમ્। નિમ્બાર્ક-મ-માયો અત્ર ઋષિદાળ 7 રહિતમ્ । ાિ માળે પતતુ સૂત્ર તીયષયમાંપિરણમ્ય નું સૂત્રેવુ પતુર્ય સૂત્રઘ્ન, સમ્માને ગુ તરીીયવયમાપિરણમ્ય વાર્ડ નરેડ સુર્ય સૂત્રં મતિ તિ વિરોષ
સુપ ત્રત્ર ્
'સોડવ તદ્રુપામારિમ્સ' શર।o (o૦૦ ) ૨૬ મૂતેષુ ત તે' શરમ ( ♦ ♦ { )
૩। 'નયમ્મિન વોયતો દિ રદ્દ (૧૦૨)
અત્ર ( ૨ ) ‘મનોવ્યો તદ્રુપામાદ્રિમ્ય શરાર (૧૦૦)ત્યંત સ' કૃતિ પ્રયાન્તરાત્ અભ્ય અધિગાર્ત્મ્યક્ત્વમેવ | 7 ઇતિ પત્ર પુર્વતાપĂપિ વિસેયમેવાત્ અષિવરામવત્વમ | પૂર્યું સામાન્યનિયત, જર્યું વિશેષનિયમાચ। નિવ-માધ્યયો
નવ
ષિરામ્ય અનાર્માત્
ટોપ' |
( ૨ ) ‘મૃતપુ તતે ’તારા (૧૦૨) ત્યલ યમાન્તમવામાંાત્ નાસ્ય અષિબારમત્વમ્ । પર્શ્વ સામાન્યનિયમાત્ । રા--શ્રાપન-માવ્યેવુ અધિગસ આર્માત્ ( ૧ ) 'નૈસ્મિન હર્બયતો ફ્રિ છારા૬ (૧૦૨) ત્યક પ્રયમાન્તામાવાત્ નાય અધિકરળા-ભત્વમ્ ઊર્ધ્વ મામાન્યનિયમાત્ । માત્ત્વમળ્યે તીયપદ્મમાપિરળસ્ય બારમાત્ ટોપ । તે અધિક સમસ્યા અધિકતાર માત્ નીવ સમાપ્તિષિ સંતે ।
1
પતુર્યમ્ આદત્યુપમા‚િળમ્ ।
サ
[l
અત્ર “સમાનાં માવત્યુપત્ર માવ‰ત નાનુપોષ્ય !રા૭ (૧૦૩ ) કૃતિ સૂત્રસ્ય ‘બાવસ્તુપમાત્' કૃતિ પાત્ અન્ય બવત્યુપબ માળિ” નામ । તંત્ર શ મા-શ્રી-બાબ્વેપુ તેના પદ્મન સૂમેળ તીયતુષિ-રળ, રામાનુન-શ્રીપતિ-માપ્યો સમિઃ સૂત્ર તરીય પદ્મમાધિકરŌ, નિમ્બા માત્ત્વે સંચેય સમિ સૂત્ર તીયદ્વિતીયાષિર્ીં, માત્ત્વમાન્યે અશ્ચિમ સૂત્ર તથીબઘાપિક્સનું, સા યકમમાગ્યે નવમ સૂત્ર તીયતૃતીયાધિરĪ રનિતમ્ 1 ત્ર ‘સમાના' રૂતિ યમાન્તમવાત્, તા ‘બમ્રુત્વમ્' કૃતિ પ્રથમાન્તવાદ્ અત્ર અધિગારમાં યુઅંતે વ । શ્વારસ્ય વિષયાન્તરત્નાતુ ન વાંધત્વન્ 8
સામાન્ય

Page #506

२१६
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णय: ( ३यः पादः )
नियमात्, १२श विशेषनियमाच्च । परसूत्रे मतत्रयानुसारेण अधिकरणारम्भात् अत्र अधिकरणसमाप्तिरपि कल्पयितुं शक्यते ।
पञ्चमं संसारव्यपदेशाधिकरणम्
अत्र “तदापीतेः संसारव्यपदेशात् ४ २२८ (५०४ ) इति सूत्रस्य 'ससारख्यपदेशात् ' इति पदात् अस्य " संसारव्यपदेशाधिकरण" नाम । तत्र अनेन सूत्रेण श-मा-श्री- भाष्येषु अधिकरणम् आरब्धं, शिष्टेषु तु न । तत्रापि श -भा-भाष्ययोः चत्वारि सूत्राणि गृहीतानि, श्रीकण्ठमाप्ये तु षट् सूत्राणि । पुनः श-भा - रा - श्री श्रीप - भाष्येषु एतद्धि पञ्चमम् अधिकरणं, निम्बार्क - भाष्ये द्वितीयाधिकरणं, माध्वभाष्ये षष्ठाधिकरण, तथा वल्लमभाष्ये तृतीयाधिकरणम् । रामानुजश्रीपतिमाप्ययोः एतत् सूत्र सूत्रसप्तकात्मकतदीयपञ्चमाधिकरणस्य द्वितीयम् सूत्र, निम्बार्कमाज्ये सूत्रसप्तकात्मकतदीयद्वितीयाधिकरणस्य द्वितीयं सूत्रम्, माध्यमाज्ये सूत्राष्टकात्मक-तदीयषष्ठाधिकरणस्य द्वितीय सूत्र, श्रीकण्ठभाष्ये सूत्रपट्कात्मकतदीयपञ्चमाधिकरणस्य प्रथम सूत्र, वल्लभभाष्ये तदीयतृतीयाधिकरणस्य नवसु सूत्रेषु द्वितीयं सूत्रम् । तच्च सूत्रचतुष्टयम् १। 'तदापीते संसारव्यपदेशात् ' ४|२|८ (५०४ )
२। 'सूक्ष्म प्रमाणतश्च तथोपलब्धे' ४/२/९ (५०५ )
३ | 'नोपमर्देनात' ४|२|१० (५०६ )
४। 'अस्यैव चोपपत्तेरेष ऊष्मा ४/२/११ (५०७ )
अत्र ( १ ) 'तदापीते. संसारख्यपदेशात् ' ४।२।८ (५०४ ) इत्यत्र 'तत्' इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणारम्भ कन्वं सगतम्, ४र्थ सामान्यनियमात् । 'तत् आ अपीते' इति पदच्छेदात् । विषयश्रुतिमेदात् तत्-शब्दस्य पूर्वप्रकृतापेक्षत्व न वाधकम् । ४र्थ सामान्यनियमात् । रा-म-नि-श्रीप-व-भाष्येषु अधिकरणस्य अरचनाया दोष. |
( २ ) 'सूक्ष्मं प्रमाणतश्च तथोपलब्धे' ४/२/९ (५०५ ) इत्यत्र 'सूक्ष्मम्' इति प्रथमान्तपदसत्त्वेऽपि च-कारात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । अत्र ऐकमत्यं सर्वेषाम् । ४र्थं सामान्यनियमात्, ६ष्ठ विशेषनियमाच्च ।
( ३ ) 'नोपमर्देनात. ' ४।२।१० (५०६ ) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणा रम्मकत्वम् । ४र्थ सामान्यनियमात् । 'अत' पदादपि बाघ, ७म विशेषनियमात् ।
( ४ ) 'अस्यैव चोपपत्तेरेष ऊष्मा ४/२/११ (५०७ ) इत्यत्र 'ऊष्मा' इति प्रथमान्तपदसत्त्वेसपि 'अस्य'-पदात् तथा 'च' पदाच्च अस्य साकाक्षत्वात् न अधिकरणारम्भकत्वम् । ४र्थं सामान्यनियमात् च-काराच वाघ. ६ष्ठ विशेषनियमात् ।
3
परसूत्रे अधिकसम्मत्त्या अधिकरणारम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिः संगच्छते ।

Page #507

पर्याध्याये दितीय. पाद:--पष्ठ मविपेषाधिकरणम् २१७
पठ प्रसिपेघाधिकरणम् । अप्र "प्रतिपादिनि चेन मारीरान' १२।१२ (५०८) इति सतम्य "प्रतिपेयात्" इति पदान् अस्य प्रतिपधाधिकरण" नाम। तम सफर भाग र भाप्पयो अनेन अधिकरणम् आर०५म् , रा-नि-म-श्री-श्रीप-य-माप्येतुन तथा । गर-गाय पनत् सत्र मात्रया म+-तदीयपठाधिकरणस्य प्रथम सयम, मामागे समस्या मातीयपहाधिरणस्य प्रथम सत्रम्, परसनस्य एतत्
पन्चेन पटनात् । राधीप-माययाम्नु तत सन तटीय-4-माधिकरणस्य सप्तमु सूत्रेषु पाठ सूत्रम् , निपार्य भाष्ये तदीयहितीयापिकरणस्य मतमु मषु पाठ सूत्रम् , मध्वभाप्ये तदीयपहाधिन रणम्य अटा मापु पष्ठ सनम् । श्री। समाप्ये तदाय-पच्चमाधिकरणस्य परमु सोपु पधर्म ममम, यमाणे तु तदीय-तृतीयाधिारणस्य नवमु सत्रेयु पष्ठं सत्रम् । तय समयम्---
१। "मतिपधादिति नेप शारीरात' २२ (५०८)
"पष्टो परे" १२।१३ (५००) ३। "मप्यते च ४९४ (०१०)
मन ()"प्रतिपादिति चेग शारीरात्' ५१२१२ (५०८) इत्यत्र प्रयमा-तप-] भावात् नास्य अधिकरणामान्य, र सामान्यनियमान् । तथैव "इति चेत्" इति पात् च ५म विपनियमात् । क्यापि यदि "प्रतिधान्” इति १५-यन्तपदेन सह “न उत्क्रान्ति" इत्येव फधित् प्रयमा-तपद अनुपयते फम्य प्रतिपेध इति आदिशानुरोधात त] १४श पिरोपनियमानु सारेणेव अत्र अधिकारणाम फर्व शक्यते । एयं च "इति चेत्" इति पद घटितस्य पतस्य समस्यापि अधिकरणारमय युज्यते ण्व। मा-रा-नि-श्री श्रीप माप्येषु "प्रतिधादिति चेन शरीरात सोपाम्" इति पफ सत्रं पठितम् । श-म-व-माप्येषु तु “पटो सम्" इति अपर सनम् । तय सनदयं न एकीय पट्यते । तेा मध्ये सकरमाप्ये एव
आपकरण रचितम् , मध्यप ममाप्ययोस्तु न-इत्यपि हत्यते । अथ यदि रा नि-म-श्री श्रीप भाप्यानुसारेण समवयम् ॥कमेव म्यात्, वा तेषु मान्येषु अधिकरणस्य अनार-माद तेामेव વાળ મતિધ્યમ્ ૨ જી વિપનિયમાનુસારેગ પરગણ્ય વનીયત્વાન, વચ્છમનીષસ્થાપ तथैव । तन्मते प्रयासमवेऽपि नाधिकरण रचितम् । मास्करस्य न वोप । ५फीसूत्रव्येन तन्मते अधिकरण रचितमेव यत तन्मते "प्रतिपात्" इति पञ्चम्यन्तपदेन सह हनीयमयमान्तपदस्य सत्वाच । ततश्च चतुर्यापिकरणेन सह सम्बन्धात् पञ्चमाधिकरणत विषयमेवात् “भतिपात इति चेन्न सारी रात्" इति सत्रस्य यगधिकरणार मकव समुचितमेव , ६ष्ठ विशेषनियमात् । अत सरपक्षेप्यक्तिवयं तथा रामानुजपक्षे व्यक्तिपटकमपि नियमानुगृहपात् शबपक्षस्व ज्यायस्त्वम् इत्येव सिध्यति । ततध रामानुजादिपक्षे पश्चमाधिकरणस्य अस्वीकारात् अधिकरणनियमलन
२८

Page #508

२१८ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः ) जन्यः अन्यः दोप. जातः । न तथा शंकरपक्षे । न वा “इति चेत" इति-पघटितसूत्रस्य पूर्वपक्षसिद्धान्तपक्षात्मकत्वेन समग्रस्य न पूर्वपक्षत्वं युक्तं, किन्तु सिद्धान्तपक्षत्वमेव सगतम् । परन्तु शंकरभाष्ये "प्रतिषेधादिति चेन्न शारीरात्" (४।२।१२) इति समयसूत्रं पूर्वपक्षत्वेन व्याख्यातम् , अतः असंगतम् इति वाच्यम् ? तन्न “अन्यथात्व शब्दादिति चेन्नाविशेषात्" ३।३।६ सूत्रस्य अधिकसमित्या पूर्वपक्षत्यमेव दृश्यते । ततश्च तत्सूत्रार्थेऽपि शकर रामानुजमतयोः मध्ये महान् प्रभेदो दृश्यते । शंकरमतेन सद्योमुक्ति: रीक्रियते, रामानुजमतेन तु तत् न अंगीक्रियते । सधोमुक्तिप्रविलापनं तु श्रुतिविरुद्धम् । “न तस्य प्राणा उकामन्ति प्रस्लेव सन् ब्रमाप्येति" (बृ ४१४६) "न तस्य प्राणाः उकामन्ति अत्रैव समवलीयन्ते ब्रमेव सन् ब्रह्माप्येति" (नृ ता ५/८) इत्यादिश्रुतिभ्यः अतिस्पटतया ज्ञानिन प्राणोत्क्रमणं प्रतिसिद्धमेव । नृसिहतापनीये तु तस्य "इहैव"-पदेन अस्मिन् एव शरीरे अवस्थिते सति प्राणोत्क्रमणनिषध तथा ब्रमणि विलय. इति उभयमेव उक्तम् । अतः सद्योमुक्ति ज्ञानिनः अनगीकर्तुं न शक्यते । ततश्च सूत्राक्षरतः यज् ज्ञायते, तेन प्राणोत्क्रमणं शरीरात् इति निषिध्य शारीराज्जीवादेव भवति इत्येव प्रस्तूयते इति व्यासाभिप्रायत्येन यत कलपन तदपि न सगतम् । यत. उत्क्रान्तिकथा, मृत्युकालमेव विषयीकरोति, मृत्युश्च शरीरात् प्राणनिर्गमनम् इत्येव प्रसिद्धम्, न तु शारीरात् जीवात् इति कचित् । यदि शारीरात् जीवात् प्राणोत्क्रमणं कदाचिदपि भवेत् , तदा सदैव जीव शरीरे तितु, तस्य प्राणा एवं केवल उस्कमेत् देहा बहिर्गच्छेत् इत्येव सिद्धत् । तदेव शारीरात् प्राणोत्क्रमणस्य निषेधोऽपि कथञ्चित् संगच्छेत । न तु जोवः सदैव शरीरे तिष्ठति । स्थूलशरीरस्य अनित्यत्वात् , अत एतादृशकल्पन नितराम् अस्वाभाविकम् बहुश्रुतिविरुद्धं च । अतः शारीरीत् जीवात् प्राणोत्क्रमणकल्पन न संगतम् । अत. तादृशासगतकल्पनमेव अत्र सूत्रकारः पूर्वपक्षत्वेन गृहीत, खण्डित च परसूत्रे इत्येव समीचीन मतम् । अथ यदि कल्प्येत, प्राणोत्क्रमणनिषेधस्य तात्पर्य प्राणादिभिः सह जीवाना ब्रह्मप्राप्त्यर्थत्वम् । न तु अत्रैव प्राणस्य लया जीवस्य ब्रह्मत्वप्राप्तौ इति, तदापि न संगतं कल्पन भवति। न वा ब्रह्मलोकादिमिनरूप. जीवस्य उत्क्रान्तिपक्षः तेन प्रतिष्ठापितो भवति। "ब्रह्मैव सन् ब्रह्माप्येति" (८१८१६) इति वचनात् । अत्र “प्रमेव सन्” इति पदात् जीवनह्मणोः प्राप्यापकत्वरूपसम्बन्धस्य निषेधः उच्यते । “ब्रह्म वेद प्रमेव भवति" (मु ३।२।१ ) इति श्रुतेश्च । अतः एवमपि ब्रह्मज्ञस्य ब्रह्मलोकगमनरूपोमान्ति साधयितुं न शक्यते । नीव मूत्वा ब्रह्मप्राप्तौ गमनस्य असम्भवात् । एव-कारेण ब्रह्माभिन्नत्वमेव उद्घोष्यते, भेदलेशोऽपि निवाथ्यते । भिन्नयोरेव प्राप्यापकसम्बन्धः ग्रामप्राप्तौ इस सम्भपति । जलान्तर्गतजलस्य न जलप्राप्तिः, पटाकाशस्य न आकाराप्राप्तिः कचिद् भवति। अतः अत्र लोकान्तरगमनरूपायाः उत्क्रान्तः विधानं ज्ञानिन: असंगतमेव। नृसिंहतापनीय उत्क्रान्तिनिषधानन्तरं प्राणानां प्रविलयः एव उक्त:, "इहैव समवलीयन्ते” इत्यनेन । अतः ब्रह्मविदः प्राणाना जीवेन सह

Page #509

चतुर्याध्याये द्वितीय पादा--सप्तम घागादिलपाधिकरणम् २१९ उन्न मणम् अमाभूतमेव । "44 सन् ममाप्यति" (पृ ८।८।६) इत्यत्र यत् अर्यत उक्तम्, तदेव अत्र पनय उपदिधम् । अत "प्रतिपेधादिति चेत् न शारीरात्” इति समप्रसूत्र पूर्व पसत्वेन व्याख्येयम् । तदेव करमाप्ये हनम् । तेन युत्यनुरोधात् अत्र अधिकरणारम्म सगत एव । ११२ विपनियमात् । न च श्रुतिविरुदप्यास्याने कृते युतिमगति ध्याहन्येत, प्यामन्यापि अत्यनाभिनत्व च भाज्यते । अतोऽत्र अधिकरणारम्भ संगम एव। सूत्रद्धयस्य एकी करण प्राचीनतरपाटप्रदर्शन यिना न ग्रहणीयम् । र्थ विरोपनियमात् । शफरमतेन एतत् तु पूर्वपतनम् । तत्र देतु तु उक्त एव । रामानुमादीना मते मत सिद्धान्तसूत्वेन महणात दोष एव पाच्य ।
(२) "स्पष्टो पाम्" ४।२।१३ (५०९) इत्यत्र "स्पष्ट" इति पदसत्त्वे मपि "हि एकेपाम्" इति पद्यात् साकक्षित्वं सिध्यत्येव, अतो नास्य अधिकरणाम युक्तम्, કર્થ મામાન્યનિયમાન, વિનિયમાથી માચ્છનાનીનાં મન પતતું સુત્ર પૂર્વવરોબ્લેન परितम् । शंकरमतेन "तदि पृयक स्वम् तथा सिद्धान्तसूचकम् , श्रोतसिद्धान्तानुरोधात् ।
अत्र कचित् मन्यतिरन्ते गप रमतेन पासूत्रस्य सिद्धान्तसूत्रत्वेन महणम् मसंगतमिति । “न तु" प्रभृतिपूर्वपश्यनिरासकलिंगामापादिति च । तप, "स्पष्टो केपाम्" इत्यत्र हि-सदस्य तधात्वेन या यानाईत्वात् । किच्च पूर्वमने शरीरात् प्राणोमान्तिपसिद्धान्तस्य पूर्वपक्षत्वेन महणात , तथा चारीमत् प्राणोत्मातिापसिद्धान्तम्य सिद्धान्तत्वेन वर्णनात् , बुद्धिस्य सिद्धान्तम्यर पापल्य कल्पयितुं शक्यते । म एव सिद्धान्त मत्र "स्पष्ट" इति शब्देन स्मारित एव । अतो न निषेधार्थकपृयकशनग्रहणावकाश । मन्ययाकल्पने प्रीतसिद्धान्तविरोध दुप्परिदरणीय एवेति प्रतिमाति ।।
(३) 'स्मत च" ४।२।१४ (५१०) इत्यत्र प्रथमान्तपदामापात तथैव । કર્યું સામાન્ય નિયમત, પછાત દેતુસમુચાયત્ત્વમપિ છmતે દઇ વિરોધનિયમાન્ ! પર अषिकरणार मात् अधिकरणसमातिब्ध अत्र योदया।
सप्तम पागादिलयाधिकरणम्। . ____ अत्र "तानि परे तथा साहे४।२।१५ (५११) इति सूत्रस्य तात्पर्यम् अपराध्य अस्य पागादिलयाधिकरण” नाम । तत्र पलममाप्यं विहाय सर्वेषु माप्येषु मधिकरणम् भारव्य मिति इत्यते । तत्र श-मा म माप्येषु भनेन एकेन सूत्रण एतत् सप्तमाधिकरण रचितम् । रा-श्रीपમાધયો તૌવ પાર્ષિ વક્ષિતનુ નિખ્યામાળે તુ સુત્રયાત્મક્તવયતૃતીયારિખu प्रधर्म सूत्रम् । श्रीकण्ठमाप्ये सूत्रद्वयात्मकतनीयपठाधिकरणस्य प्रथम सूत्रम् । पहलममाप्ये तबीयतृतीयाधिकरणस्य नवप्नु सूत्रेषु एतद्धि नवमं सूत्रम् ।
अत्र "तानि" इति प्रथमान्तदात् अस्प अधिकरणामकत्व संगतम् । ४र्थ सामान्य

Page #510

२२० व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः) नियमात् । ततशब्दस्य पूर्वप्रकृतापेक्षत्वं तु न अत्र वाधकम् , तथापि हि-शब्देन विवेयभेदात् १२श विशेषनियमात् अधिकरणारम्भः संगतः। पलभभाष्येअधिकरणस्य अनारम्भात् दोपो वाच्यः । परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणारम्भात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिः ।
अष्टमम् अविभागाधिकरणम् । अत्र "अविभागो वचनात्" ४।२।१६ (५१२) इति सूत्रस्य "अविभागः” इति पदात् अस्य "अविभागाधिरकण" नाम । अत्र निम्बार्क-श्रीकण्टभाप्यद्वयभिन्नेषु सर्वेषु भाप्येषु अनेन एकेन सूत्रेण अधिकरणं रचितम् । तत्र श-भा-म-भाष्येपु एतत् सूत्रं तदीयाटमाधिकरणस्य एकमेव सूत्रम् , रामानुज-श्रीपतिभाष्ययोः तथैव तदीयसप्तमाधिकरणस्य । पलभस्य तु पुनः तदीयचतुर्थाधिकरणस्य । निम्बार्कभाष्ये एतत् सूत्रं तदीयसूत्रद्वयात्मकतृतीयाधिकरणस्य द्वितीय सूत्रम् , श्रीकण्ठमाण्ये तु सूत्रद्वयात्मकतदीय५४ाधिकरणस्य द्वितीय सूत्रम् । तेन नि-श्री-भाष्ययोः अधिकरणस्य अरचनात् दोष ।।
___ अत्र "अविभागः" इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणारम्भकत्वं युक्तमेव । ४र्थ सामान्यनियमात् । परसूत्रे सर्वसम्मत्या अधिकरणारम्भात् अत्रैव अधिकरणसमातिरिति ।
नवमं तदोकोधिकरणम् । अत्र “तदोकोप्रज्वलनं तत्प्रकाशितद्वारो विद्यासामर्थात् तच्छेपगत्यनुस्मृतियोगाच्च हार्दानुगृहीतः शताधिकया" ४।२।१७ (५१३) इति सूत्रस्य “तदोकान” इति पदात् अस्य "तदोकोधिकरण" नाम । अत्र सर्व अधिकरणम् आरब्धम् । तत्र श-भा-रा-श्री-श्रीप व-भाष्येषु अत्र एतदेव एक सूत्र गृहीतम् । निम्बाकभाष्ये सूत्रद्वयं, मध्वभाष्ये च सूत्रपञ्चकम् इति विशेषः । श-भा-म-भाव्येषु नवमाधिकरणम् , रा-श्रीप-भाण्ययोः अष्टमाधिकरणम् , निम्बार्कभाष्ये चतुर्थाधिकरणं, माध्वभाष्ये नवमाधिकरण, श्रीकण्ठभाष्ये सप्तमाधिकरणं, वल्लभभाण्ये पञ्चमाधिकरणम् इति प्रभेदः।
अत्र “तदोकोग्रज्वलनम्" इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणामकत्वं संगतमेव, ४र्थ सामान्यनियमात् । च-कारस्य न वाधकरवं विधेयभेदस्य ज्ञापनात् १२श विशेषनियमात् परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणारमात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिश्च । .
दशमं रश्म्यधिकरणम् ।। अत्र "रम्यनुसारी” ४।२।१८ (५१४) इति सूत्रस्य "रश्मि” इति पदात् अस्य "रत्यधिकरण” नाम । अत्र श-भा-रा-श्रीप-श्री-व-भाष्येषु अधिकरणं रचितम् , नि-म-भाष्ययोः तु न रचितम् । श-भा-श्री-भाष्येषु सूत्रद्वयं गृहीतम् , रा-श्रीप-व-भाध्येधु तु एतदेव एक सूत्रं गृहीतम् । श-भा-भाष्ययोः दशमाधिकरणं, रामानुज-श्रीपतिभाप्ययो. नवमाधिकरणं, निम्बार्कभाष्ये तु सूत्रद्वयात्मकतदीयचतुर्थाधिकरणस्य द्वितीय सूत्रम् , माध्वभाष्ये तथैव सूत्रपश्चात्मकतदीय

Page #511

चतुर्याध्याये द्वितीया पादा-एकादश दक्षिणायनाधिकरणम् २२१ નવમાપિરગણ્ય દ્વિતીય , પીઠમાળે અદમ્ અપિરણમ્ | વામમાખ્ય પછાધિफरणम् । तच्च सूत्रद्वयम्
१॥ "रस्यनुसारी" ४।२।१८ (५१४) २१ 'निशि नेति चेन्न सक्न्यस्य यापहेहमादित्वात् दर्शयति च” ४।२।१९ (५१५)
अत्र ( १ ) "स्यनुसारी" ॥२।१८ (५१४) इति प्रथमान्तपात् अस्य अघि फरणामक युफम् । र्थ सामान्यनियमात् । नि-म-माप्यद्वये अधिकरणस्य नारग्माद दोष ।
(२) "निशि नेति चेन्न सम्बन्धस्य यावद् देहमायित्वात् दर्शयति च” ४।२।१९ (५१५) इत्यत्र प्रथमान्तपदामावात् नास्य अधिकरणार मत्वम् । ४र्थ सामान्यनियमात् , ५म विरोपनियमात् । रा-नि धीप-य-माप्येष अधिकरणस्य आरम्मात् दोष । माध्वमाप्ये एतत् सूत्र च द्विधा विमत्तम् । परसूत्रे अधिकरणार मात् मय अधिकरणसमाप्ति संगच्छते।
एकादशं दक्षिणायनाधिकरणम् ।। अत्र "मतश्चायनेऽपि दक्षिणे" ४।२।२० (५१६) इति सूत्रस्य "अयने दक्षिणे" इति पदयात् अम्य "दक्षिणायनाधिकरण" नाम । तत्र श-मा-रा-श्री-श्रीप-माप्येषु एतदारम्य पत्रद्वयन एताधिकरण रचितम् । नि-म-व माप्येषु तु न तथा कृतम् । श-मा-रा-धी-प पाये! एतद् एकादशाधिकरणम् । श्रीकण्ठमाप्ये तु नवमाधिकरणम् । निम्पार्फमाये सूत्रत्रयात्मक તરીયપક્ષમાષિણી દ્વિતીય સૂત્રમ્, મામાવે તુ સૂત્રણયાત્મ તરીયનવમાધિસરળસ્ય पञ्चमै स्त्रम् । पलममाप्ये सत्रत्रयात्मफतदीयसतमाधिकरणस्य द्वितीय सूत्रम् । तच्च सूत्रद्वयम् -
१। “अतधायनेऽपिदक्षिणे" ४।२।२० (५१६) २। 'योगिन प्रति च मयत मा चैते" ४।२।२१ (५१७)
अप (१) मतम्यायनेऽपि दक्षिणे" ४।२।२० (५१६) इत्यत्र प्रथमान्तपदामावात् नास्य अधिकरणार मकर सतम्, तयापि “अतच" इति पदात् "वियाफलम्" इत्येव
पचित प्रथमान्तपदस्य अव्याहार कर्तव्य इति प्रतिमाति। ५म सामान्यनियमात् ततश्च विधेय भवादपि अत्र अधिकरणासम्म सगच्छते। च अपि-हि सदाना न पाधाप विधेयमेवात् १२श विशेपनियमात् । नि-म-व-माप्येषु अधिकरणस्य अनारमात्-तेषां दोप एव पक्ष्य ।
(२) योगिन प्रति च मयत स्माते चैते” ४।२।२१ (५१७) इत्यत्र “एते" इति मयमान्तवात् अस्य अधिकरणार ममत्व युक्त, तथापि पकारस्य प्रतिविषयत्वासगात् तस्य निषेध । ४ सामान्पनियमात ६ष्ठ विशेपनियमाच । मत नास्म अधिकरणार भकत्वं संगच्छते । माम्पमाप्य तदीयदसमाधिकरणस्य भारमात् तस्यैव लोप पाच्य । पावरोपात् अत्रैव अभिकरणसमातिय पोद्धव्या।

Page #512

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः) इदानीं द्रष्टव्यम् अनेन निवन्धन अस्मिन् पादे अधिकरणरचनायाम् (१) कति कीदृशा नियमा अत्र सङ्कलिताः । ( २ ) कति च दोषाः कस्य भाष्यस्य कथं संवृत्ताः । ( ३ ) काश्च श्रुतय. कैश्च सूत्रः उपजीव्यत्वेन गृहीताः।
( ४ ) उपजीव्यश्रुतिबलेन कीशी च पादसंगतिर्भविष्यति इति । एते च चत्वार. विषयाः अधस्तात् क्रमेण प्रदश्यन्ते, तत्र प्रथमस्तावत्
(१) कति च कीदृशा नियमा अत्र संकलिताः । अत्र न कोऽपि नियम संकलितः, अतो द्रष्टव्यम्
(२) कति च दोषाः कस्य भाष्यस्य कथं संहत्ताः । इति ।
तंत्र ४।२।२ अधिकरणे नि-व-भाष्ययो. "तन्मनः प्राणः उत्तरात् ४।२।३ सूत्र अधिफरणस्य अनारमात् दोष।
४।२।३ अधिकरणे नि-व-भाष्ययो “सोऽध्यक्षे तदुपगमादिभ्यः” ४।२।४ सूत्रे अधिकरणस्य अनारम्मात् दोष।
तत्रैव रा-म-श्रीप-व-भाष्येषु भूतेषु तच्छ्रुते" ४।२।५ सूत्रे अधिकरणस्य आरम्भात् दोषः।
तत्रैव माध्वभाष्ये "नैकस्मिन् दर्शयतो हि" ४।२।६ सूत्रे अधिकरणस्य आरमात् दोषः।
४।२।५ अधिकरणे रा-नि-म-श्रीप-व-भाष्येषु “तदपीतेः संसारव्यपदेशात्” ४।२।८ सूत्रे अधिकरणस्य अरचनाया दोषः ।
___।२।६ अधिकरणे रा-नि-म-श्री-श्रीप-व-भाव्येषु "प्रतिषेधात् इति चेन्न शारीरात्" ४।२।१२ सूत्रे अधिकरणस्य अनारम्भात् दोषः ।
४।२।७ अधिकरणे वल्लभभाष्ये "तानि परे तथा बाह" ४।२।१५ सूत्रे अधिकरणस्य अनारम्भात् दोषः।
४।२।८ अधिकरणे नि-श्री-भाष्ययोः "अविभागो वचनात्” ४।२।१६ सूत्रे अधिकरणस्य अनारम्भात् दोष ।
४।२।१० अधिकरणे म-नि-भाष्ययोः “रम्यनुसारी” ४।२।१८ .सूत्रे अधिकरणस्य अनारम्भात् दो५ ।
तत्रैव रा-नि-श्रीप-व-भाष्येषु “निशि नेति चेन्न सम्बन्धस्य यावदेहभावित्वात् दर्शयति च" ४।२।१९ सूत्रे अधिकरणस्य आरम्भात् दोष ।
४।२।११ अधिकरणे नि-म-व-भाज्येपु “अतश्चायनेऽपि दक्षिणे" ४।२।२० सूत्रे अधिकरणस्य अनारम्भात् दोप. ।

Page #513

२ दोपी
र दोपा
rrrrr .
चतुर्याध्याय द्वितीयपादसमालोचनम् २२३ तत्रैव माध्वमाप्ये "योगिन प्रति च मयत मा चैते' ४।२।२१ सूत्रे अघि करणस्य आरम्भात दोष ।
एव च अस्मिन् पादे भाप्याणा दोपसमाहारे कृते दृश्यतेમાનામ
अधिकरणम्य अरचनाया अधिकरणस्य रचनाया નિનામાળે
७ दोपा
१ दोप વર્મમાળે
२ दोपी रामानुजमाप्ये मायभाये શ્રીપતિમાગે
२ टोपी શ્રીખમાળે
२ , इति वक्त शक्यते । तथा च अस्मिन् पादे कर भास्करमाप्पयो दोपामाप ।
इवानी द्रव्यम्
(३) काच श्रुतयः फैध सूत्रः उपजी पवन गृहीताः । तत्र प्रयमाधिकरणे
"पाइमनसि दर्शनादाय" ४।२।१ इति सूत्रे
“બચ સો પુરુષ પ્રયતો વાહમનસિ સપઘતે
मन प्राणे, प्राणस्तजास, तेज परस्या देवतायाम्" (छ० ६।८।६ ) द्वितीयाधिकरणे
"तन्मन प्राण उतरात्" ४।२।३ इति सूत्रे
"अन्नभयं हि सोम्य मन आपोमय प्राण" (छा० ६/५/४ )
"मन प्राणे" (छा० ६।८।६) तृतीयाधिकरणे
“सोऽध्यक्षे तदुपगमादिभ्य" ४।२।४ इति सूत्रे '५वमेव इमम् आत्मानम् मन्तकाले सर्व प्राणा अमिसमायन्ति" (वृ० ४।३।३८) 'तमुकामन्त प्राणोऽनूलामति" (पृ० ४।४।२)
"स विशानो भवति"( पृ० १।४।२ ) "भूतेषु तपते" ४।२।५ इति सूत्रे ।
__ "माणस्तेमसि" (छा० ६।८।६ ) चतुर्थाधिकरणे
“समाना पावत्युपामादमृतत्व पानुपोप्य' ४।२१७ इति सूत्रे

Page #514

२२४ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः)
“તયોર્થમાયત્તમૃતત્વમેતિ” ( છ દાદા ) પદ્મમાધિરજે
“તવાપીતે સંસાર પવેશા” કારા તિ સુલે
“તેના પરચા તેવતાયા” ( છ દાટીદ )
“નિમન્ય પ્રપદ્યન્ત શરીરત્યાય હિન” (0પ૭ ) ષષ્ઠાધિશ્વરને
“પ્રતિવેધાદ્રિતિ વેન્ન શારીતિ કારા ૨ રૂતિ સૂવે
“ન તન્ય પ્રાણા ડ«ામતિ (વૃ૦ કાષ્ટાદ)
“ન તસ્માત્ કાળા રત્નમતિ” (ચૅ મધ્ય છાઇ ૮) પછી શ્રેષામ” કારારૂ
“સ કછુષ્માલ્યામાતો મૃતઃ શેતે” (ગૃ૦ રારા ૨) “સ્મતે ર” કારા જ
“વાપિ મા મુહ્યન્ત શ્રેપવર્ય પàષિા:( મહા ફરાર૭રરર ) સમાધિકરણે “તાનિ પર તથા હ્યા છોરા ફતિ સૂતે
તાઃ વા. પદ્મવશ પ્રતિષ્ઠા” (મુ. સારા ) “વમેવાસ્થ પરિખુરિમા ઘોડી વાર
પુરુષાળા પુરુષ પ્રાપ્ય મતં અચ્છતિ ” (H૦ ધાણ ) બઈમાધિને
“વિમાગો વવનાનું” કારા? ૬ ફતિ સૂતે
“મિતે વાસ નામ ઋ” (. દાહ )
“સ ષોડષોડષુતો મવતિ” (પૃ૦ ધાક) નવમાધિકારણે
તોછોકવન્ટન તત્વવાશિતદ્દારો વિદ્યાસામર્થાત્ તòષાત્યનુક્કુતિયો વ ાનુષીત શતાધિયા ” સારા?૭ કૃતિ સૂતે
“શત વૈરા ૧૨ હૃયય નાર્ચસ્તાના મૂર્ધાનમમિનિસુર્તિા !
તયોર્વાયત્તમૃતત્વમેતિ વિષ્નકન્યા રત્નમણે મવન્તિા (છા ૮૬૭) વશમાધિશ્વરને
“ક્યનુસારી” કોરા૮ રૂત્તિ સૂતે
અથ તૈવ રિમમિત્કર્વ ગ્રામતે” (છા દ્રાધાક)

Page #515

વાધ્યાયે વતીય પા–મમખું વિધિરાણ ૨૨ “નિરિા નેતિ ને સંય પય ચાવડ્ડમવિતા દ્રયતિ ” કારા પતિ જો
‘નમુબાવાવિત્યા પ્રતાપને તા શાણું નાણું પક્ષી
બાપો નાડી બતાયન્ત તેભુમ્બિનું બાવિત્રે સુતા” (ા. ઢાધાર) પાવાધિશરણે– “ોગિન પ્રતિ જ સ્મતે આ તે કરાર કૃતિ રે
અનાયિત કર્મષ્ઠ કર્મ કરોતિ સ”( દાર)
“નિવાણજિયાયેં, વન્ત ત્તિ ધારયન ' (શી પર) દવાની દ્રવ્ય પતાદશ ગોપનીયુતિ –
(૪) શીદશી અસ્ય પાલસતિ વિશ્વતિ |
ત્ર બાળ સર્વે નૈ પરોપમનાર પર્વ પતિ, તેવા પતિ સૂત્રે મુશ વેન્દ્રિયાળી હામોપિ રિત . “વિમા વવના” (ારા ૬) રતિ પમિનું સૂત્ર વિવસ્ત્રગ્ધરમપિ વિદ્યુતખેવા સત્ર માનુગાદિમાગે વ્યાજ્યસન નીવાળો મુફ્તી વિમાન પર્વ વાતે—ત્યેવ પ્રતિપાદિત હેતુથa મતાનુરાગમાત્રમિચેલ છmતે ! વડા જ તે નિરૂપણ, તd કર્યતે–
શરમત–પ્રિયમાળ પ્રાન્તિબાવની મે#મતે પાયેળ તેવા રામાનુષમતે-ડાન્તિકાર | નિવાર્ષમતે–વિધવવિદત્સાવાળોતિનિરૂપણમ્ | માધ્યતે–વેનાનાં મોલોન્મતિનિપળ થીમ્મતે–પાસ કર્યા વિણ શરીરાત ડાન્તિનિરૂપણ
શ્રીપતિમતાર્યમૂતગીવોન્ઝાન્યાવિદશાવિરોધમ્ પતિ ! વસ્તુત મત્ર મતવિ નામમાળ પર્યવસિત I.
ચતુથપાયે તૃતીયપાલે
પણ વિધિ અન્ન“મરિવિના ત્મયિતે” કારા (૫૮) તિસૂક્ષ્મ “નર્વિરાતિના તિ વાદ્ મય “બરિચષિઋણ નામ | તંત્ર , વચ્છમાળે વિહાય માળેષ પતેના પન સૂત્રણ પરિમાં વિતમ્ વશ્વમમાણે પતષિા રળે સૂત્રવતુEઈ ચૂકતા
અત્રયમાન્તવર્ય નીત્યા પાવામા બિરારમ્ભ સંસ્કતો રથ સામાન્યનિયમ િ પર બસિમ્પત્યા અધિકાર માવ અનૈવ અક્સિરળસમાપ્તિથ મુનિતા .
૨૧

Page #516

२२६
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः)
द्वितीयं वाय्वधिकरणम् । સત્ર “વાયુમન્તાવિરોષવિશેષાખ્યા” કારાર (૫૨) કૃતિ સૂત્ર “વાયુ” શબ્દાત ત્રય “પાર્વાધિરળ” નામ | તત્ર વછમમાધ્યમિન્નેવુ સર્વેનુ માગેવુ તેન હવેનવ સૂત્રણ તત્ દ્વિતીયમ્ ધિરણં વિતમ્વચ્છમમાળે તત્ સૂત્ર સૂત્રવતુષ્ટયાત્મ-તીયઘથમાધિળય દ્વિતીય સૂત્ર તેના મૃત્ર ધિરગણ્ય અનામત તસ્ય ફોષઃ |
- સંત્ર અય વિષયકૃતિવાક્યાત્ “વાયુ” રૂતિ ગ્રંથમાન્તપસ્ય કનીયતા પ્રથમાન્તપામવેડપિ વિધેયમેવાતુ ધિરબાર સમાચ્છતે . કમ સામાન્ય નિયમાત ! ??શ વિરોષनियमाचा परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणस्य आरम्भात् अत्रैव अधिकरणस्य समातिरपि बोद्धव्या ।
' રીચે તદ્વિધારણા
સત્ર “તરિતોધિ વહS: સમ્પર્ધા” કારાર (ર૦) રૂતિ સૂત્રસ્ય “તતિઃ - કૃત્તિ પવા ય “વિધિ નામ તત્ર વછમમામિસર્વેધુ માળેષ અને વન સૂત્રણ હતધિળું વિતમ્ વમમાષ્ય તુ તત્ સૂત્રે તકીયાથમાધવરણય વતુર્ણ સૂત્રપું તૃતીય સૂત્રમ્ |
મત્ર “વફા” ફેતિ પ્રથમાન્તપવા ધરણામન્વ સામાન્યનિયમાન્ ! વનમાળે અધિકારણ ગરબાત કોષ તત્ર પુનઃ જમ્ ધિ સૂત્ર પતિમ્ ! તવ સૂત્ર “વળાવાધીન્દ્ર પ્રજ્ઞાપતિઃ” ફતિ પરસૂત્રે અધિજન્મત્યાં અધિરણય ચારાત્ શનૈવ અધિનળસમાસિ% સચ્છતે હવા
चतुर्थम् आतिवाहिकाधिकरणम् ।। મંત્ર “જાતિવાહિદાસ્તછિન્ના” કારાઇ (પર) રૂતિ સૂત્રસ્ય “મતિવાહિં રૂતિ પઢાત્ ય “માતિવારિવાધિકાર” નામ મત્ર પુ માળેષ વતુર્થ ધિરળમ્ ગારના વર્ણમાળે તું દ્વિતીય અધિળી તત્ર સંર-શ્રીપતિ-વમમાળે, શત્ર સૂત્રત્રય ગૃહોત, મા-રા-નિ-શ્રી-માવ્યપુ તુ સૂત્રજ્યમ, “મારોહાત્ તસિદ્ધ (8ારાષ) રૂતિ સૂત્રય વર્ણનાત્ ભાષ્યમાળે પુનઃ સૂત્રદ્રય પૃહીતમ્ | તત્ર “મયવ્યામોહાત તસિ” (8ારાષ) રૂતિ સૂત્ર ન વર્ગિતમ્ ! તવ સૂત્રત્રયમ્
શ “ભાતિવાહિદ્દાસ્તછિન્નતિ” ઝારા (પર?) ૨“મયવ્યામોહાત્ તસિ” કારૂપ (પરર )
રા “વવૃતેનૈવ તૈતજ્તે ઝારા (૫૨)
સત્ર (?) “નાતિવાહિસ્તણિકા છારાજ (ર૭) ફત્યત્ર “માતિવાહિ” ફતિ માન્ત પહાત્મય ધિરારમ્ભત્વે સંતમેવા કર્થ સામાન્ય નિયમ !
(૨) “મયવ્યામોહાત્ તસિદ્ધ કારાક (૨૨) રૂલ્યત્ર ગ્રંથમાન્તપદામાવાત

Page #517

चतुर्याध्याये तृतीयः पादः - पञ्चम कार्य्याधिकरणम्
२२७
નાસ્ત્ર અધિગારમ્મત્વમ્ । કર્ષ સામાન્યનિયમાત્। “તત્’-વસ્ય સા’ક્ષત્વવિષાનાત્ ૭૬ વિરોષનિયમાર્ચ | માત્રા-નિ-શ્રી માધ્યેયુ પુત્ સૂત્ર 7 પતિમ્ ।
( ૨ ) “વૈદ્યુતેનૈવ તતઙૂતે ” ।।6 (૧૨૨) ત્યત્ર યમાન્તપવામાવાત્ તથૈય નાઢ્ય ઋષિરગારમ્મત્વમ્ । કર્ષ સામાન્યનિયમાત્, ૭૬ વિરોનિયમાપ) પત્રે અધિ મંત્રેવ ધિર\સમાપ્તિ સકતે પત્ર ! ત્ર મામાગ્યે અષિચ
करणस्य आरम्भात् આર્માત્ ટોપ ।
पञ्चम कार्य्याधिकरणम्
'
ત્ર ' ાચ્ચે વાવરિસ્યાત્યુપત્ત” શરૂ।૭ (૧૨૪)તિસૂત્રમ ‘વાચ્ચે’’ વાત્ અદ્ય “હાોષિ-હરણ” નામ | અન્ન સર્વેષુ માગ્યેષુ અધિરળમાં બારબ્ધમ્ । તત્ર શમાનાર્જન-શ્રીશ્રીવ-માધ્યેષુ પદ્મમાધિરળ, માત્ત્વમાગ્યે પાષિરળ, વચ્છમમાગ્યે હૈં તૃતીયાયિળન, શયર વછમૅમાવ્યો.ત્રાઇ ગૃહીતમ્ । માં રી-નિ-મ-શ્રી-શીપ-માવ્યેવુ સૂત્રવશ ગૃહીતમ્ । તત્ત્વ
સમાપ
'
છારાok (૫૨૮)
? “જાએં ચારિરસ્ય પાત્યુપપત્તે ’’ ।૨/૭ (૧૨૪) | ‘સ્મૃતેશ્ર્વ” રા “વિશેષિતત્વાપ” શા૮ (પર) દ્દ। “વર્ નૈમિનિમુદ્ર્યાત્” ।।(૨(૧૨૬) રૂ।‘સામીપ્પાત્ હૈં તવ્યપરેશ ” ।।૧(૧૨૬) છાં “વર્ષના” 1 “જાય્યત્યયે તક્ષેપ સદ્દાત
।રા?? (૧૨૦)
८| "न च का
}}
પરમમિયાનાત” ૪૫૨૫૬૦ (૧ર૭) પ્રતિષĀમિન્યિ "શાર્૪ (૧૨) અત્ર ( રે ) જાએં યાવરિસ્યાત્યુષપદે ” શા (૧૨૪) ક્રુત્યત્ર “વચ્ચેનું” કૃતિ પ્રથમાન્તપાત્ અન્ય અધિગારમ્મત્વમ્ । ૪ર્ષે સામાન્યનિયમાત્। સ્વમતાનુકૂવિષયાન્તર જ્ઞાપયન્ત્યારિમતાત્ અબિરારમ્ભ ચુર્ણ વ્ । o ૦૬ વિશેષનિયમાત્ ।
( ૨ ) વિરોષિતત્વા ” ૪/૮ (૧૧) ત્યત્ર પ્રથમાન્તવામાયાન્નાસ્ય નષિરગાર્મત્વમ્ । ર્શ્વ સામાન્યનિયમાત્ચારાત્ સાક્ષિક્ષમીિ, ઇ વિશેષનિયમાન્ । હિત સૂત્રય તુ પૂર્વપક્ષસૂત્રમ્ |
( ૩ ) “ામીપ્ચાત્ હૈં તવ્ યપદેશ” શરાર (ખર6) તંત્ર તા:પદેશ” કૃતિ પ્રથમાન્તપવસત્ત્વવિ તુ-શન્દ્રયોગાત્ નાહ્ય ધિગારમ્મત્વમ્ । તુ-શન્દ્રેન સિદ્ધાન્તયક્ષાર । પૂર્વપક્ષબા‰વાત્ માત્ર ષિરગામ । દર્શ્વ સામાન્યનિયમાવ, ૨૫ ૮૪ વિશેષનિયમાભ્યામ્ ।
( ૪ ) “વાર્થાત્યયે તવધ્યક્ષેળ સદ્દાત વમિયાનાવ” ।।o ૦ (૨૭) તંત્ર પ્રથમાન્તામાવાતું નાચ ધિક્કારમમ્। અંત અદ્રેન સાાક્ષલિાનાત્ છમ વિશેષનિયમાવ । દર્શ્વ સામાન્યનિયમાત્ ।

Page #518

२२८ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः)
(५) "स्मृतेश्च” ४।३।११ (५२८) इति अत्रापि तथा । इति एतत्त्रयं सिद्धान्तसूत्रम् । प्रथमान्तपदाभावात् हेतुसमुच्चायक-च-कारात् न अधिकरणारम्भः, ४र्थ सामान्यनियमात ६ष्ठ विशेषनियमाच्च । अत. परं सूत्रत्रयं पूर्वपक्षज्ञापकम् ।
(६) “परं जैमिनिमुख्यत्वात्" ४।३।१२ (५२९) इत्यत्र “परं" "जैमिनिः" इति प्रथमान्तपदद्वयसत्वेऽपि नाम्ना परमतकीर्तनात्, तथा च “कस्मात् परं" इति आकाक्षाय) साकाक्षत्वात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । एतत् जैमिनेर्मतम् विषयान्तरस्य अज्ञापकप्रतिकृलार्थक-पूर्वपक्षसूत्रम् । ४र्थ सामान्यनियमात्, १०म विशेषनियमाच ।
(७) "दर्शनाच” ४।३।१३ (५३०) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । च-कारस्य हेतुसमुच्चयार्थकत्वाच । ४र्थ सामान्यनियमात , ६ष्ठ विशेषनियमाच्च ।
(८) "नच कार्य प्रतिपत्यभिसन्धिः" ४।३।१४ (५३१)इत्यत्र "प्रतिपत्त्यभिसन्धि" इति प्रथमान्तपदसत्त्वेऽपि “न च”-पढसमभिव्याहारात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । च-कारस्थ हेतुसमुच्चायकार्थकत्वात् । ४) सामान्यनियमात् , ६ष्ठ विशेषनियमाच्च । परसूत्रे अधिकरणास्मात् अत्र अधिकरणसमाप्ति. कल्पयितुं शक्यते । इति एतत्त्रयं पुन. पूर्वपक्षसूत्रम् । पूर्वपक्षण अधिकरणसमाप्तिसागत्यम् उत्तराधिकरणे विचारयिष्यते ।
प४म् अप्रतीकालम्वनाधिकरणम् । अत्र “अप्रतीकाल बनान् नयतीति बादरायण उभयथाऽदोपात् तस्क्रतुश्च” ४।३।१५ (५३२) इति सूत्रस्य "अप्रतीकाल बनान्”-पदात् अस्य "अप्रतीकालम्बनाधिकरण” नाम । तत्र शंकर-वल्लभ-भाप्ययो अधिकरणाम दृश्यते, अन्येषु तु न तथा । तेन शाकरभाष्ये सूत्रद्वयात्मक-तदीयपष्ठाधिकरणस्य प्रथम सूत्रम्, वल्लभभाये सूत्रद्वयात्मकतदीयचतुर्थाधिकरणस्य प्रथम सूत्रम् । भा-रा-नि-श्री-श्रीप-भाप्येषु सूत्रदशकात्मकतदीपञ्चमाधिकरणस्य नवमं सूत्रम् । भाध्वमाप्ये तु सूत्रदशकात्मकतदीय-पठाधिकरणस्य नवौ सूत्रम् । तच्च सूत्रद्वयम्
। “अप्रतीकालम्बनान् नयतीति बादरायण
उभयथाऽदोपात तत्क्रतुश्च” ४।३।१५ (५३२) २ "विशेप च दर्शयति" ४।३।१६ (५३३)
अत्र (१) अप्रतीकाल बनान् नयतीति बादरायण उभयथाऽटोपात् तत्मातुश्च" ४।३११५ (५३०) न्यन "बादरायण" "तत्कनु" इति प्रथमान्तपदाभ्याम् अस्य अधिकरणारम्भ
मगन्ते । स्वगताव्यापनाय विषयान्तरजापनाय च पादयण इति प्रथमान्त-"नाग"-पढेन सुरम्य रजित यात् न दोष । ततश्च "अमानव पुरुषः" इति प्रथमान्तपदम्य अत्र उजनीयraid | अन अन अधिक युध्यत । 2र्थ मागान्यनियमात् १०म विशंपनियमात १२ विनियमाघ । भा-रा-नि-म-श्री-श्रीप भाप्येष गन अधिकरणं न रचितम् । तत्र ताधि

Page #519

पर्याध्याये सृतीयः पादः-पष्ठम् अप्रतीकालम्बनाधिकरणम् २२९ વાળ આરપાષિય બન્વેન તમ તત્ બી વાતદયા સંતવ પ્રતિમતિ | થત પૂર્વતિ ધ્યાધિને જાળું વારિસ્થ વુિપ તથા “ધિષિતતા” તિ મયમવન વારિત વિકૃત્ય પૂર્વક્ષસ્થાવતુ રાનાધર્તિ “ામ પાત્ તુ તધ્યપહેરા” હરિ સુવું, જૂ નામ વત્રણ તન્મતે નિમ્પ “ઝેનિનિર્માત્મા” હત્યાતિત્રણ પુત્ર મતાના વિદ્યુત શુતિ | તત “એકતાખનાનું નથતિ રતિ પારાયણ માયાોપાત્ તુળ” તિ પ્રવધૂળ અત્ વમતવર્ગને તત્ મિનિમય બન્યાયપામ્ ક્લેવ સકતા તથાપિ પૂર્વપક્ષમતે સરળસમાપને જ સાતમ્ ! અત બાદEયા પિરામ પર્વાધિરાત્ત્વિમેવ તિમ્ પ્રત્યેક મનુમીયતે | બન્યા હોય તે સત્યમ તત્ ા પરંતુ “મમતીઠાકલ્પનાનું નથતિ” તિ વિવિખ્ય નિરાત્ તપાસરામાન્ય મનિષાત્ વિધર્મ બન્માવિવા, વિધેયમેવાનું જ રહ્યું યાપિનળ યુtતાવ મત વરિ અત્ર તાદ વિરોષનો ન ઝુક્ત યાત, તેના
ઝિરગણ્ય વૃધિરણાર્ચ સંતવ બાત, માત્ર સહુ | પરતુ તયા ન ન સત્ર 1 મત વિમેવા અa ઇયરિણત્વ તમે પરન્તુ તથા સર્વ પૂર્વ કાર્યાધિસ્ય" પૂર્વપક્ષી સમાપ્તિ #ન ને સાતમ, પ્રત્યે અમિન લુન્નાપિ ચ સી ન અનુલતા I તારી, તથાપિ જૂલાત્મા અર્યમાષાન્યાત, પતવાત્યા ટ્વીર गीयम् इति । अत अव अधिकरणाम समुचित एव । तथा च मा-रा-नि-म-श्री-श्रीप-माये અગિય બનામા ઢોર ઉવ જ્યનીય તિ
સવ વિધિ વાતા–મિનિમર્તન બષિરસમાપન ને તાવત્ સપૂતયા વ્યાસના રીવિદ્ધમ્ ! મિને અન્ય તયાળ વારિરીતિવિશ્વ— દરિ સત્યના બિનિતા બાત મળવનાત્ –“ભૂતાપિરણ” રાજા | ત્ર મરિગાર્મેત્રમ્ (તતી તું નાક્ષાલો નૈમિને િનિયમાબપામવેધ” રાજા તિ, તત્ર “બપિ શહેન માવતો બાવરાયણસ f સત્ર સમેતિ વર્ષના—તિ 9 સ્પષ્ટતવ કમ્ | અવ થાકીયકાવનારીશ્રીવિરોષ ન ઉત્પનીય ! તતા મિનીયપૂર્વમીમાંસામતિપાવિતસાજતાત્પર્યનિર્ણયનાલ્મપિ અત્ર તત્તરમીમાંસાયા આપ સર્વત્ર પૃથ્રીતમેવ તર પૂર્વમીમાંસા સા ન્યૂનત તો પરિહાર્થિવ વ્યાસસ્ય નરમીમાંસારમ હત્યપિ વિહિતમેય વિત્યુપામ્ ! અત નૈમિનીયમત ન સર્વતોમાવેન વ્યાસવેવેન વર્જિત નિરાતે વા, વિજળવાવીનાં મતનિરામિવા તેના અન્ન નૈમિનીયમ તેના પતિ
ધિરળ સમાપન ન બત, ન વા વૈયાસિકૂવાનાપાલતિયિતમા યષિ સત્ર મિનિમત કૃષી પૂર્વપલેન ઉપન્યક્ત દસ્યતે, તથાપિ અત્ર ધિત્ વ્યાસસમ્મતિજ્ય ન શ્રી કોપાય વિતુષ વનિત દયેવ અનુનીયતા પ્રયમાન્તપાવન વિષે મેવા અત્ર

Page #520

२३० व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः) पृथगधिकरणरचन न असंगतम् इति प्रतिभाति । सिद्धान्तम् अनुस्वा पूर्वपक्षण अधिकरणसमापनमेव दोषावहं तथा व्यासशैलीविरुद्धम् । अल न तथा दृश्यते । अतः नान दोप. ।
(२) "विशेष च दर्शयति” ४।३।१६ (५३३) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । च-कारस्य हेतुसमुच्चयार्थकत्वात् । ४र्थ सामान्यनियमात् ६ष्ठ विशेषनियमाच, पादशेषात् तत्रैव अधिकरणसमाप्ति संगच्छते ।
चतुर्थाध्याये तृतीयपादसमालोचनम् । इदानीं द्रष्टव्यम् अनेन निवन्धेन अस्मिन् पादे अधिकरणरचनाया
(१) कति कीदृशा नियमाः अत्र सङ्कलिता । (२) कति च दोषा' कस्य भाष्यस्य कथ सवृत्ताः । (३) काश्च श्रुतय कैश्च सूत्र उपजीव्यत्वेन गृहीता ।
(४) उपजीव्यश्रुतिबलेन कीशी च पादसंगतिभविष्यति इति । एते च चत्वारः विषया. अधस्तात् क्रमेण प्रदय-ते, तत्र प्रथम. तावत्
(१) कति कीदृशाः च नियमाः सङ्कलिताः । अत्र न कोऽपि नियम सकलितः ।
(२) कति च दोषाः कस्य भाष्यस्य कथं संवृत्ताः।
વત્ર કારૂાર ધિરને વઝુમમાળે “વાયુમન્નાવવિરોષવિરોષામ્યા” કારાર કૃતિ सूत्रे अधिकरणस्य अनारम्भात् दोषः ।
४।३।३ अधिकरणे वल्लभभाष्ये "तड़ितोऽधि वरुण सम्बन्धात्" ४।३।३ इति सूत्रे अधिकरणस्य अनारमात् दोषः ।।
४।३।४ अधिकरणे माध्वभाष्ये "वैधुतेनैव ततस्तच्छुते" ४।३।६ इति सूत्रे अधिकरणस्य आरम्भात दोष।
____४।३१६ अधिकरणे भा-रा-नि-म-श्री-श्रीप-भायेषु "अप्रतीकालम्बनान् नयति इति पादरायण उभयथाऽदोषात् तत्क्रतुश्च” ४।३।१५ इति सूत्रे अधिकरणस्य अरचनाया दोषः ।
एव च अस्मिन् पादे भाष्याणा दोपसमाहारे कृते दृश्यते भाष्यनाम
अधिकरणस्य अरचनाया अधिकरणस्य रचनाया भास्करभाष्य
१ दोष. रामानुजभाष्ये નિખ્યામાળે माध्वभाज्ये
दोषः श्रीकण्ठभाष्ये
or or ora

Page #521

चतुर्याच्या चतीयपाद समालोचनम्
अभिकरण अर्या
१ दोप
२ दोगी
पते । तया न अग्मिन् पाने हरमाप्यस्यैव दोषाभाव ।
गोप्यनाम
श्रीपतिमाप्ये
पदममाये
इति पक्तु
तत्र भयमाधिकरणे
વાનો કર્
(३) फाष श्रुतयः फेन सूत्रे उपजीव्यत्वेन गृहीता ।
"अनिरादिना समधिने ४३॥ इति सूत्रे
દિનીપિરણ
----
तृतीयाधिकरणे
चतुर्धाधिकरणे
ศ
अधिकरणम्य रचनायो
०
"ततोऽधि वरुण सम्मन्यात् ४ | ३ | ३ इति सूत्र
"आतिवाहिकास्तसमात्" ४।३।४ इति सूत्रे
०
"अयनरेव रश्मिभि ऊर्ध्वम् मान मते " ( छा० ८ ३५ ) "ते अर्निपम् अगियामन्ति' ( पृ० ६ाग१५ ) "मेरा तप इत्युपागत ।" ( पृ० ६ २ १५ )
पायुमन्दादविशेषचि पाम्याम्' ४३२ इति सूत्रे
"म तं याने पन्थानम आमा अमिलो
आदित्य
भागति, म वायुलोक, स गोप, समनापतिलोकं स भोकम् । (को० ११३) "ते अर्चिषम् अभिगग्गपन्ति अर्थिपोऽद अद मापूर्यमाणपक्षम्, आर्य्यमाणाद्यान् पचेति मासान् तान् । ( छा० ५ १ ०११ )
1
‘ નામેમ્પ કેંવત્તાં, સંવત્સત્ માનિત્યમ, માનિત્યાત્ નન્દ્રમર્સ નમક્ષો विधुत तन् पुरष अमानन सपनां गगयति ।" ( छा० ५ १ २)
"यदा ये पुर रोडग्मात् लोकात् पैति स वायुम् आगच्छति, तस्मै स तत्र विजिहीते यथा रथचमस्य म तेन स ऊर्ध्वम् आफमते, स आदित्यम् आगच्छति ।" ( पृ० ५/१०११ )
"वैद्युतेनेव ततस्तच्छ्रुते" ४ ३ ६ इति सूत्रे
"अमिलोक धायुलोकम् ।" ( फी० ११२ ) "तत् पुरुरोऽमानव सपनानं ब्रह्म गमयति ।" ( छा० ४/१५/५)
"अमानव स एत्य अमलोक गमयति ।" ( 1 )
२३१

Page #522

૨રૂર કથાસમત-ન્રહ્મસૂત્રમાણનિયર (રૂથ પાલ) पञ्चमाधिकरणे “શ્નાર્થ વારિર મત્યુપ” છારા રૂતિ સૂત્રે
તાનું કહ્યું મામતિ ” (છે. જાપાપ ) “વિરોષિતત્વા” કારા૮ રૂતિ સૂત્ર
“બ્રહ્મનું નમતિ ” (પૃ. ધારાપ) તે છારા ફતિ સૂત્ર
બ્રહ્મના સહ તે સર્વે સમ્બાને પ્રતિસશ્વરે !
પરસ્થાને તાત્માન: પ્રવિશક્તિ પર પદ્ધ ” ( મહીં ? ) “ના” કારારૂ ફતિ સૂત્રે
તયોદ્ધનું બાયનું મૃતત્વમતિ ” (છા ૮દ્દાદ્) “ 7 જાગ્યે પ્રતિ મિનિ: ” કારાક હતિ સૂત્ર
પ્રજ્ઞાપતિ સમા વેરૂમ પ્રત્યે ” (છ) તા ૮૬)
“ચે યવન્તરા તે બ્રહ્મ ?” ( છો. ટાકા ) षष्ठाधिकरणे “પપ્રતીક્રાઇમ્પનાનનયતીતિવરિયળ સમયથાડતોષાત્ તત્સતુ” છારા રૂતિ સૂત્ર
“નામ બ્રહ્મ ” ( છ ગાડ) વિરોષ જ વધતિ” કારા? ફતિ સૂત્ર
“વિન્ના મતે તત્રાય થથામવારો મવતિ " ( છ ગાડ)
“પાવાવ નાન્નો મૂયરી ” (છી રાહ ) દ્વાન દ્રષ્ટવ્યમ્ તદિશસૂત્રોપનાવ્યકૃતિવન્ટેન
(૪) ક્રીદશી પ્રત્યે વિસંગતિ પવિતા
(૪) પાવો કપાસનાનું છત્રાન્તિમાનિત્કાળપર ફતિ સૂત્રતા શ્રુતિતર્થ અવાથતે . તવ ચણા વિભિન્નમાળેષ વર્ણિત તદ્ અધતા પ્રયન્ત | યથા
શરમન પુણત્રહ્મવિ. મૃત સત્તામામિ મનમ્ | માસ્ટરમતન પ્રાણ તથૈવ વાળ. સમુળનિjળવાનબ્રીજાર રૂત્યેવ બત્ર મનમેવારણના રામાનુનમર્તન – મરિદ્વિતિ | નિશ્વાર્વતિન વિદુષો બાબા રતિનિરૂપણમ્ | મધુમતે નવો નિસ્ત્રમ્ | શ્રીમતિન વિરાતિતિનિપળમ્ | શ્રીલરમતન ચર્વિરાત્રિના માળ ત્યાતિમ્ |

Page #523

જંતુર્વાધ્યાયઃ પતુર્યઃ ક——-ટ્રિીયમ્ વિમાબેન દઇવાષિતળમ્ ૨૨૩
ત્ર શરમતે ચત્ “મુળરવિત્ર મૃત હમાર્યામિયમનસ્કૃતિ છમ, તત્ ત્તુ તન્મતે મસળતાદરામેવવીારાવેવ । અનૈત્રક્ષળ નિષ્ફળત્વ જ્ઞ સ્વીયિતે 1 અતોડ્સ અર્થે પ્રમેવ ।
કૃતિ પતુર્થીાયે તૃતીય વાય ।
જંતુ ધ્યાયે જંતુર્યવાદઃ । યણ સમ્પઘાવિ,વાર્ષિતામ્ ।
અત્ર સમ્પાવિોવ શ્વેત નાન્દ્રાત્” 1ા? (ખ૩૪)કૃતિ સૂત્રસ્ય “સમ્પન્નાવિોવ” કૃત્તિ ન અર્થ સમ્પાનિમ્નવાષિર" નામ । અત્ર શમાના-નિ-શ્રી-શ્રીપ માન્યેષુ સૂત્રત્રયં ગૃહીતમ્ । માત્ત્વમાગ્યે પર, વલ્રમમાગ્યે તંત્રનgયક્ તિ । ત્ હૈં નત્રયં— {1 “સમ્પવાવિર્માવ સ્પેન સનાત્" lolo (૧૨) ૨। “મુ. પ્રતિજ્ઞાનાત્” । ‘આત્મા બળાત્
શર (૧૩૧)
ગાર (૧૨૬)
અત્ર(k)સમ્પાવિર્ભીય સ્વેનશન્દ્રાત્' શા? (ખરેo)ત્યત્ર “સમ્ભવાનિોન ” કૃતિ પ્રથમાન્તરાત્ તા પાવારમાત્ મત્સ્ય અપિતારમત્યું યુમેવ । ૪ર્ષે સામાન્યનિયમાત્ ચ વિરોધનિયમા ।
(૨) “મુ મતિજ્ઞાનાત્” શકાર (૧૨)ત્યત્ર “મુ ” કૃતિ પ્રયમાન્તપવાત્ અસ્થાપિ અધિગારમ્ભર્વ યુનેવ, તાળિ ર્યંત સાાક્ષત્વસ્ય માયાન્યાત્ વિષેયાન્તામાવાવ, સજ્જ યુદ્ । મામાન્યે તથૈવ મૃર્તમતિ દશ્યતે। તયાર્ષિ નિયમાનુįદ્દીતાત્ સાનાન્ આચાોળો મતવિસ્તૃવાત્ નાસ્ય બષિજગારમ્ભવશ્વને સમુનિતમ્ । છત મામાખ્ય બષિક્તગતમ્ભાત દોષ । કર્થ સામાન્યનિયમાત્ કર્ષ વિશેષનિયમાવ ।
4
(૩) “આત્મા બળાત્” [oારૂ (ખર 6) ત્યત્રાપિતયૈવ । બાહ્મા” કૃતિપ્રયમાન્ત પત્રસ્ય સત્ત્વાત્ ા અધિòતગારમ્ભ સમુષિત, માધ્યમાન્યે ધૈવતમ્ । પરન્તુ પૂર્વવત્રવત્ અન્ય સાળ ક્ષતિદ્વં વિધેયાન્તરવામાવાય નાહ્ય ધિગારમત્યું યુર્। પૂર્વ સામાન્ય નિયમાત્, ॰ર્થ વિરોષનિયમાષ | મામાખ્યું. ષિલક્ષ્ય બારમ્ભાવ્ યો । પરલે બષિ સમ્મેત્યા અજિન્નાહ્ય રમ્માત્ બન્નેવ અષિરળસમાપ્તિ સાતે ।
દ્વિતીયમ્ અવિમાોન દઈસ્વાધિષ્ઠમ્ ।
अत्र ‘અવિમારોન દઇત્વા” ૪/૪/૪ (૨૭) કૃતિ સૂક્ષ્મ પાવ ભસ્ય ‘વિમાનેન રઘાષિ]” નામ ત્ર J-માત્રા નિમ્ન-શ્રીબાબ્વેષ તવેન ર સૂત્ર

Page #524

२३४
व्याससग्गत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णय: ( ३यः पादः )
गृहीतम् । श्रीपतिमाप्ये तु एतदारभ्य सूत्रचतुष्टयं गृहीतम् । वल्लभभाष्ये अधिकरणं न आरव्यम् । तत्र एतत् सूत्रं तदीयसूत्रचतुष्टयात्मकप्रथमाधिकरणस्य चतुर्थ सूत्रम् । माध्वभाज्ये अनेन चतुर्थाधिकरणं रचितम् ।
"
अत्र प्रथमान्तपदामावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्व युक्तम् । तथापि पूर्वसूत्रात् “मुक्त” “आत्मा” इति एकस्य प्रथमान्तपदस्य अध्याहारात्, अर्थतः विषयमेदात्, विधेयान्तरत्वात् कहनीयप्रथमान्तपदाच्च तद् युक्तमेव । ५म सामान्यनियमात् ४र्थ विशेषनियमाच्च, अन्वयप्रकार. वृत्तौ द्रष्टव्य । अत्र वल्लभभाष्ये अधिकरणस्य अनारम्भात् दोषः एव वाच्यः । परसूत्रे अधिकसम्मत्या अधिकरणारम्भात् अत्रैव तस्य समाप्तिः । तृतीयं ब्राह्माधिकरणम् ।
अत्र "ब्राह्मेण जैमिनिरुपन्यासादिभ्य." ४/४/५ (५३८ ) इति सूत्रस्य "ब्राह्मण" इति पदात् अस्य "ब्राह्माधिकरण" नाम । अत्र श-भा-रा-नि-म-श्री-व-भाष्येषु अधिकरणम् आरब्धम् । श्रीपतिभाष्ये तु एतत् सूत्रं तदीयद्वितीयाधिकरणस्य चतुर्षु सूत्रेषु द्वितीयं सूत्रम् । श-भा-रा-म-श्री-भाष्येषु सूत्रत्रय गृहीतम् । निम्बार्कमाप्ये तु सूत्रपञ्चकं, चल्लममाप्ये च सूत्राष्टकम् इति विशेषः । अ-भा-रा-नि-श्री- भाष्येषु एतद्धि तृतीयम् अधिकरणम्, माध्यमाज्ये तु पञ्चमम् अधिकरणम्, वल्लभभाष्ये च द्वितीयम् अधिकरणम् । तच्च सूत्रत्रयम् १। " ब्राह्मण जैमिनिरुपन्यासादिभ्य " ४/४/५ ( ५३८ )
२। “चिति तन्मात्रेण तदात्मकत्वादित्यौडुलोमिः” ४|४|६ ( ५३९ ) ३। “एवमप्युपन्यासात् पूर्वभावादविरोध वादरायणः” ४/४/७ (५४० )
अत्र (१) “ब्राह्मण जैमिनिरुपन्यासादिभ्यः " ४/४/५ (५३८) इत्यत्र “जैमिनि " इति मतान्तरज्ञापकप्रथमान्त-नाम-पदसत्त्वात् अत्र अधिकरणारम्भ युक्तः । २०श विशेषनियमात, तथापि अस्य विधेयभेदात् " मुक्त " इति प्रथमान्त किञ्चित् पदम् अध्याहृत्य तत् करणीयम् । अन्वयार्थ वृत्ति द्रष्टव्या, ५म सामान्यनियमात् ४६ विशेषनियमात् । श्रीपतिमाप्ये अधिकरणस्य अनारम्भात् दोप. 1
3
( २ ) " चिति तन्मात्रेण तदात्मकत्वाद् औडलोमि " ४|४|६ (५३९) इत्यत्र "ओलोमि" इति प्रथमान्तपदमत्त्वेऽपि ४र्थ सामान्यनियमात् प्रथमान्तनाम-पदेन प्रतिकूलमनान्तरस्य निर्देशात् नास्य अधिकरणारम्भकलं युक्तम् । १०म विशेषनियमात् ।
,
(३) "एवमप्नुपन्यासान् पूर्वभावादविरोध वादरायण" ४४७ (५४०) इत्यत्र "वाढरायण" इति प्रथमान्तपदेन पूर्वपक्षवर्णनानन्तर स्वमतप्रदर्शनात् "एवमपि इति" पदाम्यां च सारादन्यसिद्धे नाव अभिकरणारम्भकत्वम् । अर्थ सामान्यनियमान् ६४, १०म विशेषपर से समय अधिकरणस्य आरम्भात अव अधिकरणसमाप्तिश्च ।

Page #525

વસુ વાવ: વતુર્થ: વાર્‘—શ્ચમમ્ અમાત્રાધિગમ્ २३५ થૈ સંકૂલપાર્જિતળમ્ ।
અત્ર “સદખાવેવ તુ તતે ” શા૮ (૧૩૨) ત્તિ સૂત્રસ્ય “સદસ્યા” કૃતિ પવન અસ્ય સંજ્યાધિòરા” નામ । નિમ્બ્રાઇમ મિક્ષેપુ સપુ માધ્યેપુત્ર બધિરળ નિતમ્ । તત્ર જ્ઞ-મા-ના રીધ્યેવુ તનીયતુર્યાધિકાળે સૂત્રર્ય ગૃહીતમ્ । મામાખ્યું. તતીયપદાધિ અળસ્ય પતવેલ સૂત્રમ્, શ્રીપતિમાબ્વે તનીયષણે પદ્મ સૂત્રાણિ । નિમ્બાર્જમાવ્યું સૂત્રપદ્મપ્રભતીયતૃતીયાધિ નગણ્ય ખતુ સૂત્રમ્ ! વાઙમમાગ્યે સૂત્રાપ્રાત્મતત્વીયદ્વિતીયાષિ બસ પતુર્ય સમ્ । તપ ત્રયમ્——
1 સંલ્લાદેવ તુ તત્કૃતે” oll૮ (૧૨) ૨। ‘તત્ શ્વાનન્યાધિવૃત્તિ” શગર (૧૩૨)
સત્ર ( ૨ ) ‘સમજ્યાદેવ ૐ તતે ” olol૮ (૧૪૨) ન્નપ્રથમાન્તપવામાયેડપિ “આવિર્ભીવ” કૃતિ " પ્રયમાન્તપમ્ અધ્યાત્મ અધિરીં રત્નનીયમ્, અન્વયાનુરોધાત । ધર્મ સામાન્યનિયમા । તુ સજ્અનુપૂર્વેક્ષણ્ય વ્યાવર્ષે, મત અધિકારર્મી યુ | ૬૮૬ વિરોષનિયમાત્ । નિોવક્રમમાયો. અધિષ્ઠ૫ક્ષ્ય બનારમ્મત હોવ
( ૨ ) ‘તવ સ્વાનન્યાધિપતિ” ।।૧ (૧૨) કૃત્યત્ર “અનન્યાધિપતિ' કૃતિ પ્રથમાન્તમત્ત્વવિ Æારાત્ નાહ્ય ધિરારમત્વમ્ । પૂર્વ સામાન્યનિયમાવ્ ૬૪ વિનેનિયમાપ | મામાખ્યું. સત્ર સમાધિસ્ય બારમ્ભાવ્ ઢોળ । પસૂત્રે અગિ સમ્મેત્યા ધિક્કારમાત્ર જૈનૈવ અધિરળસમાપ્તિબ્ધ ।
વજ્રમ્ માયાષિતામ્
અત્ર “બમાવે યારિયાદ હોવમ્'' ૪/૪૪૬ ૦ (૧૪૩)કૃતિ સૂત્રસ્ય “બમાવ”વાત્ અન્ય “અમાવાધિ]” નામ | અત્ર શ્રીપત્તિવલ્કમમાખ્યન્નુયમિત્રેવુ સર્વેષુ માગ્યેષુ અધિગમ્ ખાત્મ્યમ્ 1 શ્રીપતિમાગ્યે પર્વત્ર સૂત્રપશ્ચાત્મતતીયતૃતીયાધિરળસ્ય તૃતીયં સૂત્રમ્, वल्लभમધ્યે તુ સૂત્રાષ્ટાત્મતનીયદ્વિતીયાધિ નગણ્ય વઘું સૂત્રમ્ ! -મ-શ્રી-બાબ્વેષુ ક્ષેત્રપશ્ચાત્મ તદ્વીપક્ષમાધિરળસ્ય ચમં સૂત્રમ્ । રામાનુજ્ઞમાગ્યે ત્રસાત્મતતીયશ્ચમાયિઋણહ્ય પ્રચર્મ સૂત્રમ્ , નિષ્કામાખ્ય સૂત્રાત્મતીયપતુષિળસ્ય પ્રથમ સૂત્રમ્, મામાખ્ય સૂજ્સતાભતનીયા માધિનાસ્ય યમ સૂત્રમ્ । સંઘ સૂત્રમા—
21 ખમાયું ધાવનિાદ ઘેવ" ।olo ૦ ( ૧૪૩ )
રા “માય નૈમિનિર્વિજ્યામનના'' 1 ( ૧૪ )
૨) “દ્વાશાદવવમવિધ વાવાયળો ololo૨ (પપ્પુ )
૩। ' તત્વમાત્રે સુવ્યવવુપને " ||oરૂ (ખ૬) નામવત્ ।lo o ( ૧૪૭ )
પ્રભાવે
tr
J
-);
r

Page #526

__ २३६ व्याससात-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः (३यः पादः)
अत (१) "अभावं वादरिराह खेवम्" ४।४।१० (५४३) इत्यत्र “वादरिः" इति प्रथमान्त-नाम-पदेन पूर्वपक्षावतारणेन विषयान्तरनिर्देशात् अधिकरणार-मस्य युक्तत्वं, तथैव "एवम्” इति अपरप्रथमान्तपदेन तस्य युक्ततरत्वं कल्पयितुं शक्यते । ४र्थ सामान्यनियमात् ४र्थ विशेषनियमात् २०श विशेषनियमाच्च । श्रीप-व-भाष्ययोः अधिकरणस्य अनारम्भात् दोप।
(२) भाव जैमिनिर्विकल्पामननात्" ४।४।११ (५४४) इत्यत्र "जैमिनिः” इति प्रथमान्तनामपदेन विषयान्तरनिर्देश विनापि पूर्वपक्षकरणात् नास्य अधिकरणाम्मकत्वम् । ४र्थ सामान्यनियमात्, २०श विशेषनियमाच ।
(३ ) "द्वादशाहवदुमयविध वादरायणोऽतः” ४।४।१२ (५४५) इत्यत्र “वादरायणः" हति प्रथमान्तपदसत्वेऽपि “अतः” इति पदेन साकाक्षत्वसिद्धः नास्य अधिकरणारम्भकत्वम्, विषयान्तरस्य अज्ञापनाच १०म विशेषनियमात्, ४र्थ सामान्यनियमात्, ७म विशेषनियमाञ्च ।
(४) "तन्वभावे सन्ध्यवदुपपत्तेः" ४।४।१३ (५४६) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । ४र्थ सामान्यनियमात्, “सन्ध्यवत्" इत्यस्य प्रथमान्तत्वकल्पनेऽपि साकाक्षत्वम् अनिवार्यम्, अतो न अधिकरणामकल्प युक्तम्, ७म विशेषनियमात् । श्रीप-व-माप्ययो. अधिकरणस्य आरम्भात् दोपः ।
(५) "भावे जामवत्" ४।४।१४ (५४७) इत्यत्रापि तथैव ४र्थ सामान्यनियमात्, ७म विशेषनियमाच्च । अत: नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । परसूत्रे अधिकरणारम्भदर्शनात् अत्रैव अधिकरणसमाप्तिः ।
पष्ठ प्रदीपाधिकरणम् । अन"प्रदीपवदावेशस्तथा हि दर्शयति" ४१५ (५४८) इति सूत्रस्य "प्रदीप"-शब्दात् अस्य "प्रदीपाधिकरण” नाम । अत्र श-भा-श्री-भाष्येषु सूत्रद्वयेन एतत् पठम् अधिकरणम् आरब्धम् । वल्लभभाप्ये तु एतत्सूत्रद्वयेन चतुर्थम् अधिकरणम् आरब्धम् । रा-भाप्ये सूत्रसप्तकात्मकतदीपञ्चमाधिकरणस्य ५४ सूत्रम्, निवाकभाप्ये सूत्रसप्तकात्मकतदीयचतुर्थाधिकरणस्य पष्ठ सूत्रम्। माध्वभाप्ये तथैव अटमाधिकरणस्य । श्रीप-भाष्ये सूत्रचतुष्टयात्मकतदीयचतुर्थाधिकरणस्य तृतीय सूत्रम् । तेन रा-नि-म-श्रीप-भाप्येषु अधिकरणं न आरब्धम् । तय मूत्रद्वयम्
। “प्रदीपदावेशातथा हि दर्शयति" ४।४।१५ (५४८) । २। "म्बाप्ययसम्पत्योरेन्यतरापेक्षमाविकृतं हि" ४।११६ (५४९ )
अत्र ( १ ) "प्रीपदावेशस्तया हि दर्शयति" ४।४।१५ (५४८) इत्यत्र "आवेश."

Page #527

पतुर्याध्याय. चतुर्यः पादा-सप्तम जगद्व्यापराधिकरणम् २३७ इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणार मकव युक्तम् । “तथा हि' इति पदेन हेतुमदर्शनात् । ४M सामान्यनियमात, १२श विशेपनियमाघ । रा नि -श्रीप-माप्येषु अधिकरणस्य भनासम्मात् दोप ।
(२) "स्वाप्ययसम्पत्त्योरन्यतरापेक्षमाथित हि" ५।४।१६ (५४९) इत्यत्र "अन्यतपक्षम्" इति प्रथमान्तपदात् अस्यापि अधिकरणार-मकत्व युक्तं, तथापि "हि-देन साफासत्वविधानात् न युक्तम् । ४र्थ सामान्यनियमात्, ६ष्ठ विशपनियमाय । परसूत्रे सर्व सम्मत्या अधिकरणामात् अन्नव अधिकरणसमाप्ति संगच्छते ।
सप्तम जगदपापारापिकरणम् । ___ मत "जगव्यापारवन प्रकरणासनिहिलाच" |४|१७ (५५०) इति सूत्रस्य "जगदव्यापार" इति शब्दात अस्य "जगद्व्यापाराधिकरण” नाम । मत्र सर्व अधिकरणम् आर व्यम् । श-मा-श्री-माप्येषु सप्तमम् अधिकरण, रा-माप्ये पठाधिकरणं, नि-श्रीप-य-माप्येषु पश्चमाधिकरण, माध्वमान्ये नवमाधिकरणम् | श-म-रा-य-माप्येषु पट् पत्राणि गृहीतानि, नि-श्री-श्रीप-माप्येषु पञ्च सूत्राणि, माध्यमाप्ये पत्यारि सूत्राणि गृहीतानि । त्रापि एतत् सूत्र विचार-तमपि श्यते । तानि च पट सूत्राणि
१। 'जगद्व्यापारपर्ज प्रकरणाद् असन्निहितत्वाय" ५।४।१७ (५५०) २। “प्रत्यक्षोपदेशादिति चेन्नाधिकारिफमण्डलस्योक्त" १४१८ (५५१) ३। 'विकारपति च तथा हि स्थितिमाह" प्रा४।१९ (५५२) ४। “दर्शयत धैर्य प्रत्यक्षानुमाने" ४१४२० ( ५५३ ) ५। "मोगमासायलिंगा' ४२१ (५५४) ६। “मनापति नन्दात् मनासि शब्दाव" ४।४।२२ (५५५)
अन (१) 'जगद्व्यापारपज प्रकरणाद् असन्निहितत्वाच" ४४.१७ (५५०) इत्यत्र “जगद्व्यापारपजम्" इति प्रथमान्तपदात् अस्य अधिकरणामक संगतमेव । धर्म सामान्यनियमात्, १२श विशेषनियमाच । माध्वमाप्ये इत्यनेनैव एक सूत्रम् उत्तरार्द्धन अपर सूत्र पटवते । परन्तु तेन अधिकरणरचनाविपये न कोऽपि मालम पश्यते । च-कारात
पगडेतत्वस्य सूचना मसूत्रत्व युक्तम्, तयापि विजातीयलक्ष्यण्यामापात् तम युक्तम् । ४र्थ सामान्यनियमात् ।
(२) प्रत्यक्षोपदेशादिति चेनाधिकारिफमण्डलस्यो" ४११११८ (५५१) इत्यत्र प्रममा-तफ्नामावात् तभा "इति चेन' इति पदद्वयसत्वात् नास्य अधिकरणाम कल्पम् । ४र्थ सामान्यनियमात्, ५म विशेपनियमाच ।
(३ ) “विकारावति च तथा हि स्थितिमाह" ४।४।१९(५५२) इत्यन पिकापास"

Page #528

२३८ व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः) इति प्रथमान्तपढसत्वेऽपि च-कारात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । ४र्थ सामान्यनियमात्, ६ष्ठ विशेषनियमाच्च ।
(४) "दर्शयतश्चैवं प्रत्यक्षानुमाने" ४।४।२० (५५३) इत्यत्र "प्रत्यक्षानुमाने” इति प्रथमान्तपदसत्वेऽपि च-कारात् नास्य अधिकरणार भकत्वम् । ४र्थ सामान्यनियमात्, ६ष्ठ विशेषनियमाच्च । माध्यमाष्ये सूत्रद्वयात्मकदशमाधिकरणारम्भे तस्य दोषः ।
(५) “भोगमात्रसाम्यलिंगाच” ४।४।२१ (५५४) इत्यत्र प्रथमान्तपदाभावात् नास्य अधिकरणारम्भकत्वम् । ४र्थ सामान्यनियमात्, ६ष्ठ विशेषनियमाच ।
(६) "अनावृत्तिः शब्दात् अनावृत्ति. शब्दात्” ४।।२२ (५५५) इत्यत्र “अनावृत्तिः" इति प्रथमा-तपदसत्त्वात् अस्य अधिकरणारम्भकत्व युक्तमपि, “अनावृत्तिः"-शब्देन साकाक्षत्वविधानात् नास्य अधिकरणार मकरवम् । ४र्थ सामान्यनियमात् । म-नि-श्री-श्रीप-भाष्येषु यथाकम षष्ठकादशाटमपठाधिकरणानि रचितानि, तेन तेषामेव दोषः । मुक्तपुरुषरूपोद्देश्यस्य ऐक्यात् अनावृत्तिरूपविधेयस्य प्रकृतात् वैजात्याभावात् नाम्य पृथगधिकरणामकत्वं युक्तम् , तथैव मन्थसमाप्तेश्च अधिकरणसमाप्तिश्च सुसङ्गता इति ।
चतुर्थाध्यायचतुर्थपाद-समालोचनम् । इदानीं द्रष्टव्यम् अनेन निबन्धेन अस्मिन् पाद अधिकरणरचनाया
१। कति कीदृशाः नियमाः अत्र सङ्कलिताः । २। कति च दोषाः कस्य भाष्यस्य कथ सवृत्ताः । ३। काश्च श्रुतयः कैश्च सूतः उपजीव्यत्वेन गृहीत। ।
४॥ उपजीव्यश्रुतिबलेन कीशी च पादसंगतिः संगता इति । एते च चत्वारः विषयाः अधस्तात् क्रमेण प्रदश्यन्ते, तत्र प्रथमस्तावत्
(१) कति च कीदृशाः नियमाः अत्र संकलिताः । अत्रापि न कोऽपि नूतनो नियमः संकलितः । अत. द्रष्टव्यम्
(२) कति च दोषाः कस्य भाष्यस्य कथं संहताः।
तत ४।४।१ अधिकरणे माध्वभाष्ये "मुक्तः प्रतिज्ञानात्" ।४।२ सूत्रे अधिकरणस्य आरम्भात् दोषः ।
तत्रैव माध्वभाष्ये "आत्मा प्रकरणात्" ४।४।३ सूत्रे अधिकरणस्य आरम्भात् दोषः ।
१४२ अधिकरणे वल्लभभाष्ये "अविभागेन दृष्टत्वात्" ४।४।४ सूत्रे अधिकरणस्य अनारम्भात् दोषः।
કાકાર ધરણે શ્રીપતિમાબે “બ્રાહ્મણ નૈમિનિપજાસાદિચ્ચ: કાકાપ સૂત્ર अधिकरणस्य अनारमात् दोपः।

Page #529

જંતુ વાથપર્યાય સમાજોપનમ્
२३९
मगर अधिकरणे निम्बार्कपलममान्ययो “संकल्पादेव तु तधुने" ४४८ सुत्रे अधिकरणस्य अनारम्भात् दाप
तवमाभाष्ये "अत एव चानन्याधिपति" ४१९ सूने अधिकरणस्य आरम्मात् दोष । श्रम अधिकरणे श्रीपतिपल्लुममाप्यया "तन्यमाने सन्यचनुपपते" ||१३ सूत्रे अधिकम्प आरम्मान् नाप
भरा६ अधिकरणे रानी-म-श्रीप-माप्येषु "प्रदीपदानेरास्वया हि दर्शयति" ४१५ सूत्रे अधिकरणस्य अनारम्मान दोष
अधिकरणे "दर्शनचैव प्रयमानुमाने २० सूत्रे अधि
करणस्य आरम्भात् दाप' |
सव निन्म श्री - श्रीप माने "अनावृत्ति शब्दात अमावृत्ति नन्दात् " ४ । २२ सूत्रे अधिकरणम्य रचनाय दोष |
पनच अस्मिन् पादे माप्या दो समाहारे कृते हन्यतेअधि+रणस्य अरचनाय
मान्यनाम
માત્ત્વમાખે
વકમભાગ્યે
१ दोप
२ दोषी
२
श्रीपतिमाप्ये
નિમાબ્વે
રામાનુજ્ઞમાગ્યે
O
ઔષ્ટમાગે
०
१ दोप
इति यक्कु शक्यते । तथा च अस्मिन् पादे करमाकरमाप्ययोरेव दोपामान ।
"
२
19
१ दोप
अधिकरणस्य रचनाय
५. दोपा
१ दोप
२ दोपो
१ दोप
ાની દ્રવ્યર્
( ३ ) काम श्रुतप व सूत्रैः उपजीव्यत्वेन गृहीतम् । तत्र प्रथमाधिकरणे
'सम्पधाविर्माय स्वेन राज्यात्" ४|४|१ इति सूत्रे
" एप सम्प्रमाद अस्मात् शरीरात् समुत्याय पर ज्योति उपसम्पथ स्वेन रूपेण अभिनिप्पयते " ( छा० ८|१२|३ )
"मुक्त प्रतिमानात् " ४४५२ इति सूत्रे
" एते त्येव ते भूय अनुय्याख्यास्यामि" ( छा० ८ ९ ३ )
"
'आत्मा प्रकरणातू' ४४५५३ इति सूत्रे
"य आत्मा अपहृतपाप्मा ( छा० ८७१ )

Page #530

२४०
દ્વિતીયાષિવરણે
તૃતીયાધિરો
જંતુર્થાધિષ્ઠરનેે
ષષ્ઠાધિનો
“વિમાનોન દત્વા” જાાષ્ટ કૃત્તિ સૂત્રે
ન્યાસસમ્મત-ભ્રહ્મસૂત્રમ નિળયા ( ચ: પાર્ઘ )
પદ્મમાધિ——
દ્રાક્ષેળ નૈમિનીરુપન્યાસાત્િમ્ય” શાખ તિ સૂત્રે
“જ્યોતિ: ઉપસન્વય” ( છા૦ ૮ારાષ્ટ્ર )
'
“નાવ સન્ બ્રહ્માવ્યેતિ” (વૃ૰ ।૪।૬) ‘તત્ત્વમસિ” (છા દ્દા૮ી )
સાવેવ તુ તøતેઃ” ૪૦૪૪૮ તિ સૂત્રે
“ચ આત્મા અપહતાપ્પા” “સોડવૈધવ્ય:” ( છા૦ ૮|| ) ‘તસ્ય સર્વેષુ હોવેજી જામનારો મત્ત” ( છા૦ ર્ાર ) “ય. સર્વજ્ઞ. સવિત્” ( મુ૰૧, રારા૭ )
“સ નિ પિતૃછોામો મત્તિ સમ્રાવેવ અન્ય પિતર સમ્રુત્તિઇન્તિ
ર
( છા૦૮ારા? )
“બમાવું વારાહ ઘેવમ્' ollo૦ તિ સૂત્રે
“સક્રુપાદેવ” (છા૰ દ્વારા) “ય તે માજોને” (છા ।।) “મનસા પુતાનું ામાનું પરયન રમતે” ( છા॰ દ્વારાખ ) “માવું. નૈમિનિર્વિકલ્પામનનાત” ।।o o કૃતિ સૂત્રે
“સ પુરુષી મતિ ત્રિધા મવતિ” ( છા॰ છારદ્દાર,) “દાદ્દશાવતુમૅવિધ વાવરાયળોત.” બ્રાoાર્ તિ સૂત્રે
“બ્રાનશાહમ્ ઋદ્ધિામાં પેયુ (?) “દાવશાહેન બનાામ યાગયેત્” (?) “તત્ત્વમાવે સન્ધ્યનુષપરો ” ૪।૪।૨ કૃતિ સૂત્રે
‘“મનસા પત્તાનું દામાનું વચન રમતે ( છા॰ ૮ારા )
“પ્રતીપવવાવેરાતથા હિં વયક્તિ” ।૪।ખ્ તિ સૂત્રે “સ ધૃધા મવતિ” ( છા॰ારદ્વાર ) “તત્ ન પરયેત્ ( દેં૦ ||、 ) “તતોડન્યૐ વિમ ં ચતુ પયેત્ (ă૦ કાશ૨૦ ) “સ્વાખ્યયસમ્પન્સ્યોરન્યતરાપેક્ષમાવિતા હિશાoદ્દતિ સૂત્રે “તતોડન્યત્” (ă૦ શાર્૦)
તત્ ન” ( ||ખ )

Page #531

જાવંધ્યા સમાતોજન
૨૪ સમાધિને–
નવ્યાપારવર્ગ બાળવિષિહિતવા” કાકા ૭ તિ સૂa
બામતિ દ્વારા” (સે. શાર) “પ્રત્યલોપ સાિિત લાધિપરિમઝોજે” શકા?૮ તિ ને
“કામોતિ જગ્ય” (લે. શાર)
“બાયોતિ મનાપતિ (તે શદાર ) વિરાત્તિ તથા સ્થિતિમ કાકા૨ દક્તિ સૂત્રે
‘તાવાન મહિમા તો ક્યાધ પૂર” ( રૂારાદ) નવતૌવ પ્રત્યક્ષાનુમાને કાઝાર તિ બે
“ન તત્ર જૂઓ મતિ” ( ૫ )
ન ત માયતે સૂર્ણ” (મ. જી. વાદ) માત્રાપદ્મિાવ” કાકાર કૃતિ રે “બાપ રે જ મીયતે હોળી ” (1)
“સ થયા ત્તા વતી હોતાં નથતિ” (પૃ પાર? ) અનાવૃષિ ના બનવૃત્તિ રજા” ટાટાર ઈતિ બે
“ ૨ પુનરાવત” (છાછ ટીપા)
તેવાં ન પુનરાવૃષિ” (પૃ દ્વારા) વાની દ્રષ્ટધ્યમ્ પતાદશલકોપની વ્યવૃતિમન્ન–
(૪) શીદશી મખ્ય પાહિવિહાર
હવાહતયુતિના તપ કૂવાળા કક્ષાર્ચત પતતુપાવબતિપાવત્વેન વત્ પ્રતિમતિ, તે સગુણત્રણોપાસનવરમ તથા નિગમક્ષજ્ઞાનમેવા તત્ર પ્રમાષિ રાત્રયેળ નિમણવિવાં શાન વર્ણિત, શિપુ બધિ છે; કપુપક્ષવિવા પાલનtછમ્ દત્યે વિરોધ ! અરે વહુ નિશાળ શાતાર્યવિષયત્વ ન બંગલુર્વત્તિ, તે નિ બાપાનું સત્ર સગુણોપાસનાં નામાવસ્યાવર્ગનમિતિ વોક્તવ્યમ્ ! અત સમયમત સાધાબેન ચત્ર સાધાનો સાધનવરમમેવ વતિ પતિ સ્થિત તેમા હિ સમ કૃપા માધેપુ નિર્વિષ્ટ તત્ કૃત્ય શરમાવે–પૂર્વમાન નિગમવિવ
વિદ્યાર્ષિ અરમાન જ સગુનાયિકો પ્રણોસ્પિતિ તિ નિરૂપણમાં મારમાબે—માયેબ તવ, મેવહુ નિપુણવ્રણશાવે અમાનુનમાબે મwાપ્તિપમ્ પુનરાવૃત્તિકાળમ્ !

Page #532

२४२ व्याससम्मत-ब्रस्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पाद:) निम्बार्कभाष्ये अचिरादिमाग परब्रमप्राप्तानाम् आविविवर्णनम् । माध्वभाष्ये परब्रमप्राप्तानां भोगनिरूपणम् । श्रीकण्ठमाण्ये- युक्तिस्वरूपनिरूपणम् । श्रीकरभाष्ये--मुमुक्षूणा मुक्तिस्वरूपप्रकार विचिन्त्य स्वाभाविकजीवभावनिवृत्तिपूर्वकशिव
___प्रातिरूप परमपुरुषार्थफलनिरूपणम् ।
अत्रापि यो भेदः दृश्यते स च प्रायेण नाममात्रेणैव, तन्मूलं च अद्वैतविशिष्टाद्वैतादि मतवादभेदः । इदानीं एतचतुर्थाध्यायस्य उपसंहार. चिन्तनीय :
एवं च एतदध्यायस्य चतुर्यु पादेषु यद् आलोचितं तत् सर्वम् इदानी संग्रहेण चिन्तनीयम् । विज्ञाते च जिज्ञासितविषये यथा तलाभाय इच्छा स्वाभाविकी, साधने च समक्धारित तत्फलजिज्ञासापि तथैव स्वाभाविकी । अतः जीवजगद्ब्रह्मज्ञानतत्साधननिरूपणानन्तरं तत्साधनफलम् अत्र चतुर्थे अध्याये अभिहितम् । अनुसृत: अतः नैसर्गिक पन्थाः सूत्रकृतिः भगवद्धि ।
तत्र अस्य प्रथमे पादे श्रवणाचावृत्त्या निर्गुणम् उपासनया सगुणं वा ब्रह्म साक्षातकृतवत: जीवतः पुण्यपापलेपविनाशलक्षणाया मुक्त: अभिधानम् , द्वितीये च पादे नियमाणस्य उत्क्रान्तिप्रकारप्रदर्शनम्, तृतीये च पादे सगुणब्रमविदः मृतस्य उत्तरमार्गाभिगमनवर्णनम् , तथा अन्तिमे पादे पूर्वभागे निर्गुणब्रमविदो विदेहकैवल्यप्राप्तिकथनम् , उत्तरमागे च सगुणब्रह्मविदो ब्रह्मलोकस्थिते. निरूपणम् । तथापि यथा तृतीयाध्यायारम्भे साधनफलभूतपरलोकगमनप्रकारवर्णन दृश्यते, एतचतुर्थाध्यायस्य प्रारम्भेऽपि तथा श्रवणाधावृत्तिलक्षणं साधनमपि पर्णितं दृश्यते । एतद्धि आपातहण्या अध्यायसंगतिलऽ धनेन मन्तव्यम् । तथापि यथा तृतीयाध्यायस्य परलोकगमनागमनादिप्रकारवर्णनं नित्यानित्यवस्तुविवेकवैराग्यसपनामज्ञानसाधनचतुष्टयान्तर्गत-प्रथमसाधनद्वयसूचकत्वेन गृह्यते, तथा अत्रापि चतुर्थाध्याये यत् श्रवणाधावृत्तिकर्तव्यतादिरूपसाधनवर्णनं, तदपि चतुर्थाध्यायप्रतिपाचफलनिरूपणस्य अगत्वेन विवेचनीयम् । तेन च विवेचनप्रकारेण इत्थमेव भवितव्यम्, श्रवणमनननिदिध्यासनरूपं यत् साधनं तत् कर्मोपासनादिरूपबहिर#साधनाना, तथा नित्यानित्यवस्तुविवेकशमदमादिषट्सम्पत्तिमुमुक्षुत्वरूपसाधनचतुष्टयस्य फलरूपमेव भवति । एवं च श्रवणाद्यावृत्तः अपि फलपत्वं सिध्यति । अत. नात्र अध्यायसंगतिलजधनं शंकनीयम् ।
ततश्च अत्र सगुणनि गभेदेन यत् निरूपणं पादविभागत कृतं, तत् शंकरभाष्यानुसारेणेति योद्धव्यम्, भगवा करामानुजादीना मतेन ब्रह्मणः यः निर्गुणत्वोपदेशः श्रुतिषु दृश्यते सोऽपि सगुणपरत्वेन व्यारल्यायते । एतार्थम् अत्रापि “अविभागो वचनात्” ४।२।१६ तथा "अविभागेन दृष्टत्वात् ४।४।४ इति सूत्रद्वयमेव पुल निदर्शनम् । अत्र या व्याख्या भगवद्

Page #533

ધાર્યાધ્યાયસમાજનું
२४३ મારામાનુનાહીનાં સખતા, તો તુ તેવાં સ્વછીયસિદ્ધાન્તાનુલારિણી, 7 g સૂત્રાપારા
ચિની, તિ અતિપછાતાં પ્રતિમતિ પર્ય તાત્ માખ્યાવિ દ્રાવ્ય યાત મધુન પતયાયખ્ય સમાતોનન માત્ર સમાધ્યમ્ ! ત –
પ્રથમવારે | ftતો પા | વસીય } જતુર્ય |
_ | પ. | જિ. જિ. | જીપ | પ૦ | | પ.' હનામાં માધનામાં નાના મવાયી વ riાં માલના પાનામાં નાના E છે ! હા ! | હા | વ | સ | ઉપ | -
સમષ્ટિ
૦
• •
૦
•
=
=
=
=
૦
ક
૦
ક
ક
છે
છે
به
سه م
૩ | ૨૬ | ૨૦ | ૨૩ . . एवं च मार-माप्ये १ दोप, तत्र रचनाया ० भरचनायो १
રામાનુન , ૬ નિવા૨૮ મન- કે ૨૨ , , , ; , ૨૨ મીઠ- , " , , , ૨ , રે શ્રી
0 0 0 ૦ 0 3 યમ– ૨૨ , p p 8 ગ ૨૮ ८९
२४ ६५ બાપિ વર્ડ બારમા વોપારાવ પરિતા
સતાધ અસ્મિન બધ્યાને પોડપિ નિયમ સહિત | સર્વેમાં નિયમાની સેક મનોપર્ણા પ્રસ્તાવે અવર્ણનીય છે

Page #534

२४४
४।१।११
.., नि-म-व
,
व्याससम्मत-नमसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः) इदानी द्रव्य समप्राध्यायस्य कतमे सूत्रे कस्य कीदृशः दोष:-- न प्रतीके न हि सः ४।१।४ सूत्रे वल्लभभाष्ये अधिकरणस्य अरचनायांदोषः १ શ્રદષ્ટિહઝર્ષત
४।१।५ , रा-नि-श्रीप-व-भाष्येषु , , आसीन. सम्भवात्
४।१७ , पलभभाष्ये यत्रैकाग्रता तत्राविशेषात्
,, रा-नि-म-श्रीप-भाष्येषु आप्रायणात् तत्रापि हि म ४।१।१२ , नि-श्रीप-भाष्ययोः इतरस्याप्येवमसालेपः पाते तु ४।११४ ,, मा-नि-व-गाण्येषु अनारब्धकार्य एव तु पूर्वे तदवधेः ४।१।१५ अमिहोत्रादि तु तत्काथ्र्यायैव तदर्शनात् ४।१।१६ म-व-भाष्ययोः अतोऽन्यापि ह्येकेषामुभयो. ११११७ ,, नि-व
, रच० , २ યવ વિદ્યોતિ હિ
४।१।१८ ,, रा-म-श्री-श्रीप-व-भाष्येषु भोगेन वितरे क्षपयित्वा सम्पद्यते ४।१।१९ , म-व-भाष्ययोः तन्मनः प्राण उत्तरात् ४।२।३ , नि-व , , , " सोऽध्यक्षे तदुपगमादिभ्य.
नि-व , भूतेषु तच्छ्रुतः
रा-म-श्रीप-व-भाव्येषु नैकस्मिन् दर्शयतो हि
४।२।६
, मध्वभाष्ये तदपीते. संसारव्यपदेशात् કરાટ ,, रा-नि-म-श्रीप-व , प्रतिषेधादिति चेन्न शारीरात ४।२।१२ , रा-नि-म-श्री-श्रीप-च , तानि परे तथा बाह
४।२।१५ ,, व-भाष्ये अविभागो वचनात
४।२।१६ ,, नि-श्री-भाष्ययो रम्यनुसारी
४।२।१८ ., म-नि , निशि नेति चेन्न सम्बन्धस्य यावद् देह__भावित्वात् दर्शयति च ४।२।१९ ,, रा-नि-श्रीप-व-भाष्येषु अतश्चायनेऽपि दक्षिणे ४।२।२० , नि-म-व
, अर०, ३ योगिन प्रति च स्मय॑ते स्मात
४।२।२१ ,, म-भाष्ये વાયુમન્નાવવિરોષવિરોધાભ્યામ્ ४।३।२ ,
,, अर० दोषः १ तडितोऽधि वरुणसम्बन्धात ४।३।३ , म , वैधुतेनैव ततस्तच्छते
, २५० , १
६५
on a on mm oss 5 root or 5 w or ar
४।२।४
४|१५
to no
.. रच०, १
ܕܕ
ܐ ܕܕ ܙܝ
१३६

Page #535

४४५
ur - oran xn rn x
વાર્યાય સમાછો નમ્
२४५ अमतीकाल पनान् नयतीति यादरायण ___ उमयया दोपात् तिमनुध ३४.५ सप्रे भा-रा नि-म-श्री
श्रीप-माप्येषु अधि० अर० दोप ६ मुक्त भतिज्ञानात
२ ..
माप्ये , रच० ॥ आमा प्रकरणात
४३ , म , ,,, अविमागेन एत्वात् १४ या अर० ,
Mમિનિપજ્યાભાવિખ્યા સજ્જાવ હું તને
४८ नि-य माप्पयो , , , मतपय धानन्याधिपति ४४९ , म ___ माप्ये , रच० , १ तन्वभावे सध्यपदपप
४४७१३ , श्रीप-व माप्पयो , , ,२ प्रदीपपदावेशम्तया हि दर्शयति ५५१५ , रा नि-म-श्रीप-मान्येषु , अर० , ४ नयतव म यक्षानुमान ४२., म माये , रच० , १ अनाधिशनात् अनानि सन्नात् ४२२, नि-म-श्री धीप-माप्येषु , , , ४ एवं च येषु सूत्रेषु मन्येक गाप्यस्य दापा ते तावत
ममटि-८९ पाठमभाप्यस्प दोपाय
तानि परे तथा साह २१५ न प्रतीक न हिम
१४ निशि नेति चेत्न सम्म धात् पापद्ભદક્તિપાત
११५ देहभावित्वात् दर्शयति च ॥१९ બાલીન સખવાનું
४१७ अतधायनेऽपि दक्षिणे मरा२० उतरस्याप्येवमसलेप पाते तु ११४ पायुमनादविरोपविशेषाम्याम् ४।३।२ अनार-पकाय्य एव तु पूर्व वधे ४११५ सहितोऽपि वरुणसम्बन्धात् अमिहोत्रादितु सत्कायायव
બવિમાન દતાત્
४१४१५ तदर्शनात ।११६ साल्पादेव तु तच्छुते
99૮ अनोऽन्यापि पामुभयो ४।१।१७ सम्पमा सन्ध्यदुपपत्ते
११३ यदेय विधयेति हि
४।१।१८ रामानुजमाप्यस्य दोपायમોનોન તિતરે ક્ષયિત્વા સમ્પરાતે ।१।१९ नमस्तिकात
४१५ तन्मन प्राण उत्तरात् હારાષ્ટ્ર યત્રામવા તથાવિરોષાત્ १।१११ सोऽध्यो अनुपगमाविम्य ४२।१ यदेव विधयति हि
१।१।१८ भूतेषु तच्छते ४।२।५ भूतेषु यच्छते.
१२५ બપી તે સંસાવ્યપદેશાત્ ધારા વપતે સંસારબ્ધપહેરાવ प्रतिपादित चेन्न शारीरात ४।२।१२ प्रतिषेधाविति चेन्न शारीर ४।२।१२.
१३

Page #536

२४६ व्याससम्मत-नलसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः) रामानुजभाष्यस्य दोषाय
आमायणात् तलापि हि दृष्टम् ४।१।१२ निशि नेति चेन्न सम्बन्धस्य याबदेह- यदेव विद्ययेति हि
४।१।१८ भावित्वात् दर्शयति च ४।२।१९ भूतेपु तच्छ तेः
४।२।५ अप्रतीकाल मनान् नयतीति बादरायण तदपोते. संसारव्यपदेशात् ४।२।८
उभयथा दोषात् तत्क्रतुश्च ४।३।१५ प्रतिषेवादिति चेन्न शारीरात् ४।२।१२ प्रदीपदावेगस्तथाहि दर्शयति ४।४।१५ निशि नेतिचेन्न सम्बन्धस्य यावद् देहनिम्बार्कभाष्यस्य दीपाय
भावित्वात् दर्शयति च ४।२।१९ ब्रह्मष्टिरुत्कर्षात् । ४।१।५ अप्रतीकालम्बनान् नयति इति वादरातत्रैकाग्रता तत्राविशेषात् ४।१।११ यण उभयथा दोषात् ततकंतुश्च १।३।१५ आप्रायणात् तत्रापि हि दृष्टम् ४।१।१२ ब्राह्मग जैमिनिरुवन्यासादिभ्यः ४।४।५ इतरस्याप्येवमसंश्लेष पाते तु ४।१।१४ तवभावे सन्ध्यवदुपपत्तेः ४।४।१३ आरब्धकार्य एवं तु पूर्वे तदवधेः ४।१।१५ प्रदीपदावेशस्तथा हि दर्शयति ४।४।१५ अतोऽन्यापि ह्येकेषामुभयोः ४।१।१७ अनावृत्ति. २००दात् अनावृत्ति. शब्दात घ४।२२ तन्मनः प्राण उत्तरात्
४।२।३ माध्वभाप्यस्य दोषाय सोऽध्यक्षे तदुपगमादिभ्यः ४।२।४ यत्रैकाग्रता तत्राविशेषात् ४१।११ तदपीतेः संसारख्यपदेशात् ४।२।८ इतरस्याप्ययमसंश्लेषः पाते तु ११४ પ્રતિપાદ્રિતિ વેન્ન શારીરાત ४ारा१२ अनारब्धकार्य एव तु पूर्व तदवधेः ११११५ अविभागो वचनात्
४।२।१६ अभिहोत्रादि तुकायायैव तदर्शनात् १११११६ रम्यनुसारी ४।२।१८ यदेव विधयेति हि
४४११८ निशि नेति चेन्न सम्बन्धस्य यावदेह- भोगेन वितरे क्षपयित्वा सम्पद्यते ४१११९ भावित्वात् दर्शयति च ४।२।१९ भूतेषु तच्छ तेः
કારા अतश्चायनेऽपि दक्षिणे ४।२।२० नैकस्मिन् दर्शयतो हि
४१२६ अप्रतीकाल बनान् नयतीति पादरायण तदपीते संसारव्यपदेशात् ४।२८
उभयथा दोषात् तत्क्रतुश्च ४।३।१५ प्रतिषेधादिति चेन्न शारीरात् ४।२।१२ संकल्पादेव तु तच्छु तेः ४४८ २३न्यनुसारी
४ारा१८ प्रदीपवदावेशस्तथा हि दर्शयति ४।४।१५ अतश्चायनेऽपि दक्षिणे ४।२।२० अनावृत्तिः शब्दात् अनावृत्तिः शब्दात ४।४।२२ योगिनः प्रति च स्मय॑ते स्मात चैते ॥२।२१ શ્રપતિમાબૂચ તોષાય
बंधुतेनैव ततस्तच्छु तेः ४।३।६ બ્રહ્મર્દષ્ટહતત
४।१।५ अप्रतीकाल बनान् नयतीति वादरायण યત્રેતા તગાવિરોષાત ४।१।११ उभयथा दोषात् तत्क्रतुश्च ४३१५

Page #537

થતુર્વાધ્યાયસોવનમ્
૨૭ માધ્વમાર્યા હોવાય
પ્રતિપાહિતિ પત્ર શારીત કારા મુ પ્રતિજ્ઞાનાત્ કાકાર “વિમાનો વવનાનું
રા? ૬ માત્મા પ્રરણાતું
કાકારે અતીતમ્પનાનું નયતીતિ વાવરાયણ બતાવ વાનન્યાધિપતિ કાકા૨ ૩મયથા તોપાત્ તoga કોરાપ અપવવા તથા ફિ વતિ પાક મરિ. રાવ બનાવૃત્તિ સનન કાકા૨૨ વધતૌવ પ્રત્યાનુમાને જાકાર મારામાખ્યા હોવા– બન વૃત્તિ સનાતે અનાવૃતિ ઇન્દ્રા કાકા૨૨ અમર્તાલ્પનાન્નયતીતિ વાવરાયણ છમાય વોડાય
ડમયથા હોવ તતસ્તા કરાશે यदेव विधयेति हि ११८
પર્વ ૨ બગિરનના નિયમાનુસારેજ વિમિત્તાવાળી પર્યાવને જો - માપન નિત્વ તથા ૧૫ સામાજિકત્વ કપરુખ્યતે |
અન્ને દ્રષ્ટધ્યમ્, શ્રેનિઝાલયા પ્રવૃતસ્ય શાસ્ત્રીય પ્રયમાંઘધ્યાય પક્ષસ્થાપન પરપક્વઝનાપામ્ ચા સાત તરનિય , તથા સાયનઝાજ્યતૃતીય વાયાદોડ વિનાત્ર્યનિયાન્તતામાલમુન પ્રસંગત તત્ત્વનિર્દેશ કૃત ત્તિ .. ૩ તૃતીયા તિવા પામ-TV-કમરિપુ રક્ત, તણા તુર્યાધ્યાયે વતુર્થપાવે યમાહિતૃતીયાપાળવું પિ પmતે ત ત્રિી માવવા ઘM निपुणत्वपक्ष यया स्फुमति न तया तस्य सगुणत्वपक्ष, उमयरवपक्षो वा इति च। तत्र સગુણત્રવાહિની તયા તા સગુણાબતોમયત્વપક્ષપતિના મતે જાત્યાને દિક્ષનમેવા મતમાતા તથા “અનાવૃતિ ન” તિ ૩૫Hફળ, પુણવતાં પ્રમોનું અનાવૃત્તિનાત્ “મયાતો પ્રકાશ કૃતિ પામવો બાળ સમુગત્યમેવ બmતે, न तु निर्गुग-वम् इत्येव प्रकाराभिपाय इत्येव शक्यते । परन्तु एतादृशी शहा न કબીવીના ૩૫iારે સાલુળનિગ વિક્રમ ૩માં પાકવર્ગના ૩પપજે , વિમાન ઇgવાત નિ વાત્ નિર્ણય લેવા વર્ગને પરમ તાપ પુણાવિયા યુનોસવનાયા અમરનાર તિન્યાયન તે બોમાસાના બનાવૃત્તિ
મન તિ અને સૂત્રોના માસવા અન્યથા અમાસાપૂર્વતામિિાનાં મતાપિ, મુતિયુ#િવિરોધિ તત્તા ૪૫મો સફાયો મધ્યે અપમન્વેવ વાષિયમ્ તિ પ્રસિદ્ધ પર્ય મહામકોપાધ્યાય સર્વત ત્રર્વતત્ર-અવયવીક્ષિત-વિવિતા “મપરા
મ” પ્રખ્ય મનુજોય | સત્ર મયમસૂત્રે ત્રિજ્ઞાસાયા વિપવીત ચર્મ તત્ | નિશ ડવ સંત૬ શાનtઝનું બજ્ઞાનનિવૃત્તિવ, તા ૧ નિવૃતિ બષિાનજાને નવા મતિ as ષિાને નિર્વિરોપમેવ સ્થા, સવિરોધw મષિાનત્વે વિરોધામાં કાળા

Page #538

२४८
व्याससात-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः )
સા સમ્બન્ધચ દુર્નિવતા, તેષાં પિતત્વસ્ય વયમ્માવિતયા સવિશેષત્રબળ સ્પિતે તબીમૂતિવરોષાણામિપ પનાર્ય વિશેષાન્તરાપેક્ષાયામ્ અનવસ્થાપત્તે, નિર્વિરોવિન્માત્રस्यैव अधिष्ठानत्वं युक्तम् । एवं च निर्विशेषाज्ञानायैव विचारकर्तव्यता उपक्रमसूत्रे प्रतिज्ञाता इति स्पष्टम् । तेन उपक्रमचलाधिक्यात् उपसंहारसूत्रं तदानुकूल्येन व्याख्येयम् । निर्गुणब्रह्मविदा लोकाभावात् सिद्धा एव अपुनरावृत्तिः, सगुणब्रह्मविदा लोकसत्त्वेऽपि अपुनरावृत्तिः, ब्रह्मलोके ब्रह्मणा तारकब्रह्ममन्त्रस्य उपदेशदानश्रवणात् (नृः ताः उपः ) अतो व्यर्थैव इयमाशङ्का । अग्रे अन्तिमे उपसहारे एतत् सविस्तरं वक्ष्यते । एवं च एतदध्यायेऽपि शङ्करभाष्यस्यैव निर्दोषत्वं व्यासमतसन्निकृष्टत्वं च प्रसिध्यति । इति चतुर्थाध्याय-समालोचनम् ।
तृतीयपादोपसंहारः
एवं च अधिकसम्मत्यनुसारेण सूत्रकृताम् एतद्ब्रह्मसूत्रग्रन्थस्य यद् रचनाकौशलं प्रतीयते, तदवलग्ब्य अस्य अधिकरणरचनायाः पर्यालोचने कृते यत्प्राप्तं तदेव इदानीं प्रदर्शनीयम् । अधिकसम्मत नियमानुसारेण प्रत्यध्यायं विभिन्नभाप्यदोषाणा य पृथक् निर्णयः कृतः स एवात्र इदानीं समाह्रियते । द्वितीयपादान्ते सूत्ररचनानियमनिरपेक्ष निर्णय मतसाम्याधिक्यानुसारी निर्णयो वा प्रदर्शित, अधुना एतत तृतीयपादान्ते सूत्ररचनानियमसापेक्ष निर्णयफलं प्रदर्श्यते । तथाहि
માન્યનામ 1 प्रथमाध्याये
द्वितीयाध्याये
तृतीयाध्याये
चतुर्थाध्याये
भाष्यनाम | अधि० | अधि० अधि० | अधि० अधि० | अधि० अधि० | अधि० 'समष्टिः
रचनाया अरचनायां रचनायाम् ' अरचनायां रचनायाम् अरचनायां रचनायाम्
शं०
ATTO
रा०
નિ
공
श्री०
श्रीप०
व०
०
०
१
१
४
०
२
| ११ |
0
०
४
८
३
०
२
२०
1
०
0
Ε
१०
०
६०
0
S
५.
९
०
| ४९ |
१
११
१०
१०
१८ १४ ४२ १९
20
રે
२
Ε
९
१४
नाय रचनायाम् अरचनायां ।
८९
०
१
१५
२०
६
१३
२६
१०६
०
०
४
३
Ε
४
०
१
७
१५
६६
१२ १२१
५
७
१८
४६
२४ | ६५
४७
३९
८८
४१६

Page #539

२४९
હતીપાવોપરા પર પ્રતિયતે–– ઈજામાએ વોપામવા
માણ્વમાગે ૨૨ વો માહ્યર, રે હો.
શ્રીકચ્છ, ૪૦ રામાનુન, 98 ,
બીપતિ , ૨૨ , નિખ્યા, ૬૨ )
ધર્મ - ૮૮ , પત્તેિ જ નિયમલાપેક્ષવષા / મત્ર વરિન સહ દ્વિતીયપાવનિરૂપતનિયમનિરપે તો તુતિ , તાહત્યમેવ –
માનવનામ નિયમનિરપેક્ષવો નિયમલાવવા | સમણિ
રાજરમાણે
મા માળે મનુષમાળે નિપામા માધ્યમ ધીષ્ઠમાણે મીપતિમા વમના
સમણિ
૨૫ | કાક બધુના ચરિ મત્રોક?-કોવાળાં વિM વૃક્ત યાત, પુ | લવું શક્ય ત્તિ કોપા તિ પૃથ છવા પ્રવૃશિતા , તે હત્યમેવ પરું ખ્યતે– (१) तत्र प्रयमम् एकस्य माप्यस्य दोषा – રામાનુન માધોપા – ર૫, શરૂ, ફારૂાર સૂવું = ટોપા ! માચ્છમાખવોપ –ારા સૂ=? તો નિખ્યામાખ્યો –– Bre, rષાર, રાણા, રારા૨૬, ૨૭, રાકર, રાણા
ઇરાદ્ધ, રૂારારૂ૮ પુ= વો, મવિમાગવો --- શાશr૨૫, શરૂ, ૨૪૮ ૨rષા, કાર૬, ૨પ, રાણા રાણા,
વરાછ રાશ૭ વારા, રારાદ, વારાદ, વારા૨૮, શારીરૂ, રાપE,

Page #540

२५०
व्याससम्मत-ब्रमसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः)
२।३।२६, २।३।२८, २।३।३०, २।३।३१, २०३१४१, २।३।५१, २।४।३, २।४।४, २।४।१२, ३।१२, ३।१।३, ३१४, ३३११५, २११६, १७, ३।१६, ३२१११५, ३२१११६, ३।१।१८, ३१२७, ३२।५, ३।२।६, ३।२८, ३।२।३४, ३।२।३७, ३।३।१३, ३।३।१७, ३३२१, ३।३।२८, ३३३३३, ३।३।३५ ३।३।४७, ३२३।४६, ३३५०, ३।३।५१, ३।३।५२, ३४।१०, ३।४।१३, ३।४।१४ ३।४।३२, ३।४।३४, ३।४।४०, ३४४७, ४२६, ४२,२१, ४॥३॥६, ४।४।२, ४।४।३, ४४,
४।४।२० सूत्रेषु-६६ दोषाः श्रीकण्ठभाष्यदोषाः १११६, १॥२॥३, १।२।१७, २।११८, २॥१॥२१, २।४।१४, २।४।१६,
३।३।२२, ३।३।४१, सूत्रेषु ९ दोषा. શ્રીપતિમોષઃ રૂાછ૭, કાકાપ સૂત્રયો: =૨ વોથી वल्लभभाण्यदोषाः १९१३, २५, २१२, २०१७, ३।२६, ४५,
२।४।६, २।४।१५ ३।१२१, ३।६।२२, ३।२।१०, ३।२२५, ३।२।२८, ३।३।१०, ३३।१२, ३।३।१९, ३।३।२३, ३।३।२६, ३।३।३०, ३.३३६, ३।३१५३, ३।३५४, ३।३।५५, ३।४।४४, ३४५२, ४ ४, ४१७, ४।२।५, ४।३।२, ४।३।३,
४।४।४ सूत्रेषु= ३१ दोषाः (२) भाष्यद्वयदोषाः रा० नि० भाष्ययोः दोषाः ---१।३।४०, २१३१८, २।३ १४ सूत्रेषु ६ दोषाः
રાસાદ સૂત્ર = ૨ તો १४।१६,२।२।८, ३।३।२७, ३।४।२६, ४।२।१८सूत्रेषु = १०दोषा'
२४.१४, ३४५२, ४।२।१६ सूत्रपु=६ दोषाः ३।३।३१, ४।१।१२ सूत्रयोः=४ दोषाः श४।२८, ३।२६, ४१११७, ४२१३, ४।२।४, ४।४।८
सूत्रेषु = १२ दोषाः म० श्री० , २२२:२६, ३२३१२ सूत्रयो = ४ दोषाः
२।१७, २२१२६, २०२१७, २४।१०, २२।२१, ३११७, ३।१।२३, ३ २६, ३२८, ३२१४, ३।२।१९ ३२२२२३, ३३.६, ३।३।२० ३।४२१, ३४२३, ३।४।२५, ३।४।२८,
३।४।३६. ४।।१६, ४।१।१६ सूत्रेषु = ४२ दोषाः श्रीप० व० .
२॥१॥३२, ३।३।६३, ४।४।१३ सूत्रेपु= ६ दोपा. श्री० व
३५० सूत्रे २ दोषी
रा० म० नि० म०
,
नि० व०
व०
"

Page #541

द्वतीय पादोपसंहारः
२५१ श्री० श्रीप० माप्ययो दोगा AIYE सूत्रे = २ दोपी रा० श्रीप०
२८, ३ ३३३८ सूत्रयो -४ दोपा (३) भाप्यत्रयदोपा - रा०नि० पी०-१२२२२, १।३१५२, २१३।११, २१३३१२, २१३३१३, २।३।१५
सूत्रेषु = १८ दोपा रा० hि० २०-२२१२३४, ३२।२२ स्त्रयो = ६ दोषा रा० म० य०-२२।१६ सूत्रे -३ दापा रा०पी० श्रीप०-२२॥३२,३।२७ सूत्रया = ६ दोपा रा० म० श्रीप० ३१२।२७ सूत्रे = ३ दोपा नि० म०प०-११११५,११५, १११५, १२२२० स्तेपु%D१२ वोपा नि० श्रीप० २०-२६१३ रो-३ नोपा म० श्री. श्रीप०-३।२।३६ सूप्रे-३ दोपा म० श्री० ३०-३५८ सूत्रे = ३ दोपा म० श्रोप० २०-२३६५ सूमे = ३ दोपा
रा०नि० बीप०-२१३२९, ३३१६० सूत्रयो = ६ दोपा (१) माप्यचतुष्टयदोपा ---
रा० म० श्रीप० ३०-४।२।५ सूत्रे = ४ दोपा रा०नि० श्री. श्रीप०-३१६, शरा११ सत्रयो = ८ दोपा रा०नि० श्रीप० १०-३।३।९, ३।३।१४, १५, ४।२।१९ सूत्रेषु = १६ दोपा रा० नि० पी० ५०-२११३७. १३५ सूत्रयो = ८ नोपा नि०म० बी० धीप०- २२ सूत्रे = ४ दोपा नि० म० श्री० य०-२४९ सूत्रे = ४ दोपा
रा०नि० म० श्रीप०-३।३।४०, ४११।११, १५ सूत्रेषु = १२ दोपा (५) भाप्यचकनापा -
रा०नि० म० श्री०५०-२२२११२ सूत्रे = ५ छोपा रा०म० श्री० श्रीप० ५०--११।१८ सूत्रे = ५ दोपा रा०नि०म० भीप०२०-३।१८, २८ सत्रयो - १० दोपा रा० नि० म० श्री० श्रीप०-~-२।१।३०, २।३।२९, ३।२४५, ३११४३,
सूत्रेषु २० दोपा रा०नि० श्री. श्रीप० ५०-३२३१, १३७ सूत्रयो =१० दोषा

Page #542

व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णय: ( ३यः पादः )
મા રા નિ શ્રી શ્રીપ~~ -૨ા૨ા૨૬ સૂત્ર = ખ નોધાઃ (૬) માવ્યોષાઃ
२५२
भा० रा० नि० म० श्री० श्रीप० ।।?ખું સૂત્ર – ૬ નોષાઃ રા॰ નિ મ॰ શ્રી શ્રીવ૦ 7૦--રરાષ્ટ૦, શરાર૨ સૂત્રયોઃ = ૧૨ વોષાઃ તેન પાળી : તિષુ સૂત્રેલુ હોષાકાન્ત., તથા ઢૌ મિત્ઝિા, ત્રયઃ મિાિ, નૃત્વાર: પંન્ને ષટ્ ચ મિાિ તિવુ સૂત્રપુ દ્રોપ્રસ્તાઃ કૃતિ સર્વ જ્ઞાતું રાજ્યતે। તથા ૨ ચ જૈન સહ જીદશઃ સમ્બન્ધ: સોવિ વાતું સભ્યઃ । નિયમનિરપેક્ષમતસામ્યાધિધવિવારËહે દ્વિતીયપાવે વંરીત્યા વૃદ્દેશઃ વિષારિતમ્ । અત્રાપ્તિ તથા જૈતુ રાજયતે, વારુણ્યમયાત્ વિરેતે ! છાત્ર નિયમનિરપેક્ષ નિયમસાપેક્ષ ૨ ચંદ્ર દ્વિવિધનિયō પ્રદર્શિત, તત્ર નિયમસાપેક્ષ ચરું તવેવ મુત્યુત્લેન મળીયમ્ । યતઃ તંત્ર નિયમરત્વનાયાક્ લાનાં માખ્યાળાં મધ્યે અધિòસમ્મતિોવ નિર્દોષત્વસ્ય વ્યાસમતસન્નિવસ્ય હૈં હેતુત્વન લ્પિતા । તાદાનિયમનિવ હૈ માખ્યાળા ઢોષાવોષનિર્ધ્વય. ત વ ! તેન વોષશ્ચાત્ર સ્વવી તનિયમ ંધનમેવ નાન્યઃ નિયમનિરપેક્ષવોષાવોષનિર્ણયાઅે યત્ તનિ॰યત્નેન ગૃહ્રીતમ્, તબૅન્ગસ્થ દ્વિતીયપાવે, તત્તુ આન્નાયેવોળા મહત્ત્વમ્ બૃસાધારણત્ત્તાવિરુદેવ મુળનાતમ્। અત્ર તુ તથા ન તમિતિ ત્રોદ્ધવ્યનુ 1 પરન્તુ તંત્ર તું વિષાયૈ યત્ સિદ્ધાન્તાનુસારેગૈવ મારાવયઃ સપ્ત વાર્યો: રાંરાચાર્યસિદ્ધાન્તવિરોધિનઃ । શરાાર્યસ્તુ અદ્ભુતવાની, મારાનાŠવયઃ સર્વે તદ્વિરોધિનઃ । મારઃ દ્વૈતાદ્વૈતવારી, રામાનુજ્ઞ. વિશિષ્ટાદ્વૈતવારી, નિમ્નાઈ: દ્વૈતાદ્વૈતવાની, મધ્વ: દ્વૈતવાદી, શ્રીષ્ઠ• જૈવવિશિષ્ટાદ્વૈતવારી, શ્રીપતિ. જૈવવિશષ્ટાદ્વૈતવાવી, વછન શુદ્ધાદ્વૈતવારી તિ।બત અદ્વૈતસિદ્ધાન્તાવરોધિત્વે સર્વે સનાતીયાઃ । યંત્ર સ્ય વિરોધિનાધિાઃ મવન્તિ, તત્ર મતસાભ્યાધિષ્યમ્ ચૈવ પ્રતિ‰રું મતિ । શ્રૃત દિશમતસામ્યસાર્થવયં મૈં સભ્ય સમ્, તથાપિ પરત્નાપરવાનુરોધેન શૅરમિન્નાના સર્વેષા શંરાત્ અપરત્વે નિશ્ચિતમૈત્ર। બાતૂત્રશ્રન્થસ્ત્ર શંખાતનમાખ્યાવીનામ્ પન્ત્રિઃ તા મધ્યે નૈયાપિ મત્ કૃતિ તેષામ્ વનનાિિમરેવ અનુમાનું શયતે । સંભાળ્યે સંાહીતપૂર્વક્ષાય. વમારાવિ પરમવિધનાર્ આખાએળામ્ પ્રાત્રીનમતાવામોપાયઃ આસીત વ્યેવ વસ્તુનિ બ્બતે । ચર્ચાપ મારાનાર્ચ: ઉપવનાર્થમતાનુસારીતિ તત્વીયમધ્યે હમ્, રામાનુનાનાર્ય: નોધાયનમતાનુનામીતિ તત્વીયમાગ્યે ધોષિતમ્, વમ્ અન્ય િનિમ્બાર્જ-મધ્વાજા વયઃ સર્વે સ્વીયમાખ્યાળા પ્રાપનર્ષિમતમૂત્વાતિ પ્રતિપાચિતું પ્રયતમાનાઃ સન્ તિ દૈયતે, તથાપિ તંત્ર યિરિમાળ વિશ્વાસાહત્યં સત્યં વા, તત નિતર નિવાવાસ્પદ્રીભૂતમિતિ નિરપેક્ષચેતસામ્ અનુમવઃ । સાક્ષાવબાતમ્મતવાનિમિ પરવત્તિમિ સહ અથવા સમ્પ્રદાયસંરક્ષળમતિમિ વિદ્ધવાવિન્વિનિઃ
1
અત.

Page #543

નસીપાયોવસંહાર
२५३
સદ્ મતાભ્યાધિનયમાત્રોપાયન વ્યાસમતવિમૠષ્ટત્વ પોર્ષાવનિર્ણય 7 સભ્ય, પાવિત્તુમ્ અતિ અંત અત્ર સર્વે પ્રાયેળ સ્વીતયુત્ત્વનુ નિયમાનુસારે ય નિર્ખાય સ વ ભત્ર
શ્ર્ચિત્ સત્યસમીપવર્તી કૃતિ જ્યને વિના પાત્યન્તર નાસ્તીતિ સમીત્તીને મતમ્। ષિસ્વીતાનાં તથા સ્વસ્વીતાનાં નિયમાન સ્થાન્તરે અંધનમેવ ત્ર વોડ્વેન ગૃહીતમ્ । અવતારજવાનામ્ અનન્યસાધારળજ્ઞાનસમ્પનાનાં, વિધિવત વૈવીરાસિમન્વિતાનામ્ ભાષાોખો વિ ઘોષત્વન મિષિ સમાવ્યું સ્યાત્ મેસવિધ સર્વેતુતિાનામ્ બમા દષ્ટી તવા તંત્ર નયમેવ પન્યા વિદ્યતે નાન્ય । તેના નિયમાધીનનિ”યમેવ અત્ર શરણમ્ । ધ્યાલક્ષ્મતમાનિર્ણયામ વિદ્ધતૃિ તત્વનુસારેણ શરમા—ચૈવ નિર્દોષન્, ગયા વ્યાક્ષમતાનુમહત્વમ્ ત્યેવ સિતા તદ્દનન્તર માન-શ્રીપતિ-શ્રી’નામાનુન-નિશ્વા-કમ-માપ્તમાખ્યા, ચયામ સ્વાનન્ો માર્ સમવાયાનુરોધાપત્ત્તાત્ ચાંનસમસામયિત્વાશ્વ વોરાષ્પત્વમેવ આપતિતમ્ કૃતિ યિતુ સજ્યતે। રામાનુન નિમ્બા-માવાનો સમાયા થથા અધુનાપિ પ્રાવજ્યેન ડપમ્યન્તે, માહ્ય 7 તથા પૂર્વેસ્મિન છેડવા સતબ્ધ રામાનુજ્ઞાીનાં મધ્યે બનૈતિમિ સદ્ સાબવાયિવિરોષ વિ નમવત્ ષિ કવાવાનિ પણ થય, બતÒાં માખ્યાğિ સમતાનુસરણમાાવના અતિયશેન તે નિવારિતા । સંસમયે ગૃહવિવાત્ નાસીત્, માસમયે સ માન્ય, રામાનુજ્ઞાનીનાં સમયે સ ૨ પ્રશ્નો જ્ઞાત । તેન મતમેવોવ માગ્યે સદ્દ તેમાં રામાનુજ્ઞાવીનાં સમષિવ્ર સમમવત્ । મારે તુ પતેષામ્ અમાવાતાંરહ્માસ્યાનેન સદ તસ્ય વ્યાસ્ત્યાને નસ્ત્યન્ત पृय सञ्जतम् । અત નિયમસાપેક્ષનિર્ણય વ અત્ર યશ્ચિત્ સત્યસંસ્પર્શી વિતુર્ બતિ તિ બ્બતે 1 નિયમાન પીતામ્
પરન્તુ તયા સપિ, અત્ર સંન્તિનિયમાનો પરીક્ષઈ ર્તવ્યમ્ । નિયમસનેવિ વિ પક્ષપાત્તાયિક્ત્વોના પ્રત્યેરન્ તવા તાદનિયમે જિમ્ બાશ્વસનીયમ્। સ્તોત્રપ્રતિષાનું વિક્ષિપ્તાન્ સમપ્રાક્ નિયમાનૢ સંગૃહ સમમેપુ પણ સૂત્રપુજ્યં તે મુખ્યન્તુ ત્યેવ અત્ર ચર્ચ વિશ્વાણ્યામ તત્ જાયે પ્રતિત્રમ્ અસ્મામિ તમેવ, તરેલાત્ર પુન વર્ષં સ્મર્તl વા। દર્દ ન આવિત અન્તપર્યન્ત નિતિ નિયમા સૈશ્તિા સ્મિન્ તૃતીયે પાડે, તથૈવ પાવશસામાન્યનિયમા વૃષન્યસ્ય પ્રથમપાવપમૂમિામાને ૮૨-૮૪ પૃષ્ઠયો નિષિતા તિ।તે ચ સામાન્યનિયમા, મા—
સામાન્યનિયમા
।. પન વા પાષિજ્સત્રણ ચયાપ્રયોગનમ્ અષિણાનિ યિતબ્બાનિ 1 તેન યિન્તિ મૂળિ પ્રયિ ં તિષ્યન્તે તત્ર ન નિયમ । ( ૮૨ ૪૪ કબ્ધ ) રા યંત્ર પન સંશ્રેષ્ઠ અધિરળ રચિત સ્થાત, તત્ર તવેવ સિદ્ધાન્તસૂત્ર મત્યેવ । ન તુ પૂર્વપક્ષસૂત્ર નિષિ । તત્ર પૂર્વાષિણક્ષ્ય સિદ્ધાન્ત રણ પૂર્વપક્ષનીય | (૮૨ )

Page #544

व्याससम्भत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः )
३। अधिकरणद्वयमध्ये यः सम्बन्ध सोऽत्र संगतिशब्देन व्यवह्रियते । (८२-३ पृ.) ४। उद्देश्यतया विधेयतया वा सूत्रस्थप्रथमान्तपदस्यैव अधिकरणारम्भसूचकत्वम् | यथा “जन्माद्यस्य यतः” इति सूत्रे जन्मादिपदम् । ( ८३ पृः )
५। ऊहनीयप्रथमान्तपदस्यापि अधिकरणारम्भसूचकत्वम् । यथा -- “ शास्त्रयोनित्वात् " इति सूत्रे " तद् ब्रह्म सर्वज्ञम्” इति ऊहनीयप्रथमान्तपदम् । ( ८३ पृः )
६। यत्र एकाधिकेन सूत्रेण अधिकरण रचित स्यात्, तत्र सर्वाणि कचित् सिद्धान्तबोधकानि, कचित् कतिपयानि तथा शिष्टानि पूर्वपक्षबोधकानि यथा । विलक्षणत्वाधिकरणम् ( ३/२/३ ) ( ८३ ट )
७। पूर्वपक्षसूत्रम् अधिकरणारम्मे तन्मध्ये वा दृश्यते, मतान्तरज्ञापनार्थ क्वचिदन्ते, यथा ४३५ कार्याधिकरणे पूर्वपक्षेण अधिकरणसमाप्तिः । यत्र पूर्वपक्षानन्तर सिद्धान्तपक्षः तत पूर्वपक्ष मतान्तरज्ञापनार्थम् उक्त, तत्रैव पूर्वपक्षसूत्रे अधिकरणसमाप्ति नान्यत्र । ( ८३ पृ ) ८) कुत्रचित् सूत्रशृङ्खलामध्ये आक्षेपसमाधानरूपेण एकाधिकवारम् पूर्वपक्षसूत्राणि सिद्धान्तसूत्राणि च दृश्यन्ते । यथा ११३१८ देवताधिकरणम् । ( ८४ पृ.)
९। कुत्रचित् एकस्मिन् एव सूत्रमध्ये पक्षद्वयं सन्निवेशितम् । यथा - "गौणश्वेनात्मशब्दात्" इति ११११६ सूत्रम् । ( ८४ पृ: )
१०। एकेन एकाधिकसूत्रेण वा यत्र अधिकरण भवति, तत्र अधिकरणस्य षडङ्गानि अन्तर्निहितानि विज्ञेयानि । ( ८४ पृ: )
११। अधिकरणागानि षट्, यथा सगति, फलभेद, विषय, सराय, पूर्वपक्ष:, सिद्धान्तपक्ष इति । सूत्रकृता तु एतत्क्रमानुसारेण नैकमपि अधिकरण स्पष्टतया रचितम्, टीकाक्रुद्भिः सर्वत्र एतत् प्रदर्शितम् । ( ८४ पृः )
विशेषनियमाः
२५४
१। सूत्रान्तर्गतपदानुसारेण अधिकरणनामकरणं सम्पादनीयम् पुनरुक्तिशंका चेत् प्रतिपाद्यविषयाद्यनुसारेण तत् कर्त्तव्यम् । ( २ भा० २ पृ: )
यथा --
-- “ अथातो ब्रह्मजिज्ञासा " १|१|१ इति सूत्रस्य जिज्ञासा-पदेन अस्य जिज्ञासाधिकरण नाम । “अतएव प्राण" १।१।२३ अत्र प्राणाधिकरणं नाम कृत्वा "प्राणस्तथानुगमात्” १|१|२८ अत्र पुनरुक्तिशंकया प्रतर्दनाधिकरण नाम कृतं प्राणशब्दस्य उभयत्र दृष्टत्वात् । २। अध्यायारम्भे पादारम्भे च अधिकरणारम्भः नियमेन करणीय. । (२ भा० २पृः) यथा--"आवृत्तिरसकृदुपदेशात " ४|१|१ इत्यत्र "सर्वत्र प्रसिद्धोपदेशात् " ११२११ इति अत्र वा अधिकरणम् आरब्धम् ।
३। उद्देश्यतया विधेयतया वा निराकाङ्क्षप्रथमान्तपदस्य पुन: प्राप्तिपर्यन्तम् अधि

Page #545

एतीय-पादोपसहार.
२५५ करणस्थिति. पल्पनीया। तेन यापत् न अधिकरणाम-ताशप्रयमान्तपदघटित सूत्रं पुन उपलभ्यते सापत् अधिफरणम् असमासम् इत्येव आपातम् । ( २ मा० ३ ४ )
मथा "इक्षतेनासन्दम्" ११५ इति सूत्रस्य अनन्तरम् आनन्दमयोऽभ्यासात १।१।१२ इति सत्रात् पूर्वसूत्रपर्यन्तम् ईक्षत्यधिकरणस्य स्थिति इति गम्यते ।
- શ કવિધેયાન્યતાનેવાનું વિમેવાત જા રણમેન સૂત્ર सापीयान्, अथवा अधिकरणापयपमेदवोधनात् वियमेदाद् वा सूतमेद युक्त । किंवा अवयविशेषस्य वैशिष्ठ्यसाधनात् सूतमेद फरणीय । चेत् पदरित सूत्रन्यतिरिक्तस्थले अधिकरणमध्ये पूर्वपक्षसिद्धान्तपक्षभेदात सूतभेद युक्त । चकारादिपदेन अधिकरणावयवहतु हातादीनाम् एकम्प विजातीयवलक्षण्यविधानाद वा सत्रभेद साधीयान् । (२ मा० ४ ४)
यथा-"सत्रयोनित्यात १११।३" इति सने शालयोनिल्पपहेतुमदर्शनाद् यदेव साध्यत्वेन फत्पनीय, यथा प्रक्षा सर्वशत्य शासपमाणफल्य वा, तेन प्रारूपोद्देश्यस्य जगत्कारणरूपवियमिन्ननायवस्थापनात् अथवा शासप्रमाणकवरूपविधेयभेदसाधनात्---"शास्त्रयोनित्वात्" इति सत्रेण अधिकरणार म संगच्छते, तेन अस्य प्रयासनल युतम् । अत "जन्मायस्य यत शाखयोनित्वात्" इति एकसूत्रत्वकल्सन वल्लममतेन अवध भवति । तथैव निम्मामतेन "शाखयोनित्वात्" इति सत्रेण सह "तत् तु समन्वयात्" इति सप्रस्य एकाधि करणत्पम् प्रयुक भवेत् , विधेयमेदावा
५। यदि सूत्रमध्ये "अथ 'चेत् 'चेन 'इति चेत् 'इति चेन इत्यादिपनसत्त्व तदा अधिकरण नारमणीयम् । (२ मा० ६ पृ)
___ यथा--"गौणधेमामाला" १११६ इति सूत्रे "गीण" इति प्रथमान्त-पदसवेऽपि 'चेत्' शब्दयोगात् नास्य अधिकरणामकत्वम् ।
६। 'च' 'अपि 'वा' 'हि' ५६योगात अधिकरणावयपाना हेतुभमृतीनों समुधायफरमेन अध्याइतस्य मध्याहतस्प वा प्रथमान्तपदस्थ साझाक्षत्वे सिद्धे नाधिकरणाम्मकत्वम् । (२ मा० ८ )
__ यथा-"मानवर्णिकमेव च गीयते” १।१।१५ इति सूक्षस्य 'च' फारशलात् 'मान्न पर्णिकम" इति प्रममात सरऽपि नाधिकरणार मफत्वम् । 'च'कारण अत्र हेतो समुचा यत्पविधानात, न तु उदेश्यषियभेदसाधनात्। “अन्तवत्त्वं सर्वशता चा" २।२।४१ इत्यत्र वासन्देन साकाक्षत्पविधानात् । “अपि च मर्यते" १।३२३ ३.५त्र भयमान्तपदाच्याहारेऽपि "अपि च" सब्देन साफाक्षत्वात् नाधिकरणामारपम्। 'देवादिदपि लोके" २।१।२५३त्यत्र 'अपि' शब्दयोगात् साकारवन नाधिकरणाम । “माकं या नात्मवित्नात् तथा हि दर्शयति" ३।१७ इत्यत्र 'वा-शब्दात् साफाक्षत्वम् , अत नाधिकरणारम्भ । 'जरूपपदेव हि तत् प्रधानत्वात"

Page #546

२५६
व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्य निर्णय: ( ३यः पादः )
३।२।१४ इलन 'हि' शब्दस्य साकांक्षत्वसाधकत्वम् । तेन अत्रापि नाधिकरणारम्भः कृतः ।
७ इतरादिशब्दात् अर्थात् 'इतर' 'अन्य' 'वाक्यशेष:' 'तद्वत्प्रसंग :' 'अन्यथा' 'अप्राप्ति.' 'गौणी' 'प्रतिज्ञाहानिः' 'अविरोधः' 'व्यतिरेकः' 'एवम्' 'अर्थ' 'अस्मात् ' 'तत्' 'अत' 'अनेन' 'असार्वत्रिकी' 'विभागः' इत्यादिशब्दवत् स्वरूपतः सापेक्षत्वार्थक प्रथमान्तपदस्य न अधिकरर्णारम्भकत्वम् ।" ( २ भा० ८ पृ: )
यथा “नेतरोऽनुपपत्तः" १|१|१६ इति सूत्रस्य 'इतर' इति प्रथमान्तपदस्य 'कस्मात् इतर' 'कस्य इतर इत्यर्थबोधनेन साकाक्षत्व सिद्ध नाधिकरणारम्भकत्वम् । तेन श्रीकण्ठमतेन अत्र अधिकरणारम्भ न संगतः । तथैव "भेदव्यपदेशाचान्य” १ १/२१ इति सूत्रे 'अन्यः' इतिपदात् नास्य अधिकरणारम्भकस्नम् । “प्राणादयः वाक्यशेषात् " ११० १२ इत्यत्र 'वाक्यशेषात् इति पढात् साकाक्षत्वविधानात् नाधिकरणारम्भ । “अपीतौ तद्वत्प्रसंगात् असमञ्जसम्” २२११८ इत्यस्मिन् सूत्रे “तद्वत्प्रसगात्' इति पदात् साकाक्षत्वात् नाधिकरणारम्भ । “असति प्रतिज्ञोपरोधो यौगपद्यमन्यथा" रा२२० इत्यत्र 'अन्यथा' - पदेन साकांक्षत्वविधानात् नाधिकरणारम्भ'। “प्रतिसंख्याऽप्रतिसंख्या निरोधाप्राप्तिरविच्छेदात्” राश२२ इति अत्र “अप्राप्ति.”- पदेन साकाक्षत्वस्य विधानात् नाधिकरणारम्भः । " गौणी असम्भवात् " २/३ ३ इत्यत्र 'गोणी' - पदेन साकाक्षत्वविधानात नाधिकरणारम्भः । “प्रतिज्ञाहानिरख्यतिरेकशब्देभ्य" २२३२६ इत्यत्र “प्रतिज्ञाहानि.” पदेन साकाक्षत्वविधानात्, “अविरोधश्चन्दनवत्” २१३१२३ इत्यत्र 'अविरोध-पदेन साकांक्षत्वात्, "व्यतिरेको गन्धवत्" २२३ २६ इत्यत्र 'व्यतिरेक'शब्देन साकाङ्क्षन्यात्, “प्रकाशादिवन्नैवं पर" २|३|४६ अत्र 'एवं शब्देन साकाक्षत्वविधानात्, “રેત નિયોયોથ” શારદ अत्र 'अर्थ' शब्दात् साकाक्षत्वात्, “अतः प्रबोधोऽस्मात् " ३१११८ इति अत्र 'अत. अस्मात् पदाभ्या साकांक्षत्वात् “अतोऽनन्तेन तथा हि लिंगम्" ३(१२६ अत्र "अत तथा हि " शब्दाभ्या साकक्षित्वात् " अनेन सर्वगतत्वम् आयामशब्दादिभ्यः” ३१२२३७ अत्र 'अनेन' शब्देन साकाक्षत्वात, “उपपन्नस्तल्लक्षणार्थोपलचेर्लोकवत्" ३१३१२० अत्र 'तत्'-शब्देन साकाक्षत्वात " असार्वत्रिकी” ३०११० इति अत्र स्वरूपत साकक्षित्वात् । “विभाग. शतवन्" ३३०|११ अत्र 'विभाग. - शब्दस्य स्वरूप साकाक्षत्वात् अत्र नाधिकरणरम्भ. । ८) विशेवे सति प्रतिपाचानुसारेण अधिकरणनामकरण करणीयम् । (२ भा० ११ पृ ) यथा----"प्राणस्तथानुगमात्" ११११२८ इति भूत्रे 'प्राण' शब्देन नाधिकरणनामकरणम किन्तु तत्तापर्यानुसारेण यथा 'प्राधिकरणम्' इति नाम कृतम् । "अत एव प्राण" इति सूत्रे प्राणाधिकरणनामकरणात् विरोधापत्ति । यधनिषेवार्थक 'तु'
सह प्रथमान्तसत्त्व तत्र तेन नाधिकरणारम्भ
करणीय | २ भा० १५ पृ )

Page #547

વતીયવાસા ,
૨૭ યા “શાદયા તૂપશો વાવવત” શારૂ તિ ( ૩પશ” તિ પ્રયકાન્ત પરત્વેરિ નાર્ય બથિગામત્વમ્, અનિવાર્ય- વનપાતું ! તું તુ સમન્વયાત” શાખ ર્તિ ઘરે હું શનય નિવાર્યત્વે થયા ! નેત્ર તથા સત્ર અવસ્ય વિષાના |
૨“પિયાન્તાવના અને પ્રયમાન્ત-નામન સિદ્ધાનપણમૂત-સ્વમતીનુંજૂન મતાનાજ્ઞાપને તથા ત્વના સ્વતજ્ઞાપને ૨ તન્મયકાન્તપસ્ય માષિાગારમ્ભત્વા (૨ માં ૨૨ પૃ૦)
– સાક્ષાપિ વિરોધ મિનિ” શરાર૮ હતિ જૂ મિનિ તિ નિયમાનપદ્ધસત્વેના અધિtપરત્વ, vયમાન્ત-નામધેન સિદ્ધાન્તભૂતત્વમતાનુડ મતનાઝાપાત્ તવ “મિહિલ્યા માધ્ય” શરાર “નુતેર્યારિ” શરાર 'પરિતિ મિનિસ્તયા હિ વતિ” શરારૂતિ સુવાળા તવ “રામ મિનિજોના વાવતિ ”િ રાશ૨૮ તિ પૂર્વપક્ષન વિપયાન્તાનના “ર્ય પાયિત્યુપપ” કારૂ તિ સિદ્ધાન્તો વિપયાન્ત તૂનના અધિગા | તીવ “તત્પર્યપિ વાવરાયણ લખવાત” શરાર૬ રતિ જુગ વિષયાન્તરસૂવનાત બધિરગાર” |
૨૨ા પ્રયકાન્તપવામાલ કવિયાન્તા ઘાયતુમ્ભવાયજાતિશનતોડી ચા ”િ અન્યોને d બાળનિવેવેન વિષયકૃતિવાત્, બપિગમે છરીય |
થયા–“મનુનેસ્તય ” શારાપર તિ અને યમાગ્નાનામાવાન્ “અનુwતે' ફરિ તુવોપાન સા રાયોનેન તુમુvયત્વોયના નારા ધરણારત્વમ્, તથાપિ ન તત્ર સુમતિ (મુખ રારા) હત્યાદિ યુર્વિયિત્વાન્ પૂર્વાધિરણાયિત પતિત માત્ર મત્ર અધિરણા સાક્ત તથા “નાતિવિરેખ વિરોવા” શારરૂ તિ સુષિ વોલ્યા
રા યનાન્તપમાડ િયત્ર “બપિ = "વા' ‘હિં પ્રકૃતિપ્રથાન્તરત્વોપન બ્રેવિયાન્યતામેવ બત, તમ પૃથક્ ધિરળ યુtબT
થા– સંન્યોપબિહાપિ નાનામાવાવતિષ”શકાર ? પ્રયમાતાપવામાપિ ‘એશિઝેન તથા વિશાળ પ્રાન્તાસ્ય ધોધનાતુ અચ બલિરગારમ્ભત્વમાં
શરા “ર” “ પ્રકૃતિપન રવિયાખ્યાતિરિઋવિષયસ્ય વિષે વિરોધખોળ સનિ પિસ્ય ઋાસ્ય જ નષિરવારમવાબત્ત્વનું !
અપા––“પ્રકૃતિ પ્રતિઝાદાનાનુપોષાત શારર ઇત્તિ ( પૂર્વાષિરનો મા નિમિત્તwાણતષવિયત્વવિધાન નન્તરનું છત્ર રે બળ પ્રતિત્વ

Page #548

સિપ્તત્તિ-બ્રહ્મસૂત્રમાષ્યનિણૅય: ( રૂચઃ પા )
પીપાવાનારળવ્યવસ્થાપનાત્ વિશેષળદ્વારા વિધેયાન્તરસ્ય વિધાનાત અધિરળમૈનઃ ચુન્યતે વ | તાવન્તઃ નિયમાંઃ પ્રથમાધ્યાયે સંહિતાઃ કૃતિ ।
२५८
। ‘શ્વેત્’‘કૃતિ ચેન્ન’-પ્રકૃતિશન્વસત્ત્વવિચત્ર શામાળે પંમ્યન્ત-પ્રથમાન્તपदद्वयसत्वं तत्र अधिकरणारम्भः युक्तः ।
યથા....મોબાવત્તેરવિમા શ્વેત સ્વાછોવત' રાષ્ટ્રાક્ તિ સૂત્રે શામાનો ‘મોલાપત્તે:” કૃતિ પંન્તમ્યન્તવસ્ય તથા ‘વિમા તિ પ્રથમન્તિવસ્થ સત્ત્વાત્ અત્ર अधिकरणारम्भः युक्त एव । સં“સમાપ્તિતૂન તું,
શ્ ́ । ચત્ર પૂર્વસૂત્રે ‘ન્યાન્યાતનું’ ‘તવ્રુન્’ધ્વંસનાતીય તંત્ર પરસૂત્રસ્ય નિરાાંક્ષત્વનોધવે સતિ અધિરબારÆઃ જરીય. ।
યથા “વિરાત્ત્વાશ્વેતિ ચૈત્તવુ” રાાતિસૂત્રાત્ પરં ચતુ “ન પ્રયોનનવત્ત્વા' રા।ર તિ સૂત્રં, તંત્ર પ્રથમાન્તપવામાવેઽવ તત્સ્ય અધિરારમ્ભવમ્ । તથા “પ્તેન શિાસ્ત્રિના અપિ વ્યાવ્યતાઃ” ર।।૨૨ તિ સૂત્રાત્ પરં મોલાપત્તેરવિમા ક્ષેત સ્વાછોવત” ર્।।૨૨ કૃત સૂત્રે અધિરબારમેંઃ |
શ્૬। યત્ર હેતુન્રયં ‘ન’-રિાપિવેન સમાવિતે, તત્ર અધિરળસમાસિવનું સમુનિતમ્ । તેન તદ્દનન્તં ચત્ સૂત્રં તંત્ર પ્રથમાન્તયનામાવેજ તેન ધિરારમ્ભઃ સંચા∞તે । યા ૩૫૫દ્યતે નાખ્યુપમ્યતે ૨” રા।૬ રતિ સૂત્રાત્ પરં “સર્વધર્મોપપરોક્ષ” રાશા૨૭ રૂતિ સૂત્રળ અધિરબારમેંઃ સંચ∞તે । તથા “નૈસ્મિન્નતમવાત" રારા તિ સૂત્રે ત: પૂર્વવત્તિતંત્રયે ‘વ’-જારચય વર્તમાનત્વાદ્ બુધિરબારમત્વમ્ ।
૨૭૫ પૂર્વાપરતૂત્રયોર્મધ્યે વાયોાત્ મધ્યપતિતસૂત્રસ્ય પ્રથમાન્તપવસ્ય સાİક્ષત્વમ્, તેન તસ્ય ન અધિરામ્મત્વમ્ । હેતુનોધમ્બવાન્તિઃસ્થિતસ્ય 7-ારણ્ય મધ્યેઽવ અધ્યાહારેખ સાાક્ષવિધાનાત્ મધ્યપતિતસ્ય પ્રથમાન્તપવસ્ય 7 ધિામઁહ્ત્વમ્ ।
રારાર્૦ કૃતિ સૂત્ર, તતઃ “ક્ષળિા” રારા તિ ૨।૨૦તિ મધ્યપતિતસૂત્રસ્ય પ્રથમાન્તવસત્ત્વવિ અન્ય 7 અધિરણાર્મવત્વમ્ । “પદ્મવૃત્તિમૅનોવવું વ્યપવિચ્યતે'' “નાનુમાનમતઇન્દ્રાત્” શરાર્ કૃતિ બત્ર અવિ તથા ।
ચા વૈધોવ 7 સ્વમાવિત” રારાર્ર્ કૃતિ સૂત્રાત્ બનન્તાં “ન માવોડનુપન્થે” સૂત્રમ્ ; અત્ર “ન માવોડનુપન્થે:” પૂર્વાષરસૂત્રદ્રયમધ્યે ‘=’–ારયોગાત્ ર્।।oર્ કૃતિ - બત્રાપિ તથા ।
૨૮૫ ૭ પૂર્વક્ષે પ્રથમાન્તરેન સહ નિષેધાર્થ-તુ'-ન્ય 7 ધિરળામ ત્વમ્ । ગનુ પૂર્વપક્ષવ્યાવસઁહ્લે ‘તુ’-શલ્ય 7 વાધત્ત્વમ્ /
યથા—“તદ્ગુણસારત્વાન્ ૩ તનુષ્યપદેશ. માનવત” રાજ્જારo તિ સૂત્રે પૂર્વપક્ષવ્યાવર્તન‘તુ’-શસÕવિ ‘તદ્નમુળસારત્વાત્ તિ તેન પૂર્વક્ષસ્ય પાત્ નાસ્ય ધિૉરબારમઁહ્ત્વમ્ ।

Page #549

तृतीय-पादापसंहारः
२५९ "तत्तु समन्वयात्” १।११० इति सूत्रस्य अनुपूर्वपक्षत्वात् पूर्वपक्षव्यावर्तक-तु-शब्देन अधिकरण मफत्वम् । अत्र न तथा ।
१९। 'तुशवपार्जित प्रथमान्तपदात 'स्पार-सव्वसत्वम् अधिकरणामकम् |
यथा--"पूर्वविकल्प प्रकरणात् स्यात् मिया मानसपत्" ३।३।४५ इति सूत्रे विप' इति प्रथमान्तपदसत्वेऽपि तु सनयुक्त स्थानस अमावात् नास्य अधिकरणार-ममत्वम् । तथैव स्मर्यमानमनुमान स्यादिति" १।२।२५ इति सूत्रे न अधिकरणारम्म । मत्र प्रथमान्तपदसत्वेऽपि 'तु-युक्त स्यात्' शलस्य अमावात् । तथैव "शमदमा घुपेत स्यातयापि तु तविधतगतया तपाभवत्यानुठेयत्वात्" ३।४।२७ इत्यत्र योद्धव्यम् । तेन "परापरण्यपाययस्तु स्याव्यपदेशो मातापमानित्वात्" २२३।१६ इति सूत्रे भयमान्तपदात 'तु-शब्द-युक्त स्यात्' राम्य पर्तमानवाद अधिकरणाम्मरपम्, अत न व्यभिचार ।
२० । पूर्वपक्षसूत्रीय प्रथमा-त-नाम-पदेन परमतनिदेशे कृते तेन विषयान्तर વિતે બધિરણા વાણીયા વિયાન્તરય અનિરો ન ઘરણીય T
यथा-"पामिन फरश्रुतरित्याय" ३४४४ इति सूत्रे अधिकरणारम्म कृत । परन्तु "साक्षादयविरोध जैमिनि" १।२।२८ इति सूत्रस्य स्पमतमतिकूलपूर्वपतलामावाद अनेन न अधिकरणाम कृत । अत्र स्पमतानुकूल-मतान्तरज्ञापनमात्रस्य तत्वात् । तथा "पराम मिनिरचोदना चापति हिं" ३३११८ इति सूत्रेण प्रथमान्त-नाम-पदेन मतपतिकूलविषयान्तरस्म ज्ञापनात अधिकरणाम्म कृतः । इति विशेषनियमा ।
___ एत नियमनिषद मटाना माप्याणाम् अधिकरणरचाविषयक लाल यत् लब्ध ત મરિનમેવા નિયમનિરપેક્ષતુના ડું પપ્રન્યાય વિતી પદે સિવા ત્રાટે, सूत्रयोग, सूत्रविमागे, अतिरिक्तसूत्रमहणे, गृहीतसूत्रवर्जन, तथा सूत्रझमविपये च दशाना माप्याणा तुलना कृता । तत् तुलनाफलमपि द्वितीयपादोपसंहारे प्रदर्शितम् । तत्र नियम विक न किंचित् अपलभितम् , असम्मावितत्वात् । सूत्रता स्वातन्त्र्य न सर्वया युक्तिन्त्रम् । शाकरमायादपि प्राचीनतर माय यदि किचन प्राप्स्यत, तदा तमायेण सह जलयित्वा मायाणा વોપાવોષવિવાર ટ્યૂનિ સમવિખ્યત્T પરનું તાદશમાવ્યાવિ ઇવાની નામપિ ત્રખ્યા अत फवम पाठः समीचीन इति जानाति मावान् पादरायण स्वयम् । अत प्याससम्मत
मस्त्रमाप्यविनिणय, नियमसापेक्ष यत् अधिकरणरचनाताल तदेव अत्र प्रमाण चरण च मस्माकम् । सूत्रपाठविविषमतुलनापल मिरि लम् ।
नियमाना मातिनिर्णय । पतेपा सामान्म-विशेपनियमानी मध्ये पतुर्य-विशेपनियममन्तरेण सर्वे नियमा अधि

Page #550

२६० व्याससम्मत-ब्रह्मसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३ः पादः) करणविषयका । तत्र कतिचित् अधिकरणप्रकृतिपरिचायकाः, कतिचित् अधिकरणनामनिर्देशविषयका, अपरे च अधिकरणारभणीयस्वविषयकाः तन्निषेधविषयकाश्च वर्तन्ते ।
___सामान्यनियमाना मध्ये, चतुर्थ-पंचमी अधिकरणारम्भविषयको, अन्ये अधिकरणपरिचायकाः।
विशेषनियमाना तु तृतीय एवं अधिकरणप्रकृतिपरिचायकः । अधिकरणनामनिर्देशविषयको प्रथमाष्टमौ । अधिकरणारभणीयत्वविषयकाः द्वितीय-एकादश-द्वादश-त्रयोदशचतुर्दश-पचदश-पोडश-ऊनविंश-विंश-सख्यकाः नियमाः । अधिकरणार मणीयत्वनिषेधविषयकास्तु पंचम-पट-सप्तम-नवम-दशम-सप्तदश-अष्टादश-संख्यकनियमाः । चतुर्थविशेषनियमस्तु । सूत्रविषयकः एव । (१) तत्रापि प्रकारान्तरेण प्रथमान्तपदसंक्रान्तनियमाः त्रयः, यथा चतुर्थ-पचम-साधारण
नियमो, तथा तृतीयविशेषनियमः इति । (२) पादारम्भे अधिकरणारम्भ-करणीयत्वनियम. द्वितीयः विशेषनियम एकः एव । ( ३ ) च-कारादि-पदसंक्रान्तनियमा ४र्थ., ६ष्ठ. ; ११शः, १२शः, १३शः, १६शः,
१७शः इति सप्त । ( ४ ) चेत्' शब्दघटितनियमौ ५म., १४श इति द्वौ । (५) इतरादि-साकाक्षशब्दधटितनियम. ७म. इति एकः एव । (६) तु-शब्दधातिनियमौ ९म. १८शश्चेति द्वौ। (७) नाम-पदस्तिनियमौ १०म २०शश्चेति द्वौ । (८) 'व्याख्यातम्' 'तदुक्तम्' इत्यादि-पदघटितनियमः १५शः इति एकः। . (९) 'स्यात्' पदघटितनियम.---१९श इति एक. एव।
नियमानां सारसंग्रहः। एतेषा नियमाना यत् सारभूतं तद् हि--
१। उद्देश्यतया वा विधेयतया वा यत्र निराकाक्षप्रथमान्तपदम् अथवा तादृशपदस्थ अध्याहारः आवश्यकः तत्रैव अधिकरणारम्भः । प्रथमान्तपदस्यैव निर्देशपरत्वात साकक्षित्वस्य च अस्वातन्त्र्यं हि प्रसिद्धमेव, तेन तदेव अधिकरणार भवाधकम् ।
२रा पादाम्मे सर्वत्र अधिकरणारम्भः करणीयः। अधिकरणव्यापकंपादभेदात् च्याप्याधिकरणस्यापि भेदस्य अवश्यम्भावित्वात्।
३. विषयश्रुतिभेदस्यापि अधिकरणारभकत्वम् । श्रुत्यर्थनिर्णयस्यैव एतद्ग्रन्थस्य मुख्यप्रयोजनवात्।

Page #551

२६१
હતી-પોપલદાન કા પરિણામણિ પરિસ્થિ બાઋત્યમ્ ! સમાવિ સમ્બન્યવિધ શત્વપ્રસિદ્ધ
પ્રયકાન્તપસ્ય વિરોષણ પૂર્વજોન સહ સાક્ષત્વમ્ અધિકાગારમ્ભય વાલા... ! બાક્ષાયા સખ્ય પરત્વમસિહે !
ધા જ જા તું હિ વિ જે નિરિ સુતર અત્યવિનાનાં સાક્ષત્વવોwત્વનું, સમુદય-સિંક્રોવનપાવર્યપાત્યા ! તેના પતેઓ સત્ત્વમ્ બધિરણાત્મય વાષકમ્
ગ ૨ાાતિના દેતો ખુશ નાધિરણામ | હેતુસાધ્યયો ધ્યાણિકન્યાત સાક્ષસ્વસિહે વિંg પ્રોવિયાન્યતાનેવરોધ નિરાક્ષત્વતિ તવારીખ વિપવાન્તરસ્ય ભૂવનાત્ !
૮ ૩૫રિ-ડુત્રયમવર્ણન પિરામાણિતના ત્રિખ્ય વધ્યત્વેન વારત, મતિયા પુરૂત્વા |
I દેતુષોષપૂર્વાપબદ્ધ મધ્યપતિવમૂત્રણ સદ્ધર્મપમાનન્દસર્વ નાધિળારમક્તમ્ સગાતીયપાદુક્યા સામખ્રિસ્પનિયત | તહેવ નિયમનનાયા મૂક્ષ્મત્ર એક્ઝામ્ માલીત છે.
રિમાના લામ્બાધિશોપવાધીનત્વ પર ૨ સૂત્રાવનાય છે જ નિયમાં વૃદ્ધિ મનુષતા તે સર્વે યુભૂિ બોવિદ્ધા તિા તથાપિ સાબવાર્થિોપવેશ બાનર્થક્ય ન કલ્પનીયમ્ ચિમમ્ અનુલત્યાપિ વિમતિપતે સમવાતા સૂત્રો પગીષ્યવૃત્તિમૃતિમકૃતિમળે મા...જાણો મત નૈર્ય દસ્યતે, તાપિ તુ યુટ્યાવીના વાઘવદ્ભુનેન સૂત્રાણા અરવિતત્વમેવ | સ વ પર સૂતો ન્યૂનત્વનું પરિ સ્મૃથિતું શાયતે યત મુશિવમેન વિથા સમધિગયા, માયા સા ન
જ્વતી મવતિ લગ્નનાનુમવત્વેન પ્રસિદ્ધમેવ | મુવ તસ્વબાશતત્ત્વસ્થ પ્રતીક્તાવ ! મત બત્ર સામ્બાયિશોપવેશય માનર્થી ન રાવનાથ વરમો સંહારે વૈસિરામવાચિહ્યા વિના વિતે.
માખ્યાની વચ્ચે તત્વનિ દેત્રા.. મત્ર બધિરાવના નિયમાનુસાળ શરિવ્યાન્માનય છત્વે નિયત્વે વા પર ઉો દેતું પતે જ ર છું--બાળમાનાનો માવ્યાણ મળે નિયમવિરુદ્ધ સંતુ છેવ સરમાવ્યમેવ પ, તથા અન્યન છું ન બન્યાં પ્રતિપક્ષન દશ્યતે | સર્જન
રમત નિયમાનુસાર સત્ સ્થિતિ પલ્પ પસ્યાર્ષિ અનુકૂમેવ મવતિ કૃતિ પતિ પ. મત ર્વ માએ નિયમવિદ્ધ દુપુ ચપુ પામેવ સ્વાધ્યાત્યાનવિરોધી પ્રવર્તક તિ દક્યતે. તથા ૧ શરમાળે નિયમાનુવર્તનેન સર તતિપાયાપિ મનમોહન

Page #552

२६२ व्याससम्मत-लसूत्रभाष्यनिर्णयः ( ३यः पादः) समर्थन वा यथा लभ्यते, न तथा भाप्यान्तरेषु इति अकामेनापि अंगीकर्तव्यम् इति । श्रीपतिभाष्यमपि एकक न कस्यापि विरोधि, तथापि अनेन सह मिलित्वा तथैव भवति। अतः तस्य न शाकरभाष्यसमकक्षत्वम् इत्यपि ध्येयम् ।
अत्र अयम् अपर. एकरांकावसर. सोऽपि अत्र निरसनीयः । अत्रेदं शक्यते कथं व्याससम्मतनमसूत्रभाष्यनिर्णयार्थं केवलम् अधिकरणरचनाजन्य. दोपगुणविचारः कृतः, सूत्रार्थविचार कथं न सम्पादितः इति । एतदर्थं सूत्रार्थविचारः एव मुख्य कारणम्। अतः अधिकरणरचनाविचारद्वारा योऽत्र निर्णयः कृत. स न सम्यक् पन्थाः, स न अविसम्बादी उपाय. इति ।
अस्योत्तरम् इदम् एतदर्थम् अधिकरणरचनाविचार. एव उपजी०यत्वेन तथा मुख्यत्वेन समाश्रयणीयः । यतः ग्रन्थोऽयं ब्रह्मसूत्रात्यः आपाततः श्रुत्यध्ययनजन्यसंशयस्य भीमासामुखेन तत्त्वज्ञानतत्साधनफलादीना दार्शनिकशैलीम् अनुसृत्य दार्शनिकरीत्या प्रकटनार्थ । एतदर्थमेव सूत्राणि रचितानि, न तु न्यायसाख्यादीनामिव श्रतिमूलकत्वानुभवसिद्धपृथड्मोक्षमार्गप्रदर्शनार्थ । तेन श्रुत्यर्थः एव सूत्रार्थः, श्रुत्यानुसारेणैव च सूत्रार्थ करणीयः । श्रुतितात्पर्यविरुद्धः सूत्रार्थ न कदापि साधनीयः । अतः अत्र व्यासमत नाम स्वतन्त्रं किंचिदपि नैव सम्भवति । यदेव श्रुतितात्पर्य तदेव व्यासंमतम् । श्रुतितात्पर्यमपि पूर्वभीमासादर्शनोक्तलोकवेदसाधारण-नियमनिप हैरेव आविष्करणीयम् । अतश्च व्यथ्यन्तार्थ. एव सूत्रार्थः भवितुम् उचितः । तथा सति ग्रन्थेऽस्मिन् व्यासमत नाम किंचिदपि यदि पति तत् तु एतद्ग्रन्थरचनायामेव व्यासानुसृतमार्गरूपं यत् किंचित्, अथवा व्यासावलम्बितग्रन्थરવનાશૈછીઢાં થતું વિતું, અથવા ગ્રન્થપ્રતિપાદ્યવિષયવિન્યાસરૂપ થતુ વિવિત વિતુ ગતિ एतदेव अत्र मुख्यत्वेन अधिकरणरचनम् अधिकरणविन्यासः वा भवति । अधिकरणविन्यासे तथा अधिकरणारम्भे तत्समापने च व्यासीयवैलक्षण्यं स्वातन्त्र्य वा यथा प्रकटीभवितुं सम्माव्यते, न तथा सूत्रार्थवर्णनेन, तस्य श्रुत्यर्थरूपत्वात् । अतः व्याससम्मतभाष्यनिर्णयार्थम् अत्र अधिकरणरचनाजन्यवलक्षण्यमेव विचारणीयम् । तेन च एतदेव अत्र सम्यगुपायत्वेन कल्पितम् अवलम्बितं च अस्माभिः ।
अथ यधुच्येत पूर्वपक्षश्रुतिनिर्णये तथा तस्य सिद्धान्तश्रुतिनिर्देशे च व्यासमतत्वेन किंचिदपि अवगन्तव्यम् । यथा जैमिनिवादरिप्रभृतीना मतत्वेन क्वचित् किंचित् किञ्चित् अन्थेऽस्मिन्नेव उक्तम् । अत श्रुतिसाहाय्येनैव योऽपि सिद्धान्त अत्र सन्निबन्ध , स एव व्यासीय सिद्धान्तः न तु सर्वत्र श्रोतसिद्धान्त इति एव. । नेय शका सगता। यत सिद्धान्तश्रुतिनिर्देशोऽपि भीमासादर्शनावलम्बितमार्गेणैव सम्पादितः, न तु व्यासस्य अलौकिकशक्तिबलेन आविष्कृत.। તેન યત્ર પુત્રવિત્ કૃત્યર્થમીમાંસાનિયમન્ ધિત્વા હતાદશી સમાવના વ્યાસેનવ સાબિતા તન્નેવ पादरायण इति स्वनामा तन्निर्देश. कृतः तेनैव । अन्यत्र सर्वत्रैव भीमासानियमानुसरणफलमेव

Page #553

२६३
કૃતીયપાપહાર પ્રવૃતિ સૂત્રકૃદ્ધિ પ્રથા પ્રચય સરિત. અન્તપર્યન્તનું નવન્દિતા ઇતિ દક્યતે | ત સત્ર પતાદસવાર નાસ્તેવ ! ચેડમિનું પ્રખ્યાત સ્વયમતાનુસાશોપિ નાન્નિા પતવ પબન્યા “મૃત્યનવા દતિ વેજાન્યઋત્યનાશવોપમા” રાતિ ને કવિતા અન્નપીગ્નેયમતમાત્રા નિષિદ્ધત્વમ્ ૩ તથાપિ પર્તન કાર્ય વિવાર વચમ્ મત્ર ના નીયમ ! સાક્ષરત પર્વ ચીડ ચેન નાશિ છhતે, પેનનિવન બનનુચ્છ , સોડપ સર્ષ યુતિતાત્પર્યહપભ્યાસમતનિર્ધાર્ય કયોનનીય પવા સોડ પન્યા બ થાય તત્પનિર્ણય બાસમતવિનિને વા. પરંતુ અત્રપિ ફ્રીય
બાધાન્ય દુપરિહરીયમેવા સં@ારવશત્ સ્પાડપિ બજ્ઞાતસારેગ બન્યા નીયતે | વનિ સૂત્રાણિ પર્વનાતીયmનિ દત્યન્ત, સત્ર પક્તાપક્ષવિનિયાશા સ્થંનિત્ વરાણા હત્યે પ્રતિમતિ | ધાનાવિહતરપટુતા ચસ્ય યાદશી મતિ, ત૬wય પૂવ કાળુ અબ્રાન્તલેન પૃદન્ત પ્રતિષ્ઠાનતા તાવત્ વિભિમાના તીવ વિલાયતે સતા સૂત્રાવિવાદ્ અપેક્ષ્ય મયિકારવિવાર પ મ માદરાનામું બહાનુદીના ! મત પર્વ બત્ર સૂત્રપાબવિવિવિધવિધ બસિમ્મતિનિરૂપોન તથા બલિરવનાવિષયવિવાદ્ધવ ધ્યાસમિમતવમત્રમાનિળયાય પ્રયત્નો કર્તા | બસ સામા તવ ભવિષ્યતિ યા વિદાય સત્ર સૂત્રાર્યવિવાદ્વાદપિ પ્રવર્તેનું રિ !
દતિ રીનિષનાનપુર-વિરવિતે વ્યાસન્મતામસૂત્ર
માનિળયે તૃતીયાપાવ |
7
,
TAIPSR

Page #554

२६२ યાસસમ્બત-ત્ર મૂત્રમ બૅનિળય: ( રથ: વાત્
સમર્થનું વા ચા હયંતે, ન તથા માધ્યાન્તરેપુ કૃતિ બદામેનાવિ શીર્તવ્યમ્ કૃતિ । શ્રીપતિમાઘ્યત્તિ જ ન ાોષ વિરોધિ, તથાવિ અનેન સજ્જ મિત્વિા તથૈવ મતિ । અંતઃ તસ્ય ન શાર્માવ્યસમક્ષવમ્ રૂપિ ધ્યેયમ્ ।
અત્રયમ્ અપરઃ રાાવસર. હોવિ અત્ર નિરસનીય । અત્રેનું મંસતે થ વ્યાસસમ્મતત્રહ્મસૂત્રમાધ્યનિ યાર્ચ વમ્ અધિકારષનાનન્યઃ દોષયુવિારઃ ત:, સૂત્રાર્થવિશ્વાર્થં ન સમ્માવિતઃ રૂતિ । પુતવર્થ સૂત્રાર્થવિચાર વૈં મુલ્યે જરર્। અસ અધિરળરત્નનાવિન્નારદ્વારા યોવ્ર નિળય. નૃત સ ન સભ્ય વસ્થાઃ, સ ન વિસમ્બાની ઉપાયઃ કૃતિ ।
અસ્યોત્તરમ્ દ્વન્તર્થક્ ધિરરત્નનાવિચાર. ૭૫નીયત્વેન તથા મુત્યંત્વન સમાશ્રયળીયઃ । યતઃ પ્રથોયંત્રહ્મસૂત્રાત્મ ગાષાતતઃ શ્રુત્યધ્યયનનન્યસંશય મીમાતામુવેન તત્ત્વજ્ઞાનતäાધનાનીના વાÁનિરોઝીમ્ અનુત્તુત્ય વાર્શનિરીયા પ્રતનાર્થ. 1 તવર્યમેવ સૂત્રારિષિતાનિ, મૈં તુ ન્યાયસત્યાવીનામિવ શ્રતિમૂવાનુમસિદ્ધપૃથ૬મોક્ષમાર્ગપ્રવર્શનાર્થે તેન શ્રુત્યર્થ વ સૂત્રાર્થ:, શ્રુત્યર્થાનુસારેગૈવ ચ સૂત્રાર્થઃ રળીયઃ । શ્રુતિતાત્પર્યવિદ્ધઃ સૂત્રાર્થ ન વાષિ સાધનીયઃ । ક્ષ: બત્ર વ્યાસમત નામ સ્વતન્ત્ર િિત્તષિ નૈવ સમ્મતિ । ચંદ્રેય શ્રુતિતાત્પર્ય વેવ વ્યાસંમતમ્ । શ્રુતિતપર્યપિ પૂર્વમીમાંસાનશેનોોવેવ ધાળ-નિયમનિવદૈવ આવિષ્ક્રીયમ્ । સધ્ધ થય્યન્તાર્થે. વ સૂત્રાર્થ: મવિતુમ્ ઋષિતઃ । તથા સતિ થૈસ્મિન્ વ્યાસમત નામ નિવૃવિ યતિ વર્તતે તત્ તુ ધૃતામ્બરનનાયાનેય વ્યાસાનુતતમા વં યત્ ઋિષિત, અથવા વ્યાસાવર્જન્વિતકન્યરખનારાછાં યત્ વિવિત્, અથવા મન્યપ્રતિપાદ્યવિષયવિન્યાસરૂપે યત નિત્ મવિન્તુમ્ અતિ। ત્તવેવ અત્ર મુખ્યત્વેન બધિરળરવનમ્ અધિષ્ઠાવિન્યાસા મતિ । ધિરાવિન્યાસે તથા અધિરબારમેં તત્સમાપને ૬ વ્યાસીયવૈજ્ઞë સ્વાતન્ત્ય વા યથા કટીવનું સમ્મા– ચ્યતે, ન તથા સૂત્રાર્થવર્ખનેન, તસ્ય શ્રુત્યર્થ પત્નાત્। ગતઃ ન્યાસસ“સમાનિળયાર્થમ્ અત્ર અધિરળરષનાનન્યવેધ્યમેવ વિશ્વારીયમ્ । તેન ષ તવેવ ત્ર સમુપાયડ્વેન દ્ધિતમ્ અવન્વિત ન અામિ. ।
બથ યદ્યુચ્યત પૂર્વપક્ષશ્રુતિનિર્ભયે તથા તસ્ય સિદ્ધાન્તશ્રુતિનિર્દેશે ન્દ્ર વ્યાસંમતત્વન વિત્તિષિ અવાન્તવ્યમ્ । યચા નૈમિનિવાપ્તિસ્મૃતીના મતત્ત્વન નિત નિત નિશ્ચિત્ મન્ધઽસ્મિન્નેવ પમ્ । વ્રત. શ્રુતિસાહાએંનૈવ યોઽવ સિદ્ધાન્ત ત્ર સન્નિવબ્ધ, સવૅ વ્યાસીય સિદ્ધાન્ત: મૈં તુ સર્વત્ર શ્રોતસદ્ધાન્ત તિ વ્ઃ । નેય શા લગતા । યત સિદ્ધાન્તશ્રુતિનિર્દેશોપિ મીમાસાવરોનાવન્વિતમાર્ગેળવ સમ્પાવિત, ન તુ વ્યાસસ્ય અૌશિવિત્ઝેન આવિષ્કૃત । તેન યંત્ર વ્રુત્તિત્ શ્રુત્યર્યમીમાસાનિયમમ્ બધિાં તાદશી સન્માવના વ્યાસેનૈવ ગાળિતાં તવ વાવરાયળ કૃતિ સ્વનાજ્ઞા તન્નિર્દેશ તઃ તેનૈવ । અન્યત્ર સર્વત્રય મીમાસાનિયમાનુસરળમેવ

Page #555
ફતીયાપસંહાર 262 પ્રતિ વ્યક્તિ. 4 5 મા બન્યા અતિ મનપર્યન્ત અવન્વિતા તિ દક્ષ્યતે | મત બત્ર પતાદશાવતા નાવા કડમિનું પ્રખ્યા સ્વીયમતાનુનચર શોપ નાતિ પતવ પબન્યા “મૃત્યનાસોપમાં તિ જાન્યઋત્યનાસવોમમા” રાજા હરિ તૂને કવિતા બત્ર ધીમેમતમાત્રા નિષિદ્ધત્વ નું તથાપિ ન સૂત્રાર્થવિના વૈજ્યમ્ અન્ન ન થાજ્યનીયમ I ગણપત વ શ ચેન નાપિ છmતે, જેનવિલન બનનુદ્ધ રન, સોડ i યુતિતાત્પર્યાવ્યાસમતનિવાર્ય બયોનનીય પ્રવા સોડપિ પ પ મ થયાસ તાત્પર્યનિર્ણયે બાસમતવિનિર્ણયે વા . પરંતુ અન્નાપ સ્વીપ સંછા માધાન્ય દુષહિરણયમેવ ! સાવશાત પછાડપિ અગાતારણ કન્યા નીયતે 1 વનિ સૂત્રાણિ પર્વનાતીયાનિ દશ્યન્ત, પત્ર તાપવિનિર્ણવાચા તિ, કુઇ ત્યે પ્રતિમાતિ | વાઝાવિત હતાં ય યાદશી મવતિ, તત્રય પર્વ પ્રાણ મઝાન્તત્વેન ગૃહ્મત્તે તબતિષ્ઠાનતા તાવ વિમિજમાવાળો તળેવ એવધાર્યતે. અત, સૂત્રાર્યવિવારમ બક્ષ્ય વિરવિવાર ઇવ સુકામ પાપનો માદશાના બqઢીનામું અત ઉવ ભત્ર સૂત્રપવિવિવિધષિમે બધિર્મતિનિરૂપોન તથા બષિ ગરવનાવિષયવિવાદ્ધવ ધ્યામિકતબાસૂત્રમાનિર્ણયાય પ્રયો છુ I સાપના તવૈવ ભવિષ્યતિ થવા વિશ્વાસ સત્ર સૂત્રાર્યવિવાદ્ધારાપિ વર્તન પતિ ત્તિ થી વધનાનપુરી-વનિતે વ્યાયામતબક્ષત્ર માનિયે તૃતીયપાય |