Book Title: Amrut Yognu Prapti Mokshni
Author(s): Rashmi Bheda
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034344/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta yoganuM, prApti mokSanI DaoN. razmi bhedA prakAzaka zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha muMbaI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amrut Yognu, Prapti Mokshani By Dr. Rashmi Bheda (c) Dr. Rashmi Bheda prathama AvRtti : jAnyuArI, 2012 dvitIya AvRtti: jUna, 2012 pRSTha saMkhyA : 320 kiMmata : rU. 250/ prakAzaka ane prAptisthAna zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha 33 mahamadI minAra, 14mI khetavADI, e.bI.sI. TrAnsaporTanI bAjumAM, muMbaI-400 004 * phona : 2382 0296 : anya prAptisthAna: zrI jItubhAI bheda C/o. bhedA bradharsa, 202, kApaDiyA epArTamenTa, 39 esa.vI.roDa, vile-pArle (vesTa) muMbaI-400 05Da phona : 2619 2326-27 mobAIla : 09867186440 insTiTyUTa oNpha jainaoNlojI bI-101, samaya epArTamenTa, AjhAda sosAyaTI pAse, AMbAvADI, amadAvAda-380 015 phona : 079-2676 2082 mudraka rIpro inDiyA li. 24, kRtArtha hAusIMga sosAyaTI, pUnA satArA roDa, sITI prAiDa pAchaLa, pUnA-37 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpaNA jemanA bALapaNathI maLelA pavitra dharmasaMskAroe mArA jIvanamAM UrdhvajIvananI anupama suvAsa prasarAvI evA vaMdanIya mAtuzrI pUjya zrI caMcaLabahena jAdavajI zAha - tathA jemanA AzIrvAdane pariNAme apUrva adhyAtmarasano AnaMda anubhavyo evA vaMdanIya sAsuzrI pUjya zrI ladhIbahena lAlajI bhedAne vinamra bhAve arpaNa Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogaH kalpataruH zreSTho, yogazcintAmaNiH paraH / / yogaH pradhAnaM dharmANAM, yogaH siddheH svayaMgrahaH / / 37 / / - coviMdu artha : yoga zreSTha kalpavRkSa che, yoga utkRSTa ciMtAmaNi ratna che, kAraNa ke kalpavRkSa ane ciMtAmaNi iccheluM, ciMtaveluM A bhava pUratuM ja Ape che, jyAre yogarUpa kalpavRkSa to nahIM iccheluM ane nahIM ciMtaveluM temaja bhavAMtaranuM paNa Ape che, kalpavRkSa ane ciMtAmaNi to vinAzI vastu Ape che, jyAre yoga avinAzI vastu Ape che, mATe yoga A baMnethI utkRSTa che. yogathI AtmAnuM paramAtmA sAthe eTale mokSa sAthe joDANa thAya che eTale badhA dharmomAM zreSTha che. yoga muktino svayaM graha che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnastha mudrA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA jaina yoganA gahana viSayane Alekhato "amRta yoganuM, prApti mokSanI' e graMtha prakAzita thAya che, tyAre dIrgha samayanA svAdhyAya pachInI phaLaprAptino AnaMda anubhavI rahI chuM. bAlyAvasthAthI mAtA pAsethI dharmanA saMskAro prApta thayA. pachI gRhasthajIvanamAM paNa evA anukULa saMjogo sAMpaDyAM ke jene kAraNe dharmasaMskAromAM uttarottara vRddhi thatI gaI. tyArabAda pIeca.DI nI padavI nimitte koI viSayano gahana UMDo abhyAsa karavAnI suvarNa taka UbhI thatAM meM jaina yoganA viSayamAM mahAnibaMdha lakhavAnuM nakkI karyuM ane e mahAnibaMdha Aje zuddhi-vRddhi sahita graMtharUpe pragaTa thaI rahyo che. mAnava jIvananuM aMtima sAdhya te AtmavikAsanI pUrNatA athavA to nirvANa ke mokSa che. sarva bhAratIya darzanonuM aMtima lakSya mokSaprApti che. mokSane sarva darzanoe aMtima sAdhya ke dhyeya tarIke svIkAryuM che, pachI bhale e jainadarzana hoya ke vaidikadarzana, pAtaMjala yogadarzana athavA bauddha darzana hoya. A sAdhyanA sAdhanarUpa zamaparAyaNa yA zamaniSTha evo yogamArga che. zam eTale niSkaSAya AtmapariNati yA rAgadveSarahitapaNuM ke samabhAva. sAmyamAM arthAt sahaja AtmasvarUpamAM sthiti thavI, svasvarUpane samajI svarUpamAM ramaNatA karavI, e ja zama che. parabhAva-vibhAvamAMthI nIkaLI AtmabhAvamAM sthira thavuM, te ja zamaniSTha mArga - mokSamArga - che. AtmAnA zuddha svabhAvamaya mokSano yoga prApta karAve tenuM nAma ja yoga che, AthI ja "okSe yoganAlyo:' evI enI vyAkhyA maLe che. jainadarzanamAM A mokSamArga, yogamArga e A zuddha ratnatrayarUpa arthAt samya darzana, samyak jJAna ane samyak cAritrarUpa che. anAdikALathI A saMsAracakramAM pharatA jIvone bhavabhramaNamAMthI bacAvanAra ane mokSaprApti karAvanAra A yogamArga che. jainadarzana mujaba pratyeka AtmAmAM paramAtmA banavAnI kSamatA che. te potAnA puruSArthathI arthAt samyak darzana, jJAna, cAritrarUpa ratnatrayanI sAdhanA karIne arthAt yogamArgane anusarIne paramAtmapaNuM prApta karI zake che. prAcIna samayathI mAMDIne arvAcIna samayanA jaina dharmanA judA judA AcAryonAM dRSTikoNa temaja AtmAnA AdhyAtmika vikAsa mATenI judI judI bhAvanA-vibhAvanA jemake guNasthAnaka, bhAvanA ItyAdino AdhAra laIne A viSayavastunuM nirUpaNa karavAno A graMthamAM prayatna karyo che. mArI A zodhanibaMdhanI abhyAsayAtrA daramyAna jemaNe mane mArgadarzana ane sAtha-sahakAra Apyo temanA pratye huM kRtajJatAno bhAva vyakta karuM chuM. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurU bhagavaMta pU. paM. zrI arUNavijayajI ma.sA.nI huM atyaMta zI chuM, jemaNe mane jainadharmanA pAyAnA siddhAMto UMDANapUrvaka samajAvyA, tevI ja rIte pU. paM. zrI muktidarzanavijayajI ane pU. paM. zrI yazovijayajInI paNa huM atyaMta kRtajJa chuM. pU. bApAjI zrI rAkezabhAI jhaverInI huM hRdayathI RNI chuM, jemanA satsaMganA zravaNathI mane adhyAtmane pAmavAnI temaja "zrImad bhagavadgItA" samajavAnI taka maLI. zrI ramaNikabhAI sAvalAno huM AbhAra mAnuM chuM, jemaNe "samayasAra" ane "niyamasAra'mAM varNavelA jJAyaka evA zuddhAtmAno paricaya karAvyo. mArA saMzodhana kAryanA mArgadarzaka DaoN. kokilAbena zAhanA sAtha-sahakAra mATe huM AbhArI chuM. padmazrI DaoN. kumArapALa desAInI huM atyaMta RNI chuM, je sadAya mane zodhanibaMdha samayasara pUruM karavA protsAhita karatA rahyA. emanA ja protsAhana ane sahAyathI A zodhanibaMdha graMtharUpe prakAzita thaI rahyo che. zrI sUryavadanabhAI jhaverIno paNa AbhAra mAnuM chuM. zodhanibaMdhanA abhyAsa mATe mane graMtho upalabdha karAvanAra jaina sAhitya vikAsa maMDaLa (ilaM), irSA daherAsara pustakAlaya temaja kobAnuM jJAnamaMdira A sarve saMsthAo ane temanA saMcAlakono huM AbhAra mAnuM chuM. zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha jevI pratiSThita saMsthAe A graMthanA prakAzananI javAbadArI svIkArI ane mu. dhanavaMtabhAI zAhe je sahayoga Apyo, te mATe teono RNa svIkAra karuM chuM. ane mArA kuTuMbIjano, mArA patizrI jItubhAI tathA caitAlI, sohila ane kuntala emane huM kaI rIte bhUlI zakuM ? gharagRhasthInI vyastatAmAM emanA sAtha ane sahakArathI ja huM A maMjhila sudhI pahoMcI zakI ane mAre mATe A atikaThina kArya zakya banyuM. aMte A prastutimAM jaina dharmanA sidhdhAMta virUddha kAMI paNa lakhAyuM hoya athavA koI truTi rahI gaI hoya to arihaMta paramAtmAnI sAkSIe kSamA yAcuM chuM. A gahana viSayano abhyAsa karatI vakhate mahAna vibhUtinAM UrdhvajIvananA yogamArganI je jhAMkhI maLI, tethI hRdayane apAra AnaMda thayo. vidyAnI sAdhanA sAthe adhyAtmarasano anubhava thato rahe, te kevo maNikAMcanayoga kahevAya. A graMtha A viSayanA abhyAsIo, jijJAsuo ane adhyAtmasAdhakone kaMIka aMze upayogI banaze, to mAro prayatna sArthaka mAnIza. jAnyuArI, 2012 - razmi bhedA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzIrvacanA yogamArge mokSaprApti "mone se marya, yone mokSa sudram" bhogo bhogavavAmAM roga thavAnI saMbhAvanA ghaNI vadhAre che, jyAre sAme yoga mArge AgaLa vadhatA sAdhakane mokSasukhanI prAptinI saMbhAvanA ghaNI vadhAre che. bhartuharine chevaTe thAkIne kahevuM ja paDyuM ke kharekhara bhogo nathI bhogavAyA, paNa huM ja bhogavAI gayo chuM. bhogamArga, rogamArga ane yogamArga evA A 3 mArgo jagatamAM sadA kALathI che, tethI bhogI, rogI ane yogI evI traNeya avasthAnA loko jagatamAM ghaNA che. yogIonI saMkhyA to bahu ja thoDI che, paraMtu dvidhA bhogI ane rogInI saMkhyAmAM sarakhAmaNInI che. zuM kharekhara bhogIonI saMkhyA saMsAramAM vadhAre che? ke pachI rogIonI ? paraMtu rogI kyAMthI vadhyA ? bhogazaktimAMthI ja rogIonI saMkhyA vadhatI gaI che. bhogAzakti choDIne sarvathA judI ja dizAmAM jaIne yogI je je banyA che, te rogI paNa nathI banyA. nirogI - arogI thaIne svastha jIvana jIvyA che. movaaLa goyA goro' yogaviMzikA graMthanA prAraMbhamAM ja pU. haribhadrasUri mahArAje mokSanI sAthe AtmAnA joDANane ja yoga mArga kahyo che, tethI ja Avo yogamArga jene gamI jAya, tene bhogamArga sarvathA nathI racato. sarvathA pUrva-pazcimanI jema baMne mArgo mULamAMthI ja judA che. saMsAranuM paribhramaNa e bhogamArga che, jyAre yogamArga sarvathA bhogathI vimukha che. viparIta che. yogamArganI dizA ja mokSa prAptinI che. yoga mArge bhogamArga yoga mArge AgaLa vadhanAro sAdhaka banato jAya che. sAdhakane siddhio prApta thatI jAya che. enI sAdhanA koI deva-devInI athavA koI vidyAnI sAdhanA nathI. enuM VII Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhya ja mokSa prAptinuM che, mATe AtmA ja enuM mukhya sAdhya che. AtmAnI carama sthira paryAyanuM nAma ja mokSa che. vidyA ke deva-devInI sAdhanAnA mArgane taMtra mArga tarIke oLakhAvyo che. tAMtriko taMtramArge vidyAsAdhanA karatA hoya che. mAMtriko maMtro vaDe maMtrasAdhanA karIne siddhi meLavavA mathatA hoya che, jyAre vartamAnakALe kaLIyugamAM yaMtra mArge AgaLa vadhanArA vadhAre hoya che. yoga mArgane adhyAtma mArga kahyo che. adhyAtma mArgamAM sauthI vadhAre kendramAM AtmA che. AtmA mana-vacana-kAyAnA yoge zubha-azubha pravRtti karatA puNya-pAparUpa zubha-azubha karmathI levAya che. udaya kALe pharI karmo bhogavavA paDe che, tyAre sukha-duHkha bhogavatAM paristhiti ghaNI dayanIya banI jatI hoya che. pharI pharI pApo karavA, pharI pharI duHkhI thavuM, pharI pharI karma bAMdhavA, ane pharI pharI A viSacakramAM phasAvavuM. enA karatAM e badhA mArgo sadAnA mATe choDI devA je sAdhaka taiyAra thAya che, te adhyAtma yoganA mArge prAptinI dizAmAM AgaLa vadhe che. mokSa mArge AgaLa vadhavA je sajja thAya, ene sarva prathama manane sAdhavuM anivArya hoya che. mana bhogamArgathI TevAyeluM hoya che, kAraNa ke tevAM ja bhAre azubha karmo bAMdhelAM hoya che, tethI azubha karmonA udaye pharI pharI mana bhoga mArga tarapha ja vaLatuM hoya che. tenI bhogecchAo tIvra thatI jAya che. icchAo jAgyA pachI mana icchAo pUrI karavA mathe che. tyAM hajAro pAponI paraMparA - hAramALA zarU thAya che. cittanI AvI vikSiptAvasthAone avarodhavAno upAya te yogamArga che. razmibena bhedAe "mokSaprAptino mArga - yoga' A prabaMdhamAM yogamArgane vadhu ne vadhu spaSTa karavA je puruSArtha karyo che, te cokkasa stutya che. pAtaMjala ane jaina yoga mArgano tulanAtmaka abhyAsa karavA prayAsa karyo che, paraMtu A to eka svataMtra saMzodhanano moTo viSaya che. pU. haribhadrasUrI ma. viracita yoganA 4-5 mukhya graMthono paricaya jarUra karAvyo che, paraMtu AvazyakatA hatI temanuM dohana karIne navanIta rajU karavAnI. aSTAMga yoganA yama-niyamAdimAM paNa AgaLa vadhatA dhyAna-samAdhinA svarUpane rajU karavA prayAsa karyo che, paraMtu Atmika - AdhyAtmika dhyAnanA svarUpane vadhu prayogAtmaka banAvavAnI jarUriyAta hatI. aMte yoga mArge AgaLa vadhatA karmakSaya kevI rIte thAya che ? ane karmakSayakAraka yoganuM svarUpa kevuM hoya che ? tema yoga mArge karmakSaya VIII Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janmasIDIo kevI hoya che, te varNavI hota to sAdhakane AgaLa-AgaLano khyAla pahelAMthI AvI jAta. Atma zuddhi thatA... Atmika guNonuM pragaTIkaraNa sAdhakane AtmAnaMdanI anubhUti karAve che. Atmika AnaMda ja paramAnaMda che. enI prApti mATe ja yogamArga che. Avo yogamArga jema jema samajAto jAya ane pachI jema jema anubhUtimAM Avato jAya, tema tema sAdhaka mokSanI dizAmAM AgaLa vadhato jAya che. A rIte yogamArgane mokSamArga kahI zakAya. e rIte yogopAsanA e mokSapAsanA che. yoganI aSTa dRSTiono paricaya bene Apyo che, e ATha dRSTio AtmAmAM thatA ughADane vadhu spaSTa karavA mATenI che. aSTAMga yoga ane aSTadRSTionA yoganI baMne dizAo judI judI ja vastuo vaDe maharSi pataMjalie kAya-yoga, vacanayoga ane manoyoganA traNe yogone aSTAMgayogathI varNavIne dehathI mananA dharAtala upara pahoMcavAno prayAsa karyo che, jyAre pU. haribhadrasUri mahApurUSe AtmAmAM thatA karmonA kSaya-kSayopazamathI pragaTatA bodhanA pramANane aSTa dRSTionI vyavasthA samajAvI che. Antarika ane Atmika kakSAnI badhI vAto karI che. khUba ja abhinaMdana ApuM chuM razmibena bhedAne, jemaNe gharagRhasthI saMbhALIne paNa A dizAmAM puruSArtha karyo che. yogarasika aneka AtmAonA A graMtha yogamArge AgaLa vadhavAmAM ane aMte mokSaprAptinI dizAmAM AgaLa vadhavAmAM upayogIsahayogI banaze. dharmalAbhanA zubha AzIrvAda... IX - paMnyAsa zrI arUNavijayajI mahArAja Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( AzIrvacana ) yogasAmrAjyamAM praveza dUdhamAM bheLavAtI khAMDa jo dUdhane svAdiSTatA bakSIne ja rahe che to dUdhamAM paDatuM lIMbunuM TIpuM dUdhane phADIne ja rahe che. - vANImAM bhaLatAM mIThAM zabdo jo sauSThava ApIne ja rahe che, to vANImAM bhaLatI kaDavAza saMbaMdhaviccheda karAvIne ja rahe che. jIvanI hakIkata paNa kaMIka AvI ja che - mithyAtva-avirati vagerenI sAthe thato jIvano yoga jIvanA lamaNe anaMta saMsAra jhIMkIne ja rahe che, jyAre sadAgama, sadguru, saddhodha, saMbodhi, saguNa vagerenI sAthe thato jIvano yoga jIvane mokSa bakSIne ja rahe che. yoga konI sAthe karavo e jIvananA hAthanI vAta che, paNa eka vAra mithyAtvanI sAthe yoga karI dIdhA pachI Akhare saMsAra avayaMbhAvI che ane sadyagAvaMcaka bhUmikAe rahIne sadgurunI sAthe yoga karyA pachI mokSa paNa avayaMbhAvI che. yAda rahe, mithyAtvanI sAthe thato yoga yoga che ja nahIM, e to AtmAnA anaMta sadgaNo sAtheno, are ! mokSa sAtheno viyoga ja che. yoga to e ja che ke je mokSano yoga karAvI Ape, pachI cAhe te kyiA jinAlaya darzananI hoya ke jinavANI zravaNanI hoya, sAdharmika vAtsalyanI hoya ke sAmayikanI hoya. mokSa sAthe yoga karAvanArI te sarva kriyAo yogamAM pariName che. A rahyA e mahopAdhyAyajI mahArAjanAM TaMkazALI vacanoH mokSeNa - mahAnandeNa yojanAt sarvo'pi dharmavyApAra....yoga: vijJeya arthAt anaMtAnandarUpa mokSa sAthe joDI ApanArI (yogaviMzikA - 1 vR) tamAma dharmakriyAo yoga jANavI. sabUra ! sAmayika jo paraMparAe paNa mokSanI sAthe joDI Ape, to ja yoga che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyathA e yogarUpa nathI. malinAzayathI thatI dharmakriyA paNa jo saMsAramAM bhaTakAvanArI hoya to te yoga nathI ja. hA ! mAna-matAgraha-mahattvAkAMkSAthI grasta thaI karAtI dharmakriyAone paramAtmA yoga kahevA haragIjha taiyAra nathI. 'ne risevA te trAsavA' - A AcArAMga sUtranuM vacana paNa e ja jaNAve che. manavA ! sAvadhAna raheje, loko bhale tane tapasvI tarIke oLakhe ke dAnavIra tarIke oLakhe, bhalene tArI samagra samAjamAM vAhavAha thAya - paNa jo bhUlecUkeya mAnamamatAnA cakkaramAM phasAyo, to karmasattA tA2o DUco kADhI nAMkhaze. karmamuktinAM sAdhano karmaprAptinAM sAdhanomAM phe2vAI jaze. mokSaprAptimAM upAyabhUta yoga vizenuM eka jabbarajasta maeNTara Aje tamArA hAthamAM zobhI rahyuM che. jenI aMdara prAcIna-arvAcIna tamAma yogonI vizada vivecanA che. kuMdakuMdAcArya hoya ke haribhadrAcArya, upAdhyAya yazovijayajI hoya ke zubhacaMdrAcArya hoya, AcArya buddhisAgarasUri hoya ke rAjacaMdrajI hoya - dareka yogAcAryanA saMdarbhonuM vizleSaNAtmaka vidheyAtmaka vivecana eTale ja prastuta prabaMdha. razmibahena bhedAnI mahenata, temanI dhagaza tathA yoga aMgenI UMDI sUjha pragaTa thayA vinA rahetI nathI. joke samayAbhAve saMpUrNa maeNTara sAdyaMta to huM vAcI nathI zakyo, kiMtu aneka yogAcArya mahApuruSonA saMdarbho A graMthamAM niviSTa che, tyAre te te saMdarbho pAchaLanA Azayane pAmI, te te vAkyonA aidamparyArthane pAmI AtmAthI sAdhaka yogamArge avazya pragati sAdhI zakaze. prastuta yoganuM naoNleja wisdommAM pheravAya ane parama padane prApta karAvI Ape e ja zubhAzA ane zubhAzISa. zrI neminAtha janmakalyANaka dina jAmanagara saM. 2067, zrAvaNa suda 5 XI nyAyavizArada AcArya vijaya bhuvanabhAnusUri praziSya paMnyAsa yazovijaya Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya nivedana gRhiNI zrAvikA DaoN. razmi bhedAnA pIeca.DI.nA mahAnibaMdha "mokSaprAptino mArga : yoga'nuM graMtharUpe prakAzana karatAM A saMsthA garva anubhave che. A viSayanA vizALa phalakane A graMthamAM abhyAsapUrNa rIte samAvI levAmAM AvyuM che. vyavasAyI prakAzana saMsthAo AvA jJAnasamRddha graMthonuM prakAzana na kare e svAbhAvika che, kAraNa ke emanA vepAra mATe A khoTanuM kAma che, paraMtu varSonA parizIlana ane puruSArthathI taiyAra karelA AvA jJAnagraMtho mAtra yunivarsiTInA graMthAlayamAM ja paDyA rahe ane jijJAsu jagatane enuM darzana ane adhyayana karavAnI taka na maLe e jJAnanI AzAtanA che. dhArmika ane sAmAjika saMsthAoe AvA abhyAsagraMthanuM prakAzana karavuM e emanI pharaja che. AvAM zubha kAryothI AvI saMsthA potAnI kartavyaniSThAno AnaMda prApta karI zake che. A saMsthA zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha karUNAnAM aneka kAryonI sAthosAtha bauddhika ane vaicArika racanAtmaka kAryomAM paNa pravRtta che. "prabuddha jIvana", "paryuSaNa vyAkhyAnamALA' ane pustaka prakAzana enuM pramANa che. A saMsthAnI AvI aneka pravRttione jaina temaja itara samAje AvakArI ane vadhAvI paNa che. A saMsthAnA dIpacaMda tribhovanadAsa zAha pustaka prakAzana nidhi dvArA A graMtha sarasvatI jijJAsuonA hastakamaLamAM mUkatAM ame AnaMda ane gaurava anubhavIe chIe. AzA che ke jJAnajijJAsu jagata amArA A zAradAkarmane AvakAraze ane anumodanA karI jJAnalAbhanI prApti karaze. OM arham namaH | mA zAradA namaH | tA. 25-12-2011 muMbaI dhanavaMta zAha maMtrI, zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha XII Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amUlya saMpadAnI oLakha pratyeka adhyAtmasAdhaka enA jIvanakALa daramiyAna adhyAtmanA carama zikhare pahoMcavA yatna karato hoya che. enAM dharmatattvothI prakAzita hRdayamAM dhArmika ke AdhyAtmika UrdhvayAtrAnI adamya jhaMkhanA hoya che ane e mArge cAlIne e sAdhakajIvananA aMtima lakSyanI prApti mATe prayAsa kare che. vaidika dharmaparaMparA hoya, bauddha dharmaparaMparA hoya ke jaina dharmaparaMparA hoya - A badhI paraMparAoe adhyAtmajIvananuM parama lakSya darzAvyuM che ane ene mATe dharmatattvo para AdhArita jIvanazailI dvArA enI prAptino mArga darzAvyo che. jainadharmamAM yogaviSayaka vipula ane samRddha sAhitya maLe che. mAtra yogaparaMparAnI vismRti ane abhyAsanA abhAve bahu ochI vyaktio enAthI paricita che. sauthI prAcIna Agama "zrI AcArAMga sUtramAM jaina dharmanI sAdhanApaddhatinuM nirUpaNa maLe che ane e pachInA AcAryoe emanA graMthomAM yoganirUpaNa karyuM. emanA jIvanamAMthI paNa A yogaprabhAva jovA maLe che. jainadharmamAM tIrthakaronuM yogakuzaLa', "yogapAraMgata' ke "yogIndra vagere vizeSaNothI mahimAgana karavAmAM AvyuM che. "zrI bhaktAmara strotra'mAM AcArya zrI mAnatuMgasUrijIe prathama tIrthakara bhagavAna RSabhadevano yoganA jJAtA evA "yogIzvara" tarIke mahimA karyo che, to dhyAnazataka'nuM maMgalAcaraNa karatAM zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe covIsamA tIrthaMkara bhagavAna mahAvIrasvAmInI yogIzvara' tarIke vaMdanA karI che. bhagavAna mahAvIranA sAdhanA prayogo yogadRSTie eka Agavo abhyAsaviSaya che. sAdhutAnA pAyAnA guNa tarIke jainadharmamAM yogasAdhanAne darzAvavAmAM AvI che. AcAryazrI bhadrabAhusvAmIe Avazyaka niryuktimAM kahyuM che ke, "nivAsIjI no nampha sArdAti sAduLo' arthAt nirvANasAdhaka yoganI je sAdhanA kare che, teo sAdhu kahevAya che. Ano eka saMketa e che ke yoganI sAdhanAnuM prayojana eka ja hovuM joIe ane te mAtra mokSaprApti. hakIkatamAM jainadharma jeTalo ahiMsA pradhAna che, eTalo yogapradhAna paNa che ane enI samagra yogapraNAlI enA jIvanadarzana, dharmakriyAo ane tattvavicArathI vibhUSita che. samaye samaye mahAna AcArya ane uttama sAdhakoe potAnA vicAravaibhavathI ane tapomaya jIvanathI yoganI garimA pragaTa karI che, AthI to AnaMdaghanajI jevAne ApaNe mahAyogI" kahIe chIe. pratyeka dharmano yogamArga, enI AcAra ane vicAranI paddhati para racAyelo hoya che, AthI jainayoga ane pAtaMjala yogamAM bhinnatA hoya te XIII Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAbhAvika che. jo ke aMte lakSyanI lagabhaga samAnatA jovA maLe che. evuM paNa banyuM che ke pAtaMjala yoganA zabdono jainayogamAM svIkAra thayo che. jainayogamAM piMDastha, padastha, rUpastha ane rUpAtIta e vargIkaraNano svIkAra karavAmAM Avyo che, paraMtu eno artha jainaparibhASA pramANe jainagraMthomAM maLe che. AvA gahana ane kaThina viSayanI vistRta chaNAvaTa zrI razmibahena bhedAe 'amRta yoganuM, prApti mokSanI" graMthamAM karI che. cheka Agama graMthothI AraMbhIne vartamAnakALamAM prekSAdhyAna sudhInI yogapraNAlIne emaNe abhyAsaviSaya banAvI che. emAM paNa jaina AcAryonAM viziSTa pradAnanI sAthosAtha emanA yogaviSayaka graMthomAM AlekhAyelI sAdhanApaddhati skUTa karI ApI che. AcArya kuMdakuMdasvAmI, AcArya haribhadrasUri, kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya, AcArya zubhacaMdra jevA AcAryoe darzAvelo yogamArga ane enuM mahattva darzAvavA yatna karyo che, to enI sAthosAtha mahAyogI AnaMdaghanajI, upAdhyAya yazovijayajI ane yoganiSTha AcArya buddhisAgarajI, zrImad rAjacaMdra ane AcArya mahAprajJae darzAvelA jaina yoganI chaNAvaTa karI che. yogagraMtho e jainadharmanI amUlya saMpadA che ane tethI e saMpadAmAM rahelI dharmasamRddhino emaNe paricaya karAvyo che. vaLI graMthanA aMte jaina yoga ane pAtaMjala yogano tulanAtmaka abhyAsa Alekhyo che. aSTAMga yoga e sAMkhya darzananI paddhati che, jyAre samyakdarzana, samyakajJAna ane samyakucAritranA triratna dvArA jainayoganI sAdhanApaddhati darzAvavAmAM AvI che. yoga zabdanA aneka artho maLe che. manoyoga, kAyayoga, vacanayoga jevAM judAM judAM enA peTA bhedo ane uttara bhedo paNa maLe che. A bhedane ahIM tulanAtmaka dRSTithI pragaTa karyo che. A yoga vize jainagraMtho kahe che, "yoga janma rUpI bIjane bALanAro che, jarA avasthAnI mahAjarA che, du:khone mATe kSaya roga jevo che ane mRtyunuM mRtyu nipajAvanAro che, arthAt amaratA prApta karAvanAro che." AvA zAstrIya viSaya para graMtharacanA karavI te keTalI muzkela che teno vAcakane AmAMthI sAkSAt anubhava thaze. A vicAradhArAne pAmavA mATe vAcakamAM eka vizeSa sajjatA apekSita che. vAcako AnI dhArmika paribhASAno marma samajIne A viSayamAM gati karaze to ene jainadharmanA mokSamArganI jANakArI prApta thaze. AvA zAstrIya, pramANabhUta ane abhyAsapUrNa prAgaTya badala lekhikAne dhanyavAda. tA. 21-12-2011 - kumArapALa desAI XIV Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjI AvRtti samaye amRta yoganuM, mokSa prAptinI' e pustakanI prathama AvRttinuM vimocana muMbaInA inDiyana meDikala esosiezana haoNla, jUhumAM pa4mI phebruArI, 2012nA roja yojAyuM. A samAraMbha aneka rIte avismaraNIya banI rahyo. A prasaMge prasiddha sAhityakAra ane jaina darzananA AMtararASTrIya vidvAna padmazrI DaoN. kumArapALa desAIe kahyuM hatuM ke jaina yoganA bahu ochA kheDAyelA viSaya para taiyAra thayelo A eka abhyAsapUrNa ane vyApakaSTi dharAvato A graMtha che. A graMthamAM AcArya kuMdakuMdacArya, AcArya haribhadrasUri, kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya, upAdhyAya yazovijayajI, adhyAtmayogI AnaMdaghanajI, AcArya buddhisAgarasUrijI, zrImad rAjacaMdra, AcArya ane jJAnIoe racelA yogaviSayaka graMthano UMDo abhyAsa karIne DaoN. razmi bhedAe enI vistRta mArmika carcA karI che. vadhu emaNe jaNAvyuM ke A graMthanI sauthI moTI vizeSatA e emAM maLato yoga ane pAtaMjala yogano tulanAtmaka abhyAsa che. A graMthanuM prakAzana karanArI saMsthA muMbaI jaina yuvaka saMghanA maMtrI temaja "prabuddha jIvananA taMtrI DaoN. dhanavaMtabhAI zAhe A pustakanAM judAM judAM pAsAMonI chaNAvaTa karI hatI. A prasaMge rAmaniraMjana jhunajhunavAlA kaoNlejanA philosophI vibhAganA bhUtapUrva adhyakSa DaoN. kokilAbahena zAhe AnA lekhana mATe pAMca varSa sudhI karelA abhyAsanI vAta karI hatI. A prasaMge graMthanI vAta karatA meM sahuno RNasvIkAra karyo hato. A kAryakramamAM svAgata pravacana caitAlI gAlAe, AbhAravidhi kuMtala bhedAe ane enuM saMcAlana gulAba deDhiyAe karyuM hatuM. A prasaMge upasthita sabhAjanono hUMphALo pratisAda maLyo, jene pariNAme thoDAka ja mahinAmAM pustakanI dvitIya AvRtti pragaTa thAya che. huM AzA rAkhuM chuM ke A graMtha jaina dharmanA abhyAsIone ane yogamArganA pravAsIone vadhune vadhu upayogI banato jaze. jUna, 2012 - razmi bhedA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (anukrama ) ) (o ja 40 42. 94 76 106 148 1 mokSaprAptino mArga : yoga 2 jaina yoga : aitihAsika vihaMgAvalokana 3 AcArya kuMdakuMdadevanI kRtiomAM jainayoga AcAryazrI haribhadrasUrIzvarajInuM pradAna n "yogabiMdu" 2 "yogazataka' 2 "yogaviMzikA" 2 "yogadRSTisamuccaya' 5 'yogadaSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga huM kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryaracita "yogazAstra' AcArya zubhacaMdraracita "jJAnArNava 7 jainAcAryoe darzAvelo yogamArga mahAyogI AnaMdaghanajI * upAdhyAya yazovijayajI * yoganiSTha AcArya zrI buddhisAgarasUrijI * zrImad rAjacaMdra * AcArya zrI mahAprajJa - prekSAdhyAna 8 jaina yoga ane pataMjali yoga : tulanAtmaka abhyAsa 9 upasaMhAra * saMdarbhasUci 189 220 22) 233 242 247 258 275 297 314 XVI Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSaprAptino mArga : yoga bhAratIya saMskRtimAM prAcIna kALathI be mukhya dharmaparaMparAo cAlI AvI che - (1) vaidika paraMparA, (2) zramaNa paraMparA. vaidika paraMparAmAM hiMdu dharma ane zramaNa paraMparAmAM jaina ane bauddha dharma jovA maLe che. A traNe dharmanuM potAnuM darzana arthAt tattvavidyA che. badhAM darzanonuM dhyeya te te dharmanuM vAstavika jJAna meLavI te dvArA mokSa prApta karavAnuM che. mokSa eTale AdhyAtmika vikAsanI pUrNatA arthAt potAnA pUrNa AtmasvarUpanI prApti. AdhyAtmika pUrNatA kramavAra AdhyAtmika utkrAMtithI prApta thAya che. A saMsAramAM dareka jIva sthAyI sukha ane zAMti temaja pUrNa jJAna meLavavAnI icchA kare che, je ene mokSa prApta thatAM arthAt eno AdhyAtmika vikAsa pUrNa thatAM prApta thAya che. jaina dharma anAdikALano dharma che. jyArathI saMsAra che tyArathI te saMsArane taravAnA mArgasvarUpa arthAt jIvanA AdhyAtmika vikAsanA mArgasvarUpa jaina dharma paNa che. jenA zabda "jina" zabda uparathI Avelo che. jeoe rAgadveSane saMpUrNapaNe jItyA che, jeNe potAnI iMdriyo para vijaya meLavyo che ane mukti prApta karI che te jina kahevAya che. jina arthAt jinezvaroe upadezelo dharma te jaina dharma. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna buddhanA samayathI bauddha dharma pracalita thayo eTale te aDhI hajA2 varSa jeTalo prAcIna gaNAya. jaina dharma ane hiMdu dharmanI paraMparA hajAro-lAkho varSothI cAlI AvI che. prAaitihAsika kALamAM paNa A baMne dharmanA mULa jovA maLe che. jaina mAnyatA anusAra A vartamAna avasarpiNInA prathama tIrthaMkarane bhagavAna RRSabhadevanA samayathI jaina dharma pracalita che. jaino covIsa tIrthaMka2 mAne che. ane aDhI hajA2 varSa pUrve chellA covIsamA tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra svAmIe je dharmopadeza Apyo e siddhAMta jaina darzanane mAnya che. 'tIrthaMka2' zabda jainono pAribhASika zabda che. je tAre te 'tIrtha' ane je dharma tIrtha pravartAve te tIrthaMkara. A saMsArarUpI samudramAMthI pAra pAmavA jIvAtmAone je mArga dekhADe te tIrthaMkara athavA jinezvara bhagavAna kahevAya che. eka avasarpiNI athavA eka utsarpiNI kALamAM covIsa tIrthaMka2 thAya che. saMsAra anAdi anaMta che. eTale bhUtakALamAM AvA covIsa tIrthaMkara anaMta vA2 thaI gayA che. ane bhaviSyamAM paNa anaMta vAra thaze. vartamAna samayanA covIsa tIrthaMkaromAM pahelA RRSabhadeva ane chellA mahAvIra svAmI che. jaina dharmanI mAnyatA pramANe mahAvIra svAmIe Apelo upadeza emanA gaNadharoe 'dvAdazAMgI'mAM eTale ke 12 aMgamAM gUMthI lIdho che. A bAra aMga nIce pramANe che. (1) AcArAMga (2) sUyagaDAMga (3)ThANAMga (4) samavAyAMga (5) vyAkhyA prajJapti (bhagavatI sUtra) (6) jJAtA dharmakathAMga (7) upAsaka dazAMga (8) aMtagaDha dazAMga (9) anuttarovavAI (10) prazna vyAkaraNa (11) vipAka sUtra (12) dRSTivAda. A bAra aMgomAMthI dRSTivAda nAmanuM bAramuM ane chelluM aMga lupta thaI gayuM che. A agiyA2 aMga uparAMta bAra upAMga, dasa prakIrNaka, cha cheda sUtra, cAra mUlasUtra ane be cUlikAsUtra ema kula maLIne 45 AgamagraMtho upalabdha che. A badhAnI bhASA ardhamAgadhI che. jIvAtmA A saMsAramAM zubhAzubha karmono kSaya karI potAno AdhyAtmika vikAsa sAdhI potAnuM zuddha AtmasvarUpa kevI rIte prApta kare che, mokSaprApti kevI rIte kare che, e saMpUrNa mokSamArga jaina darzanamAM vistArathI nava tattvonA mAdhyamathI amRta yoganuM, prApti mokSanI 2. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samajAvelo che. jaina darzana pramANe A saMsAramAMno dareka jIvAtmA paramAtmA banI zake che. paramAtmA ke Izvara koI eka vyakti nathI. je paNa jIvAtmA potAnAM badhAM karmono kSaya karI zuddha AtmasvarUpamAM ramaNatA kare che e paramAtmapada prApta kare che ane e ja mokSa che. nava tattva nIce pramANe che - (1) jIva (2) ajIva (3) puNya (4) pApa (5) Asrava (6) baMdha (7) saMvara (8) nirjarA (9) mokSa. (1) jIvaH jenAmAM caitanya hoya athavA jJAna hoya te jIva kahevAya che. sukha ke duHkha, anukULatA-pratikULatAnI anubhUti jenAmAM hoya, te sva ane paranuM jJAna jenAmAM hoya te jIva kahevAya che. indriya, baLa, AyuSya ane zvAsocchavAsa e cAra lakSaNathI jIva oLakhI zakAya che : jIvonA be prakAra che. mukta ane saMsArI. je jIvo sarva karmano kSaya karI janmamaraNanA paribhramaNamAMthI sadAne mATe mukta thaI siddhAtmA banyA hoya te mukta jIvo hoya che. je jIvo karmabaMdhananA kAraNe janmamaraNarUpI saMsAramAM cAra gatimAM bhramaNa karatA rahe che te saMsArI athavA baddha jIvo hoya che. saMsArI jIvonI cAra prakAranI gati hoya che - nAraka, tiryaca, manuSya ane devatA. jIvo jyAM sudhI karmabaMdhanathI saMpUrNapaNe mukta thatA nathI tyAM sudhI temanA karmo pramANe A cAra gatimAM janmamaraNa karatA hoya che. (2) ajIvaH jemAM cetanA nathI, sukhaduHkhanI anubhUti nathI te ajIva kahevAya che. tenA pAMca bheda che - (1) dharmAstikAya, (2) adharmAstikAya (3) AkAzAstikAya (4) pudgalAstikAya (5) kALa. AmAM pugala mUrta arthAt rUpI tattva che. bIjAM cAra amUrta athavA arUpI tattva che jemAM rUpa, rasa, gaMdha, sparza na hoya, je AMkha vaDe joI na zakAya te arUpI tattva che. dharmAstikAya ? jIva ane ajIvane gati karavAmAM sahAya tattva che. adharmAstikAya ? jIva ke jaDa vastune sthira rAkhavAmAM sahAyaka tattva che. AkAzAstikAya : jIva, ajIvane jagyA ApanAra che. AkAza eTale ke avakAza arthAt khAlI jagyA. te loka ane alokamAM vyApta che. jyAM jIva tathA dharmAstikAya, adharmAstikAya ane pudgala che tyAM sudhI loka (mokSa prAptino mArga : yoga Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. tenI bahArano pradeza aloka che, te anaMta che. pudgalAstikAya pudgala = pu + gala arthAt puraNa+galana. aNunA samUhane pudgala kahevAmAM Ave che. A samasta lokamAM anaMta pudgala che. pudgalane varNa, gaMdha, rasa, sparza ane zabda hoya che. te ekamAtra rUpI dravya che. kALa jIva ane pugalamAM parivartana ANanAra navI vastune jIrNa karanAra tattva te kALa che. AvI rIte jaina darzana pramANe jIva ane A pAMca prakAranA ajIva dravya ema 6 dravyathI samasta sRSTi banelI che. (3) puNya : je tattva AtmAne zubha tarapha laI jAya te puNya. mana, vacana ane kAyAthI je zubha karmo baMdhAya che te puNya. zubha bhAva, dAna, tapa ityAdithI puNya baMdhAya che je jIvane uttama gati, uttama gotra, AyuSya, Arogya, rUpa, saMpatti, zubha saMyogo ityAdi prApta karAve che. (4) pApa H je tattva AtmAne azubha tarapha laI jAya te pApa. jenAthI jIvane du:kha sahana karavuM paDe che. mana, vacana, kAyAthI je azubha karmo baMdhAya che te pApa che. kaSAya, hiMsA, asatya, corI, maithuna, parigraha vagerethI pApa baMdhAya che jenAthI jIvane vividha prakAranAM du:kho bhogavavA paDe che. puNyathI zubha karma baMdhAya che, pApathI azubha karma baMdhAya che. mokSaprApti mATe jIve zubha ane azubha baMne prakAranAM karmano kSaya karavAno che. (5) Asrava : Asava eTale puNya athavA pAparUpa karmonuM AtmAmAM pravezavuM. mana, vacana ane kAyAthI zubha athavA azubha vyApArakarmanA pugalo je AtmAmAM praveze che te Asava kahevAya che. (6) baMdha A karmanA pugalono AtmA sAthe saMbaMdha thavo te baMdha. A saMbaMdha kSIranIranI jema gADha hoya che. (7) saMvara : AtmAmAM praveza karatA karma-pudgala jenAthI rokAya te saMvara. je nimittothI karma baMdhAya che te nimittone rokavA te saMvara kahevAya che. (8) nirjarA pUrve baMdhAyela zubhAzubha karmono kSaya karavAnI prakriyA te nirjarA. amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirjarA be prakAre thAya che - (1) baMdhAyela karmo paripakva thatAM udayamAM Ave che ane karmakSaya thAya che. (2) karmo udayamAM Ave te pahelAM tapa vaDe tenI nirjarA karI zakAya che. (9) mokSa H saMsArI AtmA zubhAzubha sarva karmono kSaya karI mukta bane che, zuddha AtmasvarUpa prApta kare che ane siddhAtmA bane che te mokSa che. mokSa prApta thayA pachI e pharI pAcho janmamaraNanA cakramAM Avato nathI. A mokSa kevaLa manuSyagatimAMthI ja prApta karI zakAya che. mokSanI vyAkhyA : [rmakSayo mokSaH ||20.rU / / tattvArthasUtra artha : sarva karmono kSaya e mokSa che. A mokSa prApta karavA mATe je mArga che arthAt mokSamArga - eno pAyo che samyaktva. samyaktva jaina pAribhASika zabda che. samyaktva eTale sAcI dRSTi, vastusvarUpane yathArthapaNe sahavuM. jaina darzana pramANe mokSaprApti mATe samyak darzana, samyak jJAna ane samyak cAritra A ratnatrayanI prApti anivArya che. samyak darzana, samyak jJAna ane samyak cAritra e AtmAnA mULa guNo che. A guNono saMpUrNa vikAsa thavAthI mokSanI prApti thAya che. anaMta samayathI saMsAramAM dizAzUnya paribhramaNa karanAra jIvAtmAne A ratnatrayanI prApti thatAM mokSamArganI dizA prApta thAya che. A traNa ratnatrayarUpa mokSamArga e ja 'yoga' che. samyak darzana : eTale deva,guru ane dharmamAM sAcI zraddhA ane sAcI ruci. samyak darzana eTale jIvAdi tattvone tenA mULa svarUpamAM samajavAM ane temAM zraddhA rAkhavI. samyak darzana eTale Atmadarzana. samyak jJAna : je vastunuM svarUpa jevuM che tevuM tene jANavuM e samyak jJAna che. jJAna e cetanAnuM lakSaNa che. jJAna svapa2prakAzaka che. jJAna vaDe ja AtmA padArthane jANe che ane jJAna vaDe ja AtmA potAne jANI zake che. jJAna vaDe AtmA pApakAryomAMthI nivRtta thAya che ane zubha kAryamAM pravRtta thAya che. jJAna vaDe AtmA vizuddha thAya che. AtmajJAna vinA mokSa nathI. samyak darzana eTale mokSa prAptino mArga : yoga 5 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAdi tattvomAM zraddhA rAkhavI ane samyaka jJAna eTale jIvAdi padArthono (tattvano) yathArtha bodha thavo. jaina darzanamAM jJAnanA pAMca prakAra batAvyA che - mati-zruta -DavA -mana:paryAya -vevAni jJAnam aa.8aa tattvArthasUtra artha : mati, zruta, avadhi, mana:paryava ane kevaLa e pAMca jJAna che. (1) matijJAna H mana ane iMdriyonI sahAyathI thato bodha. (2) zrutajJAna : zabda dvArA athavA saMketa dvArA je jJAna thAya che eTale zAstrAbhyAsathI ke guru pAsethI je jJAna prApta thAya te zrutajJAna. A baMne jJAna indriyAdhIna hovAthI parokSa jJAna kahevAya che. (3) avadhijJAna : iMdriya ane mananI apekSA vinA AtmazaktithI amuka avadhimAM rahelAM rUpI dravyono bodha. (4) mana:paryavajJAna : aDhI dviIpamAM rahelA saMjJI paMceMdriya jIvonA mananA paryAyono arthAt vicArono bodha. (5) kevaLajJAna : lokAlokanA rUpI-arUpI sarva dravyonA traNe kALanA sarva paryAyonuM jJAna te kevaLajJAna. kevaLajJAna eTale zuddha, sarva AvaraNa rahita, saMpUrNa jJAna. A traNe jJAna iMdriyAdhIna nathI ane pratyakSa che. kevaLajJAna sarvotkRSTa jJAna che. cAra ghAtI karmono kSaya thAya tyAre jIvane kevaLajJAna prApta thAya che. samyak cAritra : eTale yathArtha jJAnapUrvaka asat kriyAthI nivRtti ane sakriyAmAM pravRtti. samyaka darzana, samyaka jJAnapUrvaka AtmAmAM ramaNatA, sthiratA karavI te samyak cAritra che. mokSaprApti mATe samyak jJAnanI sAthe samyak cAritranI AvazyakatA che. A beunA suyoga vinA mokSaprApti zakya nathI. jaina dharmamAM sAdhuoe saMpUrNa tyAgarUpI sarvavirati cAritranuM ane gRhasthoe AMzika tyAgarUpI dezavirati cAritranuM pAlana karavAnuM hoya che. arthAt cAritra eTale ja saMyamanI ArAdhanA. sAdhuoe A pAMca mahAvratanuM pAlana karavAnuM hoya che. A pAMca mahAvrata che : (1) ahiMsA (2) satya (3) asteya (4) brahmacarya (5) aparigraha. amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca mahAvratadhArI sAdhu-sAdhvIoe tenuM saMpUrNa pAlana karavAnuM hoya che jyAre gRhastho mATe A pAMca vrata thoDI chUTachATa sAthe AcaravAnAM hoya che. eTalA mATe tene 'aNuvrata' kahevAmAM Ave che. saMpUrNa karmakSaya karIne AtmA mokSa prApta karI zake che. A prakriyAmAM AtmAno vikAsa kevI rIte thAya che, tenI zarUAta kyArathI thAya che ane e AdhyAtmika vikAsa kyAre saMpUrNa thAya che e darzAvavA jaina darzanamAM judI judI bhUmikAono krama batAvelo che je guNasthAnaka tarIke oLakhAya che. guNasthAnaka eTale guNonuM sthAna arthAt AtmAnA guNo pragaTavAthI thayelA AdhyAtmika vikAsanI bhUmikA. koI paNa jIvano AdhyAtmika vikAsa kramika thAya che. ane A kramika bhUmikAonuM 14 vibhAgamAM vibhAjana kareluM che je jaina zAstramAM 14 guNasthAna tarIke prasiddha che. te nIce pramANe che - (1) mithyAtva (2) sAsvAdana (3) mizra (4) avirata samyakdRSTi (5) dezavirati (6) sarvavirati pramatta (7) apramatta saMyata (8) apUrvaka2Na (9) anivRttibAda2 saM5rAya (10) sUkSma-saMpa2Aya (11) upazAMta-moha (12) kSINamoha (13) saMyogIkevalI (14) asaMyogI kevalI bAramAM guNasthAnakanA aMte ane 13mAM guNasthAnamAM cAre ghanaghAtI karmano sarvathA kSaya thatAM kevaLajJAna pragaTe che. kevaLajJAnI jIva potAnuM AyuSya pAMca hrasvAkSa2 pramANa bAkI rahe tyAre bAkI rahela cAra aghAtI karmo khapAvI, dehano tyAga karI mokSe jAya che. A AtmAno aMtima vikAsa che. jaina darzanamAM karmonA ATha prakAra batAvyA che. (1) jJAnAvaraNIya (2) darzanAvaraNIya (3) vedanIya (4) mohanIya (5) AyuSya (6) nAma (7) gotra (8) aMtarAya. AmAM jJAnAvaraNIya, darzanAva2NIya, mohanIya ane aMtarAya e cAra ghAtI karma kahevAya che kAraNa ke e karmo AtmAno vizeSapaNe ghAta kare che. vedanIya, AyuSya, nAma ane gotra e cA2 aghAtI karma che. ghAtI karmo azubha hoya che. aghAtI karma zubha ane azubha baMne prakAranA hoya che. (1) jJAnAvaraNIya karma : je karma jJAnanuM AvaraNa kare te. mokSa prAptino mArga : yoga Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) darzanAvaraNIya karma : vastuno indriyo ane mana dvArA sAmAnya bodha thavo te darzana. je karma darzananuM AvaraNa kare te. (3) vedanIya karma : je karma AtmAne sukhadu:khano anubhava karAve te. (4) mohanIya karma : je karma jIvane mohagrasta banAvI enI vivekabuddhine bhraSTa kare te. (5) AyuSya karma : je karmanA udayathI jIva manuSya, tiryaMca, nArakI athavA devatAno bhava dhAraNa kare. (6) nAma karma : je karmathI AtmAne za2I2, rUpa, raMga, AkRti AdinI prApti thAya. (7) gotra karma : je karmane kAraNe jIvane ucca ane nIca kuLa ke gotra prApta thAya. (8) aMtarAya karma : je karmane lIdhe bhoga-upabhogamAM vighna Ave te. A mukhya ATha karma jaina zAstromAM batAvelAM che. tapa, saMyama, dhyAnathI A karmono kSaya karI mokSamArga tarapha gati karAya che. ane potAnA saMpUrNa, zuddha AtmasvarUpane prApta karI zakAya che. e ja mokSa che. ane mokSaprAptino je mArga je samyak darzana, samyak jJAna ane samyak cAritra A ratnatrayarUpa che e ja yoga che. yoga dvArA jIvAtmA AdhyAtmika vikAsa sAdhI 52mAtmadazA prApta karI zake che. 8 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina daSTie yoga jaina yoga - zuddha AtmadazAne prApta karavAnI sthitimAM joDanAra mArgane yoga kahevAmAM Ave che. (arthAtu) mokSa e saMpUrNa zuddha AtmasvarUpa che. e mokSaprApti karavAno je mArga che te yoga che. A mokSaprAptino mArga je samya darzana, samyak jJAna ane samyaka cAritra A ratnatrayarUpa che ene ja jaina yoga kahI zakAya. A yoga dvArA jIvAtmA eno kramaza: AdhyAtmika vikAsa sadhAtA enA AtmIya guNo pragaTatA jAya che, kramaza: ene AgaLanA guNasthAnaka prApta thatAM jAya che, karmano nAza thato jAya che ane sarva karmathI rahita evI zuddha AtmasvarUpanI sthiti prApta thAya che. A jaina dharmanI sAdhanApaddhati che je mokSamArga tarIke jANItI che. arthAt mokSaprApti mATe je je dharmavyApAra karAya che te sarva jena yogamAM samAviSTa thAya che. "yoga'nI paraMparAthI vaMcita vartamAnamAM keTalAya loko evI mAnyatA dharAve che ke jaina darzana ane enA sAhityamAM arthAt AgamagraMthomAM 'yoga' zabda kevaLa mana, vacana ane kAyAnA vyApAra arthamAM ja prayukta thayelo che. cittanirodharUpa dhyAna ke AtmasamAdhirUpa sAdhanAnA saMdarbhamAM te kyAMya prayojAyelo nathI. hakIkatamAM AcArya haribhadrasUrie yoga zabda vikasAvyo che. emaNe RSi pataMjalinA aSTAMga yoganI prakriyA sAthe jaina mokSamArganI prakriyAno samanvaya karIne yoga zabda vikasAvyo che. tenA pUrvethI jaina darzanamAM 'yoga' zabdano prayoga sAdhanAnA saMdarbhamAM AgamagraMthothI thayelo che. AtmAnA AdhyAtmika vikAsa mATe, mokSaprApti mATe dareka dharmane potapotAnI sAdhanA-paddhati che. aSTAMga yoga sAMkhyadarzananI sAdhanApaddhati che je maharSi pataMjalinA yogadarzanamAM varNavI che. maharSi pataMjalinI yogapaddhatinI tulanAmAM samyak darzana, samyak jJAna ane samyak cAritrane jaina yoga kahI zakAya. jaina dharmanI sAdhanApaddhatimAM aSTAMga yoganAM yama, niyama, Asana, pratyAhAra ane dhyAna A aMga svIkAravAmAM AvyAM che. prANAyAmano svIkAra karyo che paNa mokSaprApti mATe anivArya mAnyo nathI. jaina AgamomAM jema ke mokSa prAptino mArga : yoga Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMga uttarAdhyayana temaja sUtrakRtAMga, bhagavatI ane sthAnAMgamAM A sAdhanApaddhatinuM mArmika rIte pratipAdana kareluM che. Agama sAhityamAM paNa eno nirdeza maLe che. vikramanI pahelI sadImAM AcArya kuMdakuMde lakhela 'samayasAra pravacanasAramAM vikramanI bIjI-trIjI sadImAM umAsvAtijIe tattvArthasUtramAM A muktimArganuM (arthAt jaina yoganuM) pratipAdana kareluM che. A sAdhanApaddhatimAM, zuddha AtmasvarUpa prApta karavAnA mArgamAM dhyAnanI atyaMta mahattvanI bhUmikA che. jenuM vivecana jinabhadragaNie dhyAna zatakamAM, pUjyapAda devAnaMdIe samAdhitaMtra temaja iSTopadezamAM kareluM che. vikramanI AThamI sadImAM AcArya haribhadrasUrie jainayogamAM navA adhyAyanI zarUAta karI. teoe pataMjilanI aSTAMga yoganI paddhatio ane paribhASAono jaina paddhati sAthe samanvaya karIne jaina yogane navI dizA pradAna karI, emanA yoga viSayaka cAra mahattvanA graMtho che. emanA pachI AcArya zubhacaMdra, AcArya jinasena, AcArya hemacaMdra - A AcAryoe yoga saMbaMdhI graMtho lakhyA che. emaNe dharmadhyAnane piMDI, padastha, rUpastha ane rUpAtIta ema cAra vargomAM vargIkRta karyuM. enA pachInA samayamAM adhyAtmayogIrAja AnaMdaghanajI thayA. emanAM padomAM ane stavanomAM yoganI abhivyakti jovA maLe che. upAdhyAya yazovijayajIe emanA graMthomAM - adhyAtmasAra, adhyAtmopaniSada, yogAvatAra dhArniMzikAyoga vize prakAza pADelo che. pAtaMjala yogasUtra para temaNe vivecana lakheluM che temAM "jaina yoga' sAthe tulanAtmaka abhyAsa prastuta karelo che. vartamAnakALamAM AcArya buddhisAgarajI, cidAnaMdajI, AcArya tulasIjI ane AcArya mahAprajJajIno jaina yogasAhityamAM mahattvano phALo che. badhA AcAryoe potAnA sAhityamAM alaga alaga rIte yoganI vyAkhyA karI che. paNa enuM tAtparya to eka ja che ke je mArgathI AtmA paramAtmA banI zake arthAt paramAtmapadane prApta karI zake te mArga e jayoga che. amRta yoganuM, prApti mokSanI) Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga ane mokSa jaina darzanamAM AtmakalyANa karavAnA aneka mArgo jJAnI puruSoe batAvyA che. temAMthI ja eka mArga che yoga. AtmAnA zuddha svabhAvamaya mokSano yoga prApta karAve tenuM nAma ja yoga che. yoga zabda 'yuja' dhAtu parathI Avyo che. saMskRtamAM 'yuja' dhAtunA be artha thAya che. ekano artha che yojavuM; joDavuM bIjo artha che - samAdhi - mananI sthiratA. bhAratIya yogasAhityamAM 'yoga' zabda baMne arthamAM prayojelo che. koI ciMtakoe eno "samAdhi arthamAM prayoga karyo che to jJAnIoe jaina yogasAhityamAM "saMyojana karavuM ema artha lIdho che. arthAt mokSa sAthe yojana, joDANa karAve eTale te yoga kahevAya che. "mokSe yoganari yo:" ema tenI vyAkhyA che. Ama je prakriyA vaDe AtmA zuddha AtmasiddhirUpa mokSapada arthAt nirvANapadane pAme tenuM nAma yoga. A mokSarUpa paramatattva alaga alaga nAmathI oLakhAya che. jaina darzanamAM ene siddhapada athavA mokSapada kahe che. koI buddha-pada athavA zivapada kahe che. A zabdabheda chatAM paramArthathI tenA sahajAtmasvarUpamAM bheda paDato nathI. AvA zuddha AtmasvarUpamAM je ramaNatA karAve, enI sAthe joDANa karAve te yoga ema enI sarvadarzana saMmata, sarvamAnya vyAkhyA che. AtmAnuM nija zuddha svabhAva sAthe, sahajAtmasvarUpa sAthe joDANa thavuM te ja yoganuM pragaTa spaSTa svarUpa che. parabhAva vibhAvamAMthI nIkaLI AtmabhAvamAM sthira thavuM e ja mokSamArga che. jaina darzananirdiSTa samyagU darzana, samyagU jJAna, samyaka cAritra A ratnatrayI e mahAyoga che - enI sAdhanA karIne anaMta jIvAtmAoe mokSaprApti karI che. jaina darzanamAM "yoga" zabda vividha rIte prayojelo che. jema ahIM AtmasamAdhirUpa sAdhanAnA arthamAM che tevI ja rIte mana, vacana ane kAyAnA vyApAranA arthamAM paNa che. tattvarthasUtramAM umAsvAtijIe yoganuM svarUpa jaNAvatAM kahyuM che ke hya - vI - mana: yoT: T6.zA. artha : kAyA, vacana ane mananI kriyAe yoga che. arthAtyoga eTale mana-vacanakAyAnI zubhAzubha pravRtti. mokSa prAptino mArga : yoga 11. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana pramANe jIvAtmA A saMsAramAM karmanA baMdhananA kAraNe janmamaraNanA cakramAM pharato hoya che. A karmano jyAre saMpUrNa kSaya thAya arthAt jIvano jyAre karmathI saMpUrNapaNe viyoga thAya tyAre AtmA mokSa prApta kare che arthAt paramAtmA bane che. Ama jaina darzana pramANe 'ayoga' tenA yoganuM lakSya che. ayoga eTale mana, vacana ane kAyAnA yogathI rahita evI siddhAvasthA. anya darzanamAM paramAtmAno yoga karavAnI vAta che tyAre jaina dharmamAM dareka jIvAtmA potAnA puruSArthathI 52mAtmA banI zake che je ayogathI siddha thaI zake che. arthAt jIvanuM aMtima lakSya yogathI ayoga sAdhI arthAt karmarahita thaI paramAtmA banavAnuM hoya che. yoga eTale AtmA sAthenA saMbaMdhanI sthApanA. AtmAnI sAthe saMbaMdha niSpanna thAya che tyAre ayoga niSpanna thAya che. ayoga eTale mana - vacana - kAyAnI sthiratA. ayoganI dizAmAM javA mATe yoga e mAdhyama che. AdhyAtmika sAdhanAmAM yogasAdhanAnuM mahattvanuM sthAna che. AtmAnA potAnA svarUpamAM, svasvarUpamAM sthira thavAnI prakriyAne athavA sAdhanAne yogasAdhanA kahevAya che. yoganI vyAkhyA H jJAnI puruSoe yoganI alaga alaga vyAkhyAo ApI che. (1) muni pataMjalie 'yogadarzana'mAM yoganI vyAkhyA nIce pramANe ApI che. yogazcitta vRtti nirodhaH / / .2 / / artha : cittavRttino nirodha karavo te yoga. citta jyAre kSINa vRttivALuM thaI jAya tyAre paramAtmasvarUpanIai samApatti thAya. samApatti eTale dhyAna dvArA sparzana. samApatti eTale dhyAtA, dhyeya ane dhyAnanI ekarUpatA. dhyAtA-dhyAnano adhikArI yogya sAdhaka aMtarAtmA che. dhyeya pa2mAtmA che, dhyAna jJAnanI ekAgratArUpa che. samApatti e traNenI ekatArUpa che. satata 52mAtmAnA dhyAna vaDe cittavRttiono vilaya thavAthI paramAtmA sAthe abheda-ekatAno anubhava thAya tene samApatti kahe che. citta jyAre kSINa vRttivALuM sphaTika jevuM pAradarzaka thaI jAya tyAre anya vRtti pratye doDatuM nathI. ane sthira thaI ekAgrapaNuM prApta kare tyAre amRta yoganuM, prApti mokSanI 12 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja samApatti thAya. bahirAtmabhAva tyajI daI, aMtarAtmabhAva pAmI sthira bhAvathI AtmA te ja paramAtmA evuM ciMtana kare. (2) zrImad bhagavad gItAmAM bIjA adhyAyamAM yoganI vyAkhyA nIce pramANe ApI che - "sarva yogA 3' artha : samatva e ja yoga kahevAya. je paNa kaMI karma karAya che e pUrNa thAya ke na thAya ane e karmanA phaLa vakhate samabhAvamAM rahevuM e ja samatva che. anukULa ane pratikULa paristhiti vacce mananI taTasthatA te samatva che. eTale bhagavAna zrIkRSNa bhagavad gItAmAM arjunane kahyuM che - yogasthaH kuru karmANi saMGga tyaktvA dhanaMjaya / sidhdathasidhdayoH samo bhUtvA samatvaM yoga Ucyate / / 2.48 / / artha : "he dhanaMjaya (arjuna), Asakti (eTale ke rAga, kAmanA, phaLanI icchA) tyajIne saphaLatA ane asaphaLatAmAM samabuddhi thaI yogamAM sthita thaI tuM karma kara. kAraNa ke samatva e ja yoga che." A ja adhyAyamAM AgaLa zrIkRSNa yoganI vyAkhyA karatAM kahe che - budhdiyukto jahAtIha Ubhe sukRtaduSkRte / tasmAdyogAya yujyasva yogaH karmasu kauzalam / / 50 / / artha : samabuddhiyukta mANasa puNya ane pApa beyane A lokamAM tyAgI de che - temanAthI mukta thAya che. mATe tuM samasvarUpa yogamAM joDAI jA. A samasvarUpa yoga e ja karmomAM kuzaLatA che arthAt karmabaMdhanamAMthI chUTavAno upAya che. (3) jaina darzanamAM trividha yoga kahyo che. zraddhA, jJAna ane kriyAne trividha yoga kahe che. kAraNa zuddha zraddhA (samyagdarzana), zuddha jJAna (samyaka jJAna) ane zuddha cAritra (samyaka cAritra)nI sAdhanA vaDe ja AtmAne mokSanI prApti thAya che. A trividha yoga ja jaina darzanamAM ratnatrayI tarIke prasiddha che. A ratnatrayarUpa mokSamArga e ja yoga che. AcArya umAsvAti e A mokSa prAptino mArga : yoga 13 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja vAta karI che - sIna jJAna cAritrA imokSamai T.zA tattvArthasUtra artha : samyagdarzana - jJAna - cAritra e traNenI abheda ekatA e ja mokSamArga che. A ja vAta digaMbarAcArya kuMdakuMdadeve 'samayasAra'mAM kahI che ke sarve arihaMta bhagavaMtoe sevelo samyak darzana, samyak jJAna ane samyak cAritrarU5 arthAt zuddha ratnatrayarUpa eka ja mokSamArga che je jinezvara bhagavaMtoe upadezelo che ane jinAgamomAM Apelo che. jIvAdIsadIsaddahaNaM sammattaM te simadhigamo NANaM / rAtipariharA varaghAM puNo Tu mobhavapakSo pAu5lA samayasAra artha : "jIvAdi padArthonuM zraddhAna samyakatva che, te jIvAdi padArthono adhigama jJAna che. ane rAgAdino tyAga cAritra che. A ja mokSano mArga che. AcArya kuMdakuMdadeva emanA bIjA graMtha niyamasAra'mAM kahe che - AtmAne AtmAmAM joDavo te yoga che. vivarIyAbhiNivesaM pariktA joNhakahiyataccesu / no suMgaddhi apAI nimAvo to dave gogo rUpA niyamasAra artha : viparIta abhinivezano parityAga karIne je jainakathita tattvomAM AtmAne joDe che teno nija bhAva te yoga che. "jeNe mithyAtvanA poSaka evA kudeva Adino Adara choDI sAcA deva, guru tathA jinezvara bhagavaMte kahela tattvo para zraddhA karI che, nava tattvo jANIne zuddha AtmA ja AdaraNIya che evI ni:zaMkapaNe zraddhA karI che, te nava tattvone yathArthapaNe jANI, nirvikalpa upayoganuM kAraNa evA nija AtmAmAM AtmAne joDe che, ekAgra thAya che teno nija bhAva te yoga che, arthAt samyak darzanajJAna-cAritra che." (4) mukSa goyaUTIo, goLo savyo vi thavIvIpa / 2aaaa yogaviMzikA amRta yoganuM, prApti mokSanI) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya haribhadrasUrie temanA yogavizikA' nAmanA graMthamAM mokSa sAthe yojana karavAthI arthAt mokSasAdhanAmAM kAraNabhUta je AtmAno zuddha dharmavyApAra te yoga che ema yoganI vyAkhyA karI che. dharma eTale vastusvabhAva. Atmavastuno svabhAva te Atmadharma. AvA parizuddha, sarvathA zuddha AtmasvabhAvarUpa dharmanuM AcaraNa te yoga. AtmA potAnA zuddha darzana jJAnamaya svabhAvamAM varte te ja vAstavika dharma che, te ja cAritra che ane te ja yoga che. jema nirmalatA e sphaTika ratnano svabhAva hoI e eno dharma che tema kaSAya-abhAvarUpa nirmalatA e ja AtmAno zuddha svabhAva hoI AtmAno dharma che. arthAt niSkaSAya zuddha AtmA e ja dharma che. paNa karmarUpa bAhya upAdhinA lIdhe rAga-dveSa-mohAdi vibhAva-pariNAma utpanna thavAthI AtmAnI nirmaLatA avarodhAya che. A rAgAdi vibhAva upAdhi-dUra thatA AtmA zuddha svarUpe prakAza che. jeTalA aMze A vibhAva-pariNAmarUpa AvaraNa dUra thAya teTalA aMze AtmadharmanI siddhi thAya. A AtmadharmanI siddhi samyagdaSTi guNasthAnathI mAMDIne mokSa-prApti paryata uttarottara vadhatI jaI aMte pUrNa AtmasvarUpa pragaTe che. Ama zuddha AtmasvarUpane pragaTa karanAra sarvaparizuddha dharmavyApAra te yoga che. AcArya haribhadrasUrie emanA bIjA graMtha "yogabiMdumAM paMcavidha yoga kahyo che. adhyAtma bhAvanA dhyAnaM samatA vRttisaMkSayaH / mokSepa yogAnAdApU zreSTho yathottaram ArUA. yogabiMdu artha : je mokSa sAthe joDI Ape te yoga kahevAya che. adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya A yogamArga (mokSamArga)nAM pAMca aMgo che. te sakala kSayarUpa mokSa sAthe AtmAnuM yojana kare che. tethI yogarUpa che. emAM uttarottara yoga zreSTha che. (5) kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArye emanA graMtha "yogazAstramAM yoganI vyAkhyA karatAM kahyuM che - mokSa prAptino mArga : yoga 15 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturvarge'graNimokSo, yogastasya ca kAraNam jJAnazraddhAne cAritra rupe ratnatrayaM ca : 2.5Tii yogazAstra artha : dharma, artha, kAma, mokSa A cAra vargomAM mokSa te ja uttama che. e mokSanuM kAraNa yoga che. te yoga jJAna, zraddhA ane cAritrarUpa ratnatraya che. dharma, artha, kAma ane mokSa A cAra prakAranA puruSArtha Apta puruSoe kahyA che. cAra puruSArthamAM sarvottama, sarvazreSTha, pradhAna puruSArtha mokSa che. kAraNa ke mokSa puruSArthathI saMsArI AtmA mukti prApta kare che. arthAt zuddha AtmasvarUpane prApta kare che. mokSanuM ananya sAdhana yoga che. A yoga ratnatrayI svarUpa che. samyam darzana, samyam jJAna ane samyagU cAritra e ratnatraya che. tattvarucirUpa samyam darzana, tattvAvabodharUpa samyagU jJAna ane tattvapariNatirUpa samya cAritra e mokSamArga che. saMdarbhasUci 1. jaina yoga - yuvAcArya mahAprajJa 2. saMgrahaNIratna (bRhat saMgrahaNI)mAM pRSTha 670 para yogano artha judA judA graMtho pramANe Apyo che. (1) yoga eTale vyApAra-karma-kriyA (2) yoga eTale aprApta iSTa vastuno lAbha (bha. gItA, adhyAya 2 zloka 45 yogakSema) (3) yoga eTale karmanI aMdara kauzala (bha.gItA, adhyAya, 2 zloka 50) (4) yoga eTale mana, vacana, kAya yogya pravartaka dravyo (5) yoga eTale mana, vacana, kAyAnuM parispaMdana karAvanAra (6) yoga eTale vIrya, utsAha, sAmarthya parAkramAdi (7) yoga eTale AtmAno adhyAyavizeSa (8) yoga eTale mokSanI sAthe saMbaMdha baMdhAvI ApanArA (9) yoga eTale cittavRttinirodha (yogasUtra ) (10) yoga eTale mAnasika sthiratA (11) yoga eTale mokSaprApyaka vyApAra (yogaviMzikA 1lo zloka) 3 samApatti eTale dhyAtA, dhyeya ane dhyAnanI ekarUpatA. dhyAtA - dhyAnano amRta yoganuM, prApti mokSanI) Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikArI yogya sAdhaka aMtarAtmA che. dhyeya - paramAtmA che, dhyAna - jJAnanI ekAgratArUpa che. samApatti e traNenI ekatArUpa che. satata paramAtmAnA dhyAna vaDe cittavRttiono vilaya thavAthI paramAtmA sAthe abheda-ekatAno anubhava thAya tene samApatti kahe che. pR. 7 yogasAra vivecanakAra : AcArya vijayakalApUrNasUri 4. pR. 7, 'samayasAra'; - anuvAdaka zrI hiMmatalAla zAha 5. upAdhyAya yazovijayajI yoganuM A ja lakSaNa batAvatAM kahe che - mokSeNa yojanAdeva yogo hyatra nirucyate / lakSaNaM tena tanmukhyahetuvyApAratADasya / / 1 / / dvAnnizad - drAviMzikA - 10 batrIsI artha : mokSanI sAthe yoga arthAt saMbaMdha karAvavAnA kAraNe ja yoganuM nirUpaNa thAya che. eTale yoganuM lakSaNa thAya che - mokSanI mukhya hetubhUta evI pravRtti. mokSa prAptino mArga : yoga 17 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena yoga etihAsika vihaMgAvalokana bhAratamAM je mukhya dharmaparaMparAo - vedika, jaina, bauddha paraMparA cAlI Ave che te badhAno samAnarUpathI eka nizcita siddhAMta che ke mAnavajIvananuM aMtima sAdhya, manuSyajIvananI aMtima saphalatA che enA AdhyAtmika vikAsanI pUrNatA ane tenAthI prApta thatI mukti. badhAM bhAratIya darzanono aMtima uddeza muktinI prAptino che. A mukti arthAt mokSa prApta karavAno mArga e ja yoga che. je sAdhanAthI Atma-zaktino vikAsa thAya. AtmA saMpUrNapaNe "sva" svarUpamAM sthira thAya e yoga che. je sAdhanAthI AtmAno paramAtmA sAthe saMyoga thAya AtmA sva" svarUpa prApta kare arthAt "sva" svarUpamAM sthira thAya e yogasAdhanA che. badhAM darzanomAM koIne koI rUpamAM yogano ullekha maLI Ave che. jaina zAstromAM yoga zabda prAcIna kALathI ja jovA maLe che. jIvanAM mana, vacana, kAyAnI pravRttine yoga tarIke oLakhavAmAM Ave che. tevI ja rIte mokSamArganI sAdhanA paNa yogasAdhanA tarIke oLakhAya che. jaina darzana ane Agama sAhityamAM AtmAne anaMta zaktisaMpanna kahyo che. AtmAmAM anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha ane anaMta vIrya (zakti) che. yogasAdhanAthI e prApta karI zake che. AtmA pote ja Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAno vikAsa karIne potAnuM zuddha AtmasvarUpa prApta karI zake che. jaina AgamomAM yoganA arthamAM adhikatara 'dhyAna' zabda prayukta thayelo che. jaina darzanomAM yoga zabda samAdhinA arthamAM paNa prayukta thayelo che. ApaNe etihAsika dRSTithI vicArIe to jaina paraMparAmAM yoga athavA yogasAdhanAne cAra vibhAgamAM vibhakta karI zakAya : 1. Agama ane Agama sAhityamAM yoga 2. AcArya kuMdakuMdadevathI AcArya haribhadrasUri sudhI (vikramanI AThamI zatAbdI sudhI) 3. AcArya haribhadrasUrithI upAdhyAya yazovijayajI sudhI (vikramanI aDhAramI zatAbdI sudhI) 4. upAdhyAya yazovijayajIthI atyAra sudhI (aDhAramI zatAbdI pachI) (1) Agama ane Agama sAhityamAM yoga : A avasarpiNI kALamAM jaina dharmanA Adya praNetA bha. RSabhadeva che je svayaM mahAyogI hatA. eTale jena yoganA praNetA tarIke paNa emane ja sthApI zakAya. AcArya mAnatuMganA racelA bhaktAmara stotra'mAM (bha.RSabhadevanI stuti) RSabhadeva bhagavAnane "yogIzvara tarIke varNavelA che. tvAmavyayaM vibhumacintya masaMkhya mAdyaM / brahmANa mIzvaramanantamanaMgaketum / yogIzvaraM vidita yogamanekamekaM / jJAna - svarupamamalaM pravadanti santaH / / 24 / / artha : he bhagavAna ! saMtapuruSo tamane judA judA nAmathI saMbodhe che, jevAM ke - avyaya, vibhu, aciMtya,asaMkhya, AdipuruSa, brahmA, Izvara, anaMta, kAmadevavijetA, yogIzvara, yogavizArada, aneka, eka, jJAnamaya, nirmaLa vagere. 24mA ane aMtima tIrthakara bhagavAna mahAvIrano saMsAratyAga pachI kevaLajJAnaprApti sudhIno je sADA bAra varasano sAdhanAkALa hato. e jaina yoga : aitihAsika vihaMgAvalokana Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanAkALamAM adhikAMza samaya e yogasAdhanA arthAt dhyAnamAM ja hatA. emanA seMkaDo ziSyo kevaLajJAnI, avadhijJAnI, mana:paryavajJAnI temaja pUrvadhara muni paNa hatA. dhyAnanI viziSTa sAdhanAthI ja A prApti thaI hatI. bha. mahAvIranA mukhethI varNavelA ane gaNadharo dvArA racAyelA AgamomAM yoga ane dhyAna vize varNana maLI Ave che. AgamomAM AcArAMganuM sthAna sauthI prathama che. emAM bha. mahAvIranI sAdhanApaddhatinuM varNana che. etehiM muNI sayaNehiM, samaNe Asi paterasa vAse / rArUM vinaMpi nayamANe, appamatte samAhi, jJApha / / 6/2/4 / / AcArAMga artha : bhagavAna mahAvIra rAtadivasa ekAgra ane apramatta bhAvathI samAdhipUrvaka dhyAna karatA hatA. te mayaM pavesiyA jJApha / / o// / / AcArAMga artha : teo svayaM potAnA AtmAne vairAgya bhAvamAM praveza karAvIne dharmadhyAna, zukladhyAna dhyAvatA hatA. aiacca savvato saMga Na mahaM asthiti iti egomaMsi ||6 / 38 / / AcArAMga artha : badhA prakAranA saMgano tyAga karI mAruM koI nathI, huM ekalo chuM, evI bhAvanA kare. AvI rIte AcArAMgamAM ApaNane dhyAnayoga, bhAvanAyoganuM vivaraNa maLe che. bIjA Agama sutrakRtAMga, bhagavatI ane sthAnAMgamAM paNa prakIrNa rUpathI bhAvanA, Asana, dhyAna Adino nirdeza maLe che. sUtrakRtAMgamAM samAdhiyoga, dhyAnayoga, adhyAtmayoga, bhAvanAyoga jevA zabdo prayukta thayA che. bhAvaNAjoga sudhdappA, jale NAvA va ahiyA / khAvA ya tIra sampannA, mahuvA tivRtti / / // / / sUtrakRtAMga artha : jeno AtmA bhAvanAyogathI zuddha che te pANImAM nAva samAna kahevAyo che. te kinAre pahoMcelI naukAnI jema badhAM du :khothI mukta thaI jAya che. aNNe haju jAmamonA somasi ||2/ra/rU4|| sUtrakRtAMga artha : kAmabhoga mArAthI bhinna che ane huM enAthI bhinna chuM. padArtha amRta yoganuM, prApti mokSanI 20 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArAthI bhinna che ane huM enAthI bhinna chuM. cAra Agama graMthomAM "Avazyaka-sUtra'nuM mukhya sthAna che. A Avazyaka sUtranA racayitA gaNadhara bhagavaMta che. Avazyaka sUtromAMnuM eka sUtra - 'zramaNa sUtra che. te sUtranI eka paMkti che - "vattinApu no saMpAdi. A 32. prakAranA yoga-saMgrahonA nirdezamAM "phaUiT -saMvarano I dhyAnano 28mo yoga saMgraha che. dhyAna - samAdhirUpa yoga-prakriyAno sUcaka che. A sUtra paranI niryuktinI racanA AcArya bhadrabAhusvAmIe karelI che. temAM dhyAna ane samAdhinA saMdarbhamAM 'yoga zabdano prayoga karelo che - nivvANa sAhae joge, jamhA sAheti sAhuNo / sammA ya savvabhUesu, tamhA te bhAvasAhuNo / / 1010 / / artha : jeo nirvANa-mokSa, sAdhaka, samyak darzana - jJAnAdi yogonI sAdhanA kare che ane jIvamAtra pratye samAnabhAva - Atmatulya bhAva dhAraNa kare che, te bhAva sAdhu kahevAya che. suyanANaMmi vi jIvo, varseto so na pAuNai mokkhaM / / jo tava saMyamamaie joe na caei voDhaM je / / 90 / / artha : je sAdhaka tapa-saMyamamaya yogamAM tatpara banato nathI te ekalA zrutajJAnanA AlaMbanathI mokSa pAmI zakato nathI arthAt zrutajJAna sAthe tapasaMyamarUpa yogasAdhanA kare to ja te potAnA pUrNa-zuddha svarUpane pragaTa karI zake che. anya sUtrapATho - bAhirajogavirahio, AbhiMtarajhANa - jogamalINo / jaha tammi desa-kAle, amUDhasanno cayai dehaM / / 55 / / artha : bAhya yoga vyApArathI rahita ane atyaMtara dhyAna -yogamAM lIna banelo muni tathA prakAranA deza ane kALamAM Atma-jAgRtipUrvaka potAnA dehano tyAga kare che. jena yoga : aitihAsika vihaMgAvalokana Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sajjhAyasaMjamatave veAvacce a jhANajoge a| jo ramai no ramai asaMjamammi so vaccaI siddhiM / / 366 / / dazavaikAlika sUtraniryukti artha : svAdhyAya, saMyama, tapa, vaiyAvRtya ane dhyAna-yogamAM je rame che ane asaMyamamAM je ramato nathI te siddhine vare che. AvI rIte jaina Agama ane Agama-sAhitya (cUrNi, niryukti)mAMthI 'yoga" zabda alaga alaga rUpamAM jemake dhyAna yoga, bhAvanA yoga, tapasaMyamamaya yoga tarIke varNavelo che. (2) jena yogano dvitIya yuga : AcArya kuMdakuMdadevathI AcArya haribhadrasUri sudhI vikramanI prathama zatAbdIthI Aja paryata jaina yoga saMbaMdhI ghaNuM sAhitya racAyeluM che. prathama zatAbdImAM AcArya kuMdakuMdadeve samayasAra, niyamasAra, mokSapAhuDa Adi graMthomAM yoga saMbaMdhI vivecana karyuM che. dhyAna sAdhanAnI AvazyakatAne jarUrI gaNI che. dhyAna dvArA sAdhaka bahirAtmabhAvano tyAga karI aMtarAtmAnuM jJAna prApta kare che ane paramAtmabhAva prApta karI svayaM paramAtmA bane che. temaNe yathArtha mokSamArga nizcaya-vyavahAranA mukhyatAthI varNavyo che. yoga ane yogabhakti saMbaMdhI vyavasthita pratipAdana kareluM che. enA pachI vikramanI trIjI zatAbdimAM umAsvAtijIe tattvArthasUtranI racanA karI. emAM mokSamArganuM savistarapratipAdana sAta/nava tattvonA mAdhyamathI karyuM che. mokSamArgane paribhASita karatAM kahyuM che ke sIna jJAna cAritrAUiT mokSamA aa2aa tattvArthasUtra samyagdarzana, jJAna ane cAritra e ja mokSamArga che." evI ja rIte dhyAnanI paribhASA ApI ke 3ttamasaMhanacaijAgracintAnirodho ththAnamUA.ra7nA tattvArthasUtra ekAgra ciMtAnirodha e dhyAna che. dharmadhyAna ane zukladhyAna mokSanAM kAraNa amRta yoganuM, prApti mokSanI) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. vikramanI cothI-pAMcamI zatAbdImAM pUjyapAda devAnaMdie dhyAnane lagatA be graMtho - samAdhitaMtra ane iSTopadeza lakhyA. AcArya kuMdakuMdanI jema pUjyapAde paNa AtmAnI traNa avasthAo - bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmAnuM nirUpaNa kareluM che. A graMthamAM kevaLa AtmAmAM lIna thavuM ane AtmAmAM Atmabuddhi rAkhavI ene ja du:khamuktino upAya kahyo che. pUjyapAdanA bIjA graMtha iSTopadezamAM iSTa arthAt mokSanuM pratipAdana kareluM che. mananI ekAgratAthI iMdriyonuM niyamana karI AtmA dvArA AtmAnuM dhyAna karavAnuM kahyuM che. chaThThI zatAbdImAM jinabhadragaNi kSamAzramaNe "dhyAnazataka' graMthanI racanA karI. A graMthamAM yogasAdhanA ane dhyAnasAdhanAnI maulika paddhatio che. dhyAnanA mahattvanuM nirUpaNa kareluM che ke dhyAnathI karmono nAza thAya che. chadmastha ane kevaLI beune dhyAnamAM rAkhI jinabhadragaNie dhyAnanI spaSTa paribhASA ApI che. eka vastu para cittane ekAgra karavuM ane yoganirodha e dhyAna che. (3) jaina yogano tRtIya yuga : AcArya haribhadrasUrithI upAdhyAya yazovijayajI sudhI | vikramanI AThamI zatAbdImAM AcArya haribhadrasUrie jaina yogasAhityamAM eka navA adhyAyanI zarUAta karI. emaNe jaina darzanamAM pratipAdita AtmAnA vikAsakramanuM varNana yogarUpathI karyuM. emaNe pAtaMjala yogapaddhati ane paribhASAo sAthe jainapaddhationo samanvaya karI jaina yogane navI dizA ApI. A samanvayamAM emaNe jaina dharmamAM pratipAdita coda guNasthAnone pAtaMjali yogapaddhatio sAthe tulanAtmaka svarUpamAM prastuta karyA. emanA yogaviSayaka cAra graMtha che - yogabiMdu, yogadRSTisamucaya, yogazataka ane yogavizikA. pAtaMjala yogadarzanamAM aSTAMga yoga batAvelo che. haribhadrasUrie yogadaSTisamuccayamAM ATha dRSTionuM nirUpaNa karyuM che ane aSTAMga yoga sAthe eno samanvaya karyo che. pAtaMjalinA yogadarzanamAM samAdhinA be prakAra darzAvelA che - samrajJAta samAdhi ane asamprajJAta samAdhi. AcArya haribhadrasUrie yoganA pAMca prakAra batAvyA che - adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya. prathama cAra prakAranI tulanA samprajJAta samAdhi sAthe ane aMtima prakAranI tulanA asagmajJAta samAdhi sAthe karI che. AvI rIte jena yoga : aitihAsika vihaMgAvalokana 23 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emaNe beu yogaparaMparAmAM samanvaya sAdhavAno prayAsa karyo. enA pachI vikramanI agiyAramI ane bAramI zatAbdImAM AcAryoe yogasAhityanI racanA karI; jema ke agiyAramI zatAbdImAM AcArya rAmasene 'tattvAnuzAsana" ane somadevasUrie yogasAra' graMtha lakhyo. beu graMthamAM yoga vize varNana che. e ja zatAbdImAM AcArya zubhacaMdra jJAnArNava ane bAramI zatAbdImAM hemacaMdrAcArye yogazAstranI racanA karI. A zatAbdIomAM jaina yoga aSTAMgayoga, haThayoga ane taMtrazAstrathI prabhAvita thayelo jovA maLe che. Agamika yugamAM dharmadhyAna hatuM. 'jJAnArNava' ane 'yogazAstramAM dharmadhyAnanuM paraMparAgata svarUpa prastuta karI enA piMDastha, padastha, rUpa ane rUpAtIta A cAra bheda ane enA svarUpanuM vistArathI vivecana kareluM che. piMDa dhyAnamAM pArthivI, vAruNI, tejasI, vAyavI ane tattvabhU A pAMca dhAraNAonuM nirUpaNa kareluM che. mokSaprApti mATe yogasAdhanAnuM kramavAra saMpUrNapaNe varNana kareluM che. teramI zatAbdImAM paMDita AzAdharajIe 'adhyAtmarahasya' graMthanI racanA karI. ane paMdaramI sadImAM AcArya sundarasUrie 'adhyAtmakalpadruma' graMthanI racanA karI. temAM adhyAtmanA cAra nikSepa-nAma adhyAtma, sthApanA adhyAtma, dravya adhyAtma ane bhAva adhyAtma samajAvyA che. adhyAtma sAthe saMbaMdha rAkhavAvALA ghaNA viSayonI chaNAvaTa A graMthamAM karelI che. aDhAramI zatAbdImAM upAdhyAya vinayavijayajIe 'zAMta sudhArasa" A bAra ane cAra aNuprekSAone varNavatA graMthanI racanA karI. (anuprekSA e ja bhAvanA) yogamAM bhAvanAyoganuM mahattvanuM sthAna che. umAsvAtijIe tattvArthasUtramAM bAra anuprekSAo batAvI che. AcArya kuMdakuMdadeve paNa 'bArasa saUvekSaa' graMtha racelo che. A ja zatAbdImAM upAdhyAya yazovijayajIe potAnI aneka racanAo dvArA jaina yogasAhityane samRddha karyuM. emaNe lakhela - 'adhyAtmasAra', 'adhyAtmopaniSada', 'jJAnasAra', 'dvAnnizada-dvAaizikA", 'haribhadra yogaviMzikA' ane 'SoDazaka uparavRtti,' 'pAtaMjala yogasUtra para vRtti temaja haribhadrasUrinA 'yogadaSTisamucca" para gujarAtImAM ATha dRSTinI sajhAya ATaluM vizALa yogasAhitya upalabdha che. 'pAtaMjala yogasUtravRttimAM yogasUtranA amuka sUtronI jaina dRSTie samIkSA karIne jaina maMtavya sAthe samanvaya ra4 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhavAno prayAsa karyo che. pAtaMjala yoga ane jaina yoganA tulanAtmaka adhyayana mATe A vRtti mArgadarzaka che. (4) jaina yogano caturtha yuga : upAdhyAya yazovijayajIthI Aja sudhI (aDhAramI zatAbdI pachI) aDhAramI zatAbdImAM upAdhyAya yazovijayajInA samakAlIna adhyAtmayogI kavi AnaMdaghanajI mahArAje 22/24 tIrthaMkaranAM stavano ane 108 padonI racanA karI. A stavano ane pado AdhyAtmika, yogalakSI ane vairAgyanAM che. adhyAtmano sAra temAM bharelo che. AmAMthI ghaNAM padomAM jevAM ke "mahAro bAluDo saMnyAsI, Atama anubhava rIta varIrI; samakita dorI zIla laMgoTI, avadhu rAma rAma jaga gAve...' Adi padomAM emaNe yogasAdhanAno mArga batAvyo che. vIsamI zatAbdImAM yogI munirAja kapUravijayajI urphe cidAnaMdajI, zrImad rAjacaMdra, AcArya buddhisAgarasUri thaI gayA. emaNe lakhela sAhityamAM ApaNane yoga jovA maLe che. cidAnaMdajIe lakhela 'cidAnaMda bahatarInAM keTalAka padomAM jJAna, dhyAna ane yoganA viSayane vaNI lIdho che. cidAnaMdajI adhyAtmayogI kavi hatA. teo adhyAtmazAstranA jJAtA ane yogazAstramAM pAraMgata ane uttama sAdhaka hatA. bahoMtarInAM amuka padomAM yoganA ane dhyAnanA viSayanuM nirUpaNa karIne AtmasvarUpanI anubhUti varNavI che. Aja sadImAM thayela zrImad rAjacaMdranuM badhuM ja sAhitya AtmalakSI che. emanA "vacanAmRta'mAM 'yoga" ane "dhyAna vize ghaNuM vivaraNa maLI Ave che. emanI bIjI kRtio jevI ke "Atmasiddhi', apUrva avasara' emAM temaNe yogane gUMthI lIdho che. 'bhAvanAbodha'mAM bAra bhAvanAonuM varNana che. jyAre emanA kAvya "mULa mAragamAM samyagU jJAna, darzana, cAritrarUpI mokSamArga varNavelo che. enA pachI AcArya buddhisAgarasUrie yogasAdhanAnI kriyA sAmAnya janamAM pracalita thAya e mATe yogano mahimA varNavatI saMskRtamAM be kRtio - 'yogadIpaka' ane 'karmayoga" lakhI. ane A banne saMskRta graMthonuM vivecana sAdI bhASAmAM potAnI AgavI zailIthI karyuM jethI sAmAnya mANasa paNa yogasAdhanA karI AtmakalyANa sAdhI zake. ( jaina yoga : aitihAsika vihaMgAvalokana 25 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina yogano vartamAna yuga - vIsamI zatAbdInA uttarArdhamAM AcArya tulasIe manonuzAsanam graMtha lakhIne vilupta thatI jaina yogaparaMparAne punarjivita karavAno prayAsa karyo. emanA uttarAdhikArI AcArya mahAprajJajI che. emaNe 13 varSa sudhI jaina zAstrono abhyAsa karI, jaina siddhAMtone samajI, vaijJAnika tathyo sAthe tulanA karI, prayoga ane anubhavanA AdhAre prekSAdhyAna paddhatino vikAsa karyo che. prekSA dhyAna paddhati jaina sAdhanA paddhatinA maulika svarUpano punaruddhAra che. prekSAdhyAnano mULa skota AcArAMga che jemAM prekSA nAmano prayoga karelo che. AcArAMgamAM bhagavAna mahAvIranI dhyAna-sAdhanAnuM varNana che. temaNe dhyAnanI utkRSTa sAdhanA karI. paraMtu kAlAMtare dhyAnano pravAha kSINa thato gayo. AcArya mahAprajJajIe AgamanA saMzodhana, abhyAsa karIne jaina sAdhanApaddhati vikasita karI. prekSAdhyAnanI pUrI prakriyA ja jaina yoga che. AcArya mahAprajJajIe yoga ane dhyAna saMbaMdhI ghaNAM pustako lakhyAM che jemAMthI mukhya che - 'jena yoga', cetanA kA UdhvarohaNa', 'aprANa zaraNaM gacchAmi', 'mahAvIra kI sAdhanA kA rahasya', 'apanA darpaNa apanA bimba', 'taba hotA he dhyAna kA janma', 'adhyAtma vidyA" Adi. AvI rIte bhagavAna mahAvIra pachI jaina yoga - jaina sAdhanApaddhatimAM bharatI -oTa jovA maLe che. amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI kuMdakuMdAcArya deva kAjala w/2 kapa thI TUT Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya haribhadrasUri Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAyogI zrI AnaMdaghanajI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya zrI yazovijayajI Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoganiSTha AcArya zrI buddhisAgarasUrijI Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdra Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya mahAprajJa Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsa mitrA ht - * 15 - K ya - niyama mens * POK SM * * balA Mete 4 - kSepa 4 - Asana Icence - - zuSa jIva utthAna pratipatti helh nak -4 - dhyAna 2 - zravaNa briA liek Icle - mImAMsA mael - anya - bhrAMti - surmabodha - pratyAhAre Ipols ej EK 10 K lale HIRD ATha dRSTi [pRSTha 118] Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArthiva dhAraNA AgneyI dhAraNA (1) [ pRSTha 176 ] Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArUti dhAraNA vAruNI dhAraNA [pRSTha 177] Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvarUpI dhAraNA padastha dhyAna [pRSTha 177] Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 AcArya kuMdakuMdadevanI kRtiomAM jaina yoga prastAvanA : zrImad kuMdakuMdAcArya vikrama saMvatanA prAraMbhamAM thaI gayA che. digaMbara jaina paraMparAmAM zrI kuMdakuMdAcArya agrapade che. maMgalaM bhagavAn vIro maMgalaM gautamo gaNI / maMgalaM kundakundAryo jaina dharmo'stu maMgalaM / / A zloka dareka digaMbara jaina, zAstrAdhyayana zarU karatA maMgaLAcaraNa rUpe bole che. sarvajJa bhagavAna zrI mahAvIrasvAmI ane gaNadhara gautamasvAmI pachI tarata ja zrI kuMdakuMdAcAryanuM sthAna Ave che. teo kaLikALasarvajJa paNa kahevAya che. teozrI adhyAtmalIna, vItarAgadarzananA 52ma marmajJa ane zrutajJAnanA mahAsAra samA hatA. temane bhagavAna zrI mahAvIranuM jJAna AcAryonI paraMparAthI maLyuM hatuM. evI mAnyatA che ke mahAvidehakSetranA vartamAna tIrthaMka2 sImaMdharasvAmI pAsethI temane divyajJAna prApta thayuM hatuM. emaNe lakhelAM zAstro sAkSAt gaNadharadevanAM vacano jeTalAM ja pramANabhUta manAya che. temanA pachI thayelA graMthakAra AcAryo potAnA koI kathanane siddha ka2vA mATe kuMdakuMdAcAryanAM zAstronuM pramANa Ape che.1AcArya kuMdakuMdadevanI mahattA batAvanArA aneka ullekho jena sAhityamAM temaja zilAlekhomAM paNa maLI Ave che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kuMdakuMdAcArya emanA paramAgamomAM tIrthakaradevoe prarUpelA siddhAMtone jALavI rAkhyA che. bhagavAna mahAvIrathI cAlyA AvatA mokSamArganA bIjabhUta jJAnane temaNe adhyAtma ane tattvamarUpaka zAstromAM saMgrahita kareluM che je pAMca paramAgama tarIke prasiddha che. e pAMca zAstro che - samayasAra, pravacanasAra, paMcAstikAya saMgraha, niyamasAra ane aSTapAhuDa - jemAM temaNe mokSamArga varNavelo che. mokSamArganuM yathArtha svarUpa jema che tema kahevAmAM AvyuM che. AtmAnA zuddha svarUpanuM varNana che. samayasAra ane niyamasAramAM nizcaya-vyavahAranayanA mukhyatAthI adhyAtma ane vastusvarUpa baMnene sArI rIte spaSTa karavAmAM AvyuM che. mokSamArganA svarUpa mATe nirNaya karavA kahe che - nizcayathI vItarAgabhAva ja mokSa che. vrata Adikane mokSamArga kahyo che paNa te mAtra kahevAmAtra ja che. paramArthe bAhya kriyA mokSa nathI. 'dharmapariNata jIvane vItarAgabhAvanI sAthe je zubhabhAvarUpa ratnatraya (vyavahAra darzana-jJAna-cAritra) hoya che tene vyavahAranaya dvArA upacArathI vyavahAra mokSamArga kahyo che. paNa jyAM sudhI jIvane potAnI zuddhatAno anubhava thato nathI tyAM sudhI te mokSamArgI nathI; pachI bhale e vrata, samiti, gupti Adi vyavahAracAritra pALato hoya, sarva Agamo paNa bhaNelo hoya. jyAM sudhI jIva vyavahAramAM magna hoya tyAM sudhI AtmAnuM jJAna-zraddhAnarUpa nizcaya samyagdarzana thaI zakatuM nathI. jene zuddha AtmAno anubhava varte che te ja samyagdaSTi che. samasta jinazAsananuM pratipAdya eka zuddhAtmA ja che. enA ja AzrayathI samyak darzana-jJAna-cAritrarUpa mokSamArga prakaTa thAya che. A yathArtha mokSamArga nizcaya-vyavahAranA mukhyatAnI "samayasAra', 'niyamasAra"mAM varNavelo che. samayasArano sAra samayasAra athavA samayaprAbhUta e AcArya kuMdakuMdadevanI sarvotkRSTa kRti che. yathArtha AtmasvarUpanI oLakhANa karAvavI te A zAstrano mukhya uddeza che. temAM mokSamArganuM yathArtha svarUpa jema che tema kahevAmAM AvyuM che. samaya eTale AtmA ane sAra eTale zuddha avasthA. arthAt samayasAra eTale AtmAnI zuddha avasthA. tene kahenAruM A zAstra che. AcArya kuMdakuMdadeva A zAstra zarU karatAM amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja kahe che - "kAmabhogabaMdhanI kathA badhAe sAMbhaLI che, paricaya karyo che. te ekatvanI - 52thI bhinna AtmAnI vAta huM A zAstramAM Agama, yukti, paraMparA ane anubhavathI kahIza." A pramANe kuMdakuMdadeva A zAstramAM AtmAnuM ekatva - 5dravyathI ane parabhAvothI bhinnatA samajAve che. emaNe zuddhanayanI, nizcayanayanI dRSTithI sAta tattvonuM vivecana kareluM che. zuddha paramAtmatattvanA pratipAdanane mukhya rAkhI A graMthanI racanA 415 gAthAomAM - nava adhikAromAM karI che. zuddha avasthAyukta AtmAnuM varNana ja 'samayaprAbhUta' che athavA nava padArthonuM sarvAMga vivecana ja 'samayasAra' che. AnI 2canA ka2vAno hetu bhavya jIvone yathArtha mokSamArga batAvavAno che. nizcaya ane vyavahA2nI saMdhipUrvaka yathArtha mokSamArganI AvI saMkalanabaddha prarUpaNA bIjA koI paNa graMthamAM nathI. e kahe che traNe lokamAM, traNa kALamAM eka ja mokSamArga che. samyagdarzana-jJAnacAritranI ekatAthI ja mokSamArga bane che. mokSanuM kAraNa batAvatAM kahe che - jIvAdIsaddahaNaM sammattaM tesimadhigamo NANaM / racanAviparittarAM gharanuM so Tu mopo / / 9 / / samayasAra artha : jIvAdi padArthonuM zraddhAna samyaktva che, te jIvAdi padArthono adhigama jJAna che ane rAgAdino tyAga cAritra che. A ja mokSamArga che. sarva arihaMta bhagavaMtoe sevelo zuddha ratnatrayarUpa A eka ja mokSamArga che. je jinezvara bhagavaMtoe upadezelo che ane jinAgamomAM Apelo che. mokSa te sarva karmanA abhAvarUpa AtmapariNAma che. mATe tenuM kAraNa paNa AtmAnuM pariNAma ja hovuM joIe. darzana-jJAna-cAritra AtmAnAM pariNAma che mATe nizcayathI te ja mokSanA mArga che. tethI je mokSanA icchuka jIvo A darzanajJAna-cAritrasvarUpa nizcaya mokSamArgane ja seve che te samayanA sArane arthAt zuddha pa2mAtmasvarUpane thoDA kALamAM ja avazya prApta kare che. nizcaya mokSamArganA sevanathI ja mokSanI prApti avazya thAya che. kAraNa ke yoga eTale AtmAne zuddha AtmA sAthe arthAt 52mAtmatattva sAthe joDAvuM. pote ja zakti rUpe paramAtmA che temAM vartamAna sabhyajJAna piraNita dvArA joDAvuM te yoga che. eTale ja je AtmA AtmAne AtmA sAthe (zuddhAtmA sAthe) niraMtara joDe che te nizcayathI AcArya kuMdakuMdadevanI kRtiomAM jaina yoga 29 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabhaktivALo che. anaMtA tIrthakaroe AvI zuddha ratnatrayanI yogabhaktithI paramAtmatattvane prApta karyuM che. niyamasArano sAra 'niyamasAra' e AcArya kuMdakuMdadevanA pAMca paramAgamamAMthI eka che. "zrI niyamasAra'mAM mokSamArganuM satyArtha nirUpaNa che. "niyama" eTale je avazya karavA yogya hoya te arthAt ratnatraya. 'niyamasAra eTale zuddha ratnatraya. nigodathI mAMDIne siddha sudhInI sarva avasthAomAM zAzvata ekarUpa zuddha dravya sAmAnya te paramAtmAtattva che. je zuddhAtmA che. ene ja kAraNa paramAtmA, parama pAriNAmika bhAva vagere nAmothI kahevAya che. A paramAgamano ekamAtra uddeza jIvone paramAtmatatvanI upalabdhi arthAt Azraya karAvavAno che. huM dhruva zuddha Atmadravya sAmAnya chuM evI zraddhA, anubhavanI pariNati e ja paramAtmatattvano Azraya che. ane e ja samyagdarzana che, te ja samyajJAna che, te ja samyaccAritra che. paramAtmatattvanA AzrayathI anya evA bhAvone arthAt vyavahAra pratikramaNa, vyavahAra pratyAkhyAna vagere zubha vikalparUpa bhAvone mokSamArga kahevAmAM Ave che te to kevaLa upacArathI kahevAmAM Ave che. A zubha bhAvo to jIva anaMtIvAra karI cUkyo che paNa te bhAvo paramAtmatattvanA Azraya vinAnA hovAthI mokSamArganI prApti thatI nathI. eTale 'niyamasAramAM AcArya kuMdakuMdadeva kahe che ke samyak darzana, samyak jJAna ane samyak cAritra arthAt zuddha ratnatraya enI bhakti karavI arthAt ArAdhanA karavI te mokSano mArga che. ane te ja yogabhakti che. kAraNa ke yoga eTale AtmAne AtmAnA zuddha svarUpa sAthe arthAt paramAtmatattva sAthe joDavuM. pote ja zakti rUpe paramAtmA che temAM vartamAna samyakajJAna pariNati dvArA joDAvuM te yoga che. eTale ja je AtmA, AtmAne AtmA sAthe (zuddhAtmA sAthe) niraMtara joDe che te nizcayathI yogabhaktivALo che. anaMtA tIrthakaroe AvI zuddha ratnatrayanI yogabhaktithI paramAtmatattvane prApta karyuM che. amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samayasAra' ane 'niyamasAra mAM varNavelo mokSamArga jaina darzanamAM pratyeka AtmA (jIva) dravya-guNa-paryAyAtmaka che. dareka jIva dravya svabhAvathI nitya, dhruva ane zuddhAtmA che, anaMtaguNAtmaka che, zaktirUpa che. AcArya kuMdakuMdadeve lakhelA 'samayasAramAM A zuddhAtmAne jJAyaka kahelo che, jyAre niyamasAramAM kAraNa paramAtmA kahyuM che, ekarUpabhAva kahyuM che to e anaMtaguNono piMDa che. guNa anaMta che. emAMthI nIcenAM prayojana mukhya guNo che - 1. anaMta jJAna 2. anaMta darzana (zraddhA) 3. anaMta vIrya (cAritra) 4. anaMta sukha paryAya svabhAvamAM jIvanuM be rIte pariNamana thAya che - 1. svabhAvarUpa pariNamana 2. vibhAvarUpa pariNamana svabhAvarUpa pariNamana e samyak jJAna, samyaka darzana ane samyak cAritra A ratnatrayIrUpa che. enuM phaLa atIndriya sukha che. vibhAvarUpa pariNamana eTale jIvanI vartamAna avasthA je azuddhatA - apUrNatA che; ene saMsArI jIva kahevAya che. jyAM mithyA jJAna, darzana, cAritra che arthAt jJAna alpa che, zraddhA mithyA che ane cAritramAM zubhAzubha bhAva arthAt rAgadveSanAM pariNAma che. A vibhAvarUpa pariNamananA kAraNe jIva A saMsAranI cAra gatimAM anAdikALathI paribhramaNa karI rahyo che. A saMsAra arthAta (mithyAtva) eTale ke viparIta khoTI zraddhA enA du:khanuM kAraNa che. karma du:khanuM kAraNa nathI. karma to mithyAbhAva arthAt vibhAva ane tethI thatA mithyA asadAcaraNanuM phaLa che. karma traNa prakAranAM che - 1. dravya karma (ATha karma - jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya Adi....) 2. bhAva karma (rAga, dveSa, mithyAtvanAM pariNAma) 3. no karma (deha ane prApta saMyoga) jIvanA du:khanuM kAraNa enA dravyakarma ke no karma (mana, vacana, kAyA) nathI (AcArya kuMdakuMdadevanI kRtiomAM jena yoga 31 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa bhAvakarma che. arthAt mithyAtva ane rAgadveSa che jenA lIdhe jIva saMsAramAM paribhramaNa karI rahyo che. mithyAtva eTale sva - nI oLakha eTale svanuM jJAna ane bhAna na hovuM tathA paramAM buddhi thavI arthAt zarIramAM huM paNuM - potApaNuM bhAsavuM ane potAnuM arthAt AtmAnuM jJAna paNa na hovuM ane bhAna paNa na hovuM. sukha ke duHkhanuM kAraNa jIvanA potAnA paryAyamAM che. A mithyAtva jAya tyAre je zraddhA thAya te ja samyagdarzana che. samyagdarzana eTale rAgarahita potAnA dhruva, caitanyamaya astitvanI pratIti thavI. nija paramAtmatattvanI samyaka zraddhA te ja samyagdarzana che. arthAt samyagdarzana pAmelo jIva potAnA AtmAne trikALI zuddha, dhruva, akhaMDa ane caitanyasvarUpa jANe che, mAne che evI ja rIte nija paramAtmatattvanuM jJAna thavuM te samyagujJAna che ane temAM lInatA karavI, ramaNatA karavI e samyagvAritra che. A traNa ratnatrayanI jIvane prApti thAya. ahIMthI ja mokSamArganI zarUAta thAya che. A jayoga che. kAraNa ke yoga eTale je AtmA sAthe mokSa sAthe joDe arthAt AtmAne enA zuddha AtmasvarUpa sAthe saMdhAna karAvI Ape, prApti karAvI Ape. A zuddha ratnatraya arthAt samyagdarzana, samyagUjJAna ane samyagvAritra, AtmAne mokSa sAthe joDe che, mokSaprApti karAvI Ape che arthAt mokSano mArga che. AcArya kuMdakuMda A ja vAta niyamasAra'mAM kahe che - maggo maggaphalaM ti ya duvihaM jiNasAsaNe samakkhAdaM / maggo mokkhauvAo tassa phalaM hoi NivvANaM / / 2 / / NiyameNa ya jaM kajjaM taM NiyamaM NANadaMsaNacarittaM / / vivarIyapariharatthaM bhaNidaM khalu sAramidi vayaNaM / / 3 / / NiyamaM mokkhauvAo tassa phalaM havadi paramaNivvANaM / edesiM tiNhaM pi ya pettayaparuvaNA hoi / / 4 / / niyamasAra artha che mArganuM ne mArgaphaLanuM kathana jinavarazAsane; tyAM mArga mokSopAya che ne mArgaphaLa nirvANa che. 2 32 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je niyamathI kartavya evA ratnatraya te niyama che; viparItanA parivAra arthe sAra pada yojela che. 3 che niyama mokSopAya, tenuM phaLa parama nirvANa che; vaLI A traNenuM bhedapUrvaka bhinna nirUpaNa hoya che. 4 ahIM mArga eTale mokSano paMtha, samyagdarzana - jJAna - cAritra A ratnatraya te mokSano mArga che. mArga te AtmAnI nirmaLa vItarAgI sAdhaka dazA che. te pUrNa nirmaLa mokSapadanI prApti te mArganuM phaLa che. niyama eTale cokkasapaNe karavA jevuM kArya ane te mokSamArga che. sAra eTale zuddhatA. zuddha ratnatrayarUpa mokSamArga te niyamasAra che. zuddha AtmA sivAya bIjAne mAre zraddhAmAM mAnavo nahi te ja samyagdarzana che. AnaMdaghana evA zuddha paramAtmatattvanI pratIti, jJAna ane ramaNatA te mokSano upAya che. tenuM nAma niyama che. ahIM AcArya kuMdakuMdadeva zuddha ratnatraya arthAt nizcaya samyajJAna, samyagdarzana ane samyagvAritrane niyamasAra' kahe che jyAre vyavahAra ratnatrayane mokSamArga kahevAnI nA pADe che. mokSamArga to nizcaya jJAna-darzana-cAritra ja che. dehanI kriyAmAM ke paMcamahAvratanA vikalpamAM cAritra nathI. temAM jo dharma mAne to te samyagdarzana paNa nathI. samyagdarzana ane samyajJAna-pUrvaka nija paramAtmatattvamAM ramaNatA karavI te ja nizcayacAritra che, samyagvAritra che ane te ja niyama che. AvI rIte "yoga" arthAt mokSamArga samajAvI AcArya kuMdakuMda yogabhakti kone hoya che e batAvatAM kahe che savva viyappAbhAve appANaM jo du juMjade saahuu| sonomittinu rUralsayahiM have no tArUDhA niyamasAra artha : je sAdhu AtmAmAM AtmAne AtmAne joDIne sarva vikalpono abhAva kare che, te yogabhaktivALo che. AtmAne AtmAmAM joDavo te yoga che. kAma, krodha, dayA, bhakti vagere koI paNa prakAranA mithyAbhAvomAM pariNatine na joDatAM atIndriya nirmaLa (AcArya kuMdakuMdadevanI kRtiomAM jaina yoga 33 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nityAnaMdamAM puruSArthathI joDAvuM, ekAgra thavuM, pote ja paramAtmA che temAM vartamAna samyak jJAna pariNati dvArA joDAvuM te yoga che. sukha-du:kha, rAga-dveSa vagere mithyAbhAvone sarvathA choDIne sAdhaka aMtarmukha thAya che ane aMtamAM sthiratArUpa nirmaLadazA pragaTa kare che, te nizcaya yogabhakti che. A ja vAta muni zrI padmaprabhamaladhAri deva 'niyamasAra' graMthanI TIkAmAM yogabhaktidhArI vyaktine darzAvatAM kahe che - AtmAnamAtmanAtmAyaM yunaktye va nirantaram / sa yogabhaktiyuktaH syAnnizcayena munIzvaraH / / 228 / / artha : je A AtmAne AtmA sAthe niraMtara joDe che te munIzvara nizcayathI yogabhaktivALo che. 'yoga'ne samajAvatAM AgaLa kahe che vivarIyAbhiNivesaM paricattA joNhakahiyataccesu / jo juMjadi appANaM NiyabhAvo so have jogo / / 139 / / niyamasAra artha : viparIta abhinivezano parityAga karIne je jainakathita tattvomAM AtmAne joDe che, teno nija bhAva te yoga che. jeNe mithyAtvanA poSaka evA kudeva Adino Ada2 choDI sAcA deva guru tathA sarvajJa bhagavaMte kahelAM tattvo para zraddhA karI che, nava/sAta tattvo jANIne zuddha AtmA ja AdaraNIya che evI niHzaMka- paNe zraddhA karI che teNe nava tattva ane cha ye dravyamAM sArarUpa zuddhAtmatattvamAM AtmAne joDyo che. mithyAtva Adi Asavone jItIne saMva2-nirjarArUpa zuddha paryAyane pragaTa karyo che. puNya, pApa, Asava, baMdhathI judo paDIne svamAM ekAgra thayo che, teNe nava tattvone kharekhara jANyAM che. AnuM nAma sAco yoga che. puNya-pApa Asava-baMdhanuM kAraNa che. tenAthI rahita ekalA caitanyanA Azraye thatA bhAva te saMva2-nirjarA che. te nava tattvane yathArthapaNe jANI, nirvakalpa upayoganuM kAraNa evA nija AtmAmAM AtmAne joDe che, ekAgra thAya che teno nija bhAva te yoga che arthAt samyadarzanajJAna-cAritra che. 34 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'niyamasAra graMthanA A adhikAranI chellI gAthAmAM kahe che - anaMtA tIrthaMkaro thayA te badhA A rIte yoganI arthAt zuddha ratnatrayanI bhakti karIne mukti pAmyA che mATe tuM paNa tevI bhakti kara. usahAdijiNavariMdA evaM kAUNa jogavarabhattiM / NivvudisuhamAvaNNA tamhA dharu jogavarabhattiM / / 140 / / artha : vRSabhAdi jinezvara bhagavaMto A rIte yoganI uttama bhakti karIne nivRttisukhane pAmyA. tethI yoganI uttama bhaktine tuM dhAraNa kara. zrI kuMdakuMdAcArya 'samayasAra graMthamAM paNa A ratnatrayI - je samyam jJAna, darzana ane cAritra che ene ja muktimArga kahe che. ahIM AcAryadeva bahu mahattvanI vAta kare che ke dravyaliMga arthAt zarIranI kriyA ke rAganI kriyA e zarIrAzrita hovAthI mokSamArga nathI. paraMtu darzana-jJAna-cAritrarUpa AtmapariNAma ja nizcayathI mokSamArga che. zvetAMbara AcArya haribhadrasUri ke upAdhyAya yazovijayajI yoga arthAt mokSamArgane samajAvatAM kahe che ke - je je dharmavyApAra AtmAne mokSa sAthe joDe che e sarva kriyA - dharmakriyA yoga che. arthAt mokSamArga che. AcArya haribhadrasUriyogaviMzikAnA prathama zlokamAM ja kahe che - muQuT joyaNAo, jogo savvovi dhammavAvAro / / 1 / / je vyavahAranaya che. jyAre AcArya kuMdakuMdadeva kevaLa samyaka jJAna, darzana, cAritrane muktimArga kahe che - pAsaMDIliMgANi va gihiliMgANi va bahuppayArANi / ghettuM vadaMti mUDhA liMgamiNaM mokkhamaggo tti / / 408 / / Na du ho di mokkhamaggo liMgaM jaM dehaNimmamA arihA / liMgaM muittu daMsaNaNANacarittANi sevaMti / / 409 / / Na vi esa mokkhamaggo pAsaMDIgihimayANi liMgANi / daMsaNaNANacarittANi mokkhamaggaM jiNA beti / / 410 / / tamhA jahittu liMge sAgAraNagAraehiM vA gahide / daMsaNaNANacaritte apNANaM juMja movakhaNahe / / 411 / / (AcArya kuMdakuMdadevanI kRtiomAM jena yoga 35 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vavahArio puNa Nao doNNi vi liMgANi bhaNadi mokkha / NicchayaNao Na icchadi mokkhapahe savvaliMgANi / / 414 / / samayasAra artha : bahuvidhanAM muniliMgane athavA gRhasthIliMgane, grahIne kahe che mUDhajana 'A liMga muktimArga che.' 408 paNa liMga muktimArga nahi, arhata nirmama dehamAM, basa liMga choDI jJAna ne cAritra, darzana sevatA. 409 yuniliMga ne gRhIliMga - e liMgo na muktimArga che; cAritra-darzana-jJAnane basa mokSamArga jino kahe. 410 tethI tajI sAgA2 ke aNagAra-dhArita liMgano, cAritra - darzana - jJAnamAM tuM joDe re! nija AtmAne. 411 vyavahA2naya e ubhaya liMgo mokSapaMtha viSe kahe, nizcaya nahIM mAne kadI ko liMga muktipatha viSe. 414 AcArya kuMdakuMdadeva 'samayasAra'mAM vAstavika mokSamArgane batAvatAM kahe che ke dravyaliMga mokSamArga nathI kAraNa ke liMga dehamaya che. deha pudgaladravyamaya che. eTale AtmAne mATe dravyaliMga mokSamArga nathI paraMtu darzana-jJAna-cAritrarUpa AtmapariNAma ja nizcayathI mokSamArga che. zarIranI kriyA ane zubhAganuM mamatva choDIdarzana-jJAna-cAritranI upAsanA karavI te ja mokSamArga che. badhAya arihaMta 52mAtmAoe A mokSamArganI upAsanA karI mokSapada prApta karyuM che. AtmAnI pUrNa zuddha, pUrNa vItarAga, pUrNa AnaMdamaya dazA eTale mokSa. bhAvakarma, dravyakarma ane nokarmanA abhAvarUpa pariNAmanuM nAma mokSa che. te AtmapariNAma che. A deha che te AtmAthI pRthak che, 52 che. te AtmA nathI. ane dehAdi paranA Azraye thayelAM zubhAzubha rAganAM pariNAma te vibhAva che, AtmapariNAma nathI. eTale kuMdakuMdadeva preraNA ApatAM kahe che ke muni ke gRhasthanuM dravyaliMga mokSamArga nathI paraMtu darzana-jJAna-cAritra mokSamArga che. ahIM gRhastha mATe sAgAro zabda vAparyo che ane muni mATe aNagAro eTale sAgAro (gRhastha) ane aNagAro amRta yoganuM, prApti mokSanI 36 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (munio) dvArA grahAyelA dravyaliMgane choDIne tuM AtmAne darzana-jJAna-cAritramAM lagAvI de. A ja mokSamArga che. zubharAganA pariNAmane dehamaya liMga kahyuM che. ane te anya dravyamaya hovAthI mokSamArgarUpa nathI. AgaLa kuMdakuMda AcArya vyavahAranaya ane nizcayanayano bheda batAvatAM kahe che. samyagdarzana sahita samyak cAritra AtmAnA avalaMbanathI prakaTa thAya che. vyavahAranA rAgathI nahIM nizcayanaya e vyavahArathI upara UThIne svarUpamAM ramaNatA ne aMtarlInatA karavAnI vAta kare che. vyavahAranaya ja muniliMga ane zrAvakaliMga e bane liMgone mokSamArga kahe che, nizcayanaya koI liMgane mokSamArga kaheto nathI. munidazA ane je vrata-tapa Adi vikalpa che te vyavahAra che paramArtha nathI. "mokSamArga prakAzakamAM paM. ToDaramalajI kahe che, "mokSamArga to be nathI paNa mokSamArganuM nirUpaNa be prakArathI che. jyAM sAcA mokSamArgane mokSamArga nirUpaNa karyo che te nizcaya-mokSamArga che tathA jyAM mokSamArga to nathI paraMtu mokSamArganuM nimitta che tene upacArathI mokSamArga kahIe te vyavahAra-mokSamArga che. arthAt sAcuM nirUpaNa te nizcaya tathA upacAranirUpaNa te vyavahAra mATe vrata-tapAdi rAganAM pariNAma che te Atma-pariNAma nathI, te vibhAva che. AtmAnAM pUrNa zuddha pariNAma te mokSa che ane tenuM kAraNa samyaka darzana-jJAnacAritrarUpa AtmapariNAma che. jeo paramArthabuddhithI anubhave che teo ja mokSamArga ane tenuM phaLa je mokSa tene prApta thAya che. A vyavahAra mokSamArga ane nizcayamokSamArga AcArya kuMdakuMdadeva emanA 'paMcAstikAyasaMgraha' graMthamAM paNa kahe che. dhammAdIsaddahaNaM sammataM NANamaMgapuvvAgadaM / ceThThA tavamhi cariyA vavahAro mokkhamaggo tti / / 160 / / paMcAstikAya NicchayaNaeNa bhaNido tihi tehiM samAhido hu jo appA / Na kuNadi kiMci vi aNNaM Na muyadi so mokkhamaggo tti / / 161 / / paMcAstikAya (AcArya kuMdakuMdadevanI kRtiomAM jaina yoga 37 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt dharmAstikAyAdinuM zraddhAna te samyakatva, aMgapUrvasaMbaMdhI jJAna te jJAna ane tapamAM pravRtti te cAritra - A pramANe vyavahAra mokSamArga che. ane je AtmA samyagdarzana-jJAna-cAritra vaDe ekAgra thayo che, anya kAMI paNa karato nathI ke choDato nathI te nizcayanayathI mokSamArga kahevAmAM Avyo che. AgaLa kahe jo caradiNAdi pecchadi appANaM appaNA aNaNNamayaM / so cArittaM NANaM daMsaNamidi Nicchido hodi / / 162 / / paMcAstikAya artha : jANe, jue ne Acare nija Atmane AtmA vaDe, te jIva darzana, jJAna ne cAritra che nizcitapaNe. arthAt je AtmA ananyamaya AtmAne AtmAthI Acare che, jANe che, dekhe che, te ja cAritra che, jJAna che, darzana che - ema nizcita che. A ja mokSamArga hovAthI darzana-jJAna-cAritra ja sevavA yogya che. AvI rIte AcArya kuMdakuMdadeva 'samayasAra' ane 'niyamasAra' baMnemAM nizcayathI zuddha ratnatrayane arthAt samyagdarzana, jJAna, cAritrane ja mokSamArga kahyo che. 38 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhasUci 1. vandyo vibhurbhuvi na kairahi kauNDakundaH kunda-prabhA-praNayi-kIrti-vibhUSitAzaH / yazcAru - cAraNa - karAmbujacazcarIkazcakre zrutasya bharate prayataH pratiSThAm / / artha : kundapuSpanI prabhA dharanArI jemanI kIrti vaDe dizAo vibhUSita thaI che; jeo cAraNonA-cAraNa RSidhArI mahAmunionAM suMdara hastakamaLonA bhramara hatA, ane je pavitrAtmAe bharatakSetramAM zrutanI pratiSThA karI che, te vibhu kuMdakuMda A pRthvI parakonAthI vaMdya nathI? (caMdragiri parvata parano zilAlekha) ........DhoiDanTo yatIndraH || 2jobhiraspRSTatamatvamantarbAhyepi saMvyagjayituM yatIzaH / raja:padaM bhUmitalaM vihAya cacAra manye caturaMgulaM saH / / viMdhyagiri-zilAlekha artha : yatIzvara (zrI kuMdakuMdadeva) raja:sthAna - bhUmitaLane choDIne cAra AgaLa UMce AkAzamAM cAlatA hatA te dvArA huM samajuM chuM ke teozrI aMdaramAM temaja bahAramAM rajathI (potAnuM) atyaMta aspaSTapaNe vyakta karatA hatA. (aMdaramAM teo rAgAdika maLathI temaja bahAramAM dhULathI aspaSTa hatA.) pR. 17 "zrI samayasAra, anuvAdaka paM. hiMmatalAla zAha AcArya kuMdakuMdadevanI kRtiomAM jaina yoga 39 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna jaina sAhityanA itihAsamAM AcArya haribhadrasUrinuM sthAna ati mahattvanuM che. teo jaina dharmanA pUrvakAlIna ane uttarakAlIna itihAsanA madhyavartI sImAstaMbha samAna che. jaina yoga upara lakhAyela sAhityamAM AcArya haribhadrasUrie navo ja adhyAya zarU karyo che. AThamI sadImAM agnihotrI brAhmaNa parivAramAM emano janma thayo hato. bAlyakALathI ja emanI buddhi ati kuzaLa hatI. teo cha aMga, cAra veda, mImAMsA, tarka, dharmazAstra ane purANa ema cauda vidyAonA pAraMgata hatA. emanA tole Ave tevo bIjo koI vidvAna na hato. eTale abhimAnathI emaNe evo saMkalpa karyo ke jenuM kathana na samajAya teno huM ziSya thAuM. eka vAra citoDanA rAjamArga uparathI pasAra thatAM eka sAdhvI dvArA bolAtI gAthAnA zabdo emanA kAne paDyA. cakkidugaM haripaNagaM paNagaM cakkINa kesavo cakkI / kesava cakkI kesava, ducakkI kesIya cakkIya || haribhadrane A gAthAno artha na samajAyo. teoe sAdhvIjIne artha samajAvavAnI vinaMtI karI. sAdhvIjInuM nAma hatuM yAkinI mahattarA. e emanA gurudeva jinadattasUri pAse laI gayAM. emaNe haribhadrane artha Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samajAvyo ane haribhadrae potAnI pratijJA pramANe emanI pAse dIkSA grahaNa karI ane potAne yAkinI mahattA sunu tarIke oLakhAvyA ane jaina dIkSA laIne jaina Agamono abhyAsa cAlu karI thoDA ja samayamAM AgamonA pAragAmI banyA. gItArtha banyA. gurudeve temanI sarvatomukhI pratibhA ane yogyatA joI AcAryapade sthApita karyA. AcArya haribhadrasUrie lakhela graMthonI saMkhyA ghaNI moTI che. teo 1444 graMthonA praNetA manAya che. teoe prAkRta ane saMskRta bane bhASAmAM tathA gadya ane padya banne zailImAM lakhyuM che. jaina yogasAhityamAM navo yuga sthApita karyo che. teoe pAtaMjala yoganI paddhatio ane paribhASAono jaina paddhatie samanvaya sthApita karI jainayogane navI dizA pradAna karI. 'yogabiMdu', yogadaSTisamuccaya', 'yogazataka' ane 'yogaviMzikA' emanA mukhya graMtho che. A badhA graMthomAM temanI yogabhiruci ane yogaviSayaka vyApaka buddhinAM darzana thAya che. AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 41 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabiMdu prastAvanA : yoga : AtmAnuM mahAnandamaya mokSa sAthe je saMdhAna -yojana karI Ape te yoga. jaina darzana AtmAnA astitvano svIkAra kare che. AtmAdi siddha tattvo mokSAgabhUta yoganA viSayo che e AtmA-pariNAmI nitya che. AtmA dravyatA rUpe svasvarUpamAM avasthita eTale Atmatattva athavA caitanyAdi rUpe niyata (nitya) che. chatA paNa bhinna bhinna pariNAmanA yoge bhinna bhinna avasthAo prApta kare che eTale pariNAma rUpe anitya paNa che. eTale AtmA pariNAmI nitya che. enAmAM anAdikAlIna sAhajika yogyatA che. jenA yoge e karmabaMdha kare e saMsArI kahevAya. te yogyatA jIvanA svabhAvabhUta che. te itara nimittaka nathI. svayogyatAthI ja e karmasaMyogI che. jenA lIdhe saMsArI kahevAya che ane karmaviyogI thAya to muktadazA prApta kare che. AvI rIte AtmAno karmasaMyoga athavA karmaviyoga A saMbaMdha anAdikAlIna che. emAM Izvara hetubhUta nathI. AtmAnA bhavyatvano paripAka thAya tyAre krame krame karmanI nirjarA karatA karmasaMyogo ochA thAya, karmano baMdha ghaTe ane jIvane mokSamArgayogya ucita pravRtti thAya che. samyakatva, dezavirati, sarvavirati, apramattabhAva, anivRttikaraNa, guNasthAnaka, sUkSmasaMparAya guNasthAnaka, upazAMta moha, kSINamoha guNasthAnaka vagere AtmacaritrarUpa samya yoganI krame krame siddhi thAya che. jIva apunabaMdhaka AdinAM anuSThAnone Adare che ane pariNAme yoganI siddhi thAya che. mokSatattvarUpa yoganI siddhi Apta evA sarvajJa kevaLI paramAtmAe upadezelA abAdhya vacana samuharUpa AgamothI thAya che. kAraNa AtmA tathA karma ane tenA vipAko, te nAza karavAnI je kriyA ane anubhava tathA jJAnacAritra vagere yogonI siddhatA anubhavamAM Ave che mATe sarvajJa Apta paramAtmAnuM kahevuM yathArtha che. 'yogabiMdu graMthamAM jIva (AtmA), karma (jaDa) vagerenuM svarUpa jaNAvatAM Atma puruSa (kevalI paramAtmA) praNIta anekAMta zAstronA vacanonA anusAra mokSamArgarUpa yogamArga kahelo che. jethI jIva bAhyAtmapaNAne tyAgI samyam amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna, darzana, cAritrarUpa aMtarAtmabhAvane prApta kare ane anukrame uttama puruSArthasahita apramAdibhAve cAritrayoga vaDe paramAtmabhAvane prApta kare. Avo yogamArga A graMthamAM nirUpaNa karelo che. A yogamArga eTale mokSa tarapha gamana karavAmAM upayogI samyagU jJAna, darzana ane cAritrarUpa yoga. pa27 zlokomAM saMskRtamAM lakhAyelo A graMtha che. AcArya haribhadrasUri yogamArganA bhedane jaNAvatAM yogabiMdu graMthamAM kahe che adhyAtma bhAvanA dhyAnaM samatA vRttisaMkSayaH / mokSe yoganAthonA zreSTho yathottaram pArUzA yogabiMdu je mokSa sAthe joDI Ape te yoga kahevAya che. adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya A yogamArga (mokSamArga)nA pAMca aMgo che. A sakalakSayarUpa mokSa sAthe AtmAnuM yojana kare che tethI yogarUpa che. emAM uttarottara yogazreSTha yoga che. (1) adhyAtma : AtmAnA traNa prakAra avasthAbhede kahyA che - (a) bAhyAtmA (ba) aMtarAtmA (ka) paramAtmA (a) bAhyAtmA : bAhya eTale pAMca indriyo tathA mananI sahAyatAthI thato viSayono bodha. A bodhathI jIva zArIrika bhoga mATenA viSayo jevA ke dhana, saMpatti, kuTuMba-parivAra vageremAM Asakta bane che. Avo bAhyAtmaka bhAva hoya tyAM sudhI mithyAtva, avirati, kaSAya ane azubha yogamAM jIva pravRtti kare che. (ba) aMtarAtmA jyAre yathApravRttirUpa vairAgyamaya pariNAma thAya che tyAre apUrvakaraNarUpa pariNAmathI graMthabheda karI samyakatvarUpa pariNAma pAme che. ane apramattabhAve samyagU jJAna, darzana, cAritranI ArAdhanA karatAM guNazreNImAM AgaLa AgaLa caDhe che. mohanIya, darzanAvaraNIya, jJAnAvaraNIya, aMtarAya A ghAtI karmono nAza karavA mATe pravRtti karAya che. AtmAnI A avasthAne aMtarAtmA kahevAya che. AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 43 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka) paramAtmA : ghAtI karmano nAza thatAM kevaLajJAna - sarvajJatA prApta thAya che. tethI nirvANa bhAvane prApta thayelA AtmAne paramAtma-bhAvadazA prApta thAya che. tyAre AtmasvarUpano je upayoga che e adhyAtmayoga kahevAya che. (2) bhAvanA : AtmAne unnata koTi para caDAvavA anityAdi bAra bhAvanA AgamomAM kahelI che. anityA - SrArA - saMmAra - tvA - GacA -'cittA-Da'stravasaMvara - nirnaza - hoja - vodhiturtama - dharmasvAdyAt - tattvAnucittanamanuprekSA: / / o-7 / / umAsvAtijI viracita 'tattvArthasUtra'mAM evI ja rIte maitrI, karuNA, pramoda ane mAdhyastha A cAra bhAvanAo paNa AtmAne uttama zreNIe caDhAve che. A badhI bhAvanA AtmasamAdhimAM upayogI hovAthI e yoganA aMga che. 44 (3) dhyAna : koI eka viSayamAM cittanI sthiratA te dhyAna. dhyAnanI alaga alaga paribhASAo maLe che - zrI samavAyAMga sUtramAM eka ja vastumAM aMtarmuhUrta kALa sudhI cittanI avasthAne dhyAna kahyuM che. zrI umAsvAtijI viracita tattvArthasUtramAM ekAgra ciMtAnirodha arthAt koI eka viSayamAM cittanI sthiratAne dhyAna kaheluM che. zrI pataMjali RRSie yogasUtramAM cittavRtti nirodhane dhyAna kahyuM che. dhyAnanA be prakA2 che H zubha dhyAna ane azubha dhyAna. zubha dhyAnanA pAchA be bheda che. dharmadhyAna - paMcaparameSThInI bhakti, zAstra-svAdhyAya, tattvaciMtana, ratnatrayI ane saMyama AdimAM manane parovavuM e dharmadhyAna che. dharmadhyAnanA cAra bheda che. AjJA-vicaya, apAya-vicaya, vipAka-vicaya ane saMsthAna vicaya. zukladhyAna - rAgAdi vikalpa naSTa thayA pachI AtmAmAM je nirvikalpadhyAnanI prApti thAya che e zukladhyAna kahevAya che. enA cAra bheda che. pRthakatvavitarka savicAra, ekatva vitarkaavicA2, sUkSmakriyA pratipAtI ane vyuparatakriyAnivRtti dharmadhyAna ane zukladhyAna je AtmAne ucca zreNIe lAve che. amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) samatA eTale samabhAva, kaSAyano jaya, pAMca indriyono nigraha, sarva jIvAtmA pratye samatAvaMta thaI sarvenuM kalyANa icchavuM A samatAbhAva e yoganuM cothuM aMga che. (5) vRttisaMkSaya : cittavRtti, mana, vacana, kAyAnI pravRtti. anAdikAlathI jIva pAMca indriyonA viSayomAM pravRtti karI bhavabhramaNa karI rahyo che. to AvI vRttiono kSaya karI AtmapravRttimAM sthira thavuM. A pAMca anuSThAno vaDe sarva karmano kSaya thato hovAthI A yoganAM pAMca aMgo che je uttarottara uttama che. A pAMca aMgayukta yoga AtmAnA zuddha svabhAvarUpa hovAthI parama zuddha ane parama uttama che kAraNa ke te yoga mokSanuM upAdAnakAraNa thAya che. yogazAstrakAroe nAmabhedathI tAttvika ane atAtvika, sAnubaMdha ane niranubaMdha, sAsava ane nirAzrava ema judA judA prakAranA yoga kahyA che. tAttvika yoga eTale pAramArthika yoga. jemAM samya jJAnapUrvaka sudeva, suguru, sudharmanI zraddhA hoya. jIva-ajIva vagere tattvasvarUpano satya bodha hoya ane mokSasukhanI eka mAtra icchA hoya te tAttvika yoga che. atAttvika yoga tAttvika yogathI viparIta. sudeva, suguru, sudharmanI zraddhA vinA kevaLa bAhya bhAve karavAmAM Ave e atAttvika yoga kahevAya. sAnubaMdha yoga e karmanA anubaMdharUpa atAttvika yoga che te dIrgha saMsAranuM kAraNa che. niranubaMdha yoga samyagdarzana, jJAna, cAritranI ArAdhanApUrvaka dhyAnasamAdhimAM sthiratA prApta kare jethI lAMbA kALano saMsArano baMdha na rahe ane jIvana be ke traNa bhavamAM mokSamAM gamana kare. sAstrava yoga : puNya pAparUpa AsavathI karmano jIvAtmA sAthe saMbaMdha karAvI A saMsAramAM dIrghakALa sudhI bhramaNa karAve te sAsava yoga. nirAlsava yoga : samyagU jJAna sahita pAMca mahAvrata dhAraNa karI pAMca samiti, traNa guptinuM pAlana karI dharmadhyAna ane zukladhyAnamAM pravRtti karanAra AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 45 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogIne anAsakta yoga hoya che. e thoDA kALamAM mokSamAM gamana karanAro thAya che. yoga eTale joDAvuM, yojavuM. mokSanI prApti mATe karAtI kriyAmAM joDAvuM e uttama yoga che; jyAre mana, vacana, kAyA ne indriyonA viSayamAM joDAvuM e aprazasta athavA kuyoga che. A kuyogano tyAga karI eTale ja indriyonA viSaya mATe karAtI mana, vacana, kAyAnI pravRttione rokIne AtmadhyAnamAM joDAvuM te prazasta dhyAnayoga uttama che evA yoganuM mahAbhya varNavatAM AcArya haribhadrasUri kahe che - yo: nyata: zreSTho, corzcantAmaUiT: para: || yo: prathAne thamAM , yo: siddhaH svayaMgraha zarU7To. yogabiMdu artha : yoga zreSTha kalpavRkSa, yoga utkRSTa ciMtAmaNi ratna che. kAraNa ke kalpavRkSa ane ciMtAmaNi iccheluM, ciMtaveluM temaja A bhava pUratuM ja Ape che jyAre yogarUpa kalpavRkSa to nahIM iccheluM ane nahIM ciMtaveluM temaja bhavAMtaranuM paNa Ape che. kalpavRkSa ane ciMtAmaNi to vinAzI vastu Ape che jyAre yoga avinAzI vastu Ape che mATe yoga A baMnethI utkRSTa che. yogathI AtmAnuM paramAtmA sAthe eTale mokSa sAthe joDANa thAya che eTale te badhA dharmothI zreSTha che. yoga muktino svayaMgraha che. AvA uttama yoganuM svarUpa jaNAvatAM AcArya haribhadrasUri kahe che yoga janmanA bIjane bhasmIbhUta karavA Agnitulya che. kAraNa ke mithyAtva, avirati, kaSAya vagere azubha yogothI jIva satata karmabaMdhana karI A saMsAramAM bhavabhramaNa kare che evA punaH punaH janmanA kAraNabhUta karmabIjane bALavAmAM A yoga agninuM kArya kare che. yoga jarAnI paNa utkRSTa jarA che. jarA eTale ke vRddhatvano nAza karavA mATe A yoga utkRSTa jarA samAna che. yoga zArIrika-mAnasika duHkho mATe kSayaroga samAna che. jema kSayaroga zarIrane kSINa karI nAkhe che tema yoga mAnasika, zArIrika duHkhone kSINa kare che. yoga mRtyuno annakRt mRtyu che. 46 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema mRtyu zarIrano nAza kare che tama yoga mRtyuno nAza kare che. AvA yogazAstranA abhyAsathI je yogIo apramattabhAve cAritrayoganuM pAlana kare che temanA upara kAmadevanAM zastro paNa asara karatAM nathI. te yogIo zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparza vagere viSayothI jarA paNa levAtA nathI. paNa jeo mAsakSamaNAdi jevI ugra tapazcaryA karavA chatAM AvA yoganuM pAlana karatA nathI teo mATe zabdAdi viSayarUpa tINa kAmazAstro vighAtaka thaI zake. AvI rIte yogamahAbhya varNavatAM AcArya kahe che ke yoga e padanuM saMkIrtana ane zravaNa yathAyogya vidhipUrvaka eTale zraddhA, saMvegAdi zuddha bhAvollAsapUrvaka ane namratA ane vinayapUrvaka karavAthI saMcita pApano kSaya thAya che. azubha karmano mUlamAMthI nAza kare che. jema malina evA suvarNanI zuddhi agnithI thAya che tema zuddha darzana, jJAna ane cAritrarUpa yogamaya agnirUpa upAdAna-kAraNathI dravya tathA bhAvakarmarUpa mela khapAvI malina evA AtmAnI zuddhi thAya che. yogathI sthiratA tathA zraddhA Upaje che. jema ke skaMdhakamuni, gajasakumAramuni, metAryamuni, DhaMDhaNamuni vageree cAritrayoganI sthiratA prApta karI temane thayelA pariSaho, upasargo samabhAve sahana karyA. te pratye rAgadveSa nahIM karatAM AtmAnA dhyAnamAM ja sthira rahI mokSane prApta karyuM. temaja zraddhA eTale deva, guru, dharma ane tattva upara ruci. eTale ja mokSamArga mATe karanArI zraddhAmaya samyaka pravRtti je cAritrayogathI prApta thAya che ane prANImAtra pratye maitrIbhAva pragaTa thAya che. yogaprAptithI jIva anucita, ayogya vastuno tyAga karI, yogya kriyAanuSThAna kare che, chatAM koI emAM ayogyatA dekhADe to tevI kriyAnA Agrahane choDI sajjanamAnya evI yogakriyAmAM pravRtti kare che. ekabIjAthI viruddha pariSaho samabhAvathI sahana karavAnI zakti paNa yogathI Ave che. temaja te pariSadono abhAva ane anukULa vastunI prApti thAya che. yogathI dhRti, kSamA, sadAcAra, yogavRddhi, AdeyatA, gurutA ane anuttara zamasukhanI prApti thAya che. dhRti : eTale dhIraja. te te samaya pramANe jIvananirvAhanAM sAdhana evAM vastra, bhojana vagere jevAM maLe te anukULa ke pratikULa hoya temAM paNa saMtoSa mAnI cAritrayogamAM sthiratA rAkhavI. AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSamA : sAcAM ke khoTAM evAM krodhanAM kAraNo Ave chatAM bAhya ke aMda2 krodhano udaya thatAM te krodhane rokavo, tene saphaLa na thavA devo. sadAcAra : sarva upara upakAra karavo. priya vacana bolavuM. sakRtrima ane akRtrima sneha rAkhavo vagere sajjanayogya pravRtti ka2vI. yogavRddhi : samyag jJAna, darzana, cAritra vagere muktinA upAdAnakAraNarUpa yoganI apramattabhAve sAdhanA karAya. AdeyatA : bIjAo potAnuM vacana ane pravRtti sAdara svIkAre. gurutA : badhA sthaLe gorava maLe. zamasukha : kaSAyarUpa viSadoSa atimaMda thavAthI anubhavAtuM zamasukha je viSayasevanathI thayelA AnaMdathI caDiyAtuM hoya che. yoganuM A phaLa to viSama evA paMcamakALamAM paNa AbAlagopALa anubhavI zake che je ghaNuM alpa che to caturtha ArAmAM yoganuM vizeSa svarUpa 'Avazyaka niryukti' jevA AgamomAM kaheluM che. 'Avazyaka niryukti'mAM kahyuM che ke AmardoSadhi, sarvoSadhi, cAraNa jevI aneka labdhio temaja baLadevatva, vAsudevatva, mana:paryavajJAna, kevaLajJAna ane yAvat tIrthaMkaratvanI prApti yoganA prabhAvathI thAya che. A yoganuM svarUpa AtmapuruSoe AgamamAM sArI rIte samajAvyuM che mATe mumukSu AtmAo te 52 zraddhA rAkhI adhyAtmayogano abhyAsa kare ema 'yogabiMdu' graMthamAM kahyuM che. AtmAdi atIndriya vastuo yogIo pratyakSa pramANathI bhAvapUrvaka dekhe che, jANe che eTale anya je ayogI che eTale ApaNane te na dekhavAthI te vastuonI siddhi nathI ema na kahI zakAya kAraNa ke anumAna pramANa, AgamathI ApaNane e vastu parokSa hovA chatAM tenuM astitva avazya ghaTe che. jaina darzana pramANe vizvanA samagra dravyanuM be vargamAM vargIkaraNa karela che - jaDa ane cetana. pRthvI Adi pAMca bhUta acetana che, jaDa che jyAre cetanA vijJAnarUpa che, arthAt jJAnamaya che, prakAzamaya che tethI te jaDa bhUtano dharma na hoI zake. jaDatA ane caitanya anyonya viruddha che tethI te eka adhikaraNamAM na amRta yoganuM, prApti mokSanI 48 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahI zake. caitanya jJAnarUpa che ane jaDatA e tabhAvarUpa che. eTale ja jAyAdhiraNamAM caitanyanuM bhAna na thaI zake. AtmA cetana che. jema cetanA e jaDa bhUtano dharma nathI tema tenuM kArya paNa nathI ja. cetanAnuM adhikaraNa jaDa na hoI zake. eTale ja yogI zarIrathI (eTale ja jaDathI) svanuM eTale ke AtmAnuM pRthakkaraNa kare che. eTale ja yogI zarIranA sukhe sukhI hotA nathI ane duHkhe duHkhI hotA nathI. e zarIranA sukhanI icchA ane duHkhanI anIhA dharAvatA nathI. paNa ubhaya samaye audAsInya keLave che. jema aMdhakAranA kAraNe doraDAmAM sarpanuM bhAna thAya e bhAnanI dRSTie satya hovA chatAM viSayanI dRSTie sarvathA asatya ja che tema ajJAnAdi athavA mithyAtvanA kAraNe zarIra ane AtmAnuM abheda mAnavuM te paNa brAnta ja che ane mahAtmA tathA yogI puraSo zarIra ane AtmAno bheda spaSTapaNe samajavAthI temanA para game tevAM zArIrika kaSTo Ave ke jIvaleNa humalAo thAya to paNa temane duHkha thatuM nathI. ke enAthI viparIta game tevI sukhasAmagrI prApta thAya to AnaMda thato nathI. beu paristhitimAM teo mAdhyastha ja hoya che. jaina darzana AtmavAdI che. AtmAnA astitvane svIkAre che. AtmA nAmaka tattva vidyamAna che. AtmA karmano kartA che. karelAM phaLa-sukha-duHkhano bhoktA che. svakRtakarmAnurUpa gatigAmI che. jenA yoge karmabaMdha ane saMsAra thAya che tenA prabaLa virodhI sAdhanonA utkaTa sevanathI e ja karmabaMdhanano vinAza paNa zakya che. zrImad rAjacaMdra emanA lakhela AtmasiddhimAM kahe che - AtmA che, te nitya che, che kartA nijakarma; che bhoktA, vaLI mokSa che, mokSa upAya sudharma //43aaaa Atmasiddhi cetanAno svabhAva molika pUrNa jJAnamaya che. sUryano svabhAva prakAza ApavAno che, e paNa meghapaTalAdi AvaraNamAM AcchAdita thAya che tema Atmika svabhAva paNa rAga, dveSa, moha vagere AvaraNothI AcchAdita thayelo che te dhyAnAdinA prabhAve AtmArUpa sUryanA jJAnarUpa prakAza para paDelAM rAgAdi AvaraNo dUra thaI jAya che. ajJAnarUpa gADha aMdhakAra naSTa thAya che. ane AtmA pUrNa prakAzita thAya che. A paripUrNa prakAzI AtmA sarvajJa kahevAya che. A prakAre AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 49 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAdinuM jJAna ane sarvajJatA AdinI prApti e yoganuM mahAbhya che. ema AcArya haribhadrasUri 'yogabiMdu A graMthamAM jaNAve che. A rIte yoga mokSano mArga bane che. AvI rIte AtmA-karma AdinI pratItinuM yoga ja kAraNa che. bIjuM koI kAraNa nathI. kAraNa ke yogathI nizcita ja tattvasiddhi thAya che. te anya koI vAdaprativAdathI thaI zakatI nathI. vAda-vivAdathI paramArthanI siddhi thaI zakatI nathI. apramAda AtmAone mokSanA sAcA mArgamAM gamana karavA mATe adhyAtmayoga ja ekamAtra upAya che. adhyAtma eTale AtmAmAM rahelA guNono vikAsa karavo. tenAthI ja AtmAne tattva eTale jIva, ajIva, puNya, pApa, Asava, saMvara, nirjarA, baMdha ane mokSa e nava tattva ane enAM lakSaNono anubhava thAya. AtmAne karmabaMdhathI chUTavAno upAya vicArAya. adhyAtmabhAvanI vicAraNA karavAthI kaSAyanI upazAMti thAya che, tethI deva, guru, dharma, jIvAjIva vagere tattvanI yathArtha pratIti eTale zraddhA thAya che. tattvanI yathArtha pratItithI jAgato adhyAtmabhAva e ja mokSano saupAya che. e sivAyanA sarva upAyo asatya che. saMsAramAM rahelA jIvo mATe adhyAtma paNa atizaya durlabha che. je bhavya jIva carama(chellA) pudgala parAvartamAM Avyo hoya, ane zuklapAkSika temaja AtmA graMthibheda karanAro temaja cAritra pALanAro hoya tene ja adhyAtma prApta thAya che. carama eTale chellA pugala parAvartamAM vartato jIva zuklapAkSika kahevAya che. graMthI bheda karI, samyakatvane pAmela hoya, zrAvakanA bAra vratane dhAraNa karatA hoya, sarva pApamaya sAvadya vyApArano sarva prakArathI tyAga karIne pAMca mahAvrata dharatA hoya te zuklapAkSika che. jaina darzanamAM mokSamArga mATe samyagdarzana, jJAna ane cAritranI ratnatrayI batAvI che. sIna - jJAna - cAritrAUiT mokSamAryA.tattvArthasUtra emAM cAritra mahattvanuM che. "pravacanasAra" temaja "AcArAMgamAM paNa kahyuM che - 'sAyAro prathama " ApaNA Apta puruSoe mokSanI prApti mATe je yogamArga batAvyo che ke amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = : caramAvartamAM Avelo AtmA zuddha nirmala manavALo hoya te ja yoganA svarUpane zraddhApUrvaka sAdhI zake che, evI ja rIte jeNe yogamArgamAM ghaNo zAstrAbhyAsa karyo che tevA aneka mahAtmAo jemake gopendra yogIrAja kahe che. te phakta vacana-bhASAbhedathI ApaNane judA rUpe lAge che. jaina darzana pramANe vicArIe to karmanI AtmA para tIvra asara hoya che, tyAM sudhI AtmAne yogamArganI jijJAsA thatI nathI. AtmA para karmanI asara tyAre ja ochI thAya jyAre karmasthiti ghaTe. mohanIya vagere sAta karmanI sthiti ghaTatAM ghaTatAM aMte koDAkoDI sAgaropama pramANa thAya tyAre AtmA para karmanI asara ghaTe ane yogamArganI jijJAsA jAge che. AvI rIte yogyatAvALA puNyodayI jIvo ja adhyAtmayoganI prApti karI zake che. enA mATe pUrvasevA e ja pUrvabhUmikArUpa che. pUrvasevAnA yoge AtmA yogarUpa mahAprasAda para caDhI zake che. pUrvasevA tu tantrajJai-gurudevAdipUjanam / sArIrato mujya - pa zvaprartitA 202aa yogabiMdu yogazAstronA jANakAre (1) gurudevAdi pUjana (2) sadAcAra (3) tapa (4) mukti parano adveSa A cArane pUrva sevA kahI che. (1) gurudevAdi pUjana : jJAna, darzana, cAritra, tapa tathA kriyAmAM apramAdI hoI sarva jIvone mokSamArga batAvanArA je hoya te guru che tevA pUjya guruonI zraddhApUrvaka vinaya, bhakti karavI te gurusevA. ane devapUjA - je devo vItarAga, lokottara devo uttama AtmaguNothI bharapUra temanI pUjA karavI, stuti karavI te devapUjA. (2) sadAcAra : yama-vrata, niyama-indriya ane manano nigraha karanArA abhigraha temaja dayA, dAna, brahmacarya, kSamA Adi zuddha AcAra pALavA. (3) tapaH bAhyAMtara ane atyaMtara tapa anazanA - 'vamaudarya - vRttiparisaMravyAna - rasaparityAga-viviktazayyAsana vAyaol-jerA (di taU: Ti2.22 tatvArthasUtra AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 51 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anazana, uNodarI (avamaudarya), vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, vivikta zayyAsana (saMlInatA) ane kAyakleza ema cha prakAranAM bAhya tapa che. prAyazcitta - vinaya - vaiyAvRtya - svAdhyAya - vyutsarja- dhyAnAtyuttaram IIo.20 / / tattvArthasUtra (4) muktino adveSa : eTale sarva karmano kSaya karI saccidAnaMda AtmasvarUpane prApta karavuM. evA mokSanA svarUpa pratye anAdara na karatAM pUrNa zraddhAthI mokSa ta2pha pravRtti karavI. je bhavya jIvo carama pudgalaparAvartamAM rahelA hovAthI mukti ane enA kAraNarUpa samyak darzana, jJAna ane cAritrarUpa je yoga mokSaprAptino mArga che tenI u52 temaja te mArgamAM eTale ja muktimArgamAM cAlanArA loko pratye dveSathI rahita che te bhavyajIvo deva-gurunuM sevA-pUjana vidhipUrvaka karatA hoya, dharmanI ArAdhanA karatA hoya te ja pUrvasevA yoga kahevAya. pUrvasevAmAM guru vagerenA pUjanarUpa dravyakriyAthI je lAbha nathI thato te mithyAtvAdirUpa saMsAranA nivRttirUpa muktinA adveSathI thAya che. AvI rIte pUjana ane mukti-adveSa A bemAM mukti-adveSanI mahattA batAvI che. ca2mAvartI jIva muktino adveSI athavA anurAgI che. enAmAM prabala yoganI yogyatA pragaTI che. zAstra AjJA ruci thaI che. mithyAtvAdi ati maMda thayA che. mArgAnusAritA paNa thaI che. ethI ja gADha mithyAtvayukta aca2mAvarta kALamAM je anuSThAna thAya che enAthI ca2mAvartI jIvanAM devapUjA, gurubhakti, dAna, tapa, japa vagere sanuSThAno vilakSaNa hoya che. uttama hoya che. te tahetu athavA amRta anuSThAna svarUpe ja saMbhave che. tadbhutu anuSThAna : tad hetu - teno hetu - sad anuSThAnano hetu bane tevI ArAdhanAne tahetu anuSThAna kahevAya che. zAstrakAroe ca2mAvarta kALamAM moTA bhAge tanhetu anuSThAna kahela. amRta anuSThAna H jinezvara bhagavaMte batAvela mokSamArgane vize A ja tattva che. A ja 52mArtha che. AvI adhyavasAyadhArAsvarUpa jhaLahaLatI zraddhAthI para amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je ArAdhanA thAya te amRta anuSThAna bane che. jIva caramAvartamAM yogano hetu bane che. acaramAvartamAM nathI banato. AvA uttamalakSaNayukta jIvane pUrvasevAnA prAraMbhathI ja yoga hoya che ema anya darzananA paMDito kahe che. temaja yogazAstrakAra gopeMdra paNa kahyuM che. AcArya haribhadrasUri "yogabiMdu mAM kahe che.yojnaadyog ityukto, mokSeNa munisattamaiH / sa nivRttAdhikArayAM, prakRtau lezato dhruvaH / / 201 / / yogabiMdu artha : je mukti sAthe AtmAnuM yojana kare te yoga. AvI rIte yoganuM lakSaNa maharSio jaNAve che. mokSanI sAthe eTale sarva karmanA kSayarUpa nirvANapadanI sAthe je japa, tapa, anuSThAna saMbaMdha karAve eTale ja mokSa tarapha gamana karAve evI je sarvazreSTha kriyA ke anuSThAna hoya tene yoga kahevAya tema munIzvaromAM parama zreSTha tIrthakara, gaNadhara jaNAve che. je AtmAnuM mokSa sAthe yojana kare eTale jaDa tattvarUpa prakRtithI sarvathA viyojana kare te yoga kahevAya. AtmAthI prakRtino eka aMza nAza pAmatAM yathApravRttikaraNa tathA apUrvakaraNa vaDe saMsAranA bIjabhUta rAgadveSanI gAMTha bhedatAM te mokSagamana mATe prAraMbhamAM yoganA aMzarUpa samyak darzananI prApti kare che. tethI te AtmA apunabaMdhakatAne pAme che. prakRti sAthe viyojana thAya eTale ja AtmA sAthe anAdikALathI rAga, dveSa, moha vagere karmaprakRtino navA karmanI utkRSTa sthiti bAMdhavAno svabhAva naSTa thatAM pratisotarUpa AtmAnAM darzana, jJAna, cAritrarUpa yogano prabhAva AtmAnubhavamAM joDAvAthI te AtmA yogano adhikArI bane che. Avo AtmA jeNe rAgadveSanA niraMtara pariNAmavALI AtmAnI cittavRttirUpa mohanI graMthIno bheda karyo che e niraMtara mokSanuM dhyeya aMtaHkaraNamAM rAkhI tapa, japa, saMyama, dhyAna, samAdhimAM cittane joDe che. saMsAra saMbaMdhI paNa je kriyAo kare che tyAre paNa avyaktapaNe mokSanI icchA rahelI hoya che. AvA samyagdaSTi jIvanuM citta dharma ke saMsAra koI paNa pravRttimAM eka kSaNa vAra paNa mokSanI AkAMkSAthI AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahita hotuM nathI. AthI e je je pravRtti kare che te pravRtti pariNAme mokSaprAptirUpa phaLavALI bane che. e bhAvayogI kahevAya che. (athavA ene bhAvathI yoga thAya che.) zubha pariNAmayukta zuddha anuSThAna AtmasvarUpanI zuddhatA karato hovAthI ane mokSa sAthe joDato hovAthI yogarUpa che. zuddha anuSThAna traNa prakAre che - viSayazuddha, svarUpazuddha ane anubaMdha zuddha. (1) viSayazuddha jeno viSaya eTale ke lakSa zuddha hoya te viSayazuddha anuSThAna. (2) svarUpazuddha : jenuM potAnuM svarUpa zuddha hoya te svarUpazuddha anuSThAna. (3) anubaMdha zuddha H uttarottara paraMparA cAlavArUpa anubaMdhathI zuddha te anubaMdhazuddha anuSThAna. A traNa anuSThAnamAM uttarottara anuSThAna zreSTha che. jema ke viSayazuddha anuSThAnathI svarUpazuddha anuSThAna zreSTha che. varUpazuddha anuSThAnathI anubaMdha zuddha anuSThAna zreSTha che. muktinA dhyeyathI karAtuM anuSThAna viSayazuddha anuSThAna che. e viSayathI eTale ke lakSathI zuddha che paNa svarUpathI zuddha nathI. A anuSThAnamAM AtmaghAta vagere pravRttinI pradhAnatA hoya che. samyagU jJAna, darzana, cAritrarUpa guNone dhAta karanArA doSone dUra karI zakAto nathI. lokanI daSTie prasiddha banelA yama, niyama vagere anuSThAno svarUpazuddha che. (paNa samyagU darzana ane samyaga jJAna na hovAthI) athavA yathA svarUpe jIva, ajIva, puNya, pApa vagereno samyagu bodha na hoya tyAM sudhI mokSamArganuM svarUpa thatuM na hovAthI vyavahArathI yoga kahevAya che. paNa e zAstra mujaba nathI. - have yama, niyama vagere anubaMdha zuddha anuSThAna che. jyAre yama-niyamAdi anuSThAna jIvAdi tattvonA samyagujJAnathI yukta hoya ane prazAMta vRtti eTale ke kAma, krodha, mAna, mAyA, lobha vagere doSonA vikArathI rahita hoya tyAre e anuSThAno anubaMdhazuddha anuSThAna che. zAstranI AjJA pramANe thatA A zuddha anuSThAnanI AtmAmAM pravRtti thavAthI anAdi kAlathI rahelA sAnubaMdha doSono nAza thavAthI mokSanI najadIka lAve che. amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoganA adhikArI koNa thaI zake e jaNAvatAM AcArya haribhadrasUri AgaLa kahe che - tathAtmaguNaliMgAni, pratyayasrividho mataH / sarvatra sadanuSThAne, yogamArge vizeSataH / / 231 / / AtmA, guru ane liMga ema traNene oLakhIne eTale ja AtmA potAnA svarUpane jANavAnI icchA kare, guruvaro te AtmAnA svarUpano upadeza Ape, te svarUpane ApaNe tenA cihnathI saMpUrNa jANIe-AvI rIte traNene oLakhIne sadanuSThAna karatA jIvAtmAo yoganA adhikArI thAya che ema yogazAstramAM jaNAveluM che. AtmA, guru ane dharmanA svarUpane jANanAro, temAM pUrNa zraddhA rAkhanAro yogI mokSanA svarUpane pAme che eTale AtmAdi tattvanI je pratIti te mokSanuM upAdAna kAraNa thAya che. je yogIne satya yogano AraMbha karavo che te yogI nizcayathI AtmAnuM svarUpa guru pAsethI anubhavapUrvaka yathA svarUpe samajIne tattvaruci ane saMpUrNa zraddhApUrvaka pravRtti kare che eTale AtmA guru tathA dharmacihnanuM AlaMbana avazya le che, tene sAnubaMdha yogAraMbhaka kahevAya che. A badho yogamArga mokSamArgamAM pravRtti karanArA yogIone avazya upayogI che ane A yogamArgopayogI vyavahAra AgamathI ja prasiddha banelo che. kAraNa ke vyavahAranuM phaLa atIndriya che ane atIndriya phaLavALA anuSThAnamAM zAstra ja vizvAsanuM kAraNa che. AvA sayogavALA bhavyAtmAo svaguNa vRddhinI sAthe lokamAM paNa mahAna abhyadaya karatA hoya che. sarva kAryamAM ucita AraMbha karanArA, gaMbhIra AzayavALA, zubha pariNAmavALA, niSphaLa na jAya tevI pravRtti karanArA ane avasarane jANanArA jIvo samyam - zubha yoga - dharmane yogya che. je AtmA apunabaMdhaka che. teo viSayAnuSThAna, svarUpa zuddhAnuSThAna, zuddha anubaMdha anuSThAna anukULa sAmagrInA yoge prApta kare che ane graMthabheda karI zuddhatApUrvaka samyagU darzanane pAme che. chellA pugala parAvartamAM AvelA bhavyAtmAne dharma-zravaNamAM prema thAya che. dharma AdaravAmAM ullAsa vadhe che. A samyakatvanuM prathama cihna che. evI ja rIte bIjA liMga mATe (cihna mATe) AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 55 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagadRSTine dharmazraNanI jema dharmarAga paNa adhika hoya che. AgaLa AcArya haribhadrasUri trIjA liMganI vicAraNA karatAM kahe che ke strIratnane bhogavanArA puruSa strIratnane jue che tenAthI adhika samyagdaSTi AtmA samyagraSTi gurudevAdi pUjanane jue che. saMsAranAM sarva karavAyogya kArya dUra karIne paNa e devaguru dharma Adino pUjA-sevA-satkAra tathA dharmArAdhanamAM pravRtta thAya che. AvI rIte prazasta yoga pravRttimAM AgaLa vadhato yathApravRttikaraNane karI anukrame apUrvakaraNa tathA anivRttikaraNa karIne AgaLa vadhI samyagU darzanane prApta kare che. karaNa eTale jIvonAM pariNAma, adhyavasAya. karaNa eTale kartArUpa AtmAne je kriyA karavAnI hoya temAM sahAyaka banI nizcita phaLane prApta karAve te karaNa. ahIM mokSanuM mukhya kAraNa zuddha samyaktva darzana che. tenI prApti traNa karaNathI thAya che. A traNe karaNa mokSamAM javAne yogya evA bhavya jIvone hoya. AtmAnI mokSagamananI yogyatA tene ja kahevAya je samyagU darzanarUpa bIjanI prApti mATenI yogyatA che. bhavyAtmA graMthabheda karatA devapUjA, gurubhakti, vrata, paccakhANa, tapa, zAstra zravaNa karatA samyagU darzana ane dezaviratirUpa cAritrabhAvane pAme che. jyArathI graMthabheda thayela che tyArathI zubha pariNAmathI dhArAne anukrame vadhArato saMsAranI pravRttinA hetubhUta karmamalane haNato sarvavirati cAritrane pAme che. sarvathI eTale pUrNa bhAve ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aparigraha ema pAMca mahAvrata pALavAM temaja rAtribhojana tyAga evA aneka prakAranI yoga pravRtti karAya che. bhavyAtmAe pUrve kahela - adhyAtmabhAva, bhAvanA, dhyAna, samatA, vRttisaMkSaya A yoga graMthibheda karanArA mArganusArIo ArAdhatA anukrame adhyAtmabhAvarUpa AtmasvarUpano lAbha thAya che. A pAMca aMgo vistArapUrvaka AcArya haribhadrasUrie yogabiMdu mAM samajAvyAM che(1) adhyAtmabhAva : aucityAd vratayuktasya, vacanAt tattvacintam / maitryAdisAramatyanta - madhyAtma tadvido viduH / / 358 / / yogabiMdu artha : aucityapUrvaka (ucita AcaraNAyukta) zrAvaka, sAdhunA (aNuvrata amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvrata) pALavA; ane paramAtmAe kahelAM jIvAdika tattvonuM ciMtavana karavuM; maitrI, pramoda, karuNA ane mAdhyastha A bhAvanA sArarUpe vicAravI. A bhAvanAne adhyAtmayoga kahyo che. A adhyAtmayoganA abhyAsathI bhavyAtmAne jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAyarUpa kliSTa karmano nAza thAya che. sattva vadhe che. cittanI samAdhi prApta thAya che. A adhyAtmayoga amRta samAna che kAraNa e ati bhayaMkara evA mohanA viSavikArane dUra kare che. A adhyAtmayogano vAraMvAra abhyAsa karatAM anukrame yogabhAvanI vRddhi thatAM cittanI sthiratAyukta bhAvanA yoga pragaTe che. (2) bhAvanA : bhAvanAnA abhyAsathI kAma, krodhAdi azubha bhAvanAo naSTa thAya che. jJAnAdinA zubha abhyAsa karavAnI anukULatA thAya che tathA mananA sArA pariNAmanI vRddhi thAya che. (3) dhyAnaH sArI bhAvanAyukta eka paramAtmAnuM dhyeya ja cittamAM avalaMbana karI sthira dIpaka samAna rahe evA sUkSma upayogayukta cittane dhyAna kahyuM che. dhyAnathI sarva kAryamAM AtmAdhInatA - svAdhInatA prApta thAya che. mananI sthiratA thAya che. citta satata zubha bhAvamAM rahe che. janmamaraNanI paraMparArUpa azubha karmonA anubaMdhano nAza thAya che ane jUnAM bAMdhelAM karmono dhyAnarUpa agni vaDe vinAza kare che. (4) samatA : anAdi kAlanI mithyAtva bhAvarUpa mohamaya ajJAnatA je avidyA kahevAya che enA kAraNe jIva A vastu iSTa ke aniSTa che evA vikalpo kare che. ene samyagu jJAnadarzananI sahAyathI dUra karI iSTa-aniSTa padArthonA saMyoga-viyogamAM mananI samatA jALave che. dharmadhyAna ane zukladhyAna vaDe kevaLajJAna, kevaLadarzana - yathAkhyAta cAritra Adine rokanArAM karmono kSaya thAya che temaja anya karmanI apekSAvALI paraMparAno nAza thAya che. (5) vRttisaMkSaya yoga : anyanA saMyogathI thayelI vRttiono pharI na thAya te rIte te te kALe kSaya thAya te vRttisaMkSaya yoga che. AtmA svabhAvathI taraMgarahita eTale caMcalatA vinAnA mahAsamudra samAna atyaMta sthira che. eTale enAmAM AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 57 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikalparUpa athavA kAyika kriyArUpa vRttio ghaTI zake nahi. chatAMya jo hoya to te anyanA saMyogathI ja thayelI che. vikalparUpa vRttio manodravyanA saMyogathI thayelI che eno saMpUrNa kSaya kevaLajJAnanI prAptikALe thAya che ane zarIra saMyogajanya kriyArUpa vRttiono kSaya kevaLI ayogI bane tyAre thAya che. A rIte kSaya pAmelI vRttio pharI utpanna thatI nathI. vRttisaMkSayathI sarva dravya-guNaparyAyane pratyakSa karAvanAruM, sarvadA saMpUrNa upayogavALuM apratipAtI evuM kevaLajJAna ane kevaLadarzana prApta thAya che. tyAra pachI saMpUrNa AyuSyakALa sudhI vicarI, jagatanA AtmAone mokSamArgamAM pravRtti karAvI bAkI rahela aghAtI karmono nAza karavA kevaLI samughAta kare che. aMte zelezIkaraNa vaDe sarvamana, vacana, kAyAnA yoganI pravRttine rokavArUpa AtmA meru jevo sthira banI zelezIkaraNano svIkAra kare che. sarva vyathAothI rahita anaMta akhaMDa AnaMdane ApanArA eTale ke paramAnaMdasvarUpa mokSanI prApti thAya che. AvI rIte mokSanI prApti karavAmAM upAdAnakAraNarUpa jJAna, darzana, cAritrarUpa yoga svarUpanI vicAraNAmAM adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA, vRttisaMkSayarUpa ema pAMca prakAranA yoga batAvyA che. temAM pAramArthika bhAvanArUpa tattvanI vicAraNA karavI te adhyAtma kahevAya. sarva kArya saMbaMdhI aucityathI yukta ane maitrI Adi guNothI yukta jIvanuM tattvaciMtana adhyAtma che. A adhyAtmayoga judAM judAM aneka svarUpe aneka svabhAvarUpa dharmavALA che. aneka apekSAthI A adhyAtmayoga dravya, kSetra, kALa, bhAvanI apekSAe aneka svarUpavALo thAya che. yogamArgamAM prathama kriyAno AdhAra japa che. tethI japane adhyAtma kahevAya che. yogamArgamAM praveza karatA maMgalAcaraNa rUpe paramAtmAno japa che. japa karanAra mATe dhyeya viSayamAM sthiratA-ekAgratA thavAmAM te upakAraka thAya che tethI jApajapa adhyAtmayoga che. jApamAM mana-vacana-kAyAnI zuddhatA hovI jarUrI che. je je tapa kriyA, japa, dhyAna vagere zubha sadanuSThAno nirmAyika bhAve samajaNapUrvaka karAya che te sarva sadanuSThAno adhyAtma ja che. sarva jIvo viSe maitrInuM ciMtana karavuM, potAnAthI adhika guNI jIvo pratye pramodanuM ciMtana karavuM, zArIrika, mAnasika duHkhothI pIDAtA jIvo viSaye karuNAnuM ciMtana karavuM, hitazikSA ApavA mATe ayogya evA atirAgI ane atidveSI jIvo viSe mAdhyasthabhAvanuM ciMtana karavuM e adhyAtma che. amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvI rIte aneka prakAravALuM anusaravAyogya arthavALuM adhyAtmasvarUpa che. je AtmasvarUpamAM ramaNatA athavA sthiratA karAya te adhyAtma kahevAya. AtmAmAM jJAna, darzana, cAritra, vIrya, upayoga, tapa vagere aneka guNonI vicAraNA karavI e adhyAtma. AtmAnA svarUpanuM abhedabhAva rUpe je ciMtavana, manana thAya e bhAvaadhyAtmayoga che. adhyAtmayoga samyagadarzana ane jJAnathI yukta hoya che. AvA adhyAtmayogIo bhAvanA, dhyAna ane samatA A traNa yoganA abhyAsathI vRttisaMkSaya nAmanA pAMcamA yogabhedanI prApti kare che. vRttisaMkSaya eTale rahelI karmasaMyoganI yogyatAnI nivRtti. AtmAthI karma bAMdhavAnA heturUpa thanArA cittanI rAgadveSamaya kilaSTatAvALI vRttiono nAza, dharmadhyAnanA ane zukladhyAnanA yoge karavo. anAdikALathI AtmAnI sAthe lAgelA karmano kSaya karavA apUrva puruSArtha karI svayaM paramAtmasvarUpe thavuM. gamanAgamana Adi sthaLa ane ucchavAsa - ni:zvAsa Adi sUkSma ceSTAo AtmAnI vRttio che. temAM mana-vacana-kAyA vaDe karAtI zubha kriyA puNyanA hetubhUta thAya che. temaja azubha kriyA pApanA hetubhUta thAya che. AvAM zubhAzubha karmanI kriyA jIvane anAdikALathI thAya che jethI karmano baMdha thAya che. karmanI sAthe jIvanA saMyogano hetu yogyatA che. karmabaMdhananI je yogyatA hoya tyAM saMsAranuM bhavabhramaNa hoya ane jyAM yogyatA na hoya tyAM bhavabhramaNa na hoya. A yogyatA te ja saMsArano mukhya hetu che. upAdAna kAraNamaya bIjarUpa A yogyatA che. te yogyatArUpa bIja AtmAthI jeTalA aMze nAza pAmaze teTalA aMze AtmAne navA karmano abhAva thaze. sAthe jUnAM karma paNa kSaya thatAM mokSanI yogyatA sahaja bhAve prApta thaze. AtmAnA svarUpane pAmavA icchatA munivaroe yoganA abhyAsanI AvazyakatA svIkAravI joIe. 'yogabiMdu graMthamAM AcArya haribhadrasUri nIcenA cha upAyo yoganI siddhi mATe batAve che - utsAhAnnizcayAdhairyAt, saMtoSAtattvadarzanAt / munerjanapadatyAgAt, SaDbhiryoga: prasidhyati / / 411 / / yogabiMdu artha : munioe jJAna-darzana-cAritra yogano abhyAsa karavA mATe prathama (AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 59 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utsAha-hoMza rAkhavI, nizcaya paNa karavo, te kAryamAM dhairya - dhIraja rAkhavI, saMtoSa rAkhavo ane tattvonI zraddhArUpa darzana karavuM. temaja potAnA paricita deza-gAmano paricaya tyAga karavo joIe. ema cha vastuno upayoga rAkhanArane yogamArga prApta thAya che. (1) utsAha : vIryollAsa, vIryanA ullAsathI yogamArgamAM gamana thAya che. (2) nizcaya : kartavyano sthira pariNAma arthAt A adhyAtmAdi yoga ja karavA yogya che. AraMbhela yogakAryane sidhdha karavuM ja che evo dRDha nizcaya. (3) dhairya : game teTalAM vighna Ave to paNa sthiratA rAkhavI. :: (4) saMtoSa : bahAranI(AhAra, vastra, pAtra vagere) anukULatA ke pratikULatA, harSa, zoka na karavo. je hoya teTalAmAM ja saMtoSa rAkhavo. AtmAmAM ja ramaNatA karavI. (5) tattvadarzana : jIva, ajIva... mokSa vagere nava tattvanuM yathArtha jJAna zraddhApUrvaka thAya, tenAthI vastutattvanI je mImAMsA karavI. svapa2no bheda - sva eTale AtmA, 52 eTale AtmAthI anya evA sarva cetana, acetana, padArthono viveka karAya te Atmadarzana, AtmAnA svarUpanI zraddhA. paramAtmAnA upadezamAM zraddhA ane te vaDe vastutattvano je nirNaya thAya tevA AtmadarzanathI yogamAM praveza karAya che. (6) janapadatyAga : saMsArane anusaranArA lokika vyavahA2no tyAga. A cha vastune Ada2nArA munirAja yogI yogamArgane avazya prApta kare che. AgaLa AcArya haribhadrasUri kahe che - Agama, anumAna ane dhyAnanA abhyAsathI ema traNa prakAre zuddha prajJAbuddhithI vicAra karato jIva uttama yogane prApta kare che. AgamazAstramAM je je yoga - mokSamArga saMbaMdhI tattvanI vyAkhyAo hoya tenA bodhathI temaja AMtara-prajJA zuddhabuddhithI AtmasvarUpa rUpa uttama yoganI prApti thAya che. tathA AtmAdika je tattvo cakSugocara nathI te Agama tathA anumAnapramANa athavA arthapattipramANa vaDe tAttvika yogano nirNaya thAya che. te rUpa adhyAtmayoga paNa prApta thAya che. dhyAnanA abhyAsa vaDe vAraMvAra sthiratA ka2vAthI paNa adhyAtmayoganI prApti thAya che. A je adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya ema yoganA amRta yoganuM, prApti mokSanI 60 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca bheda batAvyA che temAM samatAyogane maharSi pataMjali saMprajJAta samAdhiyoga kahe che kAraNa ke samatAyogamAM vastu svarUpanuM yathArtha jJAna pragaTapaNe varte che, ane saMprajJAta eTale jIvAdi padArtho jevA svarUpe che tevA svarUpe zAstrAdhAre nizcita jJAna te saMprajJAta. saMprajJAta = saM + pra + jJAt saM eTale padArtho jevA svarUpe che tevA svarUpe ; pra eTale prakarSarUpa eTale savitarka nizcayarUpa, zAstrAdhAre nizcata svarUpavALuM ; jJAta eTale jJAna. upAdhyAya yazovijayajIe lakhela 'pAtaMjala yogadarzananI TIkA'mAM sUtra 1.17 ane 1.18 mAM kahyuM che "tatra pRthaktvavitarka savicAraikatva vitarkA vicArAravya zukladhyAna bhedadvaye saMprajJAta samAdhivRtyarthAnAM samyagjJAnAt / " zukladhyAnanA pRtha vitarka-savicAra ane ekatva-vitarka-avicAra A be bhedomAM saMprajJAta samAdhi hoya che kAraNa ke temAM vRttionuM ane arthonuM samyag jJAna hoya che. ahIM vRttio eTale manuSya - nA2ka vagere AtmaparyAyo; artho eTale dvIpa - parvata samudra vagere padArtho. samyajJAna eTale samyag ciMtana. zukladhyAnanA A be bhedomAM vRttionuM ane arthonuM samyak ciMtana hoya che. A zukladhyAnanA be bheda rAgadveSanA kSayarUpa samatAmaya hovAthI saMprajJAta samAdhiyoga kahevAya che. AvI rIte adhyAtmayoga, bhAvanAyoga, dhyAnayoga ane samatAyoganA satata abhyAsathI samatArUpa samAdhiyogamAM sthiratA prApta thayela yogI A chellA eTale carama bhavamAM samyagdarzana jJAnacAritranI apramattabhAve ArAdhanA karato krame karIne kSapakazreNIne pAme che. AtmasvarUpanA ghAtaka evA ghAtI karmono nAza karI kevaLajJAna ane kevaLadarzanane prApta kare che. kaivalyasvarUpa pAmelA A vRttisaMkSaya yogane maharSi pataMjali asaMprajJAta samAdhi kahe che. kaivalya avasthAmAM samasta manovRttiono ane manovRttionA bIjano nirodha thayo hoya che ane AtmA yogasvarUpa sAthe ekatAne pAmelo hoya che. ahIM asaMprajJAta samAdhi be AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 61 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAre che. jemAM sarva manovRttiono nirodha che. A samAdhi saMyogI kevaLI dazAnA yogIone hoya che, jyAre bIjo samAdhiyoga sarvavRtti nirodharUpa yoga kahevAya che jyAM bAkI rahela kAyAdi sarva vRttiono ane kAyAdi sarva vRttionA dArika zarIrarUpa bIjano atyaMta uccheda thAya che je ayogI kevalI dazA sAthe hoya che. A yogamArga AtmAne pariNAmI mAnyA sivAya ghaTato nathI. eTale anekAMta dRSTie vicAratAM AtmA dravyatvabhAve nitya ane paryAyatvabhAve anitya hoya che. eTale ja 2 pariNAmItva svabhAvavALo hovAthI anAdikAlathI je azubha mana-vacana-kAyAnAM pariNAma hatAM je saMsAranA hetubhUta thAya che te dUra karavArUpa iMdriyono nigraha karavo, mana-vacana-kAyAnI azubha pravRttimAM thatuM gamana aTakAvavA maharSi pataMjali yogamArga batAve che - vikRttivRttinirodha: co: 2.zA pAtaMjala yogasUtra kharAba cittanI vRttiono virodha karavo te yoga kahevAya che. jyAre pU. umAsvAtijI "tatvArtha sUtromAM navamA adhyAyamAM kahe che - sAvanirodha: saMvara: sA.zA sa gupti - samiti - dharmA'nuprekSA - parISahajaya - cAritraiH / / 9.2 / / tapasI nirnavA ca Ara.rUA. samyag yoganigraho guptiH / / 9.4 / / iryA - bhASaiSaNA - ''dAnanikSepotsargAH samitayaH / / 9.5 / / uttama: kSamA -marTiva Darvava - - satya - saMyama - tapastyAgA''kizcanya -brahmacaryANi dharmaH / / 9.6 / / Asavano nirodha karavo te saMvarayoga. pAMca samiti ane traNa guptirUpa che. aSTa pravacana- mAtA je pALavI te samiti, guptiyoga. daza prakAranA kSamAdi dhAraNa karavA te dharmayoga. mana-vacana kAyAno nigraha karavo te guptiyoga, bAvIsa pariSahone jItavA te cAritrayoga. tapa vaDe karma khapAvavA te nirjarAyoga vagere AtmAne anAdi kALathI lAgela karmane kSaya karIne mana-vacana kAyAnI amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azubha eTale kliSTa vRttiono virodha karavo te yoga kahevAya. AvI rIte Asava AdirUpa azubha yogano nigraha rUpe tyAga karI saMvara, nirjarA, kSamAdika dharma, pariSahajayarUpa zubha yoga vaDe uttarottara zuddha cAritrayogane pAmato AtmA saMsArItvabhAvarUpa pUrva avasthAno tyAga karI mokSabhAvarUpa avasthAne prApta kare che. eTale AtmAne pariNAmI svabhAvavALo mAnavAthI adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA, vRttisaMkSaya A mokSanA hetubhUta yogamArga yathArtha rIte ghaTe che. saMsAra hetubhUta azubha pariNAmane yogathI jItI zakAya che. upara jaNAvela saMyama, jJAna, darzana, cAritra yogarUpa ane adhyAtma bhAvanArUpa yoganA abhyAsathI kSayopazama bhAve AtmAnI zuddha, zuddhatara, zuddhatama pariNAmanI dhArA cAle che te ja mukhya yoga che. kAraNa ke yoganuM mukhya rIte lakSaNa zuddhirUpa avasthA che. arthAt yoga eTale AtmAnI zuddha avasthA. te zreSTha yoganA abhyAsa vaDe eTale adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA vagere yoganA abhyAsathI avirata samyagdaSTithI caDhatA guNasthAnakonA kramathI AtmA suMdara ane utkRSTa avasthA prApta kare che. AtmAthI karmadalano viyoga thatAM tAttvika muktine prApta kare che. AtmAne mana, vacana, kAyA, indriya tathA karmanA saMbaMdhano saMpUrNa viyoga thAya che ane anaMta jJAna, darzana, cAritra, vIryarUpa sahaja guNa vaDe svasvarUpano bhoktA thAya che. ane te ja parama mukti athavA nirvANa che. ahIM sayogI kevaLIne aMta samaye je zelezI nAmanI samAdhi thAya che te sarva karmadalano e samAdhiyoga vaDe kSaya kare che je zailezIkaraNa kahevAya che. AcArya haribhadrasUri ene vRttisaMkSaya samAdhi kahe che. AvI rIte adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA, vRttisaMkSaya Adi yogano abhyAsa bhavyAtmAo samyakatva, tapa, japa, vrata, iMdriyanigraha kaSAya jaya sAthe kare che. tenA svAbhAvika phaLa rUpe akhaMDaAnaMdarUpa muktine prApta kare che. AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 63 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazataka prastAvanA : jaina zAstromAM AdhyAtmika vikAsakramanuM varNana coda guNasthAnaka rUpe, cAra dhyAna rUpe temaja bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmA e traNa avasthA rUpe maLI Ave che. AcArya haribhadrasUri jaina paraMparAmAM tenuM yoga rUpe varNana kare che. pAtaMjala, bauddha Adi itara darzanomAM varNita yogaprakriyA ane enI paribhASA sAthe jaina saMketonI sarakhAmaNI karI bhinna bhinna yogaparaMparAo pAchaLa rahelI yogavastunI ekatA spaSTa rIte batAve che. emanA yogaviSayaka mukhya cAra graMtho che. 'yogazataka emAno eka graMtha che. prAkRta bhASAmAM lakhAyela A graMthamAM 100 gAthAo che. AgamaprakriyA, yogaprakriyA ane adhyAtmaprakriyAno suMdara samanvaya A graMthamAM abhuta rIte thayelo che. ahIMyoganuM svarUpa, yoganA adhikArI, adhikArInuM lakSaNa, tene yogya upadeza ane yoganuM phaLa e pAMce bAbato saMkSepamAM spaSTa karavAmAM AvI che. A graMthamAM yoganA be bheda nizcaya ane vyavahAra batAvI emanuM svarUpa batAvyuM che. mokSa sAthe joDI ApanAra ratnatrayI eTale ke samyajJAna, samyagadarzana ane samyagucaritra che. te nizcaya dRSTie yoga che ane guruvinaya, zAstrazravaNa ane zAstravihita kAryonuM yathAzakti pAlana ane niSiddha kAryono yathAzakti tyAga vagere anuSThAna e samyagu jJAnAdinAM pradhAna sAdhana hovAthI vyavahAraSTie yoga che. sAdhakanA AdhyAtmika vikAsa mATe sarvasAdhAraNa niyamo batAvyA che. navA sAdhakane zrutapATha, tIrthasevana jevA sthaLa upAyo prathama amalamAM mUkavAnuM kahyuM che. zAstranA arthanuM jJAna thayA bAda teNe rAga, dveSa, moha jevA aMtargata doSone lakSamAM rAkhI AtmanirIkSaNa karavAnuM sUcavyuM che. vikasita bhUmikAmAM pravartatA sAdhako mATe nijasvabhAva Alocana, saMsArasvarUpa tathA rAgadveSAdi doSonuM ciMtana jevA AMtaraupAyono ane guruzaraNa tathA tapa Adi bAhya upAyono Azraya levAnuM kahyuM che. cittane sthira karavA mATe rAgAdi doSonA viSaya ane pariNAmane ekAMtamAM kema ciMtavavAM enuM varNana karyuM che. AvA saciMtanane anurUpa sAdhakanI AhArAdi caryA kevI hoI joIe enuM nirUpaNa karyuM che. 64 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A rIte ciMtanane AcaraNa karatA sAdhaka azubha karmano kSaya kare che ane sAnubaMdha arthAt uttarottara phaladAyI evA zubha karmane bAMdhI mukti pAme che. amUlya mAnavajIvananuM mukhya dhyeya mokSapuruSArtha, mokSa-prApti che. durlabha evA manuSyabhavamAM ja e puruSArtha karavAnuM zakya che. te mokSane prApta karAvanAra te puruSArtha, dharma-anuSThAnane yoga kahevAya che. yogazataka' graMthamAM AcArya haribhadrasUri maMgalAcaraNamAM bhagavAna mahAvIrane namaskAra karatI vakhate yogInAtha eTale ke yogIonA nAtha tarIke oLakhAve che. namiUNa jogiNAhaM, sujogasaMdaMsagaM mahAvIraM / vocchAmi jogalesaM, jogajjhayaNaANu sAreNaM / / 1 / / yogazataka artha : zreSTha yoganA upadezaka, munionA nAtha evA zrI mahAvIra paramAtmAne praNAma karIne, yoganA adhyayana anusAre TUMkamAM yoganuM nirUpaNa karIza. evI ja rIte ahIM bhagavAna mahAvIranI suvAsaMta eTale ke suyoganA darzaka tarIke stavanA karI che. AcArya haribhadrasUrie yogasaMbaMdhI je graMtho lakhyA che tyAM teNe 'yoga' zabdane mukhyapaNe "samAdhi arthamAM ja yojyo che. jema vaidika paraMparAmAM yogazAstra eTale samAdhizAstra artha levAya che tema jaina paraMparAmAM paNa 'yogabiMdU', 'yogazataka', 'yogadRSTisamuccaya', yogaviMzikA" jevA graMtho lakhI haribhadrasUrie svataMtra samAdhizAstrano pAyo nAkhyo che ane arihaMta paramAtmAne yogInAtha vizeSaNanI jema suyoganA darzaka tarIke paNa oLakhAvyA che. sUtrakRtAMga, uttarAdhyayana Adi AgamomAM akjhaNajoga (sUtrakRtAMga 1, 16, 4), samAdhijoga (utta. 8, 14), jogava ityAdi padomAM ne dhyAna ke samAdhirUpa artha nIkaLe che te ja artha ahIM sujoga padathI vivakSita che. yogazataka mAM yoganA mukhya be bheda batAve che. nizcayayoga ane vyavahArayoga. nizcaya dRSTie samyagdarzana, samyagU jJAna ane samyagU cAritranuM AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA sAthe saMbaMdhita thavuM e yoga che kAraNa ke te mokSa sAthe yojana-saMbaMdha karI Ape che. umAsvAtijI tattvArthasUtramAM pahelI gAthAmAM mokSamArgane varNavatAM kahe che - samyag darzana jJAna cAritrANi mokSamArgaH / / 1.1 / / samyaguM jJAna eTale vastusvarUpano, jIvAjIvAdino yathArtha bodha. samyagU darzana eTale e bodhamAM zraddhA. samyaga cAritra eTale e yathArtha jJAnapUrvaka zAstrokta vidhi-niSidhone anusarI AcaraNa karavuM. A samyagu jJAna, samyam darzana ane samyagucAritranA sAdhana rUpe je guruvinaya, zAstrazravaNa, yathAzakti vataniyamonuM pAlana vagere dharmaanuSThAno che te vyavahArathI yoga kahevAya che. A dharmaanuSThAno AdarapUrvaka, vidhipUrvaka satata anusaravAthI anukrame sAyika jJAna, darzana ane cAritranI prApti thAya che. mATe samyam jJAnAdinAM pradhAna kAraNone paNa yoga kahyo che. - AcArya haribhadrasUri yoganA be mukhya bheda batAvI yogano adhikArI koNa thaI zake e jaNAve che. yogamArgamAM yogya adhikArI ja mokSano sAdhaka bane che. je jIva apunabaMdhaka hoya te yogamArgano prathama adhikArI che. tyArabAda AdhyAtmika vikAsakramamAM je je avasthAo Ave te badhI avasthAvALo jIvo yogamArganA adhikArI che. apunabaMdhaka avasthA jIva jyAre caramAvartimAM Ave che tyAre ja prApta thAya che. tyAre ja yogano prAraMbha lekhAya che. caramAvarta eTale carama - A saMsAracakrano chello Avarta kahevAya che. jIva upara anAdikALathI karmasattAno prabaLa adhikAra che. jIvanI rAgadveSanI tIvratAne lIdhe azubha karmanI sthiti baMdhAya che. zAstromAM AThe karmano utkRSTa ane jaghanya sthitibaMdha batAvelo che. sthitibaMdha : jIvano jyAre karmabaMdha thAya che tyAre karmabaMdhanA cAra bheda paDe che. prakRti - sthityanumAva - praverAptidigaya: II8.4 tattvArthasUtra artha : baMdhanA prakRti, sthiti, anubhAva ane pradeza cAra prakAra che. emAMthI sthitibaMdha eTale je karmANuono AtmA sAthe baMdha thAya che te karmaAtmAmAM amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalA samaya sudhI asa2 ka2ze te kALano nirNaya eTale sthitibaMdha. karmonI sthitinA utkRSTa ane jaghanya ema mukhya be bhedo che. vadhAremAM vadhAre sthiti (jenAthI vadhAre sthiti na hoya) te utkRSTa sthiti. ochAmAM ochI sthiti (jenAthI ochI sthiti hoya ja nahIM) te jaghanya sthiti. emAM mohanIya karmanI utkRSTa sthiti 70 koTAkoTI sAgaropama che. jIvanI ruci jyAre saMsAranA viSayomAMthI ochI thaI AdhyAtmika vikAsa tarapha vadhe che tyAre enI uttarotta2 zuddhi thatI jAya che. rAgadveSanI tIvratA moLI paDatI jAya che. jenA lIdhe jIva mohaniyAdi karmanI ataHkoTAkoTI sthiti bAMdhe tyAre tene apunarba dhaka kahevAmAM Ave che. eTale saMsAranAM anaMta kALacakromAM ene chello kALakhaMDa ja vitAvavAno bAkI rahe che. ene ja jIva ca2mAvartamAM eTale ke chellA AvartamAM pravezyo ema kahevAmAM Ave che. tenAthI UlaTuM jyAre jIvamAM rAgadveSanI tIvratA eTalI badhI hoya ke jenA lIdhe tenuM valaNa mukhyapaNe sAMsArika bhogo tarapha ja rahe che te jIva bhavAbhinandI tarIke oLakhAya che. te jIva yogamArgano adhikArI nathI. A sthiti caramAvartamAM pravezyA pahelAMnI che. eTale AcArya haribhadrasUri 'yogazataka' graMthamAM ca2mAvarta pahelAMnA samayamAM vartatA jIvane yogano anadhikArI kahe che jyAre ca2mAvartamAM vartatA jIvane yogano adhikArI kahe che. AvI rIte AcArya haribhadrasUri yogamArganA adhikArI koNa hoya e batAvI yogyatAnA tAratamya pramANe adhikA2 aneka prakArano hoya che tenuM vargIkaraNa saMkSepamAM karyuM che. prathama adhikArI tarIke apunarbaMdhakane kahyo che. bIjA adhikArI tarIke samyagdaSTine batAvI tenuM svarUpa varNavyuM che. samyagdaSTi - je jIvo darzanamohanIya karmano kSaya athavA kSayopazama karI jinezvara bhagavaMte je kahyuM te ja sAcuM che AvI zuddha mAnyatA dharAve che e jIvo samyak dRSTi che. samyak dRSTi pachI enAthI AgaLa vadhatAM cAritrIno nirdeza karelo che. temAM be bheda che : deza cAritrI ane sarva cAritrI. dezavirati - je jIvo cAritramohanIya karmane dezathI (eTale ke thoDA pramANamAM, nirbaLa banAve che arthAt dezathI eTale ke thoDA pramANamAM hiMsAthI AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 67 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApothI nivRtta thAya che e dezavirati che. arthAt dezathI hiMsAdi pApothI nivRtti te dezavirati. sarvavirati - jyAre cAritramohanIya karma sarvathA nirbaLa bane che arthAt sarvathA hiMsAdi pApothI nivRtti e sarvavirati. A cAra prakAramAM vaheMcAyelA yogamArganA adhikArIomAM yogyatA ekasarakhI hotI nathI. emAM tAratamyatA hoya che. AvI rIte apunabaMdhaka avasthAthI mokSaprApti sudhI yogakALanA cAra bheda paDe che. apunabaMdhaka avasthAthI mAMDI graMthibheda thavA sudhI eTale ja samyagdaSTi sudhI eka kALa, samyagdaSTithI mAMDI dezavirati sudhIno bIjo mALa, dezaviratithI mAMDI sarvavirati eTale pUrNa cAritra sudhIno trIjo kALa ane pUrNa cAritrathI mAMDI mokSaprApti sudhIno cotho kALa - Ama, yogakALanA cAra bhAga paDe che. pahelA vibhAgamAM eTale ke apunabaMdhaka avasthAmAM kaSAyanI tIvratA ochI thAya che paNa darzanamohanIya karmanuM jora hovAthI jIvane haju jaDa - cetananuM bhedajJAna thatuM nathI. bIjA bhAgamAM darzanamohanIya karma ochuM thAya che. graMthibheda thAya che paNa cAritramohanIya karma vidyamAna hovAthI virati pragaTatI nathI. trIjA bhAgamAM paNa cAritramohanIya karma ochuM thatAM virati pragaTe che paNa aMzata: jyAre cothA bhAgamAM pUrNa cAritra pragaTe che. A rIte apunabaMdhaka, samyagu dRSTi, dezavirati ane sarvavirati A yogAdhikArIonA cAra varga che. Ama bhinna bhinna yogyatAvALA sarva adhikArIonA potapotAnA bhUmikAne anurUpa hoya evI zAstrAjJAne anusarIne karAyela sarva dharmavyApAra athavA to sadanuSThAna yoga che. ahIM AcArya haribhadrasUri dharmavyApAramAM sarvadarzanasaMmata mukhyapaNe yoganAM traNa lakSaNo batAve che - talukkhaNajogAo vittavivvittI nirohao ceva / taha kusalapavittIe mokkhammi ya joaNAo tti / / 22 / / yogazataka artha : sad anuSThAnamAM sarvadarzanasaMmata yoganAM lakSaNo - cittavRttino amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirodha, kuzala pravRtti, mokSa sAthe saMbaMdha karAvavo A bhinna bhinna koTInA badhA jIvonA anuSThAnamAM ghaTe che. yoganAM A traNa lakSaNomAM paheluM cittavRtinirodha e pAtaMjala yogadarzana saMmata che. yozcattavRttinirodha: 2.2aaaa samAdhipAda, pAtaMjala yogasUtra artha : cittavRttinA nirodhane yoga kahevAya che. bIjuM kuzala pravRtti e boddha lakSaNa che. ane mokSano saMyoga e jena lakSaNa che. traNenI zAbdika racanAmAM pharaka che. paNa aMtima tAtparyamAM bheda nathI. pAtaMjala sUtra cittavRttionA nirodhane yoga kahe che tyAre te mukhyapaNe cittavRttigata klezonA nirodhane yoga kahI saMprajJAta yogane darzAve che. ane klezanA bIjarahita sarvavRttionA nirodhane paNa yoga kahe che tyAre asaMprajJAta yogane darzAve che. evI ja rIte bauddha paraMparA kuzala pravRttine yoga tarIke varNave che. tyAre te pAtaMjala lakSaNa pramANe vizuddha cittasthitimAMthI udbhavatA kuzala sarva hitakArI ne vivekI jIvanadharmane darzAve che. jaina darzana anekAMtavAdI che eTale jainasaMmata lakSaNa uparanAM banne lakSaNone samAvatAM kahe che ke je mokSa sAthe joDe te yoga. ahIM cittazuddhi ke cittazuddhimAMthI nIpajato jIvanadharma e baMne mokSagAmI ja che. kAraNa ke jIvanavyApAra jIvane mokSa tarapha laI jAya e klezarahita hovo jarUrI che ane klezo javAthI kuzaLa pravRtti ja hoya. AvI rIte uparanAM lakSaNomAM zAbdika bhinnatA hovA chatAM tattvata: badhAM lakSaNo eka ja lakSyane darzAve che. AcArya haribhadrasUri A graMthamAM kahe che ke zAstravettA guruoe liMga yA lakSaNathI yogAdhikArIne oLakhI bhinna bhinna yogyatAvALA sAdhakone temanA adhikAra pramANe upadeza Apavo. jo adhikAranusAra upadeza ApavAmAM Ave to te auSadhanI jema asarakAraka thAya. jema uttama ane guNakArI auSadha paNa avasthAbheda pramANe yathAyogya mAtrAmAM apAya to roga nAbUda kare che tema karmavyAdhigrasta jIvone temanI yogyatA anusAra dharmopadezarUpa auSadha ApavAthI karmavyAdhi dUra thAya che ane jIva yogamArgamAM AgaLa vadhe che. pUrve je cAra kakSAnA yogAdhikArIo batAvyA temAM prathama kakSAnA yogAdhikArI eTale apunabaMdhakane lokadharmano upadeza Apavo jema ke koI paNa AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvane pIDA na ApavI paNa bIjAnuM duHkha dUra karavA prayatna karavo. deva-guruatithinI pUjA-sanmAna karavAM vagere. dIna-du:khIne dAna ApavuM. rAtribhojanano tyAga karavo AvI rIte apunarbalakane laukika dharmanA upadeza dvArA te jIvano samyag darzanAdirUpa mokSamArgamAM praveza thAya che. pahelA apunabaMdhaka adhikArI karatAM bIjo, trIjo ne cotho adhikArI uttarottara vadhAre AdhyAtmika vikAsavALo hoya che. tethI pahelA adhikArI karatAM pachInA traNa adhikArIone ApavAno upadeza uttarottara lokottara- AdhyAtmika dharmano upadeza Apavo ema ahIMAcArya haribhadrasUri kahe che. jene AtmAnI potAnA svarUpanI sAcI pratIti thaI che te bIjo adhikArI samyagRSTi che. A samya dRSTine zAstrAjJAnusAra tenA bhAva-pariNAma anusAra hiMsA, asatya, corI jevA doSothI thoDI paNa nivRtti sadhAya eTalA mATe prathama aNuvrata, guNavrata jevA AMzika viratidharmano upadeza ApavAnuM sUcavyuM che. kAraNa ke samya daSTi jIva A AMzika viratinuM zIdhra AcaraNa karI zake che ane emAM sthira thaI zake che. jeNe ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha jevAM vrato AMzika rIte paNa dhAraNa karelAM hoya te dezavirati nAmano trIjo adhikArI che. AvA dezaviratidhara zrAvakane sAmAyikAdi viSayaka bhAvapradhAna, paramArthalakSI uttarottara uttama yogano sAdhaka bane evo upadeza ApavAnuM kahe che. jema ke dharmane bAdhA na Ave evI rIte AjIvikA calAvavI, vidhi ane zakti mujaba dAna karavuM. jinapUjA, vidhipUrvakanuM bhojana, saMdhyAno niyama, caityavaMdana, anityAdi bhAvanAonuM ciMtana vagere anuSThAna je mokSasAdhaka hovAthI 'yoga'rUpa che teno upadeza Apavo. cothA yogAdhikArI sarvaviratidhara munine sAmAcArI batAvavAnuM kahyuM che. sAmAcArI eTale sAdhupaNAne yogya jIvanacaryA je zAstramAM dasa prakAre batAvI che. A jIvanacaryAnuM jo jAgRtipUrvaka pAlana karAya to ja munipaNuM surakSita rahe ane uttarottara vikAsa sAdhI zakAya. amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pramANe dareka bhUmikAne yogya upadeza ApavAnuM AcArya haribhadrasUri kahe che. ayogya eTale ke bhavAbhinandI jIvone Apelo upadeza hAnikAraka nIvaDe che. ane te upadeza zrotAne anartha karanAro hovAthI karmabaMdhanuM nimitta bane che paraMtu zAstrokta vidhi pramANe Apelo upadeza mokSa sAthe saMbaMdha joDanAro hovAthI yoga kahevAya che. sAdhakane enA adhikAra pramANe maLelA upadezathI pratibodha pAmIe upadeza jIvanamAM utAryA pachI haju AdhyAtmika vikAsanI AgaLanI zreNImAM caDavA mATe sAdhakoe nIcenA sAdhAraNa niyamone anusaravuM joIe - ane potAnA svabhAvanuM avalokana karavuM joIe ke enI pravRtti kayA guNasthAnakane anurUpa che? potAnA viSayamAM loko zuM bole che? potAnI mAnasika, kAyika ane vAcika pravRtti sahajabhAve zuddha thatI jAya che ke nahi? eTale ja enA mana, vacana ane kAyAnA yogo kevA prakAranA che, kaI bhUmikAnA sAdhaka banI zake che e vicArIne tene anurUpa pravRtti karavI joIe. AvI rIte sAdhake potAnA yogyatAno vicAra karI dharmapravRtti karavI joIe. ane potAnI samAna kakSAvALA ke potAnAthI adhika guNI puruSo pratye Adara bahumAna rAkhI temanA sahavAsamAM rahevuM jethI uttarottara guNavRddhi thAya. sAdhaka nirdoSa gamana-Agamana, khAnapAna Adi dvArA zarIrane zuddha rAkhe. satya, priya ane hitakara vacano vaDe vANI ane zubha ciMtana dvArA manane zuddha kare A trividha zuddhIkaraNa e ja yogasiddhi che. AvI rIte svayogyatAno vicAra karyA pachI sadguru pAse jaI zubha dravya, kSetra, kALa ane bhAva joI vidhipUrvaka AgaLanI bhUmikArUpa guNasthAnakano svIkAra karavo joIe. AdhyAtmika guru ane vidhinA jJAtA evA mahApuruSa pAse vaMdanAdi vidhipUrvaka vrata grahaNa karavAthI te vratamAM vizeSa sthiratA prApta thAya che. ahIM AgaLanuM guNasthAnaka eTale dezavirati eTale pamuM guNasthAnaka ane sarvavirati eTale ke chachuM guNasthAnaka svIkAravuM. dezavirati ke sarvavirati svIkAryA pachI jo temAM arati thatI jaNAya to te pUrvanA azubha karmodayanA lIdhe thAya che. AvA akuzala karmodayanuM nivAraNa yogya upAyathI zakya thAya che. jyAre bhaya utpanna thAya tyAre sadgurunuM zaraNuM levuM. karmavyAdhinI pIDA Ave to AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 71 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapanuM anuSThAna karavuM. mohathI grasta thaI jAya to zAstranA svAdhyAyarUpa maMtranuM smaraNa karatuM rahevuM. A pramANe upAyonuM zaraNuM levAthI bhAvimAM udaya pAmanArAM karmone aTakAvI zakAya che ane sAdhaka tenA yogamArgamAM AgaLa vadhI vikAsa sAdhI zake che. evI ja rIte arihaMtAdi cAranuM eTale ke arihaMta, siddha, sAdhu, dharma (kevaLI prarUpita) A cAranuM zaraNuM svIkAravuM joIe ane aharniza duSkRtanI gartA ane sukRtanI anumodanA karatA rahevuM jethI apAyano parivAra ane kalyANanI prApti thAya che ane tattvamArgamAM praveza thAya che. je sAdhaka yogamArgamAM navo dAkhala thAya che evA yogIe zuM karavuM joIe e graMthakAra prathama batAve che. e kahe che ke yoga bhaNI pravRtta thayo che evAmAM prathama bhAvanAo bhAvavI eTale ke savicAra sevavA, zAstrano pATha karavo, pavitra tIrthasthAnonuM sevana karavuM, yogya guru pAse zAstrazravaNa karavuM - AvI dhULa carcA pALatA pALatA zAstranA arthonuM jJAna thayA bAda sUkSma buddhithI potAnA doSone anulakSIne Atma-nirIkSaNa karavuM. A ciMtana kaI rIte karavuM te paNa AcArya haribhadrasUri A graMthamAM samajAve che. deva (paramAtmA) ane gurune praNAma karI padmAsana Adi koI paNa AsanamAM ekAMtamAM besavuM ane DAMsa, maccharAdi jaMtuonA upadravane gaNakAryA vinA dhyeya padArthamAM cittane ekAgra banAvavuM. zAstra anusAra rAga, dveSa, mohanA viSayonuM svarUpa, tenAM pariNAmo, tenA vipAka doSo e badhAMnuM yathAvat ciMtana karavuM. graMthakAra kahe che deva ane gurune namaskAra karI temane sAkSI rAkhavAthI anugraha thAya che. evI ja rIte padmAsana vagere koI paNa eka sthira AsanamAM besavAthI kAyAno nirodha thAya che, eTale ke sAdhaka eka sthAne dhArela samaya sudhI aDagapaNe sthira besI zake che. pAtaMjalanA yogasUtramAM paNa Asanasiddhi ane parISahajaya para bhAra mUkelo che. ciMtana karatI vakhate zarIra paranA upadravane na gaNakAravAthI viryayoga eTale ke puruSArthanI vRddhi thAya che ane iSTa kAryanI siddhi thAya che. dhyAna karatI vakhate dhyeya viSayamAM ja mana parovavAthI upayoga eTale ke jAgRti e ja viSayamAM rahe che jethI padArthanuM vAstavika svarUpa samajAya che. A anubhavajJAna ja AdhyAtmika sAdhanAmAM, yogamArgamAM mahattvanuM aMga che. amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iSTasiddhinuM mukhya kAraNa che. e ja tattvajJAna mithyA pravRttithI nivRtti karAvanAruM, cittane sthira karAvanAruM ane Ihaloka ane paralokanuM sAdhana che ema zAstrajJa puruSo kahe che. have aMtargata doSone lakSamAM rAkhI AtmanirIkSaNa karavAnuM kahe che. AtmAne klaSita karanArA hovAthI rAga, dveSa ane moha e ahIMdoSo kahevAya che. ane te karmodayathI eTale ke pUrve karelAM karma saMsAranA vipAkathI udbhave che. te AtmAnAM pariNAmo che. karma e vividha pugalarUpa che ane AtmA ane karmano saMbaMdha anAdikALathI che. te mithyAtvanA kAraNe che. ahIM AtmA amUrta che ane karma mUrta che, to amUrta evA AtmA sAthe mUrta evA karmano saMbaMdha samajAvatAM kahe che ke madirA e mUrti che. eno upayoga karavAthI amUrta evA AtmA para enI asara thAya che. jema auSadhanA sevanathI zarIrane puSTi-zakti maLe che e ja rIte mUrta karma dvArA amUrta AtmA para paNa upaghAta asara thAya che. AvI rIte AtmA ane karmano saMbaMdha mATI ane suvarNanI jema anAdino saMbaMdha che. chatAM samyam darzana Adi upAyathI teno viyoga zakya che. AtmAne zleSita karanArA je doSo che rAga - e Asakti che, dveSa e aprIti che, moha e ajJAna che. A traNe doSomAMthI mana doSa ArAdhanAmAM vadhAre bAdhaka bane che te jANI, samajI ArAdhaka AtmA e doSonuM svarUpa, pariNAma ane vipAka doSonuM zAstra anusAra ciMtana kare. (1) viSaya : je padArtha para rAga-dveSa hoya te (strI, dhana i.) (2) svarUpa : padArthanA mULa svarUpanuM ciMtana jema strInuM suMdara bhAsatuM zarIra paNa aMdara maLa, mAMsa, mUtra, rudhira vagerethI baneluM che. (3) pariNAma H hamaNA nirogI ane suMdara bhAsatuM A zarIra paNa roga ke vRddhAvasthAthI gherAI jatAM palaTAI jaze (ema ciMtavavuM). (4) strI, dhana vagereno rAga A bhavamAM ane parabhavamAM narakAdi bhayaMkara du:kho utpanna kare che. durgatinuM nimitta bane che. jyAre sAdhakanA manamAM sacetana ke acetana pratye dveSa athavA aprIti utpanna AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 73 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAya tyAre ema ciMtavavuM ke e vastu ke jIva mArAthI bhinna che. teno yoga sadAkALa rahevAno nathI. kAraNa ke te vastu aMte to asthira ja che. evI asthira vastu pratye dveSa keLavavo yogya nathI. kAraNa ke dveSanA saMskAra jo manamAM poSAtA rahe to janmajanmAMtaramAM sAthe Ave che ane duHkhada vipAkanAM kAraNa bane che. padArtho iSTa ke aniSTa hotA nathI. paNa prasaMga-saMyoga anusAra e padArtha iSTa ke aniSTa bhAse che. moha eTale ke ajJAna dUra karavA mATe sAdhake vastumAtranuM svarUpa utpAda, vyaya ane dhrovyayukta che ema tarka ane yuktithI yathArthapaNe ciMtavavuM. je vastu mULamAM ja koI rUpe na hoya tevI vastu utpanna thatI nathI. evI ja rIte je vastu svayaMsiddha hoI mULathI ja astitva dharAve che teno sarvathA abhAva ke nAza thato nathI eTale sat svabhAvavALI vastu kadI asat svabhAvavALI banatI nathI. koI paNa vastuno mULa svabhAva kyAreya badalAto nathI. dareka vastu mULa svarUpe dhruva (kAyama) hoya che. ane paryAyane laI utpanna tathA vinAza pAme che. arthAt uttara avasthAnI utpatti ane pUrva avasthAno vinAza thAya che. eTale A vizvanI dareka jaDa-cetana vastunuM svarUpa utpAda-vyaya-dhrauvyayukta che. koI vastu parivartanazUnya athavA kUTastha nitya nathI. AvI rIte zAstrAnusAra yathAvat upayogapUrvaka vastusvarUpanuM ciMtana karavAthI ane te paNa ekAMta sthAnamAM besI jethI ciMtanamAM koI vikSepa nA paDe, to avazya tattvabodha thAya che, rAgAdi viSayaka tattvonuM svarUpa spaSTa samajAya che. cittamAM evI sthiratA pragaTe che je pariNAme muktipradAyaka bane che. AdhyAtmika sAdhake upara pramANe saMvega-verAgyAdithI bhAvita banI maitrI Adi cAra bhAvanAo bhAvavI joIe. prANImAtra pratye mitratAnI bhAvanA karI maitrIguNa keLavavo, guNI puruSo pratye pramodabhAva keLavavo. phleza-pIDA pAmatA dIna-du:khIonuM duHkha dUra karavAnI vRtti keLavI karuNA bhAva keLavavo. ane avinIta jaDa pratye taTasthatA eTale upekSA keLavI madhyasthabhAva rAkhavo. (A cAre bhAvanAnA ciMtanathI paNa rAga, dveSa ane mohanI caMcaLa vRttiono kSaya thaI cittamAM sthiratA pragaTe che. dhyAnamAM tanmayatA prApta thAya che jenA dvArA 74 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apUrva AnaMdadAyaka samAdhidazA pragaTe che.) yoganI sAdhanA mATe zArIrika svAstha paNa apekSita che. enA mATe AhAra kevo hovo joIe to zuSka - nIrasa eTale je AhAra zarIra, Indriya ane manane vikRta na kare tevo AhAra levo. eTale ahIM AcArya haribhadrasUri yogIne levAnI bhikSA sarvasaMpankarI hovI joIe ema kahe che. sarvasaMpatkarI bhikSA eTale nirdoSa ane zuddha AhAra je sAdhakanA vartamAna ane bhAvi baMne jIvanane zreya bhaNI laI janAra hoya. bhikSA ApanAra ane lenAra baMnemAMthI koImAM doSa poSanAra na hoya. evI ja rIte e bhikSA vaNalapa jevI hoya eTale ke e bhikSA sudhA-pipAsA jevI anivArya zArIrika jarUriyAto nivAravA pUratI ja levAnI hoya, svAda ke bhoganI dRSTie levAnI na hoya. sAdhaka yogamArgamAM jema jema AgaLa vadhato jAya che tema tema aneka prakAranI ratnAdi labdhio temaja 8 aNimA ane amoSadhi jevI labdhio prApta thAya che. A badhI labdhiothI yukta yogI apramattapaNe varte tyAre te pUrvasaMcita azubha karmono kSaya kare che ane zubha karma bAMdhe che je paraMparAe mokSagAmI bane che. ahIM mAtra kAyika kriyA dvArA sAdhanA karatAM zuM pariNAma Ave ane bhAvanA saha sAdhanA karatAM zuM pariNAma Ave enuM spaSTIkaraNa prasiddha evA maMDUka eTale ke deDakAnuM dRSTAMta ApatAM kare che. kAyakiriyAe dosA khaviyA maMDukkacunnatulU tti / te ceva bhAvaNAe neyA tacchArasarisa tti / / 86 / / yogazataka artha : kAyika kriyA dvArA kSINa karAyela doSo deDakAnA cUrNa samAna samajavA ane te ja doSo jyAre utkRSTa bhAvanAthI (adhyavasAyanA baLe) kSINa thayA hoya tyAre te deDakAnA kSAra-bhasma samAna samajavA. jema maMDUka (deDakA)nuM zarIra cUrNa rUpe mATImAM maLI jAya che paNa varasAda Adino yoga maLatAM mATImAMthI ke zarIranA aMzonI sajIva deDakA rUpe punaH AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 75 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpatti thAya che tema mAtra bhAvazUnya kAyika kriyAthI rAga, dveSa, moha jevA doSa zame che kharA paNa mULathI nirmula thatA nathI, te doSonAM bIja kAyama hovAthI nimitta maLatAM punaH tenI utpatti thAya che. jyAre maMDUka cUrNa bhasma thaI gayA pachI (je deDakAnuM zarIra baLIne rAkha thaI gayuM hoya) game tevI varSA chatA pharI maMDUka utpanna thaI zakatA nathI. tema bhAvanA-bhAvita cittavRtti vaDe thato karmakSaya - doSaNaya mULamAMthI ja kSINa thAya, pharIne vRddhi pAmato nathI. AvI rIte zAstra pratye bahumAna rAkhI bhAvollAsapUrvaka karela kriyA amRtAnuSThAna arthAt sAkSAta mokSahetu kahela che. sAdhaka rAga, dveSa, mohane sarvathA nirmULa karatA karatA uttarottara samatAnI zuddhi thatI jAya che ane zreSTha evA zukladhyAnanI bIjI bhUmikA siddha karI kevalya prApta kare che. AvI rIte je sAdhakane e ja bhavamAM yoganI saMpUrNa siddhi prApta thAya che teo e ja bhavamAM ayogI avasthAne prApta karI ekAMta vizuddhi svarUpa evA siddhipadane prApta kare che. ane jo A bhavamAM yogasAdhanA pUrNa na thAya to zreSTha sthAnomAM janma thAya che ane te janmamAM pUrva yogAbhyAsanA baLe susaMskAronuM sAtatya rahe che. jema divase anubhavAyela kArya ke viSayo rAtre svapnamAM upasthita thAya che tema pUrvasaMskAranA pUrve karelA yogasAdhanAnA abhyAsanA baLe A janmamAM paNa te yogasAdhanAmAM tatpara bane che ane anukrame yoganI pUrNatA karI muktipadane vare che. eTale ayogI avasthAne prApta karavA icchanArA sAdhakoe 10"AjJAyoga' - zAstrayoga eTale zAstrAnusArI anuSThAnanI samyagU vidhipUrvaka pAlanamAM prayatnazIla thavuM joIe. kAraNa ke AjJAyoga - AjJAnI ArAdhanA e ja A bhavacakranA viyogarUpa ane siddhipada sAthe zAzvata yoga arthAt saMbaMdha karAvanAra che. 76 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogaviMzikA 'yogaviMzikA' graMthanA racayitA AcArya haribhadrasUrie judA judA vIsa viSayo pa2 20-20 zlokapramANa eka eka viMzikA evI 20 viMzikAonuM 'viMzati viMzikA' nAme praka2Na lakhyuM che. emAMthI yogaviSayaka viMzikA eTale yogaviMzikA. A viMzikAmAM teozrIe kevaLa 20 gAthAmAM samagra yogamArga varNavyo che. prathama gAthAmAM ja AcAryazrI 'yoga' eTale zuM ? yoga kone kahevAya enuM rahasya samajAvatAM kahe che - mukkheNa joyaNAo, jogo savvovi ghammavAvAro / muddho vizeo, tALAphaLao vizeseLa / / / / yogakviMzikA artha : parizuddha evo badho ja dharmavyApAra jIvane mokSa sAthe joDI ApanAro hovAthI 'yoga' che. sthAnAdigata dharmavyApAra vizeSa rIte 'yoga' kahevAya che. mokSa e 11mahAnaMdasvarUpa che. enI prApti karAve evo AtmAno zuddha vyApAra e yoga kahevAya che. sAdhunI Alaya, vihAra, bhASA, vinaya, bhikSATana vagere kriyArUpa badho ja dharmavyApAra yoga kahevAya che. Alaya : upAzraya, pauSadhazALA vagere sAdhuone rahevAnuM sthAna je vAcana, parAvartana, dharmakathA vagere AtmAnA abhyAsamAM upakArI thAya che. vihAra : apramattapaNe gAmogAma vihAra karavo. bhASA satya bolavI, koIne paNa duHkha na thAya tevI vANI bolavI. vinaya : arihaMta Adi dasa dharmavardhaka sthAnakono Ada2-satkA2 ane bahumAna vagere karavAM. bhikSATana : gRhasthonA ghe2 jaI nirdoSa gocarI prApta karavI. A kriyArUpa badho ja dharmavyApAra e upacArathI yoga che. ahIM praNidhAna Adi zuddha AzayothI je yukta hoya evo parizuddha dharmavyApAra e yoga che. je dharmavyApAra Avo parizuddha nathI te dravyakriyAsvarUpe hovAthI tuccha, phala vinAno hoya che. praNidhAnAdi pAMce prakAranA Azaya e AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 66 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva che. AvI bhAva vinAnI mana-vacana-kAyAnI kriyA e dravyakriyArUpa che tethI tuccha eTale asAra hoya che. Azaya zuM che? ApaNA manamAM je kliSTa cittavRttio jevI ke krodha, pramAda vagere anAdikALathI paDI che evI kliSTa vRttiothI viparIta vRttio (akliSTa cittavRttio) e Azaya che. te Azaya pAMca che - praNidhi - pravRtti - vighnajaya - siddhi - viniyogabhedataH prAyaH / dArArayAta: rAmarI: 18ADera vitha rU.6AA SoDaSaka artha : praNidhAna, pravRtti, vidhvajaya, siddhi, viniyogasvarUpa pAMca prakAranA zubhAzaya dharmajJa puruSoe kahyA che. 1. praNidhAna Azaya : praNidhAna eTale daDha saMkalpa. je dharmasthAna, guNa-avasthA meLavavAnI icchA karI che tene meLavavAno daDha saMkalpa banyo rahe e rIte keLavAyeluM citta epraNidhAna Azaya che. caramAvartI jIvone apunabaMdhaka avasthA prApta thayA pachI pAMcamI daSTimAM pahoMcatAM AtmasvarUpanI saMvedanA thAya che. ane pudagalAtIta sukhanI je jANakArI hatI te saMvedanAnA stara para pahoMcatAM tene meLavavAnI je prabaLa icchA jAge che te praNidhAna che. ahIM uddeza to mokSaprAptino che. paMnyAsa abhayazekhara gaNie "yogaviMzikA'nA vivecanamAM lakhyuM che, "praNidhAna AzayamAM uddezarUpe mokSaprAptino saMkalpa, enA upAyabhUta ahiMsA vagere dharmasthAno sAdhavAno saMkalpa ane emAM pratibaMdhita thavAvALA pramAdAdino saMkalpa A traNe Avazyaka che. praNidhAnane yukta citta tyAre bane che je hAnaguNa jIvo pratye dveSa vinAno hoya arthAt pote AcaraNa karatA vrata-maryAdAthI UtaratI koTInA jIvAtmAo je nIti-zraddhA vinAnA hoya temanA para krodha ke dveSa na karatA temane sudhAravA mATe yogya prayatna kare temaja paropakAra karavAnI vRtti hoya ane saMsAranI anya pravRttinA viSayamAM nahIM paNa dharmakriyAmAM ja apramatta rahe. 78 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. pravRtti Azaya : pravRttiH prakRtasthAne yatnA'tizayasambhavA / cAifmahAparahitA veta paripAti sthiT 20.22aaaa - yogalakSaNa dvAaizikA artha : prastuta dharmasthAnamAM vizeSa prakAranA prayatnathI UbhI thayelI anya abhilASazUnya sthira cittapariNati e pravRtti rUpe jANavI. pravRtti Azaya eTale je dharmasthAnakane siddha karavAno praNidhAna (saMkalpa) karela che te dharmasthAnakamAM zAstramAM je rIte vihita hoya e pramANe arthAt badhI vidhio jaLavAI rahe e pramANe karato prayatnAtizaya e pravRtti Azaya che. prayatnAtizaya eTale te dharmasthAnamAM praNidhAnakAlIna prayatna karatAM adhika prayatna karavo te prayatnAtizaya che. te prayatnAtizaya zIghra kriyA-samApti thAya evI icchAdi utsukatAthI rahita hoya che. prayatnAtizayamAM vadhu vIryaskuraNa, vadhu ekAgratA, vadhu ullAsa hoya che. 3. vikrUjaya Azaya : vipna eTale dharmamAM aMtarAya. vipnano jaya jenAthI thAya te vinajaya. vipna traNa prakAranA hovAthI vidhvajaya paNa traNa prakArano che. je vyaktimAM pravRtti Azaya pragaTyo hoya te samyagU pravRttimAM prayatnazIla thAya che ane te pravRttinA abhyAsanA atizayathI dharmamAM aMtarAya karanAra evAM traNa prakAranAM viknonuM nivartana kare tevo AtmapariNAma pedA thAya che te vijJajaya Azaya che. bAhyA'ntAdhimithyAtva jayavyaGgyAzayAtmakaH / vaMTa - 2 - mohAnAM narvinaya sama: T20.rUpA - yogalakSaNa dhArniMzikA artha : bAhya vyAdhi, AMtarika vyAdhi ane mithyAtva A traNa upara meLavela vijayano sUcaka evo Azaya vidhvajaya kahevAya che. te kaMTaka-jvara-mohanA jaya samAna che. praNidhAna Azaya ane pravRtti AzayanA prabhAve adhikRta dharmasthAnakamAM AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRDha yatnapUrvaka prayatna cAlu hoya te maMda paDI jAya ane vivakSita pravRtti na karuM evo niSedhAbhAva. athavA karuM ke na karuM evo dvidhAbhAva jenA kAraNe Ave e vina che. ane AvI vijJabhUta paristhiti sarjAvA chatA cittanI vikalatA na thavA de evuM cittapariNAma e vidhvajaya che. cittanI vikalatA karanArI traNa bAbato che. mAnasika bhramaNAosvarUpa Adhi, vyAdhi ane upAdhi. koI paNa pravRttimAM skUlanA lAvanArAM A traNa paribaLo che. dimoha e cittamAM nirmANa thayelI viSamatA che. mATe e AdhirUpa che. jvarAdi roga e zarIramAM pedA thayela pratikULatA che mATe vyAdhi che. kAMTA-kAMkarA vagere zArIrika ke mAnasika paribaLo nathI paNa bAhya paribaLa che mATe upAdhi che. A Adhi, vyAdhi ane upAdhirUpa vina traNa prakAranAM che - jaghanya, madhyama ane utkRSTa. eTale vidhvajaya Azaya eka svarUpavALo hovA chatA A traNa prakAranAM vidhvane jItavAM e traNa prakArano che. (1) jaghanya hIna vinajaya Azaya : mokSamArgamAM pravRtta thayela sAdhakane zIta-uSNa vagere je parISaho Ave te kaMTaka samAna jaghanya vijJajaya Azaya che. te sAdhakanI sAdhanAnI gatine stulita kare che. jema kaMTakane dUra karavAmAM Ave to mArgamAM janAra puruSa nirAkula rIte te mArgathI jaI zake che tema je sAdhaka mokSamArgamAM pravRtta thayo che te titikSAbhAvanAthI A kaMTakarUpI zIta-uSNa parISahone dUra karI nirAkula rIte potAnI pravRtti kare che te jaghanya vijJajaya che. ahIM titikSAbhAvanA eTale zItAdi parISaho mArAthI bhinna evA zarIrane bAdhA pahoMcADe che. paNa huM zarIrathI bhinna chuM. mane paramArthathI zarIra sAthe koI saMbaMdha nathI-A pramANe vicAra karI vAraMvAra cittamAM A bhAvanA keLave e titikSAbhAvanA che. praNidhAna AzayamAM titikSAbhAvanA prAraMbhika kakSAnI hoya che, pravRtti AzayamAM A bhAvanA vadhAre dRDha thatI jAya che jenAthI trIjA vijJajaya AzayamAM jaghanya vighnano jaya karI zake che. (2) madhya vidhvajaya Azaya : mArgamAM janAra vyaktine vara Ave to te nirAkula rIte gamana karI zakato nathI. tethI kaMTaka vijJathI adhika vara vijJa che. amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane te vighnano jaya karavAthI vyakti mArgamAM sArI rIte gamana karI zake che. tema mokSamArgamAM pravRtta thayelA sAdhaka mATe paNa zArIrika rogo Ave to te jvaracihna samAna hoya che. kAraNa ke sAdhakanI viziSTa dharmaArAdhanAmAM e pratibaMdhaka bane che. eTale A zArIrika roganAM kAraNone ja aTakAvavAthI jema ke mitAhAra, parimita AhAra levAthI A vighnano jaya karI zakAya che ane topaNa jo koI asAdhya roga Ave to A rogo mArA svarUpane bAdhaka nathI; mAtra zarIrane ja bAdhA pahoMcADI zake che, A rogane samabhAve sahana karIza to mArA karmanI nirjarA thaze. AvI rIte bhAvanAthI AtmAne bhAvita karI dharmanI samyagU rIte ArAdhanA kare che. A madhyama vipnajaya Azaya che. (3) uttama vinajaya Azaya mArgamAM gamana karavAvALI vyaktine dizAno jo bhrama thAya to mArganA jANakAro vaDe preraNA karavA chatAM paNa mArgamAM javAno utsAha thato nathI. jyAre A vighna dUra thAya che arthAt sAcI dizAno nirNaya thAya che tyAre potAne je dizAmAM javuM che te dizAmAM AgaLa vadhAya ane iSTa sthAna sudhI pahoMcAya. tevI ja rIte mokSamArgamAM pravRttva thayela vyakti mATe mithyAtva janita manovibhrama e vighna che. mithyAtva - ajJAna vagerenA yogathI e satya-dharmathI vimukha thayo che. te sagurunA yogathI samyaguzAstra vicArIne satyajJAna meLavI mithyAtvarUpa dizAzramane TALe che. A traNeya vidhvajaya uttarottara caDhiyAtA che. arthAt prathama vidhvajaya jaghanya kakSAno che. bIjo vinajaya madhyama kakSAno che. jyAre tRtIya vidhvajaya utkRSTa che. kAraNa ke mithyAtva dUra thavAthI ja mokSamArgamAM gamana karI zakAya che. A traNe vidhvajaya zubhAzayarUpa che. ane A traNe samudita thatAM mokSamArgamAM avirata pravRtti karAve che. (4) siddhi Azaya : siddhistAttvikadharmAptiH sAkSAdanubhavAtmikA : kRpopakAra vinayAnvitA hInAdiSu kramAt / / 10.14 / / artha : sAkSAta anubhavAtmaka evI tAttvika dharmaprApti e siddhi kahevAya che. hIna pratye kRpA, madhyama pratye sahAyakabhAva, uttamane vize vinaya - A traNa guNathI te siddhiyukta hoya che. AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 81 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhi eTale aticAra rahita ahiMsA Adi dharmasthAnanI prApti. eTale enA sAnidhyathI krUra vairI evA jIvonAM vera vagere zamI jAya. ahiMsA vagere dharmasthAna nI prApti e siddhi che, je aticArarahita hoya. tene anurUpa traNa prakAranI citta-avasthA tyAM Avazyaka che. (1) adhika guNavALA gurupratye vinayavaiyAvacca-bahumAna AdithI yukta hoya (2) ApaNAthI ochA guNavALA tathA nirguNa ane duHkhIjano pratye dayA, karuNAnI bhAvanA tathA temanAM duHkha dUra karavA prayatna karavo. (3) madhyama guNavALA jIvAtmAono yogya mAna, satkAra karavo. ane kyAreka vizeSa paristhitimAM Avazyaka hoya to upakAranI pariNati hoya. A pramANe traNa prakAranI cittanI bhUmikA hoya tyAre ja aticArarahita ahiMsAdinI prApti thAya che. te ja siddhi Azaya che. (5) viniyoga Azaya : anyasya yojanaM dharme viniyogastaduttaram / kAryamanvayasampattyA tadavandhyaphalaM matam / / 10.15 / / yogalakSaNa dvAaizikA artha : bIjAne dharmamAM joDavA te viniyoga kahevAya. te siddhi pachInuM kArya che. aviccheda siddha thavAthI viniyoga avaMdhya phaLavALo manAyela che. jemane ahiMsA, satya, brahmacarya ane tyAga Adi dharmasthAna siddhi rUpe prApta thayAM hoya teo bIjA jIvAtmAone je pramANe upAyo zakya hoya ene anusarIne potAnA jevA guNavaMta banAvavA prayatna kare eTale ja potAne prApta thayela ahiMsA vagere dharmasthAnanuM anyamAM paNa saMpAdana kare Avo zubhAzaya e viniyoga Azaya che. siddhi AzayamAM rahela kupA, upakAra ane vinaya, viniyoga karAve che. viniyoga AzayanuM nirUpaNa A pramANe che.12 sAmAnya joDANa e yoga che. atyaMta joDANa e niyoga che ane viziSTa prakAranuM atyaMta joDANa e viniyoga che. evA mahAgyavALI vyaktinA sAnnidhyamAM AvavAthI ke hiMsaka jIvo e samaya pUratA ahiMsaka bane che; jema ke tIrthakara jinezvaranA samavasaraNamAM vAgha-sApa vagere je ahiMsaka bane che teomAM ahiMsAno yoga thayo kahevAya. jo e sAnnidhya, e vAtAvaraNa chUTI gayA pachI paNa ahiMsakapaNuM vagere cAlu amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahe e joDANa niyoga kahevAya. ahiMsA - tapa vagere bAhya dharmamAM thayeluM A atyaMta joDANa (niyoga) jo bhAvadharmanuM kAraNa bane, sAmA jIvane evo viziSTa layopazama karAvI Ape to e joDANa viniyoga kahevAya. AvI rIte je prathama gAthAnA bhAvArthamAM kahyuM te pramANe praNidhAnAdi AzayothI mukta dharmavyApAra e yoga che arthAt jIvane mokSa sudhI pahoMcADanAro bane che. ahIM dharma e rAgAdi maLa dUra thavAthI puSTivALuM ane zuddhivALuM baneluM citta che. puSTi : puNyasaMgraha, zuddhi - pApakSayathI nirmalatA. rAga, dveSa, moha vagere aMta:karaNane malina karanArA maLe che. citta anAdikALathI AvA rAgAdimaLathI malina che jyAre A rAgAdimaLa ghaTe che tyAre citta puSTivALu ane zuddhivALuM bane che. AvuM puSTi ane zuddhivALuM citta e ja dharma che. arthAt rAga, dveSa, krodha, lobha Adino vinAza karI zubha puNyodayanI puSTi ane jJAnAvaraNIyAdi ghAtI karmano kSayopazama karavAthI thatI nirmaLatA AnI sAthe praNidhAnAdi pAMca zubhAzaya hovAthI sarva dharmavyApAra atizaya zuddha thAya che ane AvA praNidhAnAdi AzayothI yukta dharmavyApAra e 'yoga" che. AvI rIte nizcayathI parizuddha evo badho ja dharmavyApAra e yoga che to paNa vizeSa rUpe sthAnAdimAM saMkaLAyelo dharmavyApAra te yoga che. A vAta samajAvatAM graMthakAra kahe che - ThANunnatthAlaMbaNarahio tantammi paMcahA eso / dugamittha kammajogo tahA tiyaM nANajogo u / / 2 / / yogaviMzikA artha : sthAna, urNa, artha, AlaMbana ane AlaMbanarahita ema pAMca prakAranA yoga zAstramAM kahelA che. emAM sthAna ane karNa e prathama be karmayoga che, jyAre bAkInA traNa jJAnayoga che. (1) sthAna : jenAthI sthira rahevAya te sthAna. Asana, kAyotsarga, paryakAsana, padmAsana vagere yogazAstramAM prasiddha vizeSa prakAranAM Asana e sthAnayoga (AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 83 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. svAdhyAya, bhakti, paDilehaNa vagere darekamAM pApanivRttivALI jayaNApUrvakanI temaja yathAyogya AsanamudrAnI jALavaNIvALI kAyika pravRtti e sthAnayoga che. (2) urNa : eTale zabda. AtmAne yogakriyAmAM joDatAM A prakriyAmAM je praNava vagere maMtra akhkhalitapaNe bolavAmAM Ave te urNayoga che. (3) artha bolAtA sUtrAdi arthamAM je hoya temAM upayoga rAkhavo e arthayoga (4) AlaMbana : bAhya pratimA vagere je hoya temAM upayoganI sthiratA rAkhavI te AlaMbana yoga. vihAra vakhate sADA traNa hAtha dUra sudhI joIne cAlavuM. upayoga koI paNa jIva paga nIce na AvI jAya emAM sthira rAkhavo e AlaMbana yoga che. (5) nirAlaMbana : e rUpI dravyane - pratimA Adine AlaMbana tarIke rAkhyA vinA pravartato nirvikalpa, cinmAtra AtmAnA jJAnano upayoga, AtmAnA saccidAnaMda svarUpanuM dhyAna e AlaMbanarahita - anAlaMbana yoga che. sthAna, u, artha, AlaMbana ane nirAlaMbana A pAMca prakAranA yoga samya rIte ArAdhyA hoya to te paramatattva eTale ke mokSa sAthe yoga karAvI ApanAra che ema yogazAstranA vidvAno kahe che. (tethI A pAMca sthAnomAM yogapaNuM raheluM che.) A pAMcamAM sthAna ane urNarUpa be yogone karmayoga kahela che. sthAna eTale ke Asana to sAkSAt kriyArUpa che. karNa e zabdarUpa che ane enuM uccAraNa aMza kriyArUpa che. AgaLanA traNa - artha, AlaMbana ane nirAlaMbana e traNa jJAnayoga che. zabdane avalaMbIne zabdathI je abhidheya artha te AtmAnA jJAna-pariNAmarUpa che. bAhya pratimA Adi viSayaka je dhyAna te paNa jJAnarUpa che. ane nirAlaMbana yoga e AtmAnA guNomAM cittane sthira karavAsvarUpa che. te paNa jJAnasvarUpa che. tethI artha, AlaMbana ane anAlaMbana yoga A traNemAM jJAnalakSaNa ghaTavAthI jJAnayoga che. AtmadazAne nirmala karanAra A pAMca prakArano yoga niyamathI cAritradhArIne ja hoya che. kriyArUpa yoga ane jJAnayoga A baMne prakAranA yoga cAritramohanIya amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanA kSayopazamathI thAya che. dezacAritrI eTale samya darzana yukta bAra vratadhArI zrAvakane A yoga dezata: hoya che ane sarvaviratidhara sAdhu-mahAtmAne A yoga sarvataH hoya che. A sivAyanA jIvone eTale ke apunabaMdhaka tathA avirata samyag dRSTi jIvone mAtra yogabIja ja hoya che. evI ja rIte adhyAtma, bhAvanA, AdhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya AyogapravRtti paNa cAritraprAptithI ja AraMbhAya che. dezAdibhedatazcitra - midaM cotkaM mahAtmabhiH / trapUrvAhita yooDaththAtmAddhi saMpravartate pArU57nA yogabiMdu artha : adhyAtma eTale ucita pravRttivALo vratadhArI sAdhaka. zAstravacanone anusarIne jIvAdi tattvonuM maitrI, pramoda, kAruNya, mAdhyastha Adi bhAvothI garbhita ciMtana kare e adhyAtmayoga che. bhAvanA : eTale azubha mAnasika pravRttione rokavAno abhyAsa kare ane adhyAtmabhAvano ja nitya vadhAro kare. AdhyAna AdhyAna e dhyAnasvarUpa ja che. sArI bhAvanAyukta, paramAtmAdi koI eka viSayanA ja dhyeyanuM cittamAM avalaMbana laI sthira dIpakanI jema rahI utpAda, vyaya ane dhruva A tripadI vaDe cittane sUkSma upayogayukta kare. samatA : ajJAnabhAvathI kalpanA karela iSTa athavA aniSTa evA saMkalpavikalpono tyAga kare ane anukUla athavA pratikUla saMyogomAM paNa samabhAvanI vRtti rAkhe ane rAga-dveSathI dUra rahe. vRttisaMkSaya vRttiono samyak rIte kSaya e vRttisaMkSaya. vRttio be rIte hoya che : manathI thatI saMkalpa-vikalparUpa vRttio ane zarIra dvArA AtmapradezonA parispaMdanarUpa vRttio. mana ane zarIra baMne pIgalika hovAthI e AtmA mATe anyasaMyogAtmaka vRttio che. teono apunarbhAvathI nirodha te vRttisaMkSaya che. have A adhyAtma, bhAvanA vagere yogono sthAnAdiyogomAM samAveza thAya che. jema ke devasevA, japa, tattvacintAdi aneka bhedothI yukta hovAthI adhyAtmano yathAkrame sthAna, urNa ane arthamAM aMtarbhAva thAya che. devasevA mukhyataH AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 85 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyikI pravRtti che mATe teno sthAnayogamAM samAveza thAya che. jApa mukhyata: vAcika che. mATe urNayogamAM samAveza thAya che. tattvaciMtana mAnasika pravRtti che, mATe arthayogamAM samAveza thAya che. evI ja rIte bhAvanAnuM paNa bhavya - samAna viSayapaNuM hovAthI sthAna, urNa ane AlaMbanamAM ja yathAkrama aMtarbhAva thAya che. jeno vAraMvAra abhyAsa (bhAvanA) karavAno hoya te bhAvya kahevAya. arthAt ahIM devasevA vagere bhAvya che. tethI baMnenuM bhAgya eka hovAthI baMnenA sthAnAdi bhedo paNa ekasarakhA che. trIjo dhyAnayoga AlaMbanayogamAM antabhUta thAya che. samatAyogamAM anukUla, pratikUla saMyogomAM samabhAva hovAthI ane saMkalpa vikalpano kSaya thavAthI teno nirAlaMbana yogamAM aMtarbhAva thAya che. chellA vRttisaMkSaya yogamAM mananI-saMkalpa vikalparUpa vRttiono nAza thavAthI ane zarIranuM halanacalana paNa baMdha thatuM hovAthI teno paNa nirAlaMbana yogamAM aMtarbhAva thAya che. tethI ja dezacAritrI ane sarvacAritrIvaMtane sthAnAdi yoganI prApti thAya che. deza ane sarva cAritrathI rahita evA samaktivaMta ane mArgAnusArI guNavaMta AtmAone mAtra yogabIja ja hoya che. yogabiMdumAM kahyuM che - apunarbaMdhakasyAyaM, vyavahAreNa tAttvikaH / adhyAtmivinIrupo, nizcayeto rahya tu tArUdrA yogabiMdu artha : apunabaMdhakane(ahIM apunabaMdhaka eTale avirata samyagdaSTi jIvo)yoga vyavahArathI tAttvika che ane adhyAtma, bhAvanArUpa yoga nizcayanayathI tAttvika che. sthAnAdi yogonA bheda A pramANe sthAnAdi yogonA adhikArI koNa hoI zake e samajAvI have enA bheda prabheda batAve che. ikkikko ya cauddhA itthaM puNa tattao muNeyavvo / rUchI - pavitti - fthara - siddhi meca samayanI jA yogaviMzikI sthAna Adi dareka yogane tattvadRSTithI vicAratAM eka ekanA cAra bheda thAya che. te icchA, pravRtti, sthiratva ane siddhi ema zAstramAM kahyA che. amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayajI "jJAnasAramAM sattAvIzamAM yogASTakamAM icchA, prakRti vagere bhedone samajAvatAM kahe che - icchA tadvatkathAprItiH pravRttiH pAlanaM param / sthairya bAdhakabhIhAniH siddhiranyArthasAdhanam / / 4 / / jJAnasAra yogASTaka sthAnAdi yogathI yukta yogIonI kathAmAM prIti thavI ane e sAMbhaLIne vizeSa pariNAma Ubho thAya, saMyamayoga ArAdhavAnA pariNAmavALI buddhi thAya te icchAyoga che. upazama bhAvapUrvaka sthAnAdi yoganuM pAlana karavuM te pravRttiyoga che. sthAnAdi yoganAM bAdhaka viknonI ciMtA na karavI te sthirabheda che. potAne je sthAnAdi prApta thayAM che te anyane paNa prApta thAya Avo paramArtha sAdhakarUpa je zubha pariNAma te siddhiyoga che. have A cArabhedane vistArapUrvaka samajAvyA che. icchAyoga H sthAnAdi yogane pAmelA yogIonI kathA sAMbhaLavAmAM bahu prIti thAya, te kathAnA paramArthanA bodhathI atyaMta harSa thAya ane te yoganI ArAdhanA pratye Adara-bahumAna thAya. te sthAnAdi yogano abhyAsa karavAnA zubha pariNAma thAya, temaja dravya, kSetra, kALa ane bhAva pratikULa hovA chatAM paNa sthAnAdi yogane ArAdhavA potAnI zakti pramANe kriyA kare te icchAyoga che. pravRtti anukULa tathA pratikULa saMyogomAM paNa upazamabhAvanI pradhAnatA rAkhI yathAvihita eTale ke zAstravidhAnanuM ullaMghana na thAya evuM je sthAnAdi yoganuM pAlana e pravRttiyoga che. sthirayoga : pravRttiyoganI jemaja upazamabhAvanI pradhAnatA vaDe sthAna, urNa, artha, sAlaMbana ane nirAlaMbana yogane ArAdhe temaja parISaha Ave topaNa aticAranI ciMtA na rahe, yathAvihita pAlana thAya, vina upasthita thavA chatAM paNa ene vipna rUpe jovAtuM nathI tethI enI koI ciMtA paNa pedA thatI nathI AvI mAnasika avasthA nIDara bane e yogAvasthA sthirayoga che. sthirayogInA mananI avasthA ratnanI prabhAnI peThe sthira hoya che. siddhiyoga : jeone sthAnAdi yoganI siddhi prApta nathI thaI evA je sthAnAdi yoganI sAdhanA karatA hoya evA jIvone potAnI siddhi dvArA yogamAM (AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 87 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthiratA karAvavI e siddhiyoga che. A kakSAe pahoMceluM sthAnAdinuM sevana e siddhiyoga che. 14 sthAnAdi yoganA abhyAsanA baLathI ahiMsAbhAva jemane siddha thAya che tevA tIrthakara athavA labdhivaMta muni pAse hiMsaka svabhAvavALAM prANIo hiMsA karatAM nathI, temanI krUra bhAvanA paNa naSTa thAya che. temaja satya ane acorya bhAva jemaNe siddha karyo che evA yogI pAse koI asatya bolI zakatuM nathI athavA corI paNa karI zakatuM nathI. zuddha brahmacarya jeNe siddha karyuM che tevA yogI pAse koI anIti AcarI zakatuM nathI. AgaLa AcArya haribhadrasUri kahe che - Akho yogamArga kSayopazamanA bhedathI asaMkhya bheTavALo che tenI icchAdi rUpe cAra vibhAgo paDe che. A icchA vagere cArayogo aneka prakAranA che ane darekanA asaMkhya peTAbhedo che. eeya cittaruvA, tahA khaovasamajogao hu~ti / tasya 3 dvAyA - rU no maasattApa pAchAyogaviMzikA artha : sthAnAdi yoganA ja icchAdi yogo aneka prakAranA che temaja teo kSayopazamanA yoge prApta thAya che ane te zraddhA ane prIti vagerenA yogathI bhavya prANIone prApta thAya che. zraddhA eTale tenI ja arthAt adhikRta sthAnAdi yoganI ja zraddhA arthAt A pramANe ja che e pramANeno svIkAra e zraddhA che. prIti : sthAnAdi sevavAmAM harSa anubhavavo e enI prIti che. dhRti sthAnAdi yoga gheryapUrvaka cAlu rAkhe jethI te yoga uttarottara samyam rIte niSpanna thato jAya e dhRti che. dhAraNA : pote je yogamArga seve che tenA uttama saMskArono dRDha karavA arthe cittanI daDha avasthA e dhAraNA che. A zraddhAdi (zraddhA, prIti, dhRti ane dhAraNA) yogane kAraNe mokSagamanane yogya evA apunabaMdhakAdi jIvone tevA prakAranA kSayopazamano yoga thAya che. zraddhA, prIti Adi paNa kSayopazama bhAvathI pedA thanArA che. kSayopazamanA kAraNe amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAdi yogaviSayaka icchAyoga pragaTe che. Ama icchA vagere yoga pratye mukhya kAraNa A kSayopazama ja hovAthI je sAdhakane jeTalo kSayopazama pragaTyo hoya teTalA pramANamAM icchA vagere yoga prApta thAya che ne enA kAraNe enI mokSamArga para pravRtti cAlu rahe che. Avo zraddhAdijanya ane icchAdiyogano janaka evo A kSayopazama saMpanna thavAmAM aneka ghaTako bhAga bhajave che; jema ke mohanIyano kSayopazama, jJAnAvaraNano kSayopazama, viryAntarAyano kSayopazama. AvI rIte icchAdi yogonAM judAM judAM kAraNone samajAvI AcArya haribhadrasUri temanAM kArya kahe che aNukaMpA nivveo, saMvego hoi tahya pasamu tti / pauff AUTHvA, rUchAi nahI rae pATA yogaviMzikA artha : anukaMpA, nirveda, saMvega ane prazama e cAra icchAdi yoganAM kArya che. anukaMpA : dravyathI ane bhAvathI yathAzakti duHkhita jIvonA duHkha dUra karavAnI icchA. potAnI zaktipaNe duHkha dUra karavAnI icchA e dravya anukaMpA ane A saMsAramAMthI choDAvI muktinI prApti tene kema thAo e bhAva anukaMpA. AthI ja zaktine anurUpa muni bAhya rIte SakAyanA pAlanamAM yatna kare che. tyAre dravyathI koI paNa jIvane du:kha na thAya te prakArano prayatna hoya che. ane muni upadeza Ape che tyAre saMsArI jIvone A coryAsI lAkha jIvAyoninA pherAmAMthI mukti apAvavAnI bhAva anukaMpA hoya che. nirveda : saMsAranI asAratA-nirguNatAno bhAva thavAthI A saMsArarUpa baMdIkhAnAthI mukta thavAnI tIvra abhilASA. saMvega : mokSano abhilASa, devonA bhoga paNa aMte nAzavaMta hoya che, parama sukhanuM dhAma mokSa ja che mATe tene meLavavA parama puruSa praNIta jJAna, darzana ane cAritrarUpa ratnatrayIne ArAdhavAnI pravRtti e saMvega. upazamaH krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, viSayarUpI tRSNA Adi mohanIyano upazama karavo ne kaSAyone dabAvavA te prazama. AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pramANe anukaMpA icchAyoganuM kArya che. nirveda pravRttiyoganuM kArya che. saMvega sthirayoganuM kArya che ane prathama siddhiyoganuM kArya che. deza ke sarvaviratidharane jyAre icchAyoga vartato hoya tyAre anukaMpA vizeSa hoya che. pravRttiyoga vartato hoya tyAre nirveda vizeSa hoya che. sthira yoga vartato hoya tyAre saMvega vizeSa hoya che ane siddhiyoga hoya tyAre upazama vizeSa hoya che. AvI rIte hetubhede ane kAryabhede icchAdi bhedanuM vivecana karyuM che. sAmAnyathI yoga sthAnAdi pAMca bhedavALo che. (yoganA sthAna, uSNa, artha, AlaMbana ane nirAlaMbana ema pAMca bheda batAvyA che. e pAMcane icchA, prIti, svairya ane siddhi ema cAra cAra bheda guNatAM vIsa bheda thAya che te vIsa bhedane icchAdirUpa pratibhedathI guNatAM eMzI bheda thAya che. yogaviMzikA graMthamAM AcArya haribhadrasUri AvI rIte yoganA sAdhakone yogatattva samajAvI caityavadananuM dRSTAMta Ape che. caityavaMdananI kriyAmAM jyAre sthAna, urNa, artha ane AlaMbana A cAreya yogo pravartatA hoya tyAre te bhAva caityavaMdana che ane te amRta anuSThAnarUpa hovAnA kAraNe nirvANa phaLa ApanAra che. jyAre sthAna ane urNa yoga vartato hoya ane artha ane AlaMbananI tIvra spRhA hovA chatAM artha ane AlaMbanayogamAM upayoga na rahI zakato hoya te dravya caityavaMdana che. arthAt tahetu anuSThAnarUpa che. ane jyAre sthAnAdi cAreyamAM yatna hoto nathI ane kevala mana, vacana ane kAyAthI caityavaMdananI kriyA mAtra karAya che te sarva caityavaMdananI apradhAna dravya kriyA che te mokSaphaladAyaka nathI paNa mahAmRSAvAdarUpa che. caityavaMdananI kriyAmAM A ja vAtane vadhAre spaSTa karatAM kahe che, "arihaMta ceIyANa karemi kAusagga vagere sUtramAM je pramANe zAstrokta hoya e prakAre arthAt uccArAtA svara, saMpadA-mAtrAdithI zuddha evA spaSTa varNonI AnupUrvIthI yathArtha padajJAna zraddhAyuktane thAya che. AvA parizuddha padajJAnathI jyAre vyaktino upayoga sUtronA arthamAM vartato hoya ane tIrthaMkara paramAtmAnA AlaMbanano yatna hoya tyAre te bhAva caityavaMdana hoya che ane avazya mokSaphala denAruM hoya che. je jIvomAM artha ane AlaMbanano abhAva hoya chatAM sthAnAdimAM prayatnazIla 90 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvone artha ane AlaMbana yoganI icchA hovAthI temanI caityavaMdana kriyA tahetu anuSThAnarUpa thAya che ane paraMparAthI bhAvacaityavaMdana rUpe amRtakriyA banI mokSano kAraNabhUta bane che. paNa je jIvo artha ane AlaMbananA abhAvavALA che ane sthAna ane urNamAM paNa prayatnazIla nathI teo caityavaMdananI kriyA kAyAthI kare che ane vANIthI sUtra bole che. paNa mAnasa upayoga tyAM nathI eTale zraddhA, prIti vinAnI karAtI A caityavaMdananI kriyA zubha bhAvarUpa anuSThAna vinAnI hovAthI niSphaLa jAya che. mokSaphaLane prApta karAvatI nathI eTale graMthakAra ahIM kahe che ke sthAna, urNa Adi yogamAM jemano yogya prayatna nathI temane artha, AlaMbana ane nirAlaMbana yogano upadeza Apavo te doSajanaka thAya che mATe yoganA anuSThAnamAM je yogya hoya evA zraddhA-rucivaMta yogya jIvane ja caityavaMdana sUtra ApavuM joIe. AnA anusaMdhAnamAM caityavaMdana sUtranA vinyAsane yogya koNa che e jaNAvatAM kahe che - je desaviraijuttA, jamhA iha vosarAmi kAyaMti / sujJa virUM haiM rUma, tA samme ciMtiyavyaminuM / / 3 / / yogaviMzikA jeo dezaviratithI yukta che arthAt pAMcamA guNasthAnakanI pariNativALA che teo caityavaMdanasUtranA pradAna mATe yogya che. kAraNa ke caityavaMdanasUtramAM 'appAnuM vosimi ' eTale kAyAne vosirAvavAnI pratijJA Ave che je viratidhara mATe ja saMbhava che. jyAM virati na hoya tyAM te saMbhave nahIM. caityavaMdana sUtramAM karAto kAusagga mana, vacana ane kAyAnA guptirUpa (azubha vyApAranA tyAgarUpa) hovAthI avirati na ja thAya. mATe je jIvo sthAnAdi jALavatA nathI eTale ke avidhi seve che AvA jIvone caityavaMdananA anadhikArI kahyA che. ahIM zaMkA thAya ke avidhi anuSThAnano niSedha ka2vAmAM Ave to A kALamAM zuddha kriyA, anuSThAna ka2nA2 bahu ochA maLe ane kramazaH evo kALa AvI zake ke zAstrokta kriyA karanAra koI na paNa hoya to AvI rIte to sUtrakriyAno vinAza thAya eTale ja tIrthanuM eTale ke zAsanano viccheda thavAnI saMbhAvanA rahe to zAsananuM rakSaNa karavA mATe avidhithI thatuM anuSThAna paNa AdaravA yogya che ? A zaMkAnuM samAdhAna karatAM graMthakA2 kahe che ke avidhithI AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 91 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavAmAM AvatA anuSThAna mATe tIrthanuM uccheda vagere AlaMbana levuM e yogya nathI kAraNa ke avidhiyukta dharmAnuSThAna karavAthI eka to mRSAvAdanuM pApa ane bIjuM sUtrakriyAno nAza thAya che. sUtramAM prarUpela vidhithI viparIta rIte karavAthI azuddhatA vadhe che, sUtrokta kriyAno abhAva thAya che ane tethI tIrtha, zAsana ane zAstrano lopa thAya che e ja tIrthoccheda che. eTale A sUtrakriyAno vinAza arthAt avidhipUrvakanuM anuSThAna tIrthocchedanuM nimitta bane to enAthI gADha mithyAtva baMdhAya che jenA kAraNe ghaNo lAMbo samaya sudhI saMsAramAM rakhaDavuM paDe che mATe e hitAvaha nathI. AnA anusaMdhAnamAM ja upAdhyAya yazovijayajI "jJAnasAra" mAM lakhe che - sthAnAdyayoginastIrthocchedAdyAlambanAdapi / sUtradAne mahAdoSa ityAcAryaH pracakSate / / 278 / / artha sthAnAdi koI paNa yogarahita puruSane tIrthano uccheda thaze ityAdi kAraNe paNa caityavaMdanAdi sUtra bhaNAvavAmAM sUtranI AzAtanArUpa moTo doSa thAya che, ema AcAryo kahe che. AvI rIte sthAna Adi pAMca yogamAM je prayatnazIla che evA jIvonuM caityavaMdanAdi anuSThAna arthAt praNidhAnAdi AzayapUrvaka kareluM caityavaMdanAdi anuSThAna mokSanuM prayojaka che. A caityavaMdanane sanuSThAna kahyuM che. A sanuSThAna cAra prakArathI kahyA che - prIti, bhakti, Agamane anusaranAra ane asaMgatAthI yukta. A cAra anuSThAnamAM chelluM asaMgatA anuSThAna ja anAlaMbanayoga che. A cAre anuSThAnanuM svarUpa jaNAve che - prIti : je anuSThAnamAM prayatnAtizaya che, parama prIti utpanna thAya che ane zeSa tyAgathI je karAya che te prIti anuSThAna che. bhakti: bhakti anuSThAna prIti anuSThAna samAna che. paNa A anuSThAna AlaMbanIya pratyenI vizeSa prakAranI pUjyatA buddhinA kAraNe vadhAre vizuddhivALuM hoya che. vacana anuSThAna : zAstranA paramArtha sAthe saMbaMdhita thayela dravya, kSetra, kAla ane bhAvane anusarI zuddha cAritravaMta sAdhuonI niravadya upadeza ApavAnI ucita vacanarUpa je pravRtti te vacanAnuSThAna che. 92 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMga : asaMgAnuSThAnamAM je sarvatra ucita pravRtti thAya che tyAM vacananuM pratisaMdhAna hotuM nathI. pUrvamAM je vacananA smaraNapUrvaka ucita pravRtti karelI tenA ja gADha saMskAro vaDe ja caMdanamAM jema sahaja bhAve sugaMdha rahe che ema teonA jIvanI sahaja prakRti rUpe ucita pravRtti karavAnI pariNati hoya che. AvA prakAranI ucita pravRttinuM sevana apramAdI jinakalpI sAdhuomAM hoya che ene asaMgAnuSThAna kahevAya che. ahIM kuMbhAranA cakra ane daMDanuM dRSTAMta Ape che. jema prathama kuMbhAra cakrane daMDathI bhamAve che. pachI te cakra pUrve ApelA bhramaNanA saMskArathI bhamyA ja kare che tema jinakalpI apramAdI sAdhuone saMskAranA baLathI zAstranA pATha sAMbhaLyA vinA pUrvanA saMskArathI ja sphuraNAyamAna thAya che. A cothuM asaMgAnuSThAna ja AgaLa vadhatAM anAlaMbana yogasvarUpa bane che. 'yogaviMzikA' graMthamAM yoganA bheda-prabheda batAvI eMzI bheda batAvyA che. sthAna, urdu, artha, AlaMbana ane nirAlaMbana ema pAMca bhedane icchA, pravRtti, sthiratA ane siddhi e cAra bhedathI guNatAM vIsa bheda thAya che. te vIsa bhedane prIti, bhakti, vacana ane asaMga A cAra anuSThAnathI guNatAM eMsI bheda thAya che. have aMtamAM AcArya haribhadrasUri AlaMbananA svarUpathI anAlaMbananuM svarUpa batAvatAM kahe che - 1 AlaMbaNaM pi evaM, ruvimaruvI ya ittha paramutti / tazuLa pariAvo, mujhumo sAruMno nAma ||z|| yogaviMzikA A AlaMbana be prakA2nuM che : rUpI ane arUpI. rUpI AlaMbana eTale samavasaraNamAM rahelA zrI jinezvara bhagavAnanuM rUpa ane bIjuM arUpI AlaMbana eTale siddhAtmakarUpa arUpI AlaMbana paramAtmAnuM svarUpa arUpI che. te AlaMbananA viSayabhUta evA paramAtmAnA kevaLajJAna, kevaLadarzana vagere je guNo che e guNonI sAthe dhyAna ka2vAthI samApattisvarUpa pariNatithI sUkSma anAlaMbanayoga prApta thAya che. haribhadrasUri 'SoDazaka graMtha'nA caudamAM SoDazakamAM A dhyAnayogano adhikA2 varNavatAM kahe che AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 93 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlambano nirAlambanazca yoga: paro dvidhA jJeya : / jinarupadhyAnaM khalvAdyastattatvagastvaparaH / / 9 / / mukhya yoga sAlaMbana ane nirAlaMbana ema be prakArano che. prathama sAlaMbana eTale cakSu AdinA jJAnathI jANI zakAya tevI jinezvara - tIrthakara kevaLInI pratimAnuM AlaMbana laIne jinarUpanuM dhyAna e sAlaMbana yoga che. ane tevA prakAranA AlaMbanano tyAga karI mAtra tattvasvarUpa jinezvara paramAtmAnA kevaLajJAna Adi Atmika guNo (tattvo) ne cakSuSa gocara vadhI tevA viSayamAM dhyAna karavuM te nirAlaMbana yoga kahyo che. 'yogadRSTi samuccayamAM pamA zlokamAM haribhadrasUrie kSapakazreNInA dvitIya apUrvakaraNamAM thatA sAmarthyayogane ja anAlaMbanayoga tarIke kahyo che. je kSAyoparzAmaka kSamA, Arjava, mArdava vagere dharmanA saMnyAsarUpa che. zAstrasanda rzitopAyasta dati krAnta gocaraH / zaktyudrekAdvizeSeNa sAmarthyAkhyo'yamuttamaH / / 5 / / yogadaSTisamuccaya evI ja rIte piMDastha, padastha, rUpastha pachI je chelluM rUpAtIta avasthAnuM praNidhAna karavAmAM Ave arthAt karmathI rahita thayelA sahajAnaMdI saccidAnaMda siddha paramAtmAnA kevalajJAnAdi guNonuM dhyAna karavAmAM Ave te dhyAna zukladhyAnanA aMzarUpa hoya che ane te nirAlaMbana yoga che. A rUpAtIta dhyAnanuM varNana yogazAstramAM pU. hemacaMdrAcArye nIce pramANe karyuM che - amUrtasya cidAnaMdarUpasya paramAtmanaH / niraMjanasya siddhasya dhyAnaM syAdrUpavarjitam / / 10.1 / / yogazAstra AvI rIte jinezvara prabhunI mUrti - prAtihAryo vagerarUpI dravyaviSayaka dhyAna e sAlaMbana yoga che ane siddhAtmAnuM kevalajJAnAdimaya arUpI padArthaviSayaka dhyAna e, nirAlaMbanayoga che. A nirA ane sAlaMbana dhyAnanuM svarUpa jaNAvI AcArya haribhadrasUri "yogaviMzikA" graMthamAM nirAlaMbana dhyAnanuM phaLa samajAvI A graMthanI samApti karatAM kahe che - amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyammi mohasAgarataraNaM seDhI ya kevalaM ceva / tatto ajogajogo kameNa paramaM ca nivvANaM / / 20 / / yogaviziMkA nirAlaMbana dhyAna prApta thatAM yogI mohano kSaya kare che. ane kSapaka zreNI prApta karI kevaLajJAna thAya che. enA phaLasvarUpe ayogano yoga thAya che ane krame karIne parama nirvANa prApta thAya che. apramatta yogI munivarone AThamA guNasthAnathI sAmarthyayoga ane nirAlaMbana dhyAna pravarte che. enA dvArA mohano kSaya karatAM karatAM yogI sAmarthyayoganA baLa vaDe apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasaMparAya ane kSINamoha guNasthAna sudhI saMpakabhAva zreNImAM caDhI mohano saMpUrNa kSaya kare che. adhyAtmabhAvanI A pariNatine yogadarzanakAra muni pataMjali saMprajJAta samAdhi kahe che. emanA graMtha "yogasUtra'mAM pataMjali RSi lakhe che artha : Atmadravya viSe vizeSa prakAranA tarkarUpa vicAro vaDe je adbhuta AnaMda ane sthiratArUpa jJAnano anubhava thAya che te saMprajJAta samAdhi che. saM = samyak - yathAvat, pra= prakarSa - savitarkanizcayAtmakatva kSapaka zreNI daramyAna vizeSa prakAranA tarka-vicArarUpa AtmAnA jJAnAdi paryAyo ane dvIpa, samudro vagere padArthonuM samyak rIte eTale (yathAvat - jevA che tevA) jJAna thAya che. tyArapachI kevaLajJAna thAya che. anya darzanakAro ene asaMprajJAta samAdhi kahe che. kAraNa ke kevaLajJAna thaye (matizrutajJAnAtmaka) indriya ane manojanya je vRttio teno nirodha thAya che ane AtmAne potAno vRttirahita nirmaLa svabhAva prApta thAya che. jena siddhAMta pramANe asaMprajJAta samAdhi be prakAranI kahI che. eka saMyogI kevaLI saMbaMdhI, bIjI ayogI kevaLI saMbaMdhI. prathama saMyogI kevaLIne saMkalpa-vikalpa jJAnarUpa je mananI vRttio che teno sarvathA uccheda thAya che. A saMyogI kevaLI avasthAne RSi pataMjali asaMprajJAta samAdhi kahe che. A ja vAta 'yogabiMdU graMthamAM AcArya haribhadrasUri jaNAvatAM kahe che - asaMprajJAta eSo'pi, samAdhirgIyate paraiH / niruddhAzeSavRttyAdi, tatsvarupAnuvedhataH / / 421 / / yogabiMdu AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 95 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A saMyogI kevaLIbhAvI asaMprajJAta samAdhi terame guNasthAnake hoya che ane e yoganirodhanA prAraMbhanI pUrva avasthA che. aMtima ayogI kevaLIbhAvI asaMprajJAta samAdhi parispandarUpa vRttionA atyanta ucchedathI thAya che. e caudamA guNasthAnake hoya che jyAM mana, vacana ane kAyAnI kriyAno sarvathA vinAza thAya che eTale ja mana, vacana ane kAyAthI AtmapradezonuM parispaMdana hotuM nathI. A kevaLajJAnanuM phaLa che kAraNa ke kevaLajJAnanA phaLa rUpe ja yoganirodha thAya che. kevaLajJAnanI prApti thayA pachI parispandanarUpa vRttio ane tenA bIjabhUta karmodaya A baMneno kSaya thavAthI ayoga nAmanI samAdhi prApta thAya che. ahIM mana-vacana-kAyAno koI ja (sukSma paNa) yoga nathI mATe ayoga che. mokSanI sAthe yojana karanAro hovAthI yoga" che. ahIM AtmA pUrNapaNe potAnA svarUpamAM potAnA AtmabhAvamAM ja vartato hoya che. mATe e samAdhirUpa che. jIvanuM sarva vIrya kevaLa AtmasvabhAvamAM ja vizrAnta thayeluM hoya che ane leza paNa pugalabhAvamAM pravartatuM nathI. ayogI avasthAmAM sarva saMvararUpa AtmAnI avasthA che. A avasthAne ayogayoga ke ayogasamAdhi kahevAya che. anya darzanakAro A avasthAne judA judA nAme oLakhe che. jema ke pataMjali Ane dharmamegha nAme kahe che. to bIjA ayogayogane amRtAtmA, bhavazatru, zivodaya vagere nAmathI oLakhe che. amRtAtmA amara avasthAnuM kAraNa amRta che. AtmAnI asara avasthArUpa mokSanuM kAraNa hovAthI 'amRtAtmA kahe che. bhavazatru bhavasaMsAranA kAraNabhUta sarva karmono uccheda thAya che eTale bhavazatru. zivodaya H ziva - zreSTha koTinuM sukha. eno udaya karanArI A avasthA. AvI rIte yogI anukrame upadezelA yoganI ArAdhanA karIne ayogIsthiti prApta karI parama nirvANane meLave che. amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogaddaSTisamuccaya jaina tathA jaineta2 darzananA yogagraMthonuM UMDuM ciMtana, manana karI badhAnA sArarUpa ane samanvayarUpa A graMthanI racanA karelI che. A yogagraMthamAM AtmasAdhanAno, jIvanA AdhyAtmika vikAsano mArga batAvyo che. yogamArganI sAdhanA dvArA mokSaprAptino mArga darzAvyo che. mokSanuM mULabhUta kAraNa che - samyag bodha. te bodhane ahIMdRSTi kahevAmAM Avyo che. mokSamArgane anusaratI je dRSTi, je bodha te yogadRSTi. bodha be prakAranA hoya che - sat zraddhAyukta bodha ene yogadRSTi kahevAya che. ane sazraddhA vinAno bodha ene oghadRSTi kahevAya che. Aja sudhI jIvanI dRSTi sAMsArika sukha tarapha hatI je oghadRSTi che. jyAre jIvane saMsAra ane viSayasukho asAra lAgavA lAge ane mana mukti ta2pha vaLavA lAge tyAre jIvane yogadRSTi prApta thAya che. jema jIvano satpradghAyukta bodha vadhato jAya che, jIvano Atmika vikAsa thato jAya che ane A yogaddaSTi tIvra thatI jAya che. jIvanA AtmavikAsanI mAtrAnI dRSTie ene ATha bhAgamAM vaheMcI A graMthamAM ATha yogadRSTi nirUpavAmAM AvI che. jIvanA kramika vikAsane anusarI A ATha yogadRSTionuM kramazaH varNana kareluM che. mitrA, tArA, balA, dIprA, sthirA, kAMtA, prabhA ane parA - ATha dRSTio che. prathama cAra dRSTi samyagdaSTi pahelAMnI che ane pachInI cA2 samyagdaSTi prApti pachInI che. ATha dRSTimAM uttarottara jAgRti ane bodha vadhatAM jAya che. AThamI parAdRSTimAM jIva saMpUrNa vikAsa pAme che. A rIte 'pAtaMjala yogadarzana'mAM batAvela yogamArga ane tenI paribhASAo sAthe jaina paribhASAone ahIM sarakhAvI che. 'pAtaMjala yogadarzana'nA aSTAMga yoga sAthe anukrame eka eka dRSTino samanvaya karyo che. jema ke jIvane prathama mitrAdaSTi hoya tyAre aSTAMga yoganuM prathama aMga yama hoya che. bIjI tArAddaSTimAM bIjuM aMga niyama hoya che. AvI rIte jIva jyAre saMpUrNa AtmavikAsa pAme che arthAt parAdRSTimAM hoya che tyAre aSTAMga yoganuM AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 97 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtima aMga 'samAdhi' ene prApta thAya che. evI ja rIte jIvano AdhyAtmika vikAsa je cauda guNasthAnakanA mAdhyamathI samajAvelo che e ahIMATha dRSTinA mAdhyamathI samajAvyo che. prathama mithyAtva guNasthAnaka mitrAdRSTithI prAraMbha thaI cothA dIprAdaSTi sudhI hoya che. AgaLanI daSTimAM jIva vikAsa karato chellI parAdaSTimAM 14muM ayogI guNasthAnaka prApta kare che. amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 1. 2. 4. 3. saMsAra bhAvanA - A jIva anAdi kALathI naraka, tiryaMca, manuSya ane devagati A cA2 gatirUpa saMsAramAM bhramaNa karI anaMtA du :kha sahana kare che. A saMsAra duHkharUpa che. 5. 6. saMdarbhasUci anitya bhAvanA - kuTuMba, paiso, ghara, zarIra vagere padArthonI anityatAnuM ciMtana ka2vuM e anitya bhAvanA che. kevaLa AtmA ane AtmAnuM sukha ja nitya che. 7. azaraNa bhAvanA - saMsAramAM huM azaraNa chuM. rogAdinuM du:kha ke anya koI Apatti Ave tyAre paiso ke saMbaMdhIo koI A jIvane e du :khathI bacAvavA samartha nathI thatA. ekatva bhAvanA - A saMsAracakranA bhavabhramaNamAM pote ekalo ja che ane potAnAM zubhAzubha karmonuM phaLa pote ekalo ja bhogave che. potAnA svajana tenAM karmonAM phaLane vaheMcIne laI zakatA nathI. evI rIte ni:saMga bhAva Ave che. anyatva bhAvanA - potAnA AtmA sivAya bIjA badhA jaDa, cetana padArtho potAthI bhinna che. ja azica bhAvanA - je zarIra potAne ATaluM priya che e ja zarIramAM maLa, mUtra, mela, lohI, zleSma vagere azuci bharelI che. mATe A zarI2 52 rAga ka2vA jevo nathI. Asava bhAvanA - Asava eTale karmonuM AvavuM. AsravanuM svarUpa, AsravanAM kAraNo ane AsravathI thatAM du :khono vicA2 ka2vo te Asava bhAvanA. 8. saMva2bhAvanA - Asavano nirodha eTale karmone AtmAmAM AvatAM rokavAM e saMva2 che. saMvaranuM svarUpa, saMvaranA hetuo ane saMva2thI AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 22 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLatuM phaLa, enuM ciMtana e saMvara bhAvanA che. 9. nirjarA bhAvanA - nirjarA eTale karmono kSaya. nirjarAnuM svarUpa, enAM kAraNo ane enAthI thato karmakSaya, enI vicAraNA enirjarA bhAvanA. 10. lokabhAvanA - loka (jagata)nA svarUpanI vicAraNA, dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pugalAstikAya, jIvAstikAya A pAMca astikAyasvarUpa A loka che. 11. bodhidurlabha bhAvanA - bodhi eTale muktimArga. A muktimArga eTale ja mokSamArganI durlabhatA vicAravI e bodhidurlabha bhAvanA che. jJAna, darzana ane cAritra A traNeno maLIne mokSamArga che je ghaNo ja durlabha che. 12. dharmasvAkhyAta bhAvanA - jinezvara bhagavAne prarUpela samyagdarzana, jJAna, cAritrarUpI dharmanI vicAraNA e dharmasvAkhyAta bhAvanA che. jaina darzanamAM jIvanA pAMca bhAva batAvela che. bhAva eTale guNa ke dharma aupazamika - kSAyikau bhAvau mizrazcajIvasya svatattvamaudayika pAri IIfmavera ArA tattvArthasUtra artha: opazamika, kSAyika, mizra, odayika, pAriNAmika e pAMca bhAvo jIvanA svatattva che, svarUpa che, arthAt svabhAva che. pariNAmika bhAva - pariNAmathI thatA bhAvo pAriNAmika kahevAya che. pariNAma eTale dravyanuM potAnuM ja svarUpa. arthAt karmanA udaya, kSaya, upazama ane kSayopazamanI apekSAe nahIM paNa je jIvanA svabhAvabhUta bhAva che e pAriNAmika bhAva kahevAya. jemake agninI dAhakatA, pANInI zItaLatA. pAriNAmika bhAvanA traNa bheda che - jIvatva, bhavyatva, abhavyatva. 3. 'bhaktAmara stotramAM AcArya merUtuMgasUri bha. RSabhadevane yogIzvara tarIke saMbodhana kare che: 100 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvAmavyayaM vibhumacintyamasaMkhya mAdyaM brahmANamIzvaramananta manaMgaketum, yogIzvaraM viditayogamanekamevaM, jJAnasvarupamamalaM pravadanti santaH / / 24 / / cAra mULa Agama graMthomAM 'Avazyaka sUtra che jenA racayitA zrI gaNadhara bhagavaMto che. Avazyaka sUmAMgonuM eka sUtra - zramaNa sUtra che jenI eka paMkti che : A 32 prakAranA yogasaMgrahonA nirdezamAM dhyAnano 28mo yogasaMgraha che, dhyAna samAdhirUpa yoga-prakriyAno sUcaka che. (A sUtra para niryuktinI racanA AcArya bhadrabAhusvAmIe karI che.) 5. sAmAcArI - sAmAcArI zabdanA vividha artha thAya che - (a) samyak AcaraNane sAmAcArI kahe che. (ba) sAdhujIvananI zAstrIya dinacaryA (ka) zramaNonAM (munionAM) kartavya, akartavyanI sUcanA-maryAdA te sAmAcArI jinezvara prarUpita dasa sAmAcArI uttarAdhyayanA 26mA adhyayanamAM kahelI che. gamaNe AvassiyaM kujjA, ThANe kujjA NisIhiyaM / sApucchaUTT sayaMvarane, pa22 paripu chaUTI | ra6.1T chaMdaNA davvAjAeNaM, icchAkAreya sAraNe / micchAkAreppa NiMdAe, tahakkAro paDissuNe / / 26.6 / / anbhuThANaM gurupUyA, atthaNe uvasaMpayA / evaM dupaMcasaMjuttA, sAmAyArI pave iyA / / 26.7 / / uttarAdhyayana sUtra artha : (1) upAzrayamAMthI bahAra jatAM zabda 'AvasahI' uccAravo. (2) upAzrayamAM praveza karatAM ' nissIhI' zabda uccAravo. (3) potAnuM kArya karavA mATe gurune pUchavuM. (4) potAnA kArya mATe jatA anya muni koI kArya kahe to tenA mATe gurune punaH pUchavuM (5) sahavartI zramaNone AhArAdi padArtho mATe AmaMtrita karavA. (6) potAnuM kAma bIjA pAsethI karAvavAmAM 101 AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temanI icchA pramANe namra nivedana karavuM (7) doSanI nivRtti mATe AtmaniMdA karavI, tenuM micchAmi dukkaDam kahevuM (8) gurujanonAM Adeza, upadezarUpa vacanone, satyavacana karI svIkAravA. (9) gurujanonAM satkArasanmAna mATe AsanethI UbhA thavuM, bALa glAnAdi zramaNonI sevA mATe tatpara rahevuM. (10) AcAryAdi dvArA nirdiSTa zramaNa ke upAdhyAyanA sAnnidhyamAM rahevuM. A pramANe dazavidha sAmAcArI jinezvaroe prarUpita karI che. uttarAdhyayana sUtra, anuvAdikA sA. sumatibAI ma.sa. 6. Asanasiddhi - 'pAtaMjala yogasUtra'mAM sthirasu9mAnam pAra.46AA sAdhanApAda artha : je nizcala ane sukha karanAruM hoya te Asana che. arthAt zarIra nizcala rahe ane manane sukha thAya evI rIte zarIrane rAkhIne besavuM te Asana kahevAya che. 7. parISahajaya - tato dvAnamidhAta: 2.48TI sAdhanApAda - yogasUtra artha : tethI (Asanano jaya thavAthI) sAdhaka yogI (zItoSNAdi) dhaMdho vaDe abhibhava pAmato nathI. arthAt Asanano jaya thavAthI yogIne zItauSNa tathA sudhAtRSAdi dhaMdho pIDA karatAM nathI. muni pAMtajalie emanA lakhela yogasUtramAM trIjA vibhUtipAdamAM aNimA jevI labdhio prApta thavA saMbaMdhI lakhyuM chetto'nnimaadipraadurbhaav: kAyasampattadhdamanibhidhAtazca / / 3.45 / / yogamArgamAM AgaLa vadhatA sAdhakane aNimA, mahimA, ladhimA, garimA, prApti, prAkamya, izitA, vasitA A aSTasiddhio prApta thAya che. 9. zrImad bhagavad gItAmAM arjunanA saMzayano javAba detAM zrIkRSNa kahe che - sAdhaka jo aMtakAlamAM yogathI calita thayo paNa hoya to A ke parajanmamAM teno vinAza thato nathI. kAraNa ke AtmoddhAra mATe je manuSya sAdhanA-karma 102. amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kare che te kadI durgati na pAme. jeno yoga vaccethI adhUro rahyo hoya tevo sAdhaka uttama kuLamAM janma laI pUrvasaMskAranA baLe yogaabhyAsa pUrNa karI pUrNa siddhi pAme che. pArtha naiveha nAmutra vinAzastasya vidyate / na hiM kalyANakRtkazcidurgati tAta gacchati / / 6.40 / / prApya puNyakRtAM lokAnuSitvA zAzvatI: samAH / zucInAM zrImatAM gehai yogabhraSTo'bhijAyate / / 6.41 / / athavA yoginAmeva kule bhavati dhImatAm / etaddhi durlabhataraM loke janma yadIdRzam / / 6.42 / / tatra taM buddhisaMyogaM labhate paurvadehikam / yatate ca tato bhUyaH saMsidhdau kurunandana / / 6.43 / / pUrvAbhyAsena tenaiva hiyate hRvazo'pi saH / jijJAsurapi yogasya zabdabrahmAtivartate / / 6.44 / / prayatnAdyatamAnatu yogI saM. 10. AjJAyoga - AcArya haribhadrasUrinA yogadaSTi samuccaya' graMthamAM icchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoga ema traNa yogonuM nirUpaNa karyuM che. temAM je zAstrayoga che e zabdano je artha graMthakAre darzAvyo che te ja artha ahIM AjJAyogano che. icchAyoga karatAM zAstrayoga uttama ane zAstrayogathI sAmarthyayoga uttama. zAstrazravaNa karelo jJAnI puruSa hoya, te zAstrAnusArI AcaraNa karavA icchato hoya chatAM pramAdane lIdhe tenuM dharmajIvana aNIzuddha na rahe tyAre te jIvana icchAyoga kahevAya. jyAre zAstranuM rahasya buddhinI tIvratAthI samajAyuM hoya, zraddhA paNa dRDha hoya, AptapuruSonA vacano pratye pUrNa Adara hoya tyAre pramAda tajIne je aticArarahita AcaraNa thAya te zAstrayoga kahevAya ane zAstranA ke anya bAhya avalaMbananA TekA sivAya AMtarika zuddhinA baLathI ja je sahaja zuddha dharmajIvananuM AcaraNa thAya e sAmarmayoga. AcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 103 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjJAyoga : zrI upadezapada, gAthA naM. 241 Asavano sarvathA tyAga ane saMvarano svIkAra e ja jinAjJA che. tenA sAdara pAlanathI ja sAdhyamokSa prApta thaI zake che. tattvArthasUtra - zukladhyAnanA cAra bhedo - pRthakatva vitarka (savicAra), ekatva vitarka (avicAra), sUkSmakriyADa pratipAtI ane cuparata kriyAnivRtti e cAra zukladhyAnanA bhedo che. zukladhyAnano bIjo bheda ekatva vitarka avicAra che. zukladhyAnanA A bhedamAM dravyaparyAyanuM abhedarUpe ciMtana hoya che. A dhyAnanA prabhAvathI sAdhaka arihaMta avasthA prApta karI kevaLajJAna, kevaladarzanano svAmI bane che. 11. mokSa e karmarahita avasthA che ane te mahAnaMda svarUpa che. dravyathI karahita avasthA te mokSa che. kAraNa ke AtmAthI bhinna evAM karma ane zarIrAdi padArthathI mukti te mokSa che. ane bhAvathI para padArthane AzrayIne AtmAmAM utpanna thatA kaSAyAdi bhAvo, tenAthI mukti te mokSa che. dravya ane bhAva ubhayarUpa mokSa siddha avasthAmAM che, je mahAnaMdasvarUpa che. yogaviMzikA vivecana', vivecanakAra - pravINabhAI motA pR.2 12. yogaviMzikA vivecana 5. abhayazekharagaNi pR.51 13. varmajJAnavimenTena sa dithI tatra dADami: | AvazyakAdi vihita kriyArupaH prakIrtitaH / / 496 / / adhyAtmasAra artha : karma ane jJAnanA bhedane lIdhe yoga be prakArano che. (karmayoga ane jJAnayoga) temAM karmayoga e AvazyakAdi kriyA karavArUpa kahyo che. zArIrasyaMdakarmAtmA yadayaM puNyalakSaNam / karmA'tanoti sadrAgAtkarmayogastataH smRtaH / / 497 / / adhyAtmasAra artha zarIranA spaMdarUpI karmavALo A AtmA sArA rAganA lIdhe puNyanA 104 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSaNavALI kriyAo kare che tethI tene karmayoga kahevAmAM Ave che. jJAnayogastapaH zuddhamAtmaratyekalakSaNam / indriyArthonmanIbhAvAt sa mokSasukhasAdhakaH / / 499 / adhyAtmasAra artha : jJAnayoga zuddha tapa che. Atmarati enuM eka lakSaNa che. indriyonA viSayo paratve unmanI bhAvane lIdhe jJAnayoga mokSasukhano sAdhaka che. 14 maharSi paMtajali emanA racelA 'yogasUtra' graMthanA sAdhanApAdamAM kahe ahiMsApratiSThAyAM tatsannidhau vairatyAgaH / / 2.35 / / artha : (yogInA cittamAM) ahiMsAnI sthiratA thatAM arthAt ahiMsAbhAva siddha thatAM tenA sAnnidhyamAM, samIpamAM prANIo potAnA svAbhAvika vairano tyAga kare che. KAcArya zrI haribhadrasUrinuM pradAna 105 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadaSTisamuccaya'mAM varNavelo jena yoga prastAvanA : 1444 graMthanA racayitA AcArya zrI haribhadrasUrino 'yogadRSTisamuccaya graMtha dareka yogaviSayaka graMthomAM praveza karavA mATe dvArarUpa che. AcArya haribhadrasUrie lagabhaga dareka darzananA yoga-graMthonuM UMDuM ciMtana-manana karI te badhAnA sArarUpa ane samanvayarUpa A graMthanI racanA karI che. A yogagraMthamAM AtmasAdhanAno, jIvanA AdhyAtmika vikAsano suMdara mArga batAvyo che. yogamArganI sAdhanA dvArA muktipadanI prAptino mArga darzAvyo che. saMsAramAM rakhaDatA AtmAne mokSa sAthe joDanAra pravRttine yoga kahevAya che. A vyAkhyA AcArya haribhadrasUrie ApI che. ane yogamArga eTale je mArgathI mokSa prApta thAya te mArga. mokSanuM mULabhUta kAraNa che - samyagu bodha. te bodhane ahIM dRSTi kahevAmAM Avyo che. eTale mokSamArgane anusaratI je dRSTi, je bodha te yogadRSTi. bodha be prakAranA hoya che. satzraddhAyukta je bodha tene yogadRSTi kahevAya che ane satzraddhA vinAno bodha ene oghadRSTi kahevAya che. A satzraddhAyukta bodhanuM kArya che jIvano Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika vikAsa. Aja sudhI jIvanadaSTi sAMsArika sukho tarapha puzalagamya sukha tarapha arthAt bhogasukha tarapha hatI. je oghadRSTi kahevAya che. A dRSTi prAya: sarva jIvomAM taratamabhAve hoya che. A daSTi kadAca jIvane alpa pIgalika sukha Ape paNa aMte to du:khamAM ja pariName. jyAre devajIvane saMsAra ane enA viSayo ane pudagalajanya sukha asAra lAgavA lAgyAM che ane mana mukti tarapha vaLavA lAgyuM che tyAre jIvane yoga dRSTiarthAt mukti sAthe saMbaMdha karAve tevI dRSTi prApta thAya che. A dRSTi pudgalanA sukharyA nirapekSa ane jIvano Atmika vikAsa karanAro hoya che. AtmAne kramaza: mokSa sAthe joDanAra hoya che. eTale yogadRSTi kahevAya che. pudgalabhASAne tajI AtmabhAvanAmAM lIna banAvatI dRSTi te yogadRSTi, A dRSTi jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazama ane kSayathI tathA mohanIyakarmanA kSayopazama-upazama ane kSayathI prApta thAya che. jema je jIvano satzraddhAyukta bodha vadhato jAya che, jIvano Atmika vikAsa thato jAya che, mukti taraphanI bhAvanA jema jema vadhatI jAya che tema A dRSTi tIvra thatI jAya che. jIvane prApta thatA AtmaprakAzanI mAtrAnI dRSTie ene ATha bhAgamAM vaheMcI ATha yogadaSTi tarIke ahIM nirUpavAmAM AvI che. A graMthamAM e ATha yogadRSTionuM kramazaH varNana karavAmAM AvyuM che. jIvano kramika vikAsa batAvyo che. pahelI cAra dRSTi sudhI jIva krame krame vikAsa sAdhato jaI pAMcamI dRSTithI mokSAbhimukha dRSTimAM pahoMce che. uttarottara vadhu bodha prApta karatA, vadhu vikAsa sAdhato AThamI dRSTimAM saMpUrNa vikAsa sAdhe che. A graMtha A ATha yogadaSTiono saMgraha eTale ke samuccaya hovAthI A graMthanuM nAma 'yogadRSTisamuccaya" sArthaka che. A ATha dRSTionAM nAma anukrame - mitrA, tArA, balA, dIprA, sthirA, kAMtA, prabhA ane parA evI rIte che. A dRSTiomAM yogamArgano bodha samAna nathI. AcArya haribhadrasUrie mitrAdi ATha dRSTinA bodhane anukrame tRNanA agnikaNanA prakAza samAna, goyama (chANA)ne agnino prakAza, kASThanA agnikaNanA prakAza, dIpakanI prabhA, ratna, tArA ane chelle caMdranI prabhA samAna varNavyo che. prAraMbhamAM mitrAdRSTimAM A bodha sauthI alpa eTale ke agninA 'yogadaSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 107 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnA taNakhA jevo hoya che. jema jema A Atmika bodhano vikAsa thato jAya che tema tema jIva AgaLanI dRSTi prApta kare che. chellI para dRSTimAM A bodha sauthI adhika, caMdranA prakAza jevo somya paNa tejasvI bane che. ane eno AdhyAtmika vikAsa pUrNatAne pAme che. AtmAmAM anaMta guNo temaja anaMta doSo che. ahIM A graMthamAM AcArya haribhadrasUri mukhyataH ATha guNa-doSonuM varNana karI eka eka dRSTi sAthe eka eka guNanI prApti ane eka eka doSano tyAga darzAve che. jema jema dRSTi AgaLa vadhe che tema jIvanA doSa ghaTe che ane guNo vadhatA jAya che. jema jema dRSTino (samyaka bodhano) vikAsa thato jAya che tema tema te dRSTinA (jJAnanA) prabhAva dharmakArya karavAmAM thato kheda (aruci), udvega (kaMTALo), lepa (cittane bIje mUkavuM) ityAdi doSo eka pachI eka je cittanA ATha doSo che te dUra thatA jAya che. pariNAme jema melA vastrano mela dUra thatAM vastramAM ujvaLatA camake che evI ja rIte A yogadRSTinA prabhAve jIvamAM A kheda-udvega ityAdi doSo dUra thatAM akheda (dharmakAryamAM ruci), tattvajijJAsA (tattva jANavAnI icchA), tattvazuzruSA (tattva sAMbhaLavavAnI icchA) Adi ATha guNo kramaza: pragaTe che. A graMthamAM AcArya haribhadrasUrie 'pAtaMjala yogadarzana'mAM batAvela yogamArga ane tenI paribhASAonI sAthe jaina paribhASAne sarakhAvI che. 'pAtaMjala yogasUtra" pramANe yoganA yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi ema ATha aMga che. yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAra dhAraNA dhyAna samAdhayo'STAGgAni / / 2.29 / / sAdhanApAda A ATha aMgo sAthe anukrame eka eka dRSTi sarakhAvI che jema ke jIvane prathama mitrA dRSTi hoya tyAre ene aSTAMga yoganuM prathama aMga yama hoya. je avasthAe mitrAdi dRSTinI prApti thAya che tyArathI ja guNasthAnakanI gaNatarI thAya che. daSTinA vikAsa sAthe guNasthAnakano paNa vikAsa thato jAya che. guNasthAna guNonI sthAna e guNasthAna. jaina zAstromAM AtmAmAM guNo 108 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pragaTavAthI AtmAno je kramika vikAsa thAya che e 14 guNasthAnanA mAdhyamathI samajAvelo che. AtmAmAM jJAnAdi anaMta guNo rahelA che. paNa temanA para karmonuM AvaraNa che. jema jema A karmonuM AvaraNa khasatuM jAya che tema tema AtmAmAM jJAnAdi guNo pragaTatA jAya che. ane AtmA vikAsanA paMthe AgaLa vadhato jAya che. te ja eno AdhyAtmika vikAsa che. AvI rIte AgaLa vadhatAM aMte te muktine prApta kare che. A AdhyAtmika vikAsa kramika che jenI alaga alaga avasthAo che. A avasthAonuM jaina zAstramAM cauda vibhAgamAM vibhAjana karavAmAM AvyuM che. Ane ja coda guNasthAna kahevAya che. temanAM nAma nIce pramANe che '(1) mithyAtva (2) sAsvAdana (3) mizra (4) aviratasamyagdaSTi (5) dezavirati (6) sarvavirati (7) apramatta saMyata (8) apUrvakaraNa (9)anivRttinAdarakaraNa (10) sUkama-saparAya (11) upazAMta-moha (12) kSINa-moha (13) saMyogI kevaLI (14) ayogI kevaLI jevI rIte guNonI taratamatAnI apekSAe guNasthAnaka cauda che tevI rIte bodhanI taratamatAnI dRSTie dRSTio ATha che. cauda guNasthAnakamAM AdhyAtmika vikAsano prAraMbha pahelA guNasthAnathI thAya che ane caudamA guNasthAne pUrNatAne pAme che tema yogadRSTimAM AdhyAtmika vikAsa prathama mitrA-dRSTithI cAlu thAya che. zAstramAM je prathama mithyAtva guNasthAna che, te mitrAdaSTithI eno prAraMbha thaI cothI dIprAdaSTisudhI prathama guNasthAna hoya che. dIprAnuM prathama guNasthAnaka utkRSTa guNasthAnaka hoya che. prathamanI cAra dRSTimAM mithyAtvano aMza hovAthI samyagudarzananI prApti nathI. kAraNa ke sUkSma bodha nathI. prathamanI cAra dRSTimAM yoga nathI paNa yoga bIjo che. uttarottara dRSTimAM A yogabIjonI kramika vRddhi thAya che. pAMcamI sthirAdRSTimAM sUkSma bodhanI prApti thAya che. A daSTi prApta karela jIvo ajJAna ane moharUpI graMthino bheda karI samyakatva prApta kare che ane cothA guNasthAnake hoya che. dezavirati ane sarvavirati guNasthAnakanI prApti chaThThI dRSTimAM hoya che. ahIM indriyonA viSayo pratye vairAgyanI bhAvanA hoya che ane cAritrapAlana 'yogadaSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 109 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niraticAra hoya che. A dRSTimAMno jIva vikAsa karato 4 thI 7 guNasthAna sudhI pahoMce che. sAtamI prabhAdRSTimAM kSapaka zreNIno prAraMbha thAya che. apUrvakaraNa guNasthAnaka prApta thaI jIva Atmika vikAsa sAdhato AThamAthI te2mA guNasthAna sudhI pahoMcI zake che. jJAnAvaraNIya ane mohanIyakarmano saMpUrNa kSaya karI kevaLajJAnanI prApti thAya che. teramuM saMyogI kevaLI guNasthAna prApta thAya che. AThamI parAddaSTimAM kevaLI bhagavaMta yoganirodha karI ayogI avasthA eTale ke caudamuM ayogI kevaLI guNasthAnaka prApta kare che ane mokSa prApta kare che. AvI rIte AcArya haribhadrasUrie A graMthamAM cauda guNasthAna sAthe ATha dRSTino Atmika vikAsa samajAvyo che. A ATheya dRSTine satkRSTa kahevAmAM AvI che. pAMcamI dRSTimAM samyajJAna prApta thavAthI te sat dRSTi che paNa pahelI cAra dRSTimAM mithyAtva che eTale asat bodha che to paNa tene sat dRSTi kahyuM che kAraNa ke pAMcamI dRSTinuM avasthya kAraNa prathamanI cAra dRSTi che. cAra dRSTino bodha avazya samyajJAnamAM pariName che. prathama 'yogaDhaSTisamuccaya' graMthamAM yoganA siddhAMtane samajAvatA pahelAM AcArya zrI haribhadrasUri ayogI, yogIgamya ane jinottama evA zrI vIra prabhune prathama gAthAmAM namaskAra karI maMgalAcaraNa karIne graMthano prAraMbha kare che. jaina dharmamAM sarva graMthakartAo graMthano prAraMbha kare tyAre prathama maMgalAcaraNa kare che. kAraNa ke ziSTa puruSono arthAt mahAtmA puruSono sahajasiddha AcAra che ke koI paNa iSTa kAryamAM pravRtti karatAM prAraMbhamAM iSTadevane namaskAra karIne ja pravRtti kare che. tevI ja rIte je graMtha lakhavAno prAraMbha karyo che e graMtha nirvighne samApta thAya e mATe maMgalAcaraNa karAya che. e ja pramANe vidvAna mANasonI pravRtti mATe paNa prAraMbhamAM graMthanuM prayojana, viSaya ane saMbaMdha jaNAve che. A pramANe maMgalAcaraNa karI AcArya haribhadrasUri prathama icchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoga ema traNa yoganuM svarUpa samajAve che. evI ja rIte yogIonA cAra bheda batAvyA che - gotrayogI, kuLayogI, pravRttacakrayogI ane niSpannayogI. 110 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) gotrayogI H jeo nAmamAtrathI yogI che. jemanA pUrvajo yoganI sAdhanA karatA hoya tethI temanA gotranuM nAma yogI hoya paNa yoganA guNo jemanAmAM na hoya te gotrayogI kahevAya che. kuLayogI H je yogInA kuLamAM janmyA hoya ane yoga prAptinA prAraMbhanA guNo jevA ke sarvatra adveSa, dayAvAna, vinIta, jJAnavAna, indriyadamana, paropakAra, udAratA vagere guNothI yukta hoya. (3) pravRttacakrAyogI yoganA prAraMbhika guNothI yukta hoya ane yoganI sAdhanA zarU karI dIdhI hoya. icchAyoga ane pravRttiyoga sAdhyo hoya ane sthiratA ane siddhiyogamAM pravRtti karanArA hoya. yoganA kAraNabhUta buddhinA ATha guNa - zuzraSA, zravaNa, grahaNa, dhAraNA, uha, apoha, arthavijJAna, tattvajJAnane pAmelA hoya. (4) niSpannayogI H jeo yogadazA prApta karI cUkyA che. A cAra prakAranA yogImAMthI kuLayogI ane pravRttacakrayogI A be prakAranA yogI mATe icchAyogAdi traNa yogonuM svarUpa samajAvyuM che. kAraNa ke gotrayogI to nAmamAtrathI yogI che. emanI yogasAdhanAnI koI icchA ke pravRtti nathI. jyAre niSpannayogIoe to yoga sAdhI lIdho che. ahIM traNa prakAranA yoga samajAvyA che. icchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoga upAdhyAya yazovijayajI e emanA 'dvAtrizada dvArnAizikA'nA 19mI dvAaizikA-yogaviveka dvAaizikAnI pahelI ja gAthAmAM A traNa prakAranA yoga kahyA che. icchAMzAstraM ca samArthyamAzritya trividho'pyayam / gIyate yogazAstrAjJainirvyAjaM yo vidhIyate / / 19.1 / / yogavivekadrAviMzikA (1) IcchAyoga : yogamArga mATe icchAyoga e prathama sopAna che. jene zAstrokta vidhipUrvaka dharmAnuSThAna karavAnI icchA hoya, e mATe sadguru pAsethI AgamanuM zravaNa karyuM hoya paraMtu pramAdanA kAraNe khAmIvALI eTale ke avidhidoSavALI dharmakriyA karato hoya evo dharmayoga e icchAyoga yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 111 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahevAya che. ahIM avidhidoSa eTale je samaye e dharmakriyA jemake jinapUjA, pratikramaNa Adi karavAnI hoya te samayane badale samayAntare kare, e dharmakriyAno je zAstrIya krama hoya tene badale AgaLapAchaLa kare vagere. 'yogaviveka dvAaizikAnI bIjI gAthAmAM upAdhyAya yazovijayajI icchAyoganuM svarUpa batAvatAM kahe checikiirssoH zrutazAstrasya jJAnino'pi pramAdinaH / vATAviviza yoA rUchAyo DAhitaH || 11.2 || yogaviveka dhArniMzikA (2) zAstrayoga : zAstranI pradhAnatAvALo je yoga te zAstrayoga. A yoga jinezvara bhagavaMtanA vacana upara saMpUrNa zraddhAvaMta ane apramAdI AtmAone hoya che. teo zAstronA sUkSma arthono bodha thavAthI AgamonAM vacanonA AdhAre kALa-vinaya Adi AcAronI khAmIthI rahita (aticAra-doSa rahita) yathAzakti je dharmavyApAra kare te zAstrayoga kahevAya. Ane ja pU. upAdhyAya yazovijayajI dvAtrizikAmAM samajAvatAM kahe che - yathAzaktya pramattasya tIvrazraddhA'vabodhataH / zAstrayogastvakhaNDArthA''rAdhanAdupadizyate / / 19.4 / / yogaviveka dvAaizikA (3) sAmarthyayoga : traNe yogamAM A sarvottama yoga che. jIvano jyAre AdhyAtmika vikAsa thAya che tyAre prathama icchAyoganI prApti thAya che, pachI zAstrayoganI prApti thAya che ane chelle sAmarthyayoganI prApti thAya che. (sAmarthyayogathI vItarAgatA, kevaLajJAna ane mokSarUpa phaLa zIghra prApta thAya che.) A yoganI prAptimAM AtmAnuM potAnuM sAmarthya ja pradhAna che. zAstramAM kahelA sAmAnya upAyonuM zAstrokta rIte sevana karatAM karatAM prabaLa AtmavIrya pragaTe, potAnA ja AtmAnubhavathI AtmAno AgaLa AgaLa vikAsa thAya, tyAre zAstranI AvazyakatA rahetI nathI. A yoga zAstranA viSayathI para che. zAstrayoganI sImA pUrNa thAya tyAre zAstrayoga dvArA paripakva thayelo AtmA sAmarthyayogavALo bane che. pachI AtmAnA 112 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anubhavarUpa Atma-sAmarthyathI AgaLa vadhato sapaka zreNIne prApta karI zIdhra kevaLajJAnanI tathA aMte muktinI prApti karAve che. kSapakazreNI eTale mohanIya karmano kSaya karatA karatA muni apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasaMparAya ane kSINa-moha A cAra guNasthAnakarU5 zreNI caDe che. A ja saMdarbhamAM yogIrAja AnaMdaghanajI mahArAje mahAvIra svAmInA stavanamAM kahyuM che - dizi dekhADI re zAstra savi rahe, na lahe agocara vAta | kAraja sAdhaka - bAdhaka rahita che, anubhava mitta vikhyAta //pAnA aho caturAI re anubhava mittanI, aho tasa prIta - pratIta / aMtarayAmI svAmI-samIpa te, rAkhI mitta zuM rIta... T6IT anubhava saMge re raMge prabhu malyA, saphaLa phaLyA savi - kAja, I nijapada saMpada je te anubhave, AnaMdaghana mahArAja... II7TI arthAt parama zuddha AtmAnA svarUpane, zAstravacananI seMkaDo yuktiothI paNa jANI zakAtuM nathI, te to kevaLa vizuddha svAtmAnubhavanA baLa vaDe ja jANI zakAya che. A sAmarthyayoga prAtijajJAnathI yukta hoya che. prAtijJAna eTale pratibhAthI pragaTeluM jJAna. yathArtha mokSamArgane anusare tevuM uhA nAmanuM utkRSTa jJAna. sAmarthyayoganA be prakAra batAvela che. (1) dharmasaMnyAsa : saMnyAsa eTale tyAga. dharmono eTale ke kSAyopathamika bhAvavALA dharmono tyAga te dharmasaMnyAsa. upazama ane kSaya e enA mizraNathI utpanna thatA bhAvo lAyopathamika kahevAya che. upazama eTale AtmAmAM karmo vidyamAna hovA chatAM thoDA samaya mATe temanA udayano sarvathA sabhAva ane kSAyika bhAva eTale karmonA kSayathI pragaTa thatA bhAvo. (2) yogasaMnyAsa : ahIMyoga eTale mana-vacana-kAyAnI kriyA. mana-vacana kAyAnA vyApArano tyAga te yogasaMnyAsa. prathama dharmasaMnyAsa yoga e tAttvikapaNe bIjA apUrvakaraNamAM thAya che. je mokSa sAthe joDI Ape te tAttvika yoga. bIjo atAttvika yoga e yogAbhAsa 'yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 113 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpe hoya che. apUrvakaraNa eTale apUrva evA zubha Atma-pariNAma jenA phaLa rUpe graMthibheda ane samyagadarzana thAya che. bIjo sAmarthyayoga - yogasaMnyAsa yoga AyojyakaraNanA uttarakALamAM sarvajJa paramAtmAne hoya che. kevaLI bhagavaMta jyAre emanuM AyuSya aMtarmuhUrta jeTaluM zeSa rahe che tyAre AyojyakaraNa kare che. AyojyakaraNa - A eTale maryAdA, yojya eTale joDavuM, karaNa eTale prayatna. kevaLIbhagavaMta potAnA asAdhAraNa vIryavizeSa vaDe aghAtI karmone khapAvavA je prayatna vizeSa kare, zubha yogonuM prayatnavizeSa kare te AyojyakaraNa. A AyojyakaraNanuM phaLa zailezIkaraNa che. mana, vacana ane kAyAnA yogone aTakAvavA te yoganirodha kahevAya che. te yoganirodha svarUpa yogasaMnyAsa nAmanA sAmarthyayogamAMthI zailezI avasthAsvarUpa phaLa pragaTa thAya che. zailezI avasthA e mana-vacana ane kAyA saMbaMdhI yogonA sarvathA abhAvanI avasthA che. AtmapradezonI atyaMta niSpakaMpa avasthA che. enA pachI kevaLI bhagavaMta turata ja pAMca hRsvasvaranA uccArakALa mAtramAM ja muktipadane prApta kare che. A chellA sAmarthyayogane AcArya haribhadrasUri 'ayoga rUpe je yoga avasthA evI rIte varNave che. (ahIM ayogamAM vaparAyela yoga zabdano artha mana-vacanakAyAnA yogo je karmabaMdhanA kAraNarUpa che. AzravarUpa che, tethI ja tevA yogono ahIM tyAga karavAmAM Avyo che. jyAre pachInA yoga zabdano artha je avasthA AtmAne mokSa sAthe joDI Ape te yoga evo karelo che.) ATha dRSTi yogadRSTisamuccaya' graMthamAM AcArya haribhadrasUri mukhyapaNe ATha dRSTionuM varNana kare che jenAthI AtmAno vikAsakrama varNavelo che. A ATha dRSTio A icchAdi trividha yogamAMthI ja utpanna thayelI che. eTale A traNa yogonuM svarUpa samajAvI ATha dRSTinuM svarUpa samajAve che. mitrA tArA balA dIprA, sthirA kAntA prabhA parA / nAmAni yogadRSTInAM, lakSaNaM ca nibodhata / / 13 / / yogadaSTisamuccaya 114 amRta yoganuM, prApti mokSanI) Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A ATha yogadRSTio anukrame : mitrA, tArA, balA, dIpA, sthirA, kAMtA, prabhA ane parA ema che. ahIM AcArya haribhadrasUri dRSTi zabdano artha samajAve che.scchrdhdaasgto bodho, dRSTirityabhidhIyate / asatpravRttivyAghAtAt, satpravRttipadAvaha / / 17 / / yogadaSTisamuccaya samyam evo zraddhAthI yukta je bodha te yoganI dRSTi che. A bodha asat pravRttine aTakAvanAro hoya che. upAdhyAya yazovijayajI vIsamI yogAvatAra dvAaizikAmAM A ja vAta kahe che - sacchradhdAsaGgato bodho dRSTiH sA cA'STadhoditA / mitrA tArA balA dIprA sthirA kAntA prabhA parA / / 20.25 / / yogAvatArakAtrizikA yoganI A ATheya dRSTi AtmAnA uttarottara vikAsanI bhUmikA darzAve che. jema jema jIvano bodha vadhato jAya che, tema tema te pravRttimAM vadhu ne vadhu pravartana karato jAya che. pahelI cAra dRSTimAM avedyasaMvedya eTale mithyAtvano kramasara tyAga karato jIva pAMcamI daSTimAM vedyasaMvedyapada eTale samyakatvane pAme che. ahIM AcArya haribhadrasUrie 'avedyasaMvedyapada' A zabda vAparyo che jene mithyAtva kahyuM che. vedya eTale vedavA yogya, anubhavavA yogya. saMvedya eTale saMvedana thavuM, anubhava thavo. vedyasaMvedyapada - je vastu jevI (heya athavA upAdeya) te vastunuM tevuM saMvedana thavuM te vedyasaMvedyapada. AtmAne kaSAyarahita pariNAma vedana karavAyogya che ane kaSAyabhAvo vedavA yogya nathI. pahelI cAra dRSTimAM kaSAyatattvo je AtmAnA zuddha svarUpamAM nathI te kaSAyane jIva ochA-vadhu aMzomAM vede che. jyAre jIva kaSAyano anubhava kare che tyAre svarUpano anubhava karato nathI. viSayo heya che, yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jena yoga 115 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAjya che evuM vedana pahelI cAra dRSTimAM nathI. mATe avedyasaMvedyapada che. te heyamAM upAdeyabuddhi karAve che. temanuM heya rUpe vedana thAya, upAdeyanuM upAdeya rUpe vedanA thAya te vedyasaMvedyapada che. A ja graMthamAM AcArya haribhadrasUri vedyasaMvedyapadano artha jaNAve che - vedya saMvedyate yasmi - napAyAjinibandham / tathA'pravRttibuddhayA'pi, tyAdyAgamavizuddhayA / / 73 / / yogadaSTisamuccaya A ATha dRSTimAM jIvano bodha kramasara vadhato jAya che. kheda Adi doSo eka pachI eka naSTa thatA jAya che, sAthe sAthe adveSa Adi guNonI kramasara prApti thatI jAya che ane aSTAMgayoganA eka pachI eka aMgane jIva kramasara sevato jAya che. | dRSTi bodha | doSa-tyAga guNaprApti | yogaga | | mitrA | tRNAgni kaNa | kheda | adveSa yama 2 | tArA | goyama agnikaNa uga | jijJAsA | niyama 3 | balA | kASTha agnikaNa | kSepa | zuzruSA | Asana 4 | dIprA | dIpaka prabhA | utthAna | zravaNa prANAyAma | 5 | sthirA | ratna prabhA | bhrAnti | sUkSma bodha pratyAhAra | 6 | kAMtA | tArA prabhA | anyamud | mImAMsA | dhAraNA | 7 | prabhA | sUrya prabhA | roga | pratipatti | dhyAna | 8 | parA | | caMdra prabhA | AsaMga | pravRtti | prathamanI cAra dRSTio pratipAtI eTale ke dRSTi prApta thayA pachI cAlI paNa jAya evA vikalpavALI che. jyAre zeSa cAra sthirAdi daSTi pratipAtayukta nathI, apratipAtI che. prabhA samAdhi 116 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha dRSTionA samUha evA 'yogadaSTisamuccaya' graMthamAM AcArya haribhadrasUri kramasara eka eka dRSTinuM varNana kare che je nIce pramANe che. 1. mitrAdaSTi : prathama dRSTine mitrAdaSTi kahyuM che. mokSamArgano prAraMbha mukti pratyenA adveSathI AraMbhAya che. jyAre alpAMze paNa muktino adveSa zarU thAya che tyArathI yoganI dRSTi zarU thAya che. jyAre jIva prathama yogadRSTimAM Ave che tyAre tenuM valaNa kevaLa bhogAbhimukha na rahetAM yogAbhimukha ane AtmAbhimukha bane che. bhavano udvega jAgyo hoya che. A dRSTimAM pravezatA jIvane maMda-maMda paNa Atmabodha, samyak bodha thayo che te AtmAno AdhyAtmika vikAsa karavAmAM hitecchu, mitra jevo hovAthI A dRSTie mitrAdRSTi kahevAya che. A dRSTikALa je bodha che te tRNAgni samAna che. atyaMta maMda che. alpa baLavALo ane alpakAlIna hoya che. kheda doSano tyAga thAya che ane adveSa guNanI prApti thAya che. deva-guru-dharmanuM kArya karatA kheda' (thAka-parizrama) thato nathI. te kAryo kavA varSollAsa vadhato ja rahe che. je AtmAo haju A bhUmikA sudhI nathI AvyA eTale ke je deva-guru-dharmanA kAryamAM vartatA na hoya temanA pratye dveSabhAva ke ghuNAbhAva thato nathI. adveSa eTale ke upekSAvRtti hoya che. 'pAtaMjala yogamAMnAM ATha yogAMganuM prathama aMga je "yama" che te jovA maLe che. ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha e pAMca yama che. hiMsA satyAgneyabrahmaparigrahAyaHT : ra.30 pA pAtaMjala yogadarzana A "yama" eTale vrata aMzathI athavA sarvathI baMne rIte paNa laI zakAya che. tene aNuvrata ke mahAvrata kahevAya che. A vrato levAthI hiMsA, corI vagere pApothI aTakI javAya che. yoganI yogyatA vadhAre pragaTe che ane yogadazA prApta karI zakAya che. mitrAdaSTimAM rahelo AtmA mokSanA avadhya kAraNa evA yogabIjone prApta kare che. avadhya eTale amogha, saphaLa bane evAM A yogabIjo mokSane ApanAra che. jema bIjane jamInamAM vAvyAM pachI tene khAtara, pANI ApatAM vRkSa bane che ane kALAntare temAMthI avazya phaLanI prApti thAya che tema mitrAdaSTimAM Avelo jIva yoganAM bIja prApta kare che. samyagU jJAna-darzana-cAritra e traNa 'yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 117 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga che e traNe parAkASThAe pahoMce tyAre avazya yoganuM phaLa kevaLajJAna - mokSaprApti thAya che. tattvArthasUtramAM paNa prathama ja sUtramAM kahyuM che - sInDarzana - jJAna - cAritrA imokSamA: 2.2aaaa tatvArthasUtra A rIte A yogabIja paraMparAe mokSanuM kAraNa che. AcArya haribhadrasUri nIce pramANe yogabIja batAve che - jineSu kuzalaM citaM, tannamaskAra eva ca pramAdri ra saMddha, yovALInamanuttamam zArarUpa yogadaSTisamuccaya jinezvara paramAtmA pratye kuzaLa eTale ke zubha bhAvavALuM citta, stuti bolavA dvArA temane karAto namaskAra ane pAMca aMga namAvavApUrvaka karAtuM praNAma - A traNe sarvottama, sarvotkRSTa yogabIja che. A mana-vacana-kAyAnI kuzaLa pravRttine jo te saMzuddha hoya to yogabIja kahevAya che. sarva rAga-dveSano tyAga karI je saMpUrNa vItarAgI banyA che, pUrNapaNe sarvajJa banyA che, evA jinezvara paramAtmA pratye zubhabhAvavALuM cittanuM kuzaLapaNuM thavuM e prathama yogabIja che. jinezvara paramAtmA pratye dveSAdino (arUci bhAva) abhAva thavAthI citta prItibhAva, bhaktibhAva - pUjyabhAvavALuM bane te mananI zuddhirUpa che. hRdayamAM pUjyabhAva, bhaktibhAva AvavAthI e bhaktibhAvathI bharapUra manamAMthI nIkaLatI jinezvara bhagavaMtanI stuti, prArthanArUpa namaskAra e bIjuM yogabIja che. zubha bhAvanAyukta manoyogathI prerAyelo evo A zubha vacanayoga che, vacananI zuddhirUpa che. paMcAMga praNipAtarUpa praNAma karavA ane te praNAma saMzuddha - samya prakAre karavA e trIjuM yogabIja che. je kAyAnI zuddhirUpa che. AvI rIte mana-vacana-kAyAnI zuddhirUpa karAyelI jinezvaranI upAsanA e utkRSTa, zreSTha yogabIja che. A yogabIja anuttama che. AtmAne mokSa sAthe joDI Ape evAM zreSTha 118 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSThAnonI prAptinuM A yogabIja kAraNa che. mokSanuM prathama pagathiyuM che. yogamArganI prAptirUpa vRkSAropaNanuM bIja che. AtmAne enI svabhAvadazA prApta karavAmAM paramAtmAnI bhakti avazya kAraNa che. AtmAne paramAtmA banAvanA2 5ramAtmAbhakti che. prabhunAmanuM smaraNa, prabhumUrtinuM darzana, vaMdana ane pUjana, prabhunA jIvananI pUrva ane uttara avasthAonuM ciMtana ane dhyAna karavAthI dehabhAvano vilaya thatAM AtmasvarUpamAM lInatA AvatI jAya che. zrI arihaMta paramAtmAnI bhaktinA yoge enA aMkurArUpe samyagdarzananI prApti thAya che ane pachI kramaza: mokSarUpa phaLa prApta thAya che. ghaNA jaina AcAryoe jema ke adhyAtmayogI zrI AnaMdaghanajI, upAdhyAya yazovijayajI, zrI cidAnaMdajI e emanA stavanamAM A bhaktiyogane varNavyo che. jinezvara bhagavaMtanI bhaktino mahimA varNavyo che. jinezvara bhagavaMtanI upAsanA, emanA pratye kuzaLa citta jema yogabIja che, evA ja zuddha bhAvapUrvaka eTale ke Aloka ke paralokanA sukhanI AzaMsA vagara atyaMta upAdeyabuddhithI paMcamahAvratadhArI evA bhAvAcAryAdinI traNa yogathI bhakti, vaiyAvacca e paNa yogabIja che. bhAvAcArya eTale vItarAganI AjJAne anusaranArA; jJAnAdi ratnatrayInA ArAdhaka, paMcAcAra, paMcasamiti AdinA pAlanahAra; niHspRha, sanmArganI prarUpaNA karanArA; SaT jIvanikAyanuM jJAna ApanArA evA guru che. vItarAga 52mAtmA sadehe vidyamAna na hovAthI mokSamArga 52 laI janArA e AcArya Adi guru che. dharmanA sthApaka deva tarIke arihaMta paramAtmAno mahAna upakAra che tevI ja rIte te dharmano prasAra karanArA guruno paNa upakAra che. paMcaparameSThImAM trIjA padamAM AcAryapadane sthApI emane praNAma karavAmAM Ave che. zrImad rAjacaMdra gurunuM mahattva samajAvatAM kahe che - 'Apta eTale sarva padArthone jANI tenA svarUpano satyArtha pragaTa karanArA. Agama eTale Akhe kahelA padArthanI zabda dvArAe karI racanArUpa zAstra. AptanA prarUpanAra zAstrAnusAra AcaraNa karavAvALA, AptanA darzAvelA mArge cAlanArA te sadguru.' 'yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 119 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadgurunA upadeza vinA jinanuM svarUpa samajAya nahIM ane svarUpa samajAyA vinA upakAra zo thAya? jo sadguru upadeze jinanuM svarUpa samaje to samajanAro AtmA pariNAme jinanI dazA pAme. AcArya haribhadrasUri AgaLa bIjAM yogabIja batAve che : sahaja eTale ke svAbhAvika rIte thato bhavaudvega e paNa yogabIja che. bhava eTale ke saMsAra. tenA upara vairAgya Ave che. A saMsAra janma, jarA, mRtyu, Adhi, vyAdhi, upAdhi, roga, kleza, saMyoga, viyoga vagerethI bharapUra che. je duHkhanuM kAraNa che. saMsAranuM bhautika sukha paNa duHkhasvarUpa che. saMsAranA A svarUpane vicAratAM saMsAra parathI je sahaja vairAgya thAya te sahaja uga che. jaina darzanamAM samyakatvanA je pAMca lakSaNa batAvelAM che - (1) zama, (2) saMvega (3) nirveda (4) anukaMpA ane (5) Astikeya - emAMthI A saMsAra pratyeno udvega eTale ke nirveda e trIjuM lakSaNa che. iSTano viyoga thAya ane aniSTano saMyoga thAya te vakhate thayelo vairAgya du:khanimittaka che, sahaja vairAgya nathI. te ArtadhyAnarUpa che. ahIM jJAnagarbhita vairAgyane yogabIja kahyuM che. pAMcamuM yogabIja che dravyathI abhigrahanuM pAlana. satpAtrone AhAra, auSadha, vastra Adi ApI abhigraha eTale ke niyamanuM pAlana kare, evI ja rIte dIna-duHkhI-daridrI AtmAone paNa yogya samaye anukaMpA dAna karavuM. (je AtmAe graMthibheda karyo hoya tevA AtmAne ja mohanIya karmano viziSTa kSayopazama thavAthI bhAvaabhigraha Ave che. paNa ahIM prathama cAra dRSTimAM graMthibheda thayo na hovAthI dravyaabhigraha Ave che.) AvI rIte supAtradAna, pAtradAna ane anukaMpAdAnarUpa dravyaabhigraha e zubhAzayarUpa hovAthI yogamArganI prAptinuM bIja che. upAdhyAya yazovijayajI dvAtrizat - dvAaizikAnA prathama 'dAna dhAtrizikA'nA prathama zlokamAM kahe che - mavasyA supAtraddhAne mokSadra rAtam aa2aa dAna dvAaizikA AgaLanuM yogabIja che - siddhAnta, vastunuM yathArtha varNana karanArA evA 120 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvAcAryoe lakhela dharmazAstronI bhinna bhinna rIte bhakti, upAsanA kare jema ke zAstronuM vidhipUrvaka lekhana, pUjana karAve, svAdhyAya kare, e dharmazAstronuM bIjAne dAna kare. gurumukhe e zAstronuM zravaNa kare. jema jinezvara bhagavaMte mokSamArga prarUpelo che mATe e ArAdhya deva che. guru e mArga ApaNA sudhI pahoMcADe che mATe e ArAdhya che. evI ja rIte zAstra paNa sva parane tattvamArga batAvanAra che. zAstra dvArA ja jJAnaprApti zakya che. eTale zAstra paNa deva-gurunI jema ja upAsya che. eTale temanI upAsanA e zubhAzayarUpa hovAthI yogabIja che. A pramANe jinezva2 pa2mAtmAnI upAsanA emanA vize (1) saMzuddha kuzaLa citta (2) bhAva AcAryAdinuM (saMzuddha ) vaiyAvacca (3) sahaja bhavaudvega (4) dravyathI abhigrahanuM pAlana (5) dharmazAstronI vidhipUrvakanI upAsanA A mokSane prApta karAvanAra evAM yogabIjo varNavyAM che. caramapudgala parAvartananA kALamAM tathA bhavyatvano paripAka thavAthI A saMzuddha yogabIjonI prApti thAya che. ahIM AcArya haribhadrasUri caramAvartamAM AvelA jIvonuM lakSaNa batAve che. (1) du:khI jIvo pratye atyaMta karuNA (2) guNIjano 52 dveSano abhAva (3) sarvatra aucityapUrvaka sevana A traNa lakSaNa caraNAvartamAM Avela jIvamAM pragaTe che. A lakSaNothI yukta evA jIvane yogya kALe zubha nimittono saMyoga thAya che. zubha nimitto eTale - sadyogAdi - mana-vacana-kAyAno zubha yoga, zubha kriyA ane zubha phaLa. sadguruno milApa thavo te zubha yoga zAstra anusAra dharmakAryomAM pravRtti ka2vI te zubhakriyA. tenAthI karmonI nirjarA thavI e zubha phaLa. A traNa zubha nimitto che te muktinI prAptimAM avasthya kAraNa bane che. yoga-kriyA ane phaLa A traNe anAdikALathI tIvra mohanA udayane kAraNe AtmAnA 'yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 121 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitane rokanAra eTale vaMcaka hatA. have mohanIya karmanA kSayopazamane kAraNe A ja yoga-kriyA ane phaLa AtmAnA hita mATe sahAyaka eTale avaMcaka bane che. je kAraNo karmabaMdhananAM hatAM e ja karmakSayanAM kAraNa bane che. avaMcaka traNa yogaavaMcaka, kriyAavaMcaka ane phaLaavaMcakanI prApti thAya che. . zubha nimittono yoga thAya che je AtmAne kramazaH graMthibheda pAse laI jAya che. graMthi eTale rAgadvenuM atyaMta tIvra pariNAma. jaina siddhAnta pramANe teno bheda ka2vAthI jIva samyagdaSTi prApta kare che. graMthi pahele guNasthAne hoya che. tenuM bhedana karavAthI arthAt graMthibheda karavAthI jIva cothe guNasthAne pahoMce che, je avirati samyagdaSTi guNasthAna che. ahIM AtmAnA anubhavanI zarUAta thAya che. arthAt mokSa javAnuM bIja ahIMthI ropAya che. jaina zAstromAM jIvano AdhyAtmika vikAsa je 14 guNasthAnakanA mAdhyamathI darzAvavAmAM Avyo che te ja ahIM ATha dRSTinA svarUpe batAvelo che. 14 guNasthAnakamAMthI je prathama mithyAtva guNasthAnaka che je samyaktva prAptinA pUrvenuM hoya che ane apunarbaMdhaka jIvone hoya che te tAttvika rIte A mitrAdRSTivALA jIvothI eTale ke prathama dRSTithI cothI dRSTi sudhI hoya che. ane 1thI cothI dRSTi sudhI A mithyAtva maMda maMda thatuM jAya che. mitrAdRSTithI AtmAno vikAsa cAlu thAya che. A prathama dRSTimAM jIva mArgAbhimukha kahevAya che. kAraNa ke anAdikALathI A saMsAracakramAM rakhaDato jIva tattvavicAraNAvALo thayo che. saMsAra taraphathI dRSTi phe2vI mokSa ta2pha keLavI che. eTale te mArgane abhimukha eTale ke sanmukha thayo che. 2. tArA dRSTi : A bIjI yogadRSTimAM prathama mitrAddaSTinI apekSAe thoDo vikasita spaSTa bodha hoya che jene zAstrakAroe chANanA agnikaNanI upamA ApI che. joke baMne dRSTimAM bodha maMda vIryavALo ane alpajIvI ja hoya che tethI tIvra saMskAra janmAvato nathI. heya-upAdeyanA vivekarUpI bodha jhAMkho jhAMkho hoya che. tArAdRSTimAM ATha yogAMgamAMthI niyama nAmanuM bIjuM yogAMga hoya che. kheda vagere ATha doSamAMthI udvega nAmano bIjo doSa nAza pAme che. ane ATha amRta yoganuM, prApti mokSanI 122 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNomAMthI tattvaviSayaka jijJAsA guNa pragaTe che. mitrAdRSTimAM yama nAmano prathama yogAMga hoya che. ahIMyama sahita niyama hoya che. yama eTale paMca mahAvrata jene mULaguNa kahevAmAM Ave che. niyama e mahAvratone poSaka evA uttaraguNo che. mitrA dRSTimAM kevaLa mULa guNono ja sthaLa kakSAno bodha hato. tArAdRSTimAM mULagUNono lobo mitrAdRSTi karatA vizeSa prakArano ane vadhAre sUkSma hoya che. ane sAthe uttaraguNono paNa bodha hoya che. ahIM uttaraguNarUpa niyamanuM pAlana che. 'pAtaMjala yogadarzana'mAM A pAMca niyama batAvyA che - zaucasantoSatapa: svAdhyAyezvara praNidhAnAni niyamAH / / 2.32 / / zoca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya ane IzvapraNidhAna A pAMca niyama kahyA che. (1) zaucaH eTale pavitratA, svacchatA. tenA be prakAra che. (a) dravyazauca - pANI vagere dvArA dehanI malinatA dUra karavI te. (ba) bhAvazauca - maitrI vagere bhAvanA dvArA cittanI malinatA dUra karavI. (2) saMtoSa H nirlobhIpaNuM je kAMI prApta thayuM hoya temAM saMtoSa mAnavo. (3) tapa karmane tapAve te tapa. e be prakAranAM che. (a) bAhya tapa- je AhAranA tyAgarUpa che; jema ke, upavAsa, uNodarI vagere. bAhya tapa atyaMtara tapanI puSTi karanAra che. (ba) atyaMtara tapa - viSayakaSAyone dabAvavA e atyaMtara tapa, prAyazcitta, vinaya, vaiyAvacca vagere. (4) vAdhyAyaH zAstrono svAdhyAya karavo. '%'kArapUrvaka maMtrano jApa karavo. (5) IzvarapraNidhAna : paramAtmasvarUpanuM ciMtana, dhyAna, smaraNa. A pAMca niyamo che je pAMca yama mATe madadagAra uttaraguNarUpa che. tArAdaSTimAM 'udvega' doSano abhAva hoya che. udvega eTale kaMTALo, yogamArganI zarUAta thaI che. yogamArgamAM tapa-tyAga-saMyama Adi dharmakAryamAM ruci hoya paNa te karatAM karatAM jyAre temAM kaMTALo Ave te udvega che. tArAdRSTi prApta thayela yogIoe kheda ane udvega A baMne doSano nAza karyo hoya che. tethI 'yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jena yoga 123 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktidAyaka badhI dharmakriyA bahumAnapUrvaka ane varSollAsathI kare che. A dRSTimAM dharmatattva pratye jijJAsA guNa prApta thAya che. AtmAnuM hita kare evuM dharmatattva jANavAnI utkaMThA, icchA thAya che. tattvajijJAsAnA kAraNe yoganA athavA yogamArgane dekhADe evA graMthomAM (vizeSa) atyaMta rasa hoya che. jethI yogane jemaNe potAnA jIvanamAM vaNI lIdho che evA yogIpuruSo pratye bahumAna bhAva pragaTe che. ane koI paNa jAtanI bhautika apekSA vagara AvA yogI-mahAtmAonI potAnI zakti anusAra Adara, bahumAnapUrvaka sevAbhakti kare che. AvA zubhabhAvapUrvaka karAtI bhakti e ja yoganI vRddhinuM kAraNa bane che. arthAt mokSamArgamAM uttarottara AgaLa vadhAranAra bane che. eTale ahIM jIva mArgAnusArI kahevAya che. (3) balAdRSTi : balAdaSTimAM bodha kASThanA agnikaNa samAna hoya che. je mitro ane tArA A be dRSTi karatAM adhika prakAzavALo, lAMbo samaya TakanAro ane adhika sAmarthyavALo hoya che. mokSamArga ja upAdeya che. saMsAra Akho heya che AvuM sabaLa praNidhAna A dRSTimAM hoya che. sthiratAvALuM citta hovAthI sthira ane sukhAkArI evuM Asana nAmanuM trIjuM yogAMga hoya che. Asana eTale besavAnI mudrA. 'pAtaMjala yogasUtramAM kahyuM che - sthiraM suram mAsanam Ara.46pAtaMjala yogasUtra yogasAdhanA karatI vakhate yogI eka ja AsanamAM lAMbo samaya AkuLatA vagara sthiratApUrvaka zAMta citte ekAgrapUrvaka besI zake che. A dRSTimAM memadoSa naSTa thAya che. ane tattvazuzruSA nAmano guNa pragaTe che. kSemadoSa eTale dharmakArya karatI vakhate cittanuM sAMsArika viSayomAM javuM. A kSemadoSa yogamArgamAM vikSepa ubho kare che. tenA AdhyAtmika vikAsamAM aMtarAya nAkhe che. balAdRSTivALA jIvanuM citta padoSa rahita hoya che. sAmAyika - pratikramaNa - prabhubhakti Adi badhA dharmAnuSThAno koI paNa vikSepa vinA, bhAvapUrvaka kare che. saMsAranA bhogomAM thayela heyabuddhi TakI rahe che ane yogamArga tarapha je upAdeya buddhi thaI che enA saMskAra vadhu majabUta bane che. tethI azubhano anubaMdha nabaLo paDe che ane zubhano anubaMdha gADha eTale ke majabUta thAya che. dharmamArgamAM amRta yoganuM, prApti mokSanI ) 124 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa ruci thAya che. A sAthe sAthe tattva jANavAnI icchAthI zuzruSA nAmano guNa prApta thAya che. jijJAsA eTale jANavAnI icchA ane zuzruSA eTale sAMbhaLavAnI icchA. sagurunA mukhe tattva sAMbhaLavAmAM jIva kevo atyaMta AnaMda anubhave che enuM dRSTAMta ApatAM AcArya haribhadrasUri kahe che ke koI yuvAna puruSa potAnI priya patnI sAthe kinnaronuM divya saMgIta sAMbhaLato hoya temAM je sukha ane AnaMdano anubhava thAya teTalo ja athavA tenA karatAM vadhu AnaMda balAdRSTi prApta thayela jIvone tattva sAMbhaLavAmAM thAya che. A zuzraSA e bodhaprApti mATe avadhyabIja ane akSayabIja svarUpa kahI che. zuzruSAguNa prApta thayela jIvanuM tattvazravaNa niSphaLa jatuM nathI. jJAnI guru pAse sAMbhaLIne te tattvane avazya grahaNa kare che ane te jJAnIno yoga na hoya topaNa prabaLa zuzraSAnA zubha bhAvathI jJAnanuM AvaraNa karanAruM eTale ke jJAnAvaraNIya temaja darzana-mohanIyakarmano kSaya thAya che. ane vagara sAMbhaLe tattvano bodha thAya che. tArAdRSTimAM jIva mArgAnusArI kahevAya che. haju jIva mokSa mATenA rAjamArga para Avyo nathI. jIva hajI tattvamArgamAM susthita nathI. jyAre balAdRSTi prApta thayelo jIva mArgapatita kahevAya che. te tattvamAM susthita banyo che. have tene saMsAramAM rakhaDAve evA pAnA anubaMdha thatA nathI. mATe mArgapatita eTale ke mArga upara caDelo ema kahevAya che. (4) dIprAdaSTi H mithyAtvanA dalikomAMthI mohano ghaNobadho jaththo nIkaLI jAya tyAre jIvane A dRSTi prApta thAya che. pahelI traNa dRSTi karatAM A dRSTimAM bodha adhika tejasvI hoya che, dIpakanI prabhA jevo hoya che. mATe dIprASTi kahevAya che. dIpakano prakAza tRNa, goyama ane kASTha ema traNenA agni karatAM adhika baLavALo, adhika kALa rahenAro ane jhINI vastune paNa dekhADanAro che. prathama traNa dRSTi karatAM A dRSTimAM prApta thayelo bodha adhika baLavALo, cirakAlasthAyI ane kaMIka sUkSya padArthone paNa jaNAvanAro hoya che. ahIM bodha vadhavAthI AtmA upara saMskAra paDe che. A dRSTimAM prANAyAma A yoganuM cothuM aMga prApta thAya che. utthAnadoSa 'yogadaSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 125 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaLe che ane tattvazravaNa nAmano guNa prApta thAya che. upAdhyAya yazovijayajI 'ATha dRSTinI sakjhAya'mAM cothI dIprAdRSTinI sakjhAyamAM dIprAdRSTine varNavatA kahe che - yogadRSTi cothI kahI jI, dIprA tihAM na utthAna, prANAyAma te bhAvathI jI, dIpaprabhAsama jJAna II1aaaa prANAyAmanA be bheda che : dravya prANAyAma ane bhAva prANAyAma tenI traNa avasthAo che : recaka, pUraka ane kuMbhaka aMdaramAM rahelA azuddha vAyune bahAra kADhavo te recaka. bihAranA zuddha vAyune aMdara laI javo te pUraka. tene aMdara zarIramAM sthira karavo te kuMbhaka. yogadarzanamAM pataMjalI RSi Adi yogAcAryo dravya prANAyAmane ja yoganuM cothuM aMga mAne che. - tasmin sati zvAsaprazvAsa yorgativicchedaH prANAyAmaH / / 2.49 / / pAtaMjala yogasUtra, sAdhanApAda artha : te (AsananI sthiratA thaye zvAsa-prazvAsanI gatine viccheda te prANAyAma che. paNa jaina darzananA yogAcAryoe A zvAsa-ucchavAsanA rUMdhanarUpa dravyaprANAyAmane svIkAryo nathI. mATe ahIM bhAvaprANAyAmane svIkArelo che. (1) AtmAmAMthI parabhAvono tyAga karavo te recaka bhAvaprANAyAma (2) AtmAmAM ataMrAtmabhAva pragaTAvavo te pUraka bhAvaprANAyAma (3) AtmAne svabhAvadazAmAM sthira karavo te kuMbhaka bhAvaprANAyAma bhAvaprANAyAmathI avazya yogadazA pragaTe che. A dRSTimAM utthAnadoSa raheto nathI. utthAna eTale UThI javuM. yogadazAmAMthI mananuM UThI javuM te utthAnadoSa. A dRSTimAM svIkArela yogamArgamAM mana barAbara lAgeluM ja rahe che. UThI jatuM nathI. arthAt utthAnadoSa A dRSTimAM amRta yoganuM, prApti mokSanI ) 126 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAgato nathI. ajJAnatAvaza aprazasta kaSAyomAM rucipUrvaka pravRtti karavI te utthAnadoSa che. eTale dharmanI kriyA karatAM ke bIjI kriyA karatA aMdarathI mAnAdi kaSAyonuM UThavuM te utthAnadoSa che. A dRSTimAM AtmAne aMda2thI viSaya-kaSAyonI vRttio nIkaLI gayela hovAthI zAMta rasanI dhArA cAle che. pahelI traNa dRSTi jevA viSayonA AkarSaNa, kheMcANa hatA te have rahyA nathI. AtmA graMthibhedanI najIka Avyo che tethI manamAMthI icchAo, vicAro, kaSAyo badhAM zAMta thaI gayAM che. svIkArela yogamArgamAM AtmA Tharyo che. trIjI dRSTimAM prApta thayela tattvazuzruSA A guNanA phaLa rUpedIpA dRSTimAM tattvazravaNa A guNa pragaTa thAya che. ahIM bhAvaprANAyAmanI prApti ane utthAnadoSano abhAva hovAthI citta evuM prazAMta thAya che ke bhAvapUrvakanuM tattvazravaNa thAya che. jethI potAnA vizuddhinA baLe prANathI paNa dharmane zreSTha mAne che. je jIvane durgatimAM jatA aTakAve, sadgatimAM sthira kare ane paraMparAe mokSa sudhI pahoMcADe e dharma che A bhAvanA dRDha thAya che. saMsAranI asAratA ane AtmAnuM svarUpa oLakhAya che. potAnA jIvanamAM dharmane ja prANa karatAM paNa adhika kImatI mAne che ke avasare dharmanI khAtara prANano bhoga ApatA acakAto nathI. A tattvazravaNa guNane varNavatAM AcArya haribhadrasUri kahe che - kSArAmbhastyAgato yadvanmadhurodakayogataH / vInaproDhamAdhatte, tadrutta tattvazruternara: / / 6 / / tattvazravaNa e mIThA pANI jevuM che. ane Akho viSayakaSAyarUpa saMsAra e atattvarUpa che, khArA pANI jevo che. jo khetaramAM vAvelA bIjane khArA pANInA badale mIThuM pANI pAvAmAM Ave to te bIjamAMthI avazya aMkurA phUTe che. tema mitrA Adi prathama traNa dRSTimAM je yogabIja prApta karyAM che te cothI dRSTimAM pravezatAM A yogabIjono avazya vikAsa thAya che. kAraNa ke have jIvane sAMsArika saMbaMdho ane paudgalika sukho khArA pANI samAna bhAse che, e Atmahita ka2nA2 nathI e samaja dRDha thAya che. jyAre tattvazravaNa e madhura pANInA yoga samAna che. tattvazruti dvArA yogabIjamAMthI samyaktva - dezavirati - sarvavirati Ave che. A tattvazravaNa karAvanArA gurudeva u52 tIvra bhakti jAge che. ane 'yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 127 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSTha gurubhaktithI dharmanA saMskAro sAnubaMdha bane che. gurubhaktinA prabhAvathI tattvazravaNa thatA jIvane mokSanA avaMdhyakAraNarUpa (amogha, asAdhAraNa) evo tIrthaMkarano yoga samApatti (Adi) bhedathI thAya che. pAramarthika tattva batAvanA2 evA sarvajJa vItarAga paramAtmAnuM samApatti Adi bhedathI darzana thAya che. samApatti eTale vItarAga paramAtmAnuM ekAgrapaNe dhyAna karatA jIvane temanA guNono abheda rUpe anubhava thAya. samApattimAM tIrthaMkaranA guNonuM dhyAna dvArA sparzAtmaka darzana thAya che. A sRSTimAM haju vedyasaMvedyapada na hovAthI sUkSma bodha hoto nathI, sthUla bodha hoya che. bhavasamudrathI je tAre, karmarUpI vajane je bhede ane yathArtha rIte je tattvanirNaya karAya te sUkSma bodha che. mitrA, tArA ane balA. A prathama traNa dRSTimAM avedya-saMvedya pada prabaLa hoya che. graMthibheda thayelo na hovAthI mohano udaya prabaLa hoya che. avedyasaMvedya pada hoya che. vedyasaMvedyapadathI viparIta te avedyasaMvedyapada. A avedyasaMvedyapadamAM jenA kAraNe A dRSTino bodha malina thayelo che. A malinabodha sUkSma bodhane pedA thavAmAM pratibaMdhaka bane che. AvuM anedyasaMvedyapada jIva jyAre cothI dIprAdaSTimAM Ave tyAre jItI zake che. prathama traNa dRSTimAM aveghasaMvedyapada jItI zakAtuM nathI. mohanIyakarmanA kSayopazamajanya viziSTa zuddhabhAva prathama traNa dRSTimAM Avato nathI. paNa jIva A traNa dRSTimAM kramazaH jema jema AgaLa vadhe che tema tema mithyAtva maMda thatuM jAya che. paudgalika sukha tuccha che, vipAka ApanAruM che ane Atmika sukha ja vAstavika sukha che te samajAtuM jAya che. A rIte zuddha bhAva tarapha vikAsa karato kramazaH yoganI dRSTimAM AgaLa vadhato jIva jyAre cothI dIprAdaSTimAM Ave che tyAre mithyAtva eTaluM badhuM maMda paDI jAya che ke tene avedyasaMvedyapada jItavuM saheluM thAya che. AcArya haribhadrasUri kahe che A mithyAtva satsaMga ane AgamanA yogathI dUra thAya che. 128 avedyasaMvedyapadmAndhyaM durgatipAtakRt / satsaMgamayona, taiyametattvajJAtmami: / / 8 / / yogadRSTisamuccaya yogamArga e ja AtmAno kalyANa karanAra che tethI yoganI vicAraNAmAM amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atIndriya evI AtmAnI siddhi Avazyaka che. A AtmA. puNya, pApa, paraloka, mokSa vagere atIndriya padArtho Agamono ja viSaya che. kAraNa ke AgamothI ja te atIndriya viSayonI upalabdhi thAya che, emano yathArtha bodha thAya che. maharSi pataMjalie paNa kahyuM che ke Agama, anumAna ane yogAbhyAsa vaDe uttama tattvanI prApti thAya che. A AgamazAstro sarvajJakathita hovAthI pramANa che. sarvajJo trikALajJAnI ane sarvaguNasaMpanna temaja vItarAga hovAthI kyAre ya paNa bhinna bhinna abhiprAyavALA hotA nathI. vyaktinI apekSAe RSabhadeva Adi aneka sarvajJo hovA chatAM te badhAmAM sarvajJatattva ekasarakhuM hovAthI paramArthathI to sarvajJa eka che. AgaLa AcArya haribhadrasUri kahe che ke sarvajJa eka che tema muktimArga paNa eka ja upazamapradhAna mArga hoya che. ahIM muktino mArga eTale muktinI sAdhanA. cittamAMthI rAgAdi lUSitatA dUra karIne atizaya nirmaLatAyukta (samatAparAyaNa) evo je cittapariNAma te ja vAstavika muktimArga che. saMsAranA pArane pAmavuM e tattva che ane sauthI zreSTha tattva che. jene "nirvANa saMjJA ApelI che. jaina darzana AtmAnI siddhAvasthAne, muktAvasthAne nirvANa zabdathI oLakhe che. tene ja judA judA darzanakAro sadAziva, parabrahma, siddhAtmA ityAdi judAM judAM nAmathI kahe che eTale nAmabheda hovA chatAM arthabheda nathI. saMsArathI pratipakSI nirvANa che. nirvANaavasthAmAM dareka AtmAnuM svarUpa eka ja che. badhA ja AtmAnA anaMta jJAnAdiguNa jyAM saMpUrNatAe pahoMcyA che ane badhA ja AtmAnuM AnaMdavedana paNa ekasarakhuM che e nirvANatattva che. ane A nirvANatattva sarvajJatAnI prApti pachI ja prApta thAya che. tethI sarvajJomAM tattvathI bheda nathI. sarvajJa eka samAna che. sarvajJatattva eka hovA chatAM je dezanA bheda dekhAya che te, te te jIvanI yogyatA pramANe bhinna bhinna dezanA Ape che. sarvajJa paramAtmA saMsAranA jIvo mATe bhavarUpI vyAdhino nAza karavA dhavaMtari vaidya samAna che. eTale te jIvone kaI rIte dezanA ApavAmAM Ave to lAbha thAya e potAnA jJAnabaLe jANI pachI dezanA Ape che. evI rIte eka kALe eka ja parSadAmAM ekasarakhI apAtI paramAtmAnI dezanA teonA acinya puNya prabhAvathI jIvone potapotAnI tathA bhavyatAnA paripAkanA anusAre pariNAma pAme che. sarvajJa puruSonuM jJAna yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jena yoga 129 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paripUrNa hovAthI chadmastha AtmAoe sarvajJano virodha karavo te mahA anarthakArI che. sarvajJa vagere atIndriya padArthono nirNaya yogInA jJAna vinA zakya nathI. yogInuM jJAna eTale anubhavajJAna. yoganI sAdhanA karatAM karatAM yogI thayelA mahAtmAone avadhijJAna, mana:paryavajJAna athavA kevaLajJAna utpanna thAya te yogIjJAna kahevAya che. je pratyakSajJAna hovAthI ane indriyanirapekSa hovAthI atIndriya padArthone jANI zake che. chadmasthone te viSayanuM jJAna na hovAthI A bAbatamAM vivAda ke kadAgraha na karavo joIe. kAraNa ke kadAgraha ke zuSka tarka mithyAbhimAnanAM kAraNa hovAthI mokSamArganA vikAsamAM avarodhaka banI zake che. eTale mokSamArgamAM vikAsa sAdhavA mATe mahApuruSoe je yogya AcArarUpa niraticAra mArga Acaryo che tene anusaravuM joIe. te 4 mArga batAvatA kahe che - (1) sUkSma upayogapUrvaka pa2pIDAno tyAga karavo. (2) yathAzakti paropakA2 ka2vo, bIjAnAM du:khone dU2 ka2vAM prayatna karavo. (3) mAtA, pitAdi gurujana, devatA, vipra (brAhmaNa) ane saMsAranA tyAgI saMta puruSonI sevA bhakti, bahumAna karavuM. (4) potAnAM karmothI haNAyelA, pApakarma karavAmAM otaprota evA pApI jIvo 52 bhAvathI karuNA karavI, paNa dveSa na karavo. A cAra prakArano mahApuruSono mArga che te uttama dharma che ane cothI dRSTivALA jIva A mArgane anusaratAM pAMcamI sthirA dRSTimAM praveza kare che. A pahelI cAra dRSTie prathama mithyAtvaguNano vikAsa che. cothI dIprAdaeNSTimAM mithyAtvI jIvono sarvotkRSTa vikAsa thAya che. A cAra dRSTimAM rahelA jIvo e sayogI mithyAdaSTi jIvo kahevAya che. jyAre A dRSTi prApta na thayelA mithyAdaSTi jIvo e ayogI mithyAdaSTi jIvo kahevAya che. A jIvo yogamArga ke mokSamArga pAmelA nathI. sayogI mithyAdaSTi jIvomAM tAttvika vairAgya ane sAthe AMzika vairAgya paNa pragaTyo che. A cAra dRSTi pratipAtI kahevAya che. eTale ke A cAra dRSTimAM rahelA jIvanuM adhyAtmamArgathI patana thaI zake che. haju sudhI graMthibheda thayo nathI. jyAre have pachInI sthirA Adi 130 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAra dRSTi apratipAtI kahevAya che. eTale adhyAtmamArgamAMthI patana thatuM nathI. pAMcamI dRSTithI uparanI dRSTimAM saMpUrNa viveka hoya che. tethI A dRSTivALA jIva game tevAM azubha pariNAma kare topaNa nArakI ke tiryaMca gatimAM javA jevAM azubha karma baMdhAvavA jeTalAM azubha pariNAma hotAM nathI. cothI dRSTimAM utthAnadoSa gayo che. paNa bhrAntidoSa paDyo che. te tene samakita pAmavAmAM vighnarUpa thAya che. A bhrAnti kutarkanA kAraNe pedA thayelI che. A kutarkano tyAga karI bhrAntidoSanuM nirAkaraNa karavAnuM AcArya haribhadrasUri ahIM samajAve che. 5. sthira daSTi : bhrAntidoSa dUra thatAM ja samyakatvanI prApti thAya che ane jIva cothA guNasthAnakamAM Ave che. A dRSTi cothA guNasthAnakamAM prApta thAya che. cothAthI codamAM guNasthAnakano jIvano vikAsa ahIM AcArya haribhadrasUrie pAMcamI sthirAdRSTithI aMtima parASTi sudhI batAvyo che. pAMcamI ane chaThThI dRSTimAM cothA, pAMcamA ane chaThThA guNasthAnakavALA jIvo hoya che. sAtamI dRSTimAM chaThThI - sAtamAM guNasthAnakavALA ane AThamImAM sAtamA guNasthAnakathI uparanA guNasthAnakavALA jIvo hoya che. sthirAyAM darzanaM nityaM, pratyAhAravadeva ca / kRtyamabhrAntamanadyaM, sUkSmabodhasamanvitam / / 154 / / yogadaSTisamuccaya artha : niraticAra evI sthirAdRSTimAM bodha nitya (sthira rahenAro) hoya che, pratyAhAra nAmanuM pAMcamuM yogaga hoya che. bhrama vinAnuM zAzvata darzana prApta thAya che. te darzana sUkSmabodhathI yukta hoya che. anAdikALanI ajJAna ane rAgadveSanI ane moharUpI graMthi bhedAyA pachI A dRSTi prApta thAya che. tethI A dRSTimAM bodha ratnanI prabhA samAna kahyo che. dIpakano prakAza jhINI vastune batAvI zakato nathI ane pavana AvavAthI bujhAI jAya che. jyAre ratnano prakAza ekasarakho sthira hoya che ane bujhAto nathI. tevI rIte sthirA dRSTimAM heya-upAdeyano viveka haMmezAM ekadhAro rahe che ane bodha apratipAtI eTale bujhAya nahIM evo hoya che mATe je tattvadarzana 'yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jena yoga 131 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApta thAya che te nitya hoya che. eka vAra AvyA pachI te tattvadarzana kyAreya jatuM nathI. sthirA dRSTimAM graMthibheda thaI samyakatvanI prApti thaI che te kAraNathI vedyasaMvedyapada paNa prApta thayuM che. jenAthI jIvane sUkSmabodha (jIva-ajIva, saMsAramukti Adi padArthono pAramArthika bodha) A guNa prApta thayo che. ahIM pratyAhAra nAmanuM yoganuM pAMcamuM aMga hoya che. pratyAhAra eTale pAMca indriyono nirodha. yogasUtramAM maharSi pataMjali pratyAhAranI vyAkhyA karatAM kahe che - svaviSayAsamprayoge cittasya svarupAnukAra ivendriyANAM pratyAhAraH / / 2.54 / / yogasUtra-sAdhanApAtra Indriyo potapotAnA viSayonA saMyogano tyAga karI svacitta eTale ke AtmAnA svarUpamAM ramaNatA kare te sthiti pratyAhAra kahevAya che. Ama vibhAva (pudgalomAM anAsaktabhAva ane svabhAva (AtmasvarUpa)mAM ramaNatA e pratyAhAranuM lakSaNa che. eTale A dRSTimAM rahelA jIvo indriyonA viSayothI dUra rahe che. haju saMsAramAM rahetA hovAthI saMsAranA sarva pravRttionA tyAgI nathI. paraMtu dharmane bAdhAjanaka je pravRttio hoya teno tyAga karavAno temano prayatna hoya che. AdhyAtmika guNonA AnaMdamAM bAhya pravRtti ochI thaI jAya che. AtmAmAM raheluM kevalajJAna je anAbAdha ane anAmaya che, je AtmAno potAno svAbhAvika guNa che, Atmatattva che te ja paramatattva che te ja parama tattva jaNAya che. bAkInA sarva bhAvo duHkhadAyI jaNAya che. sAMsArika bhogavilAsa aMte to anarthakArI ja che. A vAta samajAI gaI hovAthI mana saMsArI bhAvothI alipta hoya che. sthirAdRSTi prApta thayela jIvomAM kheda, udvega, kSema, utthAna, bhrAnti doSo hotA nathI. paraMtu hajI anyamud nAmano doSa rahelo che, te naSTa thAya tyAre jIva chaThThI kAntAdRSTimAM praveza kare che. 6. kAntA dRSTi : prathamanI cAra dRSTimAM jIvanA vikAsanI gati ghaNI dhImI hoya che. prathama cAra dRSTine aMte jyAre e pAMcamI sthirAdaSTi prApta kare che tyAre e prathama guNasthAnakathI cothA guNasthAnakamAM pahoMce che. jyAre have AgaLanI cAradRSTimAM e cothAthI caudamA guNasthAnaka sudhI pahoMce che. enA 132 amRta yoganuM, prApti mokSanI) Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyavasAyonI vizuddhi vadhI gayAthI e mokSamArganuM aMtara ghaNI tvarAthI kApe che. A dRSTimAM cothA, pAMcamA ane chaThThA guNasthAnakavartI jIvo hoya che. ahIM AcArya haribhadrasUri A daSTine varNavatAM kahe che - kAntAyAmetadanyeSAM, prItaye dhAraNA parA / ato'tra nAnyamunnityaM, mImAMsA'sti hitodayA / / 162 / / yogadaSTisamuccaya artha : kAntAdRSTimAM sUkSmabodha anya jIvonI prIti mATe thAya che. dhAraNA nAmanuM yoganuM aMga hoya che. A dRSTimAM sadAkALa anyamud doSa hoto nathI ane hitodaya karAve tevo mImAMsA guNa hoya che. A dRSTivALA jIvo haMmezAM upayogamAM ja rahetA hoya che. temane aprazasta kaSAyono abhAva hoya che. teo sthitaprajJa prakRtinA hoya che eTale iSTa ke aniSTa prasaMgonI, sukhanI ke duHkhanI, koI ja asara temanA mana para thatI nathI. tattvamAM ja temanI buddhi sthita hoya che. zrImad bhagavad gItAmAM je sthitaprajJanuM varNana che te Ane maLatuM Ave che. zrI tIrthaMkara paramAtmA janmathI ja kAntAdRSTimAM hoya che. kAntAdRSTimAM dhAraNA nAmanuM chaThuM yogAMga prApta thAya che. pratyAhAra pachI dhAraNA Ave che. AtmAne parabhAvamAMthI pAcho kheMcavo te pratyAhAra ane AtmabhAvamAM dhArI rAkhavo te dhAraNA che. je dhyeya siddha karavuM che, te dhyeyanA sthAnamAM cittanuM rahevuM, temAM cittanuM tanmaya thavuM e dhAraNA che. pataMjali RSi e 'yogasUtramAM kahyuM che - DherAnjazcittabdha thA2UT TrU.zA yogasUtra cittano dezabaMdha eTale mananI sthiratA. yogasAdhanAnIiSTa kriyAmAM cittanI dhAraNA eTale ke sthiratA A dRSTimAM prApta thAya che. eTale ahIM anyamud doSano tyAga thAya che. anyamud eTale yogamArga (mokSamArga) ke tattvamArgane choDI saMsAranI koI paNa pudgalanI pravRttimAM rati thavI. arthAt vibhAvamAM rati thavI e anyamud doSa kahevAya chaThThI daSTimAM anyamud doSa nathI hoto. 'yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jena yoga 133 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A jIvo saMsAramAM jalakamalavat rahe che. viSayono saMyoga thAya topaNa temanuM citta vairAgyavALuM ja rahe che. ane yogasAdhanA mATe karAtI kriyAmAM citta atyanta sthira rahe che. niraticAra cAritravAna muni temaja anuttaravAsI devatAo A daSTimAM hoya che. anyamud doSa gayo hovAthI A jIvo dharmanA ekAgra cittavALA hoya che. tattvonI sUkSma vicAraNA pravartatI hovAthI ane dRSTi vadhAre ne vadhAre Atmatattva tarapha DhaLI hovAthI ahIM mImAMsA guNa pragaTe che. mImAMsA eTale tattvavicAraNA. A mImAMsA hitodayavALI hoya che. sarvakAlane mATe savicArarUpa mImAMsA hoya che. satata tattvanI suMdara vicAraNAthI samyagrajJAna ane enA phaLa rUpe samyak pariNati ahIM hoya che. eTale mImAMsA hitodayavALI bane che. upAdhyAya yazovijayajIe 24mA dhArniMzikA - sadgaSTi tririAvAmAM kahyuM che - dhAraNA prItaye'nyeSAM kAntAyAM nityadarzanam / nA'nyamut sthirabhAvena mImAMsA ca hitodayA / / 24.8 / / kAntAdRSTimAM nitya tattvadarzana hoya che tathA anya jIvone prItinuM nimitta bane tevI dhAraNA hoya che. sthirabhAva hovAnA kAraNe anyamud doSa hoto nathI tathA hitakArI mImAMsA hoya che. A dRSTimAM Avelo jIva sAMsArika bhAvothI eTalo badho alipta banI jAya che ke tenuM zarIra bhale bhogakAryomAM hoya paNa mana to sadA zrutajJAnamAM ja tallIna hoya che. pU. AnaMdaghanajI kahe che - aise jinacaraNe citta lAuM re manA udara bharana ke kAraNe re, gauA vana meM jAya / / cAro care cihuM diza phire, vAkI surati vAcharuA...mAMhe re / / aise sAta pAMca sAheliyAM re hilamila pANI jAya / / tolI diye khaDakhaDa hase re, bAkI surati gagaruA...mAhe re / / aise gAya vanamAM cAro caravA jAya, cAre dizAmAM phare paNa tenuM mana vAcharaDAmAM hoya, cAra-pAMca sakhI maLI pANI bharavA jAya, pANInuM beDaluM mAthA para mUkI sakhIo sAthe hasI-majAka karatI jAya paNa najara to e pANI bharelA beDalA 134 amRta yoganuM, prApti mokSanI) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para ja hoya tema jJAnInuM mana sAMsArika kArya karavA chatAM sadA bhRtadhyAnamAM ane tenA ja sUkSma ciMtanamAM lIna hoya che. jenAthI te sAMsArika pravRtti paNa karmabaMdha ke bhavabhramaNanuM nimitta banatI nathI. ATalA badhA nirlepa dazAvALA A dRSTinA yogIo hoya che. tIrthakaranA AtmA A gRhasthapaNAmAM karmanA udaye saMsAramAM rahI bhogone bhogavavA chatAM tenA jvalaMta vairAgyabhAvanAne lIdhe te pravRtti temane karmabaMdha ke bhavabhramaNA karAvatI nathI. A dRSTimAM vikAsa pAmato jIva 4 thI 7mA guNasthAnakomAM AgaLa vikAsa sAdhe che. A dRSTimAM anyamud doSa naSTa thAya che, aprazasta kaSAya nAbUda thAya che; paNa hajI prazasta kaSAyo che, tethI roga doSa che. e doSa naSTa thAya eTale sAtamI prabhASTi prApta thAya che. 7. prabhA daSTi : dhyAnapriyA prabhA prAyo, nAsyAM rugata eva hi / tattvapratipattiyutA, satpravRttipadAvahA / / 170 / / yogadaSTisamuccaya artha : prabhASTi prAye dhyAnapriyA hoya che, ethI emAM roga nAmano doSa hoto nathI. A dRSTi tattvamatipattiyukta arthAt AtmAnubhavayukta hoya che, ane satpravRttipadane ANanArI hoya che. A ja prabhA dRSTine upAdhyAya yazovijayajI ATha dRSTinI sajhAyamAM varNavatAM kahe che - arkaprabhAsama bodha prabhAmAM, dhyAnapriyA e diThThI, tattvataNI pratipatti IhAM vaLI, roga nahI sukhapuThThI re bhAvikA ! vIra vacana citta dharIe 7.1aaaa prabhASTimAM sUryanI prabhA jevo bodha hoya che. yoganuM dhyAna A sAtamuM yogAMga prApta thAya che. tenA prabhAvathI roga doSa arthAt vikalpo rahetA nathI. haMmezAM zubhadhyAna hoya che. tethI tattvamatipatti arthAt tattvaramaNatA guNanI prApti thAya che ane A dRSTi satyavRtti padane ApanArI hoya che. ( 'yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 135 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya haribhadrasUrie A dRSTinA bodhane sUryanI prajAnI upamA ApI che.pra eTale prakRSTa ane bhA eTale teja. A daSTimAM sUryanI prabhA tulya prakRSTa jJAnano prakAza hoya che. chaThThI daSTimAM jJAna tArAnI prabhA jevuM hatuM. tenA karatAM anekagaNo tejasvI ane prabhAvazALI bodha prabhASTimAM hoya che. sUryanA prakAzamAM jema jagatanA sarva padArthonuM darzana thAya che tema A dRSTimAM sarva padArthanuM zAstranA anusAre yathArtha darzana thAya che. sUryanI prabhA jevo prakRSTa bodha niraMtara dhyAnano ja mukhya hetu bane che. chaThThI dRSTimAM dhAraNA hatI. ahIM dhyAna nAmanuM yogAMga prApta thAya che. dhAraNAmAMthI dhyAna Ave che. tatra pratyacetInatA dhyAnam TrU.2AA pAtaMjala yogasUtra artha : dhAraNAnA viSayamAM mananA upayoganI sthiratA e dhyAna che. dhyeyarUpa padArthanuM satata avismaraNa te ja dhyAna. sUkSma upayogapUrvakanuM ciMtana, sthira adhyavasAna te dhyAna kahevAya che. A dRSTimAM jIvone satata dhyAna ane dhyAnanA kAraNabhUta evAM ciMtana, bhAvanA ane anuprekSA hoya che. teo covIsamAMthI ekavIsa kalAka kAusagga dhyAnamAM rahe che. jJAnAvaraNIya Adi karmonA kSayopazamathI nirmaLa bodha utpanna thavAthI haMmezAM dhyAnadazA ja hoya che. A dRSTimAM dhyAnanA prabhAve apUrva Atmika sukha hoya che. dhyAnanA prabhAvathI pedA thayeluM nirvikalpa upazamanuM sukha hoya che. nirvikalpa dhyAnAnaMdamAM masta yogIne pAMca indriyonA viSayonI asara thatI nathI. A sukha sva-para, jaDa ane cetananA bhedajJAnarUpI viveka dvArA pragaTe che. (jaDa ane cetananuM bheda e sAco viveka che.) tethI ja te sukha haMmezAM samatAnI pradhAnatAvALuM hoya che. kAraNa ke vivekanuM phaLa samatA che. A dRSTimAM asaMga anuSThAna nAmanuM satyavRttipada hoya che. satu eTale tattvanA mArgamAM pravRtti karAvanAruM pada, tAttvika mArgamAM je asaMga anuSThAna che tene yogI puruSo satyavRttipada kahe che. A nirvANamArgamAM prayANa karAvanAruM temaja zAzvata evA mokSapadane prApta karAvanAruM che. zAstromAM anuSThAno cAra prakAranA kahyA che : prIti, bhakti, vacana ane asaMga. A cAra prakAranA 136 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSThAnamAM 'asaMga' anuSThAna sauthI zreSTha che. asaMga eTale jenA saMga - rAga na hoya te asaMga. sukha-du:kha, saMsAramokSa sarvamAM samabhAva hoya. ahIM zAstra vacanonA AlaMbana vinA potAnI viziSTa yogyatAnA baLe-pUrvanA saMskAronA kA2Ne thatI dharmapravRtti te asaMga anuSThAna. prazAntavAhitAsaMjJaM visabhAgaparikSayaH / zivavartma dhruvodhveti yogibhargAyate hRdaH / / 176 / / anya darzanomAM A asaMga anuSThAna judA judA nAme oLakhAya che ; jema ke sAMkhyo ene prazAMtavAhitA kahe che, bauddho visabhAgaparikSaya kahe che jyAre zaivo zivavartya kahe che, mahAvratikA dhruvAtmA kahe che. A dRSTimAM rahelo yogI asaMga anuSThAnane jaldIthI sAdhe che. A asaMga anuSThAna e apramattadazA che. asaMga anuSThAnamAM aprazasta ke prazasta eka paNa kaSAya nathI mATe tene apramattadazA kahevAya che. A dRSTimAM kaianAlaMbana yoga hoya che ane te zIghra kevalajJAnane ApanAro hoya che. anAlaMbana yoga dvArA paratattva rUpe je kevaLajJAnane pAmavuM te ja dhyAnanuM mukhya phaLa che. sAtamI prabhA dRSTivALA jIvo niSpannayogI kahevAya che. temane yoga siddha thaI gayo che. chaThThA guNasthAnakanA utkRSTa adhyavasAyomAM ane sAtamA guNasthAnakanA carama adhyavasAyone choDI A sAtamI dRSTi hoya che. 8. parAddaSTi H yoganI AThamI pAdRSTi eTale adhyAtmanA vikAsanuM A chelluM pagathiyuM che. kSapaka zreNI maMDAya tyAre nirvikalpadazArUpa A AThamI dRSTino prAraMbha thAya che. te caudamA guNasthAnanI zailezI avasthA sudhI rahe che. parA eTale zreSTha ane dRSTi eTale ratnatrayIno bodha. ahIM bodha caMdranI cAMdanInA prakAza jevo hoya che. pUrNimAno caMdra jema soLe kaLAe khIlelo hoya che tema A dRSTino jJAnaprakAza saMpUrNapaNe khIlelo hoya che. A dRSTimAM jIva sarvottama jJAnaprakAza - kevaLajJAna, kevaLadarzana ane sarvottama cAritrarUpa ayogI avasthA prApta kare che. AcArya haribhadrasUri 'yogadRSTisamuccaya' graMthamAM aMtima 'parA' dRSTi samajAvatAM kahe che - 'yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 137 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhiniSThA tu parA. tadAsaGgavivarjitA / sAtmIkRtapravRttizca, taduttIrNAzayeti ca / / 178 / / yogadaSTisamuccaya artha : A AThamI 'parI' dRSTi samAdhiyukta hoya che ane AsaMga doSa rahita hoya che. sahajabhAve AtmasAt karAyelI pravRttiyukta ane tenAthI uttIrNa AzayavALI che. arthAt A dRSTimAM pravRtti nAmano guNa pragaTe che paraMtu pravRttinA AzayathI rahita hoya che. kAraNa ke parASTivALA yogIonuM mana nirvikalpa hoya che eTale tattvapravRtti sahajataH cAlu rahevA chatAM pravRtti karavAno AzayasaMkalpavikalpa ahIM hotA nathI. A dRSTimAM aSTAMgayoganuM chelluM aMga samAdhi prApta thAya che. samAdhi eTale dhyAnanI vizeSa avasthA. savikalpa samAdhi e dhyAna kahevAya. nirvikalpa samAdhine ja samAdhi kahevAya. cittano ekasarakho nizcita upayoga hoya che. pataMjala RSi yogasUtramAM dhAraNA, dhyAna ane samAdhinA svarUpane varNavatAM kahe che - 'cittano dezabandha' eTale cittane eka viSayamAM, dhyeyanA sthAnamAM sthita thavuM e dhAraNA. te dhAraNAnA viSayamAM cittanI ekAgratA thavI e dhyAna ane dhyAna potAnA svarUpathI rahita banI dhyeya mAtrane ja emAM nirbhAsa thAya arthAt dhyAtA dhyeya svarUpa banI jAya te samAdhi kahevAya. yogasUtramAM pataMjali RSi samAdhinI vyAkhyA karatAM kahe che - tavevAImAtranirmAsvarupazUnyamavasamAM rU.rU. yogasUtra artha : te (dhyAna) ja jyAre dhyeyamAtra rUpe prakAza pAmanAruM ane potAnA svarUpathI rahita jevuM thAya tyAre samAdhi kahevAya che. A dRSTimAM je samAdhi che e tAtvika che. parAkASThAnI che. saMpUrNa svarUpamAM ja ramaNatA che chatAM A samAdhi meLavavAnI utsukatA ke adhIrAI hotI nathI. tevI ja rIte prApta thatI jatI samAdhithI te samAdhinI Asakti ke rAgAdibhAva hotA nathI. "AsaMga doSa rahita A samAdhi hoya che. caMdanagaMdhanyAyathI pravRtti 138 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmasAt thayelI che. jema caMdananI sugaMdha svAbhAvika rIte prasare che tevI ja rIte A dRSTi prApta thayela yogIonI svaguNa ramaNatAsvarUpa pravRtti sahajapaNe ja AtmasAt thAya che. upAdhyAya yazovijayajI AThamI parASTinI sakjhAyamAM A ja vAta kahe che - caMdana gaMdha samAna kSamA IhAM, vAsakane na gavaSe jI, AsaMge varjita vaLI ehamAM, kiriyA nijaguNa lekhe jI pIrA A dRSTimAM yogI nirAcArapagavALA ane aticArathI rahita hoya che. pratikramaNAdirUpa bAhya AcArano abhAva hovAthI nirAcAra padavALA hoya che tathA aticAranA kAraNano abhAva hovAthI aticArarahita hoya che. AcArathI jItavA yogya karmano abhAva varte che. yogasAdhanA mATe je AcAra jarUrI hatA te siddhayogI banavAthI jarUrI na rahyA. have AtmA potAnA zuddha svabhAvamAM pravarte che. parvatanA aMtima zikhara para pahoMcelAne jema ArohaNakriyAno abhAva hoya tema adhyAtmanITocane pAmelAne(pahoMcelAne) ArohaNakriyAnA abhAvanI jema pratikramaNAdi bAhya kriyAno abhAva hoya che. A AThamI ane aMtima parASTimAM rahela yogIkSapaka zreNIdvArA kSayopazama bhAvanA je kSamAdi guNo che teno tyAga thAya che ane enA dvArA aMte AtmA kSAyikabhAvanA guNone prApta kare che, dharmasaMnyAsa yogane prApta kare che. bIjA apUrvakaraNakALe dharmasaMnyAsa yoga varte che. apUrvakaraNa be prakAranuM che. samyakatvanI prApti vakhate eTale graMthibheda karavAnA kALe je apUrvakaraNa karavAmAM Ave te prathama apUrvakaraNa kahevAya che. ane zreNImAM AThamA guNasthAnakarUpa je apUrvakaraNa che te bIjuM apUrvakaraNa che. A bIjA apUrvakaraNamAM dharmasaMnyAsanA viniyoga vaDe kadI paNa nAza na pAmanAra evI kevaLajJAnarUpI lakSmIne prApta kare che. jJAnAvaraNIya Adi cAre ghAtakarmono kSaya thAya che. zreNInI samApti thAya che. ane A jIva bhAvalakSmI prApta karI sarvajJa bane che. cAre ghAtakarmono kSaya thavAthI anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtacAritra ane anaMtavIrya vagere je AtmaguNo che te sarva guNo pragaTa thAya che. AvI rIte teramA guNasthAne pahoMcelA mahAtmA potAnA puNyodaya pramANe ane zrotAvarganI yogyatA anusAra koI jIvane samyakatva pamADavA rUpe, koIne yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezavirati, koIne sarvavirati pamADavA rUpe yathAyogya zreSTha paropakAra kare che. ane jyAre aMtarmuhUrta AyuSya zeSa rahe che tyAre yogAntane pAme che, arthAt mana, vacana ane kAyAnA yogadazAnA aMtane pAme che. arthAt yoganirodha kare che. ane caudamA guNasthAnakamAM pravezI zailezI avasthA prApta kare che. zailezI avasthAmAM ayogIpaNuM prApta karI a, I, 6, 8, zuM A pAMca hrasva svaranA uccAraNa jeTalA samayamAM A bhava(saMsAra)rUpI vyAdhino sarva prakAre kSaya karI 10 bhAvanirvANane pAme che. tatra drAgeva bhagavAnayogAd yogasattamAt / bhavatyAdhikSayaM kRtvA, nirvANaM labhate param / / 186 / / artha : tyAM yoganirodha karyA pachI bhagavAna ayogI avasthA prApta karI bhavarUpI vyAdhino kSaya karI parama evA nirvANapadane prApta kare che. ahIM 'yoga" zabda be vAra vaparAyo che. enA be artho che : mana-vacana ane kAyAnI zubha-azubha pravRtti je yoga kahevAya che, je karmabaMdhano hetu che. A yoga AsavasvarUpa che. 'tattvArthasUtramAM umAsvAtijI A yoganuM svarUpa jaNAvatAM kahe che - vAya - vI - mana:zvarya yo: 6.2 artha : kAyA, vacana ane mananI kriyA e yoga che. A yogathI AtmapradezonA kaMpananA kAraNe jIva kAmaNavargaNA grahaNa kare che. tethI AsavarUpa che. jyAre 'yoga zabdano bIjo artha "mokSe yoganA yo?" arthAta AtmAne mokSa sAthe je yojana karAvI Ape, joDI Ape te yoga". A 'yoga' zabda mohanIya Adi karmonA kSayopazama ane layasvarUpa che. tethI nirjarArUpa che. teramA guNasthAnanA aMte yoganirodha karI codamAM guNasthAne Avelo jIva 'ayogI' kahevAya che. te mana, vacana ane kAyAnA yoga eTale AsavasvarUpa yoganA abhAvathI che. upasaMhAra AvI rIte AcArya haribhadrasUrie yogadaSTisamuccaya' graMthamAM yoganI 140 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanArUpa ATha dRSTinuM varNana karyuM che. AtmAne mokSa sAthe joDANa ka2nA2 pravRttine yoga kahevAmAM Ave che. tattvano sAco bodha e samyag jJAna che ane tattvanI sAcI pravRtti e samyag cAritra che. A tattvanA sAcA bodha pramANe jIvanamAM Aca2Na ka2vAmAM Ave to AtmA mokSa prApta karI zake. eTale mokSanuM mULabhUta kAraNa che samyag bodha. te bodha ahIM dRSTi tarIke varNavyo che. eTale AtmAmAM thato jJAnano ughADa ene ja dRSTi tarIke varNavI che. yogamArgamAM A bodha prAraMbhamAM agninA eka nAnA taNakhA jevo hoya che. vadhato vadhato te caMdranA prakAza jevo tejasvI bane che. A bodhane tenA AtmaprakAzanI mAtrAnI dRSTie ATha vibhAgamAM vaheMcI tene ATha yogadRSTi tarIke ahIM varNavI che. A ATha dRSTimAM pahelA guNasthAnakathI caudamA guNasthAnakano samAveza karyo che. anaMtAnaMta kALa A saMsAramAM avyavahA2Azi eTale ke sUkSmanigodamAM pasA2 ka2I siddha banelA eka jIvanA upakArathI A jIva vyavahArarAzimAM Ave che. anaMtAnaMta kALa tyAM rakhaDI kALanI sAnukULatA thatAM ca2mAvartamAM Ave che. ca2mAvartamAM praveza thatAM ja jIvamAM dharma pAmavAnI yogyatA prApta thAya che. anAdikALathI jIvane saMsArano rAga ane muktino dveSa hato paNa ca2mAvartamAM praveza karyA pachI AtmA parathI ghaNo badho karmano bhAra ocho thAya che. saMsArano rAga ghaTe che ane mukti pratyeno rAga jAge che. tyArathI yogamArganI sAdhanA cAlu thAya che. A avasthAne zAstramAM apunarbaMdhaka tarIke oLakhAvI che. vyavahAranaye apunarbaMdhaka avasthAthI yoganI zarUAta thAya che. jyAre nizcayanaye graMthibhedijanita samyagdarzanathI yogamArganI zarUAta thAya che. anAdikALathI saMsAramAM rakhaDatA jIve aneka vakhata dharma karyo che jenA phaLasvarUpe ene aneka vakhata devaloka prApta thayo che. paraMtu e dharma kheda, udvega, kSepa Adi doSathI yukta hovAthI temaja adveSa, jijJAsA Adi guNonI prApti thayela na hovAthI e dharma mokSa meLavavAmAM sahAyaka banato nathI. arthAt te dharma yogarUpa banato nathI. AvA dharmane ahIM oghadRSTino dharma kahyo che. A jIvo dharmazraddhALu hoya che. zAstrajJAna paNa hoya che paNa tattvano bodha hoto nathI. eTale tAttvika dharmane pAmI zakatA nathI. jethI mokSamArga prApta karI zakatA nathI 'yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 141 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane A saMsAracakramAM ja pharyA kare che. dharma karavA chatAM teo mokSamArga prApta nathI karI zakatA kAraNa temane saMsAranA pogalika sukhamAM ja rasa hoya che. Atmika sukhanI kalpanA hotI nathI. eTale ja oghadRSTivALA A bhavAbhinaMdI jIvane saMsAranuM sukha hoya che, ekamAtra AdhyAtmika sukha ja upAdeya che evuM praNidhAna hotuM nathI tene kAraNe dharma karavA chatAM kheda, udvega vagere doSo rahe che jenAthI e dharma yogasvarUpa banato nathI. yogadharmane A oghadRSTinA dharmathI judo pADavA AcArya haribhadrasUrIe 'daSTi' zabdanA pUrve yoga zabda mUkI yogadaSTi tarIke varNavyo che. A yogadaSTi eTale samyam zraddhApUrvakanuM jJAna. zraddhA ane pariNatipUrvakanuM jJAna hoya te ja samyagU jJAna kahevAya che. eTale ahIMdaSTi zabdamAM ratnatrayIno samAveza karyo che. A ATheya dRSTi ratnatrayInA ja uttarottara vikAsanI bhUmikA che. eTale ja ATha dRSTi mokSa prApta karavAnAM ATha pagathiyAM samAna che jyAM chellI parASTimAM jIva mokSaprApti kare che. A yogadRSTisamuccaya" graMtha dvArA AcArya haribhadrasUri yogamArganuM mahattva samajAve che. jaina darzana temaja anya darzanamAM paNa yoganuM khUba ja mahattva batAvavAmAM AvyuM che. jenadarzanamAM samyak darzana, samyak jJAna, samyak cAritra A ratnatrayInI sAdhanA e mahAyoga che. enI sAdhanA karIne anaMtAnaMta AtmAoe mokSa prApta karyo che. eTale gItArthajJAnI purUSoe anAdikALathI A saMsAracakramAM pharatA jIvono uddhAra karavA yogamArga batAvyo che. yoganA pAlana dvArA AtmAnI pariNati nirmaLa bane che ane vRddhi pAme che. AtmAnuM vAstavika svarUpa samajAya che. yoganuM phaLa che viveka ane vairAgyanI prApti ane vRddhi. jenA dvArA jIva guNasthAnakano vikAsa kare che. AtmasvarUpamAM sthira thAya che, ramaNatA kare che ane aMte kSapaka zreNI prApta karI vItarAgatA pAmI kevaLajJAna ane mokSa prApta kare che. 142 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhasUci (1) mithyAtva (mithyAdaSTi) guNasthAna H mithyAtva eTale azuddha mAnyatA. AtmAmAM rahelA guNo upara karmonuM AvaraNa hoya che jemAM mohanIyakarmanuM AvaraNa mukhya che. mohanIyakarmanuM AvaraNa jema jema ghaTe che tema (jIvano) AtmAno vikAsa thAya che. mohanIyakarmanA mukhya be bheda che - darzanamohanIya ane cAritramohanIya. darzanamohanIyanuM kArya che azuddha mAnyatA. asatyamAM satyano Aropa karavo athavA satyamAM asatyano Aropa karI tevI buddhi rAkhavI te mithyAdRSTi che. dA.ta. sarvajJapraNIta jIvAdi navatattvomAM sAcI zraddhA na rAkhavI, arihaMta paramAtmAnuM guNAtmaka sAcuM svarUpa na hoya tene bhagavAna mAnavA, hiMsAdi pravRttivALo je dharma che tene dharma mAnavo - AvA viparIta bhAvavALI dRSTi te mithyAdRSTi che. AvA jIvo mithyAtva guNasthAne rahelA che. cothuM guNasthAnaka prApta thayA pachI ja bIjuM ane trIjuM guNasthAnaka prApta thAya che. (4) avirata - samya daSTi : je jIvo darzanamohano kSaya karIne ke ene nabaLo pADIne sarvajJa-praNIta jIvAdi navatattvomAM sAcI zraddhA dharAve che, jinezvara bhagavAne je kahyuM che te ja sAcuM che AvI zuddha mAnyatA dharAve che paNa cAritramohano kSaya ke ene nabaLo pADI zakyA nathI tevA jIvo avirata samyagdaSTi arthAt cothA guNasthAne rahelA che. A jIvo cAritramohanI pravRttivALA hovAthI avirata che ane zuddha mAnyatAvALA hovAthI samyagdaSTi che. samyag eTale zuddha. daSTi eTale mAnyatA Ama samyagdaSTi eTale zuddha mAnyatA. sAsvAdana H samyakatvathI patita banelA AtmAne mithyAtvadazA pAmatA pahelAM thato samyakatvano kaMIka jhAMkho anubhava e bIjuM sAsvAdana guNasthAna che. yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jena yoga 143 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) mizra zuddha mAnyatA nahi, azuddha mAnyatA paNa nahi, paraMtu te benI vacalI avasthA te mizra guNasthAnaka che. (5) dezavirati (6) sarvavirati pramatta H cothA guNasthAnamAM darzanamoha nabaLo paDyo hoya che paraMtu cAritramoha hoya che. cAritramoha nirbaLa banatAM hiMsAdi pApothI nivRtti karI zakAya che. cAritramoha jyAre dezathI arthAt thoDA pramANamAM nirbaLa bane che tyAre dezathI (thoDA pramANamAM) hiMsAdi pApothI nivRtti thAya che. arthAt AMzika nivRtti hoya che. A jIvo pAMcamA eTale ke dezavirati guNasthAnakamAM hoya che. A guNasthAnaka gRhasthone hoya che. cAritramoha sarvathA nirbaLa bane che. tyAre sarvathA pApothI nivRtti thAya che te sarvavirati chaThTha guNasthAnaka che. chaThThA guNasthAnake rahelA jIvo saMsAratyAgI hoya che. paNa A guNasthAne pramAda hovAthI e sarvavirati pramatta kahevAya che. (7) apramattasaMyataH chaThThA guNasthAne rahelo AtmA vikAsanA paMthe AgaLa vadhatA pramAdane paNa dUra kahe che tyAre te apramatta (arthAt pramAda rahita, saMyata nAmanA sAtamA guNasthAne hoya che.) (8) apUrvakaraNa sarvavirati prApta karelo AtmA apramattapaNe sAdhanAmAM AgaLa vadhe che tyAre AtmAmAM apUrva eTale ke pUrve kyAreya na thayA hoya) evA karaNa eTale vizuddha adhyavasAyo thAya che. A guNasthAnaka apUrvakaraNa kahevAya che. (9) anivRttikaraNa : ahIMthI jIvonI kSapaka ane upazamaka ema be zreNI paDe che. je jIvo mohane dabAvatA AgaLa vadhe che e upazama zreNI kahevAya che. te jIvo agiyAramA guNasthAna sudhI caDhe che pachI avazya patana pAme che. je jIvo mohano kSaya karatA AgaLa vadhe che te kSapaka zreNI prApta kare che ane dasamA guNasthAnathI sIdhA bAramA guNasthAne jAya che. navamA guNasthAne rahelo AtmA sUkSma lobha sivAya mohane dabAvI de che ke kSaya kare che. 144 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) sUkSma saMparAya : saMparAya eTale kaSAya. navamA guNasthAne bAkI rahI gayela sUkSma lobha kaSAyane A dasamA guNasthAnanA aMte dabAvI de che ke kSaya kare che. (11) upazAMta moha : dasamA guNasthAnane aMte mohane saMpUrNa dabAvIne AtmA agiyAramA guNasthAne Ave che tyAre upazAMta eTale ke moha saMpUrNa zAMta hoya che. paNa ahIM mohano kSaya thato nathI. mohane dabAvIne AtmA A agiyAramA guNasthAne pahoMce che. AthI dabAyelo moha jyAre pAcho sakriya thAya che tyAre AtmA agiyAramA guNasthAnathI paDe che. (12) kSINa moha H dasamA guNasthAne mohano kSaya karanAra AtmA sIdho dasamAthI bAramA guNasthAne pahoMce che. kSINa eTale kSaya. A guNasthAnamAM mohano kSaya thayo hoya che. ane A guNasthAnanA aMte bAkI rahela traNa ghAtakarmano kSaya thAya che. (13) sayogI kevaLI : ghAtakarmono sarvathA kSaya thatA ja kevalajJAna pragaTe che. A avasthA teramA guNasthAna che. arthAt kevaLajJAna teramA guNasthAne hoya che. kevaLajJAna eTale traNa kALanA sarva padArthonA sarva paryAyonuM jJAna. A guNasthAne mana, vacana, kAyA A traNe yoganI pravRtti cAlu hovI sayogI nAma che. (14) ayogI kevaLI ? kevaLajJAnI jIva potAnuM AyuSya pAMca hRsvAkSara bAkI rahe tyAre AtmA teramA guNasthAnane aMte yoganirodha karIne yogarahita bane che. yogarahita avasthA e caudamuM guNasthAna ayogI kevaLI che. ahIM AtmA meruparvatanI jema niSpakaMpa banIne bAkI rahela cAra aghAtI karmono kSaya karI dehano tyAga karI mokSa prApta kare che. pR.15-20 tatvArthasUtra', vivecanakAra : AcArya rAjazekharasUrijI, dvitIya AvRtti 2. "yogazAstra' graMthamAM AcArya hemacaMdrAcArye jainazAstra pramANe mokSa mATe prANAyAma Avazyaka nathI chatAM dehanA Arogya ane kALajJAna Adi yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 145 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe prANAyAma upayogI che ema jaNAvIne prANAyAmanuM varNana karyuM chepraannaayaamstt:kaishcit Azrito dhyAnasiddhaye / zavayo netarathA kartu mana:pavananirjayaH / / 5.1 / / yogazAstra, paMcama prakAza 3. zrImad bhagavad gItAmAM zrIkRSNa paNa A janmamaraNarUpa baMdhanathI mukta thaI paramAtmapada prApta karavA mATe A samatvabhAvane ja mahattva Ape che. karmajaM buddhiyuktA hi phalaM tyaktvA manISiNaH / janmabandhavanirmuktAH pada gacchanyanAmayam / / 2.51 / / samavaM yo 3vyare 2.48 4. 'tattvArthasUtramAM pU. umAsvAtijIe lakhyuM che - maitrI - pramoda - kAruNya - mAdhyasthyAni satvaIfdha - vi@yamAnAvinayey I7.ddA tatvArthasUtra artha : mahAvratone sthira rAkhavA sarva prANIo pratye maitrIbhAva, guNAdhika jIvo pratye pramodabhAva, duHkhI jIvo upara karuNAbhAva ane avinIta jIvo upara mAdhyastha bhAva rAkhavo joIe. evI rIte AcArya haribhadrasUri SoDazaka' graMthanA trIjA dharmalakSaNa SoDazakamAM dharmanI prApti mATe kahe che - tattaddharmasthAnAvAptiriha tAttvikI jJeyA adhike vinayAdiyutA hIne ca dayAdiguNasArA / / 3.10 / / SoDazaka 5. anAbAdha - pIDArahita 6. anAmaya - dravya, bhAva rogathI rahita 146 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. prIti - bhakti - vaghoDasInuSThAna caturvidham / / 28.8 / / dvA. dvA. dvIkSA dvAtriMzikA upAdhyAya yazovijayajI. artha : prIti - bhakti - vacana ane asaMga A cAra prakAre anuSThAna che. 8. anAlaMbana yoga : jyAM zAstravacanonA atizaya abhyAsathI AtmAmAM evuM viziSTa sAmarthya pragaTyuM hoya ke koI AlaMbananI (zAstrAlaMbananI paNa) jarUra rahe nahIM tevI dazA. - 9. zailezIkaraNa (zailezI avasthA) - meruparvata jevI sthira avasthA. ayogI guNasthAnaka zailezI avasthAmAM mana, vacana, kAyAnA yogono nirodha thayelo hoya che. traNeya yogano bilakula vyApAra hoto nathI. teramA guNasthAnanA aMte mana, vacana ane kAyAnA yogono nirodha karAya che tethI caudame guNasthAnake Avelo jIva ayogI kahevAya che. 10. mANasanuM mRtyu thAya e dravyanirvANa kahevAya che ane AtmAno mokSa thavo e bhAvanirvANa che. 'yogadRSTisamuccaya'mAM varNavelo jaina yoga 147 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita yogazAstra prastAvanA : 'kalikAlasarvajJa' tarIke prasiddha hemacaMdrAcArye A yogasAdhanA mATeno mahatvano graMtha yogazAstra" lakhelo che. AtmAnA UdhvakaraNamAM yogasAdhanA ananya AlaMbana che. pAtaMjalie yoganI vyAkhyA- "yoga eTale cittavRttino nirodha ema ApI che. paraMtu hemacaMdrAcArya jaina paraMparA anusAra yoganI vyAkhyA karI che - yoga eTale jJAna, zraddhA ane cAritrarUpa ratnatrayI. caturvarge'graNIrmokSo, yogastasya ca kAraNaM / jJAnazradhdAnacAritrarupaM ratnatrayaM ca saH / / 1.15 / / A yoganI siddhi mATe je kriyAyoga batAvyo che e mahattvano che. yogano adhikArI gRhastha paNa thaI zake. jyAM bIjA AcAryoe emanA graMthomAM yogasAdhanA mATe gRhasthAzramanA tyAgane Avazyaka gaNAvyo che. jyAre zrI hemacaMdrAcAryanA yogazAstramAM gRhastha dharmanA pAyA upara jayogasAdhanAno krama sthApita karelo che. A graMthamAM moTA bhAgamAM gRhastha mATenI sAdhanA kevI hoya e nirUpeluM che. AvI rIte gRhasthAzramIne paNa yogasAdhanAmAM adhikAra che e A graMthamAM batAvyuM che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogasAdhanAnA be bhAga pADavAmAM Ave che - bahiraMga yoga - jemAM yama, niyama, Asana, prANAyAma ane pratyAhAra Ave. aMtaraMga yoga - jemAM dhAraNA, dhyAna ane samAdhi Ave. AcArya hemacaMdra bahiraMga yoga vistArathI samajAvelo che. yama eTale pAMca vrato - ahiMsA, satya, brahmacarya, asteya ane aparigraha. niyama eTale zauca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya, IzvarapraNidhAna. yogazAstramAM A pAMca vratone yoganA ratnatrayamAM cAritra tarIke batAvelAM che. ane jaina AcAradharma vistArathI samajAvyo che. jaina sAdhuo ane zrAvakonA dhArmika AcAro kharekhara yogarUpa ja che. paMcamahAvrata ane bAra vratano yoganA pahelA pagathiyArUpa yamamAM samAveza thAya che. AvI rIte yamathI (eTale bahiraMga yogathI) mAMDIne samAdhi paryata aSTAMga yogamAM jIvane kramAnusAra jJAna thAya ane AtmAnuM UrdhIkaraNa thatuM jAya e vistArathI samajAveluM che. pahelo prakAza A yogazAstra mULa saMskRta bhASAmAM anuSupa chaMdamAM padya rUpe racAyeluM che. 12 prakAzamAM 1009 zloko racAyelA che. prathama prakAzamAM prathama zlokamAM pU. hemacaMdrAcArya rAgAdi zatruono saMpUrNa nAza karanAra evA arihaMta mahA yogIzvara, yogIonA nAtha bhagavAna mahAvIrane namaskAra karI caMDakauzikanA jIvana dvArA bhagavAna mahAvIrano samatAyoga temaja saMgama devanA vRttAMtathI bhagavAnanI karuNA samajAvI che. ahIM pU. hemacaMdrAcArya kahe che ke emaNe zAstrothI, sagurunI paraMparAthI ane svAnubhavathI ema traNa prakAre yogano nirNaya karI, yogazAstranI racanA karI che. yoganuM mahAbhya batAvatAM kahe che. yogaH sarvavipadvallI; vitAne parazuH zitaH / amUlamaMtra taMtraM ca, kArmaNaM nivRttizriyaH / / 5 / / yoga sarva prakAranA vipattionA samUharUpa velaDIone kApavA mATe tIkSNa kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra' 149 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAravALA kuhADA samAna che ane mULa, maMtra-taMtrarahita yoga e mokSalakSmIne pAmavA mATe amogha upAya che. yogathI A bhavanAM pApo to naSTa thAya che paNa bhavobhavanAM upArjana karelAM pApone nAza karavAnuM sAmarthya yogamAM che. ahIM AcArya bharata cakravartI, mAtA marudevA, draDhaprahArI, cilAtIputranAM dRSTAnto sAthe yoganuM mahAtmya, svarUpa samajAve che. yogathI aNimAdi, saMbhinnazrotAdi, mahAna ruddhivALI labdhio prApta thaI zake che. tato'NimAdiprAdurbhAvaH kAyasampattadhdarmAnabhidhAtazca / / 3.45 / / pAtaMjala yogasUtra yogathI aNimA, ladhiyA, mahimA... siddhionI prApti thAya che. AvI rIte yogano prabhAva batAvI yogane mokSanuM kAraNa batAve che. caturvarge'graNI rmokSo yogastasyaca kAraNam / jJAnazradhdhAna vAritrapa ratnatrayaM ca saH / / / / yogazAstra artha : dharma, artha, kAma ane mokSa e cAra vargomAM mokSa uttama che. e mokSanuM kAraNa yoga che. ane te jJAna, zraddhA ane cAritrarUpa ratnatrayI svarUpa yoga che. A ratnatrayImAM prathama jJAnayoganuM athavA samyajJAnanuM svarUpa kahe che - jevI rIte tattvonuM svarUpa raheluM che, te tattvanA svarUpane saMkSepa yA vistArathI jANavuM yA bodha thavo tene paMDita puruSo samyajJAna kahe che. tattva eTale vastuno yathArtha nizcaya. jenuM svarUpa naya, nikSepa ane pramANathI siddha che, te tattva kahevAya che. A tattvo be, sAta ke nava che. be tattvo laIe to jIva ane ajIva eTale ke cetana (AtmA) ane jaDa. duniyAnI badhI vastuono samAveza A be tattvomAM thAya che. evI ja rIte jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, saMvara, nirjarA, baMdha ane mokSa ema nava tattva che. puNya ane pApa tattvane AsavamAM samAveza karatAM sAta tattva thAya che. A nava tattvomAM jIva ane ajIva jANavA lAyaka che. pApa, Asrava ane baMdha tyAga karavAlAyaka ke puNya paNa pahelA AdaravAlAyaka ane amuka hada pachI tyAga ka2vAnuM che. saMva2, nirjarA ane mokSa AdaravAlAyaka che. AvI rIte tattvano samyag bodha amRta yoganuM, prApti mokSanI 150 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e jJAnayoga che. jinezvara bhagavAnanA kahelAM jIvAdika tattvomAM ruci e samyagU zraddhA je svayaM athavA gurunA upadezathI thAya che e darzanayoga che A zraddhA utpanna thavAnA be prakAra che. (1) gurunA upadeza vagara svAbhAvika rIte thAya te nisarga samyakatva. (2) gurunA upadezathI ke jinezvarabhagavaMtanI pratimAnAM darzanathI thAya te adhigama samyatva. sarvadoSavALA mana, vacana, kAyAdi yogono tyAga karavo e cAritrayoga che. mokSanuM kAraNa yoga che je jJAna, darzana ane cAritrarUpa che. jJAnathI jANavAmAM Ave, darzanathI nizcaya thAya ane cAritrathI te pramANe kriyA karavI. (A ratnatrayI mokSanuM kAraNa bane che.) A cAritra ahiMsAdi pAMca prakAranA bhedabhALuM kahyuM che. ahIM ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ane aparigraha A pAMca mahAvrato, dareka pAMca pAMca bhAvanAo sAthe kahelAM che jenAthI mukti prApta thAya che. prathama ahiMsA mahAvrata eTale ke pramAdanA yogathI trasa sthAvara jIvono nAza na karavo. A vrata dRDhapaNe pAlana karavA manogupti, eSaNAsamiti, AdAnasamiti, iryAsamiti ane AhAra-pANI joIne grahaNa karavA A pAMca bhAvanAonI jAgRti rAkhavAnuM kahyuM che. bIjuM mahAvata : bIjAne priya lAge tevuM hitakArI ane satyavacana bolavuM. apriya ane ahitakara vacana satya hoya topaNa te satya vacana na kahevAya. hAsya mazkarI, lobha, bhaya ane krodhano tyAga karI haMmezAM vicArapUrvaka bolavuM. A bhAvanAothI satyavratane majabUta banAvavuM. trIjuM acauryavrata vastunA mAlikanI rajA sivAya ke tenA ApyA sivAya koI paNa vastu grahaNa na karavI e trIjuM mahAvrata che. enI bhAvanAo nIce pramANe batAvI che. vicAra karI avagraha - sAdhune rahevAyogya vastInI mAgaNI karavI. vAraMvAra avagrahanI yAcanA karavI. jarUra hoya teTalo ja avagraha rAkhavo. svadharmIo pAse avagrahanI yAcanA karavI. gurunI AjJA meLavI AhAra-pANI vAparavAM. A pAMca bhAvanAothI vAsita thaI vartana karavAthI trIjA mahAvratanuM ullaMghana thatuM nathI ane sArI rIte pAlana thAya che. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita 'yogazAstra 151 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cothuM brahmacarya mahAvrataH divya eTale ke deva saMbaMdhI ane odArika eTale ke manuSya ane tiryaMca saMbaMdhI viSayono mana, vacana ane kAyAthI karavA, karAvavA ane anumodavAno tyAga karavo te brahmacarya aDhAra bhedavALuM kaheluM che. A brahmacaryavratanuM rakSaNa nIce pramANe pAMca bhAvanA bhAvavAthI thAya che. strI, napuMsaka ane janAvarovALA ghara, Asana ane vacce bhIMta hoya tevAM sthAnono tyAga karavAthI, rAga pedA thAya tevI strIkathAnA tyAgathI, pahelI avasthAmAM anubhavela viSayonI smRti na karavAthI, strIonAM ramaNIya aMgo na jovAthI, potAnA zarIra uparanA zaNagArano tyAga ane atirasavALA bhojanano tyAga karavAthI thAya che. ane brahmacarya vrata vRddhi pAme che. pAMcamuM aparigrahavata - eTale nirmamatva. sarva padArthomAMthI Asaktino tyAga te aparigraha- vrata che. manohara sparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabda e pAMca indriyonA viSayomAM ati Asaktino tyAga karavo temaja aNagamatA pAMca indriya (sparzAdimAM) dveSano tyAga karavo. aparigrahavratanI A pAMca bhAvanAo kahelI che. AvI rIte A pAMca mahAvrato ane enI bhAvanAo dvArA mUlaguNarUpa cAritra samajAveluM che. evI ja rIte pAMca samiti ane traNa guptithI pavitra evuM uttaraguNarUpa cAritra kIdhuM che jene tIrthakara samyaka cAritra kahe che. te pAMca samiti - iryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAna-nikSepasamiti, utsargasamiti A pramANe che ane gupti eTale ke mana, vacana ane kAyAnA yogono nigraha karavo; mana, vacana ane kAyAne mArgamAM pravartAvavA; unmArge jatA aTakAvavA te gupti kahevAya che. A pAMca samiti ane traNa guptine zAstramAM aSTapravacanamAtA kaheluM che. iryAsamiti H trasa ane sthAvara jIvamAtrane abhayadAna devAM, emanI rakSA mATe che. eTalA mATe je raste lokonI avara javara thatI hoya ane mArga barAbara dekhAto hoya evA mArge nIce najara karI upayoga rAkhI cAlavuM. bhASAsamiti H nirdoSa, sarva jIvone hitakArI, pramANasaravacana bolavAM, bolavAmAM samya prakAre sAvadhAnI rAkhavI te bhASAsamiti. eSaNAsamiti : beMtAlIsa doSothI rahita bhikSA muni grahaNa kare te eSaNAsamiti. jema bhramara phUlamAM utpanna thayelo rasa grahaNa karI potAne saMtoSa amRta yoganuM, prApti mokSanI 152 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che, phUlane pIDA Apato nathI tema gRhasthoe potAnA mATe banAvela AhAramAMthI, temane kaSTa na thAya, pharI banAvavo na paDe tevI rIte alpa AhAra munio grahaNa kare che te eSaNAsamiti kahevAya che. AdAna-nikSepasamitiH Asana, vastra, pAtra vagere koI paNa upayogamAM AvatI vastu najarathI joIne grahaNa karavI, rajoharaNathI pUjIne jayaNApUrvaka levA-mUkavI. te AdAna-nikSepa-samiti kahevAya che. utsarga samiti H muni maLa, mUtra vagere paraThavavA yogya padArthone jIvajaMturahita jamIna para yatnApUrvaka tyAga kare te utsarga samiti che. traNa gupti nIce pramANe kahI che : manoguptiH ArTsa, rodradhyAnano tyAga karI AtmAne samabhAvamAM sthApana karavuM, manane azubhamAM jatuM rokI dharmadhyAnamAM sthira karavuM ane chelle manane AtmabhAvamAM ramaNa karAvavuM e manogupti che. vacanagupti : saMjJAno tyAga karI je maunapaNAnuM AlaMbana levuM athavA vAcAno nirodha karavo. kAyaguptiH zayana karavuM, besavuM, mUkavuM, levuM, cAlavuM vagere kriyAo saMbaMdhamAM niyama rAkhavo. A kriyAo karatI vakhate rajoharaNathI pramArjana karIne karavI e kAyagupti che. cAritra sarvavirati ane dezavirati ema be prakAre che. pAMca mahAvratarUpa mUlaguNa ane aSTapravacana mAtA uttaraguNa sahita sarvavirati cAritra hoya che. je uttama sAdhu-bhagavaMtone hoya che. jyAre dezavirati cAritra gRhasthone hoya che. sarvavirati karI na zakatA hovA chatAM sarvaviratine cAritramAM abhilASavALA, sarvavirati amuka aMzanuM eTale ke dezaviratinuM pAlana karavAvALA hoya che. ahIM AcArya hemacaMdrAcArya gRhasthone dezavirati cAritranuM pAlana karavA mATe kevuM vartana jarUrI che, gRhasthone mokSamArga para eTale ke yogamArga para cAlavA mATe pAyAnA 35 guNo varNavyA che jene mArganusAritAnA 35 guNo kahyA che. mArgAnusArI eTale unmArgano tyAga karIne mokSa sAthe joDanArA dharmamArgane anusaranAro, dharmamArgano, yogamArgano abhilASI. A mArgane anusaranArA (kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita yogazAstra 153 153 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA mATe jarUrI 35 guNo paikI pahelA guNanuM nAma nyAyasaMpanna vibhava che. nyAyasaMpanna vibhava eTale nyAyathI upArjana karela vaibhava. satI strIparapuruSanuM dhyAna nathI dharatI tema mArgAnusArI gRhastha anyAyathI meLavela dhanano vicAra paNa na karI zake. yogamArga para cAlavA mATe A pAyAnA guNanA trividha pAlananI jarUra che. mArgAnusArIno bIjo guNa ziSTAcAra prazaMsA che. ziSTa AcAra saMpanna puruSa eTale jJAnathI athavA vayathI vRddha puruSonI sevA karI uttama zikSA meLavI hoya tevA puruSonA guNonI prazaMsA karavI, Adara karavo temaja temane anusaravA prayatna karavo te ziSTAcAra prazaMsA che. AvI rIte yogamArgamAM javA utsuka manuSya mATe gRhastha dharmane lAyaka thavA mATe 35 guNonuM pratipAdana kareluM che. AcArya hemacaMdra yogazAstranA prathama prakAzamAM 47-56 zlokamAM mArgAnusArInA A guNo varNavyA che. bIjo prakAza prathama prakAzamAM gRhasthane yogano adhikArI banavA mATe jarUrI evA 35 guNonuM varNana kareluM che. pU.AcArya hemacaMdra gRhasthadharmano adhikArI thaI zake che ema kahe che enA mATe bIjA prakAzamAM gRhasthadharma eTale ke zrAvakadharmanA bAra vrata - pAMca aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSAvrata kahe che jenA mULamAM samyakatva che. eTale prathama samyakatvanuM svarUpa batAve che. yA deve devatAbuddhi, gurauca gurutAmatiH / tharSe ra tharmathI: zuddhA, svimimucyate Iii yogazAstra artha : je devane vize devapaNAnI buddhi, gurune vize gurupaNAnI buddhi ane dharma vize zuddha dharmabuddhi te samyakatva kahevAya che. jyAre devanA guNo na hoya chatAM temAM devabuddhi, gurunAM lakSaNo na hoya chatA gurubuddhi ane adharmamAM je dharmabuddhi thAya te satyathI viparIta hovAthI mithyAtva kahevAya che. ahIM sudeva, suguru, sudharmanA lakSaNa batAve che. sudeva H sarvajJa, rAgadveSAdi doSo para vijaya meLavanAra, traNa lokamAM pUjanIya, yathArtha padArtha-svarUpa kahenArA evA deva te arihaMta paramezvara deva che. suguru H ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ane aparigraha A pAMca amRta yoganuM, prApti mokSanI 154 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvratone dhAraNa karanArA, samabhAvamAM rahenArA ane zuddha bhikSA grahaNa karI nirvAha karanArA ane zuddha mokSamArgano dharmopadeza ApanArA suguru che. sudharma durgatimAM paDatAM prANIone bacAvI temanuM rakSaNa karanAra dharma che. jaina dharmamAM sAdhu mATe mahAvrata ane zrAvaka mATe aNuvrata kahyA che. jinezvara sarvajJoe kSamA, namratA, saralatA, nirlobhatA, tapa, saMyama, satya, zauca, akiMcana ane brahmacarya ema dasa prakArano dharma batAvela che. evI ja rIte kudeva, kuguru ane kudharmanAM lakSaNa batAve che - jeo strI, zastra, japamAlAdi rAgAdinAM cihno dharAve che, varadAna ane zApa ApanArA che tevA devo pote ja saMsArAsakta hovAthI bIjA mATe muktinA kAraNabhUta thaI zakatA nathI. evI ja rIte sarva parigraha ane AraMbhamAM magna thayela abrahmacArI ane mithyA upadeza ApavAvALA suguru na kahevAya. mithyASTioe pravartAvelo, hiMsAdikathI dUSita thayelo dharma tarIke prasiddha hovA chatAM te sudharma nathI paNa bhavabhramaNanA kAraNarUpa che. AvI rIte sudeva, suguru, sudharma sAthe kudeva, kuguru ane kudharmanAM lakSaNo darzAvyAM che. jenI sudeva, suguru, sudharmane oLakhI enA para zraddhA thAya. A pramANe sudeva, suguru ane sudharmamAM sacoTa zraddhA te samyakatva kahevuM che. ane te zubha AtmapariNAmarUpa che. samyakatvanA zama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikya ema pAMca lakSaNo batAvyAM che. zama H upazama bhAva, anaMtAnubaMdhI kaSAyono anudaya. saMvega : mokSanI ja abhilASA, samyadaSTi AtmA devonA ane manuSyonA viSayasukhane dukhasvarUpa mAne ane mokSasukha eTale ke Atmasukhane ja sukhasvarUpa mAnanAro hoya che. nirveda bhavano vairAgya A bhavane kedakhAnA samAna mAne ane jema bane tema saMsArathI pAra karavAno prayatna kare. anukaMpA be prakAranI che : dravya ane bhAva. dravyathI eTale du:khI jIvone potAnI zaktinusAra enA du:khane dUra karavA prayatna karavo. bhAvathI dharmarahita jIvone dharmamAM joDAvA prayatna karavo. 1 kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra 155 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Astikya : jinezvara bhagavaMte kahela tattva upara pUrNa zraddhA. samyakatvanAM A pAMca lakSaNo sAthe AcArya hemacaMdra samyakatvanAM pAMca bhUSaNo kahe che - jinazAsanamAM sthiratA, jinazAsananI prabhAvanA, guNavAna purUSonI bhakti, jinazAsanamAM kuzaLatA ane tIrthasevA. samyakatvanAM pAMca bhUSaNo kahI tajavAnAM tenAM dUSaNo kahyAM che. zaMkA eTale ke arihaMta bhagavaMte kahelA jIvAdinAM tattvomAM avizvAsa karavo. kAMkSA eTale bIjA dharmanI abhilASA karavI. vicikitsA eTale dharma saMbaMdhI phaLano saMdeha anya mata prazaMsA : jinAgamathI viparIta darzanavALA - mithyA darzanavALAnI prazaMsA karavI. mithyAdaSTi-paricaya : mithyAdharmIono paricaya na karavo. A pAMca samyakatvane dUSita karanAra hovAthI tene samyakatvanAM dUSaNo kahevAmAM AvyAM che je tajavAlAyaka che. AvI rIte vistArathI samyakatvanuM svarUpa samajAvI have zrAvaka dharma mATe samyakatva mUlaka 12 vrato svIkAravAnAM hoya che. temAMthI pAyAnAM 5 aNuvrata samajAve che : viratiM sthUla hiMsAderdvividhatrividhAdinA / ahiMsAdIni paMcANuvratAni jagadurjinA / / 18 / / sthaLa hiMsAdikanI dvividha, trividha prakAre eTale ke mana, vacana ane kAyAthI karavuM nahi, karAvavuM nahi ema cha bheda vaDe virati karavI eTale ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ane aparigraharUpa pAMca dhULa vato cha bhAMgAothI grahaNa karavA tene (jinezvaroe) pAMca aNuvrata kahyAM che. ahiMsA aNuvrata * hiMsAno tyAga karavo. kAraNa hiMsA karavAthI pAMgaLApaNuM, koDhiyApaNuM ane hAtha, paganuM TUMThApaNuM maLe che. eTale ahIM 1 156 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI hemacaMdrAcArya ahiMsAnuM mahattva samajAvatAM kahe che ke jema ApaNane sukha priya che ane duHkha apriya che evI rIte jagatanA sarva jIvone sukha priya che ane duHkha apriya che ema vicArI, ahiMsA dharmane samajanAre trasa jIvone to na ja mAravA joIe paNa sthAvara jIvone arthAt pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspatinA jIvonI paNa hiMsA na karavI joIe. hiMsA tajavA mATe vividha prakArano upadeza ApI, hiMsA karanAra subhUma ane brahmadatta cakravartIne narakamAM javuM paDyuM tenAM kathAnako ApyAM che. ane sAthe kula kramathI AvelI hiMsAne tyajanAra kAlasokarika kasAInA putra sulasanI prazaMsAtmaka kathA ApI che. jo hiMsAno tyAga na karavAmAM Ave to indriyonuM damana karavApaNuM, devagurunI sevA, dAna, adhyayana ane tapa e sarva niSphaLa che. hiMsAnA uttejaka ane upadezaka zAstra racanAranI niMdA karI che. laukika zrAddhAdimAM thatI hiMsA, devane bheTa dharavAnA ane yajJamAM havana karavAnA bahAne vighna-zAMti mATe karAtI vagere sarva prakAranI hiMsA varjanIya jaNAvI che. evI ja rIte dhanuSya, daMDa, cakra, khaga, zULa vagere zastro dhAraNa karavAvALA hiMsaka devone paNa na pUjavA joIe. AvI rIte vistArathI hiMsAno pratiSedha karI ahiMsAvratanI stuti, prazaMsA ane tenAM zubha phaLo kahyAM che. satya aNuvrata: kanyA saMbaMdhI, gAya saMbaMdhI, bhUmi saMbaMdhI, thApaNa pAchI na ApavA saMbaMdhI, khoTI sAkSI ApavA saMbaMdhI A pAMcane jinezvaroe moTAM asatyo kahyAM che. asatyanAM azubha phaLo A loka ane paralokamAM bhogavavA paDe che. asatya bolavAthI A lokamAM apakIrti maLe che ane AvatA bhavamAM durgati thAya che. jema ke asatya bolavAthI nigoda, tiryaMca ane naraka gati maLI zake che. ahIM satya vratanA zubha phaLavALI kAlakAcAryanI ane asatya vacana bolavAthI azubha phaLa ApanArI vasurAjAnI kathA ApI che. ahIM bIjAne pIDA karanAra satya vacana hoya topaNa te na bolavAM joIe kAraNa te parapIDA karanAra hovAthI asatya gaNAya che. AvI rIte asatya bolanAranI niMdA ane satya bolanAranI stuti karavAmAM AvI che. acaurya aNuvrata: A vratanuM apekSAe hiMsA karatAM paNa corImAM doSa adhika che. kAraNa eka jIvane mAravAmAM Ave to maranAra jIvane eka kSaNanuM kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita yogazAstra 157 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkha thAya che paNa jenuM dhana haraNa thAya che, tene ane tenA AkhA kuTuMbane jiMdagI sudhI tenuM du :kha thAya che. corI karavAthI tenAM phaLa A bhavamAM vadha, baMdhana vagere bhogavavAM paDe che ane AvatA bhave narakanI vedanA rUpe bhogavavAM paDe che. ahIM corI karanA2 maMDika cora ane tene tyajanAra rohiNeya coranI kramazaH azubha-zubha phaLa darzAvanArI kathA jaNAvI che. AvI rIte asteya vratanuM svarUpa samajAvatAM kahe che ke A vrata AcaranArAonI vipattio dUra cAlI jAya che. A jagatamAM kIrti phelAya che ane janmAMta2mAM svarga-sukho prApta thAya che. (gRhasthayoga) brahmacaryavrata aNuvrata : eTale ke svadArAsaMtoSa ane paradArAgamana-viramaNanuM svarUpa samajAvatA maithunanA, vezyAnA, parastrIgamananA ane pa2strIramaNa karavAnI abhilASAnA doSo batAvyA che. te saMbaMdhI rAvaNano ane parastrIno tyAga karanAra sudarzana zeThanI kathA ApI che. bIjAnI strI ke bIjAnA patimAM Asakti ka2nA2 puruSa ke strIone napuMsakapaNuM, tiruryapaNuM, durbhAgya ane anAdeyatA bhavobhavamAM prApta thAya che. jyAre brahmacaryapAlanathI A loka ane paralokamAM zreSTha phaLa prApta thAya che. (jema ke) dezivarati ke sarvavirati cAritranA prANa sarakhA brahmacaryanuM pAlana ka2vAthI sura, asura ane manuSyothI pUjAya che. temaja brahmacaryanA prabhAvathI lAMbA AyuSyavALA, sArA saMsthAnavALA, dRDha saMghayaNavALA, tejasvI ane mahAna parAkramavALA puruSo thAya che. parigraha aNuvrata : parimANa vratanuM svarUpa samajAvatAM kahe che ke duHkhanA nimittabhUta asaMtoSa, avizvAsa ane AraMbha A sarve mUrchAnAM phaLo che ema jANIne parigrahano niyama arthAt parimANa ka2vo. kAraNa jema amaryAdita dhana-dhAnyAdikanA bhArathI bhareluM vahANa samudramAM DUbI jAya che tema dhana, dhAnya, gha2, dukAna vagerene amaryAdita parigraha ane tenA uparanA mamatvathI jIva narakAdika durgatimAM DUbI jAya che. saMsAranAM mULa kAraNa AraMbha che ane AraMbhanuM mULa kAraNa parigraha che. bahu AraMbha, bahu parigrahathI narakanuM AyuSya upArjana kare che eTale jarUriyAtathI, parimANathI adhika parigrahano tyAga karavo joIe. AvI rIte parigrahanA doSo samajAvatAM sagara cakravartI, kucikarNa gRhapati, tilaka zeTha ane naMdarAjAnAM dRSTAMta ApyAM che ane parigraha tajanA2 amRta yoganuM, prApti mokSanI 158 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMtoSavRttivALA abhayakumAra kathA jaNAvI saMtoSanI prazaMsA karatAM kahe che saMtoSanA bhUSaNathI yukta vyakti pAse nava nidhAno hoya che. kAmadhenu gAya tene anusare che ane devo paNa tenI sevAmAM hoya che. AvI rIte yogazAstranA rajA prakAzamAM zrAvakanA samyakatva mUlaka bAra vratanAM pAMca aNuvrato samajAvyAM che, je dezaviratidhara gRhastha mATe jarUrI che arthAt gRhasthanA cAritradharmanA pAlana mATe pAyAnAM vrata che. trIjo prakAza yogazAstranA bIjA prakAzamAM samyakatvamUlaka pAMca aNuvratone samajAvI trIjA prakAzamAM zrAvakanAM 3 guNavratonuM ane 4 zikSAvratonuM vistArathI varNana karyuM che. guNavrata eTale ahiMsAdi aNuvratono rakSaNa karanAra guNavrata kahevAya che. diviramaNa, bhogopabhoga viramaNa ane anarthadaMDa viramaNa ema traNa guNavrata che. diviramaNa vrata : dizA parimANa virati jemAM daze dizAomAM javAnI maryAdA nakkI karIne niyama aMgIkAra karAya che. A vrata levAthI gRhastha nakkI karelI dizA-maryAdA bahAra rahelA trasa, sthAvara jIvonI jatAM-AvatAM je hiMsA thAya te hiMsAthI nivRtti thAya che. hiMsAnA pratiSedha sAthe asatya Adi bIjAM pAponI paNa nivRtti thAya che. evI ja rIte dizA-maryAdAno niyama levAthI e maryAdA bahAranA suvarNa, rUpuM, dhana-dhAnyAdikano paNa lAbha thato nathI. bhogopabhoga viramaNa vrata H je vratamAM zArIrika ane mAnasika zakti anusAra bhoga ane upabhoganI saMkhyAnuM parimANa karAya. ahIM je eka ja vakhata bhogavAya te anAja, puSpamAlA, tAMbula, vilepana vagere bhoga kahevAya ane je vAraMvAra bhogavavAmAM Ave te vastra, alaMkAra, ghara, zayyA vagere upabhoga kahevAya. A vrata bhogavavAyogya vastuonuM parimANa karavAthI thAya che. prathama tyAga karavA yogya abhakSya vastuo batAve che. madirApAnanA tyAgano aneka prakAre bodha karAvyo che. jema ke madirApAna karavAthI buddhi sarvathA kSaya thAya che. mAtA sAthe patnInuM ane patnI sAthe mAtAnuM vartana ema avaLA vartanavALAM thAya che. madyapAnamAM magna thayela bajAramAM paNa potAnA kapaDAnuM bhAna na rAkhI zakAtAM nagnapaNe sUe che. bhUta-pretanA vaLagADa mAphaka nAce che, dAhajvarathI A kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra 159 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIDAyelAnI mAphaka jamIna para ALoTe che. madirApAnathI kAMti, kIrti, buddhi ane lakSmI cAlI jAya che. jema agninA eka kaNathI ghAsanI moTI gaMjIno nAza thAya che tema madirAthI viveka, saMyama, jJAna, satya, zauca, dayA, kSamAno nAza thAya che. AvI rIte madirApAnathI thatA nukasAna batAvI eno tyAga karavAnuM kahe che. evI ja rIte mAMsAhAranA doSo batAvI tenA AhArano niSedha karyo che. jema jherano lezamAtra aMza paNa jIvita nAza karanAra thAya che tema eka javanA dANA jeTaluM alpa mAMsa paNa durgatimAM laI janAra bane che. mAMsa mATe prANIne mAravAthI enI hiMsA to thAya ja che, sAthe prANIno vadha karatAM ja tatkALa tenI aMdara nigodarUpa anaMtA saMmUrNima jIvonI vAraMvAra utpanna thavAnI paraMparA cAlu rahe che. mATe te narakanA mArgarUpa che. mAkhaNabhakSaNa, madhabhakSaNanA doSo batAvI ene temaja pAMca prakAranA udumbara-phabhikSaNa, anaMtakAya, ajJAtaphala bhakSaNano niSedha karyo che. rAtribhojananA doSo batAvI rAtri bhojana varya gaNAvyuM che. sUrya asta thaI gayA pachI sUkSma jIvo na dekhAvAthI emanuM paNa bhakSaNa thAya che mATe rAtri bhojana na karavuM. ema kahI rAtribhojanatyAganA phAyadA jaNAvatA kahe che je mANasa rAtribhojananA paccakhANa kare che tenuM aradhuM AyuSya to upavAsamAM vyatIta thAya che. rAtribhojanatyAganA je guNo rahelA che te kevaLI sivAya bIjo koI kahevA samartha nathI. evI ja rIte kAcA gorasa eTale kAcA dahIM, dUdha ane chAsa sAthe dvidalano saMyoga thatAM sUkSma jIvo utpanna thAya che eTale gorasa ane kaThoLanA saMyogavALI vastuono tyAga karavAnuM kahe che. anarthadaMDa viramaNavrata svarUpa samajAvatAM enA ja bheda samajAve che.Arta ane raudra svarUpa apadhyAnane pariharavAnuM kahe che. hiMsAnAM upakaraNo - charI, cappa, zastra, agni, sAMbeluM vagere adhikaraNo bIjAne na ApavAM, gIta, nRtya Adi rAgAdi vadhAranAra pramAdano tyAga karavo. AvI rIte cAra prakAre anarthadaMDano tyAga karavAnuM kahe che. AvI rIte traNa guNavrata samajAvI cAra zikSAvrata - sAmAyika, dezAvakAzika, pauSadhopavAsa, atithisaMvibhAga samajAve che. sAmAyika eTale Arodra dhyAnano tyAga karI, mana, vacana ane kAyAnAM 160 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva pApa-vyApAra choDI eka muhUrta sudhI samabhAvamAM rahevuM. sAmAyika vratathI karmanI mahAnirjarA thaI caMdrAvataMsaka rAjAnI jema sadgati prApta thAya che. - dezAvakAzika : A diguvratamAM daza dizAmAM je parimANa nakkI kareluM hoya che teno A vratamAM divase, rAtre ke eka prahara mATe vizeSa saMkSepa karavAno hoya che. pauSadhavata H jemAM parvatithinA divase upavAsAdi tapa karavuM. pApavALA vyApArano tyAga karavo, brahmacarya pALavuM ane snAnAdi zarIrazobhAno tyAga karavo ema cAra prakAranAM pauSadhavrata che. ahIM calanI pitAnI kathAnA dRSTAMtathI zrAvakoe poSadhavratanA pAlanamAM kevI rIte dRDha thavuM joIe e samajAvyuM che. atithisaMvibhAga vrata : cothuM zikSAvrata eTale gRhastha dharmanuM bAramuM vrata atithisaMvibhAga nAmanuM vrata che jemAM sAdhu bhagavaMtarUpa atithione cAre prakArano AhAra, pAtra, vastra ane makAna Adi saMyamasAdhanonuM dAna ApavuM. A vratanuM svarUpa samajAvatAM supAtradAnaviSayaka saMgamakanI kathA ApelI che. A dAnanA prabhAvathI uttarottara paraMparAe mokSaphaLa batAvyuM che. AvI rIte zrAvakanAM 12 vato samajAvI pachI emAM lAgatA aticAro kahyA che jeno tyAga karavo. kAraNa aticAravALAM vratothI kalyANa thatuM nathI. ane paMdara prakAranA karmAdAnanA vepAradhaMdhAno tyAga karavA mATe upadeza Apyo che. mahAzrAvakanI vyAkhyA samajAvatAM potAnuM zubha dravya sAta kSetre jinabiMba, jinamaMdira, jinAgama, sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA) vAparavAnuM kahe che. mahAzrAvakanI dinacaryA batAvI che. brAhmamuhUrtamAM jAgrata thaI paMcaparameSThi maMtranI stuti karI zrAvake potAno dharma kayo che ane pote kayAM kayAM vrato aMgIkAra karyA che te sarva yAda karI pavitra thaI gRhacaityamAM rahela devAdhidevanI pUjA karI potAnI zakti anusAra paccakhANa laI moTA derAsare darzana karavA jAya. vidhipUrvaka maMdiramAM praveza karI dasa trika sAcavI uttama dravyothI prabhunI pUjA karI uttama stavano vaDe stuti karavI. AvI rIte devavaMdana karyA pachI dharmAcArya- guru bhagavaMtone vidhipUrvaka, vinayapUrvaka vaMdana kare. devasAkSIe kareluM paccakhANa guru pAse pharI karavuM ane guru pAse dharmadezanA sAMbhaLavI. guru pAsethI pAchA pharyA bAda dharmane bAdhA na pahoMce kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra 161 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evI rIte dhana kamAvavAno prayatna karavo. pachI madhyAhna vakhatanI devapUjA kare. saMdhyA veLAe trIjI vakhata agrapUjArUpa devArcana karI sAmAyika, caturvizatistava, vaMdanaka, pratikramaNa, kAyotsarga, pratyAkhyAna lakSaNa - cha AvazyakarUpa pratikramaNa karI pachI uttama prakAranuM svAdhyAya kare. AvI rIte zrAvakanI dinacaryA batAvI zrAvakadharmanI prazaMsA karatAM kahe che ke rAgAdi zatruone jItanArA evA jinezvara jenA deva che, dayAmaya dharma che ane paMcamahAvratadhArI nigraMtha jenA guru che tevA zrAvakadharmanI koNa prazaMsA na kare? ane zrAvakane karavAyogya manoratha 7 zlokothI jaNAve che. prathama zlokamAM jina dharmanA anurAgano manoratha, bIjAmAM sAdhudharma grahaNa karavAno manoratha, trIjAmAM sAdhudharmamAM utkRSTa koTInuM cAritra prApta karavAnA manoratha, cothAmAM kAyotsargamAM niSkapabhAva keLavavAno manoratha, pAMcamAmAM parvata, guphA Adi nirjana sthaLe rahI municaryA pALavAnA manoratha ane chaThThAmAM parama samatAbhAva, sAmAyika sudhI pahoMcavAnA manoratha mokSamArga upara AgaLa vadhavA mATe zrAvakoe karavA joIe. divasa ane rAtrie zrAvake apramAdIpaNe rahevuM joIe. jyAre zrAvaka avazya karavA saMyamAdi yogo karavAmAM azakta hoya athavA mRtyusamaya najIka Avyo jaNAyuM hoya to tIrthaMkara prabhunA kalyANakanI bhUmi para athavA jIvajaMtuvarjita bhUmi para jaI saMlekhanA kare. saMlekhanA be prakAranI che - zarIra saMlekhanA - jemAM kramasara bhojanano tyAga karavo kaSAya saMlekhanA - krodhAdinA kaSAyono parihAra karavo. A janmaparyaMtanAM sarva pApo guru sAkSIe athavA AtmasAkSIe AlovI, sarva jIvone khamAvI, cAra prakAranA AhArano tyAga karavo ane cAra zaraNa laI dharma dhyAnamAM magna rahevuM. ahIM AnaMda zrAvakano dRSTAMta Apelo che. je uttama zrAvaka dharma pALI susamAdhithI maraNa pAmI saudharma devalokamAM utpanna thayA che. tyAMthI cyavI mahAvidehamAM utpanna thaI tyAMthI paramapada mokSa pAmaze. AvI rIte je zrAvaka zAstramAM kahela zrAvakadharmanuM yathArtha pAlana karaze te saudharmAdi devalokamAM utpanna thaI tyAMthI manuSya bhava pAmI saMsArathI virakata thaI ATha bhavanI aMdara mokSa pAme che. 1dara amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvI rIte A traNa prakAza dvArA jJAna, darzana ane cAritra A traNa samyak ratnatrayarUpa yoganuM svarUpa kahyuM je muktinuM kAraNa che. AcArya zubhacaMdra emanA graMtha 'jJAnArNava'mAM samyak darzana, jJAna, cAritrane muktinuM kAraNa batAve che. samyagjJAnAdikaM pAhurjinA mukternibandham / tenaiva sAdhyate siddhiryasmAttadarthibhiH sphuTam / / 3.11 / / AcArya hemacaMdra 'yogazAstra' graMtha mAM samyag jJAna anesamyag darzananuM svarUpa samajAvI cAritranuM svarUpa samajAvatAM kahe che ke cAritra sarvavirati ane dezavirati ema be prakAre che. sarvavirati cAritra paMcamahAvratadhArI sAdhune hoya che. jyAre gRhasthone dezavirati cAritranuM pAlana karavAnuM kahe che. ane A rIte dezavirati cAritranuM pAlana ane mArgAnusArInA 35 guNone dhAraNa karanArA gRhastha paNa yoganA adhikArI banI zake che evuM pratipAdana karyuM che. cotho prakAza cothA prakAzamAM yoganA mukhya aMga jJAna-darzanacAritranuM AdhyAtmika dRSTie nirUpaNa kareluM che. jJAna, darzana ane cAritra A ratnatrayInuM AtmA sAthe ekya varNavatAM kahe che ke jJAnAdika AtmAthI judA nathI. AtmasvarUpa che, tethI ja muktinAM kAraNa bane che. AtmajJAnathI ja mokSanI prApti thAya che. AtmanamAtmAnA vetti mohatyAgAdya Atmani / taddeva tasya cAritra tajJAnuM tattva na / / 4.2 / / yogazAstra je yogI mohano tyAga karavAthI AtmAne vize AtmA vaDe karI AtmAne jANe che, te ja tenuM cAritra che, te ja jJAna che ane te ja darzana che. AtmajJAnanI mahattA batAvatAM kahe che, A saMsAramAM AtmAnI samajaNa vagaranAne sarva prakA2nAM duHkho thAya che. jema prakAzathI aMdhakArano nAza thAya che tema AtmaajJAnatAnA pratipakSabhUta AtmajJAna vaDe sarva duHkhano kSaya thAya che. kAraNa te du:kha AtmajJAna vagara tapasyA vaDe paNa chedI zakAtuM nathI. kAraNa kaheluM che ke ajJAnI karoDo varSa sudhI tapa karIne je karma khapAve te karmane traNa kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita 'yogazAstra' 163 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guptithI yukta evo jJAnI eka zvAsocchavAsamAM khapAve che. A AtmajJAna AtmAthI juduM nathI. paraMtu jJAnasvarUpa AtmAnA potAnA anubhava rUpe ja jANI zakAya che. e ja pramANe darzana ane cAritra paNa AtmAthI judA nathI. jyAre svasvabhAvamAM, svasvarUpamAM AtmA rahe che tyAre A AtmA ja jJAnasvarUpa che. ane karmanA yogathI te ja AtmA dehadhArI bane che. zukladhyAnarUpa agnie karI karmone bALIne zarIrarahita thAya che. tyAre nirmaLa evo siddhatmA thAya che. kaSAya tathA iMdriyo vaDe jitAI jAya che tyAre AtmA te ja saMsAra che ane jyAre te kaSAya ane iMdriyone jItanAra thAya che tyAre jJAnIo tene mokSa kahe che. eTale je AtmajJAnanI prApti mATe kaSAya jaya karavAnuM kahe che ane enA mATe kaSAyanuM svarUpa varNAve che. 2 kaSAya eTale krodha, mAna, mAyA ane lobha ema cAra prakAranA kaSAyo kahelA che. kaSAya zabdano artha karIe to - kaSa : eTale saMsAra athavA karma ane Aya : eTale prApti. kaSAyanA 16 bheda | kaSAya anaMtAnubaMdhI | apratyAkhyAna | pratyAkhyAna | saMjvalana | krodha | anaMtAnubaMdhI krodha | apratyAkhyAnI krodha | pratyAkhyAnI krodha | saMjvalana krodha mAna | anaMtAnubaMdhI mAna apratyAkhyAnI mAna pratyAkhyAnI mAna| saMvalana mAna mAyA | anaMtAnubaMdhI mAyA apratyAkhyAnI mAyA|pratyAkhyAnI mAyA, saMjvalana mAyA lobha anaMtAnubaMdhI lobha apratyAkhyAnI lobha pratyAkhyAnI lobha| saMjvalana lobha A kaSAyonI samayamaryAdA ane enAthI kaI gati prApta thAya che? sthiti | gati anaMtAnubaMdhI kaSAya | mAvajIva naraka apratyAkhyAnI kaSAya eka varSa tiryaMca pratyAkhyAna kaSAya | cAra mAsa manuSya saMjvalana kaSAya | 15 divasa | devagati amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmagraMthamAM A kaSAyonI sthiti, gati Adi batAvatAM kahyuM che - nI - gava - varisa - ra3mIsa - paznaravuM - nira- tiri - nara - 3{T I saT-Dav[ - vya - viraDuM- heva rAya - varitta - thAya - valI 28aaaa karmagraMtha bhAga-1 artha : jAvajIvaH varasa: cAra mAsa ane pakhavADiyA sudhI rahenArA, nAraka, tiryaMca, manuSya ane devagatinA kAraNabhUta samyatva, dezavirati sarvavirati ane yathAkhyAta cAritrano nAza karanAra che. eTale jenA vaDe saMsAranI prApti thAya te kaSAya zarIradhArI saMsArIone hoya che. jyAre siddhAtmAone kaSAya hotA nathI. A krodhAdi cAre kaSAyo saMjvalana, pratyAkhyAnI, apratyAkhyAnI ane anaMtAnubaMdhI ema cAra cAra prakAranA hoI kula soLa bheda thAya che. have A kaSAyonI samaya-maryAdA batAve che. saMjvalana kaSAyo eka pakhavADiyAnI maryAdAvALA che. je vItarAgapaNAno nAza karanAra ane devapaNuM ApanAra che. pratyAkhyAna kaSAyo cAra mAsanI maryAdAvALA, sAdhupaNAno nAza karanAra ane manuSyagati apAvanAra che. apratyAkhyAna kaSAyo eka varSanI maryAdAvALA, zrAvakapaNAno ghAta karanAra ane tiryaMcagati ApanAra che. jyAre anaMtAnubaMdhI kaSAyo mithyAtva sahita hovAthI anaMtAbhava baMdhAvanAra hoya che. A kaSAyo yAvatuM jIvana sudhI rahenAra, samyakatvano ghAta karanAra ane narakapaNuM ApanAra che. A cAra kaSAyomAM prathama kaSAya krodha zarIra tathA manane upatApa karanAra che. narakagatirUpa durgatinA mArge laI janAra che. AtmAnA parama AnaMdane rokanAra che. eTale AvA krodharUpI kaSAyane zAMta karavA mATe AcArya hemacaMdrAcArya kSamAno Azraya levAnuM kahe che. devatAoe paNa mahAna tapasvI paNa krodhI munine choDI niraMtara bhojana karanAra paNa kSamAzIla kuragaDu munine vaMdanA karI. mATe krodharUpa agnine zAMta karavA mATe kSamA ja samartha che. bIjA mAnakaSAyanuM svarUpa batAvatAM kahe che - vinaya, vidyA, zIla tathA dharma, artha, kAmarUpa traNa vargano nAza karanAra vivekacaluno lopa karI manuSyane aMdha banAvanAra mAnakaSAya che. jAtino, lAbhano, kuLano, aizvaryano, balano, rUpano, tapa ane jJAnano mada karanAra mANasa janmAMtaramAM te vastunI hInatAne kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra 165 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAme che. mATe A mAnakaSAya para jaya meLavavA mATe mArdava - namratAne keLavavAno upadeza Ape che. mArdava eTale ke mRdutA - uddhatAIno tyAga - dareka sthAne vinayI banavuM, pUjya puruSo mATe to vizeSa prakAre vinaya karavo. trIjo kaSAya mAyA je asatyane pedA karanArI, zIlano nAza karanAra avidyA eTale ke mithyAtvanuM utpattisthAna ane durgatimAM javAnA kAraNarUpa che. A mAyAthI jagatane chetaranArA loko kharekhara to potAnA AtmAne ja Thage che. pUrvabhavamAM mallinAtha bhagavaMte mAyA karavAthI tIrthakara AtmAne paNa strIpaNuM prApta thayuM. AvI jagatano droha karanAra sarpiNI sarakhI mAyAne ArjavatA eTale ke saraLatAthI jItavAnuM kahyuM che. cotho lobhakaSAya e sarva doSonA utpattinI khANa samAna che. jema sarva pAponuM mULa hiMsA che, karmonuM mULa mithyAtva che. rogonuM mULa dhAtukSaya che tema sarva aparAdhonuM mULa lobha che je sarva uttama guNono nAza kare che. dravyanA lobhathI potAnA pUrvanA nidhAno para paMcendriyAdi jIvo paNa utpanna thAya che. dhananA lobhamAM sagA bhAIo ekabIjA sAme laDe che. bIjA traNe kaSAyo para vijaya pAmI upazAMta mohaguNasthAnaka pAmavA chatAM ekamArga lobhano atialpa doSa bAkI rahevAthI sAdhuo paNa nIcenA guNasthAnake paDe che. to AvA lobhakaSAyane nAthavA mATe saMtoSa guNa keLavavo joIe. AvI rIte kSamAthI krodhane, namratAthI mAnane, saraLatAthI lobhane ane nispRhatAthI lobhane A pramANe kaSAyone jItavA joIe. ane A kaSAyone jItavA mATe indriyono jaya karavAno upadeza Apelo che. kAraNa indriyono jaye karyA sivAya kaSAya upara vijaya meLavavo zakya nathI. indriyonA viSayomAM vivaza banelA badhI bAjuthI viDaMbanA pAme che. ahIM 'yogazAstramAM AcArya hemacaMdrAcArya eka eka iMdriyonI parAdhInatAthI jIva keTalo kleza pAme che e batAvatAM kahe che ke hAthaNInA sparzathI sparzendriyanA sukhane prApta karavA mATe sUMDhane lAMbI karavAthI hAthI hastizALAnA staMbha sAthe baMdhananA klezane prApta kare che. pANImAM rahelo matsya jALa sAthe bAMdhela mAMsane bhakSaNa karavA jatAM mAchImAranA hAthamAM pakaDAI mRtyune zaraNa thAya che. hAthInA gaMDasthaLanI gaMdhamAM Asakta thaI Avelo bhamaro hAthInA kAnanA jhapATAthI maraNa pAme che. suvarNanA 166 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teja samAna dIpazikhAnA prakAzathI mohita thayeluM pataMgiyuM dIvAmAM paDIne maraNa pAme che. manohara gIta zravaNa karavAmAM tanmaya thayeluM haraNiyuM zikArInA bANano zikAra bane che. AvI rIte eka eka indriyonA viSayasevanathI jo jIvane mRtyune AdhIna thavuM paDatuM hoya to ekIsAthe pAMca indriyonA viSayane sevanAra manuSya vinAzane ja pAme. eTalA mATe buddhimAna manuSyae mananI zuddhi dvArA indriyono jaya karavo joIe. indriyo dravya ane bhAva ema be prakAranI che. cAmaDI, jIbha, nAsikA, AMkha ane kAna e AkAra rUpe pariNata thayelI pudagala dravyarUpa dravyaindriyo ane sparza, rasa, gaMdha, darzana, zravaNarUpa viSayonI abhilASA karavI te rUpa bhAvaindriyo. tenI Asaktino tyAga karavo eTale ja indriyono jaya karavo je mananI zuddhi dvArA zakya thAya che. vidvAna puruSoe eka manazuddhine ja mokSamArga batAvanArI aNaolavAyela dIvaDI kahI che. bIjA guNa hoya paNa mana:zuddhi na hoya to te guNe nakAmA che. tapasvIne mana:zuddhi vagara kareluM dhyAna sarvathA niSphaLa che. mananI zuddhi vagaranuM dhyAna mokSaphaLanI apekSAe phogaTa che. mATe mokSanI icchA rAkhanArAoe avazya mananI zuddhi karavI joIe. mananI zuddhi mATe rAga-dveSa upara vijaya meLavavo jarUrI che jethI AtmA azuddhatAno tyAga karI potAnA svarUpamAM TakI rahe. ahIM AcArya hemacaMdra kahe che astataMdrairataH puMbhi - nirvANapadakAMkSAbhiH / vidhAtavya: samanvena rASidvipamya: 4.41 nirvANa padanA icchuka purUSoe samabhAvarUpa zastra vaDe rAgadveSarUpa zatruno vijaya karavo. samabhAvanuM avalaMbana levAthI je karma eka aMtarmuhUrtamAM khapAvI zakAya che te karmo samabhAva vinA karoDo varSa tapasyA karIne paNa nAza karI zakAtAM nathI. dareka AtmA paramAtmasvarUpa che. paNa rAgAdi doSonA lIdhe e paramAtmasvarUpa para AvaraNa chavAya che. je samabhAva sUryanA prakAzathI e rAgAdinA aMdhakAranuM AvaraNa dUra thAya che. ane yogI puruSo potAnAmAM ja paramAtmasvarUpanAM darzana kare che. AvuM samatva nirmamatvathI prApta thAya che. A kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra 167 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirmamatva mATe yogIne 12 bhAvanAono Azraya levAno kahe che. A bhAvanAo nIce pramANe che : 1. anitya bhAvanA 2. azaraNa 3. saMsAra 4, ekatva 5. anyatva 6. azuci 7. Asava 8. saMvara 9. nirjarA 10. dharmasvAkhyAta 11. loka 1. bodhidurlabhabhAvanA ahIM nirmamatvapaNuM prApta thavA mATe A bAra bhAvanAnuM svarUpa samajAveluM che. anitya bhAvanA dareka vastusthiti kSaNe kSaNe badalAtI rahe che. je sthiti prAta:kALe hoya che, te madhyAhune rahetI nathI ane madhyAhune dekhAya che te sAMje hotI nathI. A saMsAramAM badhA padArtho jemake ApaNuM zarIra, pANInAM mojAM sarakhI lakSmI, svapna samAna svajanAdinA saMyogo ane yovana badhAMnI anityatA dekhAya che. eTale nirmamatva thavA mATe jagatanuM A anitya svarUpa sthira citta karI ciMtavavuM. azaraNa bhAvanA : indra, upendra, ane vAsudeva paNa je maraNane zaraNa thAya che to A pAmara prANIne to konuM zaraNuM hoya. ene enA karma pramANe A cAra gatimAM pharavuM paDe che. A saMsArarUpI vanamAM dharma sivAya koInuM zaraNa nathI. saMsAra bhAvanA samajAve che - jIvane naraka, tiryaca, manuSya ane devagati ema A cAragatirUpa saMsAramAM aneka yoniomAM paribhramaNa karI anaMtA duHkha sahana karavo paDe che. saMsAramAM eka jIva nATakanA naTanI mAphaka bhinna bhinna rUpa dhAraNa kare che. eka bhavamAM mAlika thaIne bIjA bhavamAM dAsa thAya che. eka bhavamAM strI hoya to bIjA bhavamAM puruSa thAya che. A samagra lokAkAzamAM evo eka paNa pradeza nathI jyAM jIve potAnA karmathI zarIra dhAraNa karI e pradezane sparza karyo na hoya. AvA A duHkhathI bharelA saMsAranA svarUpanuM ciMtavana karI nirmamatva thavA prayatna karavo. ekatva bhAvanA : A jIva bhavAMtaramAM ekalo ja utpanna thaI potAnAM zubhAzubha karmonuM phaLa ekalo ja bhogave che. svajana Adi mATe pApo karyA hoya 168 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ topaNa e pAponuM phaLa to tene ja bhogavavuM paDe che. anya svajana saMbaMdhIo tenA karmanA phaLane vaheMcIne laI zakatA nathI. eTale ekatva bhAvanA samajavAthI svajana upara rAga thato nathI ane parajana upara dveSa na thAya. eTale nirmamatva bhAva keLavavA ekatva bhAvanAnuM dhyAna karavAnuM kahe che. anyatva bhAvanA : anyatva eTale bheda. potAnA AtmA sivAya anya jaDa-cetana padArtho - potAnuM zarIra, svajana, dhana, potAthI bhinna che AvuM ciMtana e anyatva bhAvanA che. A bhAvanA ciMtavavAthI zarIra Adi jaDa padArtho para ane svajana Adi cetana padArtho para rAga na thAya, thayelo rAga dUra thAya. azuci bhAvanA : rasa, rudhira, mAMsa, meda, hADakAM, majjA, vIrya ane viSTA pramukha azucinA dhara rUpa A kAyA che je atyaMta azucimaya che. AvA azucimaya kAyAnA vicAro karavAthI strI athavA svadeha parathI mamatva ochuM thAya che. Asrava bhAvanA : Asava eTale mana, vacana ane kAyAnA yogothI karmonuM AtmAmAM Agamana. AsavanuM svarUpa, AsavanAM kAraNo ane AsavathI thatAM du:khono vicAra karavo te Asava bhAvanA. mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yogAdithI thayelA AsavathI karmabaMdha thAya che ane e baMdhAyela karmonA udayathI jIva naraka Adi cAra gatirUpa saMsAramAM paribhramaNa kare che ane aneka duHkho sahana kare che. A karmabaMdhananAM kAraNo samajI enAthI mukta thavA mATe Asava bhAvanA vicAravI. saMvara bhAvanA : A Asavone rokavA enAM dvAro baMdha karavAM te saMvara che. saMvara be prakAre che. AtmAmAM praveza karatA karma-pudgalone rokavA e dravyasaMvara ane saMsAranA kAraNabhUta AtmavyApAra rUpa kriyAono tyAga e bhAvasaMvara. AsavanA nirodha mATe yogIe kSamA vaDe krodhane, namratAthI mAnane, saraLatAthI mAyAne ane saMtoSathI lobhane rokavo joIe. manogupti, vacanagupti ane kAyaguptithI mana, vacana ane kAyAnA yogone, apramAda vaDe pramAdane ane sAvadya yogono tyAga karI viratine sAdhavI. evI ja rIte samyakatva vaDe mithyAtva ane dharmadhyAna ane zukladhyAna vaDe Arta ane rodra dhyAna para vijaya meLavavo. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra 169 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pramANe AsavanA nirodharUpa saMvara bhAvanA vAraMvAra bhAvavI jethI karmabaMdha rokavAnAM kAraNomAM prabaLa jAgRti rahe ane tevA prayatna thAya. nirjarA bhAvanA nirjarA eTale karmono AtmapradezamAMthI kSaya thavo. te be prakAranI che : akAma nirjarA - karmakSayanI icchA vinA ekeMdriya thI mAMDI paMceMdriya sudhInA jIvo ThaMDI, garamI, jaLa, agni, zastra, chaMda, bheda vagerethI azAtAvedanIya karmano anubhava karI je karmakSaya thAya che. ahIM karmakSaya sAthe Arta ane raudra dhyAna karIne navAM azubha karmo bAMdhe che mATe A karmakSaya - nirjarA akuzalAnubaMdhI sakAma nirjarA - karmano kSaya thAya e abhilASAthI, nahIM ke A loka ke paralokanA phalAdinI icchAthI je tapa, pariSaha AdithI karmanI nirjarA thAya. ahIM sahana karavAnI vRtti hovAthI karmanA udaya vakhate azubha dhyAna thatuM nathI, navAM karmo baMdhAtAM nathI. athavA viziSTa adhyavasAyanA kAraNe navAM karmo baMdhAya topaNa zubha ja baMdhAya je muktimArgamAM sAdhaka bane che. ahIMtapasyA je nirjarAnuM kAraNa kahyuM che enA AtyaMtara ane bAhya e be prakAra kahyA che. bAhya tapa anazana, uNodarI, vRttisaMkSepa, rasaparityAga, kAyAkleza ane saMlInatA ema cha prakAre kahyuM che. jyAre AtyaMtara tapa prAyazcitta, vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya, vyutsarga ane dhyAna ema cha prakAre che. A be prakAranA tapa vaDe nirjarA karatA sarva karmanA kSayathI mokSa prApta thAya che. dharmasvAkhyAta bhAvanA : jinezvara bhagavaMte saMsArano nAza karanAra ane mokSa prApta karAvanAra samyagdarzana, samyagUjJAna ane samyagracAritrarUpa dharma kahyo che. A dharmanA dasa prakAro kahyA che - dharma, satya, zauca, brahmacarya, akiMcanatA, tapa, zAMti, mArdava, saraLatA ane nirlobhatA. dharma saMsArasAgaranA duHkhasamudramAM paDatA evA prANInuM rakSaNa kare che. dharmanuM A loka ane paralokamAM sAMsArika phaLa to prApta thAya che paNa te to gauNa che. mukhya phaLa to mokSa che. loka bhAvanA : lokanA (jagatanA) svarUpanI vicAraNA te lokabhAvanA. 170 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keDa upa2 beu hAtha rAkhI, paga pahoLA karI UbhelA puruSanI AkRti samAna, utpAda, vyaya ane dhrauvyasvarUpa cha dravyathI yukta loka che. jagatanI tamAma vastuo OMutpanna thAya che, nAza pAme che ane sthira paNa rahe che. pratyeka vastu paryAyarUpe utpanna thAya che ane nAza pAme che, dravya rUpe kAyama rahe che. AvA svarUpavALo loka Urdhva, adho ane tirchA ema traNa jagatathI vyApta che, je cauda rajjUpramANa che. A cauda rAjalokayukta lokamAM karmayukta jIva mATe kyAMya zAzvata sthAna nathI. utpAda ane vyayathI (janma-maraNathI) atyAra sudhI tenI bhavabhramaNA cAlI rahI che. to A lokasvarUpanuM ciMtavana karI A bhavabhramaNAmAMthI viraktatA meLavavA karmakSaya ka2vAno prayatna karavo joIe. bodhidurlabha bhAvanA : bodhi eTale samyaktva. akAma nirjarAthI anaMtakALathI rahelA avyavahAra nigodamAMthI nIkaLI sthAvarapaNuM, trasapaNuM ane paMcendriyapaNuM pAme che. vadhu karmakSaya thatAM Aryadeza, uttama jAtikuLa prApta thAya che. temaja vizeSa puNyodayathI jinavANInuM zravaNa prApta thAya che. paNa nizcayarUpa bodhiratna (samyaktva) prApta thavuM ati durlabha che. A pramANe ciMtana karI samyaktvamAM dRDha thavuM e bodhidurlabha bhAvanA che. A pramANe A bAra bAvanAo vaDe manane niraMtara bhAvita karatA sarva padArtha vize mamatva-rahita thaI samabhAva prApta karavo joIe. jenA cittamAM samabhAve praveza karyo che, tenA kaSAya nAza pAme che ane samyaktva pragaTa thAya che. A samatvanuM AlaMbana laI yogIoe dhyAnano Azraya levo joIe. kAraNa AtmajJAnathI ja mokSaprApti thAya che ane te AtmajJAna dhyAnathI ja sAdhya thAya che. mokSaH karmakSayAdeva sa cAtmajJAnato bhavet / dhyAnasAdhyaM mataM tacca tad dhyAnaM hitamAtmanaH / / 4.113 / / A dhyAnanuM svarUpa varNavatAM kahe che - chadmastha yogIone aMta2rmuhUrta sudhI je mananI sthiratA rahe che te dhyAna kahevAya che. te dhyAnanA be prakAra che H dharmadhyAna ane zukladhyAna. ane ayogIone yogano nirodha hoya che. yogI dhyAna sAdhato hoya ane e dhyAna tUTI jatuM hoya to ahIM pu. AcArya hemacaMdrAcArya kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita 'yogazAstra' 171 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A dhyAnane punaH joDavA mATe maitrI, pramoda, karuNA ane mAdhyastha A cAra bhAvanAo bhAvavAnuM kahe che. kAraNa vRddhAvasthAmAM nirbaLa thayelA zarIrane jema auSadha tAkAta Ape che tema maitrI Adi cAra bhAvanAo tUTatAM dharmadhyAnane pharIthI puSTa kare che. ahIM A cAra bhAvanAonuM svarUpa samajAve che. jagatamAM koI paNa jIva pApa na kare ane du:khI na thAya ane A saMsAracakranI cAre gatimAMthI jagatanA tamAma jIvo mukta banI mokSasukha prApta kare. A maitrI bhAvanA. jIvahiMsAdi samagra doSone dUra karanArA ane padArthanA yathArtha svarUpane jANanArA mahApuruSonA zama, indriyonuM damana, aucitya, gAMbhIrya, vairya Adi guNo mATe temano vinaya, vaMdana, stuti, guNAnuvAda, vaiyAvacca karavI ane enAthI manano ullAsa prakaTavo e pramoda bhAvanA. dIna, duHkhI, bhaya pAmelAM vividha du:khathI pIDAyelAM maraNAntika vedanA anubhavatA prANIone jinezvara bhagavaMtanA vacanAmRtathI zAMti ApavI temaja dezakALanI apekSAe anna, pAna, Azraya, vastra, auSadhAdithI madada karavI te karuNA che. bhakSyAbhaDhya, kartavya, akartavya Adi viveka vinAnA, krUra karma karanArA, devagurunI niMdA karanArA chatAM AtmaprazaMsA karanArA evA jIvo dharmadezanAne ayogya hovAthI temanA pratye upekSA karavI e mAdhyastha bhAvanA che. A cArabhAvanAo vaDe potAnA AtmAne bhAvita karatA yogI potAnI tUTelI vizuddha dhyAnanI zreNIne puna: joDI de che. dhyAna ane Asana : ahIM cothA prakAzanA aMtamAM dhyAnanA sAdhanabhUta lAMbA samaya sudhI samAdhithI besI zakAya tevAM Asano jevAM ke paryakAsana, vIrAsana, vajAsana, padmAsana, bhadrAsana, daMDAsana, utkaTikAsana, godohikAsana ane kAyotsargAsana vagere Asano kahyAM che. amuka ja Asana karavuM evo koI Agraha nathI. sukhapUrvaka lAMbo kALa citta-samAdhimAM besI zakAya te Asana grahaNa karI dhyAna dharavuM. 172 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcamo prakAza pAMcamA prakAzamAM pU. AcAryadeve jainazAstra pramANe mokSa mATe prANAyAma Avazyaka nathI chatAM dehanA Arogya ane kALajJAna Adi mATe prANAyAma upayogI che ema jaNAvI prANAyAmanuM varNana karyuM che. pAtaMjala Adi yogAcAryo e yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi ema ATha aMga mokSanAM sAdhana tarIke svIkAryA che. Asana-jaya karyA pachI dhyAnanI siddhi mATe 4 prANAyAmano Azraya lIdho che kAraNa ke prANAyAma karyA sivAya mana ane pavanano jaya thaI zakato nathI. mana ane pavananI kriyA tathA sthAna ekasarakhAM che. mana ane pavana bemAMthI ekanI pravRtti thAya to bIjAnI paNa thAya ja. ane baMnemAMthI game te ekanA nAzamAM bIjAno nAza thAya che. beuno nAza thavAthI indriya ane buddhinA vyApArano nAza thAya che ane indriyanI pravRtti tathA mananA vicAro baMdha thavAthI mokSanI prApti thAya che. prANAyAma eTale jemAM mukha ane nAsikAnI aMdara pharatA vAyune sarva prakAre rokavo. prANAyAma eTale prANa+AyAma. AyAma eTale niyaMtraNa, nirodha eTale zvAsa-prazvAsanI gatino nirodha karavo. prANAyAmanA recaka, pUraka ane kuMbhaka ema traNa prakAra che. ghaNA prayatnapUrvaka vAyune bahAra kADhavo e recaka che. bahArathI vAyune kheMcI koThAmAM pUravo e pUraka ane nAbhimAM sthira karavo e kuMbhaka che. A traNe prakAranA prANAyAmanA alaga alaga prakAro zarIranA Arogya mATe lAbhadAyaka che. jema ke recaka prANAyAmathI udaranA vyAdhino tathA kaphano nAza thAya che. pUrakanA yoge zarIra puSTa thAya che, sarva vyAdhiono nAza thAya che. evI ja rIte kuMbhaka prANAyAmathI zarIramAM baLanI vRddhi thAya che ane vAyu sthira rahI zake che. AvI rIte pAMcamA prakAzamAM prANAyAma tenA traNa prakAra - recaka, pUraka ane kuMbhaka ane tenA phaLanuM varNana karyuM che. temaja prANa, apAna, samAna, udAna ane vyAna A pAMca vAyunuM svarUpa ane tene jItavAthI thatA phAyadA) phaLa evI ja rIte kALajJAna saMbaMdhI vivecana kareluM che. pAtaMjalanA aSTAMga yogamAM zarIrane nirogI rAkhavA temaja AgaLanA mahattvanA aMga dhyAna ane samAdhi prApta karavA prANAyAmanuM sthAna mahattvanuM kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra 173 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che; jyAre ahIM yogazAstramAM AcArya hemacaMdra mokSaprApti mATe prANAyAmane anivArya mAnatA nathI. prANAyAmane mokSanA sAdhana tarIke niSedha kare che. paraMtu dhyAnanI siddhi ane mananI ekAgratA thavA mATe enI AvazyakatA batAvI che. prANAyAmastata: kaizcidAzrito dhyAnasiddhaye / rAyo netarayA tuM mana: pavananirnayA sA.zA yogazAstra artha : dhyAnanI siddhi mATe prANAyAmano Azraya karyo che kema ke te sivAya mana ane pavanano jaya karI zakAya nahi. chaThTho prakAza pAMcamA pravezanA aMtamAM parakAyapravezanI vidhi ane parakAyapravezanuM phaLa kahyuM che. chaThThA prakAzamAM parakAyapravezane mAtra AzcaryakAraka, du:sAdhya jaNAvI mokSanA abhilASI mATe apAramArthika gaNAvyo che. temaja prANAyAma dhyAnasiddhi dvArA mokSaprApti mATe upayogI nathI ema jaNAvyuM che. kAraNa prANano nigraha karavAmAM zarIrane pIDA thAya che ane tethI manamAM asthiratA thAya che. pUraka, kuMbhaka ane recaka kriyA karatAM parizrama thAya che jethI manamAM saMkaleza thAya che ane mananI saMkalezita sthiti e mokSamArga mATe vijJa che. to prANAyAmathI jo manamAM caMcaLatA utpanna thatI hoya to dhyAnasiddhi mATe manane zAMta karavA ahIM pU. hemacaMdrAcArya pratyAhArano mArga batAve che. indriyaiH samamAkRSya viSayebhyaH prazAntadhIH / dharmadhyAnakRte pazcAn manaH kurvIta nizcalam / / 6.6 / / zabda, rUpa, gaMdha, rasa ane sparza A pAMce viSayomAMthI indriyo sAthe manane paNa khecI dharmadhyAna karavA mATe manane sthira karavuM. pratyAhAra siddha thayA pachI dhAraNA karavAnuM kahyuM che. nAbhi, hRdaya, nAsikAno agrabhAga, kapAla, bhrakuTI, tALavuM, netra, mukha, kAna ane mastaka e dhyAna karavA mATe dhAraNAnAM sthAno kahyAM che. A sthAnomAMthI koI paNa eka sthAne manane sthira karI lAMbA samaya sudhI jAgRtipUrvaka cittane tyAM sthApavuM e dhAraNA kahevAya che. 174 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtamo prakAza chaThThA prakAza sudhI pratyAhAra ane dhAraNAnuM svarUpa samajAvI pU. hemacaMdrAcArye sAtamA prakAzamAM dhyAnanI mahattA samajAvI che. dhyAnanuM svarUpa samajAvyuM che. 7dhyAna eTale eka ja viSaya para manoyoganI sthiratA. yogazAstramAM AcArya hemacaMdra kahe che dhyAna mATe yogIoe samabhAva keLavavAnI bahu jarUra che. samatvanuM AlaMbana laIne yogIoe dhyAnano Azraya levo joIe. A samatva mATenI chaNAvaTa cothA prakAzamAM karelI che. jo samabhAva Ave to ja dhyAna zakya bane. mokSanI prApti mATe karmakSaya karavAnI jarUra che. A karmakSaya ke karmanirjarA AtmajJAnathI thAya che ane A AtmajJAna dhyAna karavAthI prApta thAya che. zrI hemacaMdrAcArya A saptama prakAza "dhyAnamAM dhyAna karavAnI icchA dharAvatA yogIo eTale ke dhyAtAnI zuM yogyatA hovI joIe enAM lakSaNa batAve che. sAthe dhyAtAnuM dhyAna dharavA mATenuM dhyeya zuM che ane dhyAnanuM phaLa zuM che A traNe jANavuM jarUrI kahyuM che. dhyAtAnI dhyAna karavAnI yogyatA batAvatAM kahe che dhyAtAmAM daDhatA hovI jarUrI che ke prANa jAya paNa cAritra na cUke, potAnA AtmasvarUpamAM ramaNatA ekasarakhI sthira rahevI joIe. saMyama- bhAvanI sthiratA eTale ke 5 (pAMca) samiti, 3 gupti A pravacanamAtA pAlana karavAnI. saMsAranA tApathI lUSita na thAya, bAhyatApa jevo ke TADha, tApa ne vAyarA jevA nimittathI vicalita na thAya, rAga-dveSa kare nahi ane evAM nimitto Ave topaNa vicalita na thAya. krodha, mAna, mAyA, lobha Adi pApasthAnakavALI cittavRttiothI doSita na hoya. sarva kAryamAM nirlepa rahe. kAma bhogathI (mathuna Adi ja saMjJAthI) virakata thaI potAnA zarIrathI paNa ni:spRha rahe. saMsAranAM sukhothI alipta thayelo hoya. merU parvata jevo acala hoya. zatru hoya ke mitra, suvarNa hoya ke paththara, niMdA thAya ke stuti badhI jagyAe samabhAva rAkhe. caMdramAM jevI saumya, zAMta mukhAkRti hoya, vAyunI jema ni:saMga, AvA guNovALo buddhimAna dhyAtA dhyAna kiravAnI yogyatAvALo gaNAya. dhyAtAnuM lakSya eTale ke dhyeya zuM che, konuM dhyAna dharavuM che. jJAna eTale ke jANavuM. jJAnanI kriyAnuM e ja mahattva che. dhyAtA, dhyAna ane dhyeya e traNe ekarUpa thaI jAya tyAre samApatti thaI kahevAya. dhyAna karavuM hoya to traNenuM kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra 175 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekIkaraNa thavuM joIe. dhyAnamAM mana, vacana ane kAyA traNe parovAya. AsanathI kAyayoganI sthiratA thAya. maunathI vacanayoga siddha thAya pachI manane dhyeya eTale ke 52mAtmA athavA potAnA svarUpamAM parovavuM. AvI rIte dhyAtAnI yogyatA varNavI pachI dhyeyanuM svarUpa kahe che. piMDastha, padastha, rUpastha ane rUpAtIta ema cAra prakAranAM dhyeyo che. paheluM dhyeya piMDastha. ahIM piMDa eTale ke zarIra. temAM rahe te piMDastha dhyAna . ahIM pArthivI, AptethI, vAyavI, vAruNI ane tattvabhU A pAMca dhAraNA dvArA piMDastha dhyAna kevI rIte siddha karAya che te samajAveluM che. piMDastha dhyAnamAM pahelI dhAraNA pArthivI dhAraNA che. ene pRthvItattva sAthe saMbaMdha che. mana sthira ka2I madhyalokamAM rahela kSIrasamudra, emAM hajA2 pAMkhaDIovALuM, jaMbudvIpanA vistAravALuM kamaLa ciMtavavuM. kamaLanA madhyamAM meruparvata samAna karNikA, tenA upara sphaTika jevuM ujjvaLa siMhAsana ciMtavI enA upara potAne sthApita ka2vo. potAnA AtmA 52 lAgelAM ATha karmone jotAM ene mULathI naSTa ka2vAno pote prayatna karI rahyo che ema ciMtavavuM. AgneyI dhAraNA : A dhAraNA agni sAthe saMkaLAyelI che. ahIMnAbhimAM 16 pAMkhaDIovALuM kamaLa ciMtavavuM jenA keMdramAM aA~ mahAmaMtranI sthApanA thaI che. A kamaLa upa2 bIjuM ATha pAMkhaDIovALuM kamaLa ciMtavavuM jenI eka eka pAMkhaDImAM anukrame jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ema ATha karmo sthApelA che. A karmono kSaya karavAno che. A karmakSaya eTale nirjarA dhyAnathI thAya che. ema ciMtavavuM ke aTThano nAda guMjI rahyo che. enA rephamAMthI nIkaLelI agninI jvALAomAM ATha pAMdaDIo uparanAM ATha karma baLI rahyAM che. AtmAnI zuddhi thAya che. pachI zarIranI bahAra traNa khUNAvALo agni ciMtavavo. A bahAranI agninI jvALA ane aMda2 aTThanA dhyAnathI utpanna thayelI jvALA baMnethI deha ne ATha pAMkhaDIovALuM kamaLa bhasmIbhUta thaI enI rAkha thAya che ema ciMtavavuM. mAruti/vAyavI dhAraNA : vAyu eTale maruta. eTale vAyavI athavA mAruti dhAraNA samasta 14 rAjalokamAM UchaLato, parvatone paNa dhrujAvI deto, samudrane halAvI deto evo pracaMDa vAyu ciMtavavo. AgneyI dhAraNAmAM deha ane kamaLane bALIne thayelI rAkhane A vAyu uDAvI nAkhe che. eTale je je karmo baLIne rAkha amRta yoganuM, prApti mokSanI 176 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayAM che, eTale ja ke kArmaNa-vargaNAnA paramANuo AtmAthI bahAra chUTA paDe che ene vAyu uDADIne bahAra laI jAya che ema ciMtavavuM. vArUNI dhAraNA : A dhAraNAmAM vAdaLAothI bharela AkAzamAM ardhacaMdrAkAra varUNa bIja (jaM) ciMtavavuM. te varUNa bIjathI utpanna thayelA amRtasama varasAdanA pANIthI vAyavI dhAraNAthI UDelI rAkha dhoI nakhAya che. eTale AtmAthI chUTA paDelA kArmaNa-vargaNAnA azuddha paramANuo A varasAdanA pANIthI zuddha thAya che. AvI rIte uparanI dhAraNAothI AtmAnI zuddhi thatI jAya che. tattvambha dhAraNa : uparanI dhAraNAothI AtmAnuM zuddhIkaraNa thAya pachI ema ciMtavavuM ke anAdikALathI karmothI bharelo AtmA zuddha thayo che. huM zuddha cetana AtmA chuM. mArAmAM anaMta jJAna, anaMta darzana ema anaMta guNo bharelA che. huM pote zuddha cetanasvarUpa, tattvasvarUpa chuM. AvI rIte piMDastha dhyAnano haMmezAM abhyAsa karanAra yogI mokSasukhano adhikArI bane che. AgaLa piMDastha dhyAnanA abhyAsanuM phaLa batAvatAM kahe che enAthI maMtra, mAyA, zakti, duSTa vidyAonI asara thatI nathI. A dhyAnanA abhyAsathI mana ane cittane ekAgra karI zukladhyAnanI yogyatA prApta kare che. AThamo prakAza : A dhyAnanuM mukhya AlaMbana "zabda" che. pavitra padonuM AlaMbana laIne je ciMtavana karAya che te padastha dhyAna che. aneka prakAre padamayI devatA maMtrarAja kaEnuM dhyAna, paMcaparameSThinuM dhyAna, praNavanuM dhyAna karI zakAya che. praNavanuM dhyAna : praNava eTale nuM dhyAna. praNavanA paNa judA judA bhedo karelA che. hRdayanA madhyamAM kamaLa sthApI enA vacce 3jhane sthApavo. 3jhakAra paMcaparameSThi vAcaka che. OMkAranA uparanI caMdrakalAmAMthI amRtarasa jharI rahyo che ane emAM huM bhIMjAI rahyo chuM ema ciMtavavuM. mArA karmo dhovAI rahyAM che ane AtmA zuddha thaI rahyo che. paMcaparameSThinuM dhyAna H have ujjavaLa evA sphaTika ratna jevo zAMta kAra AvI jAya eTale enA para mahApavitra paMcaparameSThi namaskAra maMtranuM dhyAna karavuM anI sAthe ne joDavuM. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra 177 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha pAMkhaDIovALuM sapheda kamaLa ciMtavavuM. vacce kendramAM arihaMta paramAtmAne sthApana karIne cAre dizA ane vidizAnI aMda2 navakAranAM bAkInAM ATha pada sthApavAM. AvI rIte navapadanI kamaLamAM sthApanA karI enuM dhyAna dharavuM. AvI rIte mana, vacana ane kAyAnA ekAgratApUrvaka 108 vA2 namaskAra mahAmaMtranuM dhyAna dharavAmAM Ave to AhA2 ka2vA chatAM munine eka upavAsanuM phaLa maLe. mahAmaMtrane ArAdhIne je loko Atmazaktine meLave che te A lokamAM to yogI thAya ane traNe lokamAM pUjAya che. koI pazu- pakSIoe saMsAramAM ghaNAM pApo karyAM hoya ane seMkaDo jIvonI hiMsA karI hoya paNa tiryaMca jIvo paNa A rIte navakA2nuM dhyAna kare to devagatimAM jaI zake. dhyAnathI karmakSaya thAya che. mana koI paNa pavitra AlaMbana laIne dhyAnamAM parovAya, jema ke namo arihaMtANaM A pahelA padanA sAta akSaronuM AlaMbana laI mana enA upara sthira karo to e samaye koI asAdhya rogathI thatI vedanAthI mana anyatra calita thAya ane karmanA vipAkathI thatI vedanAnI anubhUti ochI thAya. karmano udaya to cAlI ja rahyo che paNa vedanAnI tIvratAno anubhava dhyAnanA lIdhe ocho anubhavAya. enA mATe dhyAnano abhyAsa ka2vo joIe. dhyAna dhIre dhIre abhyAsathI ja siddha thatuM jAya. atyAre mohanIyanA viSayo vadhelA che eTale mana bIjA viSayomAM cAlyuM jAya che paNa jyAre AtmAnuM jJAna vadhe to mana dhyAnamAM parovAya. AtmAnuM jJAna, dhyAnanuM pramANa mohanIya viSayonI sAme vadhArIe eno abhyAsa ka2vAthI bhalabhalI tIvra vedanA bhUlI mana dhyAnamAM parovI zakAya. je vakhate koI maMtra, jApa, dhyAna cAlu hoya to karma AvatAM aTake che e ja dhyAnano uddeza che. eka bAju karmano kSaya karo eTale nirjarA thAya ane navAM karmane AvatAM aTakAvo eTale saMvara thAya. A be prakriyA karatI vakhate namo siddhALuMno jApa karavo. jApa karatAM mana emAM ja parovAI rahe to eka evI sthiti Ave ke jApa baMdha thaI jAya, akSa2 paNa na rahe eTale ke siddha bhagavAnanuM smaraNa ekadhAruM ApaNI samakSa rahe. AvI rIte je koI akSara, pada ke zabdanuM ciMtana karatA yogI puruSa rAgadveSAdikathI rahita thAya, tene ja dhyAna kaheluM che. amRta yoganuM, prApti mokSanI 178 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo prakAza : rUpastha dhyAna have Ave che rUpastha dhAna. rUpa eTale rUpamAM birAjamAna thayelA, sthira thayela tIrthakara bhagavAna. samavasaraNamAM birAjamAna thayelA, kevaLajJAnathI dIpatA, 34 atizayothI yukta, aSTaprAtihArya sahita evA arihaMta paramAtmAnA rUpanuM AlaMbana laI je dhyAna karIe te rUpastha dhyAna kahevAya che. ApaNA cittamAM traNa gaDhavALA samavasaraNamAM siMhAsana para sarva ghAtI karmono jeNe nAza karyo che tevA tIrthakara bhagavAna birAjamAna che, dezanA detI vakhate je cAra mukha sahita che, jagatanA sarve jIvone abhayadAna ApI rahyA che, caMdramaMDaLa sarakhA ujvaLa traNa chatrothI zobhAyamAna che. sUryamaMDaLanI prajAne viMDalana karatuM bhAmaMDala emanI pAchaLa jhaLahaLATa karI rahyuM che, divya duMdubhi vAjiMtra vAgI rahyAM che, guMjArava karatA bhramarAnA jhaMkArathI mukhara azokavRkSathI zobhAyamAna che, cAmaro be bAju vIMjhAI rahyA che, namaskAra karatA devo ane dAnavonA mukuTanAM ratnonI kAMti vaDe emanA paganA nakhanI kAnti pradIpta thaI rahI che, divya puSponA DhagalAthI parSadAnI bhUmi patharAI gaI che, UMcI Doka karI mugAdi pazuo jemanA madhura upadezanuM pAlana karI rahelAM che, siMha ane hAthI, sarpa ane noLiyo Adi janmajAta vaimanasya dharAvatAM prANIo potAnuM vera bhUlIne zAMta beThAM che evA sarva atizayothI zobhatA samavasaraNamAM beThelA arihaMta prabhunuM dhyAna e rUpastha dhyAna che. evI ja rIte rAga, dveSa, moha, ajJAnAdi vikAronA kalaMkarahita, zAMta, manohAra, sarva uttama lakSaNothI yukta ane evI ja yogadhyAna mudrAthI manohara manane ane AMkhane AnaMda pamADanArI jinezvara paramAtmAnI pratimAnA rUpanuM nirmaLa cittathI ekI najare dhyAna karIe e paNa rUpastha dhyAna che. AvI rIte vItarAgaparamAtmAnuM dhyAna karanAra pote vItarAga thaI karmothI mukta bane che. jema sphaTikarana pAse jevA varNavALI vastu rAkhavAmAM Ave tevA varNavALuM te dekhAya che, evI ja rIte sphaTika sarakhA ApaNA nirmaLa AtmAne jevA bhAvanuM AlaMbana karAvIe tevA bhAvanI tanmayatA te AtmA pAme che. AvI rIte rUpastha dhyAna samajAvI azubha dhyAnano niSedha karyo che. navamA kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra 179 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzanA aMtamAM bahu ja mahattvanI vAta karI che ke mokSAbhilASIe sAdhanA kevaLa karmakSaya mATe ja karavI, nahi ke siddhio meLavavA mATe. mokSane mATe kriyA karanAra manuSyone aSTa siddhi potAnI meLe ja siddha thAya che. dazamo prakAza H rUpAtIta dhyAna dazamA prakAzamAM rUpAtIta dhyAnanuM svarUpa varNavatI, siddha paramAtmAnuM dhyAnasAdhanA karatA sAdhaka krame krame kevI bhUmikA siddha kare che te batAvyuM che. amUrtasya cidAnanda - rupasya paramAtmanaH / niraMjanasya siddhasya dhyAnaM syAdrupavarjitam / / 10.1 / / A dhyAnamAM arUpI evA jJAnAnaMda svarUpa niraMjana, nirAkArasvarUpa siddha paramAtmAnuM dhyAna te rUpAtIta dhyAna che. ahIM yogI piMDastha vagere lakSyavALA dhyAna dvArA nirAlaMbanarUpa alakSya dhyAnamAM praveza kare che. rUpastha Adi sAlaMbana dhyeyothI siddha paramAtmAsvarUpa nirAlaMbana dhyeyamAM jAya che. ahIM dhyAna amUrta evA siddha paramAtmAnuM che. yogI jyAre siddha paramAtmAnA dhyAnamAM tanmaya banI jAya che tyAre te dhyeyasvarUpa paramAtmAnI sAthe ekarUpa thaI jAya che. e ja samarasIbhAva che. AtmA abheda rUpe paramAtmAmAM lIna banI jAya che. A pramANe piMDastha, padastha, rUpastha, rUpAtIta A cAra prakAranA dhyAnathI yogI AtmAnI vizuddhi prApta kare che. AgaLa pU. AcArya hemacaMdra dharmadhyAnanA cAra bhedonuM nirUpaNa kare che, je A pramANe che. 1. AjJA-vicaya, 2. apAya-vicaya, 3. vipAka-vijaya, 4. saMsthAna-vicaya AjJA-vicaya : AjJA eTale Apta puruSanuM, jinezvara bhagavaMtanuM vacana, sarvajJanI AjJA anusAra Agamasiddha vastunA svarUpano vicAra karavo. apAya-vicayaH apAya eTale duHkha.A dhyAnamAM saMsAranAM janma, jarA, maraNa, Adhi, vyAdhi, upAdhi vagere zArIrika ane mAnasika duHkhono; duHkhonAM kAraNo ajJAna, avirati, rAgadveSa Adi kaSAyo vagereno ekAgra citte vicAra karAya che. enAthI A janma tathA bhAvI janmamAM thavAnAM du:khadAyaka kaSTono parihAra eTale ke tyAga karavA tatpara thaI zakAya che. jethI sarva prakAranAM pApakarmothI 180 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAchaLa haThI zakAya che. vipAka-vicaya : vipAka eTale phaLa, kSaNe kSaNe utpanna thatA karmaphaLanA udayanuM ciMtavana e vipAka-vicaya dharmadhyAna. arihaMta bhagavaMta sudhInI saMpadA ane nArakI sudhInI vipadA te baMne anukrame puNya ane pApanAM zubhAzubha karmonA phaLa rUpe ja che. dravya, kSetra, kALa, bhAvane Azrayine karmonA kSayopazama, upazama ke kSaya thAya che. te karmo ATha prakAranAM che. jJAnAvaraNa karma- udayathI ajJAnIpaNuM prApta thAya, sAtAvedanIya karmathI sukhano ane asatAvedanIyathI du:khano anubhava thAya. AyuSyakarmanA udayathI cAra gatimAM pharavuM paDe vagere. AvI rIte karmanI ATha mULa prakRtionA vipAkonA vicAra karavo e vipAka-vicaya dharmadhyAna che. saMsthAna-vicaya: saMsthAna eTale AkAra. anAdi, anaMta evA utpatti, sthiti ane vinAzasvarUpa A lokanI AkRtinuM ane lokamAM rahelA dravyonA AkAranuM ke svarUpanuM ciMtavana karavuM e saMsthAna-vicaya dharmadhyAna che. AvI rIte vividha prakAranA dravyamAM rahelA anaMta paryAya parivartana pAmatA hovAthI tevA dravyanAM utpatti, sthiti ane vyaya saMbaMdhI vAraMvAra vicAraNA karavAthI mana rAgaveSAdivALuM thatuM nathI ane mana AkuLatA pAmatuM nathI. A cAra bhedavALA dharmadhyAnamAM layopathamika Adi bhAva hoya che. ane A dhyAnamAM e jema jema AgaLa vadhato jAya che tema tema anukrame pIta, padma ane zuklalezyA vizuddha, vizuddha hoya che. A dharmadhyAna apramatta saMyatane tathA upazAMta kaSAyavALAne tathA kSINa kaSAyavALAne hoya che. yogI jyAre A dharmadhyAnamAM ekAgratA prApta kare che tyAre e atIMdriya Atmika sukha anubhave che. ahIM hemacaMdrAcArya dharmadhyAnanuM pAralaukika phaLa varNavatAM kahe che ke dharmadhyAnamAM zarIrano tyAga karanAra yogIo greveyaka Adi vaimAnika devalokamAM uttama devapaNe utpanna thAya che. puNyanI prabaLatAthI tyAM uttamottama sukha bhogavI e divya bhogo pUrNa thayA pachI devalokamAMthI auve che ane manuSyalokamAM uttama, divya vaMzamAM avatAra pAme che. tyAM paNa puNyAnubaMdhI puNyathI prApta thayela uttamottama bhogo anAsaktithI bhogavI pachI saMsArathI virakata thaI dhyAna dvArA sarva karmono nAza karI zAzvata pada prApta kare che. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra 181 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agiyAramo prakAza dasamA prakAzamAM svarga ane paraMparAe mokSanA kAraNabhUta dharmadhyAnanuM svarUpa varNavyA pachI agiyAramA prakAzamAM zukladhyAna, tenA adhikAro, ane tenA cAra bhedonuM svarUpa varNaveluM che. vajaRSabha nArIca nAmanA prathama saMghayaNavALA ane pUrvanA jJAnane dhAraNa karanArA evA pUrvadhara A zukladhyAnanA yogya hoya che. kAraNa alpa sattvavALA indriyonA viSayothI vyAkuLa thayelA hovAthI koI paNa prakAre cittanI sthiratA karavA mATe samartha hotA nathI. zukladhyAnamAM jyAre AtmA lIna banelo hoya tyAre tenA zarIrane koI chede, bheda, haNe ke bALe, varSA, vAyaro, ThaMDI ke garamI Adi atimAtrAmAM hoya topaNa te duHkhathI kaMpe paNa nahIM. pote taTastha draSTA hoya tema AtmadhyAnamAM ja sthira rahe. ahIM gajasakumAra ke metAraka muninuM dRSTAMta yAda Ave. gajasakumAranA mAthA upara emanA sasarA saumile sagaDInI jema agni pragaTAvyo ke metAraja muni para corI karavAnI zaMkA thavAthI sonIe emane cAmaDAmAM vIMTI taDake rAkhyA evA maraNAMta upasargathI paNa potAnA dhyAnathI zruta na thatAM beu jaNA paramAtmapada pAmyA. have zukladhyAnanA bhedo kahe che. teno cAra bheda che. 1. pRthakatva vitarka savicAra 2. ekatva vitarka avicAra 3. sUkSmakriyA apratipAtI 4. samucchinna kriyA anivRtti prathama be bhedo pUrvadhara chabastha yogIne zrutajJAnanA avalaMbanathI hoya che. jyAre chellA be bhedo sarva doSarahita evA kevaladarzana ane kevalajJAna prApta thayelA yogIne hoya che. 1. pRthakatva vitarka savicAra e traNe yoganI pravRttivALA yogImAM hoya che. pRthakatva eTale bheda, vitarka eTale pUrvagatazruta ane vicAra eTale dravya-paryAya, artha-zabdanI ke mana Adi traNa yoganI saMkrAMti eTale ke parAvartana. je dhyAnamAM pUrvagata zrutanA AdhAro (AtmA ke paramANu Adi) koI eka dravyane AzrayIne vividha nayonA anusAra utpAda (sthiti, mUrtatva, amUrtavAdi) paryAyonuM ekAgrapUrvaka amRta yoganuM, prApti mokSanI) Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheda pradhAna ciMtana thAya. sAthe dravya-paryAya AdinuM - artha, vyaMjana ane yogonuM parivartana thAya, saMkramaNa thAya te pRtha vitarka savicA2 dhyAna je zukladhyAnano prathama bheda che. 2. ekatva vitarka avicAra H ekatva eTale abheda. zukladhyAnanA A bIjA bhedamAM dravya-paryAyanuM abheda rUpe ciMtana hoya che. A bhedamAM pUrvagata zrutanA AdhAre, AtmA ke paramANu Adi koI eka dravyane AzrayIne, utpAda Adi koI eka paryAyanuM abhedapradhAna ciMtana thAya ane artha - vyaMjana - yoganA parivartanano abhAva hoya te ekatva vitarka avicAra dhyAna. vicA2no abhAva eTale avicA2. A dhyAna vicArarahita hovAthI pavanarahita rahelA sthira dIpaka samAna niSkapa dhyAna hoya che. (prathama bhedamAM sthUla padArthanuM dhyAna saMbhave (hoya) che jyAre bIjAmAM sUkSmanuM dhyAna hoya che.) ane e mana Adi ema yoganI pravRttivALAmAM hoya che. zukladhyAnanA chellA be bhedo kevaLa kevaLI avasthAmAM hoya che. 3. sUkSmakriyA apratipAtI H ahIM sUkSma kriyA eTale kriyA ati alpa hoya che. mana ane vANInA yogano pUrNa nirodha thAya che ane zvAsocchvAsarUpa kevaLa sUkSma kAyayoga bAkI rahe che tyAre A dhyAna hoya che. apratipAtI eTale patanathI rahita. arihaMta avasthA prApta thayA pachI jyAre kevalI bhagavaMtanuM AyuSya kevaLa aMtarmuhUrta jeTaluM bAkI rahe che tyAre yoganirodhanI kriyA zarU kare che. jyAre vacanayoga ane manoyogano sarvathA nirodha thaI jatAM mAtra zvAsocchvAsarUpa sUkSma kAya-yoga bAkI rahe che. 4. vyuparatakriyA nivRtti : A zukaladhyAnano cotho ane aMtima bheda che. ahIM zvAsocchavAsa jevI sUkSmakriyAno paNa nirodha thAya che. ahIM mana, vacana, kAyA Adi traNe yogono sarvathA nirodha thaI javAthI koI paNa jAtanI kriyA nathI. traNe yogo nirodha karI yogathI rahita thaI ayogI kevalI caudamA guNasthAnakamAM praveza karI zailezI avasthA prApta kare che. zukladhyAnamAM yogI jyAre aneka prakAranA sUkSma abhyAsavALo thAya tyAre AtmaguNa pragaTatAM zukladhyAnanI ekatAne lAyaka thAya che. traNa jagatanA kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita 'yogazAstra' 183 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayavALA manane dhyAnanA baLe eka paramANu viSayaka kramapUrvaka dhyAna kare. saLagatA agnimAM navAM lAkaDAM na umeravAthI athavA agnimAMthI lAkaDA kheMcI levAthI bAkIno agni bujhAI jAya tema manane paNa viSayarUpa iMdhana na maLavAthI ApoApa zAMta thaI jAya che. tyArapachI dhyAnAgni atyaMta utkaTapaNe prajvalita thavAthI jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane cotho aMtarAya A cAre ghAtI karmano kSaya thAya che. jenA phaLa svarUpe yogIne kevaLajJAna ane kevaLadarzananI prApti thAya che. ahIM kevaLajJAnI bhagavaMtano tIrthakara nAmakarmano udaya che e sarvajJa, sarvadarzI arihaMta bhagavaMta aneka suro, asuro, manuSyo vaDe praNAma karatA A pRthvItaLa para vicare che ane aneka bhavya jIvone bodha kare che. AvA tIrthakara bhagavaMtonuM kevaLa nAma grahaNa karavA mAtrathI paNa anAdi saMsAranAM du:kho nAza pAme che. ahIM pU. hemacaMdrAcArye tIrthakara bhagavaMtane prakaTa thatA 34 atizayone vistArathI varNavyA che. jeone tIrthakara nAmakarmano udaya nathI evA yogIo paNa kevaLajJAnanI prApti pachI jagatanA jIvone dharmano bodha Ape che. jyAre kevaLI bhagavaMtanuM AyuSya eka aMtarmuhUrta jeTaluM bAkI rahe che tyAre te zukladhyAnanA trIjA bhedanA adhikArI thAya che. ahIM jo AyuSyakarma karatAM bIjAM aghAtI karma vadhu hoya to kevalI bhagavaMta kevaLI samughAta karavAno prayatna kare che. samudyAta eTale samyak prakAre Atmapradezone zarIramAMthI bahAra kADhavA. dhyAnastha kevaLI bhagavaMta dhyAnanA baLathI potAnA Atmapradezone zarIranI bahAra kADhe che. tyAra pachI aMtarmuhUrta mAtra kALamAM yoganirodha zarU kare che. jyAre temanuM AyuSya mAtra aMtarmuhUrta bAkI rahe che tyAre teo prathama bAdara kAyayogathI bAdaravacana ane manoyogane roke che. tyAra pachI sUkSma kAyayogathI bAdarakAya yogane roke che. tethI sarva bAdarayogono virodha karyA pachI sUkSma kAyayogathI sUkSma vacana ane manayogono virodha kare che. tyAra pachI sUkSmakriyA anivRtti zukladhyAna karato sUkSma kAyayogano nirodha kare che. AvI rIte mana, vacana ane kAyA Adi traNe yogono sarvathA nirodha thavAthI sarva kriyA baMdha thAya che. e pAMca hRsvAkSara bolAya teTalA vakhatanI zelezI avasthAne pAmI ekasAthe vedanIya, Ayu, nAma ane gotra e cAre aghAtI karmone khapAve che. audArika, tejasa ane kArpaNa zarIrano tyAga karI eka ja samayamAM Rju zreNIthI Urdhvagamana 184 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karI lokanA agrabhAgamAM rahela siddhakSetramAM birAje che. sAdikamanatamanupamamavyAbAdhaM svabhAvajaM saukhyaM / prApta: sa vevajJAnano mote muvata: TddazA yogazAstra AvI rIte kevaLajJAna ane kevaLadarzanavAna yogI sarva karmothI mukta thaI sAdi anaMta, anupama, avyAbAdha ane AtmasvabhAvathI pedA thayela Atmika sukhane pAmI paramAnaMdamAM magna rahe che. bAramo prakAza yogazAstranA 1 thI 11 prakAzamAM zrI hemacaMdrAcArye Agama Adi zrutajJAnathI tathA gurumukhethI prApta thayeluM yoga saMbaMdhI jJAna vistArathI varNavyuM che. have 1ramA prakAzamAM sva-saMvedanathI potAne anubhavathI siddha thayeluM yogaviSayaka nirmaLa tattvanuM varNana kare che. ahIM AcArya kahe che ke citta cAra prakAravALuM che. vikSipta, yAtAyAta, zliSTa ane sulIna, vikSipta mana eTale capaLatAvALuM mana. sAdhaka jyAre prathama abhyAsa zarU kare tyAre manamAM aneka jAtanA vikSepo AvyA kare. mana kyAMya sthira rahe nahIM. mananI bIjI dazA yAtAyAta che. yAtAyAta eTale javuM ane AvavuM. thoDI vAra mana sthira rahe pAchA vikalpa Ave. pahelI karatAM bIjI dazA zreSTha che ane temAM kAMIka paNa AnaMdano aMza rahelo che. jeTalI vAra mana sthira hoya teTalI vAra AnaMda anubhave che. zliSTa e mananI trIjI avasthA che, je sthiratA ane AnaMdavALI che. ane sulIna e cothI avasthA che. ahIM mana nizcala hoya che ane parama AnaMda anubhave che. jeTalI mananI sthiratA vadhu teTalo AnaMda vizeSa hoya che. e pramANe anukrame bIjI, trIjI ane cothI avasthAmAM mananI sthiratA vadhatI jatAM AnaMda paNa vadhato jAya che. AvI rIte sAdhaka abhyAsa karatA karatA mananA vikSipta dazAthI sulIna dazA sudhI pahoMcI zake che. ane nirAlaMbana dhyAna karI samarasabhAva prApta karI paramAnaMdanI prApti kare che. Atmasukha prApta karavAnA abhilASI sAdhakane aMtarAtmA vaDe bahirAtmabhAvano tyAga karI niraMtara paramAtmAnuM ciMtana karavAnuM kahyuM che. enA kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra 185 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe prathama bahirAtmabhAvanuM svarUpa samajAve che. A zarIra e ja huM chuM. A zarIramAM tathA dhana, svajana, strI-putrAdikamAM mamatvapaNuM e bahirAtmabhAva che. jyAre A zarIra to mArA mATe rahevAnuM bhADUtI ghara che. A svajana, strIputrAdi temaja dhana vagere saMyogika che. zubha-azubha karmanA vipAkathI A saMyogoviyogo che tema jANI saMyoga-viyogamAM harSa-zoka na karatAM draSTA tarIke rahe te aMtarAtmA kahevAya che. ane kevaLa jJAna-svarUpa, AnaMdamaya, samagra bAhya upAdhithI rahita, sphaTika sarakho nirmaLa, indriyothI agocara, anaMta guNavALo evo AtmA paramAtmasvarUpa kahyo che. AvI rIte bahirAtmabhAva, aMtarAtmA ane paramAtmasvarUpa samajAvI yogIvarya AcArya hemacaMdra kahe che - pRthagAtmAnaM kAyAt, pRthak ca vidyAt sadAtmana: kAyam / ubhayorbhedajJAtAtmanizcaye na skhaled yogI / / 9 / / AtmAne zarIrathI bhinna tathA zarIrane sadA AtmAthI bhinna jANavuM joIe. A baMnenA bhedano jJAtA, yogI, AtmasvarUpano nizcaya karavAmAM skUlanA pAmato nathI. kAraNa bahirAtmabhAvamAM rAcatA mUDha jIvo pozailika viSayomAM ja AnaMda mAne che paNa jeo aMtarAtmabhAvane pAmyA che teo A paugalika viSayothI para AtmasukhamAM ja saMtoSa mAne che ane AvA AtmajJAna, AtmasukhanA abhilASI evA yogI puruSo jema siddharasanA sparzathI loDhuM, suvarNa bane che ema AtmAnuM dhyAna karavAthI emano AtmA paramAtmapaNAne pAme che. AgaLa pU. hemacaMdrAcArya gurukRpA, gurusevAnuM mahattva samajAve che ke je yogIoe janmAntaramAM AtmajJAnano abhyAsa karyo hoya emane to e saMskAra A janmamAM paNa sAthe Ave che ane upadeza vagara ApameLe ja tattva pragaTa thAya che paNa evA to koI viralA ja hoya. bAkI bIjA badhAne to jema gADha aMdhakAramAM rahelA padArthane sUrya prakAzita kare che tema ajJAnarUpI aMdhakAramAM paDela AtmAne janmAMtaranA saMskAra sivAya paNa A bhavamAM gurunA caraNanI nirmaLa sevA karavAthI tattvajJAna prApta thAya che. 186 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurunI sevA karI emano upadeza pAmI yogI AtmasvarUpa pAmavA mATe abhyAsa karavA taiyAra thAya. yogI mana, vacana ane kAyAnI caMcaLatAno tyAga karI AtmAne sthira ane zAMta banAve. bAhya padArtho pratye saMpUrNa udAsInabhAva kevaLI koI paNa prakAranA saMkalpa-vikalpa na kare. pAMca indriyone potapotAnA viSayo grahaNa karatI rokavI nahIM. (mAtra draSTA banIne jotA rahevuM.) temaja viSayomAM pravartAvavI nahIM. AvI rIte nirmamatva bhAvathI yogI tanmayabhAvane prApta karI atyaMta unmanIbhAvane prApta kare che. ane AvI rIte audAsInyamAM lIna rahevAthI (tallIna thavAthI) paramAtmatattva yogIne ApameLe pragaTa thAya che. AvA yogIne pU. hemacaMdrAcArya manovijaya karavAnuM kahe che. niraMtara udAsInabhAvamAM tallIna banelA, paramAnaMda dazAnI bhAvanA karatA AtmAe koI paNa sthAnamAM manane joDavuM nahIM. jethI AtmA vaDe upekSA karAyeluM mana koI vakhata iMdriyono Azraya karatuM nathI ane mananA Azraya vinA iMdriyo paNa potapotAnA viSayo pratye pravartatI nathI. AvI rIte AtmA manane preraNA karato nathI ane mana jyAre iMdriyone preraNA karatuM nathI tyAre koI paNa bAjuthI sahakAra na maLatAM mana potAnI meLe ja vinAza pAme che tyAre pavanarahita sthAnamAM rahela sthira dIpakanI jema karmabaMdha vinAnA niSkalaMka tattvajJAnano udaya thAya che. A unmanIbhAvathI ja zakya bane che. A amanaska bhAva eTale ja unmanIbhAva prApta thayAthI jema keLane eka vakhata phaLa AvyA pachI teno nAza thAya che, bIjI vakhata phaLa lAgatA nathI tema amanaskabhAva prApta thayA pachI bIjA karma lAgatA nathI. unmanI bhAvanA abhyAsamAM sthiratA prApta thatA yogIne potAnA zarIranI jANa rahetI nathI ane AtmasvarUpamAM ramaNatA karato laya nAmanI dhyAnanI avasthAmAM siddhanA jIvonI jema jaNAya che. AvA mokSasukha eTale dhyAnathI thatA paramAnaMdane prApta karavAnA kAraNabhUta unmanIbhAvano upadeza sadguru ja Ape che eTale sadgurunanI upAsanAnI abhilASA rAkhavAnuM kahe che. AvI rIte aMte sadgurunA upadezathI unmanIbhAva keLavI AtmapadArthanI kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya racita "yogazAstra 187 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramika zuddhi ane Da6ne prApta karI potAnuM zuddha AtmasvarUpa prApta karavAnuM kahe che. (tAMstAnAparamezvarAdapi parAn bhAvaiH prasAdaM nayan, staistaistattadupAyamUDha ! bhagavannAtman ! kimAyAsyasi ? / na hantAtmAnamapi prasAdaya manAga, yenAsatAM sampadaH / sAmrAjyaM parame'pi tejasi tava prAjyaM samujjRmbhate / / 54 / / artha : he bhagavAn ! he AtmanuM, paramezvara sivAya te te bhAvothI anyane prasanna karavAno zA mATe prayAsa kare che ? are ! jo tuM AtmAne thoDo paNa prasanna kare to A saMpadAo to zuM, paraMtu enI aMdara tArA parama tejanuM aMdara vistRta sAmrAjya phelAze. 188 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zubhacaMdraracita "jJAnArNava" prastAvanA : jJAnArNava A madhyayuganA digaMbara AcArya zubhacaMdra dvArA racita yoga ane dhyAna viSayano graMtha che. AcArya zubhacaMdrano samaya vidvAnoe vi.saM. 1016thI vi.saM. 114pa vacceno mAnelo che. e rAjA bhojanA samayamAM hatA. emanA jIvana vize bIjI kazI mAhitI upalabdha nathI. "jJAnAvanuM bIjuM nAma 'yogArNava" che. emAM yogIoe AcaravAyogya, jANavAyogya saMpUrNa jaina siddhAMtanuM rahasya bhareluM che. 'jJAnArNava" eTale jJAna+ArNava. jJAna arthAt jANavuM. zeya padArthanA yathArtha svarUpane sUkSmatApUrvaka jANavuM. ArNava eTale sAgara. eTale A graMthamAM graMthakAre samudranA jaLanI jema vipula jJAna bharyuM che. A graMthano viSaya yoga athavA adhyAtmasAdhanA che. yogamAM dhyAnanuM sauthI vadhAre mahattva che. yoganA bIjA aMga (jema ke yama, niyama, Asana, prANAyAma. Adi) dhyAnanI prApti mATe sahAyaka bane che. "samAdhi je yoganuM aMtima lakSya che e paNa dhyAnathI ja prApta thAya che. vastutaH jaina darzanamAM dhyAna AtmAnA jJAnaguNane pragaTa kare che. eTale dhyAna ane jJAnamAM atUTa saMbaMdha che. agiyAranI zatAbdInA jainAcArya zubhacaMdra potAnA dhyAnazAstrane jJAnazAstrano graMtha mAnI ene jJAnArNava" nAma ApyuM che. viSayanI dRSTithI A graMtha dhyAnano samudra che eTale 'jJAnArNava'nA aMtamAM AcArya zubhacaMdra A graMthane dhyAnazAstra ema paNa kahe che. A graMthamAM jJAnano evo mahAsAgara bharelo che ke jenA sahArAthI manuSya A saMsArasAgara pAra karI zake che. arthAt AcArya zubhacaMdra bhavAva (bhavano sAgara) pAra karavA mATe "jJAnAva'ne eka sAdhana tarIke varNave che. jIva anAdikALathI A duHkharUpa saMsAramAM bhramaNa karI rahyo che. enAthI chUTI mokSa prApta karavA mATe samyak darzana, jJAna, cAritrane dhAraNa karI dhyAnano abhyAsa karavo joIe ema AcArya zubhacaMdra A graMthamAM kahe che. emaNe samya darzana, samyak jJAna, samyak cAritra ane dhyAnanuM mahattva ane enuM phaLa ahIM varNavyAM che. A graMthamAM kula 42 prakaraNa che. prathama prakaraNamAM prathama zlokamAM maMgalAcaraNamAM AcArya zubhacaMdra paramAtmAne namaskAra karI graMthano prAraMbha kare AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava' 189 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. AgaLanA zlokomAM dhyAnanI siddhi mATe prathama tIrthaMkara RSabhadeva, caMdraprabhu, zAMtinAtha, mahAvIra svAmI ane chelle gautama gaNadharane namaskAra kare che. jJAnArNava graMtha racavAnuM prayojana kahe che ke A graMthanuM nirmANa potAnI kIrti jagatamAM phelAvavAnA laukika prayojanathI nathI karyuM paraMtu kleza, saMtApathI chUTavA ane potAnA jJAnanI vRddhi mATe A kRtinI racanA karI che. jJAnIoe dharma, artha, kAma ane mokSa A cAra puruSArthamAM mokSa puruSArthane zreSTha kahyo che. jaina darzanamAM A mokSa athavA mukti prApta ka2vA mATe samyag darzana, jJAna ane cAritra A traNeya ratnatrayane muktinAM sAdhana kahyAM che. 'jJAnArNava'mAM paNa AcArya zubhacaMdra samyag darzana, jJAna, cAritrane mokSanuM kAraNa batAve che. samyagjJAnAdikaM prAhurjinA mukternibandhanam / tenaiva sAdhyate siddhiryasmAttadarthibhiH sphuTam / / 3.11 / / artha : jinoe samyajJAna vagerene muktinuM kAraNa (nivardhana) kaheluM che, kAraNa ke tenI kharI jarUra hoya temanA dvArA tenAthI ja khAtarIbaMdha rIte (Tam) siddhi meLavAya che. AcArya zubhacaMdra A graMthamAM mokSaprAptinI sAdhanAmAM dhyAnanuM mahattva batAve che. A dhyAna samyag darzana, jJAna ane cAritranI zuddhatApUrvaka ka2vAnuM kahe che. e kahe che samyag darzana, jJAna ane cAritrathI jIvAtmA karmono nAza karI mokSaprApti karI zake che. A ratnatraya prApta karyA vagara dhyAna siddha thaI zakatuM nathI. AvI rIte ratnatrayInuM mahattva samajAvI prathama samyag darzananuM varNana karyuM che. 190 yajjIvAdi padArthAnAM zraddhAnaM tadhdi darzanam / nisargeNAdhigatyA vA tabhdavyasyaiva jAyate / / 6.6 / / artha : je jIvAdi padArthomAM zraddhA karavAnI che e ja niyamathI darzana che. A samyag darzana svabhAvathI athavA adhigamathI bhavya jIvone utpanna thAya che. abhavya jIvone thatuM nathI. je jIva bhavya hoya, paryAtmaka hoya, mana sahita arthAt saMjJI paMcIdriya amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya ane jenI kALalabdhi thaI gaI hoya e jIvane samyakatva prApta thAya che. sAta tattva para pUrNa zraddhA karavI ene samyam darzana kahe che. AgaLa samyagu jJAnanuM varNana kare che - trikAlagocarAnanta guNaparyAyasaMyutAH yatra bhAvAH sphurantyuzcaistajjJAnaM jJAninAM matam / / 7 / / artha : "jenA traNa kALanA gocara anaMtaguNaparyAya-saMyukta padArtha atizayatAnI sAthe pratibhAsita thAya che ane jJAnI puruSa jJAna kahe che. A sAmAnyapaNe pUrNa jJAnanuM svarUpa che. AkAzadravya anaMtapradeza che. enA madhyamAM anaMta-pradezI lokAkAza che. emAM jIva pudgala, dharma, adharma ane kAla A anaMtadravya che. emanA traNe kALa saMbaMdhI (bhUta, bhaviSya ane vartamAna) anaMta anaMta bhinna bhinna paryAya che. A sarvene yugapata (eka samayamAM) jANavAvALuM pUrNajJAna je AtmAno nizcaya svabhAva che. AThamA prakaraNanA samyaka cAritranuM varNana karyuM che : yaddhizuddhaH paraM dhAma yadyogijanajIvitam / tavRttaM sarvasAvadhaparyudAsaikalakSaNam / / 8.1 / / artha : je vizuddhatAnuM utkRSTa dhAma che tathA yogIzvaronuM jIvana che ane samasta prakAranI pAparUpa pravRttiothI dUra rahevAnuM jenuM lakSaNa che ene samyam cAritra kahe che. A cAritranA pAMca bheda batAvelA che - (1) sAmAyika (2) chedopasthApanA (3) parihAravizuddhi (4) sUkSmasaMparAya (5) yathAkhyAta cAritra. A cAritranA 13 bheda paNa batAvyA che. - jemAM 5 mahAvrata, pa samiti , ane traNa guptino samAveza thAya che. A pAMca mahAvrata eTale hiMsA, amRta (asatya), corI, maithuna, parigraha. A pApothI virati athavA tyAgabhAva A pAMca vrata. AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava' 191 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA mahAvrata H prathama ahiMsAnuM vistArathI varNana karyuM che ane enuM mahAmya batAvyuM che. ahiMsA A mahAvrata AgaLanAM cAra mahAvratonuM kAraNa che. ahiMsA kone kone kahevAya e samajAvyuM che - vAcittatanubhiryatra na svapnepi prvttte| carasthirAGninAM ghAtastadAdyaM vratamIritam / / 8.8 / / artha : je vratamAM mana, vacana ane kAyAthI svapnamAM paNa trasa ane sthAvara jIvono ghAta na karAya ane ahiMsA mahAvrata kahe che. ahIM AcArya zubhacaMdra jaina darzananI ghaNI mahattvanI vAta samajAve che. jaina darzanamAM karmabaMdha thavAnAM mukhya kAraNa AtmAnAM pariNAma che. eTale je jIva pramAdasahita che arthAt ahiMsA mATe koI paNa prakArano prayatna athavA pravRtti karatA nathI e jIvone bIjA jIva mare athavA na mare paNa emano karmabaMdha thAya che. jyAre je pramAdarahita thaI hiMsA na thAya mATe prayatna kare che, jAgrata rahe che te chatAM jo hiMsA thaI jAya to paNa temano karmabaMdha thato nathI. satya mahAvata : AgaLanA prakaraNamAM satya mahAvratanuM varNana kareluM che. AcArya zubhacaMdra kahe che ke jinendra bhagavAne je yamaniyamAdi vrato kahelAM che e ekamAtra ahiMsAvratanA rakSA mATe kahelAM che. kAraNa jo ahiMsAvrata- pAlanadhArI asatya vacana uccArato hoya to te utkRSTa pada prApta na karI zake. AgaLa kahe che ke je vacana jIvo mATe hitakArI, iSTa hoya evAM vacana asatya hoya topaNa satya che ane je vacana pApasahita hiMsArUpa kAryane puSTi Ape che evAM vacana satya paNa hoya topaNa asatya ane niMdanIya che. muni haMmezAM satya vacana ja bole che, asatya vacana bolavAthI munipaNuM rahetuM nathI. asteya mahAvrata : muni mokSamArgamAM sthiratA prApta karavA mATe "asteya' nAmanuM trIjuM mahAvrata aMgIkAra kare che. je manuSya saMsArasAgara pAra karavAnI icchA dharAve che e mana, vacana, kAyAthI koIe ApyA vagaranI vastu grahaNa karavAnI icchA karato nathI. 192 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgaLa corI karavAthI keTaluM nukasAna thAya che e samajAve che. brahmacarya mahAvata : A prakaraNamAM brahmacarya mahAvratanuM nirUpaNa karyuM che. traNe jagatamAM brahmacaryavrata prazaMsA karavAyogya che. je A vratanuM niraticArapUrvaka pAlana kare che e puruSa pUjya puruSo dvArA paNa pUjAya che. A vratanuM AlaMbana laI yogIloko paramAtmAne anubhave che. A vrata dhIravIra puruSa ja dhAraNa karI zake che. brahmacarya mahAvratanA varNanamAM AcArya zubhacaMdra gurujanonI (ahIMgurujana mATe 'vRddha' zabda vAparyo che.) sevA karavAnuM kahe che. vRddha kone kahevAya to jene sva-para padArthone jANavAvALuM arthAt bhedajJAna che evA jJAnI vRddha kahevAya che. je muni tapa, zAstrAdhyayana, vairya, dhyAna, viveka (bhedajJAna), yama ane saMyamamAM AgaLa vadhelA che evA mahApuruSone vRddha kahevAya che. je sAdhaka maithuna ane strIsaMsargano tyAga karI AvA gurujanonA sAnnidhyamAM rahI emanI sevA kare tyAre enuM brahmacarya daDha thAya che ane tyAre ja paramArtharUpa brahmacarya (arthAt AtmasvarUpamAM lIna thavArUpa dhyAna)nI siddhi thAya che. aparigraha mahAvata : aMte 5 mahAvratamAMthI chelle mahAvrata aparigraha che. saMyamI muni guNavAna hoya paNa jo parigrahI hoya to te saMsArasamudra pAra karavAmAM niSphaLa jAya che. parigraha bAhya' ane atyaMtara ema be prakAranA che. je yogIne mukti prApta karavI che emaNe samasta parigraha arthAt bAhya ane atyaMtarano tyAga karI dhyAnastha athavA jJAnIonA saMgamAM rahevuM joIe. AvI rIte pAMca mahAvrata, pAMca samiti ane traNa gupti ema samyaka cAritra tera prakAranuM kahyuM che. jeno samAveza samyak darzana, jJAna, cAritra A ratnatrayImAM thAya che. AcArya zubhacaMdra kahe che ke A ratnatrayIne ArAdhIne ja saMyamI muni bhUtakALamAM mokSe gayA che, vartamAnakALamAM jAya che ane bhaviSyakALamAM jaze. je A samya darzana-jJAna-cAritrane aMgIkAra kare che ene ja mokSanA kAraNarUpa dhyAnanI siddhi thAya che. AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava' 193 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A graMthamAM AcArya zubhacaMdra dhyAnanuM mahattva, dhyAnanuM svarUpa, dhyAnanA bheda, dhyAnanI siddhi mATe kaSAyajaya, mananI zuddhi enA mATe rAga dveSa upara jaya ane samatAbhAva temaja dhyAnanI siddhi mATe anyamatInA yama, niyama Adi yogasAdhananuM paNa varNana kareluM che. AtmAnI bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmA - A traNa avasthAonA svarUpanuM varNana karyuM che. mokSaprApti mATe bahirAtmAne tyajI aMtarAtmA thaI paramAtmAnuM dhyAna arthAt potAnA zuddha AtmasvarUpanuM dhyAna karavAnuM kahe che. bAra bhAvanA jIvane dhyAna sanmukha karavA mATe A saMsAra ane saMsAranA viSayothI verAgya utpanna karavAnI jarUra che. enA mATe sauprathama anityAdi bAra bhAvanAo kahelI che. A bAra bhAvanAnA ciMtanathI A saMsAra, emAM rahelAM strI-kuTuMba, dhana-dhAnya Adi parigraha, temaja azucithI bharelo potAno deha A badhAMnI anityatA samajAze. saMsAra pratye vairAgya jAge ane e ja mokSaprApta karavAnI sIDI che ema kahI bAra bhAvanAonuM varNana karyuM che. ane A prakaraNanA upasaMhAramAM A bAra bhAvanAonuM phaLa ane mahimA nIce pramANe kahyAM che. dIvyannAbhirayaM jJAnI bhAvanA bhirnirantaram / ihaivApnotyanAtaGa, sukhamatyakSamakSayam / / 1 / / vidhyAti kaSAyAgnirvigalati rAgo pilIyate dhvAntam / unmiSati bodhadIpo hadi puMsAM bhAvanAbhyAsAt / / 2 / / artha : niraMtara A bAra bhAvanAonuM ciMtana karanArA jJAnI puruSo A lokamAM rAgAdikanI bAdhArahita atIndriya avinAzI sukhane prApta kare che arthAt kevaLajJAnane prApta kare che. A dvAdaza bhAvanAono niraMtara abhyAsa karanArAnA hRdayamAMthI kaSAyarUpI agni naSTa thAya che, para-dravyo pratyeno rAga nAza pAme che ane ajJAnarUpa aMdhakArano vilaya thaI jJAnarUpa dIpaka prajvalita thAya che. AcArya zubhacaMdra 'jJAnArNava"mAM dhyAnane mokSanuM kAraNa batAvI enuM mahattva samajAve che. paNa jyAM sudhI jIvanI ruci saMsArAbhimukha haze tyAM sudhI dhyAnanI prApti thavI duSkara che, kaThiNa che. A bAra bhAvanAonA nimittathI saMsAra pratye vairAgya utpanna thaI zake 194 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. eTale sauprathama enuM varNana ahIM kareluM che. dhyAnanuM mahattva ane dhyAnanuM lakSaNa vairAgya mATe jarUrI bAra bhAvanAonuM varNana karI dhyAnanuM mahattva ane dhyAnanuM lakSaNa samajAveluM che. AcArya zubhacaMdra prathama AtmAnA aciMtya sAmarthyanuM varNana kare che. AtmA anaMta zaktino, anaMta vIryano dhAraka che, samasta padArthono jJAyaka che. A AtmA anaMta zaktimAna che paraMtu anAdikALathI A zakti karmonAM AvaraNathI DhaMkAI gaI che to dhyAna dvArA A karmonuM AvaraNa naSTa thaI AtmAnA anaMta guNo pragaTa thAya che. para-padArthamAM je rAga, dveSa, moha, ahaMkAra Adi aniSTa buddhi kare che evo ajJAnarUpI aMdhakAra dhyAnathI naSTa thAya che. vastusvarUpa je dravyaparyAya che e ene jaNAya che. mokSaprApti mATe dhyAna kema kAraNa bane che e samajAvatAM kahe che - mokSaH karmakSayAdeva sa samyagjJAnataH smRtaH / dhyAnasAdhyaM mataM tadhdi tasmAtaddhitamAtmanaH / / 3.13 / / artha : mokSa karmonA kSayathI thAya che. karmono kSaya samyagU jJAnathI thAya che. samyagrajJAna dhyAnathI siddha thAya che arthAt dhyAnathI jJAnanI ekAgratA thAya che. eTale dhyAna ja AtmAnuM hita che. AvI rIte dhyAnanuM mahattva samajAvI dhyAna mATe zuM jarUrI che e kahe che - dhyAnamAM citta sthira thavA mATe parigrahanA mamatvano tyAga jarUrI che, pramAda ane viSayomAMthI cittanI pravRtti dUra thavI jarUrI che. AgaLa kahe che ke jo rAga, dveSa, moha Adi kSINa thayA hoya ane saMvega (mokSa athavA mokSamArga mATe anurAga), nirveda (saMsAra ane enA viSayo paratve vairAga) tathA svaparanuM bhedajJAna thayuM hoya to dhyAnamAM sthira thavAya che. dhyAnanuM lakSaNa : AcArya zubhacaMdra dhyAnanI paribhASA ApatAM kahe che - utkRSTakAyabandhasya sAdhorantarmuhUrttataH / dhyAnamAhurarthavistAro juvottamAM: Ara.2AA jJAnArNava AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava' 195 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha : utkRSTa saMhananavALA sAdhakanA cittanI vRttiono koI eka viSaya para nirodha karavo, koI eka viSaya para ene ekAgra karavo, sthApita karavo e dhyAna che. A dhyAna aMtarmuhUrta sudhI rahI zake che. ahIM AcArya zubhacaMdra dhyAna mATe mananI svasthatA sAthe dehika saMgaThana paNa vajarUSabhanArA AdinA rUpamAM uttama koTinuM hovuM jarUrI mAne che. dhyAnanA be bheda che - prazasti dhyAna ane aprazasta dhyAna je anukrame zubhadhyAna ane azubhadhyAna che. prazasta dhyAna - je dhyAnamAM muni rAgarahita thAya ane vastusvarUpanuM yathArtha ciMtavana kare e dhyAnane prazasta dhyAna kahyuM che. aprazasta dhyAna - jeNe vastusvarUpanuM yathArtha svarUpa jANyuM nathI, jeno AtmA rAga, dveSa ane mohathI pIDita che evA jIvanI svAdhIne pravRttine aprazasta dhyAna kahyuM che. aprazasta dhyAnanA be bheda che - Arta dhyAna ane raudra dhyAna. Arta dhyAna ane raudra dhyAna azubha baMdhanA hetu che eTale sarvathA heya che. A beu aprazasta dhyAnane tyAgavAthI prazasta dhyAna thAya che. jenA be bheda che - dharmadhyAna ane zukladhyAna. temAM pravRtti zakya thAya che. ane A beu dhyAnanA bheda AgaLanA prakaraNamAM samajAvelA che. A prazasta ane aprazasta dhyAna jIvanA AzayathI samajAvelA che. jIvanA traNa Azaya che : prathama puNyarUpa zubha Azaya che. A zubha AzayathI ane vastunA yathArtha svarUpanA ciMtavanathI utpanna thayeluM dhyAna prazasta dhyAna kahevAya che, jenAthI zubhagatinI prApti thAya che. bIjo pAparUpa azubha Azaya che. A azubha Azaya ane moha-mithyAtva kaSAyathI aprazasta dhyAna thAya che je durgatinuM kAraNa bane che. trIjo zuddhopayoga nAma Azaya che. A AzayathI rAgAdi kaSAya kSINa thaI potAnA svarUpanA AlaMbanathI, zuddhopayogathI zuddha dhyAna hoya che. jenAthI jIvane kevaLajJAnanI prApti thAya che. dhyAtAnI yogyatA : AgaLanA prakaraNamAM dhyAna karanAra dhyAtAnA guNadoSa varNavyA che. AcArya zubhacaMdra zAstramAM dhyAtA kevo hoya e kahe che - te mumukSu arthAt mokSanI icchA rAkhanAro, saMsArathI virakta, zAMtacitta hoya, sthira AsanamAM besI zakanAro hoya, jitendriya hoya, saMvarayukta ane dhIra hoya - AvA ATha guNasahitanA dhyAtAne dhyAnanI siddhi thaI zake che. kone kone dhyAnanI yogyatAno niSedha karyo che e samajAve che. : 196 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama to gRhasthAvasthAmAM uttama dhyAnano niSedha karyo che. e kahe che ke gRhastha gharamAM rahI potAnA caMcala manane vazamAM rAkhavA asamartha hoya che. eTale ja cittanI zAMti mATe puruSa gRhatyAga karI ekAMta sthAnamAM jaI dhyAnanI sAdhanA kare che. gRhasthAvasthA choDI muni hoya paNa jo mithyASTi hoya to emane paNa dhyAnanI siddhi thatI nathI. enuM kAraNa samajAvatAM kahe che ke satya darzanavALA badhA ekAMtavAdI che ane vastusvarUpa anekAntAtmaka che eTale e vastunA yathArtha svarUpane samajavAmAM asamartha che. trIjA je jaina sAdhu kahevAya che paraMtu jinendra bhagavAnanI AjJAnuM pAlana karatA nathI, je mAyAcArI che, je muni thaIne paNa parigraha kare che, potAnI kIrti, pratiSThAmAM Asakta che, jemanuM citta caMcala che evA jaina muniomAM paNa dhyAnanI yogyatA hotI nathI. dhyAtA munionI yogyatA batAvatAM kahe che - je saMyamI muni vastunuM yathArtha svarUpa jANe che, manamAM saMvegarUpa che, mokSa tathA mokSamArganA anurAgI che ane saMsArajanita sukhothI nispRha che e muni dhanya che evA yogIzvara dhyAnanI siddhinA pAtra che. kaSAya jaya : je muni dhyAna karavAnI yogyatAvALA che evA yogIzvarone dhyAnanI siddhi mATe kaSAya jaya karavAnuM kahe che. kAraNa krodha, mAna, mAyA ane lobha A cAra kaSAya dhyAnanA ghAtaka che eTale e cAra kaSAyonA svarUpanuM varNana karI emano tyAga karavAno upadeza Ape che - zamAmbubhiH krodhazikhI nivAryatAm niyaNAM mAnamuddAmAarva: | ithaM ca mAyA''rjavataH pratikSaNaM nirIdatAM vAzraya stromAnti pA22.72A jJAnArNava artha : he Atmana ! zAMtabhAvarUpI jalathI krodharUpI agninuM nivAraNa kara. AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava" 197 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAra mArdava arthAt komala pariNAmathI mAnane niyaMtrita kara. mAyAne ArjavathI dUra kara. ane lobhane nirlobhatAthI vaza kara. AvI rIte kaSAya dUra karI emanA para vijaya meLavavAno upadeza Apyo che. kAraNa kaSAya naSTa thavAthI AtmasvarUpano anubhava thAya che. iMdriyajaya : A kaSAya tyAre ja jitAya jyAre iMdriyo para vijaya meLavAya. kaSAyane jItavA mATe prathama iMdriyone vaza karavA joIe eTale 20mA prakaraNamAM AcArya zubhacaMdra kahe che - ajitAkSaH kaSAyAgniM vinetuM na prabhurbhaveta / ata: aoghAhibru netmazraro: prazAsthate pAra. artha : jemaNe iMdriyone jItI nathI e kaSAyarUpI agnino nAza karavA mATe asamartha che. eTale krodhAdi kaSAyone jItavA mATe iMdriyonA viSayono rodha karavo e ja prazaMsanIya che. iMdrijanita viSayathI prApta thayela sukha e durgatinuM kAraNa che. indriyonA viSayasevanathI je sukha maLyuM che e sukha nathI paraMtu du:kha che. kAraNa iMdriyajanita sukha e anaMta saMsAranA kleza utpanna thavAnuM kAraNa che. eTale enAthI bacavA mATe yogI tIrthakara bhagavAne upadeze parameSThI namaskAra maMtranuM smaraNa kare che. yogIone adhyAtmathI prApta je atIndriya sukha che, te AtmAne adhIna che, svAnubhavagamya che ane avinAzI che. AvI rIte ahIM dhyAnanA ghAtaka evA kaSAya ane viSayonuM varNana pUruM karI kahe che ke kaSAya ane viSayo para jaya meLavIne ja dhyAnanI siddhi thAya che. mananI zuddhi, kaSAya ane iMdriya jaya pachI AcArya zubhacaMdra dhyAnanI siddhi mATe mananI zuddhi para bhAra ApavAnuM kahe che. e kahe che ke mananI zuddhi ja mahattvanI che. enA vinA kevaLa kAyAne kSINa karavuM vRthA che. mananI zuddhithI ja dhyAnanI nirmalatA thAya che, karmonI nirjarA thAya che ane yogInuM mana sthira thaI AtmasvarUpamAM lIna 198 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAya che. ahIM AcArya dhyAnanI siddhi mATe bIjA darzanavALA sAthe sarakhAmaNI karatAM kahe che ke anyamatI dhyAnanI siddhi yamaniyamAdi yoga-sAdhanothI kare che. teo kahe che yamaniyamAdinA abhyAsathI mana sthira ane zuddha karI dhyAnanI siddhi thaI zake che. atha kaizcidyamaniyamAsprANAyAmapratyAhAradhAraNAdhyAna samAdhayaityaSTAGgAni yogasya sthAnAni / / 22.1 / / artha AcArya kahe che ke, yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi ema ATha aMga yoganAM sthAna che. AnA anusaMdhAnamAM AcArya zubhacaMdra kahe che ke manane vaza karIne ekAgra kare topaNa rAgAdinA (rAga, dveSa, moha) saMskAra eTalA prabaLa hoya che ke te ekAgra karelA manane calAyamAna karI de che; rAgadveSa-mohanI upasthitimAM mokSamArganI sthiratA thatI nathI. eTale prathama rAgAdine dUra karavAno prayatna karavo joIe. rAgAdi kSINa thavAthI ane enA abhAvamAM yogI mokSamArgamAM sthira thaI paramAtmasvarUpanI prApti karI zake che. ahIM anyamatI ane jaina darzanano taphAvata batAve che. anyamatI yamaniyamAdi yoganAM sAdhanothI manane vaza kare che paraMtu temanuM rAgadveSamohanuM yathArtha svarUpa ane ene jItavAnuM varNana satyArtha nathI. A rAgAdine jItyA vagara mokSanA kAraNabhUta dhyAnanI siddhi thatI nathI. A rAgAdinuM yathArtha svarUpa ane ene jItavAnuM vidhAna kevaLa jaina zAstromAM ja che. A pramANe ja sAdhanA karavAthI dhyAnasiddhi thaI mokSanI prApti thAya che. dhyAnamAM samatAnuM mahattva : AcAryazrI rAga, dveSa ane mohane dUra karavA mATe samatAbhAvanuM AlaMbana levAnuM kahe che. "jJAnArNavamAM AcArya zubhacaMdra jIvane prathama iMdriyone vaza karI kaSAyo para vijaya meLavavAnuM kahe che. pachI sAdhanA mATe manane ekAgra karavAnI jarUra che. to manazuddhi mATe rAga, dveSa ane mohane dUra karavAno upadeza Ape che. AnA mATe e kahe che ke "he jIva, tuM potAnA AtmAne samabhAvathI bharI de jethI tAro AtmA rAgadveSAdine grahaNa na karI zake" je AtmA samatAbhAvamAM ramatA hoya te upasarga Ave tyAre calita na thAya ane anukUlatAmAM rAga na kare. beu AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava" 199 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paristhitimAM enI vRtti sthira rahe che. AvI sthiti jIva kyAre prApta karI zake ? to jyAre A jIva (AtmA) potAnA AtmAne odArika, tejasa ane kArpaNa A traNe zarIrathI ane rAgadveSathI rahita jANe che tyAre samabhAvanI sthiti hoya che. jyAre A AtmA potAne samasta paradravyanA paryAyothI ane paradravyothI bhinna che evo nizcaya kare che ane evI pratItI thAya che e ja samaye sAmyabhAva utpanna thAya che. sarvajJa bhagavAne A sAmyabhAvane ja utkRSTa dhyAna kahyuM che. e dhyAnanuM pradhAna aMga che. enA vinA lokika prayojana mATe anyamatI je dhyAna kare che e niSphaLa hoya che. mokSanuM sAdhana to sAmyasahita dhyAna ja che. AvI rIte jaina dharmano bhedajJAnano mukhya siddhAMnta ja ahIM pratipAdita karelo che. dhyAna mATe yogya sthAna ? dhyAna arthAt sAdhanA karavA mATe yogya sthAna ane sthira Asana paNa bahu ja mahattvanAM che. eTale AcArya zubhacaMdra dhyAna karavA mATe kyAM sthAna yogya che e samajAve che. prathama to je ekAMta sthAna hoya tyAM dhyAna karavAnuM kahe che. ane jyAM dhyAna karavAmAM vighna Ave, mana calita thavAno saMbhava hoya evA sthAne dhyAna karavAno niSedha karyo che. je sidhdhakSetra hoya ke jyAMthI ghaNA mahApurUSoe dhyAna dharI siddhagati prApta karI che, tIrthakara bhagavAna jyAM vicaryA che, je tIrthakaronI 12kalyANabhUmi che evAM sthAna dhyAnanI siddhi mATe uttama che. je sthAnamAM sAdhakanuM citta sthiratA prApta karI zake e sthAna dhyAna mATe yogya che. enA mATe yogya sthAna sAthe yogya Asana paNa eTaluM ja mahattvanuM che je AcArya zubhacaMdra 28mA prakaraNamAM varNavyA che. je je AsanamAM sthira thaI sAdhaka (yogI) potAnuM mana nizcala karI sAdhanA karI zake e Asana upayogI che. paryakAsana, ardhaparyakAsana, vajAsana, virAsana, sukhAsana, padmAsana tathA kAyotsarga dhyAna mATe yogya Asana che. AgaLa kahe che ke vartamAnamAM kAladoSanA kAraNe manuSya pUrvakALa (pahelAMnA kALa) pramANe vIryavALA nathI arthAt emanAmAM sAmarthyanI hInatA che eTale amuka AcArya paryakAsana (padmAsana) ane kAyotsarga A be ja Asana dhyAna mATe yogya gaNe che. AvI rIte AcArya zubhacaMdra yogAbhyAsa mATe Asanano eka sAdhananA rUpamAM svIkAra karyo che. emaNe Asanane upayogI mAnyuM che. jyAM sudhI e dhyAna mATe sahAyaka bane tyAM sudhI ja enI AvazyakatA svIkArI che. 200 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna ane Asana beu dhyAnanAM kAraNa che. beumAMthI eka paNa yogya na hoya to cittanI sthiratA thaI zakatI nathI. sAthe ema paNa kahe che ke jo muni saMvegavairAgyayukta hoya, saMvararUpa hoya, dhIra hoya, jeno AtmA sthira hoya, citta nirmala hoya e muni sarva avasthA, sarva kAlamAM dhyAna karavAyogya che. prANAyAma : A prakaraNamAM AcArya zubhacaMdra manane ekAgra karavA mATe tathA dhyAnanI siddhi mATe prANAyAmane upayogI batAve che. bIjA darzanamAM (jema ke yogadarzanamAM) yoganAM ATha aMgamAM cothuM aMga prANAyAma che. eno saMbaMdha zvAsakriyA sAthe joDAyelo che. ahIM prANAyAmanI upayogitA batAvatAM AcArya zubhacaMdra lakhe che - je munio zAstrIya siddhAMtone sArI rIte samajyA che, jemaNe yathArtha nirNaya karyo che e munioe dhyAnasiddhi mATe ane aMta:karaNanI ekAgratA mATe prANAyAmane prazasya kahyo che, ene upayogI batAvyo che. prANAyAmanA laukika ane pAramArthika baMne phaLa maLe che. ahIM pAramArthika prayojana arthAtu dhyAnanI siddhithI AtmasvarUpamAM lIna thaI javAnuM prayojana mukhya che. prANAyAmane samajAvatAM kahe che, ke prANAyAma eTale jIvana arthAt zvAsozvAsanI sAdhanA che. manane vaza karavA mATe A zvAsozvAsane vaza karavuM jarUrI che. pUrvAcAryoe prANAyAma traNa prakAre kahelo che - pUraka, kuMbhaka ane recaka. A traNenAM svarUpa batAve che : pUraka eTale jyAre pavanane tAlurandrathI laI (kheMcI) potAnI icchAnusAra potAnA zarIramAM pUraNa kare. kuMbhakae pUraNa karelA pavanane nAbhinA madhyamAM sthira karIne roke. recaka : e sthira karelA pavanane prayatnapUrvaka maMda maMda bahAra kADhe. prANAyAmanuM phaLa : A prANAyAma sAdhavAthI jagatanA zubha-azubha ane bhUta-bhaviSya jANI zakAya che. parakAyamAM praveza karavAnI zakti prApta thAya che. A badhA lokika prayojana che, pAramArthika nathI. enuM pAramArthika phaLa batAvyuM che ke manane vaza karavAthI viSayavAsanA naSTa thAya che ane potAnA AtmasvarUpamAM lIna thatA AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava' 201 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneka janmonAM karmono nAza thaI muktinI prApti thAya che. AvI rIte cittanI sthiratA mATe prANAyAmanuM mahattva batAve che paraMtu AgaLanA prakaraNamAM prANAyAmanI anupayogitA batAvatAM kahe che ke prANAyAmanuM kauzala e aNimA Adi siddhio prApta karavAnuM sAdhana che eTale muktinI icchA rAkhavAvALA yogIo mATe e vipnanuM kAraNa thaI zake. je yogI saMsAranA viSayothI virakta che, maMdakaSAyI che, vizuddhabhAvayukta che, vItarAga ane jitendriya che evA yogIo mATe prANAyAma prazaMsAyogya nathI. prANAyAmamAM zvAsozvAsarUpa pavananI AvanajAvanane rokavAthI pIDA utpanna thAya che. enAthI sAdhakanI mAnasika sthiratA vicalita thAya che. sAdhaka enA dhyAnathI bhraSTa thavAnI zakyatA hoya che. enA AtmabhAvonI zuddha pariNatithI dUra thAya che. eTale prANAyAmanI upayogitAne ahIM gauNa mAnI che. zvAsa-prazvAsano abhyAsa nADIzuddhino hetu bane che, enAthI dhyAnane anukULa manaHsthiti utpanna thAya che. A dRSTithI sAdhaka zvAsa-prazvAsanA zuddhIkaraNa dvArA AtmAnuM ciMtana, manana, parizIlana karI zake tyAM sudhI prANAyAmanI upayogitAne mAnI che. dhyAnanI ekAgratA prApta karavA prANAyAmano upayoga thaI zake paNa e anivArya nathI. AcArya hemacaMdra emanA lakhela yogazAstra mAM paNa prANAyAma mATe AvuM ja maMtavya dharAve che ke jaina zAstra pramANe mokSaprApti mATe prANAyAma anivArya nathI. chatAM dehanA Arogya ane dhyAnathI siddhi mATe prANAyAma upayogI che. AvI rIte prANAyAmanI kriyAne gauNa mAnI samAdhi mATe pratyAhAra ane dhAraNAnuM varNana karyuM che. pratyAhAra AcArya zubhacaMdra 'jJAnArNava'nA 30mA prakaraNamAM pratyAhAranuM varNana kare che. pratyAhAra "pAtaMjala yoganAM ATha aMgomAM pAMcamuM aMga che. ahIMpratyAhAranuM nIce pramANe varNana kare che: samAkRSyendriyArthebhyaH sAkSaM cetaH prazAntadhIH / yatra yatrecchayA dhatte sa pratyAhAra ucyate / / 30.1 / / artha : prazAntabuddhi vizuddhatAyukta muni potAnI iMdriya ane manane POP amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iMdriyoMnA viSayathI kheMcIne jyAM potAnI icchA hoya tyAM dhAraNa kare ene pratyAhAra kahevAya che. je yogInuM mana Asaktirahita ane saMvayukta che, jeNe potAnI iMdriyone kAcabAnI jema saMkucita karelI che, viSayothI kheMcIne potAmAM samAviSTa karelI che, je samabhAvayukta che e dhyAnamAM sthira thAya che. pratyAhAra dvArA potAnA iMdriyoMne viSayothI haTAvIne cittane nirAkula banAvI sAdhaka potAnA lalATa para nizcalatApUrvaka sthira kare. ahIM dhyAna ka2vA mATe lalATa sivAya anya sthAna para jema ke netrayugala, nAsikAno agrabhAga, mukha, nAbhi, mastaka, hRdaya, be bhramarano madhyabhAga Adi sthAno 52 manane viSayarahita banAvI sthira karI zakAya che. pratyAhAra karavAthI mana rAgAdi rUpa vikalpa rahita thaI samabhAvane prApta kare che. AvI rIte dhyAnanI siddhi mATe pratyAhArathI manane sthi2 ka2vAnuM kahe che. AtmAnI traNa avasthA - bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmA dhyAnanI siddhi mATe AsanathI pratyAhAra, dhAraNAnuM varNana karI A prakaraNamAM AcArya zubhacaMdra AtmAne jANavA mATe AtmAnI traNa avasthAnuM varNana kare che ane aMte paramAtmApada prApta karavAnuM kahe che. prathama AtmAno nizcaya karavAnuM jarUrI che. kAraNa ke AtmAmAM sthira thavA mATe AtmatattvanuM yathArtha svarUpa jANavuM jarUrI che. deha ane AtmAnA bhedavijJAna vinA AtmAnI prApti thatI nathI. jene mokSanI prApti ka2vI che emaNe samasta padravyorahita AtmAno nizcaya karavo joIe. eTale zarUAtamAM AtmAno nizcaya karavAnuM kahe che. ajJAtasvasvarUpeNa paramAtmA na budhyate / Atmaiva prAgvinizceyo vijJAtuM puruSaM param / / 32.1 / / artha : jeNe potAnA AtmAnuM svarUpa jANyuM nathI e puruSa pa2mAtmAne jANI zakato nathI. eTale paramAtmAne jANavAnI icchA rAkhavAvALo prathama AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava' 203 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAnA AtmAno ja nizcaya kare. A AtmA samasta dehadhArIomAM bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmA A traNa avasthAmAM che. A traNe avasthAonuM svarUpa batAvyuM che. (1) bahirAtmA : AtmabuddhiH zarIrAdau yasya syAdAtmavibhramAt / hitmiA sa viyo mohanidrAptacetana: JArU2.6AA artha : je jIvane zarIrAdi parapadArthamAM AtmAnA bhramathI Atmabuddhi hoya ke A huM ja chuM, para nathI, moharUpI nidrAthI jenI cetanA asta thaI gaI che e bahirAtmA che. arthAt je jIva deha, indriya, dhana, saMpadA Adi bAhya vastuomAM Atmabuddhi kare e bahirAtmA arthAt mithyAdaSTi che. mithyAjJAnane lIdhe e zarIrane AtmA mAne che, potAthI bhinna pazu, putra, strI AdimAM potApaNuM mAne che. (2) aMtarAtmA : bahirbhAvAnatikramya yasyAtmanyAtmanizcayaH / so'ntarAtmA matastajjJai vibhramadhvAntabhAskaraiH / / 32.7 / / artha : je puruSa bAhya bhAvonuM ullaMdhana karI AtmAmAM ja AtmAno nizcaya kare, vibhramarUpa aMdhakArane dUra karavA mATe sUrya samAna e AtmAne jANe e aMtarAtmA che. arthAt je vizuddha darzanajJAnamayI cetanAmAM Atmabuddhi kare che ane cetanAnA vikAra rAgAdi bhAvone karmajanita heya jANe che e aMtarAtmA che ane samyaka dRSTi che. je bahirAtmA che e caitanyasvarU5 AtmAnuM deha sAthe saMyojana kare che arthAt AtmA ane dehane eka samaje che ane je jJAnI che, aMtarAtmA che e dehane caitanyasvarUpa AtmAthI pRthak (judo) samaje che. A bahirAtmA ane amRta yoganuM, prApti mokSanI 204 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtarAtmAnA jJAnamAM bheda che. (3) paramAtmA : nirlepo niSkalaH zuddho niSpanno'tyantanirvRttaH / nirvikalpazca zuddhAtmA paramAtmeti varNitaH / / 32.8 / / artha : je nirlepa che arthAt jene karmono lepa nathI, zarIrarahita che. zuddha che, jene rAgAdi vikAra nathI, je niSpanna che arthAt siddharUpa che ane atyanta nivRtta che arthAt avinAzI sukharUpa che tathA nirvikalpa che arthAt jemAM bheda nathI ene zuddhAtmA kahyo che. arthAt je samasta karmothI rahita kevaLajJAnAdi guNasahita hoya e paramAtmA che. e paramAtmAnuM dhyAna aMtarAtmA thaIne kare. zarIra mATe evo je bhAva che ke "A ja huM chuM Avo bhAva saMsAranA sthitinuM bIja che. eTale bAhya zarIrAdikamAM Atmabuddhi choDI, indriyAdi viSayomAM paNa Atmabuddhi choDe. potAnA AtmasvabhAvathI zruta thaI bahirAtmA ane padArthomAM ahaMbuddhi karI karmabaMdha kare che. jyAre jJAnI puruSa arthAt aMtarAtmA AtmAmAM ja Atmabuddhi karI parapadArthothI pRthaka thAya che. AtmAne jANavAvALo jJAnI dehane AtmAthI bhinna tathA AtmAne dehathI bhinna dekhI ni:zaMka thaI dehano tyAga kare che. AvA AtmajJAnI samyam daSTi jIvanI sarva avasthAmAM karmonI nirjarA thAya che. jene dehamAM ja AtmadaSTi che evo mithyAdRSTi bahirAtmA jAgato hoya che tathA vacana uccAra kare che tyAre paNa karmabaMdhathI chUTato nathI. jyAre bhedajJAnI sUto hoya ke unmatta hoya tyAre paNa karmothI mukta thAya che. AvI rIte aMtarAtmAnuM svarUpa samajAvI AcArya zubhacaMdra kahe che ke jema (dIvAnI) vATane dIpakathI jalAvIe to e paNa dIpaka banI jAya che, ema AtmA potAnA AtmasvarUpane ArAdhI paramAtmApaNuM prApta kare che. AvI rIte AcAryazubhacaMdra 31 ane 32mA prakaraNamAM anukrame paramAtmAnA dhyAnathI temaja bhedajJAna dvArA potAnuM AtmasvarUpa yathArthapaNe jANI arthAt nizcayanayathI potAnA AtmAne anaMta jJAnAdi guNosahita jANI e AtmasvarUpamAM ja lIna thaI jAya tyAre sarva karmono nAza karI e svayaM paramAtma AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnAva" 205 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada prApta kare che. zubhadhyAnanA bheda AtmAnI traNa avasthAnuM varNana karI aMtarAtmA banIne paramAtmAnuM dhyAna karavA mATe zubha dhyAnanA be bheda - dharmadhyAna ane zukladhyAna che. jenA vaDe AtmA paramAtmA banI mokSa prApta karI zake che enuM svarUpa ane enA bheda A prakaraNamAM varNavyA che. dharmadhyAna : jyAM manovRtti athavA ciMtananI ekAgratA evA viSaya para sthira thAya che jeno dharma arthAt vastusvarUpanI yathArthatA sAthe saMbaMdha hoya, je niravadya che, pavitra che e dharmadhyAna che. A ekAgratAnuM prazasta rUpa che. jema jema bhAvonI nirmalatA vadhatI jAya che, AtmAnA karmabaMdhana zithila thAya che. ahIM dharmadhyAna karavAvALA dhyAtAnI yogyatA batAve che ke e vastunuM yathArtha svarUpa samajavAvALo temaja saMsArathI vairAgyasahita hoya, iMdriya ane mana vazamAM hoya, sthira citta ne muktino icchuka hoya, Alasyarahita, zAMta pariNAmI tathA pairyavAna hoya. dharmadhyAnanI siddhi mATe cAra bhAvanAo catasro bhAvanA dhanyAH purANapuruSAzritAH / maitryAdayazciraM citte dhyeyA dharmasya siddhaye / / 27.4 / / artha : maitrI, pramoda, kAruNya ane mAdhyastha A cAra bhAvanAone purANa puruSoe (tIrthakarAdi) Azrita karI che eTale dhanya che (prazaMsanIya che). eTale dharmadhyAnanI siddhi mATe A cAra bhAvanAone cittamAM bhAvavI joIe. jyAre A cAra bhAvanAothI citta bhAvita thAya che, rAgAdi nAza pAmI citta kaSAyarahita thAya che ane dhyAnanI siddhi thAya che. dharmadhyAnanA cAra bheda : AjJApAyavipAkAnAM kramazaH saMsthitestathA / vicayo yaH pRthak tadhdi dharmadhyAnaM caturvidham / / 33.5 / / 206 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha : AjJA, apAya, vipAka tathA saMsthAna A cAreno anukrame bhinna bhinna vicaya arthAt vicAra karavo e dharmadhyAnanA cAra prakAra che. dharmadhyAnanA cAra bheda nIce pramANe che. (1) AjJAvicaya (2) apAyavicaya (3) vipAkavicaya (4) saMsthAnavicaya. vicayano artha vicAra athavA ciMtavana karavo. (1) AjJA vicaya dharmadhyAna H je dhyAnamAM sarvajJa jinezvara bhagavaMtanI AjJA pramANe padArthono, tattvasamUhano je anaMta guNa paryAyasahita, trayAtmaka arthAt utpAdu, vyaya ane dhrauvya saMyuta ane cetana, acetanarUpa jenuM lakSaNa che enuM samyak prakAre ciMtavana karAya e AjJAvicaya dharmadhyAna che. (2) apAyaricaya dharmadhyAna H je dhyAnamAM evuM ciMtavana thAya che ke jIve sarvajJa jinezvara bhagavaMte upadeza karelo samyagdarzana, samyagU jJAna ane samyam cAritrarUpa arthAt ratnatrayIne prApta na karI A saMsAracakranA janmamaraNanA pherAmAM pharavuM paDe che ane ghaNAM duHkha bhogavavA paDe che. anAdi kALathI rAgadveSa, kaSAya ane mithyAtvathI karmabaMdha thayela che jenA kAraNe A duHkha bhogavavAM paDe che. to A karmabaMdhanuM kevI rIte nivAraNa thaI zake? (3) vipAkaviya dharmadhyAna: vipAka eTale phaLa. jIvanA potAnA upArjana karelA karmanA phaLano je udaya thAya che tene vipAka kahyuM che. A karmodaya pratyeka kSaNe kSaNe hoya che. enA jJAnAvaraNAdi ATha prakAra che. (4) saMsthAnaviya dharmadhyAna H saMsthAna eTale AkAra. A dhyAnamAM lokamAM tathA lokamAM rahela dravyonA AkAra/svarUpanuM ciMtavana tathA e dravyonA utpAda, vyaya, dhrauvyAdi paryAyonuM ciMtavana karAya che. A loka je cauda rAjaloka pramANa che ane Urdhva, adho ane madhyaloka ema traNa bhAgomAM vaheMcAyelo che. adholoka nArakInA jIvonuM ane bhavanapati devonuM nivAsasthAna che. e narakabhUmi ane nArakInA jIvone bhogavavA paDatAM asaMkhya duHkhonuM varNana che. enA pachI madhyaloka jyAM asaMkhya dvIpa, samudra ane manuSyakSetra che enuM saMkSepamAM varNana kareluM che. upara Urdhvaloka che jyAM vaimAnika jAtinA devo rahe che. sauthI upara je anuttara vimAno che enA upara siddhazIlA che jyAM sarva karmono kSaya karI anaMta AnaMda ane caitanyathI yukta evA siddha bhagavaMto birAje che AvI rIte lokanA AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava 207 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpanuM dhyAna karavuM e saMsthAnaviya dharmadhyAna che. A dharmadhyAna sAtamuM guNasthAna - apramatta saMyatamAM utkRSTa hoya che. ahIMthI pachI kSapaka zreNIno prAraMbha karI aMtamuhUrtamAM kevaLajJAnanI prApti thAya che. saMsthAna vizaya dharmadhyAnanA bheda sAmAnyata: dhyAna be prakAranA hoya che - sAlaMbana ane nirAlaMbana. sAlaMbana dhyAnamAM koI mUrti pratIkanuM AlaMbana levAya che. jyAre nirAlaMbana dhyAnamAM koI AlaMbana na letAM kevaLa zuddha AtmasvarUpanuM ja dhyAna karAya che. saMsthAnaviya dharmadhyAnano sAlaMbana dhyAnamAM samAveza thAya che. ahIM lokanuM svarUpa dhyAnanA AlaMbananA rUpamAM Ave che. saMsthAnavicaya dhyAnanA cAra bheda che - (1) pimhastha (2) padastha (3) rUpastha (4) rUpAtIta (1) pimyastha dhyAna : piDano artha sthUla pratIka thAya che. A loka skUla pratIka che. pRthvI, agni, vAyu, jala Adi lokanAM mukhya tattva che. emane dhyeyarUpI pratIkanA rUpamAM laI emanA para cittanI ekAgratA karavI e A dhyAnanA aMtargata Ave che. picchastha dhyAnamAM zrI vardhamAna svAmIe kahelI pArthivI, AgneyI, mAruti, vAruNI ane tattvarUpI ema pAMca dhAraNAo che je anukrame pRthvI, agni, vAyu (pavana), jala ane tattvasvarUpa zuddha AtmA saMbaMdhI che jenuM ahIM varNana karyuM che. je yogI A pAMca dhAraNAonA ciMtavanathI piMDa dhyAnanI prApti kare che e muninI pAse koI duSTa jIva koI paNa prakArano upadrava karI zakato nathI. sarva vighna dUrathI ja naSTa thAya che. ahIM koI zaMkA kare ke dhyAna to jJAnAnaMdasvarUpa AtmAnuM ja karavAnuM hoya to ahIM pRthvI, agni, pavana, jala AdinI kalpanA zA mATe karavI? to enA samAdhAna mATe kahyuM che - A zarIra pRthvI Adi dhAtumaya che ane sUkSma kArmaNa vargaNAnA pudgalothI baneluM che. AtmA sAthe eno saMbaMdha che. e saMbaMdhathI AtmA anAdikAlathI dravya bhAvarUpa kalaMkathI malina thato rahyo che. jenA kAraNe 208 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanA vicAryA vagara ja aneka vikalpa utpanna thAya che. A vikalponA nimittathI dhyAnamAM sthiratA AvatI nathI. enA mATe ciMtavana karIne cittane vazamAM karavuM joIe. dhyAnamAM koInuM AlaMbana lIdhA vagara citta nizcala thatuM nathI. eTale AlaMbana levA mATe piMDastha dhyAnamAM pRthvI Adi pAMca prakAranI dhAraNAnI kalpanA karelI che. prathama pRthvI saMbaMdhI dhAraNAthI manane sthira kare. pachI agninI dhAraNAthI karma ane zarIrane dagdha karavAnI kalpanA karI manane roke. enA pachI pavananI dhAraNAnI (mAruti dhAraNA) kalpanA karI zarIra ane karmanI bhasmane pavanathI uDAvI manane sthira kare. enA pachI jalanI dhAraNAmAM (vANI) e bhasmane arthAt karmamalane dhovAnI kalpanA kare, manane roke, chelle zarIra ane karmathI rahita zuddha jJAnAnaMdamaya AtmAnI kalpanA karI manane sthira kare. AvI rIte manane sthira karatAM karatAM abhyAsa karavAthI dhyAnano daDha abhyAsa thAya che tyAre AtmA zukladhyAnane prApta kare che. ghAtI karmono nAza karI kevaLa jJAnanI prApti kare che. ahIM AgaLa kahe che ke anyamatImAM paNa dhyAna mATe pArthivI Adi dhAraNAo karavAnuM kahyuM che, paraMtu tyAM AtmatattvanuM yathArtha nirUpaNa nathI thayuM. lokika prApti (camatkAra Adi)nI thAya che. paraMtu mokSaprApti yathArtha tattvanuM zraddhAna, jJAna, AcaraNa vagara thatI nathI. jJAnArNava pR.387, anuvAda : pannAlAla bAlIvAla (2) padastha dhyAna: A dhyAnamAM pavitra maMtronAM akSarasvarUpa padonuM AlaMbana laIne dhyAna karAya che. AcArya zubhacaMdra kaI kaI rIte padastha dhyAna karI zakAya enuM varNana karyuM che. sarvaprathama varNamAtRkA arthAt svara ane vyaMjanonA samUhanuM ciMtavana karavAnuM kahe che. kAraNa ke varNamAtRkA saMpUrNa zabdonI janmabhUmi che. enA pachI kevaLa svara, paccIsa akSara, alaga alaga varNa vagerenuM dhyAna karavAnuM kahe che. enA pachI maMtrarAja haiM, anAhata maMtra , praNava maMtra OM Adi maMtrAlaranuM dhyAna kevI rIte karavuM enuM phaLa batAve che. evI ja rIte paMcaparameSThI mahAmaMtra temaja A pAMca akSaranA sthAna para ciMtavana karavAnuM kahe che. AvI rIte muktinA icchukamunine A maMtrarUpa padono abhyAsa karavAnuM kahyuM che. AnA abhyAsathI vizuddhatA vadhe che. citta ekAgra thaI zuddha svarUpano AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava' 209 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhAsa thAya che ane upayoga svarUpamAM sthira thAya che. saMvara thaI karmonI nirjarA thAya che ane ghAtI karmono nAza thaI aMte kevaLajJAnanI prApti thAya che. (3) rUpastha dhyAna : (dharmatIrthanA saMsthApaka) arihaMta tIrthaMka2 52mAtmAnA svarUpanuM AlaMbana laIne je dhyAna karAya che te rUpastha dhyAna kahevAya che. te vItarAga tIrthaMka2 deva kevA che - trailokyAnandabIjaM jananajalanidheryAnapAtraM pavitraM lokAlokapradIpaM sphuradamalazaraccandrakoTiprabhADhyam kasyAmapyagrakoTau jagadakhilabhatikramya labdhapratiSThaM devaM vizvakanAthaM zivamajamanaghaM vItarAgaM bhajasva / / 39.46 // jJAnArNava artha : he muni, tuM vItarAga devanuM ja dhyAna ka2. vItarAga deva traNa lokanA jIvonA AnaMdanA kAraNa che. saMsArarUpa samudrathI pAra thavA jahAja samAna che, pavitra arthAt dravyabhAva malathI rahita che, loka-alokamAM prakAza karavA mATe dIpaka samAna che, prakAzamAna che. karoDo zaradapUrNimAnA caMdramAnI prabhAthI paNa adhika prabhAnA dhAraka che, jagatanA advitiya nAtha che, zivasvarUpa che, ajanmA che, pAparahita che. AvA vItarAga devanuM dhyAna karo. AgaLa kahe che ke ghaNA anyamatI janma, jarA, maraNathI vyApta, rAgadveSathI mUrchita, sAdhAraNa manuSyanI jema kSudhA, tRSA Adi aDhAra doSo sahita, saMyama ane jJAnathI rahita evA AtmAne nAmamAtrathI sarvajJa mAne che e sarvajJa dhyAna ka2vAyogya nathI eTale sarvajJa bhagavAnanuM dhyAna karavAvALA icchuke anya matone choDI, yukti ane AgamathI nirNaya karI sarvajJano samyak prakAre nizcaya karavo joIe. aMte sarva doSarahita evA sarvajJa deva, arihaMta paramAtmAnuM dhyAna karavuM joIe. e paramAtmAnA dhyAnamAM jyAre magna thAya, emanA guNomAM lIna thAya, to emanA AtmA jevA ja ApaNA AtmAne dhyAvI e AtmA paNa 52mAtmA bane. (4) rUpAtIta dhyAna : dhyAna karavAvALA yogI vItarAganuM dhyAna karatAM karatAM karmono nAza karI pote vItarAga thAya che. je rAgInuM avalaMbana laIne 210 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna kare che e rAgI thaI azubha karmano baMdha kare che. eTale munie AvuM asamIcIna dhyAna kyAreya na karavuM joIe ke je saMsAranA bIjasvarUpa che. e ja anuSThAna ciMtavana karavAyogya che je jIva ane karmonA saMbaMdhane dUra kare che. A samajAvI AcArya zubhacaMdra kahe che ke jenuM citta rUpastha dhyAnamAM sthira che evo dhyAnI amUrta ajanmA, iMdriyothI agocara evA paramAtmAnuM dhyAna je rUpAtIta dhyAna kahevAya che e dhyAnano prAraMbha kare che. cidAnandamayaM zuddhamamUrtaM paramAkSaram / smaredyatrAtmanAtmAnaM tadrUpAtItamiSyate / / 40.16 / / artha : je dhyAnamAM dhyAna muni cidAnandamaya, zuddha, amUrta, paramAkSararUpa AtmAne AtmA karIne smaraNa kare athavA dhyAve e rUpAtIta dhyAna che. yogI potAno AtmA paNa paramAtmasvarUpa ja che arthAt saMsArathI rahita, niSkala (deharahita), vizuddha, paramajyotisvarUpa, sarvajJa che evuM ciMtavana kare. AvA bhAvasAhita karAtA dhyAnathI dhyAnI paramAtmAthI pRthaka bhAva oLaMgIne enI sAthe ekatva sAdhe che. e samaye dhyAtA ane dhyeyamAM vaitabhAva raheto nathI. enAM karmono nAza thaI pote paNa paramAtmapada prApta kare che. AvI rIte picchastha, padastha, rUpastha ane rUpAtIta ema dharmadhyAnanA cAre bheda samajAvIne have dharmadhyAnanuM phaLa kahe che ke je muni dharmadhyAnamAM manuSyaparyAyane arthAt zarIrane choDe che e nava raiveyaka, nava anuttara athavA sarvArthasiddhi vimAnamAM arthAt devomAM paNa je utkRSTa paryAya che tyAM utpanna thAya che. tyAM svarganAM divya sukha bhogavI svargalokathI manuSyaparyAyanA uttama puNya vaMzamAM janma le che. tyAM paNa utkRSTa zarIra ane ezvaryane prApta kare che. aMte bhedajJAnane (zarIrAdithI AtmAnI bhinnatA) prApta karI, saMsAratyAgI ratnatrayInuM (sa. darzana, sa. jJAna ane sa. caritranuM) zaraNuM laI vizuddhatA prApta kare che. potAnI zakti anusAra anukrame dharmadhyAna ane zukladhyAna dhAraNa kare che ane sarva karmono nAza karI avinAzI evA mokSanI prApti kare che. zukladhyAna dharmadhyAnathI muni ati zuddhatA prApta karI pachI ja zukladhyAnamAM praveza kare ( AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava" Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zukladhyAna kone kahevAya che? to - niSkriya karaNAtItaM dhyAnadhAraNavarjitam / antarmukhaM ca yaccittaM tacchuklamiti paThyate / / 42.4 / / artha : je niSkriya arthAt kriyArahita che, indriyAtIta che ane dhyAnanI dhAraNAthI rahita che arthAt huM AnuM dhyAna karuM A icchAthI rahita che ane jemAM citta potAnA svarUpamAM lIna che ene zudhyAna kahevAya che. jIvanA kaSAyarUpI je mala che eno kSaya athavA upazama thavAthI AtmAnA pariNAma nirmala thAya che tyAre A zukladhyAna thAya che. zukladhyAna dhAraNa karavAvALo yogI prathama vajaRSabhanArAca saMhananavALA hoya che. agiyAra aMga coda pUrvano jANakAra hoya che ane zuddha cAritrI hoya che. zukladhyAnanA cAra bheda kahyA che. (1) pRthakatva vitarka vicAra H A dhyAna mana, vacana ane kAyA A traNe yogovALA munione hoya che. je dhyAnamAM pRthaka pRthaka rUpathI vitarka arthAt zrutano vicAra arthAt saMkramaNa thAya che e dhyAnane pRthakatva vitarka savicAra dhyAna kahe che. pUrvadhara viziSTa jJAnI muni pUrvakRta - viziSTa jJAnanA anusAra koI eka dravyanuM AlaMbana laIne dhyAna kare che paraMtu koI eka paryAya para e dhyAna sthira thatuM nathI. paraMtu enA vividha pariNAmo para saMkramaNa karatuM rahe che. enI ciMtananI dhArA zabda thI artha para, arthathI zabda para ane mana, vANI ane zarIra (deha)mAM ekabIjAnA pravRtti para saMkramaNa kare che. arthAt pUrvadhara mahAtmA pUrvagat zrutanA AdhAre, AtmA ke pugala Adi koI eka dravyane AzrayIne utpAda-vyaya-dhrauvya, mUrtatva-amUrtatva, nityatva-anityatva Adi paryAyonuM bhedathI ciMtana kare che. A vakhate eka dravyano tyAga karI anya dravyanuM ke paryAyanuM athavA eka paryAyano tyAga karI anya paryAyanuM ke anya dravyanuM AlaMbana le che. tathA zabda uparathI artha upara ane artha uparathI zabda upara jAya che. tema ja kAyayogano tyAga karI vacanayoganuM ke manoyoganuM avalaMbana le che athavA manoyogano tyAga karI kAyayoganuM ke vacanayoganuM avalaMbana le che. A pramANe artha, zabda ane yogonuM parivartana thAya che. (2) ekatva vitarka avicAra : ekatva eTale abheda. avicAra eTale amRta yoganuM, prApti mokSanI ) 212 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra arthAt parivartanano abhAva. zukladhyAnanA A bhedamAM dravya-paryAyanuM abheda rUpe ciMtana hoya che. pUrvagat zrutanA AdhAre, AtmA ke paramANu koI eka dravyane AzrayIne, utpAda Adi koI eka paryAyanuM abhedathI ciMtana thAya, artha-zabda ane yoganA parivartanano abhAva hoya te ekatva vitarka avicAra dhyAna che. A dhyAna jyAre siddha thAya che tyAre cAra ghAtI karma naSTa thAya che. AtmA vizuddha banI kevaLajJAna ane kevaLadarzana prApta thAya che. (3) sUma kriyA apratipAtI H zukladhyAnano trIjo ane cotho bheda sarvathA rAgadveSarahita kevaLajJAnIone hoya che. ekatva vitarka avicAra dhyAna siddha thaI cAra ghAtI karma naSTa thAya che. tyAre kevaLI bhagavaMtanA cAra aghAtI karma bAkI rahe che. AvA sarvajJa vItarAga paramAtmAnuM AyuSya jyAre aMtarmuhUrta jeTaluM bAkI rahe che tyAre emane trIjuM zukladhyAna - sUkSma kriyA apratipAtI hoya che. kevaLI potAnuM AyuSya eka aMtarmuhUrta jeTaluM bAkI rahe che tyAre yoganirodhanI kriyA zarU kare che temAM vacanayoga ane manoyogano sarvathA nirodha thatAM mAtra zvAsocchavAsarUpa sUkSma kAyayoga bAkI rahe che. yoganirodha teramA guNasthAnakanA aMte hoya che mATe A dhyAna paNa teramA guNasthAnakanA aMte hoya che. (4) samucchinnakriyAnivRtti zukladhyAnano A cotho ane aMtima bheda che. jyAre jIva kevaLI samughAta karIne sarva karmano kSaya karIne ayoganI sthiti prApta kare che arthAt 14mA ayogI guNasthAnaka para pahoMce che. zukladhyAnanI ati utkRSTa dazA che. ahIM traNe yoga - mAnasika, vAcika ane kAyika kriyAono pUrNapaNe nirodha thAya che. sarva kriyAo samucchinna arthAt naSTa thAya che eTale ayogI che. pAMca hRsvA svaranA uccAraNamAM eTale e, I, , zva, lu A pAMca svaronA uccAra karavAmAM jeTalo samaya lAge kevaLa eTalo samaya A dhyAnano hoya che A e sthiti che jyAM vedanIya, nAma, gotra ane AyuSya A cAra aghAtI karma je bAkI rahelAM hoya che enaSTa thaI jAya che ane karmabaMdha rahita zuddhAtmA Urdhvagamana karI lokanA agrabhAgamAM jyAM siddhazIlA che tyAM siddhAtmA tarIke avasthita thAya che. lokanA AgaLa dharmAstikAya vidyamAna nathI. eTale tenA AgaLa Urdhvagamana AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava" 213 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thatuM nathI. siddha bhagavaMta sarva prakAranAM duHkha, janma, jarA, maraNathI rahita che, zarIra rahita che, mananA vikalpa rahita che. anaMtajJAna, anaMta AnaMda (sukha) sahita che. AcArya zubhacaMdra siddhAtmA arthAt mokSanuM varNana karatAM kahe che ke siddha bhagavaMtanA arthAt mokSanA sukhanuM varNana karavuM zakya nathI chatAM e prayatna kare che. samasta devo ane manuSya iMdriyonA viSayothI utpanna ane iMdriyone tRpta karavA samartha evuM nirAbAdha sukha vartamAnakALamAM bhoge che, bhUtakALamAM bhogavyuM che ane manane prasanna karavAvALuM sukha bhaviSyamAM bhogavaze. e sarva sukhothI anaMtagaNuM atIndriya sukha siddha bhagavaMta eka ja samayamAM bhogave che. emanuM sukha nirUpameya che. traNa jagatamAM siddha bhagavaMtanA anaMta guNono anaMtamo aMza paNa jagatanA bIjA koI padArthamAM nathI. jema AkAza ane kAlano aMta koI jANI zakatuM nathI tema emanA guNono aMta paNa koI jANI zakatuM nathI. AvI rIte AcArya zubhacaMdra dhyAnathI prApta thatA mokSanuM varNana karyuM che. 214 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra jJAnArNavamAM AcArya zubhacaMdra yogamArga para sAdhanA karatA mumukSuo mATe evo paddhatisara mArga batAvyo che jenAthI sAdhaka nirvighna rUpe AgaLa vadhI enuM aMtima dhyeya je mokSaprApti che tyAM sudhI saphaLatApUrvaka pahoMcI zake. A yogamArgamAM dhyAna je sauthI mahattvanuM aMga che enuM svarUpa, lakSaNa, enA bheda ane e dhyAnanI prApti mATe zuM zuM jarUrI che e vistArathI samajAvyuM che. sAthe sAthe dhyAna-mArgamAM zuM zuM vighno AvI zake eno paNa nirdeza karelo che. vizno be prakAranAM hoya che - pratikUla ane anukUla. sAdhaka pratikUla viznone to pAra karI zake che paraMtu anukUla vighnone parAbhUta karavA e kaThina che. eTale AcArya zubhacaMdra kahe che ke gRhasthAvasthAmAM rahIne dhyAnasiddhi saMbhava nathI. gRhastha jIvanamAM vyaktine vividha prakAranI sukhasagavaDo upalabdha thaI zake che. eTale gRhasthAvasthAmAM nirlipta rahevuM saMbhava nathI. AcArya zubhacaMdranA 'jJAnArNava" sAthe mahad aMze samAnatA dharAvato bIjo yogasAdhanAno graMtha "yogazAstra" je hemacaMdrAcArye lakhelo che. beu graMthanA aneka aMza ekabIjA sAthe maLe che. paraMtu A mahattvanA muddA para beu AcAryonAM alaga alaga maMtavya che. AcArya zubhacaMdra dhyAnanI siddhi mATe gRhasthAvasthAnA tyAgane Avazyaka mAne che. emanA mata pramANe gRhastha yoga ane dhyAnano adhikArI nathI. tyAre AcArya hemacaMdranA 'yogazAstra graMthamAM gRhastha dharmanA pAyA upara ja yogasAdhanAno krama sthApita thayelo che. A graMthanA moTA bhAgamAM gRhastha mATe nI sAdhanA kevI hoya e nirUpeluM che ane gRhasthAzramIne paNa yogasAdhanAno adhikAra che e A graMthamAM batAvyuM che. dhyAnanI sAdhanA mATe emaNe kaSAyajanya ane iMdriyonA viSayono tyAga karavAnuM kahyuM che. evI ja rIte kAma athavA strIbhoga jevA viSayonA parityAga para bahu ja bhAra mUkyo che. strIbhoganI apavitratA, niMdanIyatA ane dhRNAspadatAnuM emaNe vistRta varNana karyuM che. jethI sAdhakanA manamAMthI strI pratyenuM AkarSaNa saMpUrNapaNe nIkaLI jAya. AcArya zubhacaMdraracita jJAnAva" 215 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enA pachI AcArye vRddha-sevA arthAt gurujanonI sevA karavAnuM kahyuM che. AvI rIte sAdhaka rAgAdi kaSAyothI zUnya, iMdriyonA viSayonI AsaktithI nirlepa, kAmeSaNAthI rahita ane gurujanoMnI sevA mATe tatpara bane tyAre sAthe eNe samatAbhAva vikasita karavAno che. AvI rIte yogI yogasAdhanA mATe anurUpa vyaktitvano vikAsa karI e dhyAnasAdhanAmAM AgaLa vadhI dhyAnasiddhi karI potAnuM aMtima dhyeya-mokSa prApta karI zake che. 216 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhasUci 1. AcArAMga sUtranA bIjA adhyayana lokavijayanA trIjA uddezyakamAM kahyuM che - satve pANA piyAuyA suhasAyA dukkhapaDikUlA appiyavahA piyajIviNo jIviukAmA / savvesiM jIviyaM piyaM / / 4 / / vivecana : pratyeka prANIne sukha game che. du:kha gamatuM nathI. jIvavuM game che, maravuM gamatuM nathI. tethI koI paNa jIvane du:khI karavo joIe nahIM, koInI hiMsA karavI nahIM. pR.66 AcArAMga sUtra, anuvAdikA : bA.bra. hasumatIbAI ma. prakAzaka : zrI gurUprANa phAunDezana, rAjakoTa 2. mohanIya karmanA mukhya be bhedo che. darzana mohanIya ane cAritra mohanaya. cAritra mohanIyanA kaSAya mohanIya ane nokaSAyamohanIya ema be bhedo che. kaSAya mohanIyanA mukhya cAra bhedo che - krodha, mAna, mAyA, lobha. krodha vagere dareka kaSAyanA anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAnavaraNa ane saMjvalana ema cAra cAra bhedo hovAthI kaSAyanA kula 16 bhedo che. anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha, apratyAkhyAna krodha, mAna, mAyA, lobha, pratyAkhyAnA- varaNa, krodha, mAna, mAyA, lobha. saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha. tatvArthasUtra 8.10nA 3. utpAdri - vyaya - dhrauvyayukta sat aa tatvArthasUtra 4. tasmina ati zrasizvAsayotivi che. prApayAma: 2.41 pAtaMjala yogadarzana te (AsananI sthiratA) thayA pachI zvAsa prazvAsanA gatino viccheda, nirodha te prANAyAma che. 5. svaviSayAsaMprayoge cittasyarupAnukAra ivendriyANAM pratyAhAraH Tora.14. pAMtajala yogazAstra artha : potAnA cittane pAMca IndriyonA viSayathI pAchuM kheMcavuM ane mananA saMkalpa vikalpathI manane pAchuM vALIne Atma svarUpamAM anukula karavuM tene pratyAhAra kahevAya che. AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava 217 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. dhAraNA dezabandhazcattasya dhAraNA / / 3.1 / / pAtaMjala yogadarzana artha : cittanI dhyeyamAM sthiti te dhAraNA che. 7. dhyAna : uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam / / 9.27 / / tatvArthasUtra koIpaNa eka viSayamAM cittanI sthiratA te dhyAna. AvuM dhyAna uttamasaMdhayaNavALAne hoya che. 8. nirAlaMbana dhyAna- je dhyAnanI ekAgratAmAM pratimA Adi bAhya AlaMbano na hoya. kevaLa AtmA mAtra ja jemAM AlaMbana che evI utkaTa dhyAnadazA. 9. samarasabhAva - samatvapUrvaka. samatApUrvaka eTale ja gItAmAM je sthitaprajJa yoga kahyo che. paramAtmA jevuM potAnuM svarUpa (Atma svarUpa) ane jevuM potAnuM evuM jagatanA sarva jIvonuM svarUpa samajavuM. e bhAva samarasIbhAva. e yoganI zarama sImA che. 10. bAhya parigraha vAstu kSetra dhanaM dhyAnaM dvipadAzca catuSpadA : / rAyanAsanayAnaM ra NaM mAiDamamI drArA 26.4tA jJAnArNava arthaH vAstu (ghara), kSetra, dhana, dhAnya, dvipada (manuSya), catuSpada (pazu), zayanAsana, yAna, kuSya ane bhAMDa A bahAranA dasa parigraha che. 11. aMtaraMga parigraha mithyAtvavedarAgA doSA hAsyAdyo'pi SaT caiva / carvAzra RSAyAzcaturvarASyinta prasthA: 26.6aaaa jJAnArNava artha : mithyAtva vedarAga 3 hAsyAdika (hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA) ane krodha, mAna, mAyA, lobha A cAra kaSAya A prakAre aMtaraMganA coda parigraha che. 218 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. kalyANaka - tIrthaMkaronA jIvanamAM pAMca evA avasara Ave che je jagata - mATe kalyANakArI hoya che pAMca kalyANa hoya che. garbha kalyANaka, janma kalyANaka, dIkSA kalyANaka, kevaLajJAna kalyANaka ane mokSa kalyANaka. A kalyANaka je bhUmi 52 thAya e kalyANakabhUmi kahevAya. AcArya zubhacaMdraracita 'jJAnArNava' 219 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcAryoe darzAvelo yogamArga) mahAyogI AnaMdaghanajI adhyAtmayogI AnaMdaghanajI eka ucca kakSAnA ArAdhaka tathA sAdhaka mahApuruSa hatA. avadhuta - eTale ke ava-nizcitapaNe, dhUta-dhoI nAkhyA che varNAzrama ane vyavahArajagatanAM baMdhano jeNe evA yogIrAjanuM samagra jIvana eka mAtra Atmatattvane pAmavA mATe ja hatuM. enA mATe emaNe bAhya kriyAkAMDo ane saMpradAyanI mAnyatAone choDI jaMgalamAM, guphAomAM, nirjana sthAnomAM lokasaMparkathI saMpUrNa dUra rahI nirbhaya banIne sAdhanA karI che. eTale ja teo avadhUtayogI tarIke oLakhAyA che. AtmasAkSAtkAramAM upayogI thaI zake evo yogasAdhanAno mArga pasaMda karyo hato. teoe AdarelI AMtarika sAdhanA daramyAna temanA hRdayamAM tattvadarzana rUpe je lAgaNIo prabaLa ane adamya banIne bhASA rUpe vahI nIkaLI je emanI kAvyakRtio banI. emanA A padyasAhityanA be vibhAga che - (1) 24/24 tIrthakara bhagavAnanAM stavano. (2) 108 pado. A pado AdhyAtmika, yogalakSI ane vairAgyanAM che. jemAM judAM judAM dRSTAMto dvArA adhyAtmano sAra emaNe Apelo che. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnaMdaghanajIe racelAM yogalakSI pado : AmAMthI ghaNAM padomAM emaNe yogasAdhanAnI vAta karI che je nIce pramANe che. 6 padamAM e kahe che - mahAro bAlDo saMnyAsI, dehade vaLa maThavAsI, IDA piMgalA mAraga tajI jogI, suSamanA gharavAsI; brahmaraMdhra madhI Asana pUrI bAbu, anahada tAna bajAsI. ma...ArA yama niyama Asana jayakArI, prANAyAma abhyAsI. pratyAhAra dhAraNAdhArI, dhyAna samAdhi samAsI. ma... ||3|| mUlA uttara guNa mudrA dhArI, paryakasanavAsI, recaka pUraka kuMbhaka sArI, mana IMdriya jayakAsI. ma... //4 / sthiratA joya yugati anukArI, ApoApa bimAsI, Atama paramAtama anusArI, sIje kAja samAsI ma... sApA yogasAdhanAnuM A prathama caraNa hovAthI AnaMdadhanajIe cetanane, AtmAne bAluDAnuM saMbodhana karyuM che. cetanane bALo-bhoLo kahyo che. bALobhoLo cetana arthAt AtmA deharUpI maThano vAsI banyo che. chatAM paNa dehamAM mamatva na rAkhatAM ene mokSaprAptinuM uttama sAdhana mAnI yogamArgano yogI bane che. paNa hajI manane sthira karavAnuM kArya to bAkI ja che. mana sthira tyAre ja thAya jyAre iDA ane piMgalAnA zvasanano viSama mArga tajI suSumnA nADI sama zvasanamArganA jogI thAya. A zarIramAM 72000 nADIo che. temAM 14 nADIo mukhya che. temAM paNa pradhAna nADIo traNa che. IDA, piMgalA ane suSumnA. suSumnA nADI merudaMDa (karoDarajja)nA mULamAMthI nIkaLI je brahmaraMdhra (sahastrAkAra) kahevAya che tyAM sudhI jAya che. iDA ane piMgalA jamaNe ane DAbe bAju che. suSumnAthI thatuM zvasana sama che. prANa - zvasana upara mana keMdrita karatAM prANa paNa sama bane che ane ekAgra thayeluM mana zAMta bane che. mananI sthiratA mATe Asanastha thaI kAyAnI sthiratA karavAnI che ane prANane sama banAvavAno che. manane vaza karavAnI AvI mananI sAdhanA mATe prANano AyAma karavAno hoya che. ahIM AnaMdaghanajI maharSi pataMjalie batAvela aSTAMga yogano mArga kahe che. "yama, (jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 221 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, samAdhi" AmAM prathama cAra yama, niyama, Asana, prANAyAma bAhya kriyA che jyAre tenI pazcAtnA pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi aMta2nA pariNAma-svarUpa thatI naiRRyika atyaMtara kriyA che. = pahelA be yama ane niyama che je aNuvrata ane bAhyatapa che. A karmayoga che je sAdhanAno pAyo che. madhyanAM traNa Asana - prANAyAma - pratyAhAra e kAyayoganI sthUla sAdhanA che, sAdhanAnuM caNatara che. chevaTanA traNa - dhAraNA, dhyAna, samAdhi e sAdhanAnuM zikhara che je manoyoganI sUkSma sAdhanA che. eka eka yogathI ekeka doSa jAya che ane eka eka dRSTino udhADa thAya che. aSTAMgayogathI nAbhipradeze ATha rUcaka pradeza sthita cetanAno ughADa thato jAya che. urvIka2Na thatuM jAya che ane AtmAnI cetanAne DhAMkatAM Ava2NarUpa ATha karmonAM paDaLa tUTatAM jAya che. A AvI rIte sAdhaka mana tathA iMdriyone yogamAM joDavAthI potAnA vikalpo ane vikA2o 52 vijaya meLave che. svarUpane samajI, svarUpane anusarIne AtmasvarUpanI pUrNatAne pAme che. AvI rIte A pada dvArA adhyAtmayogI AnaMdaghanajI aSTAMga yoganI yogika prakriyA dvArA sAdhanAno uttama mArga batAve che jethI yogI AtmasvarUpanI pUrNatA pAmI zake. pU. AnaMdaghanajInuM 11muM pada che - Atama anubhava rIti varIrI, Atama || mora banAe nijarUpa nirupama, ticchana rucikara tega gharIrI / / Atama.. / / 1 / / Topa sannAha zUrako bAno, eka tArI caurI pahirIrI sattA thalameM moha vidArata, aiai sUrijana muha nisarIrI / / Atama... / / 2 / / kevala kamalA apacchara suMdara, gAna kare rasa raMga bharIrI; nIta nirAAna vanArlR virAne, AnaMdyana sarvaza dharIrI / / Atam... ||rU|| A padanuM 1vivecana je muktidarzanavijayajIe lakhyuM che emAM moranuM dRSTAMta ApI yogasAdhanAno mArga batAvyo che. e lakhe che ke moranI yogInA amRta yoganuM, prApti mokSanI 222 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jevI jIvanazailI jotAM khyAla Ave ke morapakSI e pUrvanA yogasaMskArane laI Avelo yogIpurUSano AtmA che. mora parvatonA zikhara upara, vRkSonI UMcI zAkhA upara, maMdiromAM dhvajadaMDanI pATalI upara beThelA jovAmAM Ave che. AkhI rAta daramyAna vAvAjhoDuM ke vaMToLiyo Ave ke vIjaLInA jhabakArA sAthe, gAjavIja sAthe varasAda varasato hoya topaNa mora potAnuM sthAna choDato nathI, nizcala ane nirbhaya banI potAnA sthAna para TakI rahe che. jema koI AtmalakSI yogIrAja samAdhimAM nizcala rahe che. vaLI mora pAko brahmacArI che. e potAnI Dhela sAthe saMbhoga karato nathI. tene jAgRti sahitanI alpa nidrA hoya che. te kadI bedhyAna thato nathI. ahIM paM. muktidarzanajI moranI jIvanazailI joI jema AnaMdaghanajIe 6 padamAM aSTAMga yoganI sAdhanA batAvI ema A padamAM paNa kahe che ke moranA jIvanamAM aSTAMga yoganI sAdhanA nIce mujaba vaNAyela che. yama : mora AjIvana brahmacarya pALIne tRSNA, mAyArUpI DhelaDIono tyAga karI ekAkI jIvana jIve che. niyama : nija ArAdhanAmAM ja tatpara rahevuM e morano niyama che. enuM pAlana karavA parvatazikhara para ke dhajAdaMDanI pATalI para birAjamAna thaI potAnI sAdhanAmAM DUbI jAya che. Asana : potAnI sAdhanAne yogya beThaka grahaNa karI mora tyAM potAnuM sthAna TakAvI rAkhe che. tyAre vaMToLiyA ke vIjaLInA kaDAkA-bhaDAkA sAtheno dhodhamAra varasAda, koIne na gaNakAratA potAnuM Asana choDato nathI. yoganAM 84 AsanomAMthI eka atyaMta muzkela Asana mayUrAsana che. prANAyAma : moranuM prANavAyunuM aMdara levuM pUraka che, sthira rAkhavuM kuMbhaka che, ane Doka maraDIne meghagarjanA jevo madhura TahukAra kare te recaka che. pratyAhAra : indriyonA asaMyamane rokavo te pratyAhAra che. je dizAmAMthI vAyu vAto hoya tenI sAme ja mora potAnA sthAne avicalita thaI niSkapaNe besI rahe che. e morano pratyAhAra che. dhAraNA jJAnamAM AvelA padArthone kAlAMtare vismaraNa na thavA devA te jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 223 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAraNA che. mora koI paNa paristhitimAM TakI rahe che. A tenI dhAraNAnI daDhatA che. dhyAna : koI zubha viSayamAM ekAgratA e dhyAna che. AsapAsanI paristhitithI aLago rahIne mora potAnI mastImAM ja magna rahe che. vikalpomAM aTavAyA vinA e potAnI jAtane jAgrata rAkhe che. samAdhi : AtmajJAnI AtmA sAthe tanmaya thaI ekIkaraNa prApta kare te samAdhi che. yogIjanonAM lakSaNothI yukta mora samAdhimAM rahevA prayatna kare che. Ama mora pakSInA jIvanamAMthI preraNA laI ApaNe paNa aSTAMga yoganI sAdhanA karI AtmAno anubhava karI AtmAne paramAtmasvarUpa banAvavA sAdhanA karIe evo saMdeza AmAMthI maLe che. 37muM pada "tA gocitta cA mAM AnaMdaghanajI yogamArgamokSamArga batAve che. yoga eTale AtmAne vizuddhinA mArge laI jAya, jenA vaDe cetanAnuM eTale ke AtmAnuM zuddha AtmA-paramAtmA sAthe joDANa thAya. A padamAM e kahe che - tA joge citta lyAo re, vahAlA tA joge, samakita dorI zIla laMgoTI, dhula dhula gAMTha dhulAUM tattva puNA tIpaLa norka, cetana ratana IIuM re.. vAi II ? / aSTa gurukA vaMDelI dhUnI, dhyAnA agana jalAuM, upazama chanane bhasma chaNAuM, malI malI aMga lagAuM re... vahAlA / / 2 / / Adi gurukA celA hokara, mohave kAna parAuM, dharma rUAruM toya muddA sohe, pAnA nagAruM re... vahANa II rU II A padamAM je yoga AtmAne vizuddhinA mArge laI jAya tevA yoganI vAta karI che. AnaMdaghanajI kahe che ke jyAre sAdhaka yogamArga grahaNa kare che tyAre ene samaktirUpI dorI ane zIlarUpI laMgoTI grahaNa karavI paDaze. zIlanI laMgoTI e paMcamahAvratayukta dasa prakAranA yati dharmathI surakSita, zakAyarakSa sahitanI paMcAcAra pAlanA ane bAra bhAvanAthI bhAvita ratnatrayInI 224 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhanArUpa tathA tattvatrayInI upAsanArUpa brahmamAM caryA che. AvI zIlarUpI laMgoTane samaktirUpI dorIthI kamara sAthe nahi paNa citta sAthe bAMdhIne upara zama, saMvega, nirveda, Astikeya, anukaMpA tathA samaktinA saDasaTha prakAranI gAMTha dhula dhula pulAuM eTale ke kasakasAvIne bAMdhavAnI che. ane tattvarU5 guphAmAM praveza karI cetanatattva arthAt Atmatattvane jAgrata karavAno che. AgaLa kahe che ke A bhUmikAmAM pahoMcavA mATe, AtmAnubhava karavA mATe ATha karmarUpI je maLa che ene jJAna dhyAnAgnimAM jalAvIne nAza karavAno che. arthAt mokSaprApti mATe jJAnAvaraNAdi ATha karmorUpI maLane bALavAnI jarUra che. enA mATe jJAna havanakuMDamAM dhyAnano agni peTAvavAnuM kahe che jenAthI AtmA para lAgelAM karmo baLIne bhasmIbhUta thAya. jIva anAdikALathI ArtadhyAna ane raudradhyAnarUpa azubhadhyAne karmabaMdha kare che ane zubhadhyAne karmathI mukta bane che. AvA dharmadhyAna ane zukladhyAnarUpa agnimAM karmone bALavAnAM che. AvI rIte A padamAM yogamArga grahaNa karI potAnA AtmAne paramAtmA banAvavAno, potAnA zuddha svarUpane pragaTa karavAno mokSamArga AnaMdaghanajI batAve che. jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 225 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnaMdaghanajIe racelAM yogalakSI stavana : jaina AmnAya pramANe "mokSa sAdhaka zubha vyApArIne yoga" kahevAmAM Ave che. yoga' zabda "yuja' dhAtumAMthI Ave che. yuja' dhAtuno artha 'joDavuM thAya che. e dhAtumAMthI 'yoga' zabda mokSa sAthe AtmAne joDe te arthamAM vaparAya che. eTale mokSasAdhaka dharmavyApArane athavA mokSaprApaka zubha vyavahArane yoga kahevAmAM Ave che. AcArya haribhadrasUrie yogaviMzikA graMthamAM yoganI vyAkhyA karatA kahyuM che - 'sarva parizuddha dharmavyApAra te yoga.' A vyAkhyA pramANe nAnI prazasta zubha kriyAthI mAMDIne saMprajJAta yoga sudhInI athavA jaina paribhASA pramANe zelezIkaraNa sudhInI sarva kriyAo ane cittavRttino nirodha e sarvano yogamAM samAveza thAya che. AnaMdaghanajIe yoganI A judI judI avasthAno khyAla emanAM stavano ane padomAM Apyo che. emaNe potAnuM samagra jIvana adhyAtmanI sAdhanAmAM, yogasAdhanAmAM pasAra karyuM. ane yoganI chaThThI daSTi ane chaThThA guNasthAna sudhInI vizuddhine teo pAmyA. enA mAdhyame emaNe prAthamika yogathI mAMDIne utkRSTa yoga sudhInI dazAno anubhava bahu asarakAraka rIte karAvyo che. emanA lakhelAM covIsa 22 tIrthakaronAM stavanomAM sAdhakano mokSaprApti sudhI vikAsakrama sUcita karelo che. trIjA saMbhavanAtha bhagavAnanA stavanamAM yogaprApti mATe pUrvasevAne aMge bhUmikAnI zuddhi batAvI che. saMbhavadava te dhUra sevo save re, lahI prabhu - sevana bheda; sevana-kAraNa pahilI bhUmikA re, abhaya adveSa akheda... saMbhavadeva... nAnA bhaya caMcaLatA ho pariNAmanI re, dveSa arocaka bhAva, kheda pravRtti ho karatA thAkIe re, doSa abodha likhAva.. nArI! caramAvarate caramakaraNa tathA re, bhavapariNati paripAka, doSa TaLe vaLI daSTi khUle bhalI re, prApati pravacana vAka... //3/ saMbhavadeva amRta yoganuM, prApti mokSanI) Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukti-prApti mATe viziSTa yogamAM praveza karavA pahelAM prANI tenA upAyonI sevA kare che. vyAdhi maTADavA jema auSadhanI sevA karavI paDe che tema saMsAravyAdhi maTADavA mATe pUrvasevA karavAnuM kahyuM che. zrI haribhadrasUri 'yogabiMdu graMthamAM yogamAM praveza karanAre bhUmikA taiyAra karavAne mATe pUrvasevAnA cAra prakAra batAvyA che. (1) devagurUpUjana (2) sadAcAra (3) tapa (4) mokSa-adveSa AnaMdaghanajI saMbhavanAthanA stavanamAM kahe che ke tamAre yogaprApti karavI hoya to enA yogya bhUmikA taiyAra karavAnI jarUra che. enA mATe e traNa vizeSaNo vApare che - abhaya, adveSa, akheda. yogamAM praveza karanAra yoganA sevana mATe bhUmikA taiyAra karavA "abhaya"ne agrasthAna ApyuM che. eNe nirbhayapaNe keLavavAnI jarUra che. bIjuM sthAna Ave che "adveSa'nuM. 'aSa' eTale haribhadrasUriyogapUrvasevAmAM "mokSa-aSa' kahe che te darzAvyo che. adveSa eTale arucipaNAno abhAva. upAdhyAya yazovijaya agiyAramA pApasthAnaka 'Sa'nI sakjhAyamAM kahe che - yoganuM aMga adveSa che paheluM, sAdhana savi lahe tehathI vaheluM lAlana, tehathI vaheluM aSTAMga yoganuM sAdhana karavA IcchanArane prathamathI ja aSI thavuM jarUrI che. adveSamaya bhUmikA taiyAra karavAnI khAsa jarUriyAta para sarva yogIoe bhAra mUkyo che. dharma tarapha arUcipaNAno abhAva, mokSa tarapha tiraskArano abhAva ene addeSa kahyuM che. trIjuM vizeSaNa 'akheda' ApyuM che. A bhUmikAmAM zubha kriyAne aMge thAka na lAgavo, eno kaMTALo na Avavo joIe. ApaNe je rojanI Avazyaka kriyAo jevI ke caityavaMdana, pUjA, pratikramaNa, sAmAyika karIe emAM kaMTALo nA lAvatAM ullAsa bhAva AvavAno nirdeza karelo che. AnaMdaghanajI A stavanamAM kahe che ke yogamArgamAM, mokSamArgamAM AgaLa vadhavuM hoya to AvI rIte bhUmikA taiyAra hovI joIe. AvI rIte bhUmikAzuddhi thAya tyAre prANI yogamArge pragati karatAM jyAre caramAvarta eTale chellA pudgalaparAvartanamAM praveze, anAdikALa cakramAM bhamatAM, jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 227 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmone khapAvI yathApravRttikaraNa kare, enAthI paNa AgaLa pragati karI nirmaLatA prApta karI, rAgadveSanI gAMThane bhede eTale ke graMthibheda karI apUrvakaraNa kare. graMthibheda karyA pachI apUrva vIryollAsane pariNAme aMtarmuhUrtamAM anivRttikaraNamAM jAya. jene AnaMdaghanajIe caramaka2Na kahyuM che. eTale jIva paramapudgala parAvartamAM AvyA pachI trIjuM anivRttikaraNa kare tyAre tenI bhavapariNati arthAt saMsA2pariNatino cheDo Ave, eno doSa TaLe arthAt bhaya, kheda, dveSa Adi doSo TaLe che ane dRSTi khUle. A dRSTi eTale ATha yogadRSTi je haribhadrasUrie emanA graMtha 'yogadRSTisamuccaya'mAM jIvanA unnatikramamAM paNa batAvI che. jIva A yogika mArge vikAsakrama sAdhatAM eka pachI eka AgaLanI dRSTi prApta kare che. cAra dRSTi pachI sthirA nAmanI pAMcamI dRSTi ane samyaktva prApta kare che. AnaMdaghanajI 5 mA tIrthaMkara sumatinAthanA stavanamAM kahe che ke sumatinAthanA caraNakamaLamAM AtmAparNa karavuM te yoganI prAthamika bhUmikA che. yogamArga jANavA pahelAM, yogamArgamAM AgaLa pragati karatA pahelAM AtmAne oLakhI levAnuM kahe che. sumati-caraNa-kaja Atama ara5NA, da25Na jima avikAra, sujJAnI, mati ta25Na bahusammata jANIe, parisa25Na suvicAra sujJAnI. / / 1 / / sumati... trividha sakala tanudharagata AtamA, bahirAtama tanu bheda sujJAnI; bIjo aMta2 AtamA tIso, pa2mAtama aviccheda, sujJAnI... / / 2 / / Atamabuddhe kAyadika grahyo, bahirAtama agharUpa, sujJAnI; kAyadikano sAkhIdhara rahyo, aMtara AtamarUpa sujJAnI... ||3|| jJAnAnaMde puraNa pAvano, varajita sakala upAdhi, sujJAnI, atadriya guNagaNamaNi AgarU, Ima pa2mAtama sAdha sujJAnI... / / 4 / / bahirAtama tajI aMta2 Atama-rUpa thaI thira bhAva, sujJAnI, pa2mAtamanuM ho Atama bhAvavuM, Atama arapaNa dAva sujJAnI...|5|| sarva zarIradhArI jIvomAM rahelA AtmAo traNa prakA2nA batAvelA che (1) bahirAtmA (2) aMtarAtmA (3) paramAtmA. AcArya zubhacaMdra 'jJAnArNava'mAM A traNanuM svarUpa batAve che - 228 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je jIvane zarIrAdi parapadArthamAM AtmAnA bhramathI Atmabuddhi hoya, moharUpI nidrAthI jenI cetanA asta thaI gaI che e bahirAtmA che. je bAhyabhAvane tajI daIne AtmAmAM ja Atmanizcaya kare che e aMtarAtmA che. je AtmA nirlepa che, arthAt jene karmono koI lepa nathI, zarIrarahita che, zuddha che, jenA rAgAdi vikAra nathI, nivRtta che, nirvikalpa che, avinAzI sukharUpa che e paramAtmA zuddhAtmA) che. AnaMdaghanajIe A stavanamAM traNa prakAranA AtmAnuM svarUpa samajAvyuM che. traNa prakAranA AtmAnuM jJAna paramAtma - samarpaNa karavA mATe jarUrI che. huM ane 'mAruM A mamatvabhAvathI jyAM sudhI AtmA gherAyelo che tyAM sudhI te bahirAtmA che. jyAre A AtmA zAMta, saMyamI, tyAgI bane che, bAhya bhAvane-rAgAdi bhAvane tajI de che tyAre te aMtarAtmA bane che. ane AnAthI AgaLa vikAsa karI pUrNa yogI banI potAnA AtmasvarUpamAM ja lIna bane che. vItarAgI banI enA sarva guNo prakAze che tyAre te paramAtmA bane che. A stavana dvArA AnaMdaghanajI kahe che ke bahirAtmabhAva tyajI aMtarAtmabhAvamAM sthira thavAthI paramAtmabhAva, paramAtmasvarUpa prApta thAya che. e ja AtmasamarpaNa che. 17mAM kuMthunAtha jina stavanamAM AnaMdaghanajI manane vazamAM levAnI mahattvanI vAta kare che. kuMthujina, manaDuM kimaDI na bAje, ho kuMthujina, manaDuM kimahI na bAje, jima jima jatana karIne rAkhuM, tima tima alaguM bhAje; ho... kuMthu ||1|| mukti taNA abhilASI tapiyA, jJAna ne dhyAna abhyAse; veriDuM kAMI ehavuM ciMte, nAkhe avaLe pAse ho... kuMthu //3 chelle kahe che - mana sAdhyuM teNe saghaLuM sAdhyuM, eka vAta nahIM khoTI, Ima kahe sAdhyuM te navi mAnuM, eka hI vAta che moTI; ho kuMthu pATA jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 229 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manaDuM durAdhya te vaza ApyuM, te AgamathI mati ANuM, AnaMdaghana' prabhu, mAruM ANo, to sAruM karI jANe. ho.. ITI AnaMdaghanajI A stavanamAM kahe che ke manane vaza karavuM ati duSkara che. mokSaprAptinA abhilASAthI jIva tapa, ghora sAdhanA karatA hoya, jJAna ane dhyAnanA abhyAsamAM satata lIna rahetA hoya, AgamanA UMDA abhyAsI hoya paNa jo caMcaLa manane sthira na karI zake to kSaNavAramAM mohanA pAzamAM paTakAI jAya che. sAdhyanA samIpamAM pahoMcyA chatAM dUra pheMkAI jAya che. mohanIya karmano upazama karI, upazama zreNI caDI agiyArame guNasthAnake pahoMcelA mahAtmAo paNa TheTha cothA ane bIjA sAsvAdana guNasthAnakathI pahele mithyAtva guNasthAnaka sudhI AvI pahoMce che. eTale AnaMdaghanajI kahe che ke jJAnayoga dvArA manane sAdhavAnuM che. jJAnayogathI AtmAnuM-paramAtmAnuM svarUpa jema jema vicAravAmAM Ave tema tema caMcala mana zAMta thatuM jAya che. "adhyAtmasAra"mAM upAdhyAya yazovijayajI A ja vAta samajAvatAM kahe che, sthira thayeluM mana rajoguNathI caMcaLatA pAme che paraMtu jJAnI che te bahAra jatA cittane pAchuM kheMcI laI AtmAmAM sthira karI de che. caMcaLa ane asthira mana jyAre jyAre bahAra nIkaLI jAya tyAre tene pAchuM vALI, niyamamAM rAkhIne AtmAne vaza karavo. aMtamAM AnaMdaghanajI kahe che ke tapa-japa-jJAna-dhyAna vagere sarva anuSThAno manonigraha vinA vRthA che. manane vaza karavuM e mahAyoga che. maharSi patAMjalie 'yogasUtra'mAM paNa A ja vAta kahI che - "yogazcittavRttanirodha: pA2.2AA' eTale AnaMdaghanajI A stavana dvArA kahe che ke jene AtmasAdhanA karavI che emaNe manane kAbUmAM laI vikalparahita thavAnI arthAt nirvikalpapaNAnI sAdhanA karavAnI che. 16mA zAMtinAtha bhagavAnanA stavanamAM AnaMdaghanajI zAMtinuM svarUpa jaNAve che. zAMtinuM svarUpa samajAvatAM samatA yoga samajAve che mAna apamAna citta samagaNe, samagaNe kanaka pASANa re, vaMdaka niMdaka samagaNe, Isyo hoya te jANa re... zAMti .IT 9 || 230 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva jagajaMtune sama gaNe, samagaNe tRNamaNibhAva re, muktisaMsAra bahu samagaNe, guNe bhavajalanidhi nAva re... zAMti.... T10nA AnaMdaghanajI kahe che je potAnA cittamAM mAna ane apamAna baMnene ekasarakhAM gaNe che, suvarNa ane paththara, tRNa ane maNine samAna gaNe che, sarva jagatanA prANIone samAna gaNe che. AvI samapariNati jenA cittamAM varte che te yogI che. te samAyogIne khabara che ke samatA arthAt samatva e to bhavasAgara taravA nIkA samAna che. A ja vAta zrImad rAjacaMdra "apUrva avasara'mAM kahe che - za= mitra pratye varte samadarzitA, mAna amAne varte te ja svabhAva jo; jIvita ke maraNe nahIM nyUnAdhikatA, bhava mokSe paNa varte zuddha svabhAva jo ||10|| apUrva avasara jaina dharmamAM A samatA yoga sAmAyika dvArA paNa batAvavAmAM Avyo che. sAmAyika eTale samatvanI sAdhanA. sAmAyika zabdanI vyutpatti sama+Aya+ika e zabdothI thAya che. "sama' eTale rAgadveSarahita madhyastha pariNAma. "Aya" eTale te samabhAvathI utpanna thato jJAnadarzanacAritrarUpa mokSamArgano lAbha ane ika' kahetA bhAva ema artha thAya che. eTale ke je vaDe karIne mokSanA mArgano lAbhadAyaka bhAva Upaje te sAmAyika. samatAyogane pAmelo AtmA cAritranA evA zuddha adhyavasAye pahoMce che ke ene mokSa ane saMsAra baMne tulya lAge che. A avasthA kevaLajJAnarUpI sUryodayane pragaTa thavA aruNodaya samAna che. AvI parAkASThAnI samatA AvyA pachI vItarAgatA ane sarvajJatA dUra rahetI nathI. A samatAnI prApti mATe AnaMdaghanajI 87mA padamAM chellI kaDImAM kahe che - tava samatva udyama kIyA ho, bhecyA pUrava sAja, prIta paramase jo rIkaeN ho, dIno AnaMdadhana rAja... |4|| artha samatvanI prApti mATe udyama mAMDyo che. emanI sahAyatAthI pUrava jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 231 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAja eTale ke prajJA jJAnarUpI tIkSNa hathiyAra maLyuM che. prathama A zastrano upayoga cothA guNasthAnake saMsAranI jaDatAne chedavAmAM karela. have samatvanI prApti mATe A apUrvazastrano udyama, puruSArtha mAMDyo che. AvI rIte A stavana dvArA AnaMdaghanajI mokSamArgamAM samatAyoganuM mahattva samajAve che. 21mA naminAthanA stavanamAM e dhyAnanI ekAgratAne samajAvI dhyAnayoganuM mahattva batAve che. enA mATe bhamarInuM dRSTAMta Ape che - jina svarUpa thaI jina A2Adhe, te savI jinava2 hove re, bhRgI ilikAne caTakAve, te bhUMgI jaga jove re... II9TI jinezvara paramAtmAmAM lIna thaI, tadAkA2 thaI je tenI ArAdhanA kare che, te nakkI jinezvara thAya che. jema bhamarI iyaLane DaMkha mAre che tyA2e te iyaLa bhamarI rUpe thaI jAya che tema nirvikAra evA jinezvara paramAtmAnuM ekAgra citte dharmadhyAna ane AgaLa vadhI zukladhyAna dharatAM jIva rAga-dveSa-kaSAyamaya saMsAra nivA2I pote jinasvarUpa thAya che. dhyeya, dhyAna ane dhyAtA eka rUpe - abheda thAya arthAt samApatti thAya. paramAtmA sAthe samarasIbhAva prApta karI pote 5ramAtmapada prApta kare. AvI rIte AnaMdaghanajIe A stavano dvArA yoganI judI judI avasthAno khyAla Apyo che. yogabiMdu, vIsarvizikA, yogadRSTisamuccaya, yogazAstra, jJAnArNava vagere ghaNA pUrvAcAryonA graMthomAM zarUAtathI mAMDIne mokSaprApti sudhIno vikAsamArga judI judI rIte varNavyo che. te pramANe AnaMdaghanajIe A stavano dvArA AtmavikAsano kramika mArga batAvyo che jethI sAdhaka mokSamArga para AgaLa vadhI paramAtmapada prApta kare. 232 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijaya viracita "jJAnasAra" upAdhyAya yazovijayajI samartha tArkika ane vidvAna hatA temaja AdhyAtmika jJAnI hatA. temaNe racelA adhyAtmaviSayaka graMtho - adhyAtmasAra, jJAnasAra, adhyAtmopaniSada jemAM jJAnasAra mukhya che. temAM teoe potAnA jJAna-anubhavano sAra varNavyo che. tethI jJAnasAra nAma yathArtha che. jJAnasAramAM batrIsa aSTako che. ane eka aSTakamAM judA judA viSayonuM varNana karyuM che. prathama pUrNASTakamAM AtmAnI pUrNa avasthAnuM svarUpa sAdhya tarIke mUkI tenI prApti mATe sAdhana rUpe bhinna bhinna aSTakonuM kramabaddha varNana karyuM che. temAM judA judA viSayone vadhAre laMbAvyA vinA mAtra ATha zlokomAM teno ghaNI khUbIthI samAveza karyo che. jenA darzanamAM prakaraNanA prathama racayitA tarIke umAsvAti vAcaka che. zAstranA vaktavyane bahu laMbANathI nahi kahetA saMkSepamAM kahevuM te prakaraNanuM prayojana che. haribhadrAcArya prakaraNa graMthonI racanAmAM moTo phALo Apyo che. upAdhyAyajIe temane ja anusarIne A jJAnasAra aSTakanI racanA karI che. 27mA yogASTakano viSaya AcArya haribhadrasUrie lakhela 'yogaviMzikA mAMthI levAmAM Avyo che. prathama zlokamAM yoga zabdano artha kahetA upAdhyAya yazovijaya lakhe che - mokSeNa yojanAd yogaH sarvo'pyAcAra iSyate / viziSya sthAnavarNAthalimbanaikAgryagocaraH / / 1 / / artha : mokSanI sAthe joDanAra hovAthI badhoya dharmavyApAra yoga che. mokSanA kAraNabhUta jIvano puruSArtha e yoga che. paraMtu ahIM vizeSa rUpe pAMca prakArano yoga batAvavAmAM Avyo che. (1) sthAna (2) varNa (3) artha (4) AlaMbana (5) ekAgratA. (1) sthAna : kAyotsarga, paryakabaMdha, padmAsana Adi Asano te sthAna. dareka yogAcAryoe yogano prAraMbha AsanathI batAvelo che. mananI sthiratA karavA mATe prathama Asana dvArA zarIranI sthiratA karavAnI hoya che. ApaNI dhArmika kriyAo caityavaMdana, sAmAyika vageremAM A AsananuM mahatva jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 233 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raheluM che. (2) varNa : dharmakriyAmAM (bolAtA) uccArAtA sUtranA varNAkSaro, zabdo. (3) artha : e zabdanA arthano nizcaya. (4) AlaMbana : bAhya pratimAdi - viSayaka dhyAna. (5) ekAgratA : rUpI dravyanA AlaMbanathI rahita nirvikalpa caitanyamAtranI samAdhi AvI rIte prAraMbhamAM yoganuM lakSaNa samajAvI AgaLanA zlokamAM kahe che ke A pAMca prakAranA yogamAM prathama be sthAna ane urNa karmayoga che jyAre bIjA traNa artha, AlaMbana ane ekAgratA jJAnayoga che. yazovijayajIe adhyAtmasA2mAM 'yoga adhikAra'mAM karmayoga ane jJAnayoganI vistArathI chaNAvaTa karI che ane kahyuM che ke yogI karmayogathI ja jJAnayoga pahoMcI zake che ane jJAnayoga ja mukti apAvI zake che. kriyAyoga (karmayoga) ane jJAnayogane samajIne muni (virativaMta) ene A2Adhe che. jyAre apunarbaMdhaka, zrAvaka vageremAM A yogano prAraMbha thayelo hovAthI emanAmAM yogabIja hoya che. A sthAnAdi pratyeka yoganA IcchA, pravRtti, sthiratA ane siddhi ema cAra cAra bheda kahyA che. eTale sthAnAdi yoganA pAMca prakArane guNatA vIsa bhedo thAya che. pahelo yoga che 'sthAna'. dharmakriyA karatI vakhate e kriyAne anurUpa AsananI prathama IcchA jAgrata thAya. pachI temAM pravRtti thAya. arthAt te AsanamAM besavAmAM Ave. tyArabAda temAM sthiratA Ave arthAt zarIra sthira thAya. ema karatA te Asana siddha thAya. A pramANe ja pachInA urNa Adi cA2 yogamAM IcchA, pravRtti, sthiratA ane siddhi prApta thAya. A yogothI AtmAmAM anukaMpA, nirveda eTale ke saMsArano bhaya, saMvega - mokSanI IcchA, prazama - upazama pragaTa thAya che. A IcchAdi yogonI svataMtra paribhASA ka2vAmAM AvI che - te yogavALA yogInI kathA sAMbhaLavAmAM prIti upaje te IcchAyoga. 234 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te meLavavA ke tevA banavA zubha upAyonuM prayatnapUrvaka pAlana karavuM te pravRttiyoga. te AcAra pAlana aticAra rahita kare te sthiratAyoga. tenAthI yogIne ahiMsA guNo evA siddha thAya ke enA sAnnidhyamAtrathI te guNo bIjA jIvone prApta thAya jema ke manuSyanI vairavRtti, pazuonI hiMsaka vRtti zAMta thaI jAya te siddhiyoga. A sthAna, varNa, artha, AlaMbana ane ekAgratA A pAMca yogamAM cotho yoga AlaMbana be prakAre che. rUpI AlaMbana ane arUpI AlaMbana. jina pratimA vagere rUpI AlaMbana che jyAre arUpI AlaMbana siddha svarUpanuM tAdAtmya che. temAM arUpI siddha paramAtmAnA kevaLajJAnAdi guNonI tanmayatArUpa yoga Indriyone agoca2 hovAthI sUkSma anAlaMbana yoga kahyo che. pAMcano ekAgratA yoga te ja anAlaMbana yoga. A sthAnAdi vIsa yoga prIti, bhakti, vacana ane asaMga anuSThAna ema cAra prakAre che. A sarva yogothI (arthAt (20x4=80) yoganA nirodharUpa ayoga nAme zailezI yoganI prApti thavAthI anukrame mokSayoga prApta thAya che. prIti anuSThAna : bIjAM badhAM sAMsArika prayojanono tyAga karI ekaniSThAthI dharmAnuSThAna ArAdhe. bhakti-anuSThAna H je dharmayoga ArAdhato hoya tenuM mahattva-gaurava enA hRdayamAM aMkita thAya. vacanAnuSThAna H badho ja dharmavyApAra, dharmaanuSThAna Agamane, zAstrane anusarIne kare. cAritravaMta muni te avazya ArAdhe. asaMgAnuSThAna H je dharmaanuSThAnano khUba abhyAsa thayo hoya te caMdanamAMthI jema svAbhAvika rUpe suvAsa maLe ema te dharmAnuSThAna sahajabhAve thatuM hoya che. prathama be anuSThAna abhyudaya - svarganAM kAraNa che, chellAM be anuSThAna mokSanA kA2Na ane vighna vinAnAM che. AvI rIte sthAnAdi 5 yoga, icchAdi 4 yoga ane prItyAdi 4 yogano kula 80 prakArano yogamArga yazovijayajIe A yogASTakamAM mokSamArganI ArAdhanA karavA icchanArane batAvyo che. jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 235 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra'mAM yoga-adhikAra upAdhyAya yazovijayajIe lakhelA adhyAtmaviSayaka graMthomAM 'adhyAtmasAra atyaMta mahattvano graMtha che. A graMthamAM mukhya sAta prabaMdhamAM 949 zloko lakhAyelA che. kartAe adhyAtmanuM svarUpa, bhavasvarUpa, vairAgyasaMbhava, vairAgyanA bheda, tyAga, samatA, sadanuSThAna, samyakatva, mithyAtva tyAga, yoga, dhyAna, Atmanizcaya vagere viSayonuM nirUpaNa karyuM che. temAM alaga alaga viSayonI chaNAvaTa emaNe alaga alaga adhikAramAM karI che. yoga-adhikAra' A adhikAramAM 'yoga"nuM svarUpa ane enA be mukhya prakAra karmayoga ane jJAnayoganuM varNana kareluM che. yoga' zabda mAtra jaina darzanamAM ja nahi, sarva bhAratIya darzanomAM vaparAyelo zabda che. eTale A adhikAramAM sarva bhAratIya darzanonA samanvaya rUpe jaina darzanane saMmata evI yoganA svarUpanI rajUAta upAdhyAyajIe karI che. bhagavadgItAmAM karmayoga, bhaktiyoga ane jJAnayoga e mukhya traNa yoganI mImAMsA sAMgAdi darzana anusAra karavAmAM AvI che. yoga viSenA A adhikAramAM yazovijayajIe gItAnI emImAMsAno jaina darzanane anurUpa evo sarasa samanvaya karyo che ane jyAM jyAM yogya lAgyuM tyAM tyAM gItAnA zloko paNa TAMkyA che. yoganA svarUpa vize AraMbhamAM yogonA prakAra batAvyA che. mukhya be prakAra che : karmayoga ane jJAnayoga. 'yoga" zabda saMskRta yuga" parathI Avyo che. "yuga" eTale joDavuM. jemAM joDANa thAya te yoga. potAnI jAtane bhaktimAM joDavI te bhaktiyoga. kriyA athavA karmamAM joDavI te karmayoga. jaina darzanamAM 'karma" zabda kArmaNa-vargaNAnA pudgala paramANuo dvArA thatA zubhAzubha baMdha mATe vaparAya che. jIva sarva karmathI jyAM sudhI mukta na thAya tyAM sudhI mokSaprApti thatI nathI. A pAribhASika arthamAM karmazabda ahIM prayojAyelo nathI. bhagavad gItAmAM karmayoga zabda je rIte prayojAyo che tevA arthamAM jaina darzananI dRSTie ahIM prayojAyo che. jaina dharmamAM AvazyakAdi je kriyAo che tenA viSayamAM 'karmayoga' zabda vaparAya che. mokSamArganI sAdhanA mATe je kriyAo rojeroja avazya karavI ja joIe tene "Avazyaka kriyA kahevAmAM Ave che. sAmAyika, caturvizatistava, guruvaMdanA che. zrAvakanI Avazyaka kriyAo ane devavaMdana, amRta yoganuM, prApti mokSanI 236 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDilehaNa Adi sAdhunI Avazyaka kriyAo che. za2I2 dvArA je kaMI nAnImoTI kriyAo thAya che temAMthI prazasta bhAvathI, deva, guru ane dharma pratyenA anurAgathI ane puNyanA baMdhanA lakSaNavALI je kriyA thAya che tene 'karmayoga' kahevAmAM Ave che. karmayoganuM svarUpa samajAvyA pachI upAdhyAyajI jJAnayoganuM svarUpa samajAve che. jJAnayoga zuddha taparUpa che. A evuM tapa che jemAM Atmarati enuM mukhya lakSaNa che. AtmA pratye prIti, Atmasanmukha thavAnI utkaTa abhilASA A tapamAM hoya che. tethI e tapa puNyanA baMdhanuM nimitta na banatAM karmanI nirjarAnuM nimitta bane che. iMdriyonA viSayo paudgalika sukha ta2pha jIvane kheMcI jAya che. jJAnayogamAM paudgalika sukhanI koI abhilASA rahetI nathI. indriyonA viSayothI upara UThavAnI bhAvanA rahe che, mAtra mokSanA sukhanI abhilASA pravartatI rahe che. eTale jJAnInI kriyAo karmano zubha prakA2no baMdha karAvanAra nahi paNa karmanI nirjarA karAvanAra hoya che. ethI je kriyAo anyane svargasukha ApI saMsAramAM rAkhe che e ja kriyAo mokSanA lakSa sAthe, AtmasvarUpamAM lIna thavA mATe jJAnayogI dvArA karavAmAM Ave che tyAre te mokSapada apAvI zake che. AthI ja karmayoga karatAM jJAnayoga caDiyAto che eTale ja enuM vizeSa mahAtmya che. paraMtu jyAM sudhI jIvamAM karmayoganI yogyatA AvatI nathI tyAM sudhI jJAnayoganI yogyatA AvI zake nahi. jJAnayogane citta sAthe vadhu saMbaMdha che. eTale jJAnayogamAM cittanI zuddhi e prathama AvazyakatA che. cittazuddhinA je vividha upAyo che temAM mahattvano upAya te karmayoga che. arthAt dainika AvazyakAdi kriyAo yogIo mATe AraMbhakALanA abhyAsamAM AvazyakAdi sat kriyAo karavI jarUrI che jethI citta bhinna bhinna viSayomAM na bhaTakatAM mana parovAyeluM rahe ane AtmAmAM sthira thAya. eTale yogIoe AraMbhanA abhyAsakALamAM jJAnanI paripakva dazA thAya tyAM sudhI A kriyAo karavI joIe. evI dazA prApta thAya tyAre citta vividha viSayomAM bhaTakatuM nathI. jJAnayogI aMtarmukha bane che. jJAnayoga siddha karavA mATe pahelAM karmayoga siddha karavo paDe che. jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 237 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ have yazovijayajI jJAnayogInAM lakSaNa batAve che. e kahe cheH jJAnayogI eTale bhagavadgItAmAM jene sthitaprajJa kahyA che evA mahAtmAo. teo bhUtakALanuM smaraNa karatA nathI ane bhaviSyanI abhilASA nathI karatA. evI ja rIte je ThaMDI hoya ke garamI, sukha hoya ke du:kha, mAna ke apamAna sarve anukuLa ke pratikULa saMjogomAM samabhAve rahe che. te indriyone jItanAra, krodha, mAna, mAyA ane lobha e cAre kaSAyone jItanAra temaja nava nokaSAyathI rahita hoya che. jinezvara bhagavaMtanAM vacanomAM daDha zraddhAvALo hoya che, bhautika paugalika padArthonAM sukho pratye aruci hoya che. potAnI zakti anusAra te jJAna, dhyAna, tapa, japa vagere karanArA hoya che, pramAdarahita hoya che. adhyAtmanI je judI judI vicAradhArAo ane sAdhanApaddhatio che emAM A jJAnayoga sauthI zreSTha che. bha. mahAvIre "AcArAMgasUtranA pAMcamA lokasAramAM kahyuM che ke A jJAnayoga karmabaMdhanamAMthI choDAvanAra che. jJAnayoga kevaLa upayogamaya che. jJAnayogamAM aMtarAtmAno anubhava karavAno che, AtmA ane paramAtmAnuM ekatva prApta thAya che. jJAnayoganI sAdhanAmAM potAnA ja AtmAne paramAtmasvarUpa banAvI zakAya che. paramAtmA sAthenI A abheda upAsanA sarvathI zreSTha che. yazovijayajI kahe che ke jJAnayogamAM paNa paramAtmAnI bhakti aMtargata rahelI che. bhakti dvArA paramAtmA sAthe ekarUpa banI paramAtmA jevA thavAnuM che. mokSamArganI oLakhANa jinezvara bhagavAna karAve che. emanI bhakti karavAthI, emanuM zaraNuM svIkAravAthI ja Atmadarzanano mArga samajAya che. jinezvara bhagavaMta eTale nizcayanayanI apekSAe niraMjana, avinAzI parama tattva. emanI upAsanA jJAnayogI kare che. jinezvara bhagavaMtanI bhaktithI, emanA dhyAnathI ja pApano kSaya thAya che, muktimArga saraLa bane che. eTale sAdhakadazAnA jJAnayogInA jIvanamAM paNa vItarAga evA jinezvara bhagavAnanuM dhyAna anivArya che. AvI rIte ahIM bhaktiyoga, dhyAnayoganI mahattA batAvI che. karmayoga ane jJAnayoga - beuno ekabIjA sAtheno saMbaMdha batAvI mokSamArga mATe kema upayogI thAya che e batAvavA kahe che ke karmayoga jIvane vizuddha banAve che. kriyAonI vizuddhi tene jJAna mATe pAtra banAve che. karmayogano satata abhyAsa 238 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja sAdhakane, mokSanA abhilASI ArAdhaka jIvone jJAnayoganA adhikArI banAve che. ekalo karmayoga ke ekalo jJAnayoga ArAdhaka munionA jIvanamAM hoto nathI. karmayoganA abhyAsa dvArA jJAnayogamAM AgaLa vadhAya che. jJAnayogathI samatA ane samAdhi prApta thAya che. jeo jJAnayogamAM sthira thAya che teo ja dhyAnayoganA adhikArI bane che. je dhyAnayogamAM ArUDha thaI kSapakazreNI mAMDe che e muktiyoga prApta kare che. muktiyoga eTale muktinI avasthA arthAt mana, vacana ane kAyAnA yogathI rahita evI ayogI siddhAvasthA. AvI rIte upAdhyAya yazovijayajIe A yoga adhikAramAM mokSa mArganI sAdhanAnA aMtima lakSya sudhInA cAra mukhya yoga - karmayoga, jJAnayoga, dhyAnayoga ane muktiyoga kramAnusA2 batAvyA che. jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 239 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra adhyAtmasAramAM upAdhyAya yazovijayajIe yoganA be mukhya bheda - karmayoga ane jJAnayoga vize chaNAvaTa karI che. karmayoga ane jJAnayoganuM svarUpa samajAvyuM che ane jainadarzananI mahattvanI vAta karI che ke karmayogamAM je AvazyakAdi kriyA puNyano baMdha karAve che e ja kriyA jyAre jJAnayogI kare che tyAre temAM temano rAga joDAyelo na hovAthI temane karmano baMdha thato nathI paraMtu karmanI nirjarA paNa thaI zake che. karmayogamAM karAtI kriyA zubha hovAthI zubha karmabaMdhanI nimitta bane che ane enA phaLarUpe svarga vagerenuM sukha apAve che. paNa te kriyAo mokSaprApti karAvatI nathI. paraMtu eno artha e nathI ke badhI AvazyakAdi kriyAo choDI devI joIe. e kriyAo hoya che evuM ekAnta vicAravuM na joIe. A AvazyakAdi kriyAo paNa muktino hetu banI zake che. A kriyAo na choDatA e kriyA rAga vagara karavI joIe arthAt mokSanA lakSyathI, zuddha AtmasvarUpa prApta karavA mATe A kriyAo rAga vagara karavI joIe. A kriyAo jo zraddhA, medhA, dhRti, dhAraNA ane anuprekSAnA yogathI karavAmAM Ave to avazya jJAnayogamAM rUpAMtarita thAya che. ethI karmanI nirjarA thAya che ane e ja AvazyakAdi kriyAo paraMparAe mokSagati apAve che. arthAt AraMbhamAM karmayoga svIkArIne jJAnayoga tarapha javAnuM che. jJAnayogamAM kevaLa mokSanA sukhanI ja abhilASA pravartatI hoya che. eTale jJAnayogI mahAtmAono potAnA deha pratyeno mamatvabhAva nIkaLI gayo hoya che. deha pratye paNa teo asaMga bhAva ja anubhave che. tethI AvazyakAdi kriyAo karatI vakhate temanA dhyAnamAM vikSepa paDato nathI. paraMtu A kriyAo temane AtmajJAna tarapha vALavA mATe nimitta bane che. upAdhyAyajIe jJAnIo caMcaLa cittano nigraha kevI rIte kare che e samajAvatAM kahyuM che ke citta jyAre caMcaLa bane che tyAre jJAnI bahAra gayelA cittane pAchuM kheMcI laI AtmAmAM sthira kare che. teo potAnA manano nigraha kare che temano upayoga satata AtmAmAM rahe che. ahIM jeo mokSa abhilASAvALA che paraMtu jemanuM citta vAraMvAra caMcala banI viSayomAM doDe che emanA mATe A 240 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstramAM kahelI AvazyakAdi kriyAo karavAthI emanuM citta e kriyAomAM parovAyeluM rahI dhIre dhIre caMcalatA ghaTatI jAya che ane sthiratA AvatI jAya che. karmayoga karatAM jJAnayoga caDiyAto che, paraMtu jyAM sudhI jIvamAM karmayoganI yogyatA AvatI nathI tyAM sudhI jJAnayoganI yogyatA na AvI zake. jJAnayogImAM citta zuddhi atyaMta mahatvanI che je karmayogathI sAdhI zakAya che. jJAnayogIne saMsAramAM rahIne potAnA dehanA nirvAha arthe ke anya koI prayojanArthe koI kArya karavuM paDe to teo kare che paraMtu teo temAM lapAtA nathI, te anAsakta bhAve hoya che. temAM temanuM kartutva ke bhoknatva hotuM nathI. jenA darzanamAM jJAnayogInI dazAnuM kareluM A ja varNana zrIkRSNa zrImad bhagavad gItAmAM cothA adhyAyamAM kareluM che. jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 241 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoganiSTha AcArya zrI buddhisAgarasUrijI AcArya zrI buddhisAgarasUri jAte zaiva-vaiSNava mAtApitAnA putra hatA. emaNe dIkSA jaina dharmamAM lIdhI ane ghaNuM sAhityasarjana karyuM. yoga, vyAkaraNa, kAvya, philasUphI, itihAsa, rAsasAhitya, bhajanakAvya vagere anokhuM sAhitya emaNe ApyuM che. emAM paNa yoga upara kareluM emanuM sarjana adbhuta che. emaNe lupta thatI jatI yogasAdhanAne puna:pratiSThita karI. 'yogadIpaka' ane 'karmayoga" jevA mahAna graMtho lakhyA che. yoga mATe AcArya zrI buddhisAgarajIe bahu mahattvanI vAta karI che ke dareka dharma yogane mAne che. dareka darzanamAM yoganI prakriyA bhinna bhinna rUpe pariNamI che. musalamAna, vedane mAnanAra hiMduo, bauddho, khristIo yogane mAne che. nAstika loko paNa nItirUpa yamane mAnIne tenA aMzarUpa yogane mAne che. koI paNa jIvanI hiMsA na karavI. jUThuM na bolavuM, corI na karavI, brahmacarya pALavuM, koIno vizvAsaghAta na karavo, sarvaprANIonuM bhaluM icchavuM - A yoganuM prathama pagathiyuM che jeno amuka aMza sarva dharmavALA svIkAre che. yoganA asaMkhya bheda che. muni pataMjalie kahyuM che - "vorAzittavRttinirodha: ' cittavRttino nirodha karavo e yoga che. emaNe yama, niyama... ema yoganAM ATha aMga batAvyAM che. jaina darzanamAM asaMkhya yogo vaDe mukti prApta thAya che. yogano mukhya uddeza AtmAnI zuddhi karI paramAtmapada prApta karavAno che. zrI vIraprabhue asaMkhya yogomAM jJAna, darzana ane cAritra A traNa yogane mukhya mAnyA che. jaina darzanamAM haThayoga, rAjayoga, kriyAyoga, bhaktiyoga, maMtrayoga, layayoga, dezaviratiyoga, sarvaviratiyoga vagere sarvayogano samAveza thAya che. jaina sAdhuo ane zrAvakonA dhArmika AcAro yogarUpa ja che. paMcamahAvrata ane bAra vratano yoganA prathama pagathiyArUpa yamamAM samAveza thAya che. tapazcaryA, pratikramaNa, pUjA, svAdhyAya, pAMca samiti yogarUpa ja che. cha AvazyakanI kriyAo yoganA AdhAre racAI che. dharmadhyAna ane zukladhyAnano yogamAM samAveza thAya che. vinaya, vaiyAvacca, dhyAna, kAyotsarga ane svAdhyAya vagereno paNa yogamAM samAveza thAya che. 242. amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana, vacana ane kAyAnA yoganI zuddhi karavI ane AtmAnA jJAnAdi guNono prakAza karavo, AtmajJAna prApta karIne manane jItavuM, rAgadveSano nAza karIne paramAtmapada prApta karavuM. AtmAnA pariNAmanI zuddhi thAya tevAM nimittonuM avalaMbana karavuM, zuddha deva guru ane dharmanI ArAdhanA karavI ane AtmAnuM dhyAna karavuM vagere yogano sAra che. AcArya zrI buddhisAgarasUri kahe che - yoganA pratApathI aneka bhavanAM karmono kSaya karI kevalajJAna prApta karI zakAya che. enA mATe bAhyayoganI zuddhi karIne AMtarika yoganI zuddhi karavI joIe. mana, vacana ane kAyAnA azubha yogono tyAga karI mana, vacana, kAyAnA zubha yogo karavA e yoganuM prathama pagathiyuM che. A prathama pagathiyAno tyAga karIne jeo uparanA pagathiye caDhavAno prayatna kare che teone aMte pAchA pharI prathama paMcamahAvratarUpa yamanI ArAdhanA karavI paDe che. yoganI prathama bhUmikAne daDha karIne paramAtmAnI ArAdhanA karavAthI, yogamArga para AgaLa vadhavAthI uttama adhikArI banI zakAya che. AgaLa zrI buddhisAgarasUri kahe che ke yoganI sAdhanA gRhastha avasthAmAM ane sAdhu avasthA baMnemAM thaI zake che paNa gRhastha karatAM sAdhu avasthAmAM yoganI sAdhanA anaMtagaNI sArI rIte thaI zake che. temaja je jIvo yoganA uparanA pagathiyA para arthAt uparanA guNasthAnake pahoMcyA che emaNe pahelA mithyAtva guNasthAnake rahelA jIvo para tiraskAra ke niMdA na karatAM temane uparanA guNasthAnakarUpa pagathiyA para AvavA (caDhavA) madada karavI joIe ane emanAthI uparanA guNasthAnakano dharmayoga jemaNe sAdhyo che emano vinaya ane bhakti karavAM joIe. A pramANe yoganA pagathiyA samajIne jeo yogamArga para AgaLa vadhe che teo zIdhra muktine prApta karI zake che. yoganuM phaLa batAvatAM teo kahe che - ratnatrayIrUpa yoganuM ArAdhana karIne pUrve anaMta jIvo mukta thayA, thayA che ane bhaviSyamAM thaze. yoganI sAdhanA karavAthI manuSya ane devalokanI prApti thAya che ane uttamamAM uttama je mukti che, tenI paNa prApti thAya che. AtmAnA zubha adhyavasAya utpanna karAvanAra yoga che. A kALamAM upazamabhAva ane kSayopazamabhAvanI samAdhine yogIo prApta kare che. jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 243 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadIpaka' graMthamAM adhyAtmayoga ane kriyAyoga samyam rIte darzAvyo che. koI paNa yoganuM khaMDana na karatAM paraspara yoganI taratamatA kevI rIte adhikArabheda hoya che te batAveluM che. yogano prakAza pADavAmAM A graMtha dIpaka samAna hovAthI enuM nAma "yogadIpaka pADavAmAM AvyuM che. A graMthamAM AcArya zrI buddhisAgarasUri prathama AtmA ane AtmAnuM svarUpa samajAvatAM kahe che, huM AtmA chuM, AtmAmAM sarva padArtho jANavAnI jJAnazakti rahelI che, sarva padArtho dekhavAnI darzanazakti rahI che, potAnA zuddha svabhAve vartavAnI cAritrazakti AtmAmAM rahelI che. Ama jJAna, darzana, cAritrarUpa ratnatrayI vaDe yukta AtmA che. A ratnatrayI AtmAno svAbhAvika dharma che. ratnatrayI vinA je anya padArtho che temAM Atmatattva nathI, te kevaLa mohabrAnti che. A paravastuno dharma je Adare che te vibhAvika dharma che. ajJAna dazAthI anAdi kALathI A AtmA paradharma AdarI corAsI lAkha jIvayonimAM bhaTake che. jyAre AtmA zuddha dharma - svAbhAvika dharma prApta karI paradharmathI mukta thAya che tyAre te AtmA potAnA zuddha svarUpamAM avasthita thAya che ane e paramAtmA kahevAya che. vijJAna AtmAno mULa svAbhAvika dharma che ane te sva ane parano prakAza kare che arthAt jJAna- guNa e svaparaprakAzaka che. AtmAno saMpUrNa jJAnaguNa jyAre prakaTa thAya che tyAre AtmAnA ekeka pradezamAM lokAloka bhAse che, eka samayamAM sarva dravyonA anaMta guNaparyAyo jaNAya che. AtmAnA potAnA zuddha svabhAvamAM ramaNatA karavI e cAritra che te AtmAno svAbhAvika guNa che. zAtAvedanIyajanya sukha ane azAtAvedanIyajanya du:khamAM je sama che arthAt samabhAva dhAraNa kare che te cAritrI che. iryAsamiti Adi paMcasamiti ane manogupti Adi traNa gupti e aSTa pravacanamAtAnA (sevanathI) pAlanathI AtmAno zuddha dharma pragaTa thato jAya che. manane bAhyabhAvamAM na javA detAM AtmAmAM ja, svarUpamAM ja manane ramaNa karAvavA mATe manoguptinI AvazyakatA che. ahIM AcArya zrI buddhisAgarasUri mananI nirvikalpadazA sAdhavA RSi pataMjalino aSTAMga yogano mArga batAve che ane kahe che AtmA potAnA svarUpanuM dhyAna kare tyAre mana anyatra paribhramaNa karatuM nathI. anaMta jJAna, 244 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana, cAritra, vIrya ane AnaMdanA dhAraka evo AtmA dhyAna karavA mATe sadAkALa yogya che. A Atma dhyAna karavA mATe bAhya vastumAM mamatva arthAt rAga ane dveSano tyAga karavo jarUrI che. arthAt sAmyabhAva keLavavo jarUrI che. sAmyabhAvI AtmA karmabaMdhana karato nathI. paNa karmanI nirjarA kare che ane kSapaka zreNI prApta karI aMte kevaLajJAna, kevaLadarzana prApta karI AtmA paramAtmarUpa thAya che. A sAmyabhAva keLavavA mATe AtmajJAna prApta karavuM jarUrI che. upAdhyAya yazovijayajIe paNa adhyAtmasAra graMthamAM AtmajJAnano apUrva mahimA varNavyo che. AtmajJAna thavAthI bAhyavastuomAMthI mamatvabhAva dUra thAya che, rAga ane dveSa thato nathI. AtmajJAnathI nirmala dhyAna prApta thAya che. AgaLa AcArya zrI buddhisAgarasUri kahe che ke asaMkhya yogo vaDe mukti prApta thAya che te asaMkhya yogomAM paNa jJAna, darzana ane cAritra e vizeSataH mukhya yoga che. mukhyatAe jJAna, darzana ane cAritra e traNa yoga kahevAya che. traNa yoganI saMpUrNa prApti thatAM mukti thAya che. samyak prakAre vastuonuM svarUpa jenAthI jaNAya tene jJAna kahe che. samyak prakAre vastuonuM svarUpa jANI te pramANe zraddhA (nizcaya) karavI tene vyavahArathI darzana kahe che. AtmAnI svAbhAvika sthiratA mATe bAhya ane atyaMtara je je kriyAo karavI tene cAritra kahe che. ahIM cAritrayogI mATe yama, niyama - Adi aSTAMgayoga samajAvyo che. prANAyAmathI thatA phAyadA samajAvyA che. manano pratyAhAra karavAnuM kahe che. manamAM utpanna thatA krodha, mAna, mAyA, lobha, mamatA, IrSyA Adi doSone manamAM utpanna na thavA devA te manathI pratyAhAra kahevAya che. dhAraNA ane dhyAna samajAvyuM che. dhyAnanA cAra prakAra- piMDastha, padastha, rUpastha ane rUpAtIta ane piMDastha dhyAnanI pAMca dhAraNAo - pArthivI, AgneyI, mArutI, vArUNI ane tattvabhU batAvI che. dhyAnathI samAdhimAM praveza karAya che. samAdhinA be prakAra - sAlaMbana ane nirAlaMbana. sAlaMbana samAdhiyogI ene nirAlaMbana rUpAtIta samAdhidazAne prApta karI zake che. sAlaMbana samAdhi karatAM nirAlaMbana samAdhine anaMtagaNI uttama batAvI tenAthI anaMtagaNI karmanI nirjarA thAya che. AvI jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 245 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rIte yoganAM aSTAMga jANI teno abhyAsa karanAra yogI paramAtmapada prApta kare che. asaMkhya yogothI mukti thAya che. yoganAM ATha aMga te paNa asaMkhya yogamAMnA bhedo che. sarva yogomAM jJAnadarzana-cAritranI mukhyatA che. aSTAMga yogamAM jJAna, darzana ane cAritrano samAveza thAya che temaja jJAna, darzana ane cAritramAM aSTAMga yogano samAveza thAya che. aSTAMga yoganA sAdhuvarga ane gRhasthavarga e beu adhikArI che. sAdhuoe avazya aSTAMga yoganuM ArAdhana ka2vuM joIe. AtmAnI paramAtmadazA prApta karavAnuM lakSa rAkhIne ja aSTAMga yoganI ArAdhanA karavAnI che jenAthI tenuM utkRSTa phaLa prApta thAya. chevaTe AcArya buddhisAgarajI kahe che ke "yoganA asaMkhya bhedomAMthI game te yogane saMprApta karIne muktipada meLavI zakAya ane janma, jarA, maraNanA baMdhanamAMthI chUTI zakAya. AnA mATe gurugamapUrvaka yoganA bhedonuM jJAna prApta karavuM ane sarva yogomAM mukhya evA jJAna, darzana, cAritra yoganI ArAdhanA ka2vI." ahIM AcArya zrI buddhisAgarasUri samyak darzana (vyavahA2 samyak darzana ane nizcaya samyak darzana), jJAna ane cAritranuM svarUpa samajAve che. AtmA saddharmanI prApti mATe sadgurUnA za2Ne javAnuM kahe che ane aMte kahe che ke bAhya padArthomAM sukha nathI paNa AtmAmAM ja sukha che je AtmajJAna vaDe prApta thAya che. AcArya buddhisAgarajI emanI rojanIzImAM AtmajJAnapUrvaka AtmadhyAna dharIne AtmasamAdhi prApta karavAnuM kahe che. samAdhisukha prApta karavuM e manuSyajIvananuM mukhya kartavya che. "samAdhisukhane prApta karavuM e kadApi AtmadhyAna vinA banI zake ema nathI. AtmadhyAnamAM paripUrNa lakSya rAkhIne AtmadhyAnano sthiropayoge abhyAsa ka2vAthI sAlaMbana ane nirAlaMbana dhyAnanuM samyak svarUpa avabodhAya che ane AtmonnatinA mArgamAM vidyutavege gamana karI zakAya che, ema sadgurugamathI avabodhavuM." A AtmadhyAna ane AtmasamAdhinuM mahattva emaNe AtmaanubhavathI jANyuM hatuM. AvI rIte ApaNe joI zakIe chIe ke badhA ja AcArya eka ja niSkarSa 52 pahoMce che ke sAmyabhAva ane AtmajJAna dvArA ja mokSa prApta thAya che - pachI bhale alaga alaga AcAryoe alaga alaga rIte e yogamArga nirUpelo hoya. AcArya buddhisAgarajIe nirUpelo yogamArga e pAtaMjalanA aSTAMga yoganA AdhAre batAvelo che. 246 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdranI kRtiomAM yoga nirUpaNa zrImad rAjacaMdranA aneka bhavomAM sAdhelA yoganA phaLa rUpe A bhavamAM AtmasamAdhi prApta thayelA abhuta yogIzvara hatA. tevo atyaMta niSkaSAyI bhAvanigraMtha hatA, AtmabhAvanAthI bhAvita AtmA hatA. teo gRhasthapaNe bAhya jIvana jIvatA hatA paNa aMtaraMgamAM nigraMthabhAve nirlepa rahetA. temanA aMtaraMganI nigraMtha dazA hovA chatAM emAMnA bAhya saMjogo viSama hatA. chatA bAhya upAdhimAM paNa akhaMDa AtmasamAdhi jALavI rAkhI hatI. manuSyadehe parama jJAnAvatAra hatA. mokSanuM prathama pagathiyuM vItarAgatA che je aneka janmonA prayatnothI maLI zake che. AvI rAgarahita dazA zrImad svAbhAvika hatI. emanuM jIvana e Atmazuddhi ane Atmasiddhi mATe satata mathatA eka ucca koTInA yogInuM jIvana hatuM. sarvottama yogInuM lakSaNa kahetAM e lakhe che - "camatkAra batAvI yogane siddha karavo e yogInuM lakSaNa nathI. sarvottama yogI to e che ke je sarva prakAranI spRhAthI rahita paNa kevaLa ananya niSThAe je sarva prakAre 'satuM ja Acare che, jagatuM jene vismRta thayuM che. ame e ja IcchiAe chIe. AvA yogIzvare potAnI to Atmonnati sAdhI, sAthe nAnI vayamAMja bIjA AtmArthIo mATe mokSamArga saraLa ane spaSTapaNa darzAvatuM adbhuta AdhyAtmika sAhitya temaNe ApyuM che. jema janaka rAjA rAjya karavA chatA videhI dazAmAM vartatA hatA, tyAgI saMnyAsIo karatA vadhAre asaMga dazAmAM rahI AtmAnaMda anubhavatA hatA, bharata mahArAjA cakravartIpada je cha khaMDanuM Adhipatya bhogavavA chatA aMtaraMga jJAna ane vairAgyanA baLe alipta bhAve AtmadazAmAM ramatA hatA tema A mahAtmA paNa AtmAnaMdamAM lIna rahetA hatA. samaye samaye emano AtmabhAva vadhato jato hato. evI emanI jJAna vairAgyanI akhaMDa apramatta dhArA temanA sAhityamAM ApaNane dRSTigocara thAya che. emano uttarottara AtmavikAsano khyAla temanA vacanAmRtathI maLI Ave che. emanuM lakhela sAhitya be vibhAgamAM che: gadya sAhitya ane padya sAhitya je AdhyAtmika kSetramAM ati uttama kakSAnuM amUlya sAhitya che. yoganI dRSTie nIcenuM sAhitya mahattvanuM che - vacanAmRta, bhAvanAbodha, Atmasiddhi, yamaniyama jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 247 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjama. (kAvya), icche che je jogI jana (kAvya), mULa mAraga sAMbhaLo jinano re. temanA vacanAmRtamAM 'yoga' vize teo lakhe che - yamanI mAMDIne samAdhi paryata aSTAMga yoga be prakAre che. eka prANAdi nirodharUpa, bIjo AtmasvabhAvapariNAmarUpa. yogadRSTisamuccaya'mAM AtmasvabhAvapariNAmarUpa yogano mukhya viSaya che. vAraMvAra te vicAravAyogya che.' pR.614 'vacanAmRta' 806 "zuddha yogamAM rahelA AtmA aNAraMbhI che. azuddha yogamAM rahela AtmA AraMbhI che. e vAkya vIranI bhagavatInuM che. manana karazo." pR.219 'vacanAmRta 122. temaNe lakhela "AtmasiddhizAstra AtmAno nirNaya karAvI AtmajJAna prakaTAvavAnA uttama hetuthI lakhAyela che. AtmArthI mATe mokSamArga temaNe batAvyo che. emAM 43mI gAthAmAM cha sthAnaka athavA cha pada saMkSepamAM kahyAM che. A gAthAnI aMdara yogane gUMthI lIdho che. AtmAnA azuddha dazAmAMthI zuddha dazAmAM javA A cha pada batAvyAM che. AtmA che', 'te nitya che", "che kartA nijakarma', che bhoktA', 'vaLI mokSa che', "mokSa upAya sudharma" II 43 Atmasiddhi A gAthAmAM AtmA che ane AtmA nitya che ema kahI jaina darzananA mahattvanA siddhAMtanuM sthApana karyuM che. AtmA karmano kartA che ane karmano bhoktA che. e AtmAnI mohavaza ajJAna dazAnuM nirUpaNa che jene kAraNe yoganI AvazyakatA UbhI thAya che. AtmA enI nitya dazAmAMthI anitya dazA tarapha jAya che. eTale ke azuddha dazA tarapha jAya che. mATe enuM utthApana karavAnuM che. AtmAno mokSa che eTale AtmA enA zuddhasvarUpa, paramAtmasvarUpanI prApti karI zake che. e ja lakSya che, sAdhya che. zrImad emanA patramAM lakhe che - "mokSapada che." je anupacarita vyavahArathI 248 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvane karmanuM kartApaNuM nirUpaNa karyuM, kartApaNuM hovAthI bhoktApaNuM nirUpaNa karyuM, te karmanuM TaLavApaNuM paNa che. kema ke te pratyakSa kaSAyAdinuM tIvrapaNuM hoya paNa tenA anabhyAsathI, tenA aparicayathI, teno upazama karavAthI te kSINa thavAyogya dekhAya che, kSINa thaI zake che. te te baMdhabhAva kSINa thaI zakavAyogya hovAthI tethI rahita evo je zuddha AtmasvabhAva rUpa te mokSapada che.' chaThuM pada che - "te mokSano upAya che. jo kadI karmabaMdhamAtra thayA kare ema ja hoya, to tenI nivRtti koI kALe saMbhave nahIM. paNa karmabaMdhathI viparIta svabhAvavALAM evAM jJAna, darzana, samAdhi, vairAgya, bhatyAdi sAdhana pratyakSa che. je sAdhananA baLe karmabaMdha zithila thAya che, upazama pAme che, kSINa thAya che. mATe te jJAna, darzana, saMyamAdi mokSanA upAya che. A mokSanA upAyo arthAt mokSano mArga e yogika prakriyA che je AtmAnA zuddha svarUpanI prApti karAvI Ape. A cha padamAM pahelA be sthApananAM, siddhAMtanAM che. bIjAM be pada utthApananAM, chelluM pada prasthAnanuM che. pAMcamuM pada prAptinuM che. chaThThA padanuM sevana karI pAMcamuM pada prApta karI zakAya eTale ja mokSa prApta karI zakAya. Asrava eTale karma AvavAnAM kAraNa kaSAya vagere batAvyAM che. tenA viruddha svabhAvavALA saMvaranAM kAraNo batAve che. jethI karma AvatAM aTake ane jUnAM karma kharI jAya te saMvara ane nirjarArUpa mokSano upAya che. saMvara e Atmazuddhi che ane e zuddhimAM vRddhi e nirjarA che. pUrNa nirjarAthI pUzuddhi che. pUrNazuddhi e pUrNa sukhaprApti che ane sarvathI duHkhamukti che. A ja mokSa che. Ama mokSa e upaya arthAt dhyeya che. A upeya evA mokSano upAya arthAt mokSa prApta karAvI zake, mokSa tarapha laI jAya te mArga - mokSamArga zrImad rAjacaMdra emanA kAvya mULa mAraga'mAM samajAvelo che. teo kahe che - jJAna, darzana, cAritranI zuddhatA re, ekapaNe ane aviruddha, jinamAraga te paramArthathI re, ema kahyuM siddhAMte budha. | 3 || mULa mAraga AtmAnA guNa-jJAna, darzana ane cAritra che te viparItapaNe saMsArI jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 249 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avasthAmAM pravarte che. tene AtmAmAM ekatApUrvaka vartAvavA. AtmA dvArA, AtmasvarUpanuM ja jJAna, tenI ja zraddhA ane temAM ja sthiti e rUpa samyaka jJAna, darzana, cAritra thayA pachI temAM ja vRddhi thatI jAya. jJAna-darzana cAritrarUpa AtmA karmane dUra karI zuddhatA pAmato jAya. te zrI jinezvara bhagavAne kahelo mokSamArga AtmAmAM ja rahyo che. jJAna, darzana, cAritranI zuddhatA e ja mokSamArga che. traNe kALamAM te mArga eka sarakho che. "eka hoya traNa kALamAM paramArthano paMtha" (Atmasiddhi) 36ii ahIMjJAna, darzana ane cAritrano artha samajAvyo che. dehAdithI bhinna, arUpI, jJAnasvarUpa, caitanyamaya evo AtmA che. saguru jemaNe teno yathArtha anubhava karyo che, teo AtmA dehathI bhinna che te pramANe AtmAnuM jJAna karAve te ja sAcuM jJAna che. samyajJAna che. che dehAdithI bhinna AtamA re, upayogI sadA avinAza, ema jANe saguru upadezathI re, kahyuM jJAna tenuM nAma khAsa / 6o. mULa mAraga je jJAna karIne jANiyuM re, tenI varte che zuddha pratIta; kahyuM bhagavaMte darzana tehane re, jenuM bIjuM nAma samakti | 7 | mULa mAraga jema AvI pratIti jIvanI re, jANyo sarvethI bhiza asaMga, tevo sthira svabhAva te Upaje re, nAma cAritra te aNaliMga II8. mULa mAraga A jJAnathI je jANyuM temAM ja pratItipUrvaka eTale svAnubhUtiyukta zraddhA kare, AtmA dehathI bhinna, asaMyogI, ajara, amara, avinAzI che evI pUrNa zraddhA rAkhe tene ja bhagavAne samyakdarzana kahyuM che. A dRDha zraddhA pratItipUrvaka AtmAmAM sthira thavuM, AtmAnuM jevuM svarUpa che tevuM svarUpa AcaraNamAM hovuM te samyak cAritra che. A traNe samyak jJAna, darzana, cAritranI ekatA e mokSamArga che, mokSaprAptinAM sAdhana che. 250 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjI rIte vicArIe to zraddhA e jIvano guNa che. e zraddhAmAM mUMjhavaNa, mUDhatA e mohanIyakarma che. mohanIyakarmanA be prakAra che - darzanamohanIya ane cAritramohanIya. mohanIyakarmanAM darzanavibhAgane darzana mohanIya kahe che. zraddhAguNamAMthI darzana viSayanI mUMjhavaNa TaLI jatAM samyaka darzana thAya che. ane mohanIya karmanA cAritra mohanIya vibhAganI mUMjhavaNa TaLI jatA svarUpasthiratA eTale ke AtmaramaNatA Ave che te samyaku cAritra che. samyagdarzana thatA matiajJAna matijJAna eTale ke samyajJAna bane che. samyagdarzanathI dizA badalAya che ane samyak cAritrathI dazA badalAya che. samyagdarzana thatAM anaMtAnubaMdhI kaSAya TaLe che jyAre samyakracAritrathI apratyAkhyAna, pratyAkhyAna ane saMvalana kaSAya TaLatAM paramazAMtatA, upazAMtatA, prazAMtatA Ave che. samyagdarzanathI mithyAtva nAmano Asrava TaLe che. samyaka cAritrathI avirati, kaSAya jevA Asrava TaLe che jethI cAritramAM apramattatA Ave che. A mokSanA upAyamAM, sAdhanomAM darzana samyaka thatAM jJAna samyaka thAya che. samyaka darzana ane samyajJAna AcaraNane samyaka banAve che jene virati kahe che. A viratimAM mana, vacana, kAyAnI sthiratArUpa guptinI je sAdhanA che te dhyAna che. mokSanA sAdhanamAM prathama samyajJAna dhyAnathI prApta thAya che. dhyAnaH dhyAna e yoganuM, mokSamArganuM ati mahattvanuM aMga che. yoga para vivecana karanArA AcAryoe AcArya haribhadrasUrie yogazAstramAM, AcArya haribhadrasUrie yogabiMdumAM, AcArya zubhacaMdrae 'jJAnAvamAM dhyAna para vistArathI vivecana kareluM che. AcArya zubhacaMdra "jJAnArNava'mAM mokSaprApti mATe dhyAna kAraNa bane che ema kahe che. zrImad rAjacaMdra kahe che ke karmabaMdha kSINa thAya to zuddha AtmasvarUpa rUpa mokSa prApta thAya. AcArya zubhacaMdra A ja vAta dhyAnathI siddha thAya e samajAvatAM kahe che - mokSaH karmakSayAdeva sa samyagjJAnataH smRtaH / dhyAna sAdhyuM mataM taddhi taspattiddhitamatminaH sA3.13 nA jJAnArNava artha : mokSa karmonA kSayathI thAya che. karmono kSaya samyagU jJAnathI thAya che ane e samyagU jJAna dhyAnathI siddha thAya che. arthAt dhyAnathI jJAnanI ekAgratA thAya che eTale dhyAna ja AtmAnuM hita che. jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 251 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnathI karmono kSaya thAya che. sAdhya-prAptinuM pramukha kAraNa dhyAna che. A ja vAta zrImad rAjacaMdra emanA vacanAmRtamAM dhyAna vize lakhe che - "dhyAnanA ghaNA ghaNA prakAra che. e sarvemAM zreSTha evuM to AtmA jemAM mukhyapaNe varte che te dhyAna kahevAya che. ane e ja AtmadhyAna prApti ghaNuM karIne AtmajJAnanI prApti vinA thatI nathI.' sarvane kaheluM guruupadezathI AtmAnuM svarUpa jANIne, supratIta karIne tenuM dhyAna karo. jema jema dhyAnavizuddhi tema tema jJAnAvaraNIyano kSaya thaze. zrI jina samyak darzana, jJAna ane cAritrane muktinuM kAraNa kahe che. ata eva je muktinI icchA kare che, te samyak darzana, jJAna ane cAritrane ja mokSanuM sAdhana kahe che. mokSanA sAdhana je samyaka darzanAdika che temAM dhyAna garbhita che. te kAraNadhyAnano upadeza have prakaTa karatAM kahe che ke "he Atman ! tuM saMsAraduHkhanA vinAza arthe jJAnarUpI sudhArasane pI ane saMsArasamudra pAra UtaravA mATe dhyAnarUpa vahANanuM avalaMbana kara." jaina zAstramAM dhyAnanA cAra prakAra batAvavAmAM AvyA che. be durgAna ane be zubhadhyAna, durbAna e yoganuM aMga nathI. koI jIva dhyAna vinAno hoto nathI. rodradhyAna ane ArtadhyAnathI durgati thAya che. ArtadhyAnathI tiryaMcagati ane raudradhyAnathI narkagati prApta thAya che. dharmadhyAna ane zukladhyAnathI upayoga ane yoganI sthiratA prApta thAya che. aMte zukladhyAnathI cAra gatithI mukta thaI mokSa prApta thAya che. ane mokSaprApti na thAya to dharmadhyAnathI deva ke manuSyanI zubha gati prApta thAya che. zrImad A dhyAnanA prakAra vize lakhe che - 'bhagavAne cAra prakAranAM dhyAna kahyAM che - Arta, raudra, dharma ane zukla. pahelAM be dhyAna tyAgavAyogya che. pAchaLanAM be dhyAna AtmasArthakarUpa che. dharmadhyAna mATe lakhe che - mokSamArganI anukuLatA dhorI vATe prathama dharmadhyAnathI che." zrImad rAjacaMdra dharmadhyAnanA 16 bheda samajAvyA che. enA viSe e lakhe che : "jevA A dharmadhyAnanA pRthaka, soLa kahyA che tevA tattvapUrvaka bheda koI sthaLe 252 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI, e apUrva che. emAMthI zAstrane zravaNa karavAno, manana karavAno, vicAravAno, anyane bodha karavAno, zaMkA, kaMkhA TALavAno, dharmakathA karavAno, ekatva vicAravAno, anityatA vicAravAno, azaraNatA vicAravAno, vairAgya pAmavAno, saMsAranAM anaMta duHkha manana karavAno ane vItarAga bhagavaMtanI AjJA vaDe karIne AkhA lokAlokanA vicAra karavAno apUrva utsAha maLe che. bhede bhede karIne enA pAchA aneka bhAva samajAvyA che.' dharmadhyAnanA cAra bheda kahyA che. (1) AjJAvicaya (2) apAyaricaya (3) vipAkavicaya (4) saMsthAna vicaya A cAra bheda vicArIne samyakatvasahita zruta ane cAritradharmanI ArAdhanA karavAthI anaMta janma-maraNa TaLe che. dharmadhyAnanAM cAra lakSaNa che : (1) AjJAruci (2) nisargaruci (3) sUtraruci (4) upadezaruci dharmadhyAnanA cAra AlaMbana kahe che - (1) vAMcanA (2) pRcchanA (3) parAvartanA (4) dharmakathA dharmadhyAnanI cAra anuprekSA che : (1) ekatvaanuprekSA (2) anityAnuprekSA (3) azaraNAnuprekSA (4) saMsArAnuprekSA jaina darzanamAM bAra anuprekSA arthAt bhAvanA samajAvI che. mukti sAdhya karavA mATe vairAgyanI AvazyakatA che. te vairAgyane dRDha karavA mATe A bAra bhAvanA ciMtavavAnuM jJAnI puruSoe kahyuM che. zrImad rAjacaMdra kahe che ke A saMsAra Adhi, vyAdhi ane upAdhi AvA traNa prakAranA tApathI yukta che. jenAthI saMsAramAM mahA tApa, anaMta zoka ane anaMta bhaya che. AvA saMsArarUpI samudramAMthI pAra paDavuM eTale ja mukti prApta karavI. mukti eTale saMsAranA zokathI mukta thavuM te. 'sUtrakRtAMga'nA bIjA aMganA prathama zrutaskaMdhanA chaThThA adhyayananI covIsamI gAthAnA trIjA caraNamAM kahyuM che - nivvANaseThA jaha savvadhammA badhAMya darzanomAM muktine zreSTha kahI che. ane muktine icchI che. mukti jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 253 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale jJAnadarzanAdika anupama vastuo prApta ka2vI. jemAM 52masukha ane paramAnaMdano akhaMDa nivAsa che, janma-maraNanI viTaMbanAno abhAva che, zokano ne du:khano kSaya che.' AvA anaMta zoka ane anaMta du:khanI nivRtti mATe sAMsArika viSayomAMthI ruci ochI karavI jarUrI che. enA mATe vairAgya jaLanI AvazyakatA che je 12 bhAvanAonA mAdhyame jaina darzanamAM samajAvI che. zrImad rAjacandre 'bhAvanAbodha' pustakamAM AnA vize vistRta samajaNa ApI che. saMkSepamAM A bAra bhAvanAo nIce pramANe samajAvI che. (1) anitya bhAvanA - zarIra, vaibhava, lakSmI, kuTuMba, parivArAdika sarva vinAzI che. jIvano mULa dharma avinAzI che. ema ciMtavavuM. - (2) azaraNa bhAvanA - saMsAramAM maraNa samaye jIvane zaraNa ApanAra koI nathI. mAtra eka zubhadharmanuM ja zaraNa satya che. ema ciMtavavuM. A AtmAe saMsArasamudramAM paryaTana karatAM karatAM sarvabhava kIdhA che. e saMsArI jaMjIrathI huM kyAre chUTIza? e saMsAra mAro nathI, huM mokSamayI chuM ema ciMtavavuM. (4) ekatvabhAvanA - A mAro AtmA ekalo che. te ekalo Avyo che. ekalo jaze. potAnA karelAM karma ekalo bhogavaze. ema ciMtavavuM. (5) anyatva bhAvanA - A saMsAramAM koI koInuM nathI ema ciMtavavuM. (6) azuci bhAvanA - A zarIra apavitra che. maLamUtranI khANa che. rogajarAne rahevAnuM dhAma che. e zarIrathI huM nyAro chuM. ema ciMtavavuM. (7) Asrava bhAvanA - rAga, dveSa, ajJAna, mithyAtva ityAdi sarva Asrava che. ema ciMtavavuM. (3) saMsAra bhAvanA - (8) saMvara bhAvanA - jJAna, dhyAnamAM jIva pravartamAna thaIne navAM karma bAMdhe nahIM. evI ciMtavanA karavI. (9) nirjarA bhAvanA - jJAna sahita kriyA karavI te nirjarAnuM kAraNa che. (10) lokasvarUpa bhAvanA - lokasvarUpanuM utpatti, sthiti, vinAzasvarUpa vicAravuM. 254 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = (11) bodhidurlabha bhAvanA - saMsAramAM bhamatA AtmAne samyak jJAnanI prasAdI prApta thavI durlabha che. samyak jJAna pAmyo to cAritrasarva virati pariNAmarUpa dharma pAmavo durlabha che. evI ciMtavanA karavI. (12) dharmadurlabha bhAvanA - dharmanA upadezaka tathA zuddha zAstranA bodhaka evA guru ane evuM zravaNa maLavuM durlabha che. ema ciMtavavuM. A bAra bhAvanAo mananapUrvaka niraMtara vicAravAthI satpuruSo uttama padane pAmyA che, pAme che ane pAmaze. zrImad rAjacaMdre dharmadhyAnanA 16 bhedamAM je cAra anuprekSAo kahI che eno samAveza A 12 bhAvanAmAM thAya che. dharmadhyAnanA bIjA prakAre paNa cA2 bheda thAya che - piMDastha, padastha, rUpastha ane rUpAtIta. emAMthI je chello bheda che - rUpAtIta evA viSaye zrImad lakhe che - A kALamAM rUpAtIta sudhI dharmadhyAnanI prApti keTalAka satpuruSone svabhAve, keTalAkane sadgururUpa nirUpama nimittathI ane keTalAkane satsaMga Adi laI aneka sAdhanothI thaI zake che. paNa tevA puruSo - nigraMthamatanA lAkhomAM paNa koIka ja nIkaLI zake che. dharmadhyAna to ApaNe jinabhakti, pUjA, sAmAyika, pratikramaNa karatA hoIe tyAre paNa hoya che. paNa je uccatama koTinuM dharmadhyAna che e kakSAe viralA loko ja pahoMcI zake che. AvI rIte zrImad rAjacaMdre mokSamArgamAM dhyAna ane enuM mahattva, enA bhedo emanA vacanAmRtamAM alaga alaga jagyAe samajAvyAM che. paNa sAthe AtmajJAna hovAnuM bahu ja jarUrI che - emanA kAvya [yama, niyama saMjama Apa kiyo']mAM zrImad rAjacaMdra kahe che ke A jIve anaMta bhavamAM aneka vAra yama, niyama... vagere aSTAMga yoganI sAdhanA karI, AsananA jaya mATe avicaLapaNe dRDha padmAsana lagAvyuM. manane rokI zvAsocchavAsa sthira karI dhyAna dharavAno prayAsa karyo. saMyama, vairAgya ane athAga na hovAthI A badhI sAdhanA phaLadAyI nathI thaI. kAraNa ke AtmajJAnI sadgurunI prApti vinA AtmaprAptirUpa dharmarahasya prApta na thaI zake. sadgurugame arthAt sadgurunA bodhathI jyAre AtmAnuM 5ramAtmasvarUpa, zuddha svarUpa samajAze tyAre jIvane samyagdarzana prApta thaze. AtmA jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 255 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je zuddha svarUpI che eno jyAre yoga thaze tyAre te mokSamArgamAM AgaLa vadhaze. vaha satya sudhA darazAvahiMge, caturAMgula se dugase milake, 2sa deva niraMjana ko pivahI, gahi joga jugojuga so jivahI / / 7 / / jenI aMtaraMgaDhaSTi khUlI che tene enA jJAnacakSuthI sarvatra paramAtmatattva dekhAya che. ane e svasvarUpamAM ramaNatA karatAM zuddha sahajAtmA evA niraMjana devano rasa arthAt AnaMda anubhave che. evA zuddhAtmAnubhUtirUpa yogane pAmelo yogI yugoyuga eTale anaMtakALa sudhI mokSarUpa ajarAma2 pada prApta kare che. te padamAM anaMtakALa sthiti karI rahe che. icche che je jogI jana, anaMta sukhasvarUpa; mULa zuddha te Atmapada, sayogI jinasvarUpa. zrImad rAjacaMdranI A aMtima racanA che. ahIM zrImad rAjacaMdra, jeoe potAnI bAhya pariNati TALIne jemanI aMtara pariNati aMtaravRtti ratnatrayarUpa mokSamArgamAM joDAI che evA yogIonI icchA batAve che. evA mumukSu yogI mahAtmAo niraMtara anaMta sukhasvarUpa mokSapadane icche che. te pada zuddha AtmapadarUpa siddhapada che. AThe karma kSaya thaI, dehAdithI mukta thaI ayogI videhamukta eTale e saMpUrNa zuddha AtmAnuM sahajAtmasvarUpa pada che. te pada sayogI svarUpe eTale dehadhArI, jIvanamukta, cA2 ghAtIkarmano kSaya karI anaMta catuSTakadhArI evA arihaMta jina pa2mAtmA rUpe che. jevuM jinezvara bhagavAnanuM anaMta jJAnAdi ezvaryayukta zuddha AtmasvarUpa rUpa A pada che tevuM ja A jIvanuM paNa mULa svarUpa zuddha sahaja AtmArUpa che ane A AtmAnA svarUpamAM bheda nathI. vartamAnamAM jinezvara bhagavAnanuM A paramAtmapada vyakta pragaTa che jyAre A jIvanuM, AtmAnuM e karmothI Avarita che. paraMtu te karma TaLI zakavAyogya che ane potAnuM paramAtmapada jina bhagavAnanI mAphaka pragaTa, vyakta prakAzita thavAyogya che. enA mATe jinezvara bhagavaMta, gaNadhara, AcAryoe je bodha Apyo che te sadgurunuM avalaMbana laI, sadgurunI kRpAthI jina bhagavAnano amRta yoganuM, prApti mokSanI 256 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAMta je prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga ane dravyAnuyogarUpa cAra prakAranA zAstromAM che tenuM rahasya prApta thAya. ahIM zrImad rAjacaMdrae mokSArthI jIvonI yogyatA alaga alaga bhUmikA pramANe batAvI che. jemAM alpAraMbhI jIvo tattvaprApti mATe prathama bhUmikAvALA, nirAraMbhI nigraMtha mokSArthI jIvo madhyama yogyatAvALA ane yogI mahApuruSo je jJAna-dhyAnamAM niraMtara magna rahenArA, potAnI AtmavRttine potAnA zuddha AtmasvabhAvamAM joDI dhyAtA, dhyAna ane dhyeyanI ekatA sAdhI niraMtara zuddha AtmasvarUpamAM ramaNatA karanArA, cAre ghAtI karmono kSaya karanArA evA paramayogI sayogI jina te mokSamArganA sarvotkRSTa adhikArI batAvyA che. kAraNa teo alpakALamAM ja sayogIpada tajI ayogI siddhapada pAmavAnA che. A samasta saMsAranuM, janmamaraNarUpa paribhramaNanuM mULa kAraNa mohabhAva, paramAM mamatvabhAva ane tenA lIdhe utpanna thatA rAgadveSarUpa saMkalpavikalparUpa vibhAva che. paramAM karAtA mamatvabhAvane lIdhe jIva potAnA zuddha svarUpane bhUlI niraMtara rAgadveSAdi vikalpo kare che, niraMtara karmabaMdhana kare che. ane saMsAraparibhramaNa cAlu rahe che. sadgurunI kRpAthI jo jIva A bAhya pariNati, bAhya bhAva choDI aMtarmukha thAya to aMtaraMgamAM anaMta sukhanuM dhAma evuM potAnuM zuddha AtmasvarUpa rUpa siddhapada prApta kare, je anaMta, akSaya zAzvata sukhathI bhareluM che ane jene samyagdaSTi AtmArAmI yogI mahApuruSo niraMtara icche che. jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 257 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI mahAprajJa - prekSAdhyAna prastAvanA : bhAratamAM mukhya traNa paraMparAo cheH vedika, jaina ane bauddha . AtmasAkSAtkAra mATe, AtmAnuM saMpUrNa svarUpa prApta karI paramAtmApada prApta karavA mATe darekane potAnI sAdhanApaddhatio che je yogasAdhanA A be zabdomAM samAI jAya che. sAMkhyadarzananI paddhati "aSTAMgayoga tarIke jANItI che. jaina dharmanI sAdhanApaddhati svataMtra che. terApaMtha dharmasaMghanA AcArya tulasI ane AcArya mahAprajJajIe Agamika AdhAra ane prayogonI madadathI enuM punarmulyAMkana karyuM ane jena yoganA rUpamAM eka svataMtra sAdhanApaddhati vyavasthita rIte nirmANa thaI je Aje prekSAdhyAna sAdhanAnA nAmathI pracalita banI che. A prekSAdhyAnanI pUrI prakriyA ja "jena yoga che. jaina darzanamAM yoga" zabdano prayoga sAdhanAnA arthamAM AgamomAM thayelo che. "Avazyaka sUtra" je cAra AgamagraMthomAMnuM eka che emAMnA zravaNasUtramAM 32 prakAranA yoga saMgrahanA nirdezamAM 28mo jJApana-saMvara-gonoya e dhyAnano 28mo yoga saMgraha che. je dhyAna - samAdhirUpa yogaprakriyAno sUcaka che. dhyAnamAM cetanA aMtarmukha thaIne aMtarAtmarUpa pariNata thAya che. dhyAna kevaLajJAnanI prApti mATe anivArya che. zukladhyAnanI sAdhanA karyA sivAya koI sAdhaka kevaLajJAna prApta nathI karI zakato. vItarAga banI zakato nathI. cauda pUrvanuM jJAna prApta karavA mATe dhyAnanI viziSTa bhUmikA sudhI pahoMcavuM jarUrI che. je sAdhaka mahAprANa dhyAnanI sAdhanA kare che e aMtarmuhUrtamAM cauda pUrvanuM punarAvartana karavAnI kSamatA prApta karI zake che. bhagavAna mahAvIranA AThamA paTTadhara AcArya bhadrabAhuzrutakevalInA paraMparAmAM pAMcamA sthAne hatA. e A mahAprANadhyAnanI sAdhanA karavA nepAla gayA hatA. evI ja rIte mahAvIra bhagavAnanA uttarakAlIna paraMparAnA dhyAna sAdhakomAM durbalikA puSpamitranuM nAma mahattvapUrNa che je vIra nirvANanI chaThThI-sAtamI zatAbdImAM thayA hatA. bhagavAna mahAvIre dIkSA lIdhA pachI kevaLajJAnaprApti sudhInA emanA saMpUrNa sAdhanA kALamAM 258 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna ane kAyotsarga ja che. ane sAthe A sAdhanAkALamAM emaNe dIrgha upavAsa paNa karyA che. dhyAna mATe za2I2nuM nirdoSa hovuM bahu jarUrI che. A nirdoSatA AhAranA saMyamathI prApta thaI zake che. je vyakti AhAra-saMyama karI zake che e ja dhyAnanI yogyatA prApta karI zake che. jaina darzanamAM nirjarA (tapa)nA bAra bheda batAvyA che. cha bAhya tapa ane cha atyaMta2-ema bAra prakAra che. temAM dhyAnanI mukhyatA che. bAkInA bhedo dhyAnanI ja zuddhi ane vRddhimAM hetabhUta bane che. upavAsa, AhA2-saMyama (avamaudarya), vizeSa prakAranI pratijJAo (vRttiparisaMkhyAna) ane rasaparityAga A cAre prakA2nA tapa bahu ja upayogI che. A sAdhyA pachI zarIranA sthiratA mATe Asana bahu ja jarUrI che. jyAM sudhI Asana siddha thatAM nathI tyAM sudhI dIrghakAlIna dhyAna thaI zakatuM nathI. Asana siddha thayA pachI indriya ane manane aMkuzamAM rAkhavAnuM Avazyaka che. indriyavijaya ane kaSAyavijayanI sAdhanAthI ApaNA mAnasika doSonI vizuddhi thAya che. A stara para pahoMcyA pachI potAnA aMhanA visarjana ane samarpaNano abhyAsa karavAnI jarUra che. jyAM sudhI sAdhakano ahaM naSTa thato nathI tyAM sudhI e sAdhanA pratye samarpita thaI zakato nathI. samarpita sAdhaka potAnI jJAnacetanAne vikasita karavA mATe svAdhyAyanuM AlaMbana le che. AvI rIte dhyAnanI bhUmikA taiyAra thAya che. AvI rIte vyavasthita bhUmikA taiyA2 karIne sAdhaka sahaja bhAvathI dhyAnamAM AgaLa vadhI zake che. prekSAdhyAna e dhyAnanI sAdhanA che. e prAyogika sAdhanA che. enA je siddhAMta che enA AdhA2 52 prayoga che. prekSAdhyAnanA siddhAMta prayoganI bhUmikA 52 samajAvyA che. jaina Agama-AcArAMga, sthAnAMga ane uttarAdhyayana sUtramAM prekSAnA puSTa ane molika AdhAra upalabdha che. enA upa2thI evo niSkarSa nIkaLe che ke jaina paraMparAmAM dhyAnanI eka vyavasthita ane avicchinna paraMparA rahelI che. AcArya tulasI ane AcArya mahAprajJajIe A AgamomAM upalabdha dhyAnanAM tattvonuM dhyAnanI bIjI paddhatio sAthe tulanAtmaka adhyayana karI prayoga karyA. jaina Agamika AdhAra ane A prayogono anubhava e beunA saMmelanathI A paddhatino (arthAt prekSAdhyAnano) udbhava thayo ane uttarottara vikAsa thato jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 259 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahyo che. 'prekSA' zabda 'ikSa' dhAtuthI banelo che. ikSa eTale jovuM ane prekSA pra+ikSA arthAt khUba UMDANamAM UtarIne jovuM. jANavuM ane jovuM e cetanAnuM lakSaNa che. saMsAramAM AvRtta thayela cetanAmAM jANavA ane jovAnI kSamatA kSINa thaI jAya che. tene vikasita karavA mATenuM sUtra che - 'jANo ane juo.' 'dazavaikAlika sUtra'mAM kahyuM che - 'saMpikakhae appagamappaeNaM' - arthAt AtmA dvArA AtmAnI saMprekSA karo. sthULa mana dvArA sUkSma manane juo. sthULa cetanA dvArA sUkSma cetanAne juo. 'juo' dhyAnanuM mULa tattva che. tethI A dhyAnapaddhatinuM nAma 'prekSAdhyAna' che. sAdhanApaddhati AtmAnA svarUpane pragaTa karavA mATe hoya che. jaina darzana anusAra AtmAnuM svarUpa che - anAvRtta caitanya, apratihata zakti ane sahaja AnaMda (vItarAgatA). AtmAnuM zuddha svarUpa AtmAnuM dhyAna karavAthI pragaTa thAya che. AtmAnuM mukhya lakSaNa che - caitanya. caitanya jJAna- darzanAtmaka sthiti che. jJAna ane darzanano artha che jANavuM ane jovuM. eTale AtmAnA dhyAnamAM ene jANavAnuM ane jovAnuM hoya che. A AdhA2 52 AcArya tulasI ane AcArya mahAprajJe kahyuM che - A dhyAnapaddhatinAM be nAma hoI zake che - vipazyanA ane prekSA. AcArAMgamAM A beu nAmano prayoga karelo che. 'vipazyanA' A nAma bauddha sAdhanApaddhati tarIke bahu pracalita che. eTale jaina sAdhanApaddhatinuM nAma prekSA rAkhyuM che. AvI rIte A sAdhanApaddhati 'prekSAdhyAna' tarIke pracalita thaI che. eno mULa srota che - AcArAMga sAthe bIjA Agama. AgamonA uttaravartI graMtha temaja zramaNa bhagavAna mahAvI2 pachInA 2500 varSanA samayamAM thayela dhyAnanA prayogo, anubhava ane pariNAmonuM saMkalana che. dhyAnanuM svarUpa apramAda che. caitanyanuM jAgaraNa ke satata jAgarUkatA. je jAgrata thAya che te ja apramatta bane che. je apramatta bane che te ja ekAgra thaI zake che. ekAgra cittavALI vyakti ja dhyAna karI zake che. prekSAdhyAna e apramAdanI ja sAdhanA che. prekSAdhyAnapaddhatinuM sarvopari lakSya che - vItarAgatA. prekSAdhyAnanuM AdibiMdu amRta yoganuM, prApti mokSanI 260 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che - rAga ane dveSane upazAMta ka2vo athavA kSINa ka2vo. enuM aMtima biMdu che rAga ane dveSano sarvathA kSaya ka2vo. arthAt vItarAgatA prApta karavI. rAga ane dveSa ApaNI cetanAne vikRta karI rahyA che. jyAM sudhI A vikRtino upazama athavA kSaya thato nathI tyAM sudhI dhyAnanI sthiti prApta thatI nathI. jaina paraMparAmAM dhyAnanI je paddhati che e vItarAga banavAnI prakriyA che. dhyAnanI zarUAtathI dhyAnanI pUrNatA (AdibiMduthI aMtimabiMdu) sudhInI saMpUrNa yAtrA rAga ane dveSanA upazamana ane kSayanI yAtrA che. - A vItarAgatAnI sthiti sudhI pahoMcavA mATe nIcenAM mukhya 12 aMga che. 1. kAyotsarga 2. aMtaryAtrA 3. zvAsaprekSA 4. zarIraprekSA 5. caitanyakendra-prekSA 6. lezyAdhyAna 7. vartamAna-kSaNaprekSA 8. vicAraprekSA ane samatA 9. saMyama 10. bhAvanA 11. anuprekSA 12. ekAgratA 1. kAyotsarga : mAnasika ekAgratA prApta karavA mATe kAyotsarga jarUrI che eTalA mATe prekSAdhyAnanuM prathama caraNa kAyotsarga che. kAyotsarga sAdhanA mATe padmAsana, ardhapadmAsana, sukhAsana vageremAMthI je sagavaDapUrvaka karI zakAya te AsanamAM sthita thaIne zarIrane taddana zAMta ane sthira rAkhavAmAM Ave che. kAyotsarganI pahelI prakriyA zarIranA zithilIkaraNa mATe che. garadana, karoDarajju tathA kama2 sIdhI rAkhIne zarIramAM kyAMya paNa tanAva na rahe mATe mastakathI mAMDIne paga sudhInA pratyeka avayava para cittane ekAgra karI svataHsUcana (Auto suggestion) dvArA saMpUrNa zarIrane zithila karAya che. pUrNa zithilIkaraNa thatAM caitanya ane zarIra ema beunI alaga alaga anubhUti karI zakAya che jenAthI anubhUtinA sta2 52 bheda-vijJAnano anubhava thaI zake che. A bhUmikAmAM mamatvanuM visarjana thaI 'A zarIra mAruM che'. evI mAnasika bhrAMti dUra thaze ane AtmasvarUpamAM mana sthira thavA lAgaze. 2. aMtaryAtrA : prekSAdhyAnanuM bIjuM caraNa aMtaryAtrA che. dhyAnano artha che - cittane aMdara jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 261 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vALavuM. adhyAtmano artha che aMtarmukhI banavuM. pratyeka AdhyAtmika vyakti mATe aMtarmukhI thavuM bahu ja jarUrI che. AdhyAtmika sAdhanAno artha ja aMtaryAtrA che. AdhyAtmika sAdhanAnA mAdhyama dvArA ApaNe bahirmukhI pravRttiono tyAga karI aMtarmukhI thaI zakIe chIe. kAyotsarga dvArA zarIranuM zithilIkaraNa karIe chIe ane pachI aMtaryAtrAmAM dhyAnanI sthitimAM hoIe chIe tyAre ApaNe aMtarNaveza karI caitanya sAthe tanmaya banI jaIe chIe. tyAM caitanya sivAya anya kAMI ja hotuM nathI. e mAtra anubhava ja che. aMtaryAtrAnuM paheluM kArya vyaktine A caitanyanA anubhavanA mArgamAM prasthita karavAnuM che. bAhyayAtrA tyajI aMtaryAtrA karavI e mahAna sAdhanA che. A sAdhanAthI cetanAno saMparka thAya che teTalo saMparka bIjA koI mAdhyama dvArA thato nathI. aMtaryAtrAno saMbaMdha ApaNI karoDarajju (Spinal Cord) sAthe che. ApaNA kendrIya nADI- taMtranuM mukhya sthaLa je suSummA tarIke oLakhAya che te A spinal cord che. A suSummAno nIceno cheDo zaktikeMdra che je UrjA ke prANazaktinuM mukhya keMdra che. aMtaryAtrAmAM cittane bAhya viSayothI pratisalIna karIne zaktikeMdra para lAvavAnuM hoya che. pachI cittane zaktikeMdrathI suSupsAnA mArgathI jJAnakeMdra sudhI laI javAnuM hoya che. cetanAnI A aMtaryAtrAthI UrjAno pravAha ke prANanI gati UrdhvagAmI thAya che. A yAtrAnI aneka pravRttiothI nADItaMtranI prANazakti vikasita thAya che. manuSya UrjAne adhogAmI karavAnuM ja jANe che, UrdhvagAmI karavAnuM jANato nathI. mastikanI UrjAnuM nIce javuM te bhautika jagatamAM praveza karavA samAna che. aMtaryAtrAthI je zakti nIcenI tarapha jatI hatI te uparanI tarapha javA mAMDe che. UrjA nIce javAthI pIgalika sukhanI anubhUti thAya che. UrjA upara javAthI adhyAtmasukhanI anubhUti thAya che. 3. zvAsa-prekSA : dhyAnanI sAdhanA mATe zvAsanI sAdhanA khUba ja jarUrI che. mananI sthiti ke ekAgratA mATe zvAsanuM zAMta thavuM atyaMta jarUrI che. sAdhanAnI dRSTithI dIrghazvAsano abhyAsa Avazyaka che. prathama zvAsanI gatine dIrgha banAvavAnI che. arthAt prANavAyune dhIre dhIre levo joIe ane dhIre dhIre choDavo joIe tene ja dIrgha-zvAsa kahevAmAM Ave che. dIrdha zvAsanA abhyAsamAM cittane zvAsa para keMdrita 262 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karIne enA prati jAgarUka rahevAnuM che. zvAsanI AvanajAvana para manane keMdrita karavAnuM hoya che. zvAsane maMda ane dIrgha karavAthI mana zAMta thAya che. sAthe sAthe Aveza ane kaSAya paNa zAMta thAya che. enAthI traNa cIjono lAbha thAya che - jAgarUkatA, sAkSIbhAva ane zvAsanI maMdatA. niyamita rUpathI dIrghakAlaparyata zvAsa-prekSA karavAthI mAnasika zArIrika AdhyAtmika traNa prakAranA lAbha thAya che. mAnasika ekAgratA prApta thAya che. ane zArIrika dRSTithI bImArI dUra karavAmAM paNa madada maLe che. evI ja rIte sAdhakanA kaSAya-krodha, mAna, mAyA, lobha Adi paNa kSINa thAya che. sAdhakanA AdhyAtmika vikAsa mATe dIrghazvAsaprekSA bahu ja upayogI ane mahattvanuM sopAna che. samavRtti zvAsaprekSA : samavRtti zvAsaprekSA paNa khUba ja mahattvanI che. AmAM DAbA nasakorAthI zvAsa laIne jamaNA nasakorAthI bahAra kADhavAno hoya che. ane jamaNA nasakorAthI zvAsa laIne DAbA nasakorAthI bahAra kADhavAno hoya che. samavRtti zvAsa-prekSAthI cetanAnAM viziSTa kendrone jAgrata karI zakAya che. enA satata abhyAsathI jJAnazakti vikAsa pAme che ane indriyothI paranuM jJAna meLavI zakAya che. 4. zarIra-prekSA : zarIraprekSA arthAt zarIrane jovuM. bahArathI aMdara sudhI zarIranuM darzana karavuM. zarIra prekSAnI prakriyA aMtarmukha thavAnI prakriyA che. dhyAna eka prakriyA che - sthULathI sUkSmamAM praveza karavAnI. sthULano abhyAsa karatAM karatAM tyAM ekAgratA vadhatI jaI sUkSmamAM praveza karAya che. AnA mATe zarIraprekSAnI prakriyA che. sAmAnya rIte ApaNA caitanyanA pravAhane bAhyagAmI thato aTakAvI aMtarmukha karavAnuM prathama sAdhana sthaLazarIra che. A sthULa zarIranI aMdara tejasa ane kArmaNa A be sUkSma zarIra che. temanI aMdara AtmA che. sthULa zarIranI kriyAo ane saMvedanAne jovAno abhyAsa karanAra dhIre dhIre tejasa ane karma zarIrane jovA lAge che. zarIradarzanano dRDha abhyAsa ane suzikSita mana zarIramAM pravAhita thatI caitanyanI dhArAono sAkSAtkAra kare che. AvI rIte sAdhaka jema jema dhULathI sUkSma darzana tarapha pragati kare che tema tema pramAda ghaTato jAya che. sthULa zarIranI vartamAna kSaNane jonAra sAdhaka jAgrata bane che. koIka kSaNa jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 263 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukharUpa hoya che to koIka kSaNa du:kharUpa hoya che. kSaNane jonAra sAdhaka sukhAtmaka kSaNa pratye rAga karato nathI ke du :khAtmaka kSaNa pratye dveSa karato nathI. te kevaLa jue che ane jANe che. zarIranAM spaMdanone tathA taraMgone jovAM, tenI aMdara praveza karIne jovAM, manane aMtarAbhimukha banAvavuM te zarIra-prekSA che. jaina darzana anusAra AtmA zarIravyApI che. zarIranuM jeTaluM pramANa che teTaluM ja AtmAnuM paNa che. ane jeTaluM AtmAnuM pramANa che teTaluM ja cetanAnuM paNa che. arthAt zarIranA pratyeka koSamAM caitanya vyApta che. tethI ja pratyeka koSamAM saMvedana anubhavAya che. te saMvedanathI manuSya potAnA svarUpane jue che. zarIranAM thatAM saMvedanone jovA te caitanyane jovA samAna che. tenA mAdhyama dvArA AtmAne jovAya che. AtmAne prApta karAya che. bharata cakravartIne arIsA mahalamAM kevaLajJAna prApta thayuM tyAre zarIra prekSA ja emAM nimitta banI. zarIrane jotAM jotAM ja emane anityatAno sAkSAtkAra thayo ane e anitya bhAvanAnA ciMtanathI ja emane kevaLajJAna prApta thayuM. zarIra-prekSA karavAthI pramAda ghaTe che ane jAgarUkatA vadhe che. rati, arati(gaNo, aNagamo)no bhAva ocho thato jaI samatvano vikAsa thAya che. 5. ceta keMdra prekSA : prekSAdhyAnanuM AgaLanuM aMga che - caitanya keMdronuM dhyAna. A zarIra-prekSAnuM ja vikasita rU5 che. ApaNuM sthULa zarIra che je dazya che. tenI aMdara tejasa ane karma ema be prakAranAM sUkSma zarIra che. ane tenI aMdara AtmA samAyelo che je caitanyamaya che. vAtAvaraNamAM ApaNI ane sUryanI vacce vAdaLAM chavAI jAya che tevI ja rIte AtmAnuM caitanya ane bAhya jagatanI vacce karmazarIrarUpI vAdaLa chavAI jAya che. jema vAdaLo hovA chatAM sUryano prakAza saMpUrNapaNe DhaMkAI jato nathI tevI ja rIte karma-zarIranA AvaraNane lIdhe caitanyano prakAza pUrNapaNe DhaMkAto nathI. manuSya puruSArtha karIne karmazarIra rUpe raheluM AvaraNa jema jema vilIna kare che tema tema vadhu ne vadhu caitanyaprakAza bahAra Ave che ane sthULa zarIramAM jJAnanAM keMdro nirmita thavA lAge che. A ja ApaNAM caitanya keMdra che. sAmAnyataH saMpUrNa zarIranA pratyeka koSamAM caitanya vyApeluM hoya che ane te dareka koSa jJAnanI 264 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSamatAvALo che. paraMtu zarIranA dareka koSane jAgrata karavAnuM arthAt tenA uparanuM karmarUpI AvaraNa haTAvavAnuM pratyeka vyakti mATe zakya nathI eTale A viziSTa keMdro jyAMthI caitanyano prakAza saraLatAthI bahAra AvI zake che, emane jAgrata karavA mATe A caitanya keMdra-prekSA che. jeTalAM A keMdro jAgrata thAya che eTalA pramANamAM atIndriya jJAna upalabdha thAya che. caitanya keMdro ApaNA sthULa zarIramAM hoya che. nAbhi, hRdaya, kaMTha, nAkanuM TeravuM, be AMkhanI vacce bhUkuTi, tALavuM, magaja A badhAM sthULa zarIranAM caitanya keMdro che. AvaraNanI vizuddhi thatAM A keMdro jAgrata bane che, nirmaLa bane che ane atIndriyanuM jJAna vyakta karavAnuM mAdhyama bane che. koI vyaktinAM ceta keMdro jaladI jAgrata thaI jAya che jyAre keTalika vyaktione caitanya keMdro jAgrata karavA mATe ghaNo lAMbo samaya sAdhanA karavI paDe che. je vyaktine pUrvajanmamAM dhyAnanA saMskAra hoya arthAt dhyAnano abhyAsa hoya ane jenuM AvaraNa vizuddha banyuM hoya, vartamAna janmamAM thoDA abhyAsathI paNa tenAM caitanya keMdro jAgrata thaI zake che. jyAre je vyakti vartamAna janmamAM ja dhyAnanA abhyAsano prAraMbha kare che ane jenuM AvaraNa zuddha nathI thayuM hatuM tene caitanya keMdrone jAgrata karavA mATe lAMbA samaya sudhI dhyAnano abhyAsa karavo jarUrI bane che. 6. lezyA dhyAna : cetanAnI bhAvadhArAne vezyA kahevAmAM Ave che. vezyAnA be prakAra che : dravya lezyA ane bhAva vezyA. bhAva vezyAno saMbaMdha AtmAnAM pariNAmo sAthe hoya che. dravya lezyA pogalika vezyA che. vezyA manuSyanA "orA' arthAt AbhAmaMDaLanuM niyAmaka tattva che. manuSyamAM jevI vezyA hoya tevuM tenuM AbhAmaMDaLa hoya che. AbhAmaMDaLanI malinatA ane nirmalatA (ujjavalatA) bhAvalezyA para nirbhara che. jema jema bhAvonI vizuddhi vadhe che, AbhAmaMDaLa badale che. jene darzana pramANe vezyAnI vizuddhi AbhAmaMDaLanI vizuddhi che. AbhAmaMDaLane ujvaLa banAvavAmAM dhyAna prabaLa nimitta bane che. jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 265 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyAno sIdho saMbaMdha manuSyanA bhAvo sAthe che. vezyAnA cha prakAra che : kRSNa, nIla, kapota, tejasa, padma ane zukla. temAM prathama traNa azubha che ane aMtima traNa zubha che. manuSya mAtranA vicAro, bhAva zuddha ane azuddha prakAranA hoya che. je vicAro rAgadveSayukta hoya che te azuddha che ane jemAM rAgadveSa na hoya te zuddha che. AvI rIte lezyAnA be varga che : azubha lezyA ane zubha lezyA. azuddha vezyAthI kaSAya tIvra bane che ane zuddha vezyAthI kaSAya maMda paDe che. ApaNI vRttione utpanna karanAra A vezyAo che. kRSNa, nIla ane kApo A azuddha vezyAo che. krUratA, hiMsA, kapaTa, pravacanA, pramAda, Alasya vagere je doSo che te A traNa vezyAothI utpanna thAya che. krodha, mAna, mAyA, lobha jyAre pUrNa kaLAe hoya tyAre kRSNa vezyA, madhyama hoya tyAre nIla vezyA ane maMda hoya tyAre kApota vezyA hoya che. A kaSAyo jyAre saMyamita hoya tyAre zubha lezyAo hoya che jema ke maMda hoya tyAre teno vezyA, jyAre maMdatara hoya tyAre padma lezyA ane maMdatama hoya ane bhAvadhArA utkRSTa hoya tyAre zukla lezyA hoya che. Arta dhyAnamAM prathamanI traNa kRSNa, nIla ane kApota A azubha lezyAo hoya che. rodra dhyAnamAM A ja traNa vezyAo atyaMta tIvra mAtrAmAM hoya che. te ja pramANe dharmadhyAnamAM tejasa, padma ane zukla vezyAo hoya che. zukladhyAnamAM prathama be tabakkAmAM zukla vezyA ane trIjA tabakkAmAM parama zukla lezyA hoya che. ane aMtima (cothA) tabakkAmAM lezyAnuM astitva rahetuM nathI. lezyAonA parivartana dvArA manuSyanA vyaktitvanuM parivartana thAya che. vyaktitvanuM rUpAMtaraNa vezyAnI cetanAnA stara para thaI zake che. jyAre kRSNa, nIla ane kApota A traNa vezyAo badalAI jAya che ane tejo, padma ane zukla A traNeya vezyAo emanI jagyAe Ave che tyAre parivartana thAya che. lezyAdhyAna dvArA A traNe vezyAo parivartita thAya che. kRSNa vezyA zuddha thatAM nIla vezyA, nIla vezyA kApota vezyA ane kApota vezyA tejo vezyA banI jAya che. tejo legyAmAM AvatAM sAthe ja vyaktimAM parivartana thavA mAMDe che. padma lezyAmAM vizeSa badalAtuM jAya che. zukla legyAmAM pahoMcatAM ja vyaktitvanuM pUrNa rUpAMtara (Transformation) thaI jAya che. bhAvadhArA (lezyA)nA AdhAre ja AbhAmaMDaLamAM paNa parivartana thAya che. 266 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyAdhyAna dvArA AbhAmaMDaLane badalavAthI bhAvadhArA paNa badalAI jAya che. be sthitio che - eka sthitimAM vizuddhi adhyavasAya ane vizuddha vezyA che. bIjI sthiti che azuddha adhyavasAya ane azuddha vezyA. jema jema sAdhanA vadhe che tema tema kaSAya maMda thaze ane adhyavasAya, vezyA bhAva ane vicAra zuddha thAya che. 7. vartamAna-kSaNanI prekSA : bhUtakALa vItI jAya che, bhaviSya AvavAno bAkI hoya che. talaNa vartamAna che. bhagavAna mahAvIre kahyuM che - "ravaUT nAdi paMDi" arthAt sAdhaka, tuM kSaNane jANa. bhUtakALanA saMskAronI smRtithI bhaviSyanI kalpanAo ane vAsanAno janme che. vartamAnamAM jIvanAra sAdhaka smRti ane kalpanAthI baMnethI mukta rahe che. smRti ane kalpanA rAgadveSayukta cittanuM nirmANa kare che. je sAdhaka vartamAna-kSaNamAM rahe che te sahaja prakAre rAgadveSathI mukta rahe che. A rAgadveSazUnya vartamAna-kSaNa ja saMvara che. rAgadveSazUnya vartamAna-kSaNamAM jIvanAra bhUtakALanA saMcita karmasaMskAranA baMdhano nirodha kare che. A prakAre vartamAna-kSaNamAM rahenAro sAdhaka bhUtakALano nirodha kare che, vartamAnano nigraha (saMvaraNa) kare che ane bhaviSyanuM pratyAkhyAna kare che. pratyAkhyAna - bhaviSyamAM doSa na thavA devo evo saMkalpa karavo. bhagavAna mahAvIre kahyuM che - "A kSaNane jANo'. vartamAnane jANI vartamAnamAM jIvavuM e bhAvakriyA che. bhAvi kAlpanika jIvana jIvavuM e dravyakriyA che. dravyakriyA cittano vikSepa kare che ane sAdhanAmAM vighna rUpe che. bhAvakriyA e sAdhanA che ane te dhyAna che. ApaNe cAlIe chIe ane cAlatI vakhate ApaNI cetanA jAgrata rahe che. "ApaNe cAlI rahyA chIe tenI ja smRti rahe che - A gatinI bhAvakriyA che. zarIra ane vANInI pratyeka kriyA jyAre mananI sAthe saMkaLAya che tyAre temAM cetanA vyApta thAya che tyAre te bhAvakriyA banI jAya che. indriyo pratyeka kriyAmAM samarpita thaI jAya, hRdaya tenI bhAvanAthI prabhAvita bane ane mana tenA sivAya bIjA koI paNa viSayamAM na jAya, evI sthiti hoya tyAre kriyA bhAvakriyA bane che. 8. vicAraprekSA ane samatA : prekSAdhyAnanI samagra kriyA jANavAnI ane jovAnI che. ApaNA AtmAmAM jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 267 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akhaMDa caitanya che. temAM jANavAnI ane jovAnI asIma zakti che. chatAM ApaNe bahu sImita jANIe chIe ane joIe chIe tenuM kAraNa ApaNuM jJAna AvRtta che, ApaNuM darzana AvRtta che. jo ApaNe jANavAnI ane jovAnI zaktino vikAsa icchIe chIe to sauprathama priyatA ane apriyatAnA manobhAvone choDavA paDaze. tene choDavA mATe sauthI uttama upAya che 'juo ane jANo. ApaNe padArthane kAM to priyatAnI dRSTie joIe chIe kAM to apriyatAnI dRSTie joIe chIe. padArthane phakta padArthanI dRSTithI jovo te ja samatA che te phakta jANavA ane jovAthI siddha thAya che. arthAt phakta jANavuM ane jovuM e ja samatA che. - priya lAganAra indriyaviSaya ane manobhAva 'rAga" utpanna kare che ane apriya lAganAra indriya viSaya ane manobhAva 'Sa utpanna kare che. je priya ane apriya lAganAra viSayo ane manobhAvonA pratye sama bane che tenA aMta:karaNamAM te priyatA ane apriyatAno bhAva utpanna karatA nathI. priya ane apriya tathA rAga ane dveSathI para te ja banI zake che je phakta jJAtA-draSTA hoya che. je phakta jJAtA ane draSTA hoya te ja vItarAga bane che. cetanAnI e kSaNa dhyAna hoya che jemAM A priyatA ne apriyatAno bhAva samApta thaI jAya che. e ja kSaNa apramAdanI kSaNa che, pUrNa jAgarUkatAnI kSaNa che, sAdhanAnI kSaNa che. ApaNI aMdara jANavA ane jovAnI je zakti che, ApaNuM caitanya jeTaluM anAvRtta che, teno ja ApaNe upayoga karIe che. e phakta jANavA ane jovAno abhyAsa karavo joIe. tenAthI priyatA ane apriyatAnA bhAva arthAt rAgadveSa ochA thatA jaze ane pariNAme jJAna ane darzananuM AvaraNa kSINa thaI vItarAgatAnI sAdhanAmAM AgaLa vadhI zakAze. 9. saMyama : saMkalpazaktino vikAsa prekSAdhyAnanuM AgaLanuM pagathiyuM che : saMyama - saMkalpazaktino vikAsa. ApaNI aMdara anaMta zakti samAyelI che teno moTo bhAga AvRtta che. amuka ja bhAga astitvamAM che je ApaNA zarIranI kriyAomAM temaja indriyonA niyamanamAM vyakta thAya che. ApaNA ApaNA zakti pratye jAgrata banIe to AvRtta zaktine upayoganI bhUmikA sudhI laI jaI zakIe. 268 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaktinuM jAgaraNa saMyama dvArA karI zakAya che. ApaNA mananI aneka icchAo hoya che. tene paripUrNa karavAmAM ApaNI zakti veDaphAtI jAya che. mananI icchAono, jarUriyAtono asvIkAra e zaktinA jAgaraNanuM sUtra che. mananI jarUriyAtono asvIkAra eTale saMkalpazaktino vikAsa. ane te ja saMyama che. saMyama eka prakArano kuMbhaka che. prANAyAma karatI vakhate kuMbhakamAM zvAsano nirodha thAya che tevI rIte saMyamamAM icchAno nirodha karavAmAM Ave che. ThaMDI, garamI, bhUkha-tarasa, bImArI, mArapITa A badhI ja ghaTanAone sahana karo. saMyamanI sAdhanA karavAvALo sAdhaka A mAnasika jarUriyAtonI upekSA kare che. mananI jarUriyAto jANI le che, tene jue che paraMtu tene paripUrNa karato nathI. tema karatAM karatAM mAnasika jarUriyAto ochI thatI jAya che. ane je thAya che te sahaja bhAvathI svIkArI le che. gautame bhagavAna mahAvIrane pUchayuM - "bhagavAna, saMyamathI jIva zuM prApta kare che?" mahAvIre kahyuM- "saMyamathI jIva Asavano nirodha kare che. saMyamanuM phaLa anAsava che." prekSA saMyama che. pUrNa ekAgratAthI lakSyane jovAthI saMyama ApameLe thaze. mAnasika icchAo ochI thatI jaze. tenI upekSA karavAthI mana, vacana ane zarIrano saMyama svayaM siddha thaze. 10. bhAvanA : prekSAno artha che jovuM ane te dhyAnano paryAya che. prekSAnI samApti bAda mananI mUrchAne dUra karavAvALA viSayonuM anuciMtana karavuM te anuprekSA che. je viSayanuM anuciMtana vAraMvAra karavAmAM Ave che athavA je pravRttino satata abhyAsa karavAmAM Ave tenAthI mana prabhAvita thaI jAya che, A ciMtananA abhyAsane jaina darzanamAM bhAvanA kahevAmAM Ave che. je vyakti bhAvanAno abhyAsa kare che tenAmAM dhyAnanI yogyatA Ave che. dhyAnanI yogyatA mATe cAra bhAvanAono abhyAsa Avazyaka che : 1. jJAnabhAvanA rAga, dveSa ane mohathI zUnya thaI taTastha bhAvathI jANavAno abhyAsa. darzanabhAvanAH rAga, dveSa ane mohathI zUnya thaI taTastha bhAvathI jovAno abhyAsa. jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 269 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. cAritra bhAvanA : rAga, dveSa ane mohathI zUnya samatvapUrNa AcaraNano abhyAsa. 4. vairAgya bhAvanA anAsakti, anAkAMkSA ane nirbhayatAno abhyAsa. manuSya jenA mATe bhAvanA kare che, je abhyAsanuM punarAvartana kare che, te rUpamAM tenA saMskAra AkAra pAme che. AtmAnI bhAvanA karanAra AtmAmAM sthita thaI jAya che. "ahaMmanI bhAvanA karavAmAM "ahiM thavAnI prakriyA zarU thaI jAya che. dareka vyakti judI judI bhAvanAothI bhAvita thAya che. koI vyakti bhaktithI bhAvita thAya che, koI brahmacaryathI ane koI satsaMgathI. AcArya mahAprajJajI emanI graMthamALA - 'prekSAdhyAna : AdhAra ane svarUpamAM bhAvanA vize kahe che - "pratipakSanI bhAvanAthI svabhAva, vyavahAra ane AcaraNane paNa badalI zakAya che. mohakarmanA vipAka para pratipakSabhAvanAnuM nizcita pariNAma hoya che. upazamanI bhAvanAthI krodha, mRdutAnI bhAvanAthI abhimAna, RjutAnI bhAvanAthI mAyA ane saMtoSanI bhAvanAthI lobhane badalI zakAya che. cetanAnI mUrchAthI rAga ane dveSanA saMskAro udbhave che ane te mUccha cetanA pratye jAgRtithI toDI zakAya che. pratipakSabhAvanA cetanAnI jAgRtino upakrama che." 11. anuprekSA : sAdhanAkALamAM dhyAnane samApta karyA pachI anitya vagere anuprekSAono abhyAsa karavo joIe. dhyAnamAM thanAra vividha anubhavomAM cittanuM kyAMya paNa AkarSaNa na hoya, temAM citta coMTI na jAya mATe anuprekSAnA abhyAsanuM mahattva che. jaina darzanamAM bAra anuprekSA ApelI che. temAMthI prekSA dhyAnamAM cAra anuprekSA mahattvanI che. dharmadhyAna pachI nIcenI cAra anuprekSAo ApelI che. (1) ekatva anuprekSA : manuSya ekalo A jagatamAM janma le che ane ekalo ja ahIMthI vidAya le che. huM ekalo chuM, bAkI badhA saMyoga che." AvI rIte prApta saMyogone potAthI bhinna jovA. A ekatva anuprekSAnA lAMbA samayanA abhyAsathI bAhya padArtho pratye thanAra AsaktinI mUrchAne toDI zakAya che. A viveka ke bhedajJAnano prayoga che. 270 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) anitya anuprekSA sAdhaka vicAre che ke A zarIra anitya che. tenI vividha avasthAo hoya che. eka divasa jarUrathI mRta thavAnuM che. te svabhAve nAzavaMta che. AvI rIte zarIranI anityatAnA anuciMtanathI zarIra pratyenI tIvra Asakti ochI thavA lAge che. bhagavAna mahAvIre AcArAMga sUtramAM kahyuM che - artha ravatti 3UTorI' arthAt zarIranI vartamAna kSaNanuM ciMtana kare. zarIramAM je pratikSaNa parivartana thaI rahyuM che, rogAdi udayamAM Ave che tene jue. eka kSaNanuM UMDANapUrvakanuM ciMtana paNa zarIranI nazvaratAne spaSTa kare che. zarIranI jema anya padArthomAM thanAra Asakti paNa tUTI zake che. (3) azaraNa anuprekSA : dhana, padArtho ke parivAra A badhuM ja ApaNA astitvathI bhinna che je ApaNane zaraNa ApI zakatuM nathI, ApaNuM rakSaNa karI zakatuM nathI. potAnuM zaraNa potAnA ja astitvamAM che. eTale svayaMnA zaraNamAM AvavuM e ja azaraNa anuprekSAno artha che. (4) saMsAra anuprekSA : A saMsAramAM siddha choDIne dareka jIva koI ne koI yonimAM janma laI mRtyu pAme che. pAcho janma le che pAcho mRtyu pAme che. te koI vAra manuSya to koI vAra pazu bane che. eka jIvanamAM paNa aneka avasthAo hoya che. parivartananuM A cakra cAlyA ja kare che. A parivartana-cakranuM anuciMtana sAdhakane mukti tarapha laI jAya che. 12. ekAgratA : prekSAthI apramAda eTale ke jAgRti Ave che. jema jema A apramAda vadhe che, tema tema prekSAnI sAdhanA vikasatI jAya che. apramAda ke jAgratabhAva bahu ja mahattvanA che. phakta jANavuM ane jovuM arthAt jJAtA-draSTA bhAva khUba ja mahattvano che. jANavAnI ane jovAnI kriyAmAM avAranavAra avarodha na Avavo joIe. citta te kriyAmAM lAMbA samaya sudhI sthira rahevuM joIe. eka ja viSaya para - AlaMbana para citta pacAsa miniTa sudhI sthira thavuM joIe. A sthiti siddha karyA pachI sAdhaka dhyAnanI sthitinuM lAMbA samaya sudhI navA rUpamAM rUpAMtara karI zake che. jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 271 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra AvI rIte prekSAdhyAna e jaina Agama para AdhArita AdhyAtmika ane vaijJAnika satyonA samanvayathI banelI dhyAnapaddhati che. enA dvArA manamAM Avega, Aveza ane bhAvanAne niyaMtrita karI zakAya che. 'saMfpavaravaNa maM/THUSIC' arthAt "AtmA dvArA AtmAne juo A prekSAdhyAnanuM dhyeyasUtra che. prekSAdhyAna eTale ApaNAM zarIra, zvAsa, caitanya keMdra, vicAra, karma, saMskAra vagerene rAga, dveSa vagara mana, vacana, kAyAnI ekAgratAthI jovAM. prekSAdhyAna dvArA vyaktinA bhAvanAtmaka astitvanuM mULa che tyAM sudhI jaI, je svabhAvanuM mULa che tyAM sudhI jaI nakArAtmaka bhAvone vidheyAtmaka bhAvomAM parivartita karI zakAya che. dhyAnanA prayogo dvArA viveka cetanAne jAgrata karI krodha, mAna, mAyA, lobha vagere kaSAyonA bhAvone badalIne maitrI, kSamA, mRdutA, karuNA jevI pavitra bhAvanAonuM nirmANa karI zakAya che. vyaktitvano vikAsa tathA svabhAvaparivartana ceta keMdra prekSAlezyAdhyAna ane bhAvanA (anuprekSA)nA prayogo dvArA karI zakAya che. prekSA-dhyAna dvArA zArIrika ane mAnasika svasthatA to prApta thAya che, sAthe sAthe AdhyAtmika vikAsa paNa thaI zake che. AdhyAtmika vikAsa e prekSAdhyAnanuM carama zikhara che. prekSAdhyAnamAM adhyAtma ane vijJAnano suMdara samanvaya karavAmAM Avela che. AdhyAtmika stara upara prekSAdhyAna dvArA viveka- cetanA jAgrata thAya che. jaDa ane cetana baMne judAM che arthAt zarIra ane AtmA baMne judAM che paNa te baMne eka ja che evI bhramaNAmAM ApaNe jIvIe chIe. A dhyAnanA prayogomAM zarIra ane AtmA baMne svataMtra che tenI anubhUti kAyotsargamAM bhedavijJAnanA prayoga dvArA thAya che. tenAthI zarIra paranuM mamatva ghaTe che ane AtmasvarUpamAM mana sthira thavA lAge che. 272. amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhasUci 1. pR.66-77 paramapadadAyI AnaMdaghana padareha ciMtaka : zrI khImajIbApA, pravacanakAra : paM.zrI muktidarzanagaNi 2. 3. zama, saMvega, nirveda, Astikeya, anukaMpA A samyak darzananA lakSaNa che. 1. zama - krodhAdika kaSAyonuM zamAI javuM. udaya AvelA kaSAyomAM maMdatA thavI. 2. saMvega - mukta thavA sivAya bIjA koI prakAranI IcchA, abhilASA na hovI. 3. nirveda - jyA2thI ema samajAyuM ke bhrAMtimAM ja paribhramaNa karyuM, tyArathI have vANI thaI, are jIva! have thobha, e nirveda 4. Astikeya - AsthA - mAhAtmya jenuM parama che evA niHspRhI purUSonA vacanamAM ja tallInatA te zraddhA - AsthA 5. anukaMpA - e saghaLA vaDe jIvamAM svAtmatulya buddhi te anukaMpA = traNa karaNa - jaina darzanAM AtmAnA AdhyAtmika vikAsa (krama) mArga samajavA mATe traNa ka2Na kahelA che. A traNe karaNo samya prAptinA kAraNo che. karaNa AtmAnA adhyavasAyarUpa che. ane karaNamAM AgaLa vadhatA javAya tema AtmAnA pariNatinI nirmaLatA vadhAre vadhAre thatI jAya. 1. prathama yathApravRttikaraNa : karmakSayanA Azaya vinA karmakSaya jenAthI thAya te ke jenAthI sAta karmanI sthiti nyUna thAya. have pharIthI 70 koTAkoTI mohanIya karmano utkRSTa sthitibaMdha thanAra nathI evI apunarbaMdhaka avasthA pragaTyA pachI pahelIthI cothI dRSTimAM rahelA jIvone A ca2ma (chelluM) yathA pravRttikaraNa hoya che. ahIM rAgadveSarUpa bhAvamaya alpa thAya che. graMthibheda thayo nathI paNa graMthibhedanA nikaTa pahoMce che. doSo ochA thatA jAya che ane guNonI vRddhi thAya che. jainAcAryoe darzAvelo yogamArga 273 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. apUrvakaraNa : rAgadveSanI gAMThane bhedavAnA tIvra vIrSollAsa. yathApravRttikaraNa karela prANI rAgadveSanI nibiDa gAMThane kApe e graMthibheda che. ahIM pahelA koI vakhata na thayo hoya evo suMdara adhyavasAya jenAthI rAgadveSanI graMthino bheda thAya. 3. anivRttikaraNa : samyakatvane pamADanArA vizuddha adhyavasAyo. apUrva varSollAsanA pariNAme graMthibheda karyA pachI prANI aMtarmuhUtamAM ja anivRttikaraNamAM pravezI avazya samyakatva prApta kare che. apUrvakaraNa karatI vakhate je nirmaLatA thaI hatI te karatA paNa vadhAre nirmaLatA thAya. 4. se suyaM ca me ajjhatthayaM ca me, baMdhapamokkho ajjhattheva pa. 2.4. AcArAMga sUtra artha : meM jJAnI gurU pAsethI sAMbhaLyuM che, adhyavasita - anubhavita karyuM che ke karmono baMdha ane mokSa AtmapariNAmothI, adhyavasAyanI mukhyatAthI thAya che. 5. pR.23 yogadIpaka - yogasamAdhi lekhaka : zrI. buddhisAgarasUri 6. pR.349 "yogadIpaka 7. jaina darzana pramANe traNe kALa (bhUta, bhaviSya ane vartamAna) rahe evo AtmA dravyapaNe nitya che. anaMta guNa paryAyavALuM te dravya. te traNe kALa rahenAra vastu che. AtmA dravyapaNe nitya che paraMtu AtmAnA guNonuM samaye samaye pariNamana thAya che tethI paryAya palaTAya che. paNa te dravya svarUpamAM to nitya che. enI utpatti koIpaNa anya dravyathI thatI nathI ane AtmAno nAza paNa kyAreya thato nathI. 8. zrutakevalI - dvAdazAMgI rU5 samasta zrutajJAnane dhAraNa karavAvALA maharSine zrutakevalI kahevAya che. zrutakevaLI sarva AgamanA jJAtA hoya che. 9. pR.176 AcArAMga sUtra 5 adhyayana, rajo uddezyaka, 1 sUtra 274 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina yoga ane pAtaMjala yoga tulanAtmaka abhyAsa yoga eTale zuM? yoga zabda mULa "yuna' dhAtu parathI Avyo che. jenA be artha che - eka artha che joDavuM, saMyojana karavuM. ane bIjo artha che - samAdhi, mana:sthiratA. AvI rIte yoga'no artha saMyoga karavo ane mana:sthiratA karavI ema beu rIte che. bhAratIya yogadarzanamAM baMne arthamAM A zabdano upayoga thayo che. jaina paraMparAmAM 'saMyoga arthamAM svIkRta che. jyAre 'pAtaMjala yogasUtramAM yoga zabda 'samAdhi arthamAM grahaNa karelo che. yoga e viziSTa sAdhanApaddhati che jeno saMbaMdha zuddha AtmasvarUpanI prApti sAthe che. yoga athavA sAdhanAnI paraMparA khUba prAcIna kALathI cAlI Ave che. A paraMparA jenonA AgamomAM, boddhonA piTakomAM ane pataMjali muninA yogadarzanamAM maLe che. pAtaMjala yogasUtra" e yogadarzanano prAcInatama graMtha che. yoganAM badhAM sAdhanone niyamabaddha sUtromAM gUMthI lIdhAM hovAthI 'pAtaMjala yogadarzana' e yogano sauthI pramANabhUta pAThyagraMtha manAya che. pataMjali munie I.sa. pUrve 200nI AsapAsa yogasaMbaMdhita dhAraNAone emanA yogasUtramAM saMgrahita Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karI, sAMkhya vicAradhArAne anukuLa banAvI eka vyavasthita rUpa ApyuM che. yogazAstra ApaNane cittanA svarUpanuM jJAna Ape che ane cittane kema vizuddha ke ane sthira karavuM tenuM vyavasthita mArgadarzana Ape che. mana ane indriyono nigraha, cittanI zaktiono vikAsa, dhyAna ane ekAgratA ane samAdhinI sAdhanA e yoganA mukhya viSayo che. yogazAstramAM yoga e cittavRttinA nirodhanI ke cittane aMkuzamAM rAkhavAnI eka paddhati che, samAdhi sudhI pahoMcavAnI eka prakriyA che. yogazcittavRttinioghaH ||z|| yogasUtra pataMjali RRSie vividha darzanomAMthI uttama ane upayogI tattvo saMgrahita karIne yogazAstrane jANe sarvadarzana-samanvaya banAvyuM che. jema ke sAMkhya nirIzvaravAdI che. paraMtu lokamAnasano IzvaropAsanA ta2phano jhoka joIne yogamArgamAM IzvaropAsanAne paNa sthAna ApyuM che. zrvarapraNidhAnAdA / / 2.23 / / yogasUtra IzvaranuM svarUpa temaNe evI niSpakSa rIte rajU karyuM che je badhAne mAnya thaI zake. vaherA maMvipALArAyaparakRSTa puruSaviroSa IzrvaraH / / o.24 / / yogasUtra sarva darzanonI apekSAe jaina darzana sAthe tenuM sAdazya ghaNuM jovA maLe che. 'pAtaMjala yogadarzana'graMthanAM cAra pAda athavA prakaraNa che. paheluM prakaraNa samAdhipAda che, je uttama adhikA2Io mATe che. ahIM baMne prakAranI samAdhi-saMprajJAta samAdhi ane asaMprajJAta samAdhi-nuM nirUpaNa kareluM che. samAdhinA prakAra, tenI prAptinA upAyo tathA cittanI avasthAonuM varNana che. prathama pAdamAM sau prathamaja yoganuM lakSaNa batAveluM che - yogazcittavRttinioghaH / / o.2 / / pAtaMjala yogasUtra artha : cittanI vRttiono nirodha ka2vo arthAt cittanI vRttione rokavI enuM nAma yoga che. prakRtinA sattva, rajasa ane tamasa ema traNa guNomAMthIprakAza-svabhAvavALA amRta yoganuM, prApti mokSanI 276 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaccha sattva-guNano pariNAmavizeSa te citta kahevAya che. e cittanAM pariNAmone vRtti kahevAya che. cittanI kSipta, mUDha, vikSipta, ekAgra ane niruddha ema pAMca avasthAo che. kSipta avasthAH rajoguNanI adhikatA hoI citta caMcaLa banIne badhA viSayomAM doDAdoDa karatuM hoya che. kadI paNa sthiratA prApta karI zakatuM nathI. mUDha avasthA tamoguNapradhAna hoya che. citta kRtyAkRtyane nahi jANanAra ane hiMsAdirUpa adharma temaja ALasa, pramAda, krodha vageremAM magna hoya che. vikSipta H A avasthAmAM prApta karelA sukhanAM sAdhanomAM, bhogamAM citta tallIna rahe che. ahIM rajoguNanA leza sahita sattvaguNa pradhAna hoya che. A citta koI vAra sthira thAya che. ekAgra : ahIM citta rajoguNarUpa ane tamoguNarUpa melathI rahita sattvaguNapradhAna hoya che. eka ja viSayamAM lAMbA samaya sudhI vAyu vinAnA sthAnamAM mUkelA dIpakanI mAphaka sthiratA dhAraNa kare che. citta potAnA svAbhAvika svarUpamAM sthira thAya che. tene jaDa-cetananuM yathArtha jJAna-viveka prApta thAya che. Ane ja saMprajJAta athavA saMprajJAta samAdhi paNa kahe che. niruddha - ahIM vRttimAtrano abhAva hoya che. kevaLa saMskAra mAtra ja zeSa rahe che. evuM citta niruddha kahevAya che. e avasthAne asaMprajJAta yoga athavA asaMprajJAta samAdhi paNa kahe che. AvI rIte citta pAMca prakAranuM hoya che. A pAMca avasthAomAMthI chevaTanI be avasthAo (arthAt ekAgra ane niruddha) yoganI prApti karAve che. prathamanI be arthAt kSipta ane mUDha avasthAmAM rajoguNa ane tamoguNanI adhikatA hovAthI yoganA virodhanI che. vikSipta avasthA kAMIka yogane anukULa thaI zake, e avasthAmAM citta koI vAra sthira thAya paraMtu temAM rajo, tamono leza hovAthI e prakAranuM citta paNa yogamAM upayogI nathI. pataMjali RSie yoganuM lakSaNa je "cittavRttinirodha' tarIke ApeluM che te - avidyAdi lezo, pApa, puNyarUpI karma ane zubha agara vAsanA baMdhanakAraka hoya che A je vRttiomAM hoya che te te vRttiono virodha karavo te yoga. A jaina yoga ane pAtaMjala yoga tulanAtmaka abhyAsa Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva vRttiono nAza saMprajJAta ane asaMprajJAta yogathI arthAt ekAgra ane niruddha avasthAmAM thAya che. bIjAthI thato nathI. tethI te be ja avasthA yoga tarIke oLakhAya che. ekAgra avasthAmAM rAjasa-tAmasa vRttino nirodha ane niruddha avasthAmAM nikhila vRttino nirodha e baMne klezAdinA nAzaka hovAthI te be ja avasthAo yoga tarIke oLakhAya che. pataMjali RSi A vRttionA nirodhano upAya darzAve che - agAsarAyAkhyAM tannAi: sAu.22 artha : abhyAsa ane vairAgya vaDe vRttiono nirodha thAya che. cittamAM koI paNa prakAranI vRtti utpanna na thAya ane citta tenA mULa eTale ke svarUpamAM sthira rahe e mATe satata yatna karavo te abhyAsa. vairAgya eTale anAsakti. arthAt saMsAra ane tenA viSayo uparanI Asaktino abhAva. vairAgya be prakAranA che - apara ane para. A loka ane paralokanA viSayomAM tRSNA nAza pAme te apara vairAgya athavA vazIkAra kahevAya che. apara vairAgyathI saMprajJAta yoganI prApti thAya che. puruSa e prakRtithI bhinna che evuM vivekajJAna jyAre thAya tyAre sattva, rajasa ane tamasa e traNe guNomAMthI tenI tRSNA jatI rahe che te para verAgya eTale ke zreSTha vairAgya che. vairAgyathI triguNAtmaka pravRttine vaza karAya che. para vairAgya asaMprajJAta yoganA hetubhUta che. yogadarzananA bIjA pAdanuM sAdhanApAda che je yoganI zarUAta karanArA mATe che. temAM kriyAyoga ane aSTAMgayogarUpa sAdhano che tenuM nirUpaNa kareluM che tethI tenuM nAma sAdhanApAda che. kriyAyoga dvArA mana vaza thAya che. prathama samAdhipAdamAM ekAgra cittavALA mATe saMprajJAta yoga kahyo che, niruddha cittavALA mATe asaMprajJAta yoga kahyo che jyAre A bIjA sAdhanApAdamAM vikSipta cittavALA je manuSya yogane saMpAdana karavA icche che evA azuddha cittavALA mATe tapa, svAdhyAya ane IzvarapraNidhAnarUpa kriyAyoga kahelo che. tapa: svAdhyAyezvarapraNidhAnAni kriyAyogaH / / 2.1 / / madhyamAdhikArInI cittanI azuddhi kriyAyoga dvArA dUra thAya che. paraMtu maMdAdhikArInA cittanI azuddhino kSaya karavA mATe aSTAMga yoga batAvelo che. 278 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenA cittanI azuddhino kSaya thaI tenA cittamAM vivekakhyAti paryata jJAnaprakAza thAya che. yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAra dhAraNA dhyAna samAdhayo'STAGgAni |2.22aa yogadarzana artha : yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna, samAdhi e ATha yoganAM aMgo che. trIjA pAdanuM nAma vibhUtipAda che. vibhUti eTale aizvarya agara siddhio. mokSa agara kevalyanuM nirUpaNa karanArAM zAstro siddhionI prazaMsA karatAM nathI. mumukSuo siddhiono anAdara kare che. paNa vividha prakAranA saMyama dvArA je aizvaryano lAbha yogIne thAya che tenuM varNana che. maMdAdhikArIne yogamAM zraddhA upajAvavA vibhUtionuM varNana A trIjA pAdamAM kareluM che. sauthI chelle ane cothuM prakaraNa kevalyapAda che. vivekajanya jJAna dvArA samAdhino lAbha thAya e yoganuM mukhya phaLa che. yogano mukhya uddeza kevalya meLavavAno che. e samAdhijanya kevalyanuM nirUpaNa A pAdamAM karavAmAM AveluM che. AvI rIte A graMthanA prathama pAdamAM samAdhinuM, bIjA pAdamAM samAdhinAM sAdhanonuM pradhAnapaNe nirUpaNa kareluM che. trIjA pAdamAM prApta thatI siddhionuM varNana karI chelle kahyuM che ke vivekakhyAti thavAthI ja kaivalyanI prApti thAya che. jaina darzanamAM yoga : jena darzanamAM 'yoga" zabda "yuSa' dhAtuno artha - yojavuM, joDavuM e arthamAM svIkArelo che. eTale mokSa sAthe yojana, joDANa karAve te yoga che. "mokSe yoganA yo?' ema enI vyAkhyA che. je prakriyA vaDe AtmA zuddha AtmasiddhirUpa mokSapada athavA nirvANapadane pAme tenuM nAma yoga. AtmAnuM nija zuddha svabhAva sAthe, sahajAtmasvarUpa sAthe joDANa thavuM te ja yoganuM pragaTa spaSTa svarUpe che. yoga" zabda jaina AgamomAM prayojAyo che paNa vyApaka rUpe jovA maLato nathI. AgamomAM dhyAna ke Atma-samAdhirUpa sAdhanAnA saMdarbhamAM prayojAyelo che. jaina Agama sAhityanA AdhAre pachI aneka graMthonI racanA thaI temAM jenAcAryo jaina yoga ane pAtaMjala yoga tulanAtmaka abhyAsa 279 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga ane dhyAna vize vyApaka sAhityanI racanA karI che. jena yoga paraMparAmAM AcArya haribhadrasUrinuM sthAna agatyanuM ane TocanuM che. temaNe potAnI AgavI zailI dvArA jainayogaviSayaka sAhityamAM nUtanayuganI zarUAta karI. jaina dRSTie yoganuM svarUpa darzAvatAM kahyuM ke yoga dvArA jIvAtmA AdhyAtmika vikAsa sAdhI paramAtma dazA pAmI zake che. jIvanuM AdhyAtmika lakSya mokSa che ane e prApti mATe yoga sAdhana che. jaina sAhityamAM sauprathama yoganI vyAkhyA ApatAM AcArya haribhadrasUri kahe che - mukkheNa joyaNAo, jogo savvo vi dhammavAvAro / / 1 / / yogaviMzikA temanA graMthomAM yogane teoe mokSanA sAdhana ke kAraNa tarIke darzAvyuM che. temanA pachI ghaNA AcAryo jema ke AcArya zubhacaMdra, hemacaMdrAcArya, upAdhyAya yazovijayajI vageree jaina yoga vize sAhitya ApyuM che. AcArya zubhacaMdrae jJAnArNavamAM ane hemacaMdrAcAryayogazAstramAM jaina paraMparA saMmataratnatrayI (samyaka jJAna, darzana, cAritra)ne mokSanA heturUpamAM svIkAra karyo che. pAtaMjala yoga ane jaina yoganI TUMkANamAM AvI rIte pUrvabhUmikA joI. have pataMjali yoga ane jena yogane tulanAtmaka dRSTithI vicArIe. yoganuM aMtima lakSya mokSa beu paraMparAmAM samAna rUpathI svIkRta che. jaina darzanamAM jene mokSa kahevAya che enuM ja pAtaMjala sUtramAM "kevalya'nA nAmathI varNana kareluM che. pAtaMjala yogasUtramAM kevalyanI prApti mATe abhyAsa ane vairAgya, kriyAyoga ane aSTAMgayoganuM vidhAna prastuta che; jyAre jaina paraMparAmAM mokSaprApti mATe samyagu darzana, samyak jJAna ane samyaguM cAritrarUpa ratnatrayanuM vivecana kareluM che. jaina darzanamAM je samyam darzananuM sthAna che, varNana che te pAtaMjala yogasUtramAM varNavelA "vivekakhyAti sAthe maLatuM Ave che. arthAt AtmA ane parapudgalanuM bhedajJAna thAya che te ja samyagdarzana che. teneja pAtaMjala yogasUtramAM vivekakhyAti kaheluM che. jyAre mithyAtvanuM svarUpa pAtaMjala yogasUtramAM varNavelA avidyAnA svarUpa sAthe maLe che. zrImad rAjacaMdra mithyAtvanuM svarUpa kahe che - 280 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalyANane akalyANa ane akalyANa kalyANa samaje te mithyAtva. deha ane devArthamamatva e mithyAtva lakSaNa che. pugalamAM raktamAnapaNuM e mithyAtvabhAva che. mithyAtva eTale yathArtha na samajAya che. jyAre pAtaMjala yogasUtramAM avidyAnuM svarUpa nIce pramANe samajAveluM che. je vastu jevI nathI temAM tevI buddhi karavI te avidyA kahevAya che. anitya vastuomAM nityapaNAnI buddhi rAkhavI, apavitra padArthomAM pavitrapaNAnI buddhi rAkhavI, duHkharUpa vastuomAM sukharUpatAnI buddhi rAkhavI ane jaDa vastuomAM cetanatAnI buddhi rAkhavI e avidyA che. A mithyAjJAnarUpa avidyAno vivekakhyAtirUpa vidyA vaDe vinAza thAya che te ja kevalya che. tadbhAvAtsaMyogAbhAvo hAnaM tad ddazeH kaivalyam / / 2.25 / / samyagvAritra jaina mokSamArganuM pramukha sAdhana che. "azubhabhAvathI nivRtti ane zubhabhAvamAM pravRtti te cAritra. vyavahAranayathI te cAritra vrata, samiti, gupti rUpe zrI vItarAgoe kahyuM che." pAtaMjala yogasUtramAM aSTAMga yoganA aMtargata sarvaprathama yama-niyamane cAritranirmANanA sAdhananA rUpamAM prastuta karIne AcAracAritrane mahattva ApyuM che. "yama" e pAtaMjali aSTAMga yoganuM prathama sopAna che. yamamAM ahiMsA, satya, asteya, aparigraha ane brahmacarya A pAMca vratono samAveza karelo che. 'yogazAstra graMthamAM AcArya hemacaMdrae pAtaMjala yogasUtramAM varNita yama-niyamone gRhastha dharma ane sAdhudharma kahyA che. cAritranI daDhatA mATe jaina darzanamAM vrata, samiti, gupti batAvyAM che. pAtaMjala yogadarzanamAM je pAMca yama batAvyA che e ja pAMca vrata jaina darzanamAM mULabhUta vrata che. je sAdhu mATe mahAvrata ane gRhastha mATe aNuvrata tarIke darzAvyA che. umAsvAtijIe tattvArthasUtramAM vatanI vyAkhyA ApI aNuvrata ane mahAvrata kone kahevAya te darzAvyuM che - hiMsA - tRti - teya - Dabrahma -pariprakhya viratidgatam II7.zA tatvArthasUtra artha : hiMsA, amRta (asatya), steya (corI), abrahma ane parigraha e jaina yoga ane pAtaMjala yoga tulanAtmaka abhyAsa 281 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca pApone jANIne zraddhApUrvaka mana, vacana ane kAyAthI e pAMca pApothI aTakavuM e vrata. A pAMca vratanA be bhedo - terA - sarvatoDar - patI II7.2aa tattvArthasUtra artha : hiMsAdi pApothI dezathI (AMzika) nivRtti te aNuvrata ane sarvathA nivRtti te mahAvrata che. A pAMca vratanuM pAlana karavAthI je je phaLa prApta thAya che tenuM nirUpaNa yogasUtramAM karyuM che. dA.ta. je vyaktinA aMta:karaNamAM ahiMsAvRtti daDha thAya che tenA sAnidhyamAM hiMsaka svabhAvavALAM prANI paNa potAnI veravRttino tyAga karI zAMtabhAva dhAraNa kare che. A yogadarzananuM dRSTAMta tIrthakara mahAvIranA jIvanamAM paNa jovA maLe che. mahAvIrane caMDakauzika nAmanA viSadhare DaMkha mAryo tyAre temaNe tenA para maitrIbhAvanAno prayoga karyo hato. 6 "niyama" e pataMjalinA aSTAMga yoganuM bIjuM sopAna che. temAM zauca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya ane IzvarapraNidhAna A pAMca niyamono samAveza che. jaina paraMparAmAM niyamonA aMtargata svanA anuzAsana mATe dravya, kSetra, kAlanI maryAdA sahita guNavrata ane zikSAvrata ApelAM che je gRhastha dharma mATe aNuvratanI surakSA ane vikAsa mATe che. tattvArthasUtramAM nIcenAM guNavrata ane zikSAvratano nirdeza karelo che dig - dezA - 'narthadaNDavirati - sAmAyika - pauSadhopavAsopabhoga - paribhogaparimANA'tithisaMvibhAgavatasaMpannazca / / 7.16 / / tattvArthasUtra artha : AgArI vatIne (pAMca aNuvrato uparAMta) digvirati, dezavirati, anarthadaMDavirati, sAmAyika, pauSadhopavAsa, upabhoga-paribhoga parimANa ane atithi-saMvibhAga e sAta vato hoya che. aSTAMga yoganA niyamamAM cotho niyama je tapa che eno kriyAyogamAM samAveza karAyelo che. tapa: svAdhyAyezvara praUiTdhAnAnikriyAyo: In2.2aaaa pA. yogadarzana enuM prayojana klezone nabaLA pADavA ane samAdhinA saMskAro puSTa karavA 282 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe che. jainadarzanamAM tapa be prakAre che - bAhya tapa ane atyaMtara tapa. enA pAchA cha-cha bhedo che. bAhya tapanA cha bhedo - anazanA - 'vamaudarya - vRttiparisaMkhyAna - rasaparityAga - vivivarIvhIsana - vAvevatterA bAda taf: T6.22aaaa tatvArthasUtra artha : anazana, avamodarya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, vivikta zayAsana ane kAyakleza ema cha prakAranAM bAhya tapa che. atyaMtara tapanA cha bhedo - prAyazcita - vinaya - vaiyAvRtya - svAdhyAya - vyutya - sthAnIturaF I1.20 | tattvArthasUtra artha : prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRjya, svAdhyAya, vyutsarga ane dhyAna ema cha prakAranAM atyaMtara tapa che. aSTAMga yoganA bIjA caraNa niyama'mAM pAMcamo niyama IzvaraparidhAna che. pAtaMjala darzananA vidvAno IzvaranA anugrahathI yoganI prApti ane sthiratAsvarUpa siddhi thAya che ema kahe che. A Izvara eTale (yogasUtramAM) yogadarzanamAM jaNAvyA pramANe kleza, karma, vipAka ane AzayathI aparAkRSTa vizeSa prakArano puruSa kleza eTale jIvane (purUSane) saMsAranA vividha du:kho vaDe je pIDA kare te kleza kahevAya che. A kleza pAMca prakAranA che - avidyA, asmitA, rAga, dveSa ane abhiniveza svarUpa karmanA Azayo eTale ke saMskAro klezanimittaka che. klezanA kAraNe thatA karmanA saMskAro A janma ane AvatA janmamAM bhogavavA paDe che. pAtaMjala darzananA mate IzvaramAM apratihata - sahaja evuM jJAna, vairAgya, aizvarya ane dharma A cAreya tattva anAdikALathI che. IzvaramAM sAttvika pariNAma parAkASThAno che. te pariNAma indriya dvArA Avela nathI. kAraNa ke indriyane ghaNI badhI maryAdA che. indriyonI madada vinA utpanna thatAM jJAnAdi pariNAmo aparimita che. parAkASThAnAM che. mATe sarvajJatAnI siddhi temAM thAya che. evI ja rIte yogadarzanamAM kahela che ke Izvara guruonA paramaguru Izvara che. kAraNa ke Izvara sarvadA vidyamAna hovAthI kAla dvArA tenI koI sImA jaina yoga ane pAtaMjala yoga tulanAtmaka abhyAsa 283 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakkI thaI nathI. sarvazaktisaMpanna IzvaranI icchAnusAra AkhuM jagata karma mujaba pravarte che, pariName che. pAtaMjala yogamAM Izvara ane Izvarano anugraha che enA vize upAdhyAya yazovijayajI samAlocanA karatAM kahe che ke IzvaranA anugrahathI ja yoga utpanna thAya che. A pAtaMjalanI vAta barAbara nathI kAraNa ke je jIvamAM yogyatA na hoya tevA jIvamAM Izvara yogane utpanna na karI zake. jema jaDa evA aNune Izvara kyAreya paNa jIva banAvI zakato nathI. vastuno mULabhUta svabhAva kyAreya badalAto nathI. tethI jIva yogyatAthI nirapekSa evA kevaLa IzvaranA anugrahathI ja jIvone yogasiddhi ane mokSaprApti prApta thAya che A vAta barAbara nathI. evI ja rIte jo IzvaramAM anugraha karavAno svabhAva ekasarakho hoya to ekIsAthe badhA jIvone yogasiddhi, mukti maLI jAya. paNa evuM thatuM nathI eTale vyaktibheda, Atmabheda IzvaramAM anugrahatA paNa vibhinna prakAranI mAnavI paDe. IzvarIya anugrahathI amuka jIvane phaLa maLe che, bIjAne bIjA prakAranuM phaLa maLe che. AvI rIte IzvaranA anugrAhaka svabhAvamAM vividhatA mAnavI jarUrI bane che, je pAtaMjala darzanane mAnya nathI. jainadarzana anusAra saMsAramAM bhUlA paDelA ane bhaTakatA nirAdhAra jIvo IzvaranI AjJA - mArgadarzana anusAra svecchAthI pravRtti kare to A bhava aTavIthI pAra pAme che ene Izvarano anugraha mAne che. Izvara eTale ke arihaMta jIvone mokSamArga dekhADe che. ArAdhaka jIvo potAnI icchAthI Izvare batAvela mArga upara cAlI saMsArasAgara pAra pAmI mokSaprApti kare che. IzvaranA guNonuM smaraNa karavAthI sAdhaka yogamArgamAM AgaLa vadhI pote Izvara banI zake che. A rItano anugraha jainadarzanane mAnya che paNa Izvara pote ja jIvone svarge mokale che. A vAta mAnya nathI. jainadarzana pramANe A sRSTi anAdi-anaMta che. arthAt A sRSTinI utpatti ke layano koI avakAza nathI. ane kartA-saMhartA rUpe Izvara jevI koI vyakti astitvamAM nathI. pratyeka jIva enA vartamAna paryAyano pote ja kartA che. ane pratyeka jIvamAM paramAtmatattva raheluM che. pote puruSArtha karI vartamAna baddha paryAyathI mukta banI zake che ane potAmAM rahelA paramAtmatattvane saMpUrNa pragaTa karI paramAtmA 284 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banI zake che. jainadarzanamAM badhAya mukta jIvo (je siddha tarIke oLakhAya che.) samAnabhAve Izvara tarIke upAsya che. Ama jainadarzanamAM IzvaranuM sthAna arihaMta ke siddhanuM che je anAdikALathI sadA mukta evA IzvaranuM nathI paNa saMsArI jIva je potAnA puruSArthathI e pada prApta karI zakyA che. yoganA tRtIya aMga 'AsananuM mahattva sAdhanA mATe zarIrane sthira karavAnuM che. mananI sthiratA karavA mATe zarIranI nizcalatAnI jarUra che je AsanathI siddha thAya che. zarIra nizcala rahe ane mana prasanna rahe evI rIte zarIrane rAkhIne besavuM te Asana kahevAya che. aSTAMga yoganA AgaLanA aMga prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAnanA abhyAsa mATe zarIranI sthiratA Avazyaka che. eTale pAtaMjala yoga ane jaina yoga A baMne paraMparAmAM 'Asana'ne sthAna ApyuM che. AcArya hemacaMdra yogazAstra'mAM dhyAnanI siddhi karavA mATe Asanano jaya karavAnuM arthAt yogya Asana karavAnuM kahe che. 'prANAyAma' e aSTAMga yoganuM mahattvanuM aMga che. zvAsa-prazvAsanI gatino zAstrokta rIte nirodha karavo te prANAyAma che. tasmin sati zrIsa zvAsayotivicche: prApaITyAma: 2.41 pA.yo. prANAyAma vaDe cittanI sthiratA thAya che je dhyAnanI sAdhanA mATe jarUrI che. jaina yogamAM prANAyAma arthAt bhAva-prANAyAma evo artha lIdho che. AtmAmAMthI parabhAvono tyAga karavo te recaka bhAva-prANAyAma. AtmAmAM aMtarAtmabhAva pragaTAvavo te pUraka bhAva-prANAyAma. AtmAne svabhAvadazAmAM sthira karavo te kuMbhaka bhAva-prANAyAma. pAtaMjala muni yogadarzana'mAM prANAyAmanA abhyAsathI prakAzanuM arthAt buddhisattvanuM (jJAna, darzanane rokanAruM) je AvaraNa che te kSaya pAme che ema kahe che. prANAyAmanI siddhi thavAthI vivekanA kAraNarUpa buddhisattvanA prakAzanuM pAparUpa ane klezarUpa AvaraNa kSaya pAme che. prANAyAmathI zarIra nirogI bane che. paraMtu jainadarzana pramANe samyagu cAritra, jJAna, darzana saMbaMdhI AcAravicAra, vinaya, abhyAsa, tapa, devagurusevA Adi vinA jJAna, darzanarUpa AtmaprakAza pragaTato nathI. prANAyAma daihika kriyA che enAthI Atmazuddhi thatI nathI paraMtu jaina yoga ane pAtaMjala yoga tulanAtmaka abhyAsa 285 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagU prakAre deva gurudharmanI zraddhA, cAritra tathA jJAnano abhyAsa satvagurunA sAnnidhyamAM karavAthI prakAzAvaraNano kSaya thAya che. AcArya hemacaMdra ane AcArya zubhacaMdra prANAyAmane mokSanA sAdhana tarIke niSedha kare che paraMtu dhyAnanI siddhi ane mananI ekAgratA thavA mATe enI AvazyakatA batAvI che. pratyAhAra' jainadarzanamAM pratisalInatA' tapanI samakakSa che. beu paraMparAmAM indriyonI svAbhAvika pravRttiono nirodha karI ene aMtarmukha karavAnuM kahyuM che. pataMjali muni yogadarzanamAM pratyAhAra kone kahevAya te samajAvatAM kahe che -: svaviSayA samprayoge cittasya svarUpAnukAra ivendriyANAM pratyAhAraH pAra.14. pAtaMjala yogadarzana artha : potAnA cittane pAMca indriyonA viSayathI pAchuM kheMcavuM ane mananA saMkalpa-vikalpathI manane pAchu vALIne AtmasvarUpamAM anukULa karavuM tene pratyAhAra kahevAya che. jyAre AcArya hemacaMdrAcArya yogazAstramAM pratyAhAranuM svarUpa kahe che - iMdriyaiH samamAkRSya viSayebhyaH prazAMtadhIH / dharmadhyAnakRte pazcAnmanaH kurvItanizcalam / / 6.6 / / artha : indriyo sahita mana viSayothI kheMcI laI dharmadhyAna karavA mATe manane nizcala karavuM. arthAt pratyAhAramAM zabda, rasa, rUpa, gaMdha, sparza vagerene grahaNa karI manane vyAkuLa banAvanArI je indriyo che temAMthI arthAt pAMca indriyonA viSayothI vALI manane saMkalpa-vikalpathI dUra karIne AtmasvarUpamAM sthira karavA taiyAra karAya che. AvI rIte pratyAhAra A yoganuM aMga siddha thayA pachI yoganuM chaThThuM aMga dhAraNA Ave che. pratyAhArathI cittane indriyonA pAMca viSayamAMthI kheMcI manane eka sthaLe karavuM e dhAraNA che. herAvaLyazcitta) ghA2UTI TrU.2AA pAtaMjala yogadarzana 286 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAMga yogamAM dhAraNA pachI dhyAnanuM sthAna Ave che je ghaNuM ja mahattvanuM che. eka ja viSayamAM - dhyeyasthAnamAM cittavRtti ekAgra thAya, arthAt te ja viSayamAM vRttino pravAha ekadhAro vahevA mAMDe te avasthAne dhyAna kahe che. dhyAna dvArA mananI vRttionA taraMgo laya pAme che. dhyAnanA dIrghakALa abhyAsathI rAga-dveSa Adi vRttionuM zamana thAya che. jainadarzanamAM dhyAnane AdhyAtmika vikAsanI cAvI kahI che. dhyAnanuM lakSaNa pataMjali muni nIce pramANe kahe che - tatra patyayaikatAnatA dhyAnam / / 2 / / artha : temAM (arthAt dhAraNAnA pradezamAM) vRttionI ekAgratA te dhyAna kahevAya che. arthAt dhAraNAmAM je dhyeyamAM cittanI sthiratA karelI che te ja viSayane AlaMbana karI cittavRttionI ekAgratA karavI te dhyAna che. dIrghakAlaparyata, aMtarAyarahita jyAre dhyAnano abhyAsa karavAmAM Ave tyAre sAdhaka aSTAMga yoganuM aMtima caraNa samAdhi prApta kare che - tade vArthamAtranirbhAsaM svarupazUnyamiva samAdhiH / / 3.3 / / artha : te dhyAnamAM) dhyeyarUpa eka arthamAM lIna thaIne bAhya dhyAna, dhyAtAnA (svarUpane bhUlI javuM) svarUpathI rahita thavuM e samAdhi kahevAya che. jyAre sAdhaka arthAt dhyAtA dIrghakAlaparyata dhyAnanA abhyAsamAM lIna thaI jAya che tyAre dhyAtA ane dhyAnanI pratIti kSINa thaI jAya che. enI ekAgra thayelI cittavRtti mAtra dhyeya rUpe ja jaNAya che, dhyeyamAtranuM ja skUraNa jemAM hoya che te samAdhi che. ane A traNa - dhAraNA, dhyAna ane samAdhinI ekAgratA thAya, ene pAtaMjala yogadarzanamAM saMyama kahyuM che. arthAt dhyAna, dhyAtA ane dhyeyanuM jyAre abhedabhAve ekatva thAya, bahirAtmabhAva tyajAya, AtmasvarUpanuM jJAna jAge, tenA yoge paramAtmAne dhyeya karI tenA dhyAnamAM dhyAtA banI ekarUpa banI jAya tene yogadarzanamAM saMyama kahe che. dhAraNA, dhyAna, samAdhi e traNa aMtaraMga yogo che. tenI prApti yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra A pAMca aMgo je bAhyayogarUpa che tenAthI thAya che. dhAraNA, dhyAna ane samAdhino abhyAsa AlaMbananA baLathI thAya che e saMprajJAta yoga kahevAya che. jyAre asaMprajJAta yoga e dhyeyarUpa AlaMbana vinAno hoya che. ahIM dhAraNA, dhyAna jaina yoga ane pAtaMjala yoga tulanAtmaka abhyAsa 287 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane samAdhi je saMprajJAta yoganAM aMtaraMga sAdhana che ane asaMprajJAta yoganA bahiraMga sAdhana che. asaMprajJAtayoga e ja nirbhuja samAdhi che, ene ja asaMprajJAta samAdhi kahe che. jenayogamAM dhyAnanuM viziSTa sthAna che. mokSaprApti thavI e dhyAna vinA saMbhava nathI. pAtaMjala yogadarzananuM chachuM aMga dhAraNA; ane aMtima 'samAdhi e dhyAnamAM ja samAviSTa thaI jAya che. jainadarzanamAM samAdhine paNa dhyAnarUpa ja mAneluM che. dhyAnanI utkRSTa sthiti samAdhi che. mokSaprApti mATe be zubhadhyAna che - dharmadhyAna ane zukladhyAna. dharmadhyAnanA bheda che - AjJAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya ane saMsthAnavicaya. evI ja rIte 'yogazAstra' ane 'jJAnAvamAM dharmadhyAnanA piMDastha, padastha, rUpastha ane rUpAtIta A cAra prakAranA bheda paNa batAvyA che. piMDastha dhyAnamAM pArthivI, AgneyI, mArutI, vAruNI ane tattvabhU ema pAMca prakAranI dhAraNAo hoya che. dharmadhyAnathI nirjarA thAya che. ane paraMparAe zukladhyAna prApta thaI mokSaprAptimAM kAraNabhUta thAya che. zukladhyAnanA cAra bheda kahyA che - pRthakatvavitarka savicAra, eka-vitarka avicAra, sUkSmakriyApratipAti ane vyuparata kriyAnivRtti. prathamanA be bheda - pRthakatvavitarka savicAra ane ekatvavitarkaavicAra e pAtaMjala yoga saMmata saMprajJAta samAdhinA sadaza che. kAraNa ke saMprajJAta yoga AlaMbananA baLathI thAya che ane prathamanA be zukladhyAna zrutanA AlaMbanapUrvaka hoya che. zukladhyAnanA pachInA be bheda - sUkSmakriyA pratipAti ane samucchinna kriyAnivRtti e asaMprajJAta samAdhinA sadaza batAvelA che. asaMprajJAta samAdhi e dhyeyarUpa AlaMbana vinAnI nirbIja samAdhi che. zukladhyAnanA A chellA be dhyAna sarva AlaMbanarahita hoya che ane e sarva doSarahita jene nirmaLa kevaLajJAna ane kevaLadarzana prApta thayuM che ene hoya che. pataMjali RSi yogadarzanamAM yoganuM lakSaNa kahe che - yofzcattavRttinirodhaH aai.2aaaa pAtaMjala yogadarzana artha : cittavRttino virodha karavo te yoga kahevAya che. cittamAM pramANa, viparyaya, vikalpa, nidrA ane smRti A pAMca prakAranI 288 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttio kAyama UThatI hoya che. A cittavRttio kliSTa ane azliSTa ema be prakAranI hoya che. kliSTa cittavRttiono virodha karavo te saMprajJAta yoga kahevAya che, jyAre akliSTa cittavRttiono nirodha karavo te asaMprajJAta yoga kahevAya che. yogasAdhanA mATe A pAMce vRttiono nirodha karavo Avazyaka che. kAraNa ke pAMce vRttio cittane vAraMvAra bahAra ghasaDI jAya che. eTale vRttionA nirodhathI indriyo parAjita thAya tyAre dRSTA AtmAsvarUpamAM sthira thAya. upAdhyAya yazovijayajI pataMjali RSie kahela yogalakSaNane adhUro batAve che. te kahe che - " viSNacittavRttinirotho yo :" e lakSaNa yogya che. kliSTa arthAt rAjasa ane tAmasa vRttithI yukta je cittavRtti hoya tene pAMca samiti ane traNa guptirUpa dharma-vyApArathI rokavI athavA Asavano nirodha karavo te saMvararUpa yoga che. "samitiguptisAdhAraNadharmavyApAratvameva yogatvam " pAMca samiti, traNa guptirUpa sAdhAraNa dharmano vyApAra je kriyAnuSThAnamAM saMbhavato hoya te yoga che. evI ja rIte haribhadrasUri 'yogaviMzikA'mAM kahe chemukkhenn joyaNAo, jogo savvo vi dhammavAvAro / / 1 / / yogaviMzikA mokSamArgamAM je yojanA karAve te sarva prakArano dharmavyApAra te yoga kahevAya che. AvI rIte dharmavyApAra Adaravo ane samiti, gupti vaDe Asavano nirodha karavo te yoga vaDe cittanI kliSTa pravRtti rokAya che, anukrame akliSTa pravRtti paNa rokAya che. jethI AtmA nirvANa pada prApta karI zake che. pAtaMjala mata pramANe cittanA pAMca prakAra che - kSipta, mUDha, vikSipta, ekAgra ane niruddha. emanI mAnyatA pramANe mAtra ekAgra ane niruddha dazAmAM ja samAdhi arthAt yoga hoya che. vikSipta cittamAM yogano phakta AraMbha ja hoya che ane kSipta ane mUDha cittamAM to vyutthAna dazA ja che. A traNeya avasthAo samAdhimAM upayogI nathI. ekAgratA ane niruddha A be ja cittadazA samAdhimAM upayogI thAya che kAraNa ke temAM sattvaguNano atireka hoya che ane ahIM citta lAMbA samaya sudhI dIpakanI jema sthira thaI zake che. citta ekAgra hoya tene ja 'jaina yoga ane pAtaMjala yoga tulanAtmaka abhyAsa 289 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMprajJAta yoga athavA sabIja yoga paNa kahe che. jyAre niruddha cittamAM vRttimAtrano abhAva thayo hoya che, emAM mAtra saMskAra ja zeSa rahelA hoya che. te niruddha avasthAne ja asaMprajJAta yoga athavA nirbeja samAdhi kahevAya che. kSipta ane mUDha cittamAM sattva guNano utkarSa ja nathI tathA vikSipta cittamAM sthiratA nathI mATe te citta samAdhimAM upayogI nathI. upAdhyAya yazovijayajI pAtaMjala mata sAthe sahamata thatA nathI. kAraNa ke ghaTa banAvavAnI kriyA mATIno piMDa banAvavAthI zarU thAya che. jyAM sudhI ghaTa bane nahi tyAM sudhInI kriyAmAM aMzAtmaka ghaTa utpanna thAya ja che. vikSipta cittamAM sattvaguNanA udrekathI yogano AraMbha thAya ja che. eTale e samaye paNa karma nirjarArUpa phaLa to prApta thAya ja che. te rIte vikSipta cittamAM aMzAtmaka yoga mAnIe to ja tenA pariNAme niruddha avasthAmAM saMpUrNa yoga pragaTa thAya. mATe vikSipta cittane paNa yogasvarUpa mAnavuM joIe. A nizcayanayanuM tAtparya che. (jenadarzanamAM nizcayanayanA abhiprAya mujaba karAtuM paNa kArya karAyela kahevAya che.) RSi pataMjalie cittanI zuddhi mATe cAra bhAvanAo kahI che. maitrI karuNA muditopekSANAM sukhaduHkhapuNyApuNyaviSayANAM bhAvanAtazcitaprasAdanam / / 1.33 / / artha : sAdhake sukhImAM maitrInI, duHkhImAM karuNAnI, puNyavAnamAM muditAnI ane pApImAM upekSAnI bhAvanAthI cittanA doSonI nivRtti karavI. maitrI - sukhI manuSyonI IrSyA na karatAM temanI sAthe maitrI rAkhavI. karUNA - duHkhI manuSyo pratye dayAnI bhAvanA rAkhavI. muditA - puNyAzALIne joIne prasannatA anubhavavI. upekSA - pApI manuSyano tiraskAra na karatAM temanA pApa pratye udAsInatA dAkhavavI. jainadarzanamAM AtmabhAvamAM sthiratA lAvavA A ja cAra bhAvanAno ullekha karAyelo che. 290 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrIpramodakAruNya - mAdhyastaparicintanam / samuITghavirRraya - mInADaprajJApyovaram II402aaaa yogabiMdu jainadarzanamAM maitrI vadhAre sukSma rIte batAvelI che. prANImAtra sAthe eTale cha kAyanA badhA jIvo sAthe maitrIbhAva keLavavAnuM kaheluM che jyAre pAtaMjala yogasUtramAM sukhI prANI sAthe maitrI batAvavAmAM AvI che. yogalakSaNa ane cittavRtti para pAtaMjala yogadarzana ane jaina darzananA (Views) vicAryA pachI beu darzanamAM yoganuM mahAbhya darzAveluM che. yoga mokSanI keDI che. vidgone zAMta karanAra che. yogarUpa kalpavRkSathI A lokamAM labdhio prApta thAya che, paralokamAM abhyadaya thAya che, paramAtmapada prApta thAya che. AvA yoganuM phaLa yogasUtramAM kahe che - pAtaMjala darzana mujaba saMyama eTale dhAraNA, dhyAna ane samAdhine eka viSayamAM kendrita karavAM. A saMyamano abhyAsa karavAthI kharekhara heya-zeya viSayomAM prajJAno phelAvo thato jAya che. alaga alaga rIte saMyama karavAthI alaga alaga siddhio prApta thAya che. yogasUtramAM kahyuM ke, traNa prakAranAM pariNAmo (dharmasvarUpa pariNAma, lakSaNasvarUpa pariNAma, avasthArUpa pariNAma) para saMyama karavAthI atItakAlIne ane anAgatakAlIna viSayanuM jJAna thAya che. zabda, artha-buddhi saMbaMdhI saMyama karavAthI haMsa, mRga, sApa vagere tamAma jIvonA zabdanuM jJAna thAya che. karmanA bhedo vize saMyama karavAthI ariSTa dvArA mRtyunuM jJAna thAya che. maitrI, pramoda, kAruNya, mAdhyastha bhAvanAo vize saMyama karavAthI te te bhAvanAo baLavAna bane che. hAthI vagerenA baLane vize saMyama karavAthI hAthI vagerenI tAkAta yogImAM pragaTe che. AvI rIte aneka prakAranI labdhio, aNimA-mahimAdi ATha aizvaryano prAdurbhAva, aneka siddhio yogasUtramAM batAvyA pramANe prApta thAya che. AnI samIkSA karatAM upAdhyAya yazovijayajI kahe che ke A siddhiomAM je vaividhya che tenuM kAraNa karmano kSayopazama che. A siddhione jJAnasiddhi ane zaktisiddhi ema be prakAranI siddhi kahI zakAya. je jJAnasiddhi thAya che te jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI thAya che. ane hAthI vagere jevuM baLa maLavArUpa je siddhio prApta thAya che te vIryaMtarAya karmanA kSayopazamathI thAya che. pAtaMjala ( jaina yoga ane pAtaMjala yoga tulanAtmaka abhyAsa 291 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadarzanamAM saMyama zabdano artha che - koI paNa eka ja viSayamAM dhAraNA, dhyAna-samAdhinI ekAgratA. jyAre jainadarzanamAM saMyama eTale sadoSa pravRttino tyAga ane zAstravihita pravRttino samanvaya. sayama- sArI rIte yama pALavA, indriyone tathA manane azubha pravRttimAM jatI rokavI te saMvara athavA saMyama che. AtmAne hiMsA, asatya, corI, maithuna, parigraha vagere pApanA sthAnakarUpa Asavane AvatA rokavA tene saMyama kahevAya che. AvA saMyamathI ja u52nI siddhio prApta thaI zake che. pAtaMjala darzanamAnya saMyamathI mananI ekAgratA AvI zake paraMtu mohanIya karmano kSaya ke kSayopazama na thaI zake. kAraNa ke temAM AtmavizuddhinuM praNidhAna ja bhaLatuM nathI. jainadarzana pramANe zAstravihita anuSThAnanuM praNidhAna ka2vAsvarUpa saMyamathI ja mohanIya karmano kSaya thatAM zeSa rahelA ghAtI karmano nAza thatAM sarva viSayaka jJAna utpanna thaI zake che. upAdhyAya yazovijayajI jainadarzana mujaba yoganuM mahAtmya jaNAvatAM kahe che ke prAyazcitta pApanuM nAzaka che. mATe pUrvajanmamAM karelAM pApAdi karmonuM prAyazcit paNa yoga che. tathA aMtaHkoTAkoTInI sthitivALAM karmono nAza karavAmAM sahAyaka dharmasaMnyAsa paNa yoga che. tevA yogathI nikAcita karmono paNa kSaya thAya che. jJAna, kriyA, prAyazcitta vagere paNa yoga che. vRkSone jema Aga saLagAve che tema yogathI kuTila evAM karmono nAza thAya che. bharatacakrIe A yoganA baLe ja arIsA mahelamAM ja kevaLajJAna prApta karyuM hatuM. pUrve kadApi dharma na meLavavA chatAM A yoganA prabhAvathI ja marudevA mAtAe mokSapada prApta karyuM. na AcArya haribhadra ane pAtaMjalanA yoga vizenA vicAro H AcArya haribhadrasUrie emanA yogaviSayaka graMtha 'yogabiMdu'mAM yoganA adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya ema pAMca bheda karyA che. emaNe A yogabhedonI pAtaMjalakRta yogabheda sAthe tulanA karI che. temAM 8samatAyogane pataMjali muni saMprajJAta samAdhi yoga kahe che ane chellA vRttisaMkSaya yogane asaMprajJAta samAdhi kahe che. vRttino saMkSaya eTale AtmAne lAgelAM mohamAyArUpa karmono nAza karavo te. ahIM AtmA sarva vRttiono uccheda karavArUpa 9 amRta yoganuM, prApti mokSanI 292 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtti-nirodha rUpe samAdhi yogane prApta kare che. yogInuM azeSa bhAvamana ane jJAnAvaraNa Adi cAra ghAtI karma ne vRttino nAza thaI yogI AtmasvarUpanI pUrNa prApti kare che tevA yogInI svarUpasthiti asaMprajJAta samAdhiyoga kahevAya che. evI ja rIte AcArya haribhadrasUrie emanA yogaviSayaka bIjA graMtha 'yogadaSTisamuccaya'mAM yogI saMpUrNa AtmasvarUpane prApta kare tyAM sudhI AtmAno kramika vikAsakrama samajAvavA mATe ene ATha bhUmikAmAM vaheMcyo che je yogadaSTi kahevAya che. A ATha yogadRSTino emaNe pAtaMjalanA aSTAMga yoganA eka eka aMga sAthe samanvaya karyo che. ene AvI rIte emaNe jaina yoga ane pAtaMjala yogadarzanano samanvaya sAdhavAno prayAsa karyo che. yogadarzana ane jaina darzana baMnenuM lakSa eka ja che - mokSa athavA mukti je yoga dvArA prApta karI zakAya che. yogadarzanamAM aSTAMga yoga dvArA chelluM aMga ke je samAdhi che tenA dvArA kevalyanI prApti thAya che. e ja jainadarzanamAM dhyAnayoga dvArA zuddha AtmasvarUpanI prApti thAya che. pAtaMjala darzanamAM A dhyAnayoganI prApti mATe aSTAMga yoganA kramaza: eka eka pagathiyAM batAvelAM che. dhyAnayoga sudhI pahoMcavuM hoya to AcaraNamAM yama, niyama jarUrI che. kAyAnI sthiratA mATe Asana jarUrI che, je mananI sthiratA mATe paNa jarUrI che. jyAre prANAyAma vaDe cittanI sthiratA thAya che. cittane eka sthAne sthira karavA mATe prathama cittane pAMca indriyonA viSayothI temaja mananA saMkalpa vikalpathI pAchuM kheMcavAnI jarUra che. to ja tene AtmasvarUpamAM sthira karI zakAya. aSTAMga yoganA pAMcamA aMga - pratyAhAra - thI manane iMdriyonA viSayothI pAchuM kheMcI zakAya che. enA pachI chaThuM aMga dhAraNA Ave che. zuddha AtmasvarUpanA dhyAna mATe cittane prathama eka sthAne sthira karavAnI AvazyakatA che je dhAraNAthI siddha thAya che. ane dhyAna eTale dhAraNAnA je dhyeyamAM cittanI sthiratA karelI che te ja viSayane AlaMbana karI tyAM ekAgratA karavI. AvI rIte dhyAnano dIrghakAlaparyata, aMtarAyarahita abhyAsa karavAmAM Ave tyAre aSTAMga yoganuM aMtima caraNa - samAdhi prApta thAya che. jainadarzanamAM aSTAMga yoganuM chaThuM aMga dhAraNA ane aMtima aMga samAdhi jaina yoga ane pAtaMjala yoga tulanAtmaka abhyAsa 293 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e dhyAnamAM ja samAviSTa thAya che. jenadarzanamAM samAdhine paNa dhyAnarUpa ja mAneluM che. dhyAnanI utkRSTa sthiti e ja samAdhi che. AvI rIte pAtaMjala yogadarzana ane jainadarzana baMnenuM aMtima lakSya mukti che te mATe pahoMcavAno mArga je dhyAnayoga che te eka ja che. paraMtu judI judI rIte tenuM nirUpaNa kareluM che. jaina darzananI viziSTatA - svasvarUpanuM dhyAna. AvI rIte A yoga-sAdhanAno mArga vicArIe to je sAdhanAthI AtmAnI zaktino vikAsa thaI, AtmA pUrNa sva-svarUpamAM sthira thAya e yoga che. je sAdhanAthI AtmAno paramAtmA sAthe saMyoga thAya, AtmA-paramAtmA bane, potAnuM zuddha AtmasvarUpa prApta kare e yogasAdhanA che. enA mATenuM yogazAstra je koI paNa darzananuM hoya paNa enuM lakSya AtmazuddhinuM ja che. Atmazuddhi mATe yogasAdhanA jarUrI che. chatAM paNa pAtaMjala yogadarzananA yogano dhyeya citta ane vRttinA nirodha pUrato che. paNa jainadarzananI yogasAdhanA mAtra cittavRttino virodha karIne viramatI nathI. cittavRttinirodha pachI eto cittavRttinAM mULabhUta kAraNo ane teno nAza karI vItarAgatAnI parAkASThA ane AtmasvarUpanI pUrNatA prApta karAve che. 294 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhasUci 1. ayanAdifma vijhIvo, vaddeto no na pADeIjhu mobhad. jo tava saMyamamaie joe na caei voDhaM je / / 90 / / Avazyaka sUtra niryukti artha : je sAdhaka tapa-saMyamamaya yogamAM tatpara banato nathI te ekalA zrutajJAnanA AlaMbanathI mokSa pAmI zakato nathI arthAt zrutajJAna sAthe tapa-saMyamarUpa yogasAdhanA kare to ja te potAnA pUrNa-zuddha svarUpane pragaTa karI zake che. nivvANa sAhae joge, jamhA sAheti sAhuNo / sammA ya savvabhUesu, tamhA te bhAvasAhuNo / / 1010 / / Avazyaka sUtra niryukti jeo nirvANa - mokSasAdhaka samyagU darzana - jJAnAdi yogonI sAdhanA kare che ane jIvamAtra pratye samAnabhAva-AtmatulyabhAva dhAraNa kare che, te bhAvasAdhu kahevAya che. 2. tarAsthApitoSavInakSa vaivalyam IIrU.50nA pAtaMjala yogasUtra tadmAvarjiyo mAvo hA to vacam Ara. 25Tii pAtaMjala yogasUtra 3. anityAzuciduHkhAnAtmasu nityazucisukhAtmakhyAtiravidyA / / 2.5 / / pAtaMjala yogasUtra anitya, apavitra, du:kha ane anAtmAmAM nitya, pavitra, sukha ane AtmAnuM jJAna te avidyA che. 4. vive+dhyAtiravivI hAnopAya: In2.26aaaa pAtaMjala yogasUtra artha : mithyAjJAnathI rahita vivekakhyAti e hAnano upAya che. (viplava eTale mithyAjJAna ane aviplava eTale mithyAjJAnathI rahita) 'jaina yoga ane pAtaMjala yoga tulanAtmaka abhyAsa 295 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. ahiMsAsatyAsteyabrahmacaryAparigrahAyamaH / / 2.30 / / pAtaMjala yogasUtra artha : DiMsA, satya, asteya, prAya ane apariyaDa se yamo cha. 6. zaucasantoSatapaH svAdhyAyezvara praNidhAnAni niyamAH / / 2.32 / / artha : pavitratA, saMtoSa, tapa, svAdhyAya ane IzvarapraNidhAna e pAMca niyamo cha. 7. upAdhyAya yazovijayajIe lakhela pAtaMjala yogadarzananI TIkAmAM sUtra 1.17 bhane 1.18 mA cha : tatra pRthaktva vitarka savicAraikatva vitarkA vicAravya zukladhyAna / bhedadvaye saMprajJAtaH samAdhirvRtyarthAnAM samyagjJAnAt / / 8. samAdhireSa evAnyaiH samprajJAto'bhidhIyate / samyakprakarSarupeNa, vRtyarthajJAnatastathA / / 419 / / yogabiMdu 9. asaMprajJAta eSo'pi, samAdhirgIyate paraiH / / / nirudhdAzeSavRtyAdi, tatsvarupAnuvedhataH / / 421 / / yogabiMdu 296 amRta yoganuM, prApti mokSanIS Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra AdhyAtmika vikAsanI pUrNatA arthAt nirvANa yA mokSa te mAnavajIvananuM aMtima sAdhya che. sarva bhAratIya darzanonuM aMtima lakSya mokSaprApti che. temAM jainadarzana parama AstikamosekalakSI che. mokSa prApta karavAno utkRSTa upAya athavA mArga e ja yoga che. mokSano mukhya hetu yoga che. nimitta hetu to gauNa kahevAya che. yoga mokSanuM upAdAna kAraNa che. mokSa prApyArthe yogamArga che. mokSa e ja sarva darzanonuM nizcita sAdhya-dhyeya che. tenA sAdhanarUpa A yogamArga paNa eka ja che. ane te zamaparAyaNa-zamaniSTha evo yogamArga che. zama eTale niSkaSAya AtmapariNati, rAgadveSarahitapaNuM, samabhAva-sAmyamAM arthAt sahaja AtmasvarUpamAM sthiti thavI, svasvarUpane samajI svarUpamAM ramaNatA karavI e ja zama che. parabhAva-vibhAvamAMthI nIkaLI AtmabhAvamAM sthira thavuM te ja zamaniSTha mArga, mokSamArga che. jainadarzanamAM A mokSamArga, yogamArga e samyak darzana, samyak jJAna ane samyaka cAritra A zuddha ratnatrayarUpa che ane e ja jaina yoga che. AnI sAdhanA karIne anaMta AtmAoe mokSanI prApti karI che. anAdikALathI A saMsAracakramAM pharatA jIvone temAMthI bacAvanAra ane mokSaprApti karAvanAra A yogamArga che. Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dareka AtmA jemAM paramAtmA thavAnI kSamatA che te samyaka darzana-jJAnacAritrarUpa ratnatrayane AdarIne arthAt yogamArgane anusarIne paramAtmapaNuM prApta karI zake che. AtmAmAM anaMta zakti rahelI che. AtmAnuM aizvarya eTale anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta cAritra ane anaMta AnaMda. AtmAnA A potAnA ja guNo che. A guNono utkRSTa vikAsa karI, uttarottara guNasthAnakamAM pragati karI e potAnA puruSArthathI paramAtmA banI zake che. A AtmaguNonA Avaraka karmono kSaya thatA e guNo prakaTa thAya che. A guNonI prakaTIkaraNanI prakriyAne jaina darzanamAM guNasthAna kramArohara rUpe darzAvI che. evAM 14guNasthAno che jemAM AtmAno anukrame uttarottara vikAsa thatA e AtmasvarUpamAM ramaNatA, sthiratA prApta kare che aMte kSapaka zreNI prApta karI vItarAgatA, kevaLajJAna ane mokSa prApta kare che. jainadarzanamAM AdhyAtmika sAdhanAnA kSetre AtmAnI unnatinI prakriyA 14 guNasthAna rUpe darzAvI che evI ja rIte AcArya haribhadrasUrie 8 yogadRSTionI paNa eka anokhI prakriyA batAvI che. sAdhakanI AMtaradRSTi keTalI UghaDI che, eno AtmavikAsa kayA tabakke pahoMcyo che ane keTalo prakAza pragaTyo che te samajavAnI prakriyA yoganI A ATha dRSTi che. A mahAnibaMdha lakhavAno uddeza je enuM zIrSaka che - mokSaprAptino mArga : yoga e batAvavAno che. A saMbaMdhI jaina sAhityanA judA judA AcAryonA dRSTikoNa ane jainadarzananA AtmAnA AdhyAtmika vikAsa mATenA judA judA Concepts jevA ke guNasthAnaka, bhAvanA ityAdino AdhAra laI A viSayavastunuM nirUpaNa karavAno prayatna karyo che. enuM nirUpaNa karatAM emAMthI A viSayasaMbaMdhI mane je vaizica dekhAyuM che e ahIM darzAvavAno prayatna karyo che. AcArya haribhadrasUrinuM yogadAna jaina yogasAhityamAM Agama sAhityathI atyAra sudhI jaina yoga upara ghaNuM vivaraNa maLI Ave che temaja ghaNuM sAhitya paNa lakhAyeluM che. paraMtu AtmAnA AdhyAtmika vikAsanI bhUmikAo yoganI dRSTie je haribhadrasUrie batAvI che evI paddhatisara bIjA koI jaina kRtiomAM ke pAtaMjala darzanAdi anyatra kyAMya upalabdha nathI. yogadaSTisamuccaya'mAM AtmAno vikAsa kyArathI zarU thAya che 298 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane kayA tabakke pahoMcyo che e yogadRSTinA mAdhyamathI batAvyuM che. kaI bhUmikAmAM AtmAne samyakdarzana prApta thAya che tyAre kayA doSono tyAga thAya che ane kayA guNonI prApti thAya che enA pachI uttarottara eno AdhyAtmika vikAsa AgaLa vadhato pUrNatva sudhI pahoMce che. e AtmAnA AtmavikAsanI kramavAra saMpUrNa yAtrA yogadaSTisamuccaya'mAM bahu ja suMdara rIte batAvI che. ahIM yogasAdhanAno kramasara mArga darzAvAyo che. evI ja rIte emanA bIjA graMtha "yogabiMdumAM AtmAno AdhyAtmika vikAsa (1) adhyAtma (2) bhAvanA (3) samatA (4) dhyAna (5) vRttisaMkSepa A pAMca bhUmikAmAM batAvyo che. yogaviMzikA' kRtimAM yoga" kone kahevAya e samajAvatAM kahyuM che - "parizuddhi evo badho ja dharmavyApAra jIvane mokSa sAthe joDanAra hovAthI yoga che' ane 'yogazataka'mAM yoganA be bheda nizcaya ane vyavahAra batAvI emanuM svarUpa batAvyuM che. mokSa sAthe joDanAra ratnatrayI eTale ke samyak darzana, samyaka jJAna ane samyaka cAritra te nizcayadaSTie yoga che. ane guruvinaya, zAstrazravaNa ane zAstravihita kAryonuM yathAzakti pAlana ane niSiddha kAryono yathAzakti tyAga te samyaka jJAnAdinAM pradhAna sAdhana hovAthI vyavahAraSTie yoga che. AcArya hemacaMdranuM yogadAna mumukSutA - jaina yoganI vizeSatA yoganA adhikArI thavA mATe saMsArano bAhya tyAga e kAMI anivAryapaNe Avazyaka nathI, paNa mumukSupaNuM Avazyaka che. gRhasthAvasthAmAM rahIne paNa sAco mumukSu yathAyogyapaNe yoga sAdhI zake che. A ja jaina yoganI vizeSatA che. A ja vAta hemacaMdrAcArye emanA graMtha "yogazAstramAM darzAvI che. emaNe gRhastho mATe yogasAdhanA batAvI che. "yogazAstra graMtha emaNe kumArapALa rAjA mATe lakhyo hato. jo eka rAjavInA jIvanamAM yoganuM sthAna hoI zake to sAmAnya gRhasthanA jIvanamAM paNa yoga azakya na hoya. arvAcIna samayanA zrImad rAjacaMdra grahasthAvasthAmAM rahIne paNa eka ucca kakSAnA yogI hatA. AtmavikAsanI keTalI UMcAI pahoMcyA hatA te temanA lakhela sAhitya ane patro parathI samajI zakAya che. eTale mokSamArganA adhikArI to je kharekharA upasaMhAra 299 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mumukSu - bhavabaMdhanamAMthI chUTavAnI tIvra icchAvALA hoya te ja hoya che. zrImad rAjacaMdra lakhela "AtmasiddhimAM evA mumukSuone varNavatAM lakhyuM che - kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSa abhilASa; bhave kheda prANI dayA, tyAM AtmArtha nivAsa....38 dazA na evI jyAM lagI, jIva lahe nahi joga; mokSamArga pAme nahi; maTe na aMtara roga.... 39 uttarAdhyayana sUtramAM kahyuM che, "satipahiMmaravuhiMsAra tyA saMgamuttarA" eTale ghaNA kusAdhuo karatAM saMyamI gRhastho paNa uttama hoya che. vanamAM jaIne dhyAna karanAra yogI athavA himAlayanA zikhara para samAdhiyukta yogInA AcaraNa karatAM saMsAramAM rahIne ja vanavAsanuM dhyAna ane zikhara paranI samAdhi je AcarI jANe che te ja sAco yogI. ahIM janaka rAjA ane bharata cakravartInuM udArahaNa ApI zakAya che je rAjA ane cakravartI tarIke saMpUrNa rAjya calAvatA hovA chatAM (saMpUrNa) anAsakta bhAve jIvana jIvatA hatA. bha. zrIkRSNa bhagavad gItAnA bIjA adhyAyamAM sthitaprajJa arthAt sthirabuddhi puruSanAM A ja lakSaNa kahyAM che ke je yogI potAnI saMpUrNa kAmanAono tyAga karI rAgadveSathI ni:spRha thayelo che; jenA kAma, krodha Adi kaSAyo naSTa thayA che ane je potAnA AtmasvarUpamAM ja ramaNatA kare che te yogane prApta kare che arthAt paramAtmA sAthe saMyoga thAya che. AtmajJAna kone ane kyAre prApta thAya che e samajAvatAM kahe che, je yogIoe janmAntaramAM AtmajJAnano abhyAsa karyo hoya emane e saMskAra A janmamAM paNa sAthe Ave che ane upadeza vagara ApameLe ja tattva pragaTa thAya che. bIjAne jema gADha aMdhakAramAM rahelA padArthane sUrya prakAzita kare che tema ajJAnarUpa aMdhakAramAM paDela AtmAne A bhavamAM gurunA caraNanI nirmaLa sevA karavAthI tattvajJAna prApta thAya che. AcArya zubhacaMdra jena yogamAM prANAyAmanuM mahattva jenAgamomAM prANAyamanI sAdhanAnuM svataMtra nirUpaNa kareluM nathI. paraMtu uttarAvartI jainayoganA sAhityamAM prANAyAmanI carcA karelI che. pAtaMjala Adi yogAcAryoe yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi ema ATha aMga mokSanAM sAdhana tarIke svIkAryA che. Asana jaya 300 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karyA pachI dhyAnanI siddhi mATe prANAyAmano Azraya lIdho che. jyAre jainayoganI sAdhanAmAM prANAyAmane yoganuM anivArya aMga mAnyuM nathI. AcArya zubhacaMdra ane hemacaMdrAcArye dehanA Arogya ane temaja dhyAnanI siddhi mATe manane ekAgra karavA mATe prANAyAmanI upayogitAne mAnI che. paNa e anivArya nathI. prANAyAmamAM zvAsozvAsarUpa pavananA AvanajAvanane rokavAthI pIDA utpanna thAya che jethI sAdhakanI mAnasika sthiratA vicalita thavAnI zakyatA hoya che eTale prANAyAmanI upayogitAne goNa mAnI che. yogamAM dhyAnanuM sthAna mokSaprApti mATe yogamArgamAM dhyAna sauthI mahattvanuM che. jaina dharmanA aMtima tIrthaMkarabha. mahAvIra svayaM eka mahAna yogI hatA. emaNe dIkSA pachI kevaLajJAnanI prApti sudhI arthAt arihaMta padaprApti sudhInA 12ll varasanA kALamAM adhikatama samaya dhyAnamAM rahI AtmaciMtana dvArA yogasAdhanA karelI. jenAgamomAM yogasAdhanAnA arthamAM dhyAna zabda prayukta thayelo jovA maLe che. Avazyaka niryuktinA kAyotsarga adhyayanamAM dhyAnanA lakSaNa ane bheda-prabhedanuM varNana che. vizeSAvazyakabhASya ane Avazyaka sUtravRttimAM dhyAnanuM svarUpa, enA bheda ane sAdhanAnuM vistRta vivecana che. AcArya zubhacaMdra 'jJAnArNava'mAM temaja AcArya hemacaMdra "yogazAstramAM anukrame AtmajJAna, karmakSaya ane aMte mokSaprApti mATe dhyAnane ja mahattvanuM darzAve che. upamiti mavaprathA 'mAM zrI siddharSigaNi "jinAgamonA sarva sAra, dvAdazAMgIno nicoDa zo?" A praznano javAba ApatAM kahe che, "sAgara jevI vizALa dvAdazAMgIno sAra nirmaLa dhyAnayoga che. zrAvakanA ane sAdhuonA je mULa guNo ke uttara guNo batAvyA che ane je je bAhya kriyAo batAvI che te te sarva dhyAnayogane siddha karavA mATe che." AcArya haribhadrasUrie yogabiMdumAM yoganAM je pAMca aMga batAvyAM che emAMthI eka dhyAna che. dhyAnanI saphaLatA tyAre ja prApta thAya jo dhyeya paNa teTaluM ja ucca hoya, sarvaguNasaMpanna hoya arthAt dhyAtAnA dhyeyarUpe paramAtmA hovA joIe. paramAtmAnuM dhyAna e ja sva-AtmAnuM dhyAna che kAraNa ke AtmAnuM zuddha svarUpa ane paramAtmA vacce abheda che. eTale paramAtmapada prApta karavA mATe arthAt AtmAnA zuddha upasaMhAra 301 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpa prApta karavA mATe sAdhake paramAtmAnuM AlaMbana levuM jarUrI che. IlikA bhamarInA dhyAnathI jema bhamarIpaNAne pAme che tema sAdhaka paramAtmAnA dhyAnathI potAnA paramAtmasvarUpane pragaTa karI zake che. sthira-nizcala adhyavasAya arthAt AtmAno pariNAma - AtmAno upayoga e dhyAna che. dhyAnamAM cetanA aMtarmukha thaIne aMtarAtmarUpI pariNata thAya che. dhyeya-paramAtmAmAM dhyAtA-aMtarAtmAnuM ekAgracitta thavuM ane paramAtmAno saMyoga e dhyAnayoga che. AcArya buddhisAgarajI AlaMbana ane nirAlaMbana dhyAnanI carcA karatAM AtmajJAnapUrvaka AtmadhyAna dharIne AtmasamAdhi prApta karavAnuM kahe che. 'jJAnArNavamAM AcArya zubhacaMdra A ja vAta kahI che. tema ja AnaMdaghanajIe bhagavAna naminAthanA stavanamAM dhyAnayoganuM mahattva batAvyuM che. zrImad rAjacaMdra emanA vacanAmRtamAM dhyAnanuM mahattva samajAveluM che. AcArya zubhacaMdra vItarAganuM dhyAna karavAnuM kahe che kAraNa ke dhyAna karavAvALA yogI vItarAganuM dhyAna karatAM karatAM karmono nAza karI pote vItarAga, paramAtmA banI zake che. anya darzanamAM jene sarvajJa mAne che e rAgadveSasahita ane janmamaraNathI vyApta hoya che evA sarvajJa dhyAna karavAyogya nathI. evA rAgInuM AlaMbana laIne dhyAna na karavuM joIe. eTale AcArya zubhacaMdra dhyAna karavA icchuka sAdhakane anya matone choDI yukti ane AgamathI nirNaya karI sarvajJano samyak prakAre nizcaya karavAnuM ane evA sarva doSarahita sarvajJa arihaMta paramAtmAnuM dhyAna karavAnuM kahe che. AcArya tulasI ane AcArya mahAprajJajInuM 'jena yogamAM yogadAna arvAcIna samayamAM AcArya tulasI ane AcArya mahAprajJajIe Agamika AdhAra ane prayogono anubhava A beunA samanvayathI prekSAdhyAnanI paddhatino aviSkAra karyo che. prekSAdhyAna e dhyAnanI sAdhanA che. dhyAnanI je je paddhati che e vItarAga banavAnI prakriyA che. enAM Adi biMdu che rAga ane dveSane upazAMta karavo arthAt kSINa karavo. dhyAnanI zarUAtathI dhyAnanI pUrNatA sudhInI saMpUrNa yAtrA rAga ane dveSanA upazama ane kSayanI yAtrA che. enA mATe AcArya tulasIe prekSAdhyAnanI paddhati vikasAvelI che. prekSA eTale UMDANamAM UtarIne jovuM. dasavekAlika sUtramAM kahyuM che "pivarava mAmappA ' arthAt AtmA dvArA AtmAnI saMprekSA karo. sthaLa mana dvArA sUkSma manane juo. dhULa cetanA 302 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvArA sUkSma cetanAne juo. 'juo dhyAnanuM mULa tattva che. tethI A dhyAnapaddhatinuM nAma prekSAdhyAna che. ApaNane paMca indriyonA viSayo dvArA je saMkalpa-vikalpa UThe che, je rUcika, arucikara manobhAva rAga ane dveSa pedA kare che e beu bhAva pratye je sama rahIne jue che enA rAga ane dveSa ochA thatA jaI e vItarAgI banI zake che. pAtaMjala yogasAdhanAnI paddhati : aSTAMga yogamAM aMtima lakSya samAdhi prApta karavAmAM dhyAna e mahattvanuM aMga che. joke jaina sAdhanApaddhatinuM dhyAna e pAtaMjala sAdhanApaddhatinA dhyAna karatAM adhika vyApaka che. kAraNa ke jaina paraMparAsaMmata dhyAnamAM pAtaMjala yogasaMmata pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi e cAre samAviSTa thAya che. mananI zuddhi ane sAmyabhAva dhyAnanI siddhi mATe mananI zuddhi mahattvanI che. mananI zuddhithI ja dhyAnanI nirmalatA thAya che. karmonI nirjarA thAya che ane yogInuM mana sthira thaI AtmasvarUpamAM lIna thAya che. AnaMdaghanajI tIrthakara kuMthunAthajInA stavanamAM manane sthira karavAnI vAta kare che. mokSaprAptinA abhilASI sAdhaka tapa, ghora sAdhanA karatA hoya, AgamanA UMDA abhyAsI hoya paNa caMcaLa manane jo sthira na karI zake to kSaNavAramAM mohanA pAzamAM paTakAI jAya che. tapa-japa-dhyAna vagere sarva anuSThAno manonigraha vinA vRthA che. AcArya zubhacaMdra dhyAnanI saddhi mATe anya darzana sAthe sarakhAmaNI kare che. pAtaMjalAdi anya darzanavALA yama-niyamAdi aSTAMgayogathI mana sthira karI dhyAnanI siddhi thaI zake che ema emano mata che. AcArya zubhacaMdra AnI sAthe sahamata thatA nathI. emanA mata pramANe manane vaza karIne ekAgra kare topaNa rAgAdi kaSAyonA saMskAra eTalA prabaLa hoya che ke te ekAgra karelA manane calAyamAna karI zake che. A rAgAdinI upasthitimAM dhyAnanI siddhi thatI nathI. eTale A rAga, dveSa, moha A kaSAyone dUra karavA mATe jaina darzanamAM samatAbhAva arthAt sAmyabhAvanuM mahattva batAveluM che. kuMdakuMdAcAryanI kRti - 'bAraha kArtikeya aNupeAmAM anuprekSAnuM mahattva jovA maLe che. sAmyabhAva mATe anuprekSAciMtanathI rAgadveSa dUra thaI zake che. upasaMhAra 303 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samatAbhAva mATe jaina dharmamAM sAmAyikanuM mahattvanuM sthAna che. sAmAyika samatAne kahevAya. zrImad rAjacaMdre 'sAmAyika' zabdane samajAvatAM kahyuM che - 'sAmAyika zabdanI vyutpatti sama+Aya+ika e zabdothI thAya che. 'sama' eTale rAgadveSarahita mAdhyastha pariNAma, 'Aya' eTale te samabhAvathI utpanna thato jJAnadarzanacAritrarUpa mokSamArgano lAbha ane 'ika' kahetAM bhAva ema artha thAya che. eTale je vaDe karIne mokSamArgano lAbhadAyaka bhAva Upaje te sAmAyika. samatAnI vicAraNA arthe be ghaDInuM sAmAyika karavAnuM kahyuM che. sAmAyika mananA ghoDA doDatA aTakAvavA sAruM prarUpela che.' pR.703 zrImad rAjacaMdra, AcArya haribhadrasUrie 'yogabiMdu'mAM yogamArganAM je pAMca aMga batAvyAM che temAMthI eka aMga 'samatA' che. badhA jaina AcAryoe yogamArgamAM AgaLa vadhatA sAdhakane samabhAva keLavavAno upadeza Apyo che. yogazAstramAM AcArya hemacaMdra, jJAnArNavamAM AcArya zubhacaMdra samabhAvathI rAgadveSano jaya karavAnuM kahe che. yogIrAja AnaMdaghanajI zAMtinAtha bhagavAnanA stavanamAM zAMtinuM svarUpa samajAvatAM samatAyoganuM svarUpa samajAve che. zrImad rAjacaMdra gRhasthapaNe bAhyajIvana jIvatA hovA chatAM aMtaraMgamAM nigraMthabhAve nirlepa rahetA. rAgarahita samabhAvanI dazA emane svAbhAvika hatI, je emanA sAhityamAM ApaNe anubhavI zakIe chIe. sarvottama yogInuM lakSaNa ApatAM e lakhe che ke 'je sarva prakA2nI spRhAthI rahita hoya.' emanA lakhela kAvya 'apUrva avasa2'mAM samabhAvI AtmA kevo hoya enuM varNana karyuM che. AcArya buddhisAgarajI paNa AtmadhyAna karavA mATe sAmyabhAva keLavavo jarUrI che jaNAve che. sAmyabhAvI AtmA karmabaMdhana karato nathI paNa karmanI nirjarA kare che. ane kSapaka zreNI prApta karI kevaLajJAna, kevaLadarzana prApta karI mokSa prApta kare che. AvI rIte badhA AcAryo eka ja niSkarSa para pahoMce che ke sAmyabhAva dvArA ja mokSa prApta thAya che. bhagavad gItAmAM paNa yogI ene ja kahyo che je samatvamAM sthira hoya. yogInI vyAkhyA eka ja che, yogamArga paNa eka che pachI e jaina dharma hoya ke vaidika hoya - enA mATe yogInAM lakSaNa paNa badhA samAna batAvelA che. - 66 bhagavad gItAnA bIjA adhyAyamAM zrIkRSNe yoganI vyAkhyA karI che, mamatva yoga ucyate " arthAt samatva e ja yoga che. gItAnA chaThThA amRta yoganuM, prApti mokSanI 304 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya "AtmasaMyamayoga" athavA dhyAnayogamAM kayA puruSo yogArUDha thavA mATe, dhyAnayoga mATe adhikArI che to e samajAvatAM kahyuM che ke alaga alaga paristhitimAM je samabhAvamAM rahI zake; jenI sthiti vikArarahita che, jenA mATe mATI, paththara ane suvarNa eka samAna che, je zatru, mitra, dharmAtmA, pApI badhA sAthe samAnabhAva rAkhe evo puruSa zreSTha che ane e ja yogArUDha thaI zake. jaina AcAryoe paNa yoganI A ja vyAkhyA ApI che. jyAre pataMjali RSie yoganI vyAkhyA "cittavRttinirogha yo:" ema karI che. to ahIM prazna e thAya che A bemAMthI yoga zuM che? cittavRttino nirodha e yoga che ke samatA e yoga che? to vastutaH samatA e ja yoga che. AtmAnuM AtmasvarUpamAM TharavApaNuM e yoga che ane cittavRttino nirodha e kAraNa che. jyAM sudhI cittanI vRttio viSayomAM rAgAdi bhAve bhaTakatI hoya che tyAM sudhI jIvane yoga nathI hoto. tethI AtmasvarUpamAM TharavA mATe cittavRttino nirodha e kAraNa che. jainadharmamAM RSabhadevathI vardhamAna mahAvIra sudhI 24 tIrthaMkara paramayogI hatA. bha. mahAvIranA sAdhanAkALamAM adhikatama samaya emano dhyAnamAM hato. e vakhate emaNe samatvanI sAdhanA karelI che. sAdhanAkALamAM je je bhayaMkara upasarga AvyA e sarva emaNe samatAbhAvathI, koI paNa jIva para rAga-dveSa karyA vagara sahana karyA. yoga e samatAne jIvanamAM utAravAno abhyAsa che. gautama buddha paNa zIla, samAdhi ane prajJA dvArA samatAne jIvanamAM lAvavAnuM kahyuM che. A samatvanI sAdhanA mATe yoga utkRSTa sAdhana che. AcArya zrI buddhisAgarasUri yoga mATe AcArya buddhisAgarajIe bahu ja mahattvanI vAta karI che. dareka dharmamAM yoganI prakriyA bhinna bhinna rUpe pariNamI che. vedane mAnanAra hiMduo, bauddho, khristIo ane musalamAna paNa yogane mAne che eTaluM ja nahIM, paNa nAstika loko paNa nItirUpa yamane mAnIne tenA aMzarUpa yogane mAne che. koI paNa jIvanI hiMsA na karavI, jUThuM na bolavuM, corI na karavI, brahmacarya pALavuM, koIno vizvAsaghAta na karavo, sarva prANIonuM bhaluM icchavuM A yoganuM prathama pagathiyuM che jeno amuka aMza sarvadharmavALA svIkAre che. yogamArgamAM eka pachI eka pagathiyA para caDhavAnuM kahe che. mana, vacana upasaMhAra 305 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane kAyAnA azubha yogono tyAga karIne mana, vacana ane kAyAnA zubha yogo karavA e yoganuM prathama pagathiyuM che. A prathama bhUmikAne daDha karIne yogamArga para AgaLa vadhe e ja yogamArgano uttama adhikArI banI zake che. AcArya zubhacaMdra ane AcArya hemacaMdranI jema AcArya zrI buddhisAgarajI paNa 'gRhastha avasthAmAM yoganI sAdhanA thaI zake che" A vAta sAthe sahamata thAya che. chatAM gRhastha karatAM sAdhu avasthAmAM yoganI sAdhanA anaMtagaNI sArI thaI zake che. AcArya buddhisAgarajI kahe che ke jainadarzanamAM asaMkhya yogo vaDe mukti prApta thaI zake che (yogadIpaka gAthA naM. 63). emAM jJAna, darzana ane cAritra e traNa yoga mukhya che. A yoga emaNe aSTAMga yogathI samajAvyo che. e kahe che ke jJAna, darzana ane cAritramAM aSTAMga yogano samAveza thAya che temaja aSTAMga yogamAM jJAna, darzana ane cAritrano samAveza thAya che. AvI rIte AcArya zrI buddhisAgarajIe mokSaprApti mATe je yoga samajAvyo che e pAtaMjala aSTAMga yoga sAthe vadhAre sAmya dharAve che. jaina yogamAM dhyAnanuM vadhAre mahattva che. mokSaprApti mATe chello tabakko dhyAna che. zukladhyAnanA trIjA ane aMtima caraNamAM yogI sarva karma kSaya karIne mokSaprApti kare che. jyAre A ja prakriyA AcArya buddhisAgarajI emanA 'yogadIpaka' graMthamAM aSTAMga yoganA mAdhyamathI samajAve che eTale dhyAna pachI yoganuM chelluM aMga samAdhi - sAlaMbana samAdhi ane nirAlaMbana samAdhi darzAve che. yoganuM prathama pagathiyuM yama che. tenI barAbara ArAdhanA karavAthI AgaLanA pagathiyA arthAt dhyAna ane samAdhi sudhI pahoMcI zakAya che. prathama pagathiyAno tyAga karIne jeo ekadama upa2nA pagathiyA para caDhavAno prayAsa kare che teone aMte pAchA pharI paMcamahAvratarUpa yamanI ArAdhanA karavI ja paDe che. jJAnayoga ane karmayoga jainadarzanamAM mokSamArgamAM jJAna ane kriyA baMnenuM mahattva che. 'jJAnakriyAmyAM mokSa:' jJAna-kriyAthI mokSa che jenuM vivecana upAdhyAya yazovijayajIe 'adhyAtmasA2'mAM yoga adhikAramAM karyuM che. jJAna ane mukhyapaNe zuddha AtmajJAna amRta yoganuM, prApti mokSanI 306 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane kriyA eTale mukhyapaNe AtmapariNatimaya bhAvakriyA. A baMneno samanvaya thAya tyAre ja mokSanI prApti thAya. jJAna ane kriyA A beu eka rathanAM be cakranI jema che. emAM eka cakra na hoya to ratha cAle nahi ema mokSaprApti mATe A beu jarUrI che. AcArya buddhisAgarasUrie emanA yogadIpaka graMthamAM siddhAMtomAM paNa jJAna kriyAthI mukti che ema pratipAdana karyuM che. te jaNAve che ato jJAnakriyAbhyAM ca, muktiH sUtre pradarzitA / ekAntato hi mithyAtva - mekAntavAdadarzinAm / / 45 / / artha : te mATe jJAna ane kriyAthI sUtramAM mukti dekhADelI che. ekAMtathI ekAMtavAdIone mithyAtva darzAvyuM che. karmayoga eTale potAne kriyA athavA karmamAM joDavuM. mokSamArganI sAdhanA mATe je kriyAo rojeroja karAya che. jene Avazyaka kriyAo kahevAmAM Ave che. Avazyaka kriyAomAM sAmAyika, stavana, vaMdanA, pratikramaNa, pratyAkhyAna ane kAyotsargano samAveza thAya che. yogamArgamAM dravyakriyAne paNa yathAyogya sthAna ApeluM che. dravyakriyA ja viziSTa bhAvanI utpattinuM kAraNa thAya che. haribhadrasUrie yogadRSTisamuccaya' mAM mitrAdRSTi Adi pahelI cAra dRSTimAM dravya-vaMdanAdi hovA chatAM ene yogadRSTi kahI ene yogamArgamAM sthAna ApyuM che. kAraNa ke dravyanuM sAdhya lakSya to bhAva ja che. dravyanA AlaMbane bhAva para pahoMcI zakAya che. A bhAva eTale AtmabhAva, AtmapariNati. jJAnayogamAM jJAna eTale AtmajJAna. dravyakriyAnI jema dravyazrutajJAna paNa AtmajJAnaprApti mATe nimitta sAdhana bane che ane AtmAmAM AtmajJAna pragaTe che. jJAnayoga karmayoga karatAM caDiyAto che kAraNa ke te ja mokSapada apAvI zake che. paraMtu jyAM sudhI jIvamAM karmayoganI yogyatA AvatI nathI tyAM sudhI jJAnayoganI yogyatA na AvI zake. jJAnayogamAM cittanI zuddhi mahattvanI che, je karmayogathI prApta karI zakAya che. yogamArganA zarUAtanA kALamAM sAdhaka yogInuM citta bhinna bhinna viSayamAM na bhaTakatA AtmAmAM sthira thAya mATe jJAnanI paripakva dazA thAya tyAM sudhI Avazyaka kriyAo karavAnI jarUra che. karmayoga jIvane vizuddha banAve che. kriyAonI vizuddhi tene jJAnanA pAtra banAve che. upasaMhAra 307 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmayogano satata abhyAsa ja sAdhakane jJAnayoganA adhikArI banAve che. karmayoganA abhyAsathI jJAnayogamAM AgaLa vadhAya che ane dhyAnayoga sadhAya che. AvI rIte jJAna ane kriyAzuddha AtmajJAna rAgadveSarahita niSkaSAya zuddha AtmapariNItarUpa kriyA - A beunA samanvayathI ja yogI dhyAnayoga para caDhI mokSa prApta karI zake che. bhaktiyoga yogamArgamAM jJAnayoga ane karmayoganI jema bhaktiyoga paNa mahatvano che. bhagavad gItAmAM karmayoga, jJAnayoga ane bhaktiyoga A mukhya traNa yoganuM vivecana sAMkhyAdi darzana anusAra karavAmAM AvyuM che. jaina darzanamAM paNa karmayoga ane jJAnayoga sAthe bhaktiyoga samajAvyo che. yoga e mokSa prAptino mArga che je alaga alaga prakAre batAvelo che. jaina darzana pramANe mokSa prApti arthAtu potAnA zuddha AtmasvarUpanI prApti karavAnI che e ja paramAtmatatvanI prApti che. A paramAtmAnI arthAt jinezvara bhagavAnanI zraddhApUrvaka bhakti karavAthI, stavanA karavAthI paramAtmA sAthe ekarUpa banI paramAtmasvarUpa prApta thAya che. A ja bhaktiyoga che. vItarAga paramAtmAnA bhaktithI sAdhaka sAdhanA zarU karI aMte nirAlaMbana dhyAnanI uccatama avasthAe pahoMce che. vItarAga paramAtmA jemaNe rAga, dveSa, kaSAya Adi para saMpUrNa vijaya prApta karyo che emanuM AlaMbana laIne dhyAnanI zarUAta karAya che. bhaktiyogathI jJAnayogamAM praveza thAya che. paramAtmA sAthenI AvI abheda upAsanAne zreSTha upAsanA gaNI che. jaina sAhityamAM AcAryoe emanA gadya ane padya sAhityamAM ghaNA ThekANe A bhaktiyoga varNavyo che. yogadRSTisamuccayamAM AcArya haribhadrasUrie manavacana ane kAyAnI zuddhirUpa karAyelI jinezvaranI upAsanAne, bhaktine utkRSTa yogabIja kahyuM che. jineSu kuzalaM cittaM, tannamaskAra eva ca praNamAdi ca saMzuddhaM, yogabIjamanuttamam / / 23 / / artha : jinezvara paramAtmA pratye kuzala eTale ke zubha bhAvavALuM citta, stuti bolavA dvArA temane karAto namaskAra ane pAMca aMga namAvavApUrvaka karAto 308 amRta yoganuM, prApti mokSanI ) Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praNAma A traNa sarvotkRSTa yogabIja che. sarva rAgadveSano tyAga karI je saMpUrNa vItarAgI sarvajJa banyA che evA jinezvara paramAtmA pratye zubhabhAvavALA cittanuM kuzalapaNuM thavuM e prathama yogabIja che. jinezvara paramAtmA pratye citta bhaktibhAva, pUjyabhAvavALuM bane te mananI zuddhirUpa che. hRdayamAM pUjyabhAva AvavAthI e bhaktibhAvathI bharapUra manamAMthI nikaLatI jinezvara bhagavaMtanI stuti, prArthanArUpa namaskAra e bIjuM yogabIja che. zubhabhAvanAyukta manoyogathI prerAyelo evo A zubha vacanayoga che. A bhaktibhAvapUrvaka paMcAMga praNipAtarUpa samyagU prakAre praNAma karavo etrIjuM yogabIja che je kAyAnI zuddhirUpa che. AvI rIte AcArya haribhadrasUrie bhaktibhAvathI, mana-vacana-kAyAnI zuddhirUpa karAyelI jinezvaranI upAsanAne mokSaprApti mATenA zreSTha yogabIja kahyA che. adhyAtmasAramAM upAdhyAya yazovijayajIe karmayoga ane jJAnayoganI mImAMsA sAthe bhaktiyoga paNa samajAvyo che. upAdhyAya yazovijayajI jJAnayogIne zreSTha kahetA enuM kAraNa samajAve che ke jJAnayogamAM AtmA ane paramAtmAnuM ekatva sadhAya che. jJAnayogamAM paNa aMtargata paramAtmAnI bhakti rahelI che. bhakti dvArA paramAtmA sAthe ekarUpa banI paramAtmA jevuM thavAnuM che. bha. gItAno zloka TAMkI e bhaktiyoganuM mahatva samajAve che. yoginAmapi sarveSAM mandatenAntarAtmanA / zradhdAvAn bhajate yo mAM sa me yukta tamo mataH / / 6.47 / / artha : sarvayogIomAM paNa je zraddhAvAna, mArAmAM lIna thayelA aMtarAtmA vaDe mane bhaje che tene meM atyaMta zreSTha mAnyo che. eTale je yogI bhagavAnanI zraddhApUrvaka bhakti karI, emanA jevo paramAtmasvarUpa thAya che e vadhu zreSTha che. zrImad rAjacaMdra paNa mokSamArgamAM jJAnamArga ane kriyAmArgamAM bhaktimArgane arthAt bhaktiyogane eTaluM ja mahatva ApyuM che. emAnA patromAM ApaNe e joI zakIe chIe upasaMhAra 309 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - "bhakti" e sarva doSono kSaya karavAvALI che; mATe te sarvotkRSTa che. pR.710 zrImad rAjacaMdra - ghaNA ghaNA prakArathI manana karatA amAro draDha nizcaya che ke bhakti e sarvoparI mArga che. bhaktithI ahaMkAra maTe, svaccheda TaLe, ane sIdhA mArge cAlyuM javAya; anya vikalpo mATe Avo e bhaktimArga zreSTha che. pR.687 zrImad rAjacaMdra - "bhakti jJAnano hetu che, jJAna mokSano hetu che. akSarajJAna na hoya tene bhakti prApta thavI asaMbhavita che evuM kAMI che nahIM. jIva mAtra jJAnasvabhAvI che. bhaktinA baLe jJAna nirmaLa thAya che, nirmaLa jJAna mokSano hetu thAya che." pR.430 zrImad rAjacaMdra - sarva vibhAvathI udAsIna ane atyaMta zuddha nija paryAyane sahajapaNa AtmA bhaje tene zrI jine tIvrajJAnadazA kahI che. koIka jIvathI e gahana dazAno vicAra thaI zakavA yogya che, kema ke anAdithI atyaMta ajJAna dazAe A jIva pravRtti karI che, e pravRtti ekadama asatya, asAra samajI tenI nivRtti sUjhe ema banavuM bahu kaThaNa che mATe jJAnI purUSano Azraya karavA rUpa bhaktimArga jine nirUpaNa karyo che, ke je mArga ArAdhavAthI sulabhapaNa jJAnadazA utpanna thAya che. pR.454 zrImad rAjacaMdra - zrI vallabhAcArya kahe che ke zrIkRSNa gopI sAthe vartatA hatA, te jANIne bhakti karo. yogI jANIne to AkhuM jagata bhakti kare che paNa gRhasthAzramamAM yogadazA te jANIne bhakti karavI e vairAgyanuM kAraNa che. pR.710 zrImad rAjacaMdra emanA lakhela padyasAhityamAM paNa prabhu bhakti, sadgurU bhaktinA pado che. 16 varSanI nAnI vaye lakhela mokSamALAmAM 15mAM pAThamAM jina bhaktino upadeza che. zubha zItaLatAmaya chAMya rahI, manavAMchita jyAM phaLa paMkti kahI, jinabhakti graho tarUkalpa aho, bhajIne bhagavaMta bhavaMta laho... |1 310 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nija AtmasvarUpa mudA pragaTe, manatApa utApa tamAma maTe , ati nirbharatA vaNadAma graho, bhajIne bhagavaMta bhavaMta laho... || samabhAvI sadA pariNAma thaze, jaDa maMda adhogati janma jaze, zubhamaMgaLa A paripUrNa caho, bhajI ne bhagavaMta bhavaMta laho... |3|| jinezvara, arihaMta paramAtmAnI bhakti aho! AzcaryakAraka mAhAmyavALI che. kalpavRkSa samAna vAMchita phaLane ApanAra che. kalpavRkSa samAna anupama phaLadAyaka prabhubhaktine dhAraNa karavAthI ane jinezvara bhagavaMtane bhajavAthI anaMta duHkhamaya bhavabhramaNAno aMta thAya che. potAnA zuddha AtmasvarUpano sAkSAtkAra thAya che. paramAtmA bhaktithI zuddha bhAva ane svarUpadarzana pamAya che tethI samatAbhAva ane samapariNati Ave che jethI navIna karmabaMdha aTake che ane pUrvasaMcita karma kSaya thAya che ane sarvottama sadgati arthAt paMcama gatirUpa mokSapada prApta thAya che. jJAnamArga, kriyAmArga ane bhaktimArga e traNemAM bhaktimArga arthAt bhaktiyoga sarvene mATe sugama rAja mArga kahyo che. sagurU dvArA bhaktimArganuM mahAbhya zravaNa karavA chatA te mArgamAM praveza thato nathI eTale he prabhu he prabhu A padamAM zrImad rAjacaMdra potAnI vyathA pragaTa kare che - aciMtya tuja mahAbhyano, nathI praphullita bhAva; aMza na eke snehano, na maLe parama prabhAva... 6 bhakti mArga praveza nahi, nahIM bhajana draDha bhAna; samaja nahIM nijadharmanI, nahi zubha deze sthAna... 8 AvI rIte zrImad rAjacaMdra je A kALanA abhuta jJAnAvatAra, videhI dazAyukta, tatvajJaziromaNI hatA temaNe paNa temanA AdhyAtmika sAhityamAM prabhubhaktine sthAna ApyuM che. ane mokSamArga mATe jJAnayoga karmayoga sAthe bhaktiyoga paNa mahatvano ane saraLa kahyo che. yogamArga vize zvetAMbara ane digaMbara AcAryonI vicAraNA upasaMhAra 311 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM yoganI vyAkhyA mokSepa yogananiyo:" ema karelI che. arthAt je prakriyA vaDe AtmA zuddha AtmasiddhirUpa mokSane pAme arthAt potAnuM zuddha AtmasvarUpa pAme arthAt paramAtmapada prApta kare te yoga. ahIM haribhadrAdi zvetAMbara AcAryo A mokSasAdhanAmAM kAraNabhUta je paNa parizuddha dharmavyApAra che. (vrata, niyama, Avazyaka kriyA, caityavaMdana, pratikramaNa... I.) te sarva dharmavyApArane yoga kahe che. dharma eTale vastusvabhAva arthAt Atmavastuno svabhAva te Atmadharma. AtmA potAnA zuddha darzanajJAnamaya svabhAvamAM varte te je vAstavika dharma che, te ja cAritra che ane te ja yoga che. nija AtmasvabhAvamAM ramaNatA karavI e ja Atmadharma che. jema nirmalatA e sphaTika ratnano svabhAva hovAthI teno dharma che tema kaSAya abhAvarUpa nirmalatA arthAt AtmAzuddhi e ja AtmAno zuddha svabhAva hoI e AtmAno dharma che. paNa rAga dveSa moha Adi vibhAva pariNAmone lIdhe AtmAnA nirmaLa zuddha svabhAva para AvaraNa Ave che. jeTale aMze A rAgAdi vibhAva dUra thAya teno AtmasvabhAva pragaTato jAya che. samyagdaSTi guNasthAnathI mAMDIne mokSaprApti paryata uttarottara A AtmasvabhAva pragaTato jAya che. A zuddha AtmasvabhAva pragaTa karavA mATe je je parizuddha dharmavyApArA karAya che e yoga che. kAraNa A badho dharmavyApAra samyakatvanA zuddha AtmasvarUpa pragaTa karavAnA kAraNarUpa che. yogadRSTisamuccayamAM AcArya haribhadrasUrie yogamArga para AtmAno vikAsa ATha yogadRSTionA mAdhyamathI batAvyo che. ahIM pAMcamI sthirA dRSTithI samyakatvano prAraMbha thAya che. mitro Adi prathama cAra dRSTimAM mithyAtva che. chatA tene saduddaSTi, yogadRSTi gaNI che. kAraNa te samyatvanA kAraNarUpa thAya che. eTale kAraNamAM kAryano upacAra karavAmAM Avyo che. AvI rIte vyavahAranayanA AlaMbane nizcayanaya pAmavAno che. yogazataka' A graMthamAM haribhadrasUrie yoganA mukhya be bheda batAvyA che - nizcaya yoga ane vyavahAra yoga. nizcaya dRSTie samya darzana, samyagU jJAna ane samyagu cAritranuM AtmA sAthe saMbaMdhita thavuM e yoga che kAraNa te mokSa sAthe yojana karI Ape che. jyAre gurUvinaya, zAstrazravaNa, zAstravihita kAryonuM yathAzakti pAlana ane niSiddha kAryono yathAzakti tyAga vagere anuSThAna che. samyagUjJAnAdinA pradhAna sAdhana hovAthI vyavahAradaSTie yoga che. jyAre digaMbarAcArya kuMdakuMda 'samayasAra" temaja "niyamasAramAM kahe che ke amRta yoganuM, prApti mokSanI 312 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcaya mokSamArganA sevanathI ja mokSanI prApti thAya che. zuddha ratnatraya arthAt nizcaya samyajJAna, samyagdarzana ane samyaccAritrane ja mokSamArga, yogamArga kahe che. jyAre vyavahAra ratnatrayane mokSamArga kahevAnI nA pADe che. jyAM sudhI jIvane potAnA zuddha AtmasvarUpano anubhava thato nathI tyAM sudhI te mokSamArgI nathI. pachI bhale te vrata, samiti, gupti Adi vyavahAra cAritra pALato hoya, sarva Agamono abhyAsI hoya paNa jyAM sudhI jIva vyavahAramAM magna hoya tyAM sudhI AtmAnuM jJAna - zraddhAnarUpa nizcaya samyagdarzana thaI zakyuM nathI. vyavahAra pratikramaNa, vyavahAra pratyAkhyAna vagere zubha vikalparUpa bhAvone mokSamArga kahevAmAM Ave che te to kevaLa upacArathI kahevAmAM Ave che. mokSamArga to nizcaya darzana, jJAna, cAritra ja che. dehanI kriyAmAM ke paMcamahAvratanA vikalpamAM cAritra nathI. samyagdarzana ane samyajJAnapUrvaka nija paramAtmatatvamAM ramaNatA karavI te je nizcaya cAritra che, samyagvAritra che. A deha che te AtmAthI pRthaka che, para che ane dehAdi paranA Azraye thayelA zubhAzubha rAganA pariNAma te vibhAva che. Atma pariNAma nathI. AtmAnA pUrNa zuddha pariNAma te mokSa che ane tenuM kAraNa samyagdarzana, jJAna, cAritrarUpa AtmapariNAma che je AtmAnA avalaMbanathI pragaTa thAya che, vyavahAranA rAgathI nahIM. AvI rIte ahIM yoga arthAt mokSamArganA nirUpaNamAM zvetAMbara ane digaMbara AcAryomAM matabheda jovA maLe che. paraMtu nizcaya mokSamArgamAM pahoMcavA mATe vyavahAra mokSamArganuM AlaMbana jarUrI che ane tethI ja kriyA Adi anuSThAnonuM mahatva che. AvI rIte arthaghaTana karatA A matabhedanuM nirAkaraNa thaI zake che. upasaMhAra 313 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da saMdarbhasUci (1) anubhavarasa bhAga - 1, 2, 3, lekhikA - DaoN. jasubAI mahAsatI, prakAzaka - akhila bhAratIya ce. sthAnakavAsI jaina kaoNnpharansa, prathamavRtti, oNkTobara - 2004 zrI AcArAMga sUtra, prathama zrutaskaMdha, anuvAdaka : hasumatIbAI mahAsatIjI prakAzaka : zrI guruprANa phAunDezana, rAjakoTa, prathama AvRtti I.sa. 1999 (3) adhyAtma yogIrAja zrI cidAnaMdajI kRta padyAvalI, preraka : muni kapuravijayajI mahArAja, anuvAdaka : kuMvarajI ANaMdajI, prakAzaka : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa, vi.saM. 2051 (4) ATha dRSTinI sajhAya, lekhaka : upAdhyAya yazovijayajI, prakAzaka : zrI jaina dharmaprasAraka sabhA, bhAvanagara, vi.saM. 1997 zrI AnaMdaghanajInAM pado, vivecaka : sva. motIcaMda gi. kApaDIA prakAzaka : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, prathama AvRtti I.sa. 1964 (6) zrI AnaMdaghana covIsI, vivecaka : zrI prabhudAsa becaradAsa pArekha, prakAzaka : zrI jaina zreyaskara maMDaLa ane zrI yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA trIjI AvRtti I.sa. 1981 upAdhyAya yazovijayajI viracita adhyAtmasAra, anuvAdaka : DaoN. ramaNalAla zAha, prakAzaka : zrI rAja sobhAga satsaMga maMDaLa, sAyelA vi.saM. 2017 (8) upAdhyAya yazovijayajI viracita jJAnasAra, anuvAdaka : paM. bhagavAnadAsa harakhacaMda, prakAzaka : zAha hIrAlAla devacaMda, amadAvAda. vi. saM. 1997 zrI umAsvAti mahArAja viracita zrI tattvArthAdhigama sUtra, vivecaka : AcAryarAjazekharasUrijI, prakAzaka : zrImad yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA ane jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA. vi.saM. 2036 (10) zrI pUjyapAdasvAmI viracita "ibdopadeza', anuvAdaka : choTAlAla gAMdhI, prakAzaka : zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, sonagaDha, prathama AvRtti, vi.saM. 2024 (11) karmagraMtha bhAga-1 (12) zrI kuMdakuMdAcAryadeva praNIta zrI niyamasAra, bhAga-3, zrI kAnajI svAmInAM pravacano prakAzaka : apUrva prakAzana, vi.saM. 2016 (13) zrI kuMdakuMdAcAryadevapraNIta zrI samayasAra, anuvAdaka : paM. hiMmatalAla zAha, prakAzaka : zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMdira, sAtamI AvRtti vi.saM. 2054 314 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) jainayoga, lekhaka : yuvAcArya mahAprajJa, anuvAdaka : bipInabhAI vaccharAjAnI, prakAzaka : anekAnta bhAratI, surata-1, prathama AvRtti 1981 (15) jaina dRSTie yoga lekhaka : motIcaMda gi. kApaDiyA, prakAzaka : zrI jaina dharmaprasAraka : sabhA, bhAvanagara, vi. saM. 1971 (16) jaina dharma, lekhaka : ramaNalAla zAha, prakAzaka : paricaya TrasTa, muMbaI chaThThI AvRtti, I.sa.2002 (17)jaina dharmanA maulika siddhAMto, lekhaka : dhIrajalAla mahetA, prakAzaka : jaina dharma prasAraNa TrasTa, surata caturtha AvRtti vi.saM. 2029 bhAvAnuvAda : (18) dvAtriMzad dvAtriMzikA bhAga 1, 2, lekhaka : upAdhyAya yazovijayajI, muni abhayazekharavijayagaNi, prakAzaka : divyadarzana TrasTa vi.saM. 2051 (19) dvAtriMzad dvAtriMzikA prakaraNa, nayalatA TIkA bhAga-3,4,5,6, TIkAkAra : muni yazovijayagaNi, prakAzaka : divya darzana TrasTa, dvitIya AvRtti : vi.saM. 2062 (20) zrI dazavaikAlika sUtra, anuvAdaka : zrImad vijayabhadraMkarasUri, prakAzaka : bhuvanabhadraMkara sAhitya pracAra keMdra, madrAsa, trIjI AvRtti vi.saM. 2045 (21) zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa viracita dhyAnazataka, vivecanakAra : paM. bhAnuvijayajIgaNI, prakAzaka : divyadarzana kAryAlaya, amadAvAda. prathama AvRtti vi.saM. 2028 (22) dhyAnavicAra, vivecaka : zrI kalApUrNasUrijI, prakAzaka : jaina sAhitya vikAsa maMDaLa, (IlA) vi.saM. 2046 (23) dvAdaza anuprekSA (zrI kuMdakuMdAcArya praNIta), anuvAdaka : zrI kAnajIsvAmI, prakAzaka : zrI vItarAga sat sAhitya prasAraka TrasTa, bhAvanagara. prathama AvRtti, vIra nirvANa saM. 2516 (24) zrI pAtaMjala yogadarzana, vivaraNakartA : nathurAma zarmA, prakAzaka : goviMdajI lAkhANI, porabaMda2, cothI AvRtti saM. 1982 (25) zrI pAtaMjala yogadarzana, vivaraNakartA : rAmazaMka2 monajI bhaTTa, prakAzaka : mokSamaMdi2, amadAvAda, prathama AvRtti saM. 1982 (26) pAtaMnajIvanaprAza, vivaraNakartA : savAIlAla cho. vahorA, prakAzaka : maNIlAla I. desAI, muMbaI, prathama AvRtti saM. 1971 (27) pAtaMnayoga vaM nainayoALA tujanAtma adhyayana, henriA : ahA AnaMva, prakAzaka : bhogIlAla laheracaMda insaTITyuTa oNpha iNDaoNlAjI, prathama AvRtti vi.saM. 2049 saMdarbhasUci 315 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) (28) pravacana ratnAkara bhAga-10, zrI kAnajIsvAmInAM pravacano, prakAzaka : zrI kuMdakuMda - kahAna paramAgama pravacana TrasTa, vi. saM. 2042 (29) paramAgama darzana paramapadadAyI AnaMdaghana pada reha bhAga - 1, 2, 3, vivecaka : pa. pra. muktidarzanavijaya, prakAzaka : zrI zreyaskara aMdherI gujarAtI jaina saMgha. prathama AvRtti I.sa.1970 prekSA dhyAna - AdhAra ane svarUpa, lekhaka : AcArya mahAprajJa, anuvAdaka : jayAbahena satiyA, prakAzaka : anekAMta bhAratI prakAzana, amadAvAda-15, chaThThI AvRtti I.sa.2000 (32) prekSa - anuprekSa, lekhaka : AcArya tulasI, prakAzaka : nA sAhitya saMdha, guru, prathama AvRtti 1983 (33) bhAvanAbodha - mokSamALA, lekhaka zrImad rAjacaMdra, prakAzaka : zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa, tRtIya AvRtti vi.saM. 2029 (34) nityaniyamAdi pATha (bhAvArtha sahita), anuvAdaka : munizrI yazovijayajI, prakAzaka : rAvajIbhAI desAI, zrImad rAjacaMdra Azrama, paMcama AvRtti vi.saM. 2034 (35) zrI vRdaleMgrahaNIsUtram (anuvAda sahita), anuvAdaka : munizrI yazovijayajI, prakAzaka : zrI muktikamala jene mohanamAlA kAryavAhaka vaDodarA. vi.saM. 1995 (36) manonuzAsanam lekhaka : AcArya tulasI, prakAzaka : Adarza sAhitya saMgha, gurU, prathama AvRtti I.sa. 1970 (37) mile mana bhItara bhagavAna, lekhaka : AcArya kalApUrNasUrijI, prakAzaka : zrI mahAvIra tattvajJAna pracAramaMDaLa, aMjAra - kaccha (38) yogadIpaka - yogasamAdhi, lekhaka : AcArya buddhisAgarasUri, prakAzaka : zrI adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa. trIjI AvRtti vi.saM. 2024 (39) yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajI, lekhaka : jayabhikhkhuM, pAdarAkara, prakAzaka : zrI adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa, prathama AvRtti I.sa. 1950 (40) yogIrAja zrI AnaMdaghanajIkRta covIsI sAthe, arthakAra : paM. zAMtilAla kezavalAla, prakAzaka : paM. zAMtilAla kezavalAla, vi.saM. 2039 (41) yogadRSTinAM ajavALAM bhAga- 1, 2, 3, pravacanakAra : 5. muktidarzanavijayajI, prakAzaka : zrI vardhamAna sevA nidhi prathama AvRtti jAnyu. 2004 (42) AcArya haribhadrasUri viracita 'yogadRSTisamuccaya" (savivecana), vivecaka : DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, prakAzaka : manasukhalAla mahetA, vi.saM. 2006 (43) yogadRSTisamuccaya, vivecaka : dhIrajalAla mahetA, prakAzaka : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa 316 amRta yoganuM, prApti mokSanI Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) yogaddaSTisamuccaya, vivecaka : AcArya rAjazekharasUri, prakAzaka : zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa (45) yogadgaSTisamuccaya, vivecaka : gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI, prakAzaka : zrI gItArtha gaMgA TrasTa (46) yogasAra (savivecana), vivecaka : vijayakalApUrNasUrijI, prakAzaka : zrI mahAvIra tattvajJAna pracAraka keMdra vi.saM. 2056 (47) zrI haribhadrasUri praNIta yogabiMdu, anuvAdaka : zrI vijaya rAjazekharasUrIzvarajI, prakAzaka : zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa vi.saM. 2053 (48) yogabiMdu (bhAvAnuvAda), anuvAdaka : muni zrI manaka vijayajI, prakAzaka : zA. ramaNalAla jayacaMda, kapaDavaMja vi.saM. 2026 (49) yogabiMdu (vivecana saha), lekhaka : AcArya RddhisAgarasUrIzvarajI, prakAzaka : buddhisAgarasUri jaina jJAnamaMdira, vijApura vi.saM. 2007 (50) zrI haribhadrasUri viracita yogaviMzikA, anuvAdaka : dhIrajalAla mahetA, prakAzaka : dhIrajalAla mahetA, surata, prathama AvRtti vi. saM. 2049 (51) yogAnubhava sukhasAgara tathA haribhadrasUriSkRta yogaviMzikA, vivecanakAra : AcArya zrI RddhisAgarasUri, prakAzaka : zrImad buddhisAgarasUri jaina jJAnamaMdira, vijApura vi.saM. 1997 (52) zrI haribhadrasUriSkRta yogazataka, saMpAdaka : DaoN. IndukalA jhaverI, prakAzaka : pro. rasikalAla parIkha, gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda prathama AvRtti vi.saM.2012 (53) yogazataka, vivecaka : zrI vijayakalApUrNasUrIzvarajI, prakAzaka : mahAvIra tattvajJAna pracAraka maMDaLa, aMjAra (kaccha) vi.saM. 2029 (54) yogaviMzikA (zabdaza: vivecana), vivecanakA2 - paM. pravINabhAI motA, prakAzaka : gItArtha gaMgA, amadAvAda prathama AvRtti vi.saM. 2054 (55) yogaviMzikA, vivecana : paM. abhayazekharagaNi,prakAzaka : divyadarzana TrasTa, dhoLakA, prathama AvRtti vi.saM. 2055 (56) zrI hemacaMdrAcArya kRta yogazAstra, saMpAdaka : gopAlabhAI paTela, prakAzaka : zrI jaina sAhitya prakAzana samiti, amadAvAda, prathama AvRtti vi.saM. 1938 (57) zrI yogazAstra (bhASAMtara ), bhASAMtarakartA : zrI kesarasUrijI mahArAja, prakAzaka : bAlacaMda sakaracaMda zAha, paMcama AvRtti vi.saM. 2015 (58) yogazAstranuM vihaMgAvalokana, lekhaka : AcArya zrI. vijaya kuMdakuMdasUrIzvarajI, prakAzaka : jaina sAhitya vikAsa maMDaLa, IrlA saMdarbhasUci 317 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (59) yogazAstra (bhASAMtara sAthe), saMpAdaka : AcArya vijaya jinendrasUrIzvara, prakAzaka : zrI harSapuSyAmRta jaina graMthamAlA, lAkhAbAvaLa - zAMtipurI, prathama AvRtti vi.saM. 2049 (60) zrI vinayavijayajI viracita zAMtasudhArasa, vivecaka : motIcaMda gi.kApaDIyA, prakAzaka: mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI paMcama AvRtti vi.saM. 2042 sUtrakRtAMga, anuvAdaka : hasumatIbAI ma. sa., prakAzaka : zrI gurUprANa phAunDezana, rAjakoTa, prathama AvRtti I.sa. 1999 zrImad bhAvatA, prakAzaka : vimavana - mAryAya, norarapUra tidattarava saMraVI vi.saM. 2059 (63) AcArya zubhacaMdra viracita zrI jJAnArNava, anuvAdaka : pannAlAla bAkalIvAla, prakAzaka : zrI paramazrata prabhAvaka maMDala, vIra saMvata 2433 (64) zrImad rAjacaMdra, prakAzaka : zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa vi.saM. 2033 (65) zrImad rAjacaMdra kAvyaamRtajharaNAM, rAvajIbhAI chaganabhAI desAI, prakAzaka : zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa tRtIya AvRtti vi.saM. 2043 (66) zrImad rAjacaMdra graMtha (vacanAmRtajI)... aMzika saMkalana, saMkalana : saroja jayasiMha, prakAzaka : zrImad rAjacaMdra svAdhyAya maMdira dvitIya AvRtti eprila 2000 (67) saMgrahaNI ratna (bRhat saMgrahaNI), AcArya pUjyapAda viracita, anuvAdaka : DaoN. jayakumAra jalaja samAdhitaMtra, prakAzaka : hiMdI graMtha kAryAlaya, muMbaI, prathama AvRtti 2006 (69) haribhadrI yogadarzana, lekhaka : AcArya bhadraguptasUrIzvarajI, prakAzaka : zrI vizvakalyANa mahesANA, TrasTa prathama AvRtti vi.saM. 2049 (70) zrI haribhadrasUri, kartA pro. hIrAlAla kApaDiyA, prakAzaka : DaoN. bhogIlAla sAMDesarA, vaDodarA, prathama AvRtti vi.saM. 2019 (71) zrI haribhadrasUri viracita zrI SoDazaka prakaraNam, anuvAda : muni ratnajyotavijayajI, prakAzaka : zrI raMjanavijayajI jaina pustakAlaya, mAlavADA, vi. saM. 205ra (72) hRdaya nayana nihALe jagadhaNI, bhAga-1, 2, 3 (AnaMdaghana stavana covIsI vivaraNa), vivecaka : paM. muktidarzanavijayajI, prakAzaka : zrI mATuMgA zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgaccha jaina saMgha, prathama AvRtti vi.saM. 2064 (73) jainAgamoM meM aSTAMga yoga, lekhaka : upAdhyAya AtmArAmajI mahArAja, prakAzaka : lAlA munazIrAja somanAtha jaina osavAla (74) yogavRttikA sAra, lekhaka : upAdhyAya zrI yazovijayajI 318 amRta yoganuM, prApti mokSanIS