________________
प्रस्तावना
३१
होगा। अतः केवल दुःखादि पापास्रवके कारण नहीं हैं, अपितु संक्लेशपरिणामयुक्त दुःखादिक ही पापास्रवके कारण हैं। दूसरे, तपश्चरण करनेमें जैन मनिके मनोरति-आनन्दात्मक परम समता रहती है, बिना उस मनोरतिके वे तप नहीं करते और मनोरति सुख है। अतः जैनमुनिके लिये कायक्लेशादिक तपश्चरणका उपदेश अयुक्त नहीं है।
विद्यानन्दके इस सुदृढ़ और शास्त्रानुसारी विवेचनसे प्रकट है कि वे जैनमुनियोंके लिये उपदिष्ट अनशनादि व कायक्लेशादि बाह्य तपोंको कितना महत्व देते थे और उनके परिपालनमें कितने सावधान और विवेकयुक्त तथा जागृत रहते थे।
२. विद्यानन्दका दूसरा विचार यह है कि जैन साधु वस्त्रादि ग्रहण' १. तदेवं वस्त्रपात्रदण्डाजिनादिपरिग्रहाणां न परिग्रहो मूर्छारहितत्वात् तत्त्वज्ञानादिस्वीकरणवदिति वदन्तं प्रत्याह
मूर्छा परिग्रहः सोऽपि नाप्रमत्तस्य युज्यते ।
तया विना न वस्त्रादिग्रहणं कस्यचित्ततः ॥ लज्जापनयनाथ कर्पटखण्डादिमात्रग्रहणं मूर्छाविरहेऽपि सम्भवतीति चेत्; न; कामवेदनापनयनाथ स्त्रीमात्रग्रहणेऽपि मूर्छाविरहप्रसंगात् । तत्र योषिदभिषंग एव मूर्छा, इति चेत्, अन्यत्रापि वस्त्राभिलाषा साऽस्तु, केवलमेकं तु कामवेदना योषिदभिलाषहेतुः परत्र लज्जा कर्पटाभिलाषकारणम्, इति न तत्कारण नियमोऽस्ति, मोहोदयस्यैवान्तरंगकारणस्य नियतत्वात् । । एतेन लिंगदर्शनात् कामनीजनदुरभिसन्धिः स्यादिति तन्निवारणार्थं पटखण्डग्रहणमिति प्रत्युक्तम्, तन्निवारणस्यैव तदभिलाषकारणत्वात् । नयनादि. मनोहरांगानां दर्शनेऽपि वनिताजनदुरभिप्रायसम्भवात् तत्प्रच्छादनकर्पष्टस्यापि ग्रहणप्रसक्तिश्च तत एव तद्वत् ।। ____ सोऽयं स्वहस्तेन बुद्धिपूर्वकपटखण्डादिकमादाय परिदधानोऽपि तन्मूर्छारहित इति कोशपानं विधेयम्, तन्वीमाश्लिष्यतोऽपि तन्मूरिहितत्वमेवं स्यात् । ततो न मूर्छामन्तरेण पटादिस्वीकरणं सम्भवति, तस्य तद्धतुकत्वात् । सा तु तदभावेऽपि सम्भाव्यते, कार्यापायेऽपि कारणस्य दर्शनात् । धूमाभावेऽपि मुमुराद्यवस्थापावकवत् । ____नन्वेवं पिच्छादिग्रहणेऽपि मूर्छा स्यात्, इति चेत्, तत एव परमनन्थ्यसिद्धौ परिहारविशद्धिसंयमभृतां तत्त्यागः सूक्ष्मसाम्परायथाख्यातसंयमभृन्मुनिवत् । सामायिकछदोपस्थापनसंयमभृतां तु यतीनां संयमोपकरणत्वात् प्रतिलेखनस्य ग्रहणं सूक्ष्ममूर्छासद्भावेऽपि युक्तमेवं, मार्गाविरोधित्वाच्च । नन्वेवं सुवर्णा ( वस्त्रा ?) दिग्रहणप्रसंगः, तस्य नाग्न्य-संयमोपकरणत्वाभावात् । सकलोपभोगसम्पन्नि
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
