________________
गृहस्थ विशेष देशना विधि ः १८७ "न मारयामीति कृतवतस्य, विनव मृत्यु क इहातिचार !! निगद्यते यः कुपितो वघादीन्, करोत्यसोत्यान्नियमानपेक्षः॥१०॥ "मृत्योरभावान्नियमोऽस्ति तस्य, कोपाद् दयाहीनतयातु भन्नः। देशस्य भन्नादनुपालनाच, पूज्या अतीचारमुदाहरन्ति" ॥१०५॥ ___--" में प्राणीको न मारुं" ऐसा व्रत करनेवाले व्यक्तिको मृत्यु बिना अतिचार कहासे होता है ? अर्थात् नहीं। इसका उत्तर यह है कि जो कोप आदिसे वध आदि करता है और नियमकी अपेक्षा नहीं करता वह अतिचार है। __मृत्युके अमावसे उसका नियम रहत है, कोप तथा हृदयहीनताले व्रतमंग होता है या अंतर्वृत्तिसे नियम भंग होता है । अतः देशसे भंग तथा देशसे पालन पूज्य पुरुषोंद्वारा अतिचार कहा गया है ।
- "ये व्रतसे अधिक है " ऐसा जो कहा व अयुक्त है। विशुद्ध हिंसासे जो विरति है उसमें बंध आदि आ जाते हैं (अर्थात् उनका निषेध है) अत ये बंध आदि अतिचार हैं । बंध आदिके कहनेसे तथा उसके लक्षणसे समान ऐसे मंत्र-तंत्र आदिके प्रयोग भी अति. चार ही गिने जाते हैं।
अब मृषावाद विरमण नामक दूसरे व्रतका अतिचार कहते हैमिथ्योपदेशरहस्याभ्याख्यानकूटलेखक्रियान्यासा
पहारस्वदारमन्त्रभेदा इति ॥२४॥ (१५७)
मूलार्थ-इसके पांच अतिचार ये हैं-१ मिथ्या उपदेश, २ रहस्यकथन, ३ झूठे दस्तावेज या साक्षी, ४ अमानतका