Book Title: Vignaptitriveni
Author(s): Jinvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003389/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJApatriveNiH - sunijinavijana Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijnyptitrivenniH| sampAdaka muni jinvijy| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *>>cles incode4KGAN prakAzakaGO gAMdhI vallabhadAsa tribhuvanadAsa - sekreTarI-jaina AtmAnanda sbhaa| ( bhAvanagara) MONKAPDEVAR -* DOD mudrakachoTAlAla lAlabhAI paTela.. lakSmIvilAsa-presa / bhAukAle kI galI bddaudaa| ( 22-9-1916 ) valasabk Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravartakakAntivijaya jaina itihAsamAlA - prathama puSpa / arham EXE02. vijJaptitriveNiH / eka vistRta saMskRta aitihAsika patra | ) sampAdaka muni jinavijaya | 414 prakAzaka jaina AtmAnanda sabhA bhAvanagara / vIra saMvat 2442. isvI san 1916. 77 ( prathamAvRtti - 500 prati . ) ( mUlya sAdIkA || ) ( pakkI jildakA ru0 1) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhnyvaad| OPP pravartaka zrImatkAMtivijayajI mahArAja ke vidvAn ziSya muni mahArAja zrIcaturavijayajI ke sadupadezase baDaude vAle jauharI zeTha motilAla gulAbacaMdakI vidhavA patnI dharmAtmA suzrAvikA vijaLIbAIne isa pustaka ke chapavAne meM dravyasaMbaMdhI udAra madata dI hai isa liye una ko dhanyavAda diyA jAtA hai| jainaatmaanNdsbhaa| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya. anukramaNikA / paryuSaNAparva aura vijJaptipatra vijJaptipatroM kA svarUpa varNana vibhAga muniyoM ke vijJaptilekha mahopAdhyAya zrIvinayavijayajIkA indudUta zrI meghavijayajIkA meghadUtasamasyAlekha 0000 "" cetodUta sabase bar3A vijJaSThipatra 040 vijJaptipatroM kI prAcInatA vijJaptitriveNi vijJaptitriveNi kA sArAMza .... prastAvanA | 6804 .... ... 0.00 0000 .... .... .... .... .... 1004 .... .... adhika paricaya jinabhadrasUri jinabhadrasUri aura pustaka - bhANDAgAra kavivara maMDana aura ghanadarAja kA graMthAgAra graMtharacanA .... 0001 .... 4094 .... .... .... ... .... 9.00 .... .... .... .... .... 1005 .... 2000 0.00 0800 .... vode 1800 pRSTha. 1 4 6 19 24 30 32 34 35 46 46 56 62 66 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya. ziSyasamudAya .... jayasAgara upAdhyAya ziSya-samUha .... prasiddha ziSya tathA unakI saMtati nagarakoTTa mahAtIrtha upasaMhAra mUla-grantha / prathamA veNiH .... dvitIyA veNiH .... tutiyA veNiH .... .... pariziSTa saMkhyA 1 zuddhipatram. saMzodhana / prastAvanA ke 22 veM pRSTha kI noTameM 'aNakI-TaNakI ' ke viSayameM likhA gayA hai ki " yaha......kahAM para hai isakA patA nahIM lgaa|" paraMtu pIche se talAyasa karane para mAlUma huA, ki yaha sthAna baMbaI ilAkhA ke nAsika jilhe meM hai| ilarA kI taraha vahAM bhI kucha jaina guhA-maMdira haiM, jina meM zAntinAtha aura pArzva. nAtha tIrthakara kI mukhya mUrtiyeM suzobhita haiN| DaoN. pharagyusana ( Fergusson) ne apanI "dI kve Tempalsa oNva inDIyA ( THE CAVE TEMPLES OF INDIA ke 505-7 pRSTha para ina guhA-maMdiroM kA hAla likhA hai / gejeTiyara oNva baoNmbe presIDensI (Gazetteer of Bombay Presidency)" ke 16 veM bhAga ke pRSTha 423-4 parabhI isa sthAna kA saMkSipta jikra kiyA gayA hai / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAsamAyA vitAtrAcadipriMsamervikadalIphala pradAna vAyavA nAzA sarva suravIrAva thAramadA svadhAvavizvavidha rAmadA lAtitratatra mahApA sAraNAdA bhUpUrNa sanAya svasti gayA jaha dya nighaNa likhAyaca vijJaptitriveNi kI hastalikhita prati kA aMtima patra / rAdhyAya yadASA praya (maamiti|| OM Tha 100012 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prstaavnaa| Is ThakoM ke hAtha meM jo pustaka vidyamAna hai isa meM koI AAS kisI prakAra ke zAstrIya yA sAmAjika viSaya kA kA varNana nahIM hai parantu lagabhaga 5 sau varSa pahale, upAdhyAyapada-dhAraka eka vidvAn jaina-yati kI ora se, gacchAdhipati AcArya ke pAsa, una kI AjJA aura icchAnusAra eka vizeSa-prasaMga saMbaMdhI likhA huA vRttAnta hai| ata eva yaha koI graMtha nahIM hai parantu alaMkRta rUpa se likhA huA vistRta saMskRta patra hai| * paryuSaNA-parva aura vijJapti-patra / jaina dharma meM paryuSaNAparva baDA mahattvavAlA ginA jAtA hai / yaha parva bhAdoM mAsa meM AtA hai aura bhAdoM vadi (gujarAta ke hisAba se zrAvaNa vadi ) 12 se le kara bhAdoM sudi 4 paryaMta ke 8 dina taka yaha manAyA jAtA hai / ina ATha dinoM meM jaina loka kisI bhI prakAra kA sAMsArika kArya nahIM karate / kevala zAstra ke vAcana-zravaNa meM aura tapazcaraNAdi AtmoddhAraka puNyakAryoM ke karane meM ye dina bitAye jAte haiM / isa aSTAhnika parvakA aMtima dina jo sAMvatsarika ke nAma se prasiddha hai, vaha ina ATha dinoM meM bhI saba se pavitra aura mahAn mAnA jAtA hai / isa dina to choTe se le kara vRddha paryaMta ke sabhI zraddhAlu aura bhAvuka loka anna-jala kA bhI tyAga kara dete haiM / aura kevala Atmatattvacintana ke sivA kisI prakAra kA AlApasaMlApa taka bhI nahIM krte| jainazAstroM meM likhA hai ki isa sAMvatsarika dina ke sAyaMkAla samaya meM, hara eka jaina ko, varSabhara meM kiye hue sukRtyoM kA anumodana aura duSkarmoM kA Alocana kara vizuddha-pariNAmI Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bananA cAhie / isa ke atirikta niviSamanaska ho kara, saMsAra-bhara ke sabhI prANiyoM ke sAtha, mAnasika, vAcika aura kAyika rUpa se apane kiye hue aparAdhoM kI kSamApanA karanI caahie| arthAt varSe bhara meM kisI ke bhI sAtha jo kucha vaira-virodha kiyA karAyA ho use bhUlA denA cAhie aura svakRta aparAdha kI kSamA mAMganI cAhie / dUsare manuSyane apane sAtha jo burA vartAva kiyA ho use bhI vismaraNa kara sarala-hRdayI bananA cAhie / jo manuSya isa prakAra sAMvatsarika-parva ke dina vaira kA vismaraNa nahIM karatA aura nirviSamanaska nahIM banatA vaha arhat kI AjJA kA ArAdhaka nahIM ginA jaataa| zramaNa bhagavAna zrImahAvIradeva kI isa pavitra AjJA kA pAlana, una ke dharmAnuyAyI, apanI apanI dhArmika-yogyatAnusAra, prAcIna kAla se karate Aye haiN| jainoM ke liye yaha parva, krizciyanoM ke baDe dina aura pArasiyoM ke paTeTI dina ke jaisA utsava rUpa aura Anandaprada hai / isa parva ke bAda sabhI jaina apane apane paricita dharmabandhuoM aura dharmaguruoM ko kSamApanA patra likhate haiM aura svakRta avinaya kI namratA pUrvaka kSamA mAMgate haiN| pUrvakAla meM DaoNka kA prabaMdha na hone se Aja kI taraha, hara eka manuSya, isa prakAra ke patra nahIM likha sakatA thA to bhI gA~va ke samasta-saMgha kI ora se eka aisA patra, dUsare paricita gA~va ke saMgha prati avazya likhA jAtA thaa| jainadharma meM, sAdhu, sAdhvI, zrAvaka aura zrAvikArUpa jo catuvidha-saMgha kahA jAtA hai, usa meM saba se bar3A darjA AcArya kA hai| saMgha ke svAmI AcArya gine jAte haiN| AcArya kA mAna saMgha meM utanA hotA hai, jitanA eka rAjA kA apane rAjya meM huA karatA hai / isa liye AcArya ke pAsa, jahAM jahAM una ke gacchAnuyAyI aura ziSyAdi hote the una saba sthAnoM ke saMghoM kI tarapha se aise kSamApanA viSayaka patra khAsa taura para bheje jAte the| ina patroM meM, sA~vatsarika-kSamApanA ke sivA paryuSaNA ke dinoM meM Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane gA~va meM jo jo dhArmika kArya hote the una kA bhI ullekha, AcArya ko jJAta karane ke liye kiyA jAtA thaa| sAtha meM AcArya ko apane gA~va meM Ane ke liye aura saMgha ko darzana dene ke liye bar3I khUbI ke sAtha vistAra pUrvaka vijJapti (prArthanA ) bhI kI jAtI thI / isI vijJapti ke kAraNa ina patroM ko vizeSa kara "vijJapti-patra" kahA karate the| - vijJaptipatra kA svarUpa / vijJapti-patra khAsa dekhane aura varNana karane lAyaka huA karate the| ina ke likhane meM bahuta sA kharca aura samaya lagatA thA / ina kA AkAra jyotiSI kI banAI huI janmapatrI ke jaisA huA karatA thaa| majabUta aura moTe kAgajo ke 10-12 iMca ke cauDe TukaDe banA banA kara phira unheM eka dUsare ke sAtha sAMdha dete the aura isa prakAra kAgaja kA eka laMbA patra (baMDala) banAyA jAtA thaa| ( mere dekhane meM jitane patra Aye haiM una meM koI koI 60 phITa jitane laMbe haiM ! ) ina patroM meM, prAraMbha meM, bahuta se citra citrita kiye jAte the| kisI kisI patrake citra to baDe hI acche suMdara aura AkarSaka dRSTigocara hote haiM / citra bhinna bhinna dRzyoM ke Alekhita kiye jAte the| saba se prathama, bahuta kara ke kuMbhakalaza aura aSTamaMgala tathA caudaha mahA-svapna (jo tIrthakara kI mAtAyeM dekhatI haiM) citrita kiye jAte the / phira, rAjA-bAdazAhoM ke mahala, nagara ke bAjAra, bhinna bhinna dharmoM ke devAlaya aura dharmasthAna ( musalamAnoM kI masjIdeM bhI), kuMA, tAlAva aura nadI Adi jalAzaya, naTa aura bAjIgarAdikoM ke khela, gaNikAoM ke natya ityAdi saba prakAra ke dRzyoM kA Alekhana kiyA jAtA thaa| paryuSaNA ke dinoM meM jainasamAja ke jo dhArmika-julUsa nikalA karate haiM aura jina meM zrAvaka-samudAya ke sAtha sAdhujana bhI rahA karate haiM, usa bhAva ko le kara bhI kitane hI citra likhe jAte the| sAtha meM jina AcArya ke pAsa vaha vijJapti-patra bhejA jAtA thA una kI vyAkhyAna-sabhA kA cina bhI diyA jAtA thaa| isa prakAra, Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lagabhaga patra kA AdhA bhAga to citroM se alaMkRta kiyA jAtA thaa| bAda meM, acche lekhaka ke pAsa suMdara akSaroM meM lekha-prabaMdha likhAyA jAtA thA jo kisI vidvAn sAdhu yA zrAvaka kA banAyA huA hotA thaa| SN varNana-vibhAga / " citra-vibhAga kI taraha varNana-vibhAga bhI nAnA prakAra ke varNanoM se bharA huA hotA thaa| yaha varNana saMskRta aura prAkRta (pracalita dezabhASA) donoM prakAra kI bhASAoM se mizrita ho kara kucha padya meM aura kucha gadya meM likhA jAtA thA / varNana-krama bahuta kara ke isa prakAra rahatA thaa| Adi meM tIrthakara deva saMbaMdhI stuti-padya, phira jisa deza aura gA~va meM AcArya virAjamAna hote usakA AlaMkArika rUpa se vistRta varNana, AcArya ke guNoM kI prabhUta-prazaMsA, una kI sevA upAsanA karane vAle zrAvaka-samUha ke saubhAgya kA nirUpaNa, AcArya ke darzana karane kI svakIya utkaMThA kA udghATana, paryuSaNAparva kA Agamana aura usa meM bane hue nija ke gA~va ke dharmakRtyoM kA ullekha, sAMvatsarika dina kA vidhipUrvaka kiyA gayA ArAdhana aura svakRta aparAdha ke liye AcArya se kSamA yAcana; ityAdi bAtoM kA bahuta acchA aura krama-pUrvaka ullekha kiyA jAtA thA / aMta meM AcArya ko apane kSetra meM padhArane ke liye vistAra-pUrvaka namra vijJapti (prArthanA) kI jAtI thI aura sthAnika-saMgha ke agragaNya zrAvakoM ke hastAkSarapUrvaka patra kI samApti kI jAtI thii| ina patroM meM dhArmika itihAsa ke sivA rAjakIya aitihAsika bAteM bhI kitanIka rahatI thIM jo prasaM. gAnusAra likha dI jAtI thiiN| OR muniyoM ke vijJapti-lekha / - jisa taraha zrAvakoM kI tarapha se AcArya ke pAsa vijJapti-patra bheje jAte the vaise muniyoM kI ora se bhI gacchapati kI sevA meM sva. taMtra vijJapti-lekha likhe jAte the| munijana prAyaH karake apane patra, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane hI hAtha se likha kara bhejA karate the ataH una ke patroM meM, gR. hasthoM ke se citrAdi nahIM hote the| muniyoM ke patra bAhya saundarya se zUnya hone para bhI Antarika guNoM ke kAraNa vizeSa mahattva vAle hote the| purANe pustaka-bhANDAgAroM meM, khoja karane para aise patra bahutAyata se mila sakate haiM parantu ina ke vAstavika svarUpa se abhI taka koI paricita na ho sakane ke kAraNa ye yoM hI bhANDAroM meM paDe paDe saDa rahe haiM aura naSTa ho rahe haiN| sAhitya-rasika pravartaka zrImatkAMtivijayajI mahArAja-jo pATana ke prasiddha bhANDAroM ke uddhAra kartA haiM-ne apane vizAla-zAstra-saMgraha meM aise aneka patroM kA saMgraha kiyA hai aura mujhe unheM dekhane tathA prakaTa karane kI AjJA dI hai| muniyoM ke patra vizeSa kara vidvAnoM ke liye hI manoraMjaka aura avalokanIya huA karate haiN| kyoM ki eka to ina kI racanA saMskRta yA prAkRta (mAgadhI) meM hai aura dUsarI bAta yaha hai ki ina kA lekha prauDha aura kAvya kI taraha AlaMkArika hai / mujhe mile hue patroM meM se bahuta se to baDe pANDityapUrNa haiM / pUrva ke sAdhu-yati bar3e bar3e vi. dvAn huA karate the; isa liye ve apane nirvRti ke samaya meM isa prakAra kA vidyA-vinoda kiyA karate aura apane gacchapati ke pAsa, paryuSaNAdi jaise vizeSa prasaMgoM para, aise vijJapti-lekha likha kara, apanA bhaktibhAva kaho yA buddhi kA vaibhava kaho, prakaTa kiyA karate the| mujhe mile hue patroM meM se bahuta se patra, tapAgaccha ke aMtima prabhAvaka aura pratiSThAvAn zrIvijayadeva, vijayasiMha aura vijayaprabha nAma ke AcArya-jo vikrama saMvat 1650 se 1750 ke bIca meM vidyamAna the-ke samIpa bheje gaye the / ina ke lekhaka paM. zrIlA. bhavijaya, nayavijaya, amaracaMdra, mahopAdhyAya vinItavijaya, vinayavijaya, meghavijaya aura ravivarddhana jaise pravara paMDita aura prasiddha graMthakAra haiN| kaI patra to aise haiM jinheM yathArtha meM khaNDakAvya yA laghukAvya kahanA caahie| kisI kisI patra meM to mahAkAvyoM ke sargoM kI taraha, judA judA viSayoM ke prakaraNa pADe hue haiN| ina Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNoM meM nAnA jAti ke chaMda tathA yamaka, anuprAsa aura citrAdi vividha alaMkAroM kA samAveza kiyA gayA hai| koI patra kavi kulaguru kAlidAsa ke manohara kAvya meghadUta kI chAyA le kara banAyA gayA hai to koI usa kI pAdapUrti le kara likhA gayA hai / ye patra itane bar3e haiM ki una meM se eka ko bhI yahAM para pUrNa tayA uddhRta nahIM kara sakatA tathApi pAThakoM ke avalokanArtha eka-do patroM ke kucha kucha aMzoM ke dene kA lobha, maiM saMvaraNa nahIM kara sktaa| vijJa-vAcaka itane hI se, ina patroM ke vAstavika svarUpa se jJAta ho skeNge| * mahopAdhyAya zrIvinayavijayajI kA induduut|* vAcaka zrIvinayavijayajI bahuta acche vidvAn ho gaye haiM / ye suprasiddha jaina-naiyAyika zrIyazovijayajI ke samakAlIna aura sahAdhyAyI the / inhoM ne lokaprakAza, kalpasubodhikA aura vistRta vRttisahita haimalaghuprakriyA Adi aneka bar3e graMthoMkI racanA kI hai| ye eka samaya apane bahuta se ziSyoM ke sAtha mAravADa ke jodhapura nAmaka sahara meM cAturmAsa rahe hue the| thor3e hI dinoM ke bAda, jainadharma kA parama pavitra paryuSaNAparva A upasthita huaa| caturvidha saMgha ke sAtha upAdhyAyajIne parvArAdhana kara mahAvIradeva kI AjJA kA pAlana kiyaa| paryuSaNAparva ke samApta hue bAda bhinna bhinna sthAnoM para se kSamApanA ke patra Ane jAne lge| upAdhyAyajI bhI apane AcArya ke pAsa vijJapti-lekha bhejane kA vicAra karane lge| jo uccapaMkti ke vidvAn hote the ve apane vijJapti-lekha prativarSa eka hI jaise na likha kara bhinna bhinna DhaMga se likhA karate the| vAcaka zrIvinayavijayajI bhI isa varSa ke vijJaptipatra kA koI nayA DhaMga soca rahe the ki itane meM, bhAdoM sudI pUrNimA kI rAtri ko, upAzraya kI chata Upara se pUrvadizA tarapha, parvata ke zikhara Upara, pUrNa. caMdra dekha paDA / rajanInAtha himarazmi ke nayanAnaMdakara biMba ko dekha kara kavi ke hRdaya meM nAnA prakAra ke kalpanA-taraMga UThane lage / ina taraMgoM ko mUrta aura sthAyi rUpa dene ke Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra se kavi kisI ramaNIya viSaya ko, kAvyarUpa meM gUMthana karane ke liye, DhUMDhane lagA / vicAra karate karate vijJapti kA smaraNa ho aayaa| caMdra ko dUta banA kara, usa ke dvArA apane vijJaptirUpa saMdeza ko gacchapati kI sevA meM bhejane kI kalpanA, kavi ko bahuta hI ramaNIya aura uttama mAlUma dI aura tadanusAra, kAlidAsa ke meghadUta kA anukaraNa karane vAlA 131 padyo kA "indudata 'nAma kA yaha khaNDa-kAvya likha ddaalaa| jina AcArya ke pAsa yaha vijJapti bhejane kI thI ve usa samaya gujarAta ke surata sahara meM virAjamAna the* / isa liye kavi ne apane dUta-induko gantavya-sthAna surata btaayaa| upAdhyAyajI gujarAta, kAThiyAvADa aura rAjapUtAnA meM acchI taraha vicare the isa liye unheM rAste kA ThIka ThIka hAla mAlUma thaa| jodhapura se surata taka ke bIca meM, sIdhe rAste para, nimna likhita prasiddha sthaloM aura sthAnoM ke dekhane kA lobha, caMdra ko dikhA kara kavi ne apane mArgajJAna kA sUcana kiyA hai / kavi ne caMdra prati kahA hai, ki yahAM se (jodhapura se) dakSiNa kI ora calate hue prathama suvarNAcala (kaMcanagiri )-jo jA. lora ke pAsa hai-AtA hai| usa ke bAda sIrohI aura AbUpahADa, vahAM se sarasvatI ke kinAre Upara kA siddhapura aura phira sAbaramatI ke taTa para basA huA gujarAta kA rAjanagara ( ahamadAbAda) AtA hai / ahamadAbAda ke bAda lATadeza kA bhUSaNarUpa baDaudA, narmadAtaTavartI bharUca aura phira tApI ke tIra para basA huA surata mi. latA hai| pAThakoM ko yaha jAna kara Azcarya hogA, ki jodhapura se sIdhe surata jAne kA rela-rAstA bhI Aja vahI hai jo DhAI sau paune tIna sau varSa pahale zrIvinayavijayajI upAdhyAya ne apane kalpita dUta ko batAyA thaa| isa kAvya meM, kAvya kI dRSTi se dezaviruddha kA eka ullekhanIya doSa avazya hai; kyoM ki jodhapura se surata pazcima dizA meM na ho kara dakSiNa dizA meM hai isa liye caMdra ke ukta sthAnoM para ho kara jAne kI jo kalpanA kI gaI hai usa kA honA sarvathA asaMbhava hai, * indudUta meM kahIM para bhI AcArya ke nAma kA spaSTa ullekha nahIM kiyA gayA hai paraMtu anyAnya sAdhanoM se jJAta hotA hai ki ye AcArya zrIvijayaprabhasUri the| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ata eva kavi kA yaha kathana dezaviruddha hone se duSTa ginA jAtA hai| tathApi, jisa prakAra kavikulatilaka kAlidAsa ne dhUma, Agni, pANi aura pavana ke samudAya svarUpa megha meM, prANiyoM dvArA pahuMcAne lAyaka saMdeza ke pahuMcAne kI zakti kA abhAva jAna kara, lokoM kI hRdgata zaMkA ko dUra karane ke liye "kAmArtA hi prakRtikRpaNAzcetanAcetaneSu / " likha kara apane kathana ko yukti-saMgata batalAyA hai aura use sabhI ne svIkAra bhI kiyA hai vaise gurudeva ke caraNa kamaloM meM namana karane kI utkaMThA vAle aura sthitiparavazatA ke nimitta apanA abhilASa pUrNa na kara sakane ke kAraNa vihala hRdaya vAle kavi kA yaha asaMgata kathana bhI vidvAnoM ko kSetavya honA caahiye| + aba maiM isa 'induta'' ke thoDe se padya yahAM para uddhRta karatA jisa se pAThakoM ko usa kI racanA aura zailI Adi kA jJAna ho jAya~ / isa kA prAraMbha kavi isa prakAra karatA hai svasti zrINAM bhavanamavanIkAntapatipraNamyaM prauDhaprItyA paramapuruSaM pArzvanAthaM praNamya / zrIpUjyAnAM guruguNavatAmindudUtaprabhUto dantaM lekhaM likhati vinayo lekhalekhAnatAnAm // 1 // + kAvyAlaMkAra ke racayitA purANa vidvAn bhAmaha ne apane kAvyAlaMkAra ke prathama pariccheda meM isa prakAra ke nirjIva athavA azakta prANiyoM ko dUtAdi banA kara bhejanA -- ayuktimad ' batalA kara bhI anta meM yadi cotkaNThayA tat tadunmatta iva bhASate / tathA bhavatu bhUmnedaM sumedhobhiH prayujyate / / yaha kaha kara, suvidvAnoM kI aisI kRtiyoM tarapha upekSAdRSTi kI hai| 1 yaha prabandha baMbai ke, nirNayasAgara presa kI, kAvyamAlA ke caudaha veM gucchaka meM chapA hai paraMtu bahuta azuddha aura avyavasthita hai| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsare kAvya se le kara sAtaveM kAvya paryaMta-(6) padyoM meMjodhapura-nagara kA varNana haiyatra vyomavyatigazikhareSvarhatAM mandireSu mUrtIjainInayanasubhagAzcandrazAlAniviSTAH / darza darza vinayavinato'ghovimAnAvatAraklezaM nAsAdayati nikaro hRdyavidyAdharANAm // 2 // sthAsnuH zuNDAyudha iva madAtkuNDalIkRtya dantau kRtvottAnAvupalaracito yatra hastyadrizRGge / svarga jetuM nabhasi rabhasAdArurukSoramuSya zRGgasyeva sphuTayati mahAdhIranAsIrabhAvam // 7 // AThaveM aura navave kAvya meM bhAdrapada kI pUrNimA kI rAtri meM caMdra ke dekhane aura usa kA svAgata karane kA ullekha hai| tasmin yodhAbhidhapuravare zrImadAcAryapAdA dezAnmAsAMzcatura uSito yo vinIto vineyaH / sAdhuH saiSa praharavigame bhAdrarAkArajanyAM prAcIzailopari parigataM zItarasmi dadarza // 8 // dRSTvA cainaM sa paramagurudhyAnasandhAnalIna svAntaH kAntaM tamiti rajaneH svAgataM vyAjahAra / sadyaH sAkSAdgurupadayugaM nantumutkaNThito'pi drAgetena sthitiparavazo vandanAM prApayiSyan // 9 // 10 ve padya se kavi caMdra ko svAgatAdi vacanoM ke kahane kA prAraMbha karatA hai jo 30 vai padya meM jA kara samApta hotA hai / ina 21 padyoM meM, svAgata, kuzala prazna, kucha dera vizrAnti lene kA anurodha, apanA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayojana, usa ke karane ke liye namra prArthanA, caMdra meM usake karane kI yogyatA, caMdra kA jAtimattva, usa ke pitA,bhrAtA aura bhaginI Adi kuTumbiyoM ke kiye hue jagat ke upakAroM kA varNana aura prArthanA ke bhaMga karane meM usa kI laghutA Adi bAtoM kA bar3A hI rasamaya aura hRdayagrAhi varNana hai| dekhie, 10 veM aura 11 veM padya meM kaise namra aura priya vacanoM dvArA indu kA svAgata aura kuzalaprazna pUchA gayA haidiSTayA dRSTaH suhRduDupate ! 'smAbhiradyAtithistvaM pIyUSobhRzamupacaran prANinAmIkSaNAni / puNyaiH prAcyaiH phalitamatulai rasmadIyairupeyA-- nApuNyAnAM nayanaviSayaM yatpriyaH smaryamANaH // 10 // dehe gehe kuzalamatulaM vartate kacidindo ! nIrogAGgI subhaga gRhiNI rohiNI te'styabhISTA ? / anyAH sarvA api sakuzalA dakSajAH santi patnyaH ? paJcAciH zaM kalayati hRdAnandano nandanaste ? // 11 // isa prakAra kucha kuzalaprazna pUche bAda, thoDe samaya taka Thahara kara mArga kA zrama dUra karane ke liye kavi indu se kahatA mArgazrAntaH kSaNamiha sukhaM tiSTha vizrAmaheto ruttuGge'smin zikharizikhare dattapAdAvalambaH / hRdyaH padmAbhidhavarasaraHsambhavastvAM samIraH sarpannuccaiH sukhayatu sakhe ! ketakIgandhabandhuH // 14 // aura phira apanI prArthanA sunane tathA usa ke karane meM mandabhAva na dikhAne ke liye kahatA hai ki Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAnti nIte zrama iti tatazcetasi svAsthyamApte datvA karNAvavahitamanAH zroSyasi prArthanAM me / na zrAntAnAM sukhayati kathA snigdhavargoMditA'pi svasthe citte praNayamadhurA buddhayo yudbhavanti // 17 // zrutvA yAcyAM mama himaruce ! na pramAdo vidheyo no vAvajJA'bhyadhikavibhavonmattacittena kAryA / premAlApaizcaturadayitAnirmitairvismRti na prApyA prAyaH prathitayazasaH prArthanAbhaGgabhItAH // 18 // kyoM ki, tujhe apane pitA ko Adarza rakhanA cAhie aura vaha jisa taraha jagat kA upakAra karatA hai vaise tujhe bhI upakAra bhAva. dhAraNa karanA cAhie / dekha, terA pitA kyA karatA rahatA hai ? prAtar ! tAtastava guNanidhiH pazya ratnAkaro'sau ___ varSe varSe navajaladharaprApitairambupUraiH / vizvaM vizvaM taruNatapanoddAmatApAbhitaptaM sekaM sekaM sukhayati sadA'bhISTavizvopakAraH // 19 // 31 ve padya meM kavi ne indu ko gantavyasthAna batalAyA hai aura kahA haigantavyaste tapanatanayAtIrakoTIramindo ! sUryadraGgo gurupadayugasparzasamprAptaraGgaH / / gatvA tatra tribhuvanajanadhyeyapAdAravindo draSTavyaH zrItapagaNapatirbhAgyasambhAralabhyaH // 31 // isa prakAra kavi apane saMdeza ke pahuMcAne ke sthAna kA tathA tapagacchapati ke dekhane kA sUcana kara phira rAste kA varNana karatA hai aura mArga meM kaMcanagiri, jAlora aura sIrohI hote hue arbudAcala Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ( AbU pahADa ) para jAne ke liye kahatA hai| AbU pahuMce bAda vahAM ke bhinna bhinna zRGgoM kA avalokana kara jagadvikhyAta - jaina- devAlayoM meM jAne kA aura una meM virAjita jinezvaroM kI bhavya aura zAnta mUrtiyoM ke vaMdana pUjana karane kA Agraha karatA hai / tatra zrImAn vimalavasatau bhAti nAbheyadevaH sevAyAta tridazanikaraH pUrNapAdopakaNThaH / nemisvAmI dizati ca zivAnyAnatAnAM niviSTaH sAkSAdindrAlaya iva bare vastupAlasya caitye // 53 // ina donoM maMdiroM ke adbhuta aura AzcaryakAraka zilpakArya kA varNana kavi isa prakAra karatA hai rUpyasvacchopaladalamayau citradotkIrNacitra caJcaccandrodayacayacitau kalpitAnalpazilpau / jIyAstAM tau vimalanRpatervastupAlasya coccau prAsAdau tau sthiratarayazorUpadehAviva dvau // 14 // AbU ke ina mukhya aura suprasiddha mandiroM ke dekhane bAda bhImAsAha zreSThi ke banAye hue tathA kharataravasati ke maMdira ke dekhane kA bhI kavi indu se Agraha karatA hai / acalagaDhanAma ke zikhara para jo caturmukha jinaprAsAda hai aura jisa meM pracura suvarNamizrita bRhadAkAra dhAtumaya jinamUrtiyeM haiM - jina kA kula vajana 1444 mana kahA jAtA hai - una ke dekhane ke liye bhI indu ko preraNA kI gaI hai aura kahA hai ki kiJciddure bhavati ca tatastatra durgo'calAkhyo maulau tasmin vilasati caturdvAramuttuGgacaityam / yAdRk tatrocchritamanupama svarNarIrI vimizra na kSmApIThe kvacidadhigataM tAdRgacacatuSkam // 59 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ve kAvya meM, AbU se ravAnA ho kara, sarasvatI nadI ke taTa para base hue siddhapura pahuMcane kA indu se kahA gayA hai / vahAM para kSaNa bhara Thahara kara, phira nimeSamAtra meM, jagatprasiddha rAjanagara (ahama. dAbAda ) pahuMca jAne kA ullekha hai / kavi candra se kahatA hai ki vahAM para saba se pahale, samudra kI kAntA jo sAbaramatI nadI hai, vaha apane pati ke putra aise tujha ko AyA huA dekha kara, kallolarUpa bhujAoM se tujhe AliGgana dene ke liye upasthita hogii| tatrAlokya svapatitanayaM rAjatejobhirAmaM darbhAkUracchalapulakitA tvAmupasthAsyate'sau / AmUlAgraM taralitatanurvIcihastairudastai dUrAdAliGgitumiva rasAtsAbhramatyabdhikAntA / / 65 // ahamadAbAda usa samaya bar3A AbAda zahara thaa| jainadharma kA vahAM para sAmrAjya sA chA rahA thaa| bar3e bar3e seThoM aura dhanADhyoM ke vizAla aura ucca bhavanoM ke kAraNa prekSakoM ko kubera kI alakA kA aura rAvaNa kI laMkA kA smaraNa hotA thaa| aneka kroDAdhipati isa nagara meM rahate the| yahAM kA eka vizAla ghara bar3e gA~va ke jaisA thA aura eka pATaka (pADA-vADA ) sahara ke jaisA thA / isa taraha isa nagara kA kavi ne bahuta varNana kiyA hai| dekhie lakSmIstatrAramati satataM bhUri koTidhvajAnAM gehe gehe bahuvidhadhanaiH klRptanAnAsvarUpA / dRSTvA cainAM subhagabhaginIM tyaktacAJcalyadoSAM cintAtItaM niyatamatulaM prApsyasi tvaM pramodam / / 73 // ekaiko'sya dhruvamuDupate ! pATako'nyaiH purANAM vRndaistulyo janapadasamAnyeva zAkhApurANi / vezmaikaikaM pRthutaramurugrAmatulyaM tadasya mAhAtmyaM kaH kathayitumalaM prAptavAgvaibhavo'pi // 74 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79-80-81 ina tIna kAvyoM meM vaTapada (baDaude ) zahara kA varNana hai / isa nagara ke madhya bhAga meM, jahAM cAroM tarapha ke rAste ikaTThe hote haiM, 24 kamAnoM kA eka bar3A ucca maNDapa hai / isa ke Upara 4 maMjila haiM / aMtima maMjila para caDha kara dekhane se sArA baDaudA zahara aura Asa pAsa ke dUra dUra taka ke dRzya dikhAI dete haiM / yaha maNDapa zrIvinayavijayajI ke samaya bhI maujUda thaa| ve indu ke prati, isa maMDapa para Thahara kara cAroM dizA ke dRzyoM ko dekha ne ke liye kahate haiM ki--- madhye'styatra pracurasuSamo maNDapo'tyantatuGga statra sthitvA catasRSu dizAsvIkSaNIyaM tvayendo ! draSTAsi drAk zriyamanupamAmasya viSvakpurasya ramyaM hyetacchucirucicatudvAracaityAnukAram // 81 // baDaude ke bAda 4-5 kAvyoM meM kavi bharUca aura usa ke pAsa bahane vAlI narmadA nadI kA ullekha kara eka dama surata kI zobhA kA barNana karane laga gayA hai| surata usa samaya baDI unnata dazA meM thaa| sAre hindusthAna meM vaha saba se bar3A vyApAra kA sthAna thaa| usa samaya usa meM pRthvI ke prAyaH sabhI dezoM ke manuSya vyApAra karane ke liye AyA jAyA karate the| surata kI usa samaya vaha dazA thI jo Aja baMbaI kI hai| dUra dUra ke dezoM se, tApI nadI dvArA seMkaDoM jahAja AyA jAyA karate the aura saba prakAra kA mAla liyA diyA jAtA thaa| kavi isa zahara kA bahuta kucha varNana karatA hai| vahAM ke dhanADhya aura sammAnya jainasamudAya kI bar3I mahimA gAI gaI hai| likhA hai ki yatra zrAddhAstatasumanaso vizvamAnyA vadAnyAH saMkhyAtItA amitavibhavAH prauDhazAkhAprazAkhAH / kutrApyAdyAdharakajanitAH saMsthitAH kalpavRkSAH prAdurbhUtAstapagaNapatiprauDhapuNyAnubhAvAt // 99 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surata meM gopIpurA nAma kA jo bhAga hai vaha sAre zahara meM bi. ziSTa-bhAga mAnA jAtA hai| isa bhAga meM jainasamudAya kI vizeSa vasati hai aura sampattizAlI bhI adhika hai| zrIvinayavijayajI ke samaya meM bhI yahI bhAga adhika viziSTa thA / AcArya isI gopIpure ke upAzraya meM Thahare hue the / kavi ne isa upAzraya kI zobhA kA bar3A hI AkarSaka aura vaibhavavAlA varNana kiyA hai / dekhie madhye gopIpuramiha mahAn zrAvakopAzrayo'sti kailAsAdripratibhaTa iva prauDhalakSmInidhAnam / antarvArhatamataguruprauDhatejobhirudya jjyotirmadhyasthitamaghavatA tAviSeNopameyaH // 101 // bhittau bhittau sphaTikasarucau kuTTime kuTTime ca __ saGkrAmaMstvaM subhaga bhavitAsyAttalakSyasvarUpaH / yuktaM caitattaraNinagaropAzrayasyAnyathAzrI. ISTuM zakyA na khalu vapuSaikena yuSmAdRzApi // 102 // tasya dvArAGgaNabhuvi bhavAn sthairyamAlambya pazyan __ sAkSAddevAniva nRjanuSo drakSyati zrAddhalokAn / hastyArUDhAnatha rathagatAn sAdinazvArthapauru pyarthAn zrotuM rasikahRdayAn zIghramATIkamAnAn // 103 // upAzraya ke madhya meM jo vyAkhyAna-maNDapa aura vyAkhyAtA ke baiThane kA siMhAsana thA usakA svarUpa paDhie madhye tasyAH zramaNavasatemaNDapo yaH kSaNasya so'yaM kAntyA'nuharati sabhAM tAM sudharmA maghonaH / muktAcandrodayaparicitasvarNamANikyabhUSA zreNIdIpto vividharacanArAjitastambhazobhI // 105 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 madhye siMhAsanamanupamaM tasya zakrAsanAbhaM cetazcaitatsukhayati satAM hRdyapadyAnukAram / sAlaGkAraM sughaTitamahAsandhibandhaM suvarNaM svacchacchAyaM sulalitacatuSpAdasampanna zobham // 106 // dIpropAntaH H svasadRzarucA pAdapIThena namra kSmAbhRcchreNI mukuTaghaTanAko malI bhUtadhAmnA / paGktyoDUnAmiva guNayujA mauktikasvastikena vyomno lakSmIM kila nidadhatopendrapAdAcitena // 107 // yahAM se Age, 14 kAvyoM kA eka kulaka hai, jisa meM AcArya ke guNoM kI khUba prazaMsA kI gaI hai aura caMdra se kahA hai, ki tUM usa upAzraya meM jA kara vyAkhyAna - maNDapa ke suvarNa siMhAsana para baiThe hue aise mahAn aura prabhAvaka AcArya ke darzana aura vandana kara kRtArtha honA | AcArya kI prazaMsA meM likhe hue ye kAvya bahuta hI uttama aura eka jainAcArya ke ucca guNoM kA khayAla karAne vAle haiM / tatrAsInaM pariNatatapastejasA pItamantaH - zukladhyAnodbhavana vamahodyotitAtmasvarUpam / sAkSAttarthiMkaramiva jagajjantu jIvAtubhUtaM mUrtyA zAntAdbhutamadhurayA dattabhavya pramodam // 108 // * * * * * vidyAvadbhiH subhagatanubhizcArucAritracaryaiH zrIgurvAjJA vinayanipuNaiH sevitaM sAdhuvaryaiH / zraddhAlUnAM pRthupariSadi prauDhadhAnnA niSaNNaM * trAyatririva parigataM saMpadIndraM surANAm // 120 // vandethAH zrIgaNapati sArvamaidaMyugInaM pInaM puNyapracayamudadhernandana ! tvaM labhethAH / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcyaiH puNyaiH phalitamatulaistAvakInaiH sulabdhaM janmatatte nabhasi ca gati vinI te kRtArthA // 121 // aMta ke 10 kAvyoM meM kavi candra se gacchapati ke pAsa jAne kI aura apanI vijJapti ke kahane kA svarUpa batAtA hai aura kahatA hai ki sthitvA tasmAdvijanasamaye zrIguroH pAdapa spRSTvA svacchaihimakarakarairvijJa ! vijJapyamevam / ziSyo'NIyAn vinayavijayo dvAdazAvartabhAjA vijJapti vyAharati mahatA vandanenAbhivandha ! // 126 // yacchrIpUjyakramayugamilAdUrgamadhye nato'haM prAgAsaM nopakRtimiva tadvismarAmi kSaNArddham / zrItAtAnAM tadurukRpayA bhASaNaM smaryamANaM sarvAGgINaM sapadi pulakodbhedamAviSkaroti // 127 // tuSyatyullAsayati karaNAnyullasantyeva bhUyo __ bhUyo gacchatyupagurupadaM gADhamutkaNThate ca / bASpAklinne sRjati nayane gaddAn kaNThanAdA netaccetaH praNayarasatazceSTate naikadhA me // 128 // nidrA doSo jagati vidito jAgarazcApramAdaH sampratyetanmama tu hRdaye vaiparItyena bhAti / nidrAM jAne guNamanuguNaM darzanaM vo dadAnAM jAgaryAM ca praguNamaguNaM tatra vipnaM sRjantIm // 129 // jAgaryAyAM japati rasanA yuSmadAkhyAM yathA me nidrAyAmapyupahitamanAstvena zazvattathaiva / tasmAtsampratyahani nizi vA jAgarAnidrayorme Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhedaM lokA api paTudhiyo jAnate nAparIkSyam // 130 // zaGkAtaDaeNmalinamaguNairutsRjan pUrvapakSaM siddhAntaM sadvibhava bhavadArAdhanaM saMzrito'smi / sambhAvyastatparamagurubhiH snigdhayA premadRSTyA yenAtyarthaM phalitasakalaprArthitArtho bhaveyam // 131 // dekhie, kaise acche bhAva aura sundara vAkya haiN| kaisI acchI kalpanA aura kaisA ramaNIya varNana hai / isa meM lekhaka ne kevala vi. jJapti hI kA artha nahIM bharA hai parantu apane kAla ke rASTrIya bhAvoM kA bhI garmita rUpa se hAla likha diyA hai jo itihAsa-premiyoM ke liye avalokanIya vastu hai / 1 vijayaprabhasUri ke guru zrI vijayadevasUri the| unakA svargavAsa saM. 1712 meM huA thA / unhoMne pahale vijayasiMhasUri ko apanA uttarAdhikArI banAnA cAhA thA aura tadanusAra unheM apane hAthase AcAryapada para abhiSikta bhI kara diyA thaa| paraMtu daivayoga se saM. 1710 meM una kI mRtyu ho gii| bAda meM phira vijayadeva sUri ne kisI kAraNa vaza, aura aura vizeSa suyogya sAdhuoM ko choDa kara, vijaya prabha nAma ke vidvAna ko AcAryapada diyaa| isa se kitaneka sAdhu nArAja ho gaye aura unake jIte taka to kucha nahIM bole paraMtu mare bAda, vijayaprabhasUri kA pratyakSa virodha karane lge| ye zrIvinayavijayajI vAcaka bhI unhIM meM sammIlita the| kucha varSoM bAda AcArya zrI vijayaprabha kA prabhAva baDhA aura pUrva kI apekSA ve vizeSa pratApI dikhAI dene lge| saMgha meM una kA sanmAna bhI bahuta kucha hone lgaa| isa sthiti ko dekha kara, saMgha meM virodha ke bIja kI jar3a UMDI na jama jAya~ isa zubha irAde se, vAcaka zrIvinaya vijayajI ne apane vicAroM kI dazA ko palaTa diyA aura usa AcArya-virodhI maMDalI kA tyAga kara gacchapati kI AjJA kA svIkAra kiyaa| jisa varSa yaha vRttAnta banA thA prAyaH usI varSa yaha 'indudUta' likhA gayA thaa| isa liye lekhaka ne, isa antima kAvya meM AcArya se prArthanA kI hai, ki aguNoM ke kAraNa malina aise usa pUrvapakSa ko chor3a kara maiM Apa ke zAsana kA Azrita huA hUM isa liye mujha para premadRSTi rakkheM ki jisa se merI prArthanA saphala ho / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Upara ke ina zlokoM se pAThakoM ko 'indudUta' nAmaka vijJaptilekha ke svarUpa kA jJAna ho gayA hogaa| aba eka aise hI dUsare lekha kA kucha paricaya karAyA jAtA hai| mahopAdhyAya zrImeghavijayajIkA meghadUtasamasyAlekha / vAcaka zrIvinayavijayajI ke samakAlIna aura unhIM ke jaise uttama prakAra ke vidvAn zrImeghavijayajI bhI the| inheM bhI mahopA. dhyAya kI padvI milI thii| nyAya, vyAkaraNa, kAvya, jyotiSa Adi aneka viSayoM para inhoM ne uttama koTi ke graMtha race haiN| ye eka samaya dakSiNa ke auraMgAbAda nAma ke zahara meM varSAkAla rahe hue the| gacchapati AcArya zrIvijayaprabhasUri usa sAla saurASTra ke dvIpabaMdira (dIva baMdara ) meM virAjamAna the| mahopAdhyAya zrImeghavijayajI ne auraMgAbAda se usa sAla, AcArya kI sevAmeM, jo vijJaptipatra bhejA hai vaha bhI 'indudUta' ke DhaMga kA hai / kAlidAsa ke meghadUta kA aMtimapAda le kara aura tIna pAda naye banA kara-arthAt meghadUta kI samasyApUrti dvArA-yaha patra likhA gayA hai / isa kAraNa isa patra kA nAma bhI lekhakane 'meghadUtasamasyAlekha' aisA diyA hai| isa meM kisI svataMtra dUta kI kalpanA na kara usI megha ko dUta banAyA hai| indudUta kI taraha isa meM bhI, auraMgAbAda se dIvabaMdara taka ke bIca ke prasiddha prasiddha sthAnoM aura zaharoM kA sundara varNana kiyA gayA hai aura tattatsthaloM meM megha ko rahane-dekhane ke miSa se kavine apanA bhaugolika aura prAkRtika jJAna kA paricaya diyA hai / namUne ke taura para kucha padya lIjiesvastizrImadbhuvanadinakRdvIratIrthAbhinetuH prApyAdezaM tapagaNapatermeghanAmA vineyaH / jyeSThasthityAM puramanusaran navyaraGga sasarja snigdhacchAyAtaruSu vasati rAmagiryAzrameSu // 1 // tasyAM puryAM munigaNagurorviprayogI sa yogI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItvA mAsAn katicidacirAdvAcikaM netukAmaH / bhAdre paJcamyudayadivase meghamAzliSTasaudhaM vaprakrIDApariNatagajaprekSaNIyaM dadarza // 2 // matvA tasyA'bhyudayanadazAM vAyunonnIyamAnAM ceto vAcaM jhaTiti gamanApekSamUce'sya sAdhoH / pratyAsanne'pyayi ! tava gurau kAryakAryasti yogaH kaNThAzleSapraNayini jane kiM punardUrasaMsthe // 3 // yaha z2amAnA auraMgajebI thA isa liye bhArata meM sarvatra arA. jakatA aura azAMti phailI huI thii| manuSyoM ko eka pradeza meM se dUsare pradeza meM jAnA bar3A kaThina aura bhayaprada thaa| kavine isa bAta kA z2ikra bar3e hI acche DhaMga se kara diyA hai| jajJe bhUmAvativiSamatA'nyonyasAmrAjyadausthyA___ kazcinmAM no nayati yatinAmIziturcivArtAm / tattvAM yAce svavazamavazAsRSTavizvopakAraM yAcyA moghA varamadhiguNe nAdhame labdhakAmA // 6 // 10 ve kAvya se 22 meM kAvya taka zAntinAtha tIrthakara kA varNana kara, phira 12 kAvyoM meM auraMgAbAda kA varNana kiyA hai| auraMgAbAda se pUrva dizA meM 8-10 maila para itihAsa prasiddha devagiri nagara-jise Aja kala daulatAbAda kahate haiM-hai / isa kA bhI kavi ne 5-6 padyoM meM acchA varNana kiyA hai| asyAH prAcyA subhagabhaginI devagiryAhvayAsti pUrva pratyAzrayamiha ciraM tasthivAn raamcndrH| sasnau snehAdiha janakajA lakSmaNaH kelimAdhA dityAgantUn ramayati jano yatra bandhUnabhijJaH // 35 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daulatAbAda se 8-9 maila ke phAsale para IlorA kA prasiddha pahAr3a hai jo guphAmandiroM ke kAraNa vizva-vikhyAta ho rahA hai| yahAM ke jaise manohara aura Azcaryajanaka guphAmandira, jo pahADa meM se patthara kATakara banAye gaye haiM, anyatra bahuta kama dikhAI dete haiN| ina guphAmandiroM meM bhAratIya sabhI deva-deviyoM kI mUrtiyeM vidyamAna haiN| yahAM para, saba milA kara koI 34-35 guphAmandira haiM jo lagabhaga maila savA maila jitane vistAra meM bane hue haiN| ina mandiroM meM 12 bauddhoM ke 17 hinduoM ke aura 5 jainoM ke haiM / jaina-mandiroM meM bar3I hI bhavya aura vizAla jinamUrtiye sthApita haiM, jinameM se kucha padmAsana lagAye baiThI haiM aura kucha kAyotsarga dhAraNa kara khaDI haiN| meghavijayopAdhyAya ne apane dUta megha ko, devagiri se isa IlorA ke pahADako ho kara aura vahAM ke jainamaMdira meM virAjita pArzvanAtha-deva ko namaH skAra kara phira Age ko jAne kA kahA hai / ityetasmAnnagarayugalAdvIkSya kelisthalaM tva mIlorAdrau sapadi vinaman pArzvamIzaM trilokyAH / bhrAtaH ! prAtavraja janapadastrIjanaiH pIyamAno . mandAyante na khalu suhRdAmabhyupetArthakRtyAH // 42 // IlorA ke Age kA rAstA batAte hue lekhaka ne megha se kahA hai, ki vahAM (IlorA) se cale bAda, tUM nAnA prakAra ke pahADoM aura nagaroM ko lAMghatA huA aNakiTaNakI ke parvata para pahuMcanA aura jaldI hone para bhI, thoDe se samaya taka vahAM para avazya ThaharanAkyoM ki pUrva kAla meM zrIpArzvanAtha bhagavAn vahAM para vicare the isa liye vaha sthala ati pavitra hai / vahAM se uDa kara phira tuGgiA. zaila para-jise Aja kala mAMgI-tuMgI kA pahADa kahate haiM-jAnA aura usa ke zikhara para virAjamAna tathA pazuoM ke bhI prabodhaka aise zramaNa-bhagavAn ko (tIrthakara deva kI pratimA ko ) apanI jaladhArA se siMcana kara phira garjanA dvArA vahAM ke pakSiyoM ko khUba ncaanaa| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatyautsuke'pyaNakiTaNakIdurgayoH stheyameva _ pArzvasvAmI sa iha vihRtaH pUrvamuzisevyaH / jAgradUpe vipadi zaraNaM svargiloke'bhivandya matyAdityaM hutavahamukhe sambhRtaM taddhi tejaH // 17 // utpatyAsmAtpaNama vipule tuGgiAzailazRGge / rAmaM kAmaM zramaNavRSabhaM bodhitAraM pazUnAm / tatsambuddhAnvayajazikhino mUrtimasyAbhiSicya pazcAdadrigrahaNagurubhirjitairnartayethAH // 48 // tuGgiA-zaila se cale bAda kucha dUra jAne para gujarAta kI ramaNIya bhUmi A jAtI hai aura saba se prathama abhyudaya aura lakSmI kA maMdira aisA surata-baMdara milatA hai| vinayavijayajI kI taraha meghavijayajI ne bhI surata kA vaibhavazAli varNana kiyA hai| likhA hai ki vahA~ ke dhanI dhAvakoM ne zrIvijayaprabhasUri ke praveza-samaya meM yAcakoM ke prati svarNadhArA barSAI thii| sabhyebhyAnAmahamahamikAvRddhasaudhAgraratnai__ rAtithyaM te bahu viracayanmAnayestatpurApi / haimaiH zrAddhavaja iha gurorAgame mArgaNAnAM dhArApAtastvamiva kamalAnyabhyavarSanmukhAni // 52 // surata ke bAda, tApI, narmadA, bhRgupura (bharUca ), mahI nadI, harigRhapura (?) aura sAbaramatI kA eka eka padya meM ullekha kara, phira siddhazaila (siddhAcala-zatrujaya ) kA varNana kiyA hai| usa ke bAda eka dama dvIpapuri ( dIva baMdara ) kA varNana prAraMbha hotA hai| isa ke varNana meM kavi ne bahutasA sthAna rokA hai / nagara ke varNana bAda AcArya kA guNagAna aura saMkSipta tayA una kA jIvanacarita kahakara 1 yaha 'aNakiTaNakI ' kahAM para hai isa kA patA nahIM lgaa| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apanI vijJapti aura apane yahAM kA vRttAnta kahanA zurU kiyA hai| yathAprAdurbhUte dinamukhasukhe sauratejastridhA'pi vizvaM vyAptaM kathayati mahInAtha ! nAndI vizeSaH / kAmakrIDAniratamithunAnyutsRjastyaktanidraM mandasnigdhairdhvanibhirabalAveNimokSotsukAni // 11 // sabhyAsthAyAmiha bhagavatIpAThapUrvottarAdyA dhyAyavyAkhyA bhavati tadanu zrIgurogativRttaiH / gandharvAlI sukhayati janaM sotsavaM zrotrapeyaiH kAntodantaH suhRdupahRtaH saGgamAtkiJcidUnaH // 111 // ziSyAdhyAyo'vrataviramaNaM tatra bApUrdideza kIrtyaGkarAniva rajatajadvAdazodyaddazAGkAn / vAtsalyAni pravaravasanairnAmajApo'haMdAdeH pUrvAbhASyaM sulabhavipadAM prANinAmetadeva // 112 // evaM nityotsavaparicayairAzrito'pi prakAmaM meghaH ziSyo gurupadayugAsevayA viprayuktaH / sarvaM bAhyaM manasi rasiko manyamAnaH sunetastvAmutkaNThAviracitapadaM manmukhenedamAha // 115 // isa ke bAda lekhaka ne, apane ko AcArya ke darzana kI utkaTecchA batalA kara anta meM jisa dina suguru ke caraNakamaloM kA puNyajanaka sparza hogA vaha dina dhanya mAnUMgA, ityAdi kaha kara patra samApta kiyA gayA hai| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NY cetodUta / " meghavijayopAdhyAya kI taraha eka anya vidvAn ne bhI meghadUta hI ke aMtimapAda kI samasyApUrti kara apanA vijJaptilekha bhejA hai / isa meM usa ne apane cetaH (citta ) hI ko dUta kalpA hai aura usI ke dvArA apanA saMdeza, gurusevA meM pahuMcAnA cAhA hai| isa kA racanA-prakAra Upayukta dUtoM se bhinna prakAra kA hai / isa meM guru aura sthAnAdi ke vizeSa nAmoM kA spaSTa ullekha na kara sAmAnya rUpa se hI varNana kiyA hai, ki jisa se sadaiva aura saba koI isa kA vyavahAra kara sake / baDI acchI madhura aura prAsAdika racanA hai| udAharaNa ke liye isa ke bhI kucha padya uddhRta kiye jAte haiN| te jIyAsurjagati guravaH prauDhapuNyaprabhAvA __ bhAsvadrUpe pratapati bhRzaM yatpratApe prataptAH / dInA vAdIzvarasamudayAH kurvate tApazAntyai snigdhacchAyAtaruSu vasatiM rAmagiryAzrameSu / / 1 // saMyogArthI gurupadabhuvo vallabhAyAH prasatteH ziSyaH kazcit samadamiha durvAraNaM svairacAram / cintAyogAt suciramacalasvAtmaniSThaM manaH svaM vaprakrIDApariNatagajaM prekSaNIyaM dadarza // 2 // nizzeSArthaprathananipuNaM cittametattadasmAt svAbhISTaM me niyatamacirAt siddhameveti matvA / dattArghAya pramadajanitairbASpapUraiH sa tasmai prItaH prItipramukhavacanaM svAgataM vyAjahAra // 4 // 1 * meghadUtasamasyAlekha ' aura ' cetodUta ' donoM prabaMdha isI grantharatnamAlA ke 24 aura 25 ve ratnAMka meM, thoDe samaya pahale, prakaTa ho cuke haiN| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 cetaH klIbaM gatabalatayA naiva kAryakSama ya cetanyenApi hi virahitaM pudgalAtmatvato vA / sa vyAmUDhastadapi sahasAropya puMstvaM yayAce kAmArtA hi prakRtikRpaNAzcetanAcetaneSu // 5 // tvayyAyattaM nanu tanumatAmatra duHkhaM sukhaM vA tvatto nAnyo jagati sakale kazcidAste mahIyAn / tenAhaM tvAM parahitarataM prArthaye svArthasiddhayai yAcyA moghA varamadhiguNe nAdhame labdhakAmA // 6 // sandeza ke preSaka ne isa prakAra citta kA kucha svarUpa dikhA kara phira apane guru ke guNoM kA varNana karanA prAraMbha kiyA hai jo lagabhaga 100 padyoM meM pUrNa hotA hai| guruvarNana ke bAda ziSya apane ko jo guru kA viyoga ho rahA hai usa kA ullekha karatA hai aura phira cetaH dvArA guru se kahalAtA hai ki brUhi tvaM me nanu tava vinA saGgamAlokameka hA ! neSyante kathamiva mayA duHkhinA durdinAni / antaHsphUrjadvirahadahanaprocchaladdhamalekhA diksaMsaktapraviralaghanavyastasUryAtapAni // 115 // ' isa prakAra nAnA prakAra ke cintA-udgAroM ke nikAle bAda ziSya phira kucha AzvAsana prApta karatA hai aura saMsAra ke nissAra bhAvoM kA vicAra karatA huA kahatA hai kinissAre'smin prakRtivirase bhUriduHkhe'lpasaukhye saMsAre kiM bhavati bahunA phalgunA zocanena / yasmAjanmAntaraviracitaiH karmabhirdehabhAjAM - nIcargacchatyupari ca dazA cakranemikrameNa // 119 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indudUtAdi patroM ke uddhRta kiye gaye ina bahu-saMkhyaka padyoM ke avalokana se pAThakoM ko muniyoM ke vijJapti-lekhoM kA svarUpa pUrNa tayA jJAta ho gayA hogaa| aura yaha bhI dhyAna meM A gayA hogA ki ye patra kaise mahatva ke aura avalokanIya hote haiN| mere pAsa jo patra haiM ve eka se eka baDhiyA aura dekhane lAyaka haiM paraMtu kahAM taka una kA ullekha kiyA jAya~ / uparyukta vAcaka vinayavijayajI kA eka dusarA patra hai jo saMvat 1694 kI sAla kA likhA huA hai / yaha patra, upAdhyAya jI ne bArejA nAmaka gAma-jo amadAbAda ke pAsa hai-se khaMbhAta meM, zrIvijayAnaMdasUri kI sevA meM bhejA thaa| isa patra ke bhinna bhinna abhidhAna vAle pA~ca adhikAra haiM / ina adhikAroM meM, aneka taraha kA varNana hai jo kAvyapremiyoM ke mana ko mugdha banAtA hai| citra. kAvya aura vividha chandoM kA to mAnoM eka choTA sA saMgrahI hai| inhIM kA eka aura tIsarA patra hai, jo inhoM ne devapattana (prabhAsapATaNa ) se, aNahillapura-pATana meM zrIvijayadevasari ke samIpa bhejA thaa| isa ke padyoM kA Adi bhAga prAkRta meM aura uttarArdha saMskRta meM hai| isa kA bhI kucha namUnA liijie| dhIjina varNana satthisirikamaliNIgahaNadiNaNAyagaM nemijiNaNAyagaM siddhisuhahAyagaM / yamatibhaktisphuratpulakadanturatanu nakinikaro namatyamalamativaibhavaH // 1 // jeNa suhasIlavammeNa vammahabhaDo __ jati musumUrio jaivi aiubbhddo| citramiha kimatanoH paribhave doSmatA balaparIkSAviluptAcyutAsyatviSA // 2 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagara varNanaviNimmiyaM jaM vihiNA savANiyaM saraM va niccaM paumAbhirAmaM / sarAjahaMsaM samavAptajIvanairanekalokairvihitaprazaMsam // 14 // aNegavaNaM supayatthasatthaM saMpattapattaM sasilogavaggaM / yadrAjate dakSanirIkSaNIyaM prazastiyukpustakavatprazastam // 16 // sirimaMte tattha pure pabhUamaNikaNayarayaNapaDihatthe / zrIpUjyacaraNapaGkajaparAgatilakitamahImahile // 25 // uttuMgabhavaNavalahIsulahIkayarayaNikaMtataNupharise / zrImatpattanagare gurjaranIvRttilakatulye // 26 // jattha jiNesaramaMdirasuMdarasiyakalasakaMtipaMtIhiM / udIto'pi nizi sitAMzunirNetuM zakyate naiva // 27 // vIrajiNaMdaparaMpararattA sayasaDasaDIsaMghaTTA / zrImaddevakapattananagarAnnagarAjavasuvibhavAt // 33 // hrisrsvsullsirppbhuuaromNckNcuaainno| ghaTitakaradvayasampuTasaMTaGkitapaTulalATataTaH // 34 // * * * * chanvaNanayaNapaumappasiAvattehiM vaMdiUNa sisu / vinayavijayAbhidhAno vijJapayatyucitavijJaptim // 36 // paryuSaNA varNana paDhaNapaDhAvaNasohaNavirayaNalihaNAiesu gaMthANaM / pUjAprabhAvanAdiSu kAryeSvAryeSu ca bhavatsu / / 40 // kAlakameNaM patte bhaddavae mAsi bhavvabhaddamae / zrIparyuSaNAparvAnekasuparvArcitamupetam // 11 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taca-mAsakhavaNAidukkaratavacaraNaM dhammakajasaMbharaNaM / saptadazabhedapUjAviracanamapyahaMdarcAnAm // 42 // bArasadiNANi jIvAbhayadANugghosaNaM sapuragAme / yAcakayAcitavitaraNamaparAdhakSamaNakaM ca mithaH / / 43 // kappikappatarUvamasirikappasuassa vittivakkhANaM / navabhiH kSaNairviziSTaprabhAvanaiH kSaNazatopacitaiH // 44 // naccaMta naDaM gAyaMta guNijaNaM vivihasajjiyAujaM / sthAne sthAne jinaguruguNagAthakadayimAnadhanam // 45 // evaM parivADIe jiNaharagamaNaM pabhAviasatitthaM / sAMvatsarikAvazyakakaraNaM bhavabhUribhayaharaNam // 46 // khaMDapuDasiriphalAihiM pabhAvaNaM bhAvabhAvaNArambha / atimadhurabhojyabhaktayA sArmikapoSaNaM bhaktyA // 17 // iccAidhammakajjujjoiyajiNasAsaNaM vigavigdhaM / iha velAkUle'pi ca vihitaM pUjyaprasAdena // 48 // AcArya ko kRpApatra bhejane kI prArthanA tesiM siripujjANaM saMpattAsesasAhurajjANaM / vilasatprasAdapatraM samabhilaSatyeSa zizulezaH // 6 // tamA paurapasAyaM sammaM dhariUNa sevagassuvari / svAGgaparicchadakuzalapravRttipIyUSajaladena // 61 // leheNa pesieNaM kAyavvA sissacittasaMtuTI / nahi sAraGga sukhayitumalamanyo jaladharAtko'pi // 12 // uvaveNavaM paNAmo kAyavvo cittagoare majjha / bAlasyApi gariSThenamadamitanarendratatibhirapi // 63 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya kI sevA meM rahane vAle sAdhuoM ke nAma aura una ko anuvadanAdikiMca-aisayabuddhisamiddhA supasiddhA riddhivijayavaravibuhA / paMDitavinItavijayAH sacivottaMsA mahAsudhiyaH // 65 // sirisaMtivijayavibuhA buddhipahANA mahApahANAya / zrIamaravijayavibudhA vibudhAH zrIrAmavijayAkhyAH // 66 // kappUravijayavibuhA pasariakappUrasurahijasapasarA / sumatitatigrAmaNyo vibudhAH zrImativijayasaJjJAH 67 // nayavijayAbhihAvibuhA gurusevAmuNi asayalaNayaviNayA / sugRhItanAmadheyAH pare'pi ye munivarAstatra // 68 // tesi sirigurusevArevAsAlalAikuMjaravarANaM / anuvandanA madIyA prasAdanIyA prasAdAH // 69 // apane pAsa rahe hue tathA apanI AjJAse anya sthAnoM meM Thahare hue sAdhuoM ke namanAdi ettha gaNikaNayavijayA sanemivijayAya rayaNavijayAya / munirudavijayasaJjastathA munI rUpavijayAkhyaH // 70 // eesa sAhUNaM tiNhaM taha sAhuNINa paidiyahaM / / praNatiravadhAraNayiA kRtaprasAdaiH paramagurubhiH // 71 // jayavijayaNAmadhejjA velAulabaMdire ThiA vibuhA / amaravijayena muninA yuktA muniddhivijayena // 72 // vaNathalikayacaumAsA gaNiNo je kaMtivijayaNAmeNa / RSibhAramallasahitAstathA dhurAjIpure ye ca // 73 // jiNavijayakkhA gaNiNo kuMaravijayeNa pimmavijayeNa / yuktA iti ye yatra sthitA vratasthAzcaturmAsIm // 74 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te tattha suhamaNuTiapajjosavaNAivivihasuajoA / praNamanti vinayavinatAH zrIgurucaraNAn bhuvanazaraNAn // 75 // avi ittha saDasaDIsaMgho sayalo vi namai gurucaraNe / zrIvIrapaTTavIthIkalpadrumasamaguruprahaH // 79 // ahamittha paidiNaM ciya sirigurusamahiTieNa hiyaeNa / praNamAmi jinAdhIzAMzcandraprabhanemivIrAdIn // 77 / / tujhANa mArisayA sIsA bahuA vi pajjuvAsaMti / ayamapi zizustathApi smartavyo'rhatpraNAmAdau // 78 // Asoabahulapakkhe dhaNNAe dhaNaterasIi diNe / / vinayena nijagurUNAM likhitA vijJaptiriti bhadram // 82 // * saba se bar3A vijJapti patra / VHD tapAgaccha meM jo anekAneka vidvAn aura vizruta AcArya ho gaye haiM una meM eka munisundarasUri nAma ke AcArya bhI haiM / ye bar3e pratibhAzAlI aura prabhAvaka mahAtmA ho gaye haiM / ye sahasrAvadhAnI aura siddhasArasvata kvithe| inhoM ne bAraha-caudaha varSajitanI choTI umra meM hI eka " vidyagoSThI" nAma kA graMtha likhA hai jisa meM nyAya, vyAkaraNa, kAvya, sAhitya, chaMda, aura alaMkAra Adi viSayoM saMbaMdhI apanI apratihatagati kA acchA paricaya diyA hai / vikrama saMvat 1466 meM, inhoM ne jo vijJapti patra apane guru (AcArya) zrIdeva. sundarasUri kI sevA meM bhejA thA , vaha vijJaptipatroM ke sAhitya aura itihAsa meM saba se adhika mahattva rakhatA hai / isa patra ke jaisA vistRta aura prauDha patra anya kisI ne nahIM likhA / yaha patra 108 hAtha jitanA laMbA thA ! isa meM eka se eka vicitra aura anupama aise seMkaDoM citra aura hajAroM kAvya likhe gaye the / mahopAdhyAya Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIdharmasAgarajI ne apanI tapAgaccha kI paTTAvalI meM, isa ke viSaya meM likhA hai ki yenAnekaprAsAdapadmacakraSaTkArakakriyAguptakAryabhramasarvatobhadramurajasiMhAsanAzokabherIsamavasaraNasarovarASTamahAprAtihAryAdinavyatrizatIvandhata prayogAdyanekacitrAkSaradvayakSarapaJcavargaparihArAdyanekastavamayatridazatarAGgaNIvijJaptinAmadheyASTottarazatahastamito lekhaH zrIgurUNAM preSitaH / * isa ke tIna srota aura 61 taraMga the| yaha aba saMpUrNa tayA nahIM miltaa| kevala tIsare srota kA gurvAvalI-nAmaka eka vibhAga-jise kartA ne mahAhUda kI saMjJA dI hai, aura prAsAdAdi citrabaMdha kitaneka stotra idhara udhara chUTe chUTa milate haiN| gurvAvalI chapakara prakaTa ho cukI hai| isa ke saba milA kara koI 500 padya hai| isa meM, zramaNabhagavAn zrImahAvIra se le kara lekhaka taka ke tapAgaccha ke AcAryoM kA saMkSipta, parantu vizvasta, itihAsa hai / isa ke anta meM lekhaka ne svayaM isa prakAra likhA hai iti zrIyugapradhAnAvatArazrImattapAgacchAdhirAjabRhadcchanAyakapUjyArAdhyaparamAptaparamaguruzrIdevasundarasUriMgaNarAzimAhamArNavAnugAminyAM tadvineyazrImunisundaragaNihRdayahimavadavatIrNazrIguruprabhAvapadmahRdaprabhavAyAM zrImahAparvAdhirAjazrIparyuSaNAparvavijJaptitridazataraGgiNyAM tRtIye zrIguruvarNanasrotasi gurvAvalInAmni mahAhUde'nabhivyaktagaNanA ekssssttistrnggaaH| isa ullekha aura gurvAvalI ke avalokana se vijJa pAThaka jAna sakate haiM ki yaha patra, saMskRta sAhitya kA kaisA anupama aura apUrva ratna hogaa| * svayaM munisundarasarike ziSya paM. harSabhUSaNagaNi ne 'zrAddhavidhivinizcaya' meM bhI ye hI paMktiyA~ likhI haiN| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vijJaptipatroM kI prAcInatA / isa prakAra ke vijJaptipatra kaba se likhe jAne lage isa kA koI aitiha-pramANa nahIM milatAH parantu anumAna hotA hai ki yaha prathA bahuta purANI hogii| ___ mere dekhane meM jitane patra Aye haiM una meM jo sabase purANA hai vaha vikrama kI 13 vIM zatAbdI ke madhyakA likhA huA hai| yaha patra kAgaja para nahIM paraMtu tADapatra Upara hai| (hidusthAna meM jaba kAgaja kA pracAra na thA athavA bahuta kama thA taba anyAnya pustaka prabaMdhAdi kI taraha, manuSyoM kA paraspara patravyavahAra bhI tADapatroM para hI calatA thaa|)iskaa kevala eka hI-madhya kA patra-milA hai| yaha pATana ke bhANDAra ke raddI aura khaMDita tADapatroM meM se-jo naSTa-bhraSTa hue paDe the-upalabdha huA hai| yaha patra caMdrakula ke AcArya bhAnuprabha ke pAsa, vaDaudra (baDaudA) grAma se, prabhAcaMdra gaNi ne bhejA thaa|uplbdh patra meM kevala gadya hI gadya hai,padya nhiiN| isa kA gadya bahuta sarasa aura sundara hai| racanA sAlaMkArika aura sarala hai| paDhate samaya kAdaMbarI aura tilakamaMjarI kI paMktiyoM kA AbhAsa ho AtA hai / pAThakoM ke anubhavArtha kucha satareM isakI bhI TAMkI jAtI haiN| parisphuraccArucandrArkamaNDalasamucchaladatibahalakiraNajAlajalakallo. lamAlini, abhraMkaSAzakharalokAlokabhUdharaprauDhapAlini, paribhramattArAnikarasaJcaradvividhavayasi, jagallIlAsarasi, sakalavivekijanamanaHkamalavaneSu, vikAzaikasadaneSu, satataM vasanti / vipakSakIrtikumudinIkandagrAsalAlasAH, anyatra gamanAlasAH, nikhilanirmalAva tasAH, yadguNarAjahaMsAH / asAdhAraNazrIkulamandiram , AzritadUrAstakaNTakotkaram, apAstasamastajADyADambaram, rAtriMdivaM savizeSonmeSapravaram, vizuddhapakSAlisevyamAnam, sadAmodavidhAnapradhAnam, samagrarAjahaMsakRtapakSapAtam, vikAzitagopativAtam, sarvAtizAyivaibhavasambhavanirmalam, yadIyapadakamalaM vilokya Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kila niviDabrIDAspadanijavibhUtivibhAvanodbhavattIvrataratApaprasaratayA jalAzrayeSvajasraM vihitasadanAni samastAnyapi paGkajavanAni / ye ca SaDtarkasamparkakarkazamatiM prAgalbhIsamudbhAvitAdbhutaviviktayuktiparaMparAparicayacAruvacazcAturIvazasakalajanasamakSavinirjitAnekasthAnasthAnaniravadyavidyAmadAmandavadAvadavAdivRndanirantaraparisphuranniviDAntastApatatocchaladatucchocchvAzAnilaprabalitapratApAnalakavalitasakalavipakSakAGkitakakSatayA samudbhutaprabhUtajagadasambhavavaibhavavyatikarAH / tAn, zaraccandracandrikAdhavalaguNagrAmagrathitayazaHzvetAtpatravirAjamAnAn , sanmaNDalavilasadAjhaizvaryapradhAnAn , cArucAritracakravartisvaguruka. lyANapaTTaprAptapratiSThAn, aSaNakSamAbhArovahanaikaniSThAn, '* * * * sakalajIvalokatApakRtkrodhAdicaraToccATanaikaratAn , amitatamagauravaprAsAdaparyantabhUmikAvasthitAn, agaNyapuNyapariNAtasahacarIsamAliGgitamUrtIn, paralokasAdhanAdbhutatejaH parisphUrtIn , sarvatra pravartitatrikaraNazuddhavyApAramanoharAn , sadA sannihitasAdhukuJjarAn , nirastasamastadarzanavivAdAn , sugRhItanAmadheyapUjyarAjazrIbhAnuprabhamraripAdAn , vaDaudgrAmAt prabhAcandragaNiH samastasAdhusahitaH kSoNItalamilanmaulimaNDalaH, saMyojita. karakuDmalaH, pravarddhamAnabahumAnavistAriNIm , nirvyAjavinayamanohAriNIm , amandAmandarasollAsavyaktim, sadbhUtabhaktim , mahAkallolinIm , hRdayasthalavAhinIm , nityamAdadhAnaH; akuNThotkaNThArasabandhurAm , nirUpamAdaramedurAm , samudbhavadadabhrasambhramabharAma , pratipattisampattinirbharAm , tricaturAvartavandanAM vidhAya vijJapati // 1 patra ke eka kinAre kA kucha bhAga TUTa jAne se kitaneka vAkya cale gaye haiN| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K9 34 vijJapti - triveNi / sa prabandha kI yaha prastAvanA likhI jA rahI hai usa kA nAma vijJaptitriveNi hai / Upara jina vijJapti patroM kA hAla diyA gayA hai, yaha vijJaptitriveNi bhI unhIM meM kA eka patra hai / Upari varNita patroM kI apekSA yaha vizeSa mahattva kA hai / isa meM kevala AlaMkArika varNana hI nahIM hai paraMtu eka vizeSa prasaMga kA saccA aura saMpUrNa itihAsa bhI hai / aisA patra abhI taka pUrva meM koI nahIM prakaTa huaa| isa prakAra ke patroM ke astitva kI bhI kisI ko khabara nahIM hai / arthAt yaha eka bilkula naI hI cIja prakaTa hotI hai| aisI dazA meM, isa aparicita vastu kA sarvasAdhAraNa ko paricaya karAne ke liye vijJapti patroM ke likhane kA mukhya kAraNa aura una ke svarUpa Adi ke viSaya meM vistRta ullekha karane kI AvazyakatA thI / isI AvazyakatA kA vicAra kara isa bhUmikA ko itanI laMbAnI par3I hai aura judA judA patroM meM se itane bahusaMkhyaka aura vistIrNa avataraNa dene par3e haiM / aba isa prakRta patra kI ora dRSTi dI jAtI hai aura isa meM ullikhita viSaya tathA lekhakAdi kA paricaya karAyA jAtA hai / 8 yaha patra vikrama saMvat 1484 ke mAgha sudI 10 mI ke dina kA likhA huA hai / ise, sindhadeza ke malikavAhaNa nAmaka sthAna se, zrIjayasAgara upAdhyAya ne kharataragaccha ke AcArya zrIjinabhadrasUrijo usa samaya gujarAta ke aNahilapurapATaNa meM Thahare hue the- kI sevA meM bhejA thA / patra bar3I acchI AlaMkArika bhASA meM sundararUpa se likhA gayA hai / paDhate samaya vRttAnta ke sAtha kAvya kA bhI kucha kucha Ananda AtA hai / lekhaka ne isa meM gadya aura padya donoM kA upayoga kiyA hai jisa se aura bhI isa kI paThanIyatA bar3ha gaI hai| bIca bIca meM koI koI padya to bahuta hI acche lAlityavAle haiN| sAtha meM chatra aura padmabandhAdi citra padyoM ko bhI sthAna diyA hai / saMgha Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI musApharI kA aura rAste ke pahADa vagairaha sthaloM kA jo svAbhAvika varNana kiyA gayA hai vaha bahuta ramaNIya mAlUma detA hai / jo saMskRta ke abhyAsI haiM ve to svayaM mUla patra ko par3ha kara, ullikhita vRttAnta kA jJAna kara sakeMge parantu jo saMskRta nahIM jAnate ( aura jina kI saMkhyA jaina-samAja meM atyadhika haiM ) una ke jJAnArtha patra ke sArAMza dene kI jarUrata hone se prathama vaha diyA jAtA hai| vijJapti-triveNi kA sArAMza / AcArya zrIjinabhadrasUri kI AjJA le kara, zrIjayasAgaropAdhyAya, megharAjagaNi, satyarUcigaNi, paM0 matizIlagaNi aura hemakuM. jaramuni Adi apane ziSyoM ke sAtha sindha ke mulka meM vicarane gaye / idhara udhara ke gA~voM meM vicarate Thaharate, saMvat 1483 kA cAturmAsa mammaNavAhaNa nAma ke nagara meM kiyA / caumAse bAda, saMghapati somAka ke putra saM. abhayacandra ne marukoTTamahAtIrtha kI yAtrA ke liye saMgha nikAlA / upAdhyAya dhIjayasAgarajI bhI usa saMgha ke sAtha gaye aura yAtrA kara pIche mammaNavAhaNa meM Aye / isI aseM meM, pharIdapura ke zrAvaka loka mammaNavAhaNa Aye aura upAdhyAyajI ko apane gAMva meM Ane kI vijJapti kii| upAdhyAyajIne una kI vijJapti kA svIkAra kara mammaNavAhaNa se vihAra kiyA aura drohaDoTTAdi gA~voM meM hote hue pharIdapura phuNce| vahAM ke saMgha ne upAdhyAyajI kA bar3A satkAra kiyA aura baDe ThATha mATa se una kA nagara-praveza kraayaa| sAdhuoM kA mukhya kartavya jo dharmopadeza dene kA hai, vaha vahA~ niraMtara hone lagA aura upAdhyAyajI ke upadeza se jainetara aise kitane eka brahmakSatriya aura brAhmaNa Adi bhI jainamatAnuyAyI hue| (mUlagraMtha-pR. 22-paM. 10-13.) isa prakAra kitane eka dina bIte bAda, eka dina savere vyAkhyAna de kara upAdhyAyajI uThe the aura gAyakajana kucha gItagAna kara rahe the, ki itane meM, kahIM se, DAve hAtha meM kamaMDalu liye hue, phaTe-purANe kapaDe pahane hue aura keza vagairaha jisa ke dhUla se bhare hue haiM aisA eka durbala musA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phara A kara, upAdhyAyajI ke sAmane khaDA huA aura kucha praNAma kara una ke Age baiTha gayA / upAdhyAyajIne usa kI AkRti Upara se jAnA ki yaha koI bhalA AdamI aura tIrthayAtrika hai / isa se unhoM ne usa musAphara se pUchA, ki-"bhAI tuma kahAM se Aye ho aura kina kina tIrthoM ke duma ne darzana kiye haiM ? / jo vividha dezoM meM phirane vAle hote haiM ve aneka apUrvApUrva sthAnoM ko dekhA karate haiM, isa liye tumane jo koI apUrva sthAna yA bAta dekhI sunI ho to kaho aura hama lokoM kA dila khuza kro|" upAdhyAyajI ke ina vacanoM ko suna kara musAphara khuza huA aura kahane lagA, ki-"suni e, eka apUrva tIrtha kA patA batalAtA huuN|" " uttara dizA meM trigartanAma kA deza hai jisa meM aneka acche acche torthasthala haiM / una meM suzarmapura nAma ke nagara meM zrIAdinAtha bhagavAna kA jo tIrtha hai vaha saba se adhika pavitra aura mahAn hai| vaha dhAma anAdi hai| isa vartamAna kali kAla meM, aba ki saba dezoM meM mleccho-musalmAnoM ke atyAcAroM se tIrtha sthala naSTa-bhraSTa ho gaye haiM taba bhI vaha tIrtha akhaNDita hai / usa ke varNana karane kI muja maMdabuddhi meM tAkAta nhiiN| jisane usa tIrtha ke darzana kara liye use phira auroM ke darzana kI jarUrata nahIM / maiM to usa tIrtha kI upAsanA kara apane AtmA ko dhanya mAnatA huA yahAM para AyA huuN| basa, yahI maiMne apUrva dekhA hai aura use Apa lokoM ko saMkSepa meM kaha sunAyA hai| mujhe abhI bahuta dUra jAnA hai, isa liye maiM calatA huuN|" itanA kaha kara vaha yAtrI ravAnA ho gayA / yAtrI se isa vRttAnta ko suna kara vahAM para baiThe hue upAdhyAyajI aura una ke zrotAjanoM kA citta camatkRta huaa| usa mahAtIrtha kI yAtrA kara apane jIvana ko kRtArtha karane kI utkaNThA, una ke mana meM prabala ho uutthii| usa nagara (pharIdapura ) meM rANA nAmaka seTha ke somacaMdra, pArzvadatta aura hemA nAma ke tIna putra the jo dhanADhya ho kara bar3e bhAvuka the / upAdhyAyajIne apanI tIrtha darzanecchA ina bhrAtAoM ko janAI aura yAtrA karAne kA upadeza diyA / upAdhyAyajI ke upadeza ko Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina bhAIyoM ne apane sira para caDhAyA aura nagarakoTTa kA saMgha nikAlane kI taiyArI karane lge| apane AsapAsa ke kSetroM ke mahAjanoM ko nimaMtraNa dene ke liye AhvAna-patra bheje gaye aura una kA sammAna karane ke liye yathAyogya prabandha karane lge| isI bIca meM mAbAraSapura, ki jahAM 100 ghara zrAvakoM ke the, ke kucha loka upAdhyAyajI ko apane gA~va meM le jAne ke liye aae| unakI icchA se upAdhyAyajI thoDe dina ke liye vahAM para gaye / pharIdapura kI taraha vahAM bhI dharmopadeza dvArA aneka lokoM ko sanmAgegAmI banAye / sA0 zivarAja nAmaka zrAvaka ne apane pitA hari. candra seTha ke sAtha bar3A saMghavAtsalya kiyA aura bar3e bhArI ThATha-mATa ke sAtha Adijina kI pratimA kI pratiSThA upAdhyAya zrIjayasAgarajI ke hAtha se krvaaii| isa prasaMga para pharIdapura ke sA0 rAmA, sA0 somA, sA0 hemA, sA0 devA aura dassU Adi zrAvaka loka bhI Aye aura kArya kI samApti bAda upAdhyAyajI ko vApasa apane gAMva meM le gaye / vahAM para pahuMce bAda jyotiSI ko bulAyA aura nagarakoTTa tarapha jAne ke liye saMgha ke prasthAna kA muhUrta niklvaayaa| usa ke batAye hue zubha muhUrta vAle dina acche ThATha-mATa se, sA0 somAke saMgha ne prasthAna-maMgala kiyaa| saMgha ko calate samaya bahuta acche aura anukUla zakuna hue| pharIdapura se thor3I hI dUrI para vipAzA (vyAsA) nadI thI jisa ke kinAroM para jamba, kadamba, nImba, khaz2ara Adi vRkSoM kI gaharI ghaTA jamI huI thI aura jahAM para nadI ke kalloloM se UThI huI ThaMDI vAyu manda manda rIti se calI AtI thI; aise cAMdi ke jaise camakile retI ke maidAna meM saMgha ne apane prayANa kA pahalA paDAva kiyA / dUsare dina nadI ko utara kara jAlandhara kI ora saMgha claa| saMgha meM saba se Age sipAhI calate the jo mArga meM rakSaNa nimitta liye gaye the| sipAhiyoM meM se kisI ke hAtha meM talavAra thI to kisI ke hAtha meM khaDga thaa| koI dhanuSya le kara calatA thA to koI jabaradasta laTTha Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liye Age hotA thaa| isa prakAra saba se Age uchalate, kUdate aura gAjate hue sipAhI cale jAte the| una ke pIche bar3I tejI ke sAtha calane vAle aise bar3e bar3e baila calate the jina para saba prakAra kA mArgo. payogI sAmAna bharA huA thaa| una ke bAda saMgha ke loka calate the jo kitane eka gADI ghoDoM Adi vAhanoM para baiThe hue the aura kaI eka deva-guru-bhakti nimitta paidala hI calate the| kitane hI dharmI jana to sAdhuoM kI samAna naMge hI paira musApharI karate the| isa prakAra avicchinna prayANa karatA huA aura rAste meM Ane vAle gA~voM ko lAMghatA huA saMgha nizcindIpura ke pAsa ke maidAna meM, sarovara ke kinAre A kara ThaharA / saMgha ke Ane kI khabara sAre gA~va meM phailI aura manuSyoM ke jhuMDa ke jhuMDa use dekhane ke liye Ane lge| gA~va kA mAlika jo suratrANa (sultAna) kara ke thA vaha bhI apane divAna ke sAtha eka U~ce ghoDe para car3ha kara AyA / janma bhara meM kabhI nahIM dekhe hue aise sAdhuoM ko dekha kara rAjA baDAvismita huaa| upAdhyAyajIne use rocaka dharmopadeza sunAyA, jise sunakara nagara ke lokoM ke sAtha vaha baDA khuza huA aura sAdhuoM kI stuti kara Adara pUrvaka praNAma kiyaa| bAda meM saMghapati somA kA sammAna kara apane sthAna para gyaa| saMgha vahAM se prayANa kara kramase talapATaka phuNcaa| vahAM para guruoM ko vandana karane ke liye devapAlapura kA zrAvakasamudAya AyA aura apane gAMva meM Ane ke liye saMgha ko atyAgraha karane lgaa| una lokoM ko kisI tarahasamajhA-bujhA kara saMghane vahAM se Age prayANa kiyA aura vipAzA (vyAsA) nadI ke kinAre kinAre hotA huA krama se madhyadeza meM phuNcaa| jagaha jagaha ThaharatA huA saMgha isa deza ko pAra kara rahAthA, ki itane meM eka dina, eka tarapha se SoSaraza yazoratha ke sainya kA aura dUsarI ora se zakandara ke sainya kA, " bhago, doDo, yaha phauja AI, vaha phauja AI; isa prakAra kA cAroM tarapha se kolAhala sunAI diyaa| ise suna kara saMgha ke hA~sa UDa gye| saba diG: mRDha ho gaye / yAtrIloka dila meM bar3e ghabarAye aura aba kyA kiyA jAya isa kI pi.ka meM nizceSTa se ho rahe / kisI prakAra hauMsa saMbhAla kara aura paramAtmA kA dhyAna dhara saMgha pIchA lauTA aura vipAzA ke Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 taTa kA Azraya liyA / nAvoM meM baiTha kara jaldI se usa ko pAra kiyA aura kuMguda nAma ke ghATa meM ho kara, madhya, jAMgala, jAlandhara aura kAzmIra ina cAra dezoM kI sImA ke madhya meM rahe hue hariyANA nAma ke sthAna meM phuNcaa| isa sthala ko nirupadrava jAna kara vahAM para paDAva DAlA | vahIM para, kAnukayakSa ke maMdira ke najadIka, zuci aura dhAnya pradhAna sthAna meM, caitra sudI ekAdazI ke roja sarvottama samaya meM, nAnA prakAra ke vAdyoM ke bajane para aura bhATa-cAraNoM ke, birudAvalI bolane para, saba saMgha ikaTThA ho kara, sAdhuzreSTha somA ko usa ke niSedha karane para bhI, saMghAdhipati kA pada diyA / mallikavAhana ke saM0 mAgaTa ke pautra aura sA0 devA ke putra uddhara ko mahAdhara pada diyA gayA / sA0 nIvA, sA0 rUpA, aura sA0 bhojA ko bhI mahAdhara pada se alaMkRta kiyA gyaa| saillahastya kA biruda buvAsagotrIya sA0 jinadatta ko samarpaNa kiyA gayA / isa prakAra vahAM para pIdAna karane ke sAtha una una manuSyoM ne saMgha kI, bhojanavastra - AbhUSaNAdi vividha vastuoM dvArA bhakti aura pUjA kara yAcaka lokoM ko bhI khUba dAna diyaa| saMgha ke isa kArya ko dekha kara mAnoM khuza huA huA aura usa ke guNoM kA gAna karane ke liye hI mAnoM garjanA karatA huA dusare dina khUba jora se megha varSane lagA / bera bera jitane bar3e bar3e ole bAdala meM se gira ne lage aura jhADoM tathA jhuMpaDIoM ko ukhAr3a kara pheMka dene vAlA pracaNDa pavana calane lgaa| isa jalavRSTi ke kAraNa saMgha ko vahAM para pA~ca dina taka par3Ava rakhanA paDA / 6 veM dina savere hI vahAM se kUca kii| sapAdalakSaparvatakI taMga ghATiyoM ko lAMghatA huA, saghana jhADiyoM ko pAra karatA huA, nAnA prakAra ke pArvatIya pradezoM ko Azcarya kI dRSTi se dekhatA huA aura pahADI manuSyoM ke AcAra-vicAroM kA anubhava karatA huA saMgha phira vipAzA ke taTa para phuNcaa| use sukhapUrvaka uttara kara, aneka bar3e bar3e gA~voM ke bIca hotA huA, aura tattad gAMvoM ke lokoM aura svAmiyoM ko milatA huA, krama se pAtAlagaMgA ke taTa Upara pahuMcA / use bhI nirAyAsa pAra kara krama se Age baDhate hue aura pahAr3oM kI coTiyoM ko pairoM nIca kucalate hue saMgha ne dUra se, sone ke Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 kalaza vAle prAsAdoM kI paMktivAlA nagarakoTTa, ki jisa kA dUsarA nAma suzarmapura hai, dekhA / use dekha kara saMghajano ne tIrtha ke prathama-darzana se utpanna hone vAle AnaMdAnusAra, dAna-dharmAdi sukRtyoM dvArA apanI tIrtha bhakti prakaTa kI / nagarakoTTa ke nIce bANagaMgA nadI bahatI hai jise utara kara saMgha gAMva meM jAne kI taiyArI kara rahA thA ki itane meM usa kA Agamana suna kara gAMva kA jainasamudAya, sundara vastrAbhUSaNa pahana kara svAgata karane ke liye sAmane AyA / aneka prakAra ke vAditroM aura jayajayAravoM ke pracaMDa ghoSapUrvaka mahAn utsava ke sAtha, nagara meM praveza kiyA / sahara ke prasiddha prasiddha muhalloM aura bAjAroM meM ghUmatA huA saMgha, sAdhu kSImasiMha ke banAye hue zAMtinAtha deva ke maMdira ke siMha dvAra para pahuMcA / nissahI nissahI namo jiNANaM' isa vAkya ko tIna vAra bolatA huA jinAlaya meM jA kara kharataragaccha ke AcArya zrIjinezvarasUri kI pratiSThita kI huI zAMtijina kI pratimA kA darzana kiyaa| tIna vAra pradakSiNA de kara, nAnA prakAra ke stutistotroM dvArA atyaMta AnaMdapUrvaka prabhukI paryupAsanA kI / isa prakAra saMvat 1484 varSa ke jyeSTha sadI paMcamI ke dina, apanI cirakAla kI darzanotkaNThA ko pUrNa kara pharIdapura kA saMgha kRtakRtya huA / zAntijina ke darzana kara saMgha phira, narendra rUpacandra ke banAye hue maMdira meM gayA aura usa meM virAjita suvarNamaya zrImahAvIrajina biMba ko pUrvavat vandana- namana kara, devala ke dikhAye hue mArga se yugAdi jina ke tIsare maMdira meM gyaa| ina maMdiroM meM bhI usI taraha paramAtmA kI upAsanA-stavanA kara nija janma ko saphala kiyA / 6 isa prakAra nagara koTTa zahara ke maMdiroM kI parama utsAha pUrvaka yAtrA kara saMgha ne usa dina apane Thaharane karane kI vyavasthA kI aura rAste kA parizrama dUra karane ke liye vizrAnti lI / dUsare dina prAtaHkAla, zahara ke pAsa, pahADI para, kaGgadaka ( kAGgaDA ) nAma kA o kilA hai aura jisa meM anAdiyugIna, atiprabhAvazAlI zrIAdinAtha bhagavAn kA prAcIna aura sundara maMdira hai usa kI yAtrA karane ke liye bar3e bhArI samAroha ke sAtha saMgha ne prasthAna kiyA / saMgha Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 pati mArga meM yAcaka gaNoM ko icchita dAna detA huA calA jAtA thaa| kile meM jAne ke liye rAjamahaloM ke bIca meM ho kara jAnA paDatA thA / isa liye rAjA narendracandra-jo usa samaya vahAM kA rAjya karatA thA-ne apane naukaroM ko, saMgha ke Ane jAne meM harakata na karane kI AjJA de dii| sAtha meM heraMba nAma ke eka AtmIya nau. kara ko kile kA mArga batAne ke liye bhejaa| isa pratihAra ke batAye hue mArga se, zanaiH zanaiH rAja-bhavanoM ke madhya ho kara aura eka ke bAda dUsare ko isa prakAra sAta daravAjoM ko, jo kile meM jAte vakta bIca meM par3ate the, pAra kara saMgha ne kile ke aMdara praveza kiyA / mArga meM jAte samaya, saMgha ko dekhane ke liye, rAjakIya aura prajAkIya manuSyoM kI bar3I bhArI bhIDa laga gaI thI / ina manuSyoM ke, cirakAla paricitoM kI taraha, prema pUrvaka dekhate hue, saMghajanoM ne paramezvara paramAtmA zrI AdinAtha ko, ati bhakti aura AhAda pUrvaka praNAma kiyaa| muniyoM ne nAnA prakAra se stavanA kara bhAva pUjA kI aura thAvakoMne bhAvapUjA ke sAtha agaNya phala-phUlAdi dvArA dravya pUjA kara apane AtmA ko nirmala bnaayaa| ina Agantuka yAtriyoM ke prati vahA~ ke vRddha manuSya isa tIrtha kA bahuta kucha mAhAtmya varNana karane lge| purAnA hAla sunAte hue ve kahane lage ki-" yaha mahAtIrtha, zrIneminAtha tIrthakara (22 3) ke samaya meM suzarma nAma ke rAjA ne sthApita kiyA thA / yaha AdinAtha bhagavAn kI jo mUrti hai vaha kisI kI ghar3I huI na ho kara svayaMbhU-arthAt anAdi hai / isa kA bar3A bhArI atizaya camatkAra-hai, jo Aja bhI pratyakSa hai / dekhie, bhagavAn ke caraNoM kI sevA karane vAlI yaha jo aMbikAdevI hai ( devI kI mUrti hai), isa ke prakSAlana kA pAnI-cAhe vaha phira eka hajAra ghaDo jitanA ho-bhagavAna ke prakSAlana ke pAnI ke sAtha, bi. lkula pAsa pAsa hone para bhI, kabhI nahIM mila jAtA / maMdira ke mukhya garbhAgAra meM, cAhe kitanA hI snAtra-jala paDA huA ho aura phira bAhara se daravAje aise baMdha kara diye jAyaM ki jisa se kITi kA bhI andara na jA sake, to bhI kSaNabhara meM vaha saba pAnI sUkha jAya gaa| aise aise bahuta se prabhAva Aja bhI isa mahAtIrtha ke pra. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyakSa ho rahe haiN|" isa prakAra vahAM ke vRddha manuSya tIrtha kI mahimA kA varNana kara rahe the aura saMgha ke manuSya prema-pUrvaka suna rahe the, ki itane meM, rAjA narendracandra ne apane pradhAna-manuSyoM ko bheja kara saMgha sahita upAdhyAya jayasAgarajI ko bahumAna pUrvaka apane pAsa bulavAye / yaha rAjA baDA nyAyI, suzIla, sadgaNI aura dharmapremI thaa| yaha vizuddha kSatriya thaa| isa kA kula somavaMzIya kahalAtA thaa| isa ne sapAdalakSa parvata ke pahADI rAjAoM kA parAjaya kara unheM gatagarva kiyA thaa| zvetAmbara-sAdhuoM para isa kA bar3A prema aura Adara thaa| apane mahala meM pUrvajoM kI sthApita kI huI AdinAtha bhagavAn kI pratimA kA yaha bahuta upAsaka thA / rAjA ke bulAne para upAdhyAyajI apane saMgha ke sAtha usa ke sabhA-sthAna meM pahuMce / rAjA ne apanA mastaka nIcA namA kara upAdhyAyajI ko praNAma kiyA jisa ke badale meM unhoM ne, nirgranthoM ke khajAnA kA sarvasvabhUta aisA dharma lAbha rUpa AzIrvAda diyA / saba ke yathAyogya-sthAna para baiTha jAne bAda rAjA ne kuzala praznAdi pUcha / phira svayaM vaha upAdhyAyajI ke sAtha vidvagoSTI karane lagA / sAtha meM aura aura brAhmaNa-kSatriyAdi bhI vividha prakAra ke vArtAlApa karane lge| eka kAzmIrI vidvAn kucha dera taka zAstrArtha bhI karatA rahA / upAdhyAyajI kI vidvattA aura vAkcAturI dekha kara rAjA Adi sabhI sabhya bahuta khuza hue aura jaina vidvAnoM kI bhUri bhUri prazaMsA karane lge| isa ke bAda rAjAne apanA nija kA devAgAra dikhalAyA jisa meM sphaTika Adi vividha padArtho kI banI huI tIrthakara Adi aneka devoM kI mUrtiye virAjita thIM / isa prakAra divasa kA bahuta kucha bhAga vahIM para vyatIta ho gyaa| sAyaMkAlIna kriyAkANDa ke karane kA avasara prApta huA dekha upA. dhyAyajI ne, rAjA se, apane sthAna para jAne kI icchA prakaTa kii| rAjAne, Adara pUrvaka, phira bhI milane kA nivedana kara saMghakIya maMDalI ko jAne kA Adeza diyaa| isa prakAra jainazAsana kA bahumAna karA kara sAyaMkAla ke samaya meM upAdhyAyajI svasthAna para pahuMce / saptamI ke roja saMgha kI ora se nagara aura kile meM ke cAroM mandiroM meM mahA-pUjA racAI gaI / mandiroM ko, garbhAgAra se le Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 kara dhvajAdaNDa taka, bahu-mUlya dhvajApatAkAoM se khUba sajAye gye| nAnA prakAra ke phala, phUla, pakvAnna aura naivedya bhAdi padArthoM ke Dhera ke Dhera bhagavAn ke sammukha bheMTa kiye gye| jagaha jagaha bAje bajane lage, nRtya hone lage aura striye maMgala-gIta gAne lagIM / saMghapati ne garIba se le kara tavaMgara taka-sabhI ko prIti-bhojana krvaayaa| isa taraha yaha dina baDe utsava aura AnaMda meM bitAyA gayA / aSTamI ke dina, zAMtinAtha ke maMdira meM khUba ThATha-mATa se nandI kI racanA kI gaI aura megharAjagANa, satyarubigaNi, matizIlagaNi, hemakuMjaramuni aura kulakezarimuni ko upAdhyAyajI ne paMcamaGgalamahAzrutaskandha kI anujJA dii| evaM dazadina taka nagarakoTTa meM saMgha ne sthiti kii| jIdovIro Adi vahA~ ke zrAvakoM ne upAdhyAyajI ko cAturmAsa rahane ke liye bahuta kucha Agraha kiyaa| 11 ce dina sakalasaMgha ikaTThA ho kara phira sabhI maMdiroM meM gayA aura gadgadasvara se, paramAtmA kI prArthanA karatA huA prAsthAnika caityavandana kara, apane gA~va kI ora ravAnA huA / aneka pahAr3oM, nadiyoM aura jaMgaloM ko pIche choDatA huA gopAcalapura-tIrtha ko phuNcaa| vahAM para saM. ghirirAja ke banAye hue vizAla aura uJcamaMdira meM virAjamAn zAMtinAtha bhagavAna ke darzanabaMdana kiye / 5 dina taka vahAM para mukAma kiyaa| vahAM se cala kara saMgha vipAzA ke taTa para base hue nandanavanapura gayA, ki jahAM para zrImahAvIra bhagavAn kA sundara mandira thA / nandanavanapura se koTila grAma pahuMcA aura vahAM para zrIpArzvanAtha kI yAtrA kii| vahAM se phira kUca kara, parvatoM ke ghAToM aura zikharoM ko ullaMgha kara koThIpura nagara meM aayaa| vahAM para zrImahAvIradeva ke darzana kiye| isa gAMva meM zrAvakoM kI saMkhyA bahuta thI isa liye unake vizeSAgraha se saMgha ko yahAM para daza dina taka ThaharanA paDA / saM. somA ne yahA~ para sAre saMgha ko prIti-bhojana diyA aura nAnA prakAra ke vastrA bhUSaNAdi dvArA sArdhAmaka baMdhuoM kA satkAra kiyA / 11 ve dina yahAM se prayANa kiyA aura calate calate kucha dina bAda, saptarUdra nAma kA baDe bhArI pravAha vAlA jo jalAzaya hai usa ke nikaTa pa. huNcaa| yahAM se sArA hI saMgha nAvAoM meM savAra ho gayA aura 40 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koza jitanA laMbA jalamArga gheDAoM dvArA pAra kara, sukhapUrvaka, devapAlapura pattana ko phuNcaa| vahAM ke mRdupakSIya saM0 ghaTasiMha Adi aura kharataragacchIya sA0 sAraMga Adi zrImAn zrAvakoM ne saMgha kA baDe bhArI samAroha ke sAtha nagara praveza kraayaa| yahAM para bhI koThIpura kI taraha sArdhAmaka vAtsalya Adi saMgha-satkAra saMghapati mahA. dhara Adi ne acche prema aura utsAhapUrvaka kiye| yahAM ke zrAvakasamudAya ne upAdhyAyajI ko apane zahara meM cAturmAsa rahane ke liye ati Agraha kiyA / upAdhyAyajI ne kSetra kI yogyatA mutAbika, megharAjagaNi, satyarUcigaNi, kulakesarimuni aura ratnacaMndra kSullaka; ina cAra ziSyoM ko yahAM para cAturmAsa karane ke liye rakha diye / vividha prakAra ke mahotsava aura pUjAdi kAryoM meM AnaMdapUrvaka 10 dina nirgamana kara saMgha yahAM se apane gAMva pharIdapura kI tarapha ravAnA huaa| jAte vakta rAste meM jo jo dRzya dekhe gaye the ve hI phira aba kramase dRSTigocara hone lage / evaM avicchinna prayANoM dvArA vipAzA nadI ko pIche choDatA huA saMgha usI maidAna meM jA pahuMcA, jahAM calate samaya, pahalA mukAma kiyA thA / idhara saMgha ke Ane kI khabara pharIdapura meM pahuMca gaI thI isa liye gAMva ke saba loka svAgata karane ke liye sAmane Aye / acche ThATha se saMgha kA gAMva meM pravezotsava karAyA gayA / saMghapati somA ke bhAI sA0 pAsadatta aura hemA ne nAliyara, supArI aura tAmbUla Adi de kara saba nagaranivAsiyoM aura yAtriyoM kA satkAra kiyaa| yAtriyoM ke muMha se, tIrtha kA mAhAtmya aura rAste ke vividha banAvoM tathA dRzyoM kA varNana suna suna kara gAMva ke loka bhI Azcarya aura Ananda meM nimagna hone lge| isa prakAra nirvighna pUrvaka yAtrA kI samApti huI aura sarva yAtrI pUrvavat apane apane jIvana-vyavahAra meM vicara ne lge| - kucha dina bAda upAdhyAyajI ko AhvAna karane ke liye, mammaNavAhaNa aura malikavAhaNa nAmaka gAMvoM ke zrAvakasamudAya eka hI sAtha pharIdapura Aye aura apane apane gAMva meM le jAne ke liye bahuta Agraha karane lge| pharIdapura ke lokoMne bhI apane nagara meM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 rahane ke liye judA Agraha karanA zurU kiyaa| isa prakAra tInoM tarapha se khIMcA-tAna hotI dekha upAdhyAyajI ne sthAnika zrAvakoM ko to kacha samajhA-bujhA kara zAMta kara diye paraMtu Agantuka saMghoM kA kisI taraha samAdhAna na huA / upAdhyAyajI ne donoM ke dila rAjI rakhane ke liye eka yukti nikAlI aura una se kahA ki yahAM se ravAnA hote samaya jisa tarapha acche zakuna hoMge usI gAMva meM hama aaveNge| isa bAta kA donoM ne svIkAra kara bhAgya ke bharose para AdhAra rakkhA / upAdhyAyajI usI dina sAyaMkAla ko vihAra kara prathama mammaNavAhaNa kI ora calane lage paraMtu gAMva se bAhara nikalate hI apazakuna hue isa liye usa mArga ko chor3a kara mali. kavAhaNa kI tarapha prayANa kiyaa| jo zrAvaka AmaMtraNa karane ke liye Aye hue the unhIM ke sAtha vahAM para pahuMce / da0 mAlAka ne upAdhyAyajI kA pravezotsava kiyA aura vahIM para saM. 1484 kA cAturmAsa nirgamana kiyaa| cAturmAsa-paryuSaNA parva-meM aneka zrAvakazrAvikAoM ne mAsakSapaNa Adi bar3e bar3e tapa kiye / caumAse bAda, pauSamahine meM, nandi mahotsava kiyA gayA aura tIna sAdhu, cAra zrAvaka tathA 24 zrAvikAoM ne tapazcaraNa Adi nAnA prakAra ke abhigraha dhAraNa kiye / nagarakoTTa se Ate vakta, devapAlapura meM megharAjagaNi Adi jina 4 sAdhuoM ko cAturmAsa rahane ke liye rakha Aye the ve bhI isa samaya upAdhyAyajI ke samIpa A phuNce| basa yahI isa vijJaptitriveNi kA sAra hai| upAdhyAya zrIjayasAgarajI kI isa musApharI kA aura tIrthayAtrA kA kucha hAla, kisI ke mukha se, AcArya zrIjinabhadrajI ne sunA to unhoM ne isa kA pUrA hAla jAnanA cAhA aura tadanusAra patra dvArA upAdhyAyajI ko apanA bhramaNavRttAnta likha bhejane kI sUcanA kii| isI sUcanA ke pratyuttara meM yaha vijJaptitriveNI likhI gaI aura nagarakoTTa vagairaha tIrthoM kI yAtrA ke vRttAnta ko AlaMkArika bhASA meM nibaddha kara AcArya ko bheMTa kiyA gayA / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Upara diye gaye vijJaptitriveNi ke sArAMza se pAThaka jAna gaye hoMge kI yaha patra aitihAsika dRSTi se kitane mahattva kA hai ? / isa meM likhA gayA vRttAnta manoraMjana ho kara jainasamAja kI tatkAlIna sthitipara kaisA acchA prakAza DAlatA hai ? / isa ke avalokana se hameM yaha bAta pratyakSa ho rahI hai ki usa samaya, bhArata ke una pradezoM meM bhI jaina dharma kA kaisA acchA pracAra aura satkAra thA ki jahAM Aja jaina zabda se bhI loka bilkula paricita nahIM haiM, athava bahuta hI kama haiN| isa patra se sApha prakaTa ho rahA hai ki purANe samaya meM gujarAta aura rAjapUtAnA kI taraha siMdha aura paMjAba meM bhI zvetAmbara jaina saMpradAya kA bahuta kucha pracAra thaa| usa samaya ina pradezoM meM hajAroM jaina vasate the aura seMkaDoM jinAlaya maujUda the, ki jina meM kA Aja eka bhI vidyamAna nahIM / jina marukoTTa, gopAcala, nandanavana. pura aura koTillagrAma Adi tIrthasthaloM kA isa meM ullekha hai una kA Aja koI nAma taka bhI nahIM jaantaa| jahAM para pAMca pAMca daza daza sAdhu cAturmAsa rahA karate the vahAM para Aja do ghaMTe Thaharane ke liye bhI yatheSTa sthAna nhiiN| jisa nagarakoTTa-mahAtIrtha kI yAtrA karane ke liye itanI dUra dUra se saMgha jAyA karate the vaha nagarakoha kahAM para AyA hai isa kA bhI kisI ko patA nahIM / astu / + adhika paricaya / isa prabandha meM mukhya kara tIna vyaktiyoM kA vizeSa ullekha hai| AcArya jinabhadrasUri, upAdhyAya jayasAgara aura C nagarakoTTa-mahAtIrtha inhIM tIna nAmoM kI isa patra meM mukhyatA hai|dekheN to aba ina ke viSaya meM aura bhI kucha vizeSa vRttAnta yA adhika paricaya kahIM milatA hai nahIM ? - jinabhadrasUri / - anyAnya aitihAsika sAdhanoM ke dekhane se mAlUma hotA hai ki Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 ye AcArya bahuta acche vidvAna aura pratiSThita ho gaye haiM / ye kharataragaccha kI AcArya paraMparA ke 56 ve paTTa-ghara-mukhya zAkhA ke pra. dhAna-AcArya the| ina ke viSaya meM kharataragaccha kI paTTAvali-jo 19 vIM zatAbdI ke anta meM, bIkAnera ( rAjapUtAnA ) ke yati kSamAkalyANakajI ne banAI hai-meM isa prakAra likhA hai| ___" tatpaTTe zrIjinabhadrasUrayaH / tatprabandho yathA-prathamaM saM0 1461 varSe sAgaracandrAcAryeNa zrIjinarAjasUripaTTe zrIjinavarddhanasUriH sthApita AsIt / sa caikadA jesalamerudurge zrIcintAmaNipArzvadevagRhe mUlanAya. kapArzve sthitAM kSetrapAlamUrti vilokya svAmisevakayostulyasthAne'vasthAnamayuktamiti vicintya ca kSetrapAlamUrti tata utpATya dvAre sthApitavAn / tataH kupitaH kSetrapAlo yatra tatra gurUNAM caturthavatabhaMgaM darzayAmAsa / anayA rItyA ekadA [ sUrayaH ] citrakUTe samAgatAstatrApi devena tathaiva kRtam / tataH sarve'pi zrAvakAzcaturyavratabhaGga jJAtvA'yaM pUjyaH padayogyo neti kathayAmAsuH / atha varddhamAna(varddhana)sUrayo vyantaraprayogato athilIbhUtAH santaH pippalakagrAme gatvA sthitAH, kiyantaH ziSyAH pArthe sthitavantaH / atha pazcAt sAgaracandrAcAryapramukhasamastasAdhuvargeNa ekatrIbhUya gacchasthitirakSaNArtha navIna AcAryaH sthApya iti vicAraM kRtvA, ekaM navInaM kSetrapAlamArAdhya taM ca sarvadezeSu sampreSya, " yad yUyaM kariSyadhva tadasmAkaM pramANam" iti samastakharataragacchIyasaMghasya hastAkSarANi AnAyya sarvasAdhumaNDalI saMmIlya, bhANasolagrAme Ajagme / tatra zrIjinarAjasUribhirekaH svaziSyo vAcakazIlacandragaNipArce adhyApanAya rakSito'bhUt / sa cAdhItasakalasiddhAntArtho bhaNazAlikagotrIyo bhAro iti mUlanAmA saM0 1461 [varSe ] gRhItadIkSaH krameNa paJcaviMzativarSANo jAtaH / taM ca yogyaM jJAtvA zrIsAgaracandrAcAryaH sapta bhakArAkSarANi saMmIlya saM0 1475 [ varSe ] mAghasudipUrNi Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAsyAM bhaNasAlika-nAlhAsAhakAritasapAdalakSarUpakavyayarUpanandimahotsavena sUripade sthApitavAn / saptabhakArastu amI-mANasolanagaram 1, bhaNazAlikagotram 2, bhAdaunAma 3, bharaNInakSatram 4, bhadrAkaraNam 5, bhaTTArakapadam 6, jinabhadrasUri-nAma 7 / athaivaMvidhA arbudAcalagiranArajesalamerupramukhasthAneSu bimbpraasaadprtisstthaakaarkaaH| zrIbhAvaprabhAcAryakIrtiratnAcAryasthApakAH / sthAne sthAne pustakamANDAgArasthApakAH zrIjinabhadrasUrayaH saM0 1514 mArgazIrSavadinavamyAM kumbhalamerunagare svarga prAptAH / tadvArake saM0 1474 [ varSe ] zrIjinavarddhamAnasUritaH pippalakharatarazAkhA nirgtaa|" arthAt-jinarAjasUri ke paTTa para jinabhadrasari baitthe| una kA vRttAMtta isa prakAra hai / saM. 1461 ke varSa meM jinarAjasari ke paTTa para 1 jinarAjasUri ko saM. 1432 ( eka dUsarI purANI paTTAvali meM 33 kI sAla likhI hai ) meM, phAlguna vadi 6 ke dina, aNahilapura meM, lokahitAcArya-jina ko jinodayasUri ne sUripada diyA thA-ne AcArya padvI dI thii| isa pada kA mahotsava sA. dharaNAne kiyA thA / inhoM ne suvarNaprabha, bhuvanaratna aura sAgaracaMdra, ina tIna vidvAnoM ko AcArya pada diyA thaa| saM. 1444 meM, inhoM ne cittoDa-gaDha para AdinAtha bimba kI pratiSThA kI thii| ( devakula pATaka-pR. 15) / ina kA svargavAsa saM. 1461 meM, delavADA ( udayapura ke pAsa ) meM huA thA / ina ke smaraNArtha vahAM ke sA. nAnhAka zrAvaka ne ina kI saMgamarmara-patthara kI eka mUrti banAI thI jo Aja bhI vidyamAna hai / isa mUrtipara nimna likhita lekha khudA huA hai| " saMvat 1469 varSe mAghazudi 6 dine UkezavaMze sA0 soSA saMtAne sA0 suhaDAputreNa sA0 nAnhAkena putra vIramAdi parivAra yutena zrIjinarAjasUrimUrtiH kAritA pratiSThitA zrIkharataragacche zrIjinavarddhanasUribhiH / " (debakulapATaka-pR0 15 / ) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgaracaMdrAcArya ne jinavarddhanasUri kI sthApanA kii| ye eka samaya jesalamera ( rAjapUtAnA ) gaye to vahAM ke cintAmaNi-pArzvanAtha ke maMdira meM mUlanAyakatIrthakara kI pratimA kI barAbarI meM baiThI huI kSetra pAla-deva kI mUrti dekhI / use dekha kara ina ke mana meM vicAra huA ki kSetrapAla, jo tIrthakaroM kA sevaka hai, usa kI pratimA ko paramAtmA kI pratimA ke barAbarI meM biThAnA ayukta hai| isa liye inhoM ne usa mUrti ko vahAM se uThA kara daravAje meM rakha dii| yaha dekha kara kSetrapAla kupita huA aura jahAM tahAM ina AcArya ke brahmacarya kA bhaMga dikhalAne lagA-strIkA rUpa dhAraNa kara rAtri ke samaya meM inake makAna meM Ane jAne lgaa| isI taraha kitaneka dina bIta gaye / ye phirate phirate citrakoTa (cittoDa) gaye vahAM bhI isa kSetrapAla ne vaisA hI kiyA jise dekha kara zrAvakoM kI zraddhA ina para se UTha gaI / thoDe samaya bAda isa vyaMtara ke prayoga se ye bhramacitta (pAgala) bana gye| aura kitane eka apane ziSyoM ke sAtha pippalagAMva meM jA kara sthira vAsa ho kara rahane lge| yaha sthiti dekha kara, sAgaracaMdrAcArya Adi sa. masta sAdhuvarga ekatra huA aura gaccha kI sthiti ko vyavasthita rakhane ke liye kisI naye AcArya kI sthApanA karane kA vicAra kiyaa| 1 sAgaracandrAcArya ne, jesalamera ke cintAmaNi-pArzvanAtha ke maMdira meM jinarAjasUri ke Adeza se, saMvat 1459 meM jinabimba kI sthApanA kI thii| " naveSuvArthIndumite (1459)'tha varSe nidezataH shriijinraajsuureH|| asthApayan garbhagRhe'tra bimba munIzvarAH sAgaracandrasArAH // 21 // " jesalamera kA tatkAlIna rAjA lakSmaNadeva rAula sAgaracandrAcArya kA bahuta kucha prazaMsaka aura bhakta thA; aisA nimnalikhita padya se jAnA jAtA hai| " gAmbhIryavattvAtparamodakatvAddadhAra yaH sAgaracandralakSmIm / yuktaM sa bheje tadidaM kRtajJaH sUrIzvarAn sAgaracandrapAdAn // 14 // " (S. R. Bhandarkar's Second Report, 1904-5 and 1905-6, Page 94.) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka dUsare kSetrapAla kA ArAdhana kara saba jagaha ke kharatara saMghoM kI isa viSaya meM anumati maMgavAI aura phira saba sAdhu ikaTThe ho kara bhaNasola nAmaka gA~va meM aaye| vahAM para zrIjinarAjasari ne apane eka ziSya ko, vAcaka zIlacaMdra ke pAsa adhyayana karane ke liye rakkhA huA thA jo sakala-siddhAntoM kA acchA vettA ho gayA thaa| yaha ziSya *bhaNazAlI gotrayi thaa| isa kA mUla nAma bhAdo thaa| isa ne saM. 1461 meM dIkSA grahaNa kI thii| isa samaya isa kI kula umra 25 varSa kI thii| Agantu sAdhuoM ne ise AcAryapada ke yogya samajha kara, sAgaracaMdrAcArya ne sAta bhakAroM kA milAna kara, saM. 1475 meM AcAryapada diyaa| sAta bhakAra isa prakAra hai 1 bhANasolanagara, 2 bhaNasAli gotra, 3 bhAdo mUla nAma, 4 bharaNI nakSatra, 5 bhadrAkaraNa, 6 bhaTTArakapada aura 7 jinabhadra sari (nayA) nAma / AcArya pada kA mahotsava bhaNasAlI sA0 nAlhA ne savA lAkha rupaye kharca kara kiyA thA / inhoM ne apane AcAryatva kAla meM AbU, giranAra, jesalamera Adi aneka sthaloM meM, apane upadeza se, jinamaMdira, jina pratimA aura prAsAda-pratiSThA Adi aneka dharmakRtya karavAye the / bhAvaprabha aura kIrtiratna nAma ke vidvAnoM ko AcArya padvI pradAna kI thI / aneka jagaha pustaka-bhANDAra niyata kiye the / isa prakAra bahuta kucha zAsanonnati kara saM. 1514 / ke mArgazirSa vadi 9 mI ke * purANI paTTAvAli meM, chAjahaDa gotra likhA hai aura pitAkA nAma sA. dhANika tathA mAtA kA nAma ghetalade likhA hai| isa meM ina ke janma kI tArikha saM. 1459 caitra vadi 6 aura AdrA nakSatra dI huI hai / yathA " saM0 1469 caitra vadi 6 AdrAyAM chAjahaDAnvaya sA0 dhANiga bhAryA ghetalade kukSibhuvAM--" / bAbU pUrNacaMdrajI nAhAra em, e;" jainalekhasaMgraha " nAma kI eka pustaka chapavA rahe haiM / isa meM 129 naMbara vAle lekha meM-jo dhAtumaya jinapratimA Upara se liyA gayA hai-likhA hai ki Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dina kuMbhalamera ( tAbe udayapura ) meM svargavAsa prApta kiyA / ina ke samaya meM, saM. 1474 meM, jinavarddhanasUri se pippala - kharatara nAma kI kharataragaccha kI 5 vI zAkhA nikalI / " jinavarddhanasUri ke viSaya meM jo ullekha isa meM kiyA gayA hai vaha kahAM taka satya hai usa kA nirNaya maiM nahIM kara sakatA; tathApi itanA to avazya satya hai ki, prathama jinarAjasUri ke paTTa para jina - varddhana hI sthApita kiye gaye the parantu pIche se kisI matabheda ke kAraNa yA anya kisI nimitta sAgaracandrAcArya aura kitane eka kharataragaccha ke agragaNya manuSyoM ne jinabhadra ko apanA AcArya banAyA thA / jinavarddhanasUri ke bhramitacitta hone kA tathA kSetrapAla ke uThAne aura usa ke upadrava karane kA jo ullekha kiyA gayA hai usa meM tathya hoM aisA pratIta nahIM hotA / kevala matabheda yA pakSavirodha ke kAraNa yaha vRttAnta gar3ha liyA gayA hai / mere pAsa kharatara - gaccha kI eka aura purANI paTTAvali hai, jo jinamANikyasUri ke saM0 1915 varSe ASADha vadi 2 zrI UkezavaMze baraDA gotre sA 0 haripAla suta bhA0 AsA sApU tatputra maM0 maMDalika suzrAvakeNa bhAryA saM. rohiNi putra saM0 sAjaNapramukha parivArasahitena nijazreyase vimalanAtharvivaM kAritaM pratiSThitaM ca zrIkharataragacche zrIjinarAjasUripade zrIjinabhadrasUribhiH / yadi yaha lekha ThIka hoM-galata na hoM to paTTAvali meM likhI huI jinabhadrasUri kI svargatithi bhrAnta ThaharatI hai / paraMtu isa paTTAvali ke sivA eka aura jUnI paTTAvali meM bhI yahI tithi dI huI hai aura prAmANika bhI vizeSa yahI pratIta hotI hai / kyoM ki aisA na hoM to phira jinacaMdrasUri, jo jinabhadrasUri ke uttarAdhikArI the, kI AcAryapadvI kI tithi bhI bhrAnta ThaharatI hai / saMbhava hai ki ukta lekha ke par3hane meM gar3abar3a ho gaI hoM aura 10 kI jagaha 15 par3hA gayA hoM, kyoM ki jainanAgarI lipi meM zUnya aura pA~ca ke aMka meM bahuta thoDA- nahIM ke jaisA-pa - pharaka hotA hai / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya meM (saM. 1583-1612) likhI gaI hai, usa meM isa bAta kA kucha bhI ullekha nahIM hai / kevala itanA hI likhA hai ki "saM. 1461 varSe ASADhavadi 10 zrIdevakulapATake sA. nAnhAkAritananyAM sAgaracandrAcAryaiH sthApitAnAM prAcyAdiSu dezeSu kRtavihArANAM saGghonnati-gaNavRddhikAriNAM caturthavratavirAdhanazaMkayA taireva prathakkRtAnAM zrIjinavarddhanasUrINAM zAkhA pippalagaNo jaatH|" isa avataraNa meM satya kI mAtrA, pUrva ke karate adhika pratIta hotI hai / kyoM ki isa meM, AkSepa ke rUpa meM koI bAta nahIM likhI gii| pratyuta jinavarddhanasUri ke pUrvAdi dezoM meM vicaranA aura saMgha kI tathA gaccha kI vRddhi karanA Adi vAkyoM se, guNoM kA ullekha kiyA hai aura phira eka doSa kA-vaha bhI zaMkA hI ke rUpa meM-jikra kiyA hai / ina donoM lekhoM se yaha to sAbita hotA hai ki vAstava meM jinavarddhanasUri koI sadoSa na the parantu sAgaracaMdrAcArya-jo usa samaya kharatara gaccha meM bahuta karake saba se vRddha aura pratiSThita sAdhu the-ko cAhe to, una ke AcaraNa meM zaMkA paDI ho, yA cAhe kisI bAta para paraspara manomAlinya ho gayA ho, jisa se unhoM ne gaccha meM, apanA jora calA kara jinavarddhanasari ko padacyuta karane ke irAde se naye AcArya kI sthApanA kI / yadyapi saMgha ke vizeSa bhAgane, jinabhadrasUri hI ko apanA gacchapati mAnA thA tathApi jinavarddhana sUri kA pakSa bhI prabala avazya thA / yaha bAta, una ke pIche jo ji. nacaMdrasUri Adi judA AcArya hue aura unhoM ne aneka sthaloM meM pratiSThAdi kArya kiye tathA pippalakharatara ke nAma se adyAvadhi jo una kI santati vidyamAna rahI; isI se satya pratIta hogii| astu, prakRtaviSaya meM jinavarddhanasUri kI pradhAnatA na ho kara. jinabhadrasUri kI hai| isa liye unhIM ke jIvana para dRSTi DAlanI u. cita hogii| isa meM to koI saMdeha nahIM ki jinavarddhanasUri kI apekSA jinabhadrasUri kA bhAgya adhika tejasvI thaa| gaccha ke bahuta Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se pratiSThita sAdhu aura zrAvaka inhIM kI AjJA kA Adara karate the inhoM ne apane jIvana-kAla meM, upadeza dvArA aneka dharmakArya kara. vaaye| kaI rAjA mahArAjAoM ko apane bhakta banAye / vividha dezoM meM phira kara jainadharma kI samunnati karane kA yathaSTa prayatna kiyaa| jesalamera meM saMbhavanAtha ke maMdira meM, saMvat 1497 kA eka baDA zilAlekha hai jisa meM, ina ke upadeza se ukta maMdira ke banane kA tathA pratiSThAdi hone kA vRttAnta hai| isa lekha meM, ina ke guNoM kA tathA ina ke karavAye hue dharmakAryoM kA saMkSipta ullekha karane vAlA eka 'guruvarNanASTaka ' hai / isa aSTaka ke avalokana se, ina ke jovana kA acchA paricaya milatA hai / dekhie, " ye siddhAntavicArasAracaturA yAnAzrayan paNDitAH ___satyaM zIlagaNena yairanukRtaH zrIsthUlabhadro muniH| yebhyaH zaM vitanoti zAsanasucI zrIsaMghadIptiryato yeSAM sArvajanInamAptavacanaM yeSvadbhutaM saubhagam // 1 // zrIujjayantAcalacitrakUTamANDavyapUrjA [ ] ramukhyakeSu / sthAneSu yeSAmupadezavAkyAnnirmApitAH zrAddhavarairvihArAH // 2 // aNahillapATakapurapramukha sthAneSu yairakAryanta / zrIjJAnaratnakozA vidhipakSazrAddhasaGghana // 3 // maNDapadurgaprahlAdanapuratalapATakAdinagareSu / yairjinavarabimbAnAM vidhipratiSThAH kriyante sma // 4 // yairnijabuddhyAnekAntajayapatAkAdikA mahAgranthAH / pAThyante ca vizeSAvazyakamukhyA api munInAm // 5 // karmaprakRtipramukhagranthArthavicArasArakathanena / parapakSamunInAmapi yazcittacamatkRtiH kriyate // 6 // . chatradharavairisiMhatryambakakadAsakSitIndramahIpAlaiH (1) / yeSAM caraNadvandvaM praNamyate bhaktipUreNa // 7 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zamadamasaMyamanidhayaH siddhAntasamudrapAradRzvAnaH / zrIjinabhadrayatIndrA vijayante te gaNAdhIzaH // 8 // (S. R. Bhandarkar's Second Report, 1904-5 and 1905-6; Page 96-97.) tAtparyArtha yaha hai ki ye baDe prabhAvaka, pratiSThAvAna aura pratibhAzAlI AcArya the| siddhAntoM ke vicAroM ko jAnane vAle bar3e bar3e paNDita ina ke Azrita (sevA) rahate the| ina ke utkRSTa brahmacarya aura satyavratako dekha kara loka inheM sthlibhadra kI upamA dete the| ina ke vacana ko saba koI Aptavacana kI taraha, svIkArate the| inhoM ne apane saubhAgya se zAsana ko acchI taraha diipaayaa-shobhaayaa-thaa| giranAra, citrakUTa (citor3a-gaDha) aura mANDavyapura (maMDovara) Adi aneka sthaloM meM ina ke upadeza se zrAvakoMne bar3e bar3e jinabhavana banAye the / aNahillapura-pATaNa Adi sthAnoM meM vizAla pustakabhANDAra sthApana karavA ye the| maNDapadurga, pralhAdanapura (pAlana. pura)talapATaka Adi nagaroM meM aneka jinabimboM kI vidhi-pUrvaka pratiSThAyeM kI thiiN| inhoM ne apanI buddhi se, anekAntajayapatAkA (haribhadrasari racita ) jaise prakhara tarkagantha aura vizeSAvazyakabhASya (jinabhadragaNikSamAzramaNa praNIta ) jaise mahAn siddhAntagrantha aneka muniyoM ko paDhAye the| ye karmaprakRti aura karmagrantha jaise gahana granthoM ke rahasyoM kA vivecana aisA sundara aura sarala karate the ki jise suna kara bhinnagaccha ke sAdhu bhI camatkRta hote the aura ina ke jJAna kI prazaMsA kiyA karate the / rAula zrIvairisiMha' aura tryambakadAsa jaise nRpati ina ke caraNoM meM bhaktipUrvaka praNAma kiyA karate the| 1 vairisiMha jaisalamera ke rAjA the| ye rAula zrIlakSmaNadeva ke pIche, una ke uttarAdhikArI bane the / inhoM ne saM. 1494 meM, jesalamera meM, lakSmIkAnta prItyartha paMcAyatana-prAsAda banavAyA thA jise Aja-kala lakSmInArAyaNa kA mandira kahate haiN| yaha bAta isa mandira ke zilAlekha se nizcita hotI hai| yathA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra ye AcArya bar3e zAnta, dAnta, saMyamI, vidvAn aura pUre yogya gacchapati the| ina ke upadeza se, jaisalamera ke zrAvaka sA. zivA mahiza, lolA aura lASaNa nAma ke4 bhrAtAo ne, saMvat 1494 meM bar3A bhavya jinamandira banAyA jisa kI pratiSThA inhoM ne saM. 1497 meM kI thI aura saMbhavanAtha pramukha 300 jinabimba pratiSThita kiye the / isa pra. tiSThA meM ukta 4 bhrAtAoM ne agaNita dravya kharca kiyA thA / dUra dUra ke pradezoM se hajAroM zrAvakoM ko kuMkumapatrikAyeM bheja bheja kara bulavAye the / pratiSThA bAda samagrasArmika bandhuoM ko nAnA prakAra ke lakSmaNasya tanayo virAjate vairisiMha iti vizrutaH sadA / tena devabhavanaM pratiSThita rAjyavahA(ddhaya ?) khila pApa vizuddhaye // 5 // vedAkAbdhInduvarSe ziziraRtuvare mAghazukle ca pakSe SaSThayAM vai zukravAre svitibhaiThanaudayoni(?) indau tu meSe / bhUpaH zrIvairisiMhaH sa (su ?) ravarabhavane kArayatsupratiSThAmRtvibhirvedavidbhirnRpatibhiranizaM vanditAddhyabjayugmaH // 6 // (S. R. Bhandarkar's Second Report, 1904-5 and 1905-6, Page 65.) + ina 4 bhAIyo ne anekAnaka sukRta kara apane nyAyopArjita dravya kA sadupayoga kiyA thA / saM. 1487 meM inho ne jaisalamera se, zatrujaya aura giranAra kI yAtrA ke liye saMgha nikAlA thA aura saM. 1490 meM, paJcamI-tapa kA udyApana kiyA thaa| " vikramavarSacaturdazasaptAzItau vinirmame yAtrA / zatrujayaraivatagiritIrthe saGghAnvitairebhiH // 2 // paJcamyudyApanaM cakre vatsare navatau punaH / caturbhi bandhivairebhizcaturdhA dharmakArakaiH // 3 // " Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastrAdi bheMTa kara una kA khUba svAgata kiyA thaa| rAula zrI vairisiM. hajI kA bhI bahumUlya vastuoM dvArA acchA sanmAna kiyA thA jisa ke badale meM unhoM ne bhI ina cAroM bhAiyoM ko, vividha prakAra ke vastra aura AbhUSaNAdi de kara apanA prema pradarzita kiyA thaa| yaha bAta isI prazasti ke aMta meM likhI huI hai| ___ atha saMvat 1494 varSe zrIvairisiMharAularAjye zrIjinabhadrasUrINAmupadezena navInaH prAsAdaH kAritaH / tataH saMvat 1497 varSe kuMkumapatrikAbhiH sarvadezavAstavyaparaHsahasrazrAvakAnAmanvya pratiSThAmahotsavaH sA0 zivAyaiH kAritaH / tatra ca mahasi zrIjinabhadrasUribhiH zrIsaMbhavanAthapramukhabimbAni 300 pratiSThitAni prAsAdazca dhvajazekharaH pratiSThitaH / tatra saMbhavanAtho mUlanAyakatvena sthaapitH| tatra cAvasare sA0 zivAmahiza-lolA-lASaNazrAddhaiH dina 7 sAdharmikavAtsalyaM kRtaM rAulazrIvairisiMhena sAkaM zrIsaGgho vividhavastraiH paridhApitaH / rAulazrIvairisiMhenApi catvAraste bAndhavAH svabAndhavavadvastrAlaMkArAdidAnena sanmAnitA / iti / (S. R. Bhandarkar's Second Report, 1904-5 and 1905-6, P. 97.) isa prakAra inhoM ne aneka sthAnoM para bar3e bar3e jina mandira banavAye, pratiSThA mahotsava karavAye aura hajAroM jinabimba pratiSThita kiye the / ina kI pratiSThita pratimAoM ke aneka lekha mere pAsa haiM parantu una ke yahAM para dene kI koI AvazyakatA nahIM kevala Upara diye gaye isI eka lekha se, saba kA digdarzana ho jAtA hai| + jinabhadrasUri aura pustaka-bhANDAgAra / jinabhadrasUri ne apane jIvana meM saba se adhika mahattva kA aura viziSTatva vAlA jo kArya kiyA hai vaha bhinna bhinna sthAnoM meM vizAla pustakAlaya sthApana karAne kA hai| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 inhoM ne jaise aura jitane zAstra - bhANDAra sthApita kiye-karAye vaise zAyada hI anya kisI AcArya ne kiye - karAye hoM / isa graMthoddhAra kArya ke prAcurya meM ina ke aura sukRtya mAnoM gauNa ho gaye the| pichale kitane hI vidvAnoM ne to, ina kA ullekha karate samaya isa kRtya ko vizeSaNa tathA ullikhita kiyA hai| vAcanAcArya zrIguNavinayagaNi ne, apane ' saMbodhasattari ' ke vivaraNa ke anta kI prazasti meM ina kA ullekha karate hue likhA hai ki ---------------- zrIjJAnakozalekhanadakSA jinabhadrasUrayo mukhyAH / tatpaTTe saJjAtAstato'dyutan divyaguNajAtAH // 17 // vAcaka zrIsamaya sundaragaNi ne, apanI " 'aSTalakSI athavA artha ratnAvalI " kI prazasti meM likhA hai ki "" sUri " zrImajjesalamerudurganagare jAvAlapuryAM tathA zrImaddevagirau tathA ahipure zrIpattane pattane / bhANDAgArambI bharadvaratairairnAnAvidhaiH pustakaiH sa zrImajjinabhadrasUrigururbhAgyAdbhuto'bhUdbhuvi // 21 // " pATana ke bADIpura-pArzvanAtha ke maMdira kI prazasti meM bhI isa bAtakA ullekha hai ( Professor P. Peterson's Fourth Report, Page 12. ) " sthAna (ne) sthAna (ne) sthApitasArajJAnabhANDAgAra zrI jinabhadra ( Epigraphia indica, Vol, I, XXXVII. ) 1 isa pustaka meM " rAjAno dadate saukhyam " isa eka vAkya ke judA judA prakAra se ATha lAkha artha kiye gaye haiM ! 8 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jinabhadrasUri ke pUrva meM to bahuta karake tAr3apatroM para hI graMthoM ke likhanekI prathA thI parantu ina ke samaya meM isa prathA meM ekadama bar3A bhArI parivartana huA / inake samaya meM cAhe to tAr3apatroM ko prApti durlabha ho gaI ho cAhe kAgajoM kI pravRtti vizeSa bar3ha gaI hoM, kucha bhI ho, parantu isa arse meM tAr3apatroM para likhanA ekadama bandha huA aura unakA sthAna kAg2az2oM ko milA ! tAr3apatra para jitane purANe graMtha likhe hue the una saba kI nakaleM isa samaya meM kAg2az2a para kI gaI thiiN| gujarAta aura rAjapUtAne ke prasiddha bhANDAroM ke tADapatroM kA isI eka hI samaya meM, eka sAtha, jIrNoddhAra huA thaa| pATana aura khaMbhAta ke graMthoM kA kAgajI saMskaraNa to idhara tapAgaccha ke AcArya devasundara aura somasundarasUri kI maMDalI ne kiyA thA aura udhara jaisalamera ke zAstroM kA samuddhAra, kharataragaccha ke adhipati jinabhadrasUri kI maNDalI ne kiyA thA / aitihAsika ullekhoM se jJAta hotA hai ki isa samaya meM pustakoddhAra ke kArya kA pravAha ati tIvra vega se bahane lagA thA / isa 15 vIM zatAbdI ke madhya aura anta maiM koI lAkhoM pratiyeM likhI gaI thIM ! jaisalamerakA pradeza, marusthala hone ke kAraNa bahuta viSama hai isa liye gujarAta kI apekSA, musalamAnoM ke udvegajanaka AkramaNa vahAM para kama hote the / isa sthitikA vicAra kara, purAne AcAryoM ne gujarAta meM se bahuta sI pustakeM vahAM para pahuMcA dI thiiN| ye pustakeM vahAM para bar3e prayatna se saMrakSita rakkhI gaI thIM / jaisalamera kharataragaccha kA pradhAnasthAna thA / jinabhadrasUri ila gaccha ke netA the isa liye ye saba pustakeM inake svAdhIna thIM / tapAgacchIya samudAya dvArA gujarAta ke bhANDAroM ke uddhAra hone kI bAta jinabhadrasUri ke sunane maiM AI to inhoM ne bhI jaisalamera ke zAstra - saMgraha ke uddhAra karane kA saMkalpa kiyaa| aneka acche acche lekhaka isa kAma ke liye roke gaye aura una ke dvArA graMthoM kI, tADapatroM para se kAgajoM para nakaleM karAI jAne lagI | jinabhadrasUri svayaM judA judA pradezoM meM phira kara zrAvakoM ko zAstroddhAra kA satata upadeza dene lage / isa prakAra Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM. 1475 se le kara 1515 taka ke 40 varSoM meM hajAroM-balke lAkhoMgraMtha likhavAye aura unheM bhinna bhinna sthAnoM meM rakha kara aneka naye pustaka-bhANDAra kAyama kiye| inhoM ne apane upadeza se aise kitane bhANDAra taiyAra karavAye isa kI pUrI saMkhyA jJAta nahIM huI / Upara diye hue 'aSTalakSI' ke pra. zasti-padyase jaisalamera, jAvAlapura, devagiri (daulatAbAda), ahipura aura pATana ina5 sthAnoM ke bhANDAroM kA tathA maMDapadurga (mAMDavagar3ha), AzApallI yA karNAvatI aura khaMbhAyata ina tIna aura anya bhANDAroM kA ullekha milatA hai| ina bhANDAroM meM se vartamAna meM, kevala eka hI bhANDAra ThIka ThIka hAlata meM, upalabdha hai-jo pATana ke vADIpura-pA. rzvanAtha ke maMdira meM saMrakSita hai / yadyapi, isa meM kI pustakoM kA bhI adhikAMza bhAga idhara udhara ho gayA hai tathApi ullekha karane yogya pustake aba bhI bahuta kucha vidyamAna haiM / isa meM saba milAkara vartamAna meM 750 lagabhaga pustake haiM jo nyAya, vyAkaraNa, kAvya, sAhitya aura dharma Adi prathak prathak viSayoM ke sAtha tAlluka rakhatI haiM / isa meM kitane hI to aise apUrva grantha haiM jo anyatra kahIM nahIM dRSTigo. cara hote / isa ke adhikAMza graMtha eka hI nApa ke kAgajoM para, eka hI jaise akSaroM meM likhe hue haiM / prAyaH kara ke hara eka pustaka ke aMta meM jinabhadrasUri kA jikra aura jisa zrAvaka ne use likhavAI, usa kA ullekha kiyA huA hai| udAharaNa ke liye namUne lIjie "saM. 1484 varSe zrIjinarAjasUripaTTAlaMkArasArazrIjinabhadrasUrigurUNAmupadezena zrIukezavaMze ghoravADazAkhAyAM mahaM0 lakhamasiMhasutA mahaM0 harirAja-khetA-padmA-vIrAbhidhA jAtAH / tatra padmAkasya sAdhu jinarAja-sAdhunoDA-sAdhudhaNapatinAmAno vijayante / tatra jiNarAjaputrAbhyAM jAsaladevIkukSisaMbhUtAbhyAM sA0 vajrAMga-sA0 samarasiMhAbhyAM sA0 vajrAMgasuta-samadhara-zrIrAja sahitAbhyAM zrImadaNahillapattananagara Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhANDAgAre zrIbRhatkalpaTIkA svapitRsA0 jiNarAjapuNyArthaM lekhayAMcakre sAdhujanairvAcyamAnA ciraM nandatAt / "" * * * * " saMvat 1481 varSe sindhumaNDalavAstavya sA0 gherU putra saM 0 somakena sA0 abhayacaMdra sA0 rAmacaMdra pramukha putrapautrAdiyutena zrIkharataragacche zrIjinarAjasUripaTTe zrIjinabhadrasUri sugurUNAmupadezena zrIAvazyakavRttiTippana kaM likhApitaM vAcaMyamairvAcyamAnaM ciraM nandatAt / "" * * " saMvat 1488 varSe pauSasudiSaSThayAM some adyeha zrIpattane kharataragacche zrI zrIjinabhadrasUrivijayarAjye bhANDAgAre jyotiSkaraNDakaTikA likhApitA / maMtribahulAkena pratiH zuddhA kRtA // "" * * * * * isa prakAra bahuta sI pustakoM ke anta meM smaraNa - lekha diye hue haiN| Upara jo maiM ne aSTalakSI ke prazasti-padya meM ginAye hue pAMca bhANDAroM ke sivA tIna aura bhANDAroM kA ullekha kiyA hai vaha aise hI pramANoM ke AdhAra se likhA gayA hai / pATana ke isI bhANDAra meM kitanIka pustakeM haiM jo AzApallI yA karNAvatI ke bhANDAra meM samarpita kI gaI thiiN| unheM pIche se koI sAdhu, vahAM se par3hane ke liye lAyA hogA aura ve phira isa jagaha rakha dI gaI hoMgI / ina ke anta meM bhI Upara ke se smaraNa lekha diye hue haiM aura una meM AzApallI' kA nAma likhA huA hai / yathA 1 yaha saM. somA, siMdhadeza ke mammaNavAhaNa kA rahane vAlA thA / isI ne saM. 1483 meM, marukoTTa kI yAtrA karane ke liye saMgha nikAlA thA jisa meM jayasAgara - upAdhyAya bhI sammilita the / ( dekho, vijJaptitriveNi mUla, pR. 21.) - 2 yaha AzApallI, jisakA dUsarA nAma karNAvatI bhI thA, jahAM para ahama - dAbAda vasA hai vahAM para thii| isI ke sthAna para ahamadazAha ne ahamadAbAda hai basAyA 1 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " saMvat 1493 varSe zrIkharataragacche zrIjinabhadrasUrigurUNAmupadezena zrImAlavaMze bhAMDiyAgotre sA0 chADA bhAryA sAdhvInI meghU tatputra sA0 samadA sA0 kAlA suzrAvakAbhyAM zrIsUdA zrIhemarAja pramukhaputrapautrAdiparivArakalitAbhyAM zrIsUryaprajJaptiTIkA lekhitaa| zrIAzApallayAM pAtazAha zrIahammadazAharAjye / " " saM. 1494 varSe kharatara zrIjinabhadrasUrigurUNAmupadezena AzApallInagare zrImAlavaMze bhAMDiyAgotre sA0 chaaddaa............shriidshvaikaalikcuurnnilekhitaa|" ___ pATana aura AzApallI ke bhANDAra eka hI zrAvaka ke likhAye hue na hI the; kintu, judA judA gRhasthoM ne apanI icchAnusAra eka, do; athavA daza, bIsa pustakeM likhavA likhavA kara ina meM rakha dI thiiN| paraMtu khaMbhAyata kA bhANDAra to sArA, eka hI zrAvaka ne apanI ora se taiyAra karavAyA thaa| isa kA nAma dharaNAka thaa| yaha parIkSagotrIya aura isa ke pitA kA nAma gUjara tathA putra kA nAma sAiyA thaa| isa kI likhAI huI pustakoM ke anta meM nimnalikhita prazasti lekha hai| " saM0 1490 varSe caitrasudipaMcamyAM tithau ravivAre zrImati zrIsthaMbhatIrthe avicalatrikAlajJAjJApAlanapaTutare vijayini zrImatkharataragacche zrIjinarAjasUripaTTe labdhilIlAnilayabandhurabahubuddhibodhitabhUvalayakRtapApapUrapalayacArucAritracaMdanatarumalayayugapravaropamamithyAtvatimiranikaradinakaraprasarasamazrImadgacchezabhaTTArakazrIjinabhadrasUrIzvarANAmupadezena parIkSya sA. gUjarasutena rekhAprAptasuzrAvakena sA0 parIkSya dharaNAkena putra sA0 sAi. yAsahitena zrIsiddhAntakozo lekhitaH svazreyase / " Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 " saM0 1490 varSe caitrazudi 10 zanau zrImati zrIsthaMbhatIrthe zrIkharataragacche zrIjinarAjasUripaTTe zrIjinabhadrasUrirAjye sA0 gUrjarasuta sA0 gharaNAkena sattarIvRcirlikhApitA / pu0 harIyAkena likhitaM / zubhaM bhavatu / " (Professor P. Peterson's, Fourth Report, Page 130.) + kavivara maMDana aura dhanadarAjakA graMthAgAra | OM aneka koTyadhIza alaMkRta karate the / zrAvaka na thA / jo mAlave kA mAMDavagar3ha ( maMDapa durga ) itihAsa - prasiddha sthAna hai / yaha zahara auraMgaz2eba ke samaya taka to bar3A AbAda aura mazahUra thA paraMtu Aja to isa kI vahI dazA hai jo gujarAta ke gaMdhAra-bandara kI hai | maoNDava yA maoNDU jisa samaya unnati ke zikharapara car3hA huA thA usa samaya vahAM para jainadharma kI bhI vaisI hI dazA thI / usa samaya vaha jainadharma meM mAlave kA kendra ginA jAtA thA / bar3e bar3e dhanADhya aura sattAvAn jaina vahAM para rahA karate the / kahate haiM ki vahAM para jainoM kI koI eka lakSa se adhika saMkhyA thI / aura seMkaDoM lakSAdhipati jaina isa zahara ko jana - zruti hai ki isa zahara meM eka bhI garIba koI bAhara se dAridraya-pIDita jaina AtA thA to zahara ke acche acche zrImAn eka eka rUpayA, use sahAyatArtha dete the / ina zrImA noM kI itanI saMkhyA thI ki jisa se sahaja meM vaha Agantuka daridra acchI saMpatti vAlA bana jAtA thA ! jaina itihAsa ke dekhane se patA lagatA hai, ki maMtrI pethaDa jhA~jhaNa, jAvaDa, saMgrAmasiMha Adi aneka zrAvaka yahAM para ho gaye haiM jo vipula - aizvarya aura prabhUta-prabhUtA ke svAmI the / isa prakaraNa ke sire para jina do bhrAtAoM kA nAma likhA huA hai ve bhI aise hI zrAvakoM meM se the / ye zrImAlIjAti ke sonigirA vaMza ke the / ina kA vaMza baDA gaurava aura pratiSThAvAn thA / isa ke varNana karane kI yahAM para jagaha nahIM / maMtrI maMDana aura dhanarAja ke pitAmaha kA nAma jhaMjhaNa thA / isa ke 1 cAhaDa, 2 bAha Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Da, 3 dehaDa, 4 padama, 5 AlhA aura 6 pAhu nAma ke chaH putra the| ina meM se dehaDa aura padama to mAMDavagar3ha ke tatkAlIna bAdazAha AlamazAha ke divAna the / bAkI ke anyAnya vyavasAyoM meM agragaNya the / ina 6 bhAIyoM ke aneka putra the jina meM se ye maMDana aura dhanadarAja vizeSa prasiddha the| maMDana bAhaDa kA choTA putra thA aura dhanadarAja dehaDakA eka mAtra laDakA thaa| ina donoM cacere bhAIyoM para lakSmIdevI kI jaisI prasannadRSTi thI vaise sarasvatI devI kI bhI pUrNa kRpA thI / arthAt ye bar3e bhArI zrImAn hokara vidvAn bhI vaise hI ucca koTI ke the| maMDana ne vyAkaraNa , kAvya, sAhitya, alaMkAra aura saMgIta Adi bhinna bhinna viSayoM para, maMDana zabdAMkita aneka grantha likhe haiM / ina graMthoM meM se ATha nau graMtha to pATana ke Upari-ullikhita vADIpura-pArzvanAtha ke bhANDAra meM, maMDana hI ke (saM0 1504 meM) likhavAye hue, vidyamAna haiM / ina ke nAma ye haiM-1 kAvyamaMDana (kaurava-pANDava biSayaka ), 2 caMpUmaMDana (draupadIviSayaka ), 3 kAdaM. barI maMDana (kAdaMbarI kA sAra), 4 zRMgAramaMDana, 5 alaMkAra maMDana, 6 saMtamaMDana, 7 upasarga maMDana, 8 sArasvata maMDana (sArasvata vyAkaraNa Upara vistRta vivecana.) aura 9 caMdravijaya prabaMdha / maMDana ke jIvana-caritra ke viSaya meM, isa ke mitra mahezvara nAma ke kavi ne kAvya-manohara nAma kA sAta sau vAlA eka choTA sA kAvya likhA hai| isa meM maMDana ke pUrvajoM kA tathA maMDana kA saMkSepa meM jIvana vRttAMta ullikhita hai| yaha kAvya maMDana kI vidyamAna tA hI meM likhA gayA hai / isa kI bhI do kApI-jo maMDana kI likhavAI huI aura eka hI lekhaka kI likhI huI haiM-ukta bhANDAra meM haiN| maMDana kI taraha dhanadarAja yA dhanada bhI bar3A acchA vidvAn 1 yadi bana sakA to ye graMtha isI graMthamAlA meM, bhaviSya meM, prakaTa karane kA vicAra hai| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA / isa ne "dhanada trizatI' nAma kA eka grantha rAjarSi bhartRhari kI 'zatakatrayI' kA anukaraNa karane vAlA likhA hai / prasaMga na hone se maiM ina ke viSaya meM vizeSa-ullekha nahIM kara sakatA tathApi itanA avazya kaha denA cAhatA hUM ki ina granthoM meM ina kA pANDitya aura kavitva acchI taraha prakaTa ho rahA hai| maMDana kA vaMza aura kuTumba kharataragaccha kA anuyAyI thaa| ina bhrAtAoMne jo ucca koTi kA zikSaNa prApta kiyA thA vaha isI gaccha ke sAdhuoM kI kRpA kA phala thA / isa samaya, isa gaccha ke netA jinabhadrasUri the isa liye una para ina kA anurAga aura sadabhAva, svabhAvataH hI adhika thaa| ina donoM bhAIyoM ne apane apane graMthoM meM ina AcAryakI bhUri bhUri prazaMsA kI hai / dhanada ne apanI trizatI meM likhA hai ki " cintAmaNiH saMprati bhaktibhAjAM tapasyayA trAsitadevanAthaH / dayodayaH prINitasarvalokaH siddho garIyAJjinabhadrasUriH / (nItidhanadazataka, pdy-94|) maMDana ke carita viSaya kA jo kAvyamanohara hai usa meM bhI mahezvara kavi ne likhA hai " jayatyataH zrIjinabhadrasUriH zrImAlavaMzodbhavadattamAnaH / gambhIracAruzrutarAjamAnastIrthATanaiH santatapUtamUrtiH / / (kAvyamanohara, 7 sarga, 38 pdy|) ina bhrAtAoM ne jinabhadrasUri ke upadeza se eka vizAla siddhAnta-koza likhAyA thA / yaha siddhAnta-koza Aja vidyamAna nhiiN| pATana ke eka bhANDAra meM-jo sAgaragaccha ke upAzraya meM saMra 1 yaha prabandha baMbaI ke, nirNayasAgara-presa kI, kAvyamAlA ke 13 veM gucchaka meM chapa cukA hai| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSita hai-bhagavatIsUtra (mUlamAtra) kI prati hai jo maMDana ke siddhAnta. koza kI hai / isa prati ke anta meM, maMDana kI prazasti hai jisa meM likhA hai ki " saMvat 1503 varSe vaizAkhasudi 1 pratipattithI ravidine adheha zrIsthaMmatIrthe zrIkharataragacche zrIjinarAjasUripaTTe zrIjinabhadrasUrIzvarANAmupadezena zrIzrImAlajJAtIya saM0 mAMDaNa saM0 dhanarAja bhagavatIsUtrapustakaM nijapuNyArthaM likhApitaM / / jayati jagadAdhAro dezaH sa mAlavanAmako jayati vijitasvargadurgaH sa yatra ca maNDapaH / jayati vijayI yasyAdhIzo mahAnalamAyo jayati matimAn yasyAmAtyaH kRtI padamAbhidhaH // 1 // yasya bhrAtRSu dAtRSu prazamiSu zrImatsu dhImatsu ca zlAdhyaH zlokatamaH samaM samabhavat saGkezvaro bAhaDaH / yasyodazcita pUrvajanmani cayaiH satsaJcitAnAM mahat puNyAnAM phalamekameSa jayati kSmAmaNDanaM maNDanaH // 2 // yatkIrtivratatirvitatya gagane dAnodakAsecanAt ___ kASTAnAM dazakasya maNDapatale sammAnti naivaikikAH / so'yaM sonigirAnvayaH kharataraH zrIbAhaDasyAtmajaH zrIsiddhAntamalekhayad bhagavatIsajhaM sudhIrmaNDanaH // 3 // * . 1 maMDana kA vAsasthAna maoNDava hone se pustaka-bhANDAra bhI vahIM sthApita kiyA honA cAhie / isa pustaka ke khaMbhAyata meM likhe jAne kA kAraNa yaha pratIta hotA hai ki pustakeM saba jinabhadrasUri kI dekharekha nIce likhI jAtI hoMgI aura ina (sUri) ke, usa samaya khaMbhAyata meM Thaharane ke kAraNa yaha pustaka vahAM para likhI gai hogii| * ye hI tIna padya (aMtima pAda ko choDa kara ) sArasvatamaMDana kI prazasti meM bhI haiN| isa se jJAta hotA hai ki ye saba padya svayaM maMDana hI ke banAye hue haiN| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udyatsAndrajinendrasundarapadadvandvaprasAdodbhavad bhUyo'bhISTapumarthasArthakajanuH zrImAlamAlAmaNiH / so'yaM sonigirAnvayaH kharataraH zrIbAhaDasyAtmajaH zrIsiddhAntama lekha yacca sakalaM saMghezvaro maNDanaH // 4 // zrImAlijJAtimaNDanena saMghezvarazrImaNDanena saM0 zrIdhanarAja saM0 khImarAja saM0 udayarAja / saM0 maMDanaputra saM* pUjA saM0 jIjA saM0 saMgrAma saM0 zrImAla pramukhaparivAraparivRtena sakalasiddhAntapustakAni lekhayAM cakrANAni // shriiH|| -+3 grantharacanA / jinabhadrasUri ne, vidvattA ke pramANa meM granthoM kI racanA kI ho esA pratIta nahIM hotA / anyAnya AcAryoM ke jaise naye naye graMtha tathA purANeM graMthoM para TIkA-TippanAdi likhe hue milate haiM vaise ina kI koI vizeSa kRtiyAM upalabdha nahIM hotii| kahIM para isa viSaya kA ullekha bhI nahIM dekhA gyaa| tathApi, sarvathA abhAva bhI nahIM hai| ina kA banAyA huA eka graMtha mere dRSTigocara huA hai / isa kA nAma 'jinasattarIprakaraNa' hai| yaha prAkRta meM, gAthASandha hai / isa kI kula gAthAya 220 haiM / isa meM 24 tIrthakaroM ke pUrvabhavasaMkhyA, dIpa, kSetra, vijaya, nagara, nAma aura Ayu Adi 70 bAtoM kI sUcI hai isa ke anta meM inhoM ne apane gurukA tathA nija kA nAmolekha kiyA hai| " gaNaharasuhammavaMse kameNa jiNarAyasUrisIsehiM / payaraNamiNaM hiyadraM rahayaM jiNabhaddasUrihiM // " saMbhava hai ki aura bhI koI choTA bar3A graMtha banAyA ho paraMtu mere dekhane-sunane meM nahIM bhaayaa| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ziSya -samudAya / ? jinabhadra sari kA ziSya samudAya bahuta bar3A aura prabhAvazAlI thaa| ina ziSyoM meM se eka ko, ina ke pIche, kIrtiratnAcArya ne paTTadhara banAyA thaa| yaha ziSya, jaisalamera ke cammagotrIya sA. vaccharAja aura vAlhAdekA putra thA / isa kA janma saM. 1487 meM huA thA aura 1492 meM, pA~cahI varSa jaisI choTI umra meM, dIkSA lI thIdI gaI thii| AcAryapadvI saM. 1514 ke vazAkhavadi 2 ko kuMbhalamera (mevADarAjya ke arbalIpahADI vAle prasiddha sthAna ) meM, dI gaI thii| ye pIche se jinacaMdrahari cauthe ) ke nAma se prasiddha hue / ina kA saMkSiptavRttAMta paTTAvali meM isa prakAra likhA hai / " zrIjinabhadrasUripaTTe jinacandrasUriH, tasya ca jesalameruvAstavya cammaDagotrIya sAha vaccharAjaH pitA bAhAdevI mAtA saM0 1487 janma, saM0 1492 dIkSA saM0 1514 vaizAkhavadidvitIyAyAM kumbhalameru vAstavya kUkaDAcopaDAgotrIya sAha samarasiMhakRtanaMdimahotsavena zrI kIrtiratnAcAryeNa padasthApanA kRtA / tato'rbudAcalopari navaphaNApAcanAthapratiSThAvidhApaka zrIdharmaratnasUriguNaratnasUripramukhAnekapadasthApaka zrIji. nacandrasUrayaH saM0 1530 jesalamerunagare svarga prAptAH // " 2-dUsare prasiddha ziSya zrIkamalasaMyamopAdhyAya the / ye bhI acche vidvAn the| inhoM ne saM. 1476 meM dIkSAgrahaNa kI thI / saMvat 1518 meM, jinacaMdrasari, jina kA jikra Upara kiyA gayA hai kI AjJA se pUrvadeza meM vihAra kiyA thA aura caMpA, sAketa (ayodhyA ), kuMDapura, kAzI aura rAjagRha Adi tIrthakSetroM ko yAtrA kA thii| jinasamudrasari-jo jinacaMdrasAra ke bAda paTTadhara AcArya hue the aura jinheM svayaM jina caMdrasari ne gacchapati banAyA thA-ke Adeza se, inhoM ne, 14000 zloka pramANa uttarAdhyayanasUtra para TIkA likhI hai| isa kA saMzodhana bhAnumeru vAcaka ne kiyA hai / yaha saba Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathana isI TIkA ke prazasti-padyoM meM likhA huA hai / saM. 1511 meM, saM0 nagarAja kI putrI sonAI ne, jinavallabhasUri kA banAyA huA saMkSipta vIra-caritra, sunaharI zAhI se likha kara inheM samarpaNa kiyA thaa| isa para likhA hai " saM. 1911 varSe zrIkharataragacche zrIjinabhadrasUriziSya vA0 zrIkamalasaMyamagaNivAcanAya sA0 nagarAjaputrikayA sonAI zrAvikayA likhitaM / " saMvat 1522 kA cAturmAsa inhoM ne yavanapura (dilhI) meM kiyA thaa| AcArya jinacadrasUri bhI isa sAla vahIM para the / ina kI AjJA se, saM0 kAlidAsa kI strI saM0 harasiNI ne, upAdhyAyajI ko kalpa. sUtra kI eka prati bheMTa kI thI jo bar3e kharca ke sAtha taiyAra karavAI gaI thii| yaha pustaka suvarNAkSaroM se likhI gaI hai aura pratyeka patra para nAnA prakAra ke vela-bUTe aura vividha citra citrita kiye gaye haiN| yaha darzanIya pustaka yahA~ ( baDaude ) ke " jainajJAnamaMdira" meM, zAMtamunivara zrImAn haMsavijayajI mahArAja ke "zAstra-saMgraha " meM saMrakSita hai| isa ke aMta meM isa prakAra ullekha hai saMvat 1922 varSe bhAdrapadasudi 2 zukre yavanapure zrIhaMsenasAhirAjye / zrImAlajJAtIya saM0 kAlidAsabhAryayA sAdhusahasarAjaputrikayA saM0 harasini zrAvikayA putradharmadAsasahitayA kalpapustakaM likhApitaM / vihAritaM ca zrIkharataragacche zrIjinabhadrasUripaTTAlaMkArazrIjinacaMdrasUrirAjAdezena zrIkamalasaMjamopAdhyAyAnAMx // likhitaM ca gauDAnvaya kAyastha paM0 karmasIhAtmajaveNIdAsena // zubhamastu / ___ * karmastavivaraNa nAma kA eka aura bhI ina kA banAyA huA graMtha hai jo jaisalamera ke bhANDAra meM vidyamAna hai / yaha saM. 1549 meM racA gayA hai, ( dekho, jainagraMthAvalI, pR0 119 / ) ___- kamalasaMyama nAma ke eka dUsare bhI upAdhyAya, kharataragaccha meM, isI arse meM ho gaye haiM / ye jinavarddhanasUri kI ziSya-santati meM ke jinaharSasUri ke ziSya the| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3-siddhAntarUci mahopAdhyAyaH-jinabhadrasUri ke ziSyoM meM ye bhI ucca vidvAn aura pratiSThAvAn the / ye ve hI siddhAntaruci hai, jinakA nAma vijJapti triveNi ke 15 ve pRSTa para jinabhadra sari ke ina ke hAtha kI likhI huI eka pustaka pATana ke saMgha vAle bhANDAra meM hai jisa para likhA hai " saMvat 1973 varSe prAvRSi Rtau zrAvaNike mAse kRSNapakSe dvitIyAtithau sUryavAsare prAtaHkAle zrIcitrakUTakoTTottame zrIsaMgrAmarAjJo vijayini rAjye zrIkharataragacchasvacche tucchetare zrIjinavarddhanasUripaTTe zrIjinacaMdrasUrayastatpaTTe zrIjinasAgarasUrayastatpaTTAMbhojamArtaNDAH zrIjinasuMdarasUrayastatpodayAdrinistaMdramitrAH zrIjinaharSasUrayo'bhUvan / atha tatpadRsatkairavAkaravikasvarakriyodyateSu sAMprataM zrIjinacaMdrasUriSu nijagaNAdhIzatvaM kurvatsu tatsatIrthaMH zrIkamalasaMyamopAdhyAyaiH svahastenaiSA zrImahAkhaMDanaTIkA vidyAsAgarItyabhidhAnA svasyAnyasya bodhAyAlekhitarAm / " ina ke upadeza se pATana kI eka zrAvikAne koTi-udyApana kiyA thA aura usa ke nimitta kucha zAstra likhavAye the / ina zAstroM meM kI eka prati pATana ke isI bhANDAra meM hai jisa ke aMta meM isa prakAra smaraNa-lekha hai " saM. 1570 varSe vaizAkhavadiamAvasyAtithau bhRguvAsare adyeha zrIaNahilapurapattane ThANAMgavRttilikhitA / saM0 1570 varSe zrIbRhatkharataragacche zrIjina sAgarasUri paTTe zrIjinasundarasUripaTTe zrIjinahapapaTTAlaMkArazrIjinacaMdrasUrivijayarAjye zrIkamalasaMyamopAdhyAyAnAmupadezena zrIokezavaMze zrIsUrANAgotre saM0 cAMpA bhAryA saM0 cAMpalade putra saM0 sahassamalla bhAryA saM0 bhImI putra saM0 vijayasiMha bhAryA saM0 maTakU putra saM0 somA ityAdiparivArayutayA bhImIzrAvikayA koTyudyApane zrIThANAMgavRttilekhayAM cake / " (baoNmbe gavarnamenTa kI ora se hemacaMdrAcArya kA jo prAkRtavyAzraya chapA hai umra ke aMta meM bhI ina kA ullekha hai|) Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSyoM kA nAmollekha karate hue ke jayasAgaropAdhyAya ne "paM0 siddhAntarUcigaNi" ke sAmAnya vizeSaNase, ullikhita kiyA hai| isa vijJaptitriveNi ke samaya bAda, pIche se inheM mahopAdhyAya kA pada milA thaa| inhoM ne gyAsuddIna bAdazAha kI sabhA meM vipakSiyoM ke sAtha vAda kara vijaya prApta kiyA thaa| ina ke eka ziSya sAdhu. somaNi ne saM 1519 meM, jinavallabhasUrikRta mahAvIra caritrakI TIkA banAI hai jisa kI prazasti meM yaha ullekha kiyA gayA hai / zrIkharataragacchezazrImajjinabhadrasUriziSyANAm / jIrApallIpArzvaprabhulabdhavaraprasAdAnAm // 1 // zrIgyAsadInasAhemahAsabhAlabdhavAdivijayAnAm / zrIsiddhAntarucimahopAdhyAyAnAM vineyena // 2 // sAdhusomagaNI zenAklezanArthaprabodhinI / zrIvIracarite cakre vRttizcittapramodinI // 3 // cArvI caritrapaJcakavRttirvihitA navaikati thivarSe harSeNa maharSigaNaiH pravAcyamAnA ciraM jayatu // 5 // siddhAntaruci mahopAdhyAya ke eka dUsare ziSya vijayasoma the| ina kI sahAyatA se, mAMDavagar3ha ke maNDanaseThane ( Upara jisa maMDana kavi kA ullakha ho cukA hai vaha nhiiN| )zAstrasaMgraha likha. vAyA thaa| yaha seTha bhI bar3A dhanI aura dAnI thA / isa ne tIrtha yAtrA, dAnAzAlA, jinamaMdira. pratiSThA aura utsava Adi kAryoM meM bahuta dravya kharca kiyA thaa| isa ke likhavAye hue graMthoM meM kA eka graMtha, pATana ke seTha hAlAbhAI vAle bhANDAra meM hai jisa para nimna likhita prazasti likhI huI hai| 1-gyAsuddIna maoNDava-gaDha kA bAdazAha aura khilajI mahamuda kA beTA thaa| yaha vAda kinake sAtha aura kisa viSaya meM huA thA isa kA kucha patA nahIM lgaa| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " saM. 1532 varSe mAzvina mAse maMDapadurgacitkoze zrIkharataragacche zrIjinabhadrasUripaTTapUrvAcalAlaMkaraNataruNatarataraNizrIjinacaMdrasUrivijayarAjye zrIsiddhAntarucimahopAdhyAyaziSyavijayasomasAhAyyena zrImAlajJAtIyaThakuragotre saM0 jayatAbhAryAhImIsutena zrIjinaprAsAdapatimA AcAryAdipadapratiSThAzrItIrthayAtrAsatrAgArAdhagaNyapuNyaparaMparApavitrIkriyamANanijajanmanA svabhujArjitazukladravyavyUhavyayalekhitasakalazrIsiddhAntena suzrAvaka saM0maMDanena putrasaM0khImarAja saMjAU pu0vInA pramukhasakalakuTumbaparivAravRtena zrIbhagavatIsUtra lekhitaM zrIpattane / vAcyamAnaM ciraM nanyAt // ina ke sivA paM0 puNyamUrtigaNi, paM0 lakSmIsuMdaragaNi, paM0 mativizAlagaNi, paM0 labdhivizAlagaNi aura vA0 ratnamartigaNi Adi aura bhI aneka vidvAn ziSya the-jina ke nAma isa vijJApta. triveNi (pRSTha 15 aura 64 ) meM dRSTigocara hote haiM-paraMtu una ke viSaya meM koI jJAtavya-vRttAMta jJAta nahIM huaa| jinabhadrasari kI eka pASANamaya mUrti, jodhapura-(mAravADa ) rAjya ke kheDa Dha ke pAsa jo nagaragAMva hai vahAM ke jainamaMdira ke bhanigRha meM sthApita hai| yaha mati ukezavaMza ke kAyasthakula vAle kisI zrAvaka ne ( nAma nahIM milA ) saMvat 1518 meM banavAI thiiN| + jinaraMgasUri ke samaya meM ( saM. 1701-20 ) paM. vinayavachabha kI likhI huI pAvali meM, jinabhadrasUri ke 18 vidvAn ziSya likhe haiN| " tasya aSTAdaza ziSyAH zrIsiddhAntarucipAThaka-zrIkamalasaMya. mopAdhyAyAdayo vidvAMsaH / " . + bhAvanagara prAcInazodhasaMgraha, prathama bhAga, ( saMvat 1942 meM mudrita ) pRSTha (pariziSTa ) 71. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayasAgara upAdhyAya / ' na ke janma-sthAna aura mAtA pitAdi ke viSaya 3 meM kucha bhI vRttAMta upalabdha nahIM huaa| hone kI vizeSa saMbhAvanA bhI nahIM hai / vizeSa kara ina bAtoM kA ullekha paTTAvali meM huA karatA hai paraMtu usa meM bhI kevala gacchapati AcArya hI ke saMbaMdha kI bAteM likhI jAne kI prathA hone se itara aisI vyaktiyoM kA vizeSa hAla nahIM mila sakatA / aisA vyaktiyoM ke gurvAdi aura samayAdi kA jo kucha thoDA bahuta patA lagatA hai vaha kevala una ke nija ke athavA zi. dhyAdi ke banAye hue graMthoM vagairaha kI prazastiyoM kA pratApa hai| yadi isa prakAra kI prazastiye na mile to phira una ke viSaya cAhe jitane idhara udhara gote lagAye phiro, kucha bhI hAtha nahIM aataa| upAdhyAya jayasAgarajI ke kiye hue graMthoM ke avalokana se jJAta hotA hai, ki ina ke dIkSA-guru jinarAjasUri the (jina kA jikra 47 ve pRSTha para kiyA gayA hai)| arthAt jinabhadrasUri ke ye guru-bandhu the / inheM vidyAbhyAla jinavarddhanasari ne karAyA thaa| ve ina ke vidyAguru the / upAdhyAya-pada jinabhadrasAra kI ora se inheM diyA gayA thA / saMvat 15.3 meM, pralhAdanapura (pAlanapura-uttaragujarAta) meM, mAlhA zrAvaka kI vasati ( upAzraya ) meM raha kara, apane ziSya satyaruci kI prArthanA se inhoM ne "pRthvIcaMdracaritra" nAma kA eka kathA-graMtha likhA hai jisa kI prazasti meM ina bAtoM kA saMkSepa meM jikra kiyA hai / yathA tatpadRzADulavRkSaH sthalakaustubhasannibhaH / zrIjinarAjasUrIndro yo'bhUddIkSAgururmama // 3 // tadanu ca zrIjinavarddhanasUriH zrImAnudaidudAramanAH / lakSaNasAhityAdigrantheSu gururmamaprathitaH // 4 // zrIjinabhadramunIndrAH kharataragaNagaganapUrNacandramasaH / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te copAdhyAyapadapradAnato me paramapUjyAH // 5 // zrIjayasAgaragaNinA tena mayA vAcakena zuci vAcyam / pRthvIcandracaritraM viracitamucitapravistAram // 6 // pralhAdanapuranagare tribindutithivatsare kRto granthaH / mAlhAzrAvakavasatau samAdhisantoSayogena // 7 // abhyarthanayA satyarucerbabhUva sAhAyyakArI gaNiratnacandraH / upakramo'yaM phalavAn mamAbhUt kriyA hi sahAyakasavyapekSayA // 8 // [jisa samaya yaha graMtha likhA gayA usa samaya jayasAgarajI jinabhadrasUri ke pakSa meM the aura jinavarddhanasUri kA samudAya inheM pratipakSI ginatA thA to bhI pUrva-upakAra (vidyAguru hone se ) ke kAraNa inhoM ne jinavarddhanasUri ke guNoM kI acchI prazaMsA kI hai / isa se ina kI guNajJatA kA acchA paricaya milatA hai / ] upAdhyAya-pada inheM kaba diyA gayA isa kA kahIM ullekha nahIM milA paraMtu anumAna hotA hai, ki sAgaracaMdrAcArya ne jinavarddhanasUri ke sthAna para jaba saM0 1475 meM jinabhadrasUri ko sthApana kiyA thA tabhI ina ko bhI apane pakSa meM lene ke liye-upAdhyAyapada pradAna kiyA gayA hogaa| kyoM ki saM0 1478 meM inhoM ne jo 'parvaratnA. valI" kathA likhI hai usa meM ye apane ko upAdhyAya-vizeSaNaviziSTa likhate haiN| zrIkharataragacchezAH zrIjinarAjasUrayaH / tacchiSyaH zrIupAdhyAyaH kiJcijjJo jysaagrH|| api ca diggajasaptacatuHsitadyutimite paritaH parivatsare / nagarapattanametya samarthitA jayatu dharmakathA jinazAsane // uparyukta * pRthvIcaMdra caritra' aura 'parvaratnAvalI' ke sivA 10 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'saMdehadolAvalIlaghuTIkA'' upasargaharastotravRtti', 'gurupArataMtryavRtti' Adi aura bhI choTe bar3e aneka graMthoM kI inhoM ne racanA kI hai| judA judA tIrthakaroM, tIrthakSetroM aura prAcIna RSimuniyoM ke guNAnuvAda karane vAle aise prAkRta, saMskRta aura pracalitadezabhASA meM aneka prakAra ke stavana-svAdhyAya bhI ina ke banAye hue upalabdha hote haiM / pravartakajI mahArAja ke zAstrasaMgraha meM eka prAcIna (adhurI) pustaka hai jisa meM ina kI aisI bahutasI kRtiyoM kA ekatra saMgraha kiyA huA hai / isa saMgraha meM eka "tIrtharAjIstavana" hai jisa meM una saba tIrthoM kA ullekha hai jo inhoM ne phira phira kara unake darzana kiye the| pharIdapura se saM. somA ke saMgha ke sAtha jA kara nagarakoTTa vagairaha jina tIrthoM kI yAtrA kI thI aura jina kA varNana isa vijJaptitriveNi meM hai una kA bhI ullekha isa stavana meM kiyA huA hai| likhA hai 1 yaha TIkA saM. 1495 meM banAI gaI thii| isa kI prathama prati somakuMjara nAmake ina ke ziSya-jisa kA nAma vi. tri. ke pRSTha 17 aura 63 meM dRSTigocara hotA hai-ne likhI thii| isa kA saMzodhana svayaM jinabhadrasUri ne kiyA thaa| aMtameM likhA hai ki jainendrAgamatattvavedibhirabhipretArthakalpadrubhiH sadbhiH zrIjinabhadrasUribhiriyaM vRttivizuddhIkRtA / tadvattArkikacakribhiH zrutapathAdhvanyairmahAvAdibhiH prAmANyaM gamitA vicArya ca taporatnaiH purAvAcakaiH // somakuJjaranAmAsti vineyo vinayI hi nH| nyadhita prathamAdarza granthamanamanAkulaH // vikramataH paJcanavatyadhikacaturdazazateSu varSeSu / prathiteyaM zlokairiha paJcadazazatAni sArdAni // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ api ca nagarako? dezajAlandharasthe prathamajinaparAjaH svarNamUrtistu viirH| kharataravasatau tu zreyasAM dhAma zAnti strayamidamabhinamyAhlAdabhAvaM bhajAmi // 18 // AnandAzrujalAvile mama dRzau jAte cirotkaNThayA diSTayA kaGkaTakasthitaH prathamato dRSTo yadAdiprabhuH / tatki sA'pi sarasvatI sa ca gurunUnaM prasanno yato jihvA tadguNavarNanAdabhinavAnnAdyApi vizrAmyati // 19 // zrIgopAcalatIrthe zAnti, koTillake paraM pArzvam / nandanavana-koThIpurapUjyaM praNamAmi vIramaham // 20 // ete teSu sapAdalakSagiriSu pratyakSalakSyAH khalu kSemA eva mayA caturvidhamahAsaGghana cAbhyArcitAH / prAyaH kAJcanakumbhazobhitaguruprAsAdamadhyasthitAH sAndrAnandapadaM dizantu mama te vizvatrayasvAminaH // 21 // isa ke sivA isa saMgraha meM eka aura stavana hai jisa meM khAsa nagarakoTTa hI ke caityoM kA varNana hai ( dekho pariziSTa naM. 1) / saMvat 1487 ke varSa meM inhoM ne uttaragujarAta aura saurASTra ke saba tIrthasthaloM kI yAtrA kI thii| isa yAtrA kA prAraMbha pATana ( aNahillapura) se huA thA aura vaDalI, rAyapura, mahasANA, kuMyaragiri (jise Aja kala "kuNagera" kahate haiM ), salakhaNapura (saMkhalapura ), dhaMdhUkA Adi sthAnoM meM ho kara zatrujayatIrtha kI yAtrA kI gaI thii| vahAM se phira talAjhA, dAThA, ghRtakallola, meligapura, ajAhara, dIva, UnA, koDi. nAra, prabhAsapATaNa, coravADa, gherAvala, aura mAMgalora Adi sthAnoM ke jinamaMdiroM kI yAtrA kara giranAra tIrtha ke darzana kiye gaye the / giranAra se vApasa gujarAta kA rastA liyA gayA aura bala dANA cUDA, rANapura, vIramagAma, mAMDala, sItApura, pATari, jhiMjhUvADA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityAdi gaoNvoM me ho kara, hAMsalapura meM isa tIrthATana kI samApti kI gaI thii| isa yAtrA ke smaraNArtha bhI eka stavana upAdhyAyajI ne banAyA hai so bhI isa saMgraha meM saMgRhIta hai ( dekho pariziSTa naM. 2) / jinabhadrasUri ne jo graMthoddhAra kA mahAn kArya prAraMbha kiyA thA usa meM jayasAgarajI kA bhI pUrNa hAtha thaa| inhoM ne bhI apane upadezadvArA zrAvakoM ko pratibodha kara kara hajAroM pustakoM kA punarlekhana karavAyA thaa| ina ke upadeza se likhe gaye bhI aneka graMtha pATana ke Uparyukta bhANDAgAra meM vidyamAna haiM jina para nimnaprakAra ke smaraNalekha likhe hue haiN| ____ saMvat 14 caitrAdi 95 varSe caitramAse kRSNapakSe paMcamyAM tithau somadine dhavalakapurapratyAsannamupharepuragrAme vyavahAracUrNeH pustakaM likhitamidaM / zrIkharataragacchezazrIjinabhadrasUrINAM zrIAzA pallIkozasatke zrImanmahopAdhyAyajayasAgarailikhApitaM // saMvat 1497 varSe kharataragacchAdhIzazrIjinarAjasUri ziSya zrIjayasAgaropAdhyAyopadezena sA. saravaNa bhAryA siyANI tatputrikayA zrIjinadharmamAmakarpUracUravAsitahRdayayA phullUzrAvikayA zAstramidaM lekhayAM cakre zrIpattane vAcyamAnaM ciraM naMdatu // * ziSya-samUha / - jinabhadrasUri kI taraha jayasAgara upAdhyAya ke bhI aneka ziSya the aura vidvAn bhI bahuta se the| vijJaptitriveNi se mAlUma hotA hai ki ina ke prathama ziSya paM. megharAjamaNi the / yadyapi ina kA banAyA huA koI graMtha mere dekhane meM nahIM AyA tathApi vijJaptitriveNi meM (pRSTha 43-45) nagarakoTTa ke AdinAtha bhagavAn kI stavanAnimitta 24 kAvyoM kA hAracitrabaMdha-stotra jo ina kA banAyA huA hai usa ke Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 dekhane se pAThaka jAna sakate haiM ki ye acche vidvAn the / somakuMjara nAma ke dUsare ziSya bhI inhIM ke jaise vidvAn pratIta hote haiM / vi0tri0 ke pRSTha 61 se 63 taka meM jo dvivyaMjana, rasanopamA Adi vividha AlaMkArika padya haiM ve inhIM ke banAye hue haiM / jaisalamera ke saMbhava. nAtha-maMdira kI bRhatprazasti bhI, jisa kA kucha bhAga Upara-pRSTha 53 aura 56 para-diyA gayA hai, inhIM kI racanA hai / sthirasaMyama nAmaka ziSya ke bhI kiye hue 6-7 padya vi0tri0 ke 63 ve pRSTha para najara Ate haiM / ina ke sivA +satyarucigaNi, paM0 matizIlagaNi Adi ziSya, jina kA nAma vi0 tri0 (pR. 17 ) meM haiM, ke viSaya meM koI ullekha-yogya bAta jAnI nahIM gii| prasiddha ziSya tathA unakI saMtati / jayasAgarajI ke ziSyoM meM se adhika prasiddha ziSya ratnacaMdramA the| ye vahI ratnacaMdra haiM jina kA jikra vi0 tri0 meM-pRSTha 17, 21 aura 55 para-kSallaka ( navadIkSita ) ke vizeSaNa se kiyA gayA hai / isa vizeSaNa se mAlUma hotA hai ki saM0 1484 ke lagabhaga hI inheM * S. R. Bhandarkar's Report of a Second Tour in Search of Sanskrit manuscripts made in Rajputana and Central India in 1904-05 and 1905-06, P. 66. __ + satyaruci kI prArthanA se " pRthvIcaMdra caritra'"-jisa ke prazasti padya Upara diye gaye haiM-jayasAgarajI ne banAyA thaa| // ina ke adhyayana nimitta saM. 1501 meM kriyAratna samuccaya nAma kA vyAkaraNa-viSayaka graMtha jayasAgarajI ne likhA thA jo Aja taka pATana ke bhAMDAra meM saMcita hai / isa para likhA huA hai ki saM0 1501 varSe poSazudi 11 ravau zrIkharataragacchezazrIjinarAjasUriziSyANu upAdhyAya zrIjayasAgarANAmupadezena sacchiSyaratnacaMdrapaThanArtha paropakAradhiyA'yaM sabIjakaH kriyAratnasamuccayo nAmA graMtho'lekhi / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIkSA svIkAra kI hogii| krama se inhoM ne zAstrAbhyAsa meM uttarottara acchI pragati kI aura thoDe hI samaya meM UMce darje ke vidvAn bana gaye / 'pRthvIcaMdra caritra' kI prazasti meM svayaM jayasAgarajI ne likhA hai ki gaNi ratnacaMdra kI sahAyatA se yaha kArya saphalatA ko pahuMcA hai / (dekho Upara pRSTha 73). yogyatA aura avasthA ko prApta hone para pIche se inheM bhI gacchapati kI ora se upAdhyAya pada samarpita kiyA gayA thaa| upA. dhyAya pada bahuta kara ke jinabhadrasUrine diyA hogaa| kyoM ki, ina ke viSaya ke jitane ullekha, isa pada viziSTa, mile haiM una meM saba se pahale kI sAla 1521 kI hai* isa liye 1521 ke pahale aura 1515 ke pIche arthAt ina 7 varSa ke bIca meM-inheM upAdhyAya pada milA hogA aura isa samaya gacchapati jinacaMdrasUri hI the isa liye unhIM ke dvArA vaha diyA gayA hone kA anumAna mithyA nahIM hogA / ina kI saMtati kA saMtAna dIrgha kAla taka calA aura usa meM aneka acche acche vidvAn hue / 18 vIM zatAbdI ke uttarArddha meM kharataragaccha meM zrIvallabha nAma ke jo upAdhyAya aura prasiddha graMthakAra ho gaye haiM ve inhIM kI saMtati meM se the| zrIvallabha ne, haimaliMgAnuzAsanadurgapadavRtti, abhidhAnacintAmaNivyAkhyA, ziloJchavyAkhyA, vijayadevamahAtmya ityAdi aneka graMthoM kI racanA kI hai| ziloJchavyAkhyA ke aMta kI prazasti meM inhoM ne apanI guruparaMparA isa prakAra likhI hai: * yaha ullekha, pATana ke vADIpura-pArzvanAtha ke bhAMDAra meM " siddhahaima vyAkaraNa" kI pustaka hai usa para kiyA huA hai / yathA saM0 1521 varSe zIrohI vAstavya ukezavaMzIya mArahUgotrIya sAha sahasA bhAryA sonalade putra sAha IlA suzrAvakeNa bhrAtR selA cAMpA putra padmA jinadAsa pramukhaparivArasahitena zrIkharataragacche zrIjayasAgaramahopAdhyAyaziSya zrIratnacaMdropAdhyAyAnAmupadezena zrIsiddhahaimalakSaNabRhadvattikakSApaTTagraMtho'lekhi // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 zuzubhire jinarAjamunIzvarAH kharatarAhvagaNA divAkarAH / tadanubhUriguNA jayasAgarA jagati rejuranuttamapAThakAH // 7 // teSAM ziSyA mukhyA dakSA AsannaduSya guNalakSyAH / zrI ratnacandranAmopAdhyAyAH sAdhuparidhAyAH // 8 // tatpaTTasphuTapadmaprakAzanodArasUrasaGkAzAH / zrIbhaktilAbhanAmopAdhyAyAH zAstrakarttAraH // // 9 // dhImanto'ntiSadasteSAM kalAkauzalapezalAH / samajAyata rAjanto granthArthAmbhodhipAragAH // 10 // cAritrasArapAThaka - bhAvAkara - sadguNIzvarA dakSAH / zrI cArucandra-vAcakadhuryAH smAryA munIzAnAm // 11 // teSAM kramazaH paTTavyomAGkaNazItarazmisaGkAzAH / zrI bhAnumeru - vAcaka - jIvakalaza - kanakakalazAhvAH // 12 // tatra cAritrasArakhyA upAdhyAyA mahAzayAH / babhUvuH zrutapAthodhapArINAH sAdhuvRttayaH || 13 || tatpaTTe samabhUvan vilasatsaMvegaraGga sa~llInAH / vAcakapadapradhAnAH zrImanto bhAnumervAhnAH // 14 // * * * jayanti kSmAyAM samaya kathitajJAnavimalAzciraM caJcatpAThakapadavarA jJAnavimalAH / lasattatpaTTe vacanaracanAraJjitajanA mahAvAdivrAjapramitikathanAvAptavijayAH // 16 // vairAgyarasasaeNllInA tadgurubhrAtaro'dhunA / vijayante mahAntastejoragaNIzvarAH // 17 // teSAM jayanti jayinaH sunayA vineyAH * Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadbhAgyadheyamatimatprativAdyajeyAH / zrIjJAnasundarasudhI-jayavallabhAyA vAgdevatApratimasatpratibhApradhAnAH // 18 // zrIjJAnavimalapAThakasatpadAmbhojacaJcarIkeNa / zrIvallabhena racitA zilocchazAstre zubhaTIkA // 19 // ina zlokoM kA tAtparya kevala yaha hai ki jinarAjasUri ke ziSya jayasAgara upAdhyAya hue| una ke ziSya ratnacaMdra upAdhyAya aura una ke ziSya zAstroM ke kartA aise bhaktilAbha upAdhyAya hue / bhaktilAbha ke ziSya cAritrasArAdi aura una ke ziSya bhAnumeru Adi hue / bhAnumeru ke do ziSya the-1 jJAnavimalapAThaka aura 2 tejoraMgagaNi / jJAnavimalapAThaka ke vidvAn aura vinayavAn aise jJAnasuMdara, jayavallabha aura zrIvalla nAma ke ziSya hue jina meM se zrIvallabha pAThaka ne isa graMtha kI racanA kI / yadi inakA vaMzavRkSa banAyA jAya to prakAra hogaa| (dekho sAmanekA pRSTha / ) * ina ke liye likhA gayA " prAkRtavyAkaraNa" nAma kA graMtha pATana ke saMgha vAle bhANDAgAra meM hai jisa para yaha likhA huA hai saM. 1532 varSe zrIjayasAgaramahopAdhyAyaziSyaratnacaMdropAdhyAyarAjAnAmupadezena ziSyabhaktilAbhAya [paThanArthaM] staMbhatIrthavAstavya zrImAlavaMze phophaliyAgotre zre0 vAchA bhA0 delhU putra lASAkena bhAryA lIlAde putra jAgA jesiMghAdiparivAreNa svapuNyArtha likhApitaM // ina kA banAyA huA koi graMtha abhI taka mere dekhane meM nahIM aayaa| jainagraMthAvali (pRSTha 298) meM bhaktilAbha kA banAyA huA " bAlazikSA vyAkaraNa" likhA hai aura vaha jesalamera kI TIpa meM batAyA gayA hai| saMbhava hai ki vaha inhIM kA kiyA huA hoN| / cAritrasAra ke paDhaneke liye likhe gaye " zazadhara nAmAtarkagraMtha " ( jo pATana ke seTha hAlAbhAI ke bhAMDAra meM saMgrahIta hai ) ke aMta meM isa prakAra ullekha hai Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhadrasUri ( sva. 1514 ) ( mUla zAkhA. ) jinacaMdrasUri ( sva. 1530) kamalasaMyamopAdhyAya. (1) jinasamudrasUri ( sva. 1555) jina haMsasUri (sva. 1572) jinamANikyasUri (sva. 1612) jinacaMdrasUri (sva. 1670) jinasiMha sUri ( sva. 1674) - jinarAjasUri (sva. 1699) * jinarAjasUri ( svarga 1461 ) | sAdhusoma. sidhAnta ruci mahopAdhyAya. jaya sAgaropAdhyAya. J. 1. ratnacaMdropAdhyAya megharAja somakujara. satyaruci. ( pradhAnaziSya ) vijayasoma. 1. bhaktilAbhopAdhyAya. 1 cAritrasAropAdhyAya. bhAvasAgara. somacadra. jIvakalaza. kanakakalaza. jJAnavimala. tejoraMga. zrIvallabha pAThaka. I jJAnasuMdara. jayavallabha. jinavarddhanasUri. ( pippala kharatara zAkhA ) jinacaMdrasUri jinasAgarasUri. T jinasuMdarasUri. jina harSasUri. jinacaMdrasUri kamalasaMyamo - pAdhyAya (2) * isa Tebala meM, prastAvanA meM aura bhI jina jina kA ullekha huA hai una saba ke nAma diye gaye haiM / A Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvallabhopAdhyAya ke guru jJAnavimalajI bhI bar3e acche vidvAn the / saMvat 1654 meM, bIkAnera ( rAjapUtAnA - mAravADa) meM, ki jisa samaya vahAM para rAjA rAjasiMhajI rAjya kara rahe the, raha kara inhoM ne mahezvara kavi ke kiye hue " zabdaprabheda" koza Upara eka acchI vistRta TIkA likhI hai * / isa ke avalokana se ina ke pANDitya kA paricaya milatA hai / isa TIkA kI prazasti meM apane vidvAn ziSya zrIvallabha kA bhI ullekha kiyA hai aura likhA hai ki yaha TIkA unhIM ke gADha sAhAyya se siddhi ko prApta huI hai / 82 asmadantiSado gADhasAhAyyAt siddhimAgatA / vidvacchrIvallabhAyasya yuktAyukta vivecinaH // zrIvallabhopAdhyAya kI kRtiyoM meM se eka kRti baDI dhyAna khIMcane lAyaka hai | isa kA nAma hai vijayadevamahAtmya / isa meM tapAgaccha ke prasiddha AcArya zrIvijayadevasUri ( jinakA nAma Upara 18 saM0 1941 varSe zrIpattanamahAnagare zrIkharataragacche zrIjinarAjasUriziSya zrIjaya sAgaramahopAdhyAya ziSya ziromaNizrIratna caMdramahopAdhyAya ziSya zrIbhaktilAbhopAdhyAya ziSyavA0 cAritrasAragaNipaThanArtha likhito'yaM zazadharanAmA tarka graMthaH // * isa TIkA kI eka prati, jo ki inhIM ke upadeza se likhAI gaI hai aura pATana ke sAgaragaccha ke upAzraya meM aba taka maujUda hai, usa para isa taraha likhA huA hai: ---- saM. 1657 varSe zrImadbRhatkharataragacche zrImeDatAnagare ........ zrImajjinacaMdrasUrivijayi rAjye zrIjayasAgara mahopAdhyAya saMtAnIya zrIjJAnavimalopAdhyAyAnAmupadezena loDhAkulAvataMsa saMghapati jayavaMta bhrAtR saM0 bhIma - rAjAbhidhayoH putraratnAbhyAM saM0 rAjasiMha saM0 puMjarAjAhvayAbhyAM zabdaprabhedavRttipratiriyaM lekhayitvA vihAritA ........ // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 veM pRSTha kI phuTanoTa meM AyA hai ) kA savistara jIvanacaritra varNana kiyA gayA hai | ( dhyAna meM rahe ki caritranAyaka aura caritralekhaka donoM samAnakAlIna hai aura vijayadevasUri, apane mahAtmya ke nirmANa samaya meM vidyamAna the / ) usa samaya paraspara sAMpradAyika virodha itanA baDhA huA thA ki eka gaccha vAle dUsare gaccha kI pratiSThita vyakti ke guNAnuvAda karane to dUra rahe paraMtu zravaNa meM bhI madhyasthatA nahIM dikhalA sakate the / arthAt tapAgaccha vAle kharataragacchIya vyakti ke prati apanA bahumAna nahIM dikhA sakate the aura kharataragacchAnuyAyI tapAgaccha ke prasiddhapuruSa kI prazaMsA karate dilameM duHkha manAte the / aisI dazA meM kharataragacchIya eka vidvAn upAdhyAya ke dvArA tapAgaccha ke eka AcArya ke guNagAna meM bar3A graMtha likhA jAne vAlA kAma avazya Azcarya utpanna karatA hai / samAja kI yaha virodhAtmaka prakRti, zrIvallabha pAThaka ke dhyAna se bahAra na thI / ve isa bAta ko acchItaraha jAnate the ki mere isa - bhinnagaccha ke AcArya kI prazaMsA aura stavanA karane vAle graMtha ke likhane rUpakArya se bahuta se durAgrahI svasAMpradAyika asaMtuSTa ho kara mujha para kaTAkSa kareMge / isa liye inhoM ne graMtha ke aMtameM, saMkSepa meM paraMtu asarakAraka zabdoM meM likha diyA hai ki 1 -- d yadanyagacchaprabhavaH kaviH kiM muktvA svasUriM tapagacchasUreH / kathaM caritraM kurute pavitraM zakyamAyairna kadApi kAryA // AtmArthasiddhiH kila kasya neSTA sA tu stutereva mahAtmanAM syAt / AbhANako'pi prathito'sti loke gaMgA hi kasyApi na paitRkIyam // tasmAnmayA kevalamarthasiddhayai - jihvA pavitrIkaraNAya yadvA / iti stutaH zrI vijayAdidevaH sUrissamaM zrIvijayA disiMhaiH // arthAt - anya ( kharatara ) gacchavAlA kavi apane gaccha ke AcAryako choDa kara tapAgaccha ke AcArya kA caritra kaise banAtA hai, yaha zaMkA vidvAn manuSyoM ko na lAnI caahie| kyoMki Atma Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhi kise abhISTa nahIM hai ?- sabhI ko iSTa hai / yaha Atmasiddhi mahAtmAoMkI stuti dvArA hotI hai| aura mahAtmAoM ke liye yaha koI niyama nahIM hai ki ve amuka paMtha yA samudAya meM hI utpanna huA karate haiM aura yaha bhI koI pratibaMdha nahIM hai ki amuka matAnuyAyI amuka hI mahAtmAoM kI stavanA kreN| jaise gaMgA kisI ke bApakI nahIM hai-laba hI usa ke amRtamaya jala kA pAna kara sakate haiM-vaise mahAtmAoM bhI kilI ke rajiSTarDa nahIM kiye hue haiM saba hI manuSya apanI apanI icchA anusAra una ke guNagAna kara apanI unnati kara sakate haiM / isa liye maiMne-kharataragacchAnuyAyI ho kara bhI-apanI jihvA ko pavitra karane ke liye tapAgaccha ke mahAtmA zrIvijayadeva. sUri aura ( unake ziSya ) vijayasiMhasUri kA yaha pavitra caritra likhA hai / isa viSaya meM kisIko udvegajanaka vikalpa karane kI jarUrata nahIM hai / vAha ! kaisI udAra dRSTi aura kaisA guNAnurAga / yadi kevala ina hI 3 padyoM kA smaraNa aura manana hamArA Adhunika jaina samAja kareM to thoDe hI dinoM meM vaha unnati ke zikhara para ArUDha ho sakatA hai| zAsanadeva vaha dina zIghra dikhaave| THA Me Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nagarakoTTa mahAtIrtha / MerejJaptitriveNi kI do pradhAna vyaktiyoM kA-AcArya vi zrIjinabhadra aura upAdhyAya zrIjayasAgara kA-a. dhika paricaya diyA jA cukA / aba kevala eka pradhAnasthAna kA paricaya bAkI hai| vaha sthAna " nagarakoTTa mahAtIrtha hai, ki pradhAnataH jisa kI yAtrA kA varNana isa prabaMdha meM kiyA gayA hai| dekheM to aba, yaha sthAna kahAM para hai aura ise Aja kala kyA kahate haiM ? nagarakoTTa ko Aja kala kA~gaDA yA koTa kA~gaDA kahate haiN| isa kA Adhunika hAla bAbU sAdhucaraNaprasAda ne apane " bhAratabhramaNa" ke dvitIya-khaNDa (pR. 479.) meM, saMkSepa meM isa prakAra likhA hai: " paMjAba ke jalaMdhara-vibhAga ke kA~gaDA jile meM (32 aMza 5 kalA 14 vikalA uttara akSAMza; 76 aMza 17 kalA46 vikalA) pUrva dezAMtara meM kA~gaDA myunispaliTI kasabA hai, jisa ko pahile loga nagarakoTa kahate the| "san 1881 kI manuSya-gaNanA ke samaya kA~gaDA meM 928 makAna aura 5387 manuSya the; arthAt 4454 hindU, 872 musalamAna,9sikkha aura 52 duusre| ___ "kasabA eka pahADI ke donoM DhAlU para basA hai; vahAM se bANagaMgA dekha paDatI hai / dakSiNI DhAlU para kasabe kA purAnA bhAga; utta. rIya DhAlU para bhavanakI zahara talI aura mahAmAyAdevI kA prasiddha maMdira aura khaDe caTTAna ke sira para kilA hai; jisa meM gorakhA rejImeMTakA 1 bhAga rahatA hai| kaoNgar3e meM tahasIlI, kherAtI aspatAla, skUla aura sarAya haiN| yaha kasabA suMdara nIlA mInAkArI aura gahanA banane ke kAma ke liye prasiddha hai / kA~gar3A meM mahAmAyA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devI kA maMdira ati prAcIna aura bahuta prasiddha hai; jahAM dUra dUra se yAtrIgaNa vizeSa karake navarAtroM meM devI ke darzana ke liye Ate haiN| ___ "kA~gar3A jilA:-isa ke pUrvottara himAlaya kA silasilA, jo tibbatadeza se isa ko alaga karatA hai; dakSiNa-pUrva vasahara aura bilAsapura ke pahADIrAjya; dakSiNa-pazcima hoziyArapura jilA aura pazcimottara cakkI nAmaka choTI nadI, bAda guradAsapura jile kA pahADI bhAga aura caMbA kA rAjya hai / kA~gaDA jile kA kSetraphala paMjAba ke saba jiloM meM dUsarA yAne 9069 vargamila hai; jisa meM hamIrapura. DeharA, nUrapura, kA~gaDA aura kulU 5 tahasIla haiN| jile meM maidAna aura pahADI deza donoM haiM / pahADiyoM ke bagaloM meM aura una ke Upara jaMgala lage haiM / kaI eka jaMgaloM meM aneka prakAra ke uttama jaMgalIvRkSa haiM / vanoM meM citA, bhAlu, bheDiyA~, bahuta haiM; bAgha bhI kabhI kabhI dekha paDate haiM aura kaI eka prakAra kI banailI bilADiyA~ haiM / kA~gar3A jile meM byAsa, canAva aura rAvI nadiyA~ nikalatI haiN| vyAsa kulU ke uttara rohataMga pahAr3iyoM se nikala kara lagabhaga 50 mIla dakSiNa-pazcima bahane ke bAda maMDI rAjya meM praveza karake usa ko lAMghatI hai, pazcAt , khAsa kA~gaDA kI saMpUrNa ghATiyoM meM bahatI huI paMjAba ke maidAna meM jAtI hai / canAba nAhula ke DhAluoM se bahatI huI madhyahimAlaya ke uttara caMbA rAjya meM praveza karatI hai; aura rAvI nadI baMgahAlapATi meM bahatI huI, pazcimottara ko caMbA rAjya meM gaI hai / isa jile meM lohA, zIzA, aura tAMbA kI khAne haiM / byAsa nadI kI bAlU meM kucha sonA milatA hai / kA~gaDA aura kulU tahasIla meM sleTa-patthara bahuta hai, jo aMbAle jalaMdhara Adi jiloM meM makAnoM kI chata paTAne ke liye bhejA jAtA hai|" kA~gar3A kA pUrva-itihAsa bhI isa pustaka meM saMkSiptatayA nimna prakAra likhA hai: " kA~gar3A kasabA pUrva kAla meM kaTauca rAjyako rAjadhAnI thaa| kaTauSa rAjakumAra "tavAristrI " samaya ke pahile se aMgrejoM ke Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ane ke samaya taka kA~gar3A kI ghATI para hukUmata karate the| san 1009 I. meM gajanI ke mahamUda ne hinduoM ko pezAvara meM parAsta kara ke nagarakoTa (kA~gar3A ) kA kilA le liyA aura vahAM kI devI ke maMdira ke bahuta sonA, cAMdI aura ratnoM ko lUTA, paraMtu 35 varSa pIche pahADI logoM ne dillI ke rAjA kI sahAyatA se musalamAnoM se kilA chIna liyaa| san 1360 meM phiroja togalaka ne kA~gar3A para caDhAI kii| rAjA usa kI AdhInatA svIkAra karake apane rAjya para kAyama rahA; paraMtu musalamAnoM ne phira eka bAra maMdira kA dhana lUTA / san 1556 meM akabara ne kA~gar3A ke kile ko le liyaa| mugala bAdazAhoM ke rAjya ke samaya kA~gar3A kasabe kI jana-saMkhyA isa samaya kI AbAdI se bahuta adhika thii| san 1774 meM sikkha pradhAna jayasiMhane chalase kA~gar3A ke kile ko le liyA, jisa ne san 1785 meM kA~gar3A ke rAjapUta rAjA saMsAracaMda ko de diyA / san 1805 ke pazcAt 3 varSa taka gorakhoM kI lUTa se mulka meM arAjakatA phailI rahI san 1809 meM lAhaura ke mahArAja raNajItasiMha ne gorakhoM ko parAsta kara ke saMsArasiMha ko rAjyAdhikArI banAyA / san 1824 meM saMsAracaMda kI mRtyu hone para usa kA putra anaruddhasiMha uttarAdhikArI huaa| 4 varSa pIche jaba anaruddhasiMha udAsa ho apanA rAjasiMhAsana choDa kara haridvAra calA gayA, taba raNajItasiMha ne rAjyapara AkramaNa kara ke usa kA eka bhAga le liyaa| san 1845 kI sikkha lar3AI ke samaya aMgarejI sarakAra ne kA~gar3A ko le liyA, paraMtu kile para una kA adhikAra pIche huaa| kA~gar3A jile kI sadara kacahariyAM pahale kA~gar3A kasabe meM thI, paraMtu san 1855 meM vaha dharmazAlA meM niyata huI, taba se kA~gar3A kasabe kI jana-saMkhyA tejI se ghaTa gii|" kA~gar3A jile ko pUrva kAla meM 'jAlaMdhara yA trigata deza kahA 1 haiMmacaMdrAcArya ne apane -- abhidhAnaciMtAmaNi' koza meM bhI aisA hI likhA hai: jAlandharAstrigartAH syuH / ( kANDa 4, zloka 24 / ) Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karate the| inhIM nAmoM se isa vi. tri. meM bhI isa kA ullekha kiyA gayA hai (pR0 23 aura 29. ) nagarakoTTa kA dUsarA purAnA nAma suzarmapura bhI thA (dekho pR. 23 tathA 40) / yaha nAma, koragrAma-jo kA~gar3A se 25 maila dUrI para IzAna kauna me haiM-ke zivavaijanAtha ke prasiddha maMdira kI purAnI prazastiyoM meM bhI najara AtA hai / aisA pratI hotA hai ki zahara kA nAma nagarakoTTa yA suzarmapura thA aura kile kA nAma 'kaMgadakadurga thaa| isI 'kaMgadaka' kA rUpAntara vartamAna meM 'kA~gar3A' ke rUpa meM pariNata ho gayA hai| 'kA~gar3A' kA kilA pahale baDA ravannaka para thA / kaTauca jAti ke rAjapUta, jo ki asalI somavaMzI kSatrIya the, isa kile para cira kAla se apanA adhikAra rakhate the| kahA jAtA hai, ki mahAbhArata ke, virATaparva ke, 30 veM adhyAya meM, duryodhana kI ora se virATanagara para caDhAI le jAne vAle trigartadeza ke jisa suzarmanAmaka rAjA kA jikra hai usI ne isa nagara ko basAyA thA aura apane nAma kI smRti ke liye isa kA nAma " suzarmapura" rakkhA thA / kaTaucarAjapUta isI suzarma rAjA kI saMtati haiM / mlecchoM ke atyAcArI AkramaNoM ke sabadha yaha nagara aneka vAra udhvasta huA aura phira basA / paraMtu iMgrejIrAjya ke prAraMbha bAda yaha sthAna sadA ke liye gauravazUnya ho gyaa| * dekho, Epigraphia Indica, Vol. I, XVI. + vijJapti-triveNi ke pRSTha 42 para nagarakoTTa kI AdinAtha bhagavAna kI mUrti kA jo aitiya vRttAMta kahA gayA hai use bhI isa kathana se puSTi milatI hai / kyoM ki vahAM para bhI likhA gayA hai, ki neminAtha ( 22 veM ) tIrthakara ke samaya me suzarma nAma ke rAjA ne isa mUrti kI sthApanA kI thii| saMbhava hai ki nagara kI aura isa pratimA kI eka hI sAtha sthApanA huI hoN| paraMtu isa viSaya meM isa triveNi ke sivA aura koI aitihAsika pramANa nahIM hai| isa liye isa bAta kI satyatA siddha karane kI ceSTA karanA nirarthaka hai| tathApi itanA avazya satya hai ki yaha mUrti thI bahuta prAcIna / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 I vartamAna samaya meM nagarakoTTa yA kA~gaDe meM eka bhI manuSya jaina nahIM hai| ThIka ThIka hAlata meM koI jainamaMdira bhI nahIM hai / jainasamAja maiM se koI yaha jAnatA bhI nahIM, ki pUrvakAla meM yaha sthAna hamArA bar3A tIrthabhUta thA, dUra dUra kA jainasamAja isa kI yAtrA karane ke laye AyA karatA thA, saiMkaDoM jainoM kA yaha vAsa sthAna thA, rUpacaMdra jaise nRpati ke banavAye hue jinabhuvana se alaMkRta thA aura narendracaMdra jaisA rAjA jainadharma ke sAtha sahAnubhUti rakhatA tathA jinamUrtiyoM kA bhAvapUrvaka pUjana kiyA karatA thA / na jAne hamAre aise kitane kIrti cihnoM para aMdhakAra ke aura vismaraNa ke thara para thara jame hue haiM- paTa para paTa caDhe hue haiM / isa triveNi se ( aura pariziSTa naM. 1 vAle " nagarakoTTu caityaparipATistavana" se) jJAta ho rahA hai ki paMdarahavIM zatAbdI ke aMta meM yahAM para zvetAmbarasaMpradAya hI ke bar3e bar3e 4 jinamaMdira the / ina ke sivA digambara saMpradAya ke bhI kucha maMdira avazya hoMge / kyoM ki janarala e. kanIMgahAma ( General A. 'Cunningham ) ke kathana se, jo ki Age likhA jAyagA, jAnA jAtA hai, ki bAdazAhI jamAne meM yahAM kI divAnagiri digaMbara jaina kiyA karate the / isa se saMbhava hai ki yahAM para digaMbara jainoM kI bhI vasati aura kucha maMdira avazya hoMge / isa triveNi meM, nagarakoTTa ke jina 4 jinamaMdiroM kA varNana hai unameM kA Aja eka bhI vidyamAna nahIM hai / ve na jAne kaba hI ke X rAjA rUpacandra i. sa. 1360 meM vidyamAna thA / phiroja togalakane isa varSameM jaba kA~gar3A para caDhAI kI thI taba usakA sAmanA karane vAlA rAjA rUpacaMdra hI thA / janarala kanIMgahAmane Arki0 sarve 0 rIporTa kI 5 vIM jilda meM, ( pR0 152 para ) trigarta - deza ke rAjAoM kA eka koSTaka diyA hai jisa rUpacandra ke bAda 7 vA~ naMbara narendracaMdra kA hai aura usa kI AnumAnika miti 1465 isvI dI hai jo vikrama saMvat 1521 ke barAbara hotI hai / para narendracandra kI ThIka tArIkha, isa triveNipara se, vi. saM. 1482 kI nizcita hotI hai / 12 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhU-tala meM lIna ho gaye haiN| paraMtu, to bhI ina ke smRti-cihna kucha kucha aba bhI vidyamAna haiM / kucha prAcIna jinamUrtiyA~ Aja bhI, isa pUrvakAlIna vRttAMta kI satyatA ko spaSTa prakaTa kara rahI haiM / gavarnameMTa ke purAtattva-vibhAga kI kRpA se hameM hamAre ina avaziSTa kIrticihnoM kA thoDA bahuta patA lagatA hai| gavarnameMTa ke purAtattva-vibhAga ke DAyarekTara janarala sara e. kIMgahAma sI. es , AI, (Sir A. Cunningham, C.S.I Director General, Archaological Survey of India ) sAhaba ne apanI ArkiyolaoNjIkala sarve oNva iMDiyA kI san 1872-73 kI rIpATa ke 5 ve bhAga meM ( Archeological Survey of India. Reports 1872-73, Vol. V.) kA~gaDA kA saMkSipta prAcIna itihAsa aura vahAM kI prAcIna imAratoM kA kucha hAla likhA hai| isa meM una jinamUrtiyoM kA bhI ullekha hai jo vartamAna meM vahAM para vidyamAna haiN| kile meM ke prAcIna devAlayoM kA varNana karate hue (pRSTha 163 meM ) likhA hai kiH "kile ke aMdara jo choTe choTe devAlaya bane hue haiM ve kIra. grAma ke vaijanAtha aura siddhanAtha ke bar3e maMdiroM ke jaise hI haiM / ina kI divAloM kA dRzya bahAra se bahuta kucha zobhA de rahA hai| ina ke aMdara eka bhI staMbha nahIM lagAyA gyaa| kevala caukone kamare bane hue haiN| ina ke viSaya meM na koI kIsI prakAra ke lekha hI mile haiM aura na koI daMtakathAyeM hI jAnI gaI haiN| ina maMdiroM meM, eka pArzva. nAtha kA maMdira hai jisa meM AdinAtha kI bar3I bhavya jinapratimA sthApita hai| isa pratimA kI gaddI Upara eka lekha hai jisa kI miti saMvat 1523 arthAt isvIsan 1466 kI hai / yaha lekha prathama saMsAracaMdra rAjA ke samaya kA hai / kAlIdevI ke maMdira meM bhI pahale eka lekha thA |......maiN ne jaba isa maMdira kI mulAkAta lI taba mujhe yaha lekha nahIM mila skaa| isa ke viSaya meM kisI ne mujha se koI hAla bhI nahIM kahA / saubhAgya se, isa lekha kI do nakaleM mere pAsa haiM, jo san 1846 meM maiMne apane hAtha se likha lI thIM / isa kI miti Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvat 1566 aura zaka 1413 hai jo donoM i. sa. 1509 ke barAbara hotI hai / isa ke prAraMbha meM " om svasti zrIjinAya namaH " isa prakAra jina ko namaskAra kiyA gayA hai+" "kA~gar3A gAMva meM saba se prAcIna maMdira iMdrezvara kA hai jo rAjA iMdracaMdra kA banAyA huA kahA jAtA hai / yaha rAjA kAzmIra ke rAjA anaMtadeva ke samakAlIna hone se i. sa. 1028 se 1031 ke madhya meM vidyamAna hogaa| yaha maMdira bahAra se mAtra 9phITa aura 2 iMca caurasa hai / isa ke daravAje ke Age eka kamAna hai jo cAra staMbhoM ke AdhAra para TikI huI hai| isa maMdira ke aMdara kA aura kamAna kA bhU-tala, bahAra kI jamIna se 2 phITa nIcA hai jo yaha batAtA hai, ki maMdira ke bane bAda itanI jamIna Upara ko caDha gaI hai| maMdira ke madhya meM eka sAmAnya liMga sthApita kiyA huA hai / paraMtu, kamAna ke bahArI bhAga meM agaNita mUrtiye, paMktibaddha sthApita kara rakkhI haiM / ina meM do mUrtiye, jo jainoM kI hai, bahuta hI prAcIna haiM / ina meM kI eka mUrti baiThI huI puruSAkRti kI hai jisa ke donoM hAtha khole meM rakkhe hue haiN| isa kI gaddI para vRSabha kI AkRti khIMcI huI hai jo AdinAtha kA lAMchana ginA jAtA hai / nIce ke bhAga para 8 paMktiyoM kA lekha hai jisa ke prAraMbha meM "om saMvat 30 gacche rAjakule sUri"-ye zabda haiM / akSaroM ke AkAra para se maiM samajhatA hUM ki yaha lekha 10 vIM agara 11 vIM zatAbdI kA hai| isa se isa kI miti + yaha donoM lekha vijJaptitrivoNa ke samaya ke bAda ke haiM isa se mAlUma hotA hai, ki anya sthAnoM kI taraha kA~gaDA meM bhI samaya samaya para naI naI pratimAyeM aura devAlaya banA karate the / isa se yaha bhI jJAta hotA hai ki vahAM para jainasamudAya kI saMkhyA sAmAnya nahIM para vizeSa rUpa se thii| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 954 yA 1054 ho sakatI hai| isa meM *abhayacaMdra kA nAma AyA hai aura indracandra ke pahale ke 5 ve rAjA kA yaha nAma thA isa liye isa kI sAla i. sa. 1028 agara 1081 se 75-100 varSa pahale ho sakatI hai; arthAt 950 ke lagabhaga yaha huA hogaa|" ____ " dUsarI jo jainapratimA hai vaha isI mUrti ke pAsa meM rakkhI huI hai aura baiThI huI strI kI AkRti kI sI hai| isa ke bhI donoM hAtha khole meM rakkhe hue haiM aura gaddI para do hAtha vAlI strI kI AkRti kI huI hai ki jisa ke dakSiNa tarapha eka hAthI khaDA hai|" __ " ye jinamUrtiyAM kamAna kI divAloM meM bar3I majabUtI ke sAtha lagAdI gaI haiM / paraMtu maiM samajhatA hUM ki yaha kamAna pIche se banAI gaI hai; kyoM ki isa ke cAroM thaMbhe bhinna bhinna prakAra ke haiN| ina mUrtiyoM kA isa liMga-deva ke sAtha koI saMbaMdha nahIM hai / isa se ye mUrtiye kisI anya jagaha se lAkara yahAM para rakha dI gaI haiM / yadyapi, vartamAna samaya meM kA~gar3e me koI jaina nahIM hai paraMtu pahale dilhI ke bAdazAhoM ke hAtha nIce digaMbara-jaina yahAM kI divAnagiri kiyA karate the / isa se pichale jamAne meM yahAM para jaina loka avazya rahA karate hoNge|" ArkIyolojikala sarve oNva inDiyA kI san 1905-06 kI enyulapiorTa ( Arch. Sury. of India, Annual Report 1905-06 ) ke 16 ve pRSTha para bhI ina mUrtiyoM kA saMkSepa meM isa pra. kAra ullekha kiyA gayA hai:___"(kile meM ) aMbikA ke maMdira kI dakSiNa kI ora do choTe choTe jainamaMdira haiM jina ke dvAra pazcima dizA meM bane hue haiN| eka maM. dira meM kevala gaddI hI kA bhAga avaziSTa hai jo tIrthakara kI mUrti kA honA cAhie / kanIMgahAma ke kathanAnu sAra-jaisA ki unhoM ne * janarala kanIMgahAma ne abhaya caMdra ko rAjA samajhA hai paraMtu yaha una kI bhUla hai| yaha rAjA kA nAma nahIM hai paraMtu AcArya kA nAma hai| 'abhayacaMdra' zabda ke pahale spaSTa sUri zabda likhA huA hai aura una kA gaccha bhI 'rAjakula' batAyA gayA hai / DaoNkTara bulhara ne bhI yahI likhA hai / dekho Age ke pRSTha para kA lekha / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha meM par3hA thA-yaha mUrti prathama saMsAracaMdra rAjA ke rAjya meM saMvat 1523 (san 1466 ) meM, banAI gaI thii| dUsare maMdira meM AdinAtha kI bar3I mUrti sthApita hai| isa ke nIce ghisA huA kucha aspaSTa lekha hai|" ".........(kA~gar3A zahara meM indrezvara ke maMdira kI) dakSiNa ora eka dUsarA kamarA hai jo pUrva kA asalI maMdira honA caahie| janarala kIMgahAma ke varNana mutAbika, isa ke aMdara jAte samaya donoM tarapha do jinamUrtiye dikhAI par3atI haiN| .........ina meM se eka Upara saptarSi athavA laukika saMvat ke 30 veM varSa kA zilAlekha hai| DaoNkTara bulhara, jinhoM ne isa lekha ko prakaTa kiyA hai, ke katha. nAnusAra, isa lekha kI lIpi, (kIragrAma kI) vaijanAtha-prazasti kI lIpi se milatI-jhUlatI hai isa se san 854 meM yaha lekha likhA gayA honA caahie|" jisa lekha kA ina Upara ke avataraNoM meM jikra kiyA gayA hai vaha lekha DaoNkTara bulhara ( G. Buhler, Ph. D., L. L. D. C. I.E.) ne epigrAphiA inDikA ke prathama bhAga meM ( Epigraphia Indica, Vol. I, XVIII.) saMkSipta noTa ke sAtha prakaTa kiyA hai jisa kI nakala yahAM para dI jAtI hai| kAMgar3A-bAjAra meM pArzvanAtha-pratimA kA jaina lekha / nIce diyA huA ATha paMktiyoM kA zilAlekha, kA~gaDA-bAjAra meM Aye hue indravarmA ke hindu-maMdira kI kamAna meM rakkhI huI eka pArzvanAtha kI pratimA kI gaddI Upara khodA huA hai| xtela aura sindura se yaha lekha itanA daba gayA hai, ki jisa se isa ke bahuta se akSara bilkula nahIM dikhAI dete / aMtima paMkti sarvathA naSTa ho gaI hai| isa mUrti ko loka bhairava kI mUrti samajha kara taila aura siMdUra dvArA isa kI pUjA kiyA karate haiN| isa para taila aura siMdara kA itanA dala caDha gayA hai ki jisa se mUrti ke bahuta se avayava bilakula dabase gaye haiN| isI sababa se lekha ke akSara bhI ThIka ThIka nahIM paDhe jA skte| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 lekha | (1) om saMvat 30 gacche rAjakule sUrirabhUca ( da )(2) bhayacaMdramAH [] tacchiSyo malacaMdrAvya [sta ](3) tpadA (dAM) bhojaSaTpadaH [ // ] siddharAjastataH DhaGgaH (4) DhaGgAdajani [ ca ]STakaH / ralhoti gR[ihaNa] [ta(5) sya ] pA - dharma - yAyinI / ajaniSThAM sutau / (6) [ tasya ] [ jaina ] dharmadha ( pa )rAyaNau / jyeSThaH kuNDalako (7) [ bhra ] [ tA ] kaniSThaH kumarAbhidhaH / pratimeyaM [ ca ] (8) - jinA nujJayA / kAritA [ // ] 1 bhASAMtara | om 30 veM varSa meM + rAjakulagaccha meM abhayacaMdra nAma ke AcArya the ki jina ke ziSya amalacaMdra hue | una ke caraNakamaloM meM bhramara ke samAna siddharAja thA / usa kA putra DhaMga huA / DhaMga se caSTaka kA janma huA / usa kI strI rAlhI thii|us ke dharmaparAyaNa aise do putra hue jisa meM se baDe kA nAma kuNDalaka thA aura choTe kA kumAra / ..... 1. kI AjJA se yaha pratimA banAI gaI hai / ..... ******* - [ noTa:- isa lekha kI lipi prAcIna zAradA- lipi hai aura baijanAthaprazasti kI lipi se bilkula milatI huI hai isa liye isa meM batAyA gayA laukikasaMvat 30, kadAcit i. sa. 854 ho sakatA hai / gaccha ' zabda Upara se jAnA jAtA hai ki abhayacaMdrAcArya zvetAmbara the paraMtu paTTAvaliyoM meM ' rAjakula ' mila nahIM sakAi ] 6 -:0: + suprasiddha jainatarka graMtha " sammatitarka " ke prasiddha TIkAkAra tarkapaMcAnana zrImadabhayadevasUri rAjagaccha hI ke AcArya the / kyA yahI abhayadevasUri to, isa lekha vAle abhayacaMdrAcArya na hoM ? vidvAnoM ko cAhie ki isa viSaya meM vizeSa khoja kreN| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa lekha aura varNana se pAThaka jAna sakate haiM ki kA~gar3AyAnagara. ko bahuta prAcIna samaya se jainadharma kA tIrthasthala banA huA hai| yadyapi kAla ke kuTila svabhAva se vaha prAcIna prabhutA Aja sarvathA vilIna ho gaI hai, ve bar3e bar3e maMdira aura prabhAvazAlI pratimAyeM naSTa-bhraSTa ho gaI haiM, tathApi ye avaziSTa mUrtiye Aja bhI hamAre dila meM, gata-gaurava ko phira samutpanna karatI haiN| kevala ina kA nAma suna kara hI hamArI AMkhoM ke sAmane ve saba dRzya khaDe ho rahe haiM jina kA varNana isa triveNi meM kiyA gayA hai| kyA hI acchA ho yadi isa nAma-zeSa tIrtha kA phira punaruddhAra kiyA jAya / jo pratimAyeM yahAM para asta-vyasta par3I huI haiM unheM, eka sundara maMdira banavA kara usa meM sthApita kI jAyeM / paMjAba aura madhyaprAnta ke jaina-samudAya kA kartavya hai ki vaha apane nikaTa ke isa mahAtIrtha kA uddhAra kareM / una ke najadIka meM isa ke jaisA eka bhI koI tIrthasthala nahIM hai / * upasaMhAra / vijJaptitriveNi kI pradhAna tIna vyaktiyoM kA adhika-paricaya ho cukA / sAtha hI prastAvanA kA vaktavya bhI pUrA ho cukA / isa prabaMdha aura prastAvanA ke avalokana se pAThakoM ko jainadharma kI prAcIna-prabhutA, sAmAjika-sthiti, AcAryoM kI zAsanapraNAlI, sAdhuoM kA sAMpradAyika niyamana, zrAvakoM kA dharmaprema ityAdi aneka bAtoM kA jJAna ho sakatA hai| vidvAn loka yaha bhI jAna sakate haiM ki prAcIna pustakoM aura pustaka-bhANDAgAroM kA yadi dhyAna pUrvaka nirIkSaNa kiyA jAye to una meM se jaina itihAsa ke liye vizvanIya sAdhanoM kA vipula-bhANDAra, anekAneka rUpa meM prApta ho sakatA hai * icchA to thI, ki jisa taraha nagarakoha kA adhika paricaya diyA gayA hai vaise aura bhI una sthAnoM kA paricaya likhA jAyeM, jina kA ullekha isa triveNi meM kiyA gayA hai| paraMtu bahuta kucha prayatna karane para bhI unake viSaya meM kucha nahIM jJAta ho skaa| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura una ke AdhAra para zaMkhalAbaddha itihAsa taiyAra kiyA jA sa. katA hai / isa prastAvanA kA bahuta sA bhAga aise hI sAdhano dvArA likhA gayA hai| gata varSa meM, pATana ke prAcIna-bhANDAroM kA aitihAsika dRSTi se avalokana karate samaya vADIpura-pArzvanAtha ke pustaka-bhANDAra meM se isa pustaka kI hastalikhita prAcIna prati mere dRSTi-gocara huI / pustaka dekhate hI mujhe mahattva kI mAlUma dI aura ise chapavAne ke liye presa-kaoNpI taiyAra karAI gaI / pustaka usI samaya kI likhI huI hai jaba ki yaha banAI gaI thI / arthAt saM. 1484 ke mAgha sudi 8 mI ke dina isa kI racanA pUrNa huI thI aura 10 mI ke dina kI yaha prati likhI huI hai| pustaka para lekhaka kA nAma nahIM hai to bhI anumAna se jAnA jAtA hai ki jayasAgaropAdhyAya ke ziSyoM me hI se kisIne yaha likhI hoNgii| pustaka kI sthiti jarNi ho gaI hai aura pratyeka pRSTa para seMkaDoM choTe choTe chidra par3e hue haiM / akSara suMdara hone para bhI paDhane meM kaThinatA avazya paDatI hai / jaldI jaldI likhe jAne ke kAraNa kahIM kahIM akSara bhI chUTa gaye haiM jinameM se kitane ka pIche se kIsI saMzodhaka ne patroM ke kinAre para likha diye haiN| pAThakoM ke avalokanArtha, isa ke aMtima patra kA phoTU pustaka ke prAraMbha meM diyA gayA hai| zamastu / bhAdrapada puurnnimaa| jainaupAzraya / -muni jinavijaya / (baDaudA / ) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aham / zrImad-vijayAnandasUripAdapadmabhyo namaH / vijnyptitrivenniH| namaH srvvide| jayati lasadanantajJAnanirbhAsasAndro nirupamamahimatvAdArhataH ko'pi bhAvaH / tribhuvanajanabhAgyAgocaro yatra nityaM vilasati kRtavAsA nirbharaM sA zivazrIH / / 1 / / jagannityaM kiJcittaditaradanityaM ca sadiyaM yadajJAnAbhAntiH sphurati mRgatRSNeva bhuvane / kSaNena kSIyante duritanivahA yatparicayA__ tdevaanggiikumno nirabhividhi jainezvaramahaH // 2 // daurgatyadoSamucchettuM vibudhA yAmupAsate / kalpavallIva sA jainI caturviMzatiriSTadA // 3 // vizvAzAH paripUrNatAmupagatA vAJchArthalAbhAMzubhi naSTA tAmasamaNDalIva vilasadvairAdivArtA'pi hi / mArgAmArgavicAracArimadharA jAtA samastA mahI yasyaivAbhyudaye, sa zAntisavitA suprAtarAviSkriyAt // 4 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM yo'dviSTacitto'pi ripUJ jaghAna viraktacitto'pi bhunakti muktim / / sadA'bhijAto'pi hi nAbhijAtaH sa kAmitaM kAmitamAtanotu // 5 // mahAmRgAGkaH satataM prajAnAM santApanirvApakapAdasevaH / vismerayan kaumudamAdareNa jinendracandro'jita eSa pAyAt // 6 // yaiH kSiptAni jagantyapAyakuhare prAptAvakAzaiH purA sthAnaM nazca hRtaM praNezuradhunA pApAH kva doSA iti / tAnanveSTumiva bhramanti bhuvane prAptodayA yadgaNAH sa zrImAJ jinasambhavo bhavatarucchede kuThArAyatAm // 7 // nandatvasau zrIjinapo'bhinandano yaddAnazauNDIryaguNaikalipsayA / pravizya hemAdridarI suradrumA bhRGgasvareNa prasabhaM japanti kim ? // 8 // bhrUbhaGgaM na babhAra bhAlazikhare no zoNimAnaM dRzoH prAgalbhyaM hRdaye navA zamamaye nAGge tathotsekatAm / hatyA mohabhaTaM tathApi yudhi yo ni TayAmAsivAn bhavyasvAntapurAjinaH sa sumatirddhamrme matiM varddhayet // 9 // zazadharakaraiH sAyaM dUye divA tu vihaGgamai vidalitamahaM sthAnaM heyaM tadetadazarmadam / iti sarasijaM toyaM hitvA kilAGkatayA'bhaja jjagadabhayadaM pAdaM padmaprabhasya, sa zarmaNe // 10 // bhaktirAganibhRteSu munInAM mAnaseSu ciravAsavazAskim / / raktakokanadaraGgadabhIzuH spaSTayatvabhimataM jinaSaSThaH // 11 // antarvIprasubodhadIpakalikodbhutAJjanaughA iva zrIsaMvegasamudravIcivilasallIlAprakArA iva / rejuryasya zirasyudaMzumaNayaH paJca sphurantaH sphuTA bhadrAlI dRDhayedadhaM vighaTayeddevaH supArthaH sa vaH // 12 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamA venniH| vilasadatulazukladhyAnasaddugdhasindho raviralalaharIbhiH prodgatAbhiH prakarSAt / himahimakaragaurA yattanuH plAvitevA' zubhadazubhabhide syAdevacandraprabho'sau // 13 // kRpAmRtAbdhiH suvidhiH samAdhi sandhAtumutsAhayatAM mano vaH / yasmAdbudhAzcintitavastvavApya tRNAya cintAmaNimapyamaMsata // 14 // abhrAntavRttimadhuro hariNAzrito'yaM bhavyAJ janAnavatu zItalazItalAMzuH / yabimbamujjvalakalaM bhRzamIkSamANA lokatrayI pramadataH kumudAMbabhUva / / 15 // zreyAMsaH zritavatsalaH sRjatu vo nityaM zriyaM zrAyasI paJcAGgapraNipAtanimmitivazAdyatpAdapIThAgrataH / rejurma rajo'vaguNThananibhAdbhAleSu bhanyAtmanA - mete yogyatamA itIva tilakAH puNyazriyA nimmitAH // 16 // svabhUrbhuvaHsthAyukalokapUjyaH zrIvAsupUjyo jayatAjjagatyAm / sasparddhayeva zramaNatvalakSmyA yasmiMstanuzrIrapi bhAti raktA // 17 // kaliyugatayA bhISmagrISme prasarpati bhUtale___'janiSata kRzA AzAnadyo madIyamanobhuvi / vimala ! tadalaM varSatveSA prasAdapayobharaM tava padaparISTistatpUraM suvRSTirivoccakaiH // 18 // sabhAjanaprINana kRtsabhAjano mahodayastho vilasanmahodayaH / yakaH sadA'nantaguNAlinirmalo manaHkapiM pAtu natAnanantajit // 19 // - ( gUDhekakriyam / ) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM trailokyalokatilako'sti jino guNaryA tasyA'pyuparyahamiti pramadAdivoccaiH / nRtyatyazokaviTapI caTulairdalaiH kiM ? yaddharmasadmani sa dharmajinaH zivAya // 20 // bhavAbhyantare karmadharmAkulatvAd guNazreNinizreNimAlambya yo'lam / sukhaM muktivAtAyanaM prApya zete sadA nirvRtaH zAntaye stAtsa shaantiH||21 kunthu kAnta ! namaskuru, priyatame ! kaH kSudranantuM namet ? ___ bhartaH ! zrItanayaM vadAmi, madanaH kiM ? naiSa sUrAtmajaH / kiM mando'yamayi prabho ! nahi jagatpradyotakastIrthakRt ; dampatyoriti vakravAkyaviSayaH puSyAtsukhAnyeSa vaH // 22 // pUrvopArjitapApakarmapaTalAnyedhanti yatrAGginAM ___ khadyotanti mRgAGkacaNDakiraNAdyA yatra tejasvinaH / vizvavyApakamapyanakSaviSayaM yadbhAsate sarvataH tajjyotiH praNidadhmahe bhayabhide devArato nAparam // 23 // devo vAGmanasAtigocaraguNo'rvAcInadRgdehinAM ___ mAllaH pallavayenmativratatikAM so'yaM vsntopmH| yasmAdvizvajanapramodajananImAsAdya ramyAM ramAM bhavyArAmagaNA iha pratidinaM sevyA na kasyAbhavat // 24 // yo dhyAyamAno'pi hi kRSNavarNastanoti saddharmadhiyaM budhAnAm / suzyAmalazrIjaladAyamAno jayatyadhIzo munisuvratAkhyaH // 25 // tApaM tApamapAradustapatapaH saddhyAnazAtAsinA chindAnaM tarasAtmakarmagahanaM dRSTunamAdIkSaNAt / Atmocchedabhiyeva no vavRdhire kezA nakhA yasya vai zrAmaNye viharannamirjinapatiH sampattaye jAyatAm // 26 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamA venniH| mohAkhyo nRpatirvikIrNahRdadhiSThAnAdvinirjhaTito deveneti tato vibhamasakalopAyAntaro'yaM kila / sthAnaprAptikRte divAnizamasau rAgacchalApicchalaM ___ yatpAdAbjayugaM bhajatyabhimataM dattAM sa nemIzvaraH // 27 // kiM bhAdrAmbudharA amI samuditA AzvAsayanto jagat ? kiM vaitAH phalabhArabhunatanavaH prAptA bhuvaM svarlatAH / zrIvAmeyazirasyayatnajanitAM chatrazriyaM bibhrata itthaM bhrAntikarAH sphuTAH sumanasAM kurvantu vo maGgalam // 28 // kIdRkSe hi vidhau bhavanti viphalAH puMsA prayAsAH kRtAH? bhAnoruttaradakSiNobhayagatau ke kAraNaM varNite ? / kA vizvaM nijasaGgamAtprakurute saubhAgyabhAgyojjvalaM ? ko vA sevakasatphalaH kaliyuge vAmeyanetA jayI // 29 // (praznottaram / ) zrIvIraH puruSottamaH kSapayatAtpApaM nRpazreNikA sevyAhidvitayaH kSamAbharadharaH kalyANakAyaM dadhat / yaH sattyAgadayAnvitaH pravilasatsaddarzanotsarpaNA__ taM kSiptvA narakaM samAdhimuditaM svasthaM jagat saMvyadhAt // 30 // arhan siddhaH prabuddhaH prakaTaguNagaNaH pArago'naGgabhedI vIro vizvAdhinAthaH kizalayatu sa vo'tulyamAGgalyamAlAm / vyomevAdyApi yasya praviditamahimollAsanaM zAsanaM tacitraM sUryADhyamapyujjvalasuzazikulaM bhAti nistArakaM yat // 31 // varddhamAnajinezasya vacanAya namonamaH / ajJAnadhAntavidhvaMsAdyadeva divasAyate // 32 // dinnAditApasahito'pi hi tApahArI ruddhapramAdavisaro'pyamitapramAdaH / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM yo nirddhano'pi dhanadhAnyasamRddhihetu nAmasmRtirnamata taM gurumindrabhUtim // 33 // namaH kSamAdharodghAya zrIsudharmahimAdraye / jajJe gaurIdRzI yasmAn mahAvratimanaHpriyA // 34 // zrImadvIrajinezavaMzavizadaprAsAdazRGgAGgaNe raGgaccArusitAmbarapravilasatkIrtidhvajAbandhure / sadvRttaH kaladhautakumbhatulanAmuccairdadhe yazciraM prajJAM pallavayatvasau gaNadharaH zrImAn sudhA mama // 35 / / jayati jaganti punAnA vAGmAlAbhiH sarasvatI devii| karakRtamaNimiva kavayo vizvaM pazyanti yadanubhavAt // 36 // saduktimuktAphalatAmrapaNyai namonamaH zrIgururAjavANyai / jaDamvabhAvo'pi hi yatprasaGgAt sindhuH sa ratnAkaratAmavApa // 37 // yadIyavAgaJjanasya manodRzi nivezanAt / vindanti gUDhamapyarthaM janAstaM gurumarthaye // 38 // tadevaM samyagArAdhyA''rAdhyapAdAnmahAdarAt / lekho'yaM likhyate kiJcidgadyapadyamayo mayA // 39 // kva me tucchatamA buddhirmahAn kAyamupakramaH ? / tadahaM mAtumicchAmi kumbhairambho'mbudherapi // 40 // guruprasAdato yadvA mamApyatrAsti yogyatA / bheko'pi hi bhujaGgAsyaM cumbenmAntrikayogataH // 41 / / vizvAmba ! me hRdi sarasvati ! sannidhehi syA samprati phalegrahirudyamo'yam / - * asmin pAde'kSaradvayaM truTitamasti / taccAdau 'spAyena' ityevaM sambhavet / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamA venniH| yadvA cakAsti gurubhaktiracintyazaktiH saiva pramANamakhilArthavidhau mamAstu // 12 // asti samastazastavastuvAstubhUtabhAratavizvambharAvistArasphurattilakAyamAnaH sphAyamAnaH sakalasampatyA samAnaH spRhaNIyatayA svargalokasya, satpuruSa iva bahulakSaNabhAsuraH, nAkaloka iva sudhAsthAnasundaraH, zabda iva prAggraharaH sarvaviSayANAm , nadIpatirivendirAsaGgollasadaGgamahAzeSanAgAdhirUDhaprauDha puruSottamamahanIyAbhyantaraH, sagarabhUpAlamUrtimadyazovilAsAyamAnalasadvIcivitAnenodanvatA paricitaparisaraH, sAraH sakalasaMsAravistArasya, AkaraH sadAcAravyavahArANAm , AzrayaH zreyasAm , saGketAspadaM samastazasyadizyasampadAm , ApaNo nayanaipuNAdikrayANAm , rohaNo vinayavivekavicArAdiguNamaNigaNAnAm , madhyapradezasphArahArAyamAnArhadvitA. rodAro gUrjaro nAmA janapadaH / yasminnazrAntasukRtakarmakSaNanirmANAtyutsahiSNuvarddhiSNudharmapuruSArthapradattAzAH prazAntaduritopaplavAH zrIAhetadharmarAjarAjadhAnyaH puruSAyuSajIvinyaH pramAH / api ca varNavinAzo vyAkaraNeSu, kSaNakSayibhAvastAthAgatasiddhAnteSu, bhUtavikRtivAdaH sAMkhyeSu, jaDasvabhAvatmajalpastathA chalakauzalodbhAvanaM nigrahasthAnAni cAkSapAdamatIyasiddhAnteSu, vakracAritA grahagocare, grahAvezo rAziSu dRzyate zrUyate vA, na ca vAstavyeSu lokeSu / yatra turaGgazobhitAH prAsAdA iva mandurAH / yatra ca laharisakulA nadya udyAnabhUmayazca / yatra ca kauTumbikagRhA iva bahudhAnA vipaNibhAgaH, vyAkaraNaprabandhA iva vilasadbahuvrIhayaH, kvacidU dRzyamAnadvigavazca, avyayIbhAvAnubhAvotsarpitakSetripramodAH sadvandvAzca vaprapradezAH / kiM bahunA ? vyomopamA vyomna eva sudhAyAzca yathA sudhA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM tathA gUrjaradezasyopamAnaM yadi guurjrH||1|| yatra prAmA ivArAmAH sadAzukavirAjitAH / nivAsA iva kAsArA lakSmaNazreNisaGkhalAH // 2 // tatra lasallakSmIdevInivAsakamalopamAnaM aNahillapATakaM nAmapattanam / azrAntodbhavadutsavotsRtamudullolAvalIsaGkulaM / raGgabhUrisitacchadaM zubhati yatpadmAkarAmbho bhUvi / yatroccaiH sphuTapuNDarIkapaDalabhrAntyA bhramacetanA ramye harmyagaNe sudhAdhavalite nUnaM nilInA ramA // 1 // muktAmaNIvidrumazuktizaGkhAn rAzIkRtAnvIkSya yadApaNeSu / lokairvitata jalAvazeSazcitrIyamANairhRdaye payodhiH // 2 // anekasUryAvalizAlimadhyaM nAnAbudhADhyaM bahumaGgalaM ca / zrIdairmahezairamitaiH parItaM yat pattanaM khaM prati jAhasIti // 3 // __ sannarAgamanA yatra muniparSacca bhUbhRtAm / . rAjahaMsA iva janAH sarvadA maansnggtaaH|| 4 // yatra ca kalAkIlAlakallolA lokAH kelikulAkulAH / kalikAle'kalaGkAlA lIlAM laluH kalAM kila // 5 // (dvivyaJjanacitram / ) budhA iva janA yatra cittaraGgopazobhitAH / manuSyezA ivAvAsA mattavAraNarAjitAH // 6 // kiM ca cirantanapuruSAtizAyibhaviSyatsaprabhaprabhAvakazrAvakahRdayazayAkhavaMgarvasarvasvApahArihAricaritatribhuvanaprazaMsanIyatribhuvanapAladevakulakAnano. llAsabhAsanasurabhisamayAnukArikAzmIradevImahAsatIsadudarasphAravaiDUryavaryavasundharAkhanisambhavadatulyAmUlyamahAya'prAtihAryAvAryajanastutApatnaratnA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamA venniH| yamAnazrIkalikAlakevalibirudavizadAvatAraprAptacAturvidyamAdyadanindhapArAvArapArazrIjinazAsanAmbarAmbaramaNisugRhItanAmadheyasiddhazrIhemasurimukho cchaladatucchAcchapicchalonmUrchacchucirucirucirAmRtacchaTAyamAnanissamAnanirupamAnanirvigAnappAnajJAnavarddhamAnaparamatattvamayasamayAvatAnavyAkhyAnavizeSaniHzeSanirvAsitA''nAdikAlAlInAnavInasAdInavapInAhInadurvA. sanAviSApasmArasArasakala jagajjantujIvAtukalpanirvikalpAmArighoSaNAmi. podghoSitA''kalpAntakAlakAlAvasthAyyanivartanIyakIrtanIyakIrtikamalA. kaTAkSasAkSAtkRtazrIkumArapAlabhUpAlasambhAvitanavyanavyabhavyabhavyajanaspRha. NIyatattaduttamakaraNIyajAtipratibhUbhUtaprabhUtatattAdRkSavizadaprAsAdasthAnanidhyAnavazodbhidyamAnaromAJcanikAyA''dhunikadhArmikanikAyavidhIyamAnanAnAvidhadharmotsavArambhasubhagaM yajayati jagatpurANi parANi / kiJca yatra haryeSu dhartheSu paJjarasthAH zukAdayaH / namaskAraM paThantaH syuH putrebhyo'pi satAM priyAH // 1 // sahasraliGgAkhyasaraHsalilena sucitviSA / yatrApUrNa sadApyAbhAddhaneneva puraM ca tat // 2 // nyAyamArgAnvito yatra rAjA rAjeva tajjanaH / tadvatprAmANiko loko'pyevameva vyavasthitaH // 3 // sAdhavo yatra mAnyante dAnazraddhAlubhirjanaiH / sAdhubhizca yathA kAlaM te'pi dharmAnuziSTitAH // 4 // vimAnAnIva yatroccaidharmasthAnAni nizcitam / nityotsavAni rAjante vibudhaprItidAni ca // 5 // mANikyamauktikasvarNarAzIvipaNigAJjanaH / vIkSya cakre rohaNAbdhimerUNAmAgamabhramam // 6 // sadhanA yatra ca janAH sadAcArAH sasammadAH / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM svargabhuktAvaziSTasya dharmasyAMzA ivAGginaH // 7 // salajjAH sadayAH saumyAH sarUpAH samahodayAH / lokA yatra nirIkSyante suSamAkAlajA iva // 8 // tatra pavitrasutrAmapurApArasmayacayavyayakare purejaDaparicayodvimA nUnaM vihAya kuzezayaM kamalanilayA devI yeSAmavApa padadvayam / sphurati nitarAM tasmAdevendirollasadAzayAH __ tadativarivasyAsaktAnAM gRheSu tanUbhRtAm // 1 // satyaM santi sitopalAzazikalAsaddhArahUrAdayo miSTAH kintu yadIyavAgmadhurimA ko'pyadbhuto vartate / saklaptAmRtabhojanA iva janA yAM kUNitAkSAH sakRt pItvA sArvadikaM labhanti satataM santoSapoSaM param // 2 // zANottIrNamaNIva kAntikalitA dAteva caudAryabhAk rambhAvanmRdulA zaradvimalitA''zaiva prasannA'dhikam / sanmAdhuryaguNA siteva sudhayA siktA tu sUktAvalI yeSAmAnanasambhavA zrutigatA kA~skAnna saMmodayet // 3 // jagadgAnandarasaikasastraM yeSAM mukhaM nizcitamindubimbam / nipIya tadvAgamRtaM kimanyathA saJcandrakAntA babhurArdritAntarAH // 4 // agre satyamarUrupan sapadi ye syAdvAdavAdadrumaM yasyAdhyakSaparokSamAnayugalaM mUlaM prakANDaM kRpA / zAkhAH saptanayA jinapravacanaM patraprakAraM viduH tattvajJAnamuzanti puSpapaTalaM mokSaM tu samyakphalam // 5 // yaiH kundendutuSArahAradhavalaibrahmANDamAbhUSyate . yairvaktuM hRdi kalpitairiha jano mUko'pi vaangmiiyte| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamA veNiH / yaiH karNAtithibhiH pramodajaladhizcandrairivollAsyate teSAmadbhutasampadA guNagaNAnAmAspadaM ye param // 6 // lokAlokamahIdharapratihato bhAnoH prakAzo'pi hi visphUrjadadyutivajriNo'pi kulizaM pAthodhinA skhalyate / sarvatrAskhalitapracAramatulaM vibhrAjate yadyazo. dugdhAmbhodhyavagAhanAdiva ciraM gauraM jagallaGghanam // 7 // jyotsnocchAyavinAkRteva malinacchAyeva muktAvalI ___ sAzaGkeva hi dugdhasindhulaharI svargApagA nimnagA / zuktA tyaktamudeva tucchagarimaivoccaistuSArAvalI nairmalyAtizayAtparAdiha jitA yatkIrtikAntyA kila // 8 // kSAro vArinidhirbudhairnigadito doSAkarazcandramA viSNuzcApalatAnvito'pi capalAsaGgAdhikazrIrghanaH / devendrastu surAdhipo'pi bahurug bhAsvAn viSAdI hara stalkenAtra samaM vizuddhaguNino yatkopamA karapyate // 9 // giro yeSAM mukhodbhutAH katakodasodarAH / kAluSyakSapaNAkSepAcchodhayanti jaDAzayAn // 10 // vyAkhyAkSaNe mukhe yeSAM sphItadantadyuticchalAt / mAdhuryaM zikSituM vAcaH pratyAsIdati kiM sudhA ? // 11 // susnigdhAM madhurAsvAdAM yeSAM daurgatyahAriNIm / pItvA vAcaM sudhAM cApi yuktaM syurvibudhA janAH // 12 // drAkSAH saGkucitAH kASThaM jagrAhAsye sitopalA / yadIyavAkyamAdhujitA naSTA sudhA'pi hi // 13 // antasthajJAnakalpadrukusumAnIva yanmukhe / susnigdhA madhurAkArA rAjante radanadyutaH // 14 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM vyAkhyAkSaNe mukhe yeSAM nUnaM narti bhAratI / tannUpuradhvaniriva lakSyate dezanAkramaH // 15 // dolIkRtya yadIyaM tu jihvAJcalaM calAcalam / tathAvidhavacovyAjAd vAgdevI khalu khelati // 16 // sudhA budhA mudhA nUnamanUnApi guNaiH param / yadvacaHpAnasaMtRptazrotureSa vacaHkramaH // 17 // manye sarasvatI tAvadyeSAM jihvAdhidevatA / tatrAnukUlavRttInAM yasmAtsarvArthasiddhayaH // 18 // yeSAM siddharasaupamyaM dadhAti vacanakramaH / subuddhisvarNatAM yAti yatprasaGgAtkubuddhayayaH // 18 // mukhaM zaktipuTaM yeSAM vacanAni tu mauktikAH / tallAbhe prayatante tu puNyAbyA eva kecana // 19 // yadvAgvallI saptabhaGgI raGganmaNDapagotsRtA / subhASitaphalaiH kasya karotyutkaNThulaM na hRt ? // 21 // (vANIvarNanam / ) mahAnubhAvA nihatAGgitApastomA niruddhAdhividhA nikAmam / puNyaprakAzA niyatendriyANAM jaganmude gIzca yazAMsi yeSAm // 22 // (mahAdbhutam / ) daugaityabhedinI raGgadvibhAvabhAsinI rayAt / yeSAM vANI ca pAdAbje zivaddhi tanutAM satAm // 23 // ( adbhutam / ) Rte yena no bhUpatirnApi raGkaH sajIvo'pyajIvo'styaho ! jIvaloke / tadevAnubhUtaM yadIyaM janAnAM mude kAraNaM tatra hI satprasaGgaH // 24 // (prhelikaa|) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamA veNiH / tapobhirdustapairyattu durApaM yoginAmapi / tatsiddhAtmamayaM brahma yeSAM vAkyAdapIkSyate // 25 // tArkikANAM mate khyAtAH khyAtayaH sadasanmukhAH / satkhyAtireva yeSAM tu siddhA pramANinAmapi // 26 // yadvANIvArido'pUrvI rAjate vizvavallabhaH / harattheva jagattApaM zaMvaraM tu na muJcati // 27 // satyAtapatramiva pAdayugaM yadIyaM sacchAyametya gatatApabharA mahIyaH / sAtatya toSamavagatya bhavanti santaH sAtAnvitA bhuvi nRpA iva saMzubhantu // 1 // ( chatrabandhaH / ) sphItasAtaM vitanvantaM zAntasvAntaM matazrutam / gItavAtatataM kAntaM santataM taM nuta drutaM // 1 // ( gaumUtrikA citraM SoDazadalapadmaM ca / ) varArAvarasAsAra ! navarAjajarAvana ! / rasAnuta tanu sAraM dayayA tatayAyada ! // 1 // ( arddhabhramaH / ) mahanIyA matimatAM mahAmahimasaMgatAH / mataM natAnAM dadatAM mahAtmAnaH samAhitAH // 1 // ( bIjapUrabandhaH / ) marAlIvAtivimalA manovRttiryadIyakA / manute bahunAlIkaM kasmAnna mAnasaM gatA // 1 // ( AsanabandhaH / ) 13 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyA smayaM kSayaM nayanto ye kuprAvacanikAGginAm / samyagdharmopadezena punantyenaM janaM punaH // 1 // (caamrbndhH|) vAramvAraM harante ye sUryA iva vacoM'zubhiH / jagaddarvAsanAdhvAntavAtaM tataM drutanvataH // 2 // (caamrbndhH|) iti citrANi / api cAvikalasakalasakalamaJjulakavikulavimalamukhapadmapadmanadodgacchadatucchapicchalabahularasapezalasarasvatIsurasarasvatIvilasatsaralataralasamujjvalAviralagadyapadyAdyamayalakSaNAnveSikIprakaTanATakAlaGkArAdyAnavadyahRdyavidyAvilAsasusthUlakallolamAlAraGgatturaGgataraGgatatitaratkAntakIrtitaruNakalahaMsikAlAdhyatamA ye shobhnte| yA~zca nirmalaguNaparItAn sadA'malakopamAnamuktAn samujjvalAn sadvRttAn hArAniva hRdayAvanibhAgAnnApasArayanti kSaNamapi guNagRhyA mahAntaH / yaizca citrakRccaritrairjagajjaitrAtimAtrataraH sampadandhambhAvukasarvajanInasvAsthyabharaluNTAko vivekotsekakuTTAkadurvidhaH kusumAyudhaH zAntadAntairapi parAjityAnaGgIkRtaH |yebhyH sadabhyastaprazastavAstavastutyapavitracaritravicitrazatapatrapadmapadmahUdebhyaH prabhUtAM paristRtasvarbhUbhuvo'ntarAlA vizAlAmutkallolamAlAM sphuratkIrtitridazazaivalinI sthAne sthAne zrutipuTAJjalibhiH pAyaM pAyaM prAyaH ke ke vibudhavisarAstuSTipuSTijuSTA na samApanIpadyante / yeSu ca varyacAturyagAmbhIryodAryasthairyArjavamAIvamahimagarimAdimA ramaNIyAstattadguNagaNAH kaliyugabhayatrastA iva yugapadvAsa vida. dhati / api ca labdhapratiSThA navasu graheSu ye sUrabhUtA api bhUtale'smin / citraM na sAI vibudhairvirodhaM havanti vizvaM na ca tApayanti // 1 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamA venniH| te navInapInazAradendusundarakundakumudaketakodarasodaradaradvicikalakulakuvalayadaladhavalasakalajagajjaGghAlanistulasthUlayazaHpaTaladhavalIkriyamANatribhuvanabhavanabhittibhAgA gaganapradezA iva sanmaGgalA api budhasevitA api candrodayabhAsivasatau zobhamAnA api nabhogasampannA api dhanAzrayA api na ca ye grahAnvitAH, puratA iva nAkavikhyAtAH, vainateyA iva nAgamAdhikSepakarAH, padmAkarA iva nAlasahitAH, zabdazAstrapradezA iva nAmasampannAH, sukavikRtakAvyaprakArA iva nAnAyatizritapAdAH, AryAnugatAzca; sattamAH zAntacetasAm, viziSTAH pratiSThAvatAm , agragaNyA gaNavatAm , AzrayAH stheyaHsaMyamazriyAm, AdyA vidyAvatAm, varyA AryANAm, sArasUrIndrapaTTakamalAkamalinIkamalinIvallabhA jagadurlabhazubhaprabhAvaprakaTazrIsU. rimantrapyAnadhyAnasandhAnavidhutasabAhyAbhyantarAdhivyAdhiprasarAH sarvAGgasundarAH sugRhItanAmadheyAH paramadhyeyAH zrI jinabhadrasUrisugurusArvabhaumAH, paM0 puNyamUrtigaNi-paM0 mativizAlagaNi-vA0 labdhivizAlagaNivA0 ratnamUrtigaNi-paM0 matirAjagANa-vA0 munirAjagaNipaM0 siddhAntarucigaNi-paM0 sahajazIlamuni-paM0 padmamerumuni-paM0 sumatisenagaNi-vivekatilakamuni-kriyAtilakamuni-bhAnuprabhumuni-pramukhasumukhakalmaSaparAGmukhasukhasantoSavizeSapreqhatprekSollekhakRtapAtakaniSpeSadUrApasAritadveSavizuddhaveSavidhutavigAnanissamAnanyatkRtamAnasamyagjJAnavinItadoSavitAnadUraJjanIyajanaraJjanasArthajanyasarvAGgINaguNoDDAmarakriyAkANDazauNDIradhIrimodAmaprakAmasaMyamArAmavihAradakSamumukSusitapakSazirovisarazekharIkriyamANakramaNarAjIvarajovistArA varNanAtItaguNaprAgbhArA vijayantetamAm / anyacca, asti vividhavasudhAvalayabhAlabhUSaNalalAmopamAno nAnAgrAmAkarapurapattanasannivezasaritsarovaraghanavipinAdyAsthAnarAmayika Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM spRhaNIyatamoddezaH prasamarAmeyazrInivezasampannazarmAdezaH vimala taraturaGgaraNattaraGgazRGgatarattaruNalakSaNacaTulacakravAkacaladvakoTakAraNDavamaNDalImaNDitopAntayA puNyAgaNyapAnIyayA pazcimapayodhimabhisarantyA sthUlollolamAlAvilAsacchalAdarAtsaGgamotkaNThayA komalabhujalatAH svapatiM prati vistArayantyeva nadImAtRkajanojjIvanajIvanayA lAlasahaMsayA vipAzayA, candrabhAgayA, airAvatyA, sindhumahAnadyA ca sarvato'dhibhUmiprAptaprasarayopekSitajaladapravezaH sindhunAmA dezaH / api canAnAkelikalAkutUhalalasatkallolaratnAkaro dezaH kasya sa sambhavenna rataye pronnidrabhadrAvaniH / krIDAkrIDavihAriNo racitavibbokAnazokAnalaM lokAnyatra nirIkSya vetti janatA svargo'yamevAsti kiM // 1 // kiJca yo dhanaiH saGkalo'pyuccaiH sadA''yodhanavarjitaH / vanAni yatra pAnthAnAmavanAnibhavantyaho ! // 2 // sadambhA yatra taTinI sakuraGgA vnaavniH| sakSayA ca purI khyAtA janatA na tu yatra hi / // 3 // dhanAni yatra lokAnAM vipulAni manAMsyapi / parArthakaraNeSveva ramante sarvadA'pi hi // 4 // tasya mahAmaNDalasya mukhamaNDanaM zrImanmalikavAhanAbhidhAnaM zrInidhAnaM puTabhedanaM varivartI / tathA ca raGgagaurIgaNazlAghyaM zrIdapuNyajanAzrayam / mahezvarakRtAsthAnaM yatkailAsAyate puram // 5 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamA vaNiH / vanAni nandanAyante vimAnanti mahAgRhAH / dAtAraH svarddhamAyante yatrAmarAvatIsame // 6 // janA dhanairyatra paraM jayanti dAnena sarvAnnapi raJjayanti / kaliprabhAvaM parigaJjayanti devAn guruzcApi sabhAjayanti // 7 // kUlaGkaSAzAlitasannikarSe'trAbhraMkaSAvAsalasaddhvajeSu / visRjya cApalyaguNaM svakIyaM zriyaH sthirA ADhyagRheSvabhUvan // 8 // yasminnanyAnyadezIyA naigamA lAbhaka nivasanti sukhaM padmAkare madhukarA iva // 9 // tatra zrIjinamataprabhAvakazrAvakasaGkule zrIjayasAgaropAdhyAyAH, megharAjagaNi-satyarucigANa-paM0 matizIlagaNi-hemakuJjaramuni-paM. samu(maya)kuJjaramuni-kulakezarimuni-ajitakezarimuni-sthirasaMyamamuni-ratnacandrakSullakapurogaprotsarpatparamArthasAdhanAbhiyogasusthitamanovAkAyayogasArAnagAraparivAraprasAdhitAdhyAyA vartante / tAn zrIjinabhadrasUrIzvarAMstathAbhUtaoNste zrIjayasAgarAbhiSekAH sAdaramapyapAstadaraM sabahumAnamavamatamAnaM sAJjasamapyanasamaJjasaM saprazrayaM savinayaM saharSa saromoddharSa sAnandaM savismayaM tyaktasmayaM sollAsaM saprakAzaM divasakarasammitA. varttavandanena sukhasampattisAdhanena zivAdhvasyandanena duSkarmamarmazilocayacchedanasakrandanena ghanAghaneneva vinayAGkaravipinamullAsya AlasyaM ca parAsya susphItipuNyaprItisyUtasayuktibhaktibhAvaM prakAzasaJjJavo galitama. nyavo vijJapayanti / punaretadarthasaGgrahazcettham--- namyAn praNamya samyak zrIaNahilapattanAbhidhAnapure / saMsthAyukAn satantrAn zrImajjinabhadramUrivarAn // 1 // zrIsindhudezamadhyagamallikavAhaNapurAjjagatkhyAtAt / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM jayasAgarAbhiSekA vanditvA jJApayantIttham // 2 // tathA ca iha hi miharakaraspRSTAni puNDarIkANIva sadupakAratuSTAni sajjanajanamanAMsIva dhArAdharadhArAhatakadambavRndAnIva ca vilasadullAsapezalAni sukhavijayArogyasubhagambhAvukAni bhavikAni zrImatpAdaprasAdasampadotsarpamANAni projjambhantetamAm / dUrApasAritAmitazocanaM tamastomavirocanaM sukhasampattisaMyojanaM prINitasajjanajanaM akANDAmRtakuNDamajanaM prayojanaM cAdaH-tathA, samAyAsIdasImamahimaprAjyazrIpUjyarAjaprahitA sarvajanamahitA hitAvahasvarUpapakSabharaM vistArayantI sanmAnasapriyA nAlIkavadanA madhuravAkyapezalA komalapadapatilikhitikalahaMsikA cirakAlAdasmatkarakuDmalakamalA'laGkariSNubhAvamiti / sA ca tatratya tattadazeSavizeSaprakhyApanakUjanenAsmanmanaHparitoSamapuSat / sA kathamiva varNanAtigaguNA varNyate, yA kumudvatIvAtIva vimalasitapatrapratiSThitA nAlasahitA ca lasannIlamaNivarNanIyasuvarNasavarNAkSaradakSarabhramaramAlAlaGkRtamadhyabhAgA nirupamatamanavanavalasadrasamakarandabindUdbhAvanena bhavyAliM tarpayAmAsa / yAM cAtyadbhutapracitasuracanavacanacAturIcArUktiyuktasUktavarNyavarNakramanyAsamaJjulAM nibhAlayanto vismayavismRtanimeSatayA nivAtanizcalanIlotpalapalAsAyamAnalocanAstattadartha. kautukAkUtataralitamanaso vidvAMso bobhUyAMcakrire / yathA ca paryanyavRSTayeva vividhabandhuramadhurasayuktiprakArasamAcArAmRtAsAraM varSantyA tuSTipuSTizcaturacetazcAtakA nirAtaGkAzca cekrIyAMcakrire / yasyai ca zarada iva nAnA sahRdayajanahRdayajalAzayapaGkakoSiNyai sarvajagattoSiNyai kuvalayollAsapoSiNyai samastazastAzAprasannIkurvantyai spRhayanti saadhuraajhNsaaH| yasyAzca caJcadvallA ivodvRttaH sarasasaduktisUktaphalapaTalaimanobAlakaM ramayanti santaH / yasyAzca bahularatnApUrNAyAH paramodakAnubhAvAyA vilasadgAmbhIryaguNavaryAyA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamA venniH| ullasadaviralojjvalAnavadyagadyamAlAmAdyatkallolAyAH sphuraddhetuyuktijAtasampAtavakranakracakraduradhigamAyAH payodhivelAyA iva madhyaM kathamapyavagAhya vibudhabuddhibeDhAkaSTena kathaJcitpArINabhAvamanubobhUyate / yasyAM ca sarasyAmiva madhuraghanarasaprazasyAyAM jagajjantu tApavyApanirvApaparAyAM cAturIlaharIbhirullasantyAM bhAratI bhagavatI haMsIva hasantIvollasantIva vasantIva snAntIva majjantIvonmajjantIva kilantIva krIDantIva sAkSAdiva nityaM lakSyate / kiM bahunA? vinAJjanaM locanayorvikAzanaM hyanabhravRSTizca vapuSyatarkitA / vinApi rAjyaM sukhasampadAsI tkimapyapUrvA gatiretadIyA // 1 // api ca nayanasukhadAM pAyaM pAyaM muhurnayanAJcalaiH suciramapi yAM grAhaM grAhaM mudAkarakuDmalaiH / hRdayanihitAM kAraM kAraM sphuratpulakAGgakA vacanaviSayAtItaM toSaM paraM sma labhAmahe // 2 // sA tAdRkSA kSapitajagattApA svasukhAvasthAnabhavyajanatattadagaNyapuNyopakAravidhAnanavanavasthAnaviharaNazrImajjainamataprotsarpaNatattadantiSadadhyApananAnAdharmotsavavidhApanavaravyAkhyAnavidhAnAdirUpazubharUpasvarUpanirUpaNadIpikA yathAvasaraM tadanAgamahimAgamamukulitAsmanmAnasAnandamAkandavRndollAsinI vasanta riva sadA'hAya prasahya prasAdyA / tathA vayamatra vighaTamAnakamalakozamadhyanirgacchadatucchotsAhavazamAghanmadhukarajhaGkArakRtaprAbhAtikama. galadhvanau saGghaTamAnacaTulacakramithunapRthupramodaujasvimaJjukUjanakolAhali. ni saJjAyamAne vibhAtasamaye, aparAzAsaMsargaraGgadrAgAtmapatyavalokanotpannamanyuvaimukhyAM prAcidigvilAsinI komalataraiH sphuratkazmIrajarajorAjimaJji Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM majitvararajjyatkau kumAmbhaH zubhaskau sumbhakusumakiMzuka zukacacucaJcuracalakiGkillipallavahiGgulapravAlalIlAmanubhavadbhiH prasRtvaraiH karaprasaraiH prasAdayitumiva prasAdhayati spRzati jagatprabAdhiprabodhaprathamaprArambhamaGgalakalazAyamAnamaNDale mArttaNDe kalahaMsazAvakeSu prathamonidreSUnamudritalocaneSu tatkAlo - jjRmbhamANakamalAkara kezaraiH kalpavartta kurvvatsu sadbhaktibhAvollAsabhAjanajanitajinasabhAjanasabhAjanasvAntapotakAn madhumadhurarasekSurasapAyasa mAdhuryajaitrazrI vAmeyacaritragatopadezapezala pRthulaprAtarAzapradAnena puNyapuSTibhAjaH sambhA vayantaH,madhyaMdine matizaligaNi - sama (ya) kuJjaramuni - sthira saMyamamunInadhItajyeSThakSetrasamAsAdidharmaprakaraNAn karmagranthaM karmmavipAkAkhyamadhyApayantastadvayaM cAbhinavakAvya zikSAyAM yojayantaH, ratnacandrakSullakaM cAdhIyamAnasvAdhyAyaM zabdabrahmavyAkaraNamadhijigApayiSantaH, parAn nirgranthAnapi tattallakSaNAnveSikI nighaNTusvAdhyAyAdigranthapAThanena yathAsamayaM sagranthAnAdadhAnAH, vanIpAlA iva navanavAgamAn kadAcitsArayantaH pramAdapi zunopaplavAcca nivArayantaH kadAciduccAvacAbhigrahopacitapavitratratajAtyaviTapino bhavyajanasvAntamRdulatama kSititalaprarUDhAn sadupadezazvara yogena prauDhiM prApayantaH, kadAciddantiSanmativratatikAH zAstratAtparya paryAlocana - prakAramaNDaponmukhIH samAracayantaH, kadAcidavanIpAlA iva vividhaviSayanayasvarUpasAtmyaM paribhAvayantaH, karhiciccApaNikA iva pramANaprameyavyavahAracAturI parIkSamANAH, kadApi mahAsurasenAJcitaM navyaM kAvyaM devA iva nibadhnantaH, kadAcihnadhavaddevagurusAnnidhyA tuSTipuSTibhAjaH . sAMyamAnAcAraNIyAn yogAn samagrAnapi yathAkAlaM yathArhaM prayuJjAnAH, AvazyakeSu teSu teSu dharmyesu karmmasu kRtAvadhAnAH kadAcitsaMyamamayAtmArAme manomayUraM raraMmayanto'nUpadezA iva sarvvataH kuzalatApradhAnAH zrI parameSThivarddhamAnamahAmantravidyAbIjAkSarasmaraNatriSavaNena sarvvAGgINaM pApatApaM nyatkurvANAH 20. " Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamA veNiH / 21 zrImacchrI pUjyarAjavarya pAdaprasAda saughamadhyAsInAH pyAnazubhadhyAnaM dadhAnAH, saparicchadA vizadasamAdhinistuSa sukhavijayArogyasamAdhizuddhA vevidyAmahetamAm / tathA zubhavadbhistatra bhavadbhirbhadanta maha tarairyalilikhAnamAsId- "yadyuSmAbhiH keSu keSu sthAneSu pureSu grAmeSu vA vihRtaM ? kva vA tIrthe yA trAvizeSadharmma karmma zarmakAryarjitaM ? Agantuka lokavArtayA tu bhavanto na - garakoTTAya pratiSThAsavaH zozrUyacakrANAstattvaM tu samyaktayA na jAnImaH, tena svakIyavihArayAtrAprakArAdiviziSTha jyeSTha puNyAtmakaH samAcAro'smacchutizaSkulI valayAvagAhI vidheyaH " iti / tatrArthe kSaNamekaM dattAvadhAnA avadhArayantu gacchezA:, yathottarArddhA bhavAmaH / tathA ca ---- itaH pUrvamapUrva suparvazreNiramaNIye zrIdapuruSottamAzrame svaH same zrImammaNavAhaNapurottame purAtanI caturmAsImasImasukhasampattyA sUtrayAMcakrima | tadanu ca saM0 somAkastatputra - saM0 abhayacandramelitena saghena samaM zrImarukoTTamahAtIrthaM bhavAmbhodhitIrthaM pRthvIbhaktayo vayamavandiSmahi / tatazca kSemeNa mammaNapure paramaM pravezotsavamanubhavantaH sasaGghA vayaM prAptAH / itazca - pharIdapuramityasti puraM paramavaibhavam / bahudhAnyadhanasampannaM sampannojjhati yatkSaNam // 1 // yadeva devagurvAjJAsajjasajjanasaGkulam | padaM mudAmudArANAM tArANAmiva puSkaram // 2 // dInadarza dayante ye dayante'rthijane dhanam / dIyate duritaM teSAM dharmadhyAnAnubhAvataH // 3 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM zrImajinendrazAsanaprabhAvakAH zrAvakAH shucimnskaaH| nivasanti tatra bahulA bahulAbhA lasitalakSmIkAH // 4 // (yugmam / ) tadA ca labdhAvasarAH sphurtsdbhaavbhaasuraaH| te'smAnabhyarthayAMcakrurvihAM svapuraM prati // 5 // prAsthiSmahi tatastasmAttadAgrahavazAdvayam / sAdhubhAnusamIrANAM sthiti3katra yujyate // 6 // krameNa drohaDoTTAdIn grAmAnuddAmavaibhavAn / madhye kRtyotsave prAptAH zrIpharIdapuraM puram // 7 // tatra ca vividhadharmopadezAmRtasekena bhavyalokavivekAGkurAnujjIvayatAM jinamataM prabhAvayatA kAMzcidbrahmakSatriyabrAhmaNAdIn jinamatAnugabhaktIn kAMzcidbhadraprakRtIstaistaiddharmopadezaiH kRtArthayatAM satAM saparicchadAnAM samAdhisamRddho bahIyAnananehA vyatIyAya / anyadA ca prAcImukhamaNDane bhAnumati jAyamAne jagadvyavahArahetau pratyUSasamaye AsInAyAM rAjanyavANijyabrAhmaNAdiparaHzatottamajAtyajanaparSadi dharmopadezakSaNaM kSaNAdAsUcya nivRtteSvasmatsu gAyaneSu ca kalasvaratAlalayamAnabandhurAM gItimudgAyatsu, akasmAdatarkitaH kuto'pi dhUlidhUsaritakU,kuntalo vAmahastavilasatkamaNDaluH / kSAmakukSirativIthyatikramAtko'pi jIrNavasano'dhvago'bhyagAt // 1 // Agatya cocitaM vinayaM vyaJjayan samuditamanA manAgunnamitottamAGgaH purastAdAsAMcakre / vayamapi sadAkRtiriti tamAbhASayAMcakRma / "bho. stIrthayAtrika pathika! kutaH praSTavyosi ? keSu keSu tIrtheSu dRSTapUrvIbhavAn ? Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'nAnAdezavihAriNaH khalvapUrvApUrvasthAnadRzvAno kA JcidapUrvvamRtAyamAnAM kiMvadantIm / paritoSaya kSaNaM parSadam / " asAvapi ' zrUyatAM mahAbhAgAH / ' ityabhidhAya sudhAkirA girA bhaNitumArabhata / tathA ca " astyuttarasyAM dizi saJcitaH zriyA strIpuMsaratnotkararohaNAcalaH / dezastrigarto'rttiharo'dhivAsinAM tIrthairgarIyAna calairivAtra yaH // 1 // tatrApi pAvanaM tIrthaM zrIsuzapure param / zaradhvanyatAM yAti puNyaireva hi dehinAm || 2 || devAdhidevanAbheyAdimAnnatvA''layasthitAn / dhApi paramAnandaprAptaM svaM manyate budhAH // 3 // tIrthamanAdiyugInaM vAGmanasAgocaraprabhAvADhyam / draSTa dRSTibhyAM tairdRSTavyaM jagati dRSTam // 4 // te dhanyAste janmAnasteSAM varSyA ca vaiduSI / gatvA jAlandharAdhIzAnAnRcurye jinezvarAn // 5 // mlecchavyApteSu dezeSu nikhileSu kalau yuge / niratyayaM hi tattIrthaM marAviva sarovaram // 6 // tasya tIrthasya mahAtmyaM kiyadvacmyapaTiSThadhIH / tadupAsya tataH pazcAddhanyaM manyo'tra cAgamam // 7 // tadetadatyadbhutaM svadRSTamuktaM vAcyaM nyakSeNa tadvidAMkurvvantuH / ga ntavyo no'dyApi mahAnastipanthAH / " ityabhidhAya sa prAcAlIt / tadanu ca tayA vArttayA hRtamanaskA iva citralikhitA iva saJjAtaraNaraNakA iva Agraha mahilA iva vayaM sasabhyA babhUvima / manasItthaM vicAritavantazca yaduta mlecchAkule'sminnapi nIvRtyabhyetya tattAhagamithyAdRgduSTajanAnana Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM nibhAlanAtpannamAlinyamalaspRzahizovimalatAnidAnatattathAvidhatIrthadarzanasudhAsaraHsamparkeNa vizadatA nApAdayiSyate tarhi ' bhRte sarasi tRSA, siddhe pariveSite'pyanne bubhukSA, sati vibhave'pi dAridyaM, samudite bhAnau tamaH' iti nyAya AyAtaH / tato yena kenApi prakAreNa yathA kathaJcideSA yAtrA samAsUtryate tadA sAdhu, anyathA punaH kva vayaM kva ca zrInagarakohAkhyaM mahAtIrthamiti manoratho'smanmanaH pUrvAdrI himAMzurivodaiSIt / evaM ca te te zrAvakA api yAtrAyAM jAtotkaNThA vayamiva bhRzaM babhUvuH / viziSya ca tadA sAdhurANAsutazreSThAH ziSTAcArAnusAriNaH / nivasanti trayastatra trayo vargA ivAGginaH // 1 // teSu prathamakaH somo dharmakAryadhurandharaH / dvitIyaH pArzvadatto'sti hemastu garimAsadam // 2 // tatra tadyogyatAM matvA tatkArya tebhya eva hi / upadiSTaM tadA'smAbhiruttamaM dhuttamo 'rhati // 3 // te caivaM cintayAMcakrustataH zuddhAzayA rahaH / yAyAvarairdhanabhAraiH sthAvaraM puNyamayate // 4 // gurUpadezAccedyAnAM kurmo'trAvasare vayam / nirmalaM sukRtaM koze vizva kIrtizca tAdRzI // 5 // iti dhyAtvA sa somenduH sabandhuH sAhasAgraNIH / kSamAzramaNadAnena yAtropakramamAdadhe // 6 // - tatazca sumaharddhikaH saparicchado yAvatA tattatsannivezeSu saGghamahAjananimantraNamahAmantrapraNidhAnapurassaraM tatsaGghasammahanikAyAM pravRttaH, tAvatA vayamapi tatratya saGghAgraheNa zrImAbAraSapuraM zraddhAlagRhazatasaGgulaM samupeyuma / . Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatkIdRzam - prathamA veNiH / dhArmiko'pi jano yatra citraM jIvArddako na hi / na cApavidyA kuzalo mArgaNAnapi nAsyati // 1 // tatra ca varttamAnAH kAMzcana paratIrthyAnapi jinazAsanAnukUlamanaskAn, kAMzcana navanavAbhigrahavizeSapradAnaizca zrAddhAniva vADavakSatriyavaizyAn kRtArthAn kurvantastathAvidhadhamrmopadezollasaddeza nApradIpakalikojnRmbhaNena kApathasaJcariSNUn janAn satpathapAnthatAM kAMzcana prApayantaH puNyaphalAH kiyatIrapi kAlakalAstatraivAtivAhayAMbabhUvima / anyadA ca tathAvidhasarvavikRtityAgamayAbhigrahagranthi samAptisatyaMkArAnurUpavastukrayavikrayavyavahAriNA pitRharizcandrasahacareNa sA0 zivarAjasu zrAvakeNa paramanaiSThikena samAcaJcUryamANe saGghavAtsalye'nuSThIyamAne ca saGghasatkAre toSyamANe yathaucityena yAcakastome gAyatsu sarvvalokaprakaTaM gAyaneSu parisarpatyAkAzaM svaggiNAmidaM vRttaM nivedayitumiva vAditraninAde zubhave - lAyAM grAmaThakurAdilokasamakSaM zrI AdijinapratimAM pratyatiSThipAmatamAm / evaM toSTyAMcakama ca / taMtaMtutAto tItetiH, tAMtAMtAM tatatatatuta / nRnAM ninunnanAnainA anneno na ino nanu // 1 // sampannamokSAvasatho vikalmaSaH samApayaMstAmasamarthamopamaH / sanAtanoddAmasamRddhizasyaH sa vaH pradattAmasamaM samuddharam ||2|| vandito vRSabheza ! tvaM mahAmahimamandira ! | mahAzayasya bhaktasya samAdhibharamIzvara ! // 3 // ( aSTAracakram, paridhizlokaH, kriyAgUDhazca / ) 25 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 vijJaptitriveNyAM taditthaM saGghakAryamAcarya tatkAlAgata-sA0 rAmA-sA0 somAhenA sA. devA dassU-purassara-pharIdapurIyasaGghAmantraNena tato vihRtya paddhattyantarAlAyAteSu teSu teSu bahalabhaktibhAvamaJjulavipulazraddhAlukulamaNDalAbhirAmeSu grAmeSu tatratyajanakAritAnutsAhotsRtapatAkApallavAn pade pade pravezoddhavAn sAkSAtkurvantaH krameNa prastutAspadamalamakAmaM / tatazca saGgho gaNakamupavezya saGghayAtrAprasthAnamuhUrta nizcikAya / tadA cAvasare gurvAsthAsthemabhAjaH subahavo bahumanyante sma / yadutedRze viSamadezakAlAdibhAve'pyacintyAdRSTasAmarthyAdamUdRzaM nAma kArya saredapIti / kecana punaH kathaJcittathAvidhavyavahAreNa yAtrAkAriSvagAriSu sAbhyasUyAstadUnnati bhAvinImasahiSNavo 'nyathA'nyathA vyabruvan / ke'pi ca madhyasthAH kAlAdibhAvavaiSamyaM jJApitavantaH, 'yadetAdRzena saGghana dUradezAntaraprasthAnaM na yujyate' iti / mahAkAryArambhe sulabhe evaM vidhe lokavAde kSaNaM dolArUDhamiva nazvetaH samabhUt / tataH pAriNAmikyA buddhayeti mImAMsAmahe sma / yaduta, lokaH khalu paravighnasantoSI, yadvA lokavAkyAnAM naikaH prakAro; yadi tAdRg lokavAgmAtreNa sthIyate tadA dvayorapi na zobhA; na svayazo nApi parayazo rakSitaM syAdityetatkarma nimitaM varam , animmite tu kRtye manomano. rathAsiddharasamAdhiH sArvadikaH, pareSAM ca prasthAyukAnAM kalau kAlamukhyamAvirbhaviSyati / tatazca mano yAvanmanAk sattve pratiSThApya zrIdevarAjapuramaNDanakuzalazabdAGkitagurorvAJchitakalpadroH praNidhAnajaM sphuTarUpamupadezabalamAsIsadAma / tadetatpipAsitasya sudhApAnanimantraNaM nRtyecchoghagharasambandhanaM bhRzamunmanIbhAvamudapIpadat / tatazca tadAdezena sannAheneva svacetaHzarIraM sannahya sAdhyasiddhau nitarAM baddhAdhyavasAyA jAtavantaH / dharmo jayati / ta eva pUrvagurvAdayaH zaraNamiti kRtvA / ityalaM vistareNa / prakRtaM prstumH| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 prathamA venniH| atha ca zobhane dine prazaste muhUrte zubhakarmaprAyogye ca yoge priyaMkaraNe uccairgRhastheSu graheSu saumyasvAmihAsampanne lagne yAtrAhe ca nakSatre vartamAne sA0 somAkena zrItIrthapraNInaMsayA ca preritaparamapramodollAsena cotsAhitaH zrIsaGghaH prasthAnamaGgalamasAdhayat / maGgalaM bhagavAn dharmo maGgalaM jinazAsanam / maGgalaM tanmataH saGgho yAtrArambho'timaGgalam // 1 // ityeSA vijJaptitriveNyAM prastutArthaprastAvikA sarasvatIkallo lAkhyA prathamA veNiH // 1 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 vijJaptitriveNyAM // atha dvitIyA veNirArabhyate // tathA ca, zrIsaGghasya prayANAvasare zubhodarkasamparkazasibhiH zakunaizcetthaM vijRmbhitam , yathA saGghasya prastutapuNyAzAsAphalyaM sambhAvayantya iva sAvazeSA AzAH puNyaprakAzA Asan / paramArAdhyasAnnidhyakRtamArgavighnabhaJjanasya yAtrikajanasya bhAvisukhavyaJjanA iva prabhaJjanA anu. kUlaM vavuH / nAsti kiJcidyuSmAkamavAmadaivAnAM durgamamiti kathayantIva durgA vAmA zabdaM cakAra / zaGkukarNo'pi svAtmani prastAvadakSatAmivAropayan vAmadigbhAgamAzritya kokUyAmAsa / mauktikAkhyaH zvA savyAhAMzrayan sAdhUnAM prasthAnamaGgale sAnidhyamiva vydhaat| api cakumbho'mbhonibhRto'bhyagAdabhimukhaM zaGkho jughoSa kSaNaM kSoNIzAbhigamaH savatsasurabherIkSA ca DholladhvaniH / pherumiravazvukUja madhuraM jAtatvarastittiri revaM sacchakunAvalIdviguNitotsAhA vayaM prasthitAH // 1 // tatazca nAtidUra eva jambUkadambanimbasarjArjunakharjurIprabhRtivanaspatizreNisacchAye bahulakamalakiMjalkakalkakalitasaurabhabhAsvareNa sarittuGgA_lihalaharilIlAMdolanoddhatapRSatazItalenAnilena sevanIyatayA manohAriNi muktAkaNazaGkhavalakSasikatollasadbhAsi vipAdataTinIrodhasi saGghaH prathamaprayANavirAmamakarot / tatazca vikacakuvalayAsyA sambhramadbhuGgamAlo jjvalabahalakaTAkSI pInacakrastanAcyA / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA venniH| 29 jalalavaNimaramyA darzitA''vartanAbhi - zcalalaharibhujAbhyAmAhvayantIva dUrAt // 1 // kAsahaMsaparihAsalIlayA taM riraMsujanamutsukayantI / navyazaSpavasanA vyaloki sA sindhudambhavazato varAGganA // 2 // sanmArgarodhinI sarvapathInAM tAM ca nimnagAm / zuddhAmiva manyamAnA aticakramima kramAt // 3 // tAmuttIrya ca krameNa zrIsaGgho nAnAgrAmAnivA''rAmAnullaGghayan zrIjAlandharAnanu pracacAla / calite ca tasminvismitAnyaloke sakalamahIvalayalaGghanajaGgAlAH karakRtakaravAlA mahAbhujA bhujAvalamabalasampattayaH pattayaH kecidyASTIkAH kecidbalAdhikAH pArazvadhikAzca, ke'pi dRDhavapuSkA dhAnuSkAzca kecana vIrakoTIrAH kANDIrA naistriMzikAzca prollalantaH kUIntaH puraH sphuranto garjanto nAnArUpaprAptA mUrttA vIrarasAMzA iva svAmikAryadakSA baddhakakSAH purastAducceluH / tatpRSThe ca sthaurIpraSThA viziSTA bhUyiSThAstvarayA turagAnapi mandagatikAniva sambhAvayantaH prAcAliSuH / itthaM ca te te saGghajanAH kecidvAhanArUDhAH ke'pi gurudevabhaktyatizayAtpAdacAriNaH ke'pi muktopAnahazca vayamiva prasthitavantaH / tadA ca pracalatsaGghajanAnanollasadbahalakolAhalaninadairAsannavananikuJjaSvakANDakalpAntApAtAtaGkazaGkAzaGkuzalyitamanasaH sambhAvitApadaH zvApadAH kAndizIkAH kathaJcit kApi niliiyaavtsthire| anyacca tIrthayAtrAmanorathaprathitapRthuprabhAvAstAghasyAnaghasya zrIsaGghasya kramasparzavazollasatsukRtena nirAkRtAMhovajaM tu rjo'pyuccairviccaar| tathA ca niyataM saGghalokAghilattodbhUto rjovjH| dhanyaMmanyatayA manye nRtyavisma namo'GgaNe // 1 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyA evaM cAvicchinnaireva prayANairnivRtisthAnAni purANIva vanAni mu. zcan vallabhArAgocitAni taruNacittAnIva vaprAntarANi sAkSAtkurvan pacyamAnagodhUmasaGkalAnAntyajapATakAniva kSetrasImnaH sudUraM tyajan krameNa nizcindIpurIparisarasarovarAntavartamAnodAmavipinodaNDapadmakhaNDAntare kalahaMsakalAmanubhavannivAsAMcakAra zrIsaGghaH / api ca kRtAzritaparitrANaH suratrANo'sti bhuudhvH| parantapaH pure tasminnAke nAkapatiyethA // 1 // so'thA''karNya sakarNAnAmagraNIH saGghamAgatam / citrIyamANahRdayo draSTuM so'pyautsukAyata // 2 // tuGgAGgaturagArUDhaH prauDhAmAtyAdisaGgataH / adRSTapUrtInimranthAnupetyocitamAcarat // 3 // apUrvadarzanAn sAdhUna darza darza narezvaraH / visiSmiye samaM paurai rAjahaMsAnmaruyathA // 4 // taistaistathAvidhairdhamyarupadezaiH suraJjitAH / pramodamevaM manujAstadA purIzvarAdayaH // 5 // (guptkriyH|) ..." vanamapyabhavaddhanyaM nagarI tu garIyasI / pradezo'yaM prazasyo'bhUyena yUyamupAgatAH // 6 // purA zrutAH stha goSThISu zrutibhyAmabhyupAyataH / puNyodayena naH prAptAH sAmprataM dRSTigocaram " // 7 // ebuM stutvA ca natvA ca bhUmAnAnandatundilaH / sammAnya saGghapaM vegAcato dhAma jagAma sa // 8 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA vnniH| vipAzApayasA chinnapipAsAH saGghapUruSAH / svagehanirvizeSeNa sukhena prasthitAstataH // 9 // sarvato visAriNI sarilakSmI vAmataH sAkSAtkurvatAmadho'dho vividhapAdapAn saJcaratAM teSAM vyatIte kiyatyapi pathi sAdhuriva paramodakaH saccittaprakAza ivAlabdhamadhyaH strIcaritraprakAra ivAsugahanaH kSatriya iva mahAsattvADhyaH krIDakururukekibakacakrAGgacakravAlazAlitaparisaraH vismerAravindavRndo mahAneko nadaH puro dRggocaramavatatAra / dRSTvA cetyUhAMcakRvAMsa / nUnaM yAnatayA niSevya suciraM dhAtAramA''tUtuSad haMsaH svIyakapakSijAtiniyatasthAnAya cAbhyArthayat / tuSTo'sau tadidaM padaM hi vidadhe vyAdhAdyagamyaM kvacit tasmAdatra patatriNaH pramuditAH krIDantyaho nirbharam // 1 // parito'pi visAriNA paritaM pysaa'tycchgbhiirbhaavbhaajaa| vanametadudanarAjadhAnImiva sevanti sukhaM vihaGgarAjAH // 2 // api casmitakokanadaM nadamabhi rabhasA sambhUya sArasA ete / bizamakarandAsvAdanamattAH krIDanti nirjIDam / / 3 // abhikajamakarandamApatantI sthUlonnIlasazadvabhRGgamAlAm / avalokya zikhI ghanabhrameNotkeko nRtyati bhAsayatkalApam // 4 // . evaM ca samantAnnadazriyaM kenacidvanecareNa varNyamAnAM zrutvA dRSTumika raviruccaiH puSkaradezamAruroha / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM tadA casArakAstarukoTarANi zaraNIkurvanti tApArditA hitvA raGgamamI vihaGgamagaNAH kuJja bhanante'jasA / vIthyaH pAnthanakhaMpacoccarajasA jAtA amUrdurgamA stejorAzibhirutsRte dinapatau jAte lalATatape // 5 // ___ ayaM nadaparisaraH, ete ca sAndradrumacchAyAH pradezAH, eteca tuGgaturogahItapRSatazItalA anilAzca yathAsamayopapanna nirupAdhisukhasAdhanaM tadasya vacanaM tathyaM sambhAvayaMstatraiva saGghajanaH samagro'pi sthiti vyaracayat / atha ca pradeze sajale ke'pi tasthuH ke'pi tarostale / ArdradUrvAvaNe kecitpAnthAnAmIhazI dazA // 6 // haMsavatsuciraM kRtvA jalakaliM nadAmbhasi / ke'pi nirvApayAmAsumanAMsIva vapUMSyapi // 7 // samAdhimAnasau jAtaH prayANamakarottataH / atha kramAtsamAyAtastalapATakasannidhim // 8 // tatpuropavaneSu catuSpatheSvivodgandhisaugandhikeSu mandamRdumarudandolitAbhilatAbhirvIjyamAna ivAtucchagacchacchAyAcchalena cchatreNA''bhUSya. mANa iva pikakokacASAdipakSikAraiH svAgataM tadvanAdhiSThAcyA pRcchyamAna iva kvApi mahAzoNAbhyaNe kIrNakamalamakaranda binduvRndasaugandhyaspRhaNIye bhUbhAge prayANavicchedamakarotsaH / tatra ca pavitravikasitapadmavanarAmaNIyakamanAlokitapUrva nirvarNayanto janA evmuuhaaNckruH| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA benniH| kimamI salilAdhidevatAnAM pratyakSAH prasarantyaho ! kaTAkSAH / / kimu vA zuci tannivAsayogyA tAsAM saudhaparaMparA jalAntaH // 1 // kimanyat ? eke padmavanaM dRzA nipibanto'GgulibhiH pArzvagAn sautsukyamAhuH--" pazyata pazyata bhoH ! kathamamISu kamaleSu sugandhalAbhalolupA madhupAH patanti ? / kathaM cAkRtaparapIDAH sAdhvApIDA iva rasamAharanti / / asmAbhiraho ! kUpamaNDakAyairiyadyAvadyannAnuzIlitaM tadapi gRhAnirgataidRSTam " iti / anye tu dADimIphaleSu teSviva bIjapUreSu phalitapuSpiteSu tadvadAneSu drAkSAkharjUrISu ca cakSuH kSipanti sma, tadabhilASaparAsukhaM natu mukham ; ityevaM yAvattadabhinavadarzanotpallavitacakSurAnandaH saGghastatra pradeze yAvadAste, tAvatA " abhigamaNavandaNanamaMsaNeNa paDipucchaNeNa sAhUNaM / cirasaMciyaMpi kammaM khaNeNa viralattaNamuvei // 1 // " ityAdyarthajAtaM kRtArthayanniva zrIdevapAlapurIyaH saGgho guruvandako DuDhauke tathAvidhAtarkitagurusamAgamotkaNTakitaH / tadA cAsmAbhirapi tathAvidhopadezarasAyanena sambhAvitaH paramAsthAsthairya tathArjijat svazAsane yathA mithyAtvakandakuddAleSu puruSeSu prathamAM rekhAM khalvAtmanaH samapuSat / tatazca " bhavanto'smadAspadaM pavitrayantu svapAdAvadhAraNena" ityavitathavatAgrahaM taM kathaJcitsambodhya puraH prcelivaaNsH| tatazcavipAzAkUlaMkaSAyAH kUlamanuvrajantaH kvacidvaitasvataH kvApikumudvataH kutrApi naDakIyAnanUpadezAn zAdvalAn sarasAn dRggocarayanto madhyadezaM praaptaaH| .. yatra gosaGghalA prAmAH bahukSIrAzca dhenavaH / kSIrANi pracurAjyAni nakrapeyAni tAnyapi // 1 // . Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 api ca komalacanakAhAraH kanakamayAbharaNajAtaparihAraH / mugdhagatirvyavahAro grAmyajaneSveSa AcAraH // 2 // adeyarAjabhAgAste niraGkuzaika vRttayaH / grAmINA nAgarau stasmAtkathaMkAraM hasanti naH // 3 // cirAyuSaH susaMsthAnAH subaddhadRDhasandhayaH / te hi kRtayugotpannanarebhya uddhRtA iva // 4 // api ca ------------------------ vijJaptitriveNyAM kRtanApitakarmANo halakarSAdikarmabhiH H / pANipAdeSu naidhante nakhAsteSAM zikhA iva // 1 // mahAkUpasamudrebhyo jalAkarSaNazemuSI / dRSTA grAmeyakeSveva yadi vA dhUmayoniSu // 6 // kRSNorNAmaya vastrANi vasAnA grAmavAsinaH / mAJjiSTheSvapi vastreSu dRSTA nityamanAdarAH // 7 // zAstra zikSAM vinA'pyeSAM matiH sphurati nistuSA / AjanmakSIrapuSTAnAmidaM lakSaNamAdimam // 8 // yatra ca - yAsAM varAzayazvolA varAzayazca sundaraH / ato'lpadhanayoge'pi paurIbhyo'pyadhikAH sukhaiH // 9 // caNDAkaistu pAmartha ApAdatalalambibhiH / yAnti sammArjanI kAryaM kurvantyo'dhvanyayatnataH // 10 // grAmastrINAM na zRGgAro na saMskArazca tAdRzaH / tathApi tAsAM saundarya guNAH prakRtijAH khalu // 11 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA veNiH / uccAzcUDAH zirasyuccairdadhAnA grAmayoSitaH / yA vinApi tadAdhAraM ghaTAnutpATayantyalam // 12 // pazUnAM paramA puSTiH kSetreSUtpattiruttamA / navyaM rasAyAH sAguNyamaho ! dezasya sauSThavam // 13 // pIyUSapAnaparyAptigrAmyANAM sadAM tathA / tadvAsasthAnaM yo grAmaH sa kiM manye 'marAvatI // 14 // stanyapAnamabAlye'pi yathecchaM dadhibhojanam / ghRtaM ca salilanyAyAd grAmyANAmapyaho ! sukham // 15 // taditthaM dezacaryAnubhavapAradRzvarI zemuSIM saGghaTayantastajjAnapadamadhyagA eva yAvatkaticiddinAni sthAne sthAne vilambitavantaH tAvadakasmAdekataH SoSareza yazorathAnIkasya, anyatastu turuSkAdhIzaza kandarAnIkasya ca sarvvataH " idamAgataM kaTakam idamAgataM kaTakam nazyate palAyyate " ityAditumalAvo vizvabhayaMkaro vIpsAbahula: sarvatra prasAramApe - dAnaH / tatazca kSaNaM kiMkarttavyatAvimUDhAH punaH praNidheyapraNidhAnapradhAnIkRtamAna sotsAhabalAH kathaJcidupalabdhatAdRzopAyanirapAyAstamaskANDamiva tAdRgudaprabhayaM viDuraDambaraM sUryodayeneva saGghapuNyodayena dUramujjAsya sahasA punarvipAzastaTamupasRpima / nAvyAM tAM ca kSaNAtsamamApadA pArayitvA kuGgudAkhyaM ghaTTaM saGghaTTayanto madhyadeza - jAGgaladeza - jAlandharadeza - kAzmIra deza - sImAsandhibhUtaM svAcAraniSThamahAjanapUtaM hiriyA - NAkhya- mahAsthAnAmadhyAsAmAsima / tatra ca zucibhUpradeze pradhAnadhAnyakSetre mahAjalAzayaM samayA kAnukayakSAyatanasya nAtidUre zAdvalasacchAyazAlmali mahAsAlamUle mAdhavamAsi dhavalaikAdazI vAsare sarvottama velAyAM prastutazAkhApura vAstavyeSu militeSu mahAjana melApakeSu, paraH zatairbhaTTacaTTA dibhirudghATyamAneSu puNyapuruSAvadAteSu, majjuladhavalamaGgalapravRttAsu tAsu tAsu * 35 " - Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Yu Ding nitambinISu, khelanalIlAmAkalayatsu nikhilakhalo cchRGkhalagrAmakhelakeSu, gandharvavidyAM vizadayatsu gandharvajaneSu, dAnadharmmAyo ddhRSitaromasu jAyamAneSu dAtRjanavapuSSu, puSyamANeSu taistaiH kAlociteSu teSu teSu raseSu; suzrAddhAcAradhUrINasya tathAvidhodArakAryapravINasya sAdhuzreSTha somAkasyAnicchato'pi saGghAgrahAttathAvidhAM yogyatAmavadhArayadbhirvidhivatsaGgAdhipatipadaM vyadAyi / tenA'pi pAtrApAtrasApekSaM dAnamadAyi / viziSya so'pi mulkaLakarakuDmalanirgatena tAmbUlAdinA deyavastuprakAreNa tathA raJjito yathA prAcInAnapi saGghapuruSAn vismAritavAn yadi bhaviSyatIti / kiM bahUcyate, hyutsavo'yaM sarvAGgasundaraH saMvRttaH / tadA ca mallika vAhananivAsinA sAdhUddhareNa pAzcAtyavAhanapadaM gRhNatA kulamapyuddhRtam / api ca saM0 mAgaTapautraH sAdhudevAGgajo mahAdharapadamuddharaH sammadAtsamupAdAt / anye'pi sAdhunIvA - sAghurUpA - sAdhubhojAkhyAstrayo mahAdharatAmevAdhArSuH / saillahastyaM tu buccAsagotrIyasAdhujinadattasuzrAva ke nidadhe / etaizca saGghapatyAdiI bhiryadavadAnamAdhAyi tadvayaM vaktuM na zaktAH, parantu tatkaraNIya cintanaprabhAvajaH pulakastvadyApi nodAste / kintu - vijJaptitriveNyAM sAghammika vAtsalyapramukho yo vidhistadA / cakre vakretarAkUtaiH sa taireva bhavedyadi // 1 // atha kRtakRtyeSu teSu teSu saGghapuMssu dvitIyadine tadavadAnaM dRSTvA garjana vyAjena [a]guNAnudgRNan taddAnasparddhayevAnivAritaprasarAbhiH sArAbhiH saliladhArAbhiH zrISmatADitAM pRthivImAzvAsayannadRSTapUrvamahA varSo palavarSeNa pAnthAn yathA kathaJcitkAtarayannatipracaNDa pavananipAtena paTakuTIkuTIra kAdi visaMsthulayan mAghavo'varSIditi hetostatra mahAtratamitA vAsarA avasthA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA vemiH| 37 namavekSya lmaaH| atha sapAdalakSaparvatabhuvaM saha sadhenollaGghayituM yathA vat prvRttaaH| yatra ca SaTkhaNDAnyatamaM khaNDaM yadvA dvIpAntaraM kimu / paradezyA vikalpante dRSTvA ziloccayAniti // 1 // uccagAM tArakazreNi paricetumivocchratAH / zailAzcAnaMkaSaiH zRGganirjharogAranirmalaiH // 2 // vIthyAM vitastimAtrAyAM saJcarannatiyatnataH / jano'dhaHpAtabhItyApi sAdhucaryA zrayatyaho ! // 3 // divApi siddhAJjanavannekSyante bhUmigainaraiH / vIkSyante'dhityakAsaMsthA vAnarA iva vA nraaH|| 4 // durlabhAmraphalAvAtyaiH kakaraiH kopayan kapIn / phalaM tairatratAM nItvA janazcakre samAhitaH // 5 // bhUmidezodgatA vRkSAH ye cAdrizRGgasaGgatAH / zIrSe dvaye'pi te sAmyAvaddhasparddhA ivAvRddhan // 6 // uccaiH zAkhAzikhAlagnA iva tArA nizAgame / vRkSAdhastAtsaJcaratAM kurvanti kusumamamam // 7 // vicitravarNaiH kusumaiH sampannA vanarAjayaH / prAduSkurvantyakAle'pi sandhyArAgasambhramam // 8 // anyaJca tAhakSatIrthamAhAtmyavRSTipratihatA iva / davAmayo vanaploSA nottiSThante kadAcana // 9 // mAlatiyUthikAjAtipramukhAstarujAtayaH / puSpagucchairabhunanAstaruNyaH svastanairyathA // 10 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyA praphullaiH kusumairvallyaH smiiraavegvellitaaH| .. avAkiranti zrIsaddhaM guruM lAjairiva striyaH // 11 // mallikAphullakalhAraketakAkhyAzca zAkhinaH / zAkhAbhaGge'pi madhurA daduH puSpANi sArthinAm // 12 // api ca-- kvApi jambIradADimAmrANi nAraGgabadarANi ca / pAkimAni vilokya syAlolA kasya na lolupA ? // 13 // phalAnAM kusumAnAM ca kAlAkAlAnapekSayA / prasUtiH paramA dRSTA tattIrthAtizayAdiva // 14 // khajUrIdADimIdrAkSArambhAbhambhAyikAdayaH / chAyAM kurvanti saGghasya khAdyaM ca dadate tathA // 15 // vinApi jAladI vRSTiM nijharaughAH pade pade / manye tairgirayaH saGghAtithyaM kartumupasthitAH // 16 // api cavahajhare cUtamahIruhastale vizrAmayan pAnthajanaH pade pade / phalAni miSTAni yathecchamAharan svagehasAdhyaM sukhamabhute kSaNam // 17 // ekatazca udumbaravaTaplakSAH parolakSAH puraH sthitAH / vizrAmasthAnamA nAM sajanA iva mAnitAH // 18 // zrIphalAzca phalaiH svIyairnijapAdatalasthitam / . TAccakyabhamazirasaM trAsayanti khalA iva // 19 // aspRSTamadhyAH sUrasya karaiH kvApi prasAribhiH / bibhrate kulanArINAmAcAraM kila kandarAH // 20 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 dvitIyA vnniH| api ca- abhayAmalakImukhyavRkSAvAptaphalaiH kvacit / gAndhikApaNanAmApi zaGke vismAritaM janaiH // 21 // aparaM ca pAdyAH karkarikAH kvApi patsukhA vAlukAH kvacit / dRSatkhaNDAzca tIkSNAgrAH svocitaM calatAM vyadhuH // 22 // kvApi samA viSamA vA kvApi nIcaistathonnatAH / naikarUpA bhuvaH zaile dazA iva bhave'GginAm // 23 // kvApIkSuzAkaTastomaH tilyaM bhAgINamekazaH / kaudravINaM ca maudgInaM zAleyaM kvApi zAlyate // 24 // taditthaM sthAne sthAne navInA navInA vanarAjIH paricinvantastadIyAbhiH picchalAbhizchAyAbhistapanAtapaprasarAgocarIbhavantaH parvatIyAn janAniva tadAcArAn zucIn sAkSAtkurvanto'tibhISmagrISmartumapi tathAvidhadezasvAbhAvyAcchizirartumiva manvAnAH sukhena vipAzAtaTinIM bhUyo'pyuttIrya pade pade samRddhAn mahApAmAn sambhAvayanto darzanena tadadhIzAMzcAbhimukhamAyAtAnucitAlApaizca raJjayantaH krameNa pAtAlagaGgAtaTamanvasAma / api ca-- .. yasyAM hi jalayantreSu dRSTvA saktvAdipeSaNam / ke nAma na prazaMsanti dAkSyaM parvatavAsinAm ? // 1 // pAnIyamatimuktAzri jaanudpnaa'mbuvaahitaa| sAndro dhvaniH pravAhasyonidrayedUragAnapi // 2 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJapitriveNyAM tAM ca tathAbhUtAmanihiteSvapi svayogasannihiteSu muzliSTalakSNataleSu nizcaleSu gaNDazaileSu paramayatanayA kvApi pAdanyAsamupakalpayanto niraayaasmuttiirnnaaH| tatazca punarakuNThAni girizirAMsi tvaritapAdacAreNa kuNThayanta iva kvApi tugataragirizRGgamadhirUDhA hemakumbhamAlopazobhitaprabhUtaprAsAdapatidarzanIyaM vividhasthAnamanoramaM netrAnandAmRtaprapopamAna zrImanagarakoTTApaparyAyaM zrIsuzarmapuramahAtIrtha dRggocarIkRtavantaH / tatazca-- AH kiM vyomnazcayutamidamaho ! svargakhaNDaM pracaNDaM ? kiM vApyudbhidya hRdyaH kSititalamasako nirgato nAgalokaH / raGgagAGgeyakumbhAvalikalitamahodAmahAtiramyaM darza darza puramiti vitarkAspadaM sambhavAmaH // 1 // tadanu saGgrena prathamatIrthadarzanaprabhavanmahAnandAnusAreNa dAnadharmAdhu. citamanullaGghayatA tIrthabhaktirvyaktIcake / zanaiH zanairayatnopasthitAM kRtrimA sajalAM nagarasya parikhAmiva pAtAlagaGgAjJAtijAmiva bANagaGgAm "egaM pAyaM jale kiccA, egaM pAyaM thale kiccA" ityAdi padAni yatanAGgAnyaanusmaranta ullAghA ullcitvntH| tadA ca saGghAgamanamAkarNya campakasakalApakalitamaulayo masRNaghusRNarasAktojjvalAcchapInavasanAH,nAgavallIvalacarvaNeneva vimalavacanena raJjitavadanAH, kAJcanamayazastrikayA varNyasvarNAlakAreNeva bhAsuritakaTitaTAH, svarNazRGgArA nijarUpazRGgAritasvarNA vA, nirupAdhiprItigaurAH paurAste te'bhyAgatavAtsalyavidhitsayA saGghasyAbhimukhInA babhUvuH, iti / tatazca tAn gurjarebhyo'pyadhikitavivekA~llokAn sAdhUcitabhASayA sambhAvayantastaireva saha mahatyutsave jAyamAne puraM Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA venniH| praveSTumupakrAntAH / citramiva bahuvarNopazobhitaM dharmAgAramiva bahu. gaNikaM nagarAntaraM madhye kurvANAH, saGghasAmAcArIvidbhiH pauraiH savArthe kriyamANaM pravezamaGgalaM tatsAhacaryAdvayamapyanubhavantaH, zanaiH zanairapUrvApUrvasthAnAvalokanAdvismitavismitAH, patAkApItagaganaM haTTazreNisaGkulaM rAjamArgamatikramya zanairhaSitahRSitA iva kizcittvaritatvaritAH preritA iva paramotsAhena, AkRSTA iva sukRtalakSmyA, kaTAkSitA iva bhAgyamRgAkSyA, AhatA iva sanmatyA, vidhRtA iva dhRtyA, AhUtA iva sadgatyA, ramitA iva ratyA, vismAritA ivAratyA, upekSitA iva bubhukSayA, anavalokitA ivAtaGkena, acintitA iva cintAntareNa, vismAritA iva mArgazrameNa, aspRSTA iva tRSayA, abhigamitA iva paramAnandena, kimapyatitaramAnandatundilA udbhidyamAnaromakandalA mahAmadanabheryAdivAdakeSu zabdabrahmAdvaita. miva vitanvatsu sarvArthasiddhidvAramiva zrIzAMtinAthajinaprAsAda-siMhadvAramanuprAptA:-" nissahI nissahI namo jiNANa" ityAdi vistArasvareNoccaJcUryamANA romAJcakaJcukitagAtrAH, tRSitA iva sudhAsaraH, kSudhitA iva paramAnnam, nirddhanA iva ratnasambhRtanidhilAbham , dramakA ivaizvaryam , kAJcanakalazopazobhitaM sAdhukSImasiMhakAritaprAsAde paramakharatarazrIjinezvarasUripratiSThitaM zrIzAntijinapati bheTitavantaH parayA bhktyaa| tatazca triHpradakSiNIkRtya kRtyavidA saha saGghana purANAbhinavaista. vaigRhasthocitaiH puSpairiva saMvat 1484 varSe jyeSThamAse jJAnapaJcamIdivase sambhAvitavantaH / tatazca saphalamiva janma manvAnA mArgaprayAsamapi pUritAzamiva gaNayantastattannirvikRtyAdyabhigrahagranthi chuTitamivAvadhArayantastadA tadA ca pUjyAn yuSmAdRzAn puNyapuruSAnapyavismArayanto dvitIyasmin vihAre narendrarUpacandrakAritaM zAzvatapratimAnukAri jAtyajAmbUnadamayapratimamatyadbhutaM zrIvarddhamAnasvAminaM tamasyudyotamiva tathAvidhakA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJasitriveNyAM tyatizayAnnetrAmRtapravAhamiva paramakarpUrANunimmitamiva paramAnandamayamiva darza darzaciraM cetasi kAraM kAraM prAgvannamaskRtavanto bhagavantam / tato'pi devalA didarzitAdhvAnazca matkRtacetaso vigalitarephasaH kavalitAlasyAH pramadAtirekAdujjRmbhamANAsyA bAhyAbhyantararajaH zizamayiSayeva nayanebhyo irSA zrudhArA varSantastRtIyabhavanagAnyugAdijinapAdAnanvavandiSmahi pUrvanyAyeneti / tatazca dvitIye'hi kaGgadaka mahAdurgamadhye mAdhavavakSolaGkArakaustubhAyamAnAnAdiyugIna zrIyugAdijina ninaMsayo tpiJjalitahRdayAntarAlA, prabha varSAzruNAlA H krameNa nabhoGgaNalambikapizIrSamAlAvilasatsaptazAlAlInasan2amatolIdvArANi saptasukhAnIvAkrAmantaH svarNakambAkareNa prAkkathaMcidAvarjitena maharddhinA maula bhUpAlapratizarIrabhUtena herambAya pratihAraNa sopAna sahasrasaGgulaM rAjapathaM paricAyyamAnAH pade pade jAyamAne dAnotsave nRpakAritamAnotsave ca prakAzamAne rAjAGgaraGgadvAdyaninAde ucchaladdhavalamaGgaladhvanibhiH pratizabdamukharIkriyamANeSu saptaprAkAreSviva nRpatisaughamadhyeSu vakSiNApannakutUhalirAjalokaiH pANindhamatAM nIyamAneSu pRthuSvapi prathiSu niraGkuzairapi dauvArikaizvAnavAritAH, anavaratapraNaya paricitamiva rAjasamAjajanasamUhamUhamAnAH zrInAbheyaM prItyA praNipetivAMsaH / 12 tadA ca tatra vRddhAstattIrthaitihyamitthamAhuH / " yathAhi --" idaM kila kamanIyakanakakumbhopazobhito tuGgazRGgaraGgasprAsAdamayaM mahAtIrthaM vijayini bhagavati zrInemijinapatau zrIsuzarmyabhUmIbhujA saMsthApitam, tadidaM cAghaTitamaTaGkitaM svayaM bhUtamivAnAdiyugInaM zrImadyugAdideva bimbamacintyacintAmaNimavRtakalpapAdapamamitamAhAtmyamanantAtizayaM jAnantu / iyaM ca bhagavaccaraNAravindamakarandacazJcacaJcarIkakuTumbinI zrImadambikA, yasyAH kimapyasAmAnyamatizaya vyAvarNayantisantaH / asyA hi prakSAlAmbhaH kumbha sahasrapramANamapi jagadgurostAvatpramA * Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA venniH| Nena snAtrAmbhasA saha tadAzAtanabhItyeva tulyasthAnasthitamapi naikIbhavati / pratyakSaM cAdhunApIdam / athavA'sambhAvitakITikApravezanirgame laghunyapyamupmin garbhAgAre kRtakapATasampuTe bhUyo'pi snAtratoyaM saGghadurantaduritamiva kSaNAdakasmAdUrvazoSaM zuSyati / iha hi kRtaM stotrAdipUjAdyaM satkRtyaM satkSetre nihitaM bIjamivaikAntenAvisaMvAdi phalaM syaadityaagmH|" tadidamuskaNThitasyA''dvAnaM ghaTitasuvarNe varNikAdhAna mityAbhAvya svavAgvalle prakAmaphalabhUtamimAM stutimitthamAvirabIbhavAma / tadyathAjagajIvanaM pAvanaM yasya vAkyaM mahokSadhvajaM caGgagAGgeyakAyam / tiraskRtya karmasthitaM jantutAtaM zrayeM taM matizrIkRte tIrtharAjam // 1 // galantyAzu pApAnyanantAni tAni prasarpantyagaNyA mudazcAvadAtAH / mahAsiddhirAyAti kIrtizcakAsti prabho tvAM namaskurvatAM zAntamUrtim // 2 // chekaH kaSTocchedane dIptibhAnubhaktasyAtuccheSTado bhItibhedI / yuktyA yuktaH svAgamAgAdhavAkyaH siddhayai roddhA yugmidharma kSatAgAH // 3 // diSTayA dRSTe te'mbujojiSNuvake dUraM naSTA''diprabho klezarAjiH / nanvArUDhe bhAskare parvataM taM dhvAntaM kiM na kSIyate niSkalApam ? // 4 // rayApArasaMsAranIhArasUraM rajobhArasaMhAraNAsAranIram / kRpAluM rasAlaM mahAdhIvaraM sat prabhAvaM mahAmo 'JjasA'dhIzvaraM tam // 5 // (nAyakamaNiH / ) taranti santo vipadarNavaM te potAyitaM ye'nusaranti te'daH / / nataM padAbjaM bhuvi sAvadhAnA yasmAn manuSyeSvatha zarma bhAvi / / 6 // jagatprabhuH satyanayaH svayambhUH svAdvAdhajanmA nihatAntarAyaH / tejomayastAttvikayogagamyo jIyA gateha ! tvamaghAdrivAyo ! // 7 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 vijJaptitriveNyAM gIrvANapadmApyatizAyinI sA tAvacca gIyeta marudvIzA / budhairna yAvadbahudhAMhibhakteH zaktiH prabuddhA jina te'stabAdhA // 8 // janmabhUSitanijAyatavaMzaM dezanAjanitabhavyazivAyam / sAdhiteSTasukhasaGgamaraGgaM bhadrasAndramabhinaumi sadaGgam // 9 // rAkAzazAGkAnanamAdidevaM vande yugAdau jagaduddharantam / taM raGgaduttaGgayazaHsurahaM harattamaM lokabhavorukArAm // 10 // naya prabho ! sevakamAtmasaGgaM jaya prabhAvodvalitAnpaGka ! / namanmahArAjakRtorubhAgadheya! prayacchA'vikalaM caritram // 11 // varaM gRhaM hAvavatI ca nArI vA ca lakSmIrbhavato'nubhAvAt / vareNyalAvaNyavacAstato'haM vahe tavAjJAM bhava me zivAya // 12 // darzanaM duritarodhi tAvakaM nAbhinandana ! bhavedbhavAvadhi / majatAnmama manohimarazmistvadguNAmalamahAmbunidhau hi // 13 // mhaamohmaayttmstombhaanorkhnnddottmjnyaansngketvaasto|| trasasthAvaraprANimohAntakasya stavAsUtraNAtte janaH syAdanaMhAH // 14 // ravIndupradIpaprabhUtaprabhAbhyo'dhikaM visphuradarzanaM te'dyajAtam / dayAdrI svadRSTiM tvamAtiSThipazcet sudhAmbho madaGge na citte vibhaati||15|| SaDaMhivarakhelatu pAdapaGkaje tavA'ruSaM me hRdayaM sabhanda / kRtAzrayArthe hi kRtiprakANDA yatrAsakRt svarddhamatAM vadanti // 16 // dalantaM daraM bhandamAkaMdarAdhaM dayAkandalIkandamAnandasAram / natastvAM zubhaMyuH kukarmANyadhastAt prakAsmi kahIMza namrAmara! shraak|17| dharAdhIzadhIraM mahodadhyagAdhaM nirasta krudhaM prAvRSeNyAbdanAdam / lasanmuktilakSmIvaraM muktamohaM mahAmo'malajJAnamAnandato'mum // 18 // rocIvIMcIprollasaddehadeze saumyAkArotprekSitAntaHpramode / zeSasphUrjadyogalambhapraviSTe dRSTe'dhIze jAyatAmiSTalAbhaH // 19 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA venniH| vyomno mAnaM vetti yau'jaHprakArai buMdhyA kAvyo'pyeSu te tIrtharAja ! / no so'pIzo yadguNAn jaspituM hI tatko mAno me'tra mUrkhatvabhAjaH / / 20 // yadAhuzcidAnandasantAnarUpaM zritAnAM bhayamnaM parabrahmayAtAm / dayAlo ! tadeva tvadIyaM prapadye zaraNyaM padadvandvamAviSkRtAyam // 21 // jayati jagatAmarticchedI yugAdijinaH paraM tadanu vijayante yogIzA budhA jysaagraaH| tadadhimahimastotraM hAraM tadantiSadaH kRti dadhadalamurodeze bhavyo jano jayatAdayam // 22 // janmajIvitagirAM saphalatvaM maGgalaM ca vRSabheza ! mamAdya / yatnato'samasamAMsanitAntaM yanmahAvRSagate'dhigato'si // 23 // iti hi nagarakoTTAlaGkRterAdinetuH stavanamajani pUrNa hArabandhAbhidhAnam / ahaha ! sukRtayogaH ko'pi me sphAtimAgA diti vadati yathAvatprAJjalirmegharAjaH // 24 // taditthaM yAvatA prastutastavanAdividhAnena kRtakRtyA iva jAtAH / itazca zrI candrojjvalasomavaMzavizadamuktAphalAyamAnAvatAreNa SaTtriMzadrAjakulIzRGgArasAraNa capalocchRGkhalabhUpAlalakSmIkareNukAcApalasaMyamananissamAnAlAnastambhabhUtoddaNDadoINDena viSamavividhavikaTasapAdalakSaparvatamAlAvalagarviSThAkSodiSThavipakSakSoNInAthazironivezitanijAjJAsphAraprAgbhAreNa prabalAtulazaktinRpatimatallikAvinayavellacchiraHkamalapupUjayiSitacArucaraNendIvareNa dhanasamRddhayupahasitadhanadena saurAjyajanitajanAnandena sarvaSaDdarzanavizrAmacchAyApAdapena viziSya zvetAmbarabhikSubalakSapakSapAto Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM palakSitaciccakSuSA pitRparyAyAgatasvasaudhamadhyasthitazrIyugAdijinamaktipuSA nijamukhakomalalAvaNyApahasitacandreNa bhUbhugnarendracandreNAtmIyapradhAnapuruSaiH sabahumAnamAhUtAH saGghasaGgatAstatazcAtuvarNyajanamahattaraiH parito'lakRtaM vicitramapi sacitramatulamapi satulaM vizAlamapi suvistIrNazAlaM nijazobhAparAbhUtapurahUtAsthAnaM tadIyasabhAsthAnaM prAptAH / tatazca vIjyamAnavaracAmaraM svarUpAntarAvasthitaM cAmaramiva vareNyahiraNyamaNimayasarvAGgINAbharaNazRGgArasaundaryApahasitamAraM sakalakalAkuzalaM grahagaNamadhyavatinaM nizAvallabhamiva rAjasabhAvasthitaM puruSottamamiva tamadrAkSmo'kSAmamudaH / atheSannamrazirasaM tamadhikRtya nirgranthabhANDAgArasarvasvabhUtAzIrvAdasandarbhagarbhamuhAhavaH padyamidaM smodAharAmaH / tadyathAzlAghe janma kule tanau subhagatA hRyA kalA sadvadhUH santAnarddhisamRddhisaukhyamatulaM bhojyaM ca rAjyaM param / cakritvaM tridazAdhipatyamapi hI prApnoti janturyataH so'bhISTArthavizuddhasiddhijanakaH zrIdharmalAbho'stuvaH // 1 // api ca kaGgadakakoTTakandaramadhyAsIno ripudvipAnhatvA / zrImAnnarendracandrakSitipatihariNAdhipo jayati // 2 // athaM ca jalArtha kasminnapi jane kRtabhrUsajhamAbhAvya nRpatiM prastutamidaM smAcakSmahe / " vaktrAmbhoje sarasvatyadhivasatitarAM zoNa evAdharaste ___ bAhuH kAkutsthavIryasmRtikaraNapaTurdakSiNaste smudrH|| vAhinyaH pAzcametAH kathamapi bhavato naiva muJcantyamIkSNaM * ...svacche'ntAnase'smin kimiva narapate'mbupAnAbhilASaH ||shaa zrImA Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA vaNiH / aparaM canadyo nIcaratA durApapayasaH kUpAH payorAzayaH kSArAH kSudrabakoTasaGkaTataToddezAstaTAkA api / prAntvA bhUtalamAkalayya sakalAnambhonivezAniha tvAM bho mAnasa ! saMsmarannupagato haMso'yamAnandyatAm // 4 // punarvivekamujjIvayitumiyamanyoktiHre cUta ! nUtana madaM malinAnukUla ! tvAM varNayantu kavayo na vayaM vayasya / zuklacchado yadiha zaivalabhuga marAlo rolambakokilakulaM kusumairddhinossi||5|| tathA aye vApIhaMsA nijavasatisaGkocapizunaM __kurudhvaM mA ceto viyati valitAnvIkSya vihagAn / amI sAraGgAste bhuvanamahanIyavratabhRto nirIhANAM yeSAM tRNamiva bhavantyambunidhayaH // 6 // ityAdibhirnavapurANaiH sUktairnRpamano'nujIvitaM yAvattAvatA tattallakSaNasAhityAdirasaparimalitamatirnRpatiramoghagaGgApravAhAnukAriNyA tattadUhapratyUhAmbusAriNyA pravINocitavANyA pazyatsu pArSayeSu sAzaGkamiva tiSThatsu rAjakIyeSu vidvatsu sahAsmAbhiH svayameva kSaNaM goSThIsukhamanvabhUt / tadAnIM ca sa kopI na sado madhye mUl vA yadi paNDitaH / bAlo vRddhaH pumAn strI vA yo nAzcaryarasaM papau // 7 // .. atha vidyAvinodapriyeNa rAjJA sajJApitAH sabhAsado vidvAMso -brAhmaNA ke'pi ke'pi rAjanyAzca sambhUya yattatphalguvaliMgataprAya samyagUpaM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 vijJaptitriveNyAM vA praSTuM sahasopasthitAH / tatazca tAn praznAnurUpottarAdhAnena cyutamadanibhAniva nirabhimAnAnmanAgApAdyA'ntarAle cedamavadAma kedArapoSaNaratAH ? kaM balavantaM na bAdhate zItam ! | kaM saMjaghAna viSNuH ? kA zItalavAhinI gaGgA ! // 8 // jIvanti jantavaH kena ? dhAtUnAM sambhavaH kutaH ? | Marriad kAcit yayoktamapi nAte // 9 // vikalpArthApakaH ko'rtho vinAzaH zakyate kutaH / padmotpattiH kutaH kIdRg dusthaH sarvvatra vAritaH // 10 // kRpaNo'pi nRpAH syAdudArasyApi laulyatA / bhAvAbhAvena yasyAsyAdAkhyAto'pi na budhyate // ( iti praznottarANi / ) ( prahelikA / ) kAcigRhAntaHpriyaviprayogamasAsahiH prApya taruM praphullam / jvaladviyogAbhiriyaM vyahAsIcchAyAM tadIyAmapi kiM nidAgheH // 12 // ( bhAvAlaGkAraH / ) 11 // ityAdipadyAnAM pratyuttaradAnamukAn vidagdhamanyAstAstAn yAvadudanaiSma, tAvadekaH kAzmIradezIyaH kuzAgrIyamatyavagAhitavitata pramANagranthastArkikacakracUDAmaNimanyazchala jAtiprabhRtyullApa mukharaH kazcidvipazcit sahAsmAbhiH svapakSaparapakSasAdhanadUSaNAbhyAM ciraM nizcitavAgvivadituM labho mahatA''Topena / so'pi, acintyazrI pUrvagurusAnnidhya sannaddhasasambaddhavAGamAtreNa pratihatavAg vIkSApanna iva kSaNaM kSoNIzAdhyakSameva sitabhikSUnanuninISupAdalamapANiridamuccairuccacAra / yataH " bho ! jainAnAM puraH ko'haM barAkaH, kSamadhvamAgaH, athetyAdisara seSTagoSThIprakAreNa paramaprItitantvanusyU - Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA vnniH| 49 tamanA manujezvaro'smatsanAthasya saGghasya sarvasyApi bahumAnasAraM satkAra cakAra / ' aho ! AIto dharmo vijayate ! dhanyamidaM matAntarAjayyaM zrIjinazAsanam, yatrai vidvattAdiguNA nirupamAnA vibhAntIti / ' anantaraM ca caJcaccandrakAntAdivividhavarNadevatAla kRtaM devAgAraM svakIyaM darzitavAn / acakathacca svavINAn, 'yadasya saGghasya pravezanirgamayorna skhalanA kAryA / ' atha ' pratyAsIdati naH sAndhyo vidhiH' ityAdinA pratigamanAya pratyAyyamAno'smAbhiH kathaJcidevaM mahApraNayAvirbhAvakamidamavAdIt / mA gA ityapamaGgalaM, braja iti snehena hInaM vacaH, tiSTheti prabhutA, yathAruci kuruSvaiSA'pyudAsInatA / kiM te sAmpratamAcarAmi hitametatsopacAraM vacaH smarttavyA vayamAdareNa bhavatA bhUyAtpunadarzanam // 1 // tatastamApRcchya zrIjinazAsanapronnatidarzanotsarpatpramodaplutahadayAH svamaThamAgatAH / athA'pareAzcAturvarNavandyamAnArhaDimbabhUSiteSu teSu caturvapi prAsAdeSu mahatyutsave zrIdevamahApUjAvasare krameNa zrIsaGghazrAvakA gandhodakasambhRtaiH svarNakalazaiH zrIjinacandrapAdAn darzanadattamanaHprasAdAna yathAvidhyasisnapan / tadanu sulabhaiH zubhagandhabandhuracampakapavitrazatapatrapraphullamAlatIjAtyAdijAtyapuSpairbahubhaGgIbhirapUpujan / pezalaphalapakvAnnAkSatAdibaliM puro jgdguruunnaamupaahrNshc| tatazca caturvidhazrIdharmAsthAsthemotpAdakeSu caturvapi kAJcanakumbhopalambhasambhAvitadraSTramanaHprasAdeSu prAsAdeSu gabhAMgArAdArAbhyAdaNDakalazAvalambino dhvajAn vyadIdhapan / tadA ca reNurvAdyAni, jaguH kulanAryaH, nRtyanti sma vismerAsyA nAgaryaH, daduhallIsakAni bAlAH, tADyante tAlAH, khelanti khelAste cAtyantaM sahelAH, dI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM yate yathecchaM dAnaM, yathA dUretyatAmaJcati duritavigAnaM, praguNIbhUtA sugatiH, praNaSTA kugatiH, varddhate dhRtiH, vizIryate kusRtiH, ucchrasanti dAninaH, labhante mAnaM mAninaH, khidyante kRpaNAH, vikasanti vitaraNanipuNAH, jAgrati yoginaH, vihasanti caityaniyoginaH, nijacitte camatkurvanti jJAninaH, samAdhimadhizrayanti dhyAninaH, pramIlatyavidyA, unmIlati vidyA, vilasati puNyam, vartate zreyaH / kiMca tanmanye yena dRSTo'yaM zrutaH snAtrotsavo'thavA / yadi tasya mude na syAdatra pratibhuvo vayam // 1 // tadanu ca bhaTTacaTTanaTabaTukavADavAdidusthitasusthitajanasAdhAraNAni zAlisarpissArANi saGghakAritAni avAritAni bhojanAni sarvatra prAvRtan yAni rahaHsthitamapyavadAnyaM prakAzayanti / athASTamIdine zrIzAntijinavidhicaitye jayajayazabdamukhareSu bandivRndeSu mahodaNDe bhavatyutsave megharAjagaNi -satyarucigaNi-matizIlagaNi-hemakuJjaramuni-kulakesarimunInAM paJcamaGgalamahAzrutaskandhAdyanujJAhetukAM nandI militeSu nAgareSviva saGghajaneSu vyadhAsiSma / tatra cAzrAntaM sthAne sthAne devavandanAvahitAH kAryAntaraparAGmukhA bhrAmaM bhrAmaM bhAvapUjayA jagadIzAna tvarayA zraddhayA sambhAvayantaH, saGghazrAddhavidhIyamAnAM dravyapUjAM cAnumodayantaH, saha janmanA nijajIvitamapi kRtArtha gaNayantaH, yAvadvArAnaSTottaraM zatamapi caityaparipATI paJcazakrastavAvirbhAvasArAM saparivArA vitenivaaNsH| itthaM zreyaHkRtyena puNyalabhyena svAtmAnamiva tadanumodakaM paramapi saMsArabhavAmbhodhipAravartinamivAnuminumaH / saparivArazrImadArAdhyadhyeyapAdapratyayamapi viziSya zrIjinavandanaM tannAnyatrApi nAmagrahaNapurassaraM vihitamastIti jJaparijJayA'numodya tannama Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 dvitIyA venniH| syakairiva sthAnasthairaphi prAjyaM puNyaM viTapanIyamiti / anyacca yathA yogaM gocaracaryAdisvArthasiddhaye purAntarAle cakramyamANAH kvacidupadhArAyantraM maThasthasya mahApuruSapramANAnukAriNaH kAntajAtyajAtarUpaniSpannasya rekhAprAptarUpasya rAjJo rUpacandrasya rUpekSaNaM cakSurvizrAmasukhamupalabhamAnAH, kvacicca pratyAsannahimAcalazailarAjakUTAhRtAni bhISmagrISmavipi himAnIkhaNDAni puNyapuruSayazAMsIvAtyantaM vimalAnyunnayamAnAH, adhivipaNi. mArga ca vyApAryamANacArucampakazatapatrAdigandhadravyaparimalabAhulye'pi nAzAviSayaM rasamanAdadAnAH, satatapravRttotsavAnAM gItanRttanAdarasalAlasAnAM divazcayutAnAM devInAmivAnupamatamatanusaundaryANAM paurapuraMdhrINAM zrotramadhigatairmadhuradhvanibhI rAgamagacchantaH, gRhodyAnavartamAnAmrataruparipAkimaphaleSu mugdhalokopanIteSvapi jIhAlaulyalezamapyaspRzantaH, vicitrabhUrjapatravanmRdulasparzAn kambalAnkarasparzamAtratAyAmupaDhau kayantaH, yAvaddazadinI tatrAvatasthAnAH / tatazca 'tiSThatha caturmAsIm , vayamapi zuddhazrAvakIbhavAmaH, mahAMzca lAbho vaH, kurudhvamanugrahamasmAsu' ityatyantAgrahaparAn nAmazrAvakAn tatratyAn jIdo-vIro-harSo-caMbho-saMbho-gaMbho-pramu. khAn kathamapi sambodhayAmAsivAMsaH / tataH sarveSvapi vihAreSu jinendrapAdAnadhikRtya saparivArAH sasaGghAH sagaddasvarA bASpaplutekSaNAH prAsthAnikI caityavandanA suciramAracayya lalATaghaTitAJjalayaH khalvekAntazAntarasavazIkRtasvAntAstadAnIm tava darzanamevAstu kimanyaiH prArthanAzataiH / sarAgacetaso'pyuccairlabhante nirvRtiM yataH // 1 // vAraM vAramiyaM cintA vAraM vAramiyaM kathA / yadahaM tvAM prapazyAmi bhUyo darzanamastu te // 2 // taditthamagrajagannAthamabhyarthanAmimAM prathayitvA, asakRcca ziraHpra Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 vijJaptitriveNyAM NAma kAraM kAraM kathaJcittIrthamahAmohapratibandhavazAtskhalitapAdapracAraM kSaNaM zUnyA iva hRtahRdayA iva tataH prasthAtumudayacchAma / atha ca jvAlAmukhyA jayantyA ca zrImadambikayA tathA / vIreNa laGgaDAkhyena yadasevi sadaiva hi // 1 // saMsArasAgarottAratIrthAttIrthottamAttataH / zrImanagarakoTAkhyAtprasthitAH saha sArthikaiH // 2 // . (yugmam / ) atha girisaridupalazailelAtale vahantaH, ekataH kila ' pavvau- . khoTTau ' iti mRdulaghuzizUniva kiJcidvyaktavAcA saMzabdanena giribhUvi pathikebhyo hyavizvAsazikSAmAkhyAnta iva kAMzcana pakSiNaH pade pade pradakSiNIbabhUvAMsaH / anyataH punastatpratiSiSedhayiSayeva kAMzcana vipazcita iva 'hokokimai, hokokimai ' iti sphuTapratirAveNa jagadvaicitryaM pracikaTayiSUn vihagAn svAtmani mAdhyasthyAdvaitamuttejayantaH zuzruvAMsaH / vismayasmeritA''nandATopA gopAcalapuratIrtha jgmivaaNsH| saM0 ghirirAjakAritottuGgaprAsAdasthaM zrIzAntinAthaM sagauravaM ca praNemivAMsaH / atra ca devasevAparAH saGghakRtyAnumodanAsamAhitahRdaH sadasadvivekaM prativAstavyAstikAMzca kAMzcana pravINayantaH, paJcAhorAtrANi tasthivAMsaH / atha pArevipAzasthitaM zrIvIrasvAmipAdamahAprAsAdakalitaM zrInandavanapuraM praapivaaNsH| tatra ca pUjyapUjAM vidhivadvidhAya saha tatratyasaGghanA''gantukasaGgho'pi khalvAtmAnaM dhanyamamanyata / tatra ca suvihitaguNapakSapAtarasikamanobhirAtmakaraNIyAtinandibhiH zuddhamArgAbhinandibhiH saujanyasambhinnasarvabhAvaiH pArvatikabhUpAlalokapAlitavacobhiH saha svayUthyairanumitasaMvimapAkSikapadasthairbhRzamajaryamAsosUcyAmahirUpam / tato'pi prasthAyA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA veNiH / 3 tiniviDatamasi nizyapi purovahamAnAbhirdyotamAnastradyota riMccholIbhirantarAntarA truTattaDidbhiriva samujjRmbhitacakSurAyuSyAH koTillagrAma krame - nnaabhinv| tuGgazRGgaraGgatprAsAde zrIvAmeyajinendra-darzanena saphalaprayAsA babhUvAMsaH / saGgho yAvatA pUjAdikakarmmaNi pravRtto'tha tAvatA vayaM tamiti stotuM pravRttAH / tathA ca -- abhimataphalalAbhakaraM cintAmaNipArzvanAthatIrthakaram / yaralavazaSasahavarNaiH kiJcidahaM varNayiSyAmi // 1 // zrIvallirAzisurasAlarasAlavAla ! vaH zreyasAya sa vihAsaraso'sahAyaH / aMho vihAya sahasaiva vizAlabAhuH zreyaH zriyaM saha vRSairiha zizriye yaH // 2 // yo vizvasaMzaya bilezayaraizarIro yaH saMvarArisabalAhavavAravIraH / yo harSavAsara ravirviSayAriraMsu yaha saMvara sarovarazAlihaMsaH // 3 // zeSAhivAvahizarA bahuhAvahelA lIlAvilAsavivazAsu vazAsvavazyaH / sevyo'si vAsavavizAM savizeSavIrya zauryAzrayosyaviralaM saralAzayo'si // 4 // arhan yazaH salilarAzizazI rasAyAH sArvaH zivAlayavilAsarasAya so'yam / sarvve surAsurasurezvarasUrisiMhAH saMsAravAsavirahAya siSevire yam // 5 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 vijJaptitriveNyAM yaH svairivairivilayAya sahaH sahasvI sviiysvvNshbhulaambrshrvriishH| zazvalallo vazavihArarasIha zIla zreyorahasyasarasIruhasUra eSaH // 6 // (caturarthamidaM / ) ye paJcavargaparihArasametametat paJcAkSanigrahaparAH stavanaM paThanti / te hI caturthapuruSArthasukhaM labhante tadbodhilAbhasubhagAstu mamApi buddhiH // 7 // iti bhagavantamabhiSTutya kRtakRtyena sahaiva saGkenAnadhIbhavanto 'tha girigahvarakUTasaGkaTAn mArgAn durgamAnulaGghayantaH, kvApi parvatapradezomRtAbhiH sapratyayAbhistamaH kavalayantIbhijvalantIbhirauSadhibhiratibhAsvarapradIpakalikAsAdhyaM karma pratyakSayantaH, parvataghaTTAnatikramya parvatadezamadhyagaM nAnAvidhazrAddhasaGkalaM zrIkoThIpurAbhidhamahAnagaraM prApima / tatra ca devAryadevapAdA vidhivadabhivanditAH / tatra ca saM0 somAko'vAritavAhanAsAraM sarasazarkarAcUrNapUrNa bhoktRmanomodakaM mahAmodakaM pracuraghRtapUrapakvAnnasampannazAkaprINitarasikalokamindrarasAsvAdamAdyadrarasajJarasanAviSayaM stUpIbhavadapUpaM suniSpannarUpaM mugdhasnigdhadadhyodanajanitajanasamAdhAnaM sugandhizAli. parimalodvAramAtrApyAyamAnajanaM prasarpatsarpirddhArApravAhapravAhitAhitadaurmanasyaM nAnAsvAdyapeyalehyakhAdyahRdyaM prakAzyamAnabahuvinayaprakAraM zrIsAdharmikavAtsalyopacAraM sAraM kAraM kAra tathA samastavAstavyavastuvittasArthikasaapuruSeSu sampannacittaraGgaH suraGgazvaGgavasanadAnena manAgaskhalitacittastA. mbUlAdinA ca sacamatkAraM satkAraM cakAra tathA, yathA sArvatrikI prazaMsAmAsasAda; ityalaM bahUktyA ? / tadevaM devavandanasAvadhAmAstatrApi dina Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA venniH| dazakaM sthitimajIghaTAma / atha tataH pracalyAtidurantamahAmArgasAgaramatikramayantaH krameNa saptarudrAkhyamahApravAhamayaM jalanivezamaklezenaiva krozacatvAriMzatpramANaM tarIbhirativAhayanto yathAkramaM cakramyamANAH zrI. devapAlapurapattanaM prAvizAma / tatratya mRdupakSIya-saM0 ghaTasiMhAdi-kharatarapakSIya-sA0 sAraGgAdi-vividhazuddhazraddhazrAddhasaGghana ghumaghumAyamAna ghanatUryam, gumagumAyamAnagandharvam, TatraTAyamAnakAhalam, damadamAyamAnada. malam , DhamaDhamAyamAnaDhollam , prauDhIbhavajjayajayaravaM pravezotsavamanvabobhUyAmahi ca / tatrApi koThIpuravattAni tAni sAdharmikavAtsalya saGghapUjAdIni saapatyucitAni nikhilAnyapi karaNIyAni saGghapatimahAdharAdibhistathA cakrANAni yathA zrIjinazAsanasya saGghasya sAdhUnAM zrAvakANAM ca prazaMsollApaH svaparapakSIyeSu prolllaas| tadevaM zrIjinazAsanaM bhAsayan saGghastatra dazadinI sthitimakarot / tatazca tatratyasaGghalokAgraheNa tathAvidhAM tatra yogyatAM matvA megharAjagaNiH satyarUcigaNi-kulakesarimuni-ratnacandrakSullakaiH sahitazcaturmAzIM sthApitaH / sa ca yAvatsAmprataM tatratya saGghana sampraheThito(?)'smadupakaNThaM vijayI samAyAsaudIti / athAto vayaM saha sahAgatena tenaiva saGkena sahasA pracelivAMsaH / krameNa zrImaddevaguruprasAdasAnnidhyabohitthenAtiduruttaramahattarasaraNisAgara sukhasukhenAkutobhayAH samulavayantaH, pade pade gamanAvasaraparicitAni nivAsasthAnAni nizcinvantaH, avicchinaH prayANairvipAzAkUlaGkaSAM pazcA. nmuJcantaH, prAkprasthAnamaGgalavelAparicitaM puropavanaM prAptAH / itazca zrIsa. vAgamanakiMvadantIpAnollasadAlhAdameduraH samastAlasyacchiduraH prastAvoci. takriyAviduraH zrIpharIdapurIyaH saGghastatkAlamilitAnyagrAmasaGghazca, kiM bahunA ? sarvo'pi grAmazca tIrthayAtrApuNyapavitritAGgasaGghadidRkSayA'titRSitalocanaH sammukhIno'tyautsukyabhAvAdAgAt / tatazca tamucitAzIrvAdena Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM saha pramodena yojayantaH saGghapatisodarAbhyAM sA0 pAsadatta sA0 hemAbhyAmatiprItiparAbhyAM pUgIphalanAlikerAdibahulatAmbUlAdidAnena saskriya. mANasarvajane, vAJchitadAnenAyAcakI kriyamANe yAcakaloke, jAyamAne pravezotsave pharIdapuramavApAma / yAvatsarvo'pi saGgho'nirvAcyaparamAhAdasudhAmbhodhau mama ivAbhUt / taddarza ca vayamapi siddhisamIhitatvAnnirupamasamAdhibhAjo'janiSmahi / api camanasi kRtya jinezvaravandanaM pracalitA yata eva vayaM mudA / abhini sitatIrthanamasyayA suphalitAbhimatAstata AgatAH // 1 // siddhayantIdezi kAryANi praayennodymyogtH| sa cApyapekSate puNyaM tacca saGke pratiSThitam // 2 // iti zrI vijJaptitriveNyA tIrthayAtrArthasamarthikA gaGgAtaraGgAkhyA dvitIyA veNiH // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyA veNiH / // atha tRtIyA veNiH prArabhyate // atha saGghAgamanAnantaraM nitAntamuditacittau saGghapatibhrAtarau sAdhupArzvadatta - hemAbhidhasuzrAddhau jyeSThe bhrAtari saubhrAtravallarIM pallavayantau svaM dhanyaM manyamAnau nissamAnamAnasotsAho tattatprabhUtasAdharmikA disatkSetreSu vividhAzanAdiprakAreNa nyAyArjita vittabIjavApaM tathAskASTI yathA kalpAntakAlakIrttanIyakIrtimatAM matimatAM sattvavatAM satpuruSANAM dvitIyatAM dhurINatAM vA kilAJcatuH / tatkiM bahucyate ? yataH - ya eva kecana yAtrArambhe manAgavajJAmanATayan, ta evAtha sarvAdhyakSaM svAtmAnaM nindantaH suniSpannasaGghakarmANi zrAvaM zrAvaM pramodAzrUNi cAtivismayAtsrAvaM srAvaM bhaTTA ivaikAntasaGghakArya bhaTTimamukharitamukhAH saakssaadiikssitaaH| tadaho ! khalu loko jitadvitIyaH kAmitakAmuko vA'stIti vidAMkurvvantu zrIpujyA laukikAcAram / kiM ca - sAmAnyenA'pyanena saGghena saGghadvayamIlanAdatisphAribhUtena teSu teSu sthAneSu saMghAntarebhyo'sAmAnyaiH karaNIyaiH sarvathApyatiricyata / tacca sarvamAgantukA eva nyakSeNa vakSyantItyalam / atha yAvaddinAni kAnicittatrAvasthAnamabhUttAvatA zrImalikavAhaNIyaH zrImammaNavAhaNIyazca samudAyastatra vandaka AkArakazca tulyakAlaM samupAgAt / tatazca svasvAspadamasmAn vihArayituM bhRzamAgrahISTAm / vAstavyo'pi tathaivAvasthApayituM nirbandhaparAyaNa AsIt / tato'smAbhirvAstavyo yAvadrahasyAkSaramantreNa sambodhito'tyAgrahAdvirarAma, AmetyAha ca / tadvayaM tu tathaivAnyo'nyaM vivadamAnaM zakunAnveSaNavyapadezena samAdhAya tatprathamaM mammaNavAhanaM prati prasthitAH / sAyaM ca dakSiNena gomAyavo'raTan / tato mamma vAhanagamanamupekSya saha tatsaGgena tadaiva zrImalikavAhanaM prAptAH / tadA . ca sAdhu da0mAlAkena pravezotsavaraGgaH parimitaprasAro'pi nikhilaja / nazobhA sambhArasampAdako vyadhAyi yena sarvajano manasi camadakarot iti " 8 17 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 atha zrItIrthayAtrAmahApuNyapIyUSa kuNDAracitasavanA iva sutarAM susthirasvAsthyabhAjaH saparicchadAH sasaGghAH supariNAmAH purA yAvadvarttAmahe / itaH prativarSa pratiniyatAgamA zrIparyuSaNA'pi pratyAsIditi / tatazca tathA - vijJaptitriveNyAM dAnazIlatapobhAvarUpo dharmazvaturvidhaH / bhRzaM prAptAvakAzo'bhUdeSyati jyeSThaparvvaNi // 1 // arthamukto'pi dAtRRNAM karo gurutaro bhavet / tatpUrNo'pi punarlAtu ghureveti me matiH // 2 // dAnaM daurgatyanAzAya dAnaM duritadArakam / AzAkalpadrumo dAnaM priyaM trijagato'pi tat // 3 // dAnena zAsanaunnatyaM yAdRzA tAdRzena vA / tasmAddIkSAkSaNArambhe tadvayApAri jinairapi // 4 // pazya dAnasya saubhAgyaM vastupAlAdayo yataH / jIvanta iva manyante yadutthayazasachalAt // 1 // aho ! dAnasamaM nAsti jagatritayamohanam | yasmAdduSTo'pi tuSTaH syAttathA zatruH suhRdyate // 6 // dAna ityakSaradvandvaM vibhajya jagRhe janaiH / udArairAdimo varNaH sparddhaye vAparaiH paraH // 7 // rAjAno durjanA mAtApitaro gurubAndhavAH / trinte kena dAnena ? ciraM vimukhitA api // 8 // kaSTAnuSThAna karttAro bhUyAMsaH santi pUruSAH / ke'pi te viralA eva zIlazubhrAH sadaiva ye // 9 // kalidurvAtapAtena kathaJcidvidhurA api / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyA venniH| zIlabohityamAsthAya bhavyAstIrNA bhavArNavam // 10 // na trAtAro na dAtAro yogino na na bhoginaH / zIlapAlakalokAnAmantyeikAM kalAmapi // 11 // antaraGgadviSadvayUhaM galahastakadAyakam / tapaH susAdhubhistaptaM nirjarAGgamakRtrimam // 12 // viSamANyapi karmANi duzcIrNAni kathaMcana / tapastapanayogena kSayaM yAntyandhakAravat // 13 // pratyUhavyUhato nAma loko yatheSa zaGkate / nAdadhIta kathaM kAraM tapastaddhvaMsamAMsalam // 14 // yadagamyaM yadurApaM duHzraddheyaM ca yadbhuvi / tadAyAsavinAbhUtA labhante tapasA priyam // 15 // duSkarmamalasaMspRSTastAvadAtmA na zuddhayati / tapo'minA svarNamiva na yAvajjAtu tapyate // 16 // yakSarakSaHphaNivyAghrA na tAnAkramituM kssmaaH| siddhamantropame yeSAM tapasyAsthA sanAtanI // 17 // tathA narake nArakAH santi sahante duHkhameva ca / na teSAM bhAvanA zuddhA tasmAllAbho na kiMcana // 18 // puNDarIkAdibhistaistaiH zreSThakAhabatAdapi / karmagranthisroTito yadbhAvanA tatra kAraNam // 19 // sucirAdaviveko'pi kRtAjJAnatapA api / bhAvanAto naraH zuddhayet tAmalIvAmalAzayaH // 20 // dAnaM zIlaM tapastuNDamuNDanAdi subahvapi / aphalaM snu hizAkhIva yokA nahi bhAvanA // 21 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. vijJaptitriveNyAM aho ! bhAvasya bhavyatvaM vistyAM vigatAgrahaH / ArjijattIrthakullakSmI zreNikaH pRthivImiva // 22 // dAnaM duritanAzAya zIlaM saubhAgyavarddhakam / . tapaH paGkavizoSAya bhAvanA bhavanAzinI // 23 // tadamUnamUdRzo dAnazIlatapobhAvanAbhedAn paripoSitasvasvasAma*nnAsIratayA parisphuratA caturaGgacamabhAvena vyavasthApya tairevAdhaSyavipakSapakSakSobhamudbhAvayannanivAritanijaizvaryakalayA sapakSAnAvarjayannagaNitasvaparapakSaH sarvatra samadRSTirudAracaritaH samyaktvasAmAyikazvetagajArUDhaH prauDhazrIH parvarAjaH zrIjinarAjazAsanarAjadhAnImadhyuvAsaH / tadA caAziSaH sthAnena vA'smAbhiH zrIkalpavAcanAvyApArayiSat zrIkAlikAcAryakathAdvayopadezavyapadezena tattattadutpattyAdivyAvarNanaM nirNayadbhizca dvArabhaTTapaTimAsvAtmani ghaTayAMcakre ca / suzrAddhamahAjanena tu sAGgatikakramukanAlikerIvividhavarNavarNanIyavAsaHpradAnasArAbhirekAdazakRtvaH prabhAvanopadAbhirupAMsthitazcAyaM parvarAjaH / kiM cAtra sAdhumehAka-saM.jamazrAvako mAsakSapakau, zrAddhakA tu dvAdazapakSakSapakA, aSTAhikAkAriNyastvagAriNyo gaNanAtItAH samapatsata / etacca parvasvarUpaM purA'pi zrIpUjebhyaH prAbhRtIkRtamabhUttathA'pyadhunA sthAnAzUnyArthaM punarapi vyajJapIti na paunaruktamAzaGkayam / atha samprati militasarvamahAjano mahAvistArasphAro vAdyadAtodyastomaH pauSasitapaJcamyAM zrInandimahaHsampannaH, tatra ca zrAvakAzcatvAraH, zrAvikAstu caturviMzati, saMyatAzcatrayaH, sarvavirativarja tattatta. pazcaraNapramukhAnabhigraha vizeSAn paramayA'hamahamikayA yathArha sarve'pyAdadire / tadA ca tAmbUlAdidAnapradhAnA vizvAzcaryakarI sA kAcitprabhAvanA zrAvakaizcakrANA, yayApi sarvaH zrAddhasaGgho nAma sutarAM sAdhuvAdAdvaitavAdI samavRtat / anyo mugdhalokastu tAmbulAdiprAcurya dRSTvA hyasamaye'pi paryu Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyA veNiH / 61 SaNAparvabhramaM dadhAra / tadayaM sarvajanIno mahAn puNyalAbhaH / tathaupaiSIcchrImatprasAditaM lekhadvayaM, parijagme ca tato'vasthAnAdinaiyatyam / punarapi yathAvasaraM svasukhAvasthAnAdisamAcArasudhAMzuvyApAraNena pralhAdanIyo nazcittasAgaraH sugurubhiH / tathA vayamitaH prasthAtukAmA api kalyANIbhaktizrI samudAyoparodhAtta proghanAvandApanotsukA api sthitAH / athAdyazvInazrImammaNavAhanIya - zrI pharIdapurIya-saGghAgamaH saMbhAvyamA no'sti / tadAgatau yadyogyatAGkaM bhaviSyati tadvidhAsyate'vazyam / tathA satyo megharAjagaNi- satyarUcigaNi-prabhRtiyati - sA0 nagarAja - sA0 hAMsA - sA0 hApA - 0 bhojA-sA0 pAhA - sA0 maNDalikagolA - sA0 relA - da0 bhImA - sA0 AhnA - sA0depAla - sA0vidhA - sA0 jiNiyA - sA0 devA - saM0 ratana - saM0 ghummaNa - sA0sahajA-sA0 kAnhaDa - sA0 mUlA - sA * vastupAlasavvAlakkhA - saM0 laddhApramukho nikhilo'pi trivarNaH zrIsaGghaH zrImatpAdapayojanmasu cirAJcaJcarIkeliM kalayatitamAm / tathA - gAmbhIryAlabdhamadhyo ghRtasaguNamaNirdhIratAsAnumadbhiH sannaddho madhyameghojjvalatarasalilollolamAlotsahiSNuH / mAdyadvidyAnadInAM ghanarasarasitaH zrIdharopAsanIyaH bobhUyeta zriyADhyaH sugurujalanidhiH sUrinIrAzayeSu // 1 // saMsArasarasIsUra urUrAH sarasorisaH / rasAsAro riraMso'raM sUriH sUri sAraraH // 2 // saskalyANagharaH surAgamadhurastArodayAnuttaraH sadratnopalasadvibhUtiruciro gaurazriyA bhAsvaraH / ( dvivyaJjanaH / ) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJatitriveNyAM zazvaddhIrataraH sphuradvasubharaH satsaumanasyoddharaH jIyAcchrIjinabhadrasUrisuguruH sarvasahAyAM ciram // 3 // sadbhiH suvaMzajAtaiH saMzritapAdo vareNyazAkhIva / sadbhiH suvaMzajAtaiH saMzritapAdo guruyAt // 4 // vihAya paGkocayamutsRtAnAM sadvAsanAzrIsamaSiSThitAnAm / prabodhanAyAyamano'mbujAnAM prakalpate yadvavacanaM ravizca // 5 // yanmUrtivatprItikarI sarasvatI sarasvatIvanmadhurA guNAvalI / guNAvalIvadvipulA manISA nandantu te pUjyatamA jgtyaam||6|| (rasanopamA / ) rogorugorugaariirNgauraangggururugguruH| AgogAgArirAgAraMgirAMgogerigo guruH // 7 // (dvivyaJjanalokaH / ) pyAnadhyAnadhutApado ghanatamaHsambhedane sAdhavo vizvenAzcitasatpado bhavabhido raGganmahAbhAnavaH / cetoguNasampado janamatotsRSTau surovAruhaH . kalyANaM dadatAM satAM gururasAvanye'pi cAnAratam // 8 // (mahAdbhutam / prathamaikavacanabahuvacanAbhyAMvyAkhyeyaM vidvdbhiH|) jIyAsurguravo'vanyAM vanyAmivAvanIruhAH / yamAsRtya cayaM yAti vidyAvratatisantatiH // 9 // (guruvarNanam / ) vizAM hi sevyAH sarasAravAvarA vizvAvihAyoharayaH susaMvarAH / sAhasyasArAH salayAH susUrayaH sArazriyo vairavizArasUrayaH // 1 // (paJcavargaparihAreNa chatrabandhaH / ) Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyA veNiH / varNanIya yazorAziva vitatalocanaH / varado mama sambhUyAd varyastArarabo guruH // 1 // AlavAla tulaM yeSAmabhidhAnaM sthirIkRtau / lalallakSmImahAkAraskarasyAraM nirantaram // 1 // ( svastika bandhane kAvyam / ) 63 ( cAmarabandhaH 1 ) prItisphItitatiM yeSAM prazasyAsssyazazI nayet / susAdhujanatAcetaH zrotaH kAntaM tataM smitam // 2 // ( cAmaraH / ) evaM pUjyaguNodgAnavidhAnamukharAnanaH / zrIjinabhadrasUrIndrAn vandate somakuJjaraH // 1 // doSajJahastIndrasureza kuJjarAH sanmAnasAmbhonidhizarvarIvarAH / bhUyo guNazreNihiraNyamandiraM jayanti te zrIguravo nirantaram // 1 // vidyAvalI vallivareNyamaNDapaM kRpApayodhAraNavisphurannipam / vacazvayairaJjita sarvaviSTapaM guruM stuve pAdanatorubhUmipam // 2 // guNAlitArAdharaNAntarikSaM vidhvastasammohamahAvipakSam / nIrandhradoSotkarabhedadakSaM guruM stuve'haM suyazovalakSam || 3 // yacchati sphItisantoSaM yadbhAratI sabhAsadam / yathAmbhodapayodhArA rAjatsAraGgasantateH // 1 // ( Asanabandhena vRttam / ) naraka saMharaNe kamalAghavaH sadavanInalinInalinIdhavaH / kavijanagraharAzitamIdhavaH zucidhiye'stu gururmadhurAravaH // 4 // bhuvanamandarazailasurAgamaM jinapazAsanabhAsanasodyamam / vimalacetanayAvagatAgamaM guruvaraM praNumaH suguNottamam // 5 // kalyANavArAMkuravRddhinIradAH kAruNyabhUyo laharIlasannadAH / susevakAnAM sutarAmabhISTadA jayantu pUjyAH pariNAmisammadAH // 6 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJaptitriveNyAM itthaM natvA gurU~zcitte susthiraH sthirasaMyamaH / zrIjinabhadrasUrIzAnnannanti vinayAnvitaH // 7 // tatratyasya paM.puNyamUrtigaNi-paM0 lakSmIsundaragaNi-paM0mativizAlagaNi-vA0labdhivizAlagaNi-paM0matirAjagaNi-pramukhasAdhavaH, pra0tapaHprabhAgaNinI-pravarhayatinyaH,sAgelA-sA0karaNA-sA dhaNapati-sA0 vajrAGga-zre0 rUpA-bhaM0 guNarAja-sA AsA-sA0 padmasiMha-bhaM guNarAja-zre0harirAjamukhyA mahAgAriNaH, sau0 gaGgAde -sau.sodhU-sau.jAsaladevI-sau0pAladevI-prAggraharAH zramaNasevakapalyazca tattadanuvandanAdharmalAbhamayocitAzIrvAdakadalIphalapradAnena samyagAnandamedurAH sambhAvanIyAH / tathA zrImadbhiH sarvadApi samucitazikSApre. SaNe kSaNamapyupekSaNIyaM na / tathA'vinayavilasitAdi titikSaNIyaM kSamAzra. maNapravINaiH / tathA'dhunA'tra kimapyasamaJjasAsamAdhisadRzaM nAsti, tenAtyantaM zrImatAM prasAdAdvayaM saparicchadA api samAhitAsteSThIyAmahe / aparaM cadhAturvizvavidhAnanaipuNamayAtyANejagadvizrutA dvijJAnAtizayo yadIyavacane ko'pyadbhuto vartate / bhAle tena lipIkRtAM tanubhRtAM yanmaubyavarNAvalI tattattattvamahopadezasalilaplAvaiH pramASTiM kSaNAt // 1 // tAn vismeravidyAmbujinIprasarpadyazaHparAgairmuditajJabhRGgAn / parapratIkSyAn jinabhadrasUripAdAn praNannanti sa megharAjaH // 2 // iti likhitalekharaGgatprAsAdo pariciraM prisphurtu| . mama vandanA patAkA zrImanjinabhadrasUribhyaH // 3 // // iti vijJaptitriveNyA jyeSThakalpavidhAnAdyarthaprastAvikA yamunAkallolAkhyA tRtIyA vonnH|| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tritIyA vnniH| vijJaptisatriveNyAM sUktalasallaharivArahAriNyAm / / guNagRhyanipuNamAnasavRndAni snAntu cirakAlam // 1 // jalaMdhi-vasu-bhuva'na-saGkhye varSe mAghe sitASTamIdivase / ravisutavAre rucire samarthito'yaM mahAlekhaH // 2 // yanyUnaM yaccAdhikamasaGgataM vA yadatra likhitaM syAt / tacchodhyaM dhImadbhiryataH satAM rItiriyameva // 3 // kiM ca zreSThino narasiMhasya tanayo vinayAvaniH / bhojAkhyaH sAkSaraH kSipraM prAJjaliH praNamatyasau // 4 // vizeSasvarUpAvalI""jJApyA niSpanneyaM vijJaptitriveNInAmagrantha pddhtiH| saMvat 1484 varSe mAghamAsi dazamyAm // dvivandanIkagacchIyAH zrIdevaguptasUrayaH zrIsAdhuratnopAdhyAyA vA yadIha syustadA teSAM viziSyAsmadIyA pratipattiraucityena prakAzyati // zivamastu sarvajagataH parahitaniratA bhavantu bhUtagaNAH / doSAH prayAntu nAzaM sarvatra sukhI bhavatu lokaH // 1 // bhadramastu jinazAsanAya / svasti zrIsaGghAya / AyuSyamastu guNagRhyebhyaH / samAdhirastu svayathyAnAmiti // (graMthAnaM 1012) vijnyptitrivenniH| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa sNkhyaa-1| prishissttsNkhyaa-1| HOMMONOMORRORDt mujha mani lAgiya khaMti jAlaMdhara desaha bhaNiya / tIratha vaMdaNa resi nagarakoTi tau Aviyau // 1 // bANagaMgA pAtAlagaMga vyAhanai jasu taDihiM / vaNarAI ghaNa ghATa vATa ti ghATihiM Agaliya // 2 // tahiM mAhamAbhaMDAra pahilaDaM pahilai jiNabhavaNiM / dIThau saMtijiNiMda nayaNa amiyarasa pAraNauM // 3 // jiNahari bIjai rIju mani adhikerauM uupje| jahi sovanamaya biMba rUpacaMda rAyaha taNauM // 4 // jiNi dIThai saMtosu maNa ANaMdihiM Usasae / 'aMdhArai udyota jayau sujagaguru vIravaru // 5 // jai trIjai prAsAdi saravari rAjamarAla jima / saMbhAviu risahesu caMpaki caMdani thuti jalihiM // 6 // hiva caDiyau camakaMta ati UMcai gaDhi kAMgaDae / ihu jANe mai kiddha siddhisilA ArohaNau // 7 // alajau aMgi na mAi mAi tAya gharu vIsariya / sariya sayala maha kajja tahiM risahesara daMsaNihiM // 8 // jo hImAlaya huMta rAya susammihiM jANiyau / nemisari jayavaMti kaMgaDa koTihiM ANiyau // 9 // caMdravaMsi je rAya rANI jasu payatali lulai / aMbikadevi pasAi tahiM manavaMchita phala milaI // 10 // bhaas| kaMcaNamaya kalasihiM sahiya e cyArai prAsAda / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa sNkhyaa-1| cyArai cihuM varaNihiM namiya cyArai haraI viSAda / gopAcalapura sirimauDa saMtinAha jagasAmi / kAmiyaphala kAraNi rasiya lINau chauM tasu nAmi // 11 // naMdavaNihiM naMdau suciru caramajiNesara caMda / jaga cakoru jasu daMsaNihiM pAmai paramANaMda / pAsa pasaMsau koTilae gAmihiM mahi abhirAbhi / maha mana koili jima ramau tasa guNa aMbArAmi // 12 // hemakuMbha sirijiNabhavaNi e savi thuNiyA deva / devAlai koThinayari karauM vIrajiNa seva / dukkhaha dinnu jalaMjaliya sukhaha laddha pasAru / tIratha paMcai jai namiya pAmiya mokha duyAra // 13 // maMgala tIratha paMthiyaha maMgala tIratha paMtha / ja sukhehiM kira maI kaliya mukatinArisImatha / nAri acchai ghari ghari ghaNiya jaNaNI sA paru dhanna / jAsu kukkhi uppanna naru saMcai tIratha punnu // 14 // iya jayasAyara samariya tAya savAlakhapavvaya jiNarAya / tA amhAriya pUgI Asa haDaM bolauM jiNasAsaNa dAsa // 15 // iNi samaraNi nAsai naraga joga iNi samaraNi lAbhai saraga moga / iNi kAraNi tumhi bho bhaviya Aja ihu pabhaNahu, nisuNahu, saraiM kAja // iya nagarakoTa pamukkha ThANihiM je ya jiNa maiM vaMdiyA / te vIra lakaDa devi jAlAmukhiya mannai vaMdiyA // annevi je kevi saggi mahiyali nAgaloihi saMThiyA / karajoDi te savi ajja vaMdauM phurau riddhi aciMtiyA // 17 // // iti zrInagarakoTTa-mahAtIrtha-caityaparipATI // // kRtiriyaM zrIjayasAgaropAdhyAyAnAm // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa sNkhyaa-2|| prishissttsNkhyaa-2| manoraMgi maiM ApaNai buddhi pAmI ja jANauM phirI vaMdiyaiM bhuvaNasAmI / ta ANaMdi je vaMdiyA bhAvasAraM valI te jiNe vaMdimo vAravAraM // 1 // pure pATaNe mUlajiNarAyapAyA thuNInai haNauM mohamadamadanamAyA / vaDallIpure pAsapahu amiyamIThau paraM rAyapuri saMtijiNadeva dIThau // 2 // bhaas| mahimaMDalI sumahaMti mahasANai mahimA ghaNiya / Adila pAsajiNiMda saMtinAha maI tahiM thuNiya // 3 // kuMyaragirihiM sirisaMti saMti pAsa salakhaNapurihiM / pAsajiNesara saMti dhyAyauM dhaMdhRkaI purihiM // 4 // paramANaMda apAra vAra vAra mana Ulhasiya / caDiyau setrujasiMgi risaha saMgitahiM Usasiya // 5 // rAyaNitali prabhu pAya triNi pradakkhiNa dei kare / paNamiya salloddhAra karauM vimalagirivarasihare // 6 // samakata aMgIkAra sAra paMcatrata Ucarisu / siddhakhetri suprasaMgi hauM ApaNapauM Udharisu // 7 // tAM tama tAM saMtApa tAM ciMtA tAM kugatibhiya / nahuM samarauM sekrUja jAma devabhavaNihiM sahiya // 8 // bhaas| vIraha e vaMdaNa rosa pAliyatANai Aviyau / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa sNkhyaa-2| 69 talAUjjhae purisaM tIsa pAsanAha mani bhAviyau // 9 // dAui e dIThau pAsa mahAvIra mahue mahiya / pAsaja e ghRtakalloLa meligapuri melihiM lahiya // 10 // ajAhari e vAmAjAya dIvi pAsa anu vIra muhu / Unai e puravari saMti koDiyanArihiM nemipahu // 11 // devakai e pATaNi deva caMdappaha bihu ThANi Thiya / trIjai e bhavaNi jiNa nemi, coriyavADai pAsa piya // 12 // ghaat| vIra velA vIravelAulihiM paNamevi / navapallava maMgalapurihiM pAsanAha risahesa jiNavara / jUnaigaDhi maDhi nava navai risaha pAsajiNa vIra diNayara // hiva giranArihi garuyara sihalaM caDiyau camakaMta / jahiM manasauM maI dikkhivau rAjaladevIkaMta // 13 // nemi mahaM paNamiu nemi maI pUiu nemi maI saMthuu sariyakAja / sukRtabhaMDAra bhara bhariyaai subbharo kariya maI vimala nija janama aaj|| ahma ciya pUgiya manaha jagIsa nemibhavaNi giranArazRMgi / gAiso vAiso nAciso raMgi deiso dAna mana uccharaMgi // 15 // vastigavasahiI AdijiNesaro kalyANa trai nemiphu| zrIgiranArihiM avara je kevi tevi hauM vaMdiso deva bahu // 16 // ghaat| sujasadhavalihiM sujasadhavalihiM pAsajaganAha / baladANai pAsapahu saMtinAha cUDavaNI puri / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ O parizika saMkhyA 2 / dedANA risahajiNa AdinAha UpalliyAsahi // vIramagAmihiM vIsvaru bIjau saMtijiNiMda / acisanaMdaNa bho jubai baMdaha lavaNimakaMdaH // 17 // maMDali sItApura vari vIra vagdhAi siriAdila dhIra / pATariyaI pahu pAsa ju saMti goraiiM siri risaha namati // 18 // saMtijiNesara DahiyaravADai saMti pAsa dui jhaMjhUvADai / hAMsalapuravari sItaladeva sArauM nitu nitu hauM tamu seva // 19 // je maI cauda satyAsiya varasiMhiM jiNavara vaMdiya garuyai harasihi / nitu nitu te mana bhAvihiM vaMdauM sukha samAdhihiM tA ciru naMdauM // 20 // iya dosanAsaNa payaDasAsaNa suha payAsaNa keviyA / bahuThANasaMThiya devajiNavaha bhAvabhattihiM seviyA / te Aja cahuvia saMgha maMgala raMga dANa smgglaa| maha diMtu nivvui sujaisAyara bodhilAbha samujjalA // 21 // // itizrIcaityaparipATI samAptA / // kRtiriyaM kharatarazrIjayasAgaropAdhyAyAnAm // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shuddhiptrm| vijJapti triveNi ke apha-saMzodhanameM, kucha jaldI ho jAne ke kAraNa kitaneka sthala azuddha chapa gaye haiN| pAThaka unheM, isa zuddhipatrake anusAra zuddha kara paDhe / pRSTham. paGktiH azuddham. zuddham. | pRSTham. paDktiH azuddham. zuddham. 2 21 -kodbhutA- -kodbhUtA- 19 3 beDhAkaSTena beDA kaSTena 3 15 svabhUrbhuvaH svabhUrbhuvaH 19 9 -dAsI ki- -dAsItki5 8 sphuTAH sphaTAH / 19 12 mudAkara- mudA kara6 23 'spAyena' 'syAyana 20 4 -ghUnamu- -ghUnmu7 4 - sampatyA- -sampattyA, 20 16 -ciddanti- -cidanti7 16 -svabhAvatma--svabhAvAtma- 20 22 dhAsu dharyeSu 86 bhUvi bhuvi 21 7 -viziSTha- -viziSTa9 2 -suri- -sari 23 10 budhAH budhaH 9 4 -ppAna- -pyAna- 23 12 yardraSTaM 9 14 -suci- -zuci- 23 11 taidRSTavyaM draSTavyaM 10 7 -dAzayAH -dAzayA 23 17 mahAtmyaM mAhAtmya 10 11. saklRptA saMklaptA 23 18 -dhanyaM ma- -ddhanyama10 14 -''zaiva -''zeva 23 19 -rvantuH vantu 10 15 tu nu 23 20 -nastipa- -nasti pa11 11 zaktipuTaM zuktipuTaM 23 23 tattAdRgami- tattADagmi14 11 -turaGga- . -tuGga 24 6 -manaH pUrvA- -mana:pUrvA14 12 sadA'mala- sadAmala 24 12 -mAsadam -mAspadam 15 4 bhAsivasatau bhAsi vasatau 24 22 tatsa tattatsa16 6 -bhUmiprApta- -bhUmi prApta 25 19 samuddharam zamuddharam 16 21 varivartI varivarti 26 3 paddhattya- paddhatya17 3 sarvAnapi sarvAnapi 26 9 -stadunnati- -stadunnati17 4 guruMzcApi gurU~zcApi 27 3 -praNInaMsa- -praNinaMsa18 14 -varNAkSara- -varNA kSara- | 28 9 sAnidhya- sAnnidhya18 19 -puSTi- -puSTI- 30 12 -pUrvInimra- -pUrvI nirma Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTham. paGktiH azuddham. zuddham. | pRSTham. patiH azuddham. zuddham. 30 22 evaM evaM 55 14 -zcaturmAzI -caturmAsI 30 23 sa saH 55 15 -sIdIti sIditi 31 8-vAMsa -vAMsaH 55 18 samulaGgha- samullaGgha31 18 tatazcavipA- tatazca vipA- 55 21 -dAlhAda- -dAilAda33 19 kApikumu- kApi kumu- 57 13 saghAntare saGghAntare35 5 -ptiprAmyA--ptiAmyA- 57 14 -pyatiricyata -pyatyaricyata 35 20 -sthAnAma- -sthAnama- 57 23 nikhilj| nikhilaja35 22 - lmali mahA--lmalimahA- 57 24 iti iti / 36 2 -yoSita- -yoddhaSita- 58 14 zzchalAt chalAt 36 4 -dhUrINasya dhurINasya- 58 19 gRrubAndhavAH guruvAndhavAH 37 12 -vAtyaiH vAtyai 59 24 snu hizA- snuhizA37 22 kadAcan kadAcana 6. 9 -vaasH| -vAsa / 40 16 -jhAnyaa- -GgAnya 60 10 vA'smAbhiH cA'smAbhiH 41 18 -navaista- -navaiH sta 60 10 -yiSat yiSata / 42 4 pramadA- pramAdA 6. 12 -paTimAsvA paTimA svA42 23 -varNayanti- -varNayanti 60 14 rupAsthi- rupasthi43 22 svAdvAdya- syAdvAdya 60 15 zrAddhakA zrAddhaikA 44 7 tAnpaGka! tAnyapaGka ! 60 16 zrIpUjebhyaH zrIpUjyabhyaH 46 12 zlAghe zlAdhye 60 20 caturviMzati, caturviMzatiH, 46 15 -'stuvaH -'stu vaH 60 20 -tAzcatrayaH, -tAzca trayaH, 46 24 narapate'mbu- narapate / te'mbu47 19 kopI ko'pi 60 24 tAmbulA- tAmbalA48 22 puraHko'haM puraH ko'haM 61 3 pralhAda- prahlAda48 23 barAkaH varAkaH / 61 8 -satyarUci--satyaruci49 20 draSTa draSTra . 62 19 yamAsRtya yamAtriya 52 10 giribhUvi giribhuvi 63 3 - bandhane -bandhena 54 11 -nulaGgha- -nullaGgha 63 15 -cayairaji- -cathai raji54 17 -darasajJa- -drasajJa- 63 11 yatrAmbhauda- yatrAmbhoda55 13 satyarUci- satyaruci- / 64 21 sAdo pariciraM sAdopari ciraM Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________