Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sainyacAce jenayamaMdirAvara-gulambI-ghAsIlAla- prativiracitayA samayAvadhinvAkhyA vyAkhyA sama hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI-sUtrakRtAGgasUtram / (prathamo bhAgaH) SHREE SUTRAKRUTANG SUTRAM niyojaka saMskRta mAkRta jainAgamaniSNAta miyavyAkhyAniH paNDitamuni zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja pAuna paranivAsinyAyamUrti sva. tikhAlAI mAidamAI maddevAnA amaraNArtha temanA dharmapatni zrI-bIkAstIbarena tamacadravya dhArayena prati 5200 0 A0 10 sthAnavAsoddhArasamitibhamukhaH yeSTi mIzAntivAra-madAsabhAI mahodayA mu0 sunakoTa For Private And Personal Use Only 193
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI- ghAsIlAla - prativiracitayA samayArthabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindI - gurjara - bhASA'nuvAdasahitam zrI - sUtrakRtAGgasUtram / ( prathamo bhAgaH ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir niyojakaH saMskRta - prAkRtajJa - jainAgamaniSNAta- priyavyAkhyAni - paNDitamuni - zrI kanhaiyAlAlajI - mahArAjaH pAlanapuranivAsinyAyamUrti sva. - ratilAlabhAI bhAicaMdabhAI mahetAnA smaraNArthe tenAM dharmapatnI zrI - lIlAvatIbahena tatpradatta dravyasAhAyyena prathamA - AvRtti prati 1200 prakAzaka: a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhAra samitipramukhaH zreSThi- zrI zAntilAla - maGgaladAsabhAI -mahodayaH 0 rAjakoTa vIra- saMvat 2495 mUlyam - rU0 25-0-0 vikrama saMvat 2025 For Private And Personal Use Only IsavIsan 1969 *************
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org maLavAnuM ThekANuM : zrI ma. sA. zve. sthAnavAsI jaina zAstroddhAra samiti, The. gaDiyA kUvA roDa, grIna leAja pAse, rAnoTa, (saurASTra). prathama AvRttiH prata 1200 vIra saMvat : 2495 vikrama saMvata 2025 isavIsana 1969 Published by : Shri Akhil Bharat S.S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra) W. Ry. India. 5 ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naiSa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo hyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // 5 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (harigItacchandaH) karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tatva isase pAyagA / hai kAla niravadhi vipula pRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUyaH 25-00 : bhudra : paMDita maphatalAla veraca'Dha nayana prinTIMga presa, gAMdhIrADa, amadAvAda. For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anukramAGka www.kobatirth.org anukramaNikA viSaya prathama adhyayana ke prathama uddeza 1 maGgalA caraNa 2 jJAnakA maGgalatva kA pratipAdana 3 bandhake svarUpakA nirUpaNa 4 parigraha ke svarUpakA nirUpaNa 5 prakArAntara se bandhake svarUpakA nirUpaNa 6 karmabandhase nirvRttikA nirUpaNa 7 svasamaya pratipAdita arthakA kathana karane ke pazcAt parasamaya meM pratipAdita artha kA kathana 8 cArvAka mata ke svarUpakA kathana 9 vedAntiyoM ke ekAtmavAdakA nirUpaNa 10 advaitavAdiyoM ke mata kA khaMDana 11 tajjIva taccharIravAdiyoM ke matakA nirUpaNa 12 puNya aura pApa ke abhAvakA nirUpaNa 13 akArakavAdI - sAMkhyamatakA nirUpaNa 14 akArakavAdiyoM ke matakA khaNDana Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15 pRthivI Adi bhUtoM ke aura AtmAkA nityatva 16 kSaNikavAdi bauddhamata kA nirUpaNa 17 caturdhAtuvAdI bauddhamata kA nirUpaNa 18 cArvAka se lekara bauddhaparyanta ke anyamatavAdiyoM ke matakA niSphalatvakA pratipAdana dUsarA uddezA 19 mithyAdRSTi niyatavAdiyoM ke matakA nirUpaNa 20 niyatyAdi anyamatavAdiyoM ko mokSaprApti kA abhAva kA kathana 21 ajJAnavAdiyoM ke matakA nirUpaNa meM mRgakA dRSTAnta 22 pAzameM baMdhe hue mRgakI avasthAkA nirUpaNa 23 asamyak jJAna ke phalaprAptikA nirUpaNa For Private And Personal Use Only pRSTha 1-10 11-15 16-21 21-26 27-34 34-37 38-43 43-141 142-145 148-150 150-159 160-168 169-203 203-205 205-211 212-222 222-239 239-253 254-275 275-279 279-285 285-286 287-290
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 zaMkitadharma aura azaMkita dharma kI bhinnatA kA kathana 290-291 25 ajJAni puruSako aprAptapadArtha kA nirUpaNa 292-294 26 ajJAniyoM ke doSoM kA nirUpaNa 294-295 27 ajJAnavAdiyoM ke matakA nirasana 296-297 28 ajJAnavAdiyoM kA mata dikhAte hue sUtrakAra mlecchake dRSTAnta kA kathana karate haiM 298-299 29 dRSTAnta kA kathana karake siddhAMtakA pratipAdana 299-302 30 ajJAnavAdiyoM ke mata ke dopadarzana 302-306 31 ye ajJAnavAdI apane ko yA anyako bodhadene meM samartha nahIM hone kA dRSTAnta ke dvArA kathana / 306-308 32 ajJAnavAdiyoM ke viSayameM anya dRSTAntakA kathana 308-309 33 dRSTAnta kahakara dArTAntika-siddhAMtakA pratipAdana 310-311 34 phirase ajJAnavAdike matakA dopadarzana 311-313 35 ajJAnavAdiyoM ko honevAle anarthakA nirUpaNa 36 ekAntavAdiyoMke mata kA doSa kathana 37 kriyAvAdiyoMke mata kA nirUpaNa 319-322 38 kriyAvAdiyoM ke karma rahitapanA 322-328 39 prakArAntara se karmabandha kA nirUpaNa 328-332 40 karmabandha ke viSayameM pitAputra kA dRSTAnta 41 karmabandha ke viSayameM AIta matakA kathana 334-339 42 ye kriyAvAdiyoM ke anartha paraMparA kA nirUpaNa 339-341 43 kriyAvAdIyoM ke mata kA anartha dikhAnemeM naukAkA dRSTAnta 341-342 44 dRSTAnta ke dvArA siddhAntakA pratipAdana 342-345 tIsarA uddezA45 mithyAdRSTiyoM ke AcAradoSakA kathana 346-348 46 AdhAkarmI Adi AhAra ko lenevAleke viSayameM matsya kA draSTAnta 349-351 47 dRSTAnta kahakara siddhAMta kA pratipAdana 351-352 48 jagat kI utpattI ke viSayameM matAntara kA nirUpaNa 353-369 49 devakRta jagadvAdiyoM ke matakA nirasana 369-380 For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 50 anyamatAvalaMbiyoM ke phala prAptikA nirUpaNa 51 prakArAntarase devoptAdiyoM ke matakA nirUpaNa 52 trairAzikoM ke matakA nirasana 69 sAdhuoMke guNakA nirUpaNa 70 adhyayana kA upasaMhAra 53 prakArAntarase kRtavAdiyoM ke matakA nirUpaNa 54 rasezvaravAdiyoM ke matakA nirUpaNa 55 rasezvaravAdike matake anarthatAkA kathana cauthA uddezA 56 pUrvoktavAdiyoM ke phalaprAptikA nirUpaNa 57 pUrvoktavAdiyoM ke prati vidvAnoM kA karttavya 58 sAdhuoM ke jIvanayAtrA nirvAha kA nirUpaNa 59 udgama Adi doSoMkA nirUpaNa 60 solaha prakAra ke utpAdanAdoSakA nirUpaNa 61 zaMkita Adi dazaprakAra ke doSoM kA nirUpaNa 62 grApaNA ke pAMca doSoM kA nirUpaNa 63 paurANikAdi anyatIrthikoM ke matakAnirUpaNa 64 viparIta buddhi janita lokavAda kA nirUpaNa 65 anyavAdiyoM ke matakA khaNDana ke liye apane siddhAnta kA pratipAdana 66 anyavAdiyoM ke mata ke khaNDana meM dRSTAnta kA kathana 67 jIvahiMsA ke niSedha kA kAraNa 68 mokSArthi muniyoM ko upadeza dUsarA adhyayana kA pahalA uddezA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // 2-3 // For Private And Personal Use Only 381-385 386-390 390-392 393-396 396-399 399-401 402-407 408-410 410-413 413- 418 419-421 422-424 424-426 426-428 428-435 435-444 444-447 71 dUsare adhyayanakI avataraNikA 462 72 bhagavAn AdinAthane sva putroMko diyAhuA upadezavacana 463-626 tIsarA uddezA 73 sAdhuoM ko parISaha evaM upasarga sahanekA upadeza dvitIyAdhyayanaparyantakA prathamabhAga samApta 447-451 451-453 454-456 456-461 627-688
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrI saujanya nyAyamUrti jariyaMsa ratilAlabhAi bhAyacaMdabhAI mahetAnuM jIvana jharamara Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAratamAM garavI gujarAtanuM sthAna atihAsika ane dhArmika kSetre mahatvapUrNa che, gujarAtamAM paNa uttaragujarAtanuM sthAna gauravazALI rahyuM che. uttaragujarAtanA pAlanapura nAmanA zaheramAM sthAnakavAsI jaina dhama'mAM atyaMta zraddhAvAna ane dharma parAyaNu evA zrImAna zrI bhAyacaMdabhAI jhumacaMdabhAI mahetA nAmanA sagRhastha rahetA hatA. temanI dhama patnInuM nAma menAbAI hatuM. pitAzrI bhAyacaMdabhAi pAte vakIlAtanA dhaMdhAmAM agragaNya bAheAza vakIla tarIke khyAti pAmyA hatA, temaja pAlanapuranA jAhera jIvanamAM paNa temanuM sthAna viziSTha prakAranuM hatuM. mAtuzrI menAbAI dha parAyaNa, sevAparAyaNa ane saMskAra saMpanna hatA. je temanA samAgamamAM AvyA hatA. te Aje paNa temanA saMskAronuM smaraNa karI rahyA che. AvA saMskArI, sevAbhAvI dhArmika mAtA pitAne satAnamAM pAMca suputro ane e suputrIe ema sAta satAnA prApta thayAM hatAM. temAM nAmAMkti evA meTA suputra zrI maNIlAlabhAi, bIjA suputra zrI kALIdAsabhAi, trIjA suputra zrI bApAlAlabhAi, cothA suputra zrI sUrajamalabhAI tathA pAMcamAM suputra sauthI nAnA evA zrI ratilAlabhAi ane pahelA suputrI tArAbAI (pU. tArAbAi mahAsatIjI)ane bIjA suputrI a.sau. mAtIbahena hatA. AvA susaMskAra su'panna mAtA pitAne tyAM zrI ratibhAInA janma sane 1902mAM paMdaramI ogaSTe thayA hatA. bAlyAvasthAthI ja sthAnakavAsI jaina dharmane vArasA mAtapitA taraphathI zrI ratibhAine prApta thayA hatA, je dhArmika saMskAranA siMcanathI sevAbhAvanA ane dharmabhAvanA pUra bahAramAM teozrImAM khIlo hatI. bAlyakALamAM prAthamika adhyayana pUru karIne muMbaImAM bharaDA ane elphinsTana hAIskUlamAM mAdhyamika zikSaNa meLavyu. sane 1918mAM teoe zALAMta parIkSA pasAra For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org janma tA. 14-11-1901 svastha nyAyamUrti ratIlAlabhAi bhAyacaMdabhAi mahetA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only varga vAsa 5-1-1966
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karI. eliphansTana kaoNleja, visana kaeNleja ane gavaramenTa la kalejamAM jhaLakatI phateha meLavI ucca kArakIrdi sAthe uccakakSAnuM zikSaNa prApta karyuM. sane 1924mAM ela. ela. bI. mAM prathama zreNImAM pAsa thaI sane 1927mAM eDakeTa (e. esa.) nI kaThaNa gaNatI parIkSA pasAra karI. muMbaI hAIkorTamAM orijInala sAIDa para prekaTIsa zarU karI. teozrInI ujajavala kArakIrdi ane sevAparAyaNa svabhAvane kAraNe lekacAhanA prApta karI. A lekacAhanAnA baLathI zrI ratibhAI sane 1944-45 mAM bAra kAunsIlanA sabhya tarIke cUMTAyA. sane 1947-48mAM hiMdanA bhAgalA thatAM bIjI spezyala TIbyunala lAhoranI anugAmI muMbaInI spezyala TrIbyunalamAM zrI ratibhAInI nimaNuMka thaI. je TrIbyunala "siMdhANIyA TrIbyunala" tarIke jANIti che. A TrIbyunalanuM kAma pUruM thatAM 150mAM muMbaInI siTI sivila keTemAM nyAyAdhIza tarIke niyukta thayA. A sthAna para rahyA te samaya daramyAna teozrI eka saMniSTha niDara, ane siddhAMtapriya nyAyAdhIza tarIke dezabharamAM jANItA thayAM. uparokta javalaMta kArakIdine laIne teozrI sane 157mAM muMbaInI siTi sivila kerTanA mukhya nyAyAdhIza niyukta thayAM. A samaya daramyAna temanI khyAtine phelA samagra bhAratamAM uttama rIte thaye, aneka kaThina samasyAvALA keso AvyA, jemAM Are mika kelenI kesa, keDiyA khUna kesa ane AhujA khUna kesamAM ratna samA ratibhAInI viziSTa prakAranI chApa bhAratanI janatAmAM paDI. AhajA khUna kesa je kamAnDara nANAvaTI kesa tarIke prasiddha thayela hatuM. A kesa jyAre cAlate tyAre dezabharanA leTenI mITa tyAM maMDAI hatI, dezabharanA dainika vartamAnapatramAM vigato AvatI hatI. AnA jevA aneka mahatvanA kesamAM temaNe batAvela nyAyapriyatA ane hiMmata ne laIne ja zrI ratibhAI eka niDara, siddhAMtapriya, bAhoza, saMniSTha, nyAyamUrti tarIke prasiddha thayA. nyAyamUrti tarIkenI kArakIrdi kItinA kaLaza rUpa banI rahI. sane 1960mAM bRhat muMbaI rAjyanuM mahArASTra ane gujarAtamAM vibhAjana thatAM gujarAta rAjyanI alaga hAIkorTa amadAvAdamAM sthapAI ane sane 1960ne julAI mAsamAM gujarAta hAIkorTanA nyAyamUrti tarIke nimAyA. A pada parathI nivRta thatAM temanI sevAnI kadara karI gujarAta sarakAre rAjyanI revanyu TrIbyunalanA adhyakSa tarIke nimaNuka karI ane teozrIe jIvananA chellA divasa sudhI rAjyane temaja Ama janatAne pitAnA jJAnane lAbha Apyo. zrI ratibhAI bAhoza ane pratimAsaMpanna dhArAzAstrI hatA, chatAM paNa teozrInI lAkSaNikatA te saujanya ane vinayazIla svabhAvamAM hatI. bIjAne upayogI thavA mATe For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pitAnI jAtane bhega ApI sahAya karavA teo sadA tatpara rahetA hatA. jema vRkSane phaLa AvatA vRkSa vadhu namra banI gUMkI paDe che, bIjAne phaLa levA sulabha bane che, tema caritra nAyaka zrI ratibhAIne paNa jema jema uccasthAna prApta thatA gayA tema tema teozrI vadhu dhIredAra, sevAbhAvI banI samAjane upayogI kAryomAM pitAnAthI banatuM karavA harahaMmezA pravRttizIla rahetA hatA. pAlaNapuranA zrI dharmazraddhAvAna ratnasamA zrI ratibhAInuM lagna saMskArI mAtA pitAnA susaMskAra prApta karela lIlAvatI bahena sAthe thayA hatAM. lIlAvatI bahena bAlyakALathI dharmaparAyaNa che. teo sAmAyika pratikramaNa, parvatithine piSadha kara vigere dhArmika kAryomAM sadA sAvadha rahetAM. uparAMta dIna, duHkhI ne zAtA upajAvavAmAM tathA sAdharmika prema vizeSa rIte dIpI uThe che. A rIte temanAmAM ghaNI uMcA prakAranI dharmabhAvanAo vAsa karela che. lIlAvatI bahenamAM kauTuMbIka neha paNa vizeSa rIte khalela che. dharmakAryathI pitAnuM jIvana saphaLa karI suzrAvikA banI rahela che. vrata ane niyamathI zrAvikA padanuM ArAdhana karAya che. te niyama pramANe teo temAM sadA pravRttizIla rahyA che. zrI ratibhAInA vicAra ane Adarzone anukULa rahI, susaMgata kAryomAM lIlAbahena sAtha ApatA. jaina dharmanA siddhAMtamAM zrI ratibhAIne avicaLa zraddhA hatI. teozrI dharmanA agragaNya muni mahArAje ane mahAsatijIonA cAritra tathA jIvanamAMthI vAraMvAra preraNa meLavatA hatA. vizALa ane vyApaka jainadharma temane jIvana dIpa hate. (darIyApurI saMpradAya) 5. tArAbAI mahAsatijI temanA sAMsArika bahena) tathA pU. zrI. vasumatIbAI mahAsatijI temanA sAMsArika sALI) vigerenuM jIvana haMmezA temanI najara samakSa raheluM temanA pavitra jIvanamAMthI teo haMmezAM akhUTa dharmazraddhA ane preraNA meLavatA. amadAvAdamAM AvyA bAda jainadharmadivAkara, zAstroddhAraka, paramapUjya AcArya zrI ghAsIlAla ma. sA. nA samAgamamAM avAranavAra AvatA ane kalAka sudhI besI dharmabaLa meLavatA. temanA dharmapatnI lIlAbahena paNa vakhatevakhata pUjya ma. sA. ne acUka prayatna karI rahyA che. dhArmika saMskAranI suvAsa zrI ratibhAInA sarva kuTuMbIjanemAM Aje paNa maghamaghI rahela che. zrI ratibhAI vidvAna hatAM chatAM temanI vidvattA bIjAne AMjI nAkhavA mATe na hatI paraMtu te anyane sahAyabhUta thavA kaMIka jANavA meLavavA mATe hatI game tevA kuTa praznane sAdI samajadArIthI samajAvavAnI temanI aMtara sUja hatI. For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUjya zrI paMDitarana AcArya deva zrI bhAtRcaMdajI mahArAjanA suziSya pU. caturalAlajI tapavIjI mahArAjazrIna saMthArA prasaMge jainetara bhAIone paNa jaina dharmanI philasuphI saraLatA ane zradhdhAthI samajAvatA zrI ratibhAIne jeoe sAMbhaLyA che teone te Azcarya thayA vinA nahIM rahe ke-muMbaI jevA zaheramAM berisTara ane videzI bhaNatara vacce uccasthAna prApta karela vyakti AvI suja kevI rIte keLavI zakayA haze? paraMtu zrI ratibhAInI A viziSTatA hatI. temaNe ucca mAnavatA vAdamAM ja pitAnuM gaurava joyuM. temaNe te prasaMge ApelI sevAo vizeSa dhyAna mAgI le che. ucca adhikAra prApta karavA chatAM vinamratA ane vinaya temaNe jIvanamAM vaNI lIdhA hatA. temanA sanmAnamAM bhejAela eka sabhAmAM temaNe kahela udagAre temanA Adarzo ane siddhAMtane paricaya ApI jAya che. - sattA ane vaibhavanI prabhutA te kSaNika prasaMgo che. temAM rAcIne khuzI thavAnuM nathI. AvA prasaMge jIvanamAM maLe temAM DUbI na jatAM temAMthI mAnavatAne pATha kADhI pitAnI jAtane yathArtha karavI joIe. AvI hatI temanI jIvana dRSTi. temanuM jIvana A vicArane anurUpa hatuM. samagra rIte jotAM teoe eka sAcA mAnavI tarIke jIvI jANyuM ane yathArtha rIte temaNe jIvana saphaLa karyuM. zrI lIlAvatI bahene temanI chevaTanI mAMdagI jANyA chatAM hiMmata rAkhI satata sevA karIne bhAratIya Adarza nAritvanuM vyaktitva dIpAvyuM che. AvI pratibhA saMpanna ane kartavyaniSTha vyakitanuM mRtyu e kharekhara mRtyu hatuM nathI paNa mRtyuja nAmazeSa thaI jAya che. For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AdyamurabbIzrIe zrI zAMtilAla maMgaLadAsabhAI amadAvAda. (sva.) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra * - amadAvAda zeThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI vIrANI-rAjakATa, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (sva.) roThazrI zAmajIbhAi velajIbhAi vIrANI rAjakATa zAjI moDIlAlajI galunDiyA vacce beThelA lAlAjI kizanacaMdajI sA. jauharI ubhelA suputra ci. mahetAbacanhajI sA. nAnA - anilakamAra jaina (dAyattA ) For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AmurabbIzrIo (sva.) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAriA bhANavaDa. (sva.) zeTha raMgajIbhAI mohanalAla zAha amadAvAda, (sva) zeThazrI dinezabhAi kAMtilAla zAha amadAvAda, zrI vinodabhAI vIrANI zeThazrI jesiMgabhAI pAcAlAlabhAI amadAvAda sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdhamurabbIzrIo zrI vRjalAla durlabhajI pArekha rAjakoTa, koThArI haragoviMda jecaMdabhAi rAjakoTa, paTela DosAbhAI gopAladAsa mu. sANaMda (jI. amadAvAda) zeThazrI mizrIlAlajI lAlacaMdajI sA, luNiyA tathA zeThazrI jevatarAjajI lAlacaMdajI sA. (sva.) zeThazrI dhArazIbhAI jIvaNalAla khAssI sva. zrImAna zeThazrI mukanacaMdajI sA. mAliyA pAlI mAravAha For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AdyamurabbIzrIe sva, zeThazrI harilAla aneASacaMdra zAhu khaMbhAta. zrImAn zeTha sA. cImanalAlajI sA. RSabhacaMdajI sA. ajItavAle (saparivAra) vacce beThelA meATAbhAi zrImAn mUlacaMdajI javAhIralAlajI ahiyA 2 bAjumAM beThelA bhAI mizrIlAlajI kharahiyA 3 ubhelA sauthI nanAbhAI pUnamacaMda arakriyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sva. zeTha tArAcaMdajI sAheba gelaDA madrAsa. 1 amIcaMdabhAI tyA 2 gIradharabhAI khATaviyA zrImAn seThazrI khImarAjajI sA. coraDiyA For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI satI ziromaNi tArAbAI indravajrAcchaMda:" satI pradhAnA sukRpA nidhAnA satISu sArA suvicAradhArA / vibhAti gacche dariyApurIye 'tArA satI' svacchatarAvibhUtiH // 1 // " bhadrA'stibhAvena vinItabhAvA sadvartinI yA saralasvabhAvA / 'hIrA'bhidhAnA' rucirasvabhAvA cakAsti sAdhvI guNaratnabhAbhiH // 2 // " yameSu magnA niyameSu lagnA bhagnAnayAkA'pi tapastaTAntAt / sevAzatairaJjayatIva sAdhvIvibhAti seyaM 'vimalA' satISu // 3 // anuSTupacchaMdaH 'indubAI vibhAtIndoH kaleva vimalA sadA / vinamrabhaktisampannA sAdhvImadhye virAjate // 4 // indravajrAcchaMda dharme suzIlA niyame suzIlA vrate suzIlA vinaye suzIlA / cAritrazIlA yatidharmazIlA nAmnA 'suzIlA' jagati prasiddhA // 5 // uSA vizeSA zubhadharmalezyA na doSazeSA vinivRttakAmA / vAJchAviziSTA vinayAdivRtto yasyA 'uSA' ''stezubhanAmadheyam // 6 // haMsasya cancurjaladugdhabhedaM karoti zAstre sadasadvivekam / / kuryAM kathaM svaM svajanaM vibodhya 'haMsAbAI' satI rUpamakAri kinu // 7 // na locane meM svahitAya gehe vicArayantI samavasthitA yA / pravajyajAtA zivazuddhamArge 'mulocanAbAI' satI prasiddhA // 8 // sukhasya duHkhasya ca kAraNaM ya-jAte tu tasminnapi harSameti / itthaM svabhAvena virAjate yA cakAsti 'harSAbAI' zubhanAmatasyAH // 9 // vasantatilakA samyaktvavarSaNaparAsvaparA'rthasiddhayai audAyabhAvamavalaMbya mudaM vahantI / sevA-sabhakti-vinayA-'mbu-dharA dharAyA-varSiSyatIti gurubhidhupitA'sti 'varSAM / 10 bAI 'manoramA sAdhvI, dharmakAyeM manoramA / zuddhabhAvena saMyuktA, zAstrasvAdhyAyatatparA // 11 // 'indirAbAI' sAdhvI ca, sAdhvAcAraparAyaNA / vinamrA bhaktibhAvena, SaTkAyapratipAlikA // 12 // For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ||shrii| sati ziromaNi kezarabAI mahAsatIjI tathA viduSi vasumatibAI indravajrA chandaH paryAyato jyeSThatayA svagacche cittaikadhIrA saralasvabhAvA / zrI 'pArvatIbAI' vizuddhabhAvaiH virAjate sarva satISu mukhyA // 1 // pravartinI 'kezarabAI gacche gacchasya kAryeSvanizaM samarthA / cAritrasaMrakSaNahetukArye pravartate prerayatIva sAdhvIH // 2 // vicakSaNAyA'ti vinItabuddhiH mokSasya mArge satataM prayAti / vinItabhAvena karoti sevAM 'prabhAvatIbAI' guNaigariSThA // 3 // drutavilambitachandaH vasumatI zivamAgavidhAyinI vimalabhAva satISu ziromaNiH / amalazAsanatatvavikAzinI vijayate guNagauravazAsane // 4|| anuSTup chandaH dyotate 'damayantIyaM saMyamArAdhanodyatA / vinItabhAvasampannA zuddhA guNavatI satI // 5 // indravajrA chandaH svakAryadakSA parakAryadakSA vivekadakSA vinayeSu dakSA / sevAsu dakSA yatanAsu dakSA zrI dIkSitAbAI' satIsu dakSA // 6 // bhadrA'sti bhAvena vinotabhAvA sadvartinI yA saralamvabhAvA / 'hIrA'bhidhAnA' rucirasvabhAvA cakAsti sAcIguNaratnamAbhiH // 7 // vizuddhabhAvA saralasvabhAvA zIlaprabhAvA viSaye viraktA / / samAdhibhAvaM bhajatIti nityaM vinamrabhAvA 'savitA' satI yA // 8 // vinItatAbhAvasamAzrayeNa sevA'dhikAreSu parAyaNA yaa| 'pravINabAI' vinaye viveke prAvINyabhAvaM vidadhAti nityam // 9 // vinayAdiguNomibhiH saMyutA saralA stii| 'urmilAbAI muditA sevAbhAveSu vartate // 10 // For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 12 vidulA vimalAbuddhayA sevAdharmaparAyaNA / vinayAmRtapAnena saphalayati jIvanam // 11 // vizuddhA 'nirmalAbAi' jJAnadhyAnAdisodhamA / vinayAdisamArAdhya saphalaryAta jIvitam // 12 // payomucAM payobindusiktakundasamA satI / gurUNAM kRtyavacasA 'praphullIbAI' bhASate // 13 / / tarau latA yathA puSpaiH phalaizca parizobhate / satI 'tarullatAbAI' vinayAdi guNAnvitA // 14 // 'majulA' majubhAvena vinamrA dharmatatparA / saphalaM jIvitaM cA'syA dhanya dhanyA satIsadA // 15 / / 'mRdulA' mRdubhAvena sevAdharmaparAyaNA / dhanyaM janma punAtyeSA svAtmAnaM vacasA guroH // 16 / / dharmaniSThA satI sAdhvI, vinayAdi guNAnvitA / sevAbhAvaparA nityaM, 'jayazrI' jayakAriNI // 17 // 'jyotsnAbAI' satI gacche, dharmajyotiH prakAzinI / dharbhadhyAnaratA nityaM, viraktA pApakarmaNi // 18 // 'darzanA' darzane niSThA, viziSTA vinayAdiSu / kRtikarmaratA sAdhvI, yathArAtnika bhAvataH // 19 // 'vanitA' ca vinItAyA, satIdharmaparAyaNA / jinadharme ca zraddhAla, rananyA tasya pAlane // 20 // 'mInAkSI' yA satI sAvI, tallInA dharmakarmaNi / yathArAtnikasevAyAM tatparA zubhabhAvataH ||21shaa 'puSpAvatI satI sAdhvI jJAnadhyAnaparAyaNA / vinItA namrabhAvena, cAritrArAdhane ratA // 22 // 'karuNAbAI' sAdhvI ca, karuNAkaruNAlayA / ArAdhikA varIvati, samitiguptidhAriNI // 23 // For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI zrI vItarAgAya namaH jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjya zrI - ghAsIlAlavativiracitayA samayArthaprabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM zrI sUtrakRtAGgasUtram // maMgalAcaraNam // ( indravajrAntargatabAlAnAmakacchandaH ) zrIvarddhamAnaM guNasannidhAnaM siddhAlaye zAzvatarAjamAnam / dharmopadezAdividhernidAnaM namAmi bhaktyA jagatIpradhAnam ||1|| zrI sUtrakRtAGgakA hindI anuvAda | - maGgalAcaraNa 'zrIvarddhamAnaM ' ityAdi / guNoM ke nidhAna, mukti meM sadA ke liye virAjamAna, dharma ke upadeza Adika vidhi ke kAraNabhUta aura bhUtala para pradhAna zrI varddhamAna bhagavAn ko maiM bhaktipUrvaka namaskAra karatA hUM || 1 || sUtratAMganA gujarAtI anuvAda -bhaMgalAyara "zrIvarddhamAnaM" hatyAhi-- guNAnA bhaDAra, muktimAM sadAne mATe virAjamAna, dhanA upadeza AdinI vidhinA kAraNabhUta, ane bhutala para pradhAna (zreSTha) evA zrI varkIMmAna bhagavAnane bhakitabhAva pUrvaka namaskAra karU chuM "1" For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtogasUtre (zikhariNIchandaH) caturjJAnopetaM jinavacanapIyUSamatulaM, pibantaM karNAbhyAmaviratipuTAbhyAM guNagRham / aghaughaM bhindantaM sakalajanakalyANasadanaM, praNamya premNA taM guNiSu guNinaM gautamaminam // 2 // zArdUlavikrIDitam] SaTakAyapratipAlakaM ca karuNAdharmopadezapradaM, yatnAthai mukhavastrikAvilasitAsyendaM prasannAnanam / antardhAntavinAzakAghinakharajyotizcayaM cintayan , vanditvogavihAriNaM guruvaraM paJcavratArAdhakam // 3 // "caturbAnopetaM' ityaadi| cAra jJAnoM se sampanna, kAnoM se jinavacana rUpI anupama amRta kA pAna karane vAle aura bhavyoM ko pAna karAne vAle, guNoM ke sadana (gRha) pApoM ke samUha ko bhedane vAle, samasta prANiyoM ke kalyANake dhAma tathA guNIjanoM me yAne jJAnAdiguNayukta munijanoM meM bhI viziSTa guNI zrI gautama svAmI ko bhaktipUrvaka namaskAra karake // 2 // "SaTkAya" ityaadi| ___Antarika andhakAra ko sarvathA naSTa karane vAlI caraNoM ke nAkhUnoM kI prakhara jyotikA cintana karatA huA maiM chahakAyoM ke jIvoM kI rakSA karane vAle, karuNA dayAdharma kA upadeza denevAle, yatanA ke liye dore sahita mukhavatrikA ko mukhapara bAMdhanevAle prasannavadana, upavihAra karane vAle tathA pAMca mahAvratoM ke ArAdhaka guruvara ko namaskAra karake // 3 // "caturjJAnopetaM" tyA cAra jJAnathI saMpanna jinavacana rUpI anupama amRtanuM pitAnA karNo vaDe pAna karanArA ane bhavyane tenuM pAna karAvanArA, guNenA sadana(gRha), pApanA samUhane bhedanArA, samasta prANIonA kalyANanA dhAma rUpa tathA guNajanamAM-jJAnAdi guNayukata munijanamAM paNa viziSTa guNI evA zrI gautamasvAmIne prItipUrvaka namaskAra karIne rA. "SaTkAya" tyAha Antarika aMdhakArane sarvathA nAza karanArI caraNanA nakhanI prakhara tinuM cintana karate thake huM chakAyanA jIvonI rakSA karanArA, karUNa- dayA dharmanA upadezaka, For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA maGgalocaraNam praNamya vANI paramAM vizuddhAM vicitya nAnArthapadArthasAram karomi TIkAM samayArthabodhAM, bhavyAvabuddhayai munighAsilAlaH // 4|| sUtramAtraM samAlambya nirAlambepi gcchtH|| __ ambare naTavanme'tra sAhasaH siddhimeSyati // 5 // nimajjadbhirjantubhiretasmAtsaMsAramahodadheH vAra micchadbhira zeSakarmakSayAya yastivyam / sa ca samyagjJAnasApekSaH, taccAptavAkyamantareNa na bhavitumarhati, Aptazca "praNamyavANI" ityaadi| parama vizuddha vANI ko namaskAra karake aura nAnArthaka padArthasAroM ko hUMDhakara athavA zocakara maiM muni ghAsIlAla bhavya jIvoM ko bodha karAne ke liye sUtrakRtAGga kI samayArthabodhinI nAmaka TIkA kI racanA karatA hU~ // 4 // 'sUtramAtraM' ityaadi| jaise nirAlambana AkAza maiM sUtramAtra (rassI) kA sahArA lekara calane vAle naTa kA sAhasa hI use saphalatA pradAna karatA hai, usI prakAra sUtramAtra (mUla Agama)kA Azraya lekara TIkA racanA meM pravRtta mujhe merA sAhasa hI siddhi pradAna karegA // 5 // jo prANI isa saMsAra sAgara meM DUba rahe haiM kintu isase pAra honA cAhate haiM unheM samasta karmo kA kSaya karane kA yatna karanA cAhiye / karmoM vAyukAyAdi che jIvanIkAyanI rakSA karavA mATe mukhapara derAsahita muhapattI bAMdhavAvALA prasanna vadana, ugravihAra karanArA, tathA pAMca mahAvratanA ArAdhaka gurUvarane namaskAra uzane // 3 // "praNamyavANIM" tyA: parama vizuddha vANane namaskAra karIne, aneka arthavALA padArthonA sArane dhIne athavA vicArIne huM muni ghAsIlAlajI bhavya jIvone bedha karAvavAne mATe sUtrakRtAMganI samayAdhinI nAmanI TIkAnI racanA karUM chuM. 14 "mUtramAtra" tyA jevI rIte AdhAra vinAnA AkAzamAM deraDAne AdhAra laIne cAlanArA naTanuM sAhasa ja tene saphalatA prApta karAve che, eja pramANe sUtramAva (mULa Agama) ne AdhAra laIne TIkAnI racanA karavAne taiyAra thayelA mane mAruM sAhasa 1 sidha (samatA) prahAna 42 // 5 // For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre AtyantikakarmamalaprakSayAdbhavati, etAdRzazca bhagavAnarhannevAtastatprarUpitAgamaparijJAnamevAvalambanIyam / Agamazca dvAdazAGgAdilakSaNaH, tatra caraNakaraNAnuyogaprAdhAnyena prathamamAcArAGgaM vyAkhyAtam, sAmpratamavasaraprAptaM dvitIyaM dravyAnuyogapradhAna sUtrakRtAGgaM vyAkhyAyate___ nanu prANihitasya paramapuruSArthasya zAsanakaraNAdidaM zAstrapadavAcyatAM labhate zAstrasya ca samastavighnavinAzAyAdau maMgalamAvazyakam tathA adhikRtazAstrasyasthirIkaraNArtha madhyepi maMgalamAvazyakam evaM ziSyaparaMparayA zAstrasyA'vicchekA kSaya samyagjJAna se hotA hai aura samyagjJAna Apta vAkya Agama ke vinA nahIM ho sktaa| Apta karmamala kA sarvathA kSaya karane se hotA hai| aise Apta arhanta bhagavAn hI haiN| ataeva unake dvArA prarUpita Agama ke jJAna kA hI Azraya lenA ucita hai| Agama dvAdazAMga rUpa hai| usameM caraNakaraNAnuyoga kI pradhAnatA hai isa kAraNa pahale AcArAMga kI vyAkhyA kI gaI hai / usake pazcAta dravyAnuyoga pradhAna sUtrakRtAMga kI vyAkhyA kA avasara prApta hai ataeva yahAM usakI vyAkhyA kI jAtI hai| zaMkA-prANiyoM ke liye hitakara parama puruSArtha (mokSa) kA zAsana upadeza karane ke kAraNa yaha zAstra kahalAtA hai aura zAstra kI Adi meM samasta vinoM kA vinAza karane ke liye maMgalAcaraNa karanA Avazyaka hai| isI prakAra prastuta zAstra kI sthiratA ke liye madhya meM tathA ziSya praziSyoM je je A saMsAra sAgaramAM DUbI rahyA che, paraMtu saMsAra sAgarane pAra karavA mAge che temaNe samasta kamene kSaya kara joIe. karmone kSaya karavA mATe samyagna jJAnanI jarUra paDe che. samyaga jJAna Ama vAkya rUpa Agama vinA prApta thaI zakatuM nathI, kamaLane sarvathA kSaya karanAra chavaja Apta kahevAya che. evAM Apta ahaMta bhagavAne ja che. tethI temanA dvArA prarUpita AgamanA jJAnane ja AdhAra le te ucita che. Agama dvAdazAMga rUpa (bAra aMga rU5) che. temAM caraNa karaNAganI pradhAnatA che, te kAraNe pahelAM AcArAMganI vyAkhyA karavAmAM AvI che. tyAra bAda dravyAnugapradhAna sUvakRtAMganI vyAkhyA karavAne prasaMga prApta thaye che, tethI ahIM tenI vyAkhyA karavAmAM Ave che. zaMkA-prANIone mATe hitakArI evA paramapurUSArtha (mokSa) nuM zAsana (upadeza) karanAra hovAne kAraNe A sUtrane zAstra kahevAmAM Ave che. zAstranA prAraMbhe, samasta vidane ne vinAza karavAne mATe maMgaLAcaraNa karavuM Avazyaka gaNAya che. eja pramANe prastuta zAstranI sthiratAne mATe madhyamAM tathA ziSya praziSyanI paramparA For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA maGgalAcaraNam dAyAvasAnepi maMgalamAvazyakam / anyathA pUrvAcAryaimaMgalAkaraNe tadanuyAyibhiH ziSyapraziSyairapi maMgalaM nAdriyeta tathA ca nivighnazAstraparisamAptirna syAditi sarvopi janaH paramaprayojanAd hIyetAnarthe ca prApnuyAt / sthalatrayepi maMgalamAvazyaka mityanyatIthikA api samAmananti "maMgalAdIni maMgalamadhyAni maMgalAntAni ca zAstrANi prathante adhyetArazca vIrAH" ityAdi / tadiha maMgalAkaraNAmnyUnatA prasakteti cena, maMgalaM nAma sveSTadevatA namaskArAdi rUpameva kintu prakRtadvAdazAGgarUpAgamasyArthataH praNetA bhagavAn tIrthakara eva kI paramparA satata cAlU rahe aura isase zAstrakA viccheda na ho, isaliye antameM bhI maMgala karanA Avazyaka hai / pUrvavarttI AcArya yadi maMgala na kare to unake ziSya praziSya bhI maMgala nahIM kreNge| aisA hone se zAstra kI nirvighna samApti nahIM hogii| saba loga parama prayojana se vaMcita ho jAeMge aura unheM anartha kI prApti hogI / anyatIrthI bhI Adi madhya aura anta meM tInoM jagaha maMgala karanA Avazyaka mAnate haiM - zAstra kI Adi meM zAstra madhya meM aura zAstra ke anta meM maMgala prazasta hote haiM aura unakA adhyayana karane vAle vIra hote haiM ityAdi / isa prakAra yahAM maMgala na karane ke kAraNa nyUnatA kA prasaMga hotA hai / samAdhAna - aisA na khie| apane iSTadeva ko namaskAra Adi karanA hI maMgala kahalAtA hai kintu prakRta dvAdazAMga rUpa Agama ke artha ke praNetA satata cAlu rahe ane zAstranA viccheda na thAya te mATe zAstrane ante paNu maMgalAcaraNa karavuM' Avazyaka gaNAya che. pUvI' AcAya Adi je maMgalAcaraNa karavAnu' aMdha karI de, teA temanA ziSyA ane praziSyA paNu maMgalAcaraNa karavAnu baMdha karI deze, evu thAya tA zAstranI nivighne samApti paNa thai zake nahI. saghaLA loko parama pratye:janathI vaMcita (rahita) rahI jaze ane temane ananI prApti thaze. anya tIthikA paNa Adi, madhya ane ante maMgaLAcaraNane Avazyaka gaNe che. zAstranA prAraMbhe, zAstranA madhya bhAgamAM ane zAstranA anta bhAgamAM maMgalAcaraNane prazasta gaNavAmAM Ave che ane temanu adhyayana karanAra vIra thAya che. ityAdi A prakAranuM maMgalAcaraNa A zAstranA prAraMbha karatI vakhate karavAmAM Avyu' nathI. tethI zuM ahI' nyUnatA doSanA prasaMga prApta thatA nathI ? samAdhAna-A prakAranI zaMkA asthAne che. potAnA iSTadevane namaskAra Adi karavA tenuM nAma ja maMgala che. tenA karatAM vadhAre magala bIjuM zuM hoi zake ? prastuta dvAdazAMga rUpa AgamanA arthanA praNetA svayaM tItha 'kara bhagavAna 4 che. For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre sa ca sarvajJaH, sarvadoSavinirmuktasya tAdRzasya tasya namaskAryo nAsti kazcidaparaH puruSo, yaM namaskRtya namaskArAdi rUpaM maMgalaM saMpAdayet tathA maMgalasya prayojanaM vighnavinAzaH na ca tasmin ghAtikarmacatuSTayarahite vighnasya saMbhAvanA yadudezena prakRtazAstrapraNetA sarvajJastIrthakaro maMgalamAcaret ato'smin zAstre maMgalAbhAve'pi nAsti nyUnatArUpo dossH| ayamAzayaH -yaH kazcit padArthaH sthitimAn bhavet tasyaiva vinAzaH kAraNasAdhyo bhavati na tu asato vinAzo jAyate tatra vastuna evAbhAvAt, nahyanutpannaghaTasya vandhyAputrasya vA kenApi kAraNena vinAzo dRzyate / svayaM tIrthakara bhagavAn haiN| ve sarvajJa hote haiN| samasta doSoM se sarvathA mukta tIrthakara bhagavAn ke lie anya koI namaskAra rUpa maMgala kiyA jAya / isake atirikta maMgala kA prayojana hai vighnoM kA vinAza honA kintu cAra ghAtika karmoM se rahita tIrthakara bhagavAnko vighna hone kI koI saMbhAvanA hI nahIM hai, jinakA nivAraNa karane ke liye sarvajJa tIrthakara bhagavAn maMgalAcaraNa kreN| isa prakAra isa zAstra meM maMgala na hone parabhI nyUnatA doSa nahIM hai| tAtparya yaha hai ki pratiyogitA sambandha se nAza ke prati tAdAtmya sambandha hone ke kAraNa pratiyogI kAraNa hotA hai| arthAt-jisakA abhAva hotA hai vaha pratiyogI kahalAtA hai jaise jahAM ghaTa kA abhAva hai vahAM ghaTa pratiyogI hai| pratiyogitA ghaTAbhAvIya aghaTa meM hai| ataeva pratiyogitA sambandha se ghaTa Adi kA nAza ghaTa meM rahatA hai aura usI ghaTa meM tAdAtmya sambandha se ghaTa bhI rahatA hai teo sarvajJa che. samasta dethI sarvathA mukata evAM tIrthakara bhagavAnane mATe anya keI namaskAra karavA gya ISTadeva ja nathI ke jemane namaskAra karIne namaskAra rUpa maMgaLa karavAmAM Ave. vinene nAza thAya evuM ja maMgalanuM je prayojana haya, te cAra ghAtiyA karmone kSaya karI nAkhanAra tIrthakara bhagavAnane evuM kaMI paNa vikta naDavAnI zakayatA ja hotI nathI, ke jenA nivAraNa mATe sarvaza, tIrthakara bhagavAne maMgalAcaraNa karavuM paDe! A prakAre A zAstramAM maMgala (maMgalAcaraNa) nA hevA chatAM paNa nyUnatA devane prasaMga prApta thatuM nathI. uparyukta kathanane bhAvArtha nIce pramANe che - pratiyogitA saMbaMdhanI apekSAe nAza sAthe tAdAmya saMbaMdha hovAne kAraNe pratiyogI kAraNa hoya che. eTale ke jene abhAva hoya che, tene pratiyegI kahe che. jema ke, jyAM ghaTa (ghaDA) ne abhAva hoya che tyAM ghaTa pratiyogI che. ghaTAbhAvIya (ghaTanA abhAvavALA) aghaTamAM pratiyogitA che. tethI pratigitA saMbaMdhanI apekSAe ghaTa Adine nAza ghaTamAM rahe che-ghaTamAM ja saMbhavI zake che, ane eja ghaTamAM For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA maGgalAcaraNam , evaM ca yadi tIrthakarANAM vighno bhavettadA tasya vinAzAya te maMgalamAcareyuH, natvevaM teSAM ghAtikarmacatuSTayAbhAvena pApavizeSarUpasya vighnasyaivAbhAvAt / asmadAdInAM carmacakSuSAM tu atIndriyavighnAdInAM darzane sAmarthyAbhAvAt, asti vighno nAsti veti zaGkayA maGgalAcaraNamAvazyakakoTimadhirohati divyadRSTInAM tu tAdRzasaMdehAbhAvAt maMgalAcaraNamanAvazyakameva / yato maMgalasya phalaM vighnavinAza eva sa ca vighno nAstyeveti kathaM sa bhagavAn niSphala maMgalasyAcaraNaM kyoMki apane ApameM apanA tAdAtmya sambandha rahatA hai / isI prakAra jo padArtha vidyamAna ho usI kA kAraNa milane para abhAva ho sakatA hai / sarvathA asat kA vinAza nahIM hotA kyoMki vahAM to vastu kA hI abhAva hai / anutpanna ghaTakA athavA bandhyA putra kA kisI bhI kAraNa ke dvArA vinAza honA nahIM dekhA jaataa| isa prakAra yadi tIrthakaroM ko vighna hotA to ve usake vinAza ke liye maMgalAcaraNa karate kintu aisA hai nhiiN| cAra ghAtiyA karmoM kA abhAva ho jAne se pApa vizeSya rUpa vighna unheM ho hI nahIM sktaa| hama carmacakSu vAle jana indriyoM se agocara vina Adi ko dekhane meM samartha nahIM haiM / ataeva vighna hai yA nahIM ? isa zaMkA ke kAraNa hamAre liye maMgalAcaraNa karanA Avazyaka hai| divyadRSTi mahAtmAoM ko arthAt sarvajJa ko aisA sandeha nahIM hotA ataH unake liye vaha Avazyaka nahIM hai kyoMki maMgala kA phala vinoM kA vinAza honA hI hai aura vina haiM hI nahIM, phira tAdAtmya saMbaMdhanI apekSAe ghaTa paNa rahe che; kAraNa ke potAnI aMdara peAtAnA tAdAtmya saMbadha rahe che. eja prakAre je paTTAtha vidyamAna haiAya tenA ja koi kAraNe abhAva athavA nAza sabhavI zake che. sarvathA asattnA (avidhamAnane) vinAza sa'bhavI zakatA nathI, kAraNa ke tyAM te vastuneAja abhAva haiAya che. anutpanna ghaTanA athavA vadhyAnA putrane kAI paNa kAraNu dvArA vinAza thatA jovAmAM AvatA nathI, kAraNa ke tyAM te ghaDA athavA putra ja sabhavI zakatA nathI. utpatti vinA vinAza kevI rIte saMbhavI zake ! eja pramANe jo tIthakarAne vighnA naDatAM hAta, tA teo tenA vinAzane mATe maoNMgalAcaraNa karata, parantu temane vighnA ja naDatAM nathI. temanA cAra prakAranA ghAtiyAM karmonA abhAva thaI javAne kAraNe pApa vizeSya rUpa vighna temane naDatAM ja nathI. cacakSuvALA ApaNe indriyA dvArA agAcara vighna dine joi zakavAne samartha hAtA nathI. tethI ApaNane evI zakA thAya che ke kadAca koi vighna AvI paDaze. te kAraNe ApaNe mATe maMgaLAcaraNu karavAnuM Avazyaka thaI paDe che. divyadraSTi mahAtmAone eTale ke sarvajJane evA sadaiDu thatA nathI. tethI temanA mATe te Avazyaka nathI. maMgalanuM', vighnAnA vinAzarUpa skUla prApta thAya che. paraMtu saCjJa bhagavAnane tA vighna naDavAnA sA~bhava ja nathI, te zA mATe te For Private And Personal Use Only 7
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtre vidadhyAt, nahi niSphale kArye ko'pi vidvAn yatnaM saMpAdayati anyathA jalatADanAderapi kartavyatA prasaGgAt / ataH prakRtazAstrAdau maMgalaM nAcaritamiti / __satyam yadbhavatA kathitaM kintu bhagavatastIrthakarAdevighnAbhAve'pi vighna nAzoddezena maMgalAkaraNasaMbhavepi ziSyazikSArtha maMgalakaraNamAvazyakameva / evaM ca maGgalasyAvazyakatve prakRtasUtre maMgalAbhAvena nyUnatA'styeveticedatra brUmaH-tIrthakaraNasamarthaH sarvajJaH, zAstraM cobhayamapi maGgalameva yannAmasmaraNamAtreNa bhavAbdhi tarati lokastato'dhikaM kimaparamaGgalaM syAt / evaMvatra zAstrasyAdau maMgalamastyeva "bujhijati" iti prathamapadena jJAnasya kathanAt jJAnaMca bhavasya bhavakAraNasya cobhayovinAzakaM, vinAzakatvAttadabhidhAnaM maGgalameveti bhaavH| bhagavAn kyoM vRthA maMgalAcaraNa kareM ? niSphala kArya meM koI buddhimAn pravRtti nahIM karatA, anyathA jalatADana Adi bhI karttavya ho jaaeNge| isa kAraNa isa zAstra kI Adi meM maMgalAcaraNa nahIM kiyA hai| zaMkA--mAnaliyA jo Apane kahA vaha ThIka hai, kintu tIrthakara bhagavAn ko vighna vinAza ke udezya se maMgala na karane para bhI ziSyoM ko zikSA dene ke lie to maMgala karanA Avazyaka hI hai| isa prakAra jaba maMgala Avazyaka hai aura isa sUtra meM maMgala nahIM kiyA gayA hai to nyUnatA hai hii| samAdhAna tIrthakI racanA karane meM samartha tIrthakara bhagavAn aura zAstra yaha donoM maMgala haiN| jinake nAma mAtra ke smaraNa se loga saMsAra sAgara se pAra ho jAte haiM unase baDhakara maMgala aura kyA ho sakatA hai ? isa prakAra isa zAstra kI Adi meM maMgala maujUda hI hai kyoMki "bujhijjati" isa vRthA maMgalAcaraNa kare ! kaI paNa buddhimAnuM vyakti niSphala kAryamAM pravRtta thAya, te jalatADana (jaLasiMcana) adi paNa karavA yogya vidhi ja banI jAya! A kAraNe zAstranI zarUAtamAM maMgalAcaraNa karavAmAM AvyuM nathI. zaMkA-tIrthakara bhagavAnane vidane naDatAM nathI, te kAraNe vidanenA vinAzanA hetu pUrvaka bhale maMgalAcaraNa na karavAmAM Ave, paraMtu ziSyone zikSA pradAna karavAne mATe te maMgalAcaraNa Avazyaka chevAM chatAM paNa A satramAM maMgalAcaraNa karavAmAM AvyuM nathI te kAraNe ahIM nyUnatA deSanI saMbhAvanA ja che. samAdhAna-tIrthanI racanA karavAne samartha evA tIrthakara bhagavAna ane zAstra A bane maMgaLa ja che. temanA nAmamAtranA smaraNathI ke saMsAra sAgarane tarI jAya che temanAthI vadhAre sArUM maMgaLa bIju kayuM hoI zake? A zAstranA prAmamA / bhagaNa bhA cha, 3 "bujjhijjati" mA prathama 54 2 // For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA maGgalAcaraNam gatyarthasya magi dhAto ralac pratyaye kRte maGgalamiti rUpaM niSpadyate maMgyate sAdhyate hitaM mokSAdi aneneti maGgalam tAdRzaM maGgalaM sAkSAt kriyAsaMvalitaM jJAnameva yatastAdRzena jJAnenaivAzeSakarmakSayAtmakamokSajananAt paraMparayA tIrthakara - stadAgamazrabhAvapi maGgalaM, jJAnadvAreNa tayorapi mokSaM prati prayojakatvAt / " " athavA maMgo - dharmastaM lAti - iti maGgalam, arthAt dharmasyopAdAne kAraNa yat tanmaMgalam lA AdAne iti dhAtormegalapadavyutpattestathA ca dharmopAdAna kAraNaM yad bhavati tanmaMgalamiti / athavA maM gAlayatIti maGgalam arthAt maM saMsAraprathama pada se jJAna kA kathana kiyA gayA hai| jJAna saMsAra aura saMsAra ke kAraNoM kA vinAzaka hai, aara usakA kathana maMgalarUpa hI hai / gati arthavAle "magi" dhAtu se "alaca" pratyaya karane para "maMgalam " aisA rUpa niSpanna hotA hai| jisake dvArA hita mokSAdi sAdhA jAtA hai vaha maMgala kahalAtA hai / aisA maMgala sAkSAt kriyAyukta jJAna hI hai, kyoMki isa prakAra ke jJAna ke dvArA hI samasta karmoM kA kSaya rUpa mokSa utpanna hotA hai / paramparA se tIrthaMkara bhagavAn aura unakA Agama donoM maMgala haiN| kyoMki jJAna ke dvArA ve donoM bhI mokSa ke prati upayogI hote haiM / athavA 'maMga' arthAt dharma ko jo lAve vaha maMgala kahalAtA hai / abhiprAya yaha huA ki dharma ke upAdAna meM jo kAraNa ho vaha maMgala hai " lA " dhAtu AdAna ke artha meM hai, isa prakAra "maMgala" pada kI vyutpatti mAnane se jo dharma kA upAdAna kAraNa ho vaha "maMgala" kahalAtA hai / athavA jo 'ma' jJAnanuM kathana karavAmAM aAvyu` che. sa`sAra ane saMsAranAM kAraNeAnu vinAzaka jJAnane gaNavAmAM Ave che; tethI tenuM kathana maMgaLarUpa ja che. gati arthavAlA "magi" dhAtune "alac " pratyaya 'maMgalam yaha manyuM che. nenA dvArA hita (bhokSAhi sAdhI 'maMgaLa' che. evuM maMgaLa sAkSAt kriyAyukta jJAna ja che, jJAna dvArA ja samasta karmanA kSaya rUpa mokSa utpanna thAya bhagavAn ane temanA Agama, ane maMgala rUpa ja che, kAraNa } jJAna dvArA te ane meAkSa sAdhavAmAM upayogI thai paDe che. For Private And Personal Use Only lagAuvAthI "maMgalam' zAya he, tenuM nAbha kAraNa ke A prakAranA che. para`parAthI tIrthaMkara athavA-- - "maMga" bheTakhe dharma dharmane ne sAve tenuM nAma maMgala cha, mA kathananA bhAvAtha evA che ke...... 'dhanA upAdAnamAM je kAraNarUpa maMgala kahe che, "hA" dhAtu AdAnanA arthamA vaparAyA che. 'ma'gaLa' hoya che tene padanI A
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtoGgasUtre sAgare nimajantaM prANinaM, karmabandhanena saMsAre paribhramantaM ca gAlayati-apanayati pRthak karoti pAraM karoti vA yat tanmaGgalam / athavA galo-vighno mAbhUta zAkhasyeti maGgalam arthAt yasmin sati cikIrSitazAstre vighnasamudAyo notpadyeta tanmAlamiti / athavA galo-nAzaH sa ca 'ma' iti mAbhUta zAstrasyeti vA maGgalam, arthAt yasmin sati prArIpsitazAstrasya vinAzo na samutpadyeta tanmaGgalamiti, athavA 'maMge' iti samyagrUpeNa jJAnadarzanacAritramArge 'laM' iti layanAt-saMyojanAnmaGgalam, athavA jJAnadarzanAdimArgeSu, yatpuruSaM viniyojayati tasyAbhidhAnaM maGgalamiti / saMbhavanti bahavo maGgalasyAvayavArthAH kintu teSAmiha vyAkhyAne vistrbhyaadvirmyte|| arthAt saMsArasAgara meM DUbate hue prANI ko yA karmabandhana ke kAraNa saMsAra meM bhaTakate prANI ko gAlatA hai arthAt pRthak karatA hai yA pAra karatA hai vaha "maMgala" kahalAtA hai, athavA jisake kAraNa zAstra meM 'gala' arthAt vighna na ho arthAt jisakI vidyamAnatA meM cikISita zAstra meM vighnoM kA samUha utpanna na ho vaha "maMgala" kahalAtA hai| athavA jisake kAraNa zAstra kA 'gala' arthAt vinAza "#" arthAt na ho vaha "maMgala" hai| athavA "maMga" samyak prakAra se jJAnadarzana aura cAritra tapa rUpa mokSamArga meM "" layana-saMyojana karanevAlA "maMgala" kahalAtA hai| athavA jo jJAnadarzana Adi mArga meM puruSa kA viniyojana karatA hai usakA nAma maMgala hai| isa prakAra "maMgala" zabda ke aura bhI aneka artha ho sakate haiM kintu una saba kA vyAkhyAna karane para vistAra ho jAegA isa bhaya se ruka jAte haiN| prakAranI vyutpatti mAnavAmAM Ave. te je dharmanuM upAdAna kAraNa hoya tene 'bha' hepAya che. athavA tenI A pramANe vyutpatti paNa thAya che- "" eTale saMsAra sAgaramAM Bei vthavA bhamanyane raNe saMsAramA mata prANImAne 'gala'le ||nne cha, pAra zava cha, tenu nAma 'ma' cha athavA-renA jAraNe zAkhamA gasa (vinI)na Ave athavA jenI vidyamAnatAne lIdhe cikIrSita (abhiSita) zAstramAM vine samaha utpanna na thAya tene maMgala kahe che. athavA jene kAraNe zAstrane gala (pinAtha) 'ma' na thAya tene masa 4 che. bhayavA-"maMga" sabhyaH zate jJAnahIna bhane yAtrita5 35 bhokSamArgamA "la" layana athavA je jJAnadarzana Adi mArgamAM purUSanuM viniyeAjana kare che tenuM nAma maMgala che, maMgala padanA bIjA paNa ghaNA artha thAya che, paraMtu ahIM te artha samajAvavAmAM zAsane vistAra thaI javAno bhaya rahe che. tethI bIjA artho ahIM ApyA nathI, For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA jJAnasya maGgalatvapratipAdanam atra prakRtasUtre 'bujhijati' padena jJAnarUpamaGgalapradarzanapUrvakaM sUtramuccAraNIyam / taccedam-'bujhijatti' ityAdi / bujhija-tti tiruTTijA baMdhaNaM parijANiyA / kimAha baMdhaNaM vIro, kiM vA jANaM tiuddaI // 1 // cittamaMtamacittaM vA, parigijha kisAmavi / / 19 20 21 22 23 24 25 / annaM vA aNujANAi, evaM dukkhA Na mucaI // 2 // chAyA- budhyeteti troTayet, bandhanaM parijJAya / kimAha baMdhanaM vIraH, kiM vA jAnan truTayati // 1 // cittavantamacittaM vA, parigRhya kRzamapi / anyaM vA anujAnAti, evaM duHkhAt na mucyate // 2 // anvayArtha-'tti' iti "paDjIvanikAyavadhena bandho bhavati' ityAcArAGge prosaM bandhanasvarUpam (bujjhijja) budhyeta jAnIyAt (parijANiyA) parijJAya=jJa parikSayA jJAtvA (baMdhaNaM) bandhanam aSTavidhakarmabandhaM (tiuTTijA) troTayet vinAzayet prakRta sUtra meM "bujhijjatti" pada se jJAnarUpa maMgala ko pradarzita kiyA hai| aba sUtrakAra nimnokta sUtra kahate haiM--"bujhijjatti" ityAdi / zabdArtha-(bujhijatti) manuSyako bodha prApta karanA cAhiye (baMdhaNaM parijANiyA) vandhanako jAnakara (tiuTTijA) use toDanA cAhiye (vIro) vIraprabhune (baMdhaNaM kimAha) baMdhanakA svarUpa kyA kahA hai ? (vA) aura (kiM jANaM) kyA jAnatA huA puruSa (tiuTTai) baMdhanako toDatA hai ? . prakRta sUtramA "bujjhijjatti" 35 54 2 // zAna 35 bhane prati 421AmA bhAvyu cha. ve suutr|2 niye prabhAdhenu sUtra he cha.-bujhitti tyA___Aal-(bujhijatti) mANuse mAtha bhegA ye (baMdhaNaM parijANiyA) manane samalane (tiuTTijA) tene toye (vIro) 25 me (baMdhaNaM kimAha) madhana 2135 zudhdhu cha ? (vA) 151 // (kiM jANaM) 535 zu Meta (tiuddai) baMdhanane teDe che. For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre pratyAkhyAnaparikSayA parityajedityarthaH atha jambUsvAmI sudharmasvAminaM pRcchati-he bhadanta ! (vIro) vIraH bhagavAn zrI mahAvIraH (baMdhaNaM) bandhana (kiM) kim kisvarUpam (Aha) Aha=oktavAna (vA) vA=athavA (kiM) kiM prakArakaM vastu svarUpaM (jANaM) jAnan-avabudhyamAnaH jIvaH (tiuI) troTayati-karmavandhaM vinAzayatIti // 1 // sudharmAsvAmI prAha-yaHko'pi (cittamaMta) cittavantaM sacittaM dvipadacatu___zabdArtha-(cittamaMta) sacitta dvipada, catuSpada Adi prANI (vA) athavA (acitta) caitanya rahita sonA cAMdi Adi (kisAmavi) tathA tucchavastu-bhUsAAdi athavA svalpabhI (parigijjha) parigraha raravakara (vA) athavA 'annaM' dusareko parigraha rakhaneko 'aNujANAi' AjJA dekara (evaM) isaprakAra (dukkhA) duHkhase 'Namuccai' jIva mukta nahIM hotA hai // 2 // anvayArtha-paTjIvanikAya kA vadha karane se bandha hotA hai aise AcArAMga meM kahe hue bandhana ke svarUpa ko jJaparijJA se jAnanA cAhiye aura jAnakara ATha prakAra ke karmavandhana ko naSTa karanA cAhiye arthAt pratyAkhyAna parijJA se usakA tyAga karanA cAhiye jambUsvAmI sudharmAsvAmI se pUchate haiM-bhagavAn ! mahAvIra bhagavAn ne bandhana kA kyA svarUpa kahA hai ? athavA kisa prakAra ke vastu svarUpa ko jAnatA huA jIva karmabandhana kA vinAza karatA hai ? // 1 // zArtha -(cittamataM) sathita 656 yatuSpa6 vigere prANiyA (vA) 441 'acittaM yatanyavinAnA sonu yAdI vigere 'kisAmavi' tathA tucha vastu-musu vigere mayA thA.54 parigijjha' pariyaDa mIna (vA) athavA 'annaM bhAgane pariyaDa rAmapAnI 'aNujANAi' mAjJa! mApIne 'evaM' yA zate 'dukkhA' dupathA 'Na muccai' 01 bhuta thata nayI // 2 // anvayArtha-chakAyanA jIvonI hiMsA karavAthI kamarane bandha thAya che. A prakAranuM banuM ja svarUpa AcArAMga sUtramAM prakaTa karavAmAM AvyuM che tene jJaparijJA vaDe jANavuM joIe, te rIte tene jANuM laIne ATha prakAranA karmabaMdhanene nAza karavuM joIe, eTale ke pratyAkhyAnaparijJAthI tene tyAga kara joIe. jaMbu svAmI sadharmA svAmIne e prazna pUche che? ke "he bhagavan! mahAvIra bhagavAne bandhananuM kevuM svarUpa kahyuM che ? athavA kayA prakAranA vadhu svarUpane jANa thake jIva karma baMdhanane vinAza recha ? ml For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA zAnasya maGgalatyapratipAdanam padAdikam (acitta) acittam-jIvarahitaM hiraNyasuvarNAdikaM (kisAmavi kRzamapi svalpamapi tRNa tuSAdikamapi (parigijjha) parigRhya-svayaM parigrahaviSayIkRtya anyAn vA grAhayitvA (annavA) anya vA parigrahaM kurvantam (aNujANaI) anujAnAti-anumodayati (evaM) evam =uktarItyA karaNe sati saH (dukkhA) :duHkhAt =aSTavidhakarmajanitAdapAyAt (na muccaI) na mucyate mukto na bhavatIti // 2 // TIkA-'tti' iti="SaDjIvanikAyavadhena bandho bhavati" ityAcArAGgoktaM 'bujjhijjA' buddhayeta-bodhaM prApnuyAt-parijANiyA' parijJAya-jJaparijJayA jJAtvA 'baMdhaNaM' bandhanaM-jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhakarmabandhaM 'tiuddijA' troTayet pratyAkhyAnaparikSayA vinAzayet , nivArayedityarthaH, vinAzohi padArthAnAmabhAvaH, tadbodhazca pratiyogibodhapUrvakaH, abhAvajJAne pratiyogijJAnasya kAraNatvAt , pratiyogi-vizepitAbhAvajJAnaM ca viziSTavaiziSTayabodhamaryAdA nAtizete, iti niyamAta / yathA chatrI devadatta iti viziSTavaiziSTaya bodhaH, pUrva chatrAtmakavizeSaNajJAne satyeva sudharmA svAmI kahate haiM-'cittamaMta' jo dvipada catuSpada Adi sacitta 'acitta' hiraNya suvarNa Adi acitta 'kisAmavi' svalya parigraha ko bhI 'parigijjha' grahaNa karatA hai dUsaroM ko grahaNa karavAtA hai 'annaM vA aNujANai' yA grahaNa karanevAle kI anumodanA karatA hai 'evaM' vaha aisA karane, para 'dukkhA' aSTa prakAra ke karmoM dvArA janita duHkha se 'na muccai' mukta nahIM ho sakatA // 2 // __SaTkAya ke jIvoM ke vadha se bandha hotA hai isa AcArAMga sUtra ke kathana ko samajhe aura jJaparijJA se jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAra ke karmabandha ko jAnakara pratyAkhyAna parijJA se vinaSTa kare vinAza kA artha hai padArthoM kA abhAva / vaha pratiyogI ko jJAnapUrvaka hotA hai / abhAva ke jJAna meM sudharmA svAmIne uttara-je jIva dvipada, catuSpada Adi sacitta padArthone ane senuM, cAMdI Adi acitta padArthone sva95 parigraha paNa kare che- eTale ke bahu ja alpa pramANamAM paNa temane grahaNa kare che tathA anyane grahaNa karAve che athavA aDaera 42nAranI manumahinA 42 cha 'evaM te 01 'dukkhA ' mA 42 // OM dvArA janita dukhamAMthI mukata thaI zakatuM nathI 12 chakAyanA jIvenI hiMsA karavAthI kamabandha thAya che, A prakAranA AcArAMga sUtranA kathanane samajavuM joIe ane jJaparijJA vaDe jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranA karmabandhanuM svarUpa jANI laIne, pratyAkhyAna parijJAvaDe tene vinAza kare joIe. padArthonA abhAvanuM nAma je vinAza che te pratiyogIne jJAnapUrvaka thAya che. abhAvanA jJAnamAM pratiyegInuM jJAna kAraNabhUta bane che pratigIthI vizeSita (yukta) abhAvanuM jJAna viziSTanI viziSTatAnA baMdhanI maryAdAnuM ullaMghana karata For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre bhavati, ajJAtacchatrasya puruSasya chatrIti jJAnasya prAdurbhAvAbhAvAt tathA'bhAvatva prakArakabodhopi viziSTavaiziSTyabodhe satyeva bhavatIti, sa tu svavizeSaNIbhUta pratiyogijJAnajanya eva syAt, iha ca bandhanAbhAvasya pratijJAtatvAt bandhanajJAnasAdhye eva bandhanAbhAvaHsyAdataH pUrva bandhanasya jJAtavyatvaM kathayitvA tadanantaraM tasya vinAzyatvamupadizati-bandhanaM parijJAya trottyediti| buddhayA saMnikRSTasya prakRtaprakaraNasya saMhitAdikrameNa vyAkhyAM karoti-'buddhayeta' ityAdi / saMhitAdeH svarUpaM darzayatipratiyogI kA jJAna kAraNa hotA hai| pratiyogI se vizeSita abhAva kA jJAna viziSTa kI viziSTatA ke bodha kI maryAdA kA ullaMghana nahIM karatA aisA niyama hai / jaise "chatravAn devadattaH" yaha viziSTa jJAna chatra rUpa vizeSaNa kA jJAna hone para hI ho sakatA hai / jisane chatra ko nahIM jAnA usa puruSa ko "chatravAn" aisA jJAna nahIM hotA / isI prakAra abhAvatva prakAraka arthAt abhAva kA jJAna viziSTa kI viziSTatA kA bodha rUpa hone se vaha apane vizeSaNarUpa pratiyogI ke jJAna se hI janya hotA hai| yahAM bandhana ke abhAva kA kathana kiyA jA rahA hai ataH bandhana kA jJAna hone para hI bandhana ke abhAva kA jJAna ho sakatA hai| isI kAraNa pahale bandhana ko jAnane kA kathana karake phira usake nAza karane kA upadeza kiyA hai ki bandhana ko jAnakara naSTa kareM / buddhi se saMnikRSTa prakRta prakaraNa kI saMhitA Adi ke krama se vyAkhyA kI jAtI hai "buddhayeta" ityAdi / nathI meve niyama cha. rema hai "chatravAn devadattaH" ! viziSTa jJAna 72 35 vizeSaNanuM jJAna hoya te ja thaI zake che. je chatrane ja jANatA nathI, te chatravAnuM A pada dvArA prakaTa thatA arthane paNa samajI zakatA nathI. A prakAre abhAvatva prakAraka eTale ke abhAvanuM jJAna viziSTanI viziSTatAnA bodha rUpa hovAthI, te pitAnA vizeSaNa rUpa pratiyegInA jJAnathI ja janita hoya che. ahIM bandhananA abhAvanuM kathana thaI rahyuM che je bandhananA svarUpanuM jJAna hoya te ja bandhananA abhAvanuM jJAna paNa prApta thaI zake che. te kAraNe pahelAM bandhanane jANavAnI vAta karavAmAM AvI che ane tyAra bAda tenA vinAzane upadeza Ape che. A samata kathanane bhAvArtha e che ke bandhanA svarUpanuM jJAna meLavIne tenA vinAzane mATe prayatna karavo joIe. For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA bhAmasya maGgalatvapratipAdanam "saMhitA ca padaM caiva, padArthaH pdvigrhH| cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA taMtrasya SaDvidhA // 1 // tatra padAnAM spaSTatayA samuccAraNaM saMhitA (1) zlokasthapadAnAM pRthak pRthak rUpeNa paridarzanaM padam (2) padAnAmarthaH padArthaH (3) padAnAM vigrahaH padavigrahaH (4) ziSyANAM saMprAptajijJAsAvatAM praznaH saMdigdhapadArthaparipRcchA saiva cAlanA (5) ziSyANAM praznasya uttarameva pratyavasthAnam (6) anena prakAreNa zAstrasya vyAkhyA SaDvidhA bhavati / asya ca sUtrakRtAGgasUtrasyAcArAGgasUtreNa sahAyaM sambandhaH-AcArAGgasUtre itthaM pratipAditam-"jIvo chakkAya pahale saMhitA Adi kA svarUpa dikhalAyA jAtA hai zAstra kI vyAkhyA chaha prakAra se hotI hai-(1) saMhitA (2) pada (3) padArtha (4) padavigraha (5) cAlanA aura (6) pratyavasthAna // 1 // (1) zAstra ke padoM kA spaSTa rUpa se uccAraNa karanA saMhitA hai / (2) padoM ko alaga alaga karake kahanA pada yA padaccheda kahalAtA hai / (3) pratyeka pada kA artha kahanA padArtha hai / (5) jijJAsu ziSyoM kA saMdigdha padArtha ke viSaya meM prazna karanA cAlanA hai| (6) ziSyoM ke prazna kA uttara denA pratyavasthAna kahalAtA hai| isa prakAra zAstra kI vyAkhyA chaha prakAra se hotI hai| isa sUtrakRtAMga sUtra kA AcArAMga sUtra ke sAtha yaha sambandha haiAcArAMga sUtra meM kahA hai ki pRthvIkAya, apkAya, tejaskAya, vAyukAya, have A prakaraNanuM saMhitA AdinA kramapUrvaka vyAkhyA karavAmAM Ave che- "buddhayeta" tyA pahelAM saMhitA AdinuM svarUpa batAvavAmAM Ave che. zAsanI vyAdhyA niiyn| 7 prAre thAya - (1) sAhitA (2) 56 (3) pahAya, (4) paviDa, (5) yAnA bhane (6) pratyapasthAna. // 3 // (1) zAstranAM padenuM spaSTa rUpe uccAraNa karavuM tenuM nAma saMhitA che. (2) padane alaga alaga karIne temanuM pratipAdana karavuM tenuM nAma pada athavA padaccheda (3) pratye: phne| ayaM vA tenu nAma 55 cha. (4) pahanA viyasa (vyutpatti) kare tenuM nAma padavigraha che. (5) jijJAsu ziSya saMdigdha padArthanA viSayamAM je prazno 42 cha tenu nAma 'yAtanA' cha. (6) ziSyAMnA prona uttara bhApa ta', nAma pratyavasthAna che, A prakAre zAstranI vyAkhyA che prakAre thAya che. A sUtrakRtAMga sutrane AcArAMga sUtra sAthe saMbaMdha A prakArane che- AcArAMga satramAM evuM kahevAmAM AvyuM ke pRthvIkAya, apakAya, tejaskAya For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 sUtrakRtAGgasUtre parUSaNA ya tesiM vaheNa banyo" tti, jIvAH pRthivyaptejovAyuvanaspatirUpAH SaDvidhAH, eteSAM jIvAnAM vadhena=virAdhanena karmavandho jAyate, karmaNA baddho hi jIvaH svazubhAzubhaphalamupabhunjAnaH saMsArATavyAmitastataH paribhramati, iti saMsAraparibhramaNasya mUlakAraNaM kamaiMva, etatsarvaM buddhayeta-jAnIyAt , nahi ajJAtvA karmabandhanaM samucchettuM zakyamiti teSAM bodha eva prathamaM shreyskrH| atha vedAntino jJAnAdeva muktiM pratipAdayanti, mImAMsakAH karmaNaiva muktimAmananti, jainAstu kriyAsaMvalitajJAnAdeva muktirbhavatIti manyante "paDhamaM nANaM tao dayA" ityAgamavanaspatikAya aura trasakAya ke bheda se jIva chaha prakAra ke haiM aura unakA vadha (hiMsA) karane se karmavandha hotA hai / karma se baddha jIva apane zubha aura azubha phala kA upabhoga karatA huA saMsAra rUpa aTavI meM idhara udhara bhaTakatA hai| isa prakAra saMsAra paribhramaNa kA mUla kAraNa karma hI hai / isa sabako samajhe bujhe / kyoMki karmabandhana ko jAne vinA use naSTa nahIM kiyA jA sakatA / ataeva sarvaprathama unakA bodha prApta karanA hI zreyaskara hai / ____ vedAntI akele jJAna se hI mukti honA svIkAra karate haiN| mImAMsaka akele karma se hI mukti honA kahate haiM / kintu jaina kriyAyukta jJAna se mokSa mAnate haiM / Agama meM kahA hai-"paDhamaM gANaM tao dayA" arthAt pahale jJAna phira dayA-kriyA / ataeva yahAM pahale "buddhayeta" isa pada ke dvArA jJAna kA pratipAdana kiyA gayA hai aura phira "troTayet" isa pada se kriyA kA vAyukAya vanaspatikAya ane trasakAyanA bhedathI jIva cha prakAranA che ane temane vadhu (hiMsA) karavAthI karmabandha thAya che. kama vaDe badhdha thayela jIva tenA zubha ane azubha phalane upabhoga karate thake saMsAra rUpa aTavImAM bhramaNa karyA kare che. A prakAre saMsAra paribhramaNanuM mULa kAraNa karma ja che. A karmabandhanuM svarUpa jIve samajavuM joIe, kAraNa ke karmabandhananA svarUpane jANyA vinA tene nAza karI zakAte nathI. te kAraNe sauthI pahelAM tenA svarUpa viSayaka badha prApta kare eja meyasakara che. vedAntIo ekalA jJAna dvArA ja mukita prApta thAya che, evuM mAne che. mImAMsake ekalAM kamathI ja mukti prApta thAya che, evuM mAne che. paraMtu kriyAyuta jJAna vaDe ja mela sAdhI zakAya che, evuM jene mAne che. AgamamAM paNa ghucha hai- paDhama NANaM tao dayA mekhe "pasei jJAna ane. tyA mAha dhyA-yA". tethI mI paDai "buddhayeta" 14 dAsa zAnanu pratipAdana 42vAmAM bhAvyu cha, bhane tyaa2|6 "troTayet" AL 54 dvArA jiyAnu 4thana 42pAmA For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya S samayArthabodhinI TIkA pra0 zru0 a0 1 bandhasvarUpanirUpaNam 17 vacanAt / 'budhyeta' iti padena sarvaprathamato jJAnameva pratipAditaM, troTayediti padena tu kriyA proktA, kevalaM jJAnasya kAryAkSamatvAt / yena kenApi prakAreNa jIvAjIvAdisakalapadArthAnAM jJAnamarjanIyamiti jJAnasaMpAdanAyopadezaH kRtaH / jJAnaM ca saviSayakam nahi viSayamantarA jJAnaM nirUpayituM zakyam , jJAnarUpakriyAyAH saviSayarUpasakarmakatayA karmanirUpaNAdhInanirUpaNakatvAt yathA gamanAdi kriyA na gantavyAdi nirUpaNaM vinA sambhavatItyaMta Aha-"baMdhaNaM parijANiyA" iti / bandhanam AtmapradezAnAM pudgalAnAM ca . kSIrodakavat parasparAzleSaNam , athavA badhyate paratantrI kriyate AtmA'nena tad bandhanam / tAdRzabandhanaM ca jJAnAvaraNIyAdikamaSTaprakArakaM karma / athavA jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhakarmaNAM kAraNaM mithyAtvA'viratyAdikameva bandhanapadavAcyam / taccaturvidhaM prakRti-sthitya-nubhAgakathana kiyA gayA hai, kyoMki akelA jJAna kArya karane meM samartha nahIM hotaa| jisa kisI prakAra se sambhava ho, jIva ajIva Adi padArthoM kA jJAna prApta karanA cAhiye isa prakAra jJAna sampAdana ke liye upadeza kiyA gayA hai| jJAna kA kucha na kucha viSaya: avazya hotA hai| viSaya ke vinA jJAna kA nirUpaNa honA zakya nahIM hai| jJAnarUpa kriyA sakarmaka hai, ataeva usa kA nirUpaNa karma (viSaya) ke nirUpaNa ke adhIna hai| jaise-gamana Adi kriyA kA gantavya Adi ke vinA saMbhava nahIM hai| isI kAraNa yahAM kahA hai "baMdhaNaM parijANiyA" AtmapradezoM kA aura karmapudgaloM kA dUdha aura pAnI kI bhA~ti ekameka ho jAnA bandhana kahalAtA hai| athavA. jisake dvArA AtmA parataMtra banA diyA jAya vaha bandhana kahalAtA hai| jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAra ke karma hI isa prakAra ke bandhana haiN| yA jJAnAvaraNIya Adi ATha AvyuM che, kAraNa ke ekaluM jJAna ja kArya karavAne samartha hotuM nathI. tethI je je rIte zakaya hoya, te te rIte jIva, ajIva Adi padArthonuM jJAna prApta karavuM joIe. A prakAre ahIM jJAna saMpAdana karavAne upadeza ApavAmAM Avyo che. jJAnane koIne koI viSaya avazya hoya che. viSayanA sabhAva vinA jJAnanuM nirUpaNa thavuM zakya nathI. jJAnarUpa kriyA sakarmaka che, tethI tenuM nirUpaNa karma (viSaya) nA ni354ne sAdhIna cha. bha........mana mAhi ThiyA gantavya mAhinA samAya vinA saMbhavI zatI nathI. me pAraNe mahI se vAmA mAvyu cha "badhaNaM parijANiyA" 65 bhane papInI oma mAtmaprazAnumane bhagavAna se lonnI sAthe saMyukta thaI javuM tenuM nAma bandhana che. athavA jenA dvArA AtmAne parAdhIna karI nAkhavAmAM Ave che tenuM nAma bandhana che. jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranA karmo ja A prakAranA anya rUpa che. athavA-jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranAM karmone kAraNabhUta sU. 3 For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 18 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre pradezabhedAt / tatsvarUpaM vizeSajijJAsubhirAcArAGgasUtrasya matkRtAyAmAcAra cintAmaNiTIkAyAM karmavAdiprakaraNe vilokanIyam / tAdRzaM bandhanaM bandhakAraNaM ca parijJAya = jJAtvA tapaH saMyamAdyanuSThAnarUpayA viziSTakriyayA troTayet = AtmanaH sakAzAt pRthak kuryAt, athavA bandhanaM bandhakAraNaM ca jJAtvA tAdRzaM bandhanaM bandhakAraNaM ca parityajet / evaM kathite sati bandhasvarUpajijJAsuH zrIjambUsvAmI sudharmasvAminaM pRcchati - 'kimAha baMdhaNaM vIro' ityAdi, he bhadanta ! vIro mahAbIra svAmI tIrthaMkaraH bandhanaM bandhanasvarUpam bandhakAraNAdikaM ca kim- kiM svarUpam Aha kathitavAn kiM vA jAnan AtmA tad bandhanaM troTayatIti / atra " prakAra ke karmoM ke kAraNabhUta midhyAtva, avirati Adi hI bandhana zabda se grahaNa karanA cAhie / bandhana cAra prakAra kA hai / ( 1 ) prakRtibandha (2) sthitibandha (3) anubhAgabandha ( 4 ) pradezabandha vizeSa jijJAsuoM ko unakA svarUpa mere dvArA racita AcArAMga sUtra kI AcAra cintAmaNi TIkA meM karmavAdI ke prakaraNa meM dekhanA caahie| isa prakAra bandhana aura bandhana ke kAraNa ko jAnakara use tapa evaM saMyama Adi ke anuSThAnarUpa kriyA se toDanA cAhie arthAta apanI AtmA se pRthak karanA cAhiye athavA usakA parityAga karanA cAhie / isa prakAra kahane para bandhake svarUpa ko jAnane ke icchuka zrI jambU svAmI sudharmAsvAmI se pUchate haiM- prabho ! bhagavAn mahAvIra svAmI ne bandhana kA svarUpa aura usake kAraNa Adi kyA prarUpita kiye haiM? aura AtmA kyA jAnatA huA bandhana ko toDatA hai ? yadyapi mUlapATha meM "vIra" isa prakAra mithyAtva avirati Adine andhana zabda dvArA grahaNa karavA joie. anyana cAra aAranA che. (1) adhRtimandha, (2) sthitimandha, (3) anubhAgamandha ane (4) pradezamandha A viSayane lagatI vadhu mAhitI meLavavAnI jijJAsAvALA pAThakoe, mArA dvArA racita AcArAMgasUtranI AcAracintAmaNi nAmani TIkAnuM 'karmavAdI" nAmanu prakaraNa vAMcI javuM. A prakAranA anya ane bandhanAM kAraNAne jANIne, tapa ane saMyama AdinA anuSThAna rUpa kriyA vaDe te anyane teDavA joie. eTale ke peAtAnA AtmAthI tene alaga karavA joie. A pramANe karmabandhanA vinAzanI ahIM vAta karI che. A prakAranuM sudharmA svAmInuM kathana sAMbhaLIne, anyanA svarUpane jANavAnI IcchAvALA ja khUsvAmIe sudharmA svAmIne evo prazna pUchyo ke he bhagavan ! mahAvIra prabhue anyanA svarUpa ane tenA kAraNe AdinA viSayamAM zI prarUpaNA karI che? ane AtmA kaI vAtane jANIne anyana tADavAne samartha bane che ? (sUtramAM 'mahAvIra' padane For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra0 zru0 a0 1 bandhasvarUpanirUpaNam yadyapi 'vIra' iti nAmaikadezagrahaNameva kRtaM tathApyekadezagrahaNena sampUrNasya tasya grahaNaM bhavati 'nAmaikadeze nAmagrahaNamitiniyamAt, evaM-vIreti zabdena 'mahAvIraH' iti gRhyate / yathA pArve -tyukte pArzvanAtha iti gRhyate, zAntizabdena zAntinAtha iti gRhyate / yathA ca-"pAsaM taha baddhamANaM ca" tathA "saMtIsaMti kare loe" iti vacanAt / loke'pi ca-mAmetyukte 'satyabhAmA' iti bhImetyukte--'bhImaseneti gRhyate // 1 // ____ pUrva "kimAha baMdhaNaM vIro" ityAdinA prathamasUtre jambUsvAmI sudharmasvAminaM bandhanasvarUpaM pRSTavAn , kimetad bandhanaM ? kiM vA tasya svarUpaM tIrthakarairupadiSTamiti praznaH kiM zabdasya praznavAcakatvAt , yAvad bandhanasvarUpaM na jJAyate tAvat tato nivRttinasyAt , anivRttau bandhanAbhAvarUpamokSasya saMbhAvanApi na syAt / na kAraNamantareNa kArya bhavatIti pUrva bandhanakAraNamAha 'cittamaMta' ityAdi / nAma kA ekadeza hI grahaNa kiyA hai, phira bhI ekadeza ke grahaNa se sampUrNa kA grahaNa ho jAtA hai, isa niyama ke anusAra "vIra" zabda se "mahAvIra" kA grahaNa hotA hai| jaise pArtha zabda se "pArzvanAtha" kA aura "zAnti" zabda se "zAntinAtha' kA grahaNa kiyA jAtA hai| kahA bhI hai-"pAsaM taha baddhamANaM ca" aura "saMtI saMtikare loe" loka meM bhI "bhAmA" kahane se satyabhAmA kA aura bhIma kahane se bhImasena kA bodha hotA hai // 1 // ___ "kimAha baMdhaNaM vIro" yahAM prathama sUtra meM jambUsvAmIne sudharmA svAmI se bandhana kA svarUpa pUchA---bandhana kyA hai ? tIrthaMkara bhagavAn ne bandhana kA kyA svarUpa kahA hai ? yahAM "kiM" zabda prazna kA vAcaka hai| jaba taka bandhana kA svarUpa na jAna liyA jAya taba taka usase nivRtti nahIM ho sakatI aura nivRtti hue vinA bandhana ke abhAvarUpa mokSa kI saMbhAvanA bhI badale "vIra" pada vaparAyuM che. paraMtu ekadezane grahaNathI saMpUrNanuM grahaNa thaI jAya che, A niyamane AdhAre "vIra" zabda vaDe "mahAvIra" zabdanuM paNa grahaNa thaI jAya che. jema pArzva pada vaDe pArzvanAtha ane "zAnti" pada vaDe "zAntinAthane grahaNa karI zakAya che, e ja pramANe vIra" pada vaDe "mahAvIra" prabhune grahaNa karI zakAya che. 4thu 5 cha "pAsaM taha vaddhamANaM ca" ane "satI saMtikare loe" somA 5 mAmA vAthI satyabhAmAno bhane bhIma vAthI bhiimsenn| mAgha thAya che.) // 1 // "kimAha baMdhaNaM vIroM" "ndhana zuche ? tIrtha 42 mAvAne mandhananu 2135 kevuM kahyuM che?': jabUsvAmIe sudhamAM svAmIne A prakArane je prazna prathama sUtramAM pUche che, tenA dvArA bandhananuM svarUpa jANavAnI temanI IcchA prakaTa thAya che. sUtramAM "ji" pada praznanuM vAcaka che. jyAM sudhI bandhananuM svarUpa jANI na zakAya tyAM sudhI ta banzanamAMthI chuTakAre paNa meLavI zakAtuM nathI, ane banthanamAMthI chuTakAre pAmyA For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir %3 sUtrakRtAGgasUtre . atra bandhanazabdena karmagRhyate, kAraNe kAryopacArAt , bandhanaM hi saMsArajanitaM sukhaduHkham tAdRzamukhaduHkhakAraNaM karma-zubhAzubhAdirUpam / tasmin kAraNe karmaNi kAryasya duHkharUpabandhanasyopacArAttadapi karma, bandhanapadapratipAdyaM bhavati, yathA 'dhammo maMgalaM' nahyatra dharmoM maGgalaM kintvasau maGgalajanakaH kAraNedharme kAryasya maMgalasyopacArAd dharmoM maGgalamiti vyapadizyate tadvatprakRtepi duHkhasya bandhanatvaM tajjanakaM karma tasmin karmaNyapi bandhanavyavahAraH / tathA ca bandhanaM duHkhaM tatkAraNaM ca karmabandhanameva yathA loke-mukhaM sukhajanakaM ca strakcandananavanItAdisarva mukhamiti vyapadizyate tathehApi duHkhaM tatkAraNaM karma ca nahIM ho sakatI / kAraNa ke vinA kArya nahIM hotA, ataH pahale bandhana kA kAraNa kahate haiM -cittamaMta ityAdi / yahAM bandhana zabda se karma grahaNa kiyA gayA hai| kAraNa meM kArya kA upacAra karane se bandhana kA artha huA-saMsAra janita sukha duHkha / isa prakAra ke sukha duHkha kA kAraNa zubha azubhAdi karma hai / usa kAraNa arthAt karma meM kArya kA arthAt duHkha kA upacAra karane se duHkha bhI karmabandhana zabda kA vAcya ho jAtA hai| jaise--''dhammo maMgalaM" yahAM dharma ko maMgala kahA hai kintu dharma maMgala nahIM, maMgala kA janaka hai, phira bhI kAraNarUpa dharma meM kAryarUpa maMgala kA upacAra karane se dharma maMgala kahA jAtA hai| isI prakAra prakRta teM bhI duHkha bandhanarUpa hai aura duHkha kA janaka karma hai| ataeva karma meM bhI bandhana kA vyavahAra hotA hai| isa prakAra jaise loka meM mukha aura sukha ke janaka phUla, mAlA, candana, vanitA Adi bhI sukha khvinA bardhananA abhAvarUpa mekSanI prApti paNa saMbhavI zakatI nathI. kAraNa vinA kArya thata nathI, tethI sUtrA sauthI pAsa andhananA ArazAnu ni359 42 cha. "cittamaMta" tyA:-- - ahIM bandhana pada dvArA karmane grahaNa karavAmAM Avela che. kAraNamAM kAryane upacAra karavAthI bandhanane artha "saMsAra janita sukhaduHkha thAya che. A prakAranA sukhaduHkhanuM kAraNa zubha, azubhAdi karmo che. te kAraNe-eTale ke karmamAM kAryane eTale ke duHkhane upacAra karavAthI duHkha paNa karmabandhana zabdanuM vAca thaI jAya che. jemake "dhammo maMgala" hI dhana mAnasa yo cha. 52ntu dharma masa nathI 595 bhajatanI janaka che. chatAM paNa kAraNa rUpa dharmamAM kArya rUpa maMgalane upacAra karavAthI dharmane maMgalarUpa kahevAya che. e ja pramANe ahIM paNa duHkhane bandhana rUpa kahyuM che, ane duHkhanuM janaka karma hoya che, te kAraNe karmamAM paNa bandhanane vyavahAra thAya che. lekamAM jevI rIte phUla, mAlA, candana, vanitA Adi sukhajanaka vastuone sukha kahevAmAM Ave che, For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra zru. a. 1 bandhasvarUpanirUpaNam sarva bandhanapadena saMgRhyate / tatra kAraNamantareNa kArye na syAditi kAraNasvarUpameva prathamato darzayati sUtre / nahi aprAptadaNDAdiH puruSaH kadAcidapi kathaMcidapi ghaTAdikArya saMpAdayituM zaknuyAt yadi kAraNamantareNApi kArye bhavettadA dhUmArthI vahmerupAdAnaM tRptyarthI bhojanAdikaM kathamapi nArjayet / ataH prathamataH kAraNamevopAdeyaM kAryakaraNAya prekSAvateti kAryAt pUrvaM kAraNamavazyamanveSaNIyamiti lokaprasiddhAM rItimanusRtya sUtrakAreNa prathamaM bandhasya kAraNameva pradarzitam, saMsAre sarve samAraMbhAH karmopAdAnarUpAH karma kAraNabhUtA 'mame' tiparigraha buddhacaiva samutpannA bhavantIti kRtvA prathamaM parigraha eva sarvabandhanAnAM kAraNamiti tadeva - darzayati- 'cittamaMtamacittaMve' ti 'cittamaMtaM' cittavat-cittaM cetanA, tadasyAstIti lAte haiM, usI prakAra karma tathA karma ke kAraNa bhI bandhana hI kahe jAte haiM / kAraNa ke binA kArya nahIM hotA, isa kAraNa sUtra meM pahale kAraNa kA hI svarUpa darzAte haiN| DaMDA cAka Adi prApta kiye jAne binA puruSa kabhI bhI aura kisI prakAra ghaTa Adi kArya ko sampAdita karane meM samartha nahIM ho sakatA yadi kAraNa ke binA bhI kArya ho jAtA to dhUma kA arthI agni ko grahaNa na karatA aura tRpti cAhane vAlA bhojana Adi kA upArjana na karatA / ataeva kArya karane ke lie buddhimAna puruSa ko prathama kAraNa ko hI grahaNa karanA cAhie / kArya se pahale kAraNa kA avazya anveSaNa karanA cAhie, isa loka prasiddha rIti kA anusaraNa karake sUtrakAra ne pahale bandhana kA kAraNa hI dikhalAyA hai / saMsAra meM karmoM ke kAraNabhUta sabhI samAraMbha " mama" yaha merA" isa parigraha buddhi se hI utpanna hote haiM / ataeva sarva prathama parigraha hI sarva bandhanoM kA kAraNa hai, isa kAraNa usI ko dikhalAte haiM eja pramANe kama tathA kanA kAraNeAne paNa anyaneAja kahevAmAM Ave che. kAraNa vinA kAM saMbhavI zakatu nathI, te kAraNe sUtrakAre sUtramAM kAraNanA svarUpanuM' ja pahelAM nirUpaNa karyuM' che, DaMDA, cAkaDA, Adi prApta karyA vinA mANasa kadI paNu ane koi paNa prakAre ghaDA Adi kAryane sampAdita karavAne samartha thai zakatA nathI. jo kAraNa vinA kArya thaI jatu hota to dhUmanA arthI agnine grahaNa na karata, ane tRpti cAhanArA bhAjana Adittu upArjana na karata. tethI kArya karavAne mATe buddhimAna puruSe prathama kAraNane ja grahaNa karavu' joie. kAya pahelAM kAraNanI avasya anveSaNA (zodha) karavI joie. A lokaprasiddha rItanuM anusaraNa karIne sUtrakAre pahelAM bandhanAM kAraNeA ja batAvyAM che. sarva bandhanAtu sauthI paheluM kAraNa parigraGga ja che. saMsAramAM karmonA kAraNabhUta saghaLA samAraMbha, mamatvabhAva rUpa (A mAruM che, evA bhAvarUpa) parigraha buddhimAMthI ja utpanna thAya che. tethI strakAra have parigrahanu svarUpa prakaTa kare che. For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 22 www.kobatirth.org d sUtrakRtAGgasUtre " cittavat, tat sacittamityarthaH, vA athavA'cittam cetanArahitam / 'cittavat' ityanena dvipadacatuSpadAdInAm acittamityanena suvarNarajatamaNimANikyAdInAM grahaNam / etadubhayaM parigraho dvidhA vibhajyate vAhyAbhyantarabhedAt tatra bAhyo navavidha:dvipadacatuSpada kSetravAsturajatasuvarNadhanadhAnyakupyabhedAt / Abhyantarazvaturdazavidha:mithyAtvAviratyAdipaJcakam 5, hAsyAdiSam 11 vedatrikaM 14 ceti / etadubhayamapi 'kisAmavi' kRzamapi svalpamapi tRNatuSAdikamapi 'parigijjha' parigRhya mamatvabuddhayA parigrahaviSayIkRtya - parigrahaM kRtvetyarthaH / athavA kasanaM kasaH parigrahabuddhayA jIvasya parigRhItatvArthe gamanapariNAmaH parigrahaH, arthAt sudare vartamAnasyApi padArthasya manorathAdiprakAreNa mamatvAdibuddhayA grahaNAkArapariNAmo yo jIvasya bhavati manasA grahaNamiti sa sarvopi parigraha eva tam / jo cetanA se yukta ho vaha "cittamaMta" yA sacitta kahalAtA hai / cetanA se rahita ko "acitta" kahate haiM "cittamaMta" isa pada se dvipada catuSpada Adi kA tathA "acitta" zabda se suvarNa, rajata, maNi, mANikya Adi kA grahaNa hotA hai, ye donoM hI parigraha haiM / parigraha do prakAra kA hai bAhya aura Abhyantara / inameM se bAhya parigraha ke nau bheda haiM- (1) dvipada (2) catuSpada (3) kSetra (4) vAstu (5) rajata (6) svarNa ( 7 ) dhana (8) dhAnya aura (9) kupya / Abhyantara parigraha caudaha prakAra kA hai - pAMca mithyAtva avirati Adi chaha hAsya Adi, aura tIna veda (strIveda Adi) / ina donoM prakAra ke parigrahoM ko svalpa- tRNa tuSa mAtra bhI jo mamatva buddhi se grahaNa karatA hai athavA grahaNa karane kA manoratha karatA hai arthAt padArtha ke dUra rahane para bhI usa para mamatva dhAraNa karake use mana se grahaNa karatA hai, vaha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - cetanAthI yukata vastune "cittamanta" athavA sacitta kaheche, ane cetanAthI rahita vastune atti uhe che. dvipaha, catuSpaha Ahi pArtho sacitta jANAya che, sonu', yAMhI, maNi, mANikaya Adi padArthAne acitta kahe che, A banne prakAranA padAthe rAkhavA tenu' nAma ja parigraha che. parigrahanA mukhya prakAra che. (1) khAdyaparigraha ane (2) Abhyantara parigraha. bAhyaparigrahanA nIce pramANe nava bheda kahyA che. For Private And Personal Use Only (1) dvipaha, (2) yatuSpaha, (3) kSetra, (4) vAstu, (5) 24 (yAMhI) (6) suva (7) dhana, (8) dhAnya bhane (8) mukhya Alyantara parivahanA nIce pramANe 14 prAra paDe che. mithyAtva, avirati Ardi pAMca prakArI, hAsya Adi cha prakAro ane srIveda rUpa traNa prakAre. A banne prakAranA parigrahAne svalpa pramANamAM tRNu athavA tuSa jeTalA alpa pramANamAM) paNa je mamatva buddhithI grahaNa karavAnA manoratha seve che. eTale ke padArtha dUra heAvA chatAM paNa tenA para mamatva dhAraNa karIne tene manathI grahaNa kare che,
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.1 parigrahasvarUpanirUpaNam 23 tadevametAdRzaM parigrahaM svayaM parigRhyAnyAn vA grAhayitvA, 'annavA' parigraha kurvantamanyaM vA 'aNujANAi' anujAnAti=anumodayati / evaM sati jIvaH "dukkhA" duHkhAt-duHkhayati pratikUlavedanIyatAM jIvasyAcaratIti duHkham , arthAt jJAnAvaraNIyAdhaSTaprakArakaM karma tAdRzakarmaNaH phalaM vA'sAtodayAdikaM tAdRzaduHkha tatkAraNAbhyAM jIvaH kadAcidapi 'na muccai' na mucyate anena parigraha eva paramAnarthamUlamityuktam, yadyapi anarthamUlaM na kevalaM parigraha eva apitu anye bahavopi hiMsAnRtasteyAdayaH santi tathApi sarvaprathamataH zAstrakAraH kathaM parigrahasyaiva grahaNaM kRtavAn 1 sarveSu parigraha eva pradhAnam , teSAM hiMsA'nRtasteyAdInAM parigrahamUlatvAt , parigraho hi mamatvabuddhireva, yAvajjIvasya zarIrasaba parigraha hI hai / isa prakAra ke parigraha ko svayaM grahaNa karake, dUsaroM se grahaNa karavA kara yA grahaNa karanevAle kI anumodanA karake jIva daHkha se mukta nahIM hotA / jo jIva ko duHkhI karatA hai-pratikUla vedana utpanna karatA hai, vaha duHkha kahalAtA hai| jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAra ke karma tathA una kA asAtA Adi rUpa udaya, duHkha hai| parigrahI jIva isa duHkha se chuTakArA nahIM pAtA / isa kathana se yaha sUcita kiyA gayA hai ki parigraha hI ghora anarthoM kA mUla hai| __ yadyapi kevala parigraha hI anartha kA mUla nahI hai, hiMsA, asatya, steya Adi anya bhI bahuta se anartha ke kAraNa haiM, phira bhI zAstrakAra ne sabase pahale parigraha ko hI kyoM grahaNa kiyA hai ? isakA kAraNa yaha hai ki saba anartha kAraNoM meM parigraha hI pradhAna hai, hiMsA Adi anya kAraNa parigrahamUlaka hai / mamatvabhAva parigraha kahalAtA hai| jaba taka jIvako tene parigraha rUpa ja mAnavAmAM Ave che. A prakAranA parigrahane svayaM grahaNa kArAvanAra ane grahaNa karanAranI anumodanA karanAra jIva duHkhathI mukata thatuM nathI. jenA dvArA jIvane pratikULa vedanA utpanna karAya che, tenuM nAma duHkha che. jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranA karmo tathA temane asAtA Adi rUpa udaya ja duHkha rUpa che. parigrahI jIvA A duHkhamAMthI chuTakAre pAmate nathI. A kathana dvArA e sUcita karavAmAM AvyuM che ke parigraha ja ghara anarthonuM mULa che. je ke mAtra parigraha ja anarthanuM mULa nathI, hiMsA, asatya, cerI Adi bIjA paNa aneka anarthanAM kAraNo che. chatAM paNa zAstrakAre sauthI pahelAM parigrahane ja zA kAraNe grahaNa karyo che? A praznano uttara nIce pramANe che. anarthanA saghaLAM kAraNemAM parigraha ja pradhAna che. hiMsA Adi anya kAraNe parigrahamUlaka che. mamatva bhAvane je parigrahu kahe che. jyAM sudhI zarIra, varNa, vaya ane avasthA pratye jIvamAM mamatvabhAva utpanna thatA nathI, tyAM For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtre varNavayo'vasthAsu mamatvabuddhi na jAyate tAvannAsau manovAkAyaiH karma samArabhate, asamArabhamANazca kathaM hiMsAdi doSebhyo yujyateti zarIrAdau prathamato mamatvabuddhi samutpAdena zarIrAdikamAtmIyatayA parigRhya zarIrAdinA zubhAzubhakarma saMpAdayan tatphalena sukhaduHkhAdinA saMspRSTo'nekAM nArakatiryagrUpAM yoni prApnuvan adhogatimeva prAmoti, tatazca kadAcidapi duHkhaviyukto na bhavatIti sarveSAmanarthAnAM niyAnaM bhavan parigrahaH sarvAtizayya sarveSu pradhAna bhavatItyataH sUtrakAraH sarvaprathamaM parigrahasyaiva grahaNaM kRtavAn / parigrahasya sarvAnarthakAraNatA'nyatrApi pratipAditA; tathAhi "dveSasyAyatanaM dhRterapacayaH kSAnteH pratIpo vidhi, yAkSepasya suhRnmadasya bhavanaM dhyAnasya kaSTo ripuH| duHkhasya prabhavaH sukhasya nidhanaM pApasya vAso nijaH, prAjJasyApi parigraho graha iva klezAya nAzAya ca // 1 // " iti / zarIra, varNa, vaya evaM avasthA meM mamatva buddhi nahI utpanna hotI taba taka vaha mana vacana-kAyase karma kA AraMbha nahIM karatA aura jaba AraMbha nahIM karatA to hiMsAdi doSoM kA pAtra kaise ho sakatA hai ? isa prakAra pahale zarIra Adi meM mamatvabuddhi utpanna hotI hai aura vaha use apanA mAnatA hai| phira zarIra Adi se zubha azubha karma karake usake phala sukha duHkha Adi se spRSTa hotA hai tathA naraka tiryaca Adi aneka yoniyoM ko prApta karatA huA adhogati ko hI prApta hotA hai| isa prakAra jIva kabhI bhI duHkha se rahita nahIM ho paataa| isI kAraNa parigraha saba anau~ kA kAraNa hotA huA saba anarthoM se baDhakara hai aura isIliye sUtrakAra ne sarva prathama parigraha ko hI grahaNa kiyA hai| parigraha saba anarthoM kA kAraNa hai, yaha bAta anyatra bhI kahI gaI hai, jaise-"dveSasyAyatanaM " ityaadi| sudhI te mana, vacana ane kAyA vaDe karmane AraMbha karatuM nathI. ane jyAM AraMbhanI ja abhAva hoya tyAM hiMsAdi done sadbhAva ja kevI rIte saMbhavI zake ? A prakAre pahelAM zarIra Adi pratye mamatvabhAva utpanna thAya che ane tene te pitAnuM mAne che. tyAra bAda zarIra Adi vaDe zubha azubha karma karIne, tenA phalasvarUpa sukhaduHkha AdinuM anubhavana kare che, tathA nAraka, tiryaMca Adi aneka niomAM utpanna thayA kare che. A prakAre jIva kadI paNa duHkhathI rahita thaI zaktA nathI. e ja kAraNe parigraha saghaLA anarthonuM kAraNa hevAne lIdhe saghaLA anarthomAM pradhAna che. te kAraNe sUtrakAre sauthI pahelAM ahIM parigraha rUpa kAraNanuM ja pratipAdana karyuM che. "parigraha saghaLA anarthonuM mULa che." A vAta anyatra paNa prakaTa karavAmAM Avela che. jemake - "veSasyAyatanaM" tyAhi For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA pra. zru. a.1 parigrahasvarUpanirUpaNam punarapyuktam "yathA hyAmiSamAkAze, pakSibhiH zvApadai bhuvi / bhakSyate salile naU, stathA sarvatra vittavAn" // 1 // iti / parigraharakSaNArtha prAptadhanasya mahAn klezo jAyate, dhananAze'pi ca upabhoge cAtRptiH, tathAcoktam-- na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavameva bhUyaevAbhivarddhate // 1 // " "parigraha dveSa kA sthAna hai, dhairya ko kama karatA hai, kSamA kA virodhI hai, vikSepa kA sakhA (mitra) hai, mada (ahaMkAra) kA ghara hai, dhyAna kA kaSTakArIvairI hai, duHkhoM kA utpatti sthAna hai, mukha kA vinAzaka hai, pApa kA vAsa hai aura vivekavAn puruSa ke lie bhI graha ke samAna kleza aura vinAza kA kAraNa hotA hai|" phira kahA hai- "yathAhyAmiSamAkAze" ityAdi / ___"jaise mAMsa kA Tukar3A AkAza meM pakSiyoM ke dvArA, dharatI para hiMsaka pazuoM dvArA, aura jala meM nakra (magara, matsya) Adi jalacaroM dvArA bhakSaNa kiyA jAtA hai, usI prakAra dhanavAn bhI sarvatra hI satAyA jAtA hai| jise dhana prApta ho gayA hai, use usakI rakSA karane meM ghora kleza hotA hai aura nAza hone para bhI duHkha hotA hai| vaha usakA upabhoga kare to bhI tRpta nahIM ho pAtA / kahA hai-"na jAtu kAmaH" ityaadi| parigraha zreSanuM sthAna che. vairyanI hAni karanAra che, kSamAnI virodhI che, vikSepane mitra che, mada (ahaMkAra) nuM dhAma che. dhyAnane kaSTakArI zatru che, duHkhonuM utpattisthAna che, sukhane vinAzaka che. pApanuM nivAsasthAna che, ane vivekavAna puruSane mATe paNa grahanA samAna kaleza ane vinAzanA kAraNarUpa hoya che. paNI me cha hai - "yathA hyAmiSamAkAze" tyA - jevI rIte AkAzamAM uDatAM pakSio dvArA, dharatI para rahetAM hiMsaka pazuo dvArA ane jaLamAM rahetAM magara, matsya Adi dvArA mAMsanA TukaDAnuM bhakSaNa karAya che, eja pramANe dhanavAna manuSyanI paNa sArvatra satAmaNI ja thayA kare che. (cAra, sarakAra, vArasadAre, Adi tenA dhanane prApta karavAne mATe prayatnazIla rahe che. tethI te dhananI rakSA karavAnI ciMtA tene haMmezA rahyA kare che.) jenI pAse dhana hoya che tene tenI rakSA karavAne mATe khUba ja duHkha veThavuM paDe che. dhanane kadAca nAza thaI jAya, te paNa tene duHkha ja thAya che. tenI upabhegA karavA chatAM 55 tene tRpti thatI nathI. yu pAra cha - "na jAtu kAmaH" tyAha For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 sUtrakRtAGgasUtre ityevaM prAptirakSaNopabhoganAzAdi sarvAvasthAyAM parigraho duHkhAnyeva janayatIti parigrahe sati duHkharUpabandhanAtkadAcidapi na mucyate, tasmAt parigraha eva sarvaduHkhAtmakabandhanasya paramaM kAraNamiti suSTuktaM bhagavatA-evaMduHkhA Na muccaI" iti // 2 // pUrva 'parigraha eva sakaladuHkhasvarUpabandhasya kAraNam' ityuktam , saca nArambhamantareNa saMbhavati, tatra ca hiMsA'vazyambhAvinIti tatsvarUpamAha-- ____ athavA-yaH khalu parigrahavAn saH avazyamevAraMbhaM kariSyati, kRtecAraMbhe'vazyameva prANAtipAta iti darzayitumAha-athavA sUtrakAro dvitIyagAthayA bandhasvarUpaM bodhayitvA prakArantareNApi punarbandhasvarUpameva darzayati-'sayaM nivAyae' ityaadi| . kAmoM ke upabhoga se kAmakI zAnti nahIM hotI / jaise ghRta se agni zAnta na hokara adhikAdhika prajvalita hotI hai| usI prakAra kAmoM ke bhoga se kAma kI vRddhi hI hotI hai| isa prakAra parigraha prApti, rakSaNa, upabhoga aura vinAza Adi sabhI avasthAoM meM duHkha hI utpanna karatA hai ataeva parigraha kI vidyamAnatA meM jIva duHkha rUpa bandhana se kabhI bhI mukta nahIM ho sktaa| isaliye parigraha hI samasta duHkharUpa bandhana kA parama kAraNa hai ataeva bhagavAnne ThIka hI kahA hai ki isa prakAra duHkha se chuTakArA nahIM ho sakatA // 2 // pahale kahA jA cukA hai ki parigraha hI samasta duHkha rUpa bandhana kA kAraNa hai| vaha parigraha AraMbha ke vinA nahIM hotA aura AraMbha karane meM hiMsA avazya hotI hai, ataeva hiMsA kA svarUpa kahate haiM athavA jo parigrahavAn hai vaha avazya hI AraMbha kregaa| AraMbha karane kAmanA upabhegathI mANasane tRpti thatI nathI. jema ghI nAkhavAthI agni zAnta thavAne badale adhikane adhika prajvalita thAya che, e ja pramANe kAmanA upabhegathI kAmanI vRddhi ja thatI rahe che." eja prakAre parigraha prApti, rakSaNa, upabhoga ane vinAza Adi saghaLI avasthAomAM duHkha ja utpanna kare che, tethI jyAM sudhI parigrahano parityAga na karavAmAM Ave, tyAM sudhI jIva duHkha rUpa banzanamAMthI kadI paNa mukta thaI zakti nathI. tethI parigrahane ja samasta duHkha rUpa bandhananA mukhya kAraNa rUpa kahyo che. tethI ja bhagavAne kahyuM che ke parigrahano tyAga karyA vinA duHkhamAMthI chuTakAre thaI zatA nathI. // 2 // AgaLa e vAtanuM pratipAdana thaI cukyuM che ke parigraha ja samasta duHkha rUpa bandhananuM kAraNa che. te parigraha AraMbha vinA saMbhavI zaktA nathI, ane AraMbha karavAmAM hiMsA te avazya thAya ja che. tethI have sUtrakAra hiMsAnA svarUpanuM nirUpaNa kare che. athavA parigrahavALo jIva AraMbha avazya karaze ja, ane AraMbha karavAthI For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 prakArAntareNa bandhasvarUpanirUpaNam 27 mUlam-- sayaM nivAyae pANe, aduvA'nnehiM ghAyae / haNataM vA'NujANAi, veraM vaiDai appaNo // 3 // chAyAsvayaM nipAtayet prANAn , athavA'nyaH ghAtayet / nantaM vA'nujAnIyAt , vairaM vardhayati AtmanaH // 3 // anvayArthayaHparigrahavAn (sayaM) svayam AtmanA (pANe) prANAn=ekendriyAdIn jIvAn (nivAyae) nipAtayet hiMsyAt , (aduvA) athavA (annehi) anyaiH parai para prANAtipAta avazya hotA hai yaha dikhAne ke liye kahate haiM athavA-sUtrakAra dUsarI gAthA ke dvArA bandha ke svarUpa ko samajhA kara phira prakArAntara se bandha ke hI svarUpa ko dikhAte haiM-sayaM nivAyae ityAdi zabdArtha-'sayaM--svayaM apane Apa 'pANe--prANAn , jIvoM ko 'nivAyae nipAtayet ' mArate haiM, 'aduvA--athavA 'athavA' 'annehi-anyaiH' dUsare ke dvArA 'ghAyae ghAtayet' ghAta karAtA hai 'vA-vA' athavA 'haNaMtaM -nanta' prANI kA ghAta karane vAle ko 'aNujANAi-anujAnIyAt ' anujJA-AjJA detA hai, vaha 'appaNo AtmanaH' apanA 'veraM'-vaira vairako 'vaDhai-vardhayati' baDhAtA hai // 3 // anvayArtha jo parigrahavAn (puruSa) ekendriya Adi jIvoM kI svayaM hiMsA karatA hai athavA dUsaroM se hiMsA karavAtA hai athavA hiMsA karane vAle kI mana, prAtipAta 251zya thAya cha, te vAta 548 42vAne bhATe suutr||2 "sayaM nivAyae" ityAdi sUtra kahe che. zArtha - 'sayaM-svayaM' pAte 'pANe-prANAn' yAne 'nivAyae-nipAtayet' bhAre cha. 'aduvA-athavA' mA 'annehi-anyaH' bhInI bhAIta 'ghAyae-ghAtayet' dhAta 42zave che. 'vA-vA' magarate'haNataM nanta' prANiyAne ghAta42vA vANAne 'aNujANAianujAnIyAt' mA sarecha. te 'appaNo-AtmAnaH' pAtAnA 'verN-vrN| perane 'vaDUDhaibardhayati, padhAre che. athavA bIjI gAthA dvArA bandhanA svarUpanuM nirUpaNa karIne sUtrakAra anya prakAre andhanA 2135nu ni359 42 cha - "saya nivAyae" tyA - anvayArtha - je parigrahavALa jIva ekendriya Adi jenI pote hiMsA kare che athavA anyanI pAse hiMsA karAve che athavA hiMsA karanAranI mana, vacana ane kAyAthI For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 sUtrakRtAGgasUtre rapi (ghAyae) ghAtayet (vA) vA athavA (haNaMta) nanta jIvAn mArayantamanyam (aNujANAi) anujAnIyAt anumodayet manovAkAyayogaiH saH (appaNo) AtmanaH -svasya (veraM) vaira-svaghAtitajIvaiH saha zatrubhAvaM (vaDDhai) vayati-janma janmAntare vairasambandhaM vistArayatItyarthaH // 3 // TIkAyaH sacittAnAM dvipadacatuSpadAdInAm , acittAnAM hiraNyasuvarNAdInAM parigrahakArI puruSaH samupArjitaparigrahAdatRpyan punarapi dhanAdInAmarjane prayatnavAn bhavati / tathArjitadhanAnAmupadravakArake dveSa karoti, tato dveSayuktaH puruSaH 'sayaM' svayam AtmanA 'pANe' prANAn atra 'prANa' zabdena prANino gRhyante tena prANAn ekendriyAnArabhya paJcendriyaparyatAn jIvAn 'nivAyae' nipAtayet atipAtayet / hiMsA ca praannipraannviyojnruupaa| uktazca "paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchvaasniHshvaasmthaanydaayuH| prANA dazaite bhagavadbhiruktA steSAM viyogIkaraNaM tu hiMsA" // 1 // vacana, kAyA se anumodanA karatA hai vaha mAre jAne vAle jIvoM ke sAtha apanA vaira baDhAtA hai arthAt janmajanmAntara ke lie vaira sambandha kA vistAra karatA hai // 3 // TIkArtha-jo dvipada catuSpada Adi sacetana vastuoM kA aura hiraNya-svarNa Adi acetana padArthoM kA parigraha karatA hai, vaha upArjita parigraha se tRpti na pAtA huA punaH punaH dhanAdi ke upArjana meM prayatnazIla hotA hai tathA upArjita kiye hue dhana kA upadrava karane vAle para dveSa karatA hai, ataeva dveSayukta puruSa svayaM ekendriya se lekara paMcendriya taka ke prANiyoM kI hiMsA karatA hai prANiyoM ke prANoM kA viyoga karanA hI hiMsA hai kahA bhI hai"paJcendriyANi" ityAdi / anamedanA kare che, te mArI nAkhavAmAM AvelA che sAthe pitAnuM vera vadhAre che eTale ke janma janmane mATe tenI sAthe zatrutA rUpa saMbaMdhane vistAra kare che. 1 TakAI - je manuSya dvipada, catuSpada Adi sacetana vastuone ane sonuM, cAMdI Adi acetana padArthone parigraha kare che, te upArjita parigraha vaDe vRddhi pAmatA nathI, e puruSa dhanAdinuM adhikane adhika upArjana karavAno prayatna karyA kare che. je kaMI vyakti Adi teNe upArjita karelA dhanane paDAvI levA athavA nAza karavAno prayatna kare che, tenA pratye te parigrahI zreSabhAva rAkhe che. eve dveSayukta puruSa pote ja ekendrithI laIne paMcendriya paryantanA jenI hiMsA kare che. prANIonAM prANonI viyega kare tenuM nAma ja hiMsA che. kahyuM paNa che ke - For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 prakArAntareNa bandhasvarUpanirUpaNam 29 athavA 'annehiM' anyaiH parairapi 'ghAyae' ghAtayet / so'pi ghAtaka eva, uktaJca "anumaMtA vizasitA, nihantAkrayavikrayI / saMskartAcopahartAca, khAdakazceti ghAtakAH" // 1 // aSTa prakArakAste ghAtakA upadiSTAH / sAkSAtparaMparayA vA hiMsAyAH saMpAdakAH zarIreNa vacasA manasA vA hiMsAyAH kartA hiMsaka eva / vA=athavA -'haNaMta' nantaM mArayantamanyam 'aNujANAi' anujAnIyAt anumodayet suSTukRtamiti manasA prsNshyedityrthH| sa kRtakAritAnumodanAdibhiH prANinAM prANa pAMca indriyA~, tIna bala manobala, vacanabala, kAyabala, zvAsocchavAsa aura Ayu, yaha dasa prANa bhagavAn ne kahe haiN| inakA viyoga karanA hiMsA hai // 1 // ____ athavA jo puruSa dUsaroM se hiMsA karavAtA hai, vaha bhI ghAtaka hI kahalAtA hai| kahA hai-"anumaMtA" ityAdi / hiMsA kA anumodana karane vAlA, mArane vAlA, hanana karane vAlA mAMsa kA kraya vikraya karane vAlA, use pakAne vAlA parosane vAlA aura khAne vAlA yaha saba ghAtaka-hiMsaka hai // 1 // ve ghAtaka(hiMsaka) ATha prakAra ke kahe gaye haiM / sAkSAt yA paramparA se jo mana vacana yA kAya ke dvArA hiMsA kA katA hai vaha hiMsaka hI hai| athavA jo mArane vAle kA anumodana karatA hai -' acchA kiyaa| isa prakAra prazaMsA karatA hai, vaha kRta kArita aura anumodana Adi ke dvArA prANiyoM kA prANa alaga karake saiMkar3oM hajAroM janmoM taka kAyama rahane "paJcendriyANi" tyA pAMca indriye, traNa baLa (manobaLa, vacanabaLa ane kAyabaLa), zvAse vAsa, ane Ayu, A pramANe 10 prANu bhagavAne kahyA che. te prANana viga kare tenuM nAma prAtipAta (DisA) che. athavA - je puruSa bIjA lake dvArA hiMsA karAve che, tene paNa ghAtaka ja kahevAya cha. yupae cha hai - "anumatA" tyA - hiMsAnI anumodanA karanAra, mAranAra hanana (hatyA karanAra, mAMsano vepAra karanAra, mAMsane pakAvanAra, mAMsa pirasanAra, ane mAMsAhAra karanAra, A badhAne ghAtaka ja upAya che. // 1 // te ghAtaka (hiMsake) nA ATha prakAra kahyA che. je mANasa pote ja mana, vacana ane kAyA dvArA hiMsAne kartA hoya che tene hiMsaka ja gaNAya che. athavA je pote hiMsA karatA nathI, paNa hiMsA karanAranI anumodana kare che "ghaNuM ja sAruM karyuM" A prakAre hiMsA karanAranI prazaMsA kare che, te kRta, kArita ane anumodanA Adi dvArA For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre vyaparoNena 'appaNo' AtmanaH-svasya 'veraM' vairaM janmAntarazatAnuvandhi vairabhAva 'vaDDhai' vardhayati' arthAt yaM prANinamiha janmani virAdhayati sa prANI tamupahantAraM bhavAntare mArayati evaM ghaTIyaMtranyAyena vairaM dinAnudinaM varddhata eva / tatazcAsau duHkhaparaMparArUpAd bandhAt kadApi na mucyate / prANAtipAtazcopalakSaNaM tena na kevalaM prANAtipAta eva bandhanaM bandhakAraNaM vA kintu mRpAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahA api bandhahetava iti // 3 // punarapi bandhanasvarUpameva darzayati--'jassi kule' ityAdi / mUlam---- jasi kule samuppaNNe, jehiM vA saMvase nare mamAi luppaI bAle, aSNamaSNehi mucchie // 4 // chAyA----- yasmin kule samutpannaH, yairvA saMvaset naraH / mameti lupyate vAlaH, anyAnyeSu mUrchitaH // 4 // vAle vairabhAva ko baDhAtA hai| arthAt jo puruSa isa janma meM kisI prANI kA ghAta karatA hai, vaha prANI janmAntara meM usa ghAtaka ko mAratA hai| vaha prANI janmAntara meM usa ghAtaka ko mAratA hai usa prakAra ghaTIyaMtra (arahaTa) ke nyAya se dinoM dina vaira vaDhatA hI calA jAtA hai| isa prakAra vaha duHkhoM kI paramparA rUpa bandhana se kadApi mukta nahIM ho paataa| yahAM 'prANAtipAta' zabda upalakSaNa haiM ataeva kevala prANAtipAta hI bandhana yA bandhana kA kAraNa nahIM hai kintu mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha bhI bandha ke kAraNa haiM // 3 // prANIonAM prANanuM vyApakapaNa zarIrathI prANane alaga karIne seMkaDe ke hajAro janma sudhI jArI (cAlu) rahenArA verabhAvane vadhAre che. eTale ke je puruSa A janmamAM koI prANIne ghAta kare che. te prANI janmAktaramAM te ghAtakanI ghAta kare che. A prakAre raheMTanA nyAye dinapratidina vera vadhatuM ja jAya che. A prakAre duHkhonI paramparA rUpa bandhanamAMthI te kadI paNa mukta thaI zakto nathI.' ahIM "prANutipAta" zabda upalakSaNa rUpa che. tethI ahIM evuM samajavAnuM che ke kevaLa prANAtipAta ja bandhana athavA bandhananuM kAraNa nathI, paraMtu mRSAvAda, adattAdAna, maithuna ane parigraha paNa bandhanA kAraNarUpa samajavA joIe. tia For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 prakArAntareNa bandhasvarUpanirupaNam 31 anvayArthaH--- (nare) naraH puruSaH (jassi) yasmin yAdRze (kule) kule-kSatriyAdi vaMze (samuppaNNe) samutpannaH saMjAtaH, (vA) vA athavA (jehiM) yaiH mAtRpitRbhaginI bhAryAdibhiH saha (saMvase) saMvaset nivaset teSu saH (bAle) bAlaH ajJAtasaMsArasvarUpatvoda bAla iva bAla ajJAnI (mamAi) mameti 'ete mama' iti kRtvA (luppaI) lupyate pIDyate / kIdRzaH saH ? ityAha---(aNNamaNNehi) anyAnyeSu anyeSvanyeSu-pUrva mAtari pazcAt pitari tadanantaraM bhrAtRbhAryAputrapautrAdiSu (mucchie) mUrchitaH mohamupagataH / etAdRzaH sa snehena bhUyo bhUyo badhyate kintu na karmabandhanAnmucyata iti bhAvaH // 4 // phira bhI bandhana ke svarUpa ko hI dikhalAte haiM - 'jassiM' ityAdi / / zabdArtha-'nare-naraH' manuSya 'jassi-yasmin' jisa 'kule-kule' vaMza meM 'samuppaNNe-samutpannaH' utpanna hotA hai 'vA-vA' athavA 'jehi-yaiH jisake sAtha 'saMvase-saMvaset' nivAsa karatA hai 'bAle-bAlaH' vaha ajJAnI 'mamAi-mameti' unameM mamatva rakhatA huA 'luppaI-lupyati,' pIDita hotA hai 'aNNamaNNehianyAnyeSu' dUsarI vastuoM meM 'mucchie-mUrchitaH' moha ko prApta karatA hai // 4 // anvayArtha-manuSya jisa kSatriya Adi kula meM janmA hai athavA jina mAtA, pitA, bhAI, bahina, patnI Adi ke sAtha nivAsa karatA hai unameM vaha saMsAra ke svarUpa ko na jAnane vAlA ajJAnI jIva mamatva dhAraNa karake pIDita hotA hai / kyoM pIDA pAtA hai ? vaha pahale mAtA meM, phira pitA meM, phira bhrAtA, bhAryA putra, pautra Adi meM moha ko prApta ho kara pIr3A pAtA hai aisA rAgI jIva sUtrakAra bandhananA svarUpanuM nIrUpaNa karatAM vizeSa kathana A pramANe kare che - "jassi" tyAha zahAtha-'nare-naraH' mANusa 'jassiM-yasmin' ra 'kule-kule' 1zamA samuppaNNe -samutpannaH' utpanna thAya cha. 'bAle-bAlaH' te mAjJAnI 'mamAi-mameti' tamA mamatva rAnIne 'luppaI-lupyate bhI thAya che. 'annamannehi-anyAnyeSu' bhI lI tu mAmA 'mucchi pa-mUcchitaH' moDa pAme che. // 4 // anvayArthI - saMsAranA svarUpane na jANanAre ajJAnI jIva, je kSatriya Adi kuLamAM janme che tenA pratye athavA je mAtA, pitA, bhAI bahena, patnI AdinI sAthe nivAsa kare che temanA pratye mamatvabhAva dhAraNa karIne pIDita (duHkhI) thAya che. te zA kAraNe pIDita thAya che? te pahelAM mAtAmAM, tyAra bAda pitAmAM, tyAra bAda bhAI, bahena, bhAryA, putra, pautra AdimAM mehayukta (rAgayukta) thaIne pIDA pAmyA kare For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 32 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtasUtre TIkA (nare) naraH manuSyaH 'jasmisa ' yasmin kule ugrakulabhogakulAdau upalakSaNAt dezakA rASTrAdau 'samuppaNNe' samutpannaH utpattiM labdhavAn vA tathA 'jehiM ' yaiH saha 'saMvaset mAtRpitRbhrAtR kalatraputra mitrajAmAtR zvazurazvazrUzyAla kamAtulapitRvyaprabhRtibhiH saha saMvAsaM kuryAt teSu 'mamAi' mameti 'mamete, ahameteSAmityevaM prakAreNa mamatvaM kurvan 'luppar3a' lupyate mamatvasamutpAditakarmaNA narakanarAmaratiryagalakSaNe caturgatikasaMsAre paribhraman pIDayate ghaTIyantragataghaTikAvadanizamAvarttamAno na kadAcidapi karmabandhanAd vimukto bhavatIti / kIdRzaH rAga ke kAraNa punaH punaH bandha ko prApta hotA hai kintu karmabandhana se mukta nahIM ho pAtA // 4 // TIkArya - jisa ugrakula yA bhogakula Adi meM aura upalakSaNa se jisa deza, kAla, rASTra Adi meM manuSya janmA hai tathA jina mAtA, pitA, kalatra, putra, mitra, jAmAtA zvasura sAsU sAle, mAmA, yA kAkA Adi ke sAtha nivAsa karatA hai, unake prati mamatva dhAraNa karatA hai arthAt, ye mere haiM- maiM inakA hU~ isa prakAra kA mamatAbhAva sthApita karatA hai aura mamatva ke kAraNa utpanna karma ke udaya se naraka manuSya deva aura tiryaca ina cAragatirUpa saMsAra meM paribhramaNa karatA huA pIDA pAtA hai / arahaTa kI ghaDiyoM ke samAna nirantara ghUmatA huA karmabandhana se mukta nahIM hotA / vaha jIva bAla hai arthAt sat asat ke viveka se vikala ( rahita ) hai / vaha anyAnyoM meM bhI arthAt che. evA rAgI jIva rAgane kAraNe pharI pharIne anyane prApta karatA rahe che, parantu kama bandhanamAMthI mukta thai zaktA nathI. TIartha-ne bhuNabhAM (ugrabhuNa, loga himAM) bhane upalakSANunI apekSAye neheza, kALa, rASTra AdimAM manuSya janmyA hoya che, te kuLa AdinA pratye tathA je mAtA, pitA, bhAI, mahena, lAya, bhitra, putra, putrI, bhAI, sAsu, sasurA, sAjA, bhAbhA, 31 AdinI sAthe manuSya nivAsa karatA hAya che, temanA pratye mamatva bhAva dhAraNa kare che, eTale ke "teo mArA che ane huM temanA chuM" A prakArano mamatvabhAva sthApita kare che. A mamatvane kAraNe te je karmonuM upArjana kare che te karmanA udayane lIdhe te naraka, manuSya, deva ane tiryaMca rUpa cAra gati rUpa saMsAramAM paribhramaNa karatA thakI pIDAnA anubhava karatA rahe che. For Private And Personal Use Only raheiTanI jema nirantara paribhramaNa karatA te jIva kabandhanamAMthI mukta thaI zatA nathI, evA jIva bAla heAya che, eTale ke sat asattA vivekathI vihIna hAya
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 prakArAntareNa bandhasvarUpanirUpaNam 33 saH naraH 1 ityAha (bAle)-bAlA sadasadvivekavikalaH bhavatIti / kIdRzo'sau 1 'aNNamaNNehi anyAnyeSu-kulaparijanAtirikteSu dvipadacatuSpadahiraNyasuvarNAdiSu 'mucchie' mUrchitaH-gRddhibhAvamupagataH / etAdRzaH saH snehabandhanabaddho na mucyate karmabandhanAditibhAvaH / ayamAzayaH prathamaM tAvat mAtari sneha karoti janmasamaye tadatiriktaiH saha paricayAbhAvAt saMbandhAbhAvAca / tataH pitari snehaM saMpAdayati mAtRsamIpe vartamAnatvAt tadanantaraM bhrAtabhaginyoH' tataH paraM krIDAsukhamanubhavan mitrAdiSu snihyati tadanantaraM vyatIte bAlye saMprAptayuvatvazarIraH svAnurUpabhAryAdau snehaM karoti / tataH saMjAtaputrAdimAn putrAdiSu samutpannAsaktimAn kramazaH prAktanIM tanuM tyajan bhavAdbhavAntaraM gacchan punaH kula evaM parijanoM se atirikta dvipadacatuSpada hiraNya, suvarNa Adi meM bhI mUrchita hotA hai / Azaya yaha hai ki sneha ke bandhana meM baMdhA huvA aisA jIva karmabandhana se mukta nahIM hotA hai / tAtparya yaha hai ki vaha pahale mAtA para sneha karatA hai, kyoMki janma ke samaya mAtA ke sivAya anya janoM ke sAtha na usakA paricaya hotA hai, na sambandha hotA hai| tatpazcAt pitA para usakA sneha utpanna hotA hai kyoM ki pitA mAtA ke samIpa rahatA hai| phira bhAI bahina ke sAtha sneha hotA hai / phira khela kUda karatA huA mitroM para sneha karatA hai| phira bAlyAvasthA vyatIta ho jAne para aura yuvAvasthA prApta hone para anurUpa patnI Adi para sneha karatA hai / tatpazcAt jaba putra pautra Adi utpanna ho che. te kevaLa kuLa ane parijane pratye ja mamatvabhAva yukta hete nathI, paraMtu dvipada, catuSpada, sonuM, cAMdI AdimAM paNa AsaktivALo hoya che. A samasta thanane bhAvArtha e che ke snehanA bandhanamAM baMdhAyela te ajJAnI jIva karmabandhanamAMthI mukta thava zasta nathI. te ajJAnI jIva pahelAM mAtA pratyenA snehabhAvathI yukta hoya che, kAraNa ke jamyA pachI zarUAtanA thoDAM varSo sudhI te mAtA sivAya anya koI paNa vyakti sAthe tene paricaya paNa heta nathI ane saMbaMdha paNa hotuM nathI. tyArabAda jema pitAne paricaya thatuM jAya che tema tema pitA pratye paNa tene sneha utpanna thAya che, kAraNa tene mAtApitAnA sAMnidhyamAM ja rahevuM paDe che. tyAra bAda bhAI bahena pratye neha utpanna thAya che. tyArabAda je mitra sAthe te ramata rame che temanA pratye neha utpanna thAya che. bAlyAvasthA vyatIta thaI gayA bAda yuvAvasthA prApta thatAM ja tenA lagna thAya che. tyArathI te patnI pratye neha rAkhato thAya che tyArabAda jyAre putra, putrI, pautra AdinI. sU. 5 For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 34 sUtrakRtAGgasUtre punarapi mAtrAdikamanubhavan kadAcidapi bhavaparaMparAM nAtikrAmatIti sarvAnarthamUlaM mamatvabuddhiriti ||gaa. 4 // pUrva vistareNa bandhanasvarUpaM pradarzitaM, sAmprataM "kiMvA jANaM tiuddai " iti prathamagAthoktaM manasi vidhAya sUtrakAraH prAha - ' vittaM ' ityAdi / mUlam ----- 1 3 2 vittaM soyariyA caiva 11 10 98 saMkhAe jIviyaM ceva Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 6 7 savvameyaM na tANai 12 13 14 kammuNA utiu ||5|| chAyA vittaM sodaryyAzcaiva sarvate na trANAya / saMkhyAya jIvitaM caivaM karmaNA tu troTayati // 5 // jAte haiM to una para ekIbhAva dhAraNa karatA hai / phira krama se zarIra ko tyAga karake ekabhava se dUsare bhava meM calA jAtA hai / punaH mAtA Adi kA anubhava karatA hai bhavaparamparA kA ullaMghana nahIM kara pAtA / isa prakAra yaha mamatva bhAva hI samasta anarthoM kA mUla hai ||4|| vistAra se bandhana kA svarUpa dikhalAyA jAcukA hai / aba prathama gAthA meM kahe hue "kiMvA jANaM tiuTTaha" isa vAkya ko dhyAna meM rakha kara sUtrakAra kahate haiM - vittaM ityAdi // zabdArtha ---' vittaM vittaM ' sacitta acitta dhanadaulata 'caiva caiva' aura 'soyariyAsaudaryAH sahodara bhAI bhaginI Adi 'eyaM etat' ye 'savvaM sarva' saba bhavanuM prApti thAya che, tyAre temanApratye tene rAgabhAva utpanna thAya che. tyArakhAda AyuSya purU' karIne te jIva anyabhava mAM cAlyA jAya che. tyAM paNa te A prakAranA mamatvabhAvano anubhava karatA rahe che. A pramANe mamatvabhAva nA anubhava karatA evA te ajJAnI jIva bhavaparamparAnuM ullaMghana karI zakatA nathI eTale ke cAra gati rUpa saMsAramAM bhramaNa karyA ja kare che. A prakArano A mamatva bhAva ja samasta anartha nuM bhU. // 4 // andhananA svarUpanuM vistAra pUrvaka nirUpaNa karIne have sUtrakAra prathama gAthAmAM uthita " kiMvA jANaM tiuhaha " ma vAkya ne dhyAnamAM zamIne " vitta" ityAdi sUtranu` kathana kare che - " vitta " tyAhi - zabdArtha- 'vittaM vitta' satti atti dhana hosata 'ceva - caitra' bhane 'soyariyA -sodaryAH' sagA lAI mahena vigere 'payaM etat' mA 'savvaM sabai' sadhaNu' 'tANa - trANAya ' For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 karma bandhanivRttinirUpaNam anvayArthaH-- (vitta) vittaM-dhanaM sacittamacittaM vA (ceva) caiva tathA (soyariyA) sodaryAH-bhrAtabhaginyAdayaH kauTumbikAH, (eyaM) etat-- pUrvoktaM (savvaM) sabai-samastaM dhanajanAdikaM jIvasya (tANai) trANAya--zaraNAya-zaraNaM dAtuM (na) na-naiva samartha bhavati / (evaM ca) etatprakArakaM ca (jIviyaM) jIvitam-azaraNaM jIvanaM (saMkhAya) saMkhyAya--jJAtvA (kammuNA u) karmaNA tu-karmaNaiva saMyamAnuSThAnAdikriya yaiva--prazastakriyAkaraNenaiva (tiuTTai) troTayati-karmabandhamapanayati jIvaH, karmabandhAt pRthag bhavati nAnyathetyarthaH // 5 // TIkA--- 'vitta vittam--dravyaM tat savittamacittAdikam / tathA sodaUH samAnodarabhavAH bhrAtRbhaginyAdayaH / sodaryA ityupalakSaNAt-mAtRpitRpitRvyAdayaH, tathA pazcAdayazca / 'savvameyaM sarvametat 'na tANai' na trANAya rakSaNAya bhavati / 'tANai-trANAya' rakSA ke liye 'na-na' samartha nahIM haiM 'evaM ca-etatprakArakaM' isa prakAra kA 'jIviyaM-jIvitam' jIvana ko 'saMkhAya-saMkhyAya' jAnakara 'kammaNA u karmaNA tu' karma se 'tiuTTai-troTayati' alaga ho jAtA hai // 5 // anvayArtha sacitta yA acitta dhana tathA bhAI bhaginI Adi kuTumbI ye saba zaraNa dene meM samartha nahIM haiM / isa prakAra jIvana ko zaraNa hIna jAnakara saMyamAnuSThAna rUpa kriyA ke dvArA hI jIva karma bandhana ko dUra karatA hai anyathA nahIM // 5 // TIkArtha-vitta kA artha hai sacitta yA acitta dravya eka hI udara se janmane vAle bhrAtA bhaginI sahodara-sage bhAI bahina kahalAte haiM sahodara zabda upalakSaNa hai, ataH usase mAtA, pitA, kAkA Adi tathA pazuoM Adi kA 2kSA bhATe 'na-na' samaya yatA nathI evaM ca-etatprakAraka' mA prAranA 'jIviyaM -jIvitam' vanane 'saMkhAya-saMkhyAya' samalane kammaNAu-karmaNAtu ma thI 'tiuTTA -troTayati' 25 laya che. // 5 // anvayArtha - sacitta athavA acitta dhana, tathA bhAI bahena Adi kuTuMbIo zaraNa ApavAne samartha nathI. A prakAre jIvanane zaraNahIna jANIne saMyamAnuSThAna rUpa kiyA dvArA ja jIva karmabandhanane dUra karI zake che anya keI paNa prakAre jIva karmabandhanathI mukta thaI zaktA nathI. 1 TakALuM--"vitta para sacitta athavA acitta dravyanuM vAcaka che. eka ja mAtAne udaramAMthI janma lenArA bhAI bahenane sadara kahe che. upalakSaNanI apekSAe ahIM mAtA, pitA, Adine tathA pazu Adine paNa grahaNa karavA joIe. bhAI, bahena Adi For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A sUtrakRtAGgamatra ime sarve'pi vittasodaryAdayaH jIvasya rakSakAH zaraNadAyakAzca na bhavantIti bhAvaH atAraNe teSAmaudAsInyaM na kAraNamapi tu sAmarthyAbhAva eva tatra hetuH / dRzyate hi loke sakalaparivAraparivRtopi sarvadhanadhAnyAdisampanno'pi maraNasamaye maraNazayyAyAM samAsIno dIno mRtyumukhamAvizati, na kasyApi sAhAyyamavalaMbya mRtyumukhAdvimukto bhavati / taduktam-- 'dhanAni koSThe pazavazca goSThe, dArA gRhe bandhujanAH zmazAne / dehazcitAyAM paralokamArge dharmAnugo gacchati jIva ekaH // 1 // grahaNa hotA hai| ye saba isa jIva kA trANa karane meM, ise zaraNa dene meM samartha nahIM haiM / trANa yA zaraNa na dene meM unakI upekSA kAraNa nahIM, kintu unameM aisA sAmarthya hI nahIM hai ki ve trANa yA zaraNa de sakeM / loka meM dekhA jAtA hai ki sampUrNa parivAra se ghirA huA aura vipula dhana dhAnya Adi se samRddha puruSa bhI mRtyu ke samaya maraNazayyA para par3A huA dInatA pUrvaka mauta ke mukha meM calA jAtA hai kisI kI sahAyattA pAkara vaha mauta ke muMha se baca nahIM sktaa| kahA hai-"dhanAni koSThe' ityaadi| dhana koThe (bhaMDAra) meM par3A rahatA hai pazu vAr3e meM raha jAte haiM patnI ghara meM raha jAtI hai bandhujana zmazAna taka sAtha dete haiM, deha citA taka sAtha rahatA hai| kintu paraloka ke patha meM to jIva akelA hI jAtA hai / hAM, usakA kiyA huA dharma avazya usake sAtha jAtA hai"||1|| koI paNa vyakti A jIvanuM trANa karavAne athavA A jIvane zaraNa devAne samartha nathI. trANu athavA zaraNu na devAmAM temanI upekSA vRtti kAraNabhUta hotI nathI, paraMtu temanAmAM evuM sAmarthya ja nathI ke teo trANu athavA zaraNa ApI zake. lekamAM evuM pratyakSa jovAmAM Ave che ke saMpUrNa parivArathI vIMTaLAyelI ane vipula dhana, dhAnya AdithI saMpanna vyakti paNa, mRtyune samaye maraNazayyA para paDI paDI dInatAno ane lAcArIno anubhava kare che ane tane keLiye banI jAya che. tene bacAvavAne kaI paNa samartha hetuM nathI. lAkha upAya karavA chatAM mata AgaLa temane lAcAra ja thavuM po cha, 4yu 55 cha hai - "dhanAni kASThe" tyAhi - dhana 2mA 5 yu 23 cha, paza vADAmAM rahI jAya che, patnI gharamAM rahI jAya che, sagA saMbaMdhIo samazAna sudhI sAtha de che, ane deha citA sudhI sAtha de che. paraMtu jIvane paralekane paMthe te ekalA ja javuM paDe che. hA, teNe karele dharma te avazya tene sAtha Ape che. eTale ke dharma ja mANasanuM kharUM zaraNa che. For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 karmabandhanivRttinirUpaNam punarapi"mRtaM zarIramusRjya, kASThaloSTasamaM kSitau / vimuktA bAndhavA yAnti, dharmastamanugacchati // 1 // apica"cetoharAyuvatayaH suhRdo'nukUlAH, sadbAndhavAH praNatigarbhagirazca bhRtyAH / garjanti dantinivahAstaralAsturaGgAH, saMmIlane nayanayo naihi kiMcidasti" // 1 // ityetatsarvaM na trANAyeti, tathA 'jIviyaM' jIvitaM-manuSyajIvanamalpamevAstIti, saMkhAe' saMkhyAya--jJa parijayA jJAtvA pratyAkhyAnaparikSayA prANAtipAtAdikaM sacittAcittaparigrahaM ca pratyAkhyAya 'kammuNA u' karmaNaiva niravadyatapAsaMyamAdhanuSThAnarUpayA kriyayaiva 'tu' iti evakArArthaH 'tiuhaI boTayati-karmabandhamapanayati jIvaH, evaM karaNena prANI karmabandhanAt pRthag bhavatItyarthaH ||gaa.5|| aura bhI kahA hai-'mRtaM zarIramutsRjya' ityAdi / citta ko harane vAlI tarUNiyAM haiM mana ke anukUla mitra haiM, acche bandhu haiM, mastaka namAkara bAta karane vAle bhRtyagaNa haiM gajoM kA samUha garjana karatA hai, capala azva haiM, magara kaba taka ! jaba taka netra khule hue haiM / A~kheM banda hote hI ye saba adRzya ho jAte haiM // 1 // isa prakAra yaha saba sAMsArika padArtha jIva kI rakSA karane meM samartha nahIM hai| jIvana alpakAlIna hai| yaha saba jJaparijJA se jAnakara tathA pratyAkhyAna parijJA se prANAtipAta Adi pApoM ko evaM sacitta acitta parigraha vaNI - "mRta zarIramutsRjya" tyAha - mRta zarIrane lAkaDAM athavA mATInA DhagalAnI jema dharatI para cheDI daIne sagAMsaMbaMdhIo cAlyA jAya che. eka dharma ja mRtazarIranI sAthe jAya che." cittane AkarSanAra taruNa yuvatIo bhale mejUda heya, manane anukULa mitro paNa bhale hoya, sArA sArA baMdhuo paNa bhale hoya, mastaka namAvIne vAta karanAra nekara cAkarene samUha paNa bhale hoya, hAthIo gharanA AMgaNAmAM jhUmatA hoya, ane capaLa azvo haNahaNatA hoya, paNa temane ekavAra te javAnuM ja che. AMkhe baMdha thatAM ja (bhRtyu yatai r) te sau sadRzya 25ya che." A prakAre ahIM e vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke saMsAranA keI paNa padArtho jIvanI rakSA karavAne samartha nathI. jIvana alpakAlIna che A badhI vAta parijJA vaDe jANIne pratyAkhyAna parijJA vaDe prANAtipAta Adi pApana ane sacitta acitta For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 sUtrakRtAGgasUtre prathamAdhyayanasyArthAdhikAraH parasamayavaktavyatA'pyastItyadhyayanasyArthAdhikAre pratipAdanAt svasamayapratipAditArthakathanAnantaraM parasamayapratipAditArthapradarzanAya zAstrakAra Aha-ee gaMthe' ityAdi ! mUlam-- ee gaMthe viukamma, ege smnnmaahnnaa| ayANaMtA viussittA, sattA kAmehiM mANavAH // 6 // chAyA-- etAn granthAn vyukramya, eke zramaNabrAhmaNAH / ajAnaMto vyutsitAH, saktAH kAmeSu mAnavAH // 6 // anvayArtha-(ee) etAn- pUrvoditAn (gaMthe) granthAn-arhatproktAnAgamAn (viukkamma) vyutkramya-atikramya parityajyetyarthaH (viussittA) vyutsitAH= vividhaprakAreNa ko tyAga kara niravadya tapa aura saMyama ke AcaraNa rUpa kriyA ke dvArA hI jIva (AtmA) karmabandha ko naSTa karatA hai // 5 // prathama adhyayana meM parasamaya kI vaktavyatA bhI hai aisA arthAdhikAra meM pratipAdana kiyA gayA hai, ataH svasamaya meM pratipAdita artha kA kathana karane ke pazcAt parasamaya meM pratipAdita artha ko dikhalAne ke lie zAstrakAra kahate haiM-'ee gaMthe' ityaadi| zabdArtha----'ee-etAn' ina 'gaMthe-graMthAn' graMthoMko AgamoMko 'viukkamma vyutkramya' choDakara 'viussittA vyutsitAH svasiddhAMta meM atyaMta baddha haiM 'egeeke' koI koI 'samaNamAhaNA zramaNabrAhmaNAH' zAkyamatAnuyAyI bhikSu aura padArthonA parigraha parityAga karIne niravadya tapa ane saMcamanA AcaraNa rUpa kriyA dvArA 101 (AtmA) 4bhamandhana nAza zaza cha. // 5 // prathama adhyayanamAM parasamayanI (jaina sivAyanA siddhAMtanI) vaktavyatA paNa ApavAmAM AvI che, e vAtanuM pratipAdana arthAdhikAramAM karavAmAM AvyuM che, tethI svasamayamAM (jaina siddhAMtamAM pratipAdita arthanuM kathana karIne have sUtrakAra parasamaya pratipAdita atha ne pragaTa 421 // bhATa nAyanA sUtrInU thana 42 cha - "ee gathe" tyAha - zahAtha----'ee-paton' 'gathe-graMthAn' ayAne bhAgabhAne 'viukkamma-vyutkramya' choDIna viussittA-vyutsitAH' svasiddhAMtamA atyaMta dhaaye| cha. 'ege-eke I 'samaNamAhaNA-zramaNabrAhmaNAH' // 45 matAnuyAyI lakSumane mAjhae 'ayANaMtA: For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. . a. 1 parasamayArtha pratipAditArtha pradarzanam 39 svasamayeSu sitAH baddhAH svasamayAbhiniviSTabuddhayaH (ege) eke- kecana na tu sarve ( samaNamAhaNA ) zramaNabrAhmaNAH, tatra zramaNA :- zAkyAdayaH, brAhmaNAH bArhaspatyamatAdyanuyAyinaH (ayANaMtA) ajAnAnA:- paramArthama navabudhyamAnAH ( mANavAH) mAnavA: - puruSAH ( kAme hiM) kAmeSu - svecchArUpeSu ca (sattA) saktA: = gRddhA adhyupapannA bhavantIti // 6 // TIkA - (ee) etAn anantarapratipAditAn (gaMdhe) graMthAna - sarvajJAtpratipAditAn AgamAn yadyapi sarvajJo'rhana tIrthaMkara : kevalamartharUpeNa vakti na tu sUtrAgamatayopanibadhnAti / AgamapraNayanaM tu gaNadharaparaMparayA jAyate tathApi tIrthakara mUlatayA idAnIM samupalabdhA lokottarArthapratipAdakA AgamAstIrthakarasyaivAgamA iti vyapadizyate yorthastIrthakara vAcA prakAzyate sa evArthaH gaNadharAdi guru brAhmaNa 'ayANatA-ajAnAnAH' nahIM jAna ne vAle arthAt ye ajJAnI 'mArNavAHmAnavAH' manuSyoM 'kAmehiM kAmeSu' kAmabhogoM meM 'sattA-saktAH' Asakta hote haiM || 6 || anvayArtha--ina pUrvokta zAstroM ko arthAt arhanta bhagavAn dvArA kathita AgamoM ko tyAga kara apane 2 AgamoM meM AgrahazIla kitaneka zAkya Adi zramaNa tathA bArhaspatyamata Adi ke anuyAyI brAhmaNa paramArtha ko na jAnate hue svecchA rUpa aura kAmabhoga rUpa kAmoM meM gRddha hote haiM // 6 // TIkArtha-pi arhanta tIrthakara bhagavAn kevala artha rUpa se hI AgamoM kA kathana kahate haiM, unheM sUtra rUpa meM grathita nahIM karate, sUtrarUpa AgamoM kA praNayana gaNadhara paramparA se hotA hai, phira bhI vartamAna meM upalabdha lokottara arthake pratipAdaka Agama tIrthakara mUlaka hone ke kAraNa tIrthakara ke hI kahalAte haiM / tIrthakaroM kI vANI ke dvArA jo artha prakAzita kiyA jAtA ajJAnAnAH' ajJAnI 'mANavA - mAnavAH' bhanuSyo 'kAmehiM- kAmeSu' amalogobhAM 'sattAsaktAH' Asata thAya che. // 6 // anvayA - A pUrvokta zAstranA eTale ke ahaMta bhagavAnA dvArA kathita ' AgamonA tyAga karIne (AgamanI mAnyatAonA asvIkAra karIne), keTalAka zAkya auddha matavAdIonA tathA bArhaspatyamata AdinA anuyAyI brAhmaNeA pAta peAtAnA AgamAmAM AgrahazIla heAya che eTale ke teo pAta peAtAnA siddhAMteneja kharAM mAnatA hoya che. evA paramatavAdIe paramArthane jANyA vinA svecchA rUpa ane amaloga 35 prabhobhAM zRddha (solupa - mAsasta) rahe che. TIkA -- jo ke ahuta tIrthaMkara bhagavAnA, kevaLa artha rUpe ja AgamAnuM kathana kare che - temane sUtra rUpe thita karatA nathI. sUtrarUpa AgamAnuM praNayana tA gaNadhara For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgo paraMparayApi prakAzyate, zaddhAnupUrtINAM vilakSaNatA praNayane eva teSAM svAtaMtrya na tu arthAze / ataeva zAstrANAM dravyAthikanayato'nAdipravAhaparaMparayA prApta tayA nityatvamapi siddhaM bhavatIti / (viukamma) vyutkramya parityajya aItpratipAditazAstramanAdRtya, anAdare hetuzca teSAmajJAnAtizaya eva nAnyaH / hai, vahI artha gaNadhara Adi guruparamparA ke dvArA bhI prakAzita kiyA jAtA hai| zabdAnukrama kI vilakSaNatA ke pratipAdana karane kI svataMtratA unheM haiM kintu artha kI vilakSaNatA kA pratipAdana karane kI svataMtratA nahI hai| isI kAraNa dravyAthika naya se anAdi pravAhaparamparA se prApta hone ke kAraNa zAstroM kI nityatA siddha hotI hai| isa prakAra anantara pratipAdita arhanta bhagavAn ke dvArA kathita AgamoM kA tyAga karake arthAt zAstroM kA anAdara karake kitaneka kuzAstroM ke saMskAra se yukta buddhi vAle zAkya Adi zramaNa tathA bArhaspatya matAnuyAyI Adi brahmaNa, vividha prakAra kI kutsita bhAvanA se sarvajJapraNIta samIcIna Agama meM kathita anuSThAna kA parityAga karake vaMcakoM dvArA nirmita graMtha meM pratipAdita anuSThAna me AgrahazIla hote haiM-use Adara ke sAtha svIkAra karate haiM , pAlate haiN| paraMparA vaDe ja thAya che, chatAM paNa lakattara arthanA pratipAdaka je je Agame vartamAna kALe upalabdha che, teo tIrthakaramUlaka hevAne kAraNe tIrthakarenA ja kahevAya che. tIrthakarenI vANI dvArA je artha prakAzita karavAmAM Ave che, eja artha gaNadhara Adi gurUparamparA dvArA paNa prakAzita karavAmAM Ave che. temane zabdAnukramanI vilakSaNatAnA praNayananI svataMtratA che, paraMtu arthanI vilakSaNatAnuM pratipAdana karavAnI svataMtratA nathI. eja kAraNe vyArthika nayanI apekSAe anAdi pravAha paramparA rUpe prApta hevAne kAraNe zAranI nityatA siddha thAya che. A prakAranA ahaMta bhagavAne dvArA kathita Agamane tyAga karIne eTale ke zAstrone anAdara karIne, zAkya Adi zamaNe tathA bAhaspatyamatAnuyAyI Adi brAhmaNe kuzAstranA saMskArathI yukta mativALA thaIne, vividha prakAranI kutsita bhAvanAethI prerAIne sarvajJa praNIta samIcIna AgamAM kathita anuSAnene parityAga karIne, vAMcaka dvArA nirmita graMthamAM tathA evA graMthamAM pratipAdita anuchAne mAM AgrahazIla hoya che. eTale ke tene AdaranI sAthe svIkAre che. ane tenuM pAlana karatA hoya che, For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 parasamayArthapratipAditArthapradarzanam 41 sUryaprakAzo hi sarvaprANinAM cAkSuSajJAnajanane cakSurindriyasya sahakArI bhavati sa eva prakAzastAmasolUkajIvAnAM pratibandhako bhavati, tatra teSAmulUkAdInAmazubhakarmodayAtizaya eva hetuH / taduktampatraM naiva yadA karIraviTape doSo vasantasya kim nolUkopyavalokate yadi divA sUryasya kiM dUSaNam / dhArA nava pataMti cAtakamukhe meghasya kiM dUSaNaM, yatpUrva vidhinA lalATalikhitaM tanmAnituM kaH kSama;" // 1 // apica-"saddharmabIjavapanAnaghakauzalasya, yallokabAndhava tavApi khilAnyabhUvan tannAdbhUtaM khagakuleSviha tAmaseSu, sUyAMzavo madhukarI caraNAvadAtAH // 1 // iti / ___ sarvajJokta Agama kA anAdara karane kA kAraNa unake ajJAnatA kI adhikatA hI hai anya nahIM / sUrya kA prakAza sabhI prANiyoM ke cAkSuSa jJAna kI utpatti meM cakSurindriya kA sahAyaka hotA hai, magara vahI prakAza tamazvara ulUka Adi ke lie dRSTi pratibandhaka ho jAtA hai| isakA kAraNa ulUka Adi ke azubha karma kI tIvratA hI hai| kahA bhI hai-"patraM naiva" ityAdi / yadi karIra (kaira) ke vRkSa me patteM nahIM Ate to isame vasanta kA kyA doSa hai ? yadi dina me ullU dekha nahIM sakatA to sUrya kA kyA aparAdha hai ? agara cAtaka pakSI ke mukha me dhArA nahIM giratI to megha kA kyA dUSaNa hai ? prArambha me vidhAtA ne lalATa para jo likha diyA hai, use miTAne meM kauna samartha hai ?"1" aura bhI kahA hai- "saddharmabIjavapanAnagha" ityAdi / teo zA kAraNe A prakAranuM vartana kare che? sarvanA Agamane anAdara karavAnuM kAraNa temanA ajJAnanI adhikatAne ja gaNAvI zakAya. sUryane prakAza saghaLAM prANIone dRSTi jJAnanI utpattimAM cakSurindriyane sahAyaka thAya che, paraMtu e ja prakAza nizAcara ghuvaDa, cIbarI, cAmacIDiyAM Adine mATe te daSTi pratibandhaka ja thaI paDe che. ghuvaDa AdinA azubha karmanI tIvratAne kAraNe ja AvuM bane che. kahyuM paNa che ke, "patra naiva" tyAhi je keraDAnA vRkSane pAna na Ave, te temAM vasaMtane zo doSa che? ja divase ghuvaDa dekhI na zake te temAM sUryane ze doSa che? je cAtaka pakSInA mukhamAM varasAdanI dhArA na paDe, te temAM meghane ze deSa che! prAraMbhamAM vidhAtAe lalATa para je lakhI nAkhyuM che, te pramANe thatuM aTakAvavAne keNa samartha che?" ___55 cha - "saddharmabIjavapanAnagha" tyAhasU.-6 For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAGgasUtre ke te itthaMbhUtA ye bhagavatpraNItazAstraM nAnumanyante ? tatrAha -'ege' ityAdi / 'ege samaNamAhaNA' eke zramaNabrAhmaNA; eke kecana kuzAstravAsanAvAsitAntaHkaraNAH zramaNabrAhmaNAH, tatra-zramaNAH zAkyAdayaH, brAhmaNAH bArhaspatyamatAdyanuyAyinaH 'viussittA' vyutsitAH=vividhaprakArakakutsitabhAvanayA sitAH-baddhAH, arthAt sarvajJapraNItAn AgamAn, tAdRzasadAgamapratipAditArthasyAnuSThAna parityajya tattatpratArakanirmitagranthe tAdRzagraMthapratipAditArthAnuSThAne ca kRtamatayastatraiva baddhAH santi tAdRzagranthapratipAditArthAn sAdareNa svIkurvanti paripAlayanti ca, sarvajJapraNItAgamArthasyAnabhyupagamAt / sarvajJapratipAditAgame cAyamarthaH proktaH, tathAhi-asti paralokagAmI jIvaH, tadastitve sati jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmabandhanam bhavati / etAdRzabandhahetavo mithyAtvAviratyAdayaH parigrahArambhAdayazca / karmatroTanaM ca samyagdarzanAdinA, tena ca moksspraaptirityevmaadikH| tamartha (ayANaMtA) he loka ke bandhu jinendra ! saddharma rUpI bIja ko bone meM Apa kA kauzala sarvathA nirdoSa hai, phira bhI Apake lie Usara bhUmi ho gaI arthAt kaI jIvoM para Apa kI divya dhvani kA asara nahIM pdd'aa| isame Azcarya kI koI bAta nahIM hai, kyoMki andhakAra meM vicaraNa karane vAle pakSiyoM ke lie sUrya kI camacamAtI huI kiraNeM bhI madhukarI ke caraNoM ke samAna arthAt kAlI kAlI ho jAtI haiN| sarvajJa bhagavAn dvArA pratipAdita Agama meM kahA gayA hai ki jIva paraloka gAmI hai / jIva kA Astitva hone para jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAra ke karmoM kA bandha hotA hai isa prakAra ke vandha ke kAraNa mithyAtva avirati Adi tathA parigraha aura Arambha Adi haiN| samyagdarzana Adi ke dvArA karmoM lakanA badhu he jinendra ! saddharma rUpI bIjane vAvavAnuM ApanuM kauzala bilakula nirdoSa che. chatAM Apane usara jamIna maLI gaI-eTale ke keTalAya evAM jIve che ke jemanA para ApanI divya vANInI bilakula asara paDatI nathI. temAM AzcaryanI kaI vAta nathI! aMdhakAramAM ghuvaDa Adi pakSIone mATe sUryanA camakatAM kiraNe paNa madhukarInA caraNenA samAna kALAM kALAM thaI jAya che! te ajJAnI che para ApanI divya vANInI koI asara na thAya emAM Azcarya jevuM nathI. | sarvajJa bhagavAna dvArA pratipAdita AgamamAM evuM kahyuM che ke jIva paralokagAmI che. jIvanuM astitva hoya tyAre jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranA karmone bandha thAya che. mithyAtva, avirati parigraha, AraMbha Adi A badhumAM kAraNabhUta bane che. samyagu darzana Adi dvArA karmone vinAza thAya che, ane karmone vinAza thavAthI mezanI prApti thAya cha," tyAhi For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 43 ajAnAnAH samyaganavabudhyamAnAH 'mANavA' mAnavAH =svamatAbhimAninaH puruSAH 'kAmehiM' kAmeSu zabdAdikAmabhogeSu (sattA)saktAH gRddhibhAvamupagatA, narakanigodAdi durgatiM prApnuvanti / taduktam "prasaktAH kAmabhogeSu patanti narake'zucau / " iti // 6 // pUrvasmin sUtre viparItaprarUpakANAM svarUpaM pradarzitam / sAmprataM sUtrakAravArvAkamataM svarUpato varNayannAha-saMti' ityaadi| saMti paMca mahabbhUyA, iha megesi mAhiyA / puDhavI AU teU vA, vAU AgAsapaMcamI // 7 // chAyAsaMti paMca mahAbhUtAni ihaikepAm AkhyAtAni / pRthivyApastejo vA vAyurAkAzapaMcamAni // 7 // kA vinAza hotA hai aura karmavinAza se mokSa hotA hai, ityAdi / isa artha ko na jAnate hue svamata ke abhimAnI puruSa zabdAdi kAmabhogoM meM gRddha hote haiM aura narakanigoda Adi durgatiyoM ko prApta hote haiN| kahA bhI hai-"prasaktA kAmabhogeSu" ityAdi / jo kAmabhogoM meM Asakta haiM ve azuci naraka meM jAkara par3ate haiM // 6 // pUrvasUtra me viparIta prarUpaNA karane vAloM kA svarUpa kahA hai| aba sUtrakAra cArvAka (nAstika) mata ke svarUpa kA varNana karate hue kahate haiM - 'saMti' ityAdi / / zabdArtha-'iha-iha' isa loka meM 'egesiM-ekeSAM' kinhIM ne 'paMca-paJca' . pAMca 'mahanbhUyA-mahAbhUtAni' mahAbhUta 'saMti-santi' haiM aisA kahA hai 'puDhavI-pRthivI' A arthane nahIM jANanArA evAM pita pitAnA matanuM abhimAna karanArA purU zabdAdi kAmagomAM lubdha thAya che ane naraka nigada Adi durgationI prAnti 42 cha. 5j 594 cha -"prasaktAH kAmabhogeSu" tyAhi-re manuSyo aambhogomAM Asakta hoya che, teo azuci narakamAM jaIne utpanna thAya che. dA. pUrva sUtramAM viparIta prarUpaNa karanArAonuM svarUpa prakaTa karavAmAM AvyuM have sUtre2 yAvADa (nAsti) matanA 2135nu na "saMti" tyA sUtrA / 43 cha. "saMti" tyAhi sanhA-'iha-iha' mA sabhA 'pagesiM-ekeSAM ye 'paMca-paJca pAya 'mahAbhayA-mahAbhUtAni' mhaabhuut| 'saMti-santi' che. tema 4thu cha. 'puDhavI-pRthivI' pRthvI For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 44 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasatre anvayArthaH (i) asmin loke (egesiM) ekeSAM keSAJcida bhUtavAdinAM mate (paMca) paJca paJcasaMkhyakAni (mahanbhUyANi) mahAbhUtAni lokavyApitvAt (saMti) vidyante / yadvA - saMti = anAdisattArUpeNa vidyamAnAni paJcamahAbhUtAnItyanvayaH / tAni kAnItyAha ( puDhavI ) pRthivI 1, (AU) Apa: - jalam 2, (teU ) tejaH - agniH 3, ( vAU) vAyuH 4, (vA) tathA ( AgAsapaMcamA) AkAzapaJcamAni - AkAzaH paJcamo yeSu tAni, (AhiyA) AkhyAtAni - kathitAni tattIrthikairiti // 7 // TIkA saMti-vidyante paMca paMcasaMkhyA viziSTAni 'mahambhUyA' mahAbhUtAni mahAnti ca tAni bhUtAni mahAbhUtAni / bhUte mahattvavizeSaNaM bhUtAnAM sarvalokavyApitvAt, nAsti tAdRzo lokavibhAgo yatraite pRthivyAdayo na bhaveyuH / etAvatA ye bhUtAbhAvavAdinaH santi teSAM matamapAkRtam, iha-asmin loke 'ekeSAM bhUtavAdInAM mate 'AhiyA' AkhyAtAni = kathitAni tattIrthikairbRhaspatimatAnuyAyibhipRthvI 1 'Au-ApaH ' 2 jala 'teU - tejaH' 3, teja 'vAU vAyu' 4 pavana 'vAcA' aura 'AgAsapaMcamA- AkAzapaJcamAni' pAMcavAM AkAza ||7|| anvayArtha -- isa loka meM kinhIM bhUtavAdiyoM ke mata meM pAMca mahAbhUta haiM yA pA~ca mahAbhUta anAdi kAla se sattArUpa meM vidyamAna haiM ve ye haiM- pRthivI jala, agni, vAyu aura pAMcavAM AkAza aisA unhoMne kahA haiM // 7 // TIkArtha -- - mahAbhUta pAMca haiM bhUtoM ke sAtha " mahAn jo vizeSaNa lagAyA hai vaha isa kAraNa ki ve sarvaloka vyApI haiN| aisA koI loka kA bhAga nahIM jahAM pRthivI Adi vidyamAna na hoM / isa kathana ke dvArA bhUtoM kA abhAva mAnane vAloM ke mata kA nirAkaraNa kiyA gayA hai| aisA bRhaspati ke mata ke anu 'AU - Apa:' pAe 'teU - tejaH' te 'vAU- vAyu' pavana 'vAyA' bhane 'AgAsapaMcamAAkAzapaJcamAni' pAMyabhu Azaya // 7 // ani, anvayA -keTalAka bhUtavAdIenI mAnyatA anusAra A lAkamAM pRthvI, jala, vAyu ane AkAzarUpa pAMca mahAbhUtA che. A pAMca mahAbhUtAnuM anAdi kALathI yA sabhAM astitva che. // 7 // For Private And Personal Use Only TIkA-pAMca mahAbhUtAnu A lokamAM astitva che, te sa leAkavyApI hAvAne kAraNe temane "mahAna" vizeSaNa lagADavAmAM Avyu` che. A lAkanA koI paNa bhAga evA nathI ke jyAM A pAMca mahAbhUtA vidyamAna na heAya. A kathana dvArA bhUtAnA abhAva mAnanArAnA matanuM khaMDana karavAmAM AvyuM che. bRhaspatinA matanA anuyAyIee (bhUtavAdIe e) pAte ja A mAnyatAne svIkAra karyo che ane anya matavAdIenI
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 45 bhUtavAdibhiH taiH svayaM svIkRtvAnyeSAM puraH pratipAditAni / kAni tAni bhUtAni ? iti jijJAsAyAmAha 'puDhavI' ityAdi / 'puDhavI' pRthivI kaThinarUyA, 'AU' ApaH-dravalakSaNAH, 'teja' tejaH uSNarUpam , vAU' vAyuH-calanalakSaNaH, vA=punaH AkAzaH zuSiralakSaNaH sa paJcamo yeSAM tAni AkAzapaMcamAni / eteSAM mahAbhUtAnAM nirAkaraNaM na kenApi kartuM zakyam prasiddhatvAt , pratyakSaviSayatvAcca / yadyapi cArvAkamate catvAri, pRthivyA Arabhya vAyuparyantameva bhUtAni, "caturthyaH khalu bhUtebhyazcaitanyamupajAyate" iti tanniyamAt tathApi lokAyatikAnAM bahutvAt "bhaviSyati kopi paMcamahAbhUtavAdI' iti saMbhAvya tanmatamupapAdayatA bhagavatA paMca mahAbhUtAnAmiha nirdezaHkRtaH / sAMkhyakArAdibhirapi paMcamahAbhUtAni svIkRtAnyeva ||suu07|| yAyI bhUtavAdiyoM ne svayaM svIkAra kiyA hai aura dUsaroM ke sAmane pratipAdana kiyA hai| ve pAMca mahAbhUta kauna se haiM ? isa jijJAsA kA uttara diyA gayA hai kAThinya rUpa pRthivI, dravatA lakSaNa vAlA jala, uSNa svarUpa vAlA teja, calana svabhAva vAlI vAyu aura polAra lakSaNa vAlA AkAza / isa prakAra AkAza unameM pAMcavAM hai / ___ ina pAMca mahAbhUtoM kA koI niSedha nahIM kara sakatA, kyoMki ve prasiddha haiM aura pratyakSa dikhAI dete haiN| yadyapi cArvAka mata meM pRthvI se lekara vAyu paryanta 'cAra bhUtoM se caitanya kI utpatti hotI hai tathApi cArvAka bahuta se haiN| koI pAMca mahAbhUta vAdI cArvAka bhI hogA, aisI saMbhAvanA karake unake mata ko pradarzita karate hue bhagavAn ne aisA nirdeza kiyA hai| sAMkhya Adi ne mahAbhUta pAMca svIkAra kiyA hI hai // 7 // samakSa temaNe pitAnI A mAnyatAnuM pratipAdana karyuM che. have te pAMca mahAbhUta kyA dhyA cha, te 48 42vAmA mAcha- (1) 8nya 35 pRthvI, (2) dravatA sakSavANu jaLa, (3) uSNa svarUpavALuM teja, (4) calana svabhAvavALa vAyu ane (5) polANa lakSaNavALuM AkAza. A prakAre AkAzane pAMcamuM mahAbhUta kahevAmAM Avela che. A pAMca mahAbhUtane keI niSedha karI zake tema nathI, kAraNa ke teo pratyakSa dekhAya che ane jANItA che. jo ke cArvAkamata pramANe pRthvIthI laIne vAyu paryantanA cAra ja mahAbhUta mAnavAmAM AvyA che, (kahyuM paNa che ke "cAra bhUtemAMthI ja citanyanI utpatti thAya che, chatAM paNa ahI bhagavAne cArvAkane pAMca mahAbhUta vAdI kahyA che tenuM kAraNa e che ke cArvAka eka nahIM paNa ghaNuM ja hovA joIe. keI pAMca mahAbhUtavAdI cAvaka paNa thaye haze, te kAraNe bhagavAne upara pramANe kathana karyuM che. pAMca mahAbhUtavAdI cArvAkanA matane pradarzita karavA nimitte uparyukta kathana karAyuM che. sAMkhya Adie te mahAbhUta pAMca hovAnI mAnyatAne svIkAra kare ja che mALA For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ka www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAmprataM sUtrakAra eva cArvAkamataM pradarzayati 'ee' ityAdi / mUlam - 2 3 4 7 ee paMca maha-bhUyA, te bho egotti AhiyA 10 12 13 . 11 aha tesi viNAseNaM, viNAso hoi dehiNo ||8|| chAyA etAni paMca mahAbhUtAni tebhya eka ityAkhyAtam / atha teSAM vinAzena, vinAzo bhavati dehinaH // 8 // anvayArtha :---- sUtrakRtAGgasUtre (ee) etAni = pUrvoktAni pRthivyAdIni paJca mahAbhUtAni santi (te bho) tebhyaH=bhUtebhyaH (ego) ekaH AtmA utpadyate paJcamahAbhUtajanya eva AtmA aba svayaM sUtrakAra cArvAka ( nAstika) mata ko pradarzita karate haiM'ee' ityAdi / bhUta zabdArtha - 'ee - etAni ' ye 'paMca-pAMca' pAMca 'mahanbhUyA - mahAbhUtAni ' mahAhaiM 'te bho tebhyaH' ina se 'ego - eka : ' eka AtmA utpanna hotA hai 'tti' iti' isaprakAra 'AhiyA' AkhyAtam' kahA hai 'aha atha' tadanantara 'tesiM- teSAM ' una bhUtoM ke' 'viNAseNaM vinAzena' nAza se ' dehiNo - dehinaH' AtmA kA 'viNAso - vinAzaH ' ' hoi-bhavati' hotA hai | ||8|| anvayArtha - ye pUrvokta pRthvI Adi pAMca mahAbhUta haiN| ina bhUtoM se eka AtmA kI utpatti hotI hai / AtmA pAMca mahAbhUtoM se janita hI hai unase pRthak have sUtrAra pote yArvA ( nAsti ) bhatane pradarzita ure che. "papa" tyAhi zabdArtha - - ' epa - patAni' mA 'paMca - paJca' pAMtha 'mahanbhUyA - mahAbhUtAni mahAbhUto che. 'tevbho - tebhyaH' tenAthI 'ego eka:' se AtmA utpanna thAya che. 'tti - iti' yA pramANe 'AhiyA - AkhyAtam' udhuM che. 'aha- atha' te pachI 'teli - teSA~' me mahAbhUtonA 'viNAseNaM vinAzena' nAzathI 'dehiNo- dehinaH' AtmAno 'viNAso -vinAzaH' vinAza 'hoha - bhavati' thAya che. // 8 // For Private And Personal Use Only anvayArtha - " pUrvakita pRthvI Adi pAMca mahAbhUta che. A bhUtomAMthI AtmAnI utpatti thAya che. AtmA pAMca mahApUtothI banelA ja che. A pAMca mahAbhUtAthI AtmA bhinna
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cAkimatasvarUpanirUpaNam 47 na tu tadvayatiriktaH ko'pyanyaH 'tti' iti taiH (AhiyA) AkhyAtam kathitam (aha) atha tatpazcAt (tesiM) teSAM paJcamahAbhUtAnAM (viNAseNaM) vinAzena (dehiNo) dehinaH Atmatvena svIkRtasya padArthasyApi (viNAso) vinAzaH (hoi) bhavati // 8 // TIkA-'ee' etAni pUrvasUtrapradarzitAni pRthivyap tejo vAyyAkAzAkhyAni paMcamahAbhUtAni santi, 'tebbho' tebhyaH paMcamahAbhUtebhyaH zarIralakSaNatAM gatebhyaH 'ego' ekaH kazcidvilakSaNazcaitanyarUpa AtmA bhUtAbhinnaH samutpadyate / na tu pUrvakathitabhUtavyatiriktaH paralokAnuyAyI sukhaduHkhAdInAM bhoktA jIvanAmakaH padArthostIti tairAkhyAtaM tanna yuktam , "tamAo te tamaM jaMti maMdA AraMbhanissiyA" ityatraiva sUtre caturdazagAthoktabhagavadvacanAt / atra kathyate paMcamahAbhUtAnAM pRthivyAdInAM parasparasaMyogAtkAyAkArapariNAme sati caitanyAtmako guNastathA Adi zabdAt bhASAcalanAdikazca naiva bhavituM zaknoti kutaH ? anya guNatvAditi hetuH / tathA nahIM hai aisA unakA kahanA hai| bAda meM una pA~ca mahAbhUtoM kA vinAza hone se AtmA ke rUpa meM svIkRta padArtha kA bhI vinAza ho jAtA hai // 8 // TIkArtha-pUrvavartI sUtra meM kathita pRthivI, jala, teja, vAyu aura AkAza nAmaka pA~ca mahAbhUta hai / ye pA~ca mahAbhUta jaba zarIra kA rUpa dhAraNa karate haiM taba unase eka vilakSaNa caitanya svarUpa evaM bhUtoM se abhinna AtmA kI utpatti hotI hai| pUrvokta bhUtoM se bhinna, paralokagAmI, sukha duHkha kA bhoktA jIva nAmaka padArtha nahIM hai| aisA unakA kathana hai| kintu Age caudahavIM gAthA meM " tamAo te tamaM jaMti" ityAdi sUtra meM kathita bhagavAna ke vacana ke anusAra unakI yaha mAnyatA yuktiyukta nahIM hai| isa viSaya meM kucha vicAra karate haiM pRthvI Adi pA~ca mahAbhUtoM kA paraspara saMyoga hone para caitanyaguNa tathA Adi zabda se bhASaNa evaM calana Adi nahIM ho sakate kyoMki ve anynathI" A prakAranI cArvAka matavALAonI mAnyatA che. teo evuM mAne che. ke te pAMca mahAbhUtone vinAza thavAthI AtmA rUpe manAtA padArthane paNa vinAza thaI jAya che. 8 TIkArya-pUrva sUtramAM kahyA pramANe pRthvI, jala, teja, vAyu ane AkAza, e pAMca mahAbhUta che. A pAMca mahAbhUte jyAre zarIranuM rUpa dhAraNa kare che tyAre temanAmAMthI vilakSaNa caitanyasvarUpa ane bhUtathI abhinna evA AtmAnI utpatti thAya che. pUrvota bhUtethI bhinna hoya e, paralekagAmI, sukhaduHkhane bhaktA jIva nAmane kaI padArtha DAta nathI, ma prA2nI temanI mAnyatA cha. 52ntu " tamAo te tama jati" ItyAdi 14mAM sUtramAM pratipAdita bhagavAnanA kathana anusAra te cArvAkamata vAdIenI A mAnyatAM yuktiyukta nathI. temanI A mAnyatAnuM A prakAre khaMDana karI zakAya chepRthvI Adi pAMca mahAbhUtane parasparanI sAthe saMga thavAthI cetanya guNa tathA Adi zabda vaDe sUcita thatAM bhASaNa, calana, Adi saMbhavI zaktA nathI, kAraNa ke te anyaguNe For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre cAnumAnAkAraH bhUtasaMyoge sati (pakSa) zarIre, na caitanyA(sAdhya)dikam , anyaguNa(hetu)tvAt yo yadguNavAn na tebhyo'nyaguNasyotpattiH saMbhavati / yathA sikatAbhyastailasya / etaduktaM bhavati yathA pratyekasikatAkaNe tailotpAdakasAma ryasyAnupalaMbhAnna sikatAsamudAyAdapi tailasyotpAdanam, kintu tilebhya eva tailaM jAyate tathA pratyekapRthivyAdibhUte bhUyaso'lpIyasovAcaitanyasyAdarzanAt tatsamudAyarUpazarIrAdapi kathaM caitanyasyotpattiH syAditi kathamapi na saMbhavati / sata eva AvirbhAvo bhavati natvasato'tyaMtAsatovA, nahi vandhyAputrasya kutrApyAvirbhAvo dRSTaH dRSTa thAvirbhAvo gavi pUrvasthitasya dugdhasya dohanakriyayA, tileSu vA guNa haiN| anumAna prayoga isa prakAra kA hai bhUtoM kA saMyoga hone para zarIra me caitanya Adi utpanna nahIM ho sakate, kyoMki ve anya ke guNa haiM, anya ke guNoM kI anya se utpatti nahIM hotI, jaise bAlU se taila kI utpatti nahIM hotii| tAtparya yaha hai jaise-bAlU ke eka eka kaNa meM taila ko utpanna karane kA sAmarthya nahIM pAyA jAtA to vAlu ke samudAya se bhI taila kI utpatti nahIM ho sakatI, kintu tiloM se hI taila kI utpatti hotI hai, isI prakAra pRthvI Adi eka 2 bhUta meM bahuta yA thor3I bhI caitanya kI mAtrA nahIM dekhI jAtI, ataeva unake samudoyarUpa zarIra se bhI caitanya kI utpatti nahIM ho sktii| AvirbhAva (prakaTa honA) sat kA hI hotA hai, asat kA yA atyanta asat kA nahIM hotA / bandhyAputra kA AvirbhAva kahIM nahIM dekhA jAtA / gAya meM pUrvasthita dUdha kA duhane kI kriyA dvArA AvirbhAva dekhA jAtA hai| che. anumAna pravega A prakArane che-bhUtane saMga thavAthI zarIramAM caitanya AdinI utpatti thaI zakatI nathI, kAraNa ke teo anyanA guNe che. anyanA guNenI anya vaDe utpatti thatI nathI? jema ke retInA pratyeka kaNamAM tela utpanna karavAnuM sAmarthya nathI, te kAraNe retIne samudAyamAMthI paNa tenI utpattI thaI zakatI nathI. telanI utpatti te talamAMthI ja thaI zake che. e ja pramANe pRthvI Adi pratyeka bhUtamAM vadhu athavA alpa mAtrAmAM paNa caitanyaguNene sadbhAva hotuM nathI tethI temanA samudAya rUpa zarIramAM paNa caitanyanI utpatti thaI zake nahI. AvirbhAva (prakaTa thavAnI kriyA) sane (vidyamAnane) ja thAya che ane athavA atyanta asanA thatA nathI zuM vaMdhyAne kadI putra thAya che khare; vaMdhyAne putra thavAnI vAta kadI saMbhavI zakatI ja nathI, evuM ja AvirbhAva viSe paNa samajavuM gAyamAM pUrvasthita dUdhane dohavAnI kriyAdvArA AvirbhAva thato jovAmAM Ave For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cAryAkramatasvarUpanirUpaNam 49 pIDanena tailasya / anyathA dugdhAdeva dadhi tilebhya eva tailamitivyavasthA na syAt / vyavasthAyA abhAve sarvaikyaM syAt / tadiha pratyekasmin bhUte caitanyasyA nupalabhyamAnatayA tatsamudAyepi cetanA kutaH syAt, anyaguNasya =AtmaguNasya caitanyasya anyatra bhute asaMbhavAt nahi ghaTaguNo jalAdiSvanuvartamAnaH kadAcidapyupalavdhastadvadAtmaguNazcaitanyaM kathamAtmabhinne bhUte samaveyAt kathamapi neti mukulitArthaH / bhUtAnAM saMyoge sati caitanyamupajAyate, 'taccaitanyaM kiM svataMtram Ahosthita bhUtAnAM saMyogajanyaM / tatra na prathamaH pakSaH samIcInaH, tathAhi - kAThinyaisI prakAra tiloM meM pahale se vidyamAna taila kA perane se AvirbhAva hotA hai / aisA na hotA to dugdha se ho dahI ho aura tiloM se hI tela ho' aisI vyavasthA na hotI / vyavasthA ke abhAva me sabhI eka ho jAte / isa prakAra pratyeka bhUta meM caitanya kI upalabdhi na hone se unake samudAya me bhI cetanA kaise ho sakatI hai ? kyoMki anya arthAt AtmA kA guNa caitanya anya meM arthAt bhUto meM honA saMbhava nahIM hai / ghaTa kA guNa jalAdi meM rahatA huA kabhI nahIM dekhA gayA / isI prakAra AtmA kA guNa caitanya AtmA se bhinna bhUta me kaise raha sakatA hai ? kisI bhI prakAra nahIM raha sakatA / yaha saMkSipta artha hai / bhUtoM kA saMyoga hone para caitanya kI utpatti hotI hai so vaha caitanya kyA svatantra hai yA bhUtoM ke saMyoga se janya haiM ! pahalA pakSa samIcIna nahIM, che, talamAM pahelethI ja je tela vidyamAna heAya che, teneA talane pIlavAnI kriyA dvArA AvirbhAva thAya che. jo evI paristhiti na hAta, te dUdhamAMthI ja dahIM thatu na heta ane talamAMthI ja tela nIkaLatu na heAta. AprakAranI vyavasthAnA abhAva haiAta te temanA vacce koI paNa prakAranI bhinnatA ja raheta nahI. A prakAre sUtrakAra ahIM evI dalIla kare che ke pRthvI Adi pratyeka bhRtamAM caitanyanA sadbhAva nathI, te temanA samudAyamAM paNa cetanA kevI rIte hoI zake ? kAraNa ke anyanA (eTale ke AtmAne ) caitanyanA je guNu che tenA sadbhAva anyamAM (eTale ke bhUtAmAM ) hovAnu saMbhavI zakatuM nathI jema ghAdimAM jaLanA guNanA sadbhAva dekhavAmAM Avata nathI, eja pramANe AtmAthI bhinna evA bhRtAmAM paNa AtmAnA caitanya guNa kevI rIte saMbhavI zake; A kathananA bhAvArtha e che ke AtmAnA caitanyaguNanA sadbhAva AtmAthI bhinna evA pRthvI Adi bhUtAmAM kadApi saMbhavI zake ja nahI. " "pAMca bhUtAno saMcAga thavAthI caitanyanI utpatti thAya che. " A prakAranI cArvAkanI mAnyatA sAme amArA A prazno che. te caitanya zu svataMtra che, ke bhRtAnA sayAgathI janya che pahelA pakSa samIcIna ( yogya ) nathI, kAraNake pRthvI kaThinatAguNavALI che, 24-19 For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre guNA pRthivI dravazItasparzaguNA ApaH, pAcakaguNavattejaH, iNaguNavAn vAyuH, avagAhanaguNakamAkAzam , athavA gandhaguNavatI pRthivI, zItasparzavatya ApaH uSNasparzavattejaH, vilakSaNasparzavAn vAyuH avagAhanaguNamAkAzam , tadevaM pratyeka bhUtAnAM caitanyaM na guNastadA tatsamudAyAdapi caitanyaM kathamutpadyetAbhivyajyeta vA / yadi caitanyaM pRthivyAdiguNaH syAt tadA caitanyavattayA pRthivyAdInAmupalabdhiH syAnatvevamupalabhyate tasmAnna caitanyaM bhUtAnAM guNaH dRzyate ca zarIrAvacchinna cetanAguNaH, sa cAtmana eva na bhUtAnAmiti / teSAM caitanya guNAnadhikaraNatvAt , na caitanyaM bhUtaguNaH kintu tadatiriktasyAtmana eva / ayamAzayaH cArvAkamate kyoMki pRthivI kaThinatA guNa vAlI hai, jala taralatA evaM zIta sparza vAlA hai teja pAcaka guNa vAlA hai vAyu calana guNa vAlA hai AkAza avagAhana guNa vAlA hai / athavA gandha guNa vAlI pRthvI, zItasparza vAlA jala, uSNa sparza vAlI agni, vilakSaNa sparza vAlA vAyu aura avagAhana guNa vAlA AkAza hai| isa prakAra jaba eka eka bhUta me caitanya nahIM hai| to unake samudAya se bhI caitanya kaise utpanna ho sakatA hai ? yA abhivyakta ho sakatA hai ? yadi caitanya pRthvI Adi kA guNa hotA to pRthvI Adi kI sacetana rUpa meM upalabdhi hotii| kintu aisI upalabdhi hotI nahIM haiM, ata eva caitanya bhUtoM kA guNa nahIM ho sakatA / zarIrAvacchinna meM cetanA guNa dekhA to jAtA hai ata eva vaha AtmA kA hI ho sakatA hai bhUtoM kA nahIM, kyoMki bhuta caitanya guNake AradhA nahIM hai caitanya bhutoM kA guNa nahIM kintu unase bhinna AtmA kA hI guNa hai / Azaya yaha hai ki cArvAka matameM zarIra aura indriyoM se jala taralatA guNavALuM ane zIta sparzavALa che, teja pAcaka guNavAnuM che, vAyu calana guNavALe che ane AkAza avagAhanA guNavALuM che. athavA gabdhaguNavALI pRthvI, zIta sparzavALuM jaLa, uSNu sparzavALo agni vilakSaNa parzavALa vAyu. ane avagAhana guNavALuM AkAza che. A prakAre eka eka bhUtamAM ja je caitanyaguNane abhAva che, te temanA samudAya vaDe paNa caitanyanI utpatti athavA abhivyakita (AvirbhAva) kevI rIte thaI zake, je pRthvI AdimAM caitanyanA guNane sabhAva haiAta te pRthvI AdinI sacetana rUpe upalabdhi thAta, paraMtu evI upalabdhi thatI nathI tethI caitanya bhUtane guNa haiI zake nahI. zarIrAvacchinnamAM (zarIrayuktamAM) cetanane guNa jovAmAM Ave che, tethI te AtmAne ja guNa hoI zake che- bhUtane nahIM, kAraNa ke bhUta caitanyaguNane AdhAra nathI caitanya bhUtane guNa nathI paraMtu bhUtothI bhinna evA AtmAne ja guNa che. A For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam zarIrendriyAtiriktasyAtmano'naMgIkArAt draSTuratiriktasyAnaMgIkAreNa cakSurAdIndriyANyeva draSTRNi teSAM cakSurAdInAM yAni sthAnAni upAdAnakAraNAni pRthivyA dIni tAni tvacetanAni bhUte acidrUpatvAtteSAM na bhUtasamudAye caitanyaM kathamapi saMbhavati / kiMcendriyANAmeva jJAnavasvasvIkAre kiM militasya jJAnAdhikaraNatvam, uta pratyekasya ? nAyaH pakSaH, saMmilitasya tathAtve ekendriyasya vinAze jJAnavato vinAzAt, punarjJAnodayastatra na syAt jJAnAdhikaraNasyAbhAvAt / dvitIyapakSA bhyupagame kAraNavazAcakSuSo vinAze rUpasmaraNaM na syAt anubhaviturabhAvAt / anubhavasmaraNayoH sAmAnAdhikaraNyasya niyamAt / 51 atirikta AtmA ko svIkAra nahIM kiyA gayA hai| isa prakAra draSTA ( AtmA ) ko svIkAra na karane ke kAraNa cakSu Adi indriyAM hI unake mata ke anusAra haiN| cakSu Adi ke jo upAdAna kAraNa yA sthAna pRthvI Adi haiM, ve acetana haiN| bhUtoM ke acetana hone ke kAraNa unake samUha meM kisI bhI prakAra caitanya kA saMbhava nahIM hai / For Private And Personal Use Only isake atirikta indriyoM ko hI yadi jJAnavAn mAnA jAya to saba milI huI indriyA~ jJAnakA AdhAra haiM athavA alaga 21 pahalA pakSa to ThIka nahIM hai, kyoMki aisA mAnane se eka indriya kA nAza hone para jJAnavAn kA bhI nAza ho jAegA, vahAM phira jJAnakI utpatti nahIM hogI, kyoMki jJAna adhikaraNa kA abhAva ho cukA hai| dUsare pakSameM kisI kAraNa se cakSukA vinAza hone para pahale dekhe rUpakA smaraNa nahIM honA cAhie, kathananA bhAvArtha e che ke cArvAkamatamAM zarIra ane indriyAnA astitvanI sAthe sAthe AtmAnA astitvano svIkAra karavAmAM Avye nathI. A prakAre draSTA ( AtmA ) nA astitvanA svIkAra na karavAne kAraNe, temanA mata anusAra tA cakSu Adi iMdriyA ne ja mAnavAmAM Avela che. catu AdinA je upAdAna kAraNu athavA sthAna pRthvI Adi che, te acetana che. bhUtAmAM acetanatA hAvAnekAraNe temanA samUhamAM kaI paNa prakAre caitanya saMbhavI zakatu nathI. jo indriyAne ja jJAnavAn mAnavAmAM, Ave, teA prazna e udbhave che ke khadhI indriyAnA samudAya jJAnanA AdhAra che, ke alaga alaga pratyeka Indriya jJAnanA AdhAra che? pahelA pakSa to kharA lAgatA nathI kAraNa ke evu mAnavAmAM Ave teA jJAnavAnanA paNa nAza thai jaze'ane pachI tyAM jJAnanI utpatti ja nahI thAya' kAraNa ke jJAnanA adhikaraNano abhAva thai cukayA che. bIjo pakSa paNa mAnIzakAya ema nathI, kAraNa ke cakSu indriyano koi kAraNe nAza thaI jAya tA pahelAM joyelA rUpanuM vismaraNa thavAno prasaMga evI paristhitimAM utpanna thavA joie, kAraNa ke tamArA mata pramANe anubhava kartA (cakSu) ja jo vidyamAna na heAya, teA tenA dvArA anubhavavAmAM Avela viSayanu
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre - ayamarthaH-yasminnevAdhikaraNe yadviSayako'nubhavaH tAdAtmyasaMvandhanotpamaye tasminnevAdhikaraNe tAdRzAnubhavAhitasaMskArabalAtkAlAntare tAdAtmyasaMbanye smaraNaM jAyate / natvanyadRSTasya smaraNamanyasya bhavati nahi jinadattAnubhUtaSa smaraNaM jinadAsasya kadApi jAyamAnaM dRSTam / yadi kadAcidanyadRSTasyAnyasya smaraNaM bhavettadA sarvajJaparidRSTasya padArthasArthasya smaraNamasmadAdInAM bhavediti sarvopi sarvajJaH syAt / taduktam "nAnyadRSTaM smaratyanyo, naikabhUtamapakramAditi" vacanAt , ata indriyANi na cetanAvanti / tAvatA bhUtasamudAye caitanyAbhAvaH sAdhito bhavati / kyoMki anubhava kartA (cakSu) aba vidyamAna nahIM hai| aisA niyama hai ki jise anubhava hotA hai usI ko smaraNa ho sakatA hai| ___abhiprAya yaha hai jisa adhikaraNa meM jisa viSaya kA anubhava utpanna hotA hai usI adhikaraNa meM pUrvotpanna anubhava se prApta saMskAra ke balase kAlAntara meM smaraNa kI utpatti hotI hai| aisA nahIM hotA ki eka anubhava kare aura dUsare ko usakA smaraNa ho jAya / jinadattane jisakA anubhava kiyA hai usakA smaraNa jinadAsa ko hojAya, aisA nahIM dekhA jAtA / yadi dusareke dekhe kA smaraNa dUsare ko hone lage to sarvajJa ke dvArA dekhe hue padArthoM ke samUhakA hamalogoM ko bhI smaraNa hone lge| aisI sthiti meM sabhI sarvajJa ho jAe~ge ! kahA bhI hai "nAnyadRSTaM smaratyanyo naikabhUtamapakramAta" anya ke dekhe ko anya smaraNa nahIM karatA ataeva indriyAM cetanAvAn nahIM hai| isase bhUtasamudAya meM caitanya kA abhAva siddha kiyA gayA hai| smaraNa ja kevI rIte thAya e niyama che ke jene anubhava thAya che, tene ja anubhavela padArthanuM maraNa thaI zake che. A kathanane bhAvArtha e che ke je adhikaraNamAM je viSayane anubhava utpanna thAya che, eja adhikaraNamAM pUrvepanna anubhava dvArA prApta saMskAranA prabhAvathI kALAntare maraNanI utpatti thAya che. eka anubhava kare ane bIjo te anubhavanuM smaraNa kare, evI vAta kadI saMbhavI zakatI nathI. dAkhalA tarIke jinadatta jene anubhava karyo hoya tenuM smaraNa jinadAsane thaI jAya, evuM kadI banI zakatuM nathI. je eke dekhelA padArthanuM smaraNa bIje mANasa karI zakti hoya, te sarva dvArA jevA velA padArthonA samUhanuM samaraNa ApaNe paNa karI zakavAne samartha thaI zakIe. je evuM manI zatu DAya to sau sarvaza manA nata? jyu pazu cha - nAnya dRSTa smaratyanyate naikabhUtamapakramAt,' me nayesA pArtha bharaNa anya vyakti 41 ti nathI. For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samartha bodhinI TIkA pra. zu. a. 1 cArvAkamata svarUpanirUpaNam punarhetvantaramAha - indriyANi khalu pranyekabhUtAtmakAni tAnyeva cakSurAdIndriyANi draSTRNi cArvAkamate tadatiriktadraSTurabhAvAt / teSAM cendriyANAM pratyekaM svasvaviSayagrAhakatvasya vyavasthitatvAt anyatraviSaye pravRtterabhAvenendriyAntareNa jJAnasyendriyAntareNagrahaNA bhAvAt, ya evAhaM pUrvadarzakaH sa evAhaM samprati sparzakaiti pratyabhijJAnaM na syAt bhavati ca anusaMdhAnaM sarveSAmata indriyebhyo'tiriktaH kacijjJAtA siddhayati / tathA cAnumAnam - na bhUtasamudAye caitanyam bhUtajanitendriyANAM pratyeka viSaya niyatatve saMkalanApratyayAbhAvAt / yadi punaranyagRhItamanyo gRhNIyAttadA jinadatta 53 phira dUsarA hetu kahate haiM - indriyAM pratyeka bhUtAtmaka haiM / cArvAka mata meM vaha cakSu Adi indriyAM hI draSTA haiM, kyoMki unake sivAya anya kisI draSTA AtmA kA astitva nahIM hai / indriyAM apane 2 viSaya meM hI niyamita haiM | apane viSaya ke atirikta anya viSaya meM indriya kI pravRtti nahIM hotI / tara eka indriyane jo jAnA hai, use dUsarI indriya grahaNa nahIM kara sakatI ataeva "maiM jo pahale darzaka thA, vahI maiM aba sparzakarttA hUM" isa prakAra kA pratyabhijJAna nahIM honA cAhiye / kintu isa prakAra kA jor3a rUpa jJAna to sabhI ko hotA hai| isase siddha hai ki indriyoM se atirikta koI jJAtA avazya hai| anumAna kA prayoga isa prakAra hai bhUtoMke samudAya se caitanya kI utpatti nahIM hotI, kyoMki bhUtajanita indriyoM kA apanA viSaya niyata hone se saMkalatA pratyaya ( jor3a rUpajJAna ) tethI ja indriyA cetanAvAt nathI, e vAta siddha thai jAya che. A kathana dvArA bhUtasamudAyamAM paNa caitanyanA abhAva siddha thai jAya che. have bIjA kAraNAnuM kathana karavAmAM Ave che--indriyA pratyeka bhUtAtmaka che. cArtAkamata pramANe te cakSu Adi indriyoja draSTA che, kAraNa ke indriyAthI bhinna evA anya koi draSTA (AtmA)nuM astitva ja teo mAnatA nathI. indriya pAta peAtAnA viSayamAM ja niyamita che. potAnA viSaya sivAyanA anya viSayamAM indriyanI pravRtti hAtI nathI. tethI ja eka indriye je jANyu che. tene bIjI Indriya grahaNa karI zaktI nathI. tethI " huM je pahelAM darzaka hatA, eja huM have sparza karyAM chuM " A prakAranu` pratyabhijJAna-(yathA jJAna) thavuM joie nahI. para Mtu A prakAranu saMkalita (jeDa rUpa)jJAna saune thAya che. tethI e vAta siddha thAya che ke indriyAthI bhinna evA koi jJAtA avazya che. For Private And Personal Use Only anumAnAne prayoga A pramANe che-bhUtAnA samudAyathI caitanyanI utpatti thatI nathI, kAraNa ke bhUtajanita indriyonA pAta pAtAnA viSaya niyata hAvAthI saMkalanatA pratyaya (joDa rUpa jJAna) thai zakatuM nathI, jo koi ekanA dvArA grahaNa karAyela viSaya bIjA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre gRhItasya jinadAsasyApi grahaNaM syAt , natvevaM kutrApi dRSTaM zrutaM saMbhavati vA / na ca pratyekabhUtAnAmindriyANAM caitanyapakSe pUrvoktadoSaH kadAcitsaMbhavet kintu samuditabhUteSu caitanyamupajAyate yathA pratyekagur3apiSTAdiSu mAdakatA zakterabhAvepi militeSu gur3apiSTAdiSu madyaM samutpadyate, asmin pakSe nAsti pUrvoktadopaleza iti vAcyam, ayamAzayaH-samuditabhUtebhyazcaitanyamupajAyate iti yaduktaM tanna samyag vikalpAsahatvAt , tathAhi yo'yaM paMcamahAbhUtAnAM saMyogo yadbhalAd caitanyamupajAyate iti manyate sa saMyogaH bhUtebhyo bhinno'bhinno vA ? nAdyaH, paMcabhUtAtiriktapadArthasvIkAreNApasiddhAntApAtAt / nahIM ho sktaa| agara anya ke grahaNa kiye ko anya grahaNa karale to jinadatta ke dvArA gRhIta viSayako jinadAsa bhI grahaNa karale ! magara na aisA kahIM dekhA gayA hai, na sunA gayA hai aura na saMbhava hI hai| zaMkA-eka 2 bhUtase caitanya kA utpAda mAnane se kadAcit uktadoSa AtA ho, kintu bhUtoMke samudAya meM caitanyakI utpatti hotI hai; jaise alaga 2 guDa yA ATe meM mAdakatA zakti kA abhAva hone para bhI una sabake milane para madyakI utpatti ho jAtI hai| isa pakSoM pUrvokta dopakA leza bhI nahIM hai| ___samAdhAna-aisA nahIM kahanA caahiye| matalaba yaha hai ki samudita bhUtoMse caitanya utpanna hotA hai, aisA kahanA ucita nahIM kyoMki yaha kathana vikalpoM ko samyak prakAra se sahana nahIM krtaa| pAMca mahAbhUtoM kA jo saMyoga hai, jisake bala se caitanyakI utpatti honA mAnate ho, vaha saMyoga kaI dvArA paNa grahaNa thaI jate heta, te jinadate grahaNa karelA viSayanuM jinadAsa dvArA paNa grahaNa thaI jAta paraMtu evI vAta kadI jovAmAM ke sAMbhaLavAmAM AvatI nathI. e vAta ja asaMbhavita che. zaMka-eka eka bhUta vaDe caitanyanI utpatti mAnavAmAM Ave te kadAca uparyukta doSa saMbhavI zakatA haze, paraMtu bhUtanA samudAya vaDe cetanyanI utpatti mAnavAmAM zo vadhe che? jema geLa, leTa, mahuDA Adi alaga alaga padArthamAM mAdaktAne abhAva hovA chatAM paNa te saghaLA padArthonA saMyogathI banatI madirAmAM mAdaktAne sadbhAva hoya che, e ja pramANe pAMce bhUtonA samudAyamAM caitanya sabhAva mAnavAmAM pUrvokta doSanI bilakula saMbhAvanA rahetI nathI. A prakAranI cArvAkanI zaMkA che) samAdhAna-A prakAranI mAnyatA egya nathI-bhUtanA samudAya vaDe caitanya utpanna thAya che, e mAnyatA ucita nathI, kAraNa ke A kathana nIcenA vikalpane sabhya prakAre samajyA vinA karavAmAM AvyuM che-pAMca bhUtanA je saMyogane AdhAre Apa caitanyanI utpatti thavAnuM mAne che, te saMga bhUtathI bhinna che, ke abhinna che? pahele For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhino TIkA pra. zu. a. 1 cArvAka matasvarUpanirUpaNam 55 kiMca paMcamahAbhUtAtiriktatAdRza saMyogagrAhakaM pratyakSaM tadanyadvA pramANam ? nAdyaH pakSaH pratyakSeNAtIndriyatadRzasaMyogasya grahaNAsaMbhavAt nAtIndriyaM vastu cakSuvA kadAcidapi gRhyate, tathA sati atIndriyatAyA eva vyAvAtAt / indriyamatikrAntamityatIndriyam iti indriyaviSayatve tanna ghaTeta, tasmAnna prathamaH pakSaH / na ca pramANAntarAttAdRzasaMyogasya grahaNamitivAcyaM tatpramANAntaramanumAnamAgamovA / nAdyaH pakSaH tAdRzasaMyogagrAhakAnumAnapramANena zrutAtiriktAtmasiddhi - rapi saMbhavatIti svAbhipretabhUtAtmavAdasya vilopaprasaMgAt / nApyAgamaH, tavamate Aptasya kasyacidabhAvena tatpraNItAgamasyApyaprasiddheH / atha sa saMyogo bhUtebhyobhUtoM se bhinna hai yA abhinna ? pahalA pakSa ThIka nahIM kyoMki pAMca bhutoM se atirikta saMyoga padArtha ko svIkAra karanA Apake siddhAnta se viruddha hai / isake atirikta pAMca mahAbhUtoM se atirikta usa saMyoga ko pratyakSa grahaNa karatA hai yA anya pramANa ? pratyakSa se atIndriya saMyoga kA grahaNa honA saMbhava nahIM hai / atIndriya vastu cakSuke dvArA kabhI bhI gRhIta nahIM hotii| agara gRhIta ho to vaha atIndriya kA viSaya svIkAra kara liyA jAya to usame atIndriyatA ghaTita nahIM hogI / ataeva pahalA pakSa saMgata nahIM hai / kisI anya pramANa se usa saMyoga kA grahaNa hotA hai, yaha kahanA bhI ThIka nahIM, kyoMki vaha anya pramANa anumAna hai athavA Agama ? prathama pakSa yukta nahIM, usa saMyoga ko grahaNa karane vAle anumAna pramANa se bhUtoM se atirikta AtmAkI siddhi bhI ho sakatI hai / ataeva Apake mAne hue pakSa (vikalpa) svIkArya nathI, kAraNa ke pAMca bhUtA sivAyanA koI paNa padArthanA saMyAganA svIkAra karavA te ApanA siddhAntanI virUddha che. vaLI pAMca mahAbhUtA sivAyanA te saMcAgane pratyakSa grahaNa kare che, ke anya pramANa grahaNa kare che? pratyakSa dvArA atIndriya sayogonuM grahaNa thavuM sa bhave nahIM. atIndriya vastune cakSu dvArA kadI paNa grahaNa karI zakAtI nathI. je gRhIta thAya, tA te vastune atIndriya ja gaNI zakAya nahIM. IMdriyAthI je para hoya athavA iMdriyA dvArA je agrAhya hAya tene atIndriya kahe che. tene indriyanA viSaya rUpe svIkAravAmAM Ave, te temAM atIndriyatA ja ghaTita thAya nahIM. A kathana dvArA siddha thAya che ke pahelA pakSa saMgata nathI. koI anya pramANa dvArA te saMyoganuM grahaNa thAya che, evuM kathana paNa ucita nathI, kAraNa ke te anya pramANu viSe amAreza evA prazna che ke te anya pramANa anumAna che ke Agama che? pahelA pakSa yukta nathI, kAraNa ke te sa yAgane grahaNa karanArA anumAna pramANa vaDe bhUte uparAMta AtmAnI siddhi paNa thaI zake che. tethI ApanA For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 56 sUtrakRtAgasUtre see iti dvitIyapakSe kiM pratyekaM bhutaM cetanAvat acetanAvadvA, nAdyaH pakSaH, tathA satyekamevendriyaM siddhayet evaMca pRthivyAdi samudAyAtmakazarIraniSTacaitanyaM paMcaprakArakaM syAt, ataH zarIrasya samudAyarUpatvena pRthivyaMzaviSayakaM jJAnaM ghrANajanyatvAdatiriktam ; cakSurAdi janyatvAttatopyatiriktam iti mahadAzcarya mApatet / athAcetanAnItidvitIyapakSe pUrvokta eva doSaH pratyekasminnavidyamAnacaitanyasya samudAyAdapi samutpAdAsaMbhavAt / sikatAsamudAyAt yadapyuktaM kiNvebhyo (gur3a piSTamadhukAdikamadya janakavastubhyo ) tailamiva / bhuta caitanyavAda kA khaMDana ho jAegA / Agama pramANa se bhI saMyoga kA grahaNa nahIM kara sakate, kyoMki tumhAre mata me Apta (Izvara) kA hI abhAva hai, ataeva usake dvArA praNIta Agama kI siddhi nahIM ho sakatI / vaha saMyoga bhUtoM se abhinna hai, isa dUsare pakSameM yaha batalAie ki pratyeka bhUta cetanAvAn hai yA acetana hai ? prathama pakSa meM eka hI indriya siddha hogI / isa prakAra pRthvI Adi ke samUharUpa zarIra meM rahanevAlA caitanya pAMca prakArakA ho jaaegaa| kyoMki zarIra samudAya rUpa hai ataH pRthivI aMza viSayaka jJAna ghrANajanya hone se atirikta hogA / cakSu Adi se janya hone ke kAraNa usase bhI atirikta hogA, yaha mahAn Azcarya kI bAta hai ! agara pratyeka bhUta acetana hai to pUrvokta doSa kA hI prasaMga AtA hai ki eka 2 bhUtameM caitanya vidyamAna nahIM hai to unake samudAya se bhI usakI utpatti nahIM ho sakatI, jaise retake samUha se tailakI utpattI nahIM hotI / bhUta caitanyavAdanuM khaMDana thaI jaze. Agama pramANa dvArA paNa saMyoganuM grahaNa karI zakAtu nathI, kAraNa ke tamArA mata pramANe te Ama (Izvara) nA ja abhAva che. tethI temanA dvArA praNIta AgamanI siddhi thaI zaktI nathI. "te saMyoga bhUtothI abhinna che," A bIjA vikalpanA Apa svIkAra karatA hai| to amArA A praznanA javAba Ape!- "pratyeka bhRta cetanAvAt che ke acetana che?' prathama pakSa (vikalpa)ne svIkAravAmAM Ave te eka ja indriya siddha thaze. A prakAre pRthvI Adi pAMca mahabhUtAnA samUha rUpa zarIramAM rahenAra caitanya pAMca prakAranuM thaI jaze. kAraNa ke zarIra samudAya rUpa che. tethI pRthvI rUpa aMzaviSayaka jJAna ghrANujanya heAvAthI bhinna haze, cakSuAdi vaDe janya hAvAne kAraNe tenA karatAM paNa bhinna haze, A bahu ja AzcaryanI vAta che. jo pratyeka bhUta acetana hAya, teA pUrvokta doSanA ja prasa'ga prApta thAya che ke pratyeka bhUtamAM je caitanya vidyamAna na hoya, to temanA samudAya dvArA paNa tenI utpatti saMbhavI zake nahI. jema retanA samUhamAMthI telanI utpatti thavI zakaya nathI eja pramANe cetana bhUtAnA samudAya vaDe paNa caitanyanI utpatti thaI zakatI nathI. For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamata svarUpanirUpaNam 57 madazaktivaditi tadapi na samyakadRSTAntadAntikayovaiSamyAt tethAhiM gur3apiSTakAdau pratyekasmin sUkSmarUpeNa mAdakatA zaktervidhamAnatvena samudAyovasthAyAM sphuTasvarUpeNAbhivyaktisaMbhavAt / prakRtetu pratyekapRthivyAdau caitamAyA: sarvathaivAbhAvAt kathaM samuditebhyazcaitanyaM syAt / kiMca bhUtAtmavAde maraNavyavasthApi nopapadyate, yato mRtazarIrepi pRthivyAdInAM sadbhAvAt / naca mRtazarIre vAyustejo vA nAsti tasmAnmaraNamitivAcya Apane yaha jo kahA hai ki kiNva arthAt guDa ATA mahuvA Adi madyajanaka vastuoMse jaise madazakti utpanna ho jAtI hai, isI prakAra bhUtoMke samudAya se cetanA utpanna ho jAtI hai, yaha bhI ThIka nahIM, kyoMki dRSTAnta aura dArTAntika meM samAnatA nahIM hai| gur3a piSTa Adi pratyeka madyAMga meM sUkSma rUpase mAdaka zakti vidyamAna rahatI hai| vahI samudAya avasthA meM sphuTa rUpa se prakaTa ho jAtI hai| kintu prakRta pratyeka bhUta-pRthvI Adi meM cetanA kA sarvathA hI abhAva hai| aisI sthiti meM bhUtoM ke samUha se bhI caitanya kaise utpanna ho sakatA hai ? ___isake atirikta bhUtoM se caitanya kI utpatti mAnane para maraNa kI vyavasthA bhI nahIM bana sakatI, kyoMki mRtaka zarIra meM bhI pRthivI Adi maujUda rahate haiN| kadAcit kaho ki mRta zarIra meM vAyu yA teja kA abhAva ho jAtA hai, isa kAraNa maraNa ho jAtA hai para aisA kahanA ThIka Ape evI dalIla karI che ke goLa, leTa mahuDA Adi pratyekamAM mAdakatAne abhAve hovA chatAM temanA saMgathI utpanna thatI madirAmAM jema mAdakatAne sadbhAva haioya che, eja pramANe acetana bhUtonA samudAya vaDe caitanyanI utpatti thaI zake che. A dalIla paNa vyAjabI nathI. goLa, loTa, mahuDA Adi pratyeka padArthamAM sUma rUpe mAdaka zakti vidyamAna hoya che. eja mAdaka zakti samudAyika avasthAmAM phuTa rUpe prakaTa thaI jAya che parantu ahIM jenI vAta cAlI rahI che te pRthvI Adi pratyeka bhUtamAM cetanane sarvathA abhAve ja che A prakAranI paristhitine kAraNe bhUtanA samUha vaDe paNa caitanyanI utpatti vI zate tha6 za; ? vaLI bhUte vaDe caitanyanI utpatti mAnavAmAM Ave, te maraNa paNa saMbhavI zake nahIM; kAraNa ke mRta zarIramAM paNa pRthvI Adi pAMca mahAbhUtane sadbhAva rahe che. kadAca evI dalIla karavAmAM Ave ke zarIramAMthI vAyu athavA tejane abhAva thavAthI maraNa thAya che, paNa A vAta paNa svIkArI zakAya tema nathI, mRta zarIramAM sUjana (sejasu. 8 For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 sUtrakRtAr3a sUtre mRtakAye zothAsaprabhRtInAM vidyamAnatvena vAyvAdyabhAvasya kalpayitumazakyatvAt / tathAhi - zothovAyukAryam, mRtazarIre vidyamAnazothovAyumavagamayet / evamasRk tejaH kAryam taca mRtazarIre vidyamAnam, tejasaH sattAmavagamayedeveti mRtazarIre vAyutejasorabhAvo naiva vidyate tato vAyvAdInAmabhAvAnmaraNamityartha zUnyaM vacaH / na ca sUkSmo vAyuH sUkSmaM tejo vA tAdRzamRtazarIrAdapasarati tena maraNasaMjJAbhavatIti vAcyam evamabhyupagame saMjJAmAtre eva vivAdaH, nAmAntareNa jIvasya bhavadbhi rapi svIkRtatvAt / paMcamahAbhUtAnAM samudAyamAtreNa na caitanyotpAdaH pRthivyAdiSvekatra saMsthApiteSvapi caitanyasyAdarzanAt yato lepyamayaputtalikAdau samasta bhUta sadbhAvepi nahIM hai mRta zarIra meM sUjana aura asRk Adi maujUda rahate haiM isa kAraNa usameM vAyu Adi ke abhAvakI kalpanA nahIM kI jA sktii| sUjana vAyu kA kArya hai, usake vidyamAna hone se mRta zarIra meM vAyu kA anumAna kiyA jA sakatA hai| isI prakAra teja (agni) kA kArya hai, vaha bhI usameM rahatA hI hai ataeva tejake sadbhAva kA anumAna hotA hai / isa prakAra mRta zarIra meM vAyu aura teja kA abhAva nahIM hai / ataeva vAyu Adi kA abhAva hone se maraNa ho jAtA hai, yaha kathana nirarthaka hai / sUkSma vAyu yA sUkSmateja mRta zarIra meM se nikala jAtA hai aisA kahanA bhI ucita nahIM / aisA mAnoge to nAma mAtra meM hI vivAda kahalAegA, kyoM ki dUsarA nAma (sUkSma vAyu aura sUkSma teja ) dekara Apane bhI jIva kI sattA svIkAra kara lI hai / zarIra phUlI javuM te) meAjUda hoya che; te kAraNe temAM vAyu AdinA, abhAvanI kalpanA karI zakAya tema nathI; zarIra sUjI javAnI kriyA vAyunA kArUpa che. te sAjAnA sadbhAvane lIdhe mRtazarIramAM vAyunA sadbhAva paNa siddha thAya che. eja pramaNe agninA kArya rUpa tejanA paNa temAM sadbhAva hAya che. te kAraNe mRtazarIramAM tejanA saddabhAva hAvAnuM anumAna paNa karI zakAya che. A prakAre mRtazarIramAM vAyu ane tejano abhAva nathI, e vAta siddha thAya che. tethI vAyu AdinA abhAvane lIdhe maraNa thAya che, A prakAranI mAnyatA kharI nathI. sUkSmavAyu athavA sUkSmateja mRtazarIramAMthI nIkaLI jAya che, A prakAranI dalIla paNa ucita nathI. evuM mAnavAmAM Ave to nAma mAtranA ja vivAda karyA kahevAze, kAraNa ke khIjuM nAma (sUkSmavAyu ane sUkSma teja rUpa nAma) daine Ape paNa jIvanI sattAnA (vidyamAnatAnA) svIkAra karI lIdhA che, pAMca mahAbhUtAnA samudAya mAtra vaDeja For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 55 jar3atvamevopalabhyate na tu caitanyam / tadeva manvayavyatirekAbhyAM vicAryamANo nAyaM caitanyaguNo bhUtAnAM bhavitumarhati / upalabhyate cAyaM caitanyaguNo deheSvevatasmAtparizeSAjIvasyaiva zarIrAdivyaktiriktasya caitanyaM gunnH| yadapyuktaM pRthivyAyatirikta AtmA nAsti tadrAhakapramANAbhAvAt , pramANazca kevalaM pratyakSameveti tanna yuktam , anumAnapramANAsvIkAre pratyakSasyApi pramANayitumazakyatvAt , tathAhi-pratyakSasyaiva pramANyaM vyavasthApyate-yAM kAMcitpratyakSavyaktiM pakSIkRtya pratyakSaM pramANam arthAvisaMvAdakatvAt, anubhUtapratyakSavat / - pAMca mahAbhUtoM ke samudAya mAtra se caitanya kA utpAda nahIM ho sakatA, kyoMki pRthvI Adi ko eka sthAna para milA kara rakhadene para caitanya dikhAI nahIM detaa| miTTI kI putalI meM samI bhUta maujUda haiM, phira bhI vaha jaDa hI rahatI hai cetanA usa meM utpanna nahIM hotii| isa prakAra anvaya aura vyatireka se vicAra karane para caitanya nAmaka guNa bhUtoM kA siddha nahIM hotaa| magara caitanya guNa zarIroM meM pAyA to jAtA hai ataeva pAri zeSya nyAya se vaha jIva kA hI hai| Apane kahA ki pRthvI Adi se minna AtmA nahIM hai kyoMki AtmA ke grAhaka pramANa kA abhAva hai aura pramANa kevala pratyakSa hI hai yaha bhI yukta nahIM / anumAna pramANa ko svIkAra kiye binA pratyakSa kI pramANatA siddha nahIM kI jA sktii| pratyakSa kI pramANatA isa prakAra siddha kI jAti hai-kisI bhI pratyakSa vizeSa ko pakSa banA kara kahA jAtA hai ki pratyakSa pramANa hai kyoMki vaha artha kA avisaMvAdI hai pUrvAnubhUta pratyakSa ke samAna caitanyanI utpattI thaI zakatI nathI, kAraNa ke pRthvI Adi pAMcamahAbhUtane eka sthAna para ekatra karI devAthI tanyanI utpatti thatI dekhAtI nathI. mATInI putaLImAM pAMca mahAbhUta majada hoya che, chatAM paNa te jaDaja rahe che cetanA temAM utpanna thaI jatI nathI. A rIte anvaya ane vyatirekanI apekSAe vicAra karavAmAM Ave, te bhUtemAM caitanya nAmanA guNanuM astitva siddha thatuM nathI. paraMtu zarIramAM caitanya guNane te sadbhAva jovAmAM Ave che, tethI pArizeSya nyAyanI apekSAe vicAravAmAM Ave, te te jIva (mAmA) no guNa cha. vaLI Ape evuM je kahyuM ke pRthvI Adi bhinna evA AtmAne sadbhAva ja nathI kAraNa ke AtmAnuM astitva darzAvatA pramANane abhAva che, ane pramANa kevaLa pratyakSa ja che, AvAta paNa ucita nathI. anumAna pramANane svIkAryA vinA pratyakSanI pramANutA A prakAre siddha kahI zakAtI nathI. pratyakSanI pramANu tA A prakAre siddha karAya che-keI paNa pratyakSavizeSane pakSa banAvIne pratyakSa pramANane saddabhAva batAvI zakAya che, kAraNa ke te pUrvAnubhUta pratyakSanA samAna arthane avisaMvAdI che. (aviredhI) paranta pakSa banAva- For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre naca pakSIkRtAbhirevaka vyaktibhistasya pratyakSasya svasaMviditAbhiH prAmANyaM paraMprati vyavahArayituM zakyate tAdRzapratyakSavyaktInAM svasaMniviSThatvAnmakatvAcca / tadayamarthaH-svapratyakSaM svAnubhava eva gacchati na tu puruSAntarIyabuddhau navA kiMcitsAdhanaM vidyate yataH svakIya pratyakSaM parabuddhau saMkrAmayeta, tasmAd prathamato jJAtvA zabdAdinA svapratyakSamanyaM bodhayituM zakyate tataH paropi jAcAtti / kintu zabdAdinA jAyamAnaM jJAnaM na pratyakSarUpamapitu zAbdaM tat / pratyakSaM tu tadeva yadindriyArthasannikarSeNa jAtaM svAnubhavamadhirohet na tu parasmin sthApayituM zakyate'taH pratyakSasya mUkatvamucyate svaprAmANye paricchedAsAmarthyAt pratyakSasya prAmANyaMtu anumAnAgamAdinA siddhayati tathacAnumAnAderakintu pakSa banAye hue hI svasaMvidita pratyakSa vizeSoM se dUsaroM ke samakSa pratyakSa kI pramANatA kA vyavahAra nahIM kiyA jA sakatA, kyoMki ve pratyakSa vizeSa svasaMvedI vRtti aura mUka hote haiN| abhiprAya yaha hai-apanA anubhava apane pratyakSa meM hI pratibhAsita hotA hai , vaha dUsare puruSa kI buddhi meM pratibhAsita nahIM hotA, aisA koI sAdhana bhI nahIM ki jisase apane pratyakSa ko dUsare kI buddhi meM ur3ela diyA jaay| pahale svayaM jAnA jAtA hai, phira zabda Adi ke dvArA apanA pratyakSa dUsaroM ko samajhAyA jAtA sakatA hai| tabhI dUsarA jAnatA hai| magara zabda Adi ke dvArA hone vAlA jJAna pratyakSa nahIM kahalAtA zabda kahalAtA hai| pratyakSa zabdAtmaka na hone se mUka hotA hai| vaha dUsare meM sthApita nahIM kiyA jA sktaa| isI kAraNa pratyakSa mUka kahalAtA hai| vaha apanI pramA matA ko dUsare ke samakSa siddha nahIM kara sakatA / anumAna yA Agama Adi se usakI pramANatA siddha hotI hai| ataeva anumAna Adi ko apa vAmAM AvelA ja svasaMvidita pratyakSavize vaDe anyanI samakSa pratyakSanI pramANitAne vyavahAra karI zakatA nathI, kAraNake te pratyakSavizeSa svasaMvedI vRttivALA ane mUka hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke pitAne anubhava pitAnA pratyakSamAM ja pratibhAsita thAya che, te anya puruSanI buddhimAM pratibhAsita thatuM nathI. evuM keI sAdhana paNa nathI ke jenI madadathI pitAnA dvArA ja anubhavamAM athavA jANavAmAM Ave che, tyAra bAda zabdAdi dvArA pitAnA pratyakSanI anyane samajaNa pADavAmAM Ave che. tyAre ja anya vyakti tene jANe che. paraMtu zabdAdi dvArA je jJAnanI prApti thAya che, te jJAnane pratyakSa kahevAtuM nathI- zA kahevAya che. pratyakSa zabdAtmaka nahIM hovAthI mUka (avAca) hoya che. tene anyamAM sthApita karI zakAtuM nathI eja kAraNe pratyakSane mUka kahevAmAM Ave che. te potAnI pramANutAne anya vyaktio pAse siddha karI zakatuM nathI. anumAna athavA Agama Adi vaDe tenI pramANatA siddha thAya che. tethI anumAna Adine apramANa For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAmadhArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cAkimatasvarupanirupaNam 61 prAmANye pratyakSasyApi prAmANya na sidhyediti vRddhimicchato mUlamapi naSTamiti nyAya viSayatAM naatikraamti| kiMcAnumAnasyAprAmANye sandigdhoviparyasto vA puruSo vartate iti kathaM cArvAko jAnIyAt ajAnan taM prati pravartamAna unmattavadupekSyeta ataH ceSTAdinA saMzayAdimantaM puruSaM vijAnIyAditi / "AkArairiGgitargatyA, ceSTayA bhASaNena ca / netravaktravikArAbhyAM, lakSyate'ntargataM manaH" // 1 // akAmenApyanumAnasya prAmANyamApatati pratyakSamAtraM pramANamicchan gRhAdvinirgato mANa mAnane para pratyakSa kI pramANatA bhI siddha nahIM hogii| isase lAbha kI icchA karane para mUla bhI naSTa ho gayA, yaha nyAya upasthita hogA / isake atirikta cArvAka yadi anumAna ko pramANa nahIM mAnatA to kaise jAnegA ki yaha puruSa saMdigdha yA viparyasta hai ? aisA nahIM jAnatA huA usake sAtha vyavahAra karegA to unmatta ke samAna upekSaNIya hogaa| ataeva ceSTA Adi ke dvArA saMzayAdimAn puruSa ko jAnanA cAhie / kahA bhI hai| ____ "AkArairiGgitargatyA" ityAdi / "AkAra, iMgita, gati, ceSTA, bhASaNa aura netra tathA mukha ke vikAra se andara ke mana kA abhiprAya samajhane meM A jAtA hai| ___isa prakAra icchA ke vinA bhI anumAna kI pramANatA mAnanA anivArya ho jAtA hai| kevala pratyakSa hI pramANa hai, aisA mAnane vAlA jaba ghara se bAhara nikalegA to use apane gharake loga dikhAI nahIM degeM aura jaba dikhAI nahIM mAnavAthI pratyakSanI pramANatA paNa siddha thaze nahIM. tethI "lAbhanI IrachA karavAthI mULa paNa naSTa thaI javAne " prasaMge upasthita thaze! vaLI cAke je anumAnane pramANa mAnatA nathI, te teo kevI rIte jANI zake ke ApurUSa saMdigdha athavA viparyasta che. je evuM jANyA vinA tenI sAthe vyavahAra karaze, te unmattanI jema upekSaNIya banaze. tethI ja caNa Adi dvArA saMzaya Adi viziSTa purUSane jANa joIe. kahyuM paNa che ke___"aakaarnggitrgtyaa" tyAha- 22, gita, gati, yeSTA, bhASaNa, netra tathA mukhanA vikAra vaDe koI paNa vyakitanA manane samajI zakAya che. A prakAre anumAnane pramANatA mAnavAnI IcchA na hoya, te paNa tene mAnavAnuM anivArya banI jAya che. dhAre ke kevaLa pratyakSane ja pramANa mAnanArI kaI vyakti che. te vyakti jyAre pitAnA gharamAMthI bahAra nIkaLaze tyAre tene pitAnA gharanA mANase dekhAze nahIM. zuM For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre gRhajanamapazyan tadabhAvaM vinizcinuyAt mRta iti matvA AkrozaM kurvan gRha pratyAgatopi mitrAdikaM na pazyet / / ___ api cAnumAnaM na pramANamarthavisaMvAdakatvAt anavasthA duHsthatarkA nivartyavyAbhicArazaMkAvaruddhavyAptikatvAdvA / atrAha etadapyanumAnameva anumAnAsvIkAre kathamanumAnasyAprAmANyamapi vyavasthApayituM zakayeta / na ca parasiddhAnumAnenaparasya prAmANyaM svIkriyate iti vAcyam , paramatasiddhamanumAnaM pramANamaprANaM vA / AdyapakSasvIkAre kathamivAnumAnasyAprAmANyaM vaktumIzeta kaNThata eva prAmANyAbhyupagamAt / dvitIyapakSAbhyupagame kathamapramANenAnumAnena paraM bodhayituM deMgeM to vaha unake abhAva kA nizcaya kara legaa| unheM marA huA samajha kara Akroza karegA aura ghara lauTa kara bhI apane pitA Adi ko nahIM dekhegA / aura bhI anumAna pramANa nahIM hai, kyoMki vaha arthakA visaMvAdI hai tathA anavasthA evaM tarka ke dvArA nahIM haTane vAle vyabhicAra kI zaMkA se yukta vyAptivAlA hai| isa kathana kA uttara yaha hai ki yaha bhI to anumAna hI hai| jaba anumAna ko pramANa svIkAra nahIM karate to anumAna ke dvArA hI anumAna kI apramANatA kaise siddha kara sakate ho| agara kaho ki dUsaroM ko siddha anumAna se hI anumAna kI pramANatA siddha karate haiM to yaha kahiye ki paramata siddha anumAna pramANa hai yA apramANa hai ? prathama pakSa svIkAra karoto anumAna ko apramANa nahIM kaha sakate, kyoMki apane hI kaMTha se Apa use pramANa kaha rahe haiN| dUsarA pakSa aMgIkAra karo to a te kAraNe temanA abhAvane nizcaya karIne temane marI gayelA mAnIne te vilApa karavA lAgaze? zuM te ghera pAcho pharIne tenA pitA Adi gharanA mANasene nahIM ? A kathananuM tAtparya e che ke A prakAranI vyakti paNa anumAna pramANane AdhAra letI ja hoya che. ATalA khulAsA chatAM paNa Apa evuM kahetA ho ke anumAna pramANa nathI, kAraNa ke te visaMvAdI arthavALu tathA anavasthA ane tarkanA dvArA dUra nahI thanArA vyabhicAranI (avaLe mArge dorI janAra) zaMkAthI yukta vyAptivALuM che." te ApanA A kathanane uttara A pramANe che. te paNa ApanuM anumAna ja che. je Apa anumAnane pramANa mAnatA na hai, te anumAna dvArA ja anumAnanI apramANatA kevI rIte siddha karI zake che? je Apa evuM kahetA ho ke anya vyaktioe siddha karelA anumAna dvArA ja anumAnanI pramANatA siddha kare che, te amArA A praznone javAba Ape ke "paramatasiddha anumAna pramANa che ke apramANa che? jo Apa pahelA pakSa (vikalpa) ne svIkAra karatA For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. cArvAkama svarupa nirupaNam zaknuyAt / parastu anumAnaM pramANameva svIkarotIticet yadi paraH kadAcinmatimAndhAt apramANameva pramANatayAMgIkaroti tAvatA sarvakalpena bhavatApi tadeva svIkartavyam yojJaH rajjumeva sarpa iti manyate tAvatAkimabhrAntopi tAM rajjuM sarpatayA'vagacchati / tadevaM pratyakSAnumAnayoryathAkramaM prAmANyAprAmANyaM vyavasthAtearsskAmenApyanumAnasya prAmANyamaMgIkaraNIyameva / api ca svargA dRSTAde - tIndriyasya niSedhaH kriyate tvayA sa svargAdi bhavatAM jJAnaviSayo'jJAnaviSayo vA ? Adhe pakSe kena ? pratyakSeNa tadanyena vA / nAdyaH / na tAvat pratyakSeNavikalpAsahatvAt kiM pravartamAnaM pratyakSam tanniSedhati nivartamAnaM vA nAdyaH pramANa rUpa anumAna ke dvArA kaise dUsaroM ko samajhA sakate ho| dUsarA to anumAna ko pramANa mAnatA hai,, aisA kaho to isakA uttara yaha hai ki dUsarA kadAcit buddhi kI mandatA ke kAraNa apramANa ko pramANa mAnatA hai, magara Apa to sarvajJa ke samAna haiN| Apa ko to aisA nahIM mAnanA cAhie / koI ajJAnI rassI ko sarpa samajha le to kyA Apa abhrAnta hote hue bhI use rassI hI mAneMge / isa prakAra jaba Apa pratyakSa ko pramANa aura anumAna ko apramANa siddha karate haiM to icchA na hote hue bhI Apako anumAna kI pramANatA svIkAra karanI cAhie / isake atirikta Apa svarga tathA adRSTa Adi atIndriya padArthoM kA niSedha karate haiM to Apa una svarga Adi ko jAnate haiM yA nahIM jAnate ? agara jAnate haiM to pratyakSa se jAnate haiM athavA anya kisI pramANa se ? 63 hA, te anumAnane Apa apramANu kahIzake tema nathI. kAraNake ApanA svamukhe Apa ja tene pramANu kahI rahyA che. jo Apa bIjA pakSonA (vikalpa ) svIkAra karatA ho, teA apramANa rUpa anumAna dvArA khIjAne kevI rIte samajAvI zake che? jo Apa ema kahetA ho ke bIjI vyakti to anumAnane pramANa mAne che, to te kathananI sAme amArA javAba e che ke anya vyakti to kadAca buddhi nI maMdatAne kAraNe atramANune pramANa mAnatI hoya, parantu Apa te sarvajJasamAna che, to Ape evuM mAnavu joI e nahI. koI ajJAnI vyakti doraDAne sarpa samajI le, te zu Apa abhrAnta hovA chUtAM paNa tene sarpa samajaze kharAM? Apa pratyakSane pramANa ane anumAnane apramANa siddha karavA mAge che, paNa upayukta dalIlAne AdhAre tamAre anumAnanI pramANutAne svIkAravI ja paDaze. For Private And Personal Use Only vaLI Apa svarga tathA aSTa (bhAgya) Adi atIndriya padArthAnA niSedha karI che, te Apa te svarga Adine jANA che ke nathI jANatA? jo Apa tene jANatA hA tA kevI rIte jANA pratyakSa pramANa vaDe jANA che, ke koi anya pramANane AdhAre jANA che? pratyakSa pramANa vaDe teA Apa tene jANatA nathI, kArake te atIndriya padArtho pratyakSa pramANa dvArA gRhIta thatA nathI. ame Apane e pUchavA mAgIe chIe ke pravata mAna
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 64 www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre # svargAderatIndriyasya pratyakSAgRhItatvAt tadeva atIndriyANAmatIndriyatvam yatpratyakSAyogyatvam pratyakSayogyatve'tIndriyatvavyAghAtAt / nadvitIyaH yatra pratyakSaM na pravartate tatra pratyakSeNa tadgrahaNAsaMbhavAt / ayamAzayaH na pratyakSamAtrasya nivRttyAvastvabhAva: zakyovaditumatiprasaMgAt / tathAtve gRhAdvinirgato gRhajanamapazyantadabhAvaM vinizvinuyAditi / nanu yadi pratyakSanivRsyAvastvabhAvo a reet saptamasya gaganakusumakUrmaromazazaviSANAdInAmapi sadbhAvaH syAt Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pratyakSa se to jAnate nahIM kyoMki vaha vikalpoM ko sahana nahIM karatA / pahale yaha kahie ki pravarttamAna pratyakSa jJAnakA niSedha karatA hai yA nivartamAna pratyakSa ? pahalA pakSa ThIka nahIM, kyoMki svarga adRSTa Adi atIndriya padArtha pratyakSa se gRhIta nahIM hote / atIndriya padArtha isI kAraNa atIndriya kahe jAte haiM ki ve hamAre pratyakSa ke viSaya nahIM haiN| agara ve hamAre indriya pratyakSa ke viSaya hoM to atIndriya hI nahIM kahalAe~ge / dUsarA pakSa bhI saMgata nahIM hai kyoMki jahA~ pratyakSa kI pravRtti nahIM hotI vahAM pratyakSa se grahaNa honA saMbhava nahIM hai / abhiprAya yaha hai ki pratyakSa mAtra ko nivRtti se kisI vastu kA abhAva nahIM kahA jA sktaa| aisA mAnA jAya to ghara se bAhara nikalA huA manuSya ghara ke AdamiyoM ko na dekhatA huA unake abhAva kA nizcaya kara legA / zaMkA- yadi pratyakSa na hone se vastu kA abhAva na samajhA jAya to sAtaveM rasa kA, AkAza kusuma kA evaM kUrma ( kacchapa) roma tathA zazaviSANa pratyakSa temanA niSedha kare che, ke niva`mAna pratyakSa niSedha kare che? pahelA vikalpa svIkA nathI, kAraNa ke svarga Adi atIndriya hAvAne kAraNe pratyakSa dvArA gRhIta thatAM nathI. atIndriya padArtha ne atIndriya kahevAnu kAraNa e che ke te padArtho ApaNI indriyA dvArA grAhya nathI. jo indriya pratyakSa vaDe temanuM grahaNa karI zakatu hota, te te padArthAne atI-ndriya kahI zakAta nahI. vaLI praznagata bIjo vikalpa paNa saMgata nathI, kAraNa ke jayAM pratyakSanI pravRtti ja thatI na hoya tyAM pratyakSa dvArA grahaNa thavAnuM paNa saMbhavI zake nahI. AthananuM tAtparya e che ke kevaLa pratyakSanI nivRtti vaDe koI padArthano abhAva mAnI levAmAM Ave, te gharamAMthI bahAra nIkaLela vyakti, gharanA mANasone pratyakSa na dekhavAne kAraNe, zuM temanA abhAvanAnizcaya karI leze? zakA jo pratyakSa (indriyA dvArA grAhya) na hoya evI vastune abhAva mAnavA mAM na Ave te sAtamAM rasanA, AkAza puSpo, kAcabA para rUvATInA ane sasalAne ziMgaDAM hovAnA For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 65 nahi pratyakSanivRtteranyatteSAmasattvasAdhakamiticetsatyam nahi pratyakSanivRttyA tadabhAvopitu yogyapratyakSanivRtterevAyamabhAvaM vinizcinoti etaduktaM bhavati nivartamAna pratyakSaM yadi vastvabhAvamavavodhayettadAgRhAntarvatinopyabhAvaM gRhNIyAt / kintu sAmIpyAdidoSavarjita pratyakSamapravartamAnaM yogyapratiyogikamevAbhAvaM bodhayati / taduktam-- __ "atidurAtsAmIpyAdindriyaghAtAtmano'navasthAnAt saumyAd vyavadhAnA dabhibhavAtsamAnAbhihArAcceti // (zazale kA zrRMga) Adi kA bhI abhAva nahIM jAnA jA sakegA ! pratyakSa na hone ke atirikta unakI asattA kA sAdhaka anya koI upAya nahIM hai / yaha kahanA ThIka nahIM kyoMki kevala pratyakSa na hone se unakA abhAva siddha nahIM ho sakatA hai / apitu jo pratyakSa se jAnane yogya ho, phira bhI na jAnA jAtA ho tabhI pratyakSa se usakA abhAva siddha hotA hai / tAtparya yaha hai ki yadi nivartamAna pratyakSa vastu kA abhAva siddha karatA hai to ghara ke andara kI vastu kA bhI abhAva siddha kara degA / satya to yaha hai ki samIpatA Adi bAdhakoM se rahita pratyakSa jaba kisI vastu ko nahIM jAnatA hai tabhI yogya vastu ke abhAva kA bodha hotA hai / kahA bhI hai-"atidurAt" ityAdi / (1) anyanta dUrI hone se (2) ati samIpatA hone se (3) indriya kA ghAta hone se (4) mana ke anavasthAna (anya manaskatA) se paNa abhAva nahIM mAnavAno prasaMge upasthita thaze. A badhAM padArtho pratyakSa nathI ane temanI avidyamAnatAne siddha karavAne anya keI upAya nathI. samAdhAna-ApanI A dalIla paNa ucita nathI, kAraNa kevaLa pratyakSa na hovAthI temane abhAva siddha thaI zaktA nathI. paraMtu je padArtha pratyakSa vaDe jANavA gya hoya, chatAM paNa pratyakSa vaDe jANI levAmAM AvatuM nathI, tyAreja pratyakSanI apekSAe tene abhAva siddha thAya che. A kathananuM tAtparya e che ke je nivartamAna pratyakSa tene niSedha karatuM hoya tene abhAva siddha karatuM hoya, te gharanI aMdaranI vastune paNa abhAva siddha karaze. kharI vAta te e che ke samIpatA Adi bAdhako (naDatara rUpa athavA avadhaka padArtho) thI rahIta pratyakSa kyAre kaI vastune jANatuM nathI. tyAre ja yogya vastunA abhAvane bodha thAya cha. 4( 54 cha / "atidurAt" tyAdi-vidhamAna pahAyane 5 nIyanA ronA sadabhAva hoya tyAre pratyakSa dvArA grahaNa karI zakatuM nathI(1) te pAya dhaNe 1 2 jAya to, (2) dha 1 074bhA DAya to, (3) dhandriyana dhAta pAthI, (4) bhanyamAna24tA athavA AyatAno pasAba DAyato, (5) pAnI For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre sannapi padArtha ebhi hetubhirna gRhyate yathA vidyamAnopi gagane pakSI atidUratayA na gRhyate pratyakSeNa tAvatA kopi pakSiNo'bhAvaM nizcinoti naivam tatkasya hetoH atidUratvAt tathAcAtidUratvAtmakapratibandhakasadbhAvabhAvitapratyakSaM svanivRttyA naiva vastvabhAvaM vinizcAyayati / tathA'tisAmIpyAdapi sambhapi padArthoM na gRhyate yathA locanasthamaJjanaM na pazyati tAvatA na tadabhAvo bhavati / tathendriyaghAto'ndhatvavadhiratvAdiH tathAcAndhorUpaM na pazyati badhiro na zabdaM zrRNoti tAvatA na rUpazabdayorabhAvo bhavati / tathA manaso'navasthAnAt (5) padArtha kI sUkSmatA se (6) vyavadhAna hone se (7) abhibhava ho jAne se aura (8) sajAtIya padArthoM ke sammizraNa hone se pratyakSa jAna nahIM pAtA / .. vidyamAna padArtha bhI ina kAraNoM se pratyakSa dvArA grahaNa nahIM kiyA jA sakatA-(1) jaise-AkAza meM vidyamAna bhI pakSI atyanta dUrI ke kAraNa nahIM dekhA jA sakatA, magara itane mAtra se pakSI kA abhAva nahIM ho jAtA / atidurI rUpa pratibandhaka (rukAvaTa DAlane vAle vAdhaka kAraNa) ke sadbhAva ke kAraNa se pratyakSa pravRtta na hone para bhI vastu ke abhAva kA nizcAyaka nahIM ho sktaa| isI prakAra atyanta samIpatA ke kAraNa vidyamAna padArtha bhI gRhIta nahIM hotA, jaise apane netroM meM lagA aMjana dikhAI nahIM detA, kintu na dikhane mAtra se hI usakA abhAva nahIM hotaa| tathA indriya kA ghAta honA arthAt andhatA yA badhiratA Adi ho jAnA / andhA rUpa ko nahIM dekha sakatA aura bahirA zabda nahIM suna sakatA / kintu isase rUpa yA zabda kA abhAva nahIM hotA / tathA mana kI asthiratA ati sUkSmatAne dharaNe, (6) vyavadhAna (pathye pAvatI hI4ne 13), (7) mlibhava thaI javAthI ane (8) sajAtIya padArtho sAthe seLabheLa thaI javAthI. have A kAraNenuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che. (1) keTalIka vAra evuM bane che ke AkAzamAM pakSI vidyamAna hoya che, paraMtu te ghaNuja dUra hovAne lIdhe daSTigocara thatuM nathI. te kAraNe tene abhAva mAnI levAto nathI. ghaNuM ja dUra havA rUpa pratibandhaka (avarodhaka kAraNu) nA sadbhAvane kAraNe te padArtha nendriya dvArA grahaNa karI zakAtuM nathI. eTalA kAraNe tene vastunA abhAvanuM nizcaya karAvanAra gaNI zakAya nahIM. (2) keTalIka vAra ati samIpatAne kAraNe paNa vighAmAna padArtha gRhIta thatA nathI. jema ke AMkhamAM AMjavAmAM AveluM kAjaLa dekhAtuM nathI. te dekhAtuM hovAthI tene abhAva mAnI zakAya nahI. (3) indriyane ghAta thavAthI eTale ke aMdhApa, baherApaNuM Adi AvI javAthI. jema ke aMdhALo repane dekhI zakatuM nathI ane bahere zabdane sAMbhaLI zakatuM nathI. te kAraNe rUpa athavA zabdane abhAva mAnI zakato nathI, For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir se bhI padArtha kA grahaNa hotA hai to pracaNDa pratyakSa nahIM hota samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 67 yathA'nyatramanAH sphItAlokamadhyavattinamapi ghaTaM na pazyati / tathA saukSamyAdapi na pazyati yathA praNihitamanA api na pazyati kadAcidapi paramANum tatki paramANu nAstIti vadituM zaknuyAtkopi kadAcidapi / tathA vyavadhAnAdapi na pazyati / yathA kuDayAdi vyavahitaM rAjadArAdikaM na pazyati tAvatA rAjadArAdInAM nAbhAvo'pitu bhAva eva bhavati pratyakSaM tu nivartate iti na pratyakSanivRttimAtrAdvastvabhAvo bhavati / tathA abhibhavAdapi pratyakSaM na bhavati yathA'hani sUryaprabhAbhirabhibhUtaM grahanakSatramaNDalaM na pazyati etAvatA grahanakSatrANAM tadAnIM naivAbhAvo'pitu bhAva eva athaca pratyakSaM tu nivartate evaM samAnAbhise bhI padArya kA grahaNa nahIM hotA / jaba citta grAhaya viSaya kI ora nahIM hotA, kahIM anyatra hotA hai to pracaNDa prakAza ke hone para mI ghar3e kA pratyakSa nahIM hotA / sUkSma ke kAraNa bhI pratyakSa nahIM hotA hai-sUkSma padArtha citta kI ekAgratA hone para bhI dikhAI nahIM detA jaisA paramANu to kyA paramANu nahIM hai, aisA kabhI koI kaha sakatA hai ? vyavadhAna ke kAraNa bhI nahIM dekhatA hai, jaise rIvara paDade kA vyavadhAna (Ar3a) hone se rAjapatnI nahIM dekhI jAtI / kintu na dekhane mAtra se rAjapatnI kA abhAva hai aisA nahIM kahA jA sakatA / abhibhava ke kAraNa bhI pratyakSa nahIM ho pAtA, jaise dina meM sUrya kI prabhA se daba jAne ke kAraNa graha aura nakSatramaMDala dRSTigocara nahIM hotA / kintu itane mAtra se hI unakA abhAva nahIM kahA jA sakatA / sattA to unakI rahatI hI hai| isI prakAra samAna jAtIya padArthoM kI selabhela ho jAne se bhI padArtha pratyakSa nahIM hotA / (4) jayAre cittanI asthiratA athavA anekAgratA hoya che. tyAre citta grAhya viSayamAM ekAgra thatuM nathI paNa anya vastumAM bhamatuM hoya che. tethI, sUryane pracaMDa prakAza hovA chatAM paNa ghaDo Adi padArtho draSTigocara thatAM nathI. (5) sUma padArthone paNa dekhI zaktA nathI. cittanI game teTalI ekAgratA hoya chatAM paNa paramANune dekhI zakatA nathI. te kAraNe paramANune abhAve hevAnuM mAnI zakAtuM nathI. (6) paDade Adi vyavadhAna (ADI AvI javAne kAraNe paNa varatu dekhAtI nathI. jema ke paDadAnA vyavadhAnane kAraNe paDadAnI pilI tarapha rahelI rAjapI (rANI) dekhAtI nathI. paNa te kAraNe rAjapatnIne abhAva siddha thatuM nathI. (8) abhibhava rUpa kAraNa nIce pramANe che. divase sUryanA prakAzane lIdhe graho ane nakSatro daSTigocara thatA nathI te kAraNe temane abhAva siddha thatuM nathI. te padArtho vidyamAna te avazya hoya che. (8) ekaja jAtanA padArthonI seLabheLa thaI javAthI paNa padArtho daSTigocara thatAM nathI. jemake kaI For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra hArAdapi pratyakSaM na bhavati samAnAbhihAro nAma sajAtIyasaMbalanam yathA jalarAzau prakSiptaM kamaNDalujalaM pArthakyena grahItuM na zaknoti tAvatA kamaNDalu jalasyAbhAvo na bhavati kintu sajAtIyajalarAzau nimagnatayA pArthakyena na dRzyate yathA vA kapotarAzau milito gRhakapoto vivicya draSTuM na zakyate tAvatA kapotasya gRharakSitasya nAbhAvo bhavati / ca zabdenAnyopi heturgRhyate'taH anubhavopi gRhyate tena dugdhAvasthAyAM dadhi na pazyati, yathA vA bIjAvasthAyAmaGkuram aGkure vA vRkSaM na pazyati tAvatA dazno'Gkarasya vA vRkSasya vA abhAvo na siddhayati / evaM prakRte svargAdRSTAdAvapravartamAnamapi pratyakSaM na tAdRza svargAdInAmabhAvaM bodhayituM zaknuyAt / pramANAntarAnirdhAritavastuni nivartamAna pratyakSaM tadabhAvaM bodhayati na tu pratyakSanivRttimAtrAdvastvabhAvaH jaisA jala kI rAzi meM kamaNDalu kA jala DAla diyA jAya to usakA pRthak grahaNa nahIM hotA hai yA kabUtaroM ke jhuMDa me milA huA ghara kA kabUtara alaga dikhalAI nahIM detA / magara na dikhane mAtra se na to usa jala kA abhAva hotA hai aura na kabUtara kA hI / ___ zloka meM diye hue "ca" zabda se pUrvokta kAraNoM ke atirikta eka kAraNa "anubhava" bhI samajha lenA cAhie / anubhava ke kAraNa dugdhAvasthA meM dadhi nahIM dIkhatA yA vIja yA aGkura kI avasthA meM vRkSa dikhAI nahIM detA / magara na dikhane mAtra se dadhi yA aGkara yA vRkSa kA abhAva nahIM hai| isI prakAra svarga tathA adRSTa Adi meM pravRtta na hone vAlA pratyakSa svarga Adi ke abhAva kA bodhaka nahIM ho sakatA / jo vastu kisI anya jaLAzayanA vipula jaLamAM eka kamaMDaLa bharIne pANI reDI devAmAM Ave, te bannene alaga alaga rUpe joI zakAtAM nathI. athavA gharanuM kabUtara, kabUtaranA samUhamAM jaIne besI gayuM hoya te tene alaga rUpe dekhI zakatuM nathI. paNa daSTigocara na thavAne kAraNe ja te jaLa athavA kabUtarane abhAva mAnI zakAya nahIM. ___obhA 152||ye "ca" 54 dvArA pUrvota 12 sivAyanA "anupa" 35 kAraNane paNa grahaNa karavuM joIe. anubhavane kAraNe dUdhamAM dahIM dekhAtuM nathI. ane bIja athavA aMkuranI avasthAmAM vRkSa dekhAtuM nathI. paraMtu temAM te dekhAtuM na hovAne kAraNeja dahIM athavA aMkura athavA vRkSane abhAva mAnI zakAtuM nathI. eja prakAre svarga tathA aSTa AdimAM pravRtta na thanArA pratyakSane svarga AdinA abhAvanuM bedhaka kahI zakAya nahIM. je vastu koI anya pramANe dvArA nizcita na karI zakAtI hoya, te vastumAMthI je pratyakSa nivRtta thaI gayuM hoya te te vastune abhAva siddha thaI zake che. For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 69 prAmANikAnAm / nApi apramitasvargAdInAmabhAvabodhanaM saMbhavati abhAvajJAne pratiyogijJAnasya kAraNatvAt nAjJAtaghaTaH pumAn ghaTAbhAvaM jAnAti tadiha svargAdIpratiyogijJAnasyAbhAvena kathaM svargAdyabhAvaM lokAyatikA jAnIyuH / kathamapi na tadabhAvAvagatirato na svargAdInAmabhAvaH sAdhayituM zakyaH tataH svargAdinAmabhAvabodhanAya cArvAkaNAvazyaM pramANAntaramanveSaNIyam / tathA parakIyAbhiprAyavijJAnAya parAn bodhayituM cAvazyameva pramANAntaramabhyupagamanIyam / kathamanyathAparAvabodhAya zAstramakAri cArvAkaNa / api ca zarIrasyAtmatve pramANa ke dvArA nizcita na ho, usase yadi pratyakSa nivRtta ho to usa vastu kA abhAva siddha ho sakatA hai| kintu pratyakSa na hone mAtra se hI kisI vastu kA abhAva ho jAya, aisA prAmANika puruSa svIkAra nahIM krte| isake atirikta jinhoMne svarga Adi ko nahIM jAnA, unheM unake abhAva kA bhI jJAna nahIM ho sakatA, kyoMki abhAva ke jJAna meM pratiyogI kA jJAna kAraNa hotA hai / jisa puruSa ne ghaTa ko nahIM jAnA, vaha ghaTA bhAva bhI nahIM jAnatA / isa prakAra svarga Adi pratiyogiyoM ke jJAna kA abhAva hone se cArvAka svarga Adi ke abhAva ko kaise jAna sakate haiM unheM kisI bhI prakAra svargAdi ke abhAva kA jJAna nahIM ho sktaa| ataeva svArgAdi kA abhAva siddha karanA unake lie ucita nahIM hai / isa prakAra svarga Adi kA abhAva jAnane ke lie cArvAka ko avazya hI dUsarA pramANa svIkAra karanA cAhie / isI prakAra dUsare ke abhiprAya ko jAnane ke lie aura dUsaroM ko samajhAne ke lie bhI pratyakSa ke sivAya kisI anya pramANa aMgIkAra karanA cAhiye / anyathA dUsaroM ko samajhAne ke lie cArvAka ne zAstroM kI racanA kyoMki ? parantu pratyakSa na hovAnA ja kAraNe koI vastune abhAva thaI jAya. evI vAtane kaI paNa pramANika purUSa svIkAra karatA nathI. vaLI jeNe svargane jANyuM nathI. temane tenA abhAvanuM jJAna paNa hoI zakatuM nathI. kAraNa ke abhAvanA jJAna mAM pratiyogInuM jJAna kAraNabhUta bane che. je mANase ghaDAne ja jANyuM nathI, te ghaDAnA abhAvane paNa jANa nathI. eja prakAre svarga AdipratiyogInA jJAnanA abhAvane cArvAka kevI rIte jANI zake ? temane svargAdinA abhAvanuM jJAna keI paNa prakAre prApta thaI zakatuM nathI. tethI svargAdine abhAva siddha karavanuM kArya temane mATe ucita nathI. | svarga Adine abhAva jANavA mATe cAvake anya koI pramANane ja svIkAra karavo joIe. eja pramANe bIjAnA abhiprAyane jANavAne mATe ane bIjA lekene samajAvavA For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre jIvaccharIravadamRtazarIrepi caitanyamupalabhyate natUpalabhyate tasmAccharIrAtirikto jIvaH / na ca yathA'tiriktAtmavAdi nyAyamate muktAvasthAyAM ghaTAdi jJAnaM na bhavati prANAbhAvAt , tathA manmatepi prANAbhAvAdeva mRtazarIre jJAnAdiguNA nAmabhAva iti vAcyaM zarIrANAmavayavopacayApacayAbhyAM pratikSaNaM vinazvaratayA bAlAvasthAyAM vilokitasya vRddhAvasthAyAM pratisandhAnaM na syAt yo hai bAlyepitarAvanvabhUvaM sa eva vRddhe naptananubhavAmIti pratIteH / na ca pUrvotpanna isake atirikta zarIra ko AtmA mAnane para jIvita zarIra ke sAmane mRtazarIra meM bhI caitanya kI upalabdhi honI cAhie, magara upalabdhi hotI nahIM hai, isase siddha hai ki jIva zarIra se bhinna hai / zaMkA-jaise atirikta AtmA mAnane vAle naiyAyika mata meM yuktAvasthA meM prANoM kA abhAva hone se ghaTa Adi kA jJAna nahIM hotA, usI prakAra hamAre mata meM bhI prANoM kA abhAva hone ke kAraNa hI mRtaka zarIra meM jJAnAdi guNoM kA abhAva hotA hai / samAdhAna-aisA na kaho / zarIroM ke avayavoM kA upacaya aura apacaya ataeva ve pratikSaNa vinazvara haiM / ataeva jo bAlyAvasthA meM dekhA hai usakA vRddhAvasthA meM pratisandhAna (jor3a rUpa jJAna) nahIM honA cAhie kintu "jisa maiMne bAlyAvasthA meM mAtA pitA kA anubhava kiyA thA, vahI maiM vRddhAvasthA meM nAtI potoM kA anubhava karatA hU~" isa prakAra kA mATe paNa pratyakSa sivAyanuM koI anya pramANa svIkAravuM joIe. nahIM te anyane samajAvavAne mATe cArvAke zAnI racanA ja zAmATe karI? vaLI zarIrane AtmA mAnavAmAM Ave, te jIvita zarIranI jema mRta zarIramAM paNa rIta ne sadbhAva have joIe, paraMtu mRta zarIramAM tanya hotuM nathI. tethI e vAta siddha thAya che ke jIva (AtmA) zarIra karatAM bhinna che. zaMkA-zarIranI sAthe AtmAnA astitvane svIkAranAra taiyAyika mata pramANe muktA vasthAmAM prANane abhAva hovAthI ghaTa AdinuM jJAna thatuM nathI. eja pramANe abhAva mAnyatA anusAra mRtazarIramAM prANene abhAva hovAne kAraNe mRtazarIramAM jJAnAdi guNone abhAva hoya che. samAdhAna- ApanI A vAta ucita nathI. zarIranA avayanA upacaya (vRddhi) ane bhane a5yaya (hAni) yatA rahe che. tethI teso kSaNavinazvara (kSArAma 32) che. tethI maajhyaapsthAmAM je dekhyuM hoya tenuM pratisavvAna (saMkalita jJAna jeDa rUpa jJAna vRddhAvasthAmAM) thavuM joIe nahIM. paraMtu "mArA dvArA bAlyAvasthAmAM mAtApitAne anubhava karyo hato eja huM vRddhAvasthAmAM pautro ane dauhitrane anubhava karUM chu,A prakAranuM pratisavvAna For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * samayArtha bodhinI TIkA pra. a. a. 1 cAryAkramatasvarUpanirUpaNam zarIrasaMskAreNa dvitIyazarIre saMskAra utpadyeteti sarvaM pratyabhijJAnAdikaM syAditi vAcyam anantasaMskArakalpane gauravAt / tasmAdyeSu vyAvartamAneSu yadanuvartate tattebhyo'bhinnam yathA kusumebhyaH sUtram bAlasthavirazarIreSu parasparaM vyAvartamAneSvapi ahamAspadamanuvartamAnaM dRzyate yathA kusumeSu vyAvartamAneSvapi sUtramanuvartata iti kusumebhyaH sUtre bhidyate tathA bAlAdizarIravyAvartanepi ahamAspadamanuvartate iti zarIrebhya AtmA bhidyate / kRzohamasthUlohamityatra pratisandhAna jJAna hotA hI hai| safaa art ki pUrvotpanna zarIra ke saMskAra se dUsare zarIra meM saMskAra utpanna ho jAtA hai, isa kAraNa pratyabhijJAna Adi kI saMgati ho jAtI hai, so yaha kahanA ThIka nahIM / isase to ananta saMsAra kI kalpanA karane kA prasaMga hogA / ja jinake vyAvRta ho jAne para bhI jo anuSTatta rahatA hai arthAt jinake na rahane para bhI jo banA rahatA hai, vaha unase bhinna hotA hai, jaise phUloM se sUta / bAlyAvasthA aura vRddhAvasthA ke zarIra paraspara vyAvRtta hote haiM, phira bhI ahamAspada ("ahaM - maiM" isa prakAra ke jJAna kA AdhAra arthAt AtmA ) jyoM kA tyoM vanA rahatA hai, isa kAraNa zarIra se AtmA bhinna hai / abhiprAya yaha hai ki jaise phUloM kI vyAvRtti hone para bhI sUta kI anuvRtti rahatI haiM, isa kAraNa phUloM se sUta bhinna haiM, bAla zarIra ke na rahane para bhI AtmA banA rahatA hai, ataeva AtmA zarIroM se bhinna hai / kuza hU~, mai sthUla hU~,, yahA~ kRzatva aura sthUlatva kI yadyapi jJAna avazya thAya che. kadAca Apa evI dalIla karavA mAgatA ho ke " pUrvApanna zarI- ranA saMskAra dvArA bIjA zarIramAM saMskArautpanna thaI jAya che. te kAraNe pratyabhijJAna (joyalAne) ALakhIlevuM te AdinI saMgati thaI jAya che." te Apanu te kathana paNa uMcita nathI. tenA dvArA tA anata sa MsAranI kalpanA karavAno prasaMga upasthita thaze. For Private And Personal Use Only jemanI vyAvRtti thaI javA chatAM paNa je anuvRtta rahe che, eTale ke jemanA abhAva athavA nAza thaI javA chatAM paNa je anuvRtta rahe che. eTale ke jemanA abhAva athavA nAza thaI javA chatAM paNa jenA sadbhAva TakI rahe che, te padArtha temanA karatAM bhinna hoyache. jemake phUlA karatAM dorI bhinna che. bAlyAvasthA ane vaddhAvasthAnA zarIra paraspara vyAvRtta hoyache. chatAM paNa ahamAspAda ( 'huM A prakAranA jJAnano AdhAra eTale ke (AtmA) evAne evAja rahe che. te kAraNe AtmA zarIrathI bhinna che tatva rUpa che jevI rIte phUlonI vyAvRtti (abhAva-nAza) thaI javA chatAM paNa dorInI anuvRtti (sadbhAva athavA mULa sthitimAM bhinnatAnA abhAva ) ja rahe che ane te kAraNe dorIne phUlothI bhinna
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 sUtrakRtAGgasUtre kRzatvAde rahantva sAmanAdhikaraNyadarzanepi tAdRzasAmAnAdhikaraNyAnnadeharUpatvamahamAspadasya, gauNIvRttyApi sAmAnAdhikaraNyasyopapAdayituM zakyatvAt / api svapnamadhye divyaM devazarIramAsAdya devazarIrocitaM bhogaM muMjAna evaM pratibuddho jAgaritAvasthAM prApya pazyati na me devazarIraM na vA tAdRzI bhogasAmagrI kintu manuSyoham iti jAnan devazarIre bAdhitepi tAdRzohaM pratyayaviSayasyA bAdhAtpratyuta tamevAhaM pratyayaviSayaM manuSyazarIre pazyan zarIrAdAtmA bhinno bhavati, tatazca zarIrAdibhyo bhinna AtmA siddho bhavati iti nizcinAti / samAnAdhikaraNatA dekhI jAtI hai, phira bhI yaha nahIM kahA jA sakatA ki "ahamAspada" deha rUpa hI hai| kyoMki upacAra se bhI isa prakAra kI samAnAdhikaraNatA siddha kI jA sakatI hai| koI puruSa svapna meM divya devazarIra ko prApta karake deva zarIra ke yogya bhoga bhogatA bhogatA hI jAga uThatA hai| vaha jAgRta avasthA prApta karake dekhatA hai ki-na to merA deva zarIra hai aura na vaisI bhogasAmagrI hai / maiM to manuSya hU~ / jaba vaha aisA jAnatA hai taba deva zarIra ke bAdhita hone para bhI "aham' pratyaya ke viSaya meM koI bAdhA nahIM AtI / arthAt "maiM deva nahIM hU~, mai manuSya hU~" isa prakAra usakA vaha "maiM" to jyoM kA tyoM abAdha rahatA hai / ulTA usI ahaM pratyaya ke viSaya ko manuSya zarIra meM dekhatA huA AtmA zarIra se bhinna hI siddha hotA hai / isa prakAra AtmA zarIra Adi se bhinna hai / vastu rUpa mAnavAmAM Ave che. e ja pramANe bAlazarIrane abhAva thaI javA chatAM paNa AtmA te evAneeja rahe che. ne kAraNe AtmA zarIrethI bhinna chekRza chuM. huM sthUla chuM" ahIM kRzatva ane skUlanI je ke samAnAdhikaraNatA jovAmAM Ave che, chatAM 544 mema 46 zAya nahI "ahamAspada" 'AtmA' he 3508 cha / 25 aupyaarika rIte paNa A prakAranI samAnAdhikaraNatA siddha karI zakAya che keI puruSa svapramAM divya devazarIrane prApta karIne devazarIrane egya bhogone bhagavate bhogavate jAgI jAya che. tyAre te evuM samajI zake che ke "mAruM zarIra devazarIra rUpa nathI ane evI bhaga sAmagrI paNa mArI pAse nathI. huM to manuSya ja chuM" jyAre te evuM jANe che tyAre devashriir dhita thavA chatai 5 "aham" pratyenA jJAnanA viSayamA mAyA (avazeSa) thata nathI. meTale heva nathI. manuSya chu" 241 prArane tenI 'aham' te je hatuM tevo ja TakI rahe che. ulaTAe ja ahaM pratyaya enA viSayane manuSya zarIra mAM dekhate e AtmA zarIra karatAM bhinna ja siddha thAya che. A prakAre AtmA zarIra Adi bhinna che. e vAta siddha thAya che. For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 73 samartha bodhinI TIkA pra. thu. a. 1 cArvAkamata svarUpanirUpaNam kiMca zarIrasyAtmatve sukhaduHkhAdInAmupabhogo na syAt yato yena zarIreNa karmakRtaM na taccharIreNa phalaparyantaM sthIyate karmakaraNakAle'tiriktaM zarIramAsIta phalopabhogasamaye cAtiriktaM zarIramabhUditi kartAnyo bhoktAcAnya iti kRtahAnirakRtAbhyAgamadIpaH prasajyeta / api ca zarIrasyAtmatve mokSArtha kasyApi - mokSajanakarmaNi dIkSAcAritrAdau pravRtti rna syAda yataH zarIranAzasya pratyakSa siddhatayA'tiriktasya paralokagAmino'bhAvanizcayena kathaM kopi pravarteta / naca niSphalaiva teSAM pravRttiH tIrthakaragaNadharAdInAM mokSArthaM pravRttidarzanena niSphala phala isake atirikta zarIra ko AtmA mAnane se sukha duHkha Adi kA upabhoga nahIM ho sakegA / jisa zarIra ne karma kiyA hai vaha phala ke bhogane taka kAyama nahIM rahatA / karma karane ke samaya alaga zarIra thA, bhogane ke samaya alaga zarIra ho gayA / isa prakAra karttA aura bhoktA koI aura hI hogA / isase kRtahAni aura akRtAbhyAgama nAmaka doSoM kA prasaMga hotA hai arthAt karma karane vAle ko usakA phala nahIM bhugatanA par3A aura jisane karma nahIM kiyA thA use bhugatanA par3A / zarIra ko AtmA mAnane para mokSa ke lie kisI kI bhI mokSa are dIkSA cAritra Adi karmoM meM pravRtti nahIM hogii| kyoMki zarIra kA nAza pratyakSasiddha hai aura zarIra se bhinna paralokagAmI kA abhAva hai / aisI sthiti meM koI kyoM pravRtti karegA ? unakI pravRtti niSphala hI hai, aisA nahIM kahA jA sakatA / tIrthakara aura gaNadhara vagairaha Apta vyaktiyoM kI mokSa ke liye pravRtti hone se mokSajanaka dIkSAdi pravRtti ko niSphala nahIM kahA jA sakatA / vaLI zarIrane AtmA mAnavAthI sukha duHkha AdIno upabhoga nahI thai zake. je zarIre karyAM karyAM che. te zarIra kamanA phalane bhogavI levAya tyAM sudhI Takatu nathI. kama karatI vakhate alaga zarIra hatu, phUla bhAgavatI vakhate te zarIrane badale bIjuM ja kaI zarIra hAya che. A prakAre kartA eka ane bhokatA koi bIjo ja haze. A prakAranI mAnya tAmAM te "kRtAne ane akRtAbhyAgama " nAmanA doSAno prasaMga prApta thAya che, eTale ke "kare koI ane bhAgave koi" evA prasa'ga prApta thaze. zarIrane AtmA mAnavAmAM Ave to mokSa janaka dIkSA, cAritra, Adi kAryamAM koIne pravRtta thavAnu manaja na thAya ! kAraNa ke zarInA nAza pratyakSa che ane zarIrathI bhinna paralokagAmInA ( AtmAne! ) abhAva che. evI sthitimAM koi zA mATe evI pravRtti kare' mAkSajanaka dIkSAdi pravRttine niSphala kahI zakAya ja nahI'. kAraNa ke tIrthaMkarA, gaNudharA vagere AsonI mekSane mATenI dIkSAdi pravRti niraMka hAi zake ja nahIM, su. 10 For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtre tvasya vaktumazakyatvAt / naca pratArakeNa kenacit svayaM dIkSAdikamAdAya vaMcito lokaH kriyate khyAtipUjAdilAbhAyeti vAcyam , kohi evaM syAt yaH janmaparyantaM klezabahulaM karmakurvannAtmAnamavasAdayet klezakUpe AtmAnaM pAtayeta vA / taduktam viphalA vizvavRttinoM no duHkhaikaphalApi vA / dRSTalAbhaphalAnApi vipralaMbhopi nedRzaH // tasmAcchAstrANAM mokSAbhilASiNAM mahAdhiyAM ca mokSArtha pravRttidarzanAdatirikta AtmA'stIti gamyate / yuktyA takeMNa pramANaizca zarIravyatiriktasyAtmanaH prasiddhiH kRtA / ataH pramANAdisiddhasyAtmanaH prasiddhiH sarvairevakartavyA / kisI Thaga ne svayaM dIkSA Adi lekara apanI khyAti pUjA Adi ke lie logoM ko dhokhA diyA hai, aisA kahanA ucita nahIM hai| kauna aisA hogA jo jIvana paryanta kleza kI bahulatA vAlA kArya karatA huA apane Apako pIDita kare aura klezoM ke kUpa meM paTake / kahA bhI hai-"viphalAvizvavRttiH" ityAdi / vizva kI vRtti na niSphala hai, na eka mAtra duHkha rUpa phala dene vAlI hai, na pratyakSa dikhane vAlA mAtra hI usakA phala hai aura na yaha ThagAI hai, isa kAraNa zAstroM kI evaM mokSa ke abhilASI mahAbuddhimAnapuruSoM kI mokSa ke lie pravRtti dekhI jAtI hai, isase jAna par3atA hai ki AtmA zarIra se bhinna hai| isa prakAra yukti se, tarkoM se aura pramANoM se AtmA kI siddhi kii| pramANasiddha AtmA kI prasiddhi sabhI ko karanI cAhie / kahA bhI hai -"yuktipramANatazca" ityAdi / evuM kathana paNa cagya nathI ke kaI Thage svayaM dIkSA laIne, pitAnI khyAti pUjA Adine mATe lekene dago dIdhe che" e te keNa haze ke je jIvanaparyanta kalezanI adhikatAvALuM kArya karate rahIne potAnI jAtane pIDita karete rahe athavA kalezenA 15mAM pAtAnI jatane 1 ghaTI hai! 4thu 55 cha / "viphalA vizvavRtiH" tyA vizvanI vRti (saMsAranI pravRti) niSphaLa paNa nathI. eka mAtra duHkharUpa phula pradAna karanArI paNa nathI. tenuM phala pratyakSa dekhAya evuM paNa nathI ane te ThagAI rUpa paNa nathI te kAraNe zAstrInI ane mokSanI abhilASAvALA mahAbuddhimAnI mokSane mATe pravRti jovAmAM Ave che. tethI jANI zakAya che ke AtmA zarIrathI bhinna che. A rIte yuktithI, tarkothI ane pramANe dvArA AtmAnI sattA siddha thAya che. pramANasiddha AtmAnI sattA vidya For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 75 yuktipramANataca hyAtmasiddhiH pradarzitA / dehAtirikta AtmAstitvaM sarvaiH prapadyatAm // 1 // yadi zarIravyatirikta AtmA na syAttadA bAlyAvasthAyAmanubhUtasyapadArthasya smaraNaM na syAt , tathA tIrthakarAdInAM zAstrANAM ca mokSArtha pravRtti naM syAt / bhavati ca pravRttireteSAmiti pravRttyanyathAnupapatyA zarIravyatiriktAtmanaH prasiddhi bhavatIti saMgrahazlokArthaH saMkSiptaH vistaratastu vyAkhyAgranthAdeva jJAtavyaH / smaraNaM mokSasiddhayartha pravRtti va saMbhavet / pravRttyA dehabhinnAtmaprasiddhiH khalu darzitA // 2 // "yukti pramANa aura tarka se AtmA kI siddhi pradarzita kI gaI hai| ataH sabhI ko mAna lenA cAhie ki deha se bhinna AtmA kA astitva hai|" yadi zarIra se bhinna AtmA na ho bAlyAvasthA meM anubhUta padArtha kA smaraNa nahIM honA cAhie / tathA tIrthakara Adi aura zAstroM kI mokSake lie pravRtti nahIM honI caahie| magara unakI pravRtti hotI hai, ata-eva pravRtti kI anyathAnupapatti se zarIra se bhinna AtmA kI siddhi hotI hai| yaha saMgraha zloka kA saMkSipta artha hai| vistRta artha vyAkhyA grantha se hI jAnanA cAhiye / kahA bhI hai-"smaraNaM mokSasiddhayartha" ityAdi / yadi zarIra se bhinna AtmA na hotI to smaraNa na hotA aura mokSa ke lie pravRtti na hotI / kintu pravRtti hotI hai, ataH AtmA deha se bhinna hai| isa prakAra AtmA kI siddhi pradarzita kI gaI hai| bhAnatA) saumya 2vI 12vI , paNa cha "yuktipramANatakaizca" tyAdi-- yukti, pramANa ane tarka dvArA AtmAnuM ahIM pratipAdana karavAmAM AvyuM che tethI saue dehathI bhinna evA AtmAnA astitvane avazya svIkAra karavo joIe. je AtmA zarIrathI bhinna na hoya, te bAlyAvasthAmAM anubhavelA padArthanuM smaraNa thavuM joIe nahIM, tathA tIrthakara AdinI tathA zAstronI mekSane mATe pravRttija rahe nahIM. paraMtu temanI pravRtti te cAlu ja rahe che. tethI pravRttinI anyathAnupapattinI apekSAe zarIrathI bhinna evA AtmAnuM astitva siddha thAya che. saMgraha gAthAne A saMkSipta artha che. vistRta artha vyAcyA mAthI / sabhavAna. 4yu pazu cha - "smaraNaH mekSisiddhayartha." ItyAdi -je zarIrathI bhinna AtmA na hota te pUrve anubhavelI vAtanuM smaraNa na thAta ane mekSaprApti mATe pravRtti paNa na thAta paraMtu pravRtti te thAya che. A prakAre atmAnA astitvanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre tadevaM prakAreNa pratyakSavyatiriktapramANamapi siddhayati, tAdRzapramANena dehendriyamanovAgviSayAdibhinnAtmAstitvaM bhaviSyati / kiM tat pramANaM yenAtmasadbhAvaH siddhayatIti cet parokSamevetigRhANa / svaparavyavasAyitvamiti pramANalakSaNam tadvividham pratyakSaM parokSaM ca tatra pratyakSaM cAkSupAdi bhedenAnekaprakArakam parokSamapi pUrvoktakrameNa smaraNapratyabhijJAnatarkAnumAnAgamabhedAtpaMcavidham , tAdRzaparokSAntargatAnumAnena dehAyatiriktajIvasya siddhirbhavati, tathAhi (1) AtmAnaM smarAmItyAdipratItyA AtmasiddhiH, (2) sa evAyamAtmA iti pratItyA AtmAstitvaM prasiddhayati, (3) yadi AtmA na syAttadA isa prakArase pratyakSa se bhinna pramANa bhI siddha hotA hai / usa pramANa se deha, indriya, mana, vAk aura viSaya Adi se bhinna AtmA kA astitva hogA / vaha pramANa kauna sA hai ? jisase atmA kA astitva siddha hotA hai ? aisA pUchate ho to vaha pramANa parokSa hI samajha lo / __ sva aura para kA nizcaya karane vAlA jJAna pramANa kahalAtA hai| pramANa ke do bheda hai--pratyakSa aura parokSa / inameM se pratyakSa cAkSupa Adi bhedase aneka prakAra kA hai / parokSa smaraNa, pratyabhijJAna, tarka anumAna aura Agama ke bheda se pA~ca prakAra kA hai / parokSa ke antargata anumAna pramANa se deha Adi se bhinna jIva kI siddhi hotI hai / vaha isa prakAra hai-(1) maiM AtmA ko smaraNa karatA hU~, ityAdi pratIti se AtmA kI siddhi hotI hai / (2) yaha vahI AtmA hai, isa pratIti se AtmA kA astitva siddha eja pramANe pratyakSa karatAM bhinna evA pramANanI paNa siddhi thAya che. te pramANa dvArA deha indriya, mana ane viSaya AdithI bhinna evA AtmAnuM astitva siddha thaze te pramANa karyuM che, ke jenA dvArA AtmAnuM astitva siddha thAya che? A praznanA uttara rUpe te pramANane parokSa pramANa ja ahIM samajavuM. sva ane parano nizcaya karanArA jJAnane prabhA 49 che. te prabhAenA me le - (1) pratyakSa prabhA ane. (2) 5226 pramANu pratyakSa pramANane cAkSasa Adi aneka bhedI paDe che. pakSapramANanA nIce pramANe pAMya 42 - (1) 2122, (2) pratyabhijJAna, (3)ta, (4) anumAna gane. (5) mAgA. pakSa pramANane eka bheda rUpa anumAna pramANa vaDe dehathI bhinna evA AtmAnuM astitva A pramANe siddha thAya che (1) mAsAnu sa2 43 . tyAdi pratIti vA AtmAnI siddhi yAyace. (2) A eja AtmA che, A pratIti dvArA amAnuM astitva siddha thAya che. (3) je AtmA na hota, te tenA jJAnAdi guNonI upalabdhi na thAta, paraMtu jJAnAdi guNa upa For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA) bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 77 tadguNo jJAnAdi nopalabhyeta, upalabhyate ca tasmAdasti Atmeti tarkapramANAdapi AtmanaH prasiddhi bhavatIti pradAnumAnena AtmAstitvaM sAdhayati / (4) dehAdivyatiriktAtmA'sti asAdhAraNataguNopalabdheH cakSurAdIndriyavaditi kAryaliMgakamanumAnam yathA cakSurAdilabdhAndriyANi atIndriyatvAnna dRzyate kintu tadIyakArya rUpAdiviSayakaM jJAnAdikamupalabhya tajanakacakSuSo grahaNaM bhavati, rUpAdivijJAnaM sakaraNakaM kriyAtvAt / padAdi kriyAvat yathA vA'dRzyamAno pi vanhiH svakAryeNa parvatagatadhumena parvate jJAyate, tathA caitanyAtmako guNo bhUtAdAvavartamAnaH svIpalabdhyA svakAraNaM dehAdyatiriktAtmAnaM sAdhayati, na hi cetanAguNobhUtAdeH pUrvopadazitaprakAreNa bhautikatvasya jJAne khaNDanAt / hotA hai| (3) yadi AtmA na hotI to usake guNa jJAnAdi upalabdha na hote, kintu upalabdha ho rahe haiM , isa kAraNa AtmA hai, isa prakAra tarka pramANa se bhI atmA kI siddhi hotI hai| isa prakAra tarka pramANa se AtmAkA astitva dikhA kara anumAnase AtmAkA astitva siddha karate haiM (4) AtmA deha Adi se bhinna hai, kyoMki usake asAdhAraNa guNoM kI upalabdhi hotI hai, cakSu Adi indriyoM ke samAna anumAna kAryaliMgaka hotA hai| jaise cakSu Adi labdhi indriyA~ atIndriya hone se dIkhatI nahIM ha, kintu unakA kArya rUpAdi viSayaka jJAna upalabdha hotA hai| usase jJAna ko utpanna karane vAlI cakSa kA grahaNa hotA hai / yathA rUpAdi kA jJAna karaNa pUrvaka hai, kyoMki vaha kriyA hai, padAdi kriyA ke samAna / athavA jaise adrazyamAna agni apane kArya parvataniSTha ma se parvata meM jAnI jAtI hai, usI prakAra caira guNa satoM Adi meM nahIM rahatA huA, apanI upalabdhi dvArA apane kAraNa rUpa dehAdi se bhinna AtmA labdha thaI rahyA che, te kAraNe AtmAnuM astitva che. A prakAranA tarka pramANa vaDe paNa AtmAnuM astiva siddha thAya che. have anumAna dvArA AtmAnA Aritatvane siddha karavAmAM Ave che. (4) AtmA deha AdithI bhinna che, kAraNa ke tenA asAdhAraNa guNonI upalabdhi thAya che. cakSu Adi indriyanA samAja anumAna kAryaliMka (kAryathI oLakhAya evu) hoya che. jemake... caTA Adi labdhi indriya ayi hovAthI dekhAtI nathI, paraMtu temanuM kArya rUpadi viSayaka jJAna upalabdha thAya che. tenA dvArA te jJAnane utpanna karanArI eI. ndriyanuM grahaNa thAya che. je rUpAdinuM jJAna karaNapUrvaka hoya che, kAraNa ke te kriyA che, padAdi kriyAnA samAna athavA jema parvatamAM rahelA adRzya agninuM astitva tenA kArya rUpa dhumADA vaDe jANI zakAya che, e ja pramANe caitanya guNone pRthvI Adi bhUtomAM saddabhAva na hovA chatAM paNa, tenA kArUpa jJAnAdi guNInI upalabdhi dvArA tenA kANu rUpa dehAdithI bhinna evA AtmAnuM astitva siddha kare che. AgaLa e vAtanuM pratipAdana karavAmAM For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra kintvAtmana ecAyamasAdhAraNo guNaH sa ca caitanyaguNo dehAdAvupalabhyate iti kAryoMpalabdhyA kAraNasya dehAtiriktasyAtmanaH siddhirbhavati / tathA'stidehAti riktAtmA samastendriyopalabdhArthaviSayakajJAnadarzanAt paMcagavAkSo labdhArthasaMkalanAvidhAyI eka devadattavat yathA eka eva puruSo gRhe vartamAno'nekagavAkSamArgeNa vibhinnAthamupalabhyAnekaprakArakasadbhatajJAnaM saMkalayan dRSTaH tathA cakSurAdi paMcendriyamapi gavAkSavat jJAnasAdhanaM tena tattadanekaviSayarUpAdInAm tAdRzarUpAdivijJAnAnAM yaH saMkalanakartA eko devadattasthAnApannaH sa eva naH paralokasvargamokSAdibhAgI dehAbhinnaH iti nizcIyate / tathAtmA arthadraSTA, nendriyANi, indriyANAM ko siddha karatA hai / cetanA guNa, jaisA kI pahale kahA jA cukA hai bhUtoM Adi kA nahIM hai| kyoMki jJAna meM bhautikatA kA khaNDana kiyA jA cukA hai| caitanya AtmA kA hI asAdharaNa guNahai aura vaha upalabdha hotA hai, isa prakAra kArya kI upalabdhi se kAraNa kI arthAt deha se bhinna AtmA kI siddhi hotI hai| tathA AtmA deha se bhinna hai kyoMki samasta indriyoM dvArA upalabdha artha viSayaka jJAna dekhA jAtA hai, pA~ca khir3akiyoM dvArA upalabdha arthoM kI saMkalanA karane vAle eka devadatta ke samAna / jaise eka hI puruSa ghara ke bhItara raha kara aneka khaDakiyoM dvArA bhinna padArthoM ko dekhatA hai aura utpanna hue una aneka jJAnoM kI saMkalanA karatA hai, usI prakAra cakSu Adi pAMca indriyAM khir3akiyoM ke samAna haiM, aura unase rUpAdi viSayaka aneka jJAna utpanna hote haiM / una saba jJAnoM kA devadatta ke samAna jo saMkalanakartA hai, vahI hamArA paraloka-svarga mokSa Adi kA bhAgI evaM deha se bhinna AtmA hai aisA nizcaya hotA hai, / / AvyuM che ke bhUtAdimAM cetanAguNane saddabhAva nathI, kAraNake jJAnamAM bhautiktAnuM khaMDana karavamAM AvI cukayuM che. caitanya, AtmAne ja asAdhAraNa guNa che, ane te upalabdha thAya che. A prakAre kAryanI upalabdhi dvArA kAraNanI eTale ke dehathI bhinna evA AtmAnI siddhi thAya che. tathA AtmA dehathI bhinna che kAraNa ke pAMca bArIo dvArA upaladha arthonI saMkalana karanAra eka devadattanA samAna, samasta indri dvArA upalabdha thatA arthaviSayaka jJAnane saMkalana kartA AtmA ja che. te devadattanuM dRSTAnta nIce pramANe che. devadatta nAmane kaI eka puruSa pAMca bArIovALA eka gharamAM rahe che. te devadatta te pAMca bArIo dvArA judA judA padArthanuM nirIkSaNa kare che, ane te rIte utpanna thayelAM aneka jJAnenI saMkalanA kare che. e ja pramANe cakSu Adi pAMca indriye bArIo jevI che, deha ghara samAna che ane For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cAkimatasvarUpanirUpaNam vinAzepi tadupalabdhArthaviSayakasmaraNasadbhAvAt gavAkSAbhAvepi gavAkSamArgeNa saMprAptArthasmaraNakartRdevadattavat / yaH puruSoyaM padArthamidAnIM cakSurAdidvArA'nubhavati sa eva puruSaH kAlAntare'nubhavasAdhane vinaSTepi taM padAthai smarati nAnyo' nyopalabdhamartha smaratIti naH sarveSAM prasiddham nAnyadRSTaM smaratyanya iti niyamAt / tadiha yadi kadAcidindriyANyeva jJAnakatRNi bhaveyu stadA cakSuSopa ___ tathA arthadraSTA AtmA hai, indriyA nahIM kyoMki indriyoM kA vinAza ho jAne para bhI unake dvArA upalabdha artha kA smaraNa hotA hai, gavAkSa ke abhAva meM bhI gavAkSa mArga se dekhe hue artha kA smaraNa karane vAle devadatta ke samAna / jo puruSa jisa padArtha ko isa samaya cakSu Adi indriyoM ke dvArA anubhava karatA hai, vahI puruSa kAlAntara meM usa anubhava ke sAdhana kA nAza ho jAne para bhI smaraNa karatA hai| eka puruSa dUsare ke dvArA anubhUta padArtha kA smaraNa nahIM kara sakatA / yaha satya hama saba ko nirvivAda siddha hai / "anya ke dekhe ko anya smaraNa nahIM karatA" aisA niyama hai| isa niyama ke anusAra yahA~ vicAra kareM / yaha indriyA svayaM hI anubhava karane vAlI dekhane vAlI hotI, to cakSu kA vinAza ho jAne para kAlAntara meM usake dvArA dekhe hue padArtha kA smaraNa kisI bhI prakAra saMgata nahIM ho sakatA thA / jJAna kA karttA cakSu hai, aura vaha vinaSTa ho te Indri dvArA je jJAna thAya che tene saMkalanakartA AtmA che. te AtmA ja paraleka bhAgI svarga mekSa AdimAM ApaNe sAthIdAra che ane dehathI bhinna che. tathA Indriya arthadraSTA nathI paNa AtmA ja artha draSTA che, kAraNa ke indriyone vinAza thaI javA chatAM paNa temanA dvArA upalabdha thayelA arthanuM vismaraNa thatuM nathI. jema bArIone nAza thavA chatAM paNa te bArIomAMthI dekhelA arthanuM devadattane vismaraNa thatuM nathI, eja pramANe Indriyene nAza thavA chatAM paNa temanA dvArA upalabdha thayelA arthanuM paNa vismaraNa thatuM nathI. je vyakti je padArthane atyAre cakSu Adi indri dvArA anubhava kare che, te puruSanI te Indriyene nAza thaI javA chatAM paNaanubhavanA sAdhanane nAza thaI javA chatAM paNa te anubhavanuM smaraNa karI zaktA hoya che. eka puruSa, bIjA puruSa dvArA anubhUta padArthanuM smaraNa karI zaktA nathI, A vAtane te ApaNe kaI paNa prakAranA vivAda vinA svIkAra karI laIe chIe. "eke dekhelA padAthenuM smaraNa bIjI vyakti karI zakatI nathI." e niyama che. A niyama pramANe vicAra karavAmAM Ave te indriye, ane deha karatAM AtmAnuM alaga astitva A prakAre siddha thAya che- je Indriye pite ja rUpa, sparza Adine anubhava karanArI hota, te cakSune vinAza thaI jatAM, kALAntare teNe dekhelA padArthanuM smaraNa kaI paNa prakAre saMbhavI zakatuM nahIM. jevI rIte devadatta dvArA dekhavAmAM For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre labdhArthasya smaraNaM cakSuSo vinAzepi kAlAntare saMjAyamAnaM kathamivopapani padavIM lameta jJAnakartRcakSustacca vinaSTamiti tasya cakSupo'bhAve tasya rUpAdeH smaraNaM tvagAdIndriyANAM kathaM syAt yathA devadattaparidRSTasyArthasya smaraNaM yajJadattAde ne bhavati tadvat dRzyate cakSuSo vinAzepi kAlAntare rUpAdInAM smaraNamiti nidhIyate dehendriyAdi bhUtAdbhina AtmA iti / tathA arthApattipramANenApi dehAdivyatiriktajIvasya jJAnecchA, pralayAdi guNavataH siddhiriti nirNIyate tathAhi manuSyAdi puttalikAyAM mRttikAdi nirmitAyAM pRthivyAdi samastAvikalabhUtasamudAye vidyamAne'pi sukhaduHkhecchA prayatna jJAnAdiguNakAryANAM sadbhAvAdarzanAt / / gaI aba usake abhAva meM pUrvadRSTa, rUpa Adi kA smaraNa sparzana Adi hindrayoM ko kaise ho sakatA hai, jaise devadatta dvArA dekhe artha kA smaraNa yajJadatta Adi ko nahIM hotA hai| kintu cakSu kena rahane para bhI kAlantara meM rUpa kA smaraNa hotA hai| isa kAraNa yaha nizcita hotA hai ki AtmA deha indriya aura bhUtoM se bhinna hai| - arthApatti pramANa se bhI deha Adi se bhinna jIva kI siddhi hotI haiM / vaha isa prakAra mRttikA kI banI huI manuSya Adi kI putalI meM pRthivI Adi samasta bhUtoM kA samudAya hone para bhI mukha duHkha icchA prayatna jJAna Adi guNa karmoM kA sadbhAva nahIM dekhA jaataa| ataeva sAmarthya se aisA pratIta hotA hai ki caitanyasvarUpa AtmA pA~ca mahAbhUtoM se bhinna hai / vaha AtmA paralokagAmI hai| AvelA padArthanuM smaraNa yadatta Adine thaI zakatuM nathI, eja pramANe jJAnanA kartAne (cakSu Adine vinAza thaI gayA bAda, tenA dvArA dekhelA rUpa AdinuM smaraNa spaze. ndriya Adi dvArA kevI rIte thaI zake? paraMtu e vAta to sone vidita che ke cakSune nAza thavA chatAM paNa kAlAntare rUpanuM smaraNa thAya che. tethI e vAta nizcita thAya che ke deha, Indriya ane bhUtIthI bhinna evA AtmAnuM astitva che. athapatti pramANane AdhAra laIne paNa AtmAne deDa AdithI bhinna siddha karI zakAya che. jemake mATImAMthI banAvelI mANasa AdinI putaLImAM pRthvI Adi pace bhUtane samudAya mojUda hovA chatAM paNa te putaLImAM sukha, duHkha, IcchA, prayatna, zAna Adi guNane sadbhAva jaNAtuM nathI. A dRSTAnDa dvArA e vAta siddha thAya che ke caitanya svarUpa AtmA pAMca mahAbhUtathI bhinna che. te AtmA pAmI che. For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 81 __ ataH sAmarthyAdavasIyate asti paMcamahAbhUtasamudAyAdbhinna AtmA kazcitsukhaduHkhecchAprayatnadharmAdharmasaMskArajJAnAdiguNAnAM pariNAmi kAraNaM padArthaH yasminnete guNAH tAdAtmyena pariNamante sacAtmA paralokAdi gAmI / sukhamahamasvApsam na kiMcidavediSamiti sauSuptikaparAmarzAnumitasuSuptikAlikasukhAdi pratyakSavyaktyA jAgratkAle'haM sukhIti pratyakSavyaktyA cAtiriktAtmasiddhirbhavati / tathA'sti atirikta AtmA zarIrasya bhagna kSatAdijAtepi punaH saMrohaNapuSTayAdi darzanAdityAdhanumAnena cAtmAstitvaM prtyemi| na ca sukhAdInAM tAdAtmyakAraNaM dehaH mRtazarIrAdau sukhAdInAmadarzanAdityAyanekahetubhiH pUrvazarIrAdInAmAtmasvarUpatAyAnirAkRtatvAt evaM pratyakSAnumAnAdipUrvakArthApattipramANena tadastitvaM prati isake atirikta "maiM mukha se soyA mujhe kucha patA nahIM calA" isa prakAra sone vAle ke jJAna se anumAna hotA hai ki supta avasthA meM sukha kI anubhUti hotI haiN| jAgRti ke samaya "maiM sukhI hU~" isa prakAra kA pratyakSa anubhava hotA hai, isase bhI AtmAkI bhinnatA siddha hotI hai / ___ tathA AtmA haiM kyoMki bhagna aura kSata ho jAne para bhI punaH bhara jAnA evaM puSTatA Adi honA dekhA jAtA hai| tAtparya yaha hai ki sajIva zarIra meM koI ghAva ho jAya to bhara jAtA hai kSINatA ho jAya to dUra hokara puSTatA ho jAtI hai nirjIva meM yaha saba nahIM hotA / ityAdi anumAnoM se maiM AtmA kA astitva jAnatA huuN| sukha Adi kA upAdAna kAraNa deha haiM, yaha kahanA ucita nahIM kyoMki mRtaka zarIra me sukhAdi nahIM dekhe jAte / ityAdi aneka hetuoM se pahale zarIra Adi kI AtmarUpatA kA niSedha kiyA jA cukA hai| isa prakAra ' vaLI "huM sukhethI sUte, mane kaMI khabara paNa na paDI." A prakAranA zayana karanAranA jJAna dvArA evuM anumAna thaI zake che ke- sutAvasthAmAM sukhanI anubhUti thAya che. jAgRtinA samayamAM te "huM sukhI chuM" A prakArane pratyakSa anubhava thAya che te kAraNe paNa AmAnI bhinnatA siddha thAya che AtmAnuM astitva A prakAre paNa siddha karI zakAya che- sajIva zarIramAM kaI jagyAe ghA vAgyo hoya, te te ghA bharAI jAya che. zarIramAM koI kAraNe kSINatA AvI gaI hoya te te kSINatA dUra thaIne puchatA AvI jAya che. nirjIvamAM A badhuM saMbhavI zakatuM nathI. A prakAranA anumAne dvArA AtmAnuM astitva jANI zakAya che. sukha AdinuM upAdAna kAraNa de che. A kathana ucita nathI, kAraNa ke mRta zarIramAM sukhAdine anubhava thato jovAmAM AvatuM nathI, ItyAdi aneka hetuo (kAraNo) sU. 11 For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 82 sUtrakRtAGgasUtre pAditaM bhavati / pramaNairvijJAtArtho'nyathA'nupapannaH siddho'bhavan adRSTaM kAraNAntaraM kalpayati sA arthApattiH pramANamiti / arthApattestu lakSaNamidam pramANapaTkavijJAto yatrArthI nAnyathAbhavan / adRSTaM kalpaye danyaM sArthApatti rudAhRtA / upapAdyajJAnenopapAdaka kalpanamarthApattiH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yathA jIvato devadattasya zatavarSajIvitvaM jyotiHzAstrAdavagataM gRhe ca pratyakSato nopalabhyate tathA ca jIvataH vahiH sattvamantarAzata varSajIvitasyAnupa pratyakSa anumAna Adi pUrvaka arthApattipramANa se AtmA kA astitva pratipA dita kiyA gayA hai / pramANa se siddha padArtha jisa adRSTa padArtha ke binA na hotA huA usakI kalpanA karavAtA hai, use arthApatti pramANa kahate haiM / arthApatti ke lakSaNa hai - " pramANaSaTkavijJAto" ityAdi / chaha pramANoM meM se kisI bhI pramANa se koI padArtha siddha ho aura jisa padArtha ke vinA upapanna na ho sakatA ho, usase usa adRSTa padArtha kI kalpanA kI jAtI hai / yahI arthApatti pramANa hai / arthAt upapAdya ke jJAna se upapAdaka kI kalpanA karanA arthApatti hai / jaise jIte hue devadatta kA sau varSa taka jIvita rahanA jyotiSa zAstra se jAnA hai / vaha ghara meM pratyakSa dikhAI nahIM detA / aisI sthiti meM usakA ghara se bAhara honA nizcita hotA hai, kyoMki bAhara hue vinA vaha jIte hue zatavarSa jIvI I dvArA zarIra AdinI AtmarUpatAnA asvIkAra AgaLanA kathana dvArA karavAmAM AvyA che. A prakAre pratyakSa anumAna Adi pUrvaka arthAtpatti pramANa dvArA AtmAnuM astitva pratipAdita karavAmAM AvyuM che. pramANa dvArA siddha padArtha je adRSTa padArtha vinA je adRSTa padAtha na hoya te chatAM pazu tenI kalpanA karAve che, tene "arthApatti pramANa" kahe che arthApattinuM lakSaNa kahyuM che- " pramANapadakavijJAto" tyAhi cha pramANAmAMnA DoI pAzu pramANu dvArA a padArthonuM astitva siddha thayelu hoya, ane je padArthanA vinA upapanna na thaI zakatA hAya, tenA dvArA te adRSTa padArtha'nI kalpanA karI zakAyache. A prakAranA lakSaNavALu' arthApatti pramANa che. eTale ke upapAdyanA jJAna vaDe upapAdakanI kalpanA karavI tenu nAma arthApatti che, jemake koi devadatta nAmanA mANasanu 100 varSanuM AyuSya jAtiSazAstra dvArA tAvavAmAM Avyu' che. te devadatta gharamAM pratyekSa dekhAto na hoya, tyAre te gharanI bahAra For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cAkamatasvarUpanirUpaNam 83 pannatvAndahiH sattvaM kalpyate, se yaM dRSTArthApattizrutArthApattibhedena dvidhA tatra dRSTArthApatterudAharaNaM darzitameva / zrutArthApattestu, svargakAmo dharmamAcaret" ityAdikaM tathAhi kSaNapradhvaMsi dAnajIvarakSAdeH kAlAntarabhAvi svargAdiphalaM pratijanakatvamanyathAnupapannamiti arthApattipramANena dAnasvargayormadhyavartyapUrva kalpitaM bhavati tatraivodAhataprayoge / evamAgamenApi dehAdivyatiriktAtmasiddhi bhavati tathA ca svakIyAgamaH "asthi meM AyA uvavAiye" asti meM AtmA paralokagAmIti / parAgamopi bhavati" AtmAnaM rathinaM viddhi, zarIraM rathameva tu / buddhiM tu sArathiM viddhi, manaH pragrahameva ca // nahIM ho sakatA / arthApatti do prakAra kI hai-dRSTArthApatti aura zratArthApatti / dRSTArthApatti kA udAharaNa Upara dikhalAyA hI jA cukA hai| zrutArthApatti kA udAharaNa hai--" svarga kA abhilASI dharma kA AcaraNa kare" ityAdi / kSaNavinazvaradAna tathA jIvarakSA Adi kAlAntara meM hone vAle svarga Adi phaloM ke janaka nahIM ho sakate isa prakAra ke arthApatti pramANa se dAna jIvarakSA aura svarga ke madhyavartI apUrva kI kalpanA kI jAtI hai| usI udAhRta prayoga meM isI prakAra Agama se bhI deha Adi se bhinna AtmA kI siddhi hotI hai svakIya Agama isa prakAra hai-"merA AtmA paralokagAmI hai" parakIya Agama se bhI yahI siddha hotA hai-"AtmAnaM rathinaM viddhi" ityAdi / ja have joIe evuM nizcita thAya che. kAraNa ke tenuM se varSanuM AyuSya hovAthI tene marI gayele mAnI zakAya ema nathI ane gharamAM tenuM astitva nathI tethI te bahAra gaye haze, te vAta nakkI thaI jAya che. arthApatta be prakAranI kahI che- (1) dRSTAthapatti ane (2) kRtArthapatta dArthopattinuM udAharaNa te upara ApavAmAM AvyuM che. zrutAthapattinuM udAharaNa A pramANe che- "svarganI abhilASA rAkhanAra vyaktie dharmanuM AcaraNa karavuM joIe" ItyAdi "kSaNavinazvara dAna tathA jIvarakSA Adi kAlAntare ubhAvanAra svarga Adi phalenA janaka thaI zakatA nathI." A prakAranA arthApatta pramANa vaDe dAna jIvarakSA ane mokSanA madhyavatI apUrvanI kalpanA karAya che. eja pramANe Agama dvArA paNa deha AdithI bhinna AtmAnA astitvanuM pratipAdana karAya che. svakIya Agama A pramANe kahe che- "mAro AtmA paTelegAmI ." 524Iya bhAgama dvA! 5 ko pAta siddha thAya cha- "AtmAna' rathina viddhi" tyAha For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra vijJAnasArathi yastu, manaH pragrahavAnnaraH / sodhvanaH paramApnoti, tadviSNoH paramaM padam // sa AtmA tattvamasi zvetaketo" ayamAtmA sarvAnubhUrityAdi / na cArthApatteH pramANatvasya parakIyAgamaprAmANyasyAnupagamAtkathaM tayo rupanyAsaH kriyate iti vAcyam arthApatteranumAnAntarbhAvAnnapArthakyena pramANatA tathA'viruddhAMze parakIyAgamasya svIkArepi kSatyabhAvAt parakIyAgamasvIkAre yatra svamatasya hAnistatraiva tasyAprAmANyam kintu svagRhakalahe tena vivAdaH, Atmavipaye tu na, ___ "AtmA ko rathI samajho aura zarIra ko stha samajho / buddhi ko sArathi samajho aura mana ko pagahIra rassI-lagAma smjho|" jo manuSya vijJAna rUpI sArathivAlA aura mana rUpI pagahI vAlA hai. vaha mArga se cala kara "paT" ko prApta kara letA hai / vahI viSNu kA paramapada hai|" ___tathA "sa AtmA tattvamasi ayamAtmA sarvAnubhUH" ityAdi AgamoM se bhI AtmA siddha hotA hai| ___arthApatti aura parakIya Agama kI pramANatA Apane svIkAra nahIM kI hai phira unakA ullekha kyoM kahate ho ? aisA nahIM kahanA cAhie / arthApatti anumAna ke hI antargata hai, ataH vaha pRthak pramANa nahIM hai / tathA aviruddha aMza meM parakIya Agama ko svIkAra karane meM bhI koI hAni nahIM hai / parakIya Agama ko svIkAra karane para jahA~ svamata kI hAni hotI ho AtmAne rathI samaje, zarIrane ratha samaje, buddhine sArathi samaje ane manane 5DI (ma) samana." je manuSya vijJAna rUpI sArathI vALe che, ane mana rUpI lagAma vALe che, te yogya bhAge yAdIne "pada" ne (bhAkSane) prAH 46ii khecha. me vizunu 52/54 cha." tathA- "sa AtmA tatvamasi, ayamAtmA sarvAnubhUH" tyAha yAmI 59 59 AtmA siddha thAya che. praznaarthapatti ane parakIya AganI pramANutAne Apa svIkAra karatA nathI. chatAM ahI Ape temane ulekha zA kAraNe karyo che." uttara-arthapattine anumAnamAM ja samAveza thaI jAya che. tethI tene alaga pramANa rUpa mAnI zakAya nahIM tathA aviruddha aMzamAM (je bAbatamAM virodha ja nathI temAM) parakIya Agamane svIkAra karavAmAM paNa kaI vAMdho nathI. parakIya Agamane svIkAra karavAthI jyAM svamatane hAni thatI hoya, tyAMja parakIya Agamane apramANa rUpa mAnavAmAM Ave che. ApaNuM gharanA kalahamAM tenI sAthe vivAda che, AtmAnA viSayamAM For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra. zu. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 85 1 antratfat atar Avayo rubhayoreva mokSasvIkArAt amokSavAdibhiH saha zAstrArthe sarve vayaM dArzanikAH saMbhUya tAnanAtmavAdino'pasArayAmaH yAvatA svarganarakamokSAdInAM sadbhAvo bhavediti kRtvA parasyApyatra carcAkRtA / kiM bahunA pramANopanyAse nAtmAstitvaprasAdhanAya pramANazekhareNa pratyakSeNaiva sAdhanasaMbhavAdAtmanastathAhi AtmaguNo jJAnecchA prayatnAdiH mAnasapratyakSeNaiva pratyakSI kriyate, guNaguNinozcaikatvAdAtmApi mAnasa pratyakSa eva / sa AtmA dharmAdharmayorAzrayopi kAraNaM tathA vizeSaguNAnAM jJAnAdInAM sambandhAtpratyakSo bhavatIti / taduktaM "dharmAdharmAzrayo vahIM vaha apramANa hotA hai / apane ghara ke kalaha meM usake sAtha vivAda hai / AtmA ke viSaya meM nahIM, kyoMki hama donoM hI mokSa ko svIkAra karate haiN| jo mokSa nahIM mAnatA, unake sAtha zAstrArtha hone para hama sabhI dArza fre sea ster una anAtmavAdiyoM ko bhagAte haiM jisase svarga, naraka aura mokSa Adi kA sadbhAva siddha ho jAya / isa kAraNa yahA~ dUsaroM kI bhI carcA kI gaI hai| AtmA kA astitva siddha karane ke liye bahuta se pramANoM kI kyA AvazyakatA hai ? pradhAna pramANa pratyakSa se hI AtmA kI siddhi ho sakatI hai vaha isa prakAra - jJAna icchA aura prayatna Adi AtmA ke guNa mAnasa pratyakSa ke dvArA hI pratyakSa kiye jAte haiM / aura guNa tathA guNI eka hone ke kAraNa AtmA bhI mAnasa pratyakSa hI hai / vaha AtmA dharma aura adharma kA Azraya hotA huA bhI kAraNa hai tathA jJAnAdi vizeSa guNoM ke sambandha se I vivAda nathI, kAraNa ke ame banne pakSA meAkSanA tA svIkAra ja karIe chIe je lAka meAkSamAM mAnatA nathI, temanI sAthe jayAre zAstrA karavAno prasaMga udbhave che, tyAre ame saghaLA dAniko bhegA thaine te anAtmAvAdIonA matanuM khaMDana karIe chIe. jenA dvArA svarga, naraka, mekSa AdinA sadbhAva siddha thaI jAya, evAM svakIya Agame ane parakIya AgamAnI ahIM carcA karavAmAM AvI che. AtmAnuM astitva siddha karavA mATe ghaNAM pramANeAnI zI AvazyakatA che ? mukhya pramANa pratyakSa dvArA ja AmAnuM astitva siddhathaI zake che. te A prakAre siddha thAya che. AtmAnA jJAna, icchA, prayatna Adi guNA mAnasapratyakSa dvArA ja pratyakSa karAya che. tathA guNa ane guNI eka hAvAne kAraNe AtmA paNa mAnasa pratyakSa ja che. te AtmA dha ane adharmInA Azraya bhUta thatA thako kAraNa che. tathA jJAnAdi vizeSa guNenA sa MbaMdhathI tenA paNa pratyakSa rUpe anubhava thAya che. kahyuM paNa che ke.... vizeSa guNNAnA saMbaMdhathI For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre dhyakSo vizeSaguNayogataH" yathA rUpAdiguNAnAM cakSurindriyajanyajJAnaviSayatayA pratyakSa iti tAdRzarUpAdi guNavAn ghaTAdirapi pratyakSa eva bhavati na tatra tasya ghaTAdeH pratyakSatve kasyacit vivAdaH pramANAntarAnveSaNaM ca kriyate tathA jJAnAdInAM mAnasapratyakSatve tadabhinnasyAtmanopi mAnasapratyakSatvameva evamahaM sukhI duHkhI tyAdirUpeNAtmano mAnasapratyakSagrAhyatvameva vartate iti na pramANAntarAnveSaNamiti / __ naiyAyikamate guNadravyayorbhedAt manasAsukhAdInAM grahaNaM tenaiva ca manasA sukhAdhikaraNasya jIvasyApi grahaNaM jAyate jainamate tu guNaguNino rabhedAnmanasAsukhAdipratyakSe saMvRtte mukhAdyabhinnasya jIvasyApi grahaNaM bhavatyevetyanayormatayorbhedaH usakA bhI pratyakSa hotA hai / kahA bhI hai-"vizeSa guNo ke sambandha se dharma aura adharma kA Azraya (AtmA) bhI pratyakSa hI hai / jaise rUpa Adi guNoM kA cakSurindriya janya jJAna kA viSaya hone se pratyakSa hotA hai, usI prakAra rUpAdi guNoM vAle ghaTAdi kA bhI pratyakSa hI hotA hai / ghaTa Adi kI pratyakSatA meM na kisI ko vivAda hai, aura na kisI dUsare pramANa kI gaveSaNA kI jAtI hai, usI prakAra jaba jJAnAdi guNa mAnasa pratyakSa hai to unase abhinna AtmA bhI mAnasapratyakSa hI hai / isa prakAra " maiM sukhI hU~, dukhI hU~" ityAdi rUpa se AtmA bhI mAnasa pratyakSa se grAhya hI hai / ataeva anya pramANoM kI khoja karane kI AvazyakatA hI nahIM hai / naiyAyika mata meM guNa aura dravya kA bheda mAnA gayA hai| vahAM mana se sukha Adi kA grahaNa hotA hai aura usI manase sukha ke AdhArabhUta jIva kA bhI grahaNa hotA hai / jainamata meM guNa aura guNI kathaMcit abhinna dharma ane adharmane Azraya (AtmA) paNa pratyakSa ja che. jevI rIte rUpa Adi guNo, cakSurindriya janya jJAna viSaya hevAthI, temano pratyakSa anubhava thAya che, e ja pramANe rUpAdi guNovALA ghaTAdi paNa pratyakSa ja thAya che. ghaTa (ghaDo) AdinI pratyakSatAmAM kaIne vivAda karavA jevuM paNa lAgatuM nathI ane bIjA pramANanI zodha paNa karavI paDatI nathI, eja pramANe je jJAnAdi guNe mAnasa pratyakSa hoya, te temanAthI abhinna eve AtmA paNa mAnasapratyakSa ja che. e ja prakAre "huM sukhI chuM, duHkhI chuM" ityAdi rUpe AtmA paNa mAnasapratyakSa vaDe grAhya ja che. tethI anya pramANene zodhavAnI jarUra ja rahetI nathI. niyAyika matamAM guNa ane dravyamAM bheda mAnavAmAM Avela che. te mata pramANe mana vaDe sukha AdinuM grahaNa thAya che ane eja mana vaDe sukhanA AdhAra bhUta jIvanuM paNa grahaNa thAya che. jainamata pramANe te guNa ane guNI keTaleka aMze abhinna che. tethI sukha For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 17 anayorabhedopyasti katham ubhayoH pratyakSaviSayatvasya samAnatvAt yathA naiyAyikamate mAnasapratyakSaviSayaAtmA tathA'nekAntamatepi mAnasapratyakSa eveti / dehaH sthaulyAdiyogAcca sa evAtmA na cAparaH / mama deho'yamityuktiH saMbhavedaupacArikI ityAdinA dehasvarUpatvamAtmana uktam , uktaM ca-mama deha ityasyAH pratIteraupacArikatvaM tanna samyaka, mama deha ityAdi pratItyA dehabhinnatvenaiva samarthanAt saMbhavedapyaupacArikatvaM yadi mukhye kazcidvAdhako bhavet zarIrAtmanoedasya-pramANaiH sAdhanAt mama zarIramityasya mama gRhamitivaddaviSayatvena mukhyatvasyAvAdhahaiM, ataeva sukhAdi kA pratyakSa hone para sukhAdi se abhinna jIva kA bhI grahaNa ho hI jAtA hai / isa prakAra ina donoM matoM meM bheda hai| magara donoM meM abheda hai| kaise ? donoM meM pratyakSaviSayatA samAna hai / jaise naiyAyika mata meM AtmA mAnasa pratyakSa hai, usI prakAra anekAntamata meM bhI svasaMvedana pratyakSa hI hai| ___"sthUlatA Adi ke yoga se deha hI AtmA hai, usase alaga AtmA nahIM hai / "mama deho'yam' arthAt yaha merI deha hai, isa prakAra kA kathana upacAra se hotA hai" yahAM AtmA ko deha svarUpa kahA hai aura "merA deha" isa prakAra kI pratIti ko upacarita kahA hai / yaha kathana samIcIna nahIM hai / merI deha ityAdi pratIti se deha se bhinna hI AtmA kA samarthana kiyA gayA hai / jaba mukhya meM bAdhA AtI hai tabhI koI pratIti upacarita mAnI jAtI hai / kintu zarIra aura AtmA kA bheda pramANoM dvArA siddha kiyA jA cukA hai, ataeva "merA ghara" isa pratIti ke samAna "merA zarIra dine pratyakSa anubhava thAya tyAre sukhAdithI abhinna evA jIvanuM paNa rahaNa thaI jAya che. A prakAre te bane temAM bheda che. chatAM te bannemAM abheda paNa che. kevI rIte abheda che? bannemAM pratyakSa viSayatA samAna che. jevI rIte taiyAyika matamAM AtmAne mAnasapratyakSa mAnavAmAM AvyuM che, e ja pramANe anekAnta matamAM paNa svasaMvedana pratyakSaja che. - "sthalatA AdinA yogathI deha ja AtmA che, tenAthI alaga AtmAnuM astitva nathI." "mama deho'yama" ase 2 bhAga heDa cha," mA prAnu thana aupacAriza rIte thAya che. ahIM AtmAne devasvarUpa kahyo che ane "mAro deha" A prakAranA kathanane aupacArika kahevAmAM AvyuM che. A kathana ucita nathI. "mAre deha" ityAdi pratIti dvArA dehathI bhinna evA AtmAnuM ja samarthana karavAmAM AvyuM che. jyAre mukhyamAM bAdhA (avarodha, muzkelIo Ave che, tyAre kAI pratItine upacarita mAnavAM Ave che. paraMtu zarIra ane AtmAnI bhinnatA pramANe dvArA siddha karavAmAM AvI cukI che, tethI "mArUM ghara" A pratItinA samAna mArUM zarIra" A pratIti paNa zarIra ane AtmAnA bhedanuM ja pratipAdana kare che. tene mukhya pratIti mAnavAmAM kaI vAMdho nathI. For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAGgasUtra nAditi / yadapyuktaM na bhUtabhinnaM caitanyaM bhUtakAryatvAd ghaTavaditi tanna samyak, tAdRzAnumAne bhUtakAryatvAditi hetoH svarUpAsiddhatvAt yatra hetuH pakSe na bhavati arthAt hetvabhAvavAnpakSaH svarUpAsiddhiryathAzabdoguNazcAkSuSatvAt atra cAkSuSatvasya hetoH zabdAtmakapakSe'bhAvena svarUpAsiddhatvaM cAkSupatvasya, zabdasya zrotrendriyajanyajJAnaviSayatvasvarUpazrAvaNatvadarzanena cAkSuSatvAbhAvAdbhavati svarUpAsiddhatvaM cAkSuSatvasya tathAbhUtakAryatvastha hetoH pakSe caitanye'bhAvena svarUpAsiddhatvAt / caitanyaM na bhUtakAryam atadguNatvAt tathA saMkalanApratyayAbhAvaprasaMgAditi sa yaha pratIti bhI zarIra aura AtmA ke bheda ko viSaya karatI hai / ise mukhya pratIti mAnane meM koI bAdhA nahIM hai / _ tumane yaha jo kahA ki-caitanya bhUtoM se bhinna nahIM hai, kyoMki vaha bhUtoM kA kArya hai, jaise ghaTa, so ThIka nahIM kyoMki yahAM "bhUtakAryatva" hetu svarUpasiddha hai / jahAM hetu pakSa meM nahIM rahatA vahAM hetu kA abhAva hone se pakSa meM svarUpasiddhi hotI hai / jaise "zabda guNa hai, kyoMki vaha cAkSuSa hai / " yahAM cAkSuSatva hetu zabda rUpa pakSa meM na rahane ke kAraNa svarUpAsiddha hai / zabda zrotrendriya janya jJAna kA viSaya hone se zrAvaNa hai| usameM cAkSupatA nahIM hai, ataeva vaha svarUpAsiddha hai / isI prakAra "bhUtakAryatva" hetu caitanyarUpa pakSa meM nahIM rahatA, ataeva vaha bhI svarUpAsiddha hai / caitanyabhUtoM kA kArya nahIM hai kyoMki usameM bhUtoM ke guNa nahIM pAye jAte / tathA caitanya yadi bhUtoM kA kArya hotA to saMkalanApratyaya kA abhAva hotA, isa prakAra virodhI hetuoM ke vidyamAna hone se caitanya bhUtoM kA kArya nahIM hai kintu jJAnAdi AtmA ke hI kArya haiM / tame evuM ja kahyuM ke "caitanya bhUtathI bhinna nathI, kAraNa ke te bhUtanuM kArya che. jema ke ghaDe" te ApanuM te kathana ucita nathI. kAraNa ke ahIM bhUtakAtva" hetu svarUpasiddha che jyAM hetu pakSamAM rahetA nathI, tyAM hetune abhAva hovAthI pakSamAM svarUpasiddhi thAya che. jema ke "zabda guNa che, kAraNa ke te cAkSuSa (cakSuIndriya dvArA grAhya) che." ahIM cAkSuSatva rUpa hetune zabda rUpa pakSamAM saddabhAva nahIM hovAne kAraNe svarUpa asiddha che, zabda zrIndriya janya jJAna viSaya hovAthI zrotrendriya dvArA ja grAhya che. temAM cAkSuSatAne saddabhAva nahIM hovAne kAraNe te svarUpAsiddha che. eja prakAre bhUtakAryatva" hetu citanya rUpa pakSamAM rahetuM nathI, tethI te paNa svarUpasiddha che. caitanyane bhUtanA kArya rUpa mAnI zakAya nahIM, kAraNa ke temAM bhUtonA guNone abhAva hoya che. tathA cetanya je bhUtanuM kArya hatA, te saMkalanA pratyayane abhAva hota' A prakAre virodhI hetuo vidyamAna hovAthI caitanya bhUtonuM kArya nathI, paraMtu jJAnAdi guNa te AtmAne ja kAryarUpa che. For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 89 . pratisAdhanAt na bhUtakAryacaitanyama pitu Atmana eva kArya jJAnAdikam / atha jJAnAdhikaraNaM jJAnabhinnazvAtmA kathaM svIkaraNIyaH / na ca tathA'svIkAre saMkalanAdikaM kathaM syAditi vAcyam jJAnAdeva sarvasaMbhavAt , jJAnaM svaprakAzAtmakam pratyayAntarAvedyatve satyaparokSavyavahArayogyatvAt , yannaiva tannaivam yathA ghttH| yadi jJAnaM parataH prakAzyeta tadA ghaTaparicchittaye jJAnAnveSaNaM jJAnaparicchittaye ca jJAnAntaramanveSaNIyam jJAnAntarasvIkAre pravAhasya kacidapi avirAme'navasthA Apateta kacitpratyayapravAhasya vizrAntau antimajJAnasyAjJAtatayA tadviSayakasaMzayAdisaMbhavAtpUrvapUrvasarvajJAnAnAmeva sandigdhatvAt viSayaparyantaM sandehaviparyayaprasaMgAta ___ AtmA jJAna kA adhikaraNa hai aura jJAna se bhinna hai yaha mata kaise svIkAra karane yogya hai ? yadi aisA svIkAra nahIM kareMge to saMkalanA Adi kisa prakAra hoMge ? aisA nahIM kaha sakate / jJAna se hI saMkalanAdi saba ho sakate haiM / jJAna svaprakAzaka hai, kyoMki vaha jJAnAntara se vedya (jAnane yogya) na hotA huA aparokSa vyavahAra ke yogya hai / jo svaprakAzaka nahIM hotA vaha jJAnAntara se jJeya na hotA huA aparokSa vyavahAra ke yogya nahIM hotA, jaise ghaTa / yadi jJAna kisI dUsare jJAna ke dvArA jAnA jAya to ghaTa ko jAnane ke lie dUsare jJAna kI AvazyakatA hotI hai aura jJAna ko jAnane ke liye dUsare jJAna kI AvazyakatA pddegii| isa prakAra dasare dasare jJAnoM ke pravAha ko svIkAra karane kA kahIM anta nahIM AegA ataH anavasthA doSa aaegaa| yadi jJAnoM ke pravAha kI kahIM vizrAnti mAnI jAya to antima jJAna ajJAta rhegaa| usake viSaya meM saMzaya Adi kA saMbhava hone se pahale pahale ke sabhI jJAna ajJAna ho jAe~ge / prazna- "AtmA jJAnane AdhAra che ane jJAnathI bhinna che, A mata kevI rIte svIkArya banI zake? Apa evI dalIla karI zake nahIM ke "je e svIkAra na karavAmAM Ave te saMkalanA Adi kevI rIte thaze." jJAna vaDe ja saMkalana Adi thaI zake che. jJAna svaprakAzaka che, kAraNa ke te jJAnAntara dvArA vedya (jANavA yogya nathI, paraMtu apakSa vyavahArane yogya che. je svaprakAzaka na hoya te jJAnAntara vaDe ya na thavAne lIdhe apakSa vyavahArane gya hetuM nathI, jema ke ghaTa (ghaDo) je jJAnane keI bIjA jJAna dvArA jANavAmAM Ave, te ghaDAne jANavAne mATe jJAnanI jema AvazyakatA rahe che, tema jJAnane jANavA mATe bIjA jJAnanI AvazyakatA rahe! A prakAre te bIjA, trIjA, cothA ItyAdi jJAnanA pravAhane svIkAravAne anta ja nahIM Ave! A prakAre te anavasthA doSane prasaMga prApta thaze. je jJAnanA pravAhane koI paNa sthAne ata mAnavAmAM Ave, te antima jJAna ajJAta raheze. tenI utpattinA viSayamAM saMzaya For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasane tasmAjjJAnasya svaprakAzatA AvazyakI, kiMca yadi jar3atvameva jJAnasya syAttadA viSayAstu jar3A eveti kena kasya prakAza iti jagadAndhyam Apateta / nahi jJAne jAte kasyApi saMdehaviparyayau bhavataH / tasmAtsvaprakAzAtmakajJAnasya kAyAMkArapariNatAcetanabhUtaiH saha saMbandhe sati mukhaduHkhecchAdisarpaguNAnAmutpAdana syAdevaM saMkalanApratyayopi syAttathA bhavAdbhavAntaragamanamapi syAditi sarvavyavasthoMpapatI kimatiriktAtmakalpanavyasaneneti cet atrocyate satyaM, jJAnaM svaprakAzalpaM, tathApi tasyAdhArabhUtaH kathaMcijjJAnabhinnaAtmA svIkaraNIya eva / anyathA isa prakAra viSaya paryanta sandeha aura viparyaya kA prasaMga hogaa| ataeva jJAna ko svaprakAzaka mAnanA Avazyaka hai| isake atirikta jJAna yadi jar3a hai aura viSaya bhI jar3a hai to kisake dvArA kisakA prakAza hogA ? phira to jagat meM andhatA hI ho jaaegii| jJAna utpanna ho jAne para kisI ko bhI sandeha yA viparyaya nahIM hotaa| ataeva svaprakAzAtmaka jJAna kA, zarIra ke AkAra meM pariNata acetana bhUtoM ke sAtha sambandha hone para sukha duHkha 3cchA Adi sabhI guNoM kI utpatti ho jAtI hai| aisA mAnane se saMkalanA pratyaya bhI bana jAtA hai aura eka bhava se dUsare bhava meM gamanaM bhI ghaTita ho jAtA hai / isa prakAra sArI vyavasthA saMgata ho jAne para alaga AtmA kI kalpanA karane se kyA lAbha hai ? isa prazna kA samAdhAna karate haiM-jJAna svaprakAzaka hai, yaha satya hai; tathApi usa jJAna kA AdhAra evaM jJAna se kathacit bhinna AtmA to svIkAra karanI hI Adine saMbhava hovAne kAraNe tenI pahelAMnA saghaLA jJAne ajJAna rUpa ja manAze. A prakAre te sandaha ane viparyavane ja prasaMga prApta thAya che. tethI ja jJAnane svaprakAzaka mAnavuM ja paDaze. taduparAMta jJAna je jaDa hoya ane viSaya paNa jaDa heya, te kenA dvArA kaNa prakaTa thaze? evuM bane, te jagatamAM aMdhatA ja vyApI jAya. jJAna utpanna thaI gayA bAda keIne paNa sanDeDa athavA viparyava thavAnuM saMbhavI zakatuM nathI. tethI svaprakazAtmaka jJAnane, zarIranA AkAra rUpe pariNata acetana bhUtanI sAthe saMbaMdha thavAthI sukha duHkha, IzvachA Adi saghaLA guNonI utpatti thaI jAya che. A pramANe mAnavAthI saMkalanA pratyaya paNuM zakya banI jAya che ane eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM gamana paNa ghaTita thaI jaya che. A prakAre saghaLI vyavasthA saMgata banI jatI hoya, te alaga AtmAnI kapanA karavAthI zuM lAbha thAya tema che? sUtrakAra A praznanuM have samAdhAna kare che- sAne svaprakAzaka che, e vAta satya che. chatAM paNa te jJAnane AdhAra ane jJAna karatAM kaMIka bhinna evA. AtmAne te svIkAra kare ja joIe. e svIkAra nahIM kare te For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA pra. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam " saMkalanAjJAnaM na syAt tathAhi pratyekamindriyaM svasvaviSayagrahaNe eva pravaNam yathA cakSa rUpameva viSayIkaroti natu rasanendriyAdiviSayAn viSayIkaroti kadAcidapi, evaMca yadikazcid AtmA indriyavyatirikto na bhavettadA paricchetturabhAvAt mayA paJcApi viSayAH paricchinnA ityAkAraka saMkalanA jJAnasyAbhAvaprasaMgAdato jJAnAdhikaraNaM jJAnabhinnazrAtmA avazyamevAMgIkaraNIya iti / na ca jJAnAdhikaraNamatirikto nAstikazcidadravyarUpaH kintu jJAnamevAlayA parapayayaM pravRttivijJAnasya janakamadhikaraNaM ca arthAt vijJAnaM dvividham, AlayavijJAnaM pravRttivijJAnaM ca tatrAhamAspadam sukhAdyanusaMdhAtuAlayavijJAnam, dvitIyaM tu- ghaTAdi viSayakam / taduktaM cAhie / aisA svIkAra na kareMge to saMkalanA jJAna nahIM hogA / kyoMki pratyeka indriya apane viSaya ko hI grahaNa karane meM samartha hotI hai| cakSu rUpa ko hI jAnatI hai, rasAdi ko kadApi nahIM jAna sakatI / isa prakAra yadi indriyoM se bhinna AtmA kA astitva na hogA to jJApaka kA abhAva hone se "maiMne pA~coM hI viSaya jAne" isa prakAra ke saMkalanAjJAna kA abhAva ho jAegA / ataH jJAna kA adhikaraNa kintu jJAna se kathaMcit bhinna AtmAkA avazya hI svIkAra karanA cAhie / jJAna kA adhikaraNa koI dravya nahIM hai, kintu "Alaya " (AdhAra) isa nAmAntara cAlA jJAna hI pravRtti vijJAna kA janaka hotA hai aura vahI adhikaraNa hai / arthAt vijJAna do prakAra kA hai Alaya vijJAna aura pravRtti vijJAna | isameM "aham " pratyaya kA AdhAra aura sukhAdi kA anusandhAnakarttA AlayavijJAna hai aura ghaTa Adi ko viSaya karane vAlA pravRttivijJAna kahalAtA sakalanA jJAna asa'bhavita thaze, kAraNa ke pratyeka indriya pAta peAtAnA viSayane grahaNa karavAne samartha hoya che. cakSu dvArA rUpane ja jANI zakAya che, rasAdinA anubhava cakSu dvArA kadI thaI zakatA nathI. A prakAre indriyAthI bhinna evA AtmAnA sadbhAva na heAya, te jJApakanA abhAva hAvAthI meM pAMca viSaya jANyA," A prakAranA sakalanA jJAnanA abhAva thaI jaze. tethI jJAnanA AdhAra rUpa ane jJAnathI kaMIka bhinna evA AtmAnA svIkAra avazya 42vona lekhi jJAnanu adhira (AdhAra) ardha dravya nathI, parantu "mAsaya" (AdhAra) A nAmAntara vALuM jJAna ja pravRttivijJAnanuM janaka hAyache ane eja adhi 12 35 pazu che. bheTale } vijJAna me prAranu che - (1) mAsaya vijJAna bhane ( 2 ) aMgttivijJAna. tebhAMthI "aham" "hu" pratyayano AdhAra bhane suhinu anusandhAna uta AlayavijJAna che. ane ghaTa Adine viSaya karanArU' (grahaNa karanArU) je vijJAna che tene For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sutAsUtre " tatsyAdAlayavijJAnaM yadbhavedahamAspadam / tatsyAtpravRttivijJAnam yannIlAdikamullikhediti // evaM ca saMkalanA jJAnAdInAmapi saMgraha : saMbhavazvApi ghaTate eva tatazca jJAnavyatiriktAtmasadbhAva prayAso mudhaiveti vAcyam svaprakAzAtmakavijJAnasvarUpa bhedaM puraskRtya sarvavyavasthopapAdane saMjJAmAtre eva vivAdasya pryvsaanaat| AtmavAdinAmAtmA ghaTAdi vijJAnAnAM sukhAdInAmadhikaraNamabhyupagato bhavatApyAlayavijJAnasya tadeva svarUpaM svIkRtamiti jIvasyaiva nAmAntareNa bhavatApi svIkRtatvAditi / nahi jJAnarUpo guNo guNinamAtmAnaM parityajyAnyatrAvasthAtuM nirAdhAratayA vA'vasthatuM zaknoti ityavazyamevAtmanA guNavatAbhAvyamiti / nanu jJAnasya svaprakAzatvamuktamabhimataMca svprvyvsaayiprmaannhai| kahA bhI hai- "tatsyAdAlayavijJAnaM " ityAdi / "jo" "aham" pratyaya kA AdhAra hai vaha Alaya vijJAna hai aura jo nIlAdi padArthoM ko jAnatA hai vaha pravRtti vijJAna kahalAtA hai" isa prakAra saMkalanAjJAna Adi bhI ghaTita ho jAte haiM, ataH jJAna se bhinna AtmA ke sadbhAva kA prayAsa vRthA hI hai / aisA kahanA ucita nahIM hai / svaprakAzaka jJAna ke svarUpa bheda ko sAmane rakha kara yadi Apa samasta vyavasthA kI saMgati kahate haiM to yaha to nAma mAtra meM hI bheda huA / AtmavAdI AtmA ko ghaTAdi ke jJAnoM kA aura sukhAdi kA adhikaraNa mAnate haiM / Apane bhI Alaya vijJAna kA vahI svarUpa svIkAra kiyA hai / isa prakAra Alaya vijJAna nAma dekara Apane bhI jIva ko hI svIkAra kiyA hai| jJAna guNa guNI AtmA ko choDakara anyatra nahIM raha sakatA aura na nirAdhAra hI Thahara sakatA hai | ravva jaba jJAna guNa hai to guNavAn AtmA bhI honA cAhiye / For Private And Personal Use Only pravRttivijJAna uhe che. udhuM pazu che De- "tatsyAdAlayavijJAna" tyiAhi " ne "mahubh pratyaya (anubhava) nA AdhAra rUpa viziSTa jJAnache tene AlayavijJAna kahe che, ane nIlAdi padArthIne jANe che te viziSTa jJAnane pravRtti vijJAna kahe che." A prakAre sa`kalanA jJAna Aphri paNa ghaTita thaI jAya che, tethI jJAnathI bhinna evA AtmAne sadbhAva mAnavAnA prayAsa ja nakAme che," A prakAranuM kathana paNa ucita nathI. svaprakAzaka jJAnanA svarUpabhedane najara samakSa rAkhIne, jo Apa samasta vyavasthAne sa Mgata kahetA haiA, te te nAmamAtrane ja bhenra thayA. AtmavAdI AtmAne ghaTAdinA jJAnAnu ane sukhAdinuM adhikaraNa mAne che. Ape paNa AlayavijJAnanuM eja svarUpa svIkAryuM che A prakAre AlayavijJAnanu nAma daIne Ape paNa jIvanA ja svIkAra karyAM che. jJAnaguNa guNIne (Atma ne) choDIne anyamAM rahI zakatA nathI, ane vinA AdhAra paNa rahI zakatA nathI. tethI ja jo jJAnaguNunA sadbhAva mAnavAmAM Ave, te guNavAna amAne paNa sadbhAva svIkAravA ja joie.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Sarafat chot pra. zru. a. 1 cArvAkamata svarUpanirUpaNam mityasmin sUtre svaparamarthaMca vyavasyati nizcinotyevaM zIlaM yattadeva pramANamitivadatA jainAcAryeNa jJAnasya svaprakAzatAyA abhyupagamAt tadasvIkAre'navasthAjagadAndhyaprasaMgAtmakadaNDamapyAha / tatra jJAnasya svaprakAzatAyAM kiMcicarcayAmi svabodhaparizuddhaye viduSAM pramodAya c| na ca svasya paritoSamAtreNa padArthoM vizuddhipathamavatarati kintu pareSAM santoSAdapi / yaduktam " AparitoSAdviduSAM na sAdhumanye prayoga - prazna- Apane jJAna ko svaparaprakAzaka kahA haiM aura mAnA hai " jo jJAna sva kA aura para kA nizcaya karatA hai, vaha pramANa haiM / " isa sUtra meM yahI kahA gayA hai ki jo sva arthAt svayaM apane Apa kA aura para arthAt artha kA nizcaya karatA hai, vahI pramANa kahalAtA hai / isa prakAra kahane vAle bhagavAn ne jJAna kI svaparaprakAzakatA svIkAra kI hai| jJAna ko svapara prakAzaka na mAnane para anavasthA aura jagat kI andhatA kA prasaMga rUpa daMDa kA bhI kathana kiyA hai / to yahAM apane jJAna kI parizuddhi ke lie tathA vidvAnoM ke pramoda ke lie jJAna kI svaparaprakAzakatA kI kiMcit carcA karate haiN| apane ko santoSa ho jAne mAtra se padArtha vizuddhi patha ko prApta nahIM hotA arthAt nirdoSa siddha nahIM ho jAtA kintu dUsaroM ko bhI santoSa honA cAhie / kahA bhI hai- " AparitoSAdviduSAm" ityAdi / vidvAnoM ko yadi santoSa na huA to prayoga vijJAna ko maiM samIcIna nahIM mAnatA acchI prakAra zikSA prApta kara lene para bhI apane mana meM vizvAsa nahIM hotA / prazna- Aye jJAnane svaprAza udhu che bhane bhAnyuM che. "ne jJAna svano ( potAnA) ane parane nizcaya kare che, tenu nAma pramANa che." A sUtramAM eja vAta kahevAmAM AvI che ke je sva athavA peAtAnI jAtanA ane para eTale ke arthanA nizcaya kare che, teneja pramANa kahe che. A pramANe prajJApita karanAra bhagavAne jJAnanI svaprakAzatA ane paraprakAzatAnA svIkAra karyAM che. jJAnane svaprakAzaka na mAnavAmAM Ave, te anavasthA doSa ane jagatanI 'dhatAnA prasaga rUpa daMDanuM' paNa Ape kathana karyuM" che, te ahI peAtAnA jJAnanI parizuddhine mATe tathA vidvAnonA pramAdane mATe jJAnanI svaprakAzakatAnI thoDI carcA karavAmAM Ave che. peAtAne satASa thai javA mAtrathI ja padArtha nirdoSa siddha thai jatA nathI, parantu jIna soone pazu saMtoSa thayo . hyuM pazu che - " aparitoSAdviduSAm " ityAdi vidvAnone jo sa MtoSa na thAya, teA prayogavijJAnane huM samIcIna mAnatA nathI. sArI rIte zikSA prApta karI levA chatAM paNa peAtAnA manamAM vizvAsa utpanna thatA nathI. For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakatAstra vijJAnam / balavadapi zikSitAnAmAtmanyapratyayaM cetaH iti svaprakAzatvaM jJAnaniSThamadhikRtya vicArayAmi / kiM svazvAsau prakAzazceti svaprakAzaH / kiM vA svasya skyameva prakAzaH svprkaashH| kiM vA sajAtIyaprakAzAprakAzyatvaM / avedyatve sati aparokSavyavahArayogyatvaM vA svaprakAzatvam / tatra nAdyaH pakSaH sAdhIyAn mImAMsakai AnAntaravedyasyApi jJAnasya svaprakAzatvasvIkAreNa bhvllkssnnsyaativyaaptiprsNgaat| nacAti vyaptau ko doSa iti vacyam itarabhedAnumApakahetau vyabhicAraprasaMgAt ayamAzayaH lakSaNa hi lakSyasya svetarebhyo vyAvRttiM pratipAdayati vyavahAraM vA sampAdayati"vyAvRtirvyavahArovA lakSaNasya prayojanamiti niyamAt,tathA ca lakSaNasya ataeva jJAna kI svaparaprakAzakatA ko lekara vicAra karate haiM / ApakA mAnanA svaprakAzaka kyA hai ? (1) kyA svarUpa prakAza svaprakAza hai ? (2) yA sva kA svayaM prakAza honA svaprakAza hai ? (3) yA sajAtIya prakAza ke dvArA prakAzya na honA svaprakAza hai ? (4) yA avedya (ajJeya) hote hue aparokSa vyavahAra ke yogya honA svaprakAzatva hai ? inameM se prathama pakSa ThIka nahIM hai, kyoMki mImAMsakoM ne dUsare jJAna ke dvArA vedya bhI jJAna ko svaprakAzatva svIkAra kiyA hai, ataeva Apake lakSaNa meM ativyApti doSa kA prasaMga AtA hai / ativyApti doSa AtA hai to kyA hAni hai ? aisA nahIM kahanA cAhie, kyoMki itarabhedAnumAnasAdhaka hetu meM vyabhicAra AtA hai / tAtparya yaha hai ki lakSaNa lakSya kI anya padArthoM se vyAvRtti (bhinnatA) kA pratipAdana karatA hai aura vyavahAra karatA hai / "vyAvRtti aura vyavahAra lakSaNa ke prayojana haiM aisA niyama hai / ataeva tethI jJAnanI svaprakAzatAnI apekSAe A pramANe vicAraNA karavAmAM Ave che ApanI mAnyatA anusAra svaprakAza zuM che? (1) zuM svarUpa prakAzane Apa svaprakAza mAne cho? athavA (2) svanI svayaM prAza thavo, te svAza cha? athavA (3) santatIya ||2dvaaraa prAzya na thavuM, tenuM nAma svaprakAza che? athavA adya (aya) hovA chatAM paNa aparokSa vyavahArane keca hovuM tenuM nAma svaprakAzatva che? A cAra vikalpamAne pahele vikalpa svIkArya nathI kAraNa ke mImAMsakee bIjA jJAnanA dvArA vedya jJAnane paNa svaprakAzaka rUpe svIkAryuM che, tethI ApanA lakSaNamAM ativyApti doSane prasaMge upasthita thAya che. "ativyApti doSa Avato hoya to bhale AvatI temAM zI hAni che?" e prakAranuM kathana paNa gya nathI. kAraNa ke Itara bhedAnamAna sAdhaka hetumAM vyabhicArane (avaLe mArge dorI janAra) saddabhAva AvavAne prasaMga Ave che. A kathananuM tADUrya e che ke lakSaNa lakSyathI anya padArtho sAthenI vyAvRtti (bhinnatAnuM pratipAdana kare che ane vyavahAra karAve che. "vyAvRtti ane vyavahAra lakSaNanA prayojana che." e niyama che. For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bodhinI TIkA pra. zu. a. 9 cArvAkamata svarUpanirUpaNam yo doSAH saMbhavanti avyAptyativyAptyasaMbhavAkhyAH tatra lakSyatAvacchedaka samAnAdhikaraNAtyaMtAbhAvapratiyogitvaM / lakSyaikadeze lakSaNAsatvam. yathAgonalarUpavatvaM lakSaNaM kRtaM cettadA lakSyatAvacchedakagotvAdhikaraNe zvetagavi nIlarUpAbhavasya vidyamAnatvenAvyAptiprasaMgAt / lakSyatAvacchedakasAmAnAdhikaraNye sati lakSyatA bacchedakAvacchinnapratiyogitAkAnyonyAbhAvasAmAnAdhikaraNyamalakSye lakSaNagamana miti yAvat / yathA goH zrRMgitva lakSaNe aMgitvasya lakSyatAvacchedakagotvasAmAnAdhikaraNyaM gavi tiSThati tathA gotvAvacchinnapratiyogitAkAnyonyAbhAvAdhikaraNe mahiSyAdAvapi zRMgitvamasti ityalakSye mahiSAdau gitvasya vidyamAnatayA bhavatya 95 1 lakSaNa ke tIna doSa hote haiM - (1) avyApti ( 2 ) ativyApti aura (3) asaMbhava / inameM se lakSyatAvacchedaka ke samAnAdhikaraNa atyantAbhAva kA pratiyogI honA lakSya ekadeza meM lakSaNa kA na honA hai / jaise kisI ne nIla rUpa gAya kA lakSaNa kiyA / kintu lakSyatAvacchedaka arthAt gova ke adhikaraNa zveta gAya meM nIla rUpa kA abhAva pAyA jAtA hai, ataeva isa lakSaNa meM avyApti doSa kA prasaMga hai / tathA lakSyatAvacchedaka kI samAnAdhikaraNatA hone para lakSyatAvacchedaka se avacchinna kA anyonyAbhAva kI samAnAdhikaraNatA alakSya meM lakSaNa kA calA jAnA kahalAtA hai / jaise kisI ne gAya kA zrRMgavatva lakSaNa kiyA / yahAM zrRMgavatva lakSyatAvacchedaka gova ke adhikaraNa gAya meM rahatA hai aura sAtha hI gotvAvacchinna pratiyogitA kA jJApaka ( gaurna) ityAkAraka anyonyAbhAva - adhikaraNa ma Adi meM bhI zrRMgavatva rahatA hai / isa prakAra alakSya arthAt mahiSa Adi tethI lakSaNanA traNa doSa kahyA che For Private And Personal Use Only (adhyApti ( 2) ativyApti mane (3) asaMbhava. sakSyatA cheunA (mahArthanA niNya kara nAra) samAnAdhikaraNa acantAbhAvanu pratiyAgitva (abhAva) hevu tenu nAma lakSyanA eka dezamAM lakSaNano abhAva che. jema ke koi vyakti nIlA raMgane gAyanuM lakSaNa kahe che. parantu lakSyatAvacchedaka eTale ke geAtvanA adhikaraNamAM sapheda gAyamAM nIla rUpano abhAva jovAmAM Ave che. tethI A lakSaNamAM avyApti doSano prasaga Ave che, tathA lakSyatAvakanI samAnAdhikaraNatA hAya tyAre lakSyatAvadakathI avacchinna (hamezArahenAra) anyeAnyAbhAvanI samAnAdhikaraNatAne alakSyamAM lakSaNanu gamana kahe che. jema ke kAie gAyanuM evuM lakSaNa kahyuM ke gAyane zi MgaDAM hoya che. A kathana dvArA zrRMgayuktatAne gAyanu lakSaNa kahevAmAM Avela che, ahIM zrRMgavatva lakSyatAvaka geAtvanA adhikaraNa gAyamAM paNa rahe che ane sAthe sAthe gAvacchinna pratiyeAgitAnuM jJApaka hatyAkAraka
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre tivyaaptiH| lakSyatAvacchedaka vyApakAbhAvapratiyogitvaM lakSyamAtre kutrApyavartanamasaMbhavaH yathA ekazaphavatvaM gorlakSaNaM bhavettadA gotvaM yatra yatra tiSThati tatra sarvatra ekazaphavatvaM nAsti gosAmAnyasya dvizaphavattvAdekazaphavatvasya gardabhAdAveva vidyamAnatvena gotvavyApakIbhUtAbhAvasyaikazaphavattvAbhAvasya pratiyogitvamekazaphe bhavat asaMbhavatvamabhivyanakti / evaM cetarabhedAnumAnasamaye lakSaNameva heturbhavati tathA ca gauH svetaremyo bhidyate zRMgitvAdinyanumAne zRMgitvasya mahiSepi vidyamAnatayA tatra mahiSe gavetarabhedarUpasAdhyasyAbhAvAditarabhedAnumAnaM meM zrRMgavatva vidyamAna hone se isa lakSaNa meM ativyApti doSa hai / tathA lakSyatAlacchedaka kA vyApakI bhUta abhAva kA pratiyogI honA asaMbhava doSa hai arthAta lakSya mAtra meM kahIM bhI lakSaNa kA na pAyA jAnA asaMbhava doSa hai| jaise kisI kisI ne eka khura honA gAya kA lakSaNa kiyA / kintu jahAM jahAM gotva hai vahAM sarvatra eka khura ke pAye jAne kA abhAva hai kyoMki pratyeka gau do khuroM vAlI hotI haiM / eka khura to gadhe Adi meM hI pAyA jAtA hai / isa prakAra gotva kA vyApaka abhAva eka khuratva kA abhAva, abhAva kI pratiyogitA eka khura meM rahatI hai / yaha asaMbhavatA ko prakaTa karatI hai / isa prakAra dUsaroM se bheda kA anumAna karate samaya lakSaNa hI hetu bana jAtA hai / ataeva gau dUsaroM se bhinna hai, kyoMki vaha sIMga vAlI hai| isa anumAna meM zrRMgavatva bhaisa meM bhI vidyamAna hone ke kAraNa mahiSa meM gau se itara kI bhinnatA rUpa sAdhyakA abhAva hone se itara bheda kA anyAbhAvanA adhikaraNa bheMsa-AdimAM paNa #gatvanI sabhAva rahe che. A rIte alacamAM eTale ke bheMsa AdimAM zRMgane sadbhAva hovAne kAraNe, A lakSaNamAM ativyApti deSane sadabhAva rahe che, tathA lakSyamAM te lakSaNane sadbhAva jana , tenuM nAma asaMbhava deSa che, jema ke phATa vinAnI kharI-AkhI kharI hevI te gAyanuM lakSaNa che A prakAranA lakSaNamAM asaMbhava doSa rahele che kAraNa ke pratyeka gAyane bekharI phATavALI kharI hoya che AkhI kharIne sadbhAva to gheDA gagheDA AdimAM jovAmAM Ave che A prakAre bIjAnI sAthenA bhedanuM anumAna karatI vakhate lakSaNa ja heta banI jAya che. ziMgaDAMvALI havAne kAraNe gAya anya prANIo karatA bhinna che. A anumAnamAM ativyApti doSa rahele che. kAraNa ke bhesamAM paNa zRMgayuktatA rahelI ja hoya che. A lakSaNa dvArA bhemAM gAya karatA bhinnatAne abhAva ja dekhAya che, tethI A prakAranuM For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 1 cAkimatasvarUpanirUpaNam 97 na syAt vyabhicArAghrAtatvAt atastathAprayatno vidheyo yAvatAlakSaNe'tivyAptyAdidoSo na bhavet svaprakAzasya prakRtalakSaNe'tivyAptirbhavati kathaM na kSatimApAdayiSyatIti / na vA dvitIyaHpakSaH kSodakSamaH svasmin kartRkarmabhAvasya virodhAt nahi sa eva kartA bhavati tadeva ca karma bhavati parasamavetakriyAjanyaphalazAlitvAtkarmaNaH yathA devadatto grAmaM gacchatItyatra devadattasamavetakriyAjanya saMyogAtmakaphalavyApyatvena grAmasya karmatvaM saMpadyate tatra devadattarUpakartuH sakAzAdgrAmasya vibhinnatvadarzanena kartRkarmaNo dasyAvazyakatvAdataeva mallo mallaM gacchatIti prayogo bhavati na bhavati ca svaH svaM gacchatIti tadihApi sva sva anumAna nahIM kiyA jA sakatA kyoMki hetu meM vyabhicAra doSa hai / ataH prayatna aisA karanA cAhie ki lakSaNa meM ativyApti avyApti Adi na hoM / svaprakAza ke prakRta lakSaNa meM ativyApti doSa AtA hai / vaha kaise kSati nahIM pahu~cAegA ? dUsarA pakSa bhI vicAra ko sahana nahIM karatA, kyoMki apane ApameM kartA karmapana kA honA viruddha hai vahI kartA ho aura vahI karma ho, aisA honA saMbhava nahIM hai / karma parasamaveta kriyA se janita phala vAlA hotA haiM / jaise "devadatta grAma ko jAtA hai" yahAM devadatta meM samaveta (samavAya saMbandha se rahane vAlI) kriyA dvArA utpanna hone vAle saMyogarUpa phala vAlA hone se grAma karma hai / yahAM "devadatta' kartA hai aura grAma karma hai tathA donoM bhinna haiN| isa prakAra kartA aura karma meM bheda honA Avazyaka hai / isI kAraNa "mallo mallaM gacchati" aisA prayoga hotA hai lakSaNa ativyApti doSa rUpa che, tethI e prayatna kare joIe ke lakSaNamAM avyApti, ativyApti Adi doSane sadbhAva ja na rahe. svaprakAzakanA prakRti (prastuta) lakSaNamAM ativyApti doSane prasaMge upasthita thAya che. te tenA dvArA upayukta mAnyatAnuM zuM khaMDana thatuM nathI? bIjo pakSa (vikalpa) svIkArI zakAya tema nathI, kAraNa ke pitAnI jAtamAM ja kartA ane karmapaNAne sadUbhAva hovAnI vAta saMbhavI zaktI nathI. eTale ke je karyA hoya eja karma paNa hoya - kartA ane karma eka ja hoya evuM paNa saMbhavI zakatuM nathI. karma para sameta (panI sAthe samavAya saMbaMdhathI rahenArI) kriyA dvArA janita phalavALuM hoya che. jema ke "devadatta gAma jAya che ahIM devadattamAM sameta (samavAya saMbaMdhathI rahenArI) kriyA dvArA utpanna thanArA saMga rUpa phaLavALuM hovAne kAraNe "gAma" pada karma che. ahIM devadatta' kartA che ane gAma" karma che, A rIte banne bhinna bhinna che. A pramANe kartA ane karmamAM bheda che, te Avazyaka che. te kAraNe 13 For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra sya kartRkarmatvAbhAvena lakSaNasyAsaMbhavaprasaMgAt / nApi tRtIyaH pakSaH pradIpe'tivyApteH pradIpasajAtIyapradIpAntareNa pradIpasya prakAzyatvAdarzanena tatrAtivyApteH ghaTAderapi sajAtIyaprakazAprakAzyasyAsvaprakAzasyApi svaprakAzatvaprasaMgAt nahi pradIpa jJAne vA ghaTatvAdijAtirasti yena ghaTAdeH sajAtIyaprakAzaprakAzyatAsyAt / na ca sattAjAtipuraskAreNa pradIpaghaTayorapi sAjAtyamastyeveti vAcyam vyApakadharmapuraskAreNa sajAtyasyAbhyupagame sajAtIyeti vizeSaNasya nararthakyA kintu "svaH svaH gacchati" aisA prayoga nahIM hotA / isI prakAra yahAM bhI jJAna hI kartA aura jJAna hI karma hone se lakSaNa meM asaMbhava doSa kA prasaMga AtA hai| tIsarA pakSa bhI ThIka nahIM hai / isameM ativyApti dopa hai| dIpaka ke sajAtIya dUsare dIpaka ke dvArA dIpaka meM prakAzyatA nahIM dekhI jAtI isa kAraNa ativyApti doSa hai / ghaTAdi bhI apane sajAtIya ghaTAntara Adi ke prakAza se prakAzya nahIM hai, ataH ve svaprakAza rUpa na hote hue bhI svaprakAzarUpa ho jAeMge (kyoMki Apane sajAtIya ke prakAza se prakAzita na hone ko hI "svaprakAza' mAnA hai ) dIpaka dIpaka meM athavA jJAna meM ghaTatva Adi jAti sAmAnya nahIM rahatI jisase ki unameM (ghaTAdi meM) sajAtIya ke prakAza se prakAzyatA ho / sattA jAti ko pradhAna mAnakara pradIpa aura ghaTa sajAtIya hai, aisA nahIM kahA jA sakatA / agara vyApaka dharma ko pradhAna mAna kara sajAtIyatA kI vyavasthA "mallo malaM gacchati" mevo prayoga thAya che. 52ntu " svaH svaM gacchati", yA prazna pravega thatuM nathI. e ja pramANe ahIM paNa jJAna ja kartA ane jJAna ja karma hovAthI lakSaNamAM asaMbhava doSane prasaMge prApta thAya che. trIjo pakSa (trIjI mAnyatA rUpa vikalpa) paNa svIkArI zakAya tema nathI. dIpakanA sajAtIya evA bIjA dIpaka dvArA dIpakamAM prakAzyatA saMbhavI zaktI nathI, te kAraNe ahIM ativyApti doSane saMbhava rahe che. ghaTAdi paNa potAnA sajAtIya anya ghaTa AdinA prakAza vaDe prakAzya nathI, tethI teo svaprakAza rUpa na hovA chatAM paNa svaprakAza rUpa havAne prasaMge upasthita thaze. (kAraNake Ape sajAtIyanA prakAzathI prakAzamAna na thavAne ja"svaprakAza" mAne che) dIpakamAM athavA jJAnamAM ghaTava Adi jAti sAmAnya rahetI nathI ke jenA dvArA temanAmAM (ghaTAdimAM) sajAtIyanA prakAza vaDe prakAzyatA hoya. sattA (vivamAnatA) rUpa jAtine pradhAna mAnane pradIpa ane ghaTa sajAtIya che, evuM kahI zakAya nahIM. je vyApaka dhamane pradhAna mAnIne sajAtIyatAnI vyavasthAne svIkAra karavAmAM Ave, For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha yodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam pAtAt nahi ko'pi prakAzaH sattArahito'sti yasya vyAvRttiH sajAtIyeti vizeSaNena kriyeta / nApi caturthapakSaH jJAnasyAvedyatve pramANAviSayatvena kathAnavatAraprasaMgAt aparokSavyavahAraviSayatvayogyatvamityanena pratyakSajJAnaviSayatvasya svayameva kathanAttad viparItAvedyatvakathane meM mAtA vandhyetivad vyAghAtaprasaMgAt / kiMca suSuptimokSapralayeSu keSAMcidapi vyavahArANAmabhAvena tatra jJAne vizeSaNasya vyavahArasyAbhAvena lakSaNasyAvyApteH / api ca yogyatvaM svIkAra kI jAegI to "sajAtIya" yaha vizeSaNa vyartha ho jAegA, kyoMki aisA mAnane para koI bhI prakAza sattA se rahita nahIM hai jisakI vyAvRtti ke lie "sajAtIya ' isa vizeSaNa kA prayoga kiyA jAya / arthAt sattA sabhI prakAzoM meM rahatI hai, ataeva sabhI prakAza sajAtIya ho jAe~ge / koI prakAza vijAtIya nahIM hogA / phira kisakI vyAvRtti ke lie "sajAtIya" vizeSaNa lagAyA jAegA? cauthA pakSa bhI saMgata nahIM hai / jJAna ko yadi avedya jAnoge to pramANa kA viSaya na hone se isa carcA kA prasaMga hI upasthita nahIM hotA / "aparokSa vyavahAra yogyatva" aisA kaha kara Apane svayaM hI usa pratyakSa jJAna kA viSaya kahA hai phira sAtha meM use avedya arthAt ajJeya kahanA "merI mAtA bandhyA" isa prakAra ke kathana ke samAna paraspara viruddha hai| arthAt jJAna yadi avedya hai to pratyakSa kA viSaya nahIM ho sakatA / isake atirikta suSupti mukti aura pralaya kI avasthA meM sabhI vyavahAroM kA abhAva ho jAtA hai, ataH jJAna meM vyavahAra "isa vizeSaNa kA bhI abhAva hone te "sajAtIya" A vizeSaNa ja vyartha banI jaze, kAraNa ke evuM mAnavAmAM Ave te kaI paNa prakAza sattAthI rahita nathI ke jenI vyavRtti (abhAva) ne mATe "sajAtIya A vizeSaNane prayoga karI zakAya. eTale ke sattA saghaLA prakAzamAM rahe che, tethI saghaLA prakAza sajAtIya thaI jaze, koI paNa prakAza vijAtIya nahIM hoya. pachI kenI vyAvRttine mATe "sajAtIya" vizeSaNane praveza karavAmAM Avaze? cothe pakSa - cothI mAnyatA - paNa saMgata lAgatI nathI. jJAnane je avedya mAnaze, te pramANane viSaya nahIM havAthI carcAne prasaMga ja upasthita nahIM thAya. apakSa vyavahAra ga" A pramANe kahIne Ape pite ja tene pratyakSa jJAnanA viSaya rUpa kahela che, te sAthe tene avedya eTale ke aya kahevuM te pitAnI mAtAne vadhyA kahevA samAna paraspara viruddhatAne bhAva ja prakaTa kare che. eTale ke jJAna je avedya hoya, te pratyakSanA viSaya rUpa saMbhavI zake nahIM, ane je pratyakSanA viSaya rUpa hoya te avedha saMbhavI zakyuM nathI. taduparAMta suSupti, mukti ane pralayanI avasthAmAM saghaLA vyavahArane abhAva thaI jAya che, tethI jJAnamAM "vyavahAra" A vizeSaNane paNa abhAva For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 sUtrakRtAGgasUtre vizeSaNamupalakSaNaM vA Aye asaMbhavaH yataH tadvazAyAM kasyacidapi vizeSaNasyAmAvAt dvitIye jJAnasvarUpAtmano vyavahAranirUpaNIyatvena sapratiyogitvaM syAt sapratiyogitve ca ghaTAdijJAnavadanityatvaprasaMgAt nApi svaprakAzatAyAM kiM cidapi pramANaM vidyate / na cAnubhUtiH svaprakAzA anubhUtitvAt yannaivaM tanaivaM yathA ghaTa iti vyatirekyanumAnameva pramANaM svaprakAzatAyAmiti vAcyam anubhUti vyavahArasya kAraNIbhUtaH prakAzaH kacitprasiddho na vA dvitIye'prasiddhavizeSaNatvaM se lakSaNa meM avyApti doSa hai / isake sivAya yogyatva kA artha kyA hai ? vizeSaNa yA upalakSaNa prathama pakSa meM asaMbhava doSa hai kyoMki usa avasthA meM kisI bhI vizeSaNa kA abhAva hai / dUsare pakSa meM jJAnasvarUpa AtmA kA vyavahAra nirUpaNIya hone se sApekSatA hogI aura aisA hone para ghaTAdi ke jJAna ke samAna anityatA kA prasaMga A jAegA / jJAna kI svaprakAzatA meM koI bhI pramANa nahIM hai / anubhUti svaprakAzarUpa hai, kyoMki vaha anubhUti hai jo svaprakAzarUpa nahIM hai, vaha anubhUti bhI nahIM hotI, jaise ghaTa / yaha vyatirekI anumAna hI svaprakAzatA meM pramANa hai aisA nahIM kahanA cAhie "anubhUti" isa prakAra ke vyavahAra kA kAraNabhUta prakAza kahIM prasiddha hai athavA nahIM ? yadi prasiddha nahIM hai, yaha dvitIya pakSa svIkAra karo to aprasiddha vizeSaNatva nAmaka pakSa kA doSa AtA hai / jo vastu prasiddha nahIM hai usako siddha karanA kahIM nahIM dekhA jAtA / pahalA pakSa bhI ThIka nahIM kyoMki anubhUti vyavahAra kA kAraNa bhUta prakAza jahAM prasiddha hai usa adhikaraNa hovAthI lakSaNamAM avyApti doSa che. te sivAya gyatvane artha zuM che? vizeSaNa ke upalakSaNa? prathama pakSamAM - pahele vikalpa svIkAravAmAM asaMbhava doSa Ave che, kAraNa ke te avasthAmAM kaI paNa vizeSaNane abhAva che. bIjo pakSa svIkAravAmAM Ave, te jJAnasvarUpa AtmAne vyavahAra nirUpaNIya hevAthI sApekSatA saMbhavaze ane evuM thavAthI ghaTAdinA jJAnanA samAna anityatAne prasaMge upasthita thaze. jJAnanI svaprakAzatA viSenuM kaI pramANa nathI. anubhUti svaprakAza rUpa che, kAraNa ke je anubhUti svaprakAza rUpa hotI nathI, tene anubhUti ja kahI zakAya nahIM, jema ke ghaTa. A vyatireka anumAna ja svaprakAzatAmAM pramANa che, evuM kahevuM joIe nahIM. "anubhUti" A prakAranA vyavahAranA kAraNabhUta prakAza prasiddha che ke kyAMya prasiddha nathI? "prasiddha nathI". evA bIjA pakSane je svIkAra karavAmAM Ave. te aprasiddha vizeSaNa nAmane doSa AvavAne prasaMge upasthita thAya che. je vastu prasiddha nathI tene siddha karavAnI vAta ja saMbhavI zakatI nathI. "prasiddha che, e pahelo pakSa paNa ravIkArya nathI, kAraNa ke anubhUti vyavahAranA kAraNabhUta prakAza jyAM prasiddha che te adhikaraNamAM anubhUti hetu vidyamAna hovAthI hetu anvayavyatirekI For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 101 samartha bodhinI far pra zu. a. 1 cArvAkamata svarUpanirUpaNam pakSadoSaH syAt nahi aprasiddhasya vastunaH kacitsAdhanaM dRSTaM na vA prathamaH pakSaH anubhUtivyavahArasya kAraNIbhUtaH prakAzo yatra prasiddhastadadhikaraNe'nubhUtitva torvidyamAnatve hetoranvayavyatirekitvaM syAmnatu kevalavyatirekyanumAnaM syAditi kevalavyatirekyanumAnaprayogasyAyogyatvamApatet / yatrAdhikaraNe sAdhyaM prasiddhaM tatrAdhikaraNe hetoravRttau sapakSe'vartamAnatayA'sAdhAraNAnaikAntikatvaM hetoH syAt sapakSa vipakSavyAvRttaH pakSamAtre vartamAno'sAdhAraNAnekAntika iti asAdhAraNAnaikAntikalakSaNasya prakRtau sadbhAvatayA zabdo nityaH zabdatvAdityetatsthalIya hetuvadasAdhakatvaM syAdanubhUtitvahetoH / etena anubhUtiranubhAvyA na bhavatyanubhUtitvAdityAdisvaprakAzatA sAdhakA hetavo'pi parAstAH etAdRzasthalepi aprasiddhavizeSaNatAdoSasyA nirAkaraNAt / meM anubhUtitva hetu ke vidyamAna hone se hetu anvaya vyatirekI ho jAegA, kevalavyatirekI hetu nahIM rhegaa| aisI sthiti meM ApakA kevalavyatirekI anumAna kA prayoga karanA ayogya ho jAegA / jisa adhikaraNa meM sAdhya prasiddha haiM, usameM hetu kI vRtti yadi na mAnI jAya to samakSa meM vidyamAna na hone se hetu sAdhAra anaikAntika ho jAegA / jo hetu sapakSa aura vipakSa meM na rahatA ho aura sirpha pakSa meM hI vartamAna ho vaha asAdharaNa akAnti kahalAtA hai / asAdhAraNa anaikAntika kA vaha lakSaNa prakRta hetu meM vidyamAna hone se " zabda nitya hai kyoMki vaha zabda yahAM zabdatva hetu ke samAna yaha anubhUtitva hetu bhI sAdhya kA sAdhaka nahIM ho sakatA / pUrvokta kathana se "anubhUti anubhAvya nahIM hai, kyoMki vaha anubhUti hai" ityAdi svaprakAzatA ko siddha karane vAle anya hetu bhI khaNDita ho jAte haiM, kyoMki aise sthaloM para bhI aprasiddhavizeSaNatA doSa kA nivAraNa nahIM kiyA jA sakatA | thai jaze, kevaLa vyatirekI hetu nahIM rahe. evI paristhitimA Apanu kevaLa vyatirekI anumAnanA prayoga karavAnuM kArya ayeAgya ja thaI jaze. je adhikaraNamAM sAdhya prasiddha che, temAM hetunI vRtti jo na mAnavAmAM Ave, te samIpamAM ja vidyamAna na hovAthI asAdhAraNa anekAntika thaI jaze je hetu sapakSa ane vipakSamAM rahetA na heAya, ane kevaLa pakSamAM ja vamAna hoya, tene asAdhAraNa anaikAntika kahevAya che. asAdhAraNa anekAntikanuM A lakSaNa prakRta (prastuta) hetumAM vidyamAna hovAthI "zabda nitya che kAraNa ke te zabda che", ahIM zabdatva hetunA samAna te anubhUtitva hetu paNa sAdhyanA sAdhaka banI zakatA nathI. pUrvokta kathana vaDe anubhUti anubhAnya nathI. kAraNa ke te anubhUti che." ityAdi svaprakAzatAne siddha karanArAM anya kAraNAnu' paNa khaMDana thai jAya che. kAraNa ke evAM sthaLo para paNa aprasiddha vizeSatA doSanuM nivAraNa karI zakAtu nathI. For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAnasUtre jJAnaM vedyam vastutvAd ghaTavat yadyadvastutattadvedyaM yathA ghaTAdItyAdi satpratipakSasyApi saMbhavAt / samAnabalabodhitasAdhyaviparyayakatvaM yasya sAdhyAbhAvaH pramANAntareNa bodhitaH sa satpratipakSaiti tallakSaNAt na ca satpratipakSAnumAne yadi vastutvaM tatkiM kAlpanikaM satvamathavA vAstavikaM satvam / nAdyaH mama mate sattvaniSThakAlpanikatvasyAsaMbhavAta nahi sattApi bhavetkalpanIyA bhavediti vyAghAtAt / nApyakAlpanikaM sattvaM hetuH zAMkaravedAntinAM mate'prasiddhaH tanmate sarvadharmArNA kAlpanikatvAt iti vAcyam sattAdhikaraNalakSaNasyAvadhIritakalpitAkalpitavizeSasya jJAna vedya (jJeya) hai kyoMki vaha vastu hai, jo jo vastu hotI hai, vaha vaha vedya hotI hai jaise ghaTa Adi / ityAdi hetu satpratipakSa bhI ho sakate haiM / jisa hetu kA samAna vala vAlA virodhI hetu vidyamAna ho jisa hetu ke sAdhya kA abhAva kisI anya hetu se pratIta ho, vaha hetu satpratipakSa kahalAtA hai / satpratipakSa anumAna meM jo vastunva hetu hai vaha kAlpanika satva hai yA vAstavika satva hai ? prathama pakSa ThIka nahIM kyoMki hamAre mata satva meM kAlpanikatA honA asaMbhava hai / sattA bhI ho aura kAlpanikatA bhI ho yaha paraspara viruddha hai aura satya ko akAlpanika (vAstavika) kahanA bhI ThIka nahIM kyoMki zAMkaravedAntiyoM ke mata meM vaha siddha nahIM / unake mata meM sabhI dharma kAlpanika haiM, yaha kahanA saMgata nahIM / sattArUpa adhikaraNa jisakA lakSaNa hai aura jo kalpita tathA akalpita bhedoM se rahita hai aisA vastutva anubhUtitva ke samAna hI hetu ho sakatA hai / jJAna vedya (ya) che. kAraNa ke te vastu rUpa che. jema ghaDe ya hoya che. eja pramANe dareka vastu ya hoya che. ItyAdi hetu (kAraNo) sapratipakSa paNa hoI zake che. je hetunA samAna baLavALo virodhI hetu vidyamAna hoya, je hetunA sAdhyane abhAva koI anya hetu vaDe pratIta thatuM hoya, te hetune sapratipakSa kahevAya che. satipakSa anumAnamAM je vastutva hetu che, te kAlpanika sattva che ke vAstavika sattva che? pahele pakSa (kAlpanika sattva che, A mAnyatA) svIkArya nathI, kAraNa ke amArA mata anusAra sarvamAM kAlpanikatA haivI asaMbhavita che. sattA (vidyamAnatA) paNa hoya ane kAlpanikatA paNa hoya, te paraspara virUddha lAge che. ane satvane akAlpanika (vAstavika) kahevuM, e vAta paNa ucita nathI kAraNa ke zAMkaredAntIonA mata anusAra te siddha nathI. temanA mata anusAra saghaLA dharma kAlpanika che, ema kahevuM te paNa saMgata nathI. sattA (vidyamAnatA) rUpa adhikaraNa jenuM lakSaNa che; tathA je kalpita tathA akalpita bhedothI rahita che evuM vastutva anubhUtinA samAna ja hetu rUpa hoI zake che. For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasyarUpanirUpaNam 103 vastutvasyAnubhUtitvavadeva hetutvasaMbhavAt / kiMca svaprakAzatve pramANamasti na vA asti cetarhi tAdRzapramANena vedyatvAdavedyatvaghaTitalakSaNameva na saMbhavatIti lakSaNAsaMbhavo doSa aaptti| dvitIye pramANAbhAvAdeva na svaprakAzatvalakSaNaprameyasya siddhiH syAt / prameyasiddhiH pramANAdIti nyAyAt nahi pramANamantarA prameyasya siddhi bhavatIti / yadi pramANamantareNApi prameyasya siddhi bhavettadA sarvavastunaH sarvatra prasiddhiH mulabhA bhavati saptamarasAderapi siddhiH syAditi na svaprakAzatAyAM lakSaNapramANe staH lakSaNapramANayorabhAve ca kathaM svaprakAzatAyAH siddhiH syAt lakSaNapramANAbhyAmeva vastunaH prasAdhanAt iti cedatrocyate - isake atirikta svaprakAzatA meM koI pramANa hai yA nahIM ? yadi hai to usI pramANa se vedya hone ke kAraNa avedyatvarUpa lakSaNa hI nahIM ho sakatA, isa prakAra lakSaNAsaMbhava dopa AtA hai / dUsare pakSa meM pramANa kA abhAva hone se hI svaprakAzatva rUpa prameya kI siddhi nahIM ho sakatI / pramANa se hI prameya kI siddhi hotI hai, aisA nyAya hai| pramANa ke vinA prameya kI siddhi nahIM hotI / yadi pramANa ke vinA hI prameya kI siddhi hone lage to sarvatra sarva vastuoM kI siddhi mulabha ho jAya aura sAtaveM rasa Adi kI bhI siddhi ho jAya / isa prakAra svaprakAzatA kA na lakSaNa hI banatA hai aura na usakI siddhi meM koI pramANa hI hai / lakSaNa aura pramANa ke abhAva meM svaprakAzatA kI siddhi kaise ho sakatI hai ? vastu kI siddhi kaise ho sakatI hai ? vastu kI siddhi to lakSaNa aura pramANa se hI hotI hai / yaha svaprakAzatA ke abhAva kA nirUpaka pUrvapakSa huaa| aba svaprakAzatA vaLI svaprakAzatAmAM koI pramANa che ke nahIM ? je koI pramANane sadbhAva heya te eja pramANe dvArA vedya (ya) hevAne kAraNe evevatva rUpa lakSaNa ja hoI zake nahIM. A prakAre lakSaNasaMbhava doSano prasaMge upasthita thAya che. "pramANane abhAva che. A bIjo pakSa svIkAravAmAM Ave, te pramANuno abhAva hovAthI ja svaprakAza rUpa prameyanI siddhi thaI zake nahIM. pramANa dvArAja prameyanI siddhi thaI zake che, e niyama che. pramANa vinA prameyanI siddhi thaI zake ja nahIM. je pramANa vinA prameyanI siddhi thatI heya, te badhI vastuonI siddhi sugama ja thaI jAya. ArIte sAtame rasa, AkAzapuSpa Adine sadbhAva paNa siddha thaI jAya ! A prakAre svaprakAzatAnuM lakSaNa paNa saMbhavatuM nathI ane tene siddha karavAne mATe kaI pramANa paNa nathI. lakSaNa ane pramANane abhAva hovAthI svaprakAzatAnI siddhi kevI rIte thaI zake ? vastunI siddhi te lakSaNa ane pramANa vaDe ja thAya che. A prakAranI svaprakAzatAnA abhAvanuM nirUpaNa karatI pUrvapakSanI vaktavyatA For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 sUtrakRtAGgasUtre kicitsvaprakAzatAsAdhanAya avedyatve satyaparokSavyavahArayogyatvasya caturthapakSasya svaprakAzatvalakSaNakaraNena doSAbhAvAt / na ca yogyatAyAH prakAzadharmatvasvIkAre mokSakAlikajJAne kasyacidapi dharmasyAbhAvena punarapi lakSaNamavyApta miti vAcyaM yogyatvAtyaMtAbhAvAnadhikaraNatvasyaiva yogyatApadena vivakSaNAdadoSaH yathA dravyatvaM guNavatvAtyantAbhAvAnadhikaraNamiti tadvat saMsArakAlikajJAne parokSavyavahAraviSayatvasya vidyamAnatvena mokSakAle tAdRzaviSayatvasyAsattvepi yogyatAyAH sattve kSatyabhAvAta / yathA vanIyadaNDe phalopahitatvasyAvidyamAnatvepi kAraNatAvacchedakadharmavattvarUpayogyatvasya saMbhavastathAviSayatAvacchedakadharmasya tadA kI siddhi ke lie kahate haiM / "avedya hote hue aparokSa vyavahAra kI yogyatA" isa cauthepakSa ko hama svaprakAzatA kA lakSaNa kahate haiN| isameM koI bhI doSa nahIM hai / kadAcit kaho ki yogyatA ko prakAza kA dharma svIkAra karane para mokSakAlIna jJAna meM kisI bhI dharma kA abhAva hone se lakSaNa meM phira avyApti doSa AtA hai, ThIka nahIM, yogyatA ke atyantAbhAva kA adhikaraNa na honA hI yahAM yogyatA zabda se vivakSita hai, ataeva koI doSa nahIM, jaise guNavatva ke atyantAbhAva ke adhikaraNa ko dravyatva kahate haiM / saMsArakAlIna jJAna aparokSa vyavahAra kA viSaya hotA hai, ataH mokSakAlIna jJAna meM isa prakAra kA vyavahAra na hone para bhI usameM yogyatA mAna lene meM koI kSati nahIM haiN| jaise yati ke daMDa meM phalopahitatA vidyamAna na hone para bhI kAraNatAvacchedaka dharmavatva rUpa yogyatA saMbhava hai usI prakAra viSayatAvacchedaka dharma kA bhI saMbhava hai, mokSakAlIna jJAna meM samajavI. have svaprakAzatAnI siddhine mATe "avedya (aya) hovA chatAM aparokSa vyavahAranI yogyatA" A cethA pakSane vikalpane) ame svaprakAzatAnuM lakSaNa kahIe chIe. temAM kaI paNa doSa nathI. kadAca tame evI dalIla karatA ho ke gyatAne prakAzanA dharma rUpe svIkAra karavAmAM Ave te mokSakAlIna jJAnamAM koI paNa dharmane abhAva hovAthI lakSaNamAM avyApti doSane prasaMge upasthita thaze, te e prakAranI dalIla paNa yogya nathI. yegyatAnA atyantAbhAvanuM adhikaraNa (AdhAra) na hovuM eja ahIM yogyatA zabda vaDe vivakSita che, tethI keI doSa nathI. jema ke guNatvanA atyantAbhAvanA adhikaraNane dravyatva kahe che. saMsAra kAlIna jJAna apakSa vyavahArane viSaya hoya che, tethI mokSakAlIna jJAnamAM A prakArane vyavahAra na hovA chatAM, temAM vyatA mAnI levAmAM kaI doSa nathI. jevI rIte yatinA daMDamAM phele pahitatA vidyamAna na hovA chatAM paNa kAraNatAchedaka dharmasvarUpa vyatA saMbhavI zake For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 105 mokSakAlikajJAne'pi jJAnatvasya vidyamAnatayA yogyatAyA akSateH ghaTAdaviparoMkSavyavahAraviSayatvasya vidyamAnatvenA'tivyAptiH syAdatastatparihArAya avedyatvamiti vizeSaNam / tadupAdAne nAtivyAptirghaTAdau yatastasya vedyatvAt / avedyatvamAtrasya lakSaNatve'tIndriye dharmAdharmAdAvativyAptiprasaMgAt / na ca dharmAdInAmapi zabdapramANaviSayatvasya vidyamAnatvenAvedyatvaM nAstIti vizeSyabhAgolakSaNe nirarthaka iti vAcyaM avedyatvaghaTakavedyatvasya pratyakSapramANaviSayatvamityarthakaraNenAdoSAt / na ca yogipratyakSaviSayatvenAparokSatvameva dharmAdInAmiti vAcyam zabdapramANamAtrasyaiva viSayatA teSAM natu kadAcidapi kathaMcidapi pratyakSaviSayatA / bhI jJAnatva vidyamAna hone se yogyatA mAnane meM koI kSati nahIM / ghaTAdi meM aparokSa vyavahAra kI viSayatA maujUda hai, ataeva ativyApti doSa ho sakatA hai, usake parihAra ke lie "avedyatva" yaha vizeSaNa lagAyA gayA hai / isa vizeSaNa ke prayoga se ghaTAdi meM ativyApti nahIM hotI, kyoMki ghaTAdi vedha haiM / yadi avedyatva mAtra ko hI lakSaNa vanAte to atIndriya dharma adharma Adi meM ativyApti ho jAtI / yaha kahanA ThIka nahIM ki dharma Adi bhI zabda pramANa ke viSaya haiM isa kAraNa ve avedya nahIM haiM, ataeva lakSaNa meM vizeSya aMza nirarthaka hai / yahAM avedyatva kA artha hai-pratyakSa pramANa kA viSaya honA / aisA artha karane se doSa nahIM hai / dharmAdi yogipratyakSa ke viSaya hone se aparokSa haiM, aisA kahanA ucita nahIM, kyoMki dharma Adi zAbda pramANa ke hI viSaya haiM, ve pratyakSa ke viSaya kadApi nahIM haiM aura kisI bhI prakAra nahIM haiM / yoM kahane se to yogiyoM meM sarvadarzitA kA che, eja pramANe viSayatAchedaka dharmane paNa saMbhava che. mekSikAlIna jJAnamAM paNa jJAnatve vidyamAna hovAthI yogyatA mAnavAmAM kaI kSati (daSa) nathI. ghaTAdimAM apakSa vyavahAranI viSayatA mejUda che, tethI ativyApti doSa saMbhavI zake che. tenA nivAraNa mATe adyatva" A vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che. A vizeSaNanA prayogane lIdhe ghaTAdimAM ativyApti doSanuM nivAraNa thaI jAya che, kAraNa ke ghaTAdi vedya (ya) che. je anya mAtrane ja lakSaNa ja mAnI levAmAM AvyuM heta te atIndriya dharma, adharma AdimAM ativyAmi doSa AvI-jAta. ahIM evuM kathana ucita nathI ke dharma Adi paNa zabda pramANane viSaya rUpa che, te kAraNe teo avedya nathI, te kAraNe lakSaNamAM vizeSya aMza nirarthaka che, ahIM adyatvane- pratyakSa pramANunA viSaya rUpa hevuM" A prakArane artha karavAmAM kaI deSa nathI, dharmAdi gipratyakSanA viSaya rUpa hevAthI apakSa che, kathana ucita nathI, kAraNa ke dharma adharma Adi zabda pramANanA ja viSaya rUpa che, teo pratyakSane viSaya kadApi ane koI paNa prakAre saMbhavI zakatA nathI, evuM kathana 'sU. 14 For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 sUtrakRtAGgasUtre na caitAvatA sarvadarzitvAbhAvo yoginAM saMbhavati, sarvadarzitvazabdena yogyasarvadraSTatvasya vivakSaNena sarvadazitvAbhAvo na bhavati yoginaH / taduktam "yatrApyatizayo dRSTaH sa svArthAnatilaMghanAt / dUrasUkSmAdi dRSTeH syAnna rUpe zrotravRttiteti nyAyAt // ato dharmAdivyavacchedArthamaparokSavyavahArayogyatve satIti vizeSaNo. pAdAnamAvazyakameva, vastutastu dharmAdInAmajIvatvena yogipratyakSagamyatvamastIti tadvyavacchedArtha tAdRzavizeSaNamanAvazyakamevetyArhatAH jainamatAnuyAyinAabhAva ho jAegA, aisA mAnanA ThIka nahIM, kyoMki sarvadarzI zabda kA artha yogya padArthoM ke sarvadarzI vivakSita, arthAt yogI sarvadarzI haiM isakA artha yahI hai ki ve apane yogya sarva padArthoM ke darzaka haiM / aisA artha lene se yogiyoM ke sarvadarzitva hone kA abhAva nahIM hotaa| kahA bhI hai"yatrApyatizayo dRSTaH" ityAdi / "jahAM kahIM bhI atizaya dekhA jAtA hai vaha apane viSaya kA atikramaNa na karake hI hotA hai| dura ke aura sUkSma padArtha ke dekhane meM netra kA atizaya ho sakatA hai, kintu rUpa ko dekhane meM zrotra kA vyApAra nahIM ho sakatA / " . isalie dharma Adi kA vyavaccheda karane ke liye "aparokSa vyavahAra ke yogya hote hue" isa vizeSaNa ko grahaNa karanA Avazyaka hai| vAstava meM to dharma Adi ajIva hone se yogi pratyakSa ke viSaya haiM, ataH unake karavAthI te yogIomAM sarvadazitAne abhAva thaI jaze evI mAnyatA paNa ucita nathI, kAraNa ke "sarvadaza" zabdano artha "gya padArthonA sarvadaza" ja gaNave joIe. eTale ke yegI sarvadaza che tene artha e ja che ke teo pitAne yevya sarva padArthonA darzaka che, A prakArane artha grahaNa karavAmAM yogIomAM sarvazitva hevAne manApa nahI 2, yuM pazu cha .... "yatrApyatizayo iSTaH" tyA ___orii orii atizayano sahalApa hepAya che, tyA tyA pAta pAtAnA viSayAnu atikamaNa karyA vinA ja te atizaya sadUbhAva manAya che. dUranA padArthane athavA sUkSamAM padArthane jovA rUpa netrane atizaya saMbhavI zake che, paraMtu rUpane dekhavAmAM zrotrane vyApAra saMbhavI zakatA nathI." , tethI dharma Adine vyavachera karavA mATe "aparokSa vyavahArane pya thaIne" A vizeSaNanuM grahaNa karavuM Avazyaka thaI paDe che. vAstavika daSTie jovAmAM Ave, te dharma Adi ajIva hovAthI gipratyakSanA viSaya che, tethI temanA vyavachedane (nivAraNane) For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zu. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 107 athavA svasya svayameva prakAza ityapi svaprakAzalakSaNaM saMbhavati, na ca svasya svasmin karmakartRbhAvavirodhaH saMbhavati, yadyapi grAmaM gacchati, devadatta ityAdau sa eva karma sa eva karteti na bhavati, tathApi kvacitsvasmin svasya karmakartRtvamapi bhavati tathAdarzanAt yathA sarpaH svayameva svaM veSTayati, sarpaAtmanaivAtmAnaM veSTayati tathA jJAnaM svayameva svaM prakAzazayatIti sarvato balavatI hyanyathAnupapattistathApravRttamapi tarkazataM pratibadhnAti, yathA'nyamanyazca jJAtA iti sarvatra dRzyate, tathApi AtmAnaM jAnAmIti pratItya , vyavaccheda ke lie " aparokSa vyavahAra ke yogya hote hue" isa vizeSaNa ko grahaNa karanA Avazyaka hI hai / yaha ArhatoM kA mata hai / athavA svaprakAza kA lakSaNa svayaM hI apanA prakAza honA bhI mAnA jA sakatA hai, sva kA sva meM arthAt apane Apa meM kartRkarma bhAva kA virodha nahIM hai| yadyapi "devadattaH grAmaM gacchati" ityAdi sthaloM meM vahI karttA aura vahI karma nahIM ho sakatA, phira bhI kahIM kahIM vahI karttA aura vahI karma bhI hotA dekhA jAtA hai jaise "sarpa svayaM hI apane Apako veSTita karatA hai " yahAM veSTita karane vAlA bhI sarpa hai aura veSTita hone vAlA bhI vahI sarpa hai / isI prakAra jJAna svayaM hI apane Apako prakAzita karatA hai / anyathAnupapatti sabase baDhakara balavatI hotI hai| vaha saikar3oM tarkoM ko bhI roka detI hai / jaise jJeya bhinna hotA hai, aura jJAtA bhinna hotA hai, yaha bAta sarvatra dekhI jAtI hai tathApi "AtmAnaM jAnAmi " arthAt maiM apane ko jAnatA hU~, mATe 'aparAkSa vyavahArane yogya hAvA rUpa' A vizeSaNane grahaNa karavu N te anAvazyaka ja che, A prakAranuM AtAnu mata che. athavA svaprakAzanuM lakSaNa svayaM potAnA ja prakAza' paNa mAnI zakAya che. svane svabhAM bheTale } potAnI latamA urtR - urbha lAvano vizeSa nathI. le ! " devadattaH grAmaM gacchati" ityAdi sthaNomA urtA ne urbha me saMbhavI zatA nathI, chatAM paNa koI koI sthaLe kartA ane kama eka ja hoya evu paNa sa MbhavI zake che jema ke- ' * sarpa pAte ja potAne veSTita kare che.' ahI veSTita karanAra paNa sarpa che ane veSTita thanAra paNa eja sa ja che. e ja pramANe jJAna pote ja peAtAne prakAzita kare che. anyathAnupapatti sauthI vadhAre baLavAna hoya che. te seMkaDo tIne paNa rokI de che. jema ke jJeya paNa bhinna hAya che ane jJAtA paNa bhinna hAya che, evuM satra jovAmAM Ave che, chatAM pazu " AtmAnaM jAnAmi " 'hu' potAne lAgU chu' mA ajharanI atItinI 66 For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtAjAsUbe nyathAnupapattyA tyajyate tathA prakRte jJAnepi anyatra dRSTaniyamasyAnyathAnupapattyaivaparityAgasaMbhavAt / taduktam-- "anyathAnupapattizcedasti vastuprasAdhikA / pinaSTi dRSTivaimatyaM saiva sarvavalAdhikA // 1 // vAcyAnyathopapattirvA tyAjyo vA dRSTatAgrahaH / nahmakatra samAvezazchAyAtapavadetayoH // 2 // ... na cAnucitamidamekasminkarmakartRbhAvasyeti anaucityatarkeNa vAgho bhaviSyatItivAcyaM yatrAnaucitya-tarkasya mUlaM pravRttapramANena na nirAkriyate tatrAnaucityasya isa prakAra kI pratIti kI anyathAnupapatti se usakA tyAga kiyA jAtA hai, usI prakAra prakRta jJAna meM bhI anyatra dekhe jAne vAle niyama kA anyathAnupapatti ke dvArA hI parityAga ho jAtA hai / kahA bhI hai--"anyathAnupapatizced" ityAdi / "yadi kisI vastu ko siddha karane vAlI anyathAnupapatti vidyamAna hai to vaha dRSTi ke matabheda ko naSTa kara detI hai| vahI saba se adhika balavAn hai|" "yA to anyathA-upapatti kaho yA dRSTatA ke Agraha ko choDo / chAyA aura Atapa ke samAna ina donoM kA eka jagaha samAveza nahIM ho sakatA / " eka hI vastu meM karma karttApana honA anucita hai, isa prakAra ke anaucitya rUpa tarka se usameM bAdhA hogI, aisA kahanA ThIka nhiiN| jahAM anyathAnupatti dvArA tene tyAga karAya che, e ja prakAre prakRta (prastuta) jJAnamAM paNa anyatra dekhAtA niyamane anyathAnupapatti dvArA ja parityAga thaI jAya che. kahyuM paNa che 3-"anyathAnupapattizced" ityAdi je kaI paNa vastune siddha karavAne mATe anyathAnupattine sadbhAva hoya, te tenA dvArA daSTi (mAtA)ne matabhedanuM nivAraNa thaI jAya che. te anyanuthApapatti ja sauthI baLavAna che." "ka te anyathA-upapatti kahe athavA chAnA Agrahane choDe. chAyA ane taDakA jevI A be vastuone eka ja jagyAmAM samAveza thaI zakato nathI. bannemAMthI eka ja sadbhAva saMbhavI zake che. eka ja vastumAM karma ane kartApaNuM devuM anucita che, A prakAranA anaucitya rUpa tarka dvArA temAM badhA upasthita thaze", A prakAranuM kathana paNa gya nathI. jyAM anaucitya rUpa tarkanuM mULa pravRtta thayelA pramANa dvArA nivAraNa na karavAmAM Ave, For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cAkamatasvarUpanirUpaNam 19 sAmrAjyaM bhavati prakRtasthale pravRttamanyathAnupapacipramANamanaucityatarkasya mUlaM mithyAsepaM nikuntatItyatrAnaucityatarkasya bAdhasaMbhavAt / tathoktaM "pravRttenApyanaucityamUlaM yatra na lUyate tatrA naucityasAmrAjyaM vaiparItyAttu nAtra tat / iti tadevaM svasya svayamevaprakAza ityapi svaprakAzalakSaNaM saMbhavati / yadi jJAnaM svaM paraM na prakAzayettadA jagadAndhyAdidoSa ApatitaH kena vArayituM zakyaH syAt / tadeva jJAne pramANatvaM yat svaparaprakAzakatvam svaparavyavasAyipramANamiti prAcInAcAyalekSaNakaraNAt / tadevaM svaprakAzasya lakSaNaM pradaya tatra pramANamapi vidyate ityataH pramANamapi anaucitya rUpa tarka mUla pravRtta hue pramANa ke dvArA nirAkRta na kiyA jAya, vahIM aucitya kA sAmrAjya hotA hai / prakRta sthala meM pravRtta hue anyathAnupapatti pramANa ke dvArA anaucitya tarka kA mUla khaNDita ho jAtA hai ataeva yahA~ yaha tarka bAdhita hai / kahA bhI hai - "pravRttenApyanaucityaM " ityAdi / "jahA~ pramANa pravRtta hokara anaucitya ke mUla kA chedana (nivAraNa) nahIM karatA , vahIM aucitya kA sAmrAjya hotA hai kintu yahA~ usase ulaTa hai, ataeva anaucitya rUpa tarka lAgU nahIM hotaa|" isa prakAra svayaM hI stra kA prakAzaka, honA jo stra prakAza kA lakSaNa hai vaha bhI yahA~ ghaTita hotA hai / yadi jJAna apane ko aura parapadArtha ko prakAzita na kare to sArA jagat andhA ho jAya, isa doSa kA nivAraNa kauna kara sakatA hai ? sva aura para kA prakAzaka honA hI jJAna kA pramANatva hai / prAcIna AcAryoM ne pramANa kA yahI lakSaNa kahA hai ki "svaparavyavasAyi pramANam" ___ isa prakAra svaprakAza kA lakSaNa dikhalAkara usameM pramANa bhI dikhalAte haiM, tyAM ja anaucityatAnuM sAmrAjya hoya che. prastuta sthaLamAM pravRtta thayelA anyathAnupatti pramANa dvArA anaucitya tarkanuM mULa khaMDita thaI jAya che, tethI ahIM A tarka bAdhAyut cha, 55 che 3.-"pravRttenApyanaucitya" tyAdi____yAM prabhAe pravRtta thAne manauyityanA bhUjanu chaina (nivA29) 42tu nathI, tyAM ja anaucityanuM sAmrAjya hoya che. paraMtu ahIM enA karatAM ulaTI paristhiti che, tethI anaucitya rUpa tarka lAgU paDatuM nathI. A prakAre "pote ja potAnuM prakAzaka hovA rUpa', je svaprakAzakanuM lakSaNa che, te paNa ahIM ghaTAvI zakAya che. je jJAna pitAne ane parene prakAzita na kare, te AkhuM jagata abdha thaI jAya, A doSanuM nivAraNa keNa karI zake che? sva ane paranuM prakAzaka hovuM e ja jJAnanuM pramANa che prAcIna mAyAmi jJAnanu se sakSa -"svaparavyavasAyi pramANam" For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 sUtrakRtAGgasUtre darzayAmi tathAhi anubhUtiH svayaM prakAzA anubhUtitvAd yatraiva tatraivaM yathA ghaTaH / ghaTe svayaM prakAzatvasyAbhAvasadbhAvAdanubhUtitvahetorapyabhAvaH siddhayati, vyApakAbhAvasya vyApyAbhAvasAdhakatvasyAnyatradRSTatvAt yathA-hadAdibhyo nivartamAno vahniH svAbhAvena idAdau svavyApyasya dhUmAderabhAvaM bodhayatIti sarvAvivAdAt / naca svaprakAzatva rUpaM sAdhyaM kutrApi na prasiddhamiti tAdRzAprasiddhasya sAdhane'prasiddhavizeSaNapakSAkhyo dopaH syAditi vAcyaM sAmAnyato dRSTAnumAnena svaprakAzatvasAdhanasaMbhavAt / tathAhi vedyatvaM kiMcinniSThAtyaMtAbhAvapratiyogidharmatvAt rUpAdivat, kyoMki svaprakAza kI siddhi meM pramANa bhI maujUda haiM / vaha isa prakAra hai anubhUti ( anubhava ) svayaM prakAza rUpa haiM, kyoMki vaha anubhUti hai, jo svayaM prakAza rUpa nahIM vaha anubhUti bhI nahIM hotI, jaise ghaTa ghaTa meM svayaMprakAzatA kA abhAva hai, ataH unameM anubhUtitva kA bhI abhAva hai / vyApaka kA abhAva vyApya ke abhAva kA sAdhaka hotA hai / yaha niyama anyatra dekhA jAtA hai / jaise tAlAva Adi se nivRtta hotI huI agni svabhAva se hI tAlAva Adi maiM apane vyApya dhUmAdi ke abhAva ko bhI bodhita karatI hai / isa viSaya meM kisI ko vivAda nahIM haiM / kadAcit kaho ki svaprakAzatA rUpa sAdhya kahIM bhI siddha nahIM hai, ataeva aprasiddha ko siddha karane se "aprasiddha vizeSaNapakSa" nAmaka doSa AtA hai, kintu aisA kahanA ucita nahIM hai, kyoMki sAmAnyato dRSTa anumAna se svaprakAzatA ko siddha karanA saMbhava hai / vaha isa prakAra vedyatva kisI meM rahe hue anyathAbhAva kA pratiyogI ( sambandhI ) hai, kyoMki vaha A prakAre svaprakAzanuM lakSaNa batAvIne, have tenu pratipAdana karatuM pramANa paNa khatAvavAmAM Ave che. svaprakAzanI siddhimAM nIce pramANe pramANa meAjUda che--anubhUti (anubhava) svaya" prakAza rUpa che; kAraNa ke je svayaM prakAza rUpa na heAya tene anubhUti ja kahI zakAya nahIM. jema ke ghaDAmAM svayaMprakAzatAneA abhAva che, tethI temAM anubhUtitvanA paNa abhAva che. vyApakanA abhAva vyApyanA abhAvanA sAdhaka hoya che, A niyama anyatra paNa jovAmAM Ave che. jema ke taLAva AdimAMthI nivRtta thatI agni sva bhAvathI ja taLAva AdimAM potAnA vyAkhyanA (dhUmADA Adino) abhAvanA paNa bedha karAve che. eTale ke taLAva AdimAM agninA ja abhAva hAvAthI dhumADAnA paNa abhAva ja rahe che, A viSayamAM koI nA paNa vivAda saMbhavI zakatA nathI. kadAca Apa evu pratipAdana karatA haiA ke svaprakAzatA rUpa sAdhya kyAMya paNa siddha nathI, tethI aprasiddhane siddha karavAthI aprasiddha vizeSaNa pakSa' nAmanA doSa Ave che, parantu te prakAranuM kathana pazu anucita che, kAraNa ke sAmAnyataH dRSTa anumAna dvArA svaprakAzatA siddha karavAnuM saMbhavita che. te A prakAre zakaya che vedyatva koI paNa vastumAM rahelA atyantAbhAvanuM For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 111 yathA rUpAdau dharmatvaM vidyate iti tatra rUpAdau kiMciniSThAtyaMtAbhAvapratiyogitvaM vidyate, arthAt yo dharmoM bhavati tasya kacidapi adhikaraNe'vazyamatyatAbhAvo bhavati yathA vAyau rUpasyAbhAvo bhavati tathA vedyatvamapi dharma iti tasyApi kutracidabhAvena bhAvyameveti yatra vedyatvasyAbhAvastasyaivAvedyatvaM siddhaM bhavati / anena krameNAvedyatvasya sAmAnyataH siddhatvAt kataditi jijJAsAyAM vyatirekyanumAnena jJAne'vedyatvaM siddhaM bhavati iti nA prasiddhavizeSaNatAdoSaH saMbhavati / athavA yadviparyaye'samIhitaprasaktirbhavati tatkacinmAnayogya bhavati iti sAmAnyavyAptiriha ca jJAnaM vedyaM bhavati naveti vAdinAM vipratipacyA saMzaye satyanubhAvyatvasya svIkAre'navasthArUpA samIhitaprasaktairvadyatvaviparyayasyApi sAmAnyataH pramANagamyadharma hai, jaise rUpAdi meM dharmatva hai to kisI meM rahe hue atyantAbhAva kA ( sambandhitva ) pratiyogitva bhI hai / tAtparya yaha hai ki jo bhI dharma hotA usakA kisI adhikaraNa meM atyantAbhAva avazya hotA hai, jaise vAyu meM rUpa kA abhAva hai / usI prakAra vedyatva bhI dharma hai to usakA bhI kahIM na kahIM abhAva honA cAhie aura jahA~ vedyatva kA abhAva hai usI meM avedyatva siddha hai / isa krama se avedyatva kI sAmAnya rUpa se siddhi ho jAtI hai / vaha avedyatva kahAM hai ? aisI jijJAsA hone para vyatirekI anumAna se jJAna meM avedyatva siddha hotA hai ataeva aprasiddha vizeSaNatA doSa nahIM ho sktaa| athavA jisake viparyava meM aniSTa kA prasaMga hotA hai vaha kahIM pramANa se jAnane yogya hotA hai , ya eka sAmAnya vyApti hai jJAna vedya hai athavA nahIM isa prakAra kI vibhinna vAdiyoM kI vipratipatti ke kAraNa saMzaya hone para vedyatva ke svIkara karane para anavasthA doSa rUpa aniSTa kA prasaMga hone pratiyegI (saMbaMdhI) che, kAraNa ke te dharma che. jema ke rUpa rUpAdikamAM dharmane saMbhAva che, te kaI vastumAM rahelA atyantAbhAvanA pratiyogitva (saMbaMdhitva)ne paNa saMbhAva che. A kathanane bhAvArtha e che ke--je dharma hoya che tene koI adhikaraNamAM atyantAbhAva paNa avazya hoya che, jema ke vAyumAM rUpane abhAva che. e ja pramANe vedhatva paNa dharmarUpa hovAthI tene paNa kaIne kaI vastumAM abhAva hovo joIe. ane jyAM vedyatvane abhAva che, temAM ja aghatA siddha thaI jAya che. te adyatva kyAM che? A prakAranI jijJAsA thAya tyAre vyatirekI anumAna vaDe jJAnamAM adyatA siddha thAya che. te kAraNe aprasiddha vizeSaNatA doSa saMbhavI zaktA nathI. athavA jenA viparyayamAM aniSTane prasaMga Ave che, te kaIka vastumAM pramANa dvArA jANavA yevya hoya che, A eka sAmAnya vyAmi vedya che ke nathI, A prakAranI vibhina vAdIonI vipratipattine kAraNe saMzaya thatA vedhatvane svIkAra karavAmAM aAvasthA deSa rUpa For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUtre svAt / anyathA kathamicchAdi guNAnAmaSTadravyAtiriktadravyAzritatvaM naiyAyikopi sAdhayet aSTadravyAtiriktadravyasyAprasiddhavizeSaNatA prasiddhau yatra tasya prasiddhi statra hetovRttitAyAmanvayavyatirekitA syAd , AvRttau hetorasAdhAdhAraNAnakAntikatAdoSaH syAdataH sAmAnyato dRSTAnumAnena sAdhyasya kathamapi siddhau nAprasiddhavizeSaNatAyAH prasara ityavazvamabhyupeyam tathA ca yathA bhavadbhiH sAmAnyato dRSTAnumAnana sAdhyaprasiddhi kRtvA punastasya sAdhanaM kriyate tathA yadi mayApi kriyate tatra kaH pradvaSo bhavatAm / na caivaM satyaprasiddhavizeSaNatArUSo doSo na kutrApi bhavediti vAcyam, sAmAnyato dRSTAnumAnAsaMbhave zazase vaidyatva kA viparyaya ( avedyatva ) bhI sAmAnya rUpa se pramANa dvArA gamya ho jAtA hai / agara aisA na mAnA jAya to naiyAyika icchA Adi guNoM ko ATha dravyoM se atirikta ( nauve-AtmA) dravya ke Azrita kisa prakAra siddha kara sakegA ! kyoMki ATha dravyoM se atirikta dravya kI siddhi na hone se aprasiddha vizeSaNatA doSa AtA hai jahA~ usakI siddhi hai vahA~ hetu kA rahamA mAnA jAya to hetu anvayavyatirekI ho jAyegA aura yadi hetu kA rahanA mAnA jAya to asAdhAraNa anaikAntikatA doSa AegA / aisI sthiti meM avazya hI yaha mAnanA cAhie ki sAmAnyatI dRSTAnumAna se sAdhya kI siddhi hone para aprasiddha vizeSaNatA doSa nahIM AtA hai isa prakAra jaise Apa samAnyatodRSTa anumAna se sAdhya kI siddhi karake usakA sAdhanaM karate haiM, usI prakAra yadi hama bhI kareM to kyoM Apako dveSa hotA hai ? kadAcita kaho ki aisA mAnane para to aprasiddha vizeSaNatA doSa kahIM ho hI nahIM sakegA , to ThIka nahIM / jahA~ sAmAnyato dRSTa anumAna honA aniSTane prasaMge upasthita thavAthI tvanuM viparyaya (adyatva) paNa sAmAnyarUpe pramANa dvAra gamya thaI jAya che. je evuM mAnavAmAM na Ave te taiyAyika IcachA Adi guNone, Aka dravyo sivAyanA (navamA-AtmA) dravyane Azrita kevI rIte siddha karI zakaze? kAraNa ke ATha dravya sivAyanA dravyanI siddhi na hovAthI 'aprasiddha vizeSaNatA dezane prasaMge upasthita thAya che. jyAM tenI siddhi che tyAM hetune sadbhAva mAnavAmAM Ave te hata anya vyatirekI thaI jaze, ane je hetune sadbhAva na mAnavAmAM Ave, te asAdhAraNa anekanikatA doSane prasaMge upasthita thaze. A prakAranI paristhitimAM avazya evuM mAnavuM ja joIe ke sAmAnyataH chAnumAna vaDe sAdhyanI siddhi thatI heca tyAre aprasiddha vizeSaNatA deSa" naDatA nathIA rIte Apa jevI rIte sAmAnyataH dai anumAna dAsa sAdhyanI siddhi karIne, tene sAdhana rUpe upayoga kare che, e rIte ame paNa karIe te Apane dveSa thavAnuM kAraNa zuM che? kadAca Apa evuM kahetA he che evuM mAnavAmAM aprasiddha vizeSaNatA deSa naDatA ja nathI, te te vAta paNa anucita For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra. zu. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 113 samartha bodhinI TIkA viSANollikhitAbhUH pRthivItvAdityAdau tAdRzadoSasya niraMkuzaprasarasaMbhavAt / na ca kalpitasattvarUpamanubhUtitvaM hetu rutA'kalpitasatvarUpamanubhUtitvaM vA hetuH / AdyapakSe naiyAyikAdimate hetorasiddhistanmate kalpitAyA: sattAyA anabhyupagamAt / na vA dvitIyaH pakSaH vedAntimate akalpitAnubhUtitvasyAsaMbhavena hetorasiddhiriti vAcyam parityaktakalpitAkalpita vizeSasyAnubhUtitvamAtrasyaiva hetutvena svIkArAt / anyathA vahnivAn dhUmAdityatrApi dhUmaH kiM parvatIyo saMbhava na ho vahA~ isa doSa kA prasaMga ho sakatA hai jaise pRthvI zazaviSANa se kuredI gaI hai, kyoMki yaha pRthvI hai, aise sthala para yaha doSa A sakatA hai / yahA~ jo anubhUtitva hetu hai vaha kalpitasattva rUpa haiM yA akalpita sattva rUpa hai ? prathama pakSa svIkAra karo to nayAyika Adi matoM meM hetu asiddhi ho jAegA kyoMki unake mata meM kalpita sattA svIkAra nahIM kI gaI hai / dUsarA pakSa bhI svIkAra nahIM kiyA jA sakatA kyoMki vedAntiyoM ke mata meM akalpita anubhUtitva saMbhava nahIM hai, isa kAraNa hetu asiddha hai | yaha kahanA anucita hai, kyoMki hamane kalpita athavA akalpita vizeSoM ko choDa kara anubhUtitvasAmAnya ko hI hetu svIkAra kiyA hai anyathA parvata agnimAn hai, kyoMki isa anumAna meM bhI yaha prazna kiyA jA sakatA hai ki kyA dhUmavAn hai parvata kA che, jyAM 'sAmAnyataH dRSTa' anumAnanA sadbhAva saMbhavatA na hAya, tyAM A doSanA prasaMga upasthita thAya che. jema ke pRthvIne sasalAnAM ziMgaDAM vaDe kheAdavAmAM AvI che.' A prakAranA kathanamAM A doSanA saMbhava rahe che, kAraNa ke sasalAne ziMgaDAM ja heAtAM nathI. te tenA ziMgaDAM vaDe pRthvIne kheAdavAnI vAta ja kevI rIte saMbhavI zake? For Private And Personal Use Only ahIM je anubhUtitva che te kalpita sattvarUpa che, ke akalpita sattvarUpa che? pahelA pakSane, svIkAra karavAmAM Ave, te naiyAyika Adi matAmAM hetu asiddha thai jaze, kAraNa temanA matamAM kalpita sattAno svIkAra karAyo nathI, bIjA pakSane paNa svIkAra karI zakAya tema nathI, kAraNa ke vedAntIonA mata anusAra akalpita anubhUtitva sabhavI zakatu nathI, te kAraNe hetu asiddha che. te prakAranuM kathana anucita che; kAraNa ke ame kalpita athavA akalpita vizeSAne cheDIne anubhUtitva sAmAnyane ja heturUpe svIkArela che. nahI to paryaMta agnimAna che; kAraNa ke tyAM dhumADAnA sadbhAva che'; A anumAna sAme paNa evA prazna karI zakAya che ke zuM paryaMtanA hetu dhumADA hoya che; ke rasoDAne hetu dhumADA hAya che? pahelA pakSa saMgata nathI; kAraNa ke parvatamAM dhumADAnI sAthe te sU. 15
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 114 sUtrakRtAGgasUtre heturmahAnasIyo vA nAdyaH parvatIyadhUme tadAnIM vyAptegrahaNAbhAvena tenAnumAtumazakyatvAt / na dvitIyaH svarUpAsiddhermahAnasIyadhUmasya parvatAdAvabhAvAt ityAdi vikalpena dhUmenApi parvate vahnayanumAnaM na syAt iti tatra yathA tadezaniSTatvamatadezaniSThatvaM na vikalpyate, kintu dhUmatvena dhUmo hetustathAprakRtepi anubhUtitvamAtraM heturityevaM na koSi doSaH prasarati, na vA svaprakAzasAdhanatAyAM koSi doSo bhavati / na ca svaprakAzatvarUpasAdhyasyAbhAvAdhikaraNe'nubhUtitvasya hetorvRtti cvasandehAddhetau saMdigdhA'naikAntikatA syAditi vAcyam anubhUterapyanubhAvyatvenA'va Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhUma hotA hai yA mahAnasa kA dhUma hetu hai ? prathamapakSa saMgata nahIM kyoMki parvata ke dhUma ke sAtha usa samaya (anumAna prayoga ke samaya ) vyAptikA grahaNa nahIM huvA hai ataeva usase agni kA anumAna nahIM kiyA jA sakatA / dUsare pakSa meM mahAnasa kA dhUma parvata meM pAyA nahIM jAtA / ityAdi vikalpa yahA~ bhI saMbhava hone se dhUma hetu ke dvArA parvata meM agni kA anumAna nahIM ho sakegA / isa prakAra jaise yahA~ para tadeza niSTatA yA atadeza niSThatA amuka jagaha rahane athavA na rahane kA vikalpa nahIM kiyA jAtA kintu sAmAnya dhUma ko hI hetu mAna liyA jAtA hai usI prakAra prastuta anumAna meM bhI anubhUtitva sAmAnya hI hetu hai, aisA mAnane meM koI bhI doSa nahIM AtA aura na svaprakAzatA kI siddhi meM hI koI doSa AtA hai svaprakAzatA rUpa sAdhya ke abhAva ke adhikaraNa meM arthAt jahA~ svaprakAzatA sAdhya nahIM hai vahAM bhI anubhUtitva hetu kI vRtti kA sandeha hone se hetu meM saMdigdha anaikAntikatA doSa AtA hai / yaha kahanA ucita samaye (anumAna prayoganA samaye) vyAptinuM grahaNa thatuM nathI. te kAraNe tenA dvArA agninuM anumAna karI zakAtu nathI. banne pakSa paNa svIkArI zakAya tema nathI, kAraNa ke rasoDAnA dhumADA parvatamAM saMbhavI zakatA nathI, ityAdi vikalpa ahIM paNa zakya hAvAthI dhumADA rUpa hetu dvArA paryaMtamAM agninuM anumAna karI zakAze nahIM. A rIte jema ahIM taddezaniSThatA athavA atardezaniSThatAnA (amuka jagyAe rahevA athavA na rahevAne) vikalpa mAnya karI zakAtA nathI, parantu sAmAnya dhumADAne ja hetu mAnI levAmAM Ave che, eja pramANe prastuta anumAnamAM paNa anubhUtitva sAmAnyaja hetu rUpa che. A prakAranI mAnyatAmAM paNa koI doSa udbhavatA nathI ane svaprakAzatAnI siddhimAM paNa koi doSanA saMbhava rahetA nathI. svaprakAzatA rUpa sAdhyanA abhAvanA adhikaraNamAM eTale ke jyAM svaprakAzatA sAdhya nathI tyAM paNa anubhUtitva hetunI vRttinA sandeha hovAthI hetumAM saMdigdha anekAntikatA doSano saMbhava rahe che, ema kahevuM te ucita nathI; kAraNa ke ApaNe anubhUtine paNa For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bodhinI TIkA pra. zu. a. 9 vAryAmatasvarUpanirUpaNam 115 sthApAtAt, yadi jJAnaM jJAnAntareNa vedyaM syAt tadA yena jJAnAntareNa prathamaM jJAnaM veditaM syAttadapi jJAnatvAvizeSAt svAnyena kenacidapi jJAnena jJAtaM syAttadapi punarjJAnAntareNetyevamanavasthA pizAcasyAvatAraH syAdityeva jJAnasya jJAnAntaravedyatve bAdhakastarkaH / sati ca bAdhakatarkeNa sandigdhAnaikAntikatApadamadhyAdhAtuM zaknoti / naca jJAnamAtrasyAvazyavedyatvaM na svIkaromi jJAnavyavahArastu na jJAyamAnasattayA kintu svarUpasattAviziSTenaiva jJAnena jJAnasya vyavahAra iti kAnavasthAyAH nahIM hai, kyoMki hama anubhUti ko bhI anubhAvya svIkAra karate haiM / yadi eka jJAna dUsare se hI jAnA jAya to jisa jJAna ne pahale jJAna ko jAnA vaha bhI jJAna hone ke kAraNa apane se bhinna kisI anya jJAna ke dvAra hI jAnA jAegA aura vaha jJAna bhI kisI anya jJAna se | isa prakAra anavasthA doSa rUpI pizAca kA avatAra hogA / eka jJAna ko dUsare jJAna dvArA vedya mAnane meM yaha bAdhaka tarka hai isa bAdhaka tarka kI maujUdagI meM saMdigdha anaikAntikatA doSa nahIM A sakatA / kadAcit yaha kaho ki hama pratyeka jJAna ko vedya (jJeya) nahIM mAnate / phira bhI usameM jo jJAna kA vyavahAra hotA hai vaha jJAyamAna sattA se nahIM kintu svarUpasattA se viziSTa jJAna ke dvArA hI hotA hai / aisA mAnane se anavasthA dopa kaise saMbhava ho sakatA hai ? kintu yaha kathana yukti saMgata nahIM hai / jJAna apane Apa ko jAnatA nahIM aura use jAnane ke lie anubhAvya rUpe svIkArIe chIe. jo eka jJAnane bIjA jJAna vaDe ja jANI zakAtu hAya, tA je jJAna vaDe pahelA jJAnane jANavAmAM Avyu, te jJAnane paNa jANanArUM kei trIjuM jJAna paNa hAvuM ja joie. je jJAna vaDe te bIjA jJAnane jANavAmAM Avyu te trIjA jJAnane jANanArUM koi ceAthuM jJAna paNa haze ja. A pramANe AgaLa vadhatAM vadhatAM je chellu jJAna Avaze, te jJAnane kayA jJAna dvArA jANavAmAM AvyuM te prazna UbhA thaze, ane chellA jJAnane jANanArA anya jJAnanA abhAva hAvAne kAraNe anavasthA deSanI saMbhAvanA UbhI thaze. eka jJAnane anya jJAna dvArA vedya (anubhava karavA yogya) mAnavAmAM A bAdhaka tarka che. A bAdhaka tanI upasthitimAM (meAjUdagImAM) sa Mdigdha anaikAntikatA doSa AvI zakatA nathI. kadAca evuM kahevAmAM Ave ke "ame pratyeka jJAnane vedya (jJeya) mAnatA nathI. te temAM je jJAnanA vyavahAra thAya che te jJAyamAna sattA vaDe thatA nathI, paNa svarUpa sattAthI yukta jJAna dvArA ja thAya che, A pramANe mAnavAmAM Ave, to anavasthA doSa kevI rIte saMbhavI zake che ?" parantu ApanuM A kathana paNa yukti saMgata lAgatu nathI. jJAna peAtAne ja jANatuM na hoya ane tene jANavAne mATe koI anya jJAnanI pravRtti paNa na For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 sUtrakRtAGgasUtre , saMbhavaH jJAnasyAvazyavedyatAsvIkAre evAnavasthAyAH saMbhavAditi vAcyaM jJAna - viSayaka jJAnAntarAnavatAre jJAnasattAyA nirNetumazakyatayA svarUpasattayA vyavahAra iti svIkartumazakyatvAt na ca yadA kadAcida jJAnAntarasattAviSaka jijJAsodaye sati vyavahArAdinA kenacitkAraNena tasyA api pramAsyAditi na tasyA nirNayaH kintu nirNayaH syAditi na kopi doSa iti vAcyam / ghaTo'yaM ghaTaviSayaka jJAnavAnahamiti jJAnadvayAtiriktajJAnAntarasyAnanubhavAt yadi jJAnapravAho bhavettadA bhavatkathanaM zobhetApi na tvevam ananubhUtenApi padArthasvIkAre'tiprasaMgAt / vinApi pramANaM yadi sattAyAH svIkAraH syAttadA prameyasattAyA api pramANa dUsare jJAna kI bhI pravRtti na ho to jJAna kI sattA kA hI nirNaya nahIM ho sakatA / aisI sthiti meM svarUpa sattA se jJAna kA vyavahAra svIkAra karanA zakya nahIM hai / jaba kabhI jJAnAntara kI sattA ke viSaya meM jijJAsA utpanna hotI hai| to vyavahAra Adi kisI kAraNa se usakA bhI jJAna ho jAtA hai / ataeva usakA nirNaya nahIM kintu nirNaya ho jAtA haiM / isa kAraNa koI doSa nahI hai / aisA kahanA ThIka nahIM / "yaha ghaTa hai" yA maiM ghaTa viSayaka jJAnavAn hU~ isa prakAra ke do jJAnoM se bhinna jJAnAntara kA anubhava nahIM hotA / yadi jJAna kA pravAha hotA to Apa kA kathana zobhA bhI detA / magara aisA hai nahIM jo anubhava meM nahIM AtA, usake dvArA bhI padArtha ko svIkAra kiyA jAegA to ati prasaMga ( aniSTApatti) kA prasaMga hogA / yadi pramANa ke vinA hI sattA ko svIkAra karate ho to prameya kI sattA 46 hAya, teA jJAnanI sattAnA (astitvano) ja nirNaya thai zake nahIM. evI sthitimAM svarUpasattA dvArA jJAnanA vyavahAra svIkArya banI zakatA nathI. "nyAre jJAnAntara (ramanya jJAna ) nI sattA (vidyamAnatA ) nA viSayabhAM nijJAsA utpanna thAya che, tyAre vyavahAra Adi koI kAraNa vaDe paNa tenuM jJAna thai jAya che. te kAraNe tenA anirNaya rahevAne badale nirNaya ja thai jAya che, A kAraNe koi doSa nathI" A pramANe kahevu te paNa yogya nathI. "A ghaTa (ghaDe) che" athavA " uN ghaTaviSayaka jJAnavAndhyuM. " A prakAranA be jJAneAthI bhinna jJAnAntaranA anubhava thato nathI, je jJAnanA pravAha heAta teA Apanu kathana suMdara lAgata parantu evu che nahI. je anubhavavAmAM na Ave tenA dvArA paNa padArthanA svIkAra karavAmAM Ave, te atiprasaga (aniApatti) rUpa doSano saMbhava upasthita thaze. jo pramANa vinA ja sattAnA svIkAra karavAmAM Ave, to prameyanI sattAnA paNa pramANanA astitva vinA ja svIkAra karI zakAze ane pramANanA For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 117 samartha bodhinI TokA pra. . a. 1 cAkamatasvarUpanirUpaNam sattAmantareNaiva svIkArasaMbhavena pramANacintaiva parityaktA bhavet / iSTApattau ca prameyasiddhiH pramANAddhIti paribhASAlupyeta, anubhavavirodhazva syAt, nahi cakSurAdipramANamantarA rUpAdiprameyasya vyavasthA kacidapi dRSTA upapannA vA / jJAnAntaraviSayaka jJAnasvIkAre punaragre jJAnAntaragave paNAyAmanavasthAyA avazyaMbhAvena doSarAhityaM kadApi na saMbhavet / na cAnavasthaiveSTeti vAcyam / anavasthAsvIkartRRNAM tridoSasaMbhavAt, tridoSAH prAg lopa- avinigamyatva-zramANApagamAH / uttarottarajJAnasvIkAre pUrvajJAnopayogasiddhau aparAparajJAnena pUrvapUrvavijJAnasya vilopaprasaMgAt, iti prAglopadoSaH / bhI pramANa kI sattA ke binA hI svIkAra kI jA sakegI aura pramANa kA vicAra hI tyAga denA hogA arthAt pramANa kA vicAra nirarthaka ho jAegA / agara kaho ki yaha to iSTApatti hai arthAt hama pramANa kA tyAga karate haiM to yaha kathana bAdhita ho jAegA ki pramANa se hI prameya kI siddhi hotI hai / anubhava se bhI virodha hogA, kyoMki cakSu Adi pramANoM ke vinA rUpa Adi prameyoM kI vyavasthA kahIM bhI nahIM dekhI gaI hai aura na vaha saMgata ho sakatI hai / jJAna ko jJAnAntara se grAhya mAnane para jJAnAntara ko grahaNa karane ke lie bhI jJAnAntara kI khoja karanI par3egI to anavasthA doSa hogA / doSa rahitatA kadApi saMbhava nahIM hogI / hameM anavasthA hI iSTa hai aisA nahIM kahanA cAhie, kyoMki anavasthA svIkAra karane vAloM ko tIna doSa Ae~ge / ve tIna doSa ye haiM (1) prAglopa ( 2 ) avinigamyatva aura ( 3 ) pramANApagama / uttarottara jJAna ko svIkAra karane para pUrvajJAna ke upayoga kI siddhi hone vicAra ja jatA karavA paDaze. eTale ke pramANunA vicAra ja nirarthaka banI jaze. kadAca tame tene ISTApatti rUpa gaNA ane evu kaheA ke ame pramANanA tyAga karIe chIe, tA "pramANa dvArA ja prameya siddha thAya che," A kathana asa Mgata banI javA rUpa bAdhAna prasa`ga upasthita thaze. vaLI A kathana anubhavanI paNa virUddha jaze, kAraNa ke cakSu Adi pramANeA vinA rUpa Adi prameyAnI vyavasthAnA sadbhAva sa MbhavI zakatA ja nathI ane te prakAranI vyavasthA saMgata paNa hoI zake nahI. jJAnane jJAnAntara (anya jJAna) vaDe grAhya mAnavAmAM Ave, tA jJAnAntarane grahaNa karavAne mATe jJAnAntaranI zeAdha karavI paDaze. te te prakAranI paristhitimAM anavasthA doSanA prasaMga upasthita thai jaze. "amane anavasthA ja iSTa che," A prakAranuM kathana paNa yogya nathI, kAraNa ke anavasthAnA svIkAra karanArane nIce pramANe traNa doSa lAgaze. (1) prAglopa (2) avinigamyatva ane (3) pramANApagama. uttarottara jJAnanA svIkAra karavAmAM pUrva jJAnanA upayoganI siddhi For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 sUtrakRtAGgasUtre vinigamanApi na syAt kasya svIkAraH kasya neti pUrvaniyAmakaM paraM veti viniyantumazakyatvAt , iti avinigamyatvarUpo dvitIyadopaH pramANApagamopi anantajJAnasvIkAre nAsti kiMcitpramANamanubhavo vA iti pramANApagamAtmA tRtIyo dopaH / taduktaM zrI harpamizreNa "prAglopAvinigamyatva-pramANApagamairbhavet / anavasthitimAsthAtu racikitsyAtridopatA // iti / avayavAvayavinobhede zlokastha tRtIyAvibhakteH prayojyatvamarthastathA ca prAgalopAvinigamyatvapramANApagamaprayojyA tridosstaa| avayavA'vayavinorabhede tu tRtIyA vibhaktarabhedorthaH tathA ca prAgalopAvinigamyatva pramANApagamAbhinnAtridoSatA se agale 2 jJAna se pahale 2 ke jJAna kA lopa ho jaaegaa| yaha prAglopa nAmaka dopa hai kise svIkAra kareM aura kise svIkAra na kareM, pahalAjJAna niyAmaka hai, yA dUsarA jJAna niyAmaka hai ? isa prakAra :nirNaya karanA zakya na hone se avinigamatA nAmaka dUsarA doSa hogaa| ananta jJAnoM ko svIkAra karane meM na koI pramANa hai aura anubhava hai isa kAraNa pramANApagama nAmaka tIsarA dopa bhI AtA hai| zrI harSa mizra ne kahA hai-"prAgalopAvinigamyatva" ityAdi / "jo jJAnoM kI anavasthA ko svIkAra karate haiM, unake matAnusAra tIna doSoM kA nivAraNa nahIM ho sakatA / ve dopa isa prakAra haiM-prAglopa, avinigamyatva aura pramANApagama / avayava aura avayavI, kA bheda mAnane para zloka meM AI huI tRtIyA vibhakti kA artha prayojyatva hai / tAtparya yaha hai ki prAglopa, avinigamyatva aura pramANApagama ke dvArA prayojya tridoSatA hai / avayavI kA abheda mAnane thavAthI pAchaLane pratyeka jJAna dvArA AgaLanA pratyeka jJAnane lepa thaI jaze. A doSanuM nAma prAgalepa doSa che. tene svIkAra kare ane kene asvIkAra kare, paheluM jJAna niyAmaka che ke bIju jJAna niyAmaka che, A prakArano nirNaya karavAnuM zakaya na hovAthI avinigamatA nAmane bIje deSa lAgaze. anaMta jJAneno svIkAra karavA mATe kaI pramANa paNa nathI ane evA keI anubhavane paNa sadbhAva nathI. te kAraNe pramANapagama nAmane trI ho5 54 ve che. zrI upa bhitrai 4jhucha-"prAgalopAvinigamyatva" tyAta bajeo jJAnanI avasthAne svIkAra kare che, temanA matAnusAra traNa doSanuM nivAraNa 24 24tu nathA, te na 5 25 // prabhArI cha. (1) prANaan5, (2) viniyatva bhane (3) pramANapagama. avayava ane avayavImAM bheda mAnavAmAM Ave, te zlekamAM vaparAyelI trIjI vibhakitane artha " prajyatve che. eTale ke pralepa, avinigamyatva ane For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra. zu. a. 1 cArvAkamata svarUpanirUpaNam 119 samayArtha bodhinI TokA anavasthAM svIkurvato bhavati / cikitsArahitA bhavatItyanavasthA kathamapi na hitAvahA / na ca dvitIyAdijJAnaM svabhAvavizeSAdeva svaviSayapramANamantareNaiva svaviSayakavyavahAraM gamayatyato nAnavasthA na vA'prAmANikatvena vyavahArAbhAva iti vAcyam / evaM tarhi dvitIyAdijJAnAnAmevaMvivasvabhAvasvIkAre tadvaraM prathamajJAnasyaiva tAdRzasvabhAvavizeSaH svIkriyatAm tAvataiva sarvavighnopazAMtisaMbhAvanA jJAnasya svaprakAzatApi siddhA bhavati nirarthakoyaM drAviDaprANAyAmaH / tathA laukikAnAmAbhANakaH / ante raNDAvivAhaH syAdAdAveva kuto nahIti / para tRtIyA vibhakti kA artha abheda hai| abhiprAya yaha nikalA ki grAgulopa, aafarera aura pramANApagama se abhinna tridoSatA anavasthA mAnane vAle ke mata meM AtI hai / anavasthA kI koI cikitsA nahIM hai ataeva vaha hitakara nahIM hai| dvitIya Adi jJAna apane svabhAva vizeSa se svaviSayaka jJAna ke vinA hI, svaviSayaka vyavahAra ko utpanna kara letA hai ataH na to ana vasthA doSa AtA hai aura na aprAmANika hone se vyavahAra kA abhAva hI hotA hai, aisA nahIM kaha sakate / yadi aisA hai arthAt dvitIya Adi jJAnoM meM isa prakAra kA svabhAva svIkAra karate ho to pahale jJAna kA hI aisA svabhAva mAna lenA acchA hai / aisA mAnane se sabhI doSoM kI upazAnti ho jAegI aura jJAna kI svaprakAzaEtA bhI siddha ho jAegI / phira yaha dravir3a prANAyAma vyartha hai loka meM kahAvata hai-yadi kutsita vartana karane vAlI ko anta meM vivAha karanA hai to Adi meM hI kyoM na kara le | pramANApagamanA dvArA prayAnya tridoSatA che. jo avayava ane avayavInA abheda mAnavAmAM Ave, teA tRtIyA vibhaktinA atha abheda' che. eTale ke prAglApa, avinigamyatva ane pramANApagama, A traNethI abhinna tridoSatAne, anavasthA mAnanArAnA matamAM sadbhAva rahe che. anavasthAnI koI cikitsA nathI, te kAraNe te hitakara nathI. dvitIya Adi jJAna pAtAnA svabhAva vizeSa vaDe ja, viSayaka jJAnanA vinA ja, svaviSayaka vyavahArane utpanna karI le che, tethI anavarathA doSa paNa AvatA nathI, ane aprAmANika hovAthI vyavahAranA abhAva paNa sabhavatA nathI" A prakAranuM kathana paNa ucita nathI. jo dvitIya Adi jJAnAmAM A prakAranA svabhAvanA Apa svIkAra karatA ho, tA pahelA jJAnanA ja e prakAranA svabhAva mAnavA DIka thaI paDaze. evuM mAnavAthI saghaLA doSonu nivAraNa thai jaze, ane jJAnanI svaprakAzatA paNa siddha thaI jaze. te pachI A drAviDa ( ulTI rIte) prANAyAma vyartha ja banI jaze. lokomAM evI kahevata che ke "kutsita vana karanArI strIne Akhare vivAha karI levAnA ja hoya, te prAraMbhamAM ja zA mATe na karI le !" For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 sUtrakRtAGgasUtre tadevaM jJAnasya jJAnAntaraviSayatvasvIkAre jJAnasya svarUpameva na siddhayedityAdivipakSabAdhaka tarkasaMbhavena na saMdigdhA naikAntikatA doSaH / yatra hetoH sAdhyAbhAvAdhikaraNe vRttitvasandeho bhavet / tAdRzavRttitve bAdhakatakoM nAvatarati tatraiva saMdigdhAnaikAntikatAyAH sAmrAjyam prakRte tu jJAnasvarUpAsiddhirUpavipakSabAdhakatarkasya satvena na tarkasya virahaprayuktasaMdigdhAnaikAntikatAyAH saMbhAvanApi padamAdhAtuM zaknotIti / api ca ghaTAdi svarUpaviSayaprakAzanasamaye jJAnaM prakAzate na vA / na prakAzate iti pakSasya svIkAre jJAnodayAnantara kSaNe jijJAsupuruSasya tAdRzaghaTAdijJAne sandeho viparyayo viparItaprabhA vA syAt / na tu kazcidghaTamaha eka jJAna ko dUsare jJAna kA viSaya mAnane para jJAna kA svarUpa hI siddha nahIM hogA ityAdi bAdhaka tarkoM kA sadbhAva hone se hamAre hetu meM saMdigdha anaikAntikatA doSa nahIM hai / jahA~ aisA sandeha hotA hai ki hetu sAdhya ke abhAva ke adhikaraNa meM rahatA hai yA nahIM arthAt jahA~ sAdhya kA abhAva hai vahA~ bhI rahatA hogA vahA~ bAdhaka tarka nahIM hotA / aise sthala para hI saMdigdha anaikAntikatA kA sAmrAjya hotA hai / yahAM jJAna ke svarUpa kI asiddhi rUpa bAdhaka tarka : vidyamAna hai, ataeva bAdhaka tarka ke abhAva meM hone vAlI saMdigdha anaikAntikatA kI saMbhAvanA bhI nahIM kI jA sakatI hai isake atirikta yaha kahiye ki jaba jJAna ghaTAdi viSayoM ko prakAzita karatA hai taba svayaM prakAzita hotA hai ki nahIM hotA ? agara prakAzita nahIM hotA, yaha pakSa svIkAra kiyA jAya to jJAna kI utpatti ke anantara kSaNa meM jijJAsu puruSa ko usa ghaTAdi ke jJAna meM sandeha, viparyaya athavA eka jJAnane bIjA jJAnanA viSaya mAnavAmAM Ave, to jJAnanuM svarUpa ja siddha nahI thAya, ityAdi bAdhaka tarkInA sadbhAva hAvAthI amArA hetumAM sa Mdigdha anaikAnti katA doSanA sadbhAva nathI. jyAM evA sadaMDu thAya che ke hetu sAdhyanA abhAvanA adhikaraNamAM rahe che, ke rahetA nathI--eTale ke jyAM sAdhyanA abhAva che tyAM paNa rahetA haze. tyAM bAdhaka taka sabhavatA nathI. evI paristhitimAM ja sa Mdigdha anaikAntiktAnu sAmrAjya hoya che. ahI jJAnanA svarUpanI asiddhi rUpa bAdhaka tarka vidyamAna che, tethI bAdhaka tarkanA abhAvamAM sabhavI zake evI sabdhi anekAntikatAnI saMbhAvanA paNa mAnI zakAtI nathI. vaLI amArA A praznanA javAba ApA-- jo jJAna ghaTAdi viSayAne prakAzita kare che, teA pAte prakAzita hoya che, ke nathI hatu ?" jo pAte prakAzita nathI hAtu', A mAnyatAnA ravIkAra karavAmAM Ave teA jJAnanI utpattinI kSaNanI anantara kSaNe jijJAsu For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra. zu. a. 1 cArvAkamata svarUpanirUpaNam 121 samartha bodhinI TIkA madrAkSa naveti dRSTA'nantarakSaNe sandehaM karoti viparyasyatijJAnaviSaye jJAnAbhAvaM nizcinoti kintu idamahamadrAkSamityeva nizcinoti jJAnasya svarUpAnapagame sandeha viparyayaviparItapramA avazyaM bhaveyu rnatu kasyacidapi tA bhavanti kintu jJAnasvarUpasya nizcaya eva bhavati / tasmAt svayaM prakAzamAnameva jJAnaM ghaTAdiviSayaiH saha vyavahAraM janayatIti vaktaM yuktam tathA ca jJAnasya svaprakAzatA siddhA bhavatIti / nanu yathA sukhaduHkhAdikaM na svaprakAzasvarUpam kintu jJAnadvArAprakAzate kintu sukhaduHkhAdi saMvedanasamaye kasyApi sacetaso'cetasopi vA sukhe, na saMzayo jAyate sukhaM me'sti na vetyAkArakaH, na vA nAstyeva sukhAdikamityAkArako viparIta pramiti ho jAyegI / koI bhI puruSa ghaTa dekhane ke pazcAt aisA sandeha nahIM karatA ki maiMne ghaTa dekhA hai yA nahIM, vaha viparIta jAnatA haiM aura na jJAna ke viSaya meM jJAna ke abhAva kA nizcaya karatA hai / kintu use yaha nizcaya hotA hai ki " maiMne ghaTa dekhA hai " yadi jJAna ke svarUpa kA jJAna na ho to sandeha, viparyaya aura viparIta pramA avazya hogI, kintu vaha kisI ko hotI nahIM hai / valki jJAna ke svarUpa kA nizcaya hI hotA hai / ataeva svayaM prakAzamAna hI jJAna ghaTa Adi viSayoM ke sAtha vyavahAra utpanna karatA hai, aisA kathana hI ucita hai / aura aisA hone se jJAna kI svaprakAzatA siddha ho jAtI haiM / zaMkA - jaise sukha duHkha Adi svayaM prakAzamAna nahIM haiM kintu ve jJAna ke dvArA prakAzita hote haiM, phira bhI sukha duHkha Adi ke saMvedana ke samaya kisI vicArazIla yA avicArazIla puruSa ko sukha ke viSaya meM saMzaya nahIM purUSane te ghAsadanA jJAnamAM sa Mdeha, vipaya ane viparIta pramiti utpanna thaze. koI paNa purUSa, ghaDAne dekhyA pachI evA saMdeha karatA nathI ke me' ghaDo dekhyA che ke nahI'? vaLI te viparIta rUpe paNa te ghaDAne mAnatA nathI. ane jJAnanA viSayamAM jJAnanA abhAvanA paNa nizcaya karatA nathI. parantu tenA dvArA e ja nirNaya karAya che ke me ghaDAne joyA che.' je jJAnanA svarUpanuM jJAna na hoya, te sa Mdeha, vipaya ane viparIta pramitinA avazya sadbhAva ja raheze, parantu A traNenA anubhava kaipaNa vyaktine thatA nathI, parantu jJAnanA svarUpanA nizcaya ja thatA hoya che. tethI evu mAnavuM ja ucita thai paDe che ke svayaM prakAzamAna jJAna ja ghaTADhi viSayeAnI sAthe vyavahAra utpanna kare che. ane evu hovAthI jJAnanI svaprakAzatA siddha thaI jAya che. zakA-jema sukhaduHkha Adi svayaM prakAzamAna nathI, parantu jJAnanA dvArA ja prakAzita thAya che, chatAM paNa sukhaduHkhAdinuM savetana karatI vakhate koI paNa vicArazIla puruSane sukhanA viSayamAM evA saMzaya hAtA nathI ke 'mane sukha che ke nathI' 'mane sukha nathI' sU. 16 For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 sUtrakRtAGgasUtre viparyayo vA kadAcidudeti, mukhAbhAvaviSayakapramAtu naiva kathamapi svodayamAsAdayati, tathA jJAnasya jJAnAntaraviSayatvasvarUpaparaprakAzyatvasvIkAre pi saMzayaviparyayaviparItapramANAmabhAvaH syAtkathaM jJAnasya svaprakAzalA sandezAdhabhAvanaiva svaprakAzatA sAdhyate, sandehAyabhAvastu paraprakAzyatvepi saMbhavatIti vyabhicArAnnasaMzayAdyabhAvAnAM svaprakAzatA sAdhakatvaM saMbhavati paragnakAzyatve'pi saMzayAbabhAvasya vaktuM zakyatvAtsukhAdivaditi na vAcyam tathA sati jJAnasyApi jJAnAntaravedyatve'navasthAparihArasyAsaMbhavApAtAt / kiMca tava naiyAyikasya vyavasAyAnuvyavasAyayorutpAdaka eka eva manaHsaMyogo vibhinno vA, tatra yadi yenaiva manassaMyogena hAtA ki "mujhe sukha hai yA nahIM / mujhe sukha nahIM hai" aisA viparIta jJAna bhI use nahIM hotA sukhAbhAvaviSayaka pramiti bhI kabhI utpanna nahIM hotii| isI prakAra eka jJAna ko dUsare jJAna se jJeya arthAt para prakAzya mAnane para bhI saMzaya, viparyaya aura viparIta pramiti kA abhAva hogaa| phira sandeha Adi ke abhAva ke kAraNa jJAna kI svaprakAzyatA kaise siddha kI jA sakatI hai ? sandeha Adi kA abhAva to jJAna ko paraprakAzya mAnane para bhI ho sakatA hai / isa prakAra vyabhicAra hone se saMzaya Adi kA abhAva jJAna ko svaprakAzakatA kA sAdhaka nahIM hai| kyoMki paraprakAzyatA mAnane para bhI saMndeha Adi kA abhAva kahA jA sakatA hai / samAdhAna-yadi jJAna ko paraprakAzya mAnA jAegA to anavasthA doSa kA parihAra karanA saMbhava nahIM hogA / isake atirikta tuma naiyAyikoM ke matameM vyavasAya aura anuvyavasAya kA janaka manaHsaMyoga eka hI hai athavA e viparIta bhAva paNa tene thato nathI, ane sukhAbhAva viSayaka pramiti paNa tene kadI 641 yatI nathI. . e ja pramANe eka jJAnane bIjA jJAna dvArA reya eTale ke paraprakAzya mAnavAmAM Ave, te saMdhya, viparyaya ane viparIta pramitine abhAva ja raheze. te pachI saMdeha AdinA abhAvane kAraNe jJAnanI svaprakAzyatA kevI rIte siddha karI zakAze? saMdeha Adine abhAva te jJAnane paraprakAzya mAnavAmAM Ave te paNa saMbhavI zake che. A prakAranI bAdhA hevAne kAraNe saMzaya Adine abhAva paNa sAnanI svaprakAzatAne sAdhaka nathI, kAraNa ke paraprakAzyatA mAnavAmAM Ave te paNa saMdeha Adine abhAva pratipAdita karI zakAya che. samAdhAna-je jJAnane paraprakAzya mAnavAmAM Ave, te anavasthA doSane parihAra (nivAraNa) karavAnuM saMbhavI nahIM zake. vaLI tamArA niyAcikanA mata pramANe te vyavasAya ane anuvyavasAyane janaka manaHsaMyoga eka ja che, ke alaga alaga che? je For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 123 ghaTasya vyavasAyajJAnamutpAditaM tenaiva manaHsaMyogena yadi ghaTAnuvyavasAyopi prAdurbhavettadA ghaTAnuvyavasAyajanakasya ghaTavyavasAyajJAnasya tAdRzaghaTavyavasAyajanyAnuvyavasAyasya yogapadyaM syAt / na ca tatsaMbhavati janyajanakayorekadotpAdAsaMbhavAt , niyatAvyavahitapUrvakAlavRttirUpaM janakaM kAraNAvyavahitottarakAlavRttirUpaM janyam , vyavasAyaviSayako'nuvyavasAyovyavasAyAtmakajJAnajanyo bhavati anuvyavasAyaM prativyavasAyajJAnasya karmakArakatayA kAraNatvAt , kAraNakAryayovibhinnakAlasthitimattvamAvazyakaM sahaivotpatyA kasya ke prati pUrvakAlavRttitvaM kasya ke prati vottarakAlavRttitvaM alaga alaga hai ? yadi jisa manaHsaMyoga ke dvArA ghaTa kA vyavasAyajJAna utpanna hotA hai usI manaHsaMyoga se ghaTa kA anuvyavasAya bhI utpanna hotA hai to ghaTa ke anuvyavasAya ko utpanna karane vAlA vyavasAya aura anuSyavasAya donoM eka hI sAtha utpanna hone cAhie, magara aisA honA saMbhava nahIM hai kyoMki janya aura janaka arthAt kArya aura kAraNa kA eka hI kAla meM utpAda honA saMbhava nahIM hai / kAraNa niyata evaM avyavahita pUrva kAlavattoM hotA hai aura kArya avyavahita ( vyavadhAna rahita ) uttara kAlavI hotA hai arthAt kAraNa pUrva kAlavI aura kArya uttara kAlavartI hotA hai parantu donoM ke bIca meM kAla kA vyavadhAna nahIM hotA / yahAM vyavasAya ko viSaya karane vAlA anuvyavasAya jJAna se utpanna hotA hai / ataeva vyavasAya anuvyavasAya kA kAraNa hai aura anuvyavasAya, vyavasAya dvArA janya hone se vyavasAya kA kArya hai| donoM meM kArya kAraNa bhAva hai, ataeva donoM kA bhinna kA lIna honA Avazyaka hai| agara donoM eka sAtha utpanna hoMge to kauna kisa managa vaDe ghaTanuM vyavasAya jJAna utpanna thAya che, e ja manAyega vaDe ja ghaTane anuvyavasAya paNa upanna thato hoya, te ghaTanA anuvyavasAyane utpanna karanAra vyavasAya ane anuvyavasAya, banne eka ja samaye utpanna thavA joIe. paraMtu evuM banI zakavAne saMbhava nathI, kAraNa ke janya ane janaka-eTale ke kArya ane kAraNano eka ja kALe utpAda thavAnI vAta saMbhavI zakatI nathI. kAraNa niyata ane avyavahita pUrvakALavastI hoya che, ane kArya avyavahita (vyavadhAna rahita) uttara kALavatI hoya che, eTale ke kAraNa pUrvakALavatI ane kArya uttarakALavatI hoya che, paraMtu bannenI vacce kALanuM vyavadhana (kALane AMtare) hotuM nathI. ahIM vyavasAyane viSaya karanAra (grahaNa karanAro) anuvyavasAya jJAna dvArA utpanna thAya che. tethI vyavasAya, anuvyavasAyanA kAraNarUpa che, ane anuvyavasAya dvArA janya havAthI vyavasAyanA kArya rUpa che. bannemAM kAryakAraNa bhAva che, te kAraNe te bannenI utpattine kALa jude jude havAnuM Avazyaka thaI paDe che. For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 sUtrakRtAGgasutre , syAt nahi bhavati savyetaravipANayoryugapajjAyamAnayorjanyajanakabhAvaH / tadavacchinakAlatadanavacchinakAlayoreva kAraNakAryarUpatvAta nahi yugapajjAyamAnatve ekastadavacchinnaH anyastadanavacchinnazceti tasmAtkAryakAraNayoryaiaugapadyaM na samIcInam / na ca karaNasya bhedAdeva tAdRzajJAnayorbhedaH syAditi vAcyam, karaNabhedasya jJAnabhedakasAmarthyAbhAvAt, kintu asamavAyikAraNa bhedasyaiva jJAnabhedakatvAt jJAnasthale jJAnasya kA pUrvavarttI yA uttaravartI kahA jAegA ? kauna kisakA kAraNa aura kauna kisakA kArya kahalAegA ? jaise eka sAtha utpanna hone vAle gAya ke dahine bAe~ donoM sIMgoM meM kArya kAraNa bhAva nahIM hotA usI prakAra vyavasAya anuvyavasAya meM bhI kArya kAraNabhAva nahIM ho sakegA / tadavacchinnakAla aura tadavacchika hI kAraNa kArya rUpa hote haiM / ekasAtha utpAda mAnane para eka tadavacchinna aura dUsarA tadanavacchinna kaise ho sakatA / ataeva kArya aura kAraNa kA eka sAtha utpanna honA samIcIna nahIM hai / kadAcit kaho ki kAraNa meM bheda hone se una donoM jJAnoM meM bheda ho jAegA to ThIka nahIM, kyoMki kAraNa kA bheda jJAna meM bheda nahIM kara sakatA / jJAna meM bheda to asamavAthi kAraNa ke bheda se hI hotA hai / Apake mata se jJAna kA samavAyikAraNa AtmA hai asamavAyikAraNa AtmA aura mana kA saMyoga hai mana kAraNa hai aura ghaTa Adi viSaya karma hai / aisI sthiti meM jJAna rUpa kArya meM jo bheda hai vaha samavAyi kAraNa ke bheda se nahIM ho sakatA / kyoM jo teo eka sAthe utpanna thatA hoya, te kone konuM pUrvavatI athavA uttaravatI mAnavuM, e prazna thaI paDaze. kone konu kAraNa mAnavuM ane kone nuM kArya mAnavuM, e prazna paNa upasthita thaze. jevI rIte eka sAthe utpanna thanArAM gAyanA jamaNA ane DAkhA zigaDA rUpa ane ziMgaDAmAM kAryakAraNabhAva sabhavato nathI, e ja pramANe vyavasAya ane anuvyavasAyamAM paNa kArya kAraNu bhAva nahIM saMbhavI zake tavacchinnakALa ane tadanavacchinnakALa ja kAraNa kA rUpa hoya che eka sAthe bannene utpAda mAnavAmAM Ave, te eka tadavacchinna ane bIjuM tadanavacchinna kevI rIte hAi zake? te kAraNe kArya ane kAraNanI eka sAthe utpatti thavAnI mAnyatA saMgata lAgatI nathI. kadAca Apa evI dalIla karo ke kAraNa bheda hevAthI te banne jJAnamAM bheda paDI jaze, evI vAta paNa ucita nathI, kAraNa ke kAraNanA bheda jJAnamAM bheda utpanna karI zakatA nathI, asamavAya kAraNanA bheda vaDe ja jJAnamAM bheda sa MbhavI zake che ApanA mata anusAra te jJAnanuM samavAyikAraNa AtmA che, asamavAyikAraNa AtmA ane manano sayoga che, mana karaNa che ane ghaTa Adi viSaya karma che evI sthitimAM jJAnarUpa kArya mAM je bheda che te samAyikAraNanA bhedathI saMbhavI zakate nathI, kAraNa ke samAyikAraNa For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 125 samavAyikAraNamAtmA asamavAyikAraNamAtmamanaHsaMyogaH, manaHkaraNam , ghaTAdiviSayaH karma, etAdRzasthitau jJAnAtmakakAryabhedo na samavAyikAraNabhedamUlako yataH samavAyikAraNasyAtmano bhedAbhAvAt / nApyasamavAyikAraNAtmamanaHsaMyogAdhikaraNamanorUpakaraNabhedAt yataH karaNIbhUtamanasaH ekatvAt , nApi karmakArakabhedamUlakatayA tasyApi ghaTavyavasAyAnuvyavasAyaghaTAnubhavaghaTasmaraNaM pratisamAnatvAt , tasmAdasamavAyikAraNabhedAdeva jJAnAtmakakAryabhedaH sviikrnniiyH| evaM ca ghaTavyavasAyAnunyasAyo yadi ekamanaH saMyogajanyau syAtAm tadAyogaparva kena vAryeta, na ca yogapadyaM saMbhavati tathAtvetAdRzajJAnayoH parasparaM kAryakAraNabhAvo na syAdityekamanaHsaMyogajanyatvaM na dvayoniyoH kiMcAsamavAyikAraNabhedasya jJAnAtmakakAryabhedakatve'svIkriyamANe ki samavAyikAraNa AtmA to donoM kA eka hI hai / AtmA aura mana ke saMyoga rUpa asamavAyi kAraNa ke adhikaraNa mana ke bheda se bhI bheda nahIM mAnA jA sakatA, kyoMki mana bhI eka hai / karma kAraka meM bheda hone se bhI bheda nahIM ho sakatA, kyoMki ghaTavyavasAya, ghaTAnuvyavasAya ghaTAnubhava aura ghaTa smaraNa meM kame kAraka arthAta ghaTa samAna hI hai / ataeva asamavAyi kAraNa ke bheda se hI jJAna rUpa kArya meM bheda svIkAra karanA cAhie / aisI sthiti meM yadi ghaTavyavasAya aura anuvyavasAya jaba eka hI manaHsaMyoga se utpanna hote haiM to unake yogapadya ko kauna roka sakatA hai ? magara yuga pad honA saMbhava nahIM hai / agara donoM yugapad hoM to unameM kArya kAraNa bhAva nahIM ho sakegA / Aeva donoM jJAna eka hI manaHsaMyoga se utpanna nahIM ho sakate / agara Apa asamavAyi kAraNa ko jJAna rUpa kArya meM bheda karane vAlA svIkAra nahIM karate to phira unameM bheda karane vAlA dusarA AtmA te bannene eka ja che. AtmA ane manane sagarUpa asamAyikAraNanA adhikaraNa rUpa mananA bhedathI paNa bheda mAnI zakAtuM nathI, kAraNa ke mana paNa eka ja che, kAryakArakamAM bheda hovAthI paNa bheda mAnI zakAtuM nathI, kAraNa ke ghaTavyavasAya, ghaTAnavyavasAya, ghaTAbhAva ane ghaTasmaraNamAM karmakAraka eTale ke ghaTa samAna ja che. tethI asamavAya. kAraNanA bhedathI ja jJAnarUpa kAryamAM bheda svIkAre joIe. evI sthitimAM je ghaTavyavasAya ane anuvyavasAya eka ja manAyegathI utpanna thatA hoya, te temanA yogadyane eka ja sAthe utpattine) koNa rokI zake che? paNa yugapal (eka sAthe) temanI utpatti saMbhavI zakatI nathI, je bannenI ekasAthe utpatti hoya, te bannemAM kArya kAraNabhAva saMbhavI zake nahIM. tethI banne jJAna eka ja manaHsaMyogathI utpanna thaI zaktA nathI. jo tame asamAyikAraNane jJAnarUpa kAryamAM bheda karanAruM mAnatA na ho, te temanAmAM bheda For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 sUtrakRtAGgasUtre 'nyasya bhedakasyAbhAvena jJAnabhedavyavasthaiva na syAt / yato'nyasyApekSaNIyAntarasyAbhAvena ekadaiva ghaTAnubhavaghaTasmaraNayoreva manubhavAntarasya ghaTaviSayakasyotpattiprasaMgAt / kramarahitakAraNena kAryabhedakramasya vyavasthApayitumazakyatvAt / bAhyasAmagrIkramabhedena kArya bhedAbhyupagame yugapadeva saMprayuktapaTa ghaTAdiSu yugapadevAne kajJAnAnAM samutpAdaprasaMgAt ityakAmenApi jJAnAtmakakArya bhedo'samavAyikAraNabhedAdeva samarthanIyaH tadi hAsamavAyikAraNamanaHsaMyogasyaikasyaiva ghaTavyavasAya ghaTAnuvyavasAyau prati janakatveyaugapadyaM kathamapi na vArayituM zaknuyAditi ekena manaHsaMyogeno bhayo janmeti prathama pakSo na sAdhIyAniti / nApi yena manaHsaMyogena vyavasAyasya prathamajJAnasyotpattirna koI nahIM hai / aisI sthiti meM jJAna meM bheda kI vyavasthA hI na ho skegii| phira to kisI anya apekSaNIya kAraNa ke na hone se eka sAtha ghaTa kA anubhava ghaTa kA smaraNa aura ghaTa sambandhI anya jJAna hone kA prasaMga A jAegA / krama rahita kAraNa se kArya bheda krama kI vyavasthA nahIM kI jA sakatI / bAhya sAmagrI meM krama bheda hone se yadi kArya meM bheda svIkAra kiyA jAya to jaba ghaTa paTa Adi aneka padArthoM kA eka sAtha saMyoga hotA to eka sAtha hI aneka jJAnoM kI utpatti kA prasaMga A jAegA / ataeva cAhe ApakI icchA na ho phira bhI jJAnoM kA bheda asamavAyikAraNa ke bheda se hI Apa ko mAnanA cAhie | aura jaba ghaTa ke vyavasAya aura anuvyavasAya meM eka hI asamavAyikAraNa manaHsaMyoga hai to ina donoM jJAnoM kI eka sAtha utpatti kisI bhI prakAra nahIM rokI jA sakatI / ataeva eka hI manaHsaMyoga se donoM vyavasAya aura anuvyavasAya kI utpatti hotI hai, yaha pakSa samIcIna nahIM hai / karanArUM bIjuM koI paNa nathI. evI sthitimAM jJAnamAM bhedanI vyavasthA ja nahIM thaI zake. evI paristhiti utpanna thavAthI anya apekSaNIya kAraNa na hAvAthI, eka sAthe ghaTanA anubhava, ghaTanu smaraNa ane ghaTaviSayaka anya jJAna thavAnA prasaMga upasthita thaI jaze. kramarahita kAraNa vaDe kA bheda kramanI vyavasthA karI zakAtI nathI. bAhya sAmagrImAM kramabheda thavAthI te kArya mAM bhenA svIkAra karavAmAM Ave, tA jAre ghaTa (ghaDA), paTa AdinA eka sAthe saMyoga thAya tyAre te eka sAthe ja aneka jJAnAnI utpattinA prasaMga upasthita thaze. tethI ApanI icchA na heAya tA paNa Ape asamavAyakAraNanA bheda dvArA ja jJAnAnA bheda mAnavA paDaze. ane ghaTanA vyavasAya ane anuvyavasAyamAM je eka ja asamavAyikAraNa manaHsayoga hoya to A banne jJAnonI eka sAthe utpatti koi paNa prakAre rokI zakAtI nathI tethI eka ja manaHsayoga vaDe bannenI vyavasAya mane anuvyavasAyanI -utpatti thAya che' yA pakSa sabhIthIna (sAthI) nathI. For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhino TokA pra. zru. a. 1 cArvAkamanasvarUpanirUpaNam 127 tena manaHsaMyogena dvitIyaganuvyavasAyajJAnaM jAyate kintu saMyogAntareNAnuvyavasAyasyotpattiriti na pUrvodIritadoSa ityapi na, ghaTAdijJAnotpattisamaye manasi karma tato vibhAgastataH pUrvasaMyogasya vinAzastadanantaramuttarasaMyogasya samutpattistadanantaraM dvitIyamavyavasAyajJAnaputpadyate ityanekakSaNavilamrena jAyamAnasya jJAnasyAnuvyavasAyAtmakasya vyavahitalyA pUrvajJAnagrAhakatvAsaMbhavAt naiyAyikAdimate jJAnaM prathamakSaNe jAyate dvitIyakSaNe tiSThati tRtIyakSaNe vipadyate iti niyamaH / evaM pUrvajJAnasya vyavasAyasya nAzAnantaramanuvyavasAyajJAnaM jAtamiti kathaM tena dvitIya jilTa manAsaMyoga se prathama jJAna athAt vyavasAya kI utpatti hotI hai, usI manaHsaMyoga se dUsare jJAna arthAt anuvyavasAya kI utpatti nahIM hotI kintu dUsare saMyoga se anuvyavasAya utpanna hotA hai / ataeva pUrvokta doSa kA prasaMga nahIM AtA, aisA kahanA bhI ucita nahIM hai / ghaTAdi ke jJAna kI utpatti ke samaya mana meM karma utpanna hotA hai, phira vibhAga hotA hai, vibhAga hone para pUrvasaMyoga kA nAza hotA hai usake pazcAt uttarasaMyoga kI utpatti hotI hai / aura usake bAda anuvyavasAya kI utpatti hotI hai / isa prakara jaba vyavasAya aura anuvyavasAya kI utpatti meM aneka kSaNoM kA antara maujUda hai to anuvyavasAya aneka kSaNa pahale ke vyavasAyoM ko kaise jAna sakegA / tAtparya yaha hai ki naiyAyika Adi ke mata ke anusAra jJAna prathama kSaNa meM utpanna hotA hai, dUsare kSaNa ThaharatA hai aura tIsare kSaNa meM naSTa ho jAtA hai / isa niyama ke anusAra pUrvajJAna arthAt je managa vaDe prathama jJAna eTale ke vyavasAyanI utpatti thAya che, e ja manaHsaMga vaDe bIjA jJAnanI eTale ke anuvyavasAyanI-utpatti thatI nathI, paraMtu bIjA saMga vaDe anuvyavasAyanI utpatti thAya che. tethI pUrvokata doSane saMbhava rahetuM nathI." A prakAranI dalIla paNa ucita nathI. ghaTAdinA jJAnanI utpattine samaye manamAM karma utpanna thAya che, tyArabAda vibhAga thAya che, vibhAga thatAM ja pUrvasaMyogane nAza thAya che, ane tyArabAda uttarasaMganI utpatti thAya che, ane tyArabAda anuvyavasAyanI utpatti thAya che. A prakAre vyavasAya ane anuvyavasAyanI utpatti vacce aneka kSaNenuM attara raheluM hovAthI, anuvyavasAya che aneka kSaNa pahelAnA vyavasAyane kevI rIte jANI zakAya? A kathanane bhAvArtha e che ke nayAyika AdinI mAnyatA pramANe jJAna prathama kSaNe utpanna thAya che, bIjI kSaNe rithara rahe che ane trIjI kSaNe naSTa thaI jAya che. A niyama pramANe pUrva jJAna eTale ke vyavasAya te naSTa thaI cukyo ane tyArabAda anuvyavasAya utpanna che. te pachI anuvyavasAya dvArA naSTa thaI cukelA vyavasAyane kevI For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 sUtrakRtAGgasUtre jJAnenAvidyamAnasya prathamajJAnasya prakAzaH syAt / na hyavidyamAnorthaH kenacidapi pratyakSIkriyate atItAnAgatavastuviSayakapratyakSasyAdarzanAdanubhavavirodhAcca / tasmAnna dvitIyapakSopi vicArapadavImadhirohati / api ca yathA cakSurAdikamaprakAzamAnamevArthavyavahAre kAraNaM na tathA 'prakAzamAnasyaivajJAnasyArthavyavahAre kAraNatvaM svAtiriktajJAnotpAdanadvAreNa kAraNatvAbhAvAt , jaDapadArthAnAM svataH parasparaM vA prakAzamAnatvAsaMbhavAta / jJAnamapi na prakAzate cettadA kimapi na prakAzeteti jagadAmadhyaprasaMgaH syAttathAca laukikAnAmAbhANakaH "andhasyevAndhalagnasya vinipAtaH pade vyavasAya to naSTa ho cukA anuvyavasAya, usake bAda meM utpanna huA / to phira anuvyavasAya naSTa hue vyavasAya ko kaise jAnegA ? jo padArtha vidyamAna hI nahIM hai, usakA koI pratyakSa nahIM kara sakatA / bhUtakAlIna aura bhaviSyatkAlIna vastu kA indriya pratyakSa kahIM nahIM dekhA jAtA / unakA indriya pratyakSa mAnanA anubhava se bhI viruddha hai / ataeva dUsarA pakSa bhI vicAra saMgata nahIM hai| jaise cakSu Adi indriyAM svayaM prakAzamAna na hotI huI bhI arthavyavahAra meM yaha ghaTa hai ityAdi vyavahAra meM, karaNa hotI hai, usI prakAra aprakAzamAna hI jJAna artha vyavahAra meM kAraNa nahIM ho sakatA / vaha apane se atirikta jJAna ko utpanna karane ke kAraNa nahIM ho sakatA / jar3a padArtha na svayaM prakAzamAna ho sakate haiM, aura na Apasa meM eka dUsare ko prakAzita kara sakate haiN| agara jJAna hI prakAzita nahIM hotA hai phira koI bhI prakAzamAna nahIM hogA aura jagat andhA ho jAegA / phira to yahI lokokti caritArtha hogI "aMdhe ke pichalaggU aMdhe kA pada pada para patana hotA hai / rIte jANI zakAya? je padArtha vidhamAna ja nathI, tene kaI paNa prakAre pratyakSa karI zakAtuM nathI. bhUtakAlIna ane bhaviSyakAlIna padArthone Indriya pratyakSa karI zakAtA nathI. temane indriya pratyakSa mAnavA, te vAta anubhavathI paNa virUddha jAya che. te kAraNe bIje patre (viyA2) 565 saMgata nathI. jevI rIte cakSu Adi indriya svayaM prakAzamAna na hovA chatAM paNa arthavyavahAramAM (A ghaDe che, ItyAdi vyavahAramAM) kAraNabhUta thAya che. e ja pramANe aprakAzamAna jJAna arthavyavahAramAM kAraNabhUta thaI zakatuM nathI. te anya jJAnane utpanna karavAne kAraNabhUta thaI zakatuM nathI. jaDa padArtho pite prakAzamAna paNa hoI zaktA nathI ane ekabIjAne prakAzita paNa karI zakatA nathI, je jJAna ja prakAzavAna na hoya to anya kaI paNa vastu prakAzamAna saMbhavI zake nahIM; ane jagata AMdhaLuM ja banI jAya. evI paristhitimAM te A sAhita sAtha thAya....(mAdhAna ne sAdhA hore to; AMdhaLAnuM pagalene pagale patana thAya che.) For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha yodhinI TIkA pra. zru. a.1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 129 pade" iti / na ca ghaTaviSayakajJAnavAnaham jJAto ghaTa ityAdi pratyakSeNa prathamajJAnasya vedyatvapratIteH prAtyakSika eva bAdha iti vAcyam , jJAnasya vedyatvamantareNApi svataH sphuraNatAsvIkAreNApi tAdRzavyavahArasyopapAdayituM zakyatvAt / kiMca jJAto ghaTo vidito ghaTa ityAdau ghaTAdiviSayasyaiva vedanaviSayatAviditatvAdi dharmANAM ghaTavizeSaNatvAt na tu jJAnasya vedanaviSayatA prApyate yena viditatvena jJAnasya paraprakAzyatA AzaMkyetApi / api cAnubhUteH pratyakSatvepi tatpratyakSeNaiva tdnubhaavytvsyaaprtykssiikrnnaanprtykssvirodhH| anyathA'nuvyavasAyena vyavasAyasya svavizeSitavedyatvagrahaNe vizeSaNatayA svasyApi grahaNenAtmAzrayaprasaMgAditi jJAnasya ___maiM ghaTa viSayaka jJAnavAna hU~, maiMne ghaTa jAnA" ityAdi pratyakSa se prathama jJAna vedya pratIta hotA hai, ataH pratyakSa se hI bAdhA hai, aisA nahIM cAhie / jJAna kI vedyatA ke vinA bhI svataH sphuraNatA svIkAra kara lene se bhI isa vyavahAra ko honA siddha kiyA jA sakatA hai / isake atirikta ghaTa jJAta huA, ghaTa vidita huA, ityAdi pratyayoM meM ghaTAdi padArtha hI vedana ke viSaya pratIta hote haiM, kyoMki viditatva Adi dharma ghaTa ke vizeSaNa hai / ina pratyayoM se jJAna kI vedanaviSayatA arthAt jJAna ko jAnane kI siddhi nahIM hotI jisase ki jJAna kI paraprakAzyatA kI AzaMkA kI jAya / tathA anubhava kA pratyakSatva hone para bhI usa pratyakSa se hI usake anubhavyatva kA pratyakSIkaraNa nahIM hotA, ataeva pratyakSa se virodha nahIM AtA hai / anyathA anuvyavasAya ke dvArA vyavasAyakA svavizeSita vedyatva kA grahaNa ho jAne se AtmAzraya kA prasaMga hogA / isa prakAra jJAna ko svaprakAzaka svIkAra huM ghaTAdi viSayaka jJAnavALa chuM; meM ghaTane jAye" ityAdi pratyakSa dvArA prathama jJAna vedha pratIta thAya che tethI pratyakSa dvArA ja bAdhA Ave che evuM kahI zakAya nahIM. jJAnanI vedyatA vagara paNa svataH skUraNane svIkAra karI levAthI paNa A vyavahArane sadbhAva siddha karI zakAya che. taduparAMta ghaTa jJAta thaye; ghaTa vidita thaye ityAdi pratyakSAmAM ghaTAdi padArtho ja vedananA viSayarUpa pratIta thAya che, kAraNa ke viditatva Adi dharma ghaTanA vizeSaNa che. A pratyakSa dvArA jJAnanI vedanA viSayatA; eTale ke jJAnane jANavAnI siddhi thatI nathI. kAraNa ke tenA dvArA te jJAnanI paraprakAzyatAnI ja AzaMkA thAya che tathA anubhavanI pratyakSatA hovA chatAM paNa te pratyakSa dvArA ja tenA anubhavyatvanuM pratyakSIkaraNa thatuM nathI, te kAraNe pratyakSanI apekSAe virodha Avato nathIanyathA anuvyavasAya dvArA vyavasAyanA svavizeSita vaghatvanuM grahaNa thavAthI, vizeSaNa hevAne kAraNe pitAnuM paNa grahaNa thaI javAthI temAM AtmAzrayane prasaMge upasthita thaze. A prakAre jJAnane sva. . sU. 17 For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 130 www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre svaprakAzataiva zreyaskarIti sA mantavyaivetti svaprakAzatA vicAraH saMkSepeNa niveditaH vistarastu yathAsamayaM kariSye iti // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , etAdRzaM svaparaprakAzarUpaM svaparavyavasAyijJAnaM pramANamiti sUtralakSitaM jJAnaM guNaH / na ca guNo guNinaM dravyaM vihAyAvasthAtuM samarthaH ghaTIyarUpAdivat nahi rUpAdayo guNA ghaTAdidravyamantareNopalabhyamAnA dRSTA iti teSAM yathA adhikaraNaM ghaTAdidravyaM tathA jJAnasyApi guNatvAta tadapi dravyamantareNa na sthitimaditi tasyApyadhikaraNaM dravyamAtmA / sacAyamAtmA vyApakaparimANo vA, madhyamaparimANavAn vA, aNuparimANo vA / tatra vyApakaparimANastathAtve tadguNasya sarvatropalabhaH syAnatu karanA hI zreyaskara hai, ataeva use svIkAra karanA hI cAhie / saMkSepa se svaprakAzatA kA vicAra kiyA gayA haiM, vistAra se yathAsamaya kareMge / aisA sva aura para ko prakAzita karane vAlA sva-paravyavasAyI jJAna pramANa hai / yaha sUtra meM lakSita jJAna guNa hai / guNI guNI arthAt dravya ko chor3a kara raha nahIM sakatA, jaise ghaTa ke guNa rUpa Adi / rUpa Adi guNa ghaTa Adi dravya ke vinA upalabdha hote nahIM dekhe gae / ataeva jaise rUpa Adi kA adhikaraNa ghaTa Adi dravya haiM, usI prakAra jJAna bhI guNa hai aura vaha dravya ke binA raha nahIM sakatA, ataeva usakA adhikaraNa dravya AtmA hai / vaha AtmA vyApaka parimANa vAlA hai, madhyama parimANa vAlA hai yA ANu parimANa vAlA hai? ina tIna pakSoM meM se vaha vyApaka parimANa vAlA nahIM ho sktaa| aisA hotA to sabhI jagaha usake guNa upalabdha prakAzaka mAnavuM e ja zreyaskara che. ahIM jJAnanI svaprakAzatAnA sa MkSiptamAM vicAra karavAmAM Avyo che; tenA vistArapUrvakanA vicAra yathAsthAne karavAmAM Avaze. evuM sva ane parane prakAzita karanArUM sva-para-vyavasAyI jJAna ja pramANa che. jJAnanA A guNa A sUtramAM prakaTa thAya che. guNa guNIne (dravyane ) cheDIne rahI zakatA nathI. jema ke ghaDAnA rUpa Adi guNA ghaDAnA astitva vagara upalabdha thatA nathI, tethI rUpa AdinuM adhikaraNa ( AdhArasthAna ) jevI rIte ghaTAdi dravyo che; e ja prakAre jJAnanuM adhikaraNa AtmA ja che; kAraNa ke jJAna guNarUpa che; tethI te guNa (dravya) vinA rahI zakatuM nathI- tethI ja AtmArUpa dravyane ja jJAnanuM adhikaraNa mAnavuM paDaze have AtmAnA parimANu viSayaka A traNa praznAno vicAra karavAmAM Ave che (1) zuM AtmA vyApaka parimANavALA che? (2) zuM AtmA madhyama parimANu vALe che? (3) zuM AtmA aNuparimANu vALe che? AtmA vyApaka parimANavALA hoI zake nahIM. jo AtmA vyApaka parimANavALA hAta, te saghaLI jagyAe tenA guNA upalabdha hAta, parantu evuM khanatu nathI, tethI For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 131 saMmayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAka matasvarUpanirUpaNam sarvatropalabhyate tasmAnbhatathA / yathA ghaTIyarUpAdikaM ghaTavyatiriktapradeze, nopalabhyate kiMtu ghaTamAtre tathA jJAnAdikamapi zarIre evopalabhyate na tadatiriktasthale'to jJAnAdInAmadhikaraNaM na vyApakam / taduktaM " yatraiva yo dRSTaguNaH sa tatra kuMbhAdivaniSpratipakSametat / tathApi dehAdvahirAtmatattvamatatvavA dopahatAH paThanti // iti / nApi madhyamaparimANastathAtve ghaTAdivadanityatvaM syAt / nApi aNuparimANastathAtve sarvazarIravyAptajJAnaguNasyopalabdhirnasyAt dRzyate ca hote, magara aisA hotA nahIM hai / ataeva AtmA vyApaka nahIM hai / jaisA ghaTa ke rUpa Adi guNa ghaTa se bhinna pradeza meM nahIM pAye jAte kintu ghaTa meM hI pAye jAte haiM, usI prakAra jJAnAdika guNa bhI zarIra meM hI pAye jAte haiN| zarIra ke sivAya anyatra nahIM pAye jAte / isa kAraNa jJAnAdika guNoM kA adhikaraNa ( AtmA ) vyApaka nahIM hai / kahA bhI hai " jisake guNa jahA~ dekhe jAte haiM vaha padArtha bhI vahIM para hotA hai / jaise ghaTa Adi ke guNa jahAM hote haiM vahIM para ghaTa Adi hote haiM / yaha miyama nirvAdha hai| phira bhI kutanvavAda se jinakA citta upahata haiM, ve AtmA ko zarIra se bAhara bhI svIkAra karate haiM / " AtmA madhyama parimANa vAlA bhI nahIM ho sakatA kyoMki aisA mAnane se vaha ghaTa Adi ke jaisA anitya ho jAyegA / vaha aNu parimANa bhI nahIM hai, kyoMki aNuparimANa mAnane se sampUrNa zarIra meM vyApta jJAna AtmAne vyApaka mAnI zakAya nahIM. jevI rIte ghaDAnA rUpAdi guNAne sadbhAva ghaDAthI bhinna heAya evA padArthomAM jovAmAM AvatA nathI, parantu ghaDAmAM ja jovAmAM Ave che, e ja pramANe jJAnAdi guNAnA sadbhAva paNa zarIramAM ja jovAmAM Ave che, zarIra sivAyanI koi paNa jagyAe jovAmAM AvatA nathI. e ja kAraNe jJAnAdika guNAnA adhikaraNa rUpa AtmA vyApaka nathI. kahyuM paNa che ke-- jenA guNa jyAM jovAmAM Ave che, te padA` paNa tyAM ja hoya che.' jema ke ghaTAdinA guNAnA jyAM sadbhAva hAya che, tyAM ja ghATTunA paNa sadbhAva hAya che. A niyama nirmAdha (AdhArahita) che. chatAM paNa jemanu citta kutatvavAdanA prabhAvathI yukta hoya che, evAM loko AtmAnI zarIranI bahAra vyApti hovAnA paNu svIkAra kare che.' AtmA madhyama parimANavALA hAvAnu paNa svIkArI zakAya tema nathI, kAraNa } evu' mAnavAmAM Ave, teA ghaTADhinI jema tene paNa anitya mAnavA paDe. AtmAne maaguparamANuvALA paNa mAnI zakAya nahIM, kAraNa ke tene aNurimANavALA mAnavAthI saMpUrNa sa For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre nidAghe nadIsalilamavagAhamAnasya sarvAGgINasukhAdyupalabdhiH, neyamupalabdhirAtmano'NurUpatve sati saMbhavati, aNurUpatve tu ekadeze eva sukhAdInAM jJAnaM syAta na tu sarvAvayavAvacchedena / na ca vAlAgrazatabhAgasya zatadhAkalpitasya ca bhAgo jIvo hi vijJeyaH sacAnantyAya kalpyate eSo'NurAtmA cetasA veditavyo yasmin prANaH paMcadhA saMniveza ityAdi zrutipramANenAtmano'NurUpataiva siddhayatIti vAcyam , zrutyAdiprAmANyasyAgre nirAkariSyamANatvena tAdRzazrutyA'NutvavyavasthApanasyAzakyaguNa kI upalabdhi nahIM honI cAhie, magara grISma Rtu meM nadI ke jala meM avagAhana karane vAle ko sarvAMgINa mukha kI upalabdhi hotI dekhI jAtI hai| isa prakAra kI upalabdhi AtmAko aNuparimANa mAnane para saMbhava nahIM hai| AtmA aNuparimANa hotA, to zarIra ke ekadeza meM hI sukha Adi kA anubhava hotA, eka sAtha sabhI avayavoM meM na hotaa| ___"eka bAlAgrakA sauM vA bhAga ho aura usake bhI saubhAga kara diye jAe~ to usakA jo parimANa hotA hai, utanA hI parimANa jIva kA hotA hai| vaha ananta hai|" tathA "yaha aNuparimANa AtmA citta ke dvArA jAnane yogya hai jisameM pAMca prakAra ke prANa kA saniveza hai|" __ityAdi zruti Adi ke prAmANya se AtmA kI aNurUpatA hI pramANita hotI hai aisA kahanA ThIka nhiiN| zruti kI pramANatA kA nirAkaraNa Age kiyA jAegA, ataeva isa zruti se AtmA kI aNurUpatA siddha nahIM kI jA sktii| zarIramAM vyApta jJAnaguNanI upalabdhi thaI zake nahIM. paraMtu grISmaRtumAM nadInA jaLamAM avagAhana karanArane svargIya sukhanI upalabdhi thatI jovAmAM Ave che. AtmAne AguparimANavALo mAnavAmAM Ave te A prakAranI upalabdhinI saMbhAvanA ja na rahe. jo AtmA azuparimANavALe heta, te zarIranA ekadezamAM ja sukha Adine anubhava thato hota, eka sAthe saghaLA avayamAM e anubhava thAta nahIM. eka bAlAgranA 100 bhAga karavAmAM Ave. te so bhAgamAMthI eka bhAga laIne tenA pAchA 100 bhAga karI nAkhavAmAM Ave, te te pratyeka bhAga jeTalA parimANavALo DAya cha, meTa pariNAma anu (mAtmAnu)cha,te manata cha," tathA" te mAparibhA vALo AtmA, pAMca prakAranA prANane sanniveza che evAM citta vaDe jANavA gya che" ItyAdi zratiAdinA pramANathI AtmAnI AgurUpatA ja siddha thAya che, ema kahI zakAya nahI. zratini pramANutAnuM nirAkaraNa AgaLa karavAmAM Avaze. tethI zruti dvArA AtmAnI agurUpatA siddha karI zakAtI nathI, evuM pratipAdana thaI jaze For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha yodhino TIkA pra. zru. a. 1 cAkimata svarUpanirUpaNam 133 tvAt / tathA jIvasyA'NurUpatve sarvazarIre vedanopalabdhirna syAt / evaM cAtmani* kIdRzaM parimANam iti cetsatyam , prathamAntimavikalpasyAsaMbhavitatvepi madhyamapakSasyAsmAbhirAtatvAt / arthAt yAvatpramANakaM zarIraM bhavati tAvatpramANaka evAtmA / na ca zarIrAdivadAtmanopi vinAzitA syAt , zarIrasya madhyamaparimANasyAnityatA dRSTeti, tathAvidhasyAtmanopyanityatvaM syAt / tathA ca zarIranAze zarIravadAtmApi nazyediti karmaphalopabhogo janmAntarAdau zrUyamANaH kathamupapadyeta iti vAcyam , kathaMcidanityatvasya svIkArAt / ayamAzayaH anekAntavAde sarvamapi isake atirikta AtmA yadi aNuparimANa hotA to samasta zarIra meM vedanA kI upalabdhi na hotii| to phira AtmA meM kaisA parimANa hai ? yaha prazna ThIka hai| prathama aura antima vikalpa asaMbhava hone para bhI madhyama pariNAma bAle madhyama pakSa ko hamane svIkAra kiyA hai| isakA artha yaha hai ki jitanA parimANa zarIra kA hotA hai utanA hI AtmA kA hotA hai| aisA mAnane se AtmA bhI zarIra ke jaisA anitya ho jAegA aisA kahanA ThIka nhiiN| madhyama parimANa vAle zarIra meM anityatA dekhI jAtI hai, ataeva madhyama parimANa vAle AtmA meM bhI anityatA dekhI jAtI hai, ata eva madhyama pariNAmavAle AtmAmeM bhI anityatA ho jaaegii| phira to zarIra kA nAza hone para zarIra ke samAna AtmA kA bhI nAza ho jaaegaa| aisI sthitimeM janmAntarameM karmaphala kA upabhoga mAnanA kaise saMgata ho sakegA ? aisA kahanA ThIka nahIM / hama vaLI-je AtmA AzuparimANavALA hatA, te samasta zarIramAM vedanAnI upalabdhi paNa thAta nahIM te pachI AtmA kevA parimANavALe che. A prazna upasthita thAya che, AtmAnA parimANaviSayaka pahele ane chello vikalpa asaMbhavita hovAne kAraNe, madhyama parimANavALe je bIjo vikalpa che, tene ame svIkAra karyo che. tene artha e che ke zarIranuM jeTaluM pramANa hoya che, teTaluM ja pramANa AtmAnuM hoya che. evuM mAnavAmAM Ave, te AtmAne paNa zarIranI jema anitya mAnavAne prasaMge upasthita thaze, evuM kathana ucita nathI. madhyama parimANuvALA zarIramAM anityatA jaNAya che, tethI madhyama parimANavALA AmAmAM paNa anityatA ja haze. evI paristhitimAM te zarIrane nAza thavAnI sAthe zarIra pramANe ja AtmAne paNa nAza thaI jaze evI paristhitimAM janmA taramAM karmaphalane upalega mAnavAnI vAta kevI rIte saMgata banaze? A prakAranuM kathana ucita nathI. ame AtmAne amuka draSTie anitya paNa mAnIe chIe A kathananuM tAtparya For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 sUtrakRtAGgasUtre vastu nityAnityameva na tu ekAntonityamanityaM vA, kintu dravyarUpeNa nityam, anityaM ca paryAyarUpeNa / yathA ghaTo dravyarUpeNa nityaH svaparyAyaistu navapurANatvAdibhiranityastathAjIvopi dravyarUpeNa nitya iti zarIranAzepi tadapahAya zarIrAntaramAvizan karmaphalaM zubhAzubhaM bhuMkte paryAyarUpeNa vAlayavasthavirAdinAzarIrAntarAdyavacchedakabhedena vA, anityaeva, kathaMcidanityatvasya mayA svIkRtatvAt / ataeva mAnavaparyAyaM parityajya kadAciddevaparyAyaM gacchan devocitabhogaM bhuMkte kadAcinnArakapazcAdiparyAyaM ca prApya duHkhaparaMparAmevAnubhavati / utpAdavyayadhrauvyayuktaM saditi sUtrAnusAreNa padArthamAtrasyaiva tathA niyamAt / taduktaM AtmA ko kathaMcit anitya svIkAra karate haiM / tAtparya yaha hai ki anekAntavAda meM pratyekavastu kathaMcit nitya aura kathaMcit anitya hai / ekAnta nitya anitya nahIM hai, kintu dravya rUpa se nitya aura paryAMya rUpa se anitya hai / jaise ghaTa dravya rUpa se nitya hai aura navInatA prAcInatA Adi paryAyoM se anitya hai| isI prakAra jIvana bhI dravya rUpa se nitya hai / ataeva zarIra kA nAza hone para use tyAgakara dUsare zarIra meM praveza karatA hai aura zubha yA azubha karmaphala ko bhogatA hai / kintu bAla, yuvA, vRddhatA Adi athavA zarIra Adi avacchedaka ke bheda se anitya hai, aisA hamane svIkAra kiyA hai| isa kAraNa manuSya paryAya ko chor3a kara kabhI devaparyAya meM jAtA hai aura devoM ke yogya bhogoM ko bhogatA hai| kabhI nAraka yA pazu paryAya ko prApta hotA hai aura duHkha kI paramparA kA anubhava karatA hai / "jo utpAda, vyaya aura dhauvya se yukta hotA hai, vahI sat hotA hai" isa sUtra ke anusAra padArtha e che ke anekAntavAdamAM pratyeka vastune amuka draSTie nitya ane amuka draSTie anitya mAnavAmAM Ave che, ekAntataH nitya athavA anitya mAnavAmAM AvatI nathI parantu dravyanI apekSAe nitya ane paryAyanI apekSAe anitya mAnavAmAM Ave che jema ke ghaDA dravyanI ApekSAe nitya che, parantu navInatA, prAcInatA AdinI ApekSAe anitya che. eja pramANe jIva (AtmA) paNa dravyanI ApekSAe nityache. tethI eka zarIraneA nAza thatAM ja te zarIranA tyAga karIne te bIjA zarIramAM praveza kare che, ane zubha ke azubha karma phUlane bhegave che. parantu mAlyAvasthA, yuvAvasthA, vRddhatva Adi paryAyAnI apekSAe athavA zarIra Aphri avacchedanA bhedanI apekSAe AtmAne anitya mAnavAmAM Avyo che. te kAraNe manuSya paryAyane choDIne kayAreka te devaparyAyamAM jAya che ane dezane yAgya bhAga bhAgave che, kadI te nAraka athavA pazuparyAyamAM paNa jAya che ane duHkhAnI para'parAtu vedana kare che, "ne utpAda, vyaya bhane dhauvyathI (ayama rahevAnA svabhAvathI) yukta hoya che, khena sat hoya che" A sUtra anusAra pratyeka padArtha mATe e ja niyama che. paNa kahyuM che ke.... For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhino TokA pra. zru. a. 1 cAkimatasvarUpanirUpaNam 135 "AdIpamAvyomasamasvabhAvaM syAdvAdamudrAnatibhedivastu / tannityamevaikamanityamanyadititvadAjJAdviSatAM pralApA iti / yadyapi jIvasya parimANaviSaye vahavo vivAdamanAdRzyante iti, tanirNayArtha vicAra Avazyaka, iti tadartha prayatnavatA bhAvyam , tathApi graMthagauravamayAdaprAsaMgikatvAcca viramyate // sa cAnAdikarmasaMbaddhaH kadAcidapi saMsAraparyantaM nirastasarvamalaM kadAcidapi svasvarUpaM na labhate ityamUrto'pi mUrtena karmaNA saMvaddho bhavati / karmasaMbandhA mAtra ke lie yahI niyama hai| kahA bhI hai |-"aadiipmaavyomsmsvbhaav" ityaadi| , dIpaka se lekara AkAza paryanta pratyeka vastu samAna svabhAva vAlI hai arthAt nityAnitya hai, kyoMki koI bhI vastu syAdvAda kI mudrA (chApa ) kA ullaMghana nahIM karatI hai / aisI sthiti meM AkAzAdi koI vastu nitya hI hai aura ghaTa Adi koI vastu anitya hI hai, aisA kahanA he bhagavan ApakI AjJA se dveSa rakhane vAloM kA pralApa mAtra hai / " yadyapi AtmA ke parimANa ke viSaya meM nAnA prakAra ke vivAda dekhe jAte haiM, ataeva usakA nirNaya karane ke lie vicAra karanA Avazyaka hai aura usake lie prayatnazIla honA cAhie, tathApi grantha baha jAne ke bhaya se tathA aprAsaMgika hone se yahA~ vicAra nahIM karate / / vaha AtmA anAdi kAla se karmoM se baddha hai aura jaba taka saMsAra meM hai taba taka samasta mala se rahita apane svarUpa ko prApta nahIM kara pAtA " AdopamAvyomasamasvabhAva" tyAhi" hI54thI sAne 2 // 4 // 2 // paya-tanI pratye paraMtu samAna svabhAvavALI che eTale ke nityaniya che, kAraNa ke koI paNa vastu syAdvAdanI mudrAnuM (chApanuM ullaMghana karatI nathI. evI paristhitimAM" AkAzAdi ke vastu nitya ja che ane ghaTa Adi koI vastu anitya ja che" A pramANe kahevuM te, he bhagavAna! ApanI AjJAne dveSa karanArane pralApa mAtra ja che. - jo ke AtmAnA parimANanA viSayamAM aneka prakAranA vivAdo cAle che te kAraNe tene nirNaya karavA mATe vistRta vicAra kare Avazyaka thaI paDe che ane tene mATe prayatnazIla paNa rahevuM joIe, paraMtu graMthavistAra thaI javAnA kyathI, tathA aprAsaMgika hevAthI ahIM tene vadhu vicAra karavAmAM AvyuM nathI. te AtmA anAdi kALathI karmonA baMdha vaDe baddha che, ane jyAM sudhI A saMsAramAM rahe che tyAM sudhI samasta maLathI(karmamaLathI) rahita pitAnA mULa svarUpane prApta karI zakto For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre tasminnAtmani sUkSmabAdaraikendriyadvIndriyatricatuHpaMcendriyaparyAptAparyAptAdyavasthA anekaprakArAH saMbhavanti sa cAtmA yadhekAntAnityaH syAttadA kevalajJAnotpAdAya zravaNamanananididhyAsanayamaniyamaprANAyAmadhyAnadhAraNAsamAdhitapaHsvAdhyAyezvarapraNidhAnAdhalaukikaphalasAdhAnAnAM tathA zramavyApArakRSisevAdi-ihalokasthaphalaka karmaNAM tathA pratyabhijJAnasmaraNAdInAmatyaMtavilopaprasaMgAt / ayamAzayaH sarvo'pi prekSAvAn svazarIrAdbhinaM paralokAnuyAyina kathaMcinnityaM svAtmAnamavagamya tadanantaraM pAralaukikaphalasAdhane dAnAdau pravartate yadi sa prekSAvAn AtmAnamekAntAnityamavagacchettadA yena zarIreNa yaccharIrAvacchinnenAtmanA karma kRtam sa hai vaha svabhAva se amUrta hokara bhI mUrta karmoM ke sAtha sambaddha hai| karma ke sambandha se AtmA meM sUkSma, bAdara, ekendriya dvIndriya trIndriya, caturindri paJcendriya paryApta aparyApta Adi aneka prakAra kI avasthAe~ hotI rahatI haiN| AtmA yadi ekAnta rUpa se anitya ho to kevalajJAna kI utpatti ke lie zravaNa manana, nididhyAsana, yama niyama, prANAyama, dhyAna, dhAraNA, samAdhi, tapa, svAdhyAya aura IzvarapraNidhAna Adi lokottara phala ke sAdhanoM kA tathA zrama vyApAra kRSi sevA Adi ihaloka sambandhI phala dene vAle karmoM kA tathA pratyabhijJAna evaM smaraNa Adi kA sarvathA lopa hI ho jAegA / tAtparya yaha hai ki sabhI buddhimAn jana AtmA ko apane zarIra se bhinna tathA paraloka meM jAne vAlA kathaMcit nitya jAna kara hI pAralaukika phala ke sAdhana dAna Adi meM pravRtti karate haiM / agara vaha buddhi mAn AtmA ko ekAnta anitya samajJate to jisa zarIra ke dvArA, jisa nathI. te svabhAvathI ja amUrta hovA chatAM paNa mUrta karmonI sAthe saMbaddha che. karmanA saMbaMdhane lIdhe ja AtmAmAM sUma, bAdara, ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya, paryApta, aparyApta AdI aneka prakAranI avasthAo ne sadUbhAva rahyA ja kare che. AtmA je ekAntataH anitya heyate kevaLajJAnanI utpattine mATe zravaNa, manana, nididhyAsana (pAra vAra 225) yama, niyama, prANAyAma, dhyAna, pAra, samAdhi, tapa, svAdhyAya bhane izvara praNAdhAna AdI lakattara phaLanAM sAdhanane tathA zrama, vyApAra, kRSi, sevA Adi Aleka saMbaMdhI phala denArA karmone tathA pratyabhijJAna ane smaraNa Adine sarvathA lepa ja thaI jAta. A kathanane bhAvArtha e che ke-saghaLA buddhimAna mANase AtmAne pitAnA zarIrathI bhinna tathA paralokamAM janAre ane nityAnitya mAnIne ja pAralaukika phaLanAM sAdhanamAM (dAnAdImAM) pravRtta rahe che. je tee AtmAne ekantataH anitya ja mAnatA hota, For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mamA bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cAkimatasvarUpanirUpaNam 37 AtyA taccharIram tAdRzaM karma leti sarvameva vadaiva vinaSTaM niranvayatayA tadanantaraM kAlAntaramAsAdya kaH phalopabhomaM kariSyati svargAdiparaloke bhavAntare vA sAtaramAsAdya pUrvabhavasaMpAditakarmajanyazubhAzubhakarmaNoH phalaM sukhaduHkhAdikaM ne jIvaH sa cejjIvo dehavigamasamale sahaiva dehena svayamapi vinaSTasjadAphalabharekA bhavAntare ko bhavejadA Atsata pravAbhAvAt / na ca karmAcaraNasAmayikasya Atmano vinAzerama phalopabhogakAliko nakIz2a evAlA jAyate iti vAva javAnarUma phalopabhogaH syAditi na pAralaukikaphalasAdhakarmaNA nararthakyamiti jAcyam tathApi anyakRtakarmaNonyasya phalabhoktatve kRtahAnyakRtAbhyAgamaprasaM zurIrameM raha kara AtmA ne koI karma kiyA hai, vaha AtmA, vaha zarIra aura vaha kiyA huA karma saba ke saba usI samaya pUrI taraha naSTa ho jAte / unake pazcAt kAlAntara meM svarga Adi paraloka yA bhavAntara meM kauna phala bhogegA ? jIva dusare bhava ko prApta karake pUrvabhava meM kie hue kAmoM dvArA janita zubha yA azubha karmoM kA sukha duHkha rUpa phala bhogatA hai| vaha jIva yadi deha ke nAza ke samaya, deha ke sAtha hI naSTa ho jAya to kauna bhavAntara meM phala ko bhogegA ? usa samaya AtmA to rahA nahIM / " zaMkA-karma kA AcaraNa karate samaya ke AtmA kA to vinAza ho jAtA hai masnnu mala kA upabhoga karate samaya nayA AtmA utpanna ho jAtA hai / vaha jamA AtmA hI usa karma kA phala bhogatA hai / ataeva mAralaukika.phaloM ko siddha karane vAle karma nirarthaka nahIM hone / te je zarIramAM rahIne je zarIra dvArA AtmAe je kaI karmo karyA che, temanA te zarIra niSTa thatAnI sAthe ja nAza thaI jAta ! tyAra bAda kAlAntare svarga Adi paTeleka athavA bhavAntaramAM koNa te karmonuM phaLa bhegavata? jIva ja (AtmA ja) bIjo bhava athavA aneka bha prApta karIne pUrvabhavamAM karelAM karmo dvArA janita zubha athavA azubha karmone sukhadAkha rUpa phaLane bhegave che. A jIva, je dehane nAza thatAM ja dehanI sAthe sAthe ja naSTa thaI jAya, te bhavAntaramAM karma janita phaLa keNa bhagavaze - je te samaye AtmAnuM astitva ja na svIkAravAmAM Ave, te karmanuM phaLa keNu bhagavaze? kAraNa ke A mAnyatA anusAra dehanA nAza sAthe AtmAne nAza paNa svIkAryo ja che, zaMkA-karmanuM AcaraNa karatI vakhate je AtmA hoya che, te AtmAne vinAza thaI ya, ..parantu Suo tI mate nako. mAtmA..tpanna. 4 kanaya . te nako AAL: bhana logaye the. tethI pAso gAne siddha 422 tira hotA nathI. sU. 18 For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 sUtrakRtAgasUtre gasya duritA syAt yena manuSyazarIrAvacchinnenAtmanA karmArAdhanaM kRtaM na tena phalamabhoji iti kRtasya karmaNo hAni rjAtA yena ca devAdizarIrasaMvandhinA tmanA phalopabhogaH kRtaH na tena karmArAdhanamakArIti akRtasya karmaNaH phalasyopabhogaH saMvRtta ityakRtAbhyAgamaH prAmotItyato naikAntenAtmA'nityaH / nApyekAntanityastathAtve janmamaraNAdivyavasthaiva niravakAzA syAt, nahi sarvathA nitye gagane kiMcidapi kSIyamANaM dRSTam / tasmAtkathaMcinnityaH kathaMcidanityazca tAvatA sarvadoSopazamasaMbhavAt / na ca parasparavirodhazIlayonityatvA . samAdhAna-aisA mata kaho / aisA mAnane parabhI dUsare ke kiye karma kA phala dasarA bhogegA to kRtahAni aura akRtAbhyAgama nAmaka doSoM kA prasaMga hogA / manuSya zarIra meM rahe hue jisa AtmA ne karma kI ArAdhanA kI thI, usane usa karma kA phala nahIM bhogA, isa prakAra kRta kama kI hAni huI / aura devAdi ke zarIra sambandhI jisa AtmA ne phala kA upabhoga kiyA, usane vaha karma nahIM kiyA thA / isa prakAra use vinA kiye karma kA phala mila gayA / yaha akRtAbhyAgama doSa prApta hogaa| isa kAraNa AtmA ekAnta anitya nahIM hai| - AtmA ekAnta rUpa se nitya bhI nahIM hai| ekAnta nitya mAnane se janma maraNa Adi kI vyavasthA hI nahIM bana sakatI / sarvathA nitya AkAza ataeva AtmA kathaMcit nitya aura kathaMcita anitya hai / aisA mAnane se koI bhI doSa nahIM AtA hai| - samAdhAna A mAnyatA anucita che. A prakAranI mAnyatAmAM" kare koI ane bhagave bIje." evuM mAnavane kAraNe kRtaDAnI ane akRtAbhyAgama nAmanA doSane prasaMge upasthita thaze. manuSya zarIramAM rahelA je AtmAe karmanI ArAdhanA karI hatI, teNe te karmanuM phaLa bhegavyuM nahIM, A prakAre kRta karmanI hAnI thaI. ane devAdanA zarIramAM rahelA je AtmAe phaLane upaga karyo, teNe te karma karyuM na hatuM. te kAraNe tene karma karyA vinA phaLa maLI gayuM. tene ja ahI akRtAbhyAgama deSa kahevAmAM Avyo che. te kAraNe AtmAne ekAntataH nitya mAnI zakAya nahIM. AtmA ekAntata: nitya paNa nathI. AtmAne ekAntataH nitya mAnavAthI janma maraNa AdinI vyavasthA ja saMbhavI zake nahIM. te kAraNe AtmAne amuka daSTie (dravyArthitAnI apekSAo) nitya ane amuka daSTie (paryAyanI apekSAe) anitya mAnavAthI, koI paNa deSanI saMbhAvanA rahetI nathI. For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArtha yodhinI TokA pra. zru. a. 1 cArvAkamatasvarUpanirUpaNam 136 nityatvayorekasminnAtmani kathaM saMbhavaH nahi zaityauSNyadharmayoH parasparaviruddhayo "rekasminsamAvezo dRzyate samAvezeca virodhakathaivAstamiyAditi tadeva viruddhAnAM viruddhatvaM yatsahAnavasthAyitvam iti vAcyam apekSAbhedenobhayorapi samAveza saMbhavAt / ayamAzayaH yathaikasminpuruSe apekSAbhedena pitRtvaputratvazyAlatvazvazuratva bhrAtRtvajAmAtRtvAdidharmANAM samAvezepi na virodhasaMbhAvanA tathaikasminnAmanidravyatvarUpeNa nityatvaM deva manuSyatiryakapakSyAdi paryAyAtmanA'nityatvamapi syAttatra ko doSaH / yathAvA naiyAyikamate ekasminneva ghaTe ghaTatvapRthivItvadravyatvaprameyatvAdyanekadharmANAM samAvezaH yathaivaikasmin vRkSe- zAkhAvacchedena zaMkA-svabhAva se hI paraspara virodhI nityatA aura anityatA eka hI AtmA meM kaise raha sakate haiM? zItatA aura uSNatA kA jo paraspara viruddha hai. ekahI vastu meM samAveza nahIM dekhA jAtA / agara unakA samAveza ho to virodha kI kathA hI samApta ho jAya / eka sAtha na rahanA hI virodhI padArthoM kI virUddhatA kahalAtI hai / samAdhAna-upekSA ke bheda donoM kA samaveza hotA hai / abhiprAya yaha hai ki jaise eka hI puruSa meM bhinna bhinna apekSA se pitRtva, putratva, zyAlaya (salApana), zvasuratva, bhrAtRtva, jAmAtRtva Adi dharmoM kA samAveza hone meM koI virodha nahIM hai, usI prakAra eka hI AtmA meM dravya kI apekSA se nityatA aura deva manuSya tiyeca pakSI Adi paryAya kI apekSA se anityatA ho to kyA dopa hai ? athavA jaise naiyArika mata ke anusAra eka hI ghaTa meM ghaTatva, pRthitva, dravyatva tathA prameyatva Adi aneka dharmoM kA samAveza zaMkA-svabhAvathI ja paraspara virodhI evI nityatA ane anityatA eka ja AtmAmAM kevI rIte rahI zake che? jema ke zItatA ane uSNatA rUpa paraspara virodhI guNone sadbhAva eka ja vastumAM saMbhavI zakto nathI. je eka ja vastumAM temane samAveza thata haiya, te virodhanI vAta ja samApta thaI jAya. eka sAthe na rahevuM, tene ja virodhI * pAnI vi3ddhatA upAya che. . samAdhAna-apekSAnA bhedanI apekSAe bannene samAveza thaI zake che. jevI rIte eka ja purUSamAM bhinna bhinna apekSAe pitRva, putratva, sALApaNuM, surata, bhrAtRtva, jAmAtRtva Ada dharmane samAveza thavAmAM kaI paNa muzkelI rahetI nathI, eja pramANe ekaja AtmAmAM dravyanI apekSAe nityatA ane deva, manuSya, tiryaMca Adi paryAnI apekSAe anityatA mAnavAmAM zuM vAMdho che? athavA jevI rIte taiyAyikonA mata pramANe eka ja ghaDAmAM ghaTava, pRthvI, dravyatva tathA prayatna Adi aneka dharmone samAveza thAya che, athavA For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 140 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAna kaMpisayogo mUlAvacchedena kapisaMyogAbhAvo vidyamAno ne kSatimaharti retr hotoH 1. avacchedekabhedAte tathaiva prakRte asminyapi avacchedakamevamAzrisvaM viruddhayorapiM nityatvAnityatvayoH samAveze kaH pradveSo bhavatAm anyatra svapa pAtasi tasmAt syAdanityaH syAnnityazca syAditi kRtaM vistareNa / yadyapyatra vahu vasavyaM masti tathApi prakaraNe eva vistaravicAra: zobhate avasarapaThitA vaNIti nyAyAt // paMcabhUta samutpanna AtmA caitanyavAnsvataH / mAtramidaM jagat // 1 // na svargo nApavargI vA hotA hai, athavA jaise eka hI vRkSa meM zAkhA kI apekSA se kapi saMyoga ( vaidara ke sAtha saMyoga) aura mUla kI apekSA se saMyogAbhAva rahatA hai aura usameM koI bAdhA nahIM aatii| aisA kyoM hotA hai ? avacchedaka ke maide se 1 isI prakAra prakRta AtmA meM bhI avacchedaka ke bheda se paraspara viruddha bhI nityatA aura anityatA kA samAveza mAnane meM Apako kyA dveSa hai ? pakSapati ke sivAya aura koI kAraNa nahIM hai / ataeva AtmA kathaMcit anitya hai / aura kathaMcit nitya hai / aba adhika vistAra nahIM karate / yadyapi isa viSaya meM bahuta kucha vaktavya hai, tathApi prakaraNa meM hI vistAra se vicAra karanA zobhA detA hai / " avasarapaThitA vANI" aisA nyAya hai / AtmA pA~ca bhUtoM se svataH hI utpanna ho jAne vAlA tathA caitanyavAn hai / na svarga haiM, na mokSa hai / yaha jagat itanA hI jitanA dikhAI detA hai, || 1|| jevI rIte eka ja vRkSamAM zAkhAnI apekSAe karpisa yoga (vAnAnI sAthe saMga) ane mULanI apekSAe pisa cAgAbhAva rahI zake che, ane temAM koi muzkelI naDatI nathI, eja pramANe AtmAmAM paNa nityatA ane anityatA mAnavamAM zI muzkelI che? ghaDA ane vRkSamAM avacchedyakanA bhedane lIdhe evuM sabhavI zake che, eja pramANe prastuta AtmAmAM paNa avacchedakanA bhedanI apekSAe parapara virUddha evI nIrtyatA ane anityatAne samAveza mAnavAmAM Apane zI muzkelI lAge che? pakSapAta sivAya bIjuM koi paNa kAraNa hoi zake nahIM. tethI AtmAne nityAniva AnavA eja ucita che, e ke A viSayane anulakSIne ghaNu kahI zakAya tema che, parantu granthavistAranA bhayathI tathA viSAntara thavAnA bhayathI ahIM vadhu vistAra thI vicAravA ThIka lAgatA nathI. A viSayane lagatA prakaraNamAM ja A viSayanI vistRta vicAraNA robhI zake, kAraNa ke "apasarA tA "vANI" yevo siddhAMta che. cArvAka matanu zaeNrUpa prakaTa karatAM be zlokonA bhAvAtha - " AtmA pAMca mahAbhUtamAMthI svataH upanna thai janArA ane caitanyamukta che. svarNa pazu nathI ane bho paNa nathI. to vAtha che For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAyabAdhanI TIkA pra. zru. a. 1 cAkimatasvarUpAnarUpaNam 141 mAtramadhyakSamA hi nAnumAnAgamo matau / anavasthAnvInyAyasvadoSAghAtI yato hilo pArasa dehamAtrasya hyAtmatve dehAzAddhinAzataH / mahAdhiyAM ca zAstrANAM pravRtti naiva saMbhavet // 3 // mAtramadhyakSamAna cait dUradezAmtaraM gate / pitari varUdhIlloko khadRSTvAnazizaMkayA // 4 // saMkSiptoyaM mayA pakSazcAvAkasya samAsataH / vizeSato vicAro hi yathAzAstraM svayaM kRtaH ||5||gaa. "sirpha pratyakSa hI pramANe haiM / anumAna aura oNgama pramANa nahIM haiM, kyoMki anumAna aura Agama ko pramANa mAnane meM anavasthA aura anyonyAzraya doSa Ate haiM, zA "yadi deha mAtra ko AtmA mAnA jAya to deha kA nAza hone para AtmA kA bhI nAza ho jAyegA / aisA ho to mahAbuddhimAnoM aura zAstroM kI pravRtti samaMva meM hItI" ||3 // yadi eka mAtra pratyakSa hI pramANa ho to pitA ke dUra deza jAne para loga rone lagai / kyoMki pitA ke dikhAI na dene para usake vinAza kI AzaMkA ho jAeMgI, // 4 // para prathamaM dI zlokoM dvArA cArkaka mata kA svarUpa dikhAyA gayA hai, aura aMtima do zlokoM dvArA ukta cArvAka mata kA khaNDana kiyA gayA hai| mAtra pratyakSa ke pramaNa che. aNumAna ane Agama pramANarUpa nathI, kAraNa ke emaNe cAmAnane jANa mAnazathI anavasthA ane abhyAzraya doSanA prasaMga upasthiti thAya che"rA nIcenA be ko dvArA cArvAkanA matanuM khaMDana karavAmAM AvyuM che. "je dehane ja AtmA mAnavAmAM Ave, te dehane nAza thAya tyAre AtmAne paNa nAza thavAnuM svIkAravuM ja paDe. evuM thatuM hepa te mahAbuddhimAna ane zastronI pravRti salavI zata nhii."||3|| - je eka mAtra pratyakSane ja pramANa mAnavAmAM Ave, te pitA dUranA dezamAM jAya tyAre le ra lAgaze, kAraNa ke dUra rahelA pitA chichara nahIM thavAne kAraNe tenA dhanI AzakA ja kabhI thaze."18 .8 // For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . sUtratAgasUtre vedAntIyaikAtmavAdaH-. ekAtmavAdIyapUrvapakSaM darzayati sUtrakAraH---'jahAya' ityadi / jahA ya puDhavI thUbhe ege nAnAhi dIsai / evaM bho kAsiNe loe vinnU nANAhi dIsai // 9 // chAyA---- yathA ca pRthivI stUpa eko nAnAhi dRzyate / evaM bhoH kRtsno lokaH vijJaH ( vidvAn ) nAnAhi dRzyate // 9 // anvayArtha:--- ( jahA-yathA ) yena prakAreNa ( puDhavIthUbhe-pRthivIstUpaH) pRthivI samudAya rUpo'vayavI ( egeya-eko'pi ) ekarUpeNa sthito'pi ( nAnAhidIsai-nAnA vedAntiyoM kA ekAtmavAda eka hI AtmA mAnane vAloM kA pUrvapakSa sUtrakAra dikhalAte haiN| 'jahA' ityAdi // . , zabdArtha-'jahA-yathA' jisa prakAra puDhacIthume DhavIstUpaH' pRthvIsamUda 'pageya-eko'pi' eka hI "nAnAhi dIsai-nAnA dRzyate" nAnArUpoM meM dekhA jAtA hai| evaM-evam' isI prakAra 'yo-he' he jIvoM 'kisaNeloekRtsno lokaH samastaloka 'vinnU-vijJaH Atmasvarupa 'nANAhi-nAnA' anekaruSoM meM 'dIsai-dRzyate' dekhA jAtA hai| anvayArtha jaise pRthvI rUpa stUpa eka hone para bhI saritA sAgara, parvata, nagara, grAma, ghaTa, paTa, Adi ke bheda se aneka rUpoM vAlA dikhAI detA hai, evaM isI prakAra yaha jar3a cetana rUpa sampUrNa loka jJAna svarUpa AtmA vahAtiyAnA bhavAha' eka ja AtmAne mAnanArA lekenI mAnyatA sUtrakAre A sUtra dvArA prakaTa cha. "jahA ya" 24Aya -'jahA-yathA vI zata puDhavIme-pRthvostUpaH' pRthvI samUDa egeya-eko'pi' 408 'nAnAhi dIsai-nAnA dRzyate' mane 3pomA hepAya che. 'evaM-evam' mera pramANe 'bho-he vo 'kasiNe loe-kRtsno loka' samata yo 'vinna-vijJaH' mAtmasva35 'nANAhi-nAnA' bhane 3somA 'dIsaha-dRzyate' avAmA mAve cha. // 6 // For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAvadhinA pra. zu. a. 1 ekAtmavAdanirUpaNam 143 dRzyate ) saritsamudraparvata nagaragrAmaghaTapaTAdibhedena aneka rUpo dRzyate ( evaM evam ) anenaiva prakAreNa (bho-he) he lokAH ! (kasiNe loe kRtsno lokaH ) cetanA - cetanarUpaH samasto lokaH (vinnU-vijJaH) vidvAneva jJAnasvarUpa Atmaiva ( nAnAhi - nAnA ): pRthivyAdi bhUtAkAratayA (dIsaha dRzyate) dRSTigocaro bhavati / kintu nAnyaH ko'pi AtmAtirikto'nyaH padArtha iti // 9 // TIkA dRSTAntenArthaH spaSTarUpatayA'vagato bhavatItyataH prathamaM dRSTAntamevAha'jahA ya' = yathA ca yena prakAreNa 'ege' = 'eka:' 'puDhavI zubhe' pRthivIstUpa:pRthivyeva svapaH pRthivyAH stUpaH pRthivIsamudAyAtmako'vayavI, 'nAnAhi dIsa ' nAnA anekaprakAreNa dRzyate yathA eka eva pRthivIsamudAyaH nAnArUpa: jalasamudraparvatana garaghaTapaTAdivibhinnarUpeNAtivicitro dRzyate na tu pRthivIhI haiM / pRthvI Adi bhUtoM ke nAnA AkAra meM dRSTigocara hotA hai / AtmA se atirikta anya koI padArtha nahIM hai || 9 || TIkArtha dRSTAnta hI se artha spaSTa ho jAtA hai, isa kAraNa yahA~ sarva prathama dRSTAnta hI kahate haiM- jaise eka hI pRthvI rUpa stUpa yA pRthvI kA stUpa arthAt pRthvI kA samudAya rUpa piNDa aneka rUpoM meM dikhAI detA hai arthAt mUla meM pRthvI eka hone para bhI jala, samudra parvata, nagara, nAnA rUpoM meM hone se vicitra dikhAI detI hai, phira bhI sabhI meM vyApta rahatA hai-- usake svarUpa meM bheda nahIM hotA, ghaTa, paTa Adi pRthvI tatva ina isI prakAra he nevI rIte pRthvI 35 stUpa (bhiMDa) meDa hovA chatAM pazu saritA sAgara, pahADa, nagara grAma, ghaTa (ghdde|) paTa mAhinA rohanI apekSA bhane 3povANA deNAya he, yena pramANe " huM leka ! A jaDa cetana rUpa saMpUrNa leAka jJAnasvarUpa AtmA jA che. AtmA ja pRthvI Adi bhutAnA AkAre dRSTigocara thAya che AtmA sivAyanA anya koI padArtha nathI. -11819 For Private And Personal Use Only draSTAntanI madadathI artha spaSTa thai jAya che. tethI ahIM sauthI pahelAM draSTAnta ja ApavAmAM Avela che--jema eka ja pRthvI rUpa stUpa arthAt pRthvIno stUpa eTale ke pRthvInA samudAya rUpa piMDa aneka rUpe dekhAya che, eTale ke mULamAM te pRthvI eka hAvA chatAM paNa jaLa, samudra, paMta, nagara, ghaTa, paTa Adi vividha rUpe rahelA hovAne kAraNe vividha rUpe dekhAya che, chatAM paNa te badhAmAM pRthvItattvanI vyApti tA rahelI ja hoya che, -tenA svayamAM to leha paDato nathI, mena ajhare he boo ! A gayetana (43) yAne
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kalAkArAne sattvasya svarUpato bheDo bhavati evaM pravam-anenaiva prakAreNa 'bho' moH lokAH ! 'kasiNe loe' kRtsno loka:- vetanAcetanArUpaH billU' vidvAn jAnasvarUpaH pRthivIz2alAdibhUtAkAratayA nAnA anekaprakArako dRzyate vartate anaM bhAvaH-ekaemAtmA vidvAn jJAtasvarUpaH pRthivyAdibhUtAkAratayA anekarUpoNa paridRzyamAno bhannati, nacaitAvatA AmatatvasTa kAmapi bhedo bhavati, pRthivIvad, tathA ca zrutiH "eka evahi bhUsatmA bhUte bhUte vyavasthitaH / ekatrA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat // 1 // puruSa evedaM sarvam 2, ekamevAdvittIyam brahma 3 / vAyuryathaiko bhuvanaM praviSTo rUpaM rUpaM pratirUpo babhUva logo ! acetana cetana rUpa samasta loka jJAna rUpa (AtmA) hI hai, mahAra pRthvI jala Adi bhUtoM ke AkAra meM hone se aneka prakAra kA dikhAI de rahA hai / tAtparya yaha hai ki eka hI jJAna svarUpa AtmA pRthvI Adi bhUtoM ke AkAra meM pariNata hone se aneka rUpoM meM dikhAI de rahA hai / magara jaise pRthvI, ghaTAdi saba meM eka hI hai, usI prakAra AtmA bhI eka hI hai usameM koI bheda nahIM hai / zruti me kahA hai-"eka eva hi" ityAdi / eka hI bhUtAmA pratyeka bhUta meM rahA huA hai| vaha jalacandra ke samAna eka prakAra kA hone para bhI aneka prakAra kA dikhAI detA hai, // 1 // "yahI saba puruSa kI hai, // 2 // "eka advitIya tattva hI hai,, // 3 // yeta 3sa.samahAzAna35 (AICHI )28 cha, 52ntu vA bhUta (grat) nA AkAramAM hovAthI aneka prakArane dekhAya che. A kathanane bhAvArtha e che ke-jJAnasvarUpa AtmA te eka ja che paraMtu te pRthvI Adi bhUtanA AkAramAM pariNata thaI jANI aneka rUpe dekhAya che. paraMtu jevI rIte ghaTAdi samasta padArthomAM pRthvI rUpa tatva ta 14:, me pramANe mA.55-24.14:che-temA a.nA. atibhA / -"kana hi" sen-" me 11 bhUtamA pratye bhUtama do . te Ass (PATALAndramA pratimi) samAna se Aropa chata mane prAranA hemAya.. // 1 // " me // puruSa (mAmA) che" // 2 // " meM advitIya tatva che" // 3 // For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 ekAtmavAdanirUpaNam 145 .. ekastathA sarva bhUtAntarAtmA upAdhinA kriyate bhedarUpa ityAdi eka evAtmA jIvaH bhUte bhUte pratyekavastuni vyavasthito jIvarUpeNa sthitaH tiSThati sa eva eko jIvaH ekadhA ekarUpeNa bahudhA anekarUpeNa devadattagaMgadattAdibhedena dRzyate, jalacandravat , yathA eka eva candramAH jalabhAjanabhedena anekarUpatayA dRzyate, evamAtmA ekaH upAdhibhedenAnekaprakArako bhavatIti // 1 // puruSa Atmaiva idaM sarvam paridRzyamAnaM sarvamapi vastu AtmarUpameveti 2, ekamevAdvitIyamAtmA brahma 3, yathA eko vAyuH bhuvanaM tattat sthAna prApya anekarUpo bhavati tathA eko'pi AtmA tattad upAdhivizeSamAsAdyAnekarUpo bhavatIti zrutyarthaH-ityAtmAdvaitavAdaH // 9 // jaise eka hI vAyu bhuvana meM praviSTa hai, magara upAdhi bheda se alaga alaga rUpa ho gayA hai, isI prakAra sarvabhUtoM ke andara rahA eka hI AtmA upAdhi ke bheda se bhinna bhinna rUpavAlA banA diyA jAtA hai // 4 // eka hI AtmA pratyeka vastu meM jIva rUpa se sthita hai| vahI eka AtmA eka rUpa se aura devadatta gaMgadatta Adi aneka rUpoM se pratIta hotA hai| jaise eka hI candramA jala ke vibhinna pAtroM meM aneka dikhAI detA hai isI prakAra eka AtmA upAdhi bheda se aneka prakAra kA ho jAtAhai // 1 // ___yaha saba jo dikhAI de rahA hai, vaha AtmA hI hai // 3 // eka advitIya brahma AtmA hI hai // 3 // jaise eka hI vAyu loka meM vyApta hai, phira bhI upAdhi bheda se aneka rUpa ho jAtA hai, usI prakAra eka hI AtmA bhinna bhinna upAdhiyoM ko " jevI rIte eka ja vAyu gharamAM praviSTa che, chatAM paNa upAdhi bhedane lIdhe judA judA AkAravALe thaI gayuM che," eja pramANe sarva bhUtemAM rahele eka ja AtmA upAdhinA bheda vaDe bhinna bhinna rUpavALA banAvI devAya che. jo eka ja AtmA pratyeka vastumAM jIva rUpe sthita che. e eka ja AtmA eka rUpe ane devadatta, gaMgadatta Adi aneka rUpe dekhAya che. jevI rIte candramAM eka ja hovA chatAM paNa judAM judAM jaLapAtromAM tenA aneka pratibiMba dekhAya che, eja pramANe eka AtmA upAdhi lehanI apekSAye ane prArato hepAya che. // 1 // sAdhu hemAya cha, te mAtmA che. // 2 // meM advitIya brahma mAtmA 4 cha. // 3 // jevI rIte eka ja vAyu lekamAM vyApta che, chatAM paNa upAdhi bhedanI apekSAe aneka rUpa thaI jAya che, eja prakAre eka ja AtmA judI judI upAdhione pAmIne aneka rUpane sU. 18 For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre ___pUrvagAthoktaM dvaitAtmavAdimataM nirasitumupanAman sUtrakAra Aha--'egamevetti' ityaadi| mUlam-- eva megetti japati, maMdA aarNbhnnirisyaa| 7 10 8 10 11 12 13 ege kicA sayaM pAvaM, tivvaM dukkhaM niyacchai // 10 // chAyA-- eka meva iti jalpanti mandA ArambhanizritAH / eke kRtvA svayaM pApaM tInaM duHkhaM niyacchanti // 10 // anvayArthaH( evaM-evam ) anena prakAreNa (ege-eke) kecana AtmAdvaitavAdinaH (tti-iti) pUrvoktaprakAreNa (japaMti-jalpanti) asatpralApaM kurvanti te (maMdAprApta hokara aneka rUpoM ko dhAraNa karatA hai| yaha pUrvoddhata zrutiyoM kA artha hai| yahI AtmAdvaitavAdiyA~ kI mAnyatA hai // 9 // pUrvokta advaitAtmavAdI ke mata kA nirAkaraNa karane kA upakrama karate hue sUtrakAra kahate haiM-"evamege" ityadi // 10 // zabdArtha-evaM-evam' isaprakAra 'ege-pake kitaneka puruSa tti-iti' ekahI AtmA hai yaha 'jappati-jalpanti' kahate haiM 'madA-mandAH' jaDabuddhi vAle ve 'AraMbhanissiyA-ArambhanizritAH' prANAtipAtAdi AraMbhameM Asakta aise 'ege-eke' kitaneka puruSa 'saya-svayaM svayaM pAya kiccA-'pApaM kRtvA' pApa karake 'tibba-tIvra, tAba 'dukkha-dukham dukhako 'niyacchaha-niyacchanti' prApta karate haiM // 10 // dhAraNa kare che. pUrvokta kRtione A prakArane artha thAya che. eja AtmAnA aDhativaahiyaanii mAnyatA che. // // Dave suutr||2 pUrita advaitavAhImonA matanu 54na 42 cha "pavamege" tyA - zapatha -evaM-evam' ke pramANe 'ege-eke' mA 535 'tti-iti' me404 mAtmA che. mArIte 'jappaMti-jalpaMti' cha. 'maMdA-mandAH' muddhipAtemA 'AraMbhanissiyA-ArambhanizritAH prAtipAta vagere mAralamA mAsata mevA 'ege ekeTamA 535o 'saya-svayaM' pAte 'pAvaM kiccA-pApaM kRtvA' 5|54riine 'tivvaMtIvra' tIna kham-duHkham' : 'niyacchai-niyacchanti' prApta 42 che // 10 // For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 ekAtmavAdimanirasanam 147 mandAH) jaDA = jaDamatayaH (AraMbhanissiyA-ArambhanizritAH ANAtipAtAdhArambhAsaktAH (ege-eke) kecana kRSIvalAdayaH (sayaM-svayaM) Atmanaiva (pAvaM kiccA-pApaM kRtvA) pApa-prANAtipAtAdikaM kRtvA ( tivvaM-totram ) atyantam ( dukkhaM-duHkham ) narakanigodAdijanyavedanAM (niyacchai-niyacchanti) nitarAM prApnuvanti / Atmana ekatve svIkRte ekenApyazubhe karmaNi kRte sarveSAM duHkhasaMbhavaH, iti tu na dRzyante'ta eka evAtmeti na yuktisaMgatamiti // 1 // TIkA-- 'ege' eke kecanAtmA dvaitavAdinaH, 'tti' iti-anenoktaprakAreNa 'jaMpaMti' jalpanti-asatpralApaM kurvanti kiM bhUtAste tatrAha-'maMdA' mandAH jar3A mandamatayaH, samyagjJAnarahitAH, mandatvaM caiteSAm yuktirahitAtmAdvaitapakSAvalaMba --anvayArtha--- koI koI AtmA dvaitavAdI pUrvokta prakAra kA kathana karate haiM ArthAt mithyA pralApa karate haiM ve ajJAnI haiM, prANAtipAta Adi AraMbho meM Asakta hai| koI koI kisAna Adi svayaM praNAtipAta Adi AraMbha karake tIvra naraka nigoda Adi ke duHkha ko prApta hote haiM / AtmA ko eka svIkAra karane para to eka ke azubha karma karane para sabhI ko duHkha bhoganA paDatA, magara aisA dekhA nahIM jAtA / ataeva eka hI AtmA hai, aisA kahanA yuktisaMgata nahIM hai / / 10 // --TIkArtha-- ___ AtmAdvaitavAdI ukta prakAra se mithyA prarUpaNA karate haiM / ve kaise haiM ? jaDa haiM arthAt samyagjJAna se rahita haiM / yuktihIna AtmAdvaita pakSa __mnvyaarthAtmavAdI pUrvokta je kathana kare che je mAnyatA dharAve che te mithyA che. teo ajJAnI che, ane prANAtipAta Adi AraMbhemAM Asakta che. kaI kaI kheDuta Adi loko svayaM prANAtipAta Adi AraMbha karIne tIvra naraka nigada AdinA duHkhanA bhaktA bane che. AtmA eka ja hovAnI vAta svIkAravAmAM Ave, te eke karelA azubha karmanuM phaLa saue bhegavavuM paData. "eka azubha karma kare. ane tenA phaLa rUpe bIjA badhA leke yogave", seto hI nepAmA mAvatuM nathA. tethI "mAtmA se cha," | pramANe kahevuM te yukti saMgata lAgatuM nathI. te 10 che TIkArya-AtmAdvaitavAdI (AmA ekaja che, ema mAnanArA) pUrvokta prakAranI mithyA prarUpaNa kare che. teo zA kAraNe evuM kahe che? teo jaDa che eTale ke samyajJAnathI rahita che. yuktihIna AtmAativAdiyenI mAnyatAne AdhAra levAne kAraNe teo jaDa che tathA For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 sUtrakAGgasUtre nAta, 'AraMbhanissiyA' AraMbhanizritAH Arambhe prANAtipAtAdau AsaktAH / 'ege' eke kecana puruSAH AraMbhasamAraMbhAdibhiH kRtvA upAdAya 'sarya' svayameva 'pAvaM' pApaM-prANAtipAtAdikaM 'kiccA' kRtvA 'tivyaM dukkhaM niyacchai' tIvramatikaThoraM duHkhamasAtAvedanIyarUpaM niyacchanti prApnuvanti / ayaM bhAvaHya eva azubhaM karma kurvanti ta eva tasya phalaM duHkhamanubhavanti, nAnye anubhavantIti sarvAnubhavasiddham, yadi eka evAtmA bhavet , tadA ekena kRtasya karmaNo'nyeSAmapi tatphalAnubhavaH prasajyeta, natvevaM bhavati, upapadyate vA, tathAhi ya evaM pApaM karma karoti sa eva tadanubhavarUpAM vedanAM prApnoti, evamAtmanaH sarvavyApakatve svIkriyamANe bandhamokSavyavasthApi na syAt , tathA pratipAdyapratipAdakayorabhAvAt , zAstrAdipraNayanamapi ekAtmavAdinAM nirarthakameva syAditi bhAvaH / evaM yadi eka evAtmA bhavet tadA ekasmin puruSe jAyamAne sarve kA avalambana karane ke kAraNa ve jaDa haiM tathA prANAtipAta Adi Arambha Adi dvArA svayaM hI prANAtipAta Adi pApa karake tIvra duHkha ko prApta hote haiN| Azaya yaha hai ki jo jIva azubha karma karate haiM vahI usakA daHkha rUpa phala bhogate hai, dUsare nhiiN| yaha tathya sabhI ko anubhavasiddha hai| yadi eka hI AtmA hotA to eka ke dvArA kiye gaye azubha karma kA dasaroM ko bhI phala bhoganA paDatA / kintu na aisA hotA hai aura na yaha saMgata hI hai| isa prakAra AtmA ko eka svIkAra karane para bandha aura mokSa kI vyavasthA bhI nahIM ho sktii| tathA pratipAdya ( ziSya ) aura pratipAdaka (zikSaka) kA bheda na hone se unakA zAstra kI racanA karanA bhI nirarthaka hI siddha hotA hai| isI prakAra AtmA yadi eka hI ho to eka puruSa kA prANAtipAta Adi AraMbhemAM Asakta che. koI kaI jIva AraMbha samAraMbha Adi dvArA svayaM prANAtipAta Adi pApanuM sevana karIne tIvra du:khanI prApti kare che. A kathanane bhAvArtha e che ke-je jIve azubha karma kare che, teo ja tenA phaLa svarUpe duHkha bhogave che. anya leke (azubha karma nahIM karanArA leke) tenA phaLasvarUpe duHkha bhogavatA nathI. je AtmA ekaja hata, te ekanA dvArA levAyelA. azubha karmanuM phaLa bIjA lekene paNa bhegavavuM paData. parantu evuM banatuM nathI ane te mAnyatA saMgata paNa lAgatI nathI. A prakAre AtmAne eka mAnavAmAM Ave, te banyuM ane mekSanI vyavasthA paNa saMbhavI zake nahIM. tathA pratipAgha (ziSya) ane pratipAdaka (zikSaka) ne bheda na hovAthI temanA dvArA zAstranI racanA karavAnuM kArya paNa nirarthaka banI jAya che. e ja pramANe AtmA je eka heta, te For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir trafat tar pra. zru. a. 1 ekAtmavAdimatanirasanam 149 jIvA yugapadeva jAyeran yathA ekasmin mriyamANe sarve'pi jIvAH mriyeran tathA ekasmin kutracit kArye prayatamAne sarve sarvatra prayatamAnA bhaveyurnatvevaM bhavati. Atmabahutve tu naite doSAH saMbhavanti tathA bandhamokSavyavasthApi samAhitA bhavatItyAdi / " "nAtmaikavAde sukhaduHkhamokSavyavasthayA ko'pi sukhAdimAn syAt / atopAsyA puruSaiH sadaiva satA samArAdhitasaptabhaMgI // 1 // dazamazlokasya saMkSepato'yamarthaH - sarveSAmekaevAtmeti pakSo na samyak yato ya eva puruSaH pApakarma karoti, sa eva duHkhI bhavati nAnye duHkha bhAjo bhavanti / parantu yadi sarvasya eka evAtmA, tadA yaH pApI nAsti, tasyApi tAdRzaM duHkhaM janma hone para eka hI sAtha sava kA janma ho aura eka ke marane para sabhI jIvoM kA maraNa ho jAya, eka kahIM kisI kArya meM pravRtta ho to sabhI usa kArya meM pravRtta ho jAe~ / kintu aisA hotA nahIM hai / aneka AtmAoM ko svIkAra karane para ye doSa nahIM Ate haiM aura bandha mokSa kI vyavasthA kA bhI samAdhAna ho jAtA hai / "nAtmakavAde" ityAdi / ekAtmavAda meM sukha, duHkha, mokSa kI vyavasthA se koI bhI sukhAdi bAlA nahIM hogA / ataeva satpuruSa ko kisI aise puruSa kI upAsanA karanI cAhie jisane saptabhaMgI kI arAdhanA kI ho // 1 // dasavIM gAthA kA saMkSipta artha yaha hai - saba kA AtmA eka hI hai, yaha pakSa samIcIna nahIM hai, kyoMki jo puruSa pApa karma karatA hai, vahI duHkhI hotA hai, dUsare saba duHkhI nahIM hote / yadi saba kA AtmA eka hI hotA eka ja mANasanA janma thAya tyAre eka sAthe ja saunA janma thatA hota ane ekanu mRtyu thatAM ja saghaLA jIvAnu` mRtyu thatuM hota ! eka koi kAryamAM pravRtta thAta tyAre saghaLA eja kA mAM pravRtta thai jAta! parantu evu kadI khanatu nathI. aneka AtmAonA svIkAra karavAmAM Ave, to A doSonI saMbhAvanA rahetI nathI, ane anya meAkSanI vyavasthAnuM pazu sabhAdhAna thanaya che. "nAtmaivAde" ityAhi- ekAtmAvAdamAM sukha, du:kha, ane meAkSanI vyavasthA dvArA koi paNa jIva sukhAdivALe nahIM ane, tethI satpuruSe koi evA puruSanI upAsanA karavI joie ke jeNe samabha'gInI ArAdhanA urI hoya, bheTane meM che syAhU vAhano jJAtA hoya. // 1 // dasamI gAthAnA saMkSipta bhAvAtha nIce pramANe che saune AtmA eka ja che, A mAnyatA ucita nathI, kAraNa ke je mANasa pApakarma kare che, eja du:khI thAya che. bIjA loko du:khI thatAM nathI. jo saunA AtmA eka ja hota, to je pApI nathI tene paNa pApI jevuM ja du:kha bhogavavuM paData, kAraNa ke saunA AtmA eka hovAthI bhinnatAnA abhAva For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 sUtrakRtAGgasUtre syAt, sarveSAmaikyena pArthakyA'bhAvAt / tathA sarvavyApakatvamapyAtmano na saMbhavati / zarIrAkArapariNatabhUte-evacetanAyA upalabdhidRzyate, na ca ghaTapaTAdiSu, ato nAtmA sarvavyApakaH / tathA devadattajJAnaM yajJadatto nAvagacchati ityapi nirvivAdameva / yadi sarveSAmaikaevAtmA bhavettadA devadattIyajJAnaM yajJadatto'pi jAnIyAt / nattvevaM kutracidapi dRzyate, ato na sarveSAmAtmA eka iti // 10 // ____ AtmaikatvavAdimataM nirAkRtya, tajjIvataccharIravAdimataM dRSayituM tasya pUrvapakSamAha- 'patteyaM' ityAdi / patteyaM kasiNe AyA je vAlA je ya paMDiyA / 9 22 10 12 15 13 14 saMti piccA na te saMti natthi sattovavAiyA // 11 // chAyA pratyekaM kRtsnA AtmAnaH, ye bAlA ye ca pnndditaaH| santi pretya na te santi, na santi sattvA aupapAtikAH // 11 // to jo pApI nahIM hai usako bhI pApI jaisA hI duHkha bhoganA paDatA, kyoM ki saba eka hone se bhinnatA kA abhAva hai / tathA AtmA sarvavyApaka bhI nahI hai| zarIra ke AkAra meM pariNata bhUta meM hI cetanA kI upalabdhi hotI hai, ghaTa paTa Adi meM nahIM hai| tathA yaha bhI nirvivAda hai ki devadatta ke jJAna ko yajJadatta nahIM jAnatA / yadi saba kA AtmA eka hI hotA to devadatta ke jJAna ko yajJadatta bhI jAnatA / magara aisA kahIM bhI nahIM dekhA jAtA / ataeva saba kA AtmA eka nahIM hai // 10 // ___ ekAtmavAdI ke mata kA nirAkaraNa karake "tajjIva taccharIravAdI" ke mata ko dRSita karane ke lie usakA pUrvapakSa kahate haiM--"patteyaM" ityAdi / che. tathA AtmA sarva vyApaka paNa nathI. zarIranA AkAre pariNata bhUtamAM ja cetanAnI upalabdhi thAya che, ghaTa, paTa AdimAM thatI nathI. te kAraNe AtmAne sarvavyApaka paNa mAnI zakAya nahIM. tathA e vAta paNa nirvivAda che ke devadattanA jJAnane yajJadatta jANa nathI. je saune AtmA eka ja hota te devadattanA jJAnane yajJadatta jANI zakta paNa evuM kadI banI zakatuM nathI. tethI e vAta siddha thAya che ke saune AtmA eka nathI. gA.1LA meDAtmavAdI monA matanu na zane huve sUtra12 "tajjIvataghcharIravAdI" nA matanuM (jIvanI eka bhavamAMthI gati nahIM mAnanAranA matanuM svarUpa prakaTa kare che "patteya" tyAdi For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samartha bodhinI TIkA pra. thu. a. 1 taJjobataccharIravAdImata nirUpaNam anvayArthaH-- ( kasiNe ) kRtsnA : = samastAH ( AyA ) AtmAnaH ( je bAlA) ye bAlA:= ajJA:= zAstraparizIlanajanyabuddhiprakarSarahitAH avivekina ityarthaH / ( je ya paMDiyA ) ye ca paNDitAH = zAstraparizIlanajanyaprAptabuddhiprakarSAH vivekina ityarthaH, te sarve ( patteyaM ) pratyekam = pRthak pRthak santi / na tveka AtmA kintu ( peccA) pretya = paraloke ( te na saMti) te AtmAno na vidyante ataH ( satta ) sattvAH = prANinaH = SaDjIvanikAyarUpAH ( ovavAiyA natthi ) aupapAtikA: = bhavAd bhavAntaragAminaH AtmAno na santIti // 11 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Com zabdArtha - 'kasiNe kRtsnAH' samasta 'AyA - AtmA' AtmAe~ 'je bAlA ye bAlAH' jo ajJAnI hai 'je ya paMDiyA ye ca paNDitAH' aura jo paNDita haiM 'patteya - pratyekama' pratyeka pRthak pRthak 'sati-santi' hai 'piccA - pretya' mRtyu ke pazcAt 'te na saMti-te santi' ve nahIM rahate haiM 'sattA-satvA' prANI ubavAiyA - aupapAtikAH' paralokameM jAnevAle 'natthi - na santi nahIM hai // 12 // anvayArtha samasta AtmAeM, jo ajJa arthAt zAstra ke parizIlana se utpanna hone vAle buddhi ke prakarSa se rahita avivekI haiM, aura jo vijJa arthAt zAstra parizIlana se utpanna hone vAle buddhi ke prakarSa vAle - vivekI haiM, ve saba pRthaka pRthak haiN| eka hI AtmA nahIM hai, kintu ve pRthaka pRthak 151 zabdArtha --- 'kasiNe - kRtsnA' samasta 'AyA - AtmA' AtmAo 'je bAlA-ye bAlAH' bhemomAjJAnIyo che 'jetha paMDiyA ye ca paNDitAH' bhane bhemo paMDito che. 'patteyaM - pratyekam' adhA AtmA bhAga bhAga 'saMti - santi' che. 'piccA - pretya' bhara cha 'tena saMti-te na santi' teyo rahetA nathI. 'sattA-satvAH' Aziyo 'uvavAiyA - aupapAtikAH' parakhobhAM vA vANA 'nasthi-na santi' hotA nathI. yA prabhArI tajjIva taRrIravAdiyAnA mata che.||11|| anvayA --samasta AtmAe alaga alaga che. eTale ke ajJa ane vijJa AtmAe me nathI yAgu pRthaI pRthai ( bhinna bhinna ) che. For Private And Personal Use Only zAstranA parizIlanathI utpanna thanArI khUba ja buddhi prabhAthI rahita evA je AtmA che tene ajJa ( ajJAna ) athavA avivekI kahe che. jemanAmAM zAstranA parizIlanathI khUba ja buddhi prabhA utpanna thayelI che evAM AtmAone vijJa athavA vivekI kahe che. A prakAranA ajJa ane vijJa AtmAe pRthaka pRthaka che. eka ja AtmA nathI. parantu te bhinna
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUbe TIkA'kasiNe' kRtsnAH samastAH 'AyA' AtmAnaH santi te ke bahava AtmAnastatrAha-ye bAlAH = zAstraparizIlanajanyabuddhiprakarSarahitA avivekina ityarthaH / 'je ya paMDiyA' ye ca paNDitAH zAstraparizIlanajanyaprAptabuddhiprakarSAH sadasadvive. kinaH, tattvajJAnina ityrthH| 'patteyaM' pratyeka-pRthak pRthak santi kintu na eka evAtmA sarvavyApitvena sthitaH / 'pecA' pretya-paraloke te AtmAnaH na santi na vidyante / 'sattovavAiyA' sattvAH prANinaH SaDvidhajIvarAzayaH aupapAtikA bhavAd bhavAntaragAminaH, AtmAno na santIti / sa eva jIvastadeva zarIramiti yo bodhayati, taM tajjIvataccharIravAdinamitilokaH kathayati / yadyapi bhUtavAdI AtmA paraloka meM nahIM rahate / ataeva prANI aupapAtika nahIM haiM arthAt eka bhava se dUsare bhava meM jAne vAle nahIM haiM // 11 // --TIkArtha-- AtmA aneka haiN| jo AtmA ajJa hai arthAt zAstra ke parizIlana se janita buddhi ke prakarSa se rahita yA avivekI haiM aura jo paNDita arthAt buddhi prakarSa se yukta hai, sata asata ke viveka se yukta haiM tattvajJAnI haiM, ve saba alaga alaga haiN| eka hI AtmA saba meM nahIM hai| kintu ve AtmA paraloka meM nahIM rahate / nikAya rUpa prANI eka bhava se dUsare bhava meM jAte hoM, aisA nahIM hai| vahI jIva hai aura vahI zarIra hai, aisI prarUpaNA karane vAlA "tajjIva taccharIra vAdI" kahalAtA hai yadyapi bhUtavAdI ( cArvAka ) zarIra ko hI cetana bhinna AtmAo paralakamAM rahetA nathI. tethI prANIo aupapAtika nathI eTale ke eka apamAthI bhI avamA tebhanu gamana tu. nathI. // 11 // TIkArtha- AtmA aneka che. je AtmA ajJa che eTale ke zAstranA parizIlanathI janita buddhinA prakarSathI rahita che athavA avivekI che, ane je vijJa (paMDita) eTale ke buddhinA prakarSathI yukta che, sat ane vivekathI yukta che, tattvajJAnI che, te sau alaga alaga ja che. saumAM eka ja AtmA heta nathI. paraMtu te AtmAone paralokamAM sadbhAva rahetuM nathI. cha nikAya rUca jIve eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jatAM hoya evuM banatuM nathI. ra cha bhane se zarIra , mevI pr359|| 42 ||raane " tajjIvataccharIravAdI." kahevAya che. ke cArvAkanA matane mAnanArA loko paNa zarIrane ja cetana kahe che. ane For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 tajIvataccharIravAdImatanirUpaNam 153 zarIrameva cetanaM vakti, ayamapi tathaiva, tathApi bhUtacaitanyavAdimate paMcamahAbhUtAnyeva zarIratayA pariNAmaM prApya samastakriyAM kurvanti / tajjIvataccharIravAdimate tu zarIrAkArapariNatabhUtebhyazcaitanyamupajAyate, abhivyajyate vA / etAvAnevAnayorbhedaH / ayamAzayaH--tajjIvataccharIravAdinAm-zarIrAkAratAM gatebhyaH paMcabhyo mahAbhUtebhyazcaitanyamutpadyate, yathA kambugrIvAdi-svarUpatAM prAptAyAH mRttikAyAH ghaTa utpadyate / athavA zarIrAkAratAM gatebhyaH paMcamahAbhUtebhyaH caitanyamabhivyajyate, yathA samuditebhyastilebhya stailmbhivyjyte| yathA prathamatastileSu vyavasthitameva tailaM, pIDanAdi vyApAreNA'bhivyaktaM bhavati, natu kahatA hai aura yaha bhI aisA hI kahatA hai, phira bhI donoM ke mata meM kucha bhinnatA hai| vaha yaha ki bhUta caitanyavAdI ke mata meM pAMca mahAbhUta hI zarIra ke rUpa meM pariNata hokara samastakriyAeM karate haiM, kintu tajjIvataccharIravAdI ke mata ke anusAra zarIrAkAra meM pariNata hue bhUtoM se caitanya kI utpatti hotI hai yA abhivyakti hotI hai| ina donoM meM itanA hI antara hai| tAtparya yaha hai tajjIvataccharIravAdiyoM ke mata anusAra zarIra ke AkAra ko prApta pAMca mahAbhUtoM se caitanya kI utpatti hotI hai, jaise kambugrIvatA Adi rUpa ko prApta mRttikA se ghaTa kI utpatti hotI hai, athavA jaise ikaTThe hue tiloM se taila kI abhivyakti hotI hai usI prakAra zarIrAkArapariNata pAMca mahAbhUtoM se caitanya kI abhivyakti hotI hai| tiloM meM taila pahale se hI maujUda rahatA hai, perane se vaha prakaTa ho jAtA hai, nayA A leke paNa evuM ja kahe che. chatAM paNa A bannenA matamAM theDI bhinnatA rahelI che. bhUtacaitanyavAdI (cArvAka) nA mata pramANe te pAMca mahAbhUta ja zarIranA rUpe pariNata tha ne samasta ThiyAya 43 2. parantu " tajjIvataccharIravAdI" 2 // bhatane bhAnanArAnA mata pramANe zarIrAkAre pariNata thayelAM bhUta dvArA ja caitanyanI utpatti thAya che athavA abhivyakti thAya che, evuM mAnavAmAM Ave che. A banne matamAM ATalI ja bhinnatA che. A kathanane bhAvArtha e che ke tajajIva chazarIra vAdIonA mata pramANe zarIranA AkAre pariNamita thayelA pAMca mahAbhUta vaDe caitanyanI utpatti thAya che, jema kanugrIvatA Adi rUpe pariNamita mATImAMthI ghaDAnI utpatti thAya che, athavA jema ekaThAM thayelAM talamAMthI telanI abhivyakti thAya che. e ja pramANe zarIrAkAre pariNata thayelA pAMca mahAbhUta vaDe cetanyanI abhivyakti thAya che. talamAM pahelethI ja tela mejUda hoya che, talane pIlavAthI te prakaTa thaI jAya chenavuM utpanna thatuM nathI. je navuM utpanna thatuM heta te retIne pIlavAthI paNa telanI sU. 20 For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 sUtrakRtAGgasUtre apUrvasya tailasyotpattirbhavati / anyathA sikatAsvapi tailamutpadyeta / natvevaM bhavati, ata Avirbhavati tilebhyastailam / tathA pratyekabhUte'vasthitameva caitanya samuditabhUteSu spaSTatayA''virbhavati, tenaikaikaM zarIraM prati pratyekaM, AtmAnaH kRtsnAH sarve'pyAtmAno vyavasthitAH, yAvanti zarIrANi tAvanta evAtmAnaH, natu advaitAtmavAdivat sarveSu zarIreSu eka evAtmA, yena bandhamokSAdi vyavasthA na sidhyet / apitu jIvanAnAtvaM zarIrabhedAdabhyupagatam / ataH zarIrabhedAdAtmabahutvaM svIkRtya mukhaduHkhavyavasthA samAdhIyate / etAvatA tajjIvataccharIvAdimatena advaitAtmavAdimatasya khaNDanaM jAtam / Atmabahutvameva prakaTayati sUtrakAraH 'je vAlA je ya paMDiyA' ityAdinA / ye vAlAH ajJAH svAbhAvikabodhautpanna nahIM hotA hai| agara nayA utpanna ho to bAlU ko perane se bhI taila kI utpatti hone lage / kintu aisA hotA nahIM hai, ataeva tiloM se tela prakaTa hI hotA hai isI prakAra pratyeka bhUta meM pahale se rahA huA caitanya ikaThe hue bhUtoM meM spaSTa rUpa se prakaTa ho uThatA hai| isa kAraNa pratyeka zarIra meM alaga alaga AtmA haiN| jitane zarIra haiM utane hI AtmAe~ haiN| advaitavAdI ke mata ke samAna saba zarIroM meM eka hI AtmA ho, aisA nahIM hai, jisase vandhamokSa Adi kI vyavasthA siddha na ho ske| hamane zarIroM ke bheda se jIvoM meM bhI bhinnatA svIkAra kI hai| ataH zarIrabheda se AtmAoM kI anekatA svIkAra karake sukha duHkha kI vyavasthA kI saMgati viThalAI jAtI hai / isI tajjIvataccharIravAdI ke mata se advaitavAdI ke mata kA khaNDana ho gayA, AtmAoM ke bahutva ko hI sUtrakAra prakaTa karate haiM jo jIva vAla arthAt svAbhAvika bodha se rahita haiM aura jo sat ke viveka utpatti thAta. parantu evuM banatuM nathI. talamAM je tela pahelethI ja mejada hatuM, eja tela talanA samUhane pIvAthI prakaTa thaI gayuM. eja pramANe pratyeka bhUtamAM pahelethI ja je citanya majUda hatuM, eja citanya ekatrita thayelA pAMca bhUtAmAMthI spaSTa rUpe prakaTa thAya che. A kAraNe pratyeka zarIramAM alaga alaga AtmA che jeTalAM zarIra che, eTalA ja AtmAe che. advaitavAdionA mata pramANe badhAM zarIremAM eka ja AtmA hovAnI vAta A matavALA svIkAratA nathI. badhAM zarIramAM eka ja AtmA hoya te bandha, mekSa AdinI vyavasthA siddha thaI zake nahI. ame zarIranA bhedanI apekSAo mAM paNa bhinnatA svIkArI che. tethI zarIranA bheda dvArA AtmAonI anektAne svIkAra karIne sukha duHkhanI vyavasthAne paNa saMgata siddha karI zakAya che." tajajIvatacharIravAdionA A mata dvArA agratavAdionA matanuM khaMDana thaI jAya che. have sUtrakAra AtmAonA bahatvanuM ja pratipAdana kare che-je je bAla che eTale ke svAbhAvika bodhathI rahita che. ane For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 tajjIvataccharoravAdImatanirUpaNam 155 rahitA ityarthaH tathA ye paNDitAH sadasadvivekavantaH te sarve'pi pRthakpRthagrUpeNa vyavasthitAH, na tu eka evAtmA sarvavyApitvena sarvazarIrasaMbandhI, yena bAlapANDityavibhAgo na bhavet / apitu pRthakpRthagAtmAnaH, ato bhavati bAlapANDityabhedo bandhamokSAdInAM pratiniyatavyavasthApi / tathA ca bhavada bhimatAzrutirapyanekAtmapratipAdikA'sti / / "sarve AtmAnaH samarpitAH yathA'gneH kSudrA visphuliMgA vyuccaranti, evameva sarve jIvA vyuccaranti / "dvAvimau puruSau loke kSarazcAkSara eva ca / kSaraH sarvANi bhUtAni kUTastho'kSara ucyate // 1 // " iti gItA / se yukta haiM, ve saba alaga alaga haiM, sarvavyApI hone se samasta zarIroM meM eka hI AtmA nahIM hai| eka hI AtmA hotA to ajJa ( mUrkha ) aura vijJa (paNDita ) kA bheda na hotA / kintu alaga alaga AtmA haiM, isa kAraNa bAla paNDita Adi kA bheda hotA hai aura bandha mokSa Adi kI bhI prati niyata vyavasthA hotI hai| Apa ke mata meM ati bhI aneka AtmAoM kA pratipAdana karane vAlI haisabhI AtmA samarpita haiM / jaise agni kI choTI choTI cinagAriyA idhara udhara uDatI phiratI hai, usI prakAra sabhI jIva idhara udhara vicarate haiN| gItA meM bhI kahA hai--"dvAvimau puruSau loke" ityAdi / loka meM do puruSa haiM / kSara aura akSara bhara arthAt nAzazIla saba bhUta haiM aura jo kUTastha nitya hai vaha akSara hai| jeo paMDita che (sat sat nA vivekathI yukta che) teomAM eka ja AmAne sabhAva nathI paNa judA judA AtmAno sadubhAve che. je te saumAM eka ja AtmAne saddabhAva hata, te ajJa (mUM) ane vira (paMDita) nA bhedo saMbhavI zata nahIM. paraMtu alaga alaga AtmAone bhAva hovAthI bAla (ajJAnI) ane paMDita rUpa bhedo saMbhave che, ane anya mekSa AdinI pratiniyata vyavasthA paNa saMbhave che. ApanA mata anusAra zruti paNa aneka AtmAonuM pratipAdana kare che- saghaLA AtmA samarpita che. jema azcinA nAnA meTA taNakhA Ama tema uDatA rahe che, eja pramANe saghaLA che Ama tema vicare che." gItAmAM paNa evuM kahyuM che ke - "hAvimau puruSau loke" tyAdi-"ma me AnA puruSA -(1) 22 ane (2) akSara, phera eTale nAzavaMta ane akSara eTale nitya. kSara athavA nAzazIla saghaLA bhUta che. ane je kUTastha che, te nitya che eka ja rUpamAM rahevuM te akSara che" For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre ... "bahavaH puruSA rAjan" iti mahAbhArate'pi / ebhiH zrutismRtyAdipramANaiH jIvabahutvameva siddhayati / jIvavahutvaM sAMkhyakArairapi darzitam "janana-maraNa-karaNAnAM pratiniyamAt ayugapatpravRttezca puruSabahutvaM siddha traiguNyaviparyayAJcaiva" / nanu zarIrabhedenA'tmabahutvaM jainAnAmapISTameva, tatkathaM ta jIvataccharIravAdinAmidaM matamiti kathyate, jainairapi tathaiva svIkRtatvAt ityAzaMkyAhasanti iti vidyanta ityarthaH / yAvat zarIraM vidyate tAvata paryantamevAtmA vidyate, na tu-zarIranAzAnantaramupalabhyate-AtmA / ayamAzaya:-zarIrAkArapariNata paMcamahAbhUtasamudAye caitanyasyAvirbhAvo bhavati, bhUtasamudAyasya vilakSaNasya mahAbhArata me bhI kahA hai--rAjan bahuta AtmA haiM / ina zruti aura smRtyAdi ke pramANoM se jIvoM kA bahutva kI hI siddhi hotA hai| sAMkhyamata meM bhI jIvoM kI anekatA dikhalAI gaI hai ___ janma, maraNa aura kAraNa kI vibhinnatA se tathA saba kI eka sAtha pravRtti na hone se AtmAoM kA bahatva siddha hotA hai / traiguNya kI viparItatA se bhI bahutva kI siddhi hotI hai| zarIroM kI bhinnatA se AtmAoM kI bhinnatA to jainoM ko bhI iSTa hai, phira isa mata ko tajjIvataccharIravAdiyoM kA mata kyoM kahA hai ? isa zaMkA kA samAdhAna karane ke lie "saMti,, ityAdi kahA hai / tajjIvataccharIravAdI kahate haiM-jaba taka zarIra hai tabhI taka atmA hai, zarIra kA nAza hone ke anantara AtmA upalabdha nahIM hotA, tAtparya yaha hai ki zarIra ke AkAra meM pariNata pAca mahAbhUtoM ke samudAya meM caitanya kA AvibhAva hotA hai / kintu mahAbhAratamAM paNa evuM kahyuM che ke" rAja! AtmAe ghaNAja che." A ati ane smRti Adina pramANethI jenI bahutAnuM ja pratipAdana thAya che. saukhyamatamAM paNa jenI anektA ja batAvavAmAM AvI che " janma maraNa ane karaNanI vibhinnatA dvArA tathA sonI eka sAthe pravRtti na hovAthI AtmAonI anekatA siddha thAya che." maiguNyanI viparItatA dvArA paNa bahatvanI ja siddhi thAya che, - zarIranI bhinnatAne kAraNe AtmAonI bhinnatAne jene paNa svIkAra kare che. chatAM paNa ahIM A matane tajIvataracharIravAdionA mata rUpe zA mATe oLakhAvavAmAM AvyuM cha? ma nuniyA 42vA bhATe "saMti" tyA sUtrA6 AvAmA mAyA che-- tajajIvatacharIravAdionI mAnyatA A prakAranI che " jyAM sudhI zarIranuM astitva rahe che, tyAM sudhI ja AtmA rahe che. zarIrane nAza thayA bAda AtmA upalabdha thatuM nathI, " A kathananuM tAtparya e che ke zarIra rUpe pariNata thayela pAMca mahAbhUtane For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 tajjIvataccharIravAdImatanirUpaNam 157 vighaTane sati, arthAt zarIrAdekasya tattvasya dvayorvA vighaTane sati,tatra caitanya nopalabhyate / na vA-punaH zarIrAdvinirgattya kutracidgamanamAtmanaH kenApi dRSTam bilAdvinirgatasya sarpasyA'nyatra gamanamiva yadi zarIrAtiriktaH svatantraH ko'pi, AtmA bhavet-tadA-maraNasamaye pArzvastha-puruSairupalabhyate tAdRzo vilakSaNa AtmA / yathA-bilAdvinirgatasya sarpasya pratyakSaM jAyate bilaparisare vasatAm / natveva mupalabhyate tasmAta-na zarIravigamAnantaramapyAtmasatteti / etadeva darzayati sUtrakAraH-'piccA na te saMti, iti / pratyeti mRtvA samupAtta-zarIraM parityajya paralokagAminaH zarIrendriyAdibhyo bhinnAH AtmAno na santi / svakRta-karmA zubhAzubhAnAM bhoktAra AtmanAmakAH padarthA; zarIrAdibhyo vyatiriktA na vidyante, jaba bhUta samudAya kA vighaTana hotA hai arthAt zarIra meM se eka yA do bhUta nikalakara alaga ho jAte haiM, taba caitanya upalabdha nahIM hotaa| na zarIra se nikalakara AtmA kA kahIM anyatra jAnA hI dekhA jAtA hai jaise bila ke bAhara nikale sarpa kA anyatra jAnA dekhA jAtA hai / agara zarIra se bhinna koI AtmA hotA to maraNa ke samaya bagala meM baiThe hue puruSoM ko usakA patA calatA ki yaha AtmA hai, jaise ki bila ke AsapAsa meM sthita manuSyoM ko bila se bAhara nikale hue sarpa kA pratyakSa hotA hai| kintu AtmA kI isa prakAra upalabdhi nahIM hotI, ataeva zarIra kA nAza hone ke bAda AtmA kI sattA nahIM rahatI / yahI bAta sUtrakAra dikhalAte haiM-prApta zarIra ko tyAga kara paraloka meM jAne vAle tathA zarIra indriya Adi se bhinna AtmA nahIM haiM / arthAt apane kiye zubha yA azubha karmoM ko bhogane vAle AtmA samudAyamAM caitanyane AvirbhAva thAya che. paraMtu jyAre bhUtAnA samudAyanuM vighaTana thAya che-eTale ke zarIramAMthI eka athavA be bhUta nIkaLI jaIne jyAre alaga paDI jAya che. tyAre caitanya upalabdha thatuM nathI jevI rIte daramAMthI nIkaLIne bIje kaI paNa sthaLe jatA sapane joI zakAya che. evI rIte zarIramAMthI nIkaLIne AtmAne bIje jate dekhI zakAtuM nathI je zarIrathI bhinna evA keI AtmAne sadbhAva hoya, te maraNapathArIe paDelA mANasanI samIpamAM beThelI vyakti, mRta zarIramAMthI bahAra nIkaLatA AtmAne dekhI zakatI heta. daramAMthI nIkaLate sarSa jema mANasane dekhAya che tema mRtyakALe zarIramAMthI nIkaLate AtmA zA mATe daSTigocara thAya? tethI zarIrane nAza thatAMnI sAthe sAthe ja AtmAne paNa nAza thaI jAya che. eja vAta sUtrakAre A prakAre prakaTa karI che prApta zarIrane tyAga karIne paralokamAM janAra tathA zarIra, indriye AdithI bhinna e AtmA che je nahIM. eTale ke pote karelAM zubha athavA azubha karmone bhaktA AtmA nAmane padArtha zarIra AdithI For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 sUtrakRtAGgasUtre zarIraM yAvad-vidyate tAvadevAtmA bhavati zarIre vidyamAne vidyate zarIranAze'pagacchati-AtmApi" iti tajjIvatacchIravAdimatam / Atma-bahutvAMzasya tulyatve'pi sa zarIrotpAde utpatti micchati, zarIranAze nAzamicchati, natu-jainIyaM mataM tathA / jainAstu-jIvabahutvamabhigamyA'pi zarIrAd-bhinnaM paralokagAminaM zarIrAdi bhinna mabhyupagacchantIti mAnevAnayo bhedaH / nahi yatkiMcit sAmyAsamatvA'pAdAnaM yuktam,ati-prasaMgAt / kathamevaM te svIkurvanti-ityataAha 'natthisattovavAiyA,iti / na santi =navidyante / ke na vidyante ? tabAha-sattvAiti / =satvAH prANinAM jIvAH / kathaMbhUtAH ? tabAha -'ovadhAiyA, aupapAtikA nAmaka padArtha zarIra Adi se bhinna nahIM haiM / / jaba taka zarIra hai tabhI taka AtmA hai| zarIra kI vidyamAnatA meM AtmA vidyamAna rahatA hai aura zarIra kA nAza hone para AtmA bhI naSTa ho jAtA hai| yaha tajjIva taccharIravAdI kA mata hai / yahA~ AtmAe~ aneka haiM, itanA aMza to jainoM ko bhI iSTa hai magara zarIra kI utpatti ke sAtha AtmA kI utpatti honA aura zarIra kA nAza hone para AtmA kA bhI nAza ho jAnA jainoM ko abhISTa nahIM hai jaina jIvoM ke bahutva ko svIkAra karate hue bhI AtmA ko zarIra se bhinna aura paralokanAmI mAnate haiM / isa prakAra ina donoM matoM meM bahuta antara haiM / thoDI sI samAnatA hone se hI donoM pUrI taraha samAna kaha dene se atiprasaMga hotA hai| tajjIvataccharIravAdI aisA kyoM svIkAra karate haiM ? isa prazna kA uttara dete hue kahate haiM--prANI aupapAtika nahIM haiM arthAt eka bhava ko bhinna nathI. jyAM sudhI zarIra rahe che, tyAM sudhI ja AtmA rahe che. zarIra vidyamAna rahe tyAM sudhI AtmA paNa vidyamAna rahe che ane zarIrane nAza thAya tyAre AtmAno paNa nAza thAya che. - tajajIva taracharIravAdienI upara kahyA pramANenI mAnyatA che. jenenI jema teo paNa ema mAne che ke AtmA aneka che- ATalI vAta te jene paNa ITa gaNe che. panu zarIranA nAzanI sAthe AtmAne nAza thavAnI mAnyatAne jene svIkAra karatA nathI. jene AtmAnA bahatvane svIkAra kare che ane AtmAne zarIrathI bhinna ane paralekagAmI mAne che. A prakAre jaina mata ane temanA mata vacce ghaNe ja taphAvata che. DI samAnatA hovAne kAraNe bannemAM pUre pUrI samAnatA mAnavAthI atiprasaMga doSane prasaMge upasthita thAya che. - tajajIva tathvIravAdI pUrvokta mAnyatA zA kAraNe dharAve che? A praznano uttara ApatAM sUtrakAra kahe che ke-prANI (jIva) papAtika nathI eTale ke eka bhavane tyAga For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhino TIkA pra. zru. a. 1 tajjIvataccharoravAdImatanirUpaNam 159 iti / ekasmAd- mavAd bhavAntaragamanamupapAtaH / tadvanta:- upapAtavantaH aupapAtikAH ekasmAd bhavAd bhavAntaragAmino jIvA na bhavantItyarthaH / etanmate zarIrasamutyattAveva jIvaH samutpadyate / zarIravinAzeca tadanu vinazyati jIva iti / ka ekabhavaM parityajya bhavAntaraM gacchet, nahi-vinaSTasya vastuno gamanA''gamanaM sambhavati, gamanAgamanayoH sthitivizaSTabhAvadharmatvasya svIkArAt // 11 // ___AtmasvarUpadharmiNo'bhAvAttaddharma bhUto dharmA'dharmAvapi nastaH, kAraNAbhAve kAraNAzritakAryasyApyabhAvAt, nahi-kapAlAbhAve kathamapi ghaTo'vasthitiM labhate, tathAtmarUpa-kAraNasyaiva yadA na sattvaM, tadA kA kathA dharmAdharmayoriti, dharmAdharmayo tyAga kara dUsare bhava meM gamana karane vAle nahIM haiM / bhavAntara meM gamana karanA upapAta kahalAtA hai aura gamana karane vAlA aupapAtika kahA jAtA hai| isa mata ke anusAra zarIra kI utpatti hone para hI jIva kI utpatti hotI hai aura zarIra kA vinAza hone para jIva kA bhI vinAza ho jAtA hai / to phira kauna eka bhava ko tyAga kara dUsare bhava meM jAegA / jo vastu vinaSTa ho cukI, usakA jAnA AnA saMbhava nahIM hai| jAnA AnA to usI meM pAyA jA sakatA hai jo sthitizIla ho // 11 // ... jaba guNI AtmA kA hI abhAva hai to usake guNadharma aura adharma kA bhI abhAva hai kyoMki kAraNa ke abhAva meM kAraNoM para Azrita kArya kA bhI abhAva hotA hai / kapAloM (ThIkaroM) ke abhAva meM ghaTa bhI kisI prakAra uhara nahIM sakatA / isI prakAra jaba AtmA rUpa kAraNa kI hI karIne bIjA bhavamAM gamana karanAra nathI. bhavAntaramAM gamana karavuM tenuM nAma ja "upadhAta" che. ane bIjA bhavamAM gamana karanArane papAtika kahe che. A matanI mAnyatA anusAra tyAre zarIranI utpatti thAya che, tyAre ja jIvanI (AtmAnI utpatti thAya che, ane zarIrane vinAza thAya tyAre AtmAne paNa vinAza thaI jAya che. A mAnyatAne kAraNe eka bhavano tyAga karIne bIjA bhavamAM jIvanA gamanane prazna ja rahetuM nathI. je varatane vinAza thaI cukyuM hoya te vastunA AvAgamananI vAta ja saMbhavI zakatI nathI. AvAgamana te e vastu ja karI zake che, ke je sthitizIla heya. che gAthA 11 je guNI AtmAne ja abhAva hoya, te tenA guNa rUpa dharma ane adharmane paNa abhAva ja hoya, kAraNa ke jyAM kAraNano ja abhAva hoya, tyAM kAraNa para AdhAra rAkhanAra kAryane paNa abhAva ja rahe che. je ghaDAne ja abhAva hoya, te ThIkarAMne sadabhAva kevI rIte hoI zake ? e ja pramANe jo AtmArUpa kAraNanI ja sattA ( vidyamAnatA) na For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUce rabhAvaM darzayituM dvAdazagAthAmAha-"nasthi" ityAdi / mUlama- natthi puNNeva pAve vA natthi loe iovare sarIrassa viNAseNaM viNAso hoi dehiNo // 12 // chAyA nAsti puNyaMvA pApaM vA nAstiloka itaHparaH / zarIrasya vinAzena vinAzo bhavati dehinaH // 12 // anvayArthaH(puNNeva natthi) puNyaM vA nAsti= zAstroktAnuSThAnajanitasukhAdi-phalarUpaM puNyaM na vidyate / tathA-(pAve vA)athavA-pApam= niSiddhakarmAnuSThAnajanitaM nArakAdi phalajanakaM pratyavAyasvarUpaM nAsti tathA (iovare)itaH asmAllokAt para:= sattA nahIM hai to dharma aura adharma kI to bAta hI kyA hai / ataeva dharma aura adharma kA abhAva dikhalAne ke lie bArahavIM gAthA kahate haiM-- "natthi" ityAdi // - zabdArtha-'puNNeva natthi-puNyaM nAsti' sukhAdi phalarUpa puNya nahIM hai tathA 'pAve vA-pApaM vA' athavA nArakAdi phalarUpa pApa natthi-nAsti' nahIM hai 'iovare -itaH aparaH' isa lokase dUsarA 'loe-loka' loka 'nathi-nAsti' nahIM hai 'sarIrassa -zarIrasya' zarIrake viNAseNa-vinAzena' nAzase 'dehiNo-dehinaH Atmano'pi AtmAkAbhI 'viNAso-vinAzaH' vinAza hoI-bhavati' hotA hai // 12 // anvayArtha-zAstrokta anuSThAna se utpanna sukhAdi phalarUpa puNya nahIM hai| tathA niSiddha kAryoM se utpanna hone vAlA evaM naraka Adi phalarUpa pApa haiya, te tenA guNarUpa dharma ane adharmanI te sattA kevI rIte saMbhavI zake? tethI dharma ane adharmane abhAva batAvavA nimitta bAramI gAthA kahevAmAM AvI che-- "nathi" tyAha zahAtha-'puNNeva natthi-puNyaM nAsti' subhavigerenA isa sva35 pazya nathI. tathA 'pAve vA-pApaMvA' athavA na24 vigaire 34 35 55 5 'natyi-nAsti' nathI. 'iovare -itaH paraH' mA so zivAyano mIna 'loe-loka' so 'nathi-nAsti' nathI. 'sarIrassa-zarIrasya' zarInA 'viNAseNa-vinAzena' nAza thavAthI 'dehiNo-dehinaH' mAtmAno 'viNAso-vinAza' vinAza hoI-bhavati' thAya che. // 12 // anvayArtha zAstrokta anuSThAnethI utpanna thanArAM sukhAdi phalarUpa puNya paNa nathI, tathA niSiddha kAryonA sevanathI utpanna thanAra ane narakAdi phalarUpa pApa paNa nathI. A leka sivAyanA For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zu. a.1 puNyapApAbhAvanirUpaNam 16 // anyaH ko'pi (loe)lokaH (natthi)nAsti yataH (sarIrassa) zarIrasya= vartamAnadehasya(viNAseNaM)vinAzena (dehiNo-dehinaH Atmano'pi (viNAso hoi)vinAzI bhavati, ataH kathaM puNyapApAdInAM saMbhava iti bhAvaH // 12 // . TIkA (puNNe va natthi)puNyaM nAsti 'zAkhavihitakarmAnuSTAnajanitaM, kAlAntarabhAvi sukhAdi phalajanakaM puNyaM, dAnAdi kriyA saMprati anuSThIyate phalaMca svargAdikaM kAlAntare jAyate, tAdRzaphalAvyavahitapUrvakSaNavRttitvaM dAnAdikriyANAM na saMbhavati, tAdRzakarmaNAM kSaNadhvaMsitvAt / ato dAnAdikarmaNaH phalabhUtasvargasya ca madhye'sti kazcit padArthaH, yaH svargAvyavahitapUrvakSaNe vidyamAno bhI nahIM hai / isaloka ke sivAya koI paraloka bhI nahIM hai| jo isa zarIra kA vinAza hone para AtmA kA bhI vinAza ho jAtA hai| ataH puNya pApa AdikA saMbhava hI kaise haiM // 12 // ___TIkArtha-zAstrokta kArya karane se utpanna hone vAlA aura kAlAntara meM hone vAle mukha rUpa phala ko utpanna karane vAlA puNya nahIM hai / dAna Adi kArya isa samaya kiye jAte haiM aura unakA phala svarga Adi kAlAntara meM hotA hai / magara dAnAdi kriyAe~ kSaNa bhara meM hI naSTa ho jAtI haiM, ve svarga Adi phala ke avyavahita pUrvakSaNa vartI nahIM ho sakatIM / ataeva dAnAdika kriyA aura svargAdika phala ke bIca meM koI padArtha hai, jo svarga Adi ke avyavahita pUrNakSaNa meM vyApAra karatA huA vidyamAna rahatA hai aura dAnAdika ko svarga kA kAraNa banAtA hai / vaha abhyudaya rUpa phala vAlA kaI palekanuM paNa astitva nathI. A zarIrane nAza thatAM ja AtmAne paNa nAza thaI jAya che. tethI puNyapA5 Adine saMbhava ja kevI rIte hoI zake ? TIkAtha-zAstrokata anuSThAnenuM AcaraNa karavAthI utpanna thanArA ane kALAntaramAM prApta thanArA sukharUpa phaLane utpanna karanAruM "puNya" e nAmanuM kaMI paNa che ja nahIM. dAna Adi kArya A samaye (A bhavamAM) karavAmAM Ave che, ane tenuM phaLa kALAntare svarga AdimAM maLe che, evI kaI vAta ja saMbhavI zakatI nathI. dAnAdi kriyAo kSaNa mAtramAM ja naSTa thaI jAya che, temAM svarga Adi phaLanI avyavahita pUrva kSaNavatI he zatI nathI. tethI dAnAdika kriyAo ane svargAdika phaLanI vacce keIe padArtha che ke je svargAdine avyavahita pUrvekSaNamA vyApAra karatA vidyamAna hoya ane dAnAdikane svarganA kAraNabhUta banAvate heya. te padArtha bIje pheI nathI, paNa abhyadaya rU5 phaLavALuM puNya sU. 21 For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre byApAratayA, dAnAdikamapi svargakAraNamiti vyavasthApayati / tathA ca abhyudayaphalakaM puNyam / etad viparItaM niSiddhakarmAnuSThAnajanitaM nArakAdiphalaprApakaM pApam etadubhayamapi na vidyte| kutaH Atmano dharmiNo'bhAvAt / AzrayA'bhAve Adheyasya vyavasthAnA'saMbhavAt , nahi janya vastu svAzrayamantareNa sthAtumarhati yathA ghaTAdikam / yadA puNyapApe nastaH tadA tadadhInasya paralokasyApi sattvaM na saMbhavatItidarzayati-(natthi loe io bare) iti, itaH ataH asmAt paridRzyamAnalokAt saMsArAt yAvat / paryantaM cakSurAdIndriyavipayo bhavati tAvAneva lokaH mukhaduHkhAdyupabhogAdhikaraNaM lokaH prAmANikaH / tataH (vare) paraH atiriktaH indriyAgrAhya paraloko (natthi) nAsti yatra gatvA jIvaH puNyapApayoH sukhaduHkhAtmakaM puNya hI hai / pApa isase ulTA hai, vaha niSiddha kArya ke karane se utpanna hotA hai aura narakagati Adi aniSTa phala ko utpanna karatA hai / ina donoM kI hI sattA nahIM hai, kyoMki AtmA rUpa dharmI kA abhAva hai / AdhAra ke abhAva meM Adheya Thahara nahIM sakatA / koI bhI janya vastu apane Azraya ke vinA nahIM rahatI, jaise ghaTAdi / isa prakAra jaba puNya pApa hI nahIM haiM to usake kAraNa hone vAlA paraloka bhI nahIM hai / yahI vAta dikhalAte haiM-isa dikhAI dene vAle loka se bhinna koI paraloka nahIM hai / jahAM taka cakSu Adi indriyoM kA vyApAra hotA hai, utanA hI loka hai / sukha dukha Adi ke upabhoga kA AdhAra loka hI prAmANika hai| isake sivAya jo indriyo dvArA grAhya loka nahIM hai, aisA koI paraloka nahIM hai, jahAM jAkara jIva puNya aura pApa kA sukharUpa yA duHkharUpa phala ja che. pApa tenA karatAM UlaTuM che. niSiddha kArya karavAthI tethI utpatti thAya che, ane narakagati Adi aniSTa phaLane te utpanna kare che. A bannenuM astitva ja nathI, kAraNa ke AtmA rUpa dhamane abhAva che. AdhAre ja je abhAva hoya, te Adheya paNa rahI zakatuM nathI. koI paNa janya vastu pitAnA Azraya vinA rahI zakatI nathI, jema ke ghaDe A prakAre je puNya ane pApane ja bhAva na hoya, te temane kAraNe uddabhavanAra palekane paNa saddabhAva hoI zake nahIM. e ja vAta ahIM prakaTa karavAmAM AvI che-A je leka dekhAya che, te lekathI bhinna evA palekane sadbhAva ja nathI. cahna Adi Indri dvArA grAhya kSetrane je laka kahe che. sukhaduHkha AdinA upabhogane AdhAra leka ja prAmANika "svIkArya che. te sivAya Indri dvArA aMgrAhya e koI paraka che ja nahIM, ke jyAM jaIne jIva puNya ane pApanA sukharUpa athavA duHkharUpa phaLane upa For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra, zru. a. 1 puNyapApAbhAvanirUpaNam 163 phalamupabhuJjIta paralokohi puNyapApamUlakaH puNyapApasvarUpakAraNasya nivarttanAt sAdhyaH tAdRzaparaloko naiva vidyate yamAzritya jIvaH svakRtakarmajanyaphalasya bhoktA syAt / nanu paraloko nAsti tatra kiM kAraNam / kAraNAbhAve kathamiva karyAcadapi prameyasya siddhiH syAdityAzaMkAyAM kAraNaM svayaM mUlakAra eva spaSTayati 'sarIrassa' iti / zarIrasya kAyasya bhogAdhiSThAnasya ceSTendriyArthAzrayaH zarIramiti sUtrapradarzitasya 'viNAseNaM' iti vinAzena / tataHki, tabAha 'viNAso hoi dehiNo' iti / 'viNAso, vinAzaH hoi, bhavati kasya tatrAha 'dehiNo' dehino jIvasya / arthAt dehasya jIvotpAdakasya vinAzena maraNena dehavato dehasthitikasyAtmano' pi vinAzAt / dehamaraNena jIvo'pi mriyate tasyApyabhAvo bhavati / na punaH bhogatA ho / puNya aura pApa ke kAraNa paraloka hotA hai, jaba puNya pApa rUpa kAraNa hI nahIM haiM to unase hone vAlA paraloka bhI nahIM hai jahAM jAkara jIva apane kiye karma kA phala bhoge / paraloka nahIM hai, isakA mUla kyA hai ? mUla ke abhAva meM kisI bhI prameya kI siddhi nahIM ho sakatI / aisI zaMkA hone para svayaM mUlakAra spaSTa karate hai-ceSTA tathA indriyArtha kA AdhArabhUta jo ho vaha zarIra kahalAtA hai, arthAt mukhaHdukha Adi ke bhoga kA jo Azraya hai, aise zarIra kA vinAza hone para AtmA kA bhI nAza ho jAtA hai / arthAt jIva ko utpanna karane vAle zarIra ke vinAza se marane se-dehavAn AtmA kA bhI vinAza ho jAtA hai / deha ke marane se jIva bhI mara jAtA hai, jIva kA bhI abhAva ho jAtA hai| zarIra nAza ho jAne ke pazcAt zarIra se bhoga karatA hoya. puSya ane pApane kAraNe palekanuM astitva svIkAravAmAM Ave che, paranuM puNya ane pApa rUpa kAraNane ja je abhAva hoya, te tene kAraNe astitva dharAvanAra evo koI paleka ja hoI zake nahIM ke jyAM jaIne jIva pote karelAM karmonuM phaLa bhogave. paraloka nathI, A prakAranI mAnyatAnuM mULa zuM che? je mULane ja abhAva hoya te koI paNa prameyanI siddhi thaI zakatI nathI. A zaMkAnuM nivAraNa karavAnuM sUtrakAra pite ja te mULa kAraNanuM spaSTIkaraNa kare che ceSTA tathA indriyArthanA AdhArabhUta je padArtha che, tene zarIra kahe che. eTale ke sukha duHkha Adine bhegane AdhAra evuM je zarIra che tene vinAza thaI javAthI AtmAne paNa vinAza thaI jAya che. eTale ke jIvane utpanna karanArA zarIrane vinAza thavAthI (maravAthI) dehavAna AtmAne paNa vinAza thAya che. dehanuM maraNa thavAthI jIvanuM paNa maraNa thaI jAya che. jIvane paNa abhAva thaI jAya che. For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra zarIranAzAnantaraM dehAda vinirgatya jIvaH paralokaM gatvA puNyasya pApasya vA phalaM sukha duHkha vA anubhavati ataH AzrayasyAtmano'bhAvat puNyapApayorapyabhAva Apadyateti bhaavH| utpAdakA'bhAve utpAdyasya, abhivyaJjakAbhAve'bhivyaM gyasya vA abhAvo bhavatI tyasmina viSaye bahUnyudAharaNAni santi / tathAhi yathA jalataraMgo jalAdabhivyajyamAno jale satyeva paridRzyate, vinaSTe tu jale kAraNAbhAvAnnaiva bubudasyA'vasthAnam / yAvadeva jalaM tAvadeva tanmUlaka budbuda kallolAdayaH samupalabhyante, tApazoSAdinA jale vinaSTe sati jalAbhivyaktaM sarvamapi kAryajAtaM vinazyati / tathA abhivyaMjakabhUtasamudAye vinaSTe sati bAhara nikala kara aura paraloka meM jAkara jIva puNya pApa ke sukhaduHkha rUpa phala ko nahIM bhogatA hai / ataH Azraya rUpa AtmA kA abhAva hone se puNya aura pApa kA bhI abhAva ho jAtA hai / utpAdaka ke abhAva meM utpAdya kA tathA abhivyaMjaka ke abhAva meM abhivyaMgya kA abhAva hotA hai, isa viSaya meM bahuta se udAharaNa vidyamAna haiM / ve isa prakAra hai-pAnI se prakaTa hone bAlI lahareM pAnI ke hone para hI dikhAI detI haiM / jala ke naSTa hone para kAraNa abhAva hone se jala kA bulabulA naSTa ho jAtA hai / jaba taka jala rahatA hai tabhI taka jala janita budbuda aura taraMga Adi rahate hai tApa yA zopaNa ke kAraNa jala ke vinaSTa hone para jala ke dvArA abhivyakti hone pAle sabhI kArya samUha bhI naSTa ho jAte haiM / isI prakAra abhivyaMjaka zarIrane nAza thaI gayA pachI, zarIranI bahAra nIkaLI jaIne ane paralokamAM gamana karIne puNya ane pApanA sukhaduHkha rUpa phaLane bhegavate nathI. kAraNa ke Azraya rUpa AtmAne ja abhAva hovAthI puNya ane pApane paNa abhAva ja thaI jAya che. uptAdakanA abhAve udyane ane abhivyaMjakanA abhAve abhivyaMgyane abhAva ja hoya che. A vAtanuM pratipAdana karavA mATe ghaNuM udAharaNa ApI zakAya tema che. keTalAka udAharaNe ahIM ApavAmAM Ave che-pANImAM lahere prakaTa thatI hoya che. jyAM sudhI pANIne sadbhAva hoya tyAM sudhI ja temAM lahero najare paDe che. vaLI pANImAM je parapoTA dekhAya che, te parapeTA paNa jyAM sudhI pANIne saddabhAva hoya, tyAM sudhI ja utpanna thatAM rahe che. paraMtu taDakA athavA zeSaNane kAraNe jyAre pANIne vinAza thaI jAya che, tyAre jaLanA dvArA abhivyakta thanArA te kArya samUhane paNa vinAza thaI jAya che eTale ke jaLane abhAva thaI javAthI taraMgo ane parapoTAne paNa abhAva ja thaI jAya che. e ja pramANe abhivyaMjaka bhUta samudAya rUpa zarIrane vinAza thaI javAthI For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 puNyapApAbhAvanirUpaNam 165 bhUtasamudAyotpano jIvo'pi vinazyatyeva / yathA vA kadalIstambhAdInAM tvacopanaye kRte sati tvaGmAtramevA'vatiSThate nAnyat kimapi tvagatiriktaM tatropalabhyate / evaM bhUtasamudAye vighaTite sati bhUtAtirikto na kazcidAtmAkhyaH padArthoM vidyate yaH puNyapApAdi kAraNakalApamAdAya paridRzyamAnalokAllokAntaraM gatvA mukhaduHkhayo rupabhogaM kariSyati / natvevaM saMbhavati, bhUtasamudAyAtiriktasya rUpasparzAdimato'nupalaMbhAt yathA vivarAnniHsaraNasamaye sarpaH bilasamIpasthapuruSairupalabhyate na tathA zarIrAd vinirgacchan jIvo mriyamANazarIrapArzvapuruSa rupalabhyate / anupalabhyamAnaH kathaM sthitiM labheta / anupalabhyamAnapadArthabhUtasamudAya arthAt zarIra ke vinaSTa hone para bhUtoM ke samudAya se utpanna hone vAlA jIva bhI vinaSTa ho jatA hai / kevala chilake hI jisameM sAra hai aise kele ke staMbha kI chAla haTAne para chAla hI zeSa bacatI hai / vahA~ chAla ko chor3a kara aura kucha bhI upalabdha nahIM hotA / isI prakAra bhUtoM ke vikharane para bhUtoM se bhinna AtmA nAma kA koI padArtha nahIM rahatA, jo puNya pApa Adi kAraNoM ko grahaNa karake dikhAI dene vAle isa loka se dUsare loka meM jAkara sukha yA dukhaH kA upabhoga karegA, aisA hotA nahIM hai bhUta samudAya ke atirikta rUpa sparza vAle kisI padArtha kI upalabdhi nahIM hotI / jaise bila se bAhara nikalate samaya sarpa bila ke samIpa sthita puruSoM dvArA dekhA jAtA hai, usI prakAra zarIra se bAhara nikalatA huA jIva marate hue zarIra ke pAsa baiThe hue logoM ko dikhAI nahIM detA aura jo dIkhatA bhUtanA samudAya vaDe utpanna thanArA jIvane paNa vinAza thaI jAya che. kevaLa chAla ja jemAM sArabhUta che evI keLanA staMbhanI chAlane dUra karavAmAM Ave, to aMdarathI kazuM ja nIkaLatuM nathI, te chAla ja bAkI rahe che. eTale ke tyAM chAla sivAya koI paNa vastunI upalabdhi thatI nathI. e ja pramANe jyAre bhUte vikharAI jAya tyAre bhUtothI bhinna e AtmA nAmane ke padArtha ja bAkI rahetA nathI, ke je puNya pApa Adi kAraNene grahaNa karIne pratyakSa evA A lekamAMthI pAkamAM jaIne sukha athavA duHkhane upabhega kare. A prakAranI vAta saMbhavI zakatI nathI bhUta samudAya sivAyanA rUpa sparza vALA kaI paNa padArthanI upalabdhi ja thatI nathI. jevI rIte daramAMthI nIkaLate sarSa, daranI samIpamAM beThelI vyaktio dvArA dekhI zakAya che, eja pramANe zarIramAMthI nIkaLatA AtmAne joI zakAya che kharo? maraNa kALe mRtyu pAmatI vyaktinI samIpamAM beThela mANaso dvArA paNa mRta zarIramAMthI bahAra nIkaLate AtmA nAmane kaI padArtha dekhavAmAM AvatuM nathI. A rIte je padArtha dekhAte ja nathI te padArthanI sattA For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166 sUtrakRtAGgasUtre parikalpane ca bahUnAmanupalabhyamAnAnAmapi sadbhAvaH prasajyeta / nahi anupalabhyamAnA iyanta eva padArthAH parikalpanIyAH iyantoneti vyavasthAyAmasti kazcinniyAmako hetuH / kalpanAyAH purupabuddhiprabhavAyAH puruSasvAtavyeNA'vyavasthApatteH / tasmAnnAsti bhUtasamudAyAdatirikto jIva iti / yathA vA svapne bAhyArthAnAM ghaTAdInAM virahe'pi ghaTAdyAkaratayA'nubhUyamAnaM bhavati vijJAnaM ghaTapaTAdi nAnAvastuviSayakam tathA vinaivAtmAnaM tadviSayakaM vijJAnaM bhUtasamudAyamAtrAdeva prAdurbhaviSyati tatra ko doSaH 1 / naM ca yadi artha mantareNApi vijJAnaM bhavet tadA suSuptAvapi arthAvabhAsaH kutoneti vAcyam / anubhUtArtha: hI nahIM, usakI sattA kisa prakAra mAnI jA sakatI hai ? upalabdha na hone vAle padArthoM kI kalpanA kI jAya to bahuta se upalabdha na hone vAle padArthoM kA bhI sadbhAva ho jAyegA / upalabdha na hone vAle itane hI padArtha mAnane cAhie aura itane nahIM, aisI vyavasthA karane meM koI niyAmaka hetu nahIM hai / kalpanA to puruSa kI buddhi se utpanna hotI hai / aura puruSa kalpanA karane meM svatantra hai isa kAraNa avyavasthA kI Apatti hogI / isa kAraNa bhUtasamudAya se bhinna jIva nahIM hai / athavA jaise svapna meM ghaTAdi ke viraha meM bhA ghaTa paTa Adi padArthoM ko viSaya karane vAlA jJAna anubhava meM AtA hai, usI prakAra AtmA ke abhAva meM bhI bhUtasamudAya se AtmA viSayaka jJAna utpanna ho jAtA hai / aisA mAnane meM kyA Apatti hai ? ___ yadi padArtha ke vinA hI jJAna utpanna ho jAtA hai to suSupti kI avasthA meM bhI artha kA jJAna kyoM nahIM hotA ? aisA kahanA ucita nahIM hai, kyoMki ( vidhamAnatA) kevI rIte svIkArI zakAya? upalabdha thatA na hoya evA padArthonI paNa je ka9panA karavAmAM Ave, to upalabdha nahIM thanArA ghaNA padArthane paNa sadUbhAva thaI jaze, upalabdha na thanAra ATalA ja padArtho mAnavA joIe ane ATalA na mAnavA joIe, evI vyavasthA karavAmAM keI niyAmaka hetu saMbhavI zakatuM nathI. kalpanA te mANasanI buddhimAMthI utpanna thAya che ane mANasa kalananA karavAne svataMtra che. A kAraNe avyavasthAnI Apatti upasthita thaze. tethI evuM ja mAnavuM joIe ke bhUtasamudAyathI bhinna jIvane sadbhAva ja nathI. athavA jevI rIte sarvamamAM, ghaTAdine abhAva hovA chatAM paNa, ghaTAdi padArthane viSaya karanArA (haNa karanArA) jJAnane anubhava thAya che, eja pramANe AtmAne abhAva hoya to paNa bhUtasamudAya dvArA AtmaviSayaka jJAna utpanna thaI jAya che, evuM mAnavAmAM zuM vAMdho che ? "je padArtha na hovA chatAM paNa jJAna utpanna thaI jatuM hoya, te suSuptinI avasthAmAM paNa padArthanuM jJAna zA kAraNe thatuM nathI ? " A prakAranuM kathana ucita nathI, For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA bodhinI TIkA pra. zru. a.1 puNyapApAmAvanirUpaNam 167 bAdhasyA'zakyatvAt / svamasamaye sarvairapyanubhUyate'ntareNApi bAhyArtham vijJAnam / nahi sarvAnubhavasya bAdho yukto'nubhavazaraNAnAm anubhavAdeva vyavasthA bhavati / tatra yadi anubhavo'pi paryanuyujyeta, tadA na kasyApi vyavasthA vyavasthitA syAt / natvevaM saMbhavati / yathA vA''darza'tisvacche mukhaprativivo dRzyate, ati svcchtvaadev| tatra vAhyo'rtho na gacchati kintu avidyamAno'pi tadantargatatayopalabhyate / tathA''tmApi bhUtasamudAyAnAM zarIrAkArapariNatau satyAM bhUtebhyaH pRthagasannapi bhUtebhyaH pArthakyabuddhimutpAdayati / ayamAzayaH bhUtasamudAyebhyaH samutpannatayA bhUtavizeNatayA bhUtA'vyatirikto'pi bhUtebhyo bhinno bhAsate / bhedatayA prati anubhUta padArtha meM bAdhA honA zakya nahIM hai| svabha meM vAhyapadArtha ke vinA hI jJAna ho jAtA hai, yaha bAta sabhI jAnate haiM / anubhava ko zaraNa mAnane vAloM ke liye sabhI ke anubhava ko bAdhita mAnanA yukta nahIM hai| anubhava se hI vastu kI vyavasthA hotI hai / anubhava meM agara prazna kiyA jAya to koI bhI vyavasthA siddhi nahIM hogI, magara aisA asaMbhava nhiiN| ___ athavA jaise atyanta svaccha kAca meM mukha kA prativimba dikhAI dotA hai, kyoMki kAca atyanta svaccha hotA hai| kAca meM bAhyapadArtha to ghusatA nahIM hai, vaha vahA~ vidyamAna na hotA huA bhI usake andara pratIta hotA hai isI prakAra AtmA bhI bhUtasamudAya ke zarIra AkAra meM pariNata hone para bhUtoM se pRthak na hone para bhI bhUtoM se pRthaktA kI buddhi utpanna karatA hai / abhiprAya yaha hai ki bhUta samudAyoM se utpanna hone ke kAraNa , bhUtoM kAraNa ke anubhUta padArthamAM bAdhA hovI zakya nathI svamamAM bAhya padArthanA vinA ja sAna thaI jAya che, A vAta sau jANe che anubhavane zaraNa mAnanArA lekae sarvanA anubhavane bAdhita mAne te ucita nathI. anubhava vaDe ja vastunI vyavasthA thAya che. anubhavamAM paNa je prazna karavAmAM Ave - zaMkA uThAvavAmAM Ave, te koI paNa vyavasthA siddha nahIM thAya. paraMtu evo saMbhava nathI. athavA jevI rIte atyaMta svaccha kAcamAM mukhanuM pratibiMba dekhAya che, kAraNa ke kAca atyaMta svaccha che. bAhya padArtha kAcamAM praviNa te thatA nathI, te kAcanI aMdara vidyamAna na hovA chatAM paNa vidyamAna havAne bhAsa thAya che. e ja pramANe jyAre bhUtasamudAya zarIranA AkAre pariNata thAya che, tyAre AtmA paNa bhUtathI bhinna na hovA chatAM paNa, bhinna devAno bhAsa thAya che. A kathanano bhAvArtha nIce pramANe che. bhUtasamudAya vaDe upanna thayela hovAne kAraNe ane bhUtanA vizeSaNa rUpa hovAne kAraNe, AtmA bhUtathI bhinna hovA chatAM paNa bhUtathI abhinna pratIta thAya che. jema For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre bhAvaM tvasya bhrAntameva zuktikAyAM rajatamiva rajau sarSapaiva nahi zuktikAdau rajatAdibuddhiH pAramArthikI evaM bhUtasamudAye cetanA buddhirapyapAramArthikI eva / tasmAt na bhUtasamudAye zarIre tadatiriktaH ko'pyAtmeti siddham // iti tajjIvataccharIravAdimatasaMkSepaH // 12 // cArvAkAdimate AtmA zarIradivyatirikto nAstIti prati pAditam / idAnIM yadyapi cetanaH zarIrendriyabuddhimanoviSayai rvyatiriktaH, kintu "niSkraya niSkalaM zAntaM niravadya niraMjanam / asaMgo hyayaM puruSa ityAdi zruti pratipAditaM kriyAzUnyatvarUpaniSkriyatvamiti vadatA akArakavAdisAMkhyAnAM kA vizeSaNa hone se AtmA bhUtoM se abhinna hotA huA bhI bhUtoM se bhinna pratIta hotAhai / AtmA kA bheda rUpa se pratibhAsa honA zuktikA meM rajata ke aura rassImeM sarpa ke pratibhAsa ke samAna bhrAnta hai / zuktikA Adi meM rajata Adi kI buddhi vAstavika nahIM hai, isI prakAra bhUtasamudAya meM cetanA buddhi honA bhI avAstavika hai isa kAraNa bhUtoM ke samudAya rUpa zarIra meM bhUto se atirikta koi AtmA nahIM hai, yaha siddha huaa| yaha tajjIvatacharIravAdiyoM ke mata kA saMkSepa kathana hai // 12 // cArvAka Adi matoM meM AtmA zarIra Adi se bhinna nahIM hai, yaha kahA jA cukA hai| aba sAMkhyoM kA mata dikhalAyA jAtA hai, unake matAnusAra yadyapi AtmA zarIra, indriya, buddhi, mana aura viSayoM se bhinna hai / parantu niSkriya, niSphala, zAnta, niravadya aura niraMjana hai / "yaha puruSa asaMga hai" aisI zruti hai / isazruti pratipAdita kriyAzUnyatva rUpa niSkriyatva mAnane vAle akArakavAdI sAMkhyoM ke mata ko dikhalAne ke lie zaktikAmAM rajata (cAMdIne) ane doraDAmAM sapane bhAsa (brama) thAya che, eja pramANe AtmAne paNa bhinna rUpe pratibhAsa thAya che. jema doraDAmAM sapane bhAsa the te vAstavika nathI paNa te bhrama mAtra ja che, e ja pramANe bhUtasamudAyamAM cetanA chevAnI vAta paNa asvAbhAvika che. te kAraNe bhUtonA samudAya rU5 zarIramAM bhUtathI bhinna evA ke AtmAnI vidyamAnatA ja nathI, e vAta siddha thAya che. tajajIve tacharIravAdIonA matane A prakAre saMkSipta rUpe ahIM prakaTa karavAmAM Avyo che. gAthA. 12 e. cArvAka Adi matimAM AtmA zarIra AdithI bhinna nathI, evuM AnA pahelAnI gAthAemAM kahevAmAM AvyuM che, have sAMkhene mata prakaTa karavAmAM Ave che temanA matAnusAra je ke atmiA zarIra, indriya, buddhi, mana ane viSayethI bhinna che. paraMtu te niSkriya, niSkala, zAnta, nirava ane nirajana che. "A puruSa asaMga che," evI kRtimAM pratipAdita kiyA zUnyatva rUpa niSkriyatnamAM mAnanArA akArakavAdI saMkhyAnA matane prakaTa For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 169 - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 akAravAdi-sAMkhyamatanirUpaNam mataM darzayituM sUtrakAra Aha--' kuvvaM ce' tyAdi / mUlam kuvvaM ca kArayaM ceva savvaM kubvaM na vijaI / evaM akArao appA evaM teu paganbhiyA // 13 // chAyA ___ kurvazca kArayaMzcaiva sarvI kurvanna vidyate / evam akAraka AtmA evaM te tu pragalbhitAH // 13 // anvayArthaH(kuvvaMca-kurvazca) kArya kurvan-kAryakartA (ceva-caiva) evaMca (kArayaM-kArayan ) anyadvArA kArya kArayan preraNAM kRtvA'nyadvArA kAryakArayitA, tathA (savvaM kuvvaMsarvI kurvana) samastakriyAM kurvan samastakriyAkArakaH AtmA (na vijai-navidyate) na varttate (evaM-evam ) anena pUrvoktaprakAreNa (appA-AtmA) jIvaH sUtrakAra kahate haiM "kuvvaM ca" ityAdi zabdArtha-'kuvvaca-kurva zca' kriyA karane vAlA 'ceva-caiva' aura 'kAraya-kArayan' dUsare ke dvArA kriyA karAne vAlA 'appA-AtmA' AtmA 'na vijai-na vidyate' nahIM hai 'teu-tenu' ve akorakavAdI evaM-evam' isa prakAra akArao-akArakaH' AtmA kriyA kA kartA nahIM hai evaM evam' ukta prakAra se kahane vAle 'pAbhiyA-pragalbhitA' ghaSTatA karate haiM // 13 // --anvayArtha-- ca AtmA svayaM kriyA karane vAlA, preraNA karake dUsare se kriyA karAne vAlA tathA samasta kriyAe~ karane vAlA nahIM hai| isa prakAra AtmA 425 // sUtrA2 4 cha / " kucha ca" tyA - -'kuvaMca-kurva zca' yA 42vAvANe 'ceva-caitra' bhane 'kAraya-kArayan' wlon bhAI ta jiyAyo 42zavavAvANe 'appA-AtmA' mAmA 'na vijA-na vidyate' nathI. 'teu-tetu' te54|24 vAhiyA evaM-evam' ta prAya vAcA 'pagabhiyA-pragalbhitA' dhRSTatA 42 cha. // 13 // - anvayArtha - - AmA pite ja kriyA karanAre nathI, preraNA karIne anyanI pAse kiyA karAvanAra paNa nathI ane samasta kriyAo karanAre paNa nathI. A prakAre AtmA akartA che. te zyA. 22 For Private And Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 sUtrakRtAGgasutre (akArao - akArakaH) akarttA'sti ( teu - te tu ) te ca sAMkhyA: ( evaM - evam ) ukta rItyA prarUpakAH (pagabhiyA-pragalbhitAH) moha vijRmbhitAH dhRSTAH santIti / / 13 TIkA - 'kucvaM' kurvan kAryaM kurvan karttA bhavati / kAraNAntarA prayojyatve sakalakArakaprayojakatvaM kartRtvam / svatantraH kartetyanuzAsanAt / kriyAM prati svatantra karttA bhavati / AtmA tu niSkriyo'mUrtI nityaH sarvavyApI, tasmAt ayaM na kAmapi kriyAM prati karttA bhavati / nahi - amUrttasya sarvavyApinaH kattatvaM saMbhavati navA samupapadyate yuktyA tarkeNa vA / 'kAra' kArayan / yata eva AtmA sarvakriyArahitaH sarvavyApI ato na karttA svAtaMtryeNa navA kArayitA na akarttA haiM / ve sAMkhya ukta prakAra se dhRSTatA karate haiM arthAt mohagrasta hokara dhRSTa banate haiM ||13|| - TIkArya kArya karane vAlA karttA kahalAtA hai / kisI anya kAraNa se prayukta na hokara jo sakala kArakoM kA prayojaka hotA hai, vaha kartA kahalAtA hai / "kartA svatantra hotA hai" aisA vyAkaraNa zAstra meM bhI kahA hai / Azaya yaha hai ki karttA kriyA ke prati svatantra hotA hai AtmA kriyAzUnya hai, amUrta hai, nitya hai, sarvavyApI hai / ataeva vaha kisI bhI kriyA kA karttA nahIM hai / jo amUrta aura sarvavyApI hai vaha kartA nahIM ho sakatA aura yukti yA tarka dvArA siddha kiyA jA sakatA hai AtmA samasta kriyAoM se rahita aura sarvavyApI hai, ataH kartA nahIM hai / vaha dUsaroM se karAne vAlA yA kisI sAMkhya matavAdIo A pramANe kahevAnI dhRSTatA kare che eTale ke mehagrasta thaine dhRSTa jane che. // 13 // - TIartha - kArya karanArane kattAM kahevAya che. koi anya kAraNA dvArA prayukta na thaine je saphaLa kArakonA prayAjaka hAya che, tene ja kartA kahevAya che. kartA svataMtra hoya che," evu vyAkaraNa zAstramAM paNa kahyuM che. A kathananA bhAvArtha e che ke kartA kriyAnA viSayamAM svataMtra hAya che. AtmA kriyAzUnya che, amUtta che, nitya che ane sarvavyApI che, tethI evA AtmA koi paNa kriyAnA kattAM hAI zake nahIM. je amRtta ane sarvavyApI hoya te kartA hAi zake nahIM ane yuktio athavA tarka dvArA tene kartA siddha karI zakAya paNa nahIM. AtmA samasta kriyAothI rahita ane sarvavyApI che. tethI te kAM nathI. te anyanI For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org -- samArtha bodhinI TokA pra. zu. a. 1 akAravAdi-sAMkhyamatanirUpaNam 171 kurvantamanyaM prerayatA prayojakakarttApi bhavati / prayojakatvasyApi kriyAghATatatvAt / ayaM tu sarvathaiva kriyArahito'to na karttA, na vA kArayitA bhavati / gAthAghaTakaH prathamaH cakAro'tItA'nAgatakriyAkartRtvasyA''tmani nirAkaraNaM karoti / niSkriyatvAdAtmA yathA na varttamAnakAle kriyAyAH karttA tathA bhUtabhaviSyatkAlepi nAsInna bhaviSyati karttA kArayitA vetyarthaH / dvitIyazcakAro gAthAghaTakaH samuccayArthaH / tadayaM nirgalito'rthaH - AtmA na svayaM kimapi karoti navA kurvantamanyaM kriyAyAM pravartayati / na svAtantryeNa karttA na prayokarttA bhavatIti bhAvaH / tathA sati AtmanaH kartRtvaniSedhaparaM vacanaM sAMkhyAnAm / tathAhi Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karane vAle ko preraNA dene vAlA prayojaka karttA bhI nahIM hai, kyoMki kriyA ke vinA prakojakatva bhI bana nahIM sakatA / AtmA sarvathA hI kriyA rahita hone ke kAraNa na karane vAlA aura na karAne vAlA hai / gAthA meM prayukta pahalA (ca) pada AtmA meM atIta aura anAgata kAlIna kriyAoM ke kartRtva kA niSedha karatA hai arthAt niSkriya hone se AtmA jaise varttamAna kAla meM kriyA kA karttA yA kArayitA ( karAne vAlA) nahIM hai, usI prakAra na bhUtakAla meM thA aura na bhaviSyat kAla meM hogA / dUsarA "ca" pada samuccaya ke lie hai / artha yaha nikalA ki AtmA na svayaM karatA hai, na dUsare karanevAle kriyA pravRtta karatA hai na svatantratA se karttA hai aura prayojaka karttA hai | AtmA ke kartRtva kA niSedha karane vAlA sAMkhyoM kA vacana isa prakAra hai- " tasmAttatsaMyogAdacetanaM" ityAdi / pAMse kriyA karAvanArA athavA anyane kriyA karavAnI preraNA denAreza prayojaka kattAM paNa nathI, arAgu ke kriyA vinA prayAjakatva paNa saMbhavI zakatu nathI. AtmA bilakula kriyArihaMta hAvAne kAraNe karanArA paNa nathI ane karAvanArA paNa nathI. gAthAmAM vaparAyelA ' ' AtmAmAM bhUtakAlIna ane bhaviSyakAlIna kriyAnA kartRtvano niSedha kare che. eTale ke niSkriya hAvAne kAraNe jevI rIte AtmA vamAna kALamAM kriyAnA kartA athavA kAriyatA (karAvanArA) nathI, eja pramANe bhUtakALamAM paNa te kriyAnA kartA athavA kArayitA na hatA, ane bhaviSya kALamAM paNa te kriyAnA kAM athavA kAyitA nahIM hAya. bIjo '=' samuccaya bedhaka che. A kathananA bhAvArtha e che ke AtmA pAte kartA nathI, anyane kriyAmAM pravRtta karanArA paNa nathI - svataMtra kAM paNa nathI ane prayojaka kartA paNa nathI. AtmAnA kartRtvano niSedha karanArA sAMkhyA A pramANe kahe che 'tasmAttatsa yogAdacetana " chatyAhi " " -- For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtro tasmAttatsaMyogA dacetanaM cetanAvadiva liMgam / guNakartRtve'pi tathA kartava bhavatyudAsInaH // 1 // tasmAditi yasmAt caitanyakartRtvayo vibhinnAdhikaraNatvam arthAt caitanyamAtmaguNaH kartRtvaM prakRte guNastasmAt puruSasaMyogAt acetanamapi liMgam arthAt prakRti zcetanAvadiva bhavati / AtmA-akartApi kartaliMgazarIrasaMbandhAt karteva bhavati, natu svatantraH karttati kArikArthaH / / ____ nanu Adarze mukhasya pratibiMbo jAyate, tathA prakRtirUpadarpaNe puruSasya prativivo bhavati / tena yathA-Adarze kampamAne tadgatapratibiMbo'pi kampate / evaM prakRtigatA vikArAH puruSe'pi pratibhAsamAnAH bhavanti iti akartA'pi caitanya ke saMyoga se acetana prakRti bhI cetana sI ho jAtI hai / AtmA svabhAva se akartA hone para bhI zarIra ke saMbaMdha se kartA jaisA ho jAtA hai / __ tAtparya yaha hai ki caitanya aura kartRtva dharma bhinna bhinna adhikaraNa meM rahate haiM / caitanya AtmA kA guNa hai aura kartRtva prakRti kA aisI sthiti meM acetana bhI prakRti cetanAvatI sI ho jAtI hai / aura AtmA zarIra ke sambandha se akartA hone para bhI kartA sarIkhA ho jAtA hai / vaha svatantra katA nahIM hai / yaha pUrvodaddhata kArikA kA artha hai / ___ zaMkA-kAcameM mukha kA pratibimba par3atA hai usI prakAra prakRti rUpI darpaNa meM puruSa (AtmA) kA prativimba giratA hai ataeva jaise kAca ke hilane para usameM par3A huA pratibimba bhI hilatA hai, isI prakAra prakRti meM rahe hue vikAra puruSa meM bhI pratibhAsita hote haiM / isa prakAra jIva akartA hokara bhI kartA caitanyanA saMyogathI acetana prakRti paNa cetana jevI thaI jAya che. AtmA svabhAvathI akartA hovA chatAM paNa zarIranA saMbaMdhane lIdhe kartA je thaI jAya che. A kathanane bhAvArtha e che ke -caitanya ane katva dharma bhinna bhinna adhikaraNamAM rahe che. caitanya AtmAne guNa che ane ktatva prakRtine guNa che evI sthitimAM acetana prakRti paNa cetanya yukta jevI thaI jAya che. ane AtmA, zarIranA saMbaMdhane kAraNe, akatta hovA chatAM paNa kartA jevo banI jAya che. paraMtu te svataMtra kartA te nathI ja. A prakArane uparyukta gAthAne artha thAya che. zaMkAkAcamAM mukhanuM pratibiMba paDe che, eja pramANe prakRti rUpI arIsAmAM paNa puruSa (AtmA)nuM pratibiMba paDe che, jevI rIte arIse sthira paDyo rahevAne badale koI paNa kAraNe calAyamAna thAya-uce nIce thAya ke Ama tema DelavA lAge, te temanuM pratibiMba paNa sthira rahevAne badale DolavA mAMDe che. e ja pramANe prakRtimAM rahelA vikAre paNa puruSamAM (AtmAmAM) pratibhAsita thAya che. A prakAre jIva akartA hovA chatAM paNa For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 akAravAdi-sAMkhyamatanirUpaNam 173 jIvaH kartA bhavati / acetanamapi liMgaM cetanAvad bhavati / prakRtau sthitikriyA sattve puruSe'pi sthitikriyopalabhyate / ataeva puruSaH tiSThati iti pratIti jarjAyate bhoktA ca bhavati draSTAca bhavati / tathAca sAMkhyAnAM vacanam"tasmAca viparyAsAt siddhaM sAkSitvamasya puruSasya kaivalyaM mAdhyasthyaM draSTratvamakartRbhAvazceti / tathAca sthityAdikriyAvattvAt AtmanaH kathaM kriyArahitatvavacanaM saMbhavedityata Aha-"sadhaM kuvvaM na vijaI" iti sarvI kriyAM kurvan na vidyate sarvakriyAkAraka AtmA na bhavati / ayamAzayaH yadyapi sthitikriyopalabhyate Atmani japAkusumasphaTikanyAyena / tathApi samastakriyAkarttatvaM nAstIti dyotayati sarvamityAdinA / sarvo parispandAdikAM dezAdezaprAptilakSaNAM ho jAtA hai aura acetana bhI liMga cetanA vAlA ho jAtA hai / prakRti meM sthitikriyA hone para puruSa meM bhI sthitikriyA upalabdha hotI hai| isI kAraNa puruSa sthita hotA hai, aisI pratIti hone lagatI hai| aura vaha bhoktA tathA draSTA bhI pratIta hone lagatA hai sAMkhyoM kA kathana hai--usa viparyAsa ke kAraNa puruSa kA sAkSitva kaivalya mAdhyasthya, draSTutva aura akartRtva siddha hotA hai|" sthiti Adi kriyAvAn hone se AtmA kI kriyArahitatA kisa prakAra se saMbhAvita hai ? isa prazna kA uttara dete hue kahate haiM AtmA samasta kriyAoM kA kartA nahIM hai| tAtparya yaha hai ki yadyapi japAkusumanyAya se jaise sphaTika ke sAmane japA kA puSpa rakha diyA jAya to sphaTika raktavarNa dikhAI detA hai parantu vAstava meM vaha raktatA sphaTika meM nahIM hotI, vahI aupAdhika hai| isI prakAra AtmA meM sthiti Adi kriyA pAI jAtI hai kartA banI jAya che, ane acetana lakSaNa paNa cetanAvALuM thaI jAya che. prakRtimAM sthitikiyAnI upalabdhi thAya tyAre puruSamAM paNa sthitikiyA upalabdha thAya che. e ja kAraNe puruSa sthita hoya che, evI pratIti thavA lAge che, ene te jotA tathA drA paNa pratita thavA sAge che. sAMdhyAna methana ...." te vipAsane // 2) puruSanu sAkSiya, kevalya mAdhyacya, drava ane akatRtva siddha thAya che." sthiti Adi kiyAvAna hovAthI AtmAnI kiyArahitatA kevI rIte saMbhavI zake che? samAdhAna -AtmA samasta kiyAone kartA nathI. A kathananuM tAtparya e che ke -sphaTikanI sAme pApu rAkhavAmAM Ave, to sphaTika rakta varNane dekhAya che. paraMtu vAratavika rIte vicAravAmAM Ave, te sphaTikamAM ratAza letI nathI. japApuSpane lAla varNa ja temAM kAraNabhUta bane che. japApu rUpa upadhine kAraNe sphaTikamAM prakaTa thatA te varNa pAdhika ja che. e ja pramANe AtmAmAM sthiti Adi kriyAone bhAva jovAmAM For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 174 sUtrakRtAGgasUtre kriyAM kurvan AtmA naiva vidyate, sarvavyApitvenAmUtatvenaca niSkriyatvaM gaganavaditi / yathA gagane sarvavyApake'mUrte gamanacalanAdirUpA kAcanApi kriyA na bhavati tathA vyApake'mUrte Atmani gamanacalanAdiparispandasvarUpakriyA naiva bhavati satyapiprayatnAdimatve / taduktam akartA nirguNo bhoktA AtmA kapiladarzane " iti / evaM iti, evam-anena prakAreNAkArakAH te AtmAnaH tu zabdo gAthAntimacaraNapatitaH pUrvavAdibhyaH sAMkhyasya bhedaM sUcayati / te punaH sAMkhyAH evam 'pagabbhiyA, prakarSeNa atizayatayA dhRSTatAvanta evaM tatra bhUyo bhUyaH pratipAtathApi samasta kriyAoM kA kartRtva AtmA meM nahIM hai / yaha bAta " sarvam" ityAdi padoM dvArA prakaTa karate haiM-AtmA parispanda Adi eka jagaha se dUsarI jagaha kI prApti rUpa kriyA karane vAlA nahIM hai kyoMki vaha AkAza kI bhA~ti sarvavyApaka aura amUrta hai jaise sarvavyApaka aura amUrta AkAza meM gamana tathA calanA Adi koI kriyA nahIM hotI usI prakAra vyApaka aura amUrta AtmA meM jAnA calanA hilanA Adi kriyA nahIM hotI, yadyapi usameM prapatnAdimatva maujUda haiM / kahA bhI hai- "akartA nirguNo bhoktA,, ityAdi / "kapila muni ke darzana meM AtmA akartA, nirguNa aura bhoktA hai" isa prakAra AtmA akAraka hai | gAthA meM jo "tu" zabda AyA hai vaha yaha sUcita karatA hai ki sAMkhyamata pUrvavAdiyoM se bhinna hai, ve sAMgvya atyanta dhaSTa hokara bArambAra aisA pratipAdana karate hai ki saba kucha prakRti Ave che. AtmAmAM sthitikriyA upalabdha thAya che, chatAM paNa samasta kriyAonuM katRtva mAtmAmA nathI. me0 pAta "sarva mU" tyAhi po dvArA sUtrA2 548 42 ----mAtmA paripabda Adi eka jagyAthI bIjI jagyAnI prApti rUpa kiyA karanAra nathI, kAraNa ke te AkAzanI jema sarvavyApaka ane amUrta che. jevI rIte sarvavyApaka ane amUrta AkAzamAM gamana tathA calana Adi ke kiyA thatI nathI, eja pramANe vyApaka ane amUrta AtmAmAM paNa AvavuM javuM, cAlavuM Adi kriyAo thatI nathI, jo ke temAM prayatnAhimatva to bhAna . 4yuM 54 cha- "akartA nirguNo bhoktA" tyaahkapilamuninA darzanamAM evuM kahyuM che ke " AtmA akartA, nirguNa ane bhakatA che." A prakAre AtmA akAraka che. gAthAmAM je"_" pada vaparAyuM che. tenA dvArA e vAta sUcita thAya che ke sAMkhyamata pUrvokata matavAdIonA mata karatAM bhinna che. te sAMkhya matavAdIo dhRSTatApUrvaka evuM vAraMvAra kahe che ke prakRti ja badhuM kare che. te prakRti ja For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 akAravAdi-sAMkhyamatanirUpaNam 175 dayanti, yathA prakRtiH sarva karoti yajJadAnatapaHprabhRtikaM karoti tAdRzakarmaNAM phalamupabhujyate puruSeNa kartRtvabhoktatvayoH sAmAnAdhikaraNyaniyamasya satvepi te vaiyadhikaraNyamanvicchanti iti teSAM dhASTam tathA buddhiradhyavasyati citimAn bhavati puruSa ityaparam dhASTayam evamanyo'pi dhRSTatA prakArastadIyadarzanato jJAtavyaH / taduktam tasmAnna badhyate'ddhA na mucyate nApi saMsarati kazcit / saMsarati mucyate badhyate ca nAnAzrayA prakRtiH / rUpaiH saptabhirevamAtmAnaM badhnAtyAtmanA prakRtiH / saiva ca vimocayati punaH puruSArtha pratyekarUpeNetyAdi / ityakArakavAdimatam / AtmanaH kartRtvaM nAsti evaM vadantaH sAMkhyA akArakavAdina ataeva dhRSTAH // 13 // hI karatI hai / vahI yajJa, dAna, tapa Adi karatI hai aura una karmoM kA phala bhogatI hai / yadyapi puruSa ke sAtha kartRtva aura bhoktRtva kA samAnAdhikaraNatA kA niyama hai phira bhI ve vaiyadhikaraNya mAnate haiM, yaha unakI dhRSTatA hai / buddhi jar3a hote hue bhI jAnatI hai aura puruSa caitanyavAn hai phira bhI nahIM jAnatA aisA kahanA unakI dUsarI dhRSTatA hai / isI prakAra unakI dhRSTatA ke anya prakAra bhI unake darzana se samajhalene cAhie / kahA bhI hai-"tasmAnna badhyate'ddhA" ityAdi / ___ "puruSa na bandha ko prApta hotA hai, na mukta hotA hai aura na eka bhava se dUsare bhava meM jAtA hai / aneka puruSa kA Azraya lene vAlI prakRti hI eka bhava se dUsare bhava meM jAtI hai, mukta hotI hai aura baddha hotI hai / " yajJa, dAna, tapa, Adi kare che, ane te karmonuM phaLa bhegave che. jo ke puruSa (AtmA)nI sAthe kartava bhendra vane samAnAdhikaraNatAne niyama che, chatAM paNa teo vaiyadhikaraNya mAne che, A temanI dhRSTatA che. buddhi jaDa hovA chatAM paNa jANe che ane AtmA caiitanyavAna hovA chatAM paNa jANato nathI, A pramANe teo je pratipAdana kare che, te narI dhRSTatA ja che. A prakAranI temanI puSTatAne anya prakAre, temanA darzana graMtha dvArA tI sevA me yu pache -"tasmA badhyate'ddhA" tyA" puruSa (AtmA) bandhadazAne paNa pAmato nathI, mukta paNa thatuM nathI, eka bhavamAthI bIjA bhavamAM jata paNa nathI. aneka puruSane (AtmAone) Azraya lenArI prakRti ja eka bhavamAthI bIjA bhavamAM jAya che ane mukta dazA athavA bandha dazA prApta kare che" For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 176 www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre tajjIvataccharIravAdimataM tathA akArakavAdisAMkhyamataM ca nirasitumAha -- ' je teu' ityAdi / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam 2 je te u vAINA evaM loe tersi kao siyA / 6 10 11 9 8 tamAo te tamaM jaiti, maMdA AraMbhanissiyA ||14|| chAyA ye tetu vAdana evam lokasteSAM kutaH syAt I tamasaste tamo yAnti mandA AraMbhaniH zritAH || 14 || isa prakAra sAta rUpoM dvArA AtmA ko prakRti baddha karatI haiM, AtmA nahIM vahI prakRti phira use mukta karatI hai / yaha AkArakavAdiyoM kA mata hai / AtmA kartA nahIM hai, aisA kahate hue sAMkhya akArakavAdI haiM, ataeva bhraSTa haiM ||13|| tajjIvataccharIravAdI tathA akArakavAdI sAMkhya ke mata kA nirAkaraNa karane ke lie kahate haiM, -- "je teu" ityAdi / zabdArtha - 'evaM - evam' isa pUrvokta prakAra se 'cAiNo vAdinaH' tajjIvataccharIravAdI kahate haiM 'tesiM- teSAM ' unakemata meM 'loe-lokaH' paraloka 'kaosiyA-kutaH syAt ' kaise ho sakatA hai ? 'te - te' ve bAdI 'Ara' bhanissiyA - ArambhanizritAH prANAtipAtAdi Arambha meM Asakta 'maMdA - mandAH pApake phalake nahIM jAnamevAle mUrkha' 'tamAo tamasaH' eka andhakAra se 'tama tamaH' dUsare ajJAnako 'jati yAnti prApta karate haiM // 14 // A prakAre sAta rUpe dvArA AtmAne prakRti baddha kare che-AtmA karatA nathI eja prakRti tyAra bAda tene mukata kare che, A prakArane akArakavAdIonA mata che. AtmA kartA nathI, A prakAranI mAnyatA dharAvanArA sAMkhyAne akArakavAdI kahe che. ane A prakAranI temanI mAnyatA kharekhara dhRSTatA rUpa ja mAnavI joie "gA. 135 have sutrakAra tajIvatachArIravAdI tathA akArakavAdIonA (saMkhyAnA ) matanu una vA bhATe nIthenu sUtra aDe che" je teu" pratyAhi 22---- '07-03' uydisa usizell 'arcon-arfza:' droya d2ylpAhI he che. 'tesi teSAM ' teyonA bhatabhA 'loe loka:' paraso 'kaosiyA-kutaH syAt' DevI rIte aDDI zAya ? 'te te' te matavAhIo 'Ara' bhanissiyA AraMbhanizritAH prAtipAta vigere mAraMbhAM nyAyasta yevA tethe 'maMdA- mandA:' pApanA iNane nahI lAgu nArA bhUrmAyo 'tamAo tamasaH' me saMdhArA thI ajJAnathI 'tama-tamaH' jIna ajJAnane 'jati yAnti' Apta re ||14| For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 akAravAdi-sAMkhyamatanirUpaNam 177 anvayArtha. (evaM) evam pUrvoktaprakAreNa (je teu) ye tetu pUrvapratipAditAH (vAiNo) vAdinaH tajjIvataccharIravAdinaH santi (tesiM) teSAM-tajIvataccharIvAdinAM mate (loe) lokaH paralokaH (kao siyA) kutaH syAt kathaMcidapi na saMbhavedityarthaH / (te) te pUrvoktAH (ArambhanissiyA) AraMbhaniH zritAH prANAtipAtAdhArambhAsaktAH (maMdA) mandAH bodhavikalAH pApakarmaphalAnabhijJAH (tamAo) tamasaH ekasmAdandhakArAt tajjIvataccharIravAdAtmakakuzraddhAnarUpAt (tamaM) tamaH anyat narakanigodAdigamanarUpaM dvitIyamandhakAraM (yaMti) yAnti prApnuvantIti // 14 // TIkA'evaM' iti evaM pUrvoktaprakAreNa je te, ye te bhUtAvyatirikta Atmeti manyamAnA vAdinaH santi 'tesiM' teSAM vAdinAm 'loe' lokaH-paralokaH 'kao siyA' kutaH syAt-kathaM syAt kathamapi na saMbhavet paralokasya paralokagAmi -anvayArthaisa prakAra jo pUrvoktavAdI tajjIvataccharIravAdI haiM unake mata meM paraloka kaise ho sakatA hai ? arthAt kisI bhI prakAra nahIM ho sakatA / ve vAdI hiMsA Adi AraMbho meM Asakta haiM, manda arthAt bodharahita evaM pApakarma ke phala se anabhijJa haiM, ve eka andhakAra se dUsare andhakAra meM jAne vAle haiM arthAt tajjIvataccharIravAda rUpa kuzraddhAna se narakanigoda Adi gati rUpa dUsare andhakAra meM jAne vAle haiM // 14 // -TIkAthe-- isa prakAra bhUtoM se AtmA bhinna nahIM hai, aisA mAnane vAle jo vAdI haiM, unake mata meM paraloka kaise ho sakatA hai ? kisI prakAra saMbhava nahIM hai, __-mnvyaathpUrvokta tajajIvatacharIravAdIo evuM kahe che ke paheleka kevI rIte saMbhavI zake ? eTaleke teo paralakanA (parabhavanA astitvane ja svIkAratA nathI. teo hiMsA, Adi Ara. bhamAM Asakta che, manda eTale ke bedhavihIna ane pApakarmanA phaLathI anabhijJa (ajJAta) che. teo eka aMdhakAramAMthI bIjA aMdhakAramAM janArA hoya che, eTale ke tajajIvatA rIravAda rUpa kuzraddhAna pote ja aMdhakAra rUpa che. A eka aMdhakAramAM te te matavAdIo DUbelA ja che; eTaluM ja nahIM paNa A aMdhakAramAMthI naraka nigoda rUpa bIjA aMdhakAramAM 5. tamo nArA che. // 14 // -At - pAMca mahAbhUtathI AtmA bhinna nathI," A prakAranI mAnyatA dharAvanArAo palekanA astitvane ja svIkAra karatA nathI. je paralokane ja abhAva mAnavAmAM Ave, sa. 23 For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir {we sUtrakRtAGgasUtrI nazrAbhAvAt / 'te' teca 'tamAo tamaM jaMti' tamasastamo yanti ekasmAttamasaH kuzraddhAnarUpAndhakArAt tamaH - andhakArAntaraM narakAdigamanarUpaM yanti prApnuvanti / andhakarAdandhakArAntaragamane kAraNamAha- 'maMdA AraMbhanissiyA' iti / yataste AraMbhe pApakarmaNi niratAH saMlagnA mandA - bodharahitAH pApakarmaphalAnabhijJAH, tasmA teSAm uttamalokaprAptiH kathamapi na saMbhavet kintu ajJAnAndhakAre eva vAraM vAraM te patanti / tatra yaduktam "bhUtavyatirikta AtmA nAsti, bhUtakAryatvAt / yat yasya kArya na tasmAt tad vyatiricyate, yathA mRttikA kAryoM ghaTo na mRttikA bhidyate, ityAdi / tatrocyate asti bhUtavyatirikta AtmA, tatsA I kyoMki paraloka aura paralokagAmI kA hI abhAva hai / ve eka andhakAra se dUsare andhakAra meM jAte haiM arthAt khoTe zraddhAna rUpa andhakAra se narakAdigamanarUpa dUsare andhakAra ko prApta hote haiN| eka andhakAra se dUsare andhakAra meM jAne kA kAraNa kahate haiM - ve manda aura Arambha meM rata haiM arthAt uresrma meM nirata haiM aura pApakarma ke phala se anabhijJa haiM ataeva unhe uttama loka kI prApti kisI prakAra nahIM ho sakatI / ve ajJAna ke andhakAra meM hI bAra bAra par3atA haiM / unhone kahA hai- AtmA bhUtoM se bhinna nahIM hai, kyoMki vaha bhUtoM kA kArya hai, jo jisakA kArya hotA hai vaha usase bhinna nahIM hotA jaise mRttikA kA kArya ghaTa, mRttikA se bhinna nahIM hotA ityAdi / isakA uttara yaha hai - AtmA bhUtoM se bhinna tA AtmAne paraleAkagAmI paNa kevI rIte mAnI zakAya? eTale teo palAkanA abhAva mAnavAnI sAthe paraleAkagAmInA paNa abhAva ja mAne che. A prakAranA kumatamAM mAnanArA teo eka aMdhakAramAMthI bIjA aMdhakAramAM jAya che. eTale ke khATI zraddhArUpa adhakAramAMthI narakaDhi gamana rUpa bIjA aMdhakAramAM jAya che. teo zA kAraNe eka aMdhakAramAMthI khIjA aMdhakAramAM jAya che? sUtrakAra tenu A prakAranuM kAraNa batAve che. teo mada (ajJAna) ane AraMbhamAM lIna hoya che, eTale ke te pApaka'mAM pravRtta rahe che ane pApakarmanA phaLathI anabhijJa heAya che. te kAraNe temane uttama leAkanI ( bhavana ) prApti thaI zakatI nathI. teo narakanI ja prApti kare che. eTale ke ajJAnanA aMdhakAramAM ja vAravAra paDatAM rahe che. teo kahe che " AtmA bhUtethI bhinna nathI, kAraNa ke te bhRtAnA kArya rUpa che, je jenu' kArya haiAya che, te tenAthI bhinna heAya ja nahIM, jema mATInA kArya rUpa ghaDA mATIthI bhinna hAtA nathI, eja pramANe bhUtanA kArya rUpa AtmA bhUtAthI bhinna nathI. ' ityAdi, For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zrRM. a. 1 akArakavAdi-sAMkhyamata nirUpaNam 176 dhakapramANasadbhAvAt / tathAhi-paridRzyamAnamidaM zarIraM vidyamAnakartRkam / Adimattve sati pratiniyatAkAratvAt / yad yadAdimattve sati pratiniyatAkAraM bhavati, tat tad vidyamAnakartRkaM bhavati, yathA ghaTAdi sahetukaM vastu / yad vidyamAnakartakaM na bhavati / na tadAdimattve sati pratiniyatAkAraM bhavati, yathA gaganAdikamiti vyatirekI dRSTAntaH / zarIraM cA''dimat pratiniyatAkAraM tasmAdapi vidyamAnakartRkameva / Adimat pratiniyatAkArasya sakartRkatvavyApte / yadi zarIraM sakartRkaM na syAt, tarhi Adimattve sati pratiniyatAkAratApi na syAt / dRzyate ca pratyakSAdinaivAdimattve sati prati niyatAkAratA tasmAt sakarttakeNa zarIreNa avazyameva bhAvyam / tatra yA hai, kyoMki usake sAdhaka pramANoM kA sadbhAva hai / ve pramANe isa prakAra haiM isa dRzyamAna zarIra kA kartA vidyamAna hai kyoMki zarIra AdimAn hotA huA pratiniyata AkAra vAlA hotA hai| jo jo AdimAna hotA huA pratiniyata AkAra vAlA hotA hai, vaha vaha vidyamAna kartRka hotA hai, jaise ghaTAdi sahetuka vastu / jo vidyamAnakatRka nahIM hotA arthAt jisakA koI kartA nahIM hotA, vaha AdimAna aura niyata AkAra vAlA nahIM hotA, jaise AkAza yaha vyatirekI dRSTAnta hai / zarIra AdimAna aura niyata AkAra vAlA hai, ataH usakA koI kartA avazya hai / AdimAn pratiniyatAkAratA kI sakartRkatA ke sAtha vyApti hai yadi zarIra sakartRka na hotA to AdimAna aura pratiniyata AkAra vAlA bhI na hotA / zarIra pratyakSa pramANa se hI AdimAn aura niyata AkAra vAlA dikhAI detA hai isakAraNa usakA kartA temanI uparyukta mAnyatAnuM A prakAre khaMDana karI zakAya che. AtmAbhUtathI bhinna che, kAraNa ke A vAtane siddha karanAra pramANene sAva che. te pramANe nIce pramANe che. A drazyamAna zarIrane kartA vidyamAna che, kAraNa ke zarIra AdimAnuM paNa che ane pratiniyata AkAravALuM paNa che. je je vastu AdimAna ane pratiniyata akAravALI hoya che, te pratyeka vastune kartA paNa vidyamAna ja hoya che, jema ke ghaTAdi sahetuka vastuo jene keI kartA na hoya, te vastu AdimAna ane niyata AkAravALI hotI nathI. jema ke AkAza A vyatirekI draSTAnta che. zarIra AdimAnuM ane niyata akAravALuM che, tethI tene kaI kartA avazya have ja joIe. AdimAnuM pratiniyatAkAratAnI sattAnI sAthe vyakti che. eTale ke je zarIra sakaka na heta te AdimAna ane pratiniyata AkAravALuM paNa na hota. pratyakSa pramANu vaDe ja zarIra AdimAnuM ane pratiniyata AkAravALuM dekhAya che, te kAraNe tene kartA avazya hovuM ja joIe. zarIrane kartAkaNuM che? For Private And Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtre kartA sa eva bhUtavyatiriktaH paralokagAmI jIvaH iti jIvasatteti bhUtavyatirikta AtmA nAstIti kathanamayuktameva bhavati vAdinAm anumAnapramANasya sadbhAvAt , prAmANikapadArthApalApe'tiprasaMgAt / tathendriyANi vidyamAnAdhiSThAtakANi karaNatvAt / yad yatkaraNa tat tad vidyamAnAdhiSThAtRkam yathA ghaTakaraNaM daNDAdikam / adhiSThAtAramantareNa karaNatvameva daNDAdInAM na syAt / na hi AkAzAdeH kimapi karaNam tatazca ya indriyANAmadhiSThAtA sa indriyAdibhyo bhinna AtmA / tathA vidyamAnabhoktRkamidaM zarIram bhogyatvAt , odanAdivat avazyahonA cAhie / basa isa zarIra kA jo kartA hai vahI bhUtoM se bhinna aura paralokagAmI jIva hai isa prakAra jIva kI sattA hotI hai ataeva bhUtoM se bhinna AtmA nahIM haiM yaha kahanA ayukta hai jIva kA astitva siddha karane vAlA anumAnapramANa vidyamAna hai aura isa pramANa se siddha padArtha kA apalApa karane se atiprasaMga hotA hai / .. tathA indriyoM kA koI adhiSThAtA avazya hai kyoMki ve karaNa haiM, jo karaNa ' hotA hai usakA adhiSThAtA koI avazya hotA hai jaise ghaTa ke kAraNa daNDa kA adhiSThAtA kumbhakAra hotA hai / agara adhiSThAtA na ho to daNDa Adi kAraNa hI nahIM ho sakane / AkAza Adi kA koI karaNa nahIM hai| ataeva indriyoM kA jo adhiSThAtAhai vaha idriyoM Adi se bhinna AtmA hI hai / tathA isa zarIra kA bhoktA koI avazya hai, kyoMki zarIra bhogya hai jo bhogya hotA hai usakA bhoktA avazya hotA hai jaise odanAdi kA / zarIrane kartA bhUtothI bhinna ane paralekagAmI e jIva (AtmA) ja che. tethI "bhUtathI bhinna AtmA nathI," A prakAranuM kathana anucita ja lAge che. jIvanA astitvane siddha karanAruM anumAna pramANa vidyamAna che ane pramANa dvArA siddha thayelA padArthane apalApa (asvIkAra) karavAthI atiprasaMga doSane prasaMge upasthita thAya che. tathA Indriyone adhiSThAtA paNa kaI he ja joIe, kAraNa ke indriya te karaNa rUpa che. je karaNa hoya che, tene adhiSThAtA keI avazya hoya che. jema ke ghaDAnA kAraNa rUpa daMDane adhiSThAtA kuMbhAra hoya che. je tene koI adhiSThAtA ja na hoya, te daMDa, cAka Adi karaNa paNa saMbhavI zake nahIM. AkAza AdinuM kaI karaNa nathI. tethI e vAta siddha thAya che ke indriyane je adhiSThAtA che, te indriyathI bhinna e AmA ja che. tathA A zarIrane jotA paNa keI avazya hovo joIe. kAraNa ke zarIra bhAgya che ane je bhAgya hoya che tene jotA paNa avazya hoya che. jevI rIte edana (bhAta) Adine keI letA hoya che, e ja pramANe zarIrane bhekatA paNa hevo ja joIe. For Private And Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. zru. a. 1 akAravAdi-sAMkhyamatanirUpaNam 181 na ca kulAlAdi kartRNAM mUtatvA'nityatvasaMhatatvadarzanAt AtmApi mUrtA'nityasaMhata eva siddhayediti viruddha eva heturiti vAcyam , kathazcidAtmano'pi saMsAradakSAyAM karmaNA saMsaktasya anityatvamUrttatvasaMhatatvAdi dharmavacasyA 'bhyupagamAt / yadapyuktam na.santi sattvA aupapAtikA, (gA 11) ityAdi tada pyasamIcInam / sadyojAtamAtrabAlasya yo dugdhapAnA'bhilASaH, sa anyA 'bhilASapUrvakaH, abhilASatvAt kumArA'bhilASavat / tathA bAlavijJAnam anyavijJAnapUrvakam vijJAnatvAt , kumAravijJAnavat jAtamAtrasya zizo yAvat sa evA'yaM stanaH ityanusandhAnaM na jAyate na tAvaduparatarudito bhUtvA stane . kadAcit kaho ki kumbhakAra Adi kartA mUrta anitya aura avayavI rUpa dekhe jAte hai, ataeva AtmA bhI mUrta, aura anitya saMhatarUpa hI siddha hotA hai isa prakAra Apa kA hetu viruddha hai karmoM se baddha saMsArI AtmA ko hama bhI kathaMcit anityatva mUrtatva aura saMhatatva Adi dharmoM se yukta svIkAra karate haiN| Apa ne kahA thA ki jIva aupapAtika (paralokagAmI nahIM hai gAthA 11) ityAdi so bhI yukti saMgata nahIM hai / tatkAla janme bAlaka ko dUdha pIne kI jo abhilASA hotI hai vaha anya abhilASA pUrvaka hI hotI hai, kyoMki vaha abhilASA hai, jaise kumAra kI abhilASA isI prakAra bAlaka kA vijJAna, anya vijJAnapUrvaka hai / kyoMki kumAra puruSa ke vijJAna ke samAna / tatkAla janme zizuko jabataka "yaha vahI stana hai usa prakAra kA pratyabhijJAna nahIM ho jAtA, tabataka vaha ronA banda prazna- kuMbhAra Adi kartA mUrta, anitya ane avayavI rUpa hoya che, te AtmA paNa mUrta, aniya Adi rUpa siddha thaI jAya che, tethI Apane hetu (kAro) uparyukta vAtanI siddhi karavAnI virUddha jAya che. uttara- A kathana ucita nathI, kAraNa ke karmathI baddha saMsArI AtmAne ame paNa amuka apekSAe anityatva, amUktatva ane setutya Adi dharmathI yukta mAnIe chIe. Ape kahyuM hatuM ke jIva aupapAtika (paraleka gAmI) nathI. (AgaLa 11 mI gAthAmAM tajIvatacharIravAdInI A mAnyatA batAvavAmAM AvI che), e vAta paNa yukti saMgata nathI, turatanA janmelA bALakane dUdha pIvAnI je abhilASA thAya che, te anya abhilASA pUrvaka ja thAya che, kAraNa ke te abhilASA kumAranI abhilASA jevI che. je prakAre bALakanuM vijJAna ( viziSTa jJAna ) anya vijJAna pUrvaka ja hoya che, kAraNa ke te vijJAna kumAra puruSanA vijJAna jevuM che. suratanA janmelA bALakane jyAM sudhI" A For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 sUtrakRtAGgasUtre mukhamarpayati / ato jJAyate vidyate bAlasyApi vijJAnalezaH, sacA'nyavijJAna pUrvakaH / tat-anyajJAnaM bhavAntaravijJAnameva tadbhave tAdRzavijJAnasyA'saMbhavAt / tasmAt santi sattvA aupapAtikAH iti " vijJAnaghana evaitebhyaH utthAya tAnyevA'nuvinazyati,, iti zrutipramANena zarIrotpAdenA''tmana utpttiH| zarIranAze tadanu AtmApi nazyatIti nAsti paralokagAmI AtmA-ityAdhuktam tadapi na samyak, zruterbhAvAnavabodhAt / nahI zarIravinAze AtmAvinAza etasyAH zruterarthaH / kintu vijJAnadhanaH-vijJAnapiNDa AtmA bhUtebhya utthAya karake stana kA muMha nahIM lagAtA / isase pratIta hotA hai ki bAlaka meM kucha jJAna hotA hai / vaha jJAna anyajJAna pUrvaka hai aura vaha anyajJAna pUrva bhava kA hI jJAna ho sakatA hai, kayoki vartamAna bhava meM vaisA jJAna saMbhava nahIM hai / isa kAraNa jIva aupapAtika-paraloka meM jAkara utpanna hone vAle haiM "vijJAnaghana hI ina bhUtoM se utpanna hokara inake naSTa hone para naSTa ho jAtA hai" isa zruti ke pramANa se zarIra kI utpatti hone para AtmA kI utpatti hotI hai aura zarIra kA nAza hone para AtmA kA bhI nAza ho jAtA hai, isa kAraNa AtmA paralokagAmI nahIM hai, ityAdi kathana bhI samIcIna nahIM hai / Apane isa zruti kA artha nahIM samajA hai / yaha zruti zarIra kA nAza hone para AtmA kA nAza pratipAdana karanevAlI nahIM hai / isakA artha to yaha hai vijJAnadhana arthAt AtmA pUrvakarmoM ke vala se utpanna eja stana che. A prakAranuM pratyabhijJAna (pratIti) thatuM nathI, tyAM sudhI te raDavAnuM baMdha karIne stanane mukha vaDe sparza paNa karatA nathI. tethI evI pratIti thAya che ke bALakamAM ceDA jJAnane paNa sadUbhAva hoya che. te jJAna anya jJAna pUrvaka ja hoI zake che ane te anya jJAna pUrvabhavanuM ja jJAna hoI zake che, kAraNa ke vartamAna bhavamAM te evuM jJAna saMbhavI zakatuM ja nathI. A kAraNe jIva aupapAtika (paralokamAM jaIne utpanna thanAra -52somAbhI) cha, se vAta siddha yAya che. " vijJAnaghana A bhUta dvArA utpanna thaIne, temane nAza thatAM ja naSTa thaI jAya che, " kRtinA pramANa dvArA" zarIranI utpatti thatAM ja AtmAnI utpatti thAya che ane zarIrane nAza thatAM ja AtmAne paNa nAza thAya che, A kAraNe AtmA pokagAmI nathI" ityAdi kathana paNa samIcIna (ucita nathI. Apa A kRtine artha ja samajyA nathI. A kRti dvArA evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM nathI ke zarIrane nAza thatAM ja AtmAne paNa nAza thaI jAya che. tenA dvArA te evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke-vijJAnaghana eTale ke AtmA pUrvakanA kAraNe utpanna thaIne eTale ke For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.zru. a. 1 akAravAdi-sAMkhyamatanirUpaNam 183 pUrvakarmabalAt tathAvidhazarIrAkArapariNatabhUtasamudAye zarIrendriyAdidvAreNa svopArjitakarmaphalamanubhUya, punastAdRzazarIranAze tadanantaramAtmApi tenA kAreNa vinazya paryAyAntaramAdAyotpadyate na tu zarIreNa sahaivA'tyantaM vinazyati tathA ca ghaTe vinaSTe sati ghaTopAdhika AkAzo nAzaM prApta iva bhavan api, punaH paTAvacchinno bhavati, na tu AkAzasya sarvathA vinAzaH, tathaiva ekaparyAya sya vinAze'pi paryAyopAdhika AtmA vinazyati paryAyAntareNotpadyate / tatra vizeSaNasya paryAyasyaivotpAdavinAzau bhavataH / na tu paryAyavato jIvasya, tasyA nvayi-dravyatayA sarvadaivAvasthAnAt / iti zrutyarthamajJAtvaiva te mandAH svayaM patanto'nyAnapi pAtayanti bhavArNave / taduktam hokara arthAt viziSTa prakAra ke zarIra ke AkAra meM pariNata bhUta samudAya meM zarIra indriya Adi ke dvArA apane dvArA upArjita karma ke phala kA bhogakara, puna : usa zarIra kA nAza hone para AtmA bhI usa AkAra se vinaSTa hokara navIna paryAya kA grahaNa karake utpanna ho jAtA hai| zarIra ke sAtha hI sarvathA naSTa nahIM ho jaataa| jaise ghaTake naSTa ho jAne para ghaTa upAdhi vAlA arthAt ghaTa saMbaMdhI AkAza naSTa huA sarIkhA pratIta hotA hai phira bhI vaha paTase yukta ho jAtA hai| usakA sarvathA vinAza nahIM hotaa| isI prakAra eka paryAya kA vinAza hone para usa paryAya se viziSTa AtmA kA nAza hotA hai kintu dUsare paryAya, ke rUpa meM usakI utpatti ho jAtI hai| vastutaH vizeSa paryAya kA hI utpAda aura vinAza hotA hai, paryAyavAn jIva kA nahIM / jIva to viziSTa prakAranA zarIra rUpe pariNuta thaIne-bhUta samudAyamAM zarIra Indriye Adi dvArA, pite pUrvopArjita karmanA phaLane, bhagave che. tyAra bAda jyAre te zarIrane nAza thaI jAya che, tyAre AtmA paNa te AkAre rahI zakto nathI. tethI tene te AkAra naSTa thaI jAya che ane navIna paryAyane grahaNa karIne AtmA paNa navI paryAye utpanna thaI jAya che. zarIrane nAza thavAnI sAthe sAthe AtmAne sarvathA nAza thaI jatA nathI. ghaDAne nAza thatAM ghaTa sabaMdhI AkAzanaSTa thayeluM hoya evuM lAge che, chatAM paNa te paTathI yukata thaI jAya che, tene sarvathA vinAza thato nathI. e ja pramANe eka paryAyane vinAza thatAM ja te paryAyathI viziSTa AtmAne nAza thaI jAya che, paraMtu anya paryAya rUpe tenI utpatti thaI jAya che. kharI rIte te viziSTa paryAyane ja utpAda ane vinAza thAya che, paryAyavAna ne (AtmA) utpAda ane vinAza thato nathI. For Private And Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakatAko "avidyAyAmantare vidyamAnAH svayaM dhIrAH paNDitaM manyamAnAH / dandamyamANAH pariyanti mUDhAH andhenaiva nIyamAnA yathA andhAH" iti / ajJAnakUpe patitA bAlizAH svayaM vinaSTAH parAnapi vinAzayanti / yathA-ekenA'ndhena nIyamAnA aparA andhAH iti zrutyayaH / yadapyuktam-"dharmiNaH Atmano'bhAvAttaddhamayo dharmAdharmayorapyabhAvaH (gA. 12 TIkA) iti tadapi na samyak, dharmiNa AtmanaH pUrvoktAnumAnazrutipramANaiH saMsAdhanAt / anvayI dravya hone se sadaiva kAyama rahatA hai / isa prakAra zruti ke artha ko na jAna kara hI ve manda svayaM bhavasAgara meM girate hai aura dUsaroM ko bhI girAte hai / kahA bhI hai "avidyAyAmantare vidyamAnAH' ityAdi / "jo mUDha puruSa ajJAna meM vidyamAna hai parantu apane ApakA paNDita mAnate hai aura dhIra hai ve andhe ke dvArA le jAe jAne vAle andhoM ke samAna Thokare khAte hai, nAza ko prApta hote hai| ____ jo mUDha ajJAna ke kUpa meM paDe hai ve svayaM naSTa haiM aura dUsaroM kA bhI vinAza karate hai, jaise eka andhe ke dvArA le jAye jAte dUsare andhe naSTa hote haiM / yaha zruti kA artha hai| Apane kahA thA ki dharmI AtmA kA abhAva hone se usake guNoMdharma aura adharma kA abhAva ho jAtA hai (gAthA 12 kI TIkA) so bhI jIva te avyayI dravya hovAthI tene sadA sadbhAva ja rahe che, tene nAza krI paNa saMbhavI zaktA ja nathI. zrutinA A prakAranA arthane samajyA vinA viparIta prarUpaNA karanArA te ajJAnI leko pate te bhavasAgaramAM bhramaNa karyA ja kare che, eTaluM ja nahIM paNa bIjA lokone paNa bhavasAgaramAM bhramaNa karAve che. kahyuM paNa che ke ___ "avidyAyAmantare vidyamAnAH "tyAha je mUDha puruSe ajJAnI hovA chatAM paNa pitAne paMDita ane dhIra mAne che. teo AMdhaLA dvArA dorI javAtA aMdhaLAonI jema pagale ane pagale Thokara khAdhA kare che ane naSTa thaI jAya che. je mUDha leke ajJAna rUpI kUvAmAM paDelAM che, teo pote te pitAnA vinAzane netare ja che ane anyane paNa vinAza kare che. jema AMdhaLA vaDe rAte AMdhaLe naSTa thaI jAya che, eja pramANe ajJAna leke dvArA kumArge derAtA leke paNa vinara ja thaI jAya che. A kRtine artha che. vaLI tajajIva tacharIravAdI evuM kahe che ke "dhamI AtmAne abhAva hovAthI tenA guNadharma ane adharmane-paNa abhAva ja hoya che, "A temanuM kathana paNa anucita ja che. (gAthA 1ranI TIkA)pUrvokta anumAne ane For Private And Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 1 akArakavAdi-sAMkhyamatanirUpaNam 185 Atmasiddhau ca taddhamabhUtayodharmAdharmayorapi prasiddhirbhavatyeva / anyathA dharmA'dharmayorabhAve'nyasya dRSTakAraNasyA'bhAvena jagato vicitraracanA'pi noppdyet| na ca pratyakSadRSTaM vaicitryaM kenApyapadmotuM zakyate, iti jagad vaicitryAnyathA'nupapattyA tAdRzavaicitryasaMpAdakau dharmAdharmAvavazyamevA'bhyupagantavyau / tAbhyAM vinA tAdRzavaicitryasya saMpAdayitumazakyatvAt iti / yadapi jIvA'bhAvasAdhanAya alAtacakrAdikA anekazo dRSTAntAstaiH pradarzitAH te'pi dRSTAntAbhAsA eva veditvyaaH| bhUtavyatiriktasya paralokagAminaH sArabhUtasyAtmanaH pUrvoktayuktibhiH ThIka nahIM hai, kyoM ki hamane pUrvokta anumAnoM aura zruti rUpa pramANoM se AtmA kI siddhi kara dI hai| AtmA kI siddhi ho jAne para usake dharma aura adharma kI siddhi bhI ho hI jAtI hai, agara dharma adharma na hote to jagat kI vicitratA bhI nahIM hotI. kyoM ki isa vicitratA kA anya kAI dRSTa kAraNa nahIM hai| jagat meM jo vicitratA pratyakSa se dikhAI de rahI hai, usakA apalApa nahIM kiyA jA sakatA hai| ataeva jagata kI vicitratA kI anyathAnupapatti se usa vicitratA kA utpanna karane vAle dharma aura adharma ko avazya hI svIkAra karanA cAhie / dharma adharma ke vinA isa prakAra kI vicitratA utpanna nahIM kI jA sakatI / jIva kA abhAva siddha karane ke lie alAtacakra Adi aneka dRSTAnta unhoMne diye haiM, unheM bhI dRSTAntAbhAsa hI samajanA cAhie / kyoMki bhUtoM se bhinna, paraloka meM gamana karane vAle, sArabhUta AtmA kI pUrvokta yukti yoM dvArA siddhi kI jA cukI hai / dRSTAnta mAtra se kisI bhI artha kI zrutirUpa pramANe vaDe AtmAne bhAva te siddha karavAmAM AvyuM che. AtmAnI siddhi thaI javAthI tenA guNa rUpa dharma ane adharmanI paNa siddhi thaI jAya che. je dharma ane adharmanuM astitva na hota, te saMsAranI vicitratA (vilakSaNatA) paNa na hota, kAraNake A vicitratAnuM anya keI kAraNa dekhAtuM nathI. jagatamAM je vicitratA pratyakSa rUpe dekhAya che, tene apalApa (asvIkAra) karI zakAya tema nathI tethI jagatanI vicitratAnI anyathAnupapatti ne AdhAre te vicitratAne utpanna karanAra dharma ane adharmane avazya svIkAra kare ja joIe dharma ane adharmane abhAva hoya te A prakAranI vicitratA utpanna ja thaI zake nahIM. jIvane abhAva siddha karavAne mATe temaNe alAtacaka (rahe.) Adi aneka dRSTAnta ApyAM che paraMtu temane paNa dRSTAntAbhAsa rUpa sArabhUta ja mAnavA joIe, kAraNa ke bhUtathI bhinna evA, paraleka gAmI cArabhUta AtmAnI pUrvokta yuktio dvArA siddhi sU. 24 For Private And Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 sUtrakRtAGgasUtre prasAdhanAt / nahi dRSTAntamAtreNa kasyacidapyarthasya siddhirjAyate / tathA sati yathAkathaMcid dRSTAntasya sarvatra saMbhavena sarvasya iSTA'niSTasya siddhiprasaMgAt / yadvA'syA gAthAyA anyo'pyarthaH - tesiM teSAM bhUtavyatiriktAtmacaitanyA 'palApakAriNAm tajjIvataccharIrAkArAtmavAdinAm / 'loe, lokaH ayam pratyakSanirdiSTaH lokaH saMsAraH / 'kao' kutaH 'siyA' syAt bhavet / lokyate' nubhUyate karma phalAni asminniti lokaH, caturgatikaH saMsAraH bhavAd bhvaantrgmnsvruupH| yaH pUrva prarUpitaH kazcitsukhIkazcidduHkhI kazvid jJAnI, kazcidajJAnI, kazcidAdayaH kazcidanADhyaH ityevaM rUpA jagato vicitratAca kuto bhaveta kuto ghaTeta naiva kathaMcidapi ghaTetetyarthaH / 'kao siyA' ityatra kiM zabda AkSepArthaH, " siddhi nahIM hotI / aisA hotA to dRSTAnta to saba jagaha cAhe jaise mila sakate haiN| unase sabhI kA iSTa yA aniSTa siddha ho jAegA / athavA isa gAthA kA anya artha bhI hai / vaha isa prakAra hai una bhUtoM se free AtmA kA apalApa karane vAle tajjIvataccharIravAdiyoM ke mata me yaha pratyakSa siddha saMsAra kaise saMgata ho sakatA hai ? jahA~ karmaphaloM kA anubhava kiyA jAtA hai, vaha loka kahalAtA hai / vaha cAra gatiyoM vAlA hai, eka se dUsare bhava meM jAnA usakA svarUpa hai / isakI prarUpaNA pahale kI jA cukI hai / isa saMsAra meM koI sukhI haiM, koI duHkhI hai, koI jJAnI hai koI ajJAnI hai, koI saMpanna ( saMpattizAlI) hai, koI vipanna ( vipattivAlA ) hai / yaha jo vicitratA dekhI jAtI hai so kisa kAraNa se hogI ! yaha kisI bhI prakAra ghaTita nahIM ho sakatI / " kao siyA / yahA~ kim zabda karAI cukI che. mAtra dRSTAnta dvArA ja koi paNa padAnI siddhi thatI nathI. evu hAya te dRSTAnta to game tyAre ane game tyAM joIe eTalA maLI zake che. te dRSTAntA dvArA samasta padArthA ne iSTa athavA aniSTa rUpa siddha karI zakAya che. athavA- A gAthAnA bIjo artha A pramANe thAya che. bhRtAthI bhinna AtmAnA apalApa karanAra te tajjIva tambarIravAdIonA matamAM A pratyakSa siddha saMsAra kevI rIte saMgata thaI zake che! jyAM kama klAno anubhava karAya che, te leAka (saMsAra) che. te saMsAra cAra gati vALA che. eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM gamana karavAnu AtmAnuM lakSaNa che. tenI prarUpaNA pahelA karavAmAM AvI che. A saMsAramAM koI sukhI che ane koI duHkhI che, koI jJAnI che ramane AI ajJAnI che, adha saMpanna (saMpattizANI) che yAne ardha viyanna (vipattizaNI) che. A prakAranI je vicitratA saMsAramAM dekhAya che. te zA kAraNe haze? A praznanA uttara tajjIva tarIravAdIonA matamAMthI maLI zake tema nathI. For Private And Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha podhinI TIkA pra. zru. a. 1 akArakavAdi-sAMkhyamatanirUpaNam 187 tathA ca kathamapi saMsArasya vailakSaNyaM na ghaTeta teSAM mate / tatra kAraNaM vaktiAtmano'bhAvAt / yadi zarIrAtirikta AtmA puNyapApAdInAM phalabhoktA svIkriyeta tadaiva jagato vicitratAyAH siddhiHsyAt nAnyathA tasyAH siddhiH saMbhavati / te tu paralokagAminamAtmAnam tathA paralokagamane sAdhanaM puNyapApAdikaM ca naiva svIkurvanti, tatkathaM jagato vicitratA prasAdhitA syAt naiva kathamapItyarthaH / te nAstikAH paralokagamanakartAraM jIvamasvIkRtya puNyapApayovA'bhAvamAzritya sva svabuddhayanusAreNa sAvadhakarmakaraNAta, ajJAnasvarUpAttamasaH sakAzAt anyatamaH prApnuvanti / punarapi jJAnAvaraNAdirUpamahattaraM tamaH= ajJAnaM AkSepa artha meM prayukta hai| tAtparya yaha hai ki unake mata meM saMsAra kI vilakSaNatA kisI bhI prakAra ghaTita nahIM ho sakatI / usakA kAraNa hai AtmA kA abhAva / yadi zarIrAdi se bhinna AtmA ko puNya pApa kA phala bhoktA svIkAra kiyA hotA to hI jagat kI vicitratA siddha hotI / usake vinA vicitratA kI siddhi nahIM ho sakatI / parantu ve paralokagAmI AtmA aura paralokagamana ke sAdhana puNyapApa Adi ko svIkAra hI nahIM karate to jagat kI vicitratA kaise siddha kareMge ? kisI prakAra bhI siddha nahIM kara skte| ve nAstika paralokagAmI AtmA ko tathA puNyapApa ko svIkAra na karake apanI apanI buddhi ke anusAra sAvadha kArya karane se, ajJAna rUpa andhakAra se dUsare andhakAra ko prApta hote haiM arthAt punaH jJAnAvaraNIya Adi "kao "siyA DI "kim" 54 sAjhepAtha paparA cha / samasta thana tAtparya e cheke temanA manamAM saMsAranI vilakSaNatA koI paNa prakAre ghaTita thaI zaktI nathI. tenuM kAraNa che AtmAne abhAva. je zarIrAdithI bhinna AtmAne puNyapApanA phalanA bhaktA rUpe svIkAra karyo heta, te jagatanI vicitratA siddha thaI jAta A mAnyatAne svIkAra karyA vinA saMsAranI vicitrAnI siddhi thaI zakatI nathI. paranta teo paraleka gAmI AtmAne ane paralekagamanane pApapuNya Adi sAdhanene svIkAra ja karatA nathI, te temanI mAnyatAne choDayA vinA teo jagatanI vicitratAne kevI rIte siddha karI zakaze? kahevAnuM tAtparya e cheke temane mata saMsAranI vicitratAne siddha karavAne samartha nathI. te nAstika loke paralokagAmI AtmAne tathA pApapuNya svIkAra nahIM karIne, pite pitAnI buddhi anusAra sAvadya kAryo karIne eka aMdhakAramAMthI bIjA aMdhakAramAM For Private And Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 188 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre saMcita | athavA tama iva tamaH duHkhasamudghAtena sadasadvivekavinAzakatvAt / yAtanAsthAnaM tamaH / tasmAdevaMbhUtAM tamasaH sakAzAt anyatamo yAtanAsthAnaM narakavizeSaM prApnuvanti / arthAt saptamanaraka pRthivyAM raurava mahAraurava - kAla - mahAkAlA'pratiSThAnanAmakaM narakA'paraparyAyaM duHkhasthAnaM yAnti / ayamarthaH sadasadavivekarahitatvAt teSAM sukhAzAtu dure bhavatu nAma / pratyuta ekaM narakasthAnaM parityajya tato'pyadhikatarA'dhikatamanarakasthAnaM yAnti, arrer eva paribhramanti / kathaM te tAdRzanarakacakraM nAtivarttante, tatrAha - 'maMdA AraMbhanissiyA' iti / mandA : = sadasadvivekarahitAH, AtmasAdhakapratya - rupa mahAn ajJAna kA saMcaya karate haiM / athavA duHkho ke samUha ke kAraNa sat asat ke viveka kA vinAzaka hone se tama ke samAna hone ke kAraNa yAtanA kA sthAna tama kahalAtA hai / ataeva isa prakAra ke tama se dUsare tama arthAt yAtanA ke dhAma naraka ko prApta hote haiM arthAt sAtavIM naraka ko pRthvI meM raurava, mahAraurava kAla, mahAkAla aura apratiSThAna nAmaka naraka ko prApta hote haiM / abhiprAya yaha hai sat asat ke viveka se rahita hone ke kAraNa unake sukha kI AzA to dUra rahI, ulaTe eka naraka sthAna ko chor3akara usase bhI adhikatara aura adhikatama narakasthAna ko prApta hote haiM ve naraka ke cakra meM hI ghUmate rahate haiM / naraka ke cakra se bAhara kyoM nahIM nikalate haiM ? isakA kAraNa kahate haiM-- ve manda arthAt sat asat ke viveka se rahita haiM aura AtmA paDatA rahe che. eTaleke pharI pharIne jJAnAvaraNIya Adi karma rUpa ajJAnane saMcaya karatA rahe che. athavA yAtanAnAM sthAnane ahI... 'tama' rUpa kahevAmAM Avela che, kAraNa ke ajJAnane kAraNe sat asa! viveka naSTa thai jAyache yAtanAnAM sthAna eTale eka ekathI ciyAtAM narakadhAmA A prakAranA nAstika loko eka narakamAMthI bIjA narakamAM gamana karyA ja kare che. eka ekathI adhikatara yAtanAjanaka narakomA utpanna thayA kare che. eTale ke sAtamI pRthvInA raurava, mahAraurava, kALa. mahAkALa ane apratiSThAna nAmanAM atyaMta yAtanA janaka narakAvAsAmAM utpanna thAya che. mA kathananA bhAvA e cheke sat asanA vivekathI rahita hovAne kAraNe temane sukhaprApta thavAnI te AzA ja nathI, parantu eka ekathI adhistara ane adhikatama yAtanAjana narakamAM utpanna thaine teo adhikane adhika duHkhano ja anubhava karyAM kare che. teo zA kAraNe narakAnA cakramAM ja bhasyAM kare che; te nAmAMthI bahAra kema nIkaLI zaktA nathI, tenu kAraNa nIce pramANe che. te manda buddhivALAM che. sa For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 akArakavAdi-sAMkhyamatanirUpaNam 189 kSA'numAnA''gamapramANasadbhAve'pi svA'bhinivezamAtreNaiva Atmano'bhAvaM pratipadya prANinAM vinAzakAraNe vivekijananinditakarmaNi prANAtipAtAdhAraMbhe niHzritAHnitarAmatizayitatayA''zritAH= AsaktAH / 'dharmAdharmayo stisatte'-tyaMgIkRtya pApakarmaNi ratAH, paralokanirapekSatayA pApotpAdakakarmaNi prANAtipAtAdau sNbddhaaH| yasmAtte'timUrkhAH vivekAlokarahitAH, ataste pApakarmacayopacayaM kRtvA, narakAt narakAntaraM gacchanti bodhavikalatvAt / etAdRzaM ziSTajanagarhitamapi karma kRtvA tatphalaM ghaTIyantranyAyenA'nubhavan na tataH kadAcidapi vimuktiM prApnuvanti // 14 // iti tajjIvataccharIravAdimatakhaNDanam / ko siddha karanevAle pratyakSa, anumAna evaM Agama pramANoM kA sadbhAva honepara bhI apane durAgraha ke vazIbhUta hokara, AtmA kA abhAva mAna kara vivekI janoM dvArA nindita karma prANAtipAta Adi AraMbha meM atIva Asakta ho jAte haiM ___arthAt dharma aura adharma kI sattA nahIM haiM, aisA mAna kara pApa karma meM nirata hote hai / paraloka kI paravAha na karake prANAtipAta Adi pApa janaka kAryoM meM lIna hote haiN| kyoMki ve atyanta mUrkha haiM, viveka ke prakAza se rahita haiM ataeva pApakarmoM kA atyanta saMcayakarake eka naraka se dUsare naraka meM jAte haiM, kyoMki ve bodhase rahita haiM / ziSTa puruSoM dvArA nindita isa prakAra ke pApa karma ko karake ghaTIyantra kI bhA~ti usake phala kA anubhava karate hue kabhI chuTakArA nahIM pAte tajjIvataccharIravAdI ke mata kA khaNDana samApta asatanA vivekathI rahita che AtmAne siddha karavA mATe pratyakSa, anumAna ane Agama pramANene sadbhAva hovA chatAM paNa teo pitAne durAgraha choDatA nathI. teo AtmAne abhAva mAnIne vivekI ja dvArA nindrita evAM praNAtipAta Adi AraMbhamAM ghaNuM ja Asakta rahe che ane pApapravRtti karatA rahe che. eTale ke dharma ane adharmanuM astitva ja nathI, evuM mAnIne teo pApakarmomAM nirata rahe che. pahelekanI paravA karyA vinA prANAtipAta Adi pApajanaka karmomAM teo lIna rahe che. kAraNa ke teo atyaMta mUkha che ane viveka rUpa prakAzathI rahita che. tethI pApakarmone khUbaja saMcaya karIne teo eka narakamAMthI bIjI narakamAM gamana ryA ja kare che. bodhathI vihIna evA te leke pApakarmonuM sevana karIne te pApanA phaLane bhegavavAne mATe raheMTa samAna naraka cakramAM ghUmyA ja kare che. tajajIsa tarIvAdInA matanuM khaMDana samApta. n For Private And Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 190 sUtrakRtAGgo ___ caturdazagAthayA tajjIvataccharIravAdimataM nirAkRtya punarAvRtyA'nayaivagAthayA akArakavAdi sAMkhyamataM pratikSeptuM asyA eva gAthAyAH prakAjJantareNa vyAkhyAnaM kriyate-'je teu' ityAdi / je teu vAiNo evaM, loe tasi kao siyA / tamAo te tamaM jaMti, maMdA AraMbhanissiyo // 14 // TIkA'je teu vAiNo' ye te tu vAdinaH Atmano'kArakavAdinaH AtmanaH kUTasthanityatvAmUrttatvasarvavyApitvavAdinaH, ebhireva nityatvA'mUrttatvavyApakatva kAraNairAtmanaH kriyArahitatvamicchanti / teSAmayaM pratyakSadRSTo yo lokaH uttamamadhyamA'dhamabhAvena jarA-maraNa-jananasukha-duHkhAditAratamyena vyavasthitaH / tathA narakatiryaGmanuSyadevagatilakSaNaH / so'yamevaMbhUtaH prapaMcaH saMsArAparanAmakaH ___ caudahavIM gAthA ke dvArA tajjIvataccharIravAdI ke matakA nirAkaraNa karake punarAvRtti karake isI gAthA dvArA akArakavAdI sAMkhyamatakA khaNDana karane ke lie isI gAthA kA dUsarI tarahase vyAkhyAna kiyA jAtA hai| -TIkArtha jo bAdI AtmA ko akAraka mAnate haiM, AtmA ko kUTastha, nitya, amUrta aura sarvavyApaka mAnate haiM aura nityatA amUrtatA tathA sarvavyApakatA ke kAraNa AtmA ko kriyA rahita svIkAra karate haiM, unake mata ke anusAra yaha pratyakSa dikhAI dene vAlA, uttama madhyama tathA adhama rUpase evaM janma jarA maraNa sukha duHkha Adi rUpa tAratamya se vyavasthita, naraka, tiryaMca, have sUtrakAra akArakavAdIonA matanuM khaMDana kare che. - caudamI gAthA dvArA tajajIva tacharIravAdIonA matanuM khaMDana karavAmAM AvyuM have eja gAthAnuM bIjI rIte vyAkhyAna karIne akAravAdI sAMkhyonA matanuM khaMDana karavAmAM bhAva cha. ___-TIAya je matavAdIe AtmAne akAraka mAne che. AtmAne kuTastha nitya, amUrta ane sarvavyApaka mAne che, ane nityatA, amUrtatA tathA sarvavyApakatAne kAraNe AtmAne kiyArahita mAne che, temanA mata anusAra je AtmAne kiyAzUnya mAnavAmAM Ave ane nitya mAnavAmAM Ave, to A pratyakSa dekhAte, uttama, madhyama tathA adhama rUpa ane sanma, 2, bha20, supaH5 2635 tAratabhyathI vyavasthita, na24, tiya"ya, manuSya ane devagati vALe saMsAra nAmane prapaMca paNa AtmAmAM kevI rIte saMbhavI zake? A For Private And Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 akArakavAdi-sAMkhyamatanirUpaNam 191 sarvathA kriyAzUnye Atmani svIkriyamANe apracyutA'nutpannasthiraikasvabhAve sarvathA nitye svIkriyamANe ca Atmani kutaH kasmAt kAraNavizeSAt syAt / na kathamapi ghaTeta / ayamAzayaH-yadi jIvaH kUTastha nityaH tadA tasya dehAda dehAntare gamanA''gamanAsaMbhavAt / manuSyazarIraM vihAya devazarIragrahaNasvarUpaM janma kathaM syAt / kathaM ca pUrvazarIratyAgarUpaM maraNaM vA saMbhavet / nahi sarvathA vyApakasya gaganasya gamanAgamanaM saMbhavati / gaganavat yadi AtmApi sarvavyApako nityo'mUrtazca bhavet tadA tAdRzAtmano'pi gatyAgatI na saMbhavetAm / tatazca janmamaraNAdivyavasthAyA abhAva eva prasajyeta / janmamaraNA'bhAve upabhogasAdhana zarIrANAM devamanuSyAdInAM prApterabhAvAt / kazcitsukhI, kazciduHkhI, kazcitbaddhaH, --- manuSya evaM devagati vAlA saMsAranAmaka prapaMca AtmAko kriyA zUnya mAnane para, tathA apane svarUpa se cyuta na honA, utpanna na honA evaM sthira eka svabhAva rUpa sarvathA nitya mAnane para AtmA meM kisa prakAra hogA ? arthAt kisI bhI prakAra se ghaTita nahIM hosakatA / tAtparyayaha hai ki jIva yadi kUTastha nitya hai to usakA eka deha se dUsare deha meM jAnA saMbhava nahIM hai| phira manuSya zarIra ko choDakara deva zarIra ko grahaNa karanA rUpa janma kaise hogA ? pUrva zarIra kA tyAganA rUpa maraNa bhI kaise ho sakegA? sarvathA vyApaka AkAza kA gamana Agamana nahIM ho sktaa| agara AtmA bhI AkAza kI taraha sarvavyApaka, nitya aura amUrta hai to usakI bhI gati aura Agati honA saMbhava nahIM hai| aisI hAlata meM janma aura maraNa Adi kI vyavasthA kA abhAva ho jaaegaa| janma aura maraNa ke abhAva meM upabhoga ke sAdhana deva manuSya Adi ke zarIra kI bhI prApti nahIM hogii| koI sukhI ho, koI duHkhI, koI baddha, koI mukta, isa prakAra kI vyavasthA bhI kisI bhI prakAra siddha na hogii| kathanane bhAvArtha e che ke jIva je kUTastha nitya hoya, te tenuM eka dehamAMthI bIjA dehamAM gamana saMbhavI zakatuM nathI. te pachI manuSyazarIrane choDIne devazarIrane grahaNa karavA rUpa janma kevI rIte saMbhavI zake? pUrvazarIrane tyAga karavA rUpa maraNa paNa kevI rIte saMbhavI zake? jevI rIte sarvavyApaka AkAzanuM gamanAgamana saMbhavI zakatuM nathI, eja pramANe je AtmAne paNa sarvavyApaka, nitya ane amUrta mAnavAmAM Ave, te AtmAnI paNa gati Agati saMbhavI zake nahIM. evI paristhitimAM janmane maraNa, AdinI vyavasthAne paNa abhAva ja thaI jAya. janma maraNane abhAva hoya, te upabheganA sAdhanarUpa deva, manuSya Adine zarIranI prApti paNa thaI zake nahIM. ane kaI For Private And Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAmasUtro kazcinmuktaH iti vyavasthApi na kathamapi siddhayet / tAdRza vyavasthAyA abhAve sarvopiloko vyAkulI kriyeta / ayaM bhAvaH-AtmA yadi kUTasthanityo'mRttoM niSkriyo bhavet tadA etAdRzA''tmanaH svabhAvaparityAgasyA'saMbhavena svabhAva pracyutisAdhya janma-maraNa-jarA-bandhamokSAdInAmabhAvo bhavan kena kathaM vAraNIyaH, kathamapi-eteSAM mokSAdInAM samarthanaM na kenApi kartuM zakyeta, na ceSTApattiH, tathA sati AstikapariSadaM parityajya nAstikakoTau pravezasya duritA syAt / itthaM ca dRSTeSTabAdhArUpAttamaso'jJAnarUpAt / tamo'ntaraM atizayita yAtanAsthAnaM yAnti prApnuvanti / kathamevaM te yAtanAsthAnaM yAnti tatrAha isa prakAra kI vyavasthA ke abhAva meM saba loga vyAkula ho jaaeNge| abhiprAya yaha hai AtmA yadi kUTastha nitya haiM, amUrta hai aura kriyAzUnya hai to aise AtmA kA svabhAva badalanA saMbhava nahIM hogaa| phira svabhAva ke badalane para hI hone vAle janma, jarA, maraNa, bandha aura mokSa Adi kA bhI abhAva ho jaaegaa| use kauna rokegA? koI bhI mokSa Adi kA samarthana na kara skegaa| agara kaho ki yaha hamAre lie iSTApatti hai to aisI dazA meM AstikoM kI maMDalI ko tyAga kara nAstikoM kI koTi meM praveza karanA anivArya ho jaaegaa| isa prakAra pratyakSa aura anumAna se AnevAlI bAdhArUpa andhakAra ajJAna se dUsare andhakAra ko arthAt atizaya yAtanA ke sthAna ko prApta sukhI hoya ane keI duHkhI hoya, koI mukta hoya ane koI amukta haya, evI vyavasthAnI paNa koI paNa prakAre siddhi ja na thAya ! A prakAranI vyavasthAnA abhAve saghaLA leke vyAkuLa thaI jaze. A kathana dvArA sUtrakAra e vAta pragaTa kare che ke - je AtmA kuTastha nitya, amUrta ane kriyAzUnya hiya, te evA AtmAne svabhAva badalavAnuM zakaya nahI bane te pachI svabhAva badalAyA tyAre ja saMbhavI zakanArA janma, jarA, maraNa, babdha, ane mikSa Adino abhAva ja mAna paDe. tene keNa rokI zakaze ?ke paNa mekSa AdinuM samarthana nahIM karI zake ! kadAca tene tame ichApatti rUpa mAnatA che, te tamAre mATe AstikonI maMDaLImAMthI nIkaLI jaIne nAstikanI maMDaLImAM ja dAkhala thaI javAnuM anivArya thaI paDaze. A prakAre AtmAne kiyA sahita amUrta,nitya Adi rUpa mAnanArA akArakavAdIonI mAnyatA pratyakSa ane anumAna pramANe tathA Agama pramANu dvArA khaMDita thaI jAya che. te prakAranI mAnyatA dharAvanArA ajJAnI leke eka aMdhakAramAMthI bIjA aMdhakAramAM gamana * karyA ja kare che eTale ke temane adhikatara ane adhikatama yAtanAo sahana karavI paDe For Private And Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.a. a. 1 akArakavAdi-sAMkhyamatanirUpaNam 193 'maMdA' iti / yato mandAH-jaDAH sadasadvivekavikalAH, tathA prANAtipAtAdhAraMbhe nizritAH saMlagnAzceti tato naitanmataM samIcInam // 14 // atha niyuktikAro'pyakArakavAdimatanirAsArthamevamAha ko veeI akayaM kayanAso paMcahA gaI natthi / devamaNussa gayAgaI, jAI saraNAiyANaM ca // 1 // chAyA- ko vedayati akRtaM kRtanAzaH paJcadhA gatirnAsti / devamanuSyagatyAgatI, jAtismaraNAdikAnAM ca // 1 // iti / vyAkhyAcettham-'ko veeI' yadi kartA nAsti kazcita tadA tAdRzakartuH kriyamANaM karmA'pi nAsti / atha ca yadi karma na vidyate, tadA karmaNAmabhAve sa kathaM hote haiN| ve yAtanA sthAna ko kyoM prApta hote haiM ? isakA kAraNa yaha hai ki ve manda arthAt sat asat ke viveka se rahita haiM tathA prANAtipAta Adi AraMbha meM saMlagna haiN| ataH yaha mata samIcIna nahIM hai| niyuktikArane akArakavAdI ke mata kA nirAsa karane ke lie isa prakAra kahA hai-"veeI akayaM" ityaadi| _ (agara koI karma kA kartA nahIM hai to) vinA kiye karma ko kauna bhogatA hai ? kRta karma ke vinAza kA doSa AtA hai| pAMca prakAra kI gati saMbhava nahIM ho sktii| deva evaM manuSya paryAya meM gati Agati tathA jAti smaraNa Adi bhI saMbhava nahIM haiN| gAthA kI vyAkhyA isa prakAra hai-yadi koI kartA nahIM hai to kartA dvArA kiyA jAne vAlA karma bhI nahIM ho sktaa| agara karma nahIM hai to evAM sthAnamAM (narakamAM) vAraM vAra utpanna thayA ja kare che. teo zA kAraNe evAM yAtanA sthAnemAM utpanna thayA kare che? tenuM kAraNa e che ke teo manTa che eTale ke sat asanA vivekathI rahita che tathA prANAtipAta Adi AraMbhamAM lIna che. tethI teo eka aMdhakAramAMthI bIjA aMdhakAramAM gamana karyA ja kare che. A prakAre temanI mAnyatA yukta nathI, e vAta siddha thaI jAya che. akArakavAdIonA matanuM khaMDana karavA mATe niryuktikAre A pramANe kahyuM che"veie akayaM tyAha- " (ne bhanI ta / na jAyata) mata bhanu (2 bhara karavAmAM AvyuM nathI tenuM phaLa koNa bhogave che? kRtakarmanA vinAzane deva paNa Ave che, ane pAMca prakAranI gati paNa saMbhavI zake nahIM deva ane manuSya paryAyamAM gati, Agati tathA jAtismaraNa Adi paNa saMbhavI zake nahI, uparyukta gAthAnuM vizeSa spaSTIkaraNa A pramANe karI zakAya- je kaMI kartA ja na hoya. te kartA dvArA karavAmAM AvanArUM karma paNa hoI zake nahIM. je karma ja na hoya sU25 For Private And Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - ... sUtrakRtAGgasUtro .. karmaphalopabhoga kariSyati / evamAtmano'kartRtve "ahaM jAnAmi" ityAdi rUpeNa jJAna kriyA'pi na saMpadyeta / evaM sati * kRtanAzAkRtAgamaprasaMgaH kena vAriyituM zakyeta / tatazca ekena sampAditapApakarmaNA .sarvo'pi prANI duHkhI saMpadyeta / tathA-ekena saMpAditapuNyakarmaNA sarvo'pi sukhI saMpadyeta / na caivaM. saMbhavati dRSTavirodhAt / na caivaM bhavati devadattaH karma karoti, phalaM ca bhaved yajJadattasya / tatkutaH ? karmaphalayoH samAnAdhikaraNyenaiva kAryakAraNabhAvasya vyavasthitatvAt / anyathA-dArucchidAsaMbandhe'nyatrApi dvaidhI. kartA / agara karma nahIM hai to karmoM ke abhAva meM vaha karmaphala kA upabhoga kaise karegA ? isa prakAra AtmA ko akartA mAnane para "maiM" jAnatA hU~ "ityAdi rUpa se jJAna kriyA bhI nahIM ho skegii| isa prakAra kRtanAza aura akRtAbhyAgama doSoM kA prasaMga kauna roka sakegA ? aisI sthiti meM eka ke dvArA kiye hue pApakarma se sabhI prANI duHkhI ho jAe~ge aura eka ke kiye puNyakama se saba sukhI ho jAe~ge / magara pratyakSa birodha honese aisA honA saMbhava nahIM hai / aisA to hotA nahIM ki devadatta karma kare aura yajJadatta usakA phala bhoge ! kyoM aisA nahIM hotA ? karma aura phala meM jo kAryakAraNabhAva sambandha hai vaha samAnAdhikaraNatA ke sAtha hai arthAt jo AtmA karma kA AdikaraNa hotA hai vahI phala kA adhikAraNa 1 kiye karma kA phala na milanA kRtanAza doSa kahalAtA hai 2 vinA kiye karma kA phala milanA akRtAbhyAgama doSa kahalAtA hai / te karmane abhAve te karmaphaLane upabhega kevI rIte karaze? A prakAre AtmAne akartA mAnavAmAM Ave, te huM jANuM chuM" ItyAdi rUpe jJAnakiyA paNa saMbhavI zake nahIM. A prakAre kRtanAza ane akRtAtmAgama nAmanA be done prasaMge upasthita thaI jaze. (karelA karmanuM phaLa na maLavuM tenuM nAma "kRtanAza doSa" che. akRta karmanuM phaLa maLavuM tenuM nAma "akRtAbhyAgama doSa" che) evI paristhitimAM ekanA dvArA Acarita pApakarmane kAraNe saghaLA prANIo duHkhI thaze ane ekanA dvArA Acarita puNyakarma dvArA saghaLA che sukhI thaI jaze. paraMtu A vAtamAM te pratyakSa virodha hovAthI, evuM banI zake ja nahI. evuM te kadI banatu nathI ke devadatta karma kare ane te karmanuM phaLa yadatta bhegave evuM kema saMbhavI na zake ? " karma ane phalamAM je kAryakAraNabhAva rUpa saMbaMdha che, te samAnAdhikaraNatAnI sAthe ja che. eTale ke je AtmA karmane adhikaraNa rUpa hoya che, eja AtmA phaLanA adhikaraNa For Private And Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha yodhinI TIkA pra. zru. a. 1 akArakadivAdi-sAMkhyamatanirUpaNam 195 bhAvasyApatteH / kiMca-yadi AtmA kartA na syAt / tadA bhavacchAstre eva pradarzitAnAm "svargakAmo yajeta" "mA hiMsyAtsarvabhUtAni" ityAdi vidhiniSedhazAstrANAM kA gatiH syAt ? kA vA gati bhavet-"zrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH' ityAdi mokSakAraNa-pratipAdakavacasAm / bhavanmAnya vedavyAsareva-"kartA zAstrArthavattvAt" iti vedAntasUtre, jIvAnAM kartRtvapratipAdanaM kRtaM, tadapi kathaM saMgataM bhavet / tathA''tmano'kartRtve-"paMcahA gaI natthi" paMcadhA= paMcaprakArA-nAraka, tiryaGnarA'maramokSalakSaNA gatirapi na saMbhavet / tatazca sAMkhyazAstrA'nuyAyinAM mokSoddezena saMnyAsavidhAnaM yogAyanuSThAnaM ca sarvameva hotA hai| aisA na ho to lakaDI ora kulhADI kA saMyoga hone se dUsarI cIjoM ke bhI do TukaDe hone lgeNge| - isake atirikta AtmA yadi kartA na ho to Apake zAstra meM hI dikhalAe hue "svargakAmo yajeta " arthAt svarga kA abhilApI yajJa kare 'mA hiMsyAtsarvabhUtAni" arthAt kisI bhI prANI kI hiMsA na kare ina vidhi niSedha rUpa vAkyoM kI kyA dazA hogI ! aura "isa AtmA kA zravaNa" manana aura nididhyAsana karanA cAhie "ityAdi mokSa ke pratipAdaka vacanoM kA kyA hogA ? Apake mAnya vedavyAsane hI "kartA zAstrArthavattvAt " isa vedAnta sUtra meM jIvoM ke kartatva kA pratipAdana kiyA hai, vaha bhI kaise saMgata hogA ? tathA AtmA ko agara akartA mAnoge to manuSyagati devagati, narakagati, tiryaMcagati aura mokSagati yaha pAMca prakAra kI gati bhI saMbhava nahIM hogI / phira to sAMkhyazAstra kA anusaraNa karane vAloM ke lie mokSa rUpa hoya che. je evuM na hota to lAkaDI ane kuhADIne soga thavAthI bIjI cIjonA paNa be TukaDA thaI jatA hatA te ne AtmA pattA na DAya, te mApana zAstrI 2.4 pratipAhita, "svargakAmA yajeta" vaganA manisAvANAme ya: 42vo 'nye "mA hisyAtsarvabhUtAni" paNa jIvanI hiMsA na karavI joIe" A vidhiniSedha rUpa vAnI saMgatatA ja kevI rIte mAnI zakAya? ane A AtmAnuM zravaNa, manana, ane nididhyAna karavuM joIe ItyAdi mekSanuM pratipAdana karanArAM vAne paNa kevI rIte sagata gaNI zakAya? Apa ne bhAnya / ch| mevA muni vedavyAse pAna "kattA zAstrArthavatvAt mA vehAnta sUtramA jIvanA kartavanuM ja pratipAdana karyuM che. tene paNa kevI rIte saMgata mAnI zakAya? tathA AtmAne je akartA mAnaze, te manuSyagati, devagati, narakagati, tiryaMcagati ane mekSagati, A pAMca prakAranI gati paNa saMbhavI zakaze nahI. evI paristhitimAM For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 nirarthakatAM prApnuyAt / tathA " paMcaviMzatitattvajJo yatra tatrAzrame vaset / jI muNDI zikhivApi mucyate nAtra saMzayaH // 1 / / " ityAdInAM nairarthakyaM kathamapi na samAhitaM bhaveta / ayamAzaya: - yAdi -AtmA kartava na bhavati, tadA vidhiniSedhamokSazAstrANAM nairarthakyaM sarvathaivA''patati, nahi etasya samAdhAnaM kathamapi syAt / tathA ' devamaNussa gayAgaI " devamanuSyagatyAgatI, yadi AtmA na karttA, sa sarvavyApakaH tadA devamanuSyAdi yonau jIvasya gamanA''gama ne na syAtAm / nahi sarvavyApakasyA''kAzasya gatyAgatI saMbhavataH / tathA 'jAisaraNAiyANaM ca' jAtismaraNAdikAnAmapi saMbhavo na syAditi / yadapyuktam - "prakRtiH prApti ke uddezya se saMnyAsa dhAraNa karanA aura yoga Adi kA anuSThAna karanA Adi sabhI kucha vyartha ho jAegA / tathA ApakA yaha kathana bhI nirarthaka ho jAyagA ki - " jo paccIsa tatvoM kA jJAtA hai, vaha jisa kisI bhI Azrama meM rahatA ho, cAhe jaTA dhAraNa karatA ho, cAhe sira muMDavAtA ho, cAhe zikhA rakhatA ho, mukta ho jAtA hai| isameM saMzaya nahIM hai / " abhiprAya yaha hai ki agara AtmA karttA hI nahIM haiM to vidhi, niSedha aura mokSa kA pratipAdana karane vAle zAstra vacana nirarthaka hI ho jAte haiM / kisI bhi prakAra isakA samAdhAna nahIM ho sakatA / isI prakAra deva aura manuSya bhava meM gamana aura Agamana nahIM ho sakatA, kyoMki AtmA karttA nahIM hai aura sarvavyApaka hai / AkAza sarvavyApaka hai to usakA gamana aura Agamana saMbhava nahIM hai 'jAtismaraNa Adi bhI saMbhava nahIM ho sakate / sAMkhyazAstranA anuyAyIonu meAkSanI prApti nimitte sanyAsI banavAnuM ane yAgAdinu anuSThAna karavAnuM paNa niratha ka ja gaNAze. AtmAne akattAM mAnavAne kAraNe A prakAranI paristhiti utpanna thavAne kAraNe ApanuM A kathana paNa niraka ja khanI jaze. " je pacIza tattvAnA jJAtA che, te bhale game te AzramamAM rahetA hoya ke cAhe jaTA dhAraNa karatA hAya ke dhAraNa na karatA hAya, cAhe, zira muDAvatA hAya ke zikhA rAkhatA hAya, chatAM paNa evo jIva mukta thai jAya che, e vAtamAM koi saMzayane sthAna ja nathI." A kathana dvArA e vAta siddha thAya che ke je AtmA kattAM ja na heAya, te vidhi, niSedha ane meAkSanu' pratipAdana karanArAM zAstravacane niCka ja banI jAya che. koi paNa prakAre temanI sArthakatAnuM samAdhAna ja karI zakAya nahI eja pramANe deva ane manuSya bhavamAM gamana ane Agamana paNa sabhavI zake nahI. kAraNa ke AtmAM kartA nathI ane savyApaka che. AkAza sa`vyApaka che, tethI tenu gamana ane Agamana sa MbhavI zakatu nathI, eja pramANe sarvavyApaka AtmAnu paNa devagati AdamAM gamanAgamana sabhave nahIM ane jAtismaraNa Adi paNa sabhavI zake nahIM. For Private And Personal Use Only sUtrakRtAsUtre
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.a. a. 1 puNyapApAbhAvanirUpaNam 197 karoti sarva phalaM ca bhuMkta puruSa" iti, na samyak, kriyAphalayoH samAnAdhikaraNyenaiva kAryakAraNabhAvasya vyavasthAnAt / prakRtisaMpAdita phalopabhogasyA 'nyatra saMbhavAt / kiMca-bhoktRtvamapi kriyaiva, sA ca bhujikriyA niSkriye puruSe kayaM samaveyAt / nahi daNDAbhAva-viziSTaM puruSaM daNDaH samAzrayate, tathA sarvathA kriyAvirahitaM puruSa bhujikriyA kathamAzrayiSyati / na ca pratibiMbodaya nyAyena prakRtikRtasaMsArApargayoH puruSasaMbandhaH syAditi vAcyam, asaM____ Apane yaha jo kahA hai ki prakRti karma karatI hai aura puruSa usakA sArA phala bhogatA hai, so bhI ThIka nahIM haiM, kyoMki kriyA aura phala meM samAnAdhikaraNatA hone para hI kAryakAraNabhAva hotA hai| prakRti ke dvArA sampAdita phala kA upabhoga kisI dUsare (puruSa) meM saMbhava nahIM ho sktaa| isake atirikta bhoktatva bhI kriyA hI hai| vaha bhogane kI kriyA niSkriya puruSa meM kaise ho sakatI hai ! daNDa daNDAbhAva se viziSTa puruSa kA Azraya nahIM le sakatA, isI prakAra sarvathA kriyArahita puruSa meM bhogane kI kriyA nahIM ho sktii| agara kaho ki prativimbodaya ke nyAya se prakRti ke dvArA kRta saMsAra aura mokSa kA puruSa meM sambandha ho jAtA hai, arthAt jaise darpaNa meM nAnA prakAra ke pratibimba girate hai phira bhI darpaNa apane svarUpa se jyoM kA tyoM rahatA hai| usI prakAra saMsAra mokSa prakRtigata hone para bhI puruSa meM unakA prativimba paDatA hai| phira bhI puruSa meM kisI prakAra kA vikAra utpanna nahIM hotA, aisA kahanA ThIka nahIM / yaha asaMbhava hai / na Ape che evuM kahyuM che ke " prakRti karma kare che ane puruSa (AtmA) tenuM pUre pUrU phaLa bhegave chete kathana paNa svIkArI zakAya tema nathI, kAraNa ke kiyA ane phaLamAM samAnAdhikaraNatA hoya te ja kAryakAraNabhAva saMbhave che. prakRti dvArA saMpAdita phalane upabhoga keI bIjA (puruSa) mAM saMbhavI zakatuM nathI. vaLI bheAva paNa kriyA ja che. te bhegavavAnI kriyA niSkriya puruSamAM kevI rIte saMbhavI zake ? daMDa daMDAbhAvathI yukta puruSane Azraya laI zakatA nathI, eja pramANe sarvathA kiyArahita puruSamAM bhegavavAnI kriyA saMbhavI zake nahIM. kadAca Apa evuM pratipAdana karatA ho ke " pratibimbadayane nyAye prakRtinA dvArA kRta saMsAra ane mokSane puruSamAM saMbaMdha saMbhavI zake che, eTale ke jevI rIte arIsAmAM vividha prakAranAM pratibiMba paDe che, chatAM paNa arIsAnA svarUpamAM bilakula pheraphAra paDatuM nathI, eja pramANe saMsAra ane mokSa prakRtigata hevA chatAM paNa, puruSamAM (AtmAmAM) temanuM pratibiMba paDe che, chatAM paNa puruSamAM koI paNa prakArane vikAra utpana thatuM nathI A prakAranuM kathana ucita nathI. e vAta asaMbhavita che. pratibiMbane For Private And Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 198 sUtrakRtAGgasUtre bhavAt / tathAhi-pratibiMbodayasyApi kriyArUpatvena niSkriye puruSe tadupacArasyA'zakyatvAt / kiMca pratibiMbo bhavanmate mithyApadArthaH tadAkathaM mithyAbhUtena pratibiMbena satyabhogaH saMpAdyeta / - nanu bhavatu puruSe bhujikriyA, bhavatu vA pratibiMbodayo'pi kriyArUpaH, tathApi jIvasya tAdRzakriyAvattve'pi na sakriyatvam / samastakriyArahitvena niSkriyatvenA'smAbhiH svIkRtatvAt yadi puruSa sarvAH kriyA bhaveyuH, tadaiva puruSe niSkriyatvasya vyAdhAto bhavati eka dvayAdi kriyAvatve'pi niSkriyatvasyaiva prativimba kA udaya honA bhI eka prakAra kI kriyA hai| niSkriya puruSa meM usakA upacAra karanA zakya nahIM hai / mithyA pratibimba se vAstavika bhoga kisa prakAra ho sakatA hai ? ___ kadAcit kaho puruSa meM bhoga karane kI kriyA bhale ho aura kriyArUpa prativimba kA udaya bhI ho, isa prakAra kI kriyA hone para bhI jIva sakriya nahIM kahalAtA / hama to sabhI kriyAoM se rahita hone ko niSkriya kahate hai / agara puruSa meM samasta kriyAe~ ho to hI puruSa meM niSkriyatA kI kSati ho, eka do kriyAe~ hone para bhI use kriyAzUnya hI mAnate hai / jaise eka muhi dhAnya hone para bhI bhikhArI nirdhana hI kahalAtA haiM dhanavAn nahIM kahalAtA / isa prakAra kI AzaMkA karake niyuktikAra kahate haiM "pahu aphala" ityAdi / udaya tha, e paNa eka prakAranI kriyA ja che, niSkiya puruSamAM tene upacAra karavAnuM zakya nathI vaLI ApanA mata anusAra pratibiMbane mithyA mAnavAmAM Ave che, te mithyA pratibiMba vaDe vAstavika bheganI siddhi kevI rIte thaI zake? Apa kadAca evuM kahetA he ke " puruSamAM bhaMga karavAnI kriyA bhale hoya ane kiyArUpa pratibiMbane udaya paNa bhale haiya, A prakAranI kriyAne sadbhAva hevA chatAM paNa jIvane sakriya kahI zakAya nahI ame te samasta kriyAothI rahita hoya tene ja. niSkriya mAnIe chIe je puruSamAM samasta kiyAone sadbhAva hoya te ja puruSane (jIvana). niSkriya mAnI zakAya. eka athavA be kriyAone jIvamAM sadbhAva hoya, te paNa ame te tene kriyAzUnya ja mAnIe chIe jevI rIte muThThI dhAnyane jenI pAse sadbhAva hoya evA mANasane ApaNe nirdhana mAnIe chIe, eja pramANe jo jIvamAM eka, be kiyAneja sadbhAva hoya to tene niSkriya ja mAnave joIe mA prA2nI bhAnu nivA27 42vAne bhATe sUtra42 4 cha / 'Nahu aphala", tyAha For Private And Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA bodhino TIkA pra. zru. a. 1 akArakavAdi-sAMkhyamatanirUpaNam 199 vyavahArAt / yathA muSTimAtraparimitadhAnyavattvepi, bhikSuko nirdhana eva kathyate, naM tu dhanavAn bhavati / iti pUrvoktamAzaMkya niyuktikAro'pyAha "Nahu aphala thovaNicchita kAla phalattaNamihaM adumaheU / . NAduddhathova duddhattaNe NagAvittaNe hou // 2 // " chAyA-naiva-aphalastoka nizcitakAlaphalatve iha admahetU / na adugdha-stoka dugdhatve Agotve hetU / / 2 / / " iti / vyAkhyA-'gahu' ityAdi / naivA'phalatvaM drumA'bhA've sAdhye heturbhavati, nahi yadA rasAlaH phalavAn tadaiva drumo bhavati, anyadA tu adrumaH / ayaM rasAlo dumaH, 'phalavattvAt / ayaM na vRkSaH, phalarahitatvAdityanumAnaM na bhavati / naiva ko'pi phalA'bhAvena hetunA rasAle vRkSatvA'bhAvaM sAdhayati / yadi kadAcin phalavirahe sa vRkSo na syAt tadA prAvRSi sarvepi rasAlA avRkSA bhaveyuH, natvevaM bhavati phalA'bhAvakAle'pi rasAle vRkSatvasya sarvAnubhavavedyatvAt / tathA vRkSa kA abhAva siddha karane meM phaloM kA abhAva hetu nahIM ho sktaa| Ama jaba phala vAlA ho tabhI vRkSa kahalAe aura jaba phala vAlA na ho taba vRkSa na kahalAe, aisI bAta nahIM hai / aisA anumAna nahIM kiyA jAtA ki yaha Ama vRkSa hai, kyoMki phala vAlA hai athavA yaha vRkSa nahIM hai, kyoMki phala rahita hai / isa prakAra phalAbhAva rUpa hetu se Ama meM vRkSatva kA abhAva koI siddha nahIM karatA / agara phala ke abhAva meM vaha vRkSa na ho to varSA kAla meM sabhI Ama vRkSa nahIM raheMge / magara aisA hotA nahIM hai, phaloM ke abhAva ke samaya bhI Ama meM sabhI loga vRkSatva kA anubhava karate haiM / A vRkSane abhAva siddha karavAmAM phalenA abhAva rU5 kAraNane svIkArI zakatuM nathI. abe jyAre phaLavALo hoya tyAre ja tene vRkSa kahevAya ane phaLa vinAne hoya, tyAre tene vRkSa na kahevAya, evI koI vAta saMbhavI zakatI nathI. ' evuM anumAna karI zakAya nahIM ke A vRkSa AmravRkSa che, kAraNa ke te phaLavALuM che, athavA A vRkSa nathI, kAraNa ke tene phaLo ja nathI. A prakAre phalAbhAva rUpa hetu (kAraNu) ne AdhAra laIne AMbAmAM vRkSano abhAva kaI siddha karatuM nathI. je phaLanA abhAvane kAraNe tene vRkSa mAnavAmAM na Ave te varSARtumAM saghaLAM AMbA para phaLane abhAva hovAne kAraNe temane vRkSo rUpe mAnI zakaze nahIM paraMtu evI vAta saMbhavI zaktI nathI. phaLane jayAre abhAva hoya che, tyAre paNa leko AMbAne vRkSa rUpe ja svIkAre che For Private And Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 sUtrakRtAstra suptamUrchAdyavasthAyAm Atmani kriyAyA abhAve'pi, naitAvatA sarvathaiva niSkriyatvamAtmanaH saMbhavati / tathA-alpaphalavattvamapi vRkSA'bhAve sAdhye heturna alpaphalapati panasAdau hetoranaikAntikatvAt / panase'lpaphalavattvaM hetu stiSThati naiva ca tiSThati tatrAvRkSatvam , kintu avRkSatvavirodhino vRkSatvasyaiva panase sadbhAvadarzanAt / tathA AtmA-alpakriyAvAnapi sakriya eva, na tu niSkriyaH / "nana': alpakriyAvAnapyAtmA niSkriya eva, yathA'lpadhano bhikSuko'dhana eva kathyate iti cenna / vikalpA'sahatvAt / tathAhi-pratiniyatapuruSApekSayA sa bhikSuko nirdhanaH iti kathyate / Ahosvit samastapuruSApekSayA ? nAghaH isI prakAra supta avasthA meM yA mUrchA Adi kI avasthA meM AtmA meM kriyA kA abhAva hone para bhI itane mAtra se hI AtmA sarvathA niSkriya nahIM ho sktaa| __alpa phalavattva arthAt thoDe phaloM kA honA bhI vRkSa ke abhAva ko siddha karane ke lie hetu nahIM ho sakatA, kyoMki panasa Adi meM thoDe hI phala hote haiM phirabhI vaha vRkSa hI haiN| ataeva hetu anaikAntika ho jAtA haiN| arthAt panasa meM alpa phalavattva hetu to rahatA hai parantu vRkSatva kA abhAva nahIM rahatA, kintu vRkSatva ke abhAva kA virodhi vRkSatva hI panasa meM pAyA jAtA hai| isI prakAra alpakriyA vAlA AtmA bhI kriyAvAn hI hai, kriyAhIna nahIM / zaMkA-alpakriyA vAlA AtmA niSkriya hI hai|, jaise alpadhana vAlA bhikhArI nirdhana kahalAtA hai / samAdhAna-yaha kathana ThIka nahIM hai kyoMki vaha vikalpoM ko sahana nahIM karatA eja pramANe suNAvasthAmAM athavA mUcha Adi avasthAmAM AtmAmAM kriyAne abhAva hovA chatAM paNa, eTalAja kAraNe AtmAne sarvathA niSkriya mAnI zakAya nahIM. alpa phalava7-eTale ke DAM ja phaLa AvavA rUpa sthitine paNa vRkSanA abhAvane siddha karavAnA hetu (kAraNa) rUpa mAnI zakAya nahIM phaNasa Adi para ochAM ja phaLa Ave che, chatAM temane vRkSa rUpa ja mAnavAmAM Ave che. tethI hetu anekAntika banI jAya che. eTale ke vRkSamA alpa phaLa utpanna thavA rUpa hetune sadbhAva hovA chatAM paNa vRkSatvane abhAva rahetuM nathI, parantu vRkSatvanA abhAvanuM athavA avRkSatvanuM virodhI vRkSa ja upalabdha thAya che. e ja pramANe alpakiyAvALo AtmA paNa kiyAvAna ja che- kiyAhIna nathI. zaMkA- jevI rIte alpa dhanavALA bhikhArIne nirdhana ja kahevAmAM Ave che. eja pramANe a5kiyAvALA AtmAne paNa niSkiya ja kahevuM joIe. samAdhAna- A dalIla vyAjabI nathI. kAraNa ke A be vikalpa dvArA ja tenuM For Private And Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 akArakavAdi-sAMkhyamata nirUpaNam 202 siddhasAdhanAt / yatolakSAdhipA'pekSayA tanyUnadhanavatAM nirdhanatvasya sarvasammatatvAt / nA'pi dvitIyaH-bhikSukApekSayA'lpadhanasyApi gRhasthasya dhanavattvAta evamAtmApi viziSTasAmopetapuruSApekSayA niSkriyo yadi svIkriyeta tadA na kApi kSatiriti zabdAntareNa siddhasAdhanameva bhavati sAmAnyApekSayA tu kriyA vAn eva, na tu sarvathA niSkriyaH iti nA'yaM sAMkhyo mAritasarpamAraNanyAya matikAmati / tadayamatra saMkSepaH--AtmanaH sarvathA niSkriyatve'bhyupagamyamAne bandhamokSavyavasthA na syAt / sarvathA sakriyatve kadAcidapi kriyAto virAmA'bhAvAt ve vikalpa yaha haiM vaha bhikhArI kisI khAsa puruSa kI apekSA nirdhana kahalAtA hai athavA samasta puruSoM kI apekSA ? pahalA pakSato hameM bhI mAnya hai lakSAdhIza kI apekSA usase kama dhanavAnoM ko sabhI nirdhana mAnate haiM / dUsarA pakSa bhI ThIka nahIM bhikSuka kI apekSA alpa dhanavAn gRhastha bhI dhanI hotA hai / isI prakAra kisI viziSTa sAmarthya se sampanna puruSa kI apekSA se AtmA ko niSkriya svIkAra karate ho to koI hAni nahIM hai / dUsare zabdoM meM Apa usI ko siddha kaha rahe hai jo hameM pahale se siddha hai sAmAnya rUpa se to AtmA kriyAvAn hI hai, sarvathA niSkriya nahIM / isa prakAra yaha sAMkhyavAdI, mAre hue sAMpa ko mArane kI kahAvata caritArtha karatA hai| saMkSepa meM bhAvArtha yaha hai ki AtmA ko yadi sarvathA niSkriya mAnA jAya to bandha aura mokSa kI vyavasthA nahIM bana sakatI / isI prakAra sarvathA sakriya nirAkaraNa thaI jAya che. te bhikhArI keI viziSTa puruSa karatAM vadhAre garIba hovAne kAraNe tene nirdhana kahe che, ke samasta puruSa karatAM vadhAre garIba hovAne kAraNe tene nirdhana cho? A pahele vikalpa to amane paNa svIkArya che. lakSAdhipatinI apekSAe tenA karatAM ochA dhanavALAne sau nirdhana mAne che. bIjo vikalpa barAbara nathI kAraNa ke bhikSukanI apekSAe alpa dhanavALe mANasa paNa dhanavAna gaNAya che. e ja prakAre kaI viziSTa sAmarthya saMpanna purAyanI apekSAe AtmAne niSkiya svIkAratA hai, te temAM keIvadhe nathI. bIjA zabdomAM Apa e vAtane ja siddha karI rahyA che ke je ame pahelethI siddha thaI cukelA mAnIe chIe sAmAnya rUpe te AtmA kiyAvAna ja che- sarvathA niSkriya nathI. A prakAre te A sAMkhyo mArI nAkhavAmAM AvelA sApane mArI nAkhavAnI kahevata ja caritArtha kare che. A kathanano saMkSipta bhAvArtha e che ke - AtmAne je sarvathA niSkriya mAnavAmAM Ave, te bandha ane mokSanI vyavasthA saMbhavI zakatI nathI. e ja pramANe je AtmAne sU. 26 For Private And Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 sUtrakRtAGgasUtre mokSazAstrapraNayanaM nirarthakatAmaMcati / ataH kathaMciniSkriyaH kathaMcit sakriyo 'pi evaM sarvathA'mUrtatve zarIre pravezanirgamau na syAtAm amUrtatvAdeva / am tasya pravezanirgamayoradarzanAt / ataH kathacidamUrtazca tathA sarvathA sarvavyApitAsvIkAre gatyAgatI na bhavetAm / vyApakasya gatyAgatyoradarzanAt / gatyAgatyorasvIkAre bhaktaH zAstre evocyamAne te gatyAgatI nirarthika bhavetAm / "tamutkrAmantaM sarve prANA anUtkrAmanti" ityAdi / tasmAt kathaMcit vyApako' mAneM to vaha kriyA karane se kabhI virata nahIM hogA, ataeva mokSa ke lie zAstra kI racanA karanA nirarthaka ho jAegA / isa kAraNa AtmA kathaMcit niSkriya hai aura kathaMcit sakriya bhI hai| isI prakAra sarvathA amRta mAnane se na zarIra meM praveza kara sakegA aura na zarIra se bAhara nikala sakegA, kyoMki amUrta vastu kA praveza karanA aura nikalanA dekhA nahIM jAtA / isa lie AtmA kathaMcit mUrta hai aura kathaMcit amUrta hai / isI prakAra sarvathA dhyApaka svIkAra karane se usakA gamana Agamana nahIM ho sakegA, kyoMki dhyApaka vastu gamana Agamana nahIM kara sakatI / gamana Agamana nahIM svIkAra karoge to Apa ke hI zAstra meM kahI huI usakI gati Agati nirarthaka ho jAegI Apake yahAM kahA hai "jaba AtmA jAtI hai to usI ke pIche pIche saba prANa bhI cale jAte haiM / ityAdi isa kAraNa AtmA kathaMcita sarvathA sakriya mAnavAmAM Ave, te te kadI paNa kriyA karavAthI virata (nivRtta) na hoI zake, te kAraNe mokSane mATe zAstranI racanA karavAnuM kArya nirarthaka banI jAya. te kAraNe evuM svIkAravuM paDaze ke AtmA amuka rIte sakyi che. ane amuka dRSTie vicAravAmAM Ave te niSkriya paNa che. e ja pramANe AtmAne sarvathA amUrta mAnavAthI zarIramAM praveza paNa nahIM karI zake ane zarIramAMthI bahAra paNa nIkaLI nahIM zake, kAraNa ke amUrta vastune praveza athavA nirgamana kadI paNa saMbhavI zake nahIM te kAraNone lIdhe amuka dRSTie AtmAne mUrta paNa mAnI zakAya ane amuka daSTie amUrta paNa mAnI zakAya che. e ja pramANe tene sarvathA vyApaka samajavAthI tenuM gamanAgamana saMbhavI nahIM zake, kAraNa ke vyApaka vastu gamanAgamana karI zakatI nathI. je AtmAnA gamanAgamanane svIkAravAmAM na Ave, te ApaNu ja zAstramAM tenI gati-AgatinuM je pratipAdana karyuM che, te nirarthaka thaI jaze. ApanA zAstramAM kahyuM che ke- "jyAre AtmA jAya che, tyAre tenI pAchaLa pAchaLa samasta prANa paNa cAlyA jAya che." ItyAdi A kAraNe AtmA amuka dRSTie vicAravAmAM Ave te vyApaka che. ane bIjI daSTie vicAravAmAM Ave te avyApaka che. For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha ghodhinI TIkA pra. zru. a.1 akArakavAdimatanirasanam 200 vyApakazca kathaJcit , iti, antato gatvA'nekAntavAdapAdAvalaMbanameva zaraNaM sarveSAmiti syAdvAdamArgoM nirAkula iti // 14 // samApya caturdazagAthAvyAkhyAnam , idAnImavaziSTamakArakavAdimataM nirAkartumAha sUtrakAraH--'saMtI' tyAdi / / mUlam saMti pacaM mahanbhUyA ihamegesi mAhiyA / AyachaTTo puNo Ahu AyA loge ya sAsae // 15 // chAyAsanti paJca mahAbhUtAni ihekeSAmAkhyAtAni / AtmA paSThaH punarAhu rAtmA lokazca zAzvataH // 15 anyayArtha 'mahanbhUyA' mahAbhUtAni-pRthivyapUtejovAyvAkAzarUpANi (paMca) paJcasaMkhyakAni 'sati' santi vidyante / tAni (ihaM) iha loke (egesi) ekeSAM keSA vyApaka aura kathaMcit avyApaka hai| isa prakAra antataH anekavAda ke caraNoM kI hI saba ko zaraNa grahaNa karanI par3atI hai / ataeva syAdvAda kA mArga hI nirAkula hai // 14 // caudahavIM gAthA kA vyAkhyAna samApta karake punaH akArakavAdI ke mata kA nirAkaraNa karate haiM-"santi" ityAdi ___ zabdArtha- 'mahanbhUyA-mahAbhUtAni' mahAbhUta 'paMca-paJca' pAMca prakAra ke 'satisanni' haiM 'iha-daha' isa lokameM 'egesi-ekeSAM kinhIMne 'ahiyA-AkhyAtAni' kathana kiyA hai 'puNo-punaH' phira 'Ahu-AhuH' ve kahate haiM 'AyachaTTho-AtmA SaSThaH' AtmA chaTThA hai 'AyA loge ya AtmA tathA lokaH' AtmA evaM loka 'sAsapa-zAzvata' nitya hai isa prakAra AtmaSaSThavAdIkA mata haiM // 15 // A rIte Akhare te saue anekAntikavAdanuM ja zaraNa svIkAravuM paDe che. tethI syAdvAdane mArga ja nirAkula che. gAthA 14 vaidamI gAthAnuM vyAkhyAna pUruM thayuM. hajI paNa sUtrakAra akArakavAdionA matanuM nirAkaraNa kare che. hAtha- 'mahabbhUyA mahAbhUtAni' mahAbhUto 'paMca-paJca' pAya nA 'saMtisanti cha. 'iha-iha' bhAbhA 'egesiM-pakeSAM ye 'AhiyA-AkhyAtAni usa che. 'puNo-punaH' quo 'Ahu-AhuH' teso cha - 'AyachaTo AtmASaSTha' mAtmA 74o cha. 'AyA loge ya-AtmA tathA loka' AtmA bhane so 'sAsae-zAzvata' nitya che. A pramANene AtmaSaSThavAdine mata che. 15. For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre Jcit sAMkhyAdInAM mate (AhiyA) AkhyAtAni kathitAni (puNo) punaste (Ahu) AhuH kathayanti yat (AyaTo) AtmA paSThaH SaSThaAtmA astIti / yataH (AyA loge ya) AtmA tathA lokaH pRthivyAdirUpaH (sAsae) zAzvataH nityo varttate ityAtmaSaSThavAdimatam // 15 // .. TIkAmahanbhUyA, mahAbhUtAni-pRthivyapUtejo vAgvAkAzAkhyAni mahAbhUtAni 'paMca' paJcasaMkhyAviziSTAni santi vidyante / mahacca tadbhutaM ceti mahAbhUtam / mahAnti ca tAni bhUtAni mahAbhUtAni, tAni nAmabhiH pradarzitAni / bhUtatvaM bahirindriyagrAhyavizeSaguNavattvam / "ihamegesamiAhiyA" iha asmin loke ekeSAM keSAMcinmate AkhyAtAni kathitAni "puNa Ahu" punastena AhuH kathayanti "AyachaTTo" AtmASaSTha:--paMcamahAbhUtAni tathA paSTazcAtmA / nanu yathA bhUtacaitanyabAdimate AtmabhUtAnyanityAni tathA etanmate'pi AtmA anvayArthapRthvI, jala teja vAyu aura AkAza rUpa pAMca mahAbhUta hai ve sAMkhya Adi kinhIM ke mata meM kahegae haiN| phira ve kahate haiM ki chaThA AtmA hai / AtmA aura loka zAzvata arthAt nitya hai / yaha chaThA AtmA mAnane vAloM kA mata hai // 15 // -TIkArthapRthvI jala teja vAyu aura AkAza nAmaka pA~ca mahAbhUta haiM / mahAn bhUta ko mahAbhUta kahate haiM / bAhya indriya ke dvArA grAhya hone kA vizeSaNa guNa jisameM ho vaha bhUta kahalAtA hai / isa loka meM kinhIM-ke mata meM yaha bhUta kahe gaye haiM / ve yaha bhI kahate haiM ki pAMca mahAbhUtoM ke atirikta - anvayArtha - pRthvI, jala, teja, vAyu ane AkAza rUpa pAMca mahAbhUta che. sakhya Adi keTalAka matavAdio A prakAranI mAnyatA dharAve che. vaLI teomAM kaI kaIleke evuM paNa kahe che cha AtmA che. AtmA ane leka zAzvata (nitya) che. AtmA nAmanA chaThThA mahAbhUtane mAnanArAnI A prakAranI mAnyatA che. je 1pa che -TIartha - - pRthvI, jala, teja, vAyu ane AkAza nAmanA pAMca mahAbhUtA che. mahAna bhUtane mahAbhUta kahe che. bAhya Indriyo dvArA grAhya thavAno viziSTa muLa jemAM hoya che. tene bhUta' kahevAmAM Ave che. keI ke lekenI mAnyatA anusAra A lokamAM pAMca mahAbhUtAnuM astitva kahyuM che. teo ema paNa kahe che ke pAMca mahAbhUta sivAya AtmA nAmanA chaDUta tatvanuM paNa astitva che. jevI rIte bhUtautavArInA mata anusAra AtmA For Private And Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 205 afalta prazru a. 1 akArakavAdimatanirasanam nityo'nityovetisaMdidya etanmate AtmA nityaH / pRthivyAdi paMcabhUtAnyapi nityAnyeva tvanityAni / etadeva darzayati "AyAloge ya sAsae" iti / AtmaSa SThAni bhUtAni pratipAdya punarapi Ahuste vAdina: / ' AyA' AtmA ca 'loge ' lokaH pRthivyodi svarUpaH / 'sAsa' zAzvato nityaH / na tu cArvAkAdimatavat anityaH pa: tathA sati baMdhamokSavyavasthA na siddhayet na vA saMsArasya vaicitryameva bhavet iti samyaguktasUtrakRtA pRthivyAdirUpo lokaH AtmA ca zAzvata iti ||15|| pRthivyAdibhUtAnAmAtmanAMca nityatvaM dyotayituM SoDazagAthAmAha'duhao' ityAdi / mUlam - 2 3 4 7 6 duhaoNa viNassaMti no va upajjae asaM / 11 12 10 savvevi savvA bhAvA niyatI bhAvamAgayA // 16 // chAyA dvidhApi na vinazyanti no vA utpadyante asantaH / sarve'pi sarvathA bhAvA: niyatIbhAvamAgatAH // 16 // T chaThA AtmA bhI hai / jaise bhUta caitanyavAdI ke mata meM AtmA aura bhUta anitya haiM usI prakAra inake mata meM AtmA nitya hai yA anitya ? isa zaMkA kA uttara diyA gayA hai AtmA nitya hai aura pRthivI Adi pAMcoM bhUta bhI free hI haiM anitya nahIM hai / sarvathA anitya mAnane se bandha aura mokSa kI vyavasthA nahIM siddha hotI aura na saMsAra kI vyavasthA hI ho sakatI hai / isa kAraNa aisA kahA gayA hai ki pRthivI Adi rUpa loka aura AtmA nitya hai ||15|| pRthivI Adi kI tathA AtmA kI nityatA prakaTa karane ke lie sola havIM gAthA kahate haiM "duhao" ityAdi ane bhUta anitya che, eja pramANe temanA matamAM AtmAne nitya mAnavAmAM AvyA che; ke anitya mAnavAmAM AvyA che ? A praznanA uttara ApatAM sUtrakAra kahe che ke AtmA nitya che. ane pRthvI Adi pAMce bhRtA paNa nitya ja che, anitya nathI. sathA anitya mAnavAthI banya ane mekSanI vyavasthA siddha thai zake nahI. A kAraNe evu kahevAmAM AvyuM che ke pRthvI Adi rUpa lAka ane AtmA nitya che. // 15 5 have pRthvI AdinI tathA AtmAnI nityatA A soLamI gAthAmAM prarUpita vAmAM Ave che. " duhao " ityAdi For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgayo anvayArtha:pUrvoktA AtmapaThA pRthivyAdayo bhAvAH (duhao) dvidhAtaH dviprakAreNa nirhetuka-sahetuketi vinAzadvayena-niheM tuko vinAzo bauddhAnAm sahetuko lakuTAdikAraNasAnnidhyena vinAzo vaizeSikANAmiti vinAzadvayenApi (Na viNassaMti) na vinazyanti-vinAzaM na prAmuvanti na sarvanAzaM nazyantItyarthaH (no vA) nApi -naiva (asaM) asantaH pUrvakAlikasattArahitAH bhAvAH AtmaSaSThAH pRthivyAdayaH padArthAH(uppajjae) utpadyante nUtanatayA samutpannAH asatasattayA sata sattAvanto bhavanti asata utpattau kharaviSANAdInAmapyutpattiHsyAdato na satAmutpattiH kadApi bhave dato nityA sarva bhAvAH, tadevAha (savve vi bhAvA) sarve 'pi bhAvAH AtmapRthivyAdirUpAH (savvahA) sarvathA-sarvaprakAreNa ni haituka sahetu kavinAzAbhAvarUpeNa (niyatIbhAvamAgayA) niyatibhAvamAgatAH, niyatibhAvaM / nityabhAvam anAdyanantarUpaM bhAvam AgatAH-prAptA eva santi-na teSAmAtmaSaSThAnAM pRthivyAdInAM vinAzaH pUrvamAsIt, na sAmprataM bhavati na vA anAgatakAle bhaviSyati ete, padArthA abhavan bhavanti bhaviSyanti ceti traikAlikasattAvanta ete padArthA iti bhAvaH / ityanena bauddhavaizeSikamataM nirastamiti // 16 // zabdArtha- 'duhao-dvidhAtaH' donoM prakAra se pUrvokta chahopadArtha 'Na viNassatina vinazyanti' naSTa nahIM hote haiM 'novA-naiva na 'prasa-asantaH' avidyamAna padArtha 'uppajjae-utpadyAnte' sAnnahotA hai 'savve vi bhAvA-save'pi bhAvAH' sabhI padArtha 'sabahA-sarvathAH' sabhI prakArase 'niyatibhAvamAgayA-niyatibhAyamAgatAH' niyatibhASako (nityanA) prApta hotA hai // 16 // -anvayArthapUrvokta pAMca mahAbhUta aura chaThA AtmA donoM prakAra ke nihatuka aura sahetuka vinAza se naSTa nahIM hote haiM aura na pahale asat hote hue bAda meM utpanna hote haiN| ataeva sabhI padArtha sarvathA nityatA ko prAptakiye haiM // 16 // zahAtha - 'duhao-dvidhAtaH' manne prasthI pADesAsa se pahAya 'Na viNassaMtina vinazyati' nAza pAmatA nathI. 'novA-naiva' na 'asaM-asantaH' bhavimAna padArtha 'upajae-utpadyato apanna thAya che. 'sarca vibhAvA-save'pibhAvAH' adhA pahAyoM 'sahI-sarvathA' yA prakAre 'niyatibhAvamAgayA-niyatibhAvamAgatAH' niyati bhAvane pAmecha. // 16 // ___- anvayArtha = pUrvokta pRthvI Adi pAMca mahAbhUta ane cha AtmA ane prakAranA nirdetuka ane sahetuka) vinAzathI naSTa thatAM nathI, ane evuM paNa nathI ke teo pahelAM asta (avidyamAna) hatAM ane pachIthI utpanna thayA che. tethI pRthvI Adi saghaLA padArtho nitya ja che. je 16 For Private And Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samapArtha bodhinI TIkA pra zru 1. pRthivyAdi bhUtAnAmAtmanAM ca nityatvam 207 --TIkA'duhao' dvidhAtaH-dviprakAreNa, nirhetukshetukvinaashdvyen| te Atma SaSThAH pRthivyAdayo bhAvAH padArthAH pratyakSA'numAnapramANaprApta : 'Na viNasaMti' na vinazyanti / 'no vA' na vA-nApi 'asaM' asantaH bhAvAH 'uppajjae' utpadyante / yato'sato na bhavati samutpAdo na vA sato bhavati vinAzaH / tatra kAraNamAha-savvevi' sarva-api / 'bhAvA' bhAvAH pRthivyAdaya AtmAnazca pratyakSA'numAnA''gamapramANavedyAH padArthAH 'savvahA' sarvathA sarvaprakAreNa 'niyatI bhAvamAgayA' niyatIbhAvamAgatAH niyatIbhAva naiyatyaM-nityatvaM prApta eva / ayaM bhAvaH-sarve AtmapaSThAH pRthivyAdayaH padArthAH dvidhAtaH-ubhayato nirhetukasahetukobhayaprakArakanAzena na vinaSTA bhavanti yathA bauddhamate nirhe. TIkArthapratyakSa aura anumAna pramANa se siddha pRthvI Adi pAMca bhUta aura chaThA AtmA na nirhetuka vinAza se naSTa hote haiM aura na sahetuka vinAza se / asat padArthoM kI utpatti bhI nahIM hotI kyoMki asat kI utpatti aura sat padArtha kA vinAza nahIM hotA / kAraNa yaha hai ki pRthivI Adi sabhI padArtha jo pratyakSa anumAna aura Agama ke viSaya haiM sarvathA nitya hI haiM / tAtparya yaha hai-AtmA tathA pAMca mahAbhUta nirhetuka aura sahetuka donoM prakAra ke vinAza se vinaSTa nahIM hote haiM / bauddha darzana meM vinAza nirhetuka mAnA gayA hai / unhoMne kahA hai padArthoM kI utpatti hI unake vinAza meM kAraNa hai / jo padArtha utpanna hote hI naSTa na ho vaha bAdameM kisa kAraNa se naSTa hogA ? arthAta nAza kA - TI - - pratyakSa ane anumAna pramANe dvArA siddha evAM pRthvI Adi pAMca mahAbhUte ane cha AtmA nihetuka vinAza vaDe paNa naSTa thatAM nathI ane sahetuka vinAza vaDe paNa naSTa thatAM nathI. asat padArthonI utpatti paNa thatI nathI, kAraNa ke asatanI utpatti ane sat padArthane vinAza thato nathI. tenuM kAraNa e che ke pRthvI Adi saghaLA padArtho ke je pratyakSa, anumAna ane AgamanA viSayo che. eTale ke pratyakSa, anumAna ane Agama dvArA grAhya che. teo sarvathA nitya ja che. A kathananuM tAtparya e che ke AtmA tathA pAMca mahAbhUta nihetuka ane sahetuka rUpa banne prakAranA vinAzathI vinaSTa thatAM nathI. bauddha darzanamAM vinAzane nihetuka mAnavAmAM Avela che. bauddho mAne che ke padArthonI utpatti ja temanA vinAzamAM kAraNa rUpa hoya che. je padArtha utpanna thatAM ja naSTa na thAya te pAchaLathI kayA kAraNe naSTa thaze? eTale ke nAzanuM kAraNa For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 sUtrakRtAgalo tuko vinAzo bhavati taduktam -- "jAtirevAhi bhAvAnAM, vinAze heturiSyate / yo jAtazca na nazyet' nazyet pazcAtsakena saH // 1 // vaizeSikamate tu daNDAdikAraNasannidhAnena vinAzo bhavati sahetukaH etAdRzobhayaprakAreNa vinAzena rahita iti / athavA " duhao" dviprakArakAdAtmanaH svabhAvAt cetanA cetanarUpAt kathamapi-nazyati, pRthivI jalatejovAyugaganAtmakAni bhUtAni sva svarUpANAmaparityAgatayA nityAnyeva bhavanti na kAraNa utpatti hai, ataeva utpatti ke anantara hI padArtha kA nAza ho jAnA cAhie / yadi usI samaya nAza na mAnA jAya to bAda meM vinAza kA koI kAraNa hI nahIM rahatA / aisI avasthA meM padArtha kA kabhI nAza hI nahIM honA caahie| vaizeSika darzana meM ghaTa Adi kA vinAza DaMDA Adi kAraNoM ke saMyoga se hotA hai / ataeva sahetuka vinAza kahalAtA hai / ___AtmA Adi sabhI padArtha ina donoM prakAra ke vinAzoM se rahita haiM / athavA sabhI padArtha apane apane svabhAva se kisI bhI prakAra se naSTa-cyuta nahIM hote haiM / pRthivI, ap , agni, vAyu aura AkAza nAmaka bhUta apane apane svabhAva kA parityAga na karane ke kAraNa nitya hI haiN| yaha jagat kabhI pRthvI Adi bhUtoM se rahita nahIM thA, na hotA hai aura na hogA / isa kAraNa ve nitya haiM / utpatti che, tethI utpatti thatAM ja padArthane nAza tha joIe. je te samaye vinAza na mAnavAmAM Ave, te pAchaLathI nAza thavA mATenuM koI kAraNa ja rahetuM nathI. evI avasthAmAM te padArthane kadI paNa nAza ja the joIe nahIM" vizeSika darzanamAM evI mAnyatA prakaTa karavAmAM AvI che ke ghAM Adine vinAza ThaMDA Adi kAraNenA saMgathI thAya che. tethI te prakAranA vinAzane sahetuka vinAza kahevAya che. AtmA Adi saghaLA padArtho A banne prakAranA vinAzathI rahita che. athavA saghaLA padArtho pita pitAnA svabhAvamAMthI koI paNa prakAre naSTa athavA yuta thatAM nathI. eTale ke pita pitAnA svabhAvane patyAga karatA nathI. pRthvI, jaLa, agni, vAyu ane AkAza, A pAMca bhUta pita pitAnA svabhAvane parityAga nahIM karatA hovAne kAraNe nitya ja A jagata pRthvI Adi bhUtothI kadI rahita na hatuM, vartamAna kALe paNa temanAthI rahita nathI ane bhaviSyamAM paNa temanAthI rahita nahIM hoya tethI ja temane nitya kahevAmAM Ave che. For Private And Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samartha vodhinI TIkA pra zu. a. 1 pRthivyAdibhUtAnAmAtmanAM ca nityatvam 209 kadAcidapi jagata pRthivyAdizunyamabhUt bhavati bhaviSyatIti kRtvA nityanyeva tAni tathA AtmA api nitya eva ajanyatvAdihetubhiH anyathA Atmano 'nityatve mokSa kathaivAstamiyAt / taduktam "nainaM chindaMti zastrANi nainaM dahati pAvakaH / na cainaM kredayantyApo na zoSayati mArutaH ||1|| accheyo'yamadAya mavi kAryo'yamucyate / nityaH sarvagataH sthANu racalo'yaM sanAtanaH ||2|| na jAyate mriyate vApi kazcit ityAdi / tasmAt na asadutpadyate tathAtve sarvasya sarvatra sadbhAvaH syAt / asati cakArakavyApArAbhAvAt satkAryavAdaH tathAcoktam asadakaraNAt upAdAnagrahaNAt tathA AtmA bhI anya arthAt kisI kAraNa se utpanna hone yogya na hone se nitya hI hai / AtmA ko agara nitya na mAnA jAya to mokSa kI kathA hI samApta ho jAegI / kahA hai - " nainaM chindanti zastrANi " ityAdi / "AtmA ko zastra chedana nahIM kara sakate agni jalA nahIM sakatI, pAnI galA nahIM sakatA, vAyu sokha nahIM sakatA // 1 // AtmA ko chedana karanA zakya nahIM hai jalAnA zakya nahIM hai usameM kisI prakAra kA vikAra utpanna nahIM ho sakatA / vaha nitya hai, sarvavyApI hai, sthitizIla hai, acala hai, sanAtana hai," // 2 // na koI janmatA hai, na koI maratA hai ityAdi / isI prakAra asat kI utpatti nahIM hotI / aisA hone lage to sabhI kA sabhI jagaha sadbhAva ho jAe / asat meM kAraNoM kA vyApAra nahIM hotA tathA AtmA paNa ajanmA (koIM paNa kAraNe utpanna na thavA yogya) hovAthI nitya ja che. AtmAne je nitya mAnavAmAM na Ave, tA meAkSanI vAta ja samApta thaI jAgyuM. pache 'naina' chindanti zastrANi' ityAdi " AtmAne zastro chevI zatA nathI, agni bALI zakatA nathI, pANI bhIjavI zakatu nathI ane vAyu sukavI zakatA zoSI zakatA nathI. // 1 // AtmAnuM chedana karavAnuM zakaya nathI, tene bALI nAkhavA zakya nathI ane temAM koi paNa prakAranA vikAra paNa utpanna karI zakAto nathI. te nitya che, sa vyApI che, sthitizIla che, ayakSa che bhane sanAtana hai" // 2 // " a (AtmA) janmato pazu nathI yAne zreI (AtmA) bharato pazu nathI " eja prakAre asanI utpatti thatI nathI. kadAca asanI utpatti thavA lAge te saghaLI vastune badhI jagyAe sadbhAva ja thaI jAya asahmAM kAraNeAne bApAz (pravRtti) rAto nathI, tethI satAryavAha vAstavi su. 27 For Private And Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 210 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre sarvasaMbhavAbhAvAt zaktasya zakyakaraNAt kAraNabhAvAcca satkAryamiti / yada kAraNe kArya sat na bhavet tadA ghaTArthI niyamato mRttikAmeva nopAdadIta upAdadate tasmAt satkAryam / evaM ca sarvepi bhAvAH pRthivyAdayaH AtmaSaSThAH / niyatibhAvaM nityatvamAgatAH nAbhAvarUpatAmanubhUya bhAvarUpatAM pratipadya - nte AvirbhAva tirobhAvamAtratvAdutpattivinAzayoH, taduktam- 'nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH' iti tadetanmataM na samyaka sarvapadArthasya nityatvA ataeva satkAryavAda hI vAstavika hai / kahA bhI hai- asadakaraNAt,,ityAdi / ( kharaviSANa Adi) ko utpanna nahIM kiyA jA sakatA, pratyeka kArya ke lie upAdAna ko grahaNa karanA paDatA hai, saba se saba kI utpatti nahIM hotI (jaise miTTi se ghaTAdi sajAtIya hI utpanna hote haiM, paTa Adi sabhI kucha nahIM utpanna hotA) hai zakya se zakya kI hI utpatti hotI hai aura pratyeka kArya ke lie kAraNa kI AvazyakatA paDatI hai, ina saba hetuoM se satkArya vAda hI siddha hotA hai | yadi kAraNa meM kArya kI sattA na rahatI ho to kyA kAraNa hai ki ghaTa banAne kA abhilASI mRttikA ko hI grahaNa karatA hai ? vaha miTTI ko hI grahaNa karatA hai, isa kAraNa satkAryavAda hI samIcIna hai / isa prakAra pRthvI Adi sabhI padArtha nitya hai / aisA nahIM hai ki ve pahale abhAva rUpa meM the aura phira bhAva rUpa ho gae hoM / utpatti aura vinAza vAstava meM AvirbhAva ( prakaTa honA) aura tirobhAva ( chipajAnA ) mAtra hI haiM / kahA bhI hai - "nAsato vidyate bhAvo" ityAdi / asat kA sad udhuM pazu cheu- asadakaraNAt ityAdi adheDAne ziMgaDAM utpanna purI zamatAM nathI. pratyeka kArya ne mATe upAdAnane grahaNa karavuM paDe che. game te vastumAMthI ApaNe dhArIe te vastu utpanna karI zakAtI nathI mATImAMthI ghaDA Adi sajAtIya padArthAM ja utpanna thAya che, parantu paTa-vastra AdinI utpatti thaI zakatI nathI. zakayanI dvArA ja zayanI utpatti thAya che. ane pratyeka kAryane mATe kAraNanI AvazyakatA rahe che. A badhAM hetuo (kAraNA) vaDe satkAryavAda ja siddha thAya che. jo kAraNamAM kA'nI sattA na rahetI hAya, to kayA kAraNe ghaDo banAvavA icchatA mANasa mATIne ja grahaNa kare che? te mATIne ja grahaNa kare che, te kAraNe satkArya vAda ja samIcIna che. eja pramANe pRthvI Adi saghaLA padArtho nitya che, evu' nathI ke pahelAM temanA abhAva hato ane pAchaLathI sadbhAva thai gayA che. utpatti ane vinAza vAstavika dRSTie to AvirbhAva (prakaTa thavAnI kriyA) ane tibhAva (adRzya thavAnI kriyA) mAtra 4 che. pazu cheDe "nAsato vidyate bhAvo" ityAdi asatno sahalAva nathI hoto ane satanA vinAza thai zakatA nathI." For Private And Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 pRthivyAdi bhUtAnAmAtmanAM ca nityatvam 211 bhyupagame AtmanaH katRtvapariNAmo na syAt tatavAtmano'kartRtve karmabandhAbhAvaH tadabhAvAt mukhaduHkhadikaM ko'nubhavet / tathA asata utpAdAbhAve ye yamAtmanaH pUrvabhavaparityAge nAparabhavotpattilakSaNA caturdhA gatiH kathyate sA na syAt tataH mokSagatirapi Atmano na syAt eva mapracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatve Atmano narAmarAdigatyAgatI tathA smRterabhAvAt jAtismaraNAdikaM ca na syAditi / yattuktaM sadevotpadyate tanna yadi sarvathA sadeva tadA kathamutpAdaH, utpAdazcet kathaM sarvathA sat tasmAt kathaMcit nityatvaM kathaMcidanityatvaM sadasat kAryavAdazceti // 16 // bhAva nahIM hotA aura sat kA vinAza nahIM ho sakatA / yaha mata samIcIna nahIM hai| saba padArthoM ko ekAntantaH nitya svIkAra karane para AtmA meM kartRtva pariNamana nahIM ho sakegA / AtmA ko yadI akartA mAna liyA jAya to karmavandha kA abhAva ho jAegA aura karmabandha ke abhAva meM sukha duHkha kA anubhava kauna karegA ? isI prakAra agara asat kI utpatti na ho to pUrvabhava kA parityAga karake uttarabhava kI utpatti rUpa jo cAra prakAra kI AtmA kI gati kahate ho vaha nahIM hogI / mokSa gati kA bhI abhAva ho jAegA isa prakAra AtmA ko acyuta anutpanna evaM sthira eka svabhAva vAlA mAnane para manuSya deva Adi gatiyoM meM AnA jAnA nahI bana sakegA aura smRti kA abhAva hone se jAti smaraNa Adi bhI nahIM ho sakeMge / sat kArya kI hI utpatti hotI hai, yaha kahanA bhI ThIka nahIM hai yadi kArya pahale se hI sarvathA sat hai to phira utpatti kaisI ? aura yadi utpatti ____A2 mata sabhIcI-1 (athita) nathI. sA. pAni antata : (sathA) nitya svIkAravAmAM Ave, te AtmAmAM katRtva pariNamana saMbhavI zake nahIM. AmAne je akartA mAnI levAmAM Ave, te karmabandhane abhAva ja thaI jAya, ane karmabandhane abhAve sukha duHkhane anubhava keNa karaze? eja prakAre che asanI utpatti saMbhavatI na hoya, te pUrvabhavane parityAga karIne uttarabhavanI utpatti rUpa je AtmAnI cAra prakAranI gati kahe che, te paNa saMbhavI zake nahIM, ane mokSa gatine paNa abhAva ja thaI jAya. A prakAre AtmAne acuta, anutpanna, ane sthira eka svabhAvavALe mAnavAmAM Ave, te manuSya, deva Adi gatiomAM gati-Agati paNa saMbhavI zakaze nahIM ane smRtine abhAva thaI javAthI jAtimaraNuM Adi paNa saMbhavI nahIM zake. tu kAryanI ja utpatti thAya che," A pramANe kahevuM te paNa Ucita nathI, jo kArya pahelethI ja sarvathA satuM hoya, te pachI Utpatti kevI? ane je Utpatti thatI For Private And Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtro adhAsatkAryavAdi bauddhamataM darzayati-paMcakhaMdhe ityAdi / mUlam paMca khaMdhe vayaMtage volo u khaNajoiNo aNNo aNNaSNo NevAhu heuyaM ca aheuyaM // 17 // -chAyApazca skandhAn vadantyeke vAlAstu kSaNayoginaH / anyamananyaM naivAhu hai tukaM ca ahetukam // 17 // anvayArtha(ege) eke kecana (bAlA u) bAlAstu sadasadvivekavikalA bauddhamatAnu yAyinaH (paMca) paJcasaMkhyakAn (khadhe) skandhAna rUpa-vedanA vijJAna-sajJAhotI hai to sarvathA sat kaise ho sakatA hai ? ataeva AtmA ko kathaMcit nitya aura kathaMcit anitya aura sat asat-kAryavAda svIkAra karanA cAhie arthAt dravya rUpa se sat aura paryAya rUpa se asat kArya kI utpatti hotI hai / / 16 / / ___aba asatkAryavAdI bauddhamata ko dikhalAte haiM-"paMcakhaMdhe" ityAdi zabdArtha--'ege-eke koI 'bAlA u-bAlastu ajJAnI paca-paJca pAMca 'khadheskandhAn' dha 'vayaMti-camti' batAte haiM-kahate haiM 'khaNajoiNo kSaNayoginaH' kSaNamAtrarahane vAle haiM 'aNNo-anyam' pAMca mahAbhUtoM se anya 'aNaNNo-ananyam' tathA isase abhinna 'heuya-hetuka sakAraNa utpanna 'ca-ca' tathA 'aheuyaM-ahetuka" dinAkaraNa utpanna AtmA 'NevAhu-naivAhuH' nahIM hotA haiM // 17 // -anvayArthakoI koI sat asat ke vivekase rahita bauddhamata ke anuyAyI ajJAnI pAMca skandha kahate haiM-(1) rUpa (2) vedanA (3) vijJAna (4) saMjJA aura hAya, te sarvathA sat kevI rIte hoI zake ? tethI ja AtmAne amuka dRSTie nitya ane amuka dRSTie anitya tathA sat--asat kAryavAda svIkAra karavo joIe. eTale ke dravyanI apekSAe sat ane paryAyanI apekSAe asat kAryanI Utpatti thAya che. gAthA 16 . have suutr||2 214AyapAho mauddhimatanu vivecana 43 .- "paMca khadhe" tyAdi zahA - 'ege-eke 'bAlA u-bAlastu' jAnI 'eca-paJca' iya 'khadhesAdhAn' 245 'vayaMti-vadanti' 4 cha 'aNNo-anyam' laya bhAyAbhU zivAya aAyo- amanyam' yAnAthI manya he uya-hetukam' sA pAna 'ya-ca' tathA 'ahe. uya-ahetuka' 129vinApanna mAtmA 'NezAhu-nebAhuH khAtA nathI. // 17 // anvayArtha tu vivekathI rahita ane baddhamatanA anuyAyI evA kaI hoI ajJAnI loko pAMca raDInuM pratipAdana kare che. te pAMca skalpanA nAma nIce pramANe che. (1) For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 asatkArya vAdIbauddhamatanirUpaNam 213 saMskArAkhyAna (vayaMti) vadanti pratipAdayanti-pazcaskandhebhyo vyatirikta : paralokagAmI ko'pyAtmA nAstIti kathayanti / te ca skandhA : (khaNajoiNo) kSaNayoginaH kSaNamAtra yogavantaH kSaNikAH santItyarthaH / punazcaite bauddhAH (aNNo) anyam- AtmaSaSThavAdi- sAMkhyoktaM paJcabhUtebhyo'nyamAtmAnam tathA (aNako)ananyam-cArvAkAbhimataM pazcabhUtAvyatiriktamAtmAnaM na manyante / evaM (heuyaM) hetukaM sahetukaM paJcabhUtebhyaH samutpannam (ca) ca-tathA (ahe'yaM) ahetukam heturahitam anAdyanantatvAnnityaM cAtmAnaM (NevAhu) naivAhuH naiva kathayanti anyam ananyam hetukam ahetukam cAtmAnaM na manyante bauddhA iti bhAvaH // 17 // -TIkA'ege eke-kecana' vAlA u, bAlAstu sadasadvivekavikalA bauddhamatAnuyAyinaH 'paMca khaMdhe' paJcakandhAna vayaMti vadanti-pratipAdayanti / tathAhi-rUpaskandha-vedanA skandha-vijJAnaskandha-saMjJAskandha-saMskAraskandhAgvyAH paJcaiva skandhA vidyante (5) saMskAra / unakA kahanA hai ki ina pAMca skandhoM se bhinna koI AtmA nahIM hai, jo paraloka meM gamana karatA ho, ve skandha eka kSaNa bhara hI Thaharate haiN| ve bauddha AtmA ko sAMkhya kI bhAMti pAMca bhUtoM se bhinna svIkAra nahIM karate aura na cArvAka kI taraha abhinna hI svIkAra karate haiM / AtmA ko sahetuka arthAt bhUtoM se utpanna yA nirhetuka arthAt anAdi ananta bhI nahIM mAnate haiM // 17 // --TIkArthakoI koI bauddhamata ke anuyAyI satya asatya ke mAna se zUnya ajJAnI pAMca skaMdhoM kA pratipAdana karate haiN| ve pAMca kara yaha hai-(1) rUpaskaMdha (2) vedanAskaMdha (3) vijJAnaskaMdha (4) saMjJAskaMdha aura (5) saMskAra 35, (2) vedanA, (3) vijJAna (4)saMjJA ane (5) 42 teyo geSu pratiyAna 2 che ke pAMca skathI bhinna e che ke AtmA ja nathI ke je paralokamAM gamana karate hiya. te sthaLe eka TraNa mAtra ja Take che. te bauddhamatane mAnanArA leke AtmAne sAMkhyAnI jema pAMca bhUtathI bhinna paNa mAnatA nathI. ane cArvAka matavAdIonI jema pAMca bhUtathI abhinna paNa mAnatA nathI. teo AtmAne sahetuka eTale ke bhUto vaDe pina thayele athavA nihetuka eTale anAdi anaMta paNa mAnatA nathI. 17 TItha kaI kaI bauddhamatanA anuyAyIo satya ane asatyanA bhAnathI vihIna hovAne kAraNe-ajJAnI hovAne kAraNe pAMca skaMdhanuM pratipAdana kare che. te pAMca skaMdha nIce a5 cha. (1) 3145, (2) nA245, (3) vijJAna245, (4) saMjJA nyane (5) For Private And Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 sUtrakRtAtre etebhyaH skandhebhyo vyatiriktaH kazcidAtmA paralokagAmI nAstIti pratipAdayanti / tatra pRthivI pArthivarUpAdayazca rUpaskandhe samAviSTA bhavanti 1 sukhadukhayoH tadabhAvayotha vedanamanubhavo vedanAskandhe'ntarbhavatira rUpajJAna - rasajJAna ghaTAdijJAnAni vijJAnaskanthe'ntarbhavanti 3 / ghaTapaTAdisaMjJAnAM bodhakaH saMjJAskandha : 4 / puNyapApAnAM samudAyaH saMskAraskandhaH 5 / eteSAM samudAyarUpaevAtmA na tu etebhyo'tiriktaH kacidAtmA nAmaka padArtho'sti / etad vyatiriktAtmA'stitve pramANasyA'bhAvAt / ayamartha:- pratyakSaM dvividham- bAhyamAbhyantaraMca / tatra vAhya cAkSupa-rasanAprANaja - zrAvaNa - navAca bhedAt paMcavidham / tatra - rUpa-rUpatva- rUpiNAM ca cakSuSA grahaNaM bhavati sparza - sparzatva sparzavatAMca tvagindriyeNa jJAnaM jAyamAnaM tvAca skaMdha | unakA kathana hai ki ina pAMca svoM se bhinna aura paralokagAmI AtmA nAmaka koI padArtha nahIM hai / inameM se pRthivI aura pArthiva rUpa Adi rUpakaMva ke antargata haiM sukha duHkha aura una ke abhAva kA anubhava karanA vedanA ke antargata hai rUpajJAna rasajJAna aura ghaTa Adi saMjJAoM kAna kAne vAlA saMjJAskaMdha kahalAtA hai aura puNya pApa kA samudAya saMskAraskaMdha hai| AtmA ina skaMdhoM se abhinna hai bhinna nahIM hai| inase bhinna AtmA kA astitva mAnane meM pramANa kA abhAva hai / Azaya yaha hai pratyakSa do prakAra kA hai vAhya aura Abhyantara / vAdya pratyakSa pAMca prakAra kA hai - (1) cakSu se utpanna hone vAlA ( 2 ) rasanA se utpanna hone vAlA (3) prAga utpanna hone vAlA (4) zrotra se utpanna hone vAlA (5) tvacA spazendriya se utpanna hone vAlA rUpa kA saMskAra skaMdha teo evuM kahe che ke A pAMca skaMdhAthI bhinna ane paraleAkagAmI AtmA nAmanA koi padArtha ja nathI temanA pRthvI ane pArthiva rUpAdinA rUpaka dhamAM samAveza thaI jAya che. sukha duHkhanA ane temanA abhAvanA anubhava karavA. tene vedanAsya dhamAM samAveza thai jAya che. rUpajJAna ane rasajJAna karAvanArA je skaMdha che, tene vijJAnaska dha kahe che. ghaTAdi saMjJAonu jJAna karAvanArA skaMdhane sajJAska dha kahe che. ane puNyapApanA samudAya rUpa rAskAra dha che. AtmA A skaMdhAthI abhinna che.- bhinna nathI. temanAthI bhinna AtmAne mAnavAmAM pramANana abhAva che. A kathananA Azaya e che ke pratyakSanA be prakAra che. (1) mAhyapratyakSa bhane (2) Abhyantara pranyA mA pratyakSApAtra ra che. (1) cakSu vaDe utpanna thanArU (2) rasanA vaDe utpanna thanAra (3) kANu vaDe utpanna thanAra (4) zrotra vaDe utpanna thanAra ane (5) tvayA (sparzendriya) vaDe utpanna thanA3. For Private And Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 1 asatkAryavAdI bauddhamatanirUpaNam 215 mityabhidhIyate / rasagandha - zabdAnAM rasanatrANazrotrajJAnaM jAyate / tathAtmani na cakSuSaH pravRttiH saMbhavati, AtmAno nIrUpatvAt / rUpavatAmeva dravyANAM cakSugrIvatvaniyamAta / nApi tvagindriyasya pravRttirAtmani sparzato dravyasyaiva tvayogrAhyatva darzanAta Atmanica rUpasparzayorabhAvena tAbhyAM tvacakSubhyagrahaNAbhAvAda / nApi rasanAdIndriyatigrahaNaM saMbhavati teSAM guNamAtravAhakatvAt Atmanazca sarvathA guNarUpatvA'bhAvAt / nApi - Antara- pratyakSa vedyatA - AtmAnaH sukhAdInAmeva manogrAdyanvaniyamAt / tasmAnna pratyakSaM prakramate - Atmani / nApyanumAnaM prakramate Atmani nirdaSTahetorabhAvAt , rUpatva kA aura rUpI padArthoM kA cakSu se grahaNa hotA hai sparza sparzatva tathA sparza vAle padArthoM kA tvacA indriya se grahaNa hotA hai / sagaMdha aura zabda kA rasanA ghrANa aura kSetra indriyoM se grahaNa hotA hai / inameM se AtmA ke viSaya meM cakSu kI pravRtti nahIM ho sakatI, kyoMki AtmA arupI hai / cakSu ke viSaya to rUpavAna padArtha hI hote haiM aisA niyama hai / sparzanendriya kI bhI pravRtti nahIM ho sakatI, kyoMki sparzavAn dravyahI usake dvArA grahaNa kiyA jA sakatA hai| AtmA meM rUpa aura sparza kA abhAva hai ataeva usakA sparzandriya aura cakSurindriya se grahaNa nahIM ho sakatA / isI prakAra rasanA ghrANa aura indriyoM se bhI grahaNa honA saMbhava nahIM hai kyoMki yaha indriyAM guNamAtra ko grahaNa karatI haiM aura AtmA guNa mAtra svarUpa nahIM hai / AtmA Antara pratyakSa se bhI jJeya nahIM hai kyoMki sukhAdi hI mana ke grAhya ho sakate haiM / ataeva AtmA ke viSaya meM pratyakSa kI pravRtti nahIM ho sktii| anumAna pramANa kI pravRtti honA bhI saMbhava nahIM hai kyoMki nirdoSa hetu kA abhAva hai / cakSu vaDe rUpanuM, rUpatvanuM ane rUpI padArtha nu grahaNa thAya che. tvacA (sparzendriya) vaDe sparzI, spatya ane spavALA paTTAne grahaNa karAya che. rasanuM huNa rasanA Indriya vaDe, gadhanuM prANendriya vaDe ane zabdanuM zrandriya vaDe grahaNa thAya che. A pAMcamAMnA catu nAmanA bAhya pratyakSa vaDe AtmAnA viSayamAM pravRtti thai zakatI nathI, kAraNa ke AtmA arUpI che. 'rUpI padArtha ja cakSu dvArA grAhya hAya che,'evA niyama che AtmAnA viSayamAM sparzendriyanI pravRtti paNa thai zakatI nathI. sparzayukta dravyanA ja badha sparzendriya dvArA thai zake che. parantu AtmAmAM spaguNano paNa abhAva che tethI AtmA sparzendriya dvArA paNa agrAhya che. sparzendriya dvArA tene viSe kaze! paNa dha thatA nathI. eja pramANe rasanA, prANa ane zrotronDriyA dvArA paNa AtmAne grahaNa karI zakAtA nathI, kAraNa ke A indriya guNamAtrane grahaNa kare che, ane AtmA guNamAtrasvarUpa nathI. AmAM Antara pratyakSa dvArA paNa jJeya nathI, kAraNa ke mana dvArA For Private And Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 sUtrakRtAGgasUtro pratyakSamanumAnaMca vihAya pramANAntaraM nAsti yadvalAd paJcaskandhAtiriktasyAtmanaH prasiddhi bhavet / evaM te vAlAH vAlA iva vAlAH-sadasadvivekavikalA bauddhAH pratipAdayanti / vahavo hi buddhamatA'nuyAyinaH / tatra kecana sarvAstitvavAdinaH kecana vijJAnamAtrA'stitvavAdinaH apare punaH sarvazUnyatAvAdinaH yadyapi buddha eka evopadeSTA tatra tattvabhedapratipAdanaM na yuktam tathApi vineyabhedAt pratipattibhedAdvA bhedo jAtaH taduktam "dezanA lokanAthAnAM stvaashyvshaanugaaH| bhidyante bahudhA loke upAyairbahubhiHpunaH / / 1 / / gaMbhIrottAnabhedena kacicobhayalakSaNA / bhinnA'pi dezanA'bhinnA zUnyatA dvayalakSaNA // 2 // __ pratyakSa aura anumAna ke sivAya koI dUsarA pramANa nahIM hai, jisake bala se pAMca skaMdhoM se bhinna AtmA kI siddhi kI jA sake / aisA ve ajJAna bauddha pratipAdana karate haiN| buddhamata ke anuyAyI bahutere haiM / unameM se koI sarvAstitvavAdI haiM koI vijJAna ko hI mAnate haiM, koI sarvazUnyatAvAdI haiM / yadyapi unake upadezaka buddha eka hI haiM phira bhI ziSyoM ke bhedase yA pratipatti ke bheda se bheda ho gayA hai / kahA bhI hai-'dezanA lokanAthAnAM" ityaadi| loka ke nAtha bhagavAn buddhakI dezanA prANiyoM ke Azaya kI vazavartinI hai| vaha anekoM upAyoM se loka meM aneka prakAra kI ho gaI hai // 1 // ___vaha dezanA kahIM gaMbhIra, kahIM uttAna aura kahIM donoM taraha kI hai| kintu sukhAdinuM ja grahaNa thaI zake che. tethI AmAnA viSayamAM pratyakSanI pravRtti thaI zaktI nathI. A prakAre pratyakSa pramANa dvArA AtmAne jANI zakAtuM nathI. AtmAnA viSayamAM anumAna pramANanI pravRtti paNa saMbhavita nathI, kAraNa ke nirdoSa hetune abhAva che. - pratyakSa ane anumAna pramANa sivAyanuM bIjuM kaI pramANa nathI ke jene AdhAre pAMca thI bhinna evA AtmAnI siddhi karI zakAya, evuM te ajJAna bauddha matavAdIo pratipAdana kare che. bauddha matanA anuyAyIonA aneka prakAre che. koi sarvAstitvavAdI che. keI vijJAnane ja mAne che, ane koI sarvazUnyatAvAdI che. jo ke bauddha dharmane upadeza ApanArA te eka ja buddha thaI gayA che. paraMtu ziSyanI mAnyatA athavA pratipattinA bhedane kAraNe bauddha matavAdIonA paNa ghaNA bheda paDI gayA che. kahyuM paNa cha OM "uzanA lokanAthAnAM" tyA nA nAtha bhagavAna muddhanI desh-|| prANImAnA AzayanI vazavattinI che. te aneka upAye vaDe lekamAM aneka prakAranI thaI gaI che. 1 - te dezanA gaMbhIra paNa che, uttAna paNa che. ane gaMbhIrattAna paNa che. paraMtu vibhinna. (4) 4 cha. // 2 // For Private And Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhino TokA pra. zru. a. 1 asatkAryavAdI bauddhamatanirUpaNam 217 iti ziSyabhedAt teSAM jJAnabhedAdvA bahuprakAratvaM na tu tatvabhedAdayaM bhedaH / tattvasya zUnyatA'dvayasyaikavidhatvAt / sarve'pi ziSyAstena sAkSAtparaMparayA zUnyatAyA mevA'vatAryante / tatra ye vicakSaNAH te sAkSAdeva zUnyatopadezena bodhitA buddhana madhyamAstu vAhyArthapratikSepapUrvakavijJAnAstitvapratipAdanena bodhitAH / ye ca sarvebhyo'pi hInA ste bAhyArthapratipAdanenaiva bodhitA bodhyante buddhena / ete sarve'pi yathA'vasthitArthA'parijJAnAda bAlA ev| taeva bAhyArthavAdino bAhyamAbhyantaraM ca padArthajAtaM svIkurvanti bhUtaM bhautikaM cittaM caitaMca / tathoktaM sUtrakAreNa-paMcaskandhAna ityAdi / te ca paMca skandhasamudAyAtmakamevA''tmAnaM svIkurvanti na tu skandhA'tiriktamAtmAnamabhyupagacchanti / vibhinna prakAra ko vaha dezanA zUnyatA rUpa eka lakSaNa vAlI hone se abhinna eka hI hai // 2 // ___ isa prakAra ziSyoM ke bheda se yA unake jJAna ke bheda se nAnA prakAra ho gae haiM / tattva ke bheda se yaha bheda nahIM hai| tattva hai zUnyatA aura vaha eka hI prakAra kA hai / sabhI ziSyoM ko isake dvArA sAkSAt yA paramparA se zUnyatA meM hI praveza karAyA jAtA hai| jo ziSya prajJAvAna haiM, unheM buddha ne sAkSAt zUnyatA kA upadeza dekara vodhita kiyA hai| madhyama ziSyoMko vAhya padArthoM kA niSedha karake aura akele vijJAna kA astitva pratipAdana karake samajhAyA hai aura jo sabase hIna haiM unako vAhya padArthoM kA astitva pratipAdana karake bodha pradAna kiyA hai| parantu ye sabhI vAsta. vika padArtha svarUpa se anabhijJa hone ke kAraNa ajJAnI hI haiN| bAhyArthavAdI ziSyanA bhedanI apekSAe athavA temanA jJAnanA bhedanI apekSAe bauddhomAM aneka bheda paDI gayA che. paraMtu tatvanA bhedanI apekSAe A bheda paDyA nathI. tatva te eka ja che. zunyatA rUpa tatvamAM koI bheda nathI. saghaLA ziSyane tenA dvArA sAkSAt athavA paraMparA vaDe zunyatAmAM praveza karAvavAmAM Ave che. - je ziSya prastAyukta hatAM, temane buddha sAkSAt zUnyatAne upadeza ApIne badhita karyA hatA. madhyama ziSyone bAhya padArthone niSedha karIne ane ekalA vijJAnanA astitvanuM ja pratipAdana karIne samajAvyA che. ane jeo sauthI hIna hatAM, temane bAhya padArthonA astitvanuM pratipAdana karIne bodha Apyo hato. paraMtu te saghaLA ziSya padArthane vAratavika virapathI anabhinna rahevAne kAraNe ajJAnI ja rahyA che. bAhyArthavAdI sU. 28 For Private And Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir %3 218 sUtrakRtAGgasUtre tathA te skandhAH-"khaNajoiNo,' iti' kSaNayogina ityarthaH / kSaNaH paramasukSmakAlaH tena saha yogaH saMvandhaH kSaNayogaH-kSaNayogo vidyate yasya sa kSaNayogI yat sat tat kSaNikamiti vyApteH / tatra meghamAlAdikaM dRSTAntaH"yathA meghamAlAH kSaNikAH sattvAt / tathA sarve bhAvAH sattvAt kSaNikA eva na tu sthAyino bhavanti / satvaM nAma-arthakriyAkAritvam / arthakriyAca sthAyini padArthe na saMbhavati, ataH sthAyitvaM viruddha kSaNikatvaM bhAvanAM paryavasyati / ayamAzayaH-yadi padArthaH sthAyI bhavet tadA sa arthakriyAM krameNa bauddha vahI haiM jo vAhya Abhyantara padArthoM ko svIkAra karate haiN| ve padArtha haiM bhUta, bhautika, citta aura caitta / sUtrakAra ne kahA hai-ve pA~ca skaMdhoM ke samudAya ko hI AtmA svIkAra karate haiN| skaMdhoM se bhinna AtmA ko nahIM mAnate haiN| tathA ve skaMdha kSaNayogI haiN| saba se sUkSma kAla ko kSaNa kahate hai| una skaMdhoM kA eka kSaNa ke sAtha hI saMbaMdha rahatA hai arthAt ve kSaNika haiM, kyoM ki jo sat hotA hai vaha kSaNika hotA hai, aisI vyApti hai| yahA~ meghamAlA Adi draSTAnta haiN| jaise meghamAlAeM kSaNika haiM, kyoMki sat haiM, usI prakAra sabhI sat padArtha kSaNika haiM sthAyI nhiiN| yahAM sattvakA artha hai arthakriyA kAritva sthAyI padArtha meM arthakriyA saMbhava nahIM hai / ataeva sthAyinva se viruddha kSaNikatva hI padArthoM meM siddha hotA hai| ___Azaya yaha hai yadi padArtha sthAyI ho to vaha kramase arthakriyA karegA bauddha eja che ke jeo bAhaAbhyantara padArthone svIkAra kare che. te padArtho nIce pramANe cha- bhUta, lautiha, vitta ane autta.. - sUtrakAre evuM kahyuM che ke teo pAMca skanA samudAyane ja AtmA rUpe svIkAre che. kaMthI bhinna AtmAne teo mAnatA nathI. tathA te kaMdhe kSaNagI che. kALanA sauthI sUkSma vibhAgane phaNa kahe che. te ska kSaNika che, kAraNa ke je satuM hoya che, te kSaNika ja hoya che, e niyama che. A niyamanuM pratipAdana karavA mATe meghamAlA Adi daTAne ApavAmAM AvyAM che. jevI rIte meghamAlAe kSaNika che, kAraNa ke te sat padArtha rUpa che, e ja pramANe saghaLA sat padArtho kSaNika ja hoya che-sthAyI hatA nathI. ahIM sattvane artha che artha kiyAkAritva' sthAyI padArthamAM arthayiA saMbhavI zaktI nathI. tethI sthAyitvathI virUddha evuM kSaNikatva ja padArthomAM siddha thAya che. A kathanane Azaya e che ke je padArtha sthAyI hoya, te te kamapUrvaka artha kriyA For Private And Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra, zru a. 1 asatkArya vAdI bauddhamatanirUpaNam 219 kariSyati, yugapadvA, tRtIyapakSasyA'bhAvAt , 'parasparavirodhehi na prakArAntarasthiti-' riti niyamAt / tatra nAdyaH pakSaH prazastaH yato yadi krameNa kArya kariSyati nityaH padArtha stadA sa kAlAntarabhAvinIH sarvA api kriyAH prathama kriyAkAle evaM kariSyati, samarthasya kSepA (kAlakSepA)'yogAditi nyAyAt / kAlakSepe cAsAmarthya vA syAt / yadyapi samartho'yaM bhAvaH kriyAkaraNe tathApi sahakArisamavadhAne eva tattat kArya kariSyatIti na vAcyam / evaM sati asAmarthya syAt, svetara sahakAri-sApekSavRttitvAt / tasmAtkrameNeti pakSo na samyak / atha yugapaditi vA-kArya karoti sthirabhAva iti dvitIyapakSo'pi na samIcInaH nayako bhAvo'zepadezakAlavartinIH sarvA api kriyAH yugapadeva saMpAdayatIti athavA eka sAtha ! tIsarA pakSa ho nahIM sktaa| aisA niyama hai ki paraspara virodhI do pakSoM ke atirikta tIsarA pakSa nahIM ho sktaa| ukta do meM se prathama pakSa ThIka nahIM hai, kyoMki nitya padArtha yadi krama se kArya karegA to vaha kAlAntara meM hone vAlI sabhI kriyAoM ko pahalI kriyA ke samaya meM hI kyoM nahIM kara letA ? samartha padArtha kAlakSepa nahIM karatA, aisA nyAya hai| agara vaha kAlakSepa kare to asamartha ho jAegA / agara kaho ki padArtha to arthakriyA karane meM samartha hai tathApi sahakArI kAraNoM kA saMyoga hone para hI vaha amuka amuka kArya karatA hai so ThIka nhiiN| aisA hone para to vaha asamartha ho jAegA, kyoMki vaha apane se bhinna sahakAriyoM kI apekSA se hI pravRtti karatA haiN| ataeva kramase arthakriyA karane kA pakSa samIcIna nahIM hai| ___sthAyI padArtha eka sAtha arthakriyA karatA hai, yaha dUsarA pakSa bhI samIcIna nahIM hai| eka padArtha samasta dezakAloM meM honevAlI samasta kriyAoM ko eka karaze. ke eka sAthe artha kiyA karaze ? A be vikalpa sivAyane trIne keI vikalpa saMbhavI ja zaktA nathI. kAraNa ke e niyama che ke pararapara virodhI evA be pakSo uparAMta trIje kaI pakSa ja hoI zake nahIM uparyukata banne pakSemAne pahele pakSa samIcIna nathI. kAraNa ke nitya padArtha je kamapUrvaka kAma kare che te kAlAntare thanArI saghaLI kriyAone pahelI kiyAnA samayamAM ja zA mATe karI na le? samartha padArtha kALakSepa karatA nathI. evo niyama che jene kALakSepa kare te asamartha thaI jAya kadAca Apa evuM pratipAdana karatA ho ke padArtha te artha kriyA karavAne samartha che, paraMtu hakArI kAraNene saMga thAya tyAre ja te amuka amuka kArya kare che, paranta A mAtA ucita nathI je e mAnyatA svIkAravAmAM Ave te padArthanI asamarthatA je siddha thaze, kAraNa ke te potAnAthIsUna evA sahakArIone AdhAre ja pravRti kare che tethI krame kameartha kriyA karavAne pakSa (vikalpa) samIcInanathI. For Private And Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 220 sUtrakRtasUtre kutracidapi kenApi jJAyate / anubhavavirodhAt / tathA sati kAryakAraNAdInA daiva jAyamAnatayA daNDaghaTAdinAM parasparakAryakAraNabhAvasya vilopaprasaMgAt / yathA kathaMcit ekadeva sarvakriyAkAritvasya svIkAre'pi na doSAd vimucyate / yato yadi sthiro bhAvaH sarvamapi arthakriyAmekadaiva karoti, tadA dvitIya tRtIyAdi kSaNe sa bhAvaH kiM kariSyati, karaNIyAntarAbhAvat / yatsatkarttavyamAsIt tatsarva prathamakSaNe eva tena kRtameva, tato'nantarakAle kiM kariSyati / iti yugapaditi pakSopi na samIcInaH tadevaM sthirasya bhAvasya krama yaugapadya dvArA'rthakriyAkAritvasyAbhAvAt svakAraNena sthirabhAvasyotpatti nai jAyate / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAtha kara letA hai, aisI pratIti kahIM kisI ko bhI nahIM hotI hai| agara sabhI padArthoM kI eka sAtha utpatti mAnI jAya to kArya aura kAraNa Adi ke eka sAtha utpanna hone se daNDa aura ghaTa Adi meM paraspara kArya kAraNabhAva hI nahIM bana sakegA / kisI prakAra eka hI sAtha samasta kriyAoM kA kiyA jAnA svIkAra karane para bhI doSa se chuTakArA nahIM ho sakatA / yadi sthira padArtha sabhI arthakriyAoM ko eka sAtha hI kara DAlatA haiM to dUsare tIsare Adi kSaNoM meM kyA karegA ? use karaneko kucha zeSa nahIM hai| jo kucha karane yogya thA vaha saba usane prathama kSaNa meM hI kara liyA, phira bAda ke kSaNoM meM kyA karegA ? isa prakAra eka sAtha arthakriyA karane kA pakSa bhI samIcIna nahIM hai / isa prakAra sthira padArtha meM krama athavA akrama se arthakriyAkAritva kA abhAva hone se nitya padArtha kI utpatti apane kAraNoM se nahIM ho sakatI / 3 sthAyI padArtha eka sAthe kriyA kare che", A banne pakSa paNa svIkArya nathI eka padArtha samastadezakALamA thanArI samastakriyAo eka sAthe karI le che. evI prIti koIne kyAre ya paNa thatI nathI jo saghaLA padAthenI eka sAthe utpatti thavAnI vAta mAnavAmAM Ave tA kAya ane kAraNa AdinI eka sAthe utpatti thavAthI daMDa ane ghaTADhimAM paraspara kArya kAraNa bhAva ja saMbhavI zakaze nahIM. koI paNa prakAre eka sAthe ja samasta kriyAe karAyAnA svIkAra karavAmAM Ave te paNa doSathI mukta rahI zakAze nahIM. jo sthira padArtha pahelI kSaNamAM ja saghaLI akriyAe eka sAthe karI nAkhe, te! bIjI, trIjI Adi kSaNAmAM zuM karaze ? tene kaI paNa karavAnuM ja bAkI rahyuM nathI je kaI karavA jevu hatu, te teNe prathama kSaNamAM ja karI nAkhyuM. have pachInI kSaNAmAM te zuM karaze ? A prakAre " eka sAthe arthakriyA karavAnA bIjo pakSa paNa samIcIna lAgatA nathI. A prakAre sthira (sthAyI) padArtha mAM krama athavA akrama pUrvaka kriyA kAritvano abhAva hovAthI nitya padArthanI utpatti potAnA kAraNeAvaDe thaI zakatI nathI. For Private And Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'samartha'bodhinI TIkA 221 pra. . a. 1 asatkAryavAdI bauddhamatanirUpaNam atha padArtho'nityasvabhAvaH, tadA sarvasyA'pi padArthasya kSaNikatvam ayatnasiddhameva bhavati / tathA coktam " jAtireva hi bhAvAnAM vinAze heturiSyate / yo jAtazca na ceddhvasto nazyet pazcAtsa kena ||1|| " iti / tasmAtsvakAraNebhyo jAyamAnAH padArthAH vinazvarasvabhAvavanta eva samutpadyante, na tu sthirasvabhAvatayA / yadi samutpattisamaye eva sa bhAvo vinAzakAraNasaMvalito na bhaveda tadA pazcAtko hitaM nAzayituM zaknuyAt / taduktam - "tAvatkAlaM sthiraM cainaM kaH pacAnnAza yiSyati iti tasmAt paJcaskandhAH kSaNayogina iti siddham / punazca 'aNNo aNaSNo, ityAdi / te bauddhA:- anyam - paJcabhUtebhyo'tiriktam AtmapaSTavAdi sAMkhyAbhimatam AtmAnaM vAhU' naivAhuH naiva kathayanti na svIkurvantI / evaM agara padArthako anityamAnA jAyatAM sabhI padArthoMkI kSaNikatA binA prayatna hI siddha ho jAtI hai| kahA bhI hai- " jAtireva hi bhAvAnAm" ityAdi / padArthoM kI utpatti hI unake vinAza kA kAraNa hai / jo padArtha utpanna hote hI naSTa nahIM hotA, vaha bAdameM kisa kAraNa se naSTa hogA ? arthAt naSTa hI nahIM hogA / " I ataeva utpanna hone vAle padArtha nAzazIla hI utpanna hote haiM, sthitizIla nhiiN| agara utpatti ke samaya meM hI padArtha vinAza ke kAraNa se yukta na ho to bAda meM kauna use naSTa karane meM samartha ho sakegA ? kahAnI haiutane samayataka sthira rahe hue usa padArtha ko bAdame kauna naSTa karegA ? isase yaha siddha huA kI pAMca skaMdha kSaNika haiM / ve bauddha AtmavAdI sAMkhyA ke mAne hue AtmA ko pAMca bhUtoM se bhinna nahIM mAnate haiM / tathA cArvAka (nAstika) ke dvArA svIkRta pAMca bhUtoM jo padArthIne anitya mAnavAmAM Ave, tA saghaLA padAthAMnI kSaNikatA vinA prayatne 4 siddha thA laya che. udhuM pazu che - "jAtireva hi bhAvAnAm" ityAhi " padArthonI utpatti ja temanA vinAzanuM kAraNa che. je padArtha utpanna thatAM ja naSTa thatA nathI, te pAchaLathI kayA kAraNe naSTa thaze ? eTale ke naSTa ja nahIM thAya." tethI utpanna thanArA padArtha nAsazIla ja utpanna thAya che, sthitizIla nahIM. je utpattine samaye ja paTTA vinAzanA kAraNathI yukta na hoya, tA tyAra bAda (utpattinA samaya bAda) tene nAza karavAne koNa sama haze? kahyuM paNa che ke 22 " ATalA samaya sudhI sthira rahelA te padArthanA pachIthI kANu nAza karaze ? " A kathana dvArA e vAta siddha thAya che ke pAMca skaMdhA kSaNika che. AtmaSaNavAdI (AtmArUpa chaThThA tattvanA svIkAra karanArA) sAMkhyA jema AtmAne pAMca bhUtAthI bhinna mAne che, tema bauddhI mAnatA nathI. vaLI teo cArvAkAnI jema For Private And Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 sUtrakRtAGgasUtre hetukaM - sahetukam - zarIrAkArapariNataM paJcabhUtaniSpAditam tathA ahetukam - anA dhanantatvAnityamapi ca na svIkurvantIti // 17 // eke bauddhAH pRthivIjalatejovAyugagana rUpapaJcaskandhAtmakaM jaganmanyante, tanmataM pradarzya sAmprataM ye tu pRthivIjalatejovAyurUpacaturdhAtukamevedaM jagaditi manyante teSAM mataM saMkSepato darzayannAha - puDhavI Au ityAdi / mUlam - 2 4 3 7 11 puDhavI Au teU ya, tahA vAU ya egao / 9 10 12 15 13 14 cattAri dhAuNo rUvaM evamAhaMsu yAvare // 18 // chAyA pRthivyApastejazca tathA vAyuzcaikataH / catvAri dhAto rUpANi, evamAhuzcA'pare // 18 // se abhinna bhI nahIM svIkAra karate haiN| isI prakAra AtmA ko na sahetuka mAnate haiM, na ahetuka mAnate hai, arthAt na zarIra ke AkAra meM pariNata paMcabhUtoM dvArA janita svIkAra karate haiM, na anAdi ananta hone se nitya hI svIkAra karate haiM ||17|| koI bauddha pRthivI, jala, teja, vAyu aura AkAza ina pAMca skaMdha rUpa jagat svIkAra karate haiM, unake mata ko pradarzita karake aba jo bauddha pRthivI, jala, agni aura vAyu rUpa caturdhAtuka hI jAgat hai, aisA mAnate haiM, unake mata ko saMkSepa se dikhalAte hue kahate hai AtmAne pAMca bhUtAthI abhinna paNa mAnatA nathI. A rIte teo AtmAne sahetuka paNa mAnatA nathI ane ahetuka paNa mAnatA nathI. eTale ke te AtmAne zarIranA AkAre piraNata pAMca bhUto vaDe jinita paNa mAnatA nathI. ane anAdi anaMta hovAthI tene nitya paNa svIkAratA nathI. / / gAthA 175 koI koI auddhamatavAdIo pRthvI, jala, teja, vAyu ane AkAza A pAMca skaMdha rUpa jagatanA svIkAra kare che. temanA matane prakaTa karIne have sUtrakAra keTalAka evA bauddha matavAdIonA matane prakaTa kare che ke je pRthvI, jala, agni ane vAyurUpa caturthAMtuka jagata che evuM mAne che. sUtrakAra temanA matane nIcenA sUtra dvArA sakSiptamAM prada- zita kare che. For Private And Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra samArtha bodhinI TIkA www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra. a. 1 caturdhAtukavAdI bauddhamatanirUpaNam 223 anvayArthaH-- ( puDhavI Au ya teU ) pRthivI Apazca tejaH ( tahA cAU ya) tathA vAyuzca, etAni ( cattAri ) catvAri catuHsaMkhyakAni ( dhAuNo) dhAtoH dhArakapoSakatvAd dhAtuH, tasya (rUvaM) rUpANi svarUpANi santi pUrvoktAni pRthivyAdIni catvAri dhAtu svarUpANi santi / pRthivyAdIni catvAri dhAtavaH kathayanta itibhAvaH / etAni (eo) ekata: ekatra militAni jagat ghaTapaTAdirUpaM samutpAdayanti / ( evaM ) evam -- anena prakAreNaca [ avareM] apare - caturdhAtukavAdino bauddhAH [AIsu] Ahu: - kathayantIti // 18 // zabdArtha - 'puDhayo mAuya teU- pRthivI Apazca tejaH' pRthivI jala aura teja 'tahA ghAu ya-tathA vAyuzca' tathA vAyu 'cattAri - catvAri' ye cAra 'dhADaNo dhAtoH' dhAtuke rU' rUpANi' rUpa haiM 'pagao ekataH' ye zarIra rUpameM eka hone para jIva saMjJAko prApta karate haiM 'patra evam' isa prakAra 'aghare - apare' dUsare bauddhoMne 'AhaMsu - AhuH' kahA hai // 1 // -: anvayArtha : pRthvI, jala, agni aura vAyu yaha cAra dhAtu ke rUpa haiM / arthAt yaha pRthvI Adi cAra dhAtu ( dhAraka aura poSaka tattva ) haiM / yahI dhAtu milakara ghaTapaTa Adi ko utpanna karate haiN| aisA dUsare caturdhAtuvAdIbauddha kahate haiM | ||18|| zahA - 'puDhavI Aya u-pRthivI Apazca tejaH' pRthvI, 'tahA ghAu ya-tathA vAyuzca' tathA vAyu 'battAri - catvAri' A yAra dhAtunA 'rUvaM - rUpANi' 3po che. 'emao ekataH' mA zarIra zubha saMjJA prApta che. 'evaM pavam' se rIte 'avare - apare' jI ? gauddho che teso 'Aha' su- AhuH 'dhuM che. // 18 // nsa yAne tela 'ghAuNo dhAtoH ' athavAthI lava anvayA "pRthvI, sa, agni yAne vAyu, AA yAra dhAtunAM 35 che. bheTale me mA pRthvI Adi cAra dhAtu (dhAraka ane pASaka tatva) che. e ja dhAtu maLIne ghaTa, paTa Adine utpanna kare che." catuAMtuvAdI je bauddho che, temanI A prakAranI mAnyatA che. 18 For Private And Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 224 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre TIkA 'puDhacI Au teU ya tahA vAU ya' pRthivIdhAturApatha dhAtustejo vAtuH tathA vAyuzveti gaganapaMcamanyUnAni 'catAriM' catvAryeva ' dhAuNo vaM', dhAto: jagato dhArakapoSakatvAda dhAtUpadavAcyasya rUpANi santi etAni catvAri pRthivyAdIni 'egao' ekato militAni jagadutpAdayanti tathA jagad dhArayanti poSayanti ato dhAtupadavAcyAni bhavanti / etebhya eva kAraNebhyo jagajjAyate tatra pRthivI kaThinasvabhAvA, zItaguNAnvitaM jalam, uSNasparzaguNakaM tejaH, sarvathA calanasvabhAvo vAyuzca bhavati / etebhyaH samudi - tebhyo vA ghaTAdijAtaM jagata tathA etebhya eva kAyAkArapariNatebhyaH zarIraM jAyate, kAyAkArapariNateSu teSveva ca caitanyamapi jIvapadavAcyaM jAyate, (TIkArtha) pRthivIdhAtu, jaladhAtu, agnidhAtu aura vAyu dhAtu, yaha AkAza ko chor3akara cAra hI dhAtu haiM / dhAtu kA artha haiM jagat ke dhAraka aura poSaka tattva yaha cAroM dhAtu eka sAtha milakara jagat ko utpanna karate haiM, jagat ko dhAraNa karate haiM aura poSaNa karate haiM / isI kAraNa yaha dhAtu kahalAte haiM / inhIM se jagat kI utpatti hotI hai| inameM pRthivI kA svabhAva kaThoratA / jala zItaguNa vAlA hai, agni uSNa sparzavAlI haiM | aura vAyu sarvathA calane ke svabhAva vAlA hai| inhIM ke samudita hone se ghaTAdi kA samUha rUpa jagat utpanna huA hai| yahI jaba kAya ke AkAra meM pariNata hote haiM to zarIra kI utpatti hotI hai, aura inhIM se caitanya kA, jise jIva bhI kahate TIkA pRthvIdhAtu, jaladhAtu, agnidhAtu ane vAyudhAtu, A cAra ja dhAtu che. AkAzane A matavALA dhAturUpa mAnatA nathI. jagatanA dhAraka pASaka tattvone dhAtu kahe che. A cAre dhAtu ekatra thaIne jagatane utpanna kare che. For Private And Personal Use Only jagatane dhAraNa kare che ane peASaNa kara che. te kAraNe ja temane dhAtu kahevAmA Ave che. temanA dvArA ja jagatanI utpatti thAya che. A cAra tattvomAMnu pRthvI nAmanu je tattva che. tenA svabhAva kaThoratA che, jaLa zItaguNavALu che agni uSNu sparzavALI che ane vAyu sa MthA cAlatA rahevAnA svabhAvavALA che. A cAre tattvo (dhAtu) jyAre ekatrita thAya che, tyAre ghaTAdinA samUha rUpa jagatanI utpatti thAya che, te cAre dhAtu jyAre kAyanA AkAre pariNata thAya che, tyAre zarIranI utpatti thAya che, ane temanA dvArA ja caitanya athavA jIvane utpAda thAya che. A cAra dhAtuothI bhinna evA koI
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAdha-bodhinI TIkA pra. a. 1 caturdhAtukavAdI bauddhamatanirUpaNam 225 na catubhUtavyatiriktaH kazcidAtmAkhyaH padArthoM vidyate / eteSAM samudAye eva AtmasaMjJeti / taduktam - "cAturdhAtukamidaM zarIram na tad vyatirikta AtmA 'stI" ti / evamAhuMsu yAvare' iti apare bauddhAH evam itthaM pUrvokta prakAreNa AhuH kathayanti / 'jAgagA" iti kacit pATho dRzyate / tatrApi ayamarthaH - jJAnakAH jJAtAraH vayaM jJAnina ityevamabhimAnavantaH abhimAnA'gnidagdhAH santaH evaM cAturdhAtukam idaM zarIraM, zarIravyatirikta AtmA nAstIti kathitavantaH / ete sarve'pi buddhamatAnuyAyino'phalavAdinaH, yata eteSAM mate kArya - kSaNe eva kartarAtmano niranvayavinAzAt kriyAphalena saMbandhA --- haiM, utpAda hotA hai / ina cAra dhAtuoM se bhinna AtmA nAmaka koI padArtha nahIM hai| inhIM ke samudAyako "AtmA " nAma diyA jAtA hai / kahA bhI hai 46 yaha zarIra cAra dhAtuoMse nirmita hai AtmA inase bhinna nahIM, dUsare bauddhoM ne isa prakAra kahA hai / kahIM kahIM " yAvare " ke sthAnapara "jaNagA" aisA pATha dekhA jAtA hai / usakA artha yaha haiM ki ' isa jAnakAra haiM' aise abhimAnavAle abhimAna kI agni se dagdha hote hue ve kahate haiM kI yaha zarIra cAra dhAtuoM se banA hai aura zarIra se bhinna AtmA nahIM hai / yaha buddhamata ke anuyAyI sabhI aphavAdI hai, kyoM ki inake matAnusAra kArya kSaNa meM hI kartA-AtmA kA vinAza ho jAne se usako phala ke sAtha saMyoga nahIM hotA / jaba phala ke samaya taka AtmA rahatAhI nahIM hai to aihika aura pAralaukika kriyA phala ko kauna bhogegA ? jaba inake matAnusAra AtmA nAmanA padArtha nathI. temanA samudAyane ja "AtmA" kahevAmAM Ave che. kahyuM paNa che ke "A zarIra cAra dhAtue vaDe nirmita che. AtmA temanAthI bhinna nathI" A jIna prAranA gauddhI yA ajharanI mAnyatA dharAve che. 5 me mAM "yAvare" mA pahane mahale "jANagA" yA yaha pazu levAmAM Ave che. tena! artha A pramANe che. "ane jANakAra chIe" A prakAranA abhimAnavALA te abhimAnanI agnithI dagdha hovAne kAraNe evuM kahe che ke A zarIra pRthvI Adi cAra dhAtuo vaDe banelu che, ane zarIrathI bhinna AtmAnuM astitva ja nathI. ! A bauddhamatanA saghaLA anuyAyIo aphalavAdI che, kAraNa ke temanA matAnusAra kArya kSaNamAM ja kartAnA (AtmAnA) vinAza thaI javAthI lanI sAthe tenA saMyoga thatA nathI. je phaLanA samaya sudhI AtmA rahetA ja na hoya, te ehika ane pAralaukika kriyAphaLane koNa bhogavaze ? temanA matAnusAra je saghaLA padArtho kSaNika ja hoya, te sU. 28 For Private And Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 226 sUtrakRtAstra 'bhAvAt, ko nAma kriyAphalasya aihikasyAmuSmikasya nA-upabhoktA syAt / eteSAM mate padArthamAtrasya kSaNikatve-AtmApi kSaNika eva kriyAzca dAnAdikA. stAH sarvA api kSaNikA eveti kriyAkaraNAnantaraM kSaNamAtre eva sarveSAM vinAzAt kaH pretya kAlAntarabhAvinaM phalamupabhokSyate atiriktasya kAlAntarasthAyinazropabhokturabhAvAt / athavA-sarve eva pUrvoditAH sAMkhyAdayo bauddhAzvA'phalavAdinaH eva bhavanti / "keSAzcinmate ekAnto'vikArI niSkriyaH kUTasthazvA''tmA, tanmate vikAravirahitasyA''tmanaH kathaM kartRtvaphalabhoktRtvaM vA bhavet / kartRtvaM ca kriyAviSayakakRtimatvameva, neyaM kRtiH kriyAvirahite jAyate, AkAzAdAvabhAvAt / kRtyabhAve ca kartRtvameva na syAt , kartRtvA'bhAveca kriyAyAH saMpAdanA'saMbhavAt , kriyAjanita sukhaduHkhAdi sAkSAtkArAtmaka phalopabhogazca kathamiva samarthito bhavet / padArtha mAtra kSaNika hai to AtmA bhI kSaNika hI hai aura dAnAdika sabhI kriyAe~ bhI kSaNikahI haiN| isa kAraNa kriyA karate hI kSaNa mAtrameM sabakA vinAza hojAne para kAlAntara meM hone vAlA phala kauna bhogegA kAlAntara meM Thaharane vAlA koI atirikta bhoktA ve svIkAra nahIM karate haiN| __athavA pUrvokta sAMkhya Adi tathA bauddha, yaha sabhI aphalavAdI hI haiN| inameM se kinhIM ke mata meM AtmA hai bhI to vaha ekAnta rUpa se avikArI kriyA rahita aura kUTastha nitya hai| unake mata meM vikArahIna AtmA meM kartRtva yA phalabhoktatva kaise siddha ho sakatA hai ? kriyA viSayaka kRtimatva ko hI kartatva kahate haiM / yaha kRti kriyA se rahita meM nahIM ho sakatI, kyoMki AkAza Adi meM usakA abhAva pAyA jAtA hai / kRti ke abhAva meM kartRtvahI nahIM hotA aura kartatva ke abhAva meM kriyA kA sampAdana karanA asaMbhava hai| aisI sthiti meM AtmA paNa kSaNika ja have joIe ane dAnAdika saghaLI kriyAo paNa kSaNika ja hevI joIe. A kAraNe kriyA karatAM kSaNa mAtramAM ja saghaLA padArthone vinAza thaI javAthI kALAntare prApta thanAruM phaLa keNu bhagavaze? kALAntare paNa sthira rahenAra ke A sivAyanA bhaktAne te teo svIkAra ja karatA nathI. athavA pUrvokta sAMkhya Adi matavAdIo tathA A bauddho aphalavAdI ja che. emAMthI koI matavAdIe AtmAnA astitvane svIkAra te kare che, paraMtu tene ekAnta rUpe (sarvathA) avikArI, kiyArahita ane kuTathe nitya mAne che. temanI A mAnyatA svIkAravAmAM Ave, te vikArahIna AtmAmAM katva ane phalakatRtva kevI rIte siddha thaze? kriyAviSayaka kRtimatvane ja kartava kahe che. te kRti kiyAthI rahita AtmAmAM saMbhavI zake nahIM, kAraNa ke AkAza AdimAM tene abhAva jaNAya che. kRtinA abhAvamAM katva ja hetuM nathI ane kartutvanA abhAve kriyAnuM saMpAdana karavAnuM ja asaMbhavita thaI paDe che, evI paristhitimAM For Private And Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samartha bodhinI TIkA pra. thu. a. 1 caturdhAtukavAdI bauddhamatanirUpaNam nahi sarvathodAsInasya sarvaprapaMcavirahitasya kartRtvaM bhoktRtvaM vA saMbhavati / . keSAMcinmate " Atmaiva nAsti, tanmate upabhokturevA' bhAvat kathaM phalopabhogaH saMbhavet / keSAMcinmate sarve bhAvAH kSaNikA iti sarve padArthAntargata AtmApi kSaNika eveti kAryakSaNA'vyavahitottarakAle eva Atmano vinAzAt karmaphalena kAlAntara dezAntarabhAvinA kathaM kSaNavinaSTasyA''tmanaH saMbandhaH syAditi sarve'pi pUrvoditA vAdino'phalavAdina eva bhavanti / eteSAmaphalavAdinAm uttaradAnAya pUrva caturdazagAthATIkAyAM vyAkhyAtA niryuktigAthaiva ihApi vijJeyA / tathAhi " ko veeI " ityAdi / 227 sukhaduHkha ke sAkSAtkArarUpa phalopabhoga kA samarthana kaise ho sakatA hai ? jo sarvathA udAsIna hai aura sarvaprapaMca se sarvathA rahita hai, vaha karttA yA bhoktA nahIM ho sakatA kinhI ke mata me AtmA hI nahIM hai / unake mata meM upabhoktA kA abhAva hone se phalakA upabhoga kaise saMbhava ho sakatA hai ? kinhIM ke matAnusAra AtmA kSaNika hai, kyoMki sabhI padArtha kSaNika haiM aura AtmA bhI unhIM ke antargata hai / kAryakSaNa ke pazcAt dUsare hI kSaNa meM AtmA kA vinAza ho jAtA hai to kAlAntara meM hone vAle karmaphala ke sAtha kSaNa vinaSTa AtmA kA sambandha kisa prakAra ho sakatA hai ? isa prakAra pUrvokta sabhI vAdI aphalavAdI hI hai / inako uttara dene ke lie caudahavIM gAthA kI TIkA meM vyAkhyAta kI gaI niyukti kI gAthA yahA~ bhI jAna lenA caahie| vaha gAthA " ko veeI " ityAdi hai / sukhadu:khanA sAkSAtkAra rUpa leAbhAganuM samana kevI rIte thaI zake? je sarvathA udAsIna che ane sa prapaMcathI rahita che, te kattA~ athavA bhAkatA saMbhavI zake nahIM. keTalAka matavAdIo AtmAnA astitvanA ja svIkAra karatA nathI. temanA matamAM upabhokatAnA ja abhAva hAvAthI phalanA upabhega kevI rIte sa Mbhavita thaI zake ? keTalAka matavAdIo AtmAne kSaNika mAne che, kAraNa ke tee evuM pratipAdana kare che ke saghaLA padArtho kSaNika che, AtmA paNa eka paTTA rUpa hovAthI kSaNika ja che. temane ame A prakArane prazna pUchIe chIe ke kArya kSaNa pachInI bIjI ja kSaNe jo AtmAnA nAza thai jatA hAya, teA kALAntare ane dezAntaramAM prApta thanArA karma phaLanI sAthe kSaNavinaSTa AtmAnA sabaMdha kayA prakAre sa`bhavI zake ? For Private And Personal Use Only A prakAranA pUrvokta saghaLA matavAdIe aphalavAdI ja che. temanI mAnyatAnu 14mI gAthAmAM kha'Dana karavAmAM Avyu che, te 14mI gAthAnI TIkAmAM je pratipAdana
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 228 sUtrakRtAGgasUtre ayaM bhAvaH- yadi paMcabhUtavyatiriktaH caturbhUtavyatirikto vA AtmA nAsti, tataH atmana evA'bhAvAt sukhaduHkhAdi phalAnAmupabhoktA kaH syAt / na ko'pi bhavet, upabhokturevA'bhAvAt / na ceSTApattiH pratiprANi sukhaduHkhAdiphalopabhogasya svA 'nubhavasiddhasyA'palApaH kathaM kartuM zakyeta / sarve'pi prANinaH sukhAya prayatamAnA duHkhebhyazca nivartamAnA dRzyante, Atmano'bhAve'yaM niyamaH kathamiva samarthito bhavet / kiMca yadi Atmaiva nAsti, tadA bandhamokSa janma-maraNa vyavasthApi vyavasthitA na syAt / mokSAdi vyavasthAyA abhAve zAstrANAM mahAdhiyAMca pravRttirapi nirathikA bhavet / nacaitad yuktamAzraritum-taduktam bhAva yaha hai yadi pAMca bhUtoM se yA cAra bhUtoM se bhinna AtmA nahIM hai to sukhaduHkha Adi phaloM kA upabhoktA kauna hogA? upabhoktA kA abhAva hone se koI bhI phala nahIM bhogegaa| agara kaho ki hameM iSTApatti hai arthAt phalabhoktA koi nahIM hai to mukhaduHkha Adi phaloM kA upabhoga jo pratyeka prANI meM svAnubhava se siddha hai, usakA apalApa kaise kiyA jA sakatA hai ? sabhI prANI sukha ke lie prayatna karate hue aura duHkhoM se bacane kA prayatna karate hue dekhe jAte haiN| AtmA ke abhAva meM yaha niyama kaise siddha ho sakegA? isake atirikta yadi AtmA hI nahIM haiM to bandha, mokSa,janma aura maraNa kI vyavasthA bhI nahIM baiTha skegii| mokSa kI vyavasthA ke abhAva meM karavAmAM AvyuM che. te samasta pratipAdana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe. eTale ke veI" tyA yAnI artha mI paNa aDae) 42vo naye. te gAthA dvArA pratipAdita viSayane bhAvArtha A pramANe che. je cAra bhU te athavA pAMca bhU tethI bhinna AtmA na hoya, te sukha, duHkha Adi phaLane upabhoktA keNu thaze? upalektAne ja abhAva hovAthI koI paNa (jIva) phaLa bhagavaze nahIM. jo tame tene iSTapatti rUpa mAnatA che, te phalakatA keI na hoya te sukhaduHkhada phalene upabhega je pratyeka prANImAM svAnubhavathI siddha che, tene khulAse che? saghaLA cha sukhane mATe prayatna karatA ane duHkhamAMthI bacavAno prayatna karatA jovAmAM Ave che. AtmAne abhAva mAnavAmAM Ave, te A niyamane kevI rIte riddhi karI zakAya ? vaLI je AtmAne ja abhAva mAnavAmAM Ave, to banya, mekSa, janma ane maraNanI vyavasthA paNa saMbhavita banI zake nahIM mokSanI vyavasthA no abhAva ja thaI jAya, For Private And Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra, zru a. ! caturdhAtukavAdI bauddhamatanirUpaNam 229 " vikalA vizvavRttioM , no duHkhaikaphalApi vA / / dRSTalAbhaphalAvApi vipralaMbhopi nedRzaH // 1 // " iti / nanu ko brUte AtmA nAsti, astyeva tu vijJAnaskandharUpa AtmA. yadyapi AtmApi vijJAnarUpa eva, tathApi tasminneva vijJAnAtmani jJAna mukhAdayo vidyante / jJAnasukhAdayazca tAdRza vijJAnAtmana evAkAravizepAH te tadAtmani samavetAH, tataH sukhaduHkhAdiphalAnAmupabhogo janmamaraNAdikA sarvA'pi vyavasthA samAhitA bhavati-iticetsatyaM brUSe ? asti vijJAnadhAturevAtmA, tasyaiva zAstroM ko tathA mahAbuddhimAnoM kI pravRtti nirarthaka ho jAegI / parantu aisA mAnanA to ucita nahIM hai| kahA hai " viphalA vizvavRttioM " ityaadi| "vizva kA vyApAra na to niSphala hai, na eka mAtra kaSTa rUpa phalavAlA hai, na aisA hai ki usakA phala pratyakSa se jo dIkhatA hai vahI ho aura na yaha dhokhA hI hai // 1 // . zaMkAH-kauna kahatA hai ki AtmA nahIM hai ? AtmA to hai parantu vaha vijJAna skaMdha hI hai| vahI sukhaduHkha Adi phaloMkA upabhoktA hai| yadyapi AtmA vijJAna rUpa hI hai, phirabhI usI vijJAnarUpa AtmA meM jJAna aura sukha Adi rahate haiN| jJAna sukha Adi vijJAna AtmA ke hI viziSTa AkAra haiM aura ve usI meM rahate haiN| aisA mAnane se sukhaduHkha Adi kI vyavasthA saMgata ho jAtI hai| samAdhAna--tuma satya kahate ho, AtmA vijJAnamaya hI hai aura sukhaduHkha te zAstrInI tathA mahAbuddhimAnI pravRtti ja nirarthaka thaI jAya paraMtu evuM mAnavuM te yita nathI. dhuM pA cha-"viphalA vizvavRttioM pratyAdi vizva (saMsAra) nI pravRtti niSphala paNa nathI ane eka mAtra kaI rUpa phalavALI paNa nathI. evuM paNa nathI. ke tenuM phala pratyakSa je dekhAya che eja che, ane te poyAmA (a52) 35 pa nathI." zaMkA-koNa kahe che. ke AtmA nathI? AmA te che ja paraMtu te vijJAna skaMdha rUpa che. eja sukha duHkha Adi phone upabhokatA che. - jo ke AtmA vijJAna rUpa ja che, chatAM paNa eja vijJAna rUpa AtmAmAM jJAna ane sukha Adi rahe che. jJAna,sukha Adi vijJAnarUpa AtmAnA ja viziSTa AkAro che, ane teo tema ja rahe che. A pramANe mAnavAmAM Ave, te sukha duHkha Adi phaLanA upabhoganI tathA janma, maraNa AdinI vyavasthA saMgata banI jAya che. samAdhAna- tame AtmAne je vijJAnamaya kaho che ane sukhaduHkha Adine AtmAnI For Private And Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 230 sUtrakRtAGgasUtre mukhaduHkhAdayaH AkAravizeSAH kintu viruddhaM pralapasi sarvasyaiva padArthajAtasya kSaNikatvasvIkArAt / yathA ghaTAdayo bhAvAH kSaNikAH tathA AtmApi kSaNika eveti kSaNikatvAt utpadya sadya eva vinazyati, tato vinaSTenAtmanA kAlAntarabhAvi svargAdiphalaM kathamiva bhoktaM zakyeta / kSaNarUpayoH kriyAphalavatoH saMbandhA'bhAvAt / kRtanAzA'kRtAbhyAgamadoSazca syAt / yena AtmakSaNe na kriyA saMpAditA sa tu tadaiva vinaSTo jAtaH sa tu kathamapi kAlAntarabhAvinaM phalaM na bhokSyate vinaSTatvAditi kRtnaashH| yazca phalopabhogaM karoti' tena tu kriyA na saMpAditA'yaca phalabhoktA bhavati, ityakRtAbhyAgamaprasaMga iti / Adi paryAya vizeSa usI ke haiM, kintu tuma paraspara viruddha pralApa karate ho kyoM ki tumane sabhI padArthoM ko kSaNika svIkAra kiyA hai| jaise ghaTAdi padArtha kSaNika haiM usI prakAra AtmA bhI kSaNika hai / kSaNika hone ke kAraNa vaha utpanna hokara zIghra hI naSTa ho jAtA hai to phira vinaSTa huA AtmA kAlAntara meM hone vAle svarga Adi phaloM ko kaise bhoga saphalatA hai ? kSaNavinazvara kriyAvAn aura phalabAna kA sambandha ho nahIM sktaa| kRtanAza aura akRtAbhyAgama doSa bhI Ate haiN| jisa AtmakSaNane kriyA kI vaha usI samaya naSTa ho gayA vaha kAlAntara meM utpanna hone vAle phalako kisI bhI prakAra nahIM bhogegaa| yaha kRtanAza nAmaka doSa huaa| jo phala bhogatA hai usane vaha kriyA nahIM kI thI, ataeva akRtAbhyAgama doSa huaa| paryA rUpa gaNe che, te kharuM ja che. tamArI te mAnyatA sAthe ame paNa saMmata chIe, paraMtu tame parasparathI virUddha vAta kahe che, kAraNa ke tame saghaLA padArthone kSaNika ja mAnyA che. jevI rIte ghaTAdi padArtha kSaNika che, e ja pramANe AtmAne paNa tame kSaNika ja mAne che. kSaNika hevAne kAraNe, te utpanna thayA bAda zIvra naSTa thaI jAya che. te vinaSTa thayele te AtmA kALAntare prApta thanArAM svarga Adi phalene kevI rIte bhogavI zake ? kSaNavinazvara kiyAvAnuM ane phalavAnane saMbaMdha ja saMbhavI zake nahIM tamArI A mAnyatAmAM te kRtanAza Sa ane akRtAbhyAgama doSane paNa prasaMga upasthita thAya che. kriyA karanAro AtmA te eja kSaNe naSTa thaI gaye, tethI kALAntare utpanna thanArA phaLane te AtmA keI paNa prakAre bhegavI zake ja nahIM A prakAranA kRtanA doSane prasaMga tyAM ubhe che. je phaLa bhegave che- eTale ke phaLane je bhoktA che, teNe te kriyA karI na hatI, " A prakAranA akRtAbhyAgama doSane prasaMga paNa tyAM upasthita thAya che, For Private And Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 caturdhAtukavAdI bauddhamatanirUpaNam 231 tadevaM kSaNikapakSasya vicArA'kSamatvAt tathA sarvathA nityaikAntapakSasya ca yuktivikalatvAt-pariNAmanityapakSa eva sarvathA jyAyAn / evaM ca sati-AtmA jJAnAdhikaraNam bhavAntaragAmI bhUtebhyaH kathaMcid anya eva, zarIreNa sahA' nyonyA'nuvedhAt kathaMcidanityo'pi / tathA sahetukopi manuSyanArakatiryaka bhavopAdAnakarmaNA tena tenA''kAreNa pariNamanasvabhAvAt / tathAtmadravyasya nityatayA ahetuko'pi bhavati AtmA / tattatkAraNato jAyamAno'pi dravyarUpeNa nityatayA'binazyan bandhajAtaM parityajya mokSagAmI bhavati / evaM yuktitarkapramANAdibhirAtmanaH zarIravyatiriktatve sAdhite sati-': caturdhAtukamAtraM zarIramevedam "ityAdi bauddhAnAM kathanamunmattapralapitamiva bhavati / tadevaM saMkSepeNa bauddhamataM nirastamiti // 18 // isa prakAra kSaNika pakSa vicAra ko sahana nahIM karatA aura ekAnta nityapakSa yukti zUnya haiM, ataeva pariNAmi nitya pakSa hI nirdoSa hai / isa pakSa meM AtmA jJAna kA adhikaraNa, bhavAntara meM jAne vAlA bhUtoM se kathaMcita bhinna aura zarIra ke sAtha ekameka hone se kathaMcit abhinna bhI hai| tathA vaha sahetuka bhI hai kyoMki manuSya nAraka tiryaca bhavo ke kAraNabhUta karma ke svabhAva bAlA hai| aura vaha ahetuka bhI haiM kyoMki Atmadravya nitya hai / vibhinna kAraNoM se paryAya rUpa se utpanna hotA huA bhI dravya rUpase nitya hone ke kAraNa kabhI vinaSTa nahIM hotA aura bandhana se rahita hokara mokSagAmI ho jAtA hai| isa prakAra yukti, tarka aura pramANa Adi se AtmA kI zarIra se bhinnatA siddha kara dene para vauddhoM kA yaha kathana pralApa mAtra hai A prakAre AtmAne kSaNika mAnanArI pakSa vicArane sahana karatuM nathI ane ekAnta nitya pakSa paNa yuktizUnya hovAthI asvIkArya banI jAya che, ane AtmAne ekAntataH nitya mAnanArI pakSa paNa yuktizUnya jahevAthI asvIkArya banI jAya che. tethI pariNamI nitya pakSa ja nirdoSa che. A pakSamAM AtmA jJAnanA adhikaraNa rUpa, bhavAntaramAM janAro, bhUtethI amuka apekSAe bhinna ane zarIranI sAthe eka ekameka hevAnI apekSAe abhinna paNa che. tathA AtmA sahetuka paNa che, kAraNake manuSya, tiryaMca, nAraka ane deva bhavanA kAraNabhUta karmo dvArA te pratyeka paryAyamAM pariNamana karavAnA svabhAvavALo paNa che. ane AtmA ahetuka paNa che, kAraNake Atmadravya nitya che. vibhinna kAraNa vaDe paryAya rUpe utpanna thavA chatAM paNa dravyarUpe nitya hevAne kAraNe te kadI vinaSTa thatuM nathI. ane banyathI rahita thatAM ja mokSamAM gamana kare che. A prakAre yukti, tarka ane pramANa Adi dvArA AtmAnI zarIrathI bhitA siddha thaI jAya che. te kAraNe" cAra dhAtuo vaDe utpanna thayeluM zarIra ja che. For Private And Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 sUtrakRtAGgasUtra saMprati cArvAkAdi bauddhAntamataM :pratikSepyatayA darzayitvA paMcabhUtAtmavA yAtmAdvaitavAdi tajjIvatacchIravAdyakArakAtmapaSTavAdi-kSaNika paMcaskandhavAdinA maphalavAditvaM kathayituM sUtrakArasteSAM sva sva darzanaphalAbhyupagama darzayitumAha --'agAraM ityAdi / agAramAvasaMtA vi araNNA vAvi pavvayA / imaM darisamANavaNNA savvadukkhA vimucaI // 19 // -chAyAagAramAvasanto'pi AraNyA vApi prabajitAH / idaM darzanamApannAH sarvaduHkhAtpramucyante // 19 // ki yaha cAra dhAtuoMse utpanna zarIra hI hai, isase bhinna AtmA nahIM hai| yaha saMkSepa meM bauddhamata kA khaMDana huA // 18 // .. cArvAka se lekara bauddha taka ke matoM kA nirAkaraNa karake aba paMcabhUtAtmavAdI, AtmAdvaitavAdI, tajjIvataccharIvAdI' akAraka AtmapaSTavAdI tathA kSaNika paMcaskaMdhavAdI, yaha saba aphalavAdI haiM / yaha kahane ke lie sUtrakAra unake darzanako svIkAra karanekA phala dikhalAte haiM-" agAraM" ityAdi / zabdArtha 'agAra-gRham' dharameM 'Avasa tAvi-AvasantaH' nivAsa karane vAle 'ArapaNA-AraNyAH' athavA vanameM nigasa karane vAle 'pavyayA-pratitAH' pravrajyA dhAraNa kiye hue 'athavA pabayA-pAvatAH' pArvatameM rahene vAle 'ima darisaNa-ida darzanam' isa dazanako-zAstrako 'AvaNNA-ApannAH' prAptakara 'saba dukkhA-sa duHkhAt' samasta duHkhoM se 'muccai-mucyante mukta ho jAte haiM / 19 // tenAthI bhinna AtmA nAmanA koI paNa padArthanuM astitva ja nathI." A prakAranuM bauddhanuM kathana pralApa mAtra ja banI jAya che. A prakAre sUtrakAre saMkSiptamAM bauddha matanuM ahIM khaMDana karyuM che. che 18 che t". cArvAkathI laIne bauddha paryantanA matanuM khaMDana karI ne, have pAMca bhUtAtmavAdI, AtmAtivAdI, tajajIva tacharIravAdI akAraka AtmapaSTavAdI tathA kSaNika paMcaskaMdhavAdI, A badhAM mate aphalavAdI ja che, te darzAvavA mATe sUtrakAra temanA (uparyukta) darzane no svI2 42vAnu 30 gatAye cha-"agAra" ityAdi.zA---'agAra-gRham' ghamA 'AvamatAvi-AvasantaH' nivAsa 42vaayaa| AraNNA-araNyAH athavA panamA nivAsa vAvA pacayta-pravrajitAH' yAne dhAraNa resa mevA athavA 'yayA-pArvatA' parvatamA hA vAjAgA 'ima darisaNa-ida daza nama' mA zanane-zAstrAne 'AvaNNA-ApannAH prAta sarIne 'saba dukkhA-sarva duHkhAt' sapA mAthI 'muccai-mucyante' bhutatha: 1ya che. // 19 // For Private And Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 caturdhAtukavAdI bauddhamanirUpaNam 233 -anvayArthaH'agAra' miti-agAraM gRham 'AvasaMtAvi' aavsntH| 'araNNA' AraNyAH-araNye vasanti ye te AraNyAH vananivAsinastApasA ityarthaH / 'pavvayA' pravajitAH pravajyAM saMnyAsadIkSAM prAptAH saMnyAsina ityrthH| athavA 'pavvayA' ityasya 'pArvatAH' iticchAyA, tatpakSe pArvatAH parvatanivAsinaH, 'imaM darisaNaM' idaM darzana-darzanazAstram 'AvaNNA' ApannAH sntH| 'savvadukkhA' sarvaduHkhAt samastaduHkhAt 'muccai' mucyante-tattacchAkhakArA evaM vadanti- yo vA kovA'pi idaM madIyazAsanaM dharma vA'vApya tatprarUpitadharmajAtam Acaripyati sa gRhastho bhavet vAnaprastho vA bhavet saMnyAsI vA bhavet sarvavidhaduHkhebhyo vimucya mokSapadaM prApsyatIti bhAvaH // 19 // - anvayArtha : cAhe koI gharameM nivAsa karate ho-gRhastha ho cAhe vanavAsI tApasa ho, cAhe sannyAsa dIkSAko prApta saMnyAsI ho yA parvatanivAsI hoM yadi isa darzana ko aMgIkAra kara le to samasta duHkha se mukta ho jAte haiM, aisA una una zAstroM ke racayitA kahate haiM / arthAt jo bhI hamAre isa zAsana yA dharma kA aMgIkAra karake, usameM prarUpita dharma kA AcaraNa karegA vaha cAhe gRhastha ho, vAnaprastha ho yA saMnyAsI ho, saba prakAra ke duHkhoM se vimukta hokara mokSa pada prApta kara legA / ( aisA vibhinna matoM ke zAstrakAra apane apane zAstroM meM pratipAdana karate haiM) // 19 // - mnkyaathbhale gharamAM nivAsa karanArA gRhastha che, bhale vanavAsI tApasa he, bhale sanyAsI che athavA bhale parvatanivAsI che, paraMtu jo tame amArA A darzanane svIkAra karI leze, te samasta duHkhamAMthI mukta thaI jaze, evuM uparyukata zAstronI racanA karanArA kahe che. eTale ke judA judA matanuM pratipAdana karanArA zAstrakAre pita pitAnAM zAstrInuM A pramANe pratipAdana kare che. amArA A zAsana athavA dharmane aMgIkAra karavAthI ane temAM prarUpita dharmanuM AcaraNa karavAthI tame samasta duHkhamAMthI mukta thaI jaze. saMsAramAM rahIne athavA vAnaprastha avasthAmAM rahIne, athavA parvatamAM nivAsa karIne, athavA saMnyAsI banIne, A prakAre tamane phAve te avasthAmAM rahIne, amArA darzanane svIkAra karavAthI ane te pramANe AcaraNa karavAthI tame samasta duHkhamAMthI mukata thaIne paramapadanI (mekSanI). prAti 42. mel sU.30 For Private And Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 234 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre - TIkA 6 agAra ' - miti agAraM gRham tasmin 'AvasaMtAvi' Avasanto'pi vAsaM kurvanto'pi / atra agArapadaM gRhamadhye vidyamAna kalatraputrAdInAmupalakSaNatvAt macA krozantItivat lAkSaNikam / tathAcA'gAre vasantaH kalatraputrAdinA saha vAsaM kurvanta ityarthaH saMpadyate / taduktam - " na gRhaM gRhamityAhu gRhiNI gRhamucyate " / iti nItyA gRhe sthita ityasya gRhasthitaputrabhAryAdiSu snehaM kurvANA ityarthaH saMpadyate / 'AraNNAvAvi, iti AraNyAvApi araNye nivasanto'pi tApasAH vAnaprasthA iti yAvat / tathA 'pavvayA' pravajitAH sannyAsina ityarthaH / athavA ' pArvatAH' iticchAyApakSe parvatavAsinaH / eSu ye kecana ' idaM darzanam ' AvaNNA' ApannA prAptAH santaH savvadukkhA sarvaduHkhAt sarvebhyaH sAMsArikaduHkhebhyaH ' vimuccara' vimucyante-vimuktA bhavanti / 1 , -:TIkArtha : agAra kA artha hai ghara / yahA~ agAra pada gRha meM rahane vAle patnI putra Adi kA sUcaka haiM / "mAce zora kara rahe haiM" isake samAna yaha eka lAkSaNika kathana hai / ataeva " ghara meM rahate hue kA artha hai kalatraputra Adi ke sAtha nivAsa karate hue / kahA bhI hai " na gRhaM gRhamityAhu gRhiNI gRhamucyate ityAdi / "gRha gRha nahIM kahalAtA, vAstava meM gRhiNI gRha kahalAtI hai" / isa kathana ke anusAra gRha meM sthita kA abhiprAya hai gRha meM sthita putra patnI Adi para sneha karate hue / araNya kA artha araNya - vana meM nivAsa karane vAle tApasa yA vAnaprastha bhI kahalAte haiM / pravrajita saMnyAsI ko kahate haiM / mUla meM jo "pavyA" pATha hai usakA artha pArvata arthAt parvatavAsI bhI ho sakatA hai / TIkA " agAra" AA pahano artha gRha thAya che. ahIM agara paha gharamA rahenArA patnI, putra mAhinu sUyaH che. "bhayo (bhAyo) mojhe che," mA thananA bheSu A sAkSi kathana che. tethI gharamAM rahenArA nA artha A pramANe samajavA "putra, putrI, patnI AdinI sAthai nivAsa urato" mhyaM yache je "na gRhaM gRhamityAhu" ityAhi gharane gRha kahevAtuM nathI, vAstavika rUpe te gRhiNIne ja gRha kahevAya che," mA kathana anusAra gharamAM raheteA" eTale putra, putrI, patnI Adi para snehabhAva rAkhatA" For Private And Personal Use Only "maraeya" bheTale vana, mane "Araeya" bheTale vanamAM nivAsa aranAra, tene tApasa athavA vAnaprastha par3e che. sanyAsIne 'pravati' he che. bhUga sUtramAM ne "pavvayA" A pada vaparAyu che. tenA artha pAvata eTale ke parvatavAsI paNa thai zake che.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAtha bodhinI TIkA pra zru. a.1 caturdhAtukavAdI bauddhamatanirUpaNam 235 - ayaM bhAvaH-pUrvoktAH sarve'pyevaM kathayanti-madIyaM darzanaM ye prApsyanti te gRhasthAH vAnaprasthAH vA saMnyAsino vA bhavantu teSAM sarvaduHkhaprahANamavazyambhAvi bhavati, avazyameva duHkhocchedaH niratizayasukhaprAptizca bhavatIti / tathAhi-paMcabhUta tajjIvataccharIrAtmavAdinAmayamAzayaH- ye madIyadarzanazAstramadhigatavantaH te gRhasthA eva sarvaduHkhebhyaH sarvebhyaH kezaluMcanaziromuNDanadaNDAdigrahaNanAgnyatapazvaraNakAyaklezAdiduHkhebhyaH sadya eva vimucyante, taduktam - "tapAMsi yAtanA zcitrAH, saMyamo bhogavaMcanam agnihotrAdikaM karma bAlakrIDeva dRzyate // 1 // " iti / inameM se jo koI bhI isa darzana ko prApta (svIkAra) karate haiM, ve samasta sAMsArika duHkhoM se vimukta ho jAte haiN| ____tAtparya yaha haiM pUrvokta sabhI bAdI kahate haiM jo hamAre darzana ko aMgIkAra kareMge vaha cAhe gRhastha ho, vAnaprastha hoM yA sanyAsI hoM, unakA saba duHkha avazya naSTa ho jAegA aura unako mukha kI prApti hogI / yahAM paMcabhUtavAdI aura tajjIvataccharIravAdI kA mata yaha hai ki jo hamAre darzanazAstra ko svIkAra kara legeM, ve gRhastha rahate hue hI samasta duHkho se arthAt kezalAMca, mastaka muMDana, DaMDadhAraNa, nagnatA tapazcaraNa tathA kAyakleza Adi duHkhoM se zIghra hI chuTakArA pA lege| kahA bhI hai "tapAMsi yAtanAzcitrAH" ityAdi / tapasyA vividha prakAra kI yAtanA mAtra hai, saMyama bhogoM se vaMcita hai aura agnihotra Adi karmamaloM ke khela jaise dikhAI dete haiM" // 1 // gRhastha, AraNya AdimAMthI je ke amArA darzanane svIkAra kare che, teo samasta sAMsArika duHkhomAMthI mukta thaI jAya che. A kathananuM tAtparya e che ke pUrvokta samasta matavAdIo kahe che ke je kaMI amArA darzanane svIkAra karaze, teo gRhastha athavA vAnaprastha athavA saMnyAsI, game te avasthAmAM rahevA chatAM amarata duHkhamAMthI mukta thaIne sukhanI prApti kare che. pAMca mahAbhU tavAdI ane tajajIvatacharIravAdIne mata e che ke amArA darzanazAstrane svIkAra karanAra mANase, gRhasthAzramamAM rahIne ja samasta duHkhamAMthI mukta thaI jaze. eTale ke kezakuMcana, marataka muMDana, daMDadhAraNa, nagnatA, tapazcaraNa tathA kAyakaleza mAhimAmAthI hI bhurata thaze. 54 cha / "tapAMsi yAtanAzcitrAH" tyAdi tapasyA vividha prakAranI yAtanA rUpa ja che. saMyama bhegethI vihIna hoya che. ane agnihotra Adi karmo te bALakanAM khela jevAM dekhAya che." ( 1 ! For Private And Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 236 .... .. sUtrakRtAzI mama darzanA''zritAnAM sadyaeva duHkhAtmakakezalucanAdibhiH vimuktirjAyate / eta nmate paralokAdInAmabhAvena tadartha zarIraklezakArikarmAnuSThAnasya nairarthakpena tyAga eva duHkhavimokSa iti / tathAcoktam___ "trayo vedasya kartAro bhANDadhUrtanizAcarAH" ityAdinA zAstravihitakarmANi ninditvA, svecchayA-aihikaphalopabhogasyaiva puruSArthatvaM pratipAdayantItipaJcabhUtatajjIvataccharIravAdimatam / sAMkhyAdayastu mokSavAdinaH evaM pratipAdayanti-yo hi sAMkhyadarzanasyA'' zrayaM karoti, yatra darzane-AtmA'kartA'bhoktA'draSTA sAkSI bhoktA kUTasthanityo hamAre darzana kA Azraya lene vAloM ko zIghra hI isa kezalaMcana Adi ke kaSTa se mukti mila jAtI hai / isa mata meM paraloka Adi kA abhAva hone se usake lie zarIra ko kleza utpanna karane vAle karmoM kA anuSThAna karanA nirarthaka hone se usakA tyAga kara denA hI duHkhoM se mukti pA lenA hai / kahA hai "trayo vedasya karttAro bhAMDadhUrtanizAcarAH" ityAdi / "veda racanevAle tIna haiM bhAMDa, dhUrta aura nizAcara" isa prakAra kaha kara ve zAstrokta karmoM kI nindA karake aura apanI icchA se ihaloka saMbaMdhI phalopabhoga ko hI puruSArtha kahate haiM / yaha paMcabhUtavAdI evaM tajjIvataccharIravAdI kA mata huvA / ___sAMkhya Adi ki jo mokSavAdI haiM, unakA yaha kathana hai ki jo sAMkhya darzana kA Azraya letA hai, jisameM AtmA akartA, abhoktA, adraSTA, sAkSI amArA darzanazAstrane Azraya lenAra vyaktine, kezaluMcana AdinA kaNamAMthI te tarata ja mukti maLI jAya che. A lekanA matAnusAra paleka Adine abhAva hevAthI paralekanA sukhane nimite, zarIrane kaleza utpanna thAya evAM anuSThAnI ArAdhanA nirarthaka hevAthI, evAM anuSThAnI jarUra ja rahetI nathI. A prakAranA anuSThAnene tyAga kare, tenuM ja nAma duHkhamAMthI mukti che. Azaya e che ke uparyukta matavAdIo tapa Adi anuSThAnamAM mAnatAM nathI, ane te anuSThAna dvArA ja leke nirarthaka zArI2i4 4veza sahana 42 cha, me bhAna cha. 55 cha "trayo vedasya kartAroM" tyAdi veda racanArA bhAMDa, dhUrta ane nizAcara, A traNa prakAranA che." A pramANe kahIne teo zAkta karmonI niMdA kare che. ane pitAnI IcchA pusAra A leka saMbadhI klepabhoga kare, tene ja puruSArtha kahe che. A prakArane paMcabhUtavArI ane tajIvatacharIravAdIone bhata cha. - sAMkhya Adi matavAdIo ke jeo mekSavAdI che, teo paNa evuM kahe che ke je leke sAMkhyadarzanane Azraya le che, te loko zravaNa, manana ane nididhyAsana dvArA AtmAnA For Private And Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAthe bodhinI TIkA pra zru a. 1 caturdhAtukavAdI bauddhamatanirUpaNam 27 janmajarAmaraNa rogazokAdi vividhaduHkhakAraNa virahito'stItyevaM svIkaroti sa tAdRzamAtmAnaM zravaNamanananididhvAsanamArgeNa jJAtvA sAkSAtkRtya prakRtiviracitasamastaduHkhakAraNAtsaMsArAdvimucyate / madIyadarzanamAzritya tAzadarzanapratipAditAtmAnaM vijJAya janmajarAmaraNagarbhaparamparA'nekavAkakAyamAnasAtitIvatarA' sAtodayarUpebhyo duHkhebhyo vimucyate / sakaladvandavirahitaM mokSamAzritya kevalaH svasthaH svarUpamAzrito bhavatIti bhAvaH / tatra nAzramavicAro vA taduktam paJcaviMzatitatva yatra tatrAzrame vase / jaTI muNDI zikhI vApi, mucyate nAtra saMzayaH " || 1 || ityAdi sAMkhyamatam / " bhoktA, kUTasthanitya tathA janma, jarA, maraNa, roga zoka Adi vividha prakAra ke duHkha ke kAraNoM se rahita mAnA gayA hai, vaha puruSa, zravaNa, manana aura nididhyAsana ke dvArA AtmA ke isa prakAra ke svarUpa ko jAna kara prakRti ke saMyoga se utpanna hone vAle samasta duHkhoM ke kAraNabhUta saMsAra se mukta ho jAtA hai / hamAre darzana kA Azraya lekara aura isa darzana meM pratipAdita AtmA ke svarUpa ko jAna kara janma, jarA, maraNa garbha paramparA, aneka vAcaka kAyika aura mAnasika tIvratara asAtodaya rUpa duHkhoM se mukta ho jAtA hai / vaha samasta dvandvo se rahita mokSa ko prApta karake zuddha svastha aura apane svarUpa meM Azrita ho jAtA hai / isa viSaya meM Azrama vaya yA varNa Adi kA koI vicAra nahIM haiM / kahA bhI hai "paMcaviMzatitattvajJo " ityAdi / jo paccIsa tattvoM kA jJAtA hai, vaha cAhe kisI bhI Azrama meM rahe A prakAranA svarUpane (AtmA akattAM, abhAtAM adraSTA, sAkSIbhoktA, phUTastha nitya tathA janma, jarA, maraNa, rAga, zAka Adi vividha prakAranA duHkhanAM kAraNAthI rahita che. ) jANIne prakRttinA saMcAgathI utpanna thanArA samastaduHkhAnA kAraNabhUta saMsArathI mukta thaI jAya che. amArA darzananA (sAMkhya darzananA) Azraya laine, ane temAM pratipAdita AtmAnA svarUpane jANIne janma, jarA, maraNu ga paraparA ane mAnasika tIvratara asAtAudaya rUpa duHkhothI mukta thaI jAya che. te samasta dvandvothI rahita meAkSane prApta karIne zuddha svastha ane nija svarUpamAM Azrita thaI jAya che- A viSayamAM Azrama, vaya va mahinA artha prazna 4 rahetA nathI. udhuM pae che se " pacaviMzatitatvajJa" ityAdi For Private And Personal Use Only " je pacIza tattvAnA jJAtA che, te bhale AzramamAM rahe, athavA bhale jaTA vadhAre athavA bhale ziramuMDana karAve, athavA bhale zikhA vadhAre, parantu te avazya mukti prApta kare
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 sUtrakRtAGgasUtre evameva bauddho'pi vakti-madIyadarzanaM samAzritaH darzanodIritanarAtmyapadaM padArthamAtrasya kSaNikatAM duHkharUpatAM ca jJAtvA sarva duHkha sarva heyam, sarva kSaNika sarva zUnyamiti vibhAvya saparikaramArgapraNAlyA kSaNikAtmajJAnaM zUnyAtmajJAnaM vA prApya janmamaraNabandhAdi doSajAtebhyo duHkhebhyo vimucyate / evamevA''dvaitavedAnti-madIyaM darzanamAzritya nityAnityavivekaihAmutrA' thaphalabhogavirAgazamadamasamAdhAnoparatititikSAzraddhArUpasAdhanaSaTka-mumukSutvAnantaraM niSkAmakarmopAsanayA-utpanna-jijJAsaH gurumAtmajJAninamavApya, zravaNamanananididhyA aura cAhe jaTA dhAraNa karatA ho muMr3a muMDavAtA ho yA coTI rakhatA ho, avazya mukta ho jAtA hai / isameM saMzaya nahIM hai| "ityAdi sAMkhya mata hai| ___isI prakAra bauddha kahatA hai jo hamAre darzana kI zaraNa letA hai aura isa darzana meM pratipAdita nairAtmavAda ko tathA padArtha mAtra kI kSaNikatA evaM duHkha rUpatA ko jAna kara aisI bhAvanA karatA hai ki-"sabhI kucha daHkharUpa hai saba heya hai, saba kSaNika hai, saba zUnya hai "baha saparikaramArga praNAlI se kSaNika yA zunyarUpa AtmA kA jJAna prApta karake janma maraNa bandha Adi doSoM se utpanna duHkho se mukta ho jAtA hai / isI prakAra advaitavAdI-vedAntI kahate haiM hamAre darzana ko aMgIkAra karane se hI AtmA mokSa prApta karake kRtakRtya hotA hai / nitya aura anitya kA viveka hone para aihika aura pAralaukika padArthoM ke tathA phalabhoga ke prati virakti, sama,dama samAdhAna, uparati, titikSA, zraddhArUpa chaha sAdhanoM tathA mumukSutva ke che, A vAtamAM kaI saMzayane mATe avakAza ja nathI" A prakArane sAMkhyone mata che. - bauddho paNa evuM ja kahe che ke amArA bauddhadarzananuM zaraNa svIkAre che, ane temAM pratipAdita nairAtmavAdane tathA pratyeka padArthanI kSaNikatA ane duHkha rUpatAne jANIne evI bhAvanAvALA thaI jAya che. ke " badhuM duHkharUpa che, badhuM che badhuM kSaNika che ane badhuM zunya che," te saparikara mArga praNAlI dvArA kSaNika athavA zUnya rUpa AtmAnuM jJAna prApta karIne, janma, maraNa, bandha Adi da vaDe utpanna thayelAM duHkhamAMthI mukta thaI jAya che. eja pramANe advaitavAdI-vedAntIo kahe che ke amArA darzanazAstranuM zaraNa svIkAravAthI ja AtmA mokSa prApta karIne kRtakRtya thaI jAya che. nitya ane anityane viveka utpanna thatAM ehika ane paralokika padArtho pratye tathA phalaga pratye virakita utpanna thAya che. tathA zama, dama, samAdhAna, uparati titikSA ane zraddhA rUpa cha sAdhanAnI tathA mumukSatvanA anantara For Private And Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayArtha bodhinI TIkA pra. a. a. 1 cArvAkAdibauddhAntavadinAmaphalavAditvam 239 nityazuddhamuktasvabhAva sanadvAreNa ajarAmara nityamukta vedAntamAtravedyA''tmAnaM jJAtvA saMsArasAgarakAryaviziSTamajJAnaM jagadupAdAnabhUtaM vinAzya, niratizayasumAtrAtmakaM mokSamavApya kRtakRtyo bhavati // 19 // 3 2 te gAva saMdhi idAnIM sUtrakAraH cArvAkAdi bauddhAntavAdinAmaphalavAditvamAviSkarttumAha - 'te' ityAdi / 4 cANaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam - 8 5 7 6 na te dhammavio jaNA / 9 10 11 12 13 16 14 15 17 je te u vAiNo evaM na te ohaMtarA''hiyA // 20 // chAyA tenApi saMdhi jJAtvA khalu na te dharmavido janAH / ye te tu vAdina evaM na te oghantarA AkhyAtAH // 20 // anantara niSkAma karma kI upAsanA hotI hai / upAsanA se jijJAsA utpanna hotI hai / taba jJAnI gurU ko prApta karake zravaNa, manana aura nididhyAsana ke dvArA vedAnta se hI jAnane yogya ajara amara aura nityamukta tathA zuddha buddha aura mukta svabhAvavAle AtmA ko jAnatA hai / taba saMsArasAgara ke kArya aura jagat ke upAdAna rUpa ajJAna ko naSTa karatA hai| usake pazcAt sarvotkRSTa sukhamaya mokSa prApta kara letA hai aura kRtakRtya ho jAtA hai ||19|| ava sUtrakAra cArvAka se lekara bauddhamata taka ke vAdiyoM ko aphalavAdI prakaTa karate hue kahate haiM - " te " ityAdi / (bAdamA) niSkAma karmInI upAsanA thAya che. upAsanAdvArA jijJAsA utpanna thavAthI yAkhya guru meLavIne zravaNa, manana ane niddidhyAsana dvArA ja vedAntamAMthI ja jANavA yAgya ajara' amara ane nityamukata tathA zuddha yuddha ane muktasvabhAvavALA AtmAne jANe che. tyAre ja te saMsAra sAgaranA kArya ane jagatanA upAdAna rUpa ajJAnane naSTakarI nAkhe che. tyArabAda savA bhRSTa sukhamaya mokSane prApta karIne teo kRtakRtya thaI jAya che. gAthA 19" have sUtrakA cA kAthI laIne baddhamata pantanA matavAdIone aphalavAdI rUpe prakaTa karavA nimite kahe cheke "ne" ItyAdi For Private And Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 240 sUtrakRtAmasUtro anvayArtha:(te) te pUrvokta vAdino'nyatIthikAH 'saMdhi' sandhim avasaraM (NAvi) naiva (NaccA) jJAtvA kriyAyAM pravartante / te (jaNA) janAH- pUrvoktavAdinaH / (dhammavio) dharmavidaH= dharmajJAtAraH (na) na snti| (je te u) ye te tu (evaM) evaM pUrvoktAH (vAiNo) vAdinaH aphalavAdasya samarthayitAraH / (te) te vAdinaH (ohaMtarA) oghantarAH saMsArapArakartAraH (na AhiyA) nAkhyAtAH= na kathitAstIrthaGkaraiH te saMsArapAragAmino na bhavantIti bhAvaH // 20 // zabdArtha-te-te' paJcamahAbhUta Adiko batAne vAle 'saMdhi-sadhim' saMdhiko avasarako 'NAvi jaccA-naiva prAtvA' nahIM jAnakara kiyA pravRtta hote haiM 'te jaNAte janAH' ve loga 'dhammavio-dharmavidH dharma ko jAnane vAle 'na-na' nahIM haiM 'je te u-ye te tu' jo anyadarzi haiM 'evaM-evam pUrvokta rUpa kahe gaye 'vAiNo-vAdinaH' aphalayAdI samarthana karanevAle te-te ve vAda karanevAle 'ohaMtarA-odhantaga' saMsArako pAra karanevAlA 'na AhiyA-nAkhyAtAH, nahIM kahe haiM // 20 // anvayArthaH pUrvokta anyatIrthika sandhi arthAt avasara ko na jAnakara hI kriyA meM pravRtti karate haiM ve loga dharma ke jJAtA nahIM haiM jo pUrvokta vAdI aphalavAda ke samarthaka haiM ve tIrthakaroM dvArA saMsAra ko pAra karane vAle nahIM kahe gaye haiM, arthAt ve saMsAra se tira nahIM sakate // 20 // zA-'te te' 5mahAbhUtavAhImo 'saMdhi-sandhim' sacina-25152ne 'NAvi NaccA-naiva jJAtvA yAvinA 4 yiAmA pravRtta thAya che. 'te jaNA-te janAH' tehI 'dhammavio-dharma vidaH' bhane pApA 'na-nAtA nathI. 'je te u-ye te tu' ra anyamatavAhinyA cha. 'evaM-evam pUrvAta prArathI apAmAM Aveta 'vAiNo-vAdinaH' 13sapA samarthana 42vAvA'te te me zata vA 42vAvANA-yA 'oha tarAodhantagaH' saMsArane // 2 42vaavaa|| 'na AhiyA-nAkhyAtA' hA nathI. // 20 // __-manvayArtha - pUta anyatIthi ke (anya matavAdIe) sandhi eTale ke avasarane jANyA vinA ja kiyAmAM pravRta thAya che. teo dharmanA jJAtA nathI je anyatIthi ke aphalavAdanA samarthaka che temane tIrthakaree saMsArane pAra karanAra kahyA nathI. eTale ke te aphalavAdIe saMsArane tarI zatA nathI, parantu tebhA mesA 4 rahe cha. "20" For Private And Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. thu a. 1 cArvAkAdibauddhAntavAdInAmaphalavAditvam 241 TIkA 'te' te paJca bhUtAdi bauddhAntAH vAdinaH 'NAvi, nApi naiva, saMdhi sandhim avasaraM manuSya bhavAryakSetraprAptimukulajanma kevaliprajJaptadharmazravaNa - tacchraddhAna- tadAcaraNa dvArA karmanAzarUpam jJAtvA' vijJAya tAdRzamavasaramajJAtvaiva te pUrvoktavAdinaH pravRttAH / Namiti vAkyAlaMkAre / ayaM bhAvaH yena AtmA karmarahito bhavati tamasaramajJAtvaiva duHkhAda vimoktuM prayatante / karmanAzArthaM yatamAnena prathamataH karmasvarUpamavagantavyam / tadanavagame karmocchedo na sAdhitaH syAt, pUrvoktavAdinastu tattvataH karmasvarUpaM na jAnanti / tAdRzamavasaramajJAtyaiva karmavinAzAya sva sva zAstraM viracitavantaH, atastadIyazAstrajJAnenApi na samyagrUpeNa karmocchedaH saMbhavati / ataH sUtrakAreNa samyagevoktam - - ' teNAvisaMdhi cANaM' ityAdi / -: TIkArtha: ve cArvAka se lekara bauddhamata taka ke bAdI manuSyabhava AryakSetra kI prApti, sukula meM janma, kevali prarUpita dharma ke zravaNa, usa dharma para zraddhAna aura usake AcaraNa dvArA karmoM ke kSayarUpa avasara ko na jAnakara hI pravRtta ho rahe haiM / Azaya yaha hai ki AtmA jisake dvArA karma rahita hotA hai, usa avasarako na jAnakara hI ve duHkhase mukti pAne ke lie prayatna hI karate rahate haiM use pahale karmakA svarUpa samajhanA caahie| use samajhe binA karma kA uccheda kiyA.. nahIM jA sakatA / parantu ye vAdI karma ke svarUpa ko vAstavika rUpa ko jAnate nahIM hai / isa prakAra ke avasara ko jAne vinA hI unhone karmoM ke vinAza ke lie apane apane zAstra raca DAle hai / ataeva unake zAstroM ko jAna lene se bhI karmoM kA uccheda nahIM ho sakatA / ataeva sUtrakArane yathArtha hI kahA hai- " ve avasara ko nahI jAnakara " ityAdi / -artha cA kathI laIne auDho pantanA anyamatavAdIe manuSyabhava A kSetranI prApti. sukulamAM' janma vali prarUpita dharmanu zravaNa, kevali prarUpita dharmImAM zraddhA. ane te dhama AcaraNa dvArA kamo ne kSaya karavAno avasara prApta thAyA che, A vAtane samajayAvinA ja pravRtti kayA kare che, A kathananA bhAvArtha e che ke AtmA kevI rIte karma thI rahita thAyache, tejANavAnA avasaraprApta thavA chatAM paNa te te avasaranA upayoga karyA vinA ja duHkhamAMthI mukata thavAnA prayatna karyA kare che. temaNe sauthI pahelAM kama nu svarUpa samajavu joie kama svarUpajANyA vinA tenA nAzanA upAya ja kevI rIte karI zakAya? parantu te anyatIthi ko karmanA svarUpane vAstavika rUpe jANutAnathI. A prakAranA avasarane jANyA vinA ja. temaNe karmanA vinAza nemATe pota potAnAM zAstrInI racanA karI nAkhI che. ethI temanAM te zAstrone samajI levA chatAM paNa karmonA Uccheda thaizakatA nathI tethI ja sUtrakAre yathArtha ja kahyuM sU. 31 For Private And Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 242 sUtrakRtAGgasUtre ____ athavA-sandhAna sandhiH uttarottarajIvAdipadArthajAtaviSayakaM-jJAnam / tadajJAtvaiva te vAdinaH karmavinAzAya prvRttaaH| ataH'na te dharmavidaH' / yataH karma svarUpamaviditvaiva pravRttAH tataste na dharmavidaH / samIcInarUpeNa dharmaparicchedena te vidvAMso-nipuNamatayo naiva bhavanti / janA itijanAH cArvAksAMkhyAdayo lokA iti / vastutastu kSAntimuktyAdiko dazavidho dharmaH taM davidhadharmamajJAtvaiva-anyathA'nyathA dharmasvarUpaM prarUpayanti / ajJAtamUlakakathitadharmANAM mokSarUpaM phalaM na bhavati, ataste aphalavAdinaHkathyante / ayaM bhAvaH-yo hi vadviruSNaH prakAzako dAhapAkAdi kAryakArI, ityevaM rUpeNa baDhe vAstavikaM rUpaM jAnAti, sa eva vahnimAdAya dAhapAkAdi kArya karoti, yo vaDheH svarUpameva na jAnAti sa kathaM vahninA athavA sandhi kA artha hai sandhAna arthAt uttarottara jIvAdi padArthoM kA jJAna / use na jAnakara hI ve vAdI karma ke vinAza ke lie pravRtta hue hai, ataeva ve dharma ke vettA nahIM haiM arthAt samIcIna rUpase dharmako jAnane meM kuzala nahIM hai| " jaNA" kA artha hai cArvAka sAMkhya Adi log| vAstava meM dharma kSamA mukti Adi ke bhedase dasa prakAra kA hai| para ve usa dazavidha dharmako na jAnakara hI dusarI dUsarI taraha se dharmakA svarUpa kahate haiN| ajJAna pUrvaka kahe hue dharma se mokSa phala kI siddhi nahIM hotI ataeva ve aphalavAdI kahe gaye hai| tAtparya yaha hai ki jo puruSa agni ke vAstavika svarUpa ko jAnatA hai ki agni uSNa hotI hai, prakAza karatI ha aura dAha pAka Adi kArya karatI hai, vahI agni ko grahaNa karake dAha pAka che ke-avasarane jANyA vinA ityAdi-athavA "saMdhi A padane artha saMdhAna eTale ke uttarottara jIvAdi padArthonuM jJAna". paNa karI zakAya, tene jANyA vinA ja te matavAdIo karmane vinAza karavAne pravRtta thayA che tethI teo dharmanA vettA nathI eTale ke teo samIcIna rUpe dharmanA jANakAra nathI "nA" A pada cArvAka Adi leka nA arthamAM vaparAyuM che. kharI rIte te kSamA mukita Adine bhedathI dharma dasa prakArano che. paraMtu pUkata anya matavAdIe A dasa prakAranA dharmane jANyA vinA dharmanA svarUpanI bIjI rIte ja prarUpaNa kare che. ajJAna pUrvaka jene dharma mAnavAmAM Avyo hoya evA dharma dvArA mokSarUpa phalanI siddhi thatI nathI. tethI evA dharmanI prarUpaNa karanArAne aphalavAdI kahevAmAM Avela che. dAkhalA tarIke je mANasa agninA vAstavika svarUpane jANatA nathI-eTale ke je mANasane eTalI paNa khabara nathI ke agni uSNa hoya che, prakAza ApanArI hoya che, dAhaka hoya che, pakavavAnuM Adi kArya karanArI che, te mANasa agnine rAdhavA Adi kAryomAM upayoga karI zakatuM nathI. paratu je mANasane agninA vAstavika svarUpanuM jJAna hoya che, te mANasa rAMdhavA, tApavA, Adi kAryamAM agnine upayoga karI zake che. e ja pramANe je mANasa dharmana For Private And Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samartha bodhinI TIkA pra. a. a. 1 cArvAkAdibauddhAntavadinAmaphalavAditvam 243 pAkAdikArya saMpAdayiSyati tadvat yo dharmasvarUpaM tattvato na jAnAti tasya tena pratipAditaH tathA'nuSThitaca dharmaH kathaM mokSaphalAya paryAptaH syAditi te aphalavAdina eva bhavanti / 'ye te tu' ityatra tu zabdaH ca zabdasya arthe vidyate cakArasya"ye ityasyAnantaraM prayogaH tathA ca ye ca te vAdinaH pUrvoditA nAstikA zrAvakAH nAstikaprAyAzca evam uktaprakAreNa samyaga jJAnAbhAvena sAMkhyAdayaH na te ovaMtarA : 'oghaH - saMsAra:- tasya te saMtaraNazIlA nAkhyatAH na kathitAH ||20|| punarapyAha - teNAvisaMdhi' ityAdi / mUlam - teNA vi saMdhi cANaM na te dhammavio jaNA / ye te u vAiNo evaM na te saMsArapAragA // 21 // chAyA tenApi saMdhiM jJAtvA na te dharmavido janAH / ye te tu vAdina evaM na te saMsArapAragAH || 21 || Adi kArya kara sakatA haiN| jo agni ke svarUpa ko hI nahIM jAnatA vaha usase dAha pAka Adi kArya kisa prakAra sampAdita kara sakatA hai ? isI prakAra jo dharma ke vAstavika svarUpa ko nahIM jAnatA, usake dvArA pratipAdita tathA Acarita dharma mokSa phala ko pradAna karane meM kaise samartha ho sakatA hai ? ataeva ve aphalavAdI hI haiN| isa prakAra jo pUrvokta cArvAka yA cArvAka jaise vAdI haiM, ve ukta prakAra se samyajJAna kA abhAva hone ke kAraNa saMsAra se tirane vAle nahIM kahe gae haiM ||20|| punaH kahate haiM- " teNAvi saMdhi " ityAdi / zabdArtha' - 'te - te ' ve anyatIthI 'NAvisaMdhi' NaccA na apisandhiM jJAtvA' sandhiko jAne vinAhI kriyAmeM pravRtta rahate haiM 'te jaNA dhammavio na te janAH dharmavidaH na' vAstavika svarUpane jANatA nathI, tenA dvArA Arita dharma athavA tenA dvArA pratipAdita dhama meAkSaphaLanI prApti karavAmAM kevI rIte samartha heAI zake? te kAraNe sUtrakAre te anyatIthikAne aphalavAdI kahyA che. A prakAranA cArvAka Adi anya matavAdIo sabhyajJAnanA abhAvane kAraNe sasAra sAgara tarIjavAne samartha hAtA nathI. 5 gAthA, 20aa vaNI sUtrAra Ahe che " teNAvi saMdhi " tyAhi " zabdArtha -'te' - te' te anyatIrtha 'NAvi saMdhiM gaccA-na api sandhiM jJAtvA' saMdhIne lakSyA vinADiyAmAM pravRtta rakhe che. 'te jaNA dhammavio na te janAH dharmavidaHna' For Private And Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 244 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH pUrvavadeva / vyAkhyA spaSTA, navaraM te vAdinaH saMsArapAragAH saMsArasya - narAmaranArakatiryaka rUpasya pAragAH = pAragAmino na bhavanti // 21 // punarapyAha - ' teNAvi' ityAdi / mUlam - teNAvi saMdhi NacANaM na te dhammavio jaNAH / je te u vAiNo evaM na te gabhassa pAragA // 22 // chAyA tenApi saMdhi jJAtvA na te dharmavido janAH / ye te tu vAdina evaM na te garbhasya pAragA ||22|| ve loka dharma ko jAnane vAle nahIM haiM 'je te u evaM vAiNo ye te tu evaM vAdinaH ' jo pUrvokta siddhAMta kA pratipAdana karate haiM 'na te saMsAra pAragA te saMsAra pAragAH na' ve saMsAra ko pAra nahIM kara sakate haiM ||21|| -:anvayArthaH " isa gAthA kA artha pUrvavat hI hai / pichalI gAthA meM " ohaMtarA''hiyA " pATha thA, usake sthAna para yahA~ " saMsArapAragA " pATha hai / ataH isakA artha isa prakAra hai ve vAdI manuSya deva nAraka aura tiryaMcagatirUpa saMsAra se pAragAmI nahIM hote haiN| isakI vyAkhyA spaSTa hai| zeSa saba pUrvavat samajhanA cAhie ||21|| phira kahate haiM- " te NAvi " ityAdi / zabdArtha - 'te te' ve 'saMdhi - saMdhim' sandhiko 'NAvi NaccA - nApi jJAtvA' nahIM jAnakara kriyAmeM pravRtta haiM 'te jaNA te janAH' ve loga 'dhammavio - dharmavidaH' dharma ke tevA boo dharmanA rahasya ne bhAgavAvANA nathI, 'je te u evaM vAiNo- ye te tu evaM vAdinaH / pUrvo siddhAntanuM pratipAhana ure che, 'na te saMsArapAragA-te saMsArapAragAH na' tethe saMsArane pAra urI zatA nathI ||21|| - anvayArtha - yA gAthAnA artha pUrvavat 4 che. AgadI gAyAmAM 'oha 'tarA''hiyA' pAhato, tenI bhabhyAme yA gAthAbhAM "saMsArapAragA" pATha the "saMsArapAragA" ityAdi gAthAno artha A pramANe che. te anya matavAdI loko manuSya, tiryaMca nAraka ane deva, A cAra ti rUpa saMsArane pAra karIne mekSanI prApti karI zakatA nathI. A gAthAnA atha spaSTa che. bAkInuM badhu kathana AgalI gAthAmAM kahyA pramANe ja samajavuM // gAthA 21 // paNI sUtraara uhe cheDe - tenAvi" tyAhi zabdArtha- 'te te' tethe 'saMdhi- saMdhim' saMdhIne 'pANiccA nApi atat' eyA vinAgaDiyAmAM pravRtta thAya che 'te jaNA te janAH' te boDI 'dhammavio - dharma' For Private And Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkAdibauddhAntavAdonAmakalavAditvam 245 anvayArthaH pUrvavadeva / vyAkhyA nigadasiddhA, navaraM-te vAdinaH garbhasyagAgamanasya pAragA na bhavanti garbhAd garbhAntaraparibhramaNaM teSAM na nshyti||22|| punarapyAha-'teNA vi saMdhi' ityAdi / mUlamteNA vi saMdhi NacANaM na te dhammavio jaNA / je te u vAiNo evaM na te jammassa pArago // 23 // chAyAtenApi saMdhi jJAtvA na te dharmavido janAH / ye te tu vAdina evaM na te janmanaH pAragAH // 23 // jJAtA 'na-na nahIM haiM 'je-ye' jo 'te u-te tu' ve evaM-evam' aise 'vAiNo-cAdinaH' vAdI haiM 'te-te' ve 'nagambhassa pAragA-garbhasya pAraNAH na' garbha ko pAra nahIM kara sakate haiM // 22 // -anvayArthaHisa gAthA kA artha bhI pUrvavat hI hai| vyAkhyA bhI spaSTa hai| vizeSa itanA samajhanA ki-ve vAdI garbha ke pAragAmI nahIM hote arthAt unakA eka garbha se dusare garbha me paribhramaNa karanA baMda nahIM hotA hai // 22 // phira kahate haiM-" te NAvi" ityAdi / zabdArtha-te-te ve sadhiM-sandhim' sandhiko 'NAvi NaccA nApi zAtvA' nahIM jAnakara kriyA pravRtta hote haiM 'te jaNA dhammavio na-te janAH dharmavidaH na ve loga vidaH' bhane naa2|| 'na-na' nathI. 'je-ye yo 'eya-evam' merIta nA 'vAiNopAdinaH' paahii| che. 'teu-te tu teso 'na gambhassa pAragA-garbhasya pAragAH na' garbhane pAra karI zaktA nathI. 22 -anvayAtha A gAthAne artha paNa pUrvavat ja che. vyAkhyA paNa spaSTa che. ahIM eTaluM ja vizeSa kathana samajavAnuM che ke te anyatIrthike garbhanA pAragAmI thatA nathI. eTale ke temanuM eka garbhamAMthI bIjA garbhamAM paribhramaNa karavAnuM baMdha paDatuM nathI. gAthA rara paNI suutr||2 4 cha -"teNAvi" tyAha zAhAya---'te-te teyo 'sadhi-sandhim' sadhIna 'NAviNaccA-nApi jJAttyA MyA vinA liyAmA pravRtti 42 cha, 'te jaNA dhammavio na-te janAH dharmavidaH na' For Private And Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 246 sUtrakRtAGgasUtro - anvayArthaH pUrvavadeva / vyAkhyA sUtrasiddhA, navaram-te vAdinaH janmanaH = utpattirUpasya pAragA na bhavanti janmano janmAntaraM satataM gacchanti kintu muktiM na prAmuvanti,uktazca"vrajanto, janmano janma, labhante naiva nivRtim iti // 23 // punarapyAha-'teNA vi saMdhi' ityAdi / teNA vi saMdhi NacANaM na te dhammavio jaNA / ye te tu vAdina evaM Na te dukkhassa paargaa||24|| dharma ko jAnane vAle nahIM haiM 'je te u evaM bAiNo-ye te tu evaM vAdinaH' mithyAtvake siddhAntakI prarUpaNA karane vAle ve loga 'jammassa pAragA na-janmasya pAragAna janmako pAra nahIM kara sakate haiM // 23 // -- anvayArthaH- artha aura vyAkhyA pahale ke samAna hI hai| vizeSa yahI hai kI ve vAdI janma arthAt utpatti ke pAragAmI nahIM hote ve eka janma se dUsare janma ko prApta hote rahate haiN| mokSa nahIM prApta kara sakate / kahAbhI haiM-" vajanto janmano janma" ityaadi| ___ " eka janma se dUsare janma ko prApta karate hue mukti nahIM pAte haiM" // 23 / / teso bhane pApAmA hAtA nathI. 'je teu evaM thAiNo-ye te tu evaM vAdinaH' desI mArIte bhithyAtvanI pr359| 42vAvA che tamA 'jammassa pAragA na-janmasya pAragA na' bhane pA2 rI zatA nathI. // 2 // -mnyyaathA gAthAne artha ane vyAkhyA pUrvavat ja samajI ahIM caTaluM ja vizeSa kathana grahaNa karavuM joIe ke te anyatIthi ke janma athavA utpattinA pAragAmI thatA nathI. teo eka pachI eka janmanI prApti ja karyA kare che. teo mokSanI prApti karI Adi nathI. 4{ 555 che che "vrajanto janmano janma" tyAha- teo eka janma pachI bIjA janmanI prApti karatAja rahe che. teo janma maraNanA pherAmAMthI chuTakAra pAmIne mekSadhAmanI prApti karI zaktA nathI . 23 che For Private And Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAtha bodhinI TIkA pra zu. a. 1 cArvAkAdivauddhAntavAdInAmakalavaditvam 247 - chAyAtenApi saMdhi jJAtvA na te dharmavido jnaaH| ye te tu vAdina evaM na te duHkhasya pAragAH // 24 // anvayArthaH pUrvavadeva / vyAkhyA nigadasiddhA, navaram-te vAdinaH duHkhasya= zArIramAnasasambandhinaH pAragAH pAragAminaH na bhavanti duHkhasAgare nimagnA eva bhavanti // 24 // punarapyAha-'teNA vi saMdhi ityAdi mUlamteNA vi saMdhi NacANaM na te dhammavio jaNo / je te u vAiNo evaM na te mArassa pAragA // 25 // chAyA tenApi sandhiM jJAtvA na te dharmavido janAH / ye te tu vAdina evaM na te mArasya pAragAH // 25 // phira kahate haiM-" te NAvi" ityAdi / zabdArtha-'te-te ve anyatIthI 'NAvi saMghiNaccA Na-nApi sandhi' jJAtvA khalu sandhiko jAne vinAhI kriyA pravRtta hote haiM 'te jaNA dhammavio na-te janAH dharmavidaH ne ve loga dharma ko nahIM jAnate haiM 'je te u evaM vAiNo-ye te tu evaM vAdinaH' mithyAsiddhAMta kI prarUpaNA karane vAle ghe anyatIrthI 'dukkhassa pAragA na-duHkhasya pAragAH na duHkhako pAra nahIM kara sakate hai // 24 // -anvayArtha:artha aura vyAkhyA pUrvavat hI hai| vizeSa yaha hai ki-ve vAdI duHkha ke pAragAmI nahIM hote arthAta ve duHkha sAgara meM DUbe hI rahate haiM // 24 // qNI sUtra72 4 cha-" teNApi tyAdi zAya- 'te-te te bhanyatAthA 'NAvi saMdhi NaccA Na-nApi sandhi jJAtvA khalu' masarane yAvinA priyAmA pravRtta thAya che. 'te jaNA dhammavio na-te janAH dharma vidaH na' teyo dharmavettA nathI. 'je te u evaM vAiNo-ye te tu evaM vAdinaH' mithyA sidhyAtanI pra35 42vAvAgAyo sevA te manyatIthI . 'dukhasla pAragA na "duHkhasya paragAna humane pA2 rI zatA nathI // 24 // (manvayArtha) A gAthAne artha tathA vyAkhyA pUrvavat ja che. ahI eTaluM ja vizeSa kvana karavuM joIe ke teo duHkhasAgaramAM ja DUbelAM rahe che. e 24 For Private And Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH pUrvavadeva / vyAkhyA sugamA, navaram-te vAdinaH mArasya= mRtyoH pAragA na bhavanti vAraM vAraM mRtyumukhameva vizantItyarthaH // 25 // te ajJAnino yAni yAni sthAnAni prAmavanti, tAni tAni sthAnAni darzayati-'nANAvihAI'ityAdi / nANAvihAI dukkhAI, aNuhoti puNo punno| saMsAracakvAlaMmi maccuvAhi jarAkule // 26 // chAyAnAnAvidhAni duHkhAnyanu bhavanti punaHpunaH / saMsAracakravAle, mRtyuvyAdhijarAkule // 26 // phira kahate haiM-" te NAvi" ityaadi| zabdArtha-te-te ve anyatIrthI 'NAvi saMghiNaccANa-nApi sandhi jJAtvA khalu' saMdhiko vinA jAnehI kriyA meM pravRtta hote hai 'te jaNA dhammavio na-te janAH dharma vidaH na' ve loga dharma ko nahIM jAnate haiM 'je te u evaM vAiNo-ye te tu evaM vAdinaH' mithyAsiddhAMtakI prarUpaNA karane vAle ve anyatIrthI 'na mArassa pAragA-mArasya pAragA na' mRtyu ko pAra nahIM kara sakate haiM // 25 // - anvayArtha - artha aura vyAkhyA pUrvavat hI haiN| vizeSayaha hai ki ve vAdI mRtyu se pAra nahIM hote arthAt bAra bAra mRtyu ke mu~ha meM hI praveza karate haiM // 25 // vaNI suutr||2 4 cha (" teNAvi") tyAha zahAtha-te-te'te anya tIthIyo 'NAvi sandhi NaccA Na-nApi saMdhi jJAtyA khalu' aksarane tayA vinA liyAmA pravRtta thAya cha 'te jaNA dhammavio na-te janAH dharmavidaH na' teyo bhane samAtA nathI. 'je te tu evaM vAiNo-ye te tu evaM vAdinaH' bhithyA siddhAMtanI pr35| 72pApA mevA te anya tIthI 'na mArassa pAragA-mArasya pAragAna' mRtyune pA2 rI zatA nathI. (manvayAtha) A gAthAne artha ane vyAkhyA pUrvavat ja che. ahI eTalI ja vizeSatA samajavAnI che ke te anya matavAdIo mRtyunA pAragAmI thatA nathI eTale ke vAraMvAra metanA mukhamAM praveza kare che . 25 For Private And Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArtha bodhinI TIkA pra.a. a. 1 cArvAkAdivauddhAntavadinAmaphalavAditvam 249 anvayArthaHte pUrvoktavAdinaH (maccuvAhijarAkule)mRtyunyAdhijarAkule mRtyuvyAdhi jarAvyApte (saMsAracakavAlaMmi) saMsAracakravAle-saMsArAvarte (nANAvihAI) nAnAvidhAni= anekaprakArANi, (dukkhAI) duHkhAni= zArIramAnasAdIni (puNopuNo) punaH punaH= vAra vAram (aNuhoti) anubhavanti // 26 // TIkA'maccuvAhijarAkule' mRtyunyAdhijarAkule-mRtyuH-maraNam byAdhiH zarIramAnasapIDA jarA vArddhakyam, tairAkule vyApte etAdRze' saMsAracakavAlammi ve ajJAnI jina jina sthAnoM ko prApta karate haiM, u sthAnoM ko dikhalAte haiM " nANAvihAI" ityaadi| zabdArtha--'maccuvAhijarAkule-mRtyuvyAdhijarAkule' mRtyu, vyAdhi aura vRddhAvasthA se vyApta 'saMsAracakavAla mi-saMsAracakravAle saMsAra rUpI cakrame 'puNo puNo-punaH punaH' bAra bAra 'NANAvihAI-nAnAvidhAni' aneka prakArake 'dukkhAi-duHkhAni' duHkhAMko 'aNuhoti-anubhavanti' bhogate haiM // 26 // - anvayArtha - ve vAdI mRtyu, vyAdhi aura jarA se vyApta saMsAra ke pravAha meM aneka prakAra ke zArIrika aura mAnasika duHkhoMko vAraM vAra' anubhava karate haiM // 26 // -TIkArtha:mRtyu nyAdhi arthAt zArIrika tathA mAnasika pIDA aura jarA arthAt buDhApe se vyApta saMsAra rUpI Avarta meM nAnA prakAra ke asAtA ke udaya rUpa have sUvAra e vAta prakaTa kare che ke te anya matavAdIo kyA kayA sthAnene prApta 72 cha "nANA vihAi" tyAdi ___ -'maccuvAhi jarAkule mRtyuvyAdhijarAkule mRtyu, vyAdhi bhane vRddhAvasthAthI vyAta 'saMsAracakavAla mi-saMsAracakrabAle' saMsA2 3thI yA puNo puNo-punaH punaH pAraMvAra 'NANAvihAi-nAnAvidhAni' bhane 2nA 'dukkhAI-duHkhAni mAne 'aNuhoti-anubhavanti' bhogave che. // 21 // (manvayArtha) te anya matavAdIo mRyu, vyAdhi ane jarAthI vyApta A saMsAra pravAhamAM aneka prakAranA zArIrika ane mAnasika duone anubhava kare che. te ra6 (artha) teo A saMsAramAM vyAdhi - zArIrika ane mAnasika pIDAone anubhava kare che. vAraMvAra vRddhAvasthAnA duHkhe bhegave che vAraMvAra mRtyunA duHkhane paNa anubhava kare che sU. 32 For Private And Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 sUtrakRtAGgasUtre saMsAracakravAle= saMsArAvarte 'nANAvihAI' nAnAvidhAni= anekaprakArANidukkhAI 'duHkhAni atikUlavedanIyAni asAtodayalakSaNAni 'puNo puNo' punaH punaH= vAraM vAram 'aNuhoti' anubhavanti / ___ tathAhi-narakayAtanAyAM kadAcitkarapatreNa vidAryante kumbhIpAke viSAcyante tamAyaHpiNDeSu saMbaddhayante, zAlmalivRkSaNa kaMTakA''viddhana saMyojyante / tiryag yoniSu samutpadya zItoSNAdisahanAGkanadamanatADanA'tibhAravahanakSuttRSAdIni duHkhAnyanubhavanti / manuSyeSu iSTaviyogA'niSTasaMyogazokakrodhamadaviSAda bhayapramAdagarbhAvAsajanmajarAmaraNarogA''krandanAdIni nAnAvidhAni duHkhAni / deveSu abhiyogeA killiSikatvacyavanAdIni duHkhAni te pUrvoktavAdinaH evaM pratikUla vedanA rUpa duHkho ko bAra bAra bhogate haiN| vaha duHkha isa prakAra haiM- naraka saMbaMdhI yAtanA meM jIva kabhI karauMta se cIre jAte haiM, kumbhI meM pakAye jAte haiM, garma lohe ke piNDa ke sAtha cipakAe jAte haiM, kA~ToM vAle semala vRkSa ke sAtha saMyukta kiye jAte haiN| tiryazca yonI meM utpanna hone para sardI garmI ko sahana karanA, DAma lagAnA, damana, mArapITa sahanA, khUbabojha ladanA bhUkha pyAsa Adi duHkhoM ko anubhava karanA paDatA hai| manuSyagati meM iSTa viyoga, aniSTa saMyoga, zoka, krodha, mada, viSAda, bhaya, pramAda, garbhavAsa, janma, jarA, maraNa, Akrandana Adi nAnA prakAra ke duHkha hai| devo meM abhiyoga, irSA, kilviSikatA aura cyavana Adi ke duHkha haiN| teo saMsAra rUpI AvartamAM vividha prakAranI asAtAnA udaya rUpa ane pratikULa vedanA rUpa duHkhanuM vAraMvAra vedana kare che teo kayA kayA prakAranI yAtanAo bhagave che te have prakaTa karavAmAM Ave che- naraka saMbaMdhI nIcenI yAtanAo teo bhagave che karavate vaDe temanA zarIrane cIravAmAM Ave che kuMbhamAM temane pakavavAmAM rAMdhavAmAM Ave che, garama letAnA piMDa sAthe saMyukta karavAmAM Ave che, kAMTAvALA semala vRkSanI sAthe temane saMyukta karavAmAM Ave che ItyAdi aneka prakAranI tIvra vedanAe tyAM temane bhegavavI paDe che tiryaMca nimAM utpanna thaIne teo nIce pramANe vedanAo bhegave che. ThaMDI ane garamI sahana kare che temane DAma devAmAM Ave che, damana, mArapITa Adi temane sahana karavuM paDe che. khUba bhAra upADe paDe che ane bhUkha tarasa Adi vividha yAtanAo sahana karavI paDe che. manuSya gatimAM utpanna thaIne teo nIcenAM nuM vedana re STa viyoga, aniSTa sa yoga, Adha, maha, vipA, maya, pramAda, vAsa, sanma, 121 maraNa, rega, Akranda Adi vividha prakAranA duHkho te manuSya gatimAM sahana kare che. devagatimAM utpanna thaIne teo nIcenAM dukhe sahana kare che. For Private And Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 cArvAkAdiSauddhAntavAdInAmakalavAditvam 251 punaHpunaranubhavanti / ayaM bhAvaH- pUrvoktAzcArvAkAdayo vAdino mithyApadArthaprarUpaNAt samanantaraprAgvarNitA'nekaduHkhAni paunaHpunyena anubhavanti / viMzatitamazlokAdArabhya paMcaviMzatitamazlokaparyantAnAM sarveSAmuttarArdhamAdAya etasya zlokasya pUrvAdha yojyam , tathAhi-"je te u vAiNo evaM na te ohaMtarA''hiyA / nANAvihAI dukkhAI, aNuhoti puNo puNo / " ityAdi rUpeNa saMyojya paThanIyam // 26 // pUrvapratipAditamupasaMharamnAha-'uccAvayANi ityaadi| mUlamuccAvayANi gacchaMtA gambhamessaMti gaMtaso / nAyaputte mahAvIre evamAha jiNottame // 27 // chAyAuccAvacAni gacchanto garbhameSyaMtyanantazaH jJAtaputro mahAvIra evamAha jinottamaH // 16 // pUrvokta vAdI ina saba duHkhoM ko vAramvAra anubhava karate haiN| tAtparya yaha hai ki cArvAka Adi pUrvokta vAdI mithyA padArthoM kI prarUpaNA karake anantara varNita aneka duHkhoM kA punaHpunaH anubhava karate haiN| vIsaveM zloka se paccIsaveM zloka taka saba zlokoM kA uttarArddha lekara isa zloka ke pUrvAddha ke sAtha use joDa lenA caahie| jaise "ye jo pUrvokta vAdI haiM, ve saMsAra ke Avarta se nikalane vAle nahIM haiN| ve vAravAra nAnA prakAra ke duHkhoM kA anubhava karate haiN| " isa prakAra saMyoga karake paDhanA cAhie // 26 // abhiyoga, IrSA, kilbiSikatA cavana Adi dukhe bhegavavA paDe che. pUrvokta matavAdIo A samasta duHkhane vAraMvAra anubhava kare che. A kathanane bhAvArtha e che ke cAvaka Adi pUrvokta matavAdIo mithyA padArthanI prarUpaNuM karIne pUrva varNita aneka duHkhane vAraMvAra anubhava karyA ja kare che. vIsamAM phlekathI pacIsamAM leka sudhInA badhAM blekene uttarAddha A blekanA pUrva sAthe joDI devuM joIe. eTale ke pUrvokta cArvAka Adi matavAdIo, saMsAranA Avarta (pravAha)mAMthI nIkaLI zaktA nathI teo vAraMvAra vividha prakAranA duHkhone anubhava kare che." A prakAre sajana karIne dareka lekane bhAvArtha samajavuM joIe . gAthA 26 che For Private And Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 252 sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:te pUrvoktA vAdinaH (uccAvayANi) uccAvacAni uccanIcAnI uccebhyo nIcAni, nIcebhya uccAnIti sthAnA sthAnAntarANi (gacchaMtA) gacchantaH paribhramantaH (NaMtaso) anekavAram (gambha messaMti) garbhazreSyanti garbhAdgarbhAntaraM prApsyanti / araghaTTaghaTInyAyena paribhramiSyanti kintu muktirUpaM vizrAmasthAnaM na kadApi prApsyantIti bhAvaH / (evaM) evam ittham (nAyaputte) jJAtaputra:= siddhArthanandanaH (jiNottame) jinottamaH= jineSu-sAmAnyakevaliSu uttamaH zreSThaH jinottamaH (mahAvIre) mahAvIraH zrI vardhamAnasvAmI (Aha) Aha-kathayati= kathitavAnityarthaH na tvaham, iti bhAvaH // 27 // pahale kahe hue kA upasaMhAra karate hue kahate haiM-" uccAvayANi" ityAdi // zabdArtha-te-te ve pUrvokta vAdIloga 'uccAvayANi-uccAvacAni' U~canIca gatiyoM meM 'gacchatA-gacchantaH' bhramaNa karate hue ve anyatIrthI 'gaMtalo-anantaza' anantavAra 'gabbhamessati-gambhameSyanti garbhavAsako prApta kareMge evaM-evam aisA nAyaputte zAtaputraH' 'jiNottame-jinottamaH' jinottama 'mahAvIraH mahAvIra' zrI vardhamAna mahAvIrasvAmIne 'Aha-Ahe' kahA hai // 27 // -anvayArtha:ve pUrvokta vAdI U~ce nIce sthAnoM ko arthAt U~ce se nIce aura nIcese U~ce sthAnoM meM paribhramaNa karate hue ananta vAra garbha ko prApta kareMge / kintu mukti rUpa vizrAma kA sthAna nahIM prApta kareMge, aisA jinoM meM uttama jJAta putra mahAvIra ne kahA hai // 27 // have upayuta 4thanana! 5saDAra 42tA sUtrasara cha "uccAdhyANi" tyAdi zahAtha:-te-te te pUti manya tIthi 'uccAvayANi uccAvacAniya nIya gatiyomA 'gacchatA gacchantaH samatA lamatai 'Nataso-anantazaH' manantavAra 'gaThanamessati-garbha menti ' galapAsane prApta 422. 'evaM-evam' me pramANe 'nAyaputte zAtaputraH' jJAta putra 'jiNottame-jinottamaH' nottama mahAvIre-mahAvIra' zrI bhAna mahAvIra svAmINa Aha-Aha uhyu cha // 27 // (sankyAtha) te pUrvokta matavAdIo UMcA nIcA sthAnamAMthI -eTale ke UMcA sthAnamAMthI nIcA sthAmAM ane nIcAM sthAnamAMthI UMcAM sthAnamAM paribhramaNa karatAM ja raheze. - vAraMvAra garbha mAM AvIne janma dhAraNa karaze eTale ke raheMTanI jema paribhramaNa karyA ja karaze parantu teo mukti rUpa vizrAma sthAnamAM pahoMcI zakaze nahI. evuM jinattama, jJAtaputra mahAvIre kahyuM che. parachA For Private And Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 1 cArvAkAdiyauddhAntavAdInAmaphalavAditvam 653 TIkAte pUrvoktA vAdinaH uccAvayANi uccAvacAni uccanIcAni adhamottamAni sthAnAni 'gacchaMtA' gacchantaH ekasmAt sthAnAt sthAnAntaraM bhramantaH 'paMtaso' anantazaH anantavAram 'gambhamessaMti' garbhameSyanti garbhAd garbha prApnuvanti / ghaTIyantranyAyenAnantasaMsAre paribhramiSyantIti bhaavH| uktaJca-"vrajanto janmano janma labhante naiva nivRtim" iti / evaM kaH prAha ! ityata Aha'NAyaputte' ityAdi / 'NAyaputte' jJAtaputra siddhArthaputraH, jineSu-sAmAnya kevaliSu uttamaH jinottamaH mahAvIraH caramatIrthaGkaraH evaM pUrvoktaprakAreNa vakSyamANaprakAreNaca Aha-kathayatIti // 28 // itizrI vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApakAvizuddha gadyapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamardaka-zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta 'jainAcArya padabhUSita kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri-jainAcArya--jainadharmadivAkara pUjya . zrI ghAsIlAla vrati viracitA sUtrakRtAGgamatrasya-samayArthabodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM samayanAnakaprathamAdhyayane prathamoddezakaH samAptaH 1-1 -TIkArthaHve pUrvakathita vAdI 'uccAvayANi gacchaMtA ' adhama aura uttama sthAnoM ko prApta hote hue arthAt eka sthAna se dUsare sthAna meM bhramaNa karate huve anantavAra eka garbhase dUsare garbha meM jAe~ge / arthAt arahaTa ke jaise anaMta saMsAra meM paribhramaNa kreNge| kahAbhI hai-"vrajanto janmano janma" ityAdi / "eka janma ke bAda dUsarA janma dhAraNa karate hue vizrAma nahIM pAte haiN|" aisA kauna kahatA hai ? jJAtavaMza meM utpanna siddhArthanandana tathA jinottama (sAmAnya kevaliyo meM uttama) caramatIrthakara mahAvIra ne pUrvokta kathana kiyA hai|||27|| // samaya nAmaka prathamAdhyayana kA prathamoddezaka samApta / / TIkArtha pUrvokta anya matavAdIo adhama ane uttama sthAne mAM gamana karatA rahe che eTale ke eka sthAnamAMthI bIjA sthAnamAM bhramaNa karatA evA te jIve anaMta vAra eka garbhamAMthI bIjA garbhamAM jaze eTale ke roMTanI jema anata saMsAramAM paribhramaNuM karyA karaze kahyuM 5 cha "vajanto janmano janma" yAhi" tayA me pachI ma pA251 yaaN| karaze temane kadI vizrAmarathAna (mekSa) nI prApti nahIM thAya evuM koNe kahyuM che? jJAta vazamAM utpanna thayelA, siddhArtha nandana ane jinettama (sAmAnya kevalI emAM uttama) carama tIrthaMkara mahAvIra prabhue pUrvokta kathana karyuM che. gAthA ra7. che samaya nAmanA pahelA adhyayanane pahele udezaka samApta che For Private And Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre // atha prathamAdhyayane dvitIya uddezakaH // . gataH prathamoddezakaH, atha dvitIya Arabhyate, tatra prathamadvitIyayoH sambandhaM darzayati-prathamoddezake svasiddhAntaparasiddhAntayonirUpaNaM kRtam / ihApyadhyayanArthAdhikAratvAt, svazAstraparazAstrayoreva prarUpaNaM bhaviSyati / athavA prathamoddezake bhUtavAdimatamupadarya tasya nirAsaH kRtaH ihApi prakaraNe tasyaiva carcA kriyate / ___etAvAn vizeSaH yat prathame bhUtavAdinAM mataM pradarya tannirAkaraNaM kRtam, ihatu niyativAdi mithyAdRSTimatamupadarya tannirAkaraNaM kariSyate / yadi vA prathame prathamataH eva uktam-" bandhanaM buddhayeta tacca troTayet " iti| -- dvitIya uddezaka - prathama uddezaka samApta huaa| aba dUsarA AraMbha kiyA jA rahA hai| pahale prathama aura dvitIya uddezakoM kA sambandha dikhalAte haiN| prathama uddeze meM svasiddhAnta aura parasiddhAnta kA nirUpaNa kiyA gayA hai| adhyayana kA artha cAlU hone se dUsare uddeze meM bhI svasiddhAnta parasiddhAnta kA hI nirUpaNa kiyA jaaegaa| athavA prathama uddeze meM bhUtavAdIyoM kA mata dikhalAkara usakA khaNDana kiyA gayA hai, isa prakaraNa meM bhI usI kI carcA kI jaaegii| ____ antara itanA hai kI prathama uddeze meM bhUtavAdIyoM kA mata dikhalAkara usakA nirAkaraNa kiyA gayA hai, yahA~ mithyAdRSTi niyativAdiyoM ke mata kA ullekha karake isakA nirAkaraNa kiyA jaaegaa| athavA prathama uddezeke prAraMbha meM hI kahA thA ki 'bandhana ko jAne aura toDe' vaha bandhana niyativAdiyoM ke - bIje uddezaka pahelo uddezaka pUrI thaze. have bIjo uddezaka zarU thAya che. pahelA udezaka sAthe bIjA udezakane A prakArane saMbaMdha che. pahelA udezamAM svasiddhAntanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. adhyayanane viSaya hajI cAlu ja che. tethI A bIjA uddezakamAM paNa svasiddhAntanuM ja nirUpaNa karAze. pahelA udezakamAM bhUtavAdIonA matanuM svarUpa prakTa karIne temanA matanuM khaMDana karavAmAM AvyuM che. A prakaraNamAM paNa tenI ja carcA karavAmAM Avaze. pahelA udezakamAM bhUtavAdIonA matanuM svarUpa batAvIne temanA matanuM khaMDana karavAmAM AvyuM che. paraMtu A uddezakamAM mithyASTi niyativAdIonA matanuM svarUpa prakaTa karIne temanA matanuM khaMDana karavAmAM Avaze. athavA pahelA udezakanA prAraMbhe ja evuM kahevAmAM AvyuM hatuM ke "bandhanA svarUpane jANe ane te bandhane teDa" parantu niyativAdIo For Private And Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zu. a.1 u. 2 mithyAiSTiniyativAdinAM matanirUpaNam 255 tadeva bandhanaM niyativAdinAM mate nAsti iti idAnIM pradarzyate / tadevaM vividhasaMbandhena saMprAptasyAsyoddezakasyedamAdimaM sUtram-'AghAyaM puNa' ityAdi / AghAyaM puNa egesi uvavaNNA puDho jiyaa| vedayaMti suhaM dukkhaM aduvA luppaMti tthaanno||1|| -chAyAAkhyAtaM punarekeSAmupapanAH pRthagz2IvAH / vedayanti sukhaMduHkhaM athavA lupyante sthAnataH // 1 // anvayArthaH(puNa) punaH-pUrvoktacArvAkAdimatakathanAnantaraM punaH (enesiM) ekeSAMka keSAMcidvAdinAm / (aghAyaM) AkhyAtaM-kathanam asti yat (jiyA) jiivaaH| (puDho) pRthak pRthageva-bhinna bhinnagatau (uvavaNNA) upapannAH samutpannAH santaH mata meM nahIM haiM, yaha bAta aba pradarzita kI jAtI hai| isa prakAra aneka sambadhoM se prApta isa uddeze kA yaha Adi sUtra hai-"AghAyaM puNa' ityAdi / zabdArtha-'puNa-punaH' cArvAka mAdi ke matakathana ke antara 'egesi-ekeSAM' kinhIMkA 'mAdhAya-AkhyAtam' kahanA hai 'jIyA-jIvAH' jIva 'puDho-pRthaka' alaga alaga 'ubavaNNA-upapannAH' utpannahokara 'suhaM dukkha-sukha duHkha' sukha duHkhako 'vedaya ti-vedayanti' bhogate haiM 'bhaduvA athavA athavA ThANao-sthAnataH' apane apane utpatisthAna se 'luppati-lupyante anyatra jAte haiM arthAt mRtyuko pA lete haiM // 1 // . -anvayArtha:___pUrvokta cArvAka Adi matoM ke kathana ke pazcAt phira kinhIM vAdiyoM kA kathana hai ki jIva pRthak pRthak hI utpanna hokara pRthak pRthak rUpase A banyane mAnatA nathI. eja vAta have pradarzita karavAmAM Ave che. pahelA udezaka sAthe bhA ||2naa bhane samadhI rAvatA mI uddezanu pauDeyu sUtra mA prabhArI cha. "AghAyaM puNa" tyA zahAtha-puNa-puna:' yA vigere nA mata 4thanA pachI pagesi-ekeSAM' anyanA mata 'AdhAya-Akhyatam' thana 429 che. 'jIyA-jIvA' ko 'puDho-pRthak Tea Tu che. 'uvaSaNNA-upapannAH' utpanna thAne 'suhaM dukkha-sukha duHkha' suma bhane 'vedayaMti-vedayanti logave che. 'aduvA-athavA' athavA 'ThANao-sthAnataH' pAtapAtAnA utpattisthAnathI 'luppati-lupyante bhI taya che. arthAt mRtyu pAme che. // 1 // anvayArtha:- pUrvokta cArvAka Adi tenI mAnyatA karatAM bhinna mAnyatA dharAvatA keTalAka matavAdio evuM pratipAdana kare che ke jIve alaga alaga ja utpanna thaIne For Private And Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256 sUtrakRtAstre (sui dukkha) sukhaM duHkha ca [vedayati] vedayanti pArthakyenAnubhavanti [aduvA] athavA-athaca [ ThANao ] sthAnataH-svasvotpatisthAnataH (luppaMti) lupyante niyante anyatra gacchanti / teSAM vAdinAmayamabhiprAyaH-yat jIvAH aneke santi, te ca jIvAH pRthakpRthageva sukhaduHkhe anubhavanti, tathA-ekasmAt sthAnAt sthAnAntaramapi pRthak pRthageva gacchanti, natu-eka evajIvaH, yena sukhaduHkhayoH sAMkayaM syAditi bhAvaH // 1 // -TIkA___ 'puNa' punariti zabdaH pUrvoktacArvAkAdivAdyapekSayA niyativAdinAM vaiziSTayaM darzayati-'egesi AghAyaM ' ekeSAmAkhyAtam-ekeSAM niyativAdinAM kathanam-tadevA-tadeva darzayati-'jiyA' jIvAH 'puDho uvavaNNA' pRthak-bhinna bhinnagatau upapannAH-utpannAHsantaH 'suhaM dukkha' sukhaM duHkhaM 'vedayaMti - vedayanti= mukha duHkha bhogate haiN| athavA apane utpattisthAna se anyatra gamana karate haiM unakA abhiprAya yaha hai ki jIva aneka haiM aura ve jIva alaga alaga hI mukhaduHkha kA anubhava karate haiM tathA pRthak- pRthak hI eka sthAna se dUsare sthAnapara jAte haiN| AtmA eka nahIM hai jisase ki sukhaduHkha kI selabhela (sAMkarya) ho // 1 // --TIkAHgAthA meM prayukta 'puNa' zabda 'punaH' (phira) ke artha meM hai aura vaha pUrvokta cArvAka Adi se niyativAdI kI vizeSatA ko pradarzita karatA hai| niyativAdI kyA mAnate haiM, vaha yahA~ dikhalAyA jAtA hai-jIva bhinna bhinna gatiyoM meM utpanna hote hue sukha duHkha kA anubhava karate haiM aura ve jIva alaga alaga rUpe sukha dukha bhogave che. athavA pitAnA utpatti sthAne gamana kare che. temanI mAnyatA evI che ke jIva aneka che, ane te je alaga alaga ja sukha duHkhane anubhava kare che. tathA judA judA ja eka sthAnethI bIje rathAne jAya che. AtmA eka nathI tethI sukhaduHkhanI seLabheLa thaI javAno prasaMga ja udbhavatuM nathI. 21 :- mAthAmA 15sayedu " puNa" (dhuna:) paha, pUrvarita yAvA mAhi bhatapAhIko karatAM niyativAdInI mAnyatAmAM je vizeSatA che. te pradarzita kare che. niyatavAdIonI mAnyatA kevI che, te A sUtramAM Ave che. je judI judI gatiomAM utpanna thaIne sukhaduHkhane anubhava kare che, ane te jIve pita pitAnA sthAnamAMthI anyatra cAlyA jAya che. che 1che For Private And Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 257 samayArtha bodhinI TIkA pra. a. a. 1 u. 2 niyativAdimata nirUpaNam anubhavanti / 'aduvA' athavA athaca te jIvAH 'ThANao' sthAnataH = tatadutpatisthAnataH 'luppati' lupyante vinazyanti = pRthak pRthageva mriyante iti, anyatra - gacchantIti // 1 // atha niyativAdibhiryat svIkriyate, tatadIyamataM gAthAdvayena sUtrakArodarzayati-- ' na taM sayaM ' ityAdi / - mUlam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 1 3 4 2 7 8 na taM sayaM kaDaM dukkhaM kao annakaDaM ca NaM / 13 14 15 16 10 11 12 suhaM vA jar3avA dukkha, sehiyaM vA asehiyaM // 2 // 20 21 19 22 23 17 18 sayaM karDa na aNNehiM vedayati puDho jiyA / 28 24 26 25 27 29 30 saMgaiyaM taM tahA tersi, iha megesi Ahiye || 3 || - chAyA -- na tatsvayaMkRtaM duHkhaM kuto'nyakRtaM ca tat / sukhaM vA yadi vA duHkhaM saiddhikaM vA asaiddhikam ||2|| svayaMkRtaM na anyairvA vedayanti pRthagjIvAH / sAMgatikaM tattathA, teSAmiSA mAkhyAtam ||3|| apane apane sthAna se pRthak pRthak hI marate hai- anyatra cale jAte hai // 1 // niyativAdiyoM ke mantavya kA sUtrakAra yo gAthAoM meM kahate haiM-" na taM sayaM " ityAdi / zabdArtha- 'taM tat' vaha 'dukkhaM duHkham ' duHkha 'sayaM kaDaM na svayaM kRtaM na svayaM kRta nahIM haiM ' annakarDa - anyakRtam, dUsare kA kiyAhuvA 'kao - kutaH ' kahAM se ho sakatA hai' sehiyaM saiddhikam ' siddhise prApta 'vA - vA' athavA 'ase hiyaM - asaiddhikam ' siddhike vinA hI prApta suhaM vA jai vA dukkhaM mukhaM vA yadi yAsyA bhaya che. "1" niyativAdvimAnI mAnyatAne sUtrabhara me gAthAo dvArA auTa 42che - " na ta sayaM dhatyAhi zabdArtha' - 'ta-tat' te 'dukkha - duHkham ' du: 'sayaMkaDana - svayaM kRtaM na' pote uresa nathI, 'annakaDa - anyakRtam' mIla urela 'kabha- kutaH' yAMthI hoya ? 'sehiyasaiddhikam ' siddhithI prApta thayesa 'vAyA' athavA 'ase hiya ase kim-siddhi vagara prApta thayesa 'suvA jada vA dukha-sukhaM vA yadi duHkham suNa athavA duH sU. 33 For Private And Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % D - -- - ... 258 sUtrakRtAGgasUtrI .- anvayArthaH..tamiti-tat tAdRzaM (dukkhaM) duHkham (sayaM kaDaM na) svayaM kRtaM na bhavati (annakaDaM ca) anyakRtaM khalu (kao) kuto bhavet / tAdRzaM duHkhaM na tena kRtam anyena tu kathamiva kRtaM syAt naivA'nyena kRtamitibhAvaH / tathA (sehiyaM) saiddhikam-siddhayA utpannam / (asehiya) asaiddhikam siddhimantareNaiva jAtaM yat (muhaM vA jaiyA dukhaM) sukhaM vA yadi vA duHkham // 1 // (jiyA) jIvAH prANinaH (puDho) pRthaka pRthak (vedayaMti) vedayanti anubhavanti tat na (sayaM kaDaM) svayaM kRtaM khena saMpAditam / (na aNNehiM) nAnyairvA kRtam / yo'yaM sukhaduHkhAdyanubhavo jAyate prANinAM tatsukhAdikaM na svena kRtaM vidyate, navA'nyaHkRtaM vidyate tarhi tAdRzamukhAdInAM katham AkasmikatvaM syAt ? ityataAha-tatasukhAdikaM (tesiM) teSAm (tahA) vA duHkham , sukha athavA duHkha 'jIyA-prANinaH prANI puDho pRthak, alagaalaga 'vedayaMti-vedayanti' bhogate haiM 'sayaM kaDaM na-svayaM kRtam na, svayaM kiyAivA nahIM hai 'na aNNehi-anyaiH na' dUsare ke dvArA kiyAhuvA nahIM hai 'ta-tat, vaha 'tesiM-teSAM, unakA 'tahA- tathA' vaisA 'saMgaiyaM-sAGgatika' niyatikRta hai 'ihaatra' isalokameM 'egesiM-ekeSAM' kinhI 2 kA 'Ahiya-akhyAtam' kathana hai||3-2|| - anvayArtha - vaha duHkha svayaMkRta-apane Apase kiyAhuA nahIM hotA hai to anyakRta to hohI kaise sakatA hai ? arthAt vibhinna prANI jo sukha yA duHkha bhogate haiM vaha na svayaM ke dvArA upArjita hotA hai aura na dUsare ke dvArA hI, siddhi se utpanna hone vAle yA vinA siddhi ke utpanna hone vAlA sukha yA duHkha svakRta athavA parakRta nahIM hai // 2 // jIva pRthak pRthak jo sukha duHkha kA anubhava karate haiM vaha unake svayaM ke dvArA yA anya ke dvArA utpanna kiyA huA nahIM hotA unakA vaha 'jIyA-jIvA' prAjiyA 'puDho-pRthaka' mA 'vedayaMti-vedayanti' logaye cha. 'sayakaDana-svayaM kRtam na' pote reva nathI. 'ta-tat te tesi-teSAM temanA 'tahA-tathA tevaa| 'saMgaiyaM-sAGgatikam' niyati ta cha. 'iha-atra' mA sabhA 'egesi-ekeSAM dhanu Ahiya-AkhyAtamU cha. // 2-31 manvayArtha - - te dukha svayaMkRta pitAne dvArA ja utpanna karAyeluM) hetuM nathI, te anyakRta te kevI rIte hoI zake? eTale ke judA judA che je sukha ke duHkha bhogave che, te temanA dvArA paNa upArjita hetA nathI ane anyanA dvArA paNa upArjita hotA nathI. siddhi vaDe utpanna thanAruM ke siddhi vinA utpanna thanAru sukha athavA dukha svakRta athavA parakRta nathI. jIve alaga alaga rUpe je sukhaduHkhano anubhava kare che, te khuda tenA ja dvArA ke anyanA dvArA utpanna karAyela hetuM nathI. temane te sukhaduHkha niyatakRti ja hoya che. A prakAranuM For Private And Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samartha bodhinI TIkA pra. a. a. 1 u. 2 niyativAdimatanirupaNam tathA - tathaiva evameva (saMgaiyaM) sAGgatikaM-niyati kRtaM vidyate / (i) atra (egesiM) ekeSAM keSAJcit 'AhiyaM' AkhyAtaM - kathanam niyativAdinAm / niyatisaMpAditameva sukhAdikaM pArthakyena jIvAnAM bhavati, na tu svakRtaM parakRtaM vA vidyate ||2||3|| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - (TIkA) - sarvaireva jIrvaiH sukhAdikaM 'sthAnavilopAdikamanubhUyate tat sukhAdikaM ' sayaM karDa ' svayaM kRtam Na= na tat, navA 'annakarDa ' anyakRtam anyena puruSakAra kAlaparamezvarasvabhAvakarmAdinA kRtaM vA, na kathamapi saMbhavati / ayaM bhAvaH yo'yaM - pratiprANi sukhaduHkhAdyanubhavo jAyate tAdRzaMmukhaduHkhAdikaM na jIvena saMpAditaM vidyate jIvaprayatnanirmitaM nAsti / na vA puruSakArAdikRtaM tatmukhAdikam / yadi puruSakArakRtaM sukhAdikaM syAttadA sevakakRpakavaNijAM samAne'pi puruSakAre phalasAmyaM bhavet, puruSakArasya puruSaprayattpaparaparyAyasya sarveSAM samAnatvAt / natvevaM dRzyate samAne'pi puruSakAre phale bhedasya sarvA'nubhava sukha duHkha niyati kRta hI hotA hai aisA kisI kisI kA arthAt niyativAdI kA kathana hai abhiprAya yaha hai ki jIva alaga alaga jo bhI sukha duHkha bhogate haiM vaha niyatikRta hI hotA hai, apane dvArA yA dUsare ke dvArA kiyA huA nahIM hotA ||23|| TIkArtha saba jIvoM ke dvArA sukha duHkha yA maraNa Adi kA jo anubhava kiyA jAtA vaha svayaMkRta nahIM aura na purupakAra, kAla, paramezvara, svabhAva athavA karma ke dvArA utpanna kiyA huA hotA hai / arthAt vaha kisI ke dvArA utpanna kiyA huA nahIM hotA / yadi sukha duHkha kA kAraNa puruSArtha hotA to sevaka, kRSaka aura vaNikU kA puruSArtha samAna hone se unako prApta hone vAle phala meM bhI samAnatA niyativAdIonuM kathana che. A kathananA bhAvArtha e che ke jIvA alaga alaga duHkha bhogave che,te niyatikRta ja hoya che; svakRta ke paradhRta hAtu nathI"ra-3" TIkAtha sukha - saghaLA jIvo dvArA sukha duHkha athavA maraNAdinA je anubhava karAya che, tesvayaM kRta paNu hAtA nathI, ane puruSakAra, kALa, paramezvara, svabhAva athavA karmI dvArA paNa utpanna thayela hAtA nathI, eTale ke te koInA paNa dvArA utpanna karAyelA hAtA nathI. puruSakAra eTale puruSanA prayatna. jo sukhaduHkhanuM kAraNa purUSArtha ja hoya teA sevaka, kheDuta, vepArI, vigere nA purUSArtha sarakhAja hovAthI temane prApta thanArA phaLamAM paNa samAnatA ja hota kAraNa ke te saune puruSakAra (prayatna) samAna ja che parantu phaLamAM For Private And Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 sUtrakRtAGgasUtre siddhatvAt / ato na puruSakArAt kiMcit siddhayati / yadi puruSakArAdinA sukhAdikaM na jAyate, tarhi kathaM sukhAdikaM syAt tatrAha-dvitIyagAthAyAstRtIyacaraNAdau 'saMgaiyaM' sAGgatikam niyatisaMpAditaM bhavatIti / nanu na bhavatu puruSakArasya kartRtvaM kArya prati, kAlastu sarveSAM kartA syAt / tathA coktam-" kAlaH sRjati bhUtAni kAlaH saMharate prajAH / kAlaH mupteSu jAgarti kAlo hi duratikramaH // 1 // " janyAnAM janakaH kAlo jagatAmAzrayo mtH| ityAdi hotI, kyoMki puruSakAra arthAt puruSakA prayatna sabakA samAna hai / parantu phala meM samAnatA to dekhI nahIM jAtI / sabako aisA anubhava hotA hai ki puruSakAra samAna hone para bhI phala meM bheda hai ! ataeva puruSakAra se kucha bhI siddha nahIM hotA / yadi puruSakAra se mukhAdika kI utpatti nahIM hotI to kisa kAraNa se hotI hai ? isa prazna kA samAdhAna dusarI gAthA ke tIsare caraNa meM kiyA gayA hai / vaha samAdhAna yaha hai ki sukha duHkha Adi niyati se hI utpanna hote haiN| zaMkA- puruSArtha yadi kArya ke prati kAraNa nahIM hai to na sahI kAla to sabakA kartA hai kahA bhI hai -'kAla hI bhUto ko pakAtA hai kAla hI prajA kA saMhAra karatA hai, kAla sAyoM huoM meM bhI jAgatA rahatA hai kAla ke sAmarthya kA ullaMghana nahIM kiyA jAsakatA' // 1 // aura bhI kahA hai'kAla hI samasta kAryoM kA janaka hai aura vahI jagata kA AdhAra hai / ' ityAdi samAnatA jovAmAM AvatI nathI. saune e anubhava thAya che ke puruSakAramAM samAnatA hovA chatAM paNa phaLamAM bheda hoya che! tethI evuM puravAra thAya che ke puruSakAra dvArA kaI paNa siddha (prANa) thatuM nathI. je puruSakAra dvArA sukhAdikanI utpatti thatI na hoya, te kayA kAraNe thAya che ? A praznanuM samAdhAna bIjI gAthAnA trIjA caraNama kAvAmAM AvyuM che. te samAdhAna A prakAranuM che " subha mAhinA utpatti niyati dvArA thAya cha." zaMkA- bhale puruSArtha kAryanuM kAraNa na hoya, paraMtu kALa te saune kartA che, e vAta te svIkAravI ja joIe. kahyuM paNa che ke-" kALa ja bhUtane (padArthone pakAve che, kALa ja prajAne saMhAra kare che, sUtelAM jemAM paNa kALa jAgate rahe che. kALanAM sAmarthanuM ullaMghana (asvI42) 42rI zAtunathA" // 1 // vaLI evuM paNa kahyuM che ke " kALa ja samasta kane janaka che, ane eja jagatane mAdhAra cha," ityAdi For Private And Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 2 niyativadimatanirUpaNam 261 satyapi kAraNAntarasAkalye vasante eva kokilA rAvo bhavati, na tu zaradi zizire vaa| satyapi sarvakAragasAMnidhye zaradi-eva godhUmAdInAmutpattiH, natvanyadA, ataH kAlaH sarveSAM janimatAM karttaticenna / kAlasya sarvavyApakatayA, ekatvena kAryabhedo na syAt, dRzyate kAryANAM vaicitryam / ataHkAlasya na kartRtvam kAraNabhedesati kAryabhedo jAyate, na tu kAraNasyaikye kAryabhedaH syAt / taduktam-"ayameva hi bhedo bheda heturvA, yaduta viruddhadharmA'dhyAsaH kAraNabhedoveti / yadi samAna eva kAlaH sarveSAM hetubhavet tadA grISmazizirAdibhedena tantukapAlAdi bhedena kAryANAM yo'yaM bhedaH samupalabhyate sa na syAt, bhavatica tAdRzo bhedaH, ataH vasanta meM hI koyala kI kuhaka hotI haiM anyAnya kAraNoM ke rahate hue bhI zarad yA zizira Rtu meM nahIM hotI / anya saba kAraNoM ke vidyamAna rahane para bhI gehUM Adi kI utpatti anya Rtuo meM na hokara zarad Rtu meM hI hotI hai / isalie kAla hI saba kAryoM kA kartA hai / / samAdhAna-yaha kahanA ThIka nahIM / kAla sarvavyApaka aura eka hai yadi yahIM kartA hotA to kAryoM meM bheda na hotA parantu bheda to dikhAI detA hai ataeva kAla kartA nahIM hai / kAraNa ke bheda se kAryo meM bheda hotA hai agara kAraNa eka ho to kAryo meM bheda nahIM ho sakatA / kahA bhI hai'paraspara virodhI dharmoM kA honA bheda hai aura kAraNoM meM bheda honA bheda kA kAraNa hai| yadi kAla hI ekamAtra saba kAryoM kA kAraNa hotA to grISma aura zizira Adi kAlabheda se athavA tantukapAla Adi ke bheda se kAryoM meM jo bhedadRSTi gocara hotI hai vaha nahIM honA cAhie magara bheda vasaMtamAM ja keyalane madhura"kahu kahuM" e Takke saMbhaLAya che. bIjA ghaNA kAraNe mejUda hovA chatAM paNa zarada RtumAM athavA ziziramAM keyalanA TahukA saMbhaLAtA nathI anya saghaLAM kAraNe vidyamAna hovA chatAM paNa ghauM AdinI utpatti bIjI vastuomAM thatI nathI paNa zara RtumAM ja thAya che. tethI evuM siddha thAya che ke kALa ja saghaLAM kAryo kartA che. samAdhAna- ApanuM kathana kharuM nathI. kALa sarvavyApaka ane eka che. je kALA ja kartA hatA te kAryomAM bheda saMbhavI zakta nahIM, paraMtu bheda te jaNa,ya che. tethI kALa kartA nathI. kAraNanA bhedane lIdhe kAryomAM bheda paDI jAya che. je kAraNa eka ja hoya, te kAryomAM bheda saMbhavI zake nahIM. kahyuM paNa che ke-" paraspara virodhI dharmone bhAva have tenuM ja nAma bheda che, ane kAraNomAM bhedanuM astitva hoya, ene ja bhedanuM kAraNa mAnavAmAM Ave che. je kALa ja badhAM kAryonA eka mAtra kAraNa rUpa heta, te grIma ane zizira Adi kALa bhedane kAraNe athavA takhta, kapAla (ThIka) AdinA bhedane lIdhe kAryomAM je bheda For Private And Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 sUtrakRtAGgasUtra na kAlasya kAraNatA, " nahidRSTe'nupapanna nAme" ti nyAyAt / tasmAt kAlAdeva kAryamiti paribhASA na kAlavAdinAM samIcIneti / evameva paramezvaro'pi sukhaduHkhAdInAM karttA na saMbhavati / yato'yaM paramezvaro mUrto'mUrtI vA, nAyaH-Izvarasya mUrttatve'smadAdidevadehavattvAdanA paricchinnatvAt sarvakartRtvaM na syAt / nahi vayaM paricchinnA mUrtI vA savai kArya kurmH| tadvadeva IzvarasyApi mUtatve paricchinnatveca sarvakAryakaratvaM na ghaTate / na vA dvitIyaH pakSaH-IzvarasyA'mUtatve AkAzAdivanniSkriyatvena kAryotpAdakatvaM na syAt / nahi kriyArahitaAkAzaH kimapi kArya karotItyasmAbhi ISTam / to hotA hai ataH kAla ko kAraNa nahIM mAnA jA sakatA / 'pratyakSa dIkhanevAlI bAta meM koI asaMgatatA nahIM hotI' aisA nyAya hai / ataeva kAla se hI kArya utpanna hotA hai yaha kAlavAdiyoM kA kathana samIcIna nahIM hai| ___ isI prakAra Izvara bhI sukha duHkha Adi kA kartA nahIM ho sakatA vaha Izvara mUrta hai yA amUrta hai ! mUrta mAnanA yogya nhiiN| kyoMki Izvara yadi mUrta hogA to hama logoM ke samAna hI dehAdimAna hone se saba kA kartA nahIM ho sakegA / hama deha meM hI samAye hue arthAt sImita aura mRtta haiM ataH sabhI kArya nahIM kara sakate / isI prakAra Izvara bhI yadi mUrta aura parimita hai to vaha bhI sarva kAryoM kA kartA siddha nahIM hotA / agara Izvara ko amRta mAno to vaha AkAza ke samAna niSkriya hone se kAryoM kA utpAdaka nahIM hogA / hamane aisA to kahIM draSTigocara thAya che, te hovo joIe nahIM. paraMtu bheda te avazya hoya che, tethI kALa ne kAraNe mAnI zakAya nahIM. pratyakSa dekhAtI vArtAmAM kaI asaMgatatA hotI nathI" e siddhAnta che. tethI kALa dvArA ja kArya utpanna thAya che, evuM kALavAdIonuM kathana kharUM nathI. eja pramANe Izvarane paNa sukha dukha Adine kartA mAnI zakAya nahIM. te Izvara mUrta che abhUtta cha? Izvarane mUrta mAnI zakAya nahIM, kAraNa ke je Izvarane mUrNa mAnavAmAM Ave, te te paNa ApaNI ja jema dehAdithI yukta hevAne kAraNe saghaLA padArthane athavA sRSTine kartA hoI zake nahIM. ApaNe dehamAM ja samAyelA eTale ke sImita ane mUrta chIe, tethI ApaNe ghaLAM kAryo karI zakatA nathI. e ja pramANe Izvara paNa je mUrta ane parimita hoya, te tene paNa sarva kAne kartA kevI rIte mAnI zakAya? je Izvarane amUrta mAnavAmAM Ave, te tene AkAzanI jema niSkiya ja mAnave For Private And Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 2 niyanivAdimatanirUpaNam 263 : kiM cA'yaM rAgAdimAn vItAragI vA? nAyaH / rAgAdimattve'smadAdi vadeva sarvakAryakAritA na syAt / dvitIyapakSe vItarAgatayA paramezvarAd vicitra kAryaracanA na syAt / Izvarasya kartRtve, vaiSamyaM naipuNyamapi syAt / kiMca paramezvaraH svArthena jagadracanAyAM pravarttate karuNayA vA ? Adhe AptakAmAdi zrutivirodhaH Apatati / AptakAma iti kRtakRtyaH / nahi-avAptasarvakAmasya jagatsarjane kiMcitprAptavyamasti yataH sa pravRtti kuryAt / tasmAt svArthenezvaraH pravartate jagatsarjane itimudhaiva / dekhA nahIM ki kriyAhIna AkAza kisI kArya ko karatA ho / aura Izvara rAgAdimAn hai yA vItarAga ? agara rAgAdimAna hai to hamAre samAna sarva kAryoM kA kartA nahIM ho sakatA / yadi vItarAga hai to vItarAga hone ke kAraNa Izvara ke dvArA vicitra kAryoM kI utpatti nahIM ho sakatI / Izvara ko kamAnoge to usameM viSamatA aura nirdayatA bhI ho jAegI / aura yaha kahie ki Izvara svArtha se prerita hokara jagat kI racanA karane meM pravRtta hotA hai yA karuNA se prerita hokara ? prathama pakSa meM 'AptakAma' Adi zruti se virodha AtA hai / Apta kAma kA artha hai-kRtakRtya arthAt jo karane yogya sabhI kucha kara cukA ho, jise kucha bhI karanA zeSa na rahA ho / kRtakRtya ko jagat kI racanA karake kucha pAnA paDe jema niSkriya AkAza koI paNa kArya karatuM nathI, eja pramANe niSkaya Izvara paNa keI kAryane kartA saMbhavI zake nahIM. vaLI Izvara rAgAdithI yukta che, ke vItarAga che? je te rAgAdimAna hoya te jema ApaNe saghaLA kAryonA kattAM hoI zakatA nathI, ema Izvara paNa saghaLAM kAryone kartA haiI zake nahIM. je izvara vItarAga (rAga rahita) hoya, te Izvara dvArA vividha kAryonI utpatti thaI zake nahIM. Izvarane je kartA mAnaze, te te mAnyatAmAM viSamatA ane nirdayatAne prasaMge upasthita thaze! vaLI amArA A praznane javAba ApazuM Izvara svArtha vaDe prerAIne jagatanI racanA kare che, ke karuNA dvArA prerAIne jagatanI racanA karavAne pravRtta thAya che? pahelA pakSane svIkAra karavAmAM Ave, te" AkAma" Adi zruti vAkayethI virUddhanuM kathana lAge che. AtakAmano artha A pramANe che jeNe karavA gya badhuM karI lIdhuM hoya che. ane kaMI paNa karavAnuM bAkI rahyuM hatu nathI, evI vyaktine kRtakRtya athavA AtakAma kahe che. kRtakRtyane jagatanI racanA karIne evuM te zuM prApta karavAnuM hoya che ke teNe jagatanI racanA For Private And Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 sUtrakRtAGgasUtre ____nApi karuNayA-kAruNyaM nAma paraduHkhaprahANecchA / jIvA duHkhinaH kadA syuH ? yadA jagatsRSTiH syAt / sRSTimantarA duHkhakAraNazarIrAdInAmevA' bhAvAt / kuto duHkhocchedarUpaM kAruNyam, sarjanAnantaraM duHkhinamavalokya karuNA svIkAre anyonyAzrayadoSaprasaMgAt, ato na paramezvaraH karttA saMbhavati / taduktamna kattRtvaM na karmANi lokasya sRjati prabhuH / na karmaphalasaMyogaM svabhAvastu pravartate // 1 // iti / tasmAdIzvaro na sukhaduHkhayoH kartA / taduktamto hai hI nahIM jisase ki vaha pravRtti kare / ataeva Izvara svArtha se prerita hokara jagat kI sRSTi karane meM pravRtta hotA hai, yaha kahanA vRthA hai / ____karuNA se prerita hokara jagat kI racanA karatAhai, yaha kahanA bhI ThIka nahIM hai / dUsaroM ke duHkha kA nAza karane kI icchA karuNA kahalAtI hai / jIva Akhira duHkhI kaba hote haiM ? sRSTi hone ke pazcAt hI ve duHkhI ho sakate haiM / sRSTi ke abhAva meM duHkha ke kAraNa zarIra Adi hI jIvoM ke nahIM hote to duHkha kaise ho sakatA hai ? aura jaba duHkha hI nahIM to duHkha ko naSTa karane kI icchArUpa karuNA bhI kisa prakAra ho sakatI hai ? kadAcit kaho ki sRSTi racane ke bAda jIvoM ko duHkhI dekhakara Izvara ko karuNA upajI, to anyonyAzraya doSa AtA hai| arthAt pahale sRSTi racanA ho jAya to prANiyoM ko duHkhI dekha kara karuNA upaje aura karuNA upaje to sRSTi race kahA bhI hai-'Izvara meM kartRtva nahIM hai / vaha karma yA karma aura phala ke saMyoga kA bhI karttA nahIM hai| yaha saba svabhAva se hI hotA hai // 1 // karavI paDe? tene te koI paNa vastunI prApti karavanuM bAkI ja rahyuM hotuM nathI. tethI" svArthathI prerAIne Izvara jagatanuM sarjana kare che. A prakAranuM kathana vRthA ja che. evuM kathana paNa barAbara nathI ke Izvara karuNAthI prerAIne jagatanI racanA kare che. anyanA duHkhane nAza karavAnI IcchAnuM nAma karuNa che. paraMtuM jIve duHkhI kyAre thAya che? sRSTinI racanA thayA bAda ja je duHkhI thAya che. je sRSTine ja abhAva hato te duHkhanA kAraNabhUta zarIra Adine ja jemAM sadbhAva na hetaevI paristhitimAM duHkha ja karyAthI saMbhavI zakata? - je duHkhane ja abhAva heta, te duHkhane naSTa karavAnI IcchA rUpa karuNAne sadUbhAva paNa kevI rIte saMbhavI zakta? kadAca tame evI dalIla kare ke sRSTinI racanA karyA bAda jene duHkhI joIne Izvarane karuNA upajI, te A prakAranA kathanamAM te anyAzraya deSane prasaMge upasthita thaze. eTale ke pahelAM suSTinI racanA thaI jAya, tyAra bAda jene dukhI joIne karuNA upaje, ane karuNA upajavAne lIdhe ja sRSTinI racanA kare ? A banne vAta kevI virodhAbhAsavALI e kahyuM paNa che ke IzvaramAM kava nathI te karmane kartA paNa nathI For Private And Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bodhinI TIkA pra. a. a. 1 u. 2 niyativAdi matanirUpaNam 265 "nAssdate kasya citpApaM nacaiva sukRtaM vibhuH / ajJAnenA'vRtaM jJAnaM tena muhyanti jantavaH / / 1 / / atra zloke ajJAnapadaM niyaterupalakSaNam' ato niyatereva sukhaduHkhakarttRtvam, nezvarasyeti jJAyate / 64 svabhAvavAdinastu svabhAvameva sukhadukhayoH karttAraM svIkurvanti / dugdhAdevadadhijAyate natu jalAt, tatra svabhAvaM parityajyA'nyasya gamakasyA'bhAvAt / ekasmAdeva vRkSAt kaNTakapuSyaphalAnAM samutpAdo'pi svabhAvavAdaM sthApayati / tana samyak, vikalpAsahatvAt, tathAhi ayaM svabhAvaH puruSAd bhinno'bhino vA ? yadi ataeva Izvara sukha duHkha kA kartA nahIM hai / kahA bhI hai- "nAdatte kasyacipari " ityAdi / 'Izvara kisI ke pApa yA puNya ko grahaNa nahIM karatA hai / jIvoM kA jJAna ajJAna se AvRta ho gayA hai, isI kAraNa ve mUDha ho rahe haiM ||1|| isa zloka meM 'ajJAna' pada niyati kA upalakSaka (sUcaka) hai, ataeva niyati hI sukha duHkha kI kartrI hai, Izvara karttA nahIM hai, aisA jJAta hotA hai / I svabhAva bhI karttA nahIM hai, / svabhAvavAdI svabhAva ko hI sukha duHkha kA karttA svIkAra karate haiM / dudha se hI dahI banatA hai, jala se nahIM / yahA~ svabhAva ke sivAya aura koI gamaka nahIM hai / eka hI vRkSa se kaMTakoM puSpoM aura phaloM kI utpatti bhI svabhAvavAda kA samarthana karatI hai / kintu svabhAva ko karttA kahanA sabhIcIna nahIM hai, kyoMki vaha vikalpoM ko sahana nahIM karatA / vaha isa prakAra svabhAva puruSa se bhinna hai yA abhinna hai ? yadi puruSa se bhinna mAnA jAya to vaha puruSa meM hone vAle sukha duHkha kA janaka ane kama ane phaLano sayAga kartA paNa nathI // 1 // tethI e vAta siddha thAya che ke izvara sukhadu:khanA kAM nathI kahyuM paNa che ke 66 nAda te kamyacitpApa " chatyAhi " 4zvara avanA pApa athavA puNyane harato nathI. jIvAnu jJAna ajJAna dvArA AvRta ( AcchAdita) thaI gayu che, te kAraNe ja te bhUDha thardha gayA che" // 1 // 2 // sommAM vaparAyeSu "ajJAna" yaha niyatinu upalakSam (sUnyam) che, tethI evu jJAta thAya cheke niyati ja sukhaduHkhanI katrI' che, zvara sukha:dukhanA kattAM nathI svabhAvavAdI svabhAvane ja sukhaduHkhanA kartA mAne che. dUdhamAMthI ja dahIM ane che, pANImAMthI banatuM nathI ahI svabhAva sivAya bIjuM koI kAraNa nathI. eka ja vRkSamA kAMTAo, puSpo ane phaLanI utpatti paNa svabhAvavAdanuM samatha na kare che. parantu svabhAvane kAM kahevA te ucita nathI, kAraNa ke nIcenA vikalponA tyAM khulAsA maLatA nathI.-svabhAva puruSathI bhinna che, ke abhinna che? je svabhAvane puruSathI abhinna mAnavAmAM sU. 34 For Private And Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 266 sUtrakRtAGgasUtre bhedapakSa: svIkriyeta, tadA puruSAzritasukhaduHkhayoH samutpAdako na syAt, atibhinnatvAdeva / nApyabhinnaH iti dvitIyaH yakSaH sAdhIyAn / abhede svabhAvasya puruSasvarUpatayA puruSasya ca sukhaduHkhe prati kartRtvA'bhAvasya pratipAdanAt / nApi karmaNaH sukhaduHkhayoH karttRtvaM saMbhavati / yataH karmaNaH puruSAdabhede puruSasvarUpatayA puruSasya cA'kartRtvasya pratipAditatvAt, puruSAdbhede tatkarmasacetanamacetanaM vA ? nAdyaH karmaNaH sacetanatve, ekasminneva zarIre cetanadvayasya ApatteH nahi ekaM zarIraM anekeSAM cetanAnAM bhogAdhiSThAnamiti kasyApi pratItiH / navA'cetanaM karma iti dvitIyapakSaH samyak / acetanatve karmaNaH pASANAdivata paratantrasya tasya sukhaHdukhe prati kartRtvA'saMbhavAt / tasmAt na karma sukhaduHkhaM prati kartR, kintu niyatereva kartRteti siddham / nahIM ho sakatA, kyoMki vaha puruSa se atyanta bhinna hai / abhinna pakSa mAnanA bhI ThIka nahIM hai / abheda mAnane se svabhAva puruSa hI hogA aura puruSa sukha duHkha kA karttA nahIM hai, yaha pahale hI kahA jA cukA hai / karma bhI sukha duHkha kA karttA nahIM ho sakatA, kyoMki karma kA puruSa se abheda mAnA jAya to vaha puruSa hI kahalAegA aura puruSa karttA nahIM hai, yaha pahale kahA jA cukA hai / yadi karma ko puruSa se bhinna mAneM to vaha sacetana hai yA acetana ? sacetana mAnane se eka hI zarIra meM do cetana ho jAe~ge / eka hI zarIra aneka cetanoM ke bhoga kA AdhAra ho esI pratIti kisI ko nahIM hotI / karma acetana hai, yaha dUsarA pakSa bhI ThIka nahIM hai / jo acetana hai vaha pASANa Adi kI bhA~ti paratantra hai / vaha sukha duHkha kA Ave, te svabhAva puruSa rUpa ja haze, ane puruSa (AtmA) sukhaduHkhanA karyAM nahI hovAne kAraNe, svabhAva paNa sukhaduHkhanA kartA sabhavIzakaze nahIM' mATe bIje vikalpa paNa svIkA nathI. karma paNa sukhaduHkhanuM kartA heAI zake nahIM, kAraNa ke nA puruSa sAthe abheda mAnavAmAM Ave, te te paNa puruSa rUpa ja gaNAya. e vAta pahelAM pratipAdita thai cukI che ke puruSa kartA nathI. tethI puruSathI abhinna evuM kama paNa sukhaduHkhanuM kattAM hAI zake nahI.' jo kamane puruSathI bhinna mAnavAmAM Ave te te sacetana che, ke acetana saMcetana mAnavAmAM Ave, teA eka ja zarIramAM be cetana hovAnA prasaMga upasthita thaze. evI pratIti ine paNa thatI nathI ke eka ja zarIra aneka cetanAnA bhAganA AdhAra hoya. kama acetana che", A bIjo vikalpa paNa svIkArya nathI, kAraNa ke je acetana heAya che, te pASANu AdinI jema parataMtra hAya che. For Private And Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a.1 u. 2 niyativAdimatanirUpaNam 267 tadubhayamapi saiddhikamasaiddhikaM ca bhavati / tatra srazcandanAdi samupabhogAtmaka siddhijanitaM vaiSayikaM sukhaM saiddhikam / tathA kazAghAtAdijanitaM duHkha saiddhikam / bAhyanimittamantareNa yat sukhaM tad asaiddhikam / tathA zirovedanA jvarAdi janitaM duHkhamasaiddhikam / etadubhayaprakArakamapi sukhaMduHkhaM ca na puruSakAreNa jIvena kAlAdinA vA kRtam pRthak pRthak jIvA anubhavanti / yadi ebhiH kRtaM mukhaduHkhAdikaM na vedayanti jIvAH tadA kutaH kAraNavizeSAttayoranubhava ityata Aha 'saMgaiyaM iti saMbhsamyak sva pariNAmena gati riti saMgati niyatiH / kartA nahIM ho sakatA / ataeva yaha siddha huA ki karma sukhaduHkha kA kartA nahIM hai kintu niyati hI kartA hai / arthAt yaha sukha aura duHkha donoM hI jIva Adi ke dvArA utpanna hote haiM / yaha sukha aura duHkha donoM saiddhika aura asaiddhika donoM prakAra ke hote haiM mAlA candana Adi upabhogarUpa siddhi ke dvArA utpanna hone vAlA vaiSayika sukha saiddhika sukha kahalAtA hai aura koDe ke AghAta Adi ke dvArA janita duHkha saiddhika duHkha kahalAtA hai / bAhya nimitta ke vinA hI jo sukha utpanna hotA hai vaha asaiddhika hai tathA siradarda evaM jvara Adi se hone vAlA duHkha asaiddhika hai / yaha donoM prakAra kA sukha duHkha puruSakAra, jIva yA kAla se utpanna nahIM hotA / ise jIva pRthak vedana karate haiM / yadi puruSakAra Adi ke dvArA utpanna hue mukha duHkha Adi ko jIva nahIM vedate haiM to phira kisa kAraNa se unakA anubhava hotA hai ? isa prazna kA uttara hai-vaha sAMgatika arthAt niyatikRta hai / kyoMki puruSakAra kAla Adi ke dvArA sukha duHkha utpanna nahIM hote tethI te sukha duHkhanuM kartA hoI zake nahIM. A prakAre e vAta siddha thaI jAya che ke sukha duHkha AdinuM i karma nathI, paNa niyati ja che. eTale ke sukha ane duHkhanI utpatti jIva Adi dvArA thatI nathI, paraMtu niyati dvArA ja sukha ane duHkhanI utpatti karAya che A sukha ane duHkha be prakAranA hoya che.(1) saiddhika ane(2) addhika mAlA, candana Adi upabhega rUpa siddhinA dvArA utpanna thanArA veyika sukhane saiddhika sukha kahevAya che. ane phaTakAnA mAra Adi dvArA janita duHkhane siddhika duHkha kahevAya che. bAhya nimittavinA je sukha utpanna thAya che, tene addhika sukha kahevAya che. tathA mAthAne dukhA, javara, Adi vaDe Utpanna thanAra duHkhane addhika duHkha kahe che. ane banne prakAranA sukha dukha puruSakAra, jIva athavA kALa dvArA utpanna thatA nathI. tenu jIva alaga alaga rUpe vedana kare che. je puruSakAra Adi dvArA utpanna thayelA sukhAkha AdinuM vedanA cha na karatA hoya, te kyA kAraNe utpanna thayelA sukhaHkhAdinuM vedanA cha kare che? A praznane uttara e che ke sukhaHkhAdi sAMgatika eTaleke niyatita che. kAraNa ke puruSakAra, kALa Adi dvArA sukhadukha utpanna thatAM For Private And Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 268 sUtrakRtAGgasUtre tasyAM bhavaM sAMgatikam / yasmAt puruSakArakAlAdibhiH sukhaduHkhAdi na kRtaM, atastatsukhaduHkhAnubhavanaM prANinAM niyatisaMpAditaM sAMgatikamiti kathyate / 'iha' iha = sukhaduHkhA'nubhavavAde 'egesiM' ekeSAM vAdinAm 'AhiyaM' AkhyAtaMkathanam, teSAmayamabhiprAya ityarthaH / tathAcoktam"prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi yatne, nA'bhAvyaM bhavati na bhAvino'stinAzaH // 1 // ataeva unakA prANiyoM ko jo anubhava hotA hai vaha niyati se hI hotA hai / vahI sAMgatika kahalAtA hai / sukha duHkha ke anubhava ke viSaya meM aisA kinhIM kinhIM vAdiyoM kA kathana hai / kahA bhI hai- " prAptavyo niyatibalAzrayeNa " ityAdi / niyati ke bala se manuSyoM (jIvoM) ko jo zubha athavA azubha artha prApta hone vAlA hai, vaha avazya prApta hotA hai / jIva kitanA hI mahAn prayatna kyoM na kare jo nahIM honahAra hai vaha nahIM hotA aura jo honahAra hai vaha miTa nahIM sakatA 1, 'jo nahIM hone vAlA hai vaha nahIM hotA aura jo honahAra hai vaha anyathA nahIM ho sakatA yaha cintA rUpI viSa ko naSTa karane vAlI auSadha kyoM na dI jAe ?, pahale zloka kA artha yaha hai ki prAptavya artha kI prApti avazya hI hotI hai, use anyathA nahIM kiyA jA sktaa| manuSya ke dvArA lAkha prayatna karane para bhI honahAra miTa nahIM sakatA / . nathI, tethI evuM svIkAravuM paDaze ke prANIone sukhaduHkhaneA je anubhava thAyache, te sukhaduHkha niyatikRta ja hoya che. te niyatikRta sukhaduHkhane sAMgatika sukhaduHkha paNa kahe che. sukhaduHkhanA anubhavanA viSayamAM keTalAka matavAdIonI upayukata mAnyatA che. te loko sukhaduHkhane niyatita mAne che. hyuM pazu cheDe prAptabhyo niyatibalAzrayeNa" tyAhi or niyati dvArA jIvAne je zubha athavA azubha athanI prApti thavAnI hoya che te avazya thAya che, ja jIva game teTale prayatna kare paNa je thavAnu nathI te thatu ja nathI, ane je thavAnu che tene rekI zakAtuM nathI ke naSTa karI zakAtu nathI" "je thavAnu nathI te thaze ja nahI' ane je manavAnu chete banaze ja-manavAnuM che tene rAkI nahI zakAya, A cintA rUpI viSane naSTa karanArI auSadhi zA mATe na apAya ? pahelAzlokanA atha e che ke prAsabya athavA(pA)nI prApti avazya thAya che tene pheravI zakavAne koI samartha nathI, For Private And Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.zru a. 1. u. 2 niyativAdimatinirUpaNam 269 yadabhAvi na tadbhAvi bhAvicenna tadanyathA / iti cintA viSaghno'yamagadaH kinna pIyate // 1 // iti / prAptavyArthasyAvazyameva prApti bhavati tatra na bhavati anyathA, manuSyaiH sarvathA kRtepi yatne bhAvino vinAzo na bhavatIti prathamazlokArthaH / yad bhAvi tadbhavatyeva na tad anyathA bhavati, sarvacintAnAzako'yam agadaH= auSadhaM ki kimartha na pIyate ? iti // 2 // 3 // _ dvitIya tRtIya zlokAbhyAM niyati vAdinAM mataM pradarya tasya uttaraM pradAtuM caturthagAthAmAha sUcakAraH-evamayANa ityAdi / mUlam evameyANi jaipaMtA bAlA paMDiyamANiNo / niyayAniyataM saMta ayANaMtA abuddhiyA // 4 // chAyAevametAni jalpanto bAlAH paNDitamAninaH / niyatA'niyataM saMtam ajAnanto'buddhikAH // 4 // dvitIya tRtIya zlodvAbhyAM niyati vAdinAM mataM pradarya tasya uttaraM pradAtuM caturyagAthAmAha sUtrakAraH-'evameyANi' ityAdi / dUsare zloka kA Azaya yaha hai ki jo bhAvI hai vaha hokara hI rahatA hai, vaha anyathA nahIM hotA yaha samasta cintAo ko dUra karane vAlI davA hai, kyoM na isa davA kA pAna kiyA jAya ? // 2-3 // dUsarI aura tIsarI gAthA meM niyativAdiyoM ke mata ko pradarzita karake sUtrakAra usakA uttara dene ke lie cauthI gAthA kahate haiM----"evameyANi" ityAdi / zabdArtha-evaM-evam ' isaprakAra 'eyANi-etAni' ina vacanoM ko-bAto ko 'japatA-jalpantaH, kahatehuve niyativAdI 'bAlA-bAlAH' ajJAnI haiM manuSya lAkha prayatna kare te paNa je banavAnuM che tene banatuM rekI zakAtuM nathI. bIjAkSekane bhAvArtha e che ke "je banavAnuM che, te avazya banyA ja kare che. A vAtane svIkAra karavAthI ApaNI samasta cintAo dUra thaI jAya che. te samasta cintAo ne dUra karanArI A auSadhinuM pAna zA mATe na karavuM? 1ra-vA bIjI ane trIjI gAthAo dvArAniyativAdIone mata pradarzita karavAmAM AvyuM. have sUra niyativAhImonA matanu mana parecha. -evameyANi" tyAhi - zArtha-evaM-evam' mA prabhArI 'payANi-patAni' mA kyanA ne-4thana ne 'jatA-jalpanta nArA niyati vAhI bAlA-pAlA' AzAnI cha. pariyamANiNo For Private And Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre anvayArtha:(evaM) evam pUrvoktaprakAreNa (eyANi) etAni vacanAni etAdRzIM vArtAm (japaMtA) jalpantaH, kathayanto niyativAdinaH (bAlA) bAlAH ajJAninaH santi / tathApi (paMDiyamANiNo) paNDitamAninaH AtmAnaM paNDitaM manyamAnA ste vAdinaH (saMta) sat-vidyamAnaM (niyayAniyayaM)niyatAniyata sukhaduHkhayo niyatatvamaniyatatvaM ca (ayANaMtA) ajAnantaH= anavabudhyamAnAH niyativAdinaH (abuddhiyA) abuddhikA:- buddhihInAH samyagbodhavikalAH santIti / pUrvoktaprakAreNa niyativAdaM samarthayamAnA ste vAdino'jJAninaH tathApi AtmAnaM paNDitaM manyamAnAH sukhaduHkhayo niyatAniyatatvamajAnanto' buddhikA eveti bhAvArthaH // 4 // paMDiyabhANiNo-paMDitamAninaH' apane ko paMDitamAnanevAle ve vAdijana 'saMtaM -sat' vidyamAna 'niyayAniyaya-niyatAniyatam , sukha duHkha ko niyata tathA aniyata 'ayANaMtA-ajAnantaH / nahIM jAnate huve ve niyativAdI, abuddhiyA abuddhikAH, buddhihIna haiM arthAt samyak vodhako ve nahI jAna te haiM // 4 // anvayArtha-- isa prakAra ke vacana kahane vAle niyativAdIajJAnI haiM parantu apane Apako paNDita mAnate haiM / ve sukha duHkha ko niyatatA aura aniyatatA ko nahIM jAnate hue samyagjJAna se rahita haiN| abhiprAya yaha hai ki pUrvokta prakAra se niyati vAda kA samarthana karate hue ve vAdI ajJAnI hai tathApi apane ko paNDita mAnate haiM / ve mukha aura duHkha kI niyatAniyatatA ko nahIM jAnate ataH buddhihIna hai // 4 // -paMDitamAnina' pAtAne parata maannaa| mevAta niyativAhiyo 'saMta-sata' vidyamAna 'niyayAniya-niyatAniyatam' sumadumane niyata bhane maniyata 'ayANatA-ajAnantaH' nAhI nA ane tethI 'abuddhiyA-abuddhikAH' muddhi vinAnA che. arthAt teso samyapha dha ne jANatA nathI. kAraNa anvyaarthA prakAranuM pratipAdana karanArA niyativAdio ajJAnI che. chatAM paNa teo pitAne paMDita mAne che. sukhaduHkhanI niyatatA ane aniyatatAne teo jANatA nathI, kAraNa ke teo samyaga jJAnathI rahita che. A kathanane bhAvArtha e che ke pUrvokata prakAre niyativAdanuM samarthana karanArA te niyativAdIo ajJAnI che, chatAM paNa teo pitAnI jAtane paMDitamAne che. teo sukha ane duHkhanI niyatAniyatatAne samajatA nathI, tethI teo buddhihIna che. jA For Private And Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir D samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 2 niyativAdimatanirUpaNam 271 TIkA__'evaM' evam pUrvoktaprakaraNa 'eyANi' etAni niyativAdamAzritya pratipAditAni vacanAni 'jaMpaMtA' jalpantaH= pratipAdayantaH 'bAlA' bAlA iva bAlAH sadasadvicAravikalAH 'paMDiyamANiNo' paNDitamAninaH= svAtmAnaM paNDitaM manyamAnAH, apaNDitapyAtmAnaM paNDitamiti svIkurvantaH sukhaduHkhayoH 'saMta' sat-vidyamAnaM 'niyayAniyayaM' niyatAniyataM niyatatvamaniyatatvaMca 'ayANatA' ajAnantaH anavabudhyamAnAH, 'abuddhiyA' abuddhikAH samyag bodharahitAH sntiiti| ayaM bhAvaH-syAdvAdamate kiMcit sukhaduHkhAdikaM niyatikRtam / niyatidvAre gaiva saMpAditaM bhavati / punarapi kiMcit sukhaduHkhAdikam aniyatikRtam niyatibhinnapuruSakArakAlakarmAdi saMpAditamapi bhavatyeva / tathA ca etA dRk sthitiSvapi ekAntena niyatikRtamevAzrayati ataste ajAnantaH sukhaduHkha TIkAisa prakAra niyativAda kA avalambana karake pratipAdita kiye gaye vacana kahane vAle sat asat ke viveka se rahita hone ke kAraNa ajJAnI haiM phira bhI apane Apa ko paNDita mAnate haiM / sukha aura duHkha kI niyatatA aura aniyatatA ko nahIM jAnate hue buddhihIna haiN| tAtparya yaha hai ki syAdvAda mata meM koI koI sukha duHkha Adi niyatikata hotA hai arthAt niyati ke dvArA sampAdita hotA hai, parantu koI koI aniyatikRta bhI hotA hai arthAt niyati se bhinna puruSakAra kAla evaM karma Adi ke dvArA bhI sampAdita hotA hai / tAtparya yaha hai ki sukha duHkha kA kAraNa akelI niyati nahIM hai, kintu niryAta kAla svabhAva karma Adi saba mila kara hI kAraNa hote haiN| aisI sthiti meM akelI niyati ko kAraNa mAnanA ajJAna - - A prakAre niyativAdanuM avalaMbana laIne uparyukta vacananuM pratipAdana karanArA loke sata-asatanA vivekathI vihIna hovAne kAraNe ajJAnI ja che. chatAM paNa teo ema mAne che ke pite paMDita che. sukha ane duHkhanI niyatatA ane aniyatatAne nahIM jANanAra te matavAdIe buddhihIna che. have syAdvAdane Azraya laIne temanA matanuM khaMDana karavAmAM Ave che. - svAdvAda mata anusAra te kaI kaI sukhaduHkhaniyatikRta-niyati dvArA saMpAdita hoya che, ane kaI kaI sukhaduHkha aniyatikRta paNa heya che, eTale ke niyatithI bhinna puruSakAra, kALa ane karma Adi dvArA saMpAdita hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke sukhaduHkhanuM kAraNa ekalI niyatija nathI, paraMtu niyati, kALa, svabhAva Adi badhA sukhaduHkhanAM kAraNa rUpa For Private And Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 272 sUtrakRtAGgasUtre kAraNajJAnarahitAH / tathAhi - kiMcitsukhaduHkhAdikaM niyatito bhavati / yataH tAdRzasukhAdikAraNasya karmaNo'vasara vizeSe'vazyamevodayo jAyate / ato niyatikRtaM tatsukhAdikaM bhavati / tathA kiMcitsukhaduHkhAdikaM tu aniyatikRtaM kintu puruSakArakAlakarmAdibhiH saMpAdyate / tAdRzasthitau kathaMcit puruSakArAdi sAdhyatvamapi svIkriyate / yataH kriyA dvArA phalaM jAyate, kriyAtu puruSArtha sAdhyA varttate / puruSavyApAramantareNa kriyAyA evotpAdanA'saMbhavAt / tathAcoktam "na daivamiti saMcintya tyajedadyogamAtmanaH / anudyogena tailAni, tilebhyo nAptumarhati || 1 ||" iti / kA hI phala hai / AcArya siddhasena ne sammatitarka meM kahA hai--- "kAlo sahAva niyaI" ityAdi / kAla svabhAva niyati, adRSTa aura puruSa rUpa kAraNoM ke viSaya meM jo ekAntavAda haiM ve mithyA haiM / yahI bAta paraspara sApekSa : hokara samyaktva aisI sthiti meM jo sukha duHkha Adi ko ekAntataH niyati kRta mAnate haiM, unake vAstavika kAraNa ko nahIM jAnate / tAtparya yaha hai ki koI koI sukhAdi niyatikRta hote haiM arthAt avazyaMbhAvI karmodaya se utpanna hote haiM, isa kAraNa ve, 'niyata' kahalAte haiM aura koI sukhAdi aniyatikRta hote haiN| arthAt kathaMcit puruSakAra adi kI pradhAnatA dvArA bhI hote haiM / kriyA ke dvArA phala kI prApti hotI hai aura kriyA puruSArtha dvArA sAdhya hotI hai kyoMki puruSa ke vyApAra ke vinA kriyA nahIM hotI / kahA bhI hai- "na daivamiti saMcintya " ityAdi / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che. A prakAranI paristhiti heAvA chatAM ekalI niyatine ja sukhaduHkhanA kAraNabhUta mAnavI te ajJAnanuM ja phaLa che. AcArya siddhasene sammati tarkamAM kahyuM che ke "adi agafauf" Jeuft kALa, svabhAva, niyati adRSTa ane purUSakAra rUpa kAraNeAnA viSayamAM je ekAntavAda che, te mithyA che eja vAta paraspara sApekSa (eka bIjAnI apekSA rAkhanArI) hAvA chatAM paNa jeo sukhaduHkha Adine ekAntataH (saMpUrNa rUpe) niyati kRta mAne che, te temanA vAstavika kAraNane jANatA nathI." A kathananu tAtparya e che ke koi koi sukhAdi niyatikRta hAya che eTale ke avazyaMbhAvI kamedaya dvArA utpanna thAya che, te kAraNe temaNe "niyata" kahevAya che. ana I koI sukhAdi aniyati kRta hoya che eTale ke purUSakAra AdinI pradhAnatAne kAraNe paNa utpanna thAya che. kriyA dvArA phalanI prApti thAya che ane kriyA purUSA dvArA sAdhya DAya che. kAraNa ke puruSanA vyApAra (pravRti athavA prayatna) vinA kriyA thatI nathI. cheDe "nadevamiti saMcinya" ityAhi For Private And Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.zru a. 1 u. 2 niyativAdimatanirUpaNam 273 iti kathaMciniyatikRtaM kathaMcit puruSakArAdikRtamiti syAdvAdinAM mAga iti / ___yattuktaM samAne'pi puruSakAre phalavaicitryamiti na tadUSaNam / yatastAdRza sthale'pi kAraNabhUtasya puruSakArasya vaicitryAdeva phalavaicitryam / samAnarUpeNa vyavasthito'pi puruSakAre yatkacanaphalavaicitryaM tatrA'dRSTasyaiva prayojakatvAt , adRSTasyA'pi kAraNatvA'vadhAraNAt / tathA kAlo'pi janako bhavatyeva, sukhaduHkhAdau / anyathA kAlasyA hetutve bakulacaMpakarasAlAdInAM kAlakRtavaicitryasyA'nupapattiH / vasante ca ___ daiva (bhAgya) se hI saba kucha hogA, aisA vicAra kara apane puruSArtha udyoga ko choDa nahIM baiThanA cahie kyoMki udyoga kiye vinA to tiloM se tela bhI nahIM prApta kiyA jA sakatA / , ___isa prakAra sukhAdika kathaMcit niyatikRta haiM aura kathaMcit puruSArtha Adi dvArA kRta hote haiM / yaha syAdvAdavAdiyoM kA mArga hai / __Apane kahA ki puruSArtha samAna hone para bhI phala meM vicitratA dikhAI detI hai so koI doSa nahIM hai| aise sthaloM meM bhI puruSArtha kI vicitratA se phala meM vicitratA arthAt bhinnatA hotI hai aura jahAM puruSArtha samAna ho phira bhI phala meM bhinnatA ho vahAM adRSTa (karma) kA bheda samajhanA cAhie / hama adRSTa ko bhI kAraNa svIkAra karate haiN| isI prakAra kAla bhI sukha duHkha Adi kA janaka hotA hai| kAla ko kAraNa na mAnA jAya to vakula, campaka evaM Amra Adi meM kAlakRta bhaSyamAM haze eja banaze, e vicAra karIne pitAnA puruSArthane (udyogane) tyAga kare joIe nahI, kAraNa ke purUSArtha karyA vinA to talamAMthI tela paNa meLavI zakAtuM nathI - A prakArathI syAdvAdanA anuyAyio evuM mAne che ke-sukhAdika amuka apekSAe niyatikRta che, ane amuka draSTie puruSArtha AdidvArA kRta che. teo sukhaduHkhAdine ekAntataH niyatikRta paNa mAnatA nathI ane ekAntataH puruSakAra Adi dvArAkRta paNa mAnatA nathI. Ape kahyuM ke puruSArtha samAna hovA chatAM paNa phaLamAM vicitratA (vibhinnatA jovAmAM, Ave che, to emAM koI dekha nathI. evA sthaLomAM paNa puruSArthanI vicitratAne lIdhe phaLamAM paNa vicitratA (bhivAtA saMbhavI zake che. ane jyAM puruSArthamAM bhinnatA na hoya puruSArthamAM samAnatA hoya, tyAM paNa phaLamAM je bhinnatAM jaNAya che tyAM aSTa (karma) mAM bhinnatA samajavI joIe. ame adRSTane paNa sukhaduHkhanI prAptinA kAraNa rUpa svIkArIe chIe. eja pramANe kALa paNa sukhaduHkhane janaka heI zake che. kALane je kAraNabhUta na mAnavAmAM Ave, te bakula, caMpaka, ane AmravRkSa AdimAM kAlakRta vicitratA ghaTI zake nahI, vasaMta tumAM yalanA madhura TahukA paNa saMbhavI zake nahIM. sU. 35 For Private And Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ca 274 sUtrakRtAGgasUtre kokilA vAdInAM vyavasthA nopapAditA syAt / ataH kAlo'pi hetureva / na tu ekAnta: kAla eva hetuH api tu kolo'pi etena kAlasyaikarUpatayA phalavaicitryaM na ghaTate, iti kathanamapi nirastam, kevalasya kAlasya janakatvA' nabhyupagamAt / svabhAvo'pi kathaMcit karttA bhavatyeva, jIvasyopayogalakSaNatvaM, pudgalAnAM mUrttatvaM dharmAdharmAstikAyayorgatisthitikAritvamityAdi svabhAvakatamityavadhAraNAt / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA karmAspi kAraNaM bhavatyeva / tathAhi karmajIvapradezaiH saha kSIranIra nyAyenA'nyonyA'nuvedharUpatayA vyavasthitamataH Atmana kathaMcidabhinnameva / karmavaora rial nAraka tiryagra manuSyadevAdibhaveSu paryaTan sukhaduHkhAdikamanubhavatIti / vicitratA ghaTita nahIM hotI / vasanta meM kokila kI dhvani hone kI vyavasthA bhI nahIM bana sakatI / ataH kAla bhI hetu hai / hAM, ekAntataH kAla hI kAraNa nahIM hai kintu kAla bhI kAraNa hai / aisA svIkAra karane se 'kAla eka rUpa hai, usake dvArA phala kI vicitratA nahIM ghaTa sakatI, yaha kathana bhI khaMDita ho jAtA hai kyoM ki phala kI utpatti meM akelA kAla hI kAraNa nahIM mAnA hai / svabhAva bhI kathaMcit karttA hotA hai / jIva kA lakSaNa upayoga, pudgaloM kA mUrttatva, adharma dravya kA sthiti sahAyakatva Adi saba svabhAva kRta hI haiN| isI prakAra karma bhI kAraNa hai / karma AtmapradezoM ke sAtha dUdha aura pAnI kI taraha ekameka hokara rahe hue haiM, ataeva ve AtmA se kathaMcit tethI kALanA paNa hetu (kAraNa) rUpe svIkAra thavA joie. hA, ekAntata : kALa ja kAraNa rUpa che. ema kahI zakAya nahIM, parantu kALa paNa kAraNa rUpa che, ema kahevuM joie. A pramANe svIkAravAthI "kALa eka rUpa che" tenA dvArA phaLanI vicitratA saMbhavI zakatI nathI," A kathananu paNa khaMDana thaI jAya che, kAraNa ke phaLanI utpattimAM ekalA kALane ja kAraNabhUta mAnyA nathI. : e ja pramANe svabhAvane patru ekAntata kartA mAnavAne badale amuka apekSAe kartA mAnavA joie. jIvanuM lakSaNa upayoga, pudgalAnuM mUrttatva rUpa lakSaNa, dhadravyanu gatisahAyakatva rUpa lakSaNa, ane adharmIdravyanu sthitisahAyakavarUpa lakSaNa Aphri lakSaNA svabhAvakRta ja hAya che. eja pramANe karma paNa sukhaduHkhanu kAraNa che. karma pudgalA AtmapradezAnI sAthe dUdha ane pANInI jema ekaeka thaine rahelAM che, tethI tee AtmAthI kacit (amuka For Private And Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samartha bodhinI TIkA pra. zu. a. 1 u. 2 diyatyAdivAdinAM mokSaprApterabhAvaH 275 tadevam yuktayA niyatyaniyatyoH katve vyavasthApite sati ekAntato niyatereva kartRtvaM manyamAnAH tadanyasya ca kartRtvaM nirAkurvanto niyativAdino buddhikAH sadasadvivekavikalA eveti bhAvaH || 4 || ekAntato nityaiva sarva kriyate iti niyativAdinAM mataM yuktyAdi tarkajAlai rnirAkRtya teSAM duHkhanAzo na bhavatIti pratipAdayati sUtrakAraH -- 'evamege" ityAdi / mUlam 6 7 1 2 3 4 evamege upAsatthA te bhujjo vipagabhiyA / 8 9 10 1211 13 evaM uvaTTiyA saMtA, paNa te dukkha vimokkhayA // 5 // chAyA evametu pArzvasthAste bhUyo vipragalbhatAH / evamupasthitAH saMtaH na te duHkhavimokSakAH ||5|| abhinna haiM / karma ke bala se hI jIva naraka tiryeca manuSya aura devagatiyoM meM paryaTana karatA huA sukha duHkha Adi kA anubhava karatA hai / isa prakAra niyati bhI kAraNa haiM aura niyati ke atirikta puruSakAra Adi bhI kAraNa haiM, aisA siddha kara dene para ekAnta rUpa se niyati ko hI kAraNa aura puruSakAra Adi ko akAraNa kahane vAle niyativAdI buddhihIna haiM, sata asata ke viveka se vikala haiM ||4|| ekAntataH niyati hI saba kucha karatI hai, isa prakAra ke niyativAdiyoM ke mata ko yuktiyoM dvArA nirAkaraNa karake sUtrakAra aba yaha dikhalAte haiM ki unake duHkha kA vinAza nahIM ho sakatA - " evamege" ityAdi / apekSAe) abhinna che. kanA prabhAvathI ja jIva naraka, tiryaMca, manuSya ane devagati emAM paryaTana karatA thakA sukhaduHkhAdino anubhava kare che. A prakAre niyati paNa kAraNabhUta che, ane niyati sivAyanA puruSakAra Adi paNa kAraNabhUta che, A vAta siddha thaI javAthI ekAnta rUpe niyatine ja kAraNabhUta ane puruSakAra Adine / akAraNabhUta kahenArA niyativAdI muddhihIna che. te sat - asA vivekathI rahita hAvAne kAraNe ajJAnI che. 5 4. : ekAntata niyati ja badhuM kare che," A prakAranA niyativAdIonA matanu yuktio dvArA nirAkaraNa karIne, have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke temanA (niyativAdIonA) duHmano vinAza thA zamto nathI. 'evamege' tyAdi For Private And Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 276 sUtrakRtAGgasatra anvayArtha:-- (evaM) evam uktaprakAreNa (ege) eke kecana niyativAdinaH 'pAsatyA' pAzcasthAH-pArzva-mokSamArgabahirbhAge sthitAH, athavA pAzasthA iti karmabandharUpapAzabaddhAH santi, te (bhujo) bhUyo bhUyaH (vippagabbhiyA) vipragalbhitAH dhASTaryamAsAditAH dhRSTAH santi niyativAdamAzrityApi dAnapuNyAdi kriyAyAM pravartanAt (evaM) evam anena rUpeNa (uvaTiyA saMto) upasthitAH santaH niyativAde tiSThantaH santaH (te) te niyativAdinaH (na dukkhavimokkhayA) na duHkhavimokSa kAH janmamaraNAdi duHkhAd na vimuktA bhavanti samyag jJAnavikalatvAtteSAm // 5 // zabdArtha-evaM-evam' isaprakAra 'ege eke' koI niyativAdI 'pAsatthA pAvasthA: pAzvastha kahate haiM 'te--te' ve 'bhujo--bhUyaH bAra-bAra 'vippagambhiyA --vinagalbhitAH' niyati ko kartA kahane kI dhRSTatA karate haiM evaM-evam' isaprakAra 'uvaThiyAsaMto-upasthitAH santaH' upasthita hokara bhI 'te--te' ve 'na dukkhavimokkhiyA-na duHkhavimokSakAH' janmamaraNAdi duHkha chuDAne meM samartha nahIM hai // 5 // ___ -anvayArtha--- isa prakAra koI koI niyativAdI 'pAsastha, hai| pAsastha, zabda ke do saMskRtarUpa hote haiM--pArzvastha aura pAzastha / pAzvastha kA artha hai-mokSamArga se bAhara sthita aura pAzastha kA tAtparya hai karma bandhanoM se ba~dhe hue / ve vAra vAra dhRSTatA karate haiM / unakI dhRSTatA yaha hai ki ve niyativAda ko svIkAra karake bhI dAnapuNyAdi kriyA meM pravRtti karate haiM / isa prakAra niyativAda meM sthita ve niyativAdI duHkhoM se mukti nahIM pA sakate, kyoMki ve ajJAnI haiM // 5 // ___ -'eca-evam' yA pramANe 'ege-eke niyatI pATI pAsasthA-pArzva sthAH' pAtha vAya che. 'te te temA 'bhujo bhUyaH pAraMvAra viSpagabhiyA-vipragalbhatAH' niyatine tAvAnI vRSTatA re che. 'vaM evam' yA rIte uvaSTiyA latA upasthitAH santaH niyatisvAhamA upasthita thAne 5 te te te 'na duzvavimokkhiyA-na duHkhavimokSakAH' bhanma bha29 35ii huyI TavAne ta bhAna yatA nathI // 5 // manvayArtha A prakAre kaI kaI niyativAdI "pArtha" che. pArtha zabdanA be saMskRta rUpa thAya che. (1) pAdhurI ane 2) pAza. pArthastha mokSamArganI bahAra rahelAne pAzvastha kahe che ane " pArtha" eTale karmabandhana vaDe baMdhAyelA, teo vAraMvAra dhRSTatA kare che. temanI dhRSTatA e che ke teo niyativAdamAM mAnatA hovA chatAM paNa dAna, puNya Adi kriyAomAM pravRtta rahe che. A prakAranA te niyativAdIe duHkhamAMthI mukta thaI zakatA nathI, kAraNa ke teo ajJAnI che. For Private And Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhino TIkA pra. a. a. 1 u. 2 niyatyA divAdinAM makSiprApterabhAvaH 277 TIkA gAthAyAM prathama evaM zabdaH pUrvadarzitasiddhAntasUcakaH 'ege u' eke tuM ityatra tu zabdo'vadhAraNe, tena ta eva = niyativAdina evaM natvanye ityarthaH / eke iti sarvasminneva padArthe niyatA'niyatAtmake sati kAlaMkarmAdikaM nirAkRtya niyatimAtrameva kAraNamityevaM rUpeNa niyativAdaM samAzritAH se niyativAdinaH / kathaMbhUtAste ? ityAha 'pAsalyA' pArzvasthAH, pArzve = muktimArgAd bahi rbhAge tiSThanti ye te pAvasthA: / athavA---paralokakriyAyAH pArzve sthitA iti pArzvasthAH / niyatireva sarvakartrI iti tanmate paralokasAdhikAyAH kriyAyA nairarthakyam / te pArzvasthAH kriyAmArgasya bahireva tiSThati, sat kriyAM naiva kurvanti / athavA - 'pAsatyA' ityasya pAzasthA iticchAyA pAzo mRgA- TIkA gAthA meM pahalA ' evaM ' zabda pahale pradarzita kiyA gayA siddhAnta kA sUcaka hai / 'ege u' yahAM 'tu, zabda avadhAraNa artha meM haiM / isakA artha yaha huA ki sabhI padArthoM ke niyata aniyata rUpa hone para bhI kAla karma Adi kA viSedha karake akelI niyati kohI kAraNa mAnane vAle niya tivAdI haiN| ve kaise haiM ? so kahate haiM - pArzvastha haiM arthAta mukti ke mArga se bAhara ke bhAga meM sthita haiM, athavA paraloka saMbaMdhI kriyA se bAhara haiM / unake mata meM jaba niyati hI saba kucha kahane vAlI hai to paraloka sAdhaka kriyA vyartha hI ThaharatI hai / ve pArzvasya kriyAmArga se bAhara hI rahate hai - arthAt sat kriyA nahIM karate haiM / T - artha - 6 gAthAmAM pahelAM vaparAyeluM "nava" A pada pahelAM pradarzita karelA siddhAntanu sUyA che. "ege u" ahIM "tu" yaha avadhAraNa arthe prayukta thayuM che. bheTate he sadhaNA padArthA niyata aniyata rUpa hovA chatAM paNa kALa, karma Adino niSedha karIne ekalI niyatine ja te niyativAdI kAraNa mAne che. teo kevAM che ? A praznano javAJa ApatAM sUtrakAra kahe che ke teo pArzvastha che eTale ke mukitanA mArga para sthita nathI paNa muktinA mAnI bahAra sthita che, athavA paraloka saMbadhI kriyAthI bahAra (rahita) che. temanA matAnusAra tA niyati ja badhu karanArI che, te kAraNe paraloka sAdhaka kriyA bya ja banI jAya che. teo pAtha (kriyAmArganI bahAra) ja rahe che, eTale ke sat kriyA (42vA yogya DiyA) uratA nathI. For Private And Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 278 sUtrakRtAGgasUtra dInAM bandhane upayujyamAno rajjuvizeSaH, sa ca mRgAdikaM svena badhnAti / tathe hApi pAza iva pAzaH karmavandhanam tatra karmabandhane sthitAH iti pAzasthAH yuktirahita kevalaniyatereva kAraNatvapratipAdanAtte sarvadaiva karmavandhane eva baddhA bhavanti, kadAcidapi karmaNA teSAM muktina bhavati, ataste pAzasthAH kathyante / evamanye'pyekAntavAdinaH kAlakamAdimAtrasyaiva kAraNatvaM vadantaH pArzvasthAH pAzasthA vA kathyante / ___'te' te niyativAdinaH kevala niyatimAtraM kAraNaM svIkRtyApi 'bhujjo' bhUyaH 'vippagabbhiyA' vipragalbhitAH-vi-vividhaprakAreNa vizeSeNa vA 'pragalbhitAH dhRSTatAmAsAditAH santi / niyatimAtraM kAraNamiti svIkRtyApi niyativAdavirodhinISu dAnapuNyAdIkriyAsu pravartanameva teSAM dhRSTatA / ' evaM ' evam-evaM athavA ve pAzastha haiM / mRga Adi ko phasAne vAlI rassI pAza kahalAtI hai / vaha mRga Adi ko bAMdha letI hai| yahAM pAza ke samAna hone se karma ko pAza kahA hai / ve niyativAdI pAzastha haiM arthAt karma bandhana meM sthita haiM / arthAt yukti se rahita kevala niyati ko hI kAraNa kaha kara ve sarvadA hI karmavandhana meM baMdhe rahate haiM / unakI karma se kabhI mukti nahIM hotI / isa kAraNa unheM pAzastha kahA jAtA hai / isI prakAra anya ekAntavAdI jo kAla yA karma Adi ko hI ekAntarUpa se kAraNa mAnate haiM, pArzvastha yA pAzastha hI haiM, aisA kahA jAtA hai / niyativAdI niyatimAtra ko hI kAraNa svIkAra karake bhI dhRSTatA kahate hai / unakI dhRSTatA yaha hai ki ve eka tarapha to niyati ko hI kAraNa kahate haiM aura dUsarI tarapha dAna puNya Adi kriyAoM meM bhI pravRtti athavA teo pAzastha (bandhano vaDe baMdhAyelA che. jevI rIte mRga Adine phasAvanArI jALane "pAze kahe che, e ja pramANe pAza samAna karmone ahIM pAza (badhana) kahevAmAM Avela che. jema mRgAdi pazuo jALamAM baMdhAyA pachI mukta thaI zakatA nathI, tema A niyativAdIo paNa karmanA bandhane teDIne mukita prApta karI zaktA nathI. A niyativAdIone pAzastha kahevAnuM kAraNa e che ke teo karmabandha vaDe jakaDAyelA che. eTale ke yukitathI rahita mAtra niyatine ja sukhaduHkhanuM kAraNa mAnIne teo sarvadA karmabandhathI jakaDAyelA ja rahe che. te karmono kSaya karIne teo karI mukita pAmI zakatA nathI. eja pramANe anya ekAntavAdIo ke jeo kALa athavA kama Adine ekAnta rUpe sukhadu:khanuM kAraNa mAne che, teo paNa pArzvastha athavA pAzastha ja che, ema kahI zakAya. niyativAdio ekAnta rUpe niyatine ja sukhaduHkhanuM kAraNa mAnavA chatAM paNa evI dhRSTatA kare che ke teo dAna, puNya Adi kriyAomAM paNa pravRtti kare che. eka For Private And Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 . 2 ajJAnavAdimatanirUpaNam 279 rUpeNa * uvaThiyA saMto' upasthitAH santaH niyativAde tiSThantaH 'te' te niyativAdinaH 'Na dukyavimokkhayA' na duHkha vimokSakAH-na Atmano duHkhAnAM vimokSakA bhavanti samyagajJAnavyatirekeNa kriyAsu pravartanAt / na te svAtmAnaM parAtmAnaM vA duHkhAdvimocayanti, teSAM jJAnapUrvakakriyAsadbhAvavirahAt / samyagajJAnarahitA kriyA tu hastisnAnamiva nirathiMkaiva, na tu sAphalAya bhavatIti // 5 // // iti niyativAdino nirAkaraNam / / samprati-ajJAninAM mataM nirAkartuM sUtrakAro dRSTAntamAha-'javiNo' ityAdi / javiNA migA jahA saMtA, paritANeNa vjjiyaa| asaMkiyAI saMkati, saMkiyAI asaMkiNo // 6 // paritANiyANi saMketA, pAsitANi asaMkiNo / aNNANabhayasaMviggA, saMpaliMti tahi tarhi // 7 // -chAyAjavino mRgA yathA saMtaH paritrANena varjitAH / azaMkitAni zaGkante, zaGkitAni azaGkinaH // 6 // paritrANikAni zaGkamAnAH pAzitAni azaGkinaH / ajJAnabhayasaMvignAH saMparyayante tatra tatra / / 7 / / karate haiM / isa prakAra niyativAda ko svIkAra karate hue ve apanI AtmA ko duHkha se nahIM chuDA skte| kyoMki ve samyagjJAna ke vinA hI kriyAoM meM pravRtti karane haiN| samyagjJAna se rahita kriyA hAthI ke snAna ke jaisI nirarthaka hai / phalaprada nahIM hotI // 5 // niyativAda kA nirAkaraNa samApta / tarapha niyatine ja kAraNarUpa mAnavI ane bIjI tarapha dAna, puNya Adi kriyAo karavI, te narI dhRSTatA ja che. A prakAre niyativAdane svIkAranAra te loke pitAnA AtmAne duHkhamAMthI mukta karI zaktA nathI, kAraNa ke samyagRjJAna prApta karyA vinAnI temanI te kliAe nirarthaka ja banI jAya che. samyagRjJAnathI rahita kiyA hAthInA snAnanA jevI nirarthaka hoya che. evI kriyAo phalaprada nIvaDatI nathI paNa niyativAdanuM nirAkaraNa samAsa che For Private And Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 280 sUtrakRtAgAsale -anvayArtha(jahA) yathA (parittANeNa) paritrANena (vajjiyA) varjitAH rahitAH santaH (javigo) javinA atizayitavegavantaH itastato dhAvamAnA ityarthaH, (migA) mRgAH hariNAH (asaMkiyAI) azaGkitAni-zaGkArahitAnyapi sthAnAni (saMkaMti) __ aba ajJAnavAdiyoM ke mata kA nirAsa karane ke lie sUtrakAra dRSTAnta kahate haiM-"javiNo,, ityaadi| zabdArtha--'jahA-yathA' jaise 'parittANeNa-paritrANena rakSaka se 'vajjiyAvarjitAH, varjita 'javiNo-javinaH' vegavAle 'migA-mRgAH' hariNa 'asaMkiyAIazaMGkitAni' zaMkA vinAke sthAnoM meM bhI 'saMkaMti-zaGkante' zakyA karate haiM tathA 'saMkiyAI-zaGkitAni zaMkA karane yogya sthAnoM meM 'asaMkiNoazaGkinaH zaMkArahita hote haiM 'paritANiyANi-paritrANikAni' rakSaka yukta sthAnako. 'saMkete' zaGkamAnAH-zaMkAspada mAnate huve aura 'pAsitANi-pAzitAni pAzayukta sthAnako 'asaMkiNo-azakinaH' zaMkA rahita samajhate huve 'aNNANa bhayasaMviggA-ajJAnabhayasaMvignAH' ajJAna aura bhayase udvigna aise ve mRga 'tahiM tahi-tatra tatra' una una pAzayukta sthAnoM meMhI 'saMpaliMtisaMparyante' jA phasate haiM // 6-7 // anvayArtha---- jaise trANase rahita vegavAn arthAtidhara udhara daur3ate hue hariNa zaMkArahita sthAnoM meM zaMkA karate haiM aura zaMkA ke sthAnoM meM niHzaMka hote haiM, rakSA ke ve sUtrA2 dRSTAnta dvArA ajJAnavAdI monA matanu na 42-" javiNe!" tyAdi zahAtha---'jahA yathAre rIte 'parittANeNa-paritrANena' 224 'vajiyA-varjitAH vinAnA 'jAviNo-javinaH' vezA'migA-mRgAH' / 'asaM kiyAI-azaGkitAni za' vinAnA sthAnamA pa 'saka ti-zate / rAmecha. tathA 'sa kiyAI-zatitAni' za 421 // yogya sthAnamA 'asakiNo-azaniH ' / nAnA 29 che. 'paritANiyANi-paritrANikAni' 264 pANA sthAna ne 'saMkatA-zaGkamAnAH' 2254 bhAne cha. ane pAsitANi-pAzitAni shaa|| sthAna mA 'asa kiNo-azakinA' za vinAnI mAnIne 'aNNANabhayasa viggA-ajJAnabhayasa vignAH' ajJAna mane maya thI AyazA me te bhRgo tahi tahiM tatra-tatra' te te paa||sthaanmaa 'saMpaliti-saMparyante' isa naya cha. 14--01 -2manvayArtha - jema ke - traNa rahita (nirAdhAra), ahIM nahI ati vegathI doDatuM mRga zaMkA na karavA jevAM sthaLamAM zaMkA seve che, ane je sthAne zaMkA karavAne je che enI pratye nizaMka For Private And Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 2 ajJAnavAdimatanirUpaNe mRgadRSTAntaH 281 zaGkante= zaGkAM kurvanti / tathA ( saMkiyAI) zaGkitAni - zaGkAspadAni prati ( asaMkiNo ) azaGkinaH=zaGkArahitA bhavanti ( paritANiyANi ) (paritrANikAni=paritrANayuktAni sthAnAni (saMkaMtA) zaGkamAnAH, etAdRzA mRgAH zaGkAspadaM jAnAnAH (pAsitA Ni) pAzitAni = pAzayuktAni sthAnAni prati (asaMkiNo) azaGkinaH = zaGkAmakurvANAH (aNNANa bhayasaMvignA) ajJAnabhayasaMvignAH=ajJAnajanitabhayena saMtrastAH santaH ( tahiM tarhi ) tatra tatra = tasmin tasmin pAzayukte sthAne ( saMpaliti) saMparyayante gacchanti tatraiva gatvA patanti ||6|7|| TIkA - bhAvagamyA, sabhAvazcettham - rakSAvirahitA vegavanto mRgAH azaGki - tAni zaGkamAnAH, zaGkitAni cA'zaGkamAnAH / anena prakAreNa paritrANasthAnAni zaGkamAnA, pAzasthAnAni cAzaGkamAnAH ajJAnabhayasaMvignAH bhayajJAnarahitattvena udvignamAnasAste mRgAH tatraiva pAzasthAne eva gacchanti / evamevA'nyadarzanA'nu sthAnoM ko zaMkAspada samajhate haiM aura vandhana vAle sthAnoM ko zaMkA rahita samajhate haiM / ve ajJAna se utpanna hue bhaya ke kAraNa ghabaDAe hue rahate haiM aura isa kAraNa bandhanayukta sthAnoM meM jAkara paDate haiM pha~sa jAte haiM ||6 ---7 // - TIkA --- artha sarala hI hai, vaha isa prakAra hai rakSAvihIna aura vegavAn mRga jahAM zaMkA nahIM karanI cAhie vahA~ to zaMkA karate haiM aura jahAM zaMkA karanI cAhie ---jo zaMkA ke sthAna haiM, vahAM nizzaMka rahate haiM / isI prakAra jo rakSA ke sthAna haiM vahA~ bhayAtura hokara zaMkita rahate haiM aura jo bandhana ke sthAna haiM. unake prati zaMkArahita hote haiM / ajJAna janita bhaya athavA ajJAna aura rahe che. rakSAnA sthAnAne za MkAspada samaje che ane andhananAM sthAnone zakA rahita samaje che ajJAnane kAraNe utpanna thayelA bhayane kAraNe teo gabharATathI yukta thaI ne bandhanayukta sthAnamA 44 par3e che- isA laya // 6-7 // - TIartha - A banne gAthAnA artha saraLa che. chatAM ahIM tenuM sa MkSipta vivecana karavAmAM Ave che, rakSAvihIna ane vegavAna mRga jayAM zaMkA na karavI joie tyAM za kA kare che, ane jayAM zakA karavI joie je zakAnAM sthAno che- tyAM niH zaMka rahe che. te bhayAkuLa thaine rakSAnA sthAnane samajI zakatuM nathI, tethI rakSAnAM sAcAM sthAno pratye te zakAnI najare jove che ane andhananAM sthAno pratye niHzaMka dRSTithI jove che. ajJAna janita bhaya athavA ajJAna ane bhayane kAraNe tenu citta udvigna rahe che. tenu pariNAma e Ave che ke rakSAnAM sthAnamAM javAne sU. 39 For Private And Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 282 www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre yAyinaH rakSAyuktamapi syAdvAda siddhAntaM zaGkamAnAstaM parityajya anarthakaramekAntavAdamaMzaGkamAnAstamAzrayantaH punastatraiva bhayasaMkule saMsAre patantIti / ayamAzayaH - atasmin tatbuddhi mithyAjJAnam / tAdRzamithyAjJAnena parihata - samyagjJAnAH yathA kartavyA'kartavyeSu vivecanamakurvantaH anarthajAlamevA''vizanti tathA ekAntazAstrAdhyayane bodhavikalAH vastutaH mokSajanakamapi anekAnta zAstramanAtya mokSajanakamapi svazAstraM mokSajanakamiti jAnantaH punarapi anartha jAla saMsAra mevA''vizanti, ato na kadAcidapi teSAM saMsArabhayAnnivRttirjAyate mithyAjJAnasyedaM mAhAtmyamiti || 6 |7|| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhaya ke kAraNa unakA citta udvigna rahatA hai / pariNAma yaha hotA hai ki ve ulTe bandhana ke sthAna meM hI jAte haiM / isI prakAra anya darzanoM ke anuyAyI rakSaNa ke sthAna syAdvAda sthAna ke prati zaMkAyukta hokara usakA pari tyAga karake anartha kArI ekAntavAda ke prati niHzaMkita citta ho usI kA Azraya lete haiM / ve bhayAkula saMsAra meM par3ate haiM / abhiprAya yaha hai---jo vastu jaisI nahIM hai use vaisI samajha lenA mithyAjJAna hai / mithyAjJAna ke dvArA samyagjJAna kA parityAga karane vAle jaise karttavya aura akarttavya kA bheda samajhane meM akuzala hokara anarthoM ko prApta hote haiM usI prakAra ekAntavAdI mithyA zAstroM kA adhyayana karake, bodha se rahita hokara mokSa janaka arthAt satya mokSamArga kA prarUpaNa karane vAle anekAnta zAstra ko asvikAra karake mokSa ke ajanaka apane hI zAstroM ko mokSajanaka samajha kara punaH anarthoM se bhare saMsAra meM paribhramaNa karate aThThale te andhananA sthAnamAM jaI ne phasAijAya che. eja pramANe anya darzananA anuyAyIo rakSaNanA sthAna rUpa syAdvAda sthAna pratye zaMkAyukta thaIne teno parityAga kare che, ane anatha kArI ekAMtavAda pratye niHzaMka bhAvathI jove che tethI tee temano Azraya le che tenu pariNAma e Ave che ke temane bhayAkula saMsAramAM ja jakaDAvu paDe che. teo saMsAramAM ja athaDAyA kare che, temane traNa sthAna rUpa mokSanI kadI prApti thatI nathI. A dRSTAntanuM tAtparya e che ke vastu jevI nathI,evI tene samajavI-vastunA yathArtha svarUpane nahI jANavu paNa tenAthI viparIta svarUpane ja yathArtha svarUpa mAnavuM tenuM nAma ja mithyAjJAna che. samyag jJAna nIprApti kayA vinA mithyAjJAnanA ja Azraya lenAra mANasa kabya ane avyanA bheda samajavAne asamatha hAya che ane te kAraNe anarthIne prApta kare che evA ajJAnI loko ekAntavAdI mithyAzAstronuM adhyayana karIne abudha ja rahe che. te satya mAnI (mokSa mArgInI) prarUpaNA karanArA anekAnta zAstrInA parityAga karIne mokSamArga ne ajanaka evAM peAtAnAM ja zAstrIne mokSajanaka mAnIne, te zAstronA upadeza anusAra AcaraNa karIne ne For Private And Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 2 azAnavAdimatanirUpaNe mRgadRSTAntaH 283 pUrvopadarzitameva dRSTAntaM punarapi sUtrakAra Avarttayati"aha taM' mityAdi gAthayA -mUlam aha taM pavejja vajhaM. ahe vajhassa vo ve| bhuccejja paya pAsAo, taM tu maMde Na dehae // 8 // -chAyAatha taM plaveta badhyamadhobadhyasya vA brajet muttyeta padapAzAttattu mando na pazyati // 8 // - anvayArthaH(aha) atha anantaraM sa mRgaH (taM vajhaM) taM vadhyaMbandhanayogyaM sthAnaM jAlamityarthaH, (paveja) plaveta ullaGketa / athavA (bajjJassa) vadhyasya haiM / isa kAraNa ve saMsAra ke bhaya se kabhI chUTa nahIM sakate haiN| yaha mithyA jJAna kA hI mAhAtmya hai // 6-7 // sUtrakAra pUrvokta udAharaNa ko punaH spaSTa karate haiM "aha taM' ityAdi / zabdArtha-'aha-atha' uparokta prakArase jAla meM phasa jAne ke bAda 'taM bajhaM-taM vadhyaM' usa bandhanako 'paveja-plaveta' lAMdhaleveM 'vA-yA' athavA 'vajjhassa-vadhyasya' bandhanake 'ahe-adhaH' nIce se 'vae-vrajet ' nikalajAyato 'payapAsAo-padapAzAt ' caraNa ke bandhana se 'mucceja-mucyeta' chUTa sakatA hai 'nu-tu' paraMtu 'taM-tat' use 'maMde-mandaH' maMda buddhivAlA vaha mRga 'Na dehae-na pazyati' nahIM dekhatA hai // 8 // anarthothI bharelA A saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che. te kAraNe teo saMsAranA bhayamAMthI kadI chUTI zakatAnathI. mithyAjJAnane pariNAme ja temanI evI dazA thAya che. dA sUtrA pUjita hA9254nu 15 25TI4264 43 che. "ahe ta" tyAdi hA-'aha-artha52 hA prabhArI kamA sAyA pachI ta bajjhataM vadhya' me madhana ne 'paveja-plaveta' mAge 'cA-vA' athavA 'vajassa-vadhyasya' madhananI 'ahe-adhaH' nAyathI 'vae-vrajeta' nIjI naya to payapAsAo-padapAzAt' pAnAmadhanathI 'mucceja mucyeta' chUTI za cha 'tu-tu' paraMtu 'ta-tat tene 'made-madaH' maha muddhi vANe / mevo te bhR| 'Na dehae-na pazyati hebhI sht| nathI. // 8 // For Private And Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 284 sUtrakRtAGgasUtre bandhanayogyasya (ahe) adhaH adhodeze (vara) vrajet gacchet tadA (payapAsAo) padapAzAt padabandhanAt (mucceja) mucyeta-mukto bhavet parantu (maMdaH mandaH viveka-vikalo mRgaH (na dehae) na pazyati evaM na vijAnAtItyarthaH / / 8 / / TIkA- bhAvagamyA, sa bhAvazcAyam-sa mRgo yadi bandhanamutplutya tadvandhanaM laMghayeta athavA bandhakapAzAdibhyo'dhodezena niHsareta, tadApi pAda pAzAt pRthaga bhavituM zaknuyAt kintu jJAnarahito mUkhoM mRga evaM na jAnati atastasmAbdandhanAnnAtikrAnto bhavatIti bhAvaH / bandhanAkAratayA vyavasthitamapi pAzAdikaM yuktyA utplaveta pAzA'dhodezena vA gamanAdikaM kuryAt tadA pAzajanitatADanamAraNAdikaM na prAmuyAt na tu sa tathA karoti pratyuta viparyayeNa - - --anvayArtha--- kadAcit vaha mRga usa bandhana ke sthAna ko arthAt jAla ko lAMgha jAya athavA usa jAla ke nIce se nikala jAve to caraNa ke bandha se baca jAe / parantu vaha ajJAnI yaha bAta nahIM jAnatA hai // 8 // -TIkArtha--- bhAva yaha hai agara vaha mRga uchala kara bandhana (jAla) ko lAMgha jAya athavA bandhanarUpa pAza ke nIce hokara nikala jAe to usake paira bandhana meM phasane se baca jAe / kintu jJAnarahita ajJAnI mRga yaha samajhatA nahIM / isa kAraNa bandhana se baca nahIM pAtA hai / tAtparya yaha hai ki bandhana ke rUpameM rahe hue pAza Adi ko yukti se ullaMghana kara jAe yA usake nIce ___-:manvayArtha :kadAca te mRga te bandhananA sthAnane (jALane) ulaMghI jAya athavA te jALanI nIcethI nIkaLI jAya, te, paganA baMdhanamAM thI bacI jAya. paraMtu te ajJAnI mRgane evI samajaNa ja hatI nathI. pa8 -ttiiuparyukta kathanano bhAvArtha e cheke- te mRga kUdIne banzana (jALa) mAMthI bahAra nIkaLI jAya, te tenA paga banzanamA phasAtAM bacI jAya che. paraMtu te jJAnarahita ajJAnI mRga te vAtane samajatuM nathI. te kAraNe te banyamAMthI mukta thaI zakatuM nathI. tAtparya e che ke bandhananA rUpamAM rahelA pAza AdimAMthI mukti pUrvaka bahAra nIkaLI jAya, te pAzajanita mRtyu Adi pIDA mAMthI ugarI jAya che. paraMtu te evuM karatu nathI For Private And Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha ghodhinI TIkA pra. zrRM. a. 1 pAzayaddhamRgAvasthAnirUpaNam 285 anyathAbhAvaM gato vAraM vAraM tatra nipatya duHkhameva prApnoti, na kadAcidapi tato vimucyate api tu tatraiva paripacyate iti saMkSepaH // 8 // kUTapAzAdikamajAnan mRgo yAdRzImavasthAmanubhavati, tAdRzImavasthAM darzayitumAha- 'ahi appA' ityAdi / mUlamahiappAhiyapaNNANe, vismNtennuvaage| sa baddhe payapAseNaM tattha ghAyaM niyacchai // 9 // chAyAahitAtmA'hitaprajJAno viSamAMtenopAgataH / sa baddhaH padapAzena tatra ghAtaM niyacchati // 9 // se nikala jAe to pAzajanita tADanA mRtyu Adi ke kaSTa ko prApta na ho, parantu vaha aisA karatA nahIM hai, balki isake viparIta anyathAbhAva ko prApta hokara usa bandhana meM paDakara vAra bAra duHkha prApta karatA hai vaha duHkha se chuTakArA nahIM pAtA hai| vahIM pacatA rahatA hai / / 8 / / ___kUTapAza ko na jAnane vAle mRga kaisI dazA kA anubhava karatA hai, use dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate haiM-"ahi appA" ityAdi / zabdArtha-'ahiappA-ahitAtmA' Atmahitako nahIM jAnane vAle 'ahiyapaNNANeahitaprajJAna:' samyaka jJAna se rahita'visamaMteNuvAgae-viSamAntenopAgataH kUTapA. zAdiyukta viSama pradezameM prApta hokara 'sa-saH' vaha mRga 'payapAseNaM-pAdapAzena' padabandhake dvArA 'baddha-baddhaH' baddhahokara 'tattha-tatra' usa kUTapAzamehI 'ghAyaM ghAtam' vinAzako 'niyacchai-niyacchati, prApta hotA hai arthAt mRtyuparyaMta vahAMse nikalasakatAnahIM hai // 9 // ulaTa te ghabharATane kAraNe evuM viparIta vartana kare che ke tenuM badhUna vadhArene vadhAre pragADha banatuM jAya che. te kAraNe te temAMthI mukta thaI zakyuM nathI, paraMtu temAM ja paDyuM rahe che ane Akhare motane bheTe che. 8 phUTa pAzane na jANanAruM aMga kevI dazAne anubhava kare che, te sUtrakAra have prakaTa kare che "ahi appA ityAdi zahAtha-'ahiappA ahitAtmA' mAtmAhatanena nAza 'ahiyapaNNANe-ahitaprajJAna' sabhya jJAna vinAnA 'visamateNugAgae-viSamAntenopAgataH' chUTa thI yuta viSaya pradezamA prA thAne tasa-saH' te bhRga 'payapAseNa pAdapAzena' 54 dhana thI 'badhdhe baddhaH' ne 'tattha--tatra' geTa pAzamA 'ghAya ghAtam' vinAza ne 'viyacchai-niya chati' mAta thAya che. arthAt bharaNa panta tyAMthI chUTa. 204tA nathAnel For Private And Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 286 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH ( ahiappA) ahitAtmA = AtmahitamapyajAnAnaH (ahiyapaNANe) ahitaprajJAnaH = ahitakarajJAnavAn samyagRjJAnarahitaH, (visamaM teNuvAgae) viSamA ntenopAgataH, viSamaH antaH = pradezo yasya sa vipamAntaH = kUTapAzaH, tena upAgataH= yuktaH kUTapAzaprAptaH (sa) sa mRgaH / ( pAyapAseNaM) pAdapAzena - kUTapAzena (baddhe) baddhaH san (tantha) tatra kUTapAze eva ( ghAyaM) ghAtam = vinAzaM ( niyacchai ) niya cchati prApnoti na tato nistu zaknotIti bhAvaH // 9 // TIkA- 'ahiappA' ahitAtmA svasyApi hitamajAnAnaH 'ahiyapaNNANe' ahitaprajJAnaH, ahitam = asamyak prajJAnaM jJAnaM yasya sa tathAvidho mRgaH 'visamaMteNa' vipamAntena = kUTapAzAdinA 'uvAgae' upAgataH / athavA 'visamaMte' vipamAnte kUTapAzAdike 'aNuvAyae' anupAtayet svAtmAnam 'sa' sa mRgaH 'payapAseNaM' padapAzena jAlena 'baddhe' baddhaH san tAdRzabandhane 'tattha 'tatra padapAzakaTapAzAdi ke 'ghArya' ghAtaM = mRtyuM 'niyaccha' niyacchati = prApnoti / vivekavilA'pahatamanAH sa pAzamanupatan vinazyati, na tatastrANaM bhavati kadAcidapi mRgasyeti bhAvaH // 9 // - anvayArtha apane hita ko bhI na jAnane vAlA tathA ahitakara buddhi vAlA arthAt samyagjJAna se rahita vaha mRga viSama pradeza arthAt kUTapAza ko prApta hokara usase baddha ho jAtA hai aura vahIM ghAta ko prApta ho jAtA hai- vaha usa pAza se nikala nahIM pAtA hai ||9|| - TIkArtha apane hita ko bhI nahIM jAnatA huA tathA ahitakArI (asamIcIna) jJAna bAlA mRga kUTapAza Adi ko prApta karake apane Apako usI meM girA anvayA peAtAnA hitane nahI samajanArU tathA potAnuM ja ahitakarAvanArI buddhivALu eTale ke samyajJAnathI rahita evuM te mRga viSama pradezamAM ( phUTapAzamAM - taLamAM) AvI paDIne temAM baMdhAi, phasAi jAya che. temAMthI te nIkaLI zakatu nathI, te kAraNe tene mATe maraNane leTavAnI prasaMga upasthita thAya che // 7 // - TIartha - For Private And Personal Use Only te mRga eTalu' paNa jANatu nathI ke petAnu hita zemAM che? AvA ahitakara (peAtAnuM ja akalyANa karanArA ) jJAnavALu te mRga jALane ja hitakArI samajIne temAM jai paDe che.
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 3 samayArtha bodhinI TIkA pra. zra. a. 1 u. 2 asampajJAnaphalanirUpaNam 287 pUrvoktagAthAtrayeNa dRSTAntaM pradaya dArTAntike'pi asamyag jJAnasya phalaM darzayitumAha-'evaM tu samaNA' ityAdi / __mUlamevaM tu samaNA ege, micchadiTThI annaariyaa| asaMkiyAI saMkaMti, saMkiyAiM asaMkiNA // 10 // ___ chAyAevaM tu zramaNA eke mithyAdRSTayo'nAryAH / azaGkitAni zaGkante zaGkitAni azaGkinaH // 10 // anvayArthaH(evaM tu) evaM tu-anena prakAreNa (ege) eke kecana (micchadiTThI) mithyA dRSTayaH ataeva (aNAriyA) anAryAH-heyadharmAdUrIbhUtA AryAH na AryA anAryAH letA hai phasA letA hai / vaha aise pAza jAla meM baddha hokara mRtyu ko prApta hotA hai / kisI prakAra bhI usakI rakSA nahIM hotI hai // 9 // pUrvokta tIna gAthAoM meM dRSTanta dikhalAkara dAntika meM bhI mithyA jJAna kA phala dikhalAte haiM-'evaM tu samagA' ityAdi / ___zabdArtha-'evaM tu-evaM tu' isIprakAra 'ege-eke' koI micchadiTTImithyAdRSTayaH mithyAiSTi vAle 'aNAriyA-anAryAH' anArya 'samaNA-zramaNAH' zramaNa 'ataMkiyAI-azaGkitAni' zaMkA rahita aise anuSThAnoM meM 'saMkaMti-zaGkante' zaMkA karate haiM tathA 'saMkiyAI zaGkitAni zaMkA karane yogya anuSThAnoM meM 'asaMkiNoazakinaH' zaMkA nahIM karate haiM // 10 // te bicAruM ajJAnI mRga jALanA pAzamAM evuM te sapaDAI jAya che ke temAMthI mukta thaI zakatuM nathI A prakAre jALamAM badhUna dazAyukta baneluM te mRga Akhare mRtyu pAme che. 11611 pUrvokta traNa gAthAmAM dRSTAnta prakaTa karavAmAM AvyuM. have sUtrakAra dArjIntikamAM 5 bhayAjJAna 500 matAce cha. "evaM tu samagA" tyA zahA---'evaM tu-evaM tu' ke pramANe 'ege-eke 'micchadiTThI mithyAdayaH' bhithyASTiyANA 'agAriyA-anAryAH' manAyaH 'samaNA-zramaNAH' zrama 'asa kiyAI-azaGkitAni // 4 // vinAnA mevA anuSThAnomA 'sakAti--zaGkane' ' 42 che. tathA 'saMkiyAI-zaGkitAni // 7 // 42vA vA manuSThAnomA 'asakiNo-azaGkinaH' / / karatA nathI tenA For Private And Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 288 sUtrakRtAGgasUtre heyadharmaprasaktAH ( samaNA ) zramaNa : = sAdhvAbhAsAH (asaMkiyAI) azaGkitAni - mokSa prApaNe zaGkArahitAni anuSThAnAni ( saMkiyAI) zaGkitAni 'anena mokSaprApti bhavati na vA 'ityevaM zaGkAyuktAni anuSThAnAni prati (asaMkiNI) azaGkinaHzaGkAvarjitAH, zaGkArahitaM vastu sAzaGkakatayA pazyanti, zaGkAyuktaM ca azaGkitaM yathA bhavet tathA pazyanti / mithyAmatimohitatvAt || 10 || TIkA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ' evaM tu' evaMtu = atra tu zabdo'vadhAraNArthaH, yathA mRgA ajJAnAvRtAH aneka zo'narthajAlamAvizanti / evameva tathaiva 'ege' eke = kecana, na tu sarve 'samaNA' zramaNAH - sAdhvAbhAsAH pAkhaNDinaH / kiMbhUtAste zramaNAstatrAha - 'micchaddiTTI' -anvayArtha isI prakAra mithyAdRSTi anArya - heya kAryoM meM Asakta zramaNa sAdhvAbhAsa sAdhuveSadhArI 'asaMkiyAI' zAkyAdi mokSa prApta karAne meM asaMdigdha anuSThAnoM meM zaMkA karate haiM aura jo zaMkA karane yogya anuSThAna haiM unake prati zaMkA nahIM karate haiM / Azaya yaha hai ki mithyAdRSTi hone ke kAraNa jina anuSThAnoM meM zaMkA nahIM karanI cAhie unameM zaMkA karate haiM aura jinameM zaMkA karanI cAhie unameM niHzaMka hokara pravRtti karate haiM ||10|| - TIkA'evaM tu' yahAM 'tu' zabda avadhAraNa ke artha hai / jaise ajJAna se ghire hue mRga aneka anarthoM ko prApta hote haiM usI prakAra koI koI zramaNa sAdhvAbhAsa pAkhaNDI jo mithyA arthAta viparIta dRSTi vAle haiM aura anArya -- anvayAtha eja pramANe mithyAdaSTi anAyAM heya kAryomAM Asakta sAdhu veSadhArI zAkayAdi zramaNA paNa mokSa prApta karAvanArA asaMdigdha anuSThAnA pratye zakti rahe che, ane zaMkA karavA yogya anuSThAno pratye ni: zaka rahe che.A kathananuM tAtpa e che ke mithyASTi jIvA (mANasA ) je anuSThAno karavA yogya che, te anuSkAnA pratye zaMkA bhAva rAkhIne evAM anuSThAnonuM sevana karatA nathI, parantu je anuSThAno pratye zakAbhAva rAkhavA jevA hoya che, bheSTa anuSThAno bhayara uzvAmAM pravRtta thatA hoya che, // 10 // - TIartha - "eva'tu" ahIM " tu" pada avadhAraNanA arthamAM prayukata thayu' che jevI rIte ajJAnathI gherAyeluM mRga aneka AphatAne nAtare che, eja pramANe koi koi sAdhuveSadhArI, pAkhaMDI, mithyA-STivALA, ane anArya zramaNA paNa vAraMvAra anatha kArI dazAnI prApti kahe che; For Private And Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.zu. a. 1 u. 2 asamyakjJAnaphalanirUpaNam 21 mithyAdRSTayaH mithyA viparItA atasmin tatprakArikA dRSTi buddhi vidyate yeSAM te mithyAdRSTayaH / punazca 'aNAriyA anAryAH-ArAt dUraM sarvebhyo heyadharmebhyo ye te ityAryAH na AryAH anAryAH prajJAnAndhakAre majantaH azAstravihita karmakAriNaH snti| ajJAnatamasi kathaM teSAM nima janamiti sUtrakAraHsvayameva darzayati-'asaMkiyAI' ityAdi, 'asaMkiyAI azaGkitAni zaGkArahitAni sarvajJazAstrapratipAditAni samyag jJAnAdIni 'saMkaMti' zaGka-te sAzakatayA pazyanti, 'saMkiyAI maGkitAni zaGkAyuktAnica anuSThAnAni ekAntavAdAzritAni prati 'asaMkiNo' azaGkinaH zaGkA rahitAH santi tAni zaGkArahitatayA pazyantItyarthaH / yathA sjatatvA'bhAvavati zuktikAdau rajatatvaprakArakaM jJAnaM na yathArtha, tathA zaGkAyukta-azaGkitatvabuddhiH azaGkAyukte zaGkitatvabuddhimithyAbuddhireva / tathA ca mithyAbuddhimAhAtmyAt haiM jo samasta tyAjya kAryoM se dUra rahate haiM ve Arya kahalAte haiM aura jo Arya na ho ve anArya haiM arthAt ajJAna ke andhakAra meM DUbe hue aura zAstra meM vidhAna nahIM kiye gaye karma karane vAle haiN| ve kaise ajJAnAndhakAra meM DUbe haiM, yaha svayaM sUtrakAra dikhalAte haiM-zaMkA se rahita sarvajJapraNIta zAstra meM pratipAdita samyagjJAna Adi ko zaMkA kI dRSTi se dekhate haiM, aura ekAntavAda para Azrita zaMkAyukta anuSThAnoM para zaMkA nahIM karate haiM / jaise jo rajata (cAMdI) nahIM haiM aisI sIpa Adi ko rajata samajha lenA yathArtha jJAna nahIM hai, usI prakAra jo zaMkanIya nahIM hai usa para zaMkAmaya buddhi rakhanA aura jo zaMkanIya hai use aMzakanIya mAnanA bhI mithyAjJAna hI hai| isa prakAra mithyA jJAna ke mAhAtmya se koI koI zramaNa viparIta dekhate hue mRgoM ke samAna te lokamAM samyaga jJAnano abhAva hovAthI temane mithyASTi kahyA che. je leke samasta tyAjayakarmothI dUra rahe che, temane Arya kahe che. paraMtu ajJAna rUpI aMdhakAramAM DUbelAM, ane zAstramAM jene niSedha karavAmAM AvyA hoya tevA kAryo karanArA lekene anArya kahe che. teo kevA ajJAnAndhakAramAM DUbelA che, te sUtrakAra pote ja have prakaTa kare che -teo sarvarapraNIta zAstro pratye zaMkAnI najare juve che. sarvajJa praNIta zAstromAM zaMkA rAkhavA jevuM kazuM nathI, chatAM paNa te zastromAM pratipAdita samyagRjJAna Adipratye teo zaMkA bhAva seve che. je zAstro pratye zaMkAbhAva rAkhavA jevo che. te zAstrI pratye zaMkAbhAva rAkhavAne badale zraddhAbhAva rAkhe che. eTale ke ekAMtavAda dvArA pratipAdita anuSThAna pratye zaMkA. rAkhavAne badale zraddhA rAkhe che. jema chIpa Adine rajata(caMdI) mAnavI, tene yathArtha jJAna kahI zakAya nahIM, eja pramANe je zaMkanIya che tevA pratye niHzaMkabhAva rAkhe ane je zaMkAnIya nathI tenA pratye zaMkAbhAva rakhe, tene samyakajJAna kahI zakAya nahIM tene mithyAjJAna ja sU. 37 For Private And Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre biparItaM pazyanto mRgA ivA'nekazo'narthajAtameva prAmunti kecana zramaNAH sarvajJa zAstre'vizvAsasya mithyAzAstre'ndhavizvAsasya ca phalametaditi bhAvaH // 10 // zaGkitA'zaGkitadharmayoH parasparaM pArthakyaM darzayati sUtrakAraH-dhamma' ityaadi| dhammapaNNavaNA jo sA taM tu zaMkaMti mUDhagA / AraMbhAI na saMkaMti, aviyattA akoviyA // 11 // chAyAdharmaprajJApanA yA sA, tAM tu zaGkante mUDhakAH / ArambhaM naiva zaGkante avyaktA akovidAH // 11 // anvayArtha:(jA sA) yA sA (dhammapaNNavaNA) dharmaprajJApanA-dharmasya kSAntyAdidazavidhasya prajJApanA-arUpaNA dharmaprajJApanA'sti (taM tu) tAM tu dharmaprajJApanAm ( saMkaMti ) vAra vAra anarthoM ko hI prApta hote haiM sarvajJa praNIta zAstra para avizvAsa aura mithyAzAstroM para andhavizvAsa karane kA hI yaha phala hai // 10 // / aba sUtrakAra zaMkita dharma aura azaMkita dharma kI bhinnatA dikhalAte haiM --'dhamma' ityAdi / zabdArtha-'jA sA-yA sA' jo vaha 'dhammapaNNavaNA-dharmaprajJApanA' dharmakI prajJApanA yAne prarUpaNA hai 'taM tu-tAM tu' usameM to 'saMkaMti-zaGkante' zaMkA karate haiM 'mUDhagA-mUDhakA' atIva mUrkha 'aviyattA-avyaktAH' vivekarahita 'akoviyA-akovidAH' sacchAstrake jJAnase rahita AraMbhAI-ArambhAn' AraMbhoMmeM 'na saMkaMti-na zaGkante' zaMkA nahIM karate haiM // 11 // kahaivAya. e prakArenAM mithyAjJAnane pariNAme kaI kaI zramaNa Adi, viparIta bhAvasaMpanna pUrvokta muganI jema, vAraM vAra A saMsAramAM paribhramaNa karavArUpa anarthane prApta kare che sarva praNIta zAstra pratye avizvAsa ane mithyAzAstro pratye vizvAsa rAkhavAnuM evuM ja phaLa maLe che. 10 have sUtrakAra zaktidharma ane azakti dharmane bheda samajAve chedharma ItyAdi zahAtha-'jA sA-yA sA' ko 'dhammapaNNavaNA-dharma prajJApanA' bhanI prajJApanA yAne 5354 'tatu-tAM tu temAMta 'sakaMti-zaGkante // 4 // 42 cha. 'mUDhagA--mUDhakAH' atyaMta bhUma praviyattA-avyaktAH' vive pinAnA 'akoviyA-akovidA' sachA nA jAnavinAnA 'AraMbhArambhAnha --a' mA mamA 'na saMkati-na zaGkante // 42tA nathI // 11 // For Private And Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samarthabodha TokA pra. a. 1. u. 2 zaGkitAzAGkitadharma yoH pArthakyam 291 zaGkante - asaddhArmaprarUpaNeti zaGkAcA pazyanti / ke itthaMbhUtAH tatrAha - ( mUDhagA ) mUDhakA : atizayena mUrkhA: / ( aviyattA) avyaktAH = svAbhAvika vivekavikalA : ( akoviyA) akovidAH- apaNDitAH sacchAstrajanitajJAnavikalAH / ( AraMbhAI) ArambhAn = SaTkAyopamardanarUpAn (na saMkaMti ) na zaGkante tatra zakAM na kurvantItyarthaH / yA sarvato vizuddhA sarvadoSarahitA ca vItarAgadharmaprarUpaNA, tAM tu zaGkate / yA ca hiMsA bahulA yAgAdirUpA kriyA tAM na zante iti mahAzcaryamiti bhAvaH // 11 // TIkA - anvayArthagamyA // 11 // ajJAnAvRtAH pumAMso yAn padArthAn nApnuvanti tAn padArthAn sUtrakAro darzayati- 'savvagaM 'ityAdi ----anvayArtha --- yaha jo dharmaprajJApanA hai arthAt kSamA Adi dasaprakAra ke dharmoM kI prarUpaNA hai use ve asaddharma prarUpaNA kI dRSTi se dekhate haiM usameM adharma kI AzaMkA karate haiM / aisA karane vAle kauna haiM ? jo atyanta mUDha ( ajJAnI) haiM svAbhAvika viveka se vikala haiM aura 'akoviyA' samIcIna zAstroM se utpanna hone vAle bodha se bhI rahita haiM, ve paTukAya ke upamardanarUpa AraMbha meM zakA nahIM karate haiM aura jo pUrNarUpa se zuddha aura samasta doSoM se rahita vItarAga kI dharmaprarUpaNA hai, usameM zaMkA karate haiN| hiMsA kI bahulatA vAlI jo yajJa Adi kriyAe~ haiM unake viSaya meM zaMkA nahIM krte| yaha mahAn Azcarya kI bAta hai // 11 // anvayArtha se hI TIkA samaja lenA cAhie || 11 // anvayA --je A dha prajJApanA che, eTaleke kSamA Adi dasa prakAranA dharmAnI prarUpaNA che' tene te asaddha'nI prarUNAnISTie dekhe che. temAM adharmanI AzakA kare che. evu' kaNa kare che? tenA javAthya A pramANe che-je atyanta mUDha(ajJAnI) che, jee svAbhAvika vivekathI paNa vihIna che. ane yathA zAstromAMthI prApta thanArA dhanI paNa jemaNe prApti karI nathI, evA te loko kAyanA jIvAnA upamana rUpa Ara MbhamAM za'kA karatA nathI, parantu saMpUrNa zuddha ane samasta doSothI rahita vItarAganI je dhama prarUpaNA che, tenA pratye te zaMkAnI draSTie jove che, parantu hiMsAnI jemA adhiktA hoya che evI yajJAdi kriyAo pratye teo za'kAnI najare jotAM nathI, e paNa keTalu Azcaya janaka che?5115 anvayA saraLa hovAthI vadhu vivecana karavAnI jarUra nathI // 11 // For Private And Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mUlam savvaSpagaM viukasaM, savvaM maM vihUNiyA appattiyaM akammase, eyama, mige cae // 12 // chAyA sarvAtmakaM vyutkarSa, sarvA mAyAM vidhUya / apratyayikamakamIzaH etamartha mRgastyajet // 12 // sAnvayArthaTIkA-'savvappagaM' sarvAtmakaM sarvatra AtmasvarUpaM yasya sa sarvA tmakA sarvAntaHkaraNavartI lobhaH, tam / 'viukasaM' vyutkarSa vividhaH utkarSaH garyo vyutkarSaH mAnaHtam tathA 'zUma' iti mAyAm / appattiyaM' apratyayikam ajJAnI puruSa jina padArthoM ko prApta nahIM kara pAte haiM, sUtrakAra unhe dikhalAte hai "sabappagaM" ityAdi / zabdArtha-'sabbappagaM-sarvAtmakaM' sarvAtmaka lobha ko 'viukkasaM--vyutkarSa' aneka prakArake utkRSarUpa-mAnako tathA "guma-mAyA mAyAko 'appattiyaMapratyayikam' krodhako 'vihUNiyA-vidhya' tyAgakara 'akammaMse-akamAMzaH' jIva kamAMza rahita hotAhai 'eyama-etamartha' isa arthako 'mige mRgaH' mRgake samAna ajJAnI jIva 'cae-tyajet' tyAgadetA hai // 12 // have sUtrakAra e prakaTa kare che ke ajJAnI puruSo kyA kyA padArthonI prApti karI zatA nathI- "samvappaga" tyA zA-'sadhyappaga--sarvAtmaka' sAtmavAlAno viukkana-vyutkapa' bhane mAnA 7535-mAnane tathA 'NUma-mAyA mAyAne 'appattiya --pratyAyakam dhano 'vihUNiyA-vidhUya tyA parIne 'akamma se- akarmA zaH' 71 420 2hita thAya che. 'eyama--etamartha' mA ma ne| 'mige-mRgaH' bhUgatA ! 2majJAnI 05 'cae-tyajet' tyAga 42 . // 12 // - anvayArtha mane TI - sanA antaHkaraNamAM jene vAsa hoya che, evA krodhane sarvAtmaka kahe che. vyuharSa eTale bhAna. bha' meTalo mAyA, Ane "25 pattiya" bheTave / 5. mAdha,mAna, mAyA ane' somayI For Private And Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samapArtha yodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 2 azAnipusAM aprApya padArthanirUpaNam 293 krodham' lomAnamAyAkrodhAn 'vihUNiyA 'vidhUya-parityajya / lobhAdayo hi kaSAyAH, eteSAM parityAgena mohanIyakarmaNaH parityAgo hi pratipAdito bhavati / mohanIyakarmaNaH parityAgena ca sakalakarmaNAM parityAgaH pratipAdito bhavati / uktaMca "jaha. matthayamaIe, hayAe hammae talo / taha kammANi hammaMti, mohaNija khayaM gae / / 9 // chAyA--yathA mastake sUcyA hatAyAM hanyate talaH / tathA karmANi hanyante, mohanIye kSayaM gate // 9 // iti / / tena jIvaH 'akammase' iti akarmAMza:---- na vidyate karmaNAm aMzaH yasya saakamAMzaH kamarahito bhavati / karmaNAM vinAzazca samyag jJAnAt jAyate, na tu mithyAjJAnAt / etadeva darzayati--'eyama etamartha kamIzA'bhAvasvarUpam 'mie' ___ anvayArtha aura TIkA sabhI ke antaHkaraNa meM jisakA vAsa hai, aise lobha ko sarvAtmaka kahate haiM / vyutkarSa kA artha mAna hai rAma arthAt mAyA aura appattiyaM kA matalaba hai krodha / isa prakAra lobha, mAna, mAyA aura krodha se sampUrNa mohanIya karmakA grahaNa ho jAtA hai aura mohanIya karma se samasta karmoM kA grahaNa samajha lenA cAhiye / isa prakAra lobhAdi kaSAyoM ke tyAga se samasta lohanIya karma kA tyAga samajanA cAhiye mohanIya karma ke tyAga se sabhI karmoM ke tyAga koM samajanA cAhie / kahA bhI hai "jaha matthayAIe" ityAdi / jaise tADavRkSa ke mastaka meM sUI kA AghAta hone para tAlavRkSa sUkha jAtA hai, usI prakAra mohanIya karma kA kSaya hone para samasta karmoM kA ghAta ho jAtA hai // 1 // koM ke kSaya se jIva 'akarmA' karmoM se rahita ho jAtA hai| karmoM kA kSaya samyagjJAna se hotA hai, mithyAjJAna se nahIM / ajJAnI jIva isa artha ko tyAga detA hai arthAt karmakSaya rUpa artha se bhraSTa ho jAtA hai / saMpUrNa mohanIya karmanuM grahaNa thaI jAya che, ane mehanIya karma vaDe samasta karmonuM grahaNa thAya che, ema samajavuM, ane hanIya karmanA tyAgathI samarata karmono tyAga samaja ye dhuM para che "jaha matthayasUIe" tyA / jevI rIte tADavRkSanA mastaka (Toca para seya bheMkI devAthI tADavRkSa sUkAI jAya che, eja pramANe mehanIya kamene kSaya thaI javAthI samasta kane kSaya thaI jAya che ||1n, karmone kSaya thaI javAthI jIva' akasma" (karmothI rahita) thaI jAya che. karmone kSaya samya jJAnathI ja thAya che, mithyAzAnathI thatuM nathI. aAnI jIva A padArthane tyAga kare che For Private And Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 294 sUtrakRtAGgasUtre mRgaH mRga iva mRgo'jJAnI jIvaH 'cae' tyajet parijahyAt / etasmAdarthAt ajJAnI jIvaH paribhraSTo bhavatIti / ajJAnI jIvaH etamartha kamIzA'bhAvalakSaNam artha parityajati / etAvatA jJAnAbhAvena jIvaH svamArgAt mokSalakSaNAt paribhrazyan saMsAralakSaNAmadhogatimeva punaH punarAmotIti // 12 // punarapi--ajJAnavatAM doSamAvedayati sUtrakAraH-'je eya ityAdi / mUlamje eyaM nAbhijANaMti micchadiTThI aNAriyA / migAvA pAsabaddhA te ghAyamesati gaMtaso // 13 // chAyAye etannA'bhijAnanti mithyAdRSTayo'nAryAH / mRgAM iva pAzavaddhAste ghAtameSyanyanantazaH // 13 // pariNAma yaha hotA hai ki samyagjJAna ke abhAva se jIva mokSamArga se cyuta hokara caturgati saMsAra svarUpa adhogati ko vAra bAra prApta hotA hai // 12 // sUtrakAra punaH ajJAniyoM ko hone vAle doSa prakaTa karate haiM -"je eya ityAdi / zabdArtha-'jo micchadihi-ye mithyAdRSTayaH' jo mithyAdRSTi 'aNAriyAanAryAH' anArya puruSa 'eyaM-etam' isa arthako 'nAbhijANaMti-naiva jAnanti' nahIM jAnate haiM 'te-te' ve loga 'pAsabaddhA- pAzapAzitAH' pAzame baddha 'migA va-mRgAiva' mRgake samAna 'Nataso-anaMtazaH' anantavAra 'ghAyaM-ghAta' vinAzako 'esaMti-eSyanti, prAptakareMge // 13 // eTale ke karmakSaya rUpa arthathI bhraSTa thaI jAya che karmakSaya karI zakyuM nathI. samyaga jJAnanA abhAvane kAraNe jIva mokSanA mArga para prayANa karavAne badale te mArganI bahAra ja rahe che eTale ke cAra gativALA saMsAra rUpa adhogatimAM ja vAraMvAra bhramaNa karyA kare che. 12 suutr||2 ve se vAta pra48 43 cha / ajJAnI yAne zunu4sAna thAya cha "je eya" ItyAdi 204Aya jo micchaddiTThI-ye mithyAdRSTayaH' re bhizyAvRSTi pAyo 'aNAriyA - -anAryAH' manA pu3So 'eyam-etam' yA arthAne 'nAbhijANati-naiva jAnanti' nAtA nathI. 'te-te se so pAsabaddhA-pAzapAzitAH' pAzamA yesA 'migAva-mRgAiva' bhRganI ma 'Nataso-anaMtazaH' manatavAra 'ghAya-ghAtam' vinAzane 'esatieSyanti' prApta 42ze. // 1 // For Private And Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhino TokA pra. zu. a. 1 u. azAninAM doSanirUpaNam 295 anvayArtha:-- (je micchadiTTI) ye mithyAdRSTayaH, mithyA-viparItA dRSTi:-darzanaM yeSAM te mithyAdRSTayaH (aNAriyA) anAryAH-- zAstravihitakarmaNaH sakAzAt atidaratAMgatAH pravacanabAhyA ityarthaH (eyaM) etam artha (nAbhijANaMti) naiva jAnanti / (te te mithyAdRSTayAdayaH (pAsavaddhA) pAzapAzitAH (migA vA) mRgAiva, (gaMtaso) anantazaH, anantavAram (ghAya) ghAtaM-vinAzam (esaMti) epyanti-prAmuvanti vinaSTA bhavantItyarthaH // 13 // -TIkATIkA bhAvagamyA, bhAvazcAyam-yathA pAzavaddhA mRgA anekazaHtADanamAraNAdikamaniSTamanubhavanti, tathA'jJAnapAzaparivRtAstAdRzA jIvA api muharmuhuH saMsAre janmamaraNAdikameva prAmuvanti / mithyAtvagrahagrastAH kuzAstravihitakarmaNAmAcaraNena narakanigodAdipradhAnakaM saMsAramevA''vizanti, na tataH kadAcidapi teSAM trANaM bhavatItyajJAninAmayaM doSaH // 13 // anvayArtha jo mithyAdaSTi aura zAstravihita anuSThAna se atyanta dUra rahane vAle arthAt Ahata pravacana se bAhya puruSa isa bAta ko na jAnate ve jAla meM phase mRge ke jaise anantavAra ghAta ko prApta hote haiM // 13 // -TIkAabhiprAya yaha hai ki jaise bandhana meM par3e hue mRga aneka prakAra ke tAGana mAraNa Adi aniSToM ko prApta hote haiM usI prakAra ajJAna ke bandhana meM paDe hue ajJAnI jIva bhI bAra bAra janmamaraNa ko prApta hote haiM / jinako mithyAtva rUpI graha ne grasta kara rakkhA hai ve mithyAzAstroM meM vidhAna - anvayArtha - je mithyASTi ane zAstrokata anuSThAnothI atyanta dUra rahenArA eTale ke AIpravaca nathI dUra rahenArA (jina prarUpita dharmanuM zaraNa nahIM lenArA) puruSo A vAta samajatA nathI teo jALamAM phasAyelA mRganI jema vAraM vAra aniSTanI prApti karyA kare che 13 -ttiijevI rIte jALamAM paDeluM haraNa aneka prakAranA tADana, mAraNa Adi rUpa apattio sahana kare che, e ja pramANe ajJAnanA banzanamAM paDelA ajJAnI jIve paNa vAraMvAra janma, jarA, maraNa adi Apattione anubhava karatA rahe che. jemane mithyAtva rUpI graha grasta karI lIdhA che, evA te cha mithyA zAstrI dvArA jemanuM pratipAdana karAyuM che evAM For Private And Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 296 www.kobatirth.org ityAdi -- sUtrakRtAGgasUtre itaHparamajJAnavAdinAM mataM nirasituM teSAM matAni darzayati- 'mAhaNA ' mUlam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ra 3 4 6 mAhaNA samaNo ege, sabve nANaM sarva ve| 8 9 10 1 11 13 12 savvaloge vi je pANA na te jANaMti kiMcaNa // 14 // -chAyA brAhmaNAH zramaNA ke sarve jJAnaM svakaM vadanti / sarvaloke'pi ye prANA, na te jAnanti kiJcana || 14 || -- anvayArtha ( ege ) eke ' mANA ' brAhmaNA: ( samaNa ) zramaNAH - zAkyAdayaH (savve ) sarve'pi sayaM svakIyam (nANaM) jJAnam (vayaMti) vadanti = jJAnapratipAdanaM 4 kiye hue karmoM kA AcaraNa karake narakanigoda Adi durgatiyoM me hI praveza karate haiN| unakA una durgatiyoM se trANa (rakSaNa) nahIM ho sakatA / yaha ajJAniyoM kA doSa hai // 13 // isake pazcAt ajJAnavAdiyoM ke matakA nirAkaraNa karane ke lie unakA mata pradarzita karate haiM " mahaNA" ityAdi / zabdArtha - 'ege - eke' koI 'mAhaNA - brAhmaNAH' brAhmaNa 'samaNA - zramaNAH ' zramaNa 'savve sarve' sava 'sayaM svayaM' apanA 'nANaM- jJAnam' jJAna 'vayaMti vadanti ' batAte haiM 'tu-tu' paraMtu 'savvaloge vi-sarvasminnapi loke, saba loka me 'je pANAye prANinaH' jo prANI 'te-te' ve 'kiMcaNa kiJcana' kuchabhI 'na jANaMti- na jAnanti ' nahIM jAnate haiM ||14|| karmonuM AcaraNa karIne narakanagAda Adi dutimAM ja praveza kare che te durgatimAMthI temanuM trANu ( rakSaNa ) thai zakatu nathI ajJAnIone potAnA doSane kAraNe ja naraka nigA hanA huHyo vAra vAra loNavavA paDe che. // 13 // - have ajJAnavAdIenA matanuM khaMDana karavA mATe temanA matane prakaTa karavAmAM ave che" " ityAdi mAhaNA zabdArtha - 'page - eke' a 'mAhaNA- brAhmaNo:' zrAhmA 'samaNA zramaNAH' zrama 'savve--sa' gadhA 'sayaM svayaM' potAnu' 'nANaM' - jJAnam' jJAna 'vayaM'ti vadanti' matAMce che. 'tu tu' paraMtu 'sabaloge vi-sarvasminnapi loke' maghAsoubho 'je pANA-ye prANinaH prANiyo che 'te te 'tethe' kica-kiJcana 446 pAsuna jA" ti na jAnanti nagutA nathI // 1.4 // For Private And Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha yodhinI TokA pra. zru a. 1 u. 2 ajJAnavAdinAM matanirasanam 297 kurvanti / parantu (savva loge vi) sarvasminnapi loke (je pANA) ye prANinaH brAhmaNAdayaH (te) te (kiMcaNa) kizcana-kimapi (na jANaMti) na jAnanti // 14 // TIkA spaSTA / ayaM bhAvaH-sarve'pi brAhmaNAH zAkyAdayazca heyopAdeyArthabodhakaM jJAnaM prarUpayanti sva sva zAstre / anena rUpeNa etAdRzArthA'nuSThAne kRte sati svargAdikaM bhaviSyati, mokSazca bhaviSyati parantu teSAM nedaM jJAnam, api tu ajJAnameva / tatra kAraNaM parasparavirUddhArthAnAM pratipAdanameva / parasparaviruddhArthapratipAdanAt jJAyate na teSAM jJAnam , kintu pratipAdyamAnaM tat , ajJAnameva // 14 // ___anvayArtha ____ koI koI brAhmaNa aura zramaNa sabhI apane apane jJAnakA bakhAna karate haiM, kintu sampUrNa loka meM jo prANI haiM ve kucha bhI nahIM jAnate haiM // 14 // -TokArthaTIkA spaSTa hai / abhiprAya yaha hai ki sabhI brAhmaNa aura zAkya Adi zramaNa heya upAdeya padArthoM kA bodhaka jJAna apane apane zAstra meM nirUpaNa karate haiM kahate haiM isa prakAra se yaha anuSThAna karane para svarga Adi kI prApti hogI aura mokSa kI prApti hogI, parantu unakA vaha jJAna jJAna nahIM, ajJAna hI hai / isakA kAraNa yaha hai ki ve paraspara virodhI prarUpaNA karate hai / paraspara viruddha prarUpaNA karane se pratIta hotA hai ki unhe vAstavika jJAna nahIM hai, pratyuta ve saba ajJAna ke andhakAra me hI bhaTaka rahe haiM // 14 // -manvayArtha - kaI kaI brAhmaNa ane zramaNo (bauddha sadhuo) peta potAnA jJAnanA vakhANa kare che parantu lekamAM je jIve che, teo kazuM jANatA nathI. n 14 in - TI saghaLA brAhmaNa ane zAkayAdi zamaNe upAdeya padArthono badha karAvanAra jJAnanuM pita pitAnA zAstramAM nirUpaNa kare che, ane kahe che ke A prakAre A anuSThAna karavAthI svarga AdinI prApti thaze. ane mokSanI prApti thaze. paraMtu temane te jJAna yathArtha rUpe te jJAna ja nathI, ajJAna ja che. tenuM kAraNa e che ke teo paraspara virodhI prarUpaNa kare che A prakAranI temanI paraspara virodhI hoya evI prarUpaNa dvArA evI pratIti thAya che ke tema nAmAM vAstavika jJAnAne abhAva che. kharI rIte te teo ajJAna rUpI aMdhakAramAM ja maTapA 2 // cha // 14 // sU 36 For Private And Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre atha tanmatadarzanAya dRSTAntaM darzayati sUtrakAraH- milakkhU' ityAdi / ___ - mUlam - milakkhU amilakkhUsma, jahA vuttAgubhAsae / Na heuM se vijANAi, bhAsiyaM tANubhAsae // 15 // -chAyA - mleccho 'lecchasya yathoktAnubhASakaH / na hetuM sa vijAnAti, bhAsitaM tadanu bhASate // 15 // -anvayArtha:(jahA) yathA (milakkhU ) mlecchaH (amilakkhussa) amlecchasya-AryapuruSasya (vuttANubhAsae) uktAnubhASakaH-uktArthasyA'nubhASakaH yathA kazcidanAryaH AryabhApitasyA'nuvAdako bhavati 'se' mlecchaH 'heu' kAraNam / (Na) na= naiva (vijANAi) vijAnAti kintu (bhAsiyaM) bhApitam Aryairyad bhApitaM (taM) tat (aNubhAsae) anubhASate tasyAnuvAdamAtraM karoti // 15 / / aba unake mata ko dikhalAne ke lie sUtrakAra dRSTAnta kA prayoga karate hai-- milakkhU " ityAdi / zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'milakkhU-mlecchaH' mleccha puruSa 'amilakkhUssaamlecchasya' Arya puruSake 'vutnANubhAsae-uktAnubhASakaH' kathanakA anuvAdakarate hai 'se-saH' vaha mleccha 'heu-hetuM' kAraNako 'Na vijANAi- na vijAnAti' nahIM jAnatA hai 'bhAsiyaM-bhASitam' usake kathanakA 'aNubhAsae-anubhASate, anuvAdamAtra karatA hai // 15 // - anvayArtha - jaise koI mleccha Arya puruSa ke kathana ko doharA detA hai magara usa kathana ke artha ko nahIM samajhatA, sirpha Arya puruSa ke kathana ko tote ke jaisA doharA detA hai // 15 // have temanI mata matAvAne mATe sUtra42 me dRSTAnta cha"milaka" tyAdi zAya-'jahA-yathA' ma 'milakkhU-mlecchAH' 7535 'amilaka khusta--amleyasya' mA 53panA 'buttANubhAsae--raktAnubhASakaH' 4thanI anuvAda , 'se-sa' ta 27 heu-hetu" // 25 ne 'Na vijANAi-na vijAnAti' odytA nathI. 'bhAsiya-- -bhASitam tenA 4thana no 'aNubhAsapa-anubhASate' anupA4 4 42 che. // 15 // -anvayArtha - jema keIsleccha Arya puruSanuM kaI kathana sAMbhaLI jAya che tene artha te ta jANatA nathI parantu chatAM paNa te vAraMvAra popaTanI jema te kathananuM uccAraNa karyA kare che. 15 For Private And Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org mArthaM bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 2 tanmatakha Dane mlecchaSTAntaH dArzantikazca 299 TIkA- nigadasiddhA / ayamabhiprAyaH yathA kazvidanAryaH viziSTa svamanISayA Aryasya kasyacida bhASasyA'nuvAdameva karoti / kintu AryabhASaNasyA'bhiprAyaM vA tAdRzabhASaNe kAraNaM vA na kathamapi - ' kenA'bhiprAyeNAyaM vadati, kena hetunA vA vadati ityAdikaM kimapi nA'vagacchati, kintu zukavat kevalamanuvadatyeveti // 15 // , pUrva dRSTAntaM darzayitvA sAmprataM dASTantikamAha-' evamannANiyA ' ityAdi / - mUlam - 2 6 3 4 eva mannANiyA nANaM, vayaMtA visayaM sayaM / 5 6 9 nicchayatthaM na jANaMti, milakkubva abohiyA // 16 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir y - - chAyA evamajJAnikA jJAnaM vadanto'pi svakaM svakam / nizvayArthaM na jAnanti mlecchA iva avodhikAH // 16 // - -- TIkArtha TIkA sarala hI hai| Azaya yaha hai ki jaise anArya puruSa kisI Arya puruSa ke kathana ko sunakara use jyoM kA tyoM bola detA hai, magara vaha yaha nahIM samajhatA ki isa kathana kA abhiprAya kyA hai, aura kisa kAraNa se yaha bhASaNa kiyA gayA hai, vaha to tote ke jaise use mAtra doharA detA hai ||15|| dRSTAnta dikhalAkara aba dAntika kahate haiM- "eva mannANiyA" ityAdi / zabdArtha - ' evaM - evam' isI prakAra 'abhANiyA ajJAnikA:' jJAnarahita zramaNa aura brAhmaNa 'sayaM - sarva' svakaM svarka, apane apane 'nANaM' jJAnaM jJAnako - TIartha - atha spaSTa che. koi mleccha (anAya )kAi Aya ne moDhethI belAyelA thADA zabdo sAMbhaLI jAya che. tyAra bAda te mleccha te zabdonuM eja svarUpe -temAM saheja paNa pheraphAra karyAM vinA peApaTanI jema vAraMvAra UccAraNa karyA kare che. te kathanano bhAvArtha te jANatA nathI zA mATe te A dvArA evA vacanonu UccAraNa thayuM che, te paNa te jANatA nathI.te te mAtra popaTanI jema tenuM uccAraNa karavAnu ja zIkhyA che. pA uparyukata prAnta dvArA je vAtanuM sUtrakAra pratipAdana karavA mAge che, te vAta hArzantisthI huve matAvavAmA ave che " evamannANiyA "chatyAhi zabdArtha -- ' evaM '--evam' se pramANe 'annANiyA ajJAnikAH jJAna vinAnA zrabhabhu ane zrAhma 'saya sayaM svaka svaka' pota potAnA 'NA' - jJAnam' jJAnane 'vayaM' tASi For Private And Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 300 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre - anvayArtha : ( evaM ) evam = ukta prakAreNa ( amnANiyA) ajJAnikAH jJAnarahitA brahmaNAH zramaNAzca ( sayaM sayaM) svakaM svakaM (nANaM) jJAnaM ( vayaMtAvi) vadanto'pi (nicchayatthaM) nizcayArtha ( na jAnaMti) naivajAnanti / kathaM na jAnanti ? ityAha-(milakkhuva) mlecchA iva pUrvapradarzitamlecchA iva (avoDiyA) avodhikAH bodharahitA santi, ataeva te nizrayArthaM na jAnantIti bhAvaH / yathA mlecchA Arya puruSasyA'bhiprAyaM paramArthato'jAnAnA eva kevalaM- AryabhASitamevAnubhASante tathA samyag - jJAnarahitAH kecana brAhmaNA zramaNAca svakIyaM svakIyaM jJAnaM vadanto'pi na nizcitArthasya jJAtAraH, parasparaviruddhArthapratipAdakatvAditi bhAvaH || 16 || "vayaM tAvi vadanto'pi' kahate huye bhI 'nicchayatthaM niyArtha' nizcita arthako na 'jANaMti na jAnanti' nahIM jAnate haiM 'milakkhucca - mlecchA iva' pUrvokta mleccha ke tulya 'avohiyA avodhikAH bodhazUnya hI hai ||16|| ---anvAyArtha--- isI prakAra ye ajJAnI brAhmaNa aura zramaNa apane apane jJAna kA vakhAna karate hue bhI nizcita artha ko nahIM jAnate haiN| kyoMki ye sava pUrvokta mleccha ke samAna aboDiyA, abodha haiN| jaise mleccha Arya puruSa ke abhiprAya ko vAstavika rUpa se nahIM jAnate hue kevala Arya puruSa ke bhASaNa kA anukaraNa hI karate haiM samajhate kucha nahIM sirpha jyoM ke tyoM zabda ugala dete haiM, usI prakAra jJAna hIna ye brAhmaNa aura zramaNa apane apane jJAna kA pratipAdana karate hue bhI nizcita artha ke jJAtA nahIM hai / jJAtA hote to eka dUsare se virUddha prarUpaNA kyoM karate ? ||16|| -danto'pi vA chatAM pazu 'nicchyattha- nizcayArtha" nizcita arthane 'na jANa N ti--- jAmanti' lagutA nathI. 'milakkhudhva- mlecchAiva' paDelA uDelA mlecchonI bha 'abodina ayodhikAH' modha vinAnA che. // 16 // .I -manvayArtha - For Private And Personal Use Only eja pramANe ajJAnI brAhmaNeA ane zAkayAzramaNA kheta petAnA jJAnanAM vakhANu karavA chatAM paNa nizcita artha cIanabhinna ja hoyache, kAraNa ke teo pUrvakata mlecchanA jevA akhAdha che. jevI rIte A puruSanA vacanonA bhAvArtha nahI samajavA chatA paNapUvA kata mleccha temaNe (A purape) uccArelA vacanonuM vAraMvAra uccAraNa karatA hatA eja pramANe jJAnahIna A brAhmaNA ane zAkayAdi zramaNA teo dharma tatvanA yathArtha svarUpathI ajJAta ja he che. jo teo jJAtA hoya, to paraspara vireAdhI prarUpaNA zA mATe karata? 5165
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 2 tanmatakhaDaje mlecchahapAntaH dAntikazca 301 TIkA'bhiprAya gamyA, so'bhiprAyazcAyam-tehi brAhmaNAH svakIya zAstrasya upadeSTAraM sarvajJamitimatvA tadupadiSTAkriyAsu pravarteran kintu ayamupadeSTA sarvajJa iti alpajJaiH purupai nirNatuM na zakyeta, nA'sarvajJaHsarva jAnAtIti nyAyAt / anyatrA'pyuktam sarvajJo'sA viti hyetat , tattatkAle bubhutsubhiH / tajjJAnajJeyavijJAnarahita Ayate katham // 1 / / iti / kica parakIya jJAnAnAmapratyakSatvAd upadeSTuH puruSasya vivakSApi naiva ---TIkArtha--- TIkA abhiprAyagamya hai / vaha abhiprAya yaha hai ve brAhmaNa aura zramaNa apane zAstra ke mUla upadezaka ko sarvajJa mAnakara usake dvArA upadiSTa kriyAoM meM pravRti karate haiM parantu vaha upadezaka sarvajJa thA, isa bAta kA nirNaya alpajJa puruSoM dvArA kiyA nahIM jA sakatA / jo svayaM asarvajJa hai vaha sarvajJa ko nahIM jAna sakatA aisA nyAya hai / dUsare sthala para kahA hai---"sarvajJo' sAvitihyetat,, ityAdi / 'jisa kAla meM tathAkathita sarvajJa thA, usa kAla meM bhI agara koI use sarvajJa ke rUpameM jAnane kI icchA karate to usake jJAna ke dvArA jAnane yogya padArthoM ke jJAna se rahita hone ke kAraNa ve use sarvajJa ke rUpa meM kaise jAna sakate the ? arthAt jaba taka sarvajJa ke dvArA jAne hue padArthoM ko koI svayaM na jAna le taba taka use sarvajJa ke rUpa meM nahIM jAnA jA sakatA / jise sarvajJa kahA jAtA hai vaha sabhI padArthoM ko jAnatA hai aura vAstavika rUpa se jAnatA hai, yaha bAta alpajJa manuSya nahIM jAna sakatA / - - uparyukata gAthAno bhAvArtha nIce pramANe che brAhmaNo pite pitAnAzAstranA mULaupadezaka sarvane mAnIne temanA dvArA upadiSTa kriyAomAM pravRtti karatA rahe che. paraMtu te upadezaka kharekhara sarvajJa hatA ke nahIM, tene nirNaya alpajJa puruSa dvArA karI zakAtuM nathI. je te ja asarvajJa heya, tenA dvArA sarvajJAne jANI zakAtA nathI, e niyama che. kahyuM paNa che ke "savo'mAviti hyatatU' tyAhi ANe sarvajJa vidyamAna DAya che, te ANe paNa jo ke temane sarvajJa rUpe jANavAnI IcchA kare che te paNa temane sarvajJa rUpe jANI zakyAne samartha thatuM nathI, kAraNa ke tenuM pitAnuM jJAna ja eTaluM parimita hoya che, ke pitAnA te rAna dvArA te sarvane sarvajJa rUpe jANI zakyuM nathIeTale ke jyAM sudhI sarvajJanA dvArA jANavAmAM AvelA padArthane koI vyakti pote ja jANI na le, tyAM sudhI te vyakti temane garvajJa rUpe oLakhI zakatI nathI. jene sarvajJa kahevAmAM Ave che, teo trikALavattI padArthone jANatA hoya che, ane te padArthone yathArtha rUpe teo jANatA hoya che. paraMtu A For Private And Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 302 sUtrakRtAgasUtre vijJAtuM zakyate, iti, upadeSTurabhiprAyasyA'parijJAnAtte brAhmaNAdayaH AnAryabat kevalaM svopadeSTurvacanAnAmanuvAdakA eva na tu tadbhAvajJAtAra iti // 16 // ___etAvatA prabandhena ajJAninAM matamupanyastam itaHparaM tanmate dRSaNamAha -- 'annANiyANaM' ityAdi / mUlam'annANiyANaM' vImaMso aNNo NeNa viniycchdd'| appaNo ya paraM nAlaM, kao annANusAsiuM // 17 // chAyAajJAnikAnAM vimarzaH ajJAnena viniyacchati / Atmanazca paraM nAlaM kuto'nyAnanuzAsitum // 17 // abhiprAya yaha hai ki sarvajJa ke samakAlIna alpajJa puruSa bhI sarvajJa kI sarvajJatA ko nahIM samajhate the to vAda ke loga to samajha hI kaise sakate haiM ? isake atirikta dUsare ke jJAna pratyakSa nahIM hote haiM, ataeva upadeSTA puruSa kI vivakSA (kathana karane kI icchA) bhI nahIM jAnI jA sakatI / isa prakAra upadeSTA puruSa ke abhiprAya ko na samajha sakane ke kAraNa ve brAhmaNa Adi ajJAnavAdI pUrvokta anArya ke samAna apane upadezaka ke vacanoM kA anuvAda mAtra karate haiM arthAt usake zabdoM ko tote kI taraha doharA dete hai, usake abhiprAya ko nahIM jAnate haiM // 16 // yahAM taka ajJAnavAdiyoM ke mata kA ullekha kiyA, aba unake mata meM doSa kahate hai--"annANiyANaM" ityAdi / vAta alpajJa manuSya jANI zakyuM nathI. A kathanane saMkSipta bhAvArtha e che kesarvajJa samakAlIna alpajJa puruSe paNa sarvazanI sarvajJatAne samajI zakatA na hatA, te tyAra bAda utpanna thayelA mANase te tene kevI rIte samajI zake? vaLI anyanuM jJAna pratyakSa anubhavane viSaya paNa banI zakatuM nathI. upade puruSanI vivekSA (kathana karavA pAchaLano Azaya paNa jANI zakAtI nathI. A prakAre upadeTA puruSanA kathanane Azaya nahI samajI zakavAne kAraNe te brAhmaNa Adi dvArA pUrvokta anArya (sveccha)nI jema, potAnA upadezakanA vacanane anuvAda mAtra ja karavAmAM Ave che eTale ke temanA kathanane bhAvArtha samajyA vinA teo popaTanI jema teucAraNa ja karatA hoya che. sUtrakAre A gAthA sudhInI gAthAomAM ajJAnavAdIonA matane ullekha karyo che, ve tamanA bhatamA rakhA hoSI mAtApAmA mAve cha'annANiyANa" tyAdi For Private And Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - -- - samAyartha bodhinI TokA pra. zra. a. 1 u. 2 ajJAnavAdimate dRSaNapradarzanam 303 anvayArthaH(annANiyANaM) ajJAninAm, na vidyate jJAnaM yasyA'sau ajJAnI, na jJAnamajJAnam / atra virodho nabarthaH, tathA ca jJAnavirodhI viparItajJAnavAnityarthaH / teSAmajJAninAM (vImaMsA) vizeSeNa mImAMsA vicAraH / (appaNe) AtmIyapakSe ajJAnapakSe iti yAvat / (na viniyacchai) na mukto bhavati / (appaNo) saH ajJAnavAdI svAtmAnamapi (aNusAsiuM) anuzAsitum (nAlam) na alaM paryAptaH (annANu sAsiuM) anyAn svetarAn anuzAsituM kuto'lam kutaH paryAptaH syAt / zabdArtha-'annANiyANa-ajJAninAm ' ajJAnavAdiyoMkA, 'vimaMsA-vimarzaH' paryAlocanAtmaka vicAra 'apNANe-ajJAne' ajJAnapakSameM 'na viniyacchai-na viniyacchati' mukta nahIM hosakatA hai 'appaNo ya-Atmanazca' apane ko bhI 'aNusA. siuM-anuzAsitu' zikSA denekeliye 'nAlam-na alam' paryApta nahIM hote punaH ve 'aNNANusAsiGa-anyAnuzAsitum' dUsareko zikSAdenemeM kaise samartha ho sakatA hai ? // 17 // _ --anvayArtha--- jise jJAna na ho vaha ajJAnI kahalAtA hai aura jJAna nahIM so ajJAna / yahAM naJ samAsa virodha ke artha meM hai| ataeva ajJAnI kA artha huA jJAna virodhI viparIta jJAna vAlA / ajJAniyoM kA vizeSa kathana yaha hai--ajJAna hI zreSTha aura zreyaskara hai, aisA vicAra ajJAna pakSa meM saMgata nahIM hai / ajJAnI apane ko bhI anuzAsita karane meM samartha nahIM hai to dUsaroM ko anuzAsita karane meM kaise samartha ho sakatA hai ? arthAt jo apane ko hI nahIM samajha zahAtha-'annANiyANa-azAninAm' mazAna vAhiyAnA 'vima sA-vimarza:' payAMtIyanAma viyA2 'appANe-ajJA' ajJAna pakSaNI 'na viniyacchai-na viniyacchati bhuta yazatA nathI. 'appaNovi-Atmanazca' pAtAne 55 'aNulAsiu-anuzAsituM' zikSA 421 // bhATe 'nAlam-na alam' paryAyatA nathI. zathI tethe 'aNNANusAsiu-- anyAnuzAsitu' mItane vI te zikSA mI zata // 17 // -anvayArtha - nAmA jJAna na DAya tene ajJAnI che. "zAnanI malA bheTale. ajJAna" ajJAna padamAM naga samAsavirodhanA arthamAM che. tethI ajJAnI eTale jJAnathI vidhI evA. viparIta jJAnavALe." ajJAna ja zreSTha ane zreyaskara che. evI mAnyatA ajJAna pakSe saMgata nathI. ajJAnI mANase potAne anuzAsita karavAne samartha hatA nathI, te anyane anuzAsita For Private And Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 304 sUtrakRtAGgasane arthAt yaH svAtmAnamapi zAsituM na prabhavati, sa anyAn kathamiva zAsane samarthaH syAt / svayamasiddhaH kathaM parAn sAdhayiSyatItinyAyAt / TIkA'annANiyANaM' ajJAnikAnAm-samyag jJAnarahitAnAm yo'yam-'vImasA' vimarzaH vicAraH paryAlocanarUpaH saH 'annANe' ajJAne ajJAnaviSaye 'na niyacchai' 'na niyacchati-nizcayena na yacchati nA'vatarati na yujyate iti bhAvaH yataH yo'yaM evambhUtasteSAM vicAraH yathA-jJAnaM satyatA asatyam , iti ? tathA ajJAnameva zreyaH yathA yathA jJAnA'tizayaH, tathA tathA ca doSA'tirekaH itica / etAdRzo vicAraH teSAM na yuktaH evaMbhUtasya vicArasyA'pi jJAnarUpatvAt ajJAnavAde tAdRza vicArasyA'vatArayitumazakyatvAt / apica-ete ajJAnavAdinaH 'appaNo ya'Atmanazca Atmano'pi svAnapi 'paraM' param-jJAnAtparam ajJAnamityarthaH, tad sakatA vaha dUsaroM ko kaise samajhA sakatA hai ? jo svayaM asiddha hai vaha dUsaroM ko siddha nahIM kara sakatA. aisA nyAya hai // 17 // TIkAtha--- samyagjJAna se rahita ajJAnavAdiyoM kA yaha jo vicAra hai so ajJAna vAda meM ucita nahIM hai| unakA vicAra isa prakAra hai ki-jJAna satya hai yA asatya ? ajJAna hI zreyaskara hai / jyoM jyoM jJAna baDhatA hai tyoM tyoM doSa baDhate hai| unakA yaha vicAra yuktiyukta nahIM hai, kyoMki yaha vicAra bhI to jJAnasvarUpa hI hai aura ajJAnavAda meM isa prakAra ke vicAra kI koI saMgati nahIM ho sakatI / isake atirikta ye ajJAnavAdI apane ko bhI ajJAnavAda kA karavAne samartha te kevI rIte hoi zake. eTale ke je pote ja samajI zakavAne asamartha hoya, teo anyane kevI rIte samajAvI zake je pite ja asiddha hoya che, te anyane siddha karI zakate nathI, e niyama che, 1chA -arthsamyaga jJAnathI rahita ajJAnavAdIone je A vicAra che, te ajJAnavAda sAthe saMgata lAgate nathI. temane vicAra (mAnyatA)A prakAra che "jJAna satya che, ke asatya ! ajJAna ja zreyaskara che. jema jema jJAna vadhatuM jAya che, tema tema doSa paNa vadhatI ja jAya che." temanI A mAnyatA yuktiyukta nathI, kAraNa ke A prakArane vicAra paNa jJAnasvarUpa ja che. vaLI ajJAnavAdamAM AprakAranI mAnyatA koI paNa rIte saMgata lAgatI nathI. vaLI A prakAranI temanI mAnyatA hovAne kAraNe te ajJAnavAdIo pitAnA anuyAyIone paNa For Private And Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u.2 amAnavAdimate duSarNAnarUpaNam 305 ajJAnavAdam 'aNusAsiuM' anuzAsitum-upadeSTuM nAlaM' nAlam na samarthAH santi, ajJAnapakSasvIkAreNa teSAmanatvAt tarhi te svayamajJAH santaH 'anne' anyAnziSyatvena svasamIpasamAgatAn anuzAsitum 'kao nAlaM' kuto'lam kathaM samarthAbhaveyuriti / ye'jJAnapakSaM svasminnapi sthApayituM na samarthAste'nyebhyaH kathamajJAnavAdaM zikSayituM samarthA bhavantIti bhAvaH / tathA ca-ime'jJAnavAdinaH yathA svayameva ajJAnina stadA tatsamIpe ye samAgatA upadeza grahaNAya, tAMste kathamivopadekSyanti, svasyaivA'jJAnitvAt / upadezo jJAnasAdhyaH, iti niyamAt / jJAnaviraheca kathaM svaM paraM vA bodhayituM te samarthAH syuH / yadapyuktam- "paracetovRttInAM jJAtumazakyatvAd ajJAnavAdaH zreyAn" iti, tadapi na samyak / yato'. jJAnavAdibhiH paraceto vRttayo'pi jJAyante, iti svIkArAt / kathamanyathA ajJAnigurusamIpe yadA ziSyAH samAgacchanti, tadA taiH kathaM jJAyeta ime matpAveM upadeza nahIM kara sakate, kyoki ajJAnavAda ko svIkAra karane ke kAraNa ve svayaM ajJAnI haiM to ziSya ke rUpa meM samIpa Aye hue dUsaroM ko upadeza dene meM kaise samartha ho sakate haiM? jo apane Apa meM bhI ajJAnapakSa ko sthApita nahIM kara sakate, ve dUsaroM ko ajJAnavAda kI zikSA kisa prakAra de sakeMge ? upadeza jJAna se diyA jAtA haiM / jJAna ke abhAva meM ve sva athavA para ko samajhane meM kaise samartha ho sakate hai ? para kI cittavRttiyAM jAnanA zakya nahIM haiM, ataeva ajJAna hI zreyaskara hai| yaha kathana bhI ThIka nahIM hai kyoMki ajJAnavAdiyoM ne parakIya cittavRttiyoM kA jJAna bhI svIkAra kiyA hai / anyathA ajJAnI guru ke samIpa jaba ziSya Ate haiM to vaha kaise jAneMge ki yaha mujhase kucha jAnane ke lie ajJAnavAdane upadeza ApI zake nahIM, kAraNa ke ajJAnavAdane svIkAra karavAne kAraNe teo pite ja ajJAnI che, evI parIsthitimAM temanI samIpe AvelA ziSyone athavA temanA anuyAyIone upadeza ApavAnuM sAmarthya ja temanAmAM kyAMthI saMbhavI zake? jeo pitAnA aMtaHkaraNamAM ja ajJAnapakSane sthApita karavAne samartha na hoya, teo anyane ajJAnavAdane upadeza kevI rIte ApI zake ? jJAna hoya te ja upadeza ApI zakAya che jJAnane abhAva ja hoya te teo pite kevI rIte samajI zake ane anyane samajAvI zakavAne samartha paNa kevI rIte heI zake! manyanA cittavRttimA (bhanAmAva)ne banavAnu. zaya hotu nathI, tethI ajJAna hitakara che." A prakAranI mAnyatA paNa ucita nathI, kAraNa ke ajJAnavAdIoe parakIya manobhAvene jANavAnuM jJAna paNa saMpAdita karyuM hoya che. je evuM na hoya, te ajJAnI gurunI samakSa kaI ziSya kaI vAta jANavA mATe Ave, tyAre tene kevI rIte te vAtanI khabara sU. 36 For Private And Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 306 sUtrakRtAya kimapi jJAtuM samAgatA iti, ajJAte ca kathamupadezaH syAt iti upadezAnyathA' nupapacyA siddhayati / yat ajJAnI gururjAnAtyeva ziSyasya prazna viSayiNImicchAm / anumAnena ceSTAdinA ca jJAyate evaM paraceto vRttiH, taduktam"akAra riGgitairgatyA, ceSTayA bhASaNena ca / natravaRvikAraizca, jJAyate'ntargataM manaH // 9 // " iti / kathaM jJAnamantareNa jJAyate tasmAt na te svasyAjJAnapakSaM sAdhayituM samarthA iti siddham / ataH ajJAnapakSasteSAM na yukta iti ||17|| yathA ca ime varAkA ajJAnavAdinaH svAtmAnaM paraMca bodhayituM na samarthAH tathA dRSTAntadvAreNa pradarzayitumAha- 'vaNe muDhe' ityAdi mUlam 2 3 1 4 5 7 vaNe mUDhe jahA jaMtU mUDhe NeyANugAmie / 9 11. 12 13 dovi ee akoviyA, tivvaM soyaM niyacchai || 18 || Ae haiN| agara nahIM jAnate to unheM upadeza kaise deMge ? isa prakAra paMdeza kI anyathAnupapatti se yaha siddha hotA hai ki ajJAnI guru ziSya kI prathamaviSayaka icchA ko jAnatA hI haiM / anumAna se aura ceSTA Adi se parAyI cittavRtti jJAna ho hI jAtI hai / kahA bhI hai--'" AkArairiGgitairgatyA " ityAdi / AkAra se iMgita se gati se, ceSTA se bolane se aura netra tathA mukha ke vikAroM se mana kI bAta mAlUma ho jAtI hai ? yaha jJAna ke binA kaise jAnA jA sakatA hai ? ataeva ajJAnavAdI apane ajJAna pakSa ko siddha karane meM samartha nahIM ho sakate / isa prakAra unakA ajJAna pakSa saMgata nahIM hai yaha siddha huA || 17 // paDi jAya che ke A ziSya kaMika jANavAne mATe mArI pAse AnyA che. jo eTaluM paNa jANe nahIM, te tene upadeza kevI rIte Ape ? A prakAre upadezanI anyathA nupatta vaDe e vAta siddha thAya che ke ajJAnI guru paNa ziSyanI prazna viSayaka icchA jANatA ja hAya che, anumAna ane ceSTA Adi dvArA pakIya cittavRtti jJAta thaI jatI ja hAya che, a yA cheDe "AkArairiGgitaiga tyA " ityAdi "AkAra dvArA IMgita dvArA, gatidvArA, vANI dvArA ane netra tathA mukhanA vikAza dvArA anyanA manAbhAveA jANI zakAya che" jJAna vinA tene kevI rIte jANI zakAya che! A rIte ajJAnavAdIe pAtAnA ajJAnapakSane siddha karI zakavAne samartha nathI. tethI siddha thAya che ke temanA ajJAnavAda saMgata nathI. 5177 For Private And Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.a. a. 17.2 ajJAnavAdinAM svaM paraM ca bodhane asAmarthya tvam 307 chAyA vane mUDho yathA jantu daM netAramanugAmikaH / dvApyetAvakovidau tIvraM zokaM niyacchataH || 18 || 'anvayArtha (jahA) yathA (vaNe) vane ( mUDhe) mRhaH = dizAmUDhaH (jaMtU) jantuH = prANI (mRDhe yAzugAmie) mUDhanetAramanugAmikaH = divamUDhaM netAramanugAmI (ee doSi ) etau dvAvapi gantA gamayitA ca ( akoviyA) akovidau - mArgajJAne ubhAvapi samAnAveva diGamohena viparyastabuddhitvAt, atastau ( tivvaM soyaM) tIvraM zokam atyantaM duHkham (niyaccha) niyacchataH = prAtaH // 18 // TIkA bhAvagamyA, bhAvazcAyam-yathA atiniviDe vyAghrAdi samAkule vane bhraman yaha becAre ajJAnavAdI na apane ko samajhA sakate haiM aura na dUsaroMko yaha tathya dRSTAnta dvArA dikhalAne ke lie kahate hai - " vaNe muDho "ityAdi zabdArtha- 'jahA - yathA' jaise 'vaNe vane' vanameM 'mUDhe mUDhaH' dizAsUDha 'jatU --jantuH' prANI 'mRTheNeyANugAmie mUDha netAramanugAmika' dizAmUDha netAke pIche calatA hai to 'ee dovi - etau dvAvapi ve donoM hI 'akoviyA - ako-vidau' mArga nahIM jAnane vAle haiM, isalie ve 'tibvaM soyaM tIvra zokama' atyanta duHkhako 'niyacchai - niyacchataH prApta hote hai || 18 || --anvayArtha jaise vanameM dizAsUda prANI, jo dizAmRDha patha pradarzaka ke pIche pIche cala rahA ho ye donoM mArga nahIM jAnate / donoM ulaTI buddhivAle haiN| donoM hI tIvraduHkhako prApta hote haiM ||18|| -TIkArtha:-- atar bhAvagamya hai aura bhAva yaha hai-jaise vyAghra Adi se yukta saghana vana bicArA te ajJAnavAdIe peAte samajI zakatA nathI ane bIjAne samajAvI paNa zakatA nathI, yo vAtane dRSTAnta dvArA sUtraara spaSTa ure che "vaNe mUDho" ityAdi zabdArtha' - 'jahA - yathA' prema 'vaNe- ghane' vanamA 'mUDhe mUDhaH' dizAbhUDha 'jaMtU - jantuH " ANI 'mUDhe NeyAnugAmi- mUDhanetAramanugAmikaH' dizAbhUDha netAnI pochaNa yo te 'padovietau dvAvapi' se menne 'akoviyA - akovidau' bhAge thI annAza hovAthI 'tibba' soya - tItra' zoka' atyaMta zoune 'niyacchacha - niyacchataH prApta thAya che. // 18 // anvayAtha dizAsUDha ( dizA bhUlelA mArgathI ajANa ) i patha pradarzaka hoya tenI pAchaLa koI dizAsUddha anya puruSa cAlI nIkaLe to mane mArganA jANakAra nahIM hAvAne kAraNe- viparIta buddhivALA hAvAne kAraNe vanamAM tIvra duHkha anubhave che. 18 TIkA dRSTAntanA bhAvArtha samajI zakAya evA che. vAdha Adi hiMsaka pazuothI yukta koi ghADa For Private And Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 308 kazcidiGmohavimUDhaH pathikaH svasmai svayamapi dikparicchedaM kartumasamarthaH, anya muDhAntarameva netAramanugacchati, tadA drAvapi viparIta-jJAnavattvAt itastataH paryaTantau tatpAramapArayantau tIvaM duHkhamanubhavataH tatraiva vinaSTau bhavataH / ubhayorapi ajJAnapAzapAzitatvAt / tathA'yamapi ajJAnI ajJAnA''vRtatvAta, AtmIyaM darzanazobhanamiti manyamAnaH parakIya zAstraM na samyagiti nizcinvan kamapi mUrkhaziSyaM svAyattIkRtya tamapi tathaiva prajJApayan svayaM bhavakUpe prapatan tamapi pAtayatIti bhAvaH // 18 // etasmin prakrAntaviSaye dRSTAntAramapi darzayati-'aMdho aMdha' ityAdi aMdho aMdhaM pahaM Nito dUramaddhANugacchai / Avaje uppahaM jaMtU aduvA paMthANugAmieH // 19 // meM ghUmatA huA koi pathika dizA bhUlajAe aura svayaM apane lie hI dizAko samajhane meM asamartha ho jAe aura phira kisI dUsare dizAmUDha manuSya ke pIche pIche calane lage to donoM asamyak jJAnavAle honese idhara udhara bhaTakate haiN| vanako pAra karanemeM samartha nahIM hote haiM aura vahIM vinaSTa ho jAte haiM usI prakAra yaha ajJAnavAdI ajJAna se ghirA honeke kAraNa, apane darzana ko samIcIna samajhatA huA aura dUsaroM ke darzana ko galata nizcita karatA huA, mUrkhaziSya ko apane vazIbhUta karake use bhI yahI samajhAtA huA svayaM bhI saMsAra kUpameM giratA hai aura use bhI girAtA hai // 18 // vanamAM bhramaNa karate ke pathika bhUla paDe che- kaI dizAmAM pite jaI rahyo che ane kaI dizAmAM pitAne javAnuM che te samajavAne asamartha banI jAya che. tevAmAM tene keI bIje dizA mUha dizA bhUlele mArga bhUlele) mANasa tenI najare paDe che, ane te mANasanI pAchaLa pAchaLa te cAlI nIkaLe che. A banne vyaktione rastAnuM sAcuM jJAna na hovAne kAraNe teo te vanamAM aTavAI jAya che teo vanane oLaMgavAne zaktimAna thatAM nathI ane aneka tIvra che. veThIne Akhare teo te vanamAM ja motane bheTe che. e ja pramANe ajJAnavAdIo paNa ajJAnamAM DUbelAM hoya teo pitAnA darzanane ja satya darzanarUpa mAne che. ane anyanAM darzanane mithyA mAne che. te kAraNe asatya darzanane ja satya darzana rUpe pratipAdita karatA te ajJAnI leke pite te saMsAra kUpamAM paDe che eTaluM ja nahIM paNa anyane paNa saMsAra kapamAM pADe che. eTale ke ajJAnavAdIo pite te saMsAra kAnanamAM paribhramaNa karIne aneka duHkhane anubhava kare che, ane bIjAne paNa saMsAra kAnanamAM paribhramaNa karAve che. 18 For Private And Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhino TIkA pra. zru. a.1 u.2 apraviSaye andhaddhAntaH 309 chAyAandho'ndhaM panthAnaM nayan dUramadhvAnamanugacchati / Apadheta utpathaM jantu rathavA panthAnamanugAmikaH // 19 // anvayArthaHyathA (adho) andhaH (aMdha) anyamandhapuruSaM (paha) panthAnam mArgam (ziMto) nayan (duramaMda)daramadhvAnaM-dUraM bhavikarUpaM mArgam (aNugacchai) anugacchati-prApnoti tathA etAdRzaH (jaMtU) jantuH prANI (uppahaM) utpatham AbhinivezikAbhigrahikamithyAtvarUpaM mArgam (Avajje) Apadyeta-prApnuyAt (aduvA) athavA-panthAnam anyapanthAnam iSTamArgAdatirikta mokSamArgAdbhinaM mArga prati (aNugAmie) anugAmikA anugantA bhavatIti // 19 // isI viSaya meM dUsarA bhI dRSTAnta kahate haiM- " aMdho aM " ityAdi / zabdArtha-'aMdho--andhaH' aMdhApuruSa 'aMdha-andham' aMdhe manuSyako 'paha-- panthAnam' mArgameM 'Nito--nayan' le jAtA huA 'dUramaddhaM-dUramaddhAnam' dUrake mArga meM 'aNu gacchai--anugacchati' calAjAtA hai vaisehI 'jaMtU--jantuH prANI uppaI-utpatham' utpathamArgameM 'Avajje--Apadyeta, calAjAtA hai 'aduvA--athavA 'paMthANugAmie-- panthAnamanugAmikaH' anyamArgameM calAjAtA hai // 19 // -anvayArtha aura TIkArya:'jaise eka andhA dusare andhe puruSako mArga meM lejAe~ to dUrI vAle lambe mArgapara le jAtA hai athavA vaha utpatha kharAba rAha para le jAtA hai / / 19 / / A viSayanuM pratipAdana karavA mATe sUtrakAra bIjuM eka daSTAnta Ape che "aMdho aMdha" tyA samhA---'agho-andhaH' sAMdhaNI bhAvasa 'aMdha-andham' mI Hist bhAsane 'paha-panthAnam' bhAbhA 'Nito-nayan' vAmAM Aveto 'dUramaddha-dUramadhyAnam ranA bhAbhA aNugacchaha-anugacchati' horI kanaya che. te pramANe 'jatU jantuH prANI 'ugaha-utpatham' ava bhAgamA 'Avajje-Apota' yaDhe che. 'aduvA-athavA' 2553 thANugAmipa-panthonugAmikaH' utonor bhAbhA yAyo naya cha. // 18 // - A-yA ane 21st - keIeka AMdhaLA maNasa bIjA AMdhaLAne mArga batAvate AgaLa vadhe te te tene TUMkA mArgane badale lAMbA mArga para ja laI jAya che athavA saraLa mArgane badale kharAba khADA khaDiyA vALA mArge ja laI jAya che eTale ke iSTa mArgane badale aniSTa para ja dorI jAya che 11. For Private And Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAso evaM dRSTAntaM pradaya dAntikaM pradarzayati sUtrakAraH-'evamege' ityAdi mUlamevamege NiyAgaTTho dhammamArAhagA vayaM / chAyA aduvA ahammamAvajje Na te savvajjuyaM vae // 20 // evameke niyAgArthinA dharmamArAdhakA vyam / athavA'dharmamAporan na te sarvarjukaM brajeyuH // 20 // anvayArthaH(evam) uktaprakAreNa (ege) eke kecit-ajJAnavAdiprabhRtayaH (niyAgahI) mokSArthinaH- mokSagamanAbhilASiNaH kathayanti (vayaM) vayam (dhammamArAhagA) dharmArAdhakAHsma iti khyApayanti (aduvA) athavA-parantu te (ahamma) adharmameva (Avajje) Aparan kintu (te) niyAgArthinaH (savvajjuya) sarva kam-sarvataH dRSTAntavatAkara sUtrakAra dArTAntika kahate haiM-" eva mege " ityAdi / ... zabdArtha-evaM-evam ' isa prakAra 'ege-eko' koI 'niyAgaDhI-niyAgArthinaH' mokSArthI-mokSameM jAnekI icchAvAle 'vayaM-ayam / hama 'dhammamArAhagA-dharmArAdhakAH' dharmake ArAdhakahaiM aisA kahate haiM 'aduvA-athavA '.' paraMtu 'ahamma-adharmam' adharma kohI 'Avajje-Apadyeran ' prAptakarate haiM 'tete ' ve mokSArthI 'savvajjuyaM-sarbarjukam ' saba prakArase sarala mArgako 'na vae-na vrajeyuH ' prApta nahIM karate haiM // 20 // -anvayArtha__isI prakAra koI koI ajJAnavAdI Adi mokSa ke abhilASI hokara kahate haiM- 'hama dharmake AdhAraka hai ' 'kintu ve adharma ko hI prApta hote haiN| have sUtrakAra rASTrantika daSTAnta dvArA je viSayanuM pratipAdana karavAnuM che te viSaya 548 42 cha "evamege" tyAdi --evaM-evam' mA pramANe ege-eke' 5 niyAgaDhI-niyAgArthinaH' bhImAthI-bhAkSamA pAnI chAvA yaya-yam' ma 'dhammamArAhagA-dharma mArAdhakA dharmanA mArA chApa tama aDI chAme. 'aduvA-athavA' paraMtu 'ahamma-adharma m'. adharmane 'Avaje-Aporan' prAta 43rI se chIthe 'te-te te bhAkSAthimA 'sancajjayaM-sarvaju kam' gadhI prA2 sarasa bhAgane 'navaye-na vrajeyuH' prAta 3 zatA nathI. 1201 anvayAra eja pramANe kaI kaI ajJAnavAdIo mokSanA abhilASI banIne evuM kahe che ke ame dharmanA ArAdhake chIe paraMtu kharI rIte te teo adharmanuM ja AcaraNa karatA hoya che. teo saMyamanA mArge cAlI zaktA nathI eTale ke pitAne dharmanA ArAdhake For Private And Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samavAya bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u.2 dAntikanirUpaNam 311 saralaM mArgam (na vae) na vrajeyuH- na prApnuvanti / vayaM dharmArAdhakA iti vadanto' pi te mokSaM dharmamapi vA na prApnuvanti, pratyutA'dharmameva prApnuvanti, tathA te atisaralaM saMyamAdikaM na prApnuvantIti bhAvaH // 20 // TIkA... (evaM) evam-uparyuktarUpeNa prarUpakAH 'ege' eke ajJAnavAdi-prabhRtayaH NiyAgaTThI' niyAgArthinaH-niyAgo-mokSaH saddharmo vA tamarthayamAnAH vayaM vayam 'dhammamArAhagA' dharmArAdhakAH "vayaM saddharmAcaraNasaMpannAH " iti kathayanti 'aduvA' athaca-sva sva dharmadIkSAM 'ahamma' adharmam SaTkAyopamadanarUpamAdAyA' pi, kintu 'te' te 'sabajjuyaM' sarvajuka-sarvaprakAreNa saralaM mokSadAyakatvAdanavadyatvAcca saralaM saMyama 'na Avajje' na Apagheran-na prApnuyuH // 20 // punarapi ajJAnavAdimate doSaM pradarzayitumAha-'evamege' ityAdi 1 2 mUlam eva mege viyakAhiM, no annaM pajjuvAsiyA / appaNo ya viyakAhiM aya maMjU hi dummaI // 21 // ve sabase sarala mArga (saMyama) ko prApta nahIMkara pAte arthAt hama dharma ke ArAdhaka hai, isa prakAra kahate hue bhI ve mokSa athavA dharma ko prApta nahIM karate haiM, balki adharma ko hI prApta karate haiM / ve saMyama Adi ko bhI nahIM pAte haiM // 20 // __-TIkArtha... uparyuktarUpa se prarUpaNA karanevAle ajJAnavAdI vagairaha mokSa yA sad dharma kI icchA karate hue 'hama dharmArAdhaka hai, dharmAcaraNa se sampanna hai aisA dAvA karate haiM, ve SaTkAya jIvoM kI hiMsAkArI dIkSA aMgIkAra karake bhI mokSaprada aura niravadya hone ke kAraNa sarala saMyama ko prApta nahIM kara pAte haiM // 20 // mAnatA te ajJAnIe dharmanI pravRttine badale adharmanI ja pravRtti karatAM hoya che tethI teo mekSanI prApti karI zaktA nathI. saMyamanI prApti vinA mekSanI kayAMthI prApti thAya TIkartha- viparIta rUpe prarUpaNuM karanArA ajJAnavAdIo mekSa athavA sadudharmanI je IcchA karatA thakA e dAvo kare che ke" ame dharmArAdhaka chIe- dharmAcaraNathI saMpanna chIe" evA te ajJAnavAdIo niravagha ane saraLa saMyama aMgIkAra karI zakatA nathI, parantu chakAyanA jIvonI hiMsA thAya evI dIkSA (adharmane mArga) aMgIkAra kare che evA ajJAnavAdIe pite saMsAra sAgarane tarI zakatA nathI ane bIjAne tArI zakatA nathI raho For Private And Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAne chAyAevamanye vitaLabhinoM anya paryupAsate / Atmanazca vitarkAbhi rayamRjurhi durmatayaH // 21 // anvayArthaH(evaM) evam-anena prakAreNa (ege) eke-kecit (dummai) durmatayaH= viparitabuddhayaH (viyakkAhiM) vitarkAbhiH virUddhavicArarUpatarkaNAbhiH (anna) anya-jJAnavAdinaM na (pajjuvAsiyA) na paryupAsate' jJAninaH sevAM na kurvanti / tathA (appaNo ya viyakkAhiM) Atmanazca vitarkAbhiH= svakIyavitaH (hi) hi-nizcayena (ayaM) ayam ajJAnavAda eva (aMjU) RjuH zreyAn iti mnynte||21|| TIkAbhAvagamyA, tathAhi-eke vAdinaH svasya vitaH nA'nyaM paramahita matA'nu yAyinaM samupAsate / sarvajJazAstrapari zIlanajanitabuddhiprakarSayantamAcArya ajJAnavAdiyoM ke mata meM punaH doSa dikhalAne ke lie kahate haiM" evamege " ityaadi| zabdArtha-evaM-evam' isIprakArase 'ege--eko koI 'dummai-durmatayaH' durbuddhIvAlA 'viyakAhi-vitarkAbhiH' vitarkoMse 'anna--anyam' dUsare jJAnavAdIko 'na pajjuvAsiyA-na paryupAsate' sevA nahIM karate haiM 'hi-hi' nizcaya ve 'appaNo ya viyakkAhi-AtmanazvavitarkAbhiH' apane vitarkose 'ayaM--ayam' yaha ajJAnavAdahI ajU-RjuH' zreSTha haiM aisA mAnateM haiM / / 21 // -anvayArthaisa prakAra koI viparIta buddhivAle khoTI tarkaNAe~ karake dUsare jJAnavAdI kI upAsanA nahIM karate aura apane kutarkoM ke kAraNa aisA mAnate hai // 21 // ajJAnavAhImonA matamA 2so hopa sUtra42 - sUtramA paY 42 43cha "emege" zahAya-evaM-evam' mA pramANe 'ege-pake | 'dummaI-durmatayaH' bhuddhivANA 'viyakAhi-vitarkAbhiH' vitathA 'anna-anyam' bhI jJAnapAhIyAne 'na pajjuvAsiyA-na paryupAsakA' sevA 42tA nathI 'hi-hi' nizcaya te 'appaNIya viyakAhi-mA. smanazcavitAbhiH' potAnA vitathiI 'aya-ayam' 2 // majJAnapAna 'aMjU Rju 4 che tema mAne che. ra1n. - manvayArtha - - A prakAre kaI viparIta buddhivALA leke beTA tarko karIne anya jJAnavAdInI upAsanA karatA nathI teo pitAnA avaLA vicArone kAraNe evuM mAne che ke amAre A ajJAnavAda ja zreyaskara che mArA For Private And Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAyAvabodhino TIkA pra. a. a. 1 u. 2 ajJAniyA dimate doSanirUpaNam 3.1.3 naiva pRcchanti / tadupadezena dharmakArya naiva saMpAdayanti / punaH svakIyavitarkaiH mokSajanaka saMyamapAlanaM ca naiva kurvanti / grasmAdime durmatayaH, ataH paramahitasevanaM na kurvanti, sevAyA abhAvAt saMyamAdikaM nApnuvanti / gurUNAM sevayaiva jJAnAdikamavApyave, ebhirguroH sevA na kriyate tadabhAve kathaM teSAM jJAnam, tadabhAve ca kathamiva saMyamAdikam, tadabhAve ca kathamiva mokSasaMbhavaH, tadabhAvAdeva teSAmanantasaMsArasAgare evaM paribhramaNa - maharnizaM bhavatIti bhAvaH ||21|| :- TIkArya -- TIkA vagamya hai| koI koI vAdI apane kutarkoM ke kAraNa parama 'hitakara satarka anuyAyI kI upAsanA nahIM karate haiM arthAt sarvajJa praNIta zAstroM ke parizIlana se prakarSa ko prAptabuddhivAle AcAryako nahIM pUchate hai aura unhIM ke upadeza ke anusAra dharmakArya nahIM karate haiN| tathA kutarka karake mokSaprada saMyama kA pAlana nahIM karate haiM aise loga durbuddhi hai ataH paramahita ko sevatA nahIM aura sevA ke abhAva meM saMyamAdika ko prApta nahIM kara pAte hai| gurU kI sevA se hI jJAnAdika kI prApti hotI hai| ye loga gurukI sevA nahIM karate to binA sevA kiye unhe jJAna kaise prApta ho sakatA hai ? usake Maa meM saMyama Adi kI prApti bhI nahIM hotI aura saMyama ke abhAva meM mokSakA saMbhava nahIM ho sakatA / mokSa nahIM prApta hotA to unhe rAva dina ananta saMsAra meM hI paribhramaNa karanA paDatA hai / / 21 / / - samartha A gAyAnA bhAvArtha sarcyA che keTalAka matavAdIe peAtAnA tarkane kAraNe, parama hitakara matanA anuyAyInI upAsanA karatA nathI. eTale ke sarvajJapraNIta zAsrInA pira zIlana dvArA utkRSTa buddhi jemaNe prApta karI che, evA AcAya ne pUchyA nathI. temanA upadezane anusarIne dharmAcaraNa karatA nathI. tathA te kutarka karIne mokSaprada saMyamanu pAlana karatA nathI. evAM leAko na duddhi hovAne kAraNe parama hitakara AcAya AdinI sevA karatA nathI, ane sevAne abhAve sayamAdine prApta karI zakatA nathI gurunI sevA karavAthI ja jJAnAdikanI prApti thAya che A loko gurunI sevA karatA nathI, to sevA karyA vinA temane jJAnanI prApti kevI rIte thai zake ? tene abhAve temane sayama AdinI prApti paNa thatI nathI ane sayamanA abhAvane lIdhe mokSanI prApti paNa saMbhavatI nathI. tebhane yA anaMta saMsAramA ganaMta aNa sudhI parizrama 42 pa 6 // 21 // 2. 40 For Private And Personal Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 314 ..saprakRtIzI jJAnavAdI ajJAnavAdinAmanartha darzayati- 'evaM. sakAi, ityAdi / ... evaM tatkAI sAhitA, dhammAdhamme akoviyA / dukkha tenAi tuTuMti, sauNI paMjaraM jahA // 22 // chAyA-... evaM taH sAdhayantaH dharmAdharmayorakovidAH / dukhaM tenA'ti troTayanti zakuniH paMjaraM yathA // 22 // .. anvayArtha:(evaM) evam-uktaprakAreNa (takkAI) tarkayA-tarkeNa (sAhitA) sAdhayantuH svakIyaM matam-"ajJAnavAda eva zreyAn " ityAkarakaM pratipAdayanto'jJAnina (dhammAdhamme) dharmAdharmayoH (akoviyA) akovidA: ajJAtAraH (te) te ajJAnavA ____jJAnavAdI ajJAnavAdiyoM ko hone vAlA anartha dikhalAte haiM-'evaM takkAI, ityAdi / zabdArtha-evaM-evam' isIprakAra 'takkAI-tarkayA' tarkose 'sAhitA-sAdhayanta apane matako mokSapradasiddhakarate hue 'dhammAdhamme-dharmAdharmayoH' dharma evaM aSameM meM 'akoviyA--akovidAH' najAnane vAle 'te-te' ajJAnavAdI 'dukAvaM duHkham duHkhako 'nAi tuIti-nAti troTayanti' atyaMta nahIM toDasakate haiM 'jahA--yathA' jaise 'sauNI-zakunI' pakSI 'paMjaraM--paraM' pIjaDeko nahIM toDasakate haiM // 22 // -anvayArthaukta prakAra se tarka ke dvArA 'ajJAna hI zreyaskara haiM apane ina mata kA samarthana karate hue ajJAnavAdI dharmaaura adharma ke viSaya meM nAsamajha haiM ajJAnavAdIone kyA kayAM aniSTone anubhava kare paDe che, te have sUtrakAra 548 42 cha- "evaM takAI" tyA ... hAtha-evaM-evam' me pramANe 'takAI-tarkayA' tathA 'sAhitA-sAdhayantaH' pAtAnA matane bhokSa prasiddha42tAyA 'dha dhamme-dharmAdharma yA' dharma va adhama bhAM 'akoviyA-akovidAH na pA 'te-teM' ajJAnapAhi 'dukna-dukkham' bhane 'nAituti-nAti troTayanti' atyaMta rIta toDI zatA nathI, 'jahA-yathA sebha 'sauNI -zakunI pakSI piMjara pajaram' pArAne toDI zatA nathI tebha. // 22 // -bh-kyaathpUrvokata tarka dvArA "ajJAna ja zreyaskara che." A prakAranA pitAnA matanuM samarthana karatA te ajJAnavAdIo dharma ane adharmanA kharA svarUpane jANatA nathI. tenuM zuM For Private And Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samartha yodhimo TIkA pra. zru. a. 1 akSAnavAdinAmanathaM nirUpaNam 315 dinaH (dukkhaM) duHkha svakIyaM (nAinuTuMti) nA'ti troTayanti=na dUrIkartuM zaknuvantItyarthaH, (jahA) yathA (sauNI) zakuni-pakSI zukAdiH (paMjaraM) paJjaraM na troTayantItyanvayaH // 22 // . bhAvArthaH ____TIkA-bhAvArthagamyA tathAhi-yathA zukAdayaH pakSiNo'jJAnA'vRtatvAt, mokSaNajJAnA'bhAvena paMjaramatikrAntuM samarthA na bhavanti pratyuta paMjarabaddhAH santo duHkhamevA'nubhavanti tathA ime kuvAdino jJAnA'bhAvAt, kutarkamukharitA''nanAH ajJAnavAda eva zreyAniti pralapantaH, dharmAdharmayovivekavikalAH adharma dharmatayA parigRhya saMsArabandhanasya vinAze akRtamatayo bandhanameva samAzrayanti, na bandhanamucchettuM samarthAH bhavanti tarkasyA'pratiSThatvAt tarkeNa kasyA'pyarthasya jaise pakSI pIjare ko nahIM tor3a pAtA usI prakAra ve ajJAnI apane duHkha ko naSTa nahIM kara sakate haiM // 22 // -TIkArtha- TIkA bhAvArthagamya hai / vaha isa prakAra--jaise totA Adi pakSI ajJAnI hone se chuTakAre ke mAnakA abhAva hone se pIjare kA atikramaNa nahIM kara sakate, baran pIjare meM paDe hue duHkhakA anubhava karate haiM usI prakAra se kucAdI jJAna ke abhAva se, kutarka se baGabar3Ate hue kahate haiM ajJAnavAda hI zreyaskara hai / ye dharma adharma ke viveka se vikala haiM, adharma ko dharma rUpameM grahaNa karake saMsArabandhana ko naSTa karanekA vicAra nahIM karate ulaTA bandhana kA hI Azraya lete haiM / ve bandhana ko tor3ane meM samartha nahIM hote haiM, pariNAma Ave che? jevI rIte pakSI pAMjarAne teDI zakatuM nathI, eja pramANe te aAnavAdIo pitAnA duHkhane naSTa karI zaktA nathI. pararA ___-ttiijA dRSTAntane bhAvArtha samajI zakAya eve che. pipaTa Adi pakSIo ajJAnI hoya che. pAMjarAmAMthI kevI rIte mukta thaI zakAya, tenuM jJAna na hovAne kAraNe teo pAMjarAmAMthI chuTakAro meLavI zakatA nathI, paraMtu pAMjarAmAM ja parAdhIna dazAmAM paDayAM rahe che ane aneka yAtanAo sahana karyA kare che, e ja pramANe kuvAdIo paNa jJAnane abhAve ajJAnavAdane ja kalyANakAraka mAne che. teo dharma-adharmanA vivekathI vihIna hoya che. tethI teo adharmane ja dharmarUpa mAnI laIne adharmamAM ja pravRtta rahe che. tenuM pariNAma e Ave che ke teo saMsAra bandhanane nAza karavAnuM vicAra ja karatA nathI, ulaTA karmane anya bAMdhatAM ja rahevAne kAraNe temane saMsAra vadhate ja jAya che teo saMsAra bandhanane teDavAne samartha banatA nathI, kAraNa ke teo tenA For Private And Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtI siyasaMbhavAt / tamUlaka evaM eteSAM vivAdoM yat dharmamati nirmalamapi paristha jyA'dharmaniratA bhavanti / adharmA''caraNena ca kutaH teSAM bandhakSayaH, apitu bandhasyaiva prApti bhavatIti bhAvaH // 22 // ___saMprati sAmAnyataH ekAntavAdimate dUSaNamudbhAvayitumAha- 'sayaM saya ityAdi / sayaM sayaM pasaMsaMtA, garahaMtA paraM vayaM / 121 13 je u tattha viussaMti, saMsAraM te viusmiyA // 23 // chAyAsvakaM svakaM prazaMsantaH garhayantaH paraM vacaH / / ye tu tatra vidvasyante saMsAraM te vyucchritA // 22 // kyoMki svayaM apratiSThita hai / tarka se kisI bhI artha kI siddhi honA asaMbhava hai / unake vivAda kA mUla tarka hI hai jisase ki ve atyanta nirmala dharmakA parityAga karake adharma meM nirata hote haiM / adharma kA AcaraNa karane se unake bandhakA kSaya kaise ho sakatA hai ? usase to ulaTe bandha kI hI prApti hotI hai // 22 // aba sAmAnya rUpa se sabhI ekAntavAdiyoM ke mata meM doSa dikhalAte haiM "sayaM sayaM" ityAdi / zabdArtha-'sayaM saMyaM--svakaM svakaM' apane apane matakI 'pasaMsatA--prazaMsantaH' prazaMsA karate hue 'paraM-paraM' dUsare ke vacanakI 'garahaMtA--garhantaH' niMdA karate hue 'je u-ye tu, jo loga 'tatya-tatra' isa viSayameM 'viussaMti vidvasyante' upAyathI ja anabhinna hoya che. teo takamAM ja racyA pacyA rahe che. tarka dvArA kaI paNa vastunI siddhi thavI asaMbhavita che. temane vivAdanuM mULa taka ja che. te tarkamAM ja racyA pacyA rahevAne kAraNe teo dharmane tyAga karIne adharmamAM nirata rahe che. adharmanuM AcaraNa karavAthI temanA karmabandhane nAza kevI rIte thaI zake? UlaTA karmabandha baMdhAte ja rahevAthI temane saMsAramAM bhramaNa karavuM ja paDe che. gharamAM have sUtrakAra saghaLA ekAntavAdIonI mAnyatAmAM rahelA denuM sAmAnya rUpe ni35 cha-" sayaM sayaM" tyAha.. zahAtha-'saya saya-svaka straka' pAta potAnA bhatanI 'pasa saMtA-prazasantaH' 5sA 42tA thA 'para-para' banA kyananI 'garahatA gahantaH' ni 42 // 4 // je u-ye tu' ho| 'tattha-tatra' yA viSayamA viussati-vidvasyante' pAtAnI hitA For Private And Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samapAya yodhisI TokA pra zru a. 1. u. 2 ekAntavAdImane dUpaNanirUpaNam 317 anvayArtha:-- (sayaM sayaM) svakaM svakaM svakIyaM svakIyaM matam (pasaMsaMtA) prazaMsantaH = sva svamatasya prazaMsAM kurvantaH, "madIyaM matamIdRzaM sarvataH zreSThatamam / mama matAzrayaNenaiva mokSo bhavatItyAdikaM pratipAdayantaH (paraM) paraM parakIyaM (vayaM) vacaH-vacanaM ca (garahaMtA) garhantaH nindA kurvantaH (je u) ye tu (tattha) tatra viSaye (viussaMti) vidvasyante vidvAMsa ivAMcaranti-svakIya pANDityaM prakAzayantI tyarthaH (te) te tu (saMsAra) saMsAra (viussiyA) vyucchritA: vizeSeNa baddhavantaH santi TIkA-bhAvagamyA, bhAvazvAyam te'jJAnavAdinaH svA'bhyupagatasvamatasya prazaMsAM kurvANAH paramatAni nindanti, tathAhi--- apanA pAMDitya prakaTa karate haiM 'te-te ' ve 'saMsAra--saMsAram' saMsArameM 'viu ssiyA-vyucchritAH' atyaMta dRDharUpameM baMdhe hue haiM // 23 // . -anvayArthaekAntavAdI 'merA hI mata sarvazreSTha hai' mere mata kA Azraya lene se hI mokSa prApta hotA hai 'isa prakAra apane apane mata kI prazaMsA karate hue aura dUsaroM ke vacana kI nindA karate hue apanA pANDitya prakaTa karate haiM veM vAstava meM saMsAra se janma maraNa se baddha haiM // 23 // TIkArya TIkA bhAvagamya hai aura bhAva yaha hai-ve ajJAnavAdI ekAntavAdI apane apane mAne mata ko prazaMsA karate hue dUsare matoM kI nindA karate haiM, yathA matA cha 'te-se' tamo 'saMsAram-saMsAram' saMsAramA 'viussiyA-jyunichatAH' atyaMta majabUtAIthI baMdhAyelA che ra3n -mnvyaathmAre ja mata zreSTha che, mArA matane Azraya levAthI mokSanI prApti thAya che." A prakAre ekAntavAdIe pita pitAnA matanI prazaMsA kare che ane bIjAnA matanI nindA karIne pitAnuM pAMDitya prakaTa kare che. te leko saMsAranA bandhathI - janma maraNa thI baddha che. ra3. uparyukta kathanano bhAvArtha A pramANe che. pUrvokta ajJAnavAdIo ekAntavAdI che. teo pita pitAnA matanI prazaMsA kare che ane anyanA matanI niMdA kare che. jema ke... nayAyike asatkAryavAdI che. teo satkAryavAdI sAMkhyamatanuM khaMDana For Private And Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ---- - - -- - - sUtrakRtAgAyo naiyAyiko'satkAryavAdI sarva kAryamutpatteH prAk asaneveti vyavasthApaya mAnaH yadi kArya utpatteH prAgapi sat tadA kAraNavyApAro nirarthakatAmadhi gacchatIti vadan satkAryavAdinaM sAMkhyadarzana pratikSipati svamataM ca prazaMsati / sAMkhyazca yadi kAryamasat bhavettadA tilebhya eva tailaM na sikatAbhya iti niyamo. na, syAt / evaM yadi asatkArya tadA sarva sarvasmAdbhavediti nA'satkAryavAdapakSaH zreyAniti kintu asatkAryavAdaH azobhanaH iti paramataM dUSayati, prazaMsati ca svamatam / ityevaM kurvANAH sva sva viSaye AtmAnaM paNDitaM manyamAnAH te te vAdinaH saMsAraM caturgatibhedabhinnamevA'nuvartamAnA bhavanti, na kadAcidapi naiyAyika asatkAryavAdI hai / vaha satkAryavAdI sAMkhya ke mata kA khaNDana karatA hai aura apane matakI prazaMsA karatA hai / kahatA hai-utpatti se pahale hI kArya kI sattA hai to kAraNoM kA vyApAra nirarthaka ho jAegA / arthAt ghaTa Adi apanI utpatti se pUrva hI maujUda hai to kuMbhakAra, daMDa, cAka Adi kA vyapAra vRthA hai / sAMkhya kahatA hai-yadi asat kArya kI utpatti mAnI jAya to tiloM meM se tela nikalatA hai, bAlU se nahIM aisA niyama nahIM hotA cAhie / jaise tiloM meM tela asat hai usI prakAra bAlU meM bhii| tiloM meM se tela nikala sakatA hai to bAlU meM se bhI nikalanA cAhie, isa prakAra asat kArya kI utpatti mAnane para sabhI se sabhI kucha utpanna hone laganA cAhie / ataeva asatkAryavAda ThIka nahIM hai| isa prakAra vaha asatkAryavAda ko azobhana kaha kara usakI nindA karatA hai aura apane mata kI prazaMsA karatA hai| ___ aisA karate hue ve ekAntavAdI apane viSaya meM apane ko paNDita mAnate hue caturgatika saMsAra meM hI bhramaNa karate haiM, usase mukti nahIM pAte / kare che ane pitAnA matanI prazaMsA kare che. te matavAdIe evuM kahe che ke je utpatti pahelAM ja kAryanI sattA vidyamAnatA) heya, te kAraNene vyApAra nirarthaka banI jaze. eTale ke ghaTAdi temanI utpattinA pahelAM ja mejUda hoya, te kuMbhAra, daMDa, cAka AdinI pravRtti ja vRthA banI jAya." sAMkhyamatavAdIo evuM kahe che ke "ne asatu kAryanI utpattine vIkAra karavAmAM Ave, te talamAMthI ja tela nIkaLI zake ane retImAMthI na nIkaLI zake, e niyama have joIe nahIM. jema talamAM tela asata che, eja pramANe retImAM paNa asat che. chatAM paNa talamAMthI je tela nIkaLI zake che, te retImAMthI paNa nIkaLavuM ja joIe. A prakAre asat kAryanI utpattine mAnavAmAM Ave, te badhI vastuomAMthI badhuM utpanna thavuM joIe! paNa evuM saMbhavI zakatuM nathI tethI atukAryavAdanI mAnyatA khoTI che. A prakAre teo asatkAryavAdane vRthA kahIne tenI niMdA kare che ane pitAnA matanI prazaMsA kare che. A prakAranI mAnyatA dharAvanArA te ekAntavAdIe pita pitAnA viSayamAM pitAne paMDita mAne che. A viparIta mAnyatAne kAraNe teo cAra gativALA saMsAramAM For Private And Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khimayArthabodhino TokA pra. a. a. 1 u.2 kriyAvAdimatanirUpaNam 319 saMsArAdvimokSyante te / mokSA'bhAve kAraNam ajJAnaM paradveSazca / jainairapi paradveSaH kriyate eveti teSAmapi saMsArAma mokSaH syAditi na vAcyam , bhAvA'navabodhAt / tathAhi-ime vAdinaH ekAntena paraM mataM pradRSya svamataM khyApayanti / jainAstu tattanayA'nusAreNa tattatpadArthasya sthApanaM nayabhedena ca taditarasya nirAkaraNaM karoti, ato na jainamate kazcidoSa iti saMkSepaH // 23 // athAjJAnavAdimataM nirAkRtya kriyAvAdimataM nirAkartumAha 'ahAvaraM' ityaadi| mUlam- ' 1 23 ahAvaraM purakkhAyaM, kiriyAvAidarisaNaM / kammaciMtA paNaTThANaM saMsArassa pavaNaM // 24 // mukti na pAne kA kAraNa unakA ajJAna aura para ke prati dveSa hai| kadAcita koI kahe ki aisA dveSa jaina bhI karate haiM to unakA bhI saMsAra se mokSa nahIM honA cAhie kintu aisA kahane vAle ne Azaya ko samajhA nahIM hai, ye vAdI ekAntarUpa se anyAnya matoM meM duSaNa dikhalA kara apane hI mata ko samIcIna kahate haiM / jaina bhinna nayoM ke anusAra amuka amuka vastu kI sthApanA aura anya kA niSedha karate haiM / udAharaNArtha anekAntabAda meM dravyArthakanaya kI apekSA se sata kArya kI utpatti aura paryAyArthika naya kI apekSA asatkArya kI utpatti svIkAra kI gaI hai / isa prakAra anekAntavAda meM madhyasthabhAva kI pradhAnatA hai / ataeva jainamata me koI doSa nahIM hai, yaha saMkSepa meM bhAva hai // 23 // bramaNa karyA kare che, temAMthI mukta thaI zaktA nathI. temanA ajJAnane kAraNe tathA anyane cheSa karavAne kAraNe evuM bane che. kadAca evI dalIla karavAmAM Ave ke e TheSa te jene paNa kare che, te temane paNa saMsAramAMthI chuTakArA rUpa mokSanI prApti thavI joIe nahIM, paraMtu evI dalIla karanAra leke amAre Azaya samajayA vinA, A pramANe dalIla karatA hoya che. pUrvokata matavAdIo ekAnta rUpe anya matamAM doSa batAvIne pitAnA ja matane khare kahe che. jene bhinna bhinna nane Azraya laIne amuka amuka vastunI sthApanA kare che. ane amuka daSTie anyane niSedha kare che. jema ke anekAntavAdamAM dravyArthika nayanI apekSAe satkAryanI utpatti ane paryAyArthika nayanI apekSAe asat kAryanI utpattine svIkAra karavAmAM Avyo che. A prakAre anekAntavAdamAM madhyastha bhAvanI pradhAnatA che. tethI jainamatamAM koI doSa nathI. A gAthAne saMkSipta bhAvArtha ahIM prakaTa karavAmAM AvyuM che. 23 For Private And Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 320 www.kobatirth.org chAyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtA athA'paraM purAkhyAtaM kriyAvAdidarzanam / karmacitA pranaSTAnAM saMsArasya pravardhanam ||24|| anvayArtha: (aha) atha=anantaram (avaram ) aparam (puravakhAyaM ) purA khyAtam pUrvapratipAditam / (kiriyAvAidarisaNaM) kriyAvAdidarzanam / tat 'saMsArassa pavaNaM' saMsArasya pravardhanam = saMsAravRddhikArakamasti ? keSAm ? ityAha- 'kammacitApahANaM, karmacintApranaSTAnAM karmacintA rahitAnAM saMsAravardhaka bhavatItyanvayaH // 24 // aba ajJAnavAdI ke mata kA nirAkaraNa karake kriyAvAdI ke mata kA nirAkaraNa karane ke lie kahate haiM-"ahAvaraM" ityAdi / zabdArtha- 'aha - artha' isake pazcAt 'avaraM- aparam' dUsarA 'purakakhA purAkhyAtam' pUrvokta 'kiriyAvA idarisaNaM- kriyAvAdidarzanam' kriyAvAdiyoMkA darzana 'saMsArassa pavaDaNaM-saMsArasya pravardhanam saMsArako baDhAne vAlA hai 'kamma ciMtA paNahANaM karmaciMtA praNAnAm karmakI ciMtAse rahita unakriyAkAdiyoM kA darzana saMsArako baDhAne vAlA hai ||24|| -anvayArtha isa ke anantara dUsarA pahale kahA huA kriyAvAdiyoM kA darzana karma kI cintA se rahita vAdiyoM ke saMsAra ko baDhAnevAlA hai || 24 // ajJAnavAdIonA matanuM nirAkaraNa karIne have kriyAvAdIonA matanuM nirAkaraNa vAmAM Ave che. "ahAvaraM " ityAdi. zabdArtha -'aha-artha' te pachI 'avara - aparam' mI 'purakakhAya'- purAkhyAtam' pUrvo 'kiriyA vAidarisaNa - kriyAdi darzanam' priyAvAhiyAna darzana che, te 'saMsA rasaphAi - saMsArasya pravardhanam' saMsArane vadhAranAra che. 'kammaci tApaNANa-karmacintApranaSTAnAm' bhanI ciMtA vinAnA te priyAvAhinu darzana saMsArane vadhAravA vA // 24 // For Private And Personal Use Only - anvayArtha - karavAmAM AvI che, te kriyAvAdIonI mAnyatA teA karmInI cintAthI rahita evA kriyAvAdIonA saMsArane vadhAranAra che, 5 ra4 // pahelAM je kriyAvAdinI vAta
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA bodhinI TIkA pra.zru. a.1 u.2 kriyAvAdimatanirUpaNam 321 TIkA'aha' atha anantaram / Anantathiko'thazabdaH, na tu prAraMbhArthakaH / tathAca ajJAnavAdimatAnantaram 'purakkhAya, purA''khyAtam purA-pUrvam, AkhyAtam kathitam / kiM punaH pUrvakathitamityata Aha 'kiriyAvAi darisaNaM' kriyA vAdidarzanaM kriyAvAdimatam , kriyaiva pradhAnatayA mokSasya kAraNamityevaM vadituM zIlaM yeSAM te kriyAvAdinaH, teSAM kriyAvAdinAM darzanam matam iti kriyAvAdi darzanam / 'saMsArassa' saMsArasya caturgatikarUpasya 'pavaDDhaNaM' pravardhanaM vRddhikAraka bhavati / keSAm ? ityAha--'kammaciMtA' ityAdi / 'kammaciMtApaNaTThANaM' karma cintApraNaSTAnAm karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM cintA-sukhaduHkhajanakAdivicAraNA iti karmacintA / tAdRzI karmacintA pranaSTA prakarSeNa naSTA:-nazaM prAptA yeSAM te karmacintApraNaSTAH teSAM karmacintApraNaSTAnAm / yato bauddha bhikSavaH ajJA -TIkArtha_ 'atha' zabda yahAM anantara ke artha meM hai, prAraMbha artha meM nhiiN| abhiprAya yaha huA ki ajJAnavAdiyoM ke mata ke anantara pUrvakathita kriyAvAdiyoM kA darzana caturgatika saMsAra kI vRddhi karane vAlA hai| kriyAhI pradhAna rUpase mokSakA kAraNa hai, aisA kahanevAle kriyAvAdi kahalAte haiN| kinake saMsAra kI vRddhi karane vAlA hai ? isa prazna kA uttara yaha haiM ki jo karma kI cintA se rahita haiM jJAnAvaraNIya Adi karma sukha duHkha Adi ke janaka hote haiM aisI vicAraNA ko karmacintA kahate haiM / yaha karmacintA jinakI atyanta naSTa ho gaI haiM, unake saMsAra ko baDhAne vAlA hai / ___-TIartha -- atha" zabda ahIM anantaranA arthamAM vaparAya che. prAraMbhanA arthamAM vaparAye nathI. eTale ke ajJAnavAdIonA matane prakaTa karatAM pahelAM kiyAvAdIonA ja matane A granthamAM prakaTa karavAmAM AvyuM che, te kriyAvAdIonuM darzana cAra gativALA saMsAra nI vRddhi karanAruM che. kiyA ja pradhAna rUpe (mukhyatve mokSanuM kAraNa che, A prakAranI mAnyatA dharAvanArane kiyAvAdI kahe che. A darzana kenA saMsAranI vRddhi karanAruM che? A praznane uttara e che ke jeo karmanI cintAthI rahita che, temanA saMsAranI vRddhi karanAruM che. jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranA karmo sukha duHkha AdinA janaka che, evI vicAraNane karmacintA kahe che. jemanI A karmacintA atyanta naSTa thaI gaI che, temane saMsAranI vRddhi thAya che. su. 41 For Private And Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * sUtrakRtAGgo nAdi saMpAditaM caturvidhamapi karmabandhakArakaM na bhavatIti manyante, ataste karmacintA pranaSTA iti kathyate / . ___ ayaM bhAvaH yathA tathA kRtaM. karma svalpamadhikaM vA, phalaM zubhamazubhaM vA dadAtyeva, na tu bandhajanakatvA'bhAvaH kadApi karmaNAM bhavati / karmaNAM bandhakatvA'bhAvaiti vadatAM tad, vastutaH saMsArasyaiva janakaM bhavatIti // 24 // kriyAvAdino yathA karmacintA rahitAH santi tathA pradarzayitumAha'jANaM' ityAdi / 3 5 6 9 10 2-8.4 jANaM kAraNa'NAkuTTI, abuho jaM ca hiMsai / . mUlam puTTho saMveei paraM, aviyattaM khu sAvaja // 25 // chAyAjAnan kAyenA'nAkuTTI, abudho yacca hinasti / spRSTaH saMvedayati param, avyaktaM khalu (eva) sAvadham // 25 // bauddha bhikSu, ajJAna Adi se sampAdita cAra prakAra ke karma ko bandhajanaka nahIM mAnate haiM / ataeva ve karma cintAgraNaSTa arthAt karmacintA se rahita kahalAte hai| ___Azaya yaha hai- kisI bhI rUpa meM kiyA gayA. karma, cAhe vaha svalpa ho yA adhika, zubha yA azubha phala pradAna karatA hI hai| aisA kadApi nahIM ho sakatA ki karma bandhajanaka na ho / jo loga karma ko vandhajanaka nahIM kahate, unakA kathana vAstava meM saMsAra kA hI janaka hotA hai / / 24 / / ___kriyAvAdI jisa prakAra karmacintA se rahita haiM vaha dikhalAne ke lie kahate haiM-"jANaM" ityAdi / bauddha bhikSuo ajJAna Adi dvArA saMpAdita cAra prakAranA karmone banyajanaka mAnatA. nathI. tethI temane karmacintApraNaSTa (karma cintAthI rahita) mAnavAmAM Ave che. A kathanane bhAvArtha e che ke kaI paNa prakAre karAyeluM karma, pachI bhale te svalpa hoya ke adhika hoya, paraMtu zubha azubha phaLa avazya Ape ja che. evuM kadI saMbhavI zakatuM nathI ke karma banyajanaka na hoya. je leke kamane badhejanaka kahetA nathI, temanuM kathana kharI rIte saMsAranuM ja janaka hoya che. - kiyAvAdI kyA prakAre cintAthI rahita che, te have sUtrakAra prakaTa kare che"jaannN" tyAhi For Private And Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAyathaM bodhinI TokA pra. zra. a. 1 u. 2 kriyAvAdinAMkarma cintArAhityam 323 anvayArthaH(jaMca) yacca (jANa) jAnan-manasA (hiMsai) hinasti-prANihiMsA karoti kintu (kAraNa) kAyena zarIreNa (agAkuTo) anAkuTTI ahiMsako'sti, (ja ca) yacca (abuho) abudhA bodhazUnyaH manovyApArarahitaH san (hiMsai) hinastijIvahiMsAM karoti sa (puTTho) spRSTaH= pApasparzamAtravAneva (paraM) param=tAdRzakarmaphalaM (saMveei) saMvedayati= anubhavati sparzamAtreNaiva phalaM bhunaktItyarthaH, tat sAvaja sAvadha= pApam (aviyattaMkhu) avyaktameva aparisphuTameva bhavati, na tasya pApasya spaSTavipAko bhavatIti bhAvaH // 25 / / zabdArtha-'jaca-yacca' jo 'jANaM-jAnan' manase jAnatA huA 'hiMsai hinasti' prANi hiMsA karatA hai paraMtu kAraNa--'kAyena' zarIrase 'agAkuTTIanAkuTTI, nahIM karatA hai 'jaM ca yacca' aura jo 'abuho--abudhaH' nahIM jAnA huA 'hiMsai--hinasti' jIvahiMsA karatA hai 'puTTho-spRSTaH' kevala sparzamAtrase 'paraM-param' vaise karma ke phala ko 'saMveei-saMvedayati' bhogatA hai 'sAvajja-sAvadham' vaha pApakarma 'aviyattaM khu-avyaktaM khalu' aspaSTa hI hai // 25 // - -anvayArtha____ jo mana se prANI kI hiMsA karatA hai kintu kAya se ahiMsaka hai, aura jo ajJAna mana ke vyApAra ke vinA hI jIvahiMsA karatA hai, vaha pApakarma se sirpha spRSTa hotA hai / vaha usa karma ke phala ko sparza mAtra se hI bhogatA hai| usakA vaha pApa avyakta hotA hai arthAt usa pApa kA phala spaSTa nahIM hotA // 25 // ---'jaca-yacca jANa-jAnan' bhanathA. nIne 'hisai-hinasti' prAli hisA 3 . paraMtu kAyaNa-kAyena' zarIrathI 'aNAkuTTI-anAkuTTo sA 42tA nathI. 'jaca-yaJca' bhane / 'avuho-abudhaH' eyA 132 'hiMsai-hinasti' sAre cha, 'puTTho spRSTaH' avadA 25za bhArathI 'para-param' mevA manA ne saMveei-savedayati' sogave cha, 'sAvaja-sAvadyam' te pA54ma 'aviyattaM khu-avyakta khalu 125424 cha. // 25 // manvayAya - je vyakti manathI jIvahiMsA kare che paNa kAyA vaDe hiMsA karatI nathI, te vyakti pApa kamathI mAtra pRSTa ja thAya che eja pramANe je ajJAnI jIva mananA vyApAra vinA ja jIvahiMsA kare che, te jIva paNa pApakarmathI mAtra pRSTa ja thAya che te jIva te karmanA phaLane sparza mAtra rUpe ja bhegave che tenuM te pApa avyakata hoya che eTale ke te kuLa spaSTa hotu nathI. // 25 // For Private And Personal Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 324 sUtrakatAsatre TIkAyaH puruSaH (jaM ca) yacca yadi 'jANaM' jAnan manasetyarthaH 'hiMsai' hinastiprANihiMsAM karoti kintu 'kAeNa' kAyena-zarIreNa 'aNAkuTTI' anAkuTTI kuTa cchedane, AG pUrvapadena AsamantAt kuTTanam AkuTTaH= chedanabhedanAdikaM, sa vidyate yasya sa AkuTTI, na AkuTTI anAkuTTI ahiMsakaH, manovyApAramAtreNaiva prANivadhakArakaH natu kAyayogena prANino'vayavAnAM chedanabhedanaM karoti, ata stasya tatkarma na bandhajanakaM bhavati / iti parijJopacitanAmakaH prathamo bhedaH 1 // tathA (jaca) yacca yat yadi 'abuho' abudhaH ajAnAnaH manovyApArarahitaH san 'hisai' hinasti kAyanyApAramAtreNa na tu manasA prANino hiMsAM karoti tasyApi manovyApArAbhAvAna karmopacayo bhavatItiavijJopacitanAmako dvitIyo bhedaH / yat 'caturvidhaM karma nopacIyate' iti bhikSusamaye (boddhasiddhAnte) proktaM tatra parijJopacitAvijJopacitarUpaM bhedadvayaM -TIkArthaHjo puruSa jAnakara mana se hiMsA karatA hai kintu zarIra se hiMsA nahiM karatA arthAt sirpha manoyoga se prANI kA vadha karatA hai, kAya se prANI ke avayavoM kA chedana bhedana nahIM karatA, usakA kArya bandhajanaka nahIM hotA yaha parijJopacitta nAmaka pahalA bheda hai| (1) ____ aura jo ajJAnI jana mana ke vyApAra ke vinA arthAt anajAna meM kAya ke vyApAra mAtra se hiMsA karatA hai, usako bhI mana kA vyApAra na hone se hiMsAjanita karma kA bandha nahIM hotaa| yaha avijJopacita nAmaka dUsarA bheda hai| [2] bauddha siddhAnta meM kahAgayA hai ki cAra prasAra se karma kA baMdha nahIM hotA hai, unameM se parijJopacitta aura avijJopacita nAmaka do bheda sUtrakAra saathje mANasa jANI joIne manathI hiMsA kare che eTale ke zarIra vaDe hiMsA karato nathI mAtra mane yoga dvArA ja prANInA vadhane vicAra mAtra ja kare che paraMtu zarIra dvArA prANIne avayanuM chedana bhedana karatuM nathI, tenuM kArya bajanaka hetuM nathI, A paricitta' nAmane pahele bheda che. te 15 ane je ajJAnI manuSya mananA vyApAra vinA ja eTale ke ajANatA ja kAyanA vyApAra mAtra dvArA ja hiMsA kare che tenA dvArA paNa mane vyApAra cAlatuM na hovAne kAraNe tenuM te kArya badhAjanaka hotuM nathI A "avipacita" nAmane bIje bheda che (2) bauddha siddhAntamAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke cAra prakAranA kAryathI kamane bandha thatuM nathI For Private And Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. zru a. 1 u. 2 kriyAvAdinAMkarma cintArAhi ram 325 sUtrakRtaiva gAthApUrvArddhana sAkSAdeva pratipAditam / zeSam I-patha-- svapnA ntikarUpaM bhedadvayaM 'ca' zabdena saMgRhItam / tathAhi- IraNam IyAM = gamanam tatsambandhopanyA IryApathaH / pathigacchato'nAbhogena yat prANyupamardanaM bhavati tena karmApacayo na bhvti| tatra 'enaM hanmi' 'ityAkAraka mAnasikavyApArasyAbhAvAt , itIryApathanAmaka stRtIyo bhedaH 3 // tathA svapnAntikam-svapne prANino yat chedanabhedanAdikaM kriyate tadapi na karmabandhAya bhavati, tatra kAyikavyApArasyAbhAvAt / yathA kazcit svame bhojanaM kurvannapi na vastuta stRptimAsAdayati tathA svame kRtaM hiMsAdikaM karma na bandhajanakaM bhavati / zarIravyApArasyAbhAvAdeva nahi svamaprAptarAjyabhikSAbhyAM bhavati ko'pi lAbho ne gAthA ke pUrvArddha meM sAkSAt kaha diye haiM / zeSa do prakAra IryApatha aura svapnAntika 'ca' zabda se saMgRhIta kiye gaye haiM / iraNa kA artha hai gamana gamana ke patha ko IryApatha kahate haiN| patha para calate upayoga ke binA hI prANiyoM kI jo hiMsA hotI hai usasebhI karmakA upacaya nahIM hotA hai kAyoMkI vahA~ 'isa prANI kA ghAtakarU~ aise mAnasikavyApAra kA abhAva hai yaha IryApatha nAmaka tIsarA bheda hai| [3] ___cauthA hai svapnAntika / isakA artha yaha hai ki svapna meM prANI kA jo chedana bhedanakiyA jAtA hai usase bhI karmakA bandha nahIM hotA kyoMki vahAM kAyikavyApAra kA abhAva hai| jaise svapna meM bhojana karane vAlA tRpti prApta nahIM karatA hai-dhApatA nahIM hai, usI prakAra svama meM kiyA haA hiMsA Adi karma bandhana kA kAraNa nahIM hotA hai kyoMki vahAM kAyA ke vyApAra kA abhAva hotA hai| svapna meM rAjya milane se yA mikSA milane se koI parikopacita ane avipacita nAmanA be prakAre te sUtrakAre gAthAnA pUrvArdhamAM prakaTa karI dIdhAM che bAkInA be prakAra IryApatha ane svapnAntika "ca" paddha grahaNa karAyA che. ' A padane artha gamana thAya che. rastA para cAlatI vakhate upayoga vinA ja jenI je hiMsA thaI jAya che, tenA dvArA paNa kamane upacaya thatuM nathI, kAraNa ke "A jIvane vadha karuM A prakAranA mane game tyAM abhAva rahe che A iryApatha" nAmane trIjo prakAra che (3) have svapnAntika nAmanA cethA bhedanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che svamamAM jenuM je chedana bhedana karavAmAM Ave che tenA dvArA paNa karmane banya thatuM nathI, kAraNa ke tyAM kAcika vyapArane abhAva rahe che jevI rIte svapamAM bhejana karanAra tRpti pAmI zakto nathI tenuM peTa te khAlI ja rahe che eja pramANe svamamAM karAyela hiMsA For Private And Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 326 sUtrakRtAGgasUtre hAnirvA / iti svamAntikanAmakazcaturthoM bhedaH / 4 / yadyetat karmacaSTayaM bandha janaka na bhavet, kathaM tarhi bhisUNAM mate karmopacayo bhavati ? tatrAha- yadi hanyamAnaH ko'pi jIvo bhavet, hananakartazca "ayaM prANI" itijJAnaM bhavet tathA mArayituH "ahamenaM hanmi" ityAkArikA buddhiH taceSTA, prANaviyogazca bhavet / etasmin sarvasmin sati kAyikaceSTA pravartate, tatazca yadhasau prANI vyApAdyate, tadA sA hiMsA, tayA ca hiMsayA karmopacayo bhavati / eSAM hetUnAmanyatamasyA' pyabhAve, na hiMsA, na vA tatra karmopacayo bhavatIti / atra santi paJca kAraNAni, taduktam"-prANI 1, prANijJAnam 2, ghAtaka cittaM 3, ca, tadgatA ceSTA4, prANaizca viprayogaH5, paJcabhirApAdyate hiMsA // 1 // iti / hAni lAbha nahIM hai| yaha svamAntika nAmaka cauthA bheda hai / (4) ___yadi ina cAra prakAroM se karmabandha nahIM ho to bauddhoM ke matAnusAra kisaprakAra karmabandha hotA hai ? isa praznakA uttara yaha hai-sarvaprathama to hanana kiyA jAne vAlA koI prANI ho, phira hanana karanevAle ko ' yaha prANI haiM aisA jJAna ho, mArane vAle kI ' maiM ' ise mArUM yA mAratA hU~ ' aisI buddhi ho mArane kI ceSTA ho aura phira usaprANI ke prANoM kA viyoga ho jAe ina saba cIjoM ke hone para hI hiMsA hotI hai aura usI se karma kA bandha hotA hai / isa prakAra yahAM pAMcavAMkAraNa haiN| kahA bhI hai-"prANI prANijJAnam " ityAdi / (1) prANI (2) prANI kA jJAna (3) ghAtaka kA citta (4) ghAtaka Adi kRtya karmabandhanA janaka hatA nathI kAraNa ke te prakAranAM kAryomAM kAyanA vyApArane abhAva hoya che svamamAM rAjyanI prApti thAya ke bhikSAnI prApti thAya te vyaktine vAstavika rIte te kaI lAbha ke hAni thatI nathI A sthAnika nAmane ce bheda samaja (4) bauddho ema mAne che ke pUrvokata cAra kAraNane lIdhe karmabandha thato nathI te temanI mAnyatA anusAra karmabandha kayA prakAre thAya che ? A praznane uttara nIce pramANe che. nIcenA pAMca kAraNone sabhAva hoya tyAre ja karmabandha thAya che (1) jenuM hanana (hiMsA) karavAnuM che evA ke prANIne sabhAva heya, (2) hanana karanArane evuM bhAna hoya ke A prANa hanana karavA yogya che (3)hanana karanArane "hu A prANIne mAruM" evI IcchA thAya, (4) te vyakti te prANIne mAravAnI ceSTA kare ane (5) te prANInA prANIne nAza thaI jAya, A pAMca cIjone sadbhAva heya, tyAre ja hiMsA thAya che, enA dvArA ja bhanI gandha thAya che 4thu pa hai -"prANIprANizAnam" tyA For Private And Personal Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA yodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u.2 kriyAvAdinAM karmacintArAhityam 327 "nanu tarhi-parijJopacitAdinA sarvathaiva karmabandho kiM na jAyate' ityAzaGkAyAbhAha-bhavati karmavandhaH, kintu-atyalpam / ityetadeva darzayitumAha-puTTho"iti / kevala mano vyApArarUpaMparijJopacita, karma tathAzarIrakriyAmAtreNa utpannamavijJopacitam, gamanakriyA saMjAtam-I-pathaM, svapnasaMjAtaM svapnAntikam / etatkarma catuSTayena puTTho' spRSTaH puruSaH tAdRzakarmA'sau naraH 'para' param=tAdRza karmaNaH phalaM kicideva 'saMveei' saMvedayati= anu bhavati natvadhikaM phlmnubhvti| yathA-kuDace prakSiptA sikatAmuSTiH tadaiva vizIrNA bhavati tadvat etatkarma catuSTayaM tadaiva vinazyati, etAvanmAtreNa bandhajanakatvA'bhAvaH kathyate / na punrtyntaa'bhaavruupenn| evaM ca tatkarma kI ceSTA aura [5] prANo kA viyoga, ina pAMca kAraNoM - hone para hI hiMsA hotI haiM // 1 // prazna-kyA parijhopacita Adi se karma kA bandhana sarvathA hI nahIM hotA ? uttara-hotA to hai, parantu atyanta aspa / isI ko kahane ke lie 'puDho' isa zabda kA prayoga kiyA hai isakA Azaya yaha hai ki kevala manake vyApAra rUpa parijJA se, zarIra kI kriyA mAtra se, calane phirane se aura svapna dekhane se, ina cAra prakAro se puruSa karma se spRSTa mAtra hotA hai (baddha nahIM hotA hai / ) aise karma kA thoDA sA hI phala hotA hai, adhika phala nahIM bhoganA paDatA / jaise dIvAra para reta kI muTTo pheMkI jAya to vaha dIvAra se chUkara hI nIce gira jAtI hai-usase cipakatI nahIM hai, usI prakAra pUrvokta cAra prakAroM se karma spRSTa mAtra hotA hai, baddha nahIM hotA / vaha karma usI samaya (1) prA (2) prANAnujJAna, (3) dhAtanu yitta, (4) yAtanI yeSTA bhane (5) praannaane| viyega, A pAMca kAraNene sadUbhAva hoya tyAre ja hiMsA thAya che 1 1pa prazna -- zuM paricita Adi kAraNe dvArA karmane anya bilakula thatuM nathI? uttara-thAya te che ja, paraMtu atyanta alpa eja vAtane spaSTa karavA mATe puDDo A padane prayoga karavAmAM AvyA che eTale ke kevaLa mane vyApAra rUpa parikSA vaDe, zarIranI kiyAmAtra vaDe, cAlavA vaDe ane svapra dekhavA vaDe A cAra prakAre te manuSya karma vaDe mAtra pRSNa ja thAya che baddha thatuM nathI. evAM karmonuM zeDuM phaLa ja bhegavavuM paDe che adhika phaLa bhegavavuM paDatuM nathI. jevI rIte dIvAla para eka muThThI bharIne retI pheMkavAmAM Ave, te te retI dIvAlane mAtra sparza karIne nIce paDI jAya che dIvAla sAthe cUMTI jatI nathI, eja pramANe pUrve For Private And Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 328 sUtrakRtAGgasUtre 'aviyattaM khalu' avyaktameva apari sphuTameva bhavati / atra-"khu" zabdo'vadhAraNe, tenA'vyaktameva spaSTa vipAkasyA'bhAvAt / ataH parijJopacitAdikakarmacatuSTayam, avyaktarUpeNa sAvajja' sAvadhaM pApamiti // 25 // "nanu yadi anantarapUrvoktaM karmacatuSTayaM bandhAya na bhavati tarhi kathaM teSAM mate karmopacayo bhavatItyAzaGkAyAmAha-"saMti me "ityAdi / mUlamsaMti me tau AyANA, jehiM kIrai pAvagaM abhikammA ya pesA ya, maNasA annujaanniyaa-||26|| chAyAsantImAni trINyAdAnAni yaiH kriyate pApakam / abhikramya preSyaca, manasA'nujJAya- // 26 naSTa ho jAtA hai| isI kAraNa yahAM bandha kA janaka nahIM hotA, aisA kahA gayA hai, vaha spRSTa bhI na hotA ho, aisA nahIM hai| isa prakAra vahakarma avyakta hI hotA hai| yahAM ' khu' zabda avadhAraNa ke artha meM hai, isa kAraNa Azaya yaha nikalA ki vaha karma avyakta hI hai, kyoMki usakA phala spaSTa nahIM hotaa| isa prakAra parijJopacitta Adi cAra prakAra kA ukta karma avyakta rUpa se sApadya hai // 25 // ___ yadi pUrvokta cAra prakAra kA karmabandha kA kAraNa nahIM hai to unake mata meM karma kA bandha kisa prakAra hotA hai ? aisI AzaMkA karake uttara dete haiM-"saMti meM" ityAdi / kata cAra prakAre karma mAtra spaSTa ja thAya che baddha thatuM nathI te karma eja samaye naSTa thaI jAya che e ja kAraNe tene badhanuM janaka kahyuM nathI evuM banatuM nathI ke te pRSTa paNa thatuM na hoya A prakAre te karma avyakta ja hoya che ahIM khu A pada avadhAraNanA arthamAM vaparAyuM che tethI e artha phalita thAya che ke karma avyakata ja haiya che, kAraNa ke tenuM phaLa spA hetuM nathI A prakAre paricita Adi cAra prakAranAM pUrvokta kama bhavyarata 35 sAvadha che // 25 // je pUrvokta cAra prakAranA karmo karmabandhanA kAraNabhUta thatA nathI, te bauddhonA mata anusAra kayA prakAre karmane badhe thAya che? A praznane uttara A sUtramAM ApavAmAM bhAvyo cha, 'sati meM tyAdi For Private And Personal Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhino TIkA pra. zru. a. 1 u.2 prakArAntareNa kama banrdhAnarUpaNam 329 anvayArtha:(ime) imAni vakSyamANAni (tau) trINi / (AgaNA) AdAnAni karmabandhakAraNAni (saMti) santi vidyante / (jehiM) yaiH (pAvagaM) pApaka--pApakarma (kIrai) kriyate / tAnyevAha-(abhikammAya) abhikramya kamapi prANinaM mArayituM tadupari AkramaNa kRtvA yat hiMsanaM kriyate tat prathamamAdAnam 1 / (ca) (tathA pesAya) preSya bhRtyAdikaM prANighAtAya preSya hiMsanamiti-dvitIyamAdAnam // 2 // prathama kAraNena sAkSAt-hananakriyAyAM katRtvaM pratipAditam / dvitIyena tu prayojakakatRttvaM pradarzitam / (ca) tathA (maNasA aNujANiyA) manasA anujJAya Aha zabdArtha-'ime-imAni ye 'tau-trINi' tIna AyANA-AdAnAni' karmabandhake kAraNa 'saMti-santi' haiM 'jehi-yaiH' jinase 'pAvagaM-pApakaM' pApakarma 'kIrai-kriyate' kiyAjAtA hai 'abhikammAya-abhikramya' kisI prANiko mArane ke lie AkramaNa karake 'pesAya-preSya' bhratyAdikako prANiko mArane ke liye bhejakara 'maNasA aNujANiyA-manasA anujJAya' manase AjJAdekara // 26 // anvayArtha aura TIkAryaAge kahe jAne vAle yaha tIna AdAna karmabandha ke kAraNa haiM jinake dvArA pApakarma kiyA jAtA hai / ve yaha haiM (1) kimI prANI kA ghAta karane ke lie usa para AkramaNa karake hiMsA karanA yaha pahalA AdAna hai / (2) kisI naukara Adi ko prANI kA ghAta karana ke lie bheja kara usakA ghAta karAnA, yahAM prathama AdAna meM hanana kriyA ke prati sAkSAt kartatva pratipAdana kiyA gayA hai aura dUsare meM prayojaka kartRtva (dUsare se karavAnA) zam -'ime-mAni' meM 'tau-trINi' the 'AyANA-AdAnAni' manA Ara0 'saMti-santi' cha. 'jehi-yaiH' nAthI 'pAyaga-pApaka' pA5 4 'kIrai-kriyate' 42vAmA mAve che. 'abhikammAya -abhikramya / prAna bhAravA bhATe mArA rI ne 'pesAya-preSya' nau32 vigaire ne prANIne bhAvA mATe bhozI ne 'maNapA aNujANiyA-manasA anuzAya' bhanathI AjJA sAdhIna // 26 sUtrArtha ane TIkA jemanA dvArA pApakarma karAya che evA, traNa AdAnane karmabandhane kAraNabhUta mAnavAmAM Ave che. te traNa AdAna nIce pramANe che (1) kaI paNa prANane vadha karavAne mATe tenA upara AkramaNa karIne hiMsA karavI, te paheluM AdAna che. (2) keI nekara Adine prANune ghAta karavA mATe melIne prANIne vadha karAve, te bIjuM AdAna che. ahIM pahelA AdAnamAM kriyA karavAmAM sAkSAta kartava pratipAdita karavAmAM AvyuM che. ane bIjA AdAnamAM prayojaka kartRtva (bIjA pAse karAvavAnuM) pratipAdita karAyuM che. sU. 42 For Private And Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 330 sUtrakRtAsUtre nanaM kurvantam anyaM manasA anumodha yada dine kriyate tat hiMsakasyAnumodanamiti tRtIyamAdAnam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parijJopacitAt - asya tRtIyAdAnasyA'yaM bhedaH tatra parinopacite kevalaM manasA'nucinAnam / iha tu parega kriyamANAyAmanumodanam / tathA ca svayaM kartRtvam pareNa kArakatvam jIvetyetAni trINi AdAnani bhavanti / ebhistribhirAdAnaiH karmabandho bhavatIti bauddhabhikSUNAM matamiti ||26|| punastadeva spaSTayati - te u" ityAdi / mUlam 2 3 ka "ete utara AyANA jehi kiras pAvai | 11 6 8 9 evaM bhAvasohI nivvANamabhigacchai ||27|| chAyA etAni tu trINyAdAnAni yaiH kriyate pApakam / evaM bhAvavizuddhayA nirvANamadhigacchati ||27|| dikhalAyA gayA hai / ( 3 ) bAta karate hue dUsare kA manasA anumodana kaske: hiMsA karanA arthAt hiMsA kA anumodana karanA / yaha tIsarA AdAna hai / parijJopavita karma se tIsare AdAna meM yaha antara hai parijJopacita meM kevala mana se vicAra kiyA jAtA hai yahAM dUsare ke dvArA kI jAne vAlI kriyA kA anumodana kiyA jAtA hai| isa prakAra svayaM karanA, dUsare se karavAnA aura anumodanA karanA, yaha tIna AdAna karmavandha ke kAraNa hote haiM 1. bauddha bhikSuoM kA mata hai ki inhIM tIna karaNoM se hotA hai| isI kA punaH spaSTIkaraNa karate haiM -- "ete u" ityAdi / d. (3) ghAta karanAra koI mANasane manathI anumodana ApIne hiMsAnI anumodanA karavI. A trIju AdAna che. parijJApacitakama karatAM trIjA syAdAnamAM ATalu antara che parioyacitamAM mAtra manathI vicAra karavAmAM Ave che, parantu trIA prakAranA AdAnamAM te anyanA dvArA karAtI. kriyAnI anumodanA karavAmAM Ave che; A prakAre svayaM karavuM, bIjA pAse karAvavu ane uranAranI anumodanA uravI, yA trazu AhAna umandhamA arabhUta mane go bhikSuonI evI mAnyatA che ke A traNa kAraNAne lIdheja jIva karmane bandha kare che! pUrvota va aragonu vadhu spaSTI vA bhAve che. 'u' ityAdi 1 For Private And Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA) bodhinI TokA pra. zru. a. 1 u. 2 prakArAntareNa kA vandhanirUpaNam 336 anvayArtha:yathA (ete u) etAni tu; etAnyeva atra tu zabdo'vadhAraNe / (saGa) trINi, (AyANA) AdAnAni santi / (jehiM): yaH hiMsAkAraNabhUtai rAdAnaiH (pAvaga) pApaM karma (kira3) kriyate / . ayaM bhAvaH-etAnyeva pUrvagAthoktAni trINi AdAnAni hiMsAkAraNAni, santi yaiH kAraNabhUtaiH AdAnaiduSTA'dhyavasAyasahakRtaiyastaissamastairvA pAyaM kopacIyo ? 'evaniti evaM tathaiva naiva prakAreNa (bhAvavisohIe) bhAvavizuddhayA vizuddhAntaHkaraNena arakrutipariNAmena navartamAnasya puruSasya kevalena manasA kevalena vA kAyena mano'mitavirahitenaM ubhayena vA satyapi prANighAte karmaNAnupacayo na bhavati / karmopacayA'bhAvAca (libyANa) nirvANa sarvadvandvopa zabdArtha- 'eteu-etAni tu ye 'tau-trINi tIna 'AyANA AdAnAni' kamayake kAraNa haiM 'jehi-yaiH jinase 'pAvagaM-pApakam' pApakarma 'kIrai-- kriyate' kiyA jAtA hai 'evaM-evam' isI prakAra 'bhAvaviMsohie-bhAvavizuddhayA' bhAvakI vizuddhise 'nivyANaM-nirvANa' mokSako 'abhigacchai-abhigacchati' prAptakaratAhai anvayArtha aura TIkAthe yahI tIna kAraNa haiM jina ke dvArA pApakarma kiyA jAtA hai / abhiprAya yaha hai ki pUrvagAthA meM kahe hue yahI tIna AdAna haiM jo duSTa adhyavasAya kI sahAyatA se, alaga alaga yA milakara karmabandha ke kAraNa hote haiM / isI kAraNa bhAvavizuddhi se arthAt rAga dveSa se rahita pariNAma se. pravRtti karane vAle puruSa ko kevala mana se yA kevala kAya se yA mAnasika saMkalpa se rahita donoM ke dvArA prANI kA ghAta ho jAne para bhI karma kA upacaya nahIM hotA hai / karma ke upacaya kA abhAva hone se nirvANa kI -'ete u-etAni tu' 2 // 'tau-trINi nANe 'AgaNA-AdAnAni bhayadhanA 41261 cha, jehi-yaiH' nAthI pAvaga-pApakam 5|54mH kIraI-kriyate' 42vAmA mAye cha. eva evama' se pramANe 'bhAvavirohie-bhAvavizuddhayA' lApa.vizuddhithA 'nivvANa -- nirvANa' bhAkSane 'abhigacchai-abhigacchati' prAta 72 2. // 27 // .. anvayArtha ane TIkAryuM pUrvokta traNa kAraNane lIdheja pApakarma karAya che. A kathanane bhAvArtha e che ke AgalI gAthAmAM darzAvavAmAM AvelA traNa AdAno che teo duSTa avyavasAyanI sahAyatAthI alaga alaga athavA traNe maLIne kamabandhamAM kAraNabhUta bane che. eja kAraNe bhAvavizuddhithI eTale ke rAgadveSathI rahita pariNAma vaDe pravRtti karanAra puruSa dvArA mAtra manathI, athavA mAtra zarIrathI, athavA mAnasika saMkaSathI rahita banne dvArA prANIne ghAta thai javA chatAM paNa te puruSa karmane upacaya karatuM nathI. For Private And Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 332 sUtrakRtAgasUtre rati svabhAvaM niratizayamukharUpaM mokSam (abhigacchai) abhigacchati prAmoti, evaMvidhaH pumAn mokSam labhata eveti bhAvaH // 27 // TIkA nigada siddhA // 27 // evaM bhAvavizuddhayA zuddhAntaHkaraNena pravarttamAnasya puruSasya pApA''caraNenA'pi karmabandho na jAyate, etadarthe--pitRputraddaSTAntamAha--sUtrakAraH"puttaM piyA" ityAdi / puttaM piyA samArambha AhAreja asaMjaebhuMjamANo ya mehAvI kammaNA novalippai // 28 // chAyA-- putraM pitA samArabhyA hared asaMyataH / bhujAnazca medhAvI, karmaNA nopalipyate. // 28 // prApti hotI hai / jisameM samasta dvandva (zArIrika, mAnAsika kleza) dUra ho jAte haiM aura jo sarvotkRSTa mukhasvarUpa hai / tAtparya yaha hai ki isa prakAra kA puruSa mokSa ko prApta karatA hai // 27 // koI matavAlA isa se kahatA hai ki bhAvazuddhi se zuddha antaH karaNavAle puruSa ko pApAcaraNa karane para bhI karmabandha nahIM hotA hai isalie pitA putra kA dRSTAnta dete haiM-"puttaM piyA, ityAdi / zabdArtha--'asaMjae-asaMyataH" saMyamase rahita 'piyA-pitA' pitA 'puta. putram' apane putra ko 'samArambha-samArabhya' mArakara 'Ahareja-Aharet' khAleve to ' jamANo ya-bhuJjAno'pi' khAtAhuvAbhI vaha pitA 'kammaNA-karmaNA' pApakarma karmanA upacayane abhAva thaI javAthI tene nirvANanI prApti thAya che. eTale ke te samasta dvothI (zArIrika ane mAnasika kalezethI) rahita thaI jAya che ane saMskRSTa sukhanI prApti kare che. A kathanane bhAvArtha e che ke A prakArane puruSa mokSa prApta 42 cha. // 27 // kaI kaI matavALAo avuM kahe che ke bhAvazuddhinI apekSAe jenuM aMtakaraNa zuddha hoya che, evA puruSane pApAcaraNa karavA chatAM paNa karmabandha thatuM nathI A vAtanuM samAna 42vA bhATe pitAputranu dRSTAnta AvAmAM Ave che 'putta piyA' tyAhi. ___aa - 'asaMjae asaM yataH' sayama vinAnA 'piyA -pitA' pitA 'puttaM-putram' potAnA putrane 'samArambha samArabhya' bhArIne 'Ahareja-Aharet' mAseto 'bhujamANo ya For Private And Personal Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra samartha bodhinI TokA www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra. zru. a. 1 u. 2 karmabandhe pitRputrantaH 333 anvayArthaH- (asaMjae) asaMyataH = saMyamavarjitaH (piyA) pitA (puttaM ) putraM, svAtmajam / ( samArambha) samArabhya mArayitvA / (Aharejja) Aharet AhAraM kuryAt / (bhuMjamANoya) bhuJjAno'pi pitA / (kammaNA) karmaNA pApakarmaNA / ( novalippara) nopalipyate / pApalipto na bhavati evaM (mehAvI ) medhAvI sAdhurapi karmaNA nopalipyate // ayaM bhAvaH - bauddhabhikSavaH evaM kathayanti -- yattU Apadi samApatita stadudaraNArtham araktadviSTho'saMyato gRhasthaH pitA, putraM vyApAdya tanmAMsa bhakSayannapi azubhakarmaNA nopalipto bhavati / tathA mevAvI, api saMyato'pi tadevaM gRhastho se 'novalippa - nopalipyate' upaliptanahIM hotA hai usI prakAra 'mehAvI - medhAvI ' sAdhubhI karma se upalipta nahIM hotA hai // 28 // - anvayArtha aura TIkArtha koI asaMyamI pitA apane putra kA ghAta karake usa kA AhAra kare to vaha khAtA huA bhI pApa karma se lipta nahIM hotA isI prakAra medhAvI sAdhu bhI karma se lipta nahIM hotA | Azaya yaha hai bauddha bhikSuoM kA kathana hai ki Apatti meM par3A huA koI gRhastha usa Apatti se pAra hone ke lie rAgadveSa se rahita hokara apane putra ko mAra kara usakA mAMsabhakSaNa kare to bhI vaha pApakarma se lipta nahIM hotA / isI prakAra saMyata ( bhikSu) bhI pApa se lipta nahIM hotaa| isa prakAra gRhastha yA sAdhu zuddha antaHkaraNa vAlA hokara mAMsabhakSaNa karatA huA bhuJjAno'pi jAto va te pitA 'kammaNA-karmaNA' pApa ubhathI 'novalippara - nopalipyate' upalipta thatA nathI, mena prabhANe 'mehAvI - medhAvI' sAdhu pazu ubhathI upadipta thatA nathI // 28 // sutrA ane TIkA kAi asaMyamI pitA peAtAnA putranA ghAta karIne tenA mAMsanA AhAra kare che, chatAM paNa zuddhabhAve karAyeluM A kArya karanAra te pitA pApakamathI lisa thato nathI. eja prakAre medhAvI sAdhu paNa karmathI lipta thatA nathI. A kathananu tAtparya nIce pramANe che. bauddha bhikSu evu kahe che ke ApattimAM AvI paDelA koi puruSa te Apattine pAra karavAne mATe, rAgadveSathI rahita thaIne peAtAnA putrane mArIne tenA mAMsanu bhakSaNa kare, to paNa te pApakamathI lipta thatA nathI. eja pramANe sayata (bhikSu) paNa pApathI lipta thatA nathI. A rIte ahIM evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke For Private And Personal Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 334 sUtrakRtAGgasUtra vA bhikSurvA, zuddhAntaHkaraNaH mAMsaM bhakSayitvA'pi pApena karmaNA nopalipto bhavati / yathA'raktadviSTamanasaH pituH putravadhe kRte'pi na pApakarmasamudayaH / tathA'nyasyA'pyaraktadviSTamanaso jIvavave kRte'pi karmavandho na bhavatIti // 28 // sAmpratameta ipagamabhidhAtumAItamatamAha-sUtrakAra:-"maNasA je" ityAdi 2 , mUlam maNasA je paussaMti, cita tasi Na viji-| 9 10 8. 311 12 agavajamatahaM tesi gate sNvuddcaarinno||29|| chAyAmanasA ye pradvipanti citta teSAM na vidyate / anavadyamatathya teSAM na te saMvRnacAriNaH // 29 // bhI pApakarma se lipta nahIM hotA hai / jaise rAgadveSa se rahita pitA ko putra kA vadha karane para bhI pApa karma nahIM lagatA usI prakAra dUsare bhI rAgadveSa se rahita manuSya ko jIvavadha karane para bhI karmavandha nahIM hotA // 28 // ___aba isa mata ko dUpita karane ke lie sUtrakAra Aheta mata kA kathana karate haiM-'manasA je' ityAdi / zabdArtha-'je-' jo manuSya maNasA-manasA' mana se 'paussaMti-pradvipanti' dveSakaratA hai tesiM-pAM' unakA 'citta-cittam' cita 'Na vijjai-na vidyate' nirmala nahIM hai, 'tesi-tepA' manase dveSakarane vAle kA 'aNavajja-anavadyama'. anavadya kathana 'ataha--atathaM' mithyA hai 'te-te saMyuDacArigo-saMvRtacAriNaH, saMvarayukta 'na-na' nahIM hai // 29 // gRhastha athavA sAdhu zuddha aMtaHkaraNavALA thaIne mAMsa bhakSaNa kare te paNa pApakarmathI lipta thatA nathI. jevI rIte rAgadveSathI raDita mane bhAvapUrvaka putrane vadha karanAra pitAne pApa lAgatuM nathI, eTale ke te karmane anya karatuM nathI, eja pramANe rAga dveSathI rahita hoya evA kaI paNa manuSya dvArA jIvane vadha thaI jAya, te tene paNa kamane bandha thatuM nathI. eTale ke tenuM te karma kamane upacaya karavAmAM sahAyabhUta thatuM nathI. ra8 - have bauddhInA A matanuM khaMDana karavA nimitte sUtrakAra AhaMtamatanuM kathana kare cha. "maNamA je" yA zahAtha --je se bharA 'maNamA manamA' bhanathI uti prativanti 5 42 cha. 'tesi teSAM tamanu cita-cittam citta 'Na vijaya-na vidyate' nirmala nathI. 'tesi-teSAm' bhanI 35 42vA pANAnu 'aNaraja-anavadyam' mana thana 'ataha-anatham' bhizyA che te te tasA 'saMvuDacAriNo saMvRtacAriNaH' saMya2 yuta 'na-na' nathI. // 28 // For Private And Personal Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir malAyarthabodhinI TIkA pra. zu. a.1 u. 2 karma bandhe AtamatamanirUpaNam 335 anvayArtha:-- - . (je) ye, manuSyAH (maNasA) manasA (paussaMti) pradviSanti kamapi jIvaM prati pradvapaM kurvanti / (tesiM-teSAM.) (cittaM) cittam manaH / (Na vijjai) na vidyate na nirgalaM bhavitu marhati ataH (tesiM) teSAm anasA pradveSakariNAM (agavajja) anavadyam-anavadyakathanam (ataha) atathaM mithyA, ataH (te) te evaM vAdinaH (saMvuDacArigo) saMvRtacAriNo na na saMvarayuktAH santi / manaso' zuddhatvAt iti / ___ayaM bhAvaH-ye puruSA kimapi nimittamAsAdya manasA pradveSa kurvanti teSAM jIvAnAM mano naiva vizuddhaM bhavati / tathA tai bhikSubhiH yadabhihitaM pUrva paJcaviM zatigAthAyAM kathitaM parijJopacitA-'vijJopaciteryApatha-svazAntikAkhyaM karmacatuSTayaM pApAya na bhavati, tatra prathamaH parijJopacitaH pakSo, yat-kevalamanasA pradveSakaraNe'pi na karmopacayo bhavati,, kAyavyApArAbhAvAt iti tannaiva zobhanam / manasa eva pApakAraNatvAt / ____ anvayArtha aura TIkArtha.. jo manuSya kisI jIva ke upara mana se bhI dveSa karate haiM, unakA mana nirmala nahIM ho sakatA / ataeva unake mana ko niSpApa kahanA mithyA hai| aisA kahane vAle saMvara yukta nahIM ho sakate, kyoMki unakA mana azuddha hai| Azaya yaha hai-jo purupa kisI bhI nimitta se mana ke dvArA dveSa karate haiM unakA mana vizuddha nahIM ho sakatA hai / tathA una bhikSuoM ne pahale paJcIsavIM gAthA meM jo kahA hai ki parijJopacita, avijJopacita, IryApatha aura svamAntika nAmaka cAra prakArake pApa, karmabaMdha ke kAraNa nahIM hote haiN| unameM pahalA pakSa parijJopacita hai jisakA artha yaha hai ki kevala mana se dvepa karane para sUtrArtha ane TIkArya je mANasa koI jIva pratye manamAM paNa zreSabhAva rAkhe che, tenuM mana nirmaLa haI zakatuM nathI. tethI tenA manane niSpApa kahevuM te mithyA che. evuM kahenAra saMvarayukta hoI zaktA nathI, kAraNa ke temanuM mana azuddha hoya che. A kathanane bhAvArtha e che ke je mANase kaI paNa nimitte mana dvArA TheSa kare che, temanuM mana vizuddha haiI zakatuM nathI. tathA AgaLa rapamI gAthAmAM bauddha bhikSuonI je mAnyatA prakaTa karavAmAM AvI che, te paNa mithyA che, tyAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke paricita, avipazcita, IryApatha ane sva'nAntika nAmanA cAra prakAranA, pApakarmo karmabadhamAM kAraNabhUta banatAM For Private And Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 336 sUtrakRtAGgasUtre tathahi-karmaNAmupacaye mana eva prAdhAnyena kAraNaM bhavati / manorahita kevalakAyikavyApAreNa karmopacayA'bhAvasya bhikSubhireva svIkRtatvAt. / tatazca yasya sattve sattvaM, yadabhAve'bhAvaH tasya taM prati kAraNatvAvadhAraNAt / yadyapi kAyavyApArarahitasya manaso na janakatvaM tathApi "evaM bhAvavisohIe nivvANamahigacchai" evaM bhAvavizuddhayA nirvANamadhigacchati, (gA. 27) iti vadatA bhavataiva kevalaM manasaH prAdhAnyasya svIkRtatvAt / 'tathA coktam-cittameva hi saMsAro rAgAdi klezavAsitam. / tadaiva tairvinirmuktaM bhAvAnna iti kathyate. // 1 // " "mana eva manuSyANAM kAraNaM bandha mokSayoH" / bhI karma kA upacaya nahIM hotA, kyoMki vahA~ kAya kA vyApAra nahIM hai, unakA yaha kahanA samIcana (satya) nahIM hai vAstava meM mana hI pApa kA kAraNa hai / karmoM ke upacaya meM mukhyarUpa se mana hI kAraNa hotA hai| kyoMki manovyApAra ke abhAva meM kevala kAya ke vyApAra se karma kA upacaya na honA bhikSuoM ne svayaM svIkAra kiyA hai| jisake hone para jo ho aura jisake na hone para jo na ho, vahI usake prati kAraNa samajhA jAtA hai| yadyapi Apa kahate haiM ki kAya ke vyApAra se rahita mana pApa janaka nahIM hotA, phira bhI Apane isa prakAra bhAva kI vizuddhi se nirvANa prApta hotA hai, aisA kaha kara mana kI pradhAnatA svIkAra kI hai| kahA bhI hai"cittameva hi saMsAro" ityAdi / ___rAga Adi klezoM se dRSita citta hI saMsAra haiM aura rAgAdi se rahita vahI citta bhavAnta (mokSa) kahalAtA haiM // 1 // nathI. temAM paricita nAmane pahele bheda e vAta prakaTa kare che ke mana vaDe dveSa karavA chatAM paNa kamane upacaya thatuM nathI. kAraNa ke tyAM kAyanA vyApArane abhAva hoya che. temanuM A kathana satya nathI. kharI rIte temanA ja pApanuM kAraNa che. karmonA upacayamAM mukhyatve manaja kAraNabhUta bane che, kAraNa ke mane vyApArane abhAva heya evI paristhitimAM mAtra zarIranI pravRtti dvArA ja karmane upacaya na thavAnI vAtane te bauddha bhikSuoe pite ja svIkAra kare che jenA sadUbhAvamAM je thAya ane jenA abhAve je na thAya tene ja tenuM kAraNa gaNavAmAM Ave che. jo ke Apa evuM kahe che ke zarIranA vyApArathI rahita mana pApajanaka hetuM nathI, chatAM Ape ja evuM pratipAdana karyuM che ke " A prakAre bhAvanI vizuddhithI nirvANa prApta thAya che. A prakAranA kathana dvArA bhananI pradhAnatAnA Ape svii||2 4 cha. 4hyu 54aa cha -" cittamevahi saMsAro" tyA rAga Adi kalezethI dUSita citta ja saMsAra che. ane rAgAdithI rahita eja citta mavAnta (bhI) 35 cha." For Private And Personal Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samagArtha bodhinI TIkA prazra pa. 1. u. 2 karmabandhe AhetapatanirUpaNam 337 __. "mativibhava namaste yatsamatve'pi pusAm pariNamasi zubhAMzaiH kalmaSAM-zaistvameva // narakanagaravartmaprasthitAH kaSTameke upacitazubha zaktyA sUrya saM bhedino'nye // 1 // evam--ipithe'pi yadi upayogamantareNa gacchet , tadA tatrApi cittakaluSatAyAH sadbhAvena karmabanyo bhavatyeva / / svapnamadhye'pi, azuddhacittasadabhAgat yatkicit karmabandho bhavatyeva / sa ca bhikSabhirapi svIkRta eva / "anyaktaM tatsApadyam" ityAdineti / avyaktaM svamAdau saMjAtamiti // aura bhI kahA hai--'mana eva manuSyANAm, ityAdi / manuSyoM ko mana hI bandhana aura mokSa kA kAraNa hai / phira bhI kahA hai.---'mativibhavanamaste, ityAdi / he mativibhava (mana)! tumhe namaskAra ho! saba manuSya sarIkhe haiM magara tuma puNyarUpa se aura pApa rUpa se pariNata hote ho isI pariNamana ke kAraNa koI koI manuSya narakarUpI nagara kI rAha para cale gaye aura kaI prApta puNya kI zakti se sUrya ko bhedane vAle bana gae arthAta sUrya se bhI Upara ke loka meM cale gye| , isI prakAra IryApatha meM bhI yadi Upayoga ke vinA gamana kare to vahAM cittakI kaluSatA (malinatA) vidyamAna hone se karmavandha hotA hI hai| svama meM bhI citta azuddha hone ke kAraNa kucha na kucha kamabandha hotA hI hai aura bhikSuoM ne bhI use svIkAra kiyA hI hai kyoMki ve use avyakta pApa kahate haiM / avyakta kA artha hai--svama Adi meM hone vaalaa| qNI me 5 4hyu cha - "mana eva manuSyANAm" tyA -- manuSyanuM mana ja bandhana ane mokSanuM kAraNa che." qNI me 95 4yuM che / - "mativibhavanamaste" tyAdi - he mativibhava (mana)? tane namaskAra he badhAM manuSya sarakhAM che, paNa tuM paNa rUpe ane pApa rUpe pariNata thAya che. e ja pariNamanane kAraNe koI koI mANasa naraka rUpI nagarane paLe cAlyA gayA che, ane kaI kaI mANase prApta puNyanA prabhAvathI sUryane bhedanArA banI gayA che - eTale ke sUrya karatAM paNa UMce AvelA svargalekamAM pahoMcI gayA che. eja pramANe IryApathamAM (gamanamAM paNa upayoga (sAvadhAnatA vinA gamana karavAmAM Ave te tyAM paNa cittanI kaluSatA (malinatA) vidyamAna hovAne lIdhe karmabandha thAya che ja svamamAM paNuM citta azuddha hevAne kAraNe vadhu ocho karmabandha thAya ja che, ane bhikSAe paNa tene svIkAra karyo che, kAraNa ke temaNe tene vyakta pApa kahyuM che. avyakta eTale sva AdinI avasthAmAM thatuM sU. 43 For Private And Personal Use Only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 338 sUtrakRtAGgasUtro putraM pite-tyAdi yaduktaM tadapi na samyak' yato mArayAmItyAkAraka cittaM yAvanna pariNamettAvat na kenApi mArayituM zakyate / .... ___ evaMbhUtacittapariNAme sati kathamakliSTatA cittasya saMbhavet / cittasaMkleze ca vidyamAne karmavandhasyAvazyameva sadbhAvAt / ___ayaM bhAvaH-yAvat paryantaM manasi vikAro nA''gacchet tAvanmAraNavyApAre kAyavyApAro naiva kathamapi saMbhavati, vikRte eva manasi vyApAdanavyApArasaMbhavAta. vikRtamanovyApArapUrvakakriyAsu pravartanAdbhavatyeva tatra sarvatrA'pi karma bandha iti / kiM bahunA-anyatrA'pi vyApAdanaviSaye hiMsakatvavyapadezo dRzyate / tathAhi---"anumantA vizasitA nihantA krayavikrayI / saMskarttAcopahartA ca khAdakazceti ghAtakAH // 1 // ityAdi .. pitA putra ko mAra kara khA jAya, ityAdi kahanA bhI ThIka nahIM hai| jabataka 'maiM ise mArUM' aisA malina vicAra na ho taba taka koI kisI ko mAra nahIM sakatA aura jaba isa prakAra kA vicAra hogA to citta akliSTakleza rahita kaise ho sakatA hai ? citta meM kleza hone para karmabandha avazya hotA hI hai| arthAt cittameM malinatA hone para karmavandha avazya hotAhI hai / Azaya yaha hai-jaba taka mana meM vikAra, na Ave taba taka mAra ne meM kAyakA vyApAra kisI bhI prakAra nahIM ho sakatA / mana meM vikAra Ane para hI mAra ne kI kriyAkA saMbhava hotA hai aura vikRta mana ke vyApAra pUrvaka kriyAoM meM pravRtti karane se sarvatra hI karmabandha hotA hai / Adhika kyA kahA jAya, anyatra bhI mAra ne vAle ko hiMsaka kahA hai-"anumaMtA vizasitA" ityAdi . 'pitA putrane mArIne khAI jAya, ItyAdi sthana paNa ucita nathI." huM ane mArI nAkhuM," A prakArane malina vicAra udbhavyA vinA keI paNa mANasa keI paNa jIvane ghAta karI zakatA nathI. ane je A prakArano vicAra udbhavatuM hoya te citta akliSTa (kaleza rahita) kevI rIte hoI zake ? cittamAM kalezane sadbhAva hoya, tyAre karmabandha avazya thAya che ja. eTale ke cittamAM malinatA hoya, te karmane bandha avazya thAya che A kathananuM tAtparya e che ke jyAM sudhI manamAM vikAra ne Ave, tyAM sudhI zarIra dvArA, mAravAne vyApAra kaI paNa prakAre saMbhavI zakti nathI manamAM vikRta bhAva utpanna thAya tyAre ja mAravAnI kriyA saMbhavI zake che, ane vikRta mananA vyApAra pUrvaka kriyAomAM pravRtti karavAthI sarvatra karmabandha thAya che ja. A bAbatamAM adhika zuM kahI zakAya? anya zalImA pay bhA2nArane sira 21 sa cha " anumaMtA vizasitA" - tyAdi For Private And Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - samArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 13. 2 kriyAvAdinAmanartha paramparAnirUpaNam 339 tatsiddhaM mAraNaM sarvatra manovyApArapUrvakameva / tAdRza karmaNaH sakAzAd bhavatyeva karmopacayaH iti // 29 // sAmprataM kriyAvAdinAmeteSAmanarthaparamparAM darzayitumAha / "icceyAhi" ityAdi / mUlam- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2.3. icceyAhi yadiTThIhi sogAgAravaNissiyA / 4. 5 .. 7 saraNaM ti mannamANA, sevaMti pAvagaM jaNA - // 30 // chAyA- "ityetAfree frH sAtagauravanizritAH / zaraNamiti manyamAnAH sevante pApakaM janAH // 30 // anumodana karane vAlA, mAMsako sApha karane vAlA, hanana karane vAlA, kraya vikraya karane vAlA, pakAne vAlA, parosane vAlA aura khAne vAlA' ye sabhI ghAtaka kahalAte haiM / isa prakAra siddha huA ki mAranA sarvatra manovyApAra pUrvaka hI hotA hai aura aise karmase karma kA bandha avazya hotA hai ||29|| aba ina kriyAvAdiyoM ko hone vAlI anartha paramparA ko batalAte haiM"cyA" ityAdi / zabdArtha --' icceyAhi-- ityetAbhiH pUrvokta ina 'diTTIhi dRSTibhiH' darzanI se 'sAyAgAra NissiyA - sAtagauravanizritAH sukhopabhoga meM Asakta paratIrthika jana 'saraNaM ti mannamAnA - zaraNamiti manyamAnAH? apane darzanako apanA zaraNa mAna te huve 'pAvarga sevaMti - pApakaM sevante' pApakarma kA sevana karatA hai // 30 // anumedana karanArA mAMsane sApha karavAvALA hanana (hatyA) karanAra, keyavikraya karanArA, rAMdhanArA pIrasanArA ane khAnarA, A saune ghAtaka ja kahevAmAM Ave che. A prakAre e vAta siddha thAya che ke mAravAnI kriyA sarvatra manAvyApArapUrvaka ja thAya che, ane evuM kRtya karavAthI kamanA anya avazya thAya che. 1295 A kriyAvAdione kaI kaI anatha para parAnA anubhava karavA paDe che. te sUtrakAra prakaTa 42 -- yAhi " ityAdi -- " ... zabdArtha' - 'icceyAdi-ityetAbhiH' pUrvosta yA 'diTThIhi - dRSTibhiH darzanAthI 'sAyAgAravaNissiyA- sAtA gauravanizritAH sumopaloga mAM vyAsasta paratIrthinna 'saraNaMtimanamAnA - zaraNamitimanyamAnA' potAnA darzanane potAnu' zarazu bhAnatAthama 'pAvata' seti pAvaka sevante pApAnu sevana re che. 13 on For Private And Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 340 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUge anvayArtha:---- ( icceyAhi ) ityetAbhiH pUrvoktAbhiH (diTThIhiM) dRSTibhiH ? (sAyAgAra - varNissiyA ) sAtagauravanizritAH sukhabhogAdau prasaktAH paratIrthikAH ? (saraNaM ti manamANA ) zaraNamitimanyamAnAH svakIyadarzanam, svasya zaraNamitimanyamAnAH / (pAvagaM servati) pApakaM sevante pApaM karma sevante ! ayamartha:-- caturvidhaM karma pApAya na bhavatItyevaM darzanamAzritAH paratIrthikAH sukhabhogAdAvAsaktA yatkiMcana kAriNaH AmaryAditabhojanAca "saMsAra sAgarAduddhAre samarthamasmadarzana" miti manyamAnA viparItA'nuSThAna kAraNena sAvadyameva karmopArjayanti / evaM vratino'pi dIkSAgrahaNAdinA sAdhusArUpyaM prAptA api na te sAdhavaH, kintu prAkRtapuruSasadRzA eva te pApakaraNe eva anvayArtha aura TIkArtha ina pUrvapratipAdita dRSTiyoM se sukhabhoga Adi meM Asakta, ye paratIrthika apane darzana ko apane lie zaraNabhUta mAnate hue pApa kA sevana karate haiM / Azaya yaha hai parijJopacita, avijJopacita, IryApatha aura svamAntika ye cAra prakAra kA kArya pApajanaka nahIM hotA, isa prakAra ke mata kA Azraya karake ye paratIrthika sukhabhoga Adi meM Asakta hote haiM, jo mana meM AtA hai vahI karate haiM, maryAdA hIna khAna pAna karate haiM aura 'hamArA darzana saMsAra sAgara se uddhAra karane meM samartha hai 'aisA mAnate hue viparIta kriyAe~ karake pApa karmoM ko upArjana karate haiN| isI prakAra unameM jo vratI haiM, ve dIkSA dhAraNa karake sAdhujaise bana jAte haiM / parantu ve vAstava meM sAdhu nahIM haiM / For Private And Personal Use Only sUtrA ane TIkA pUrvakita vicAraNAne adhAre sukhasAga AdimAM Asakata rahenAra te paratIrthika potAnA danazAstrane potAne mATe zaraNabhUta mAnIne pApAkamAMnu sevana kare che. A kathananA bhAvArtha e che ke pirajJopacita, vijJopacita, iryApatha ane svAmrAntika A dvAra prakAranAM kAryAM pApajanaka hAtAM nathI. A prakAranA matanA Azraya laine paratIthi ko sukhabhAga AdimAM Asakata rahe che. teo temanI icchA pramANe AcaraNa kare che- te maryAdAhIna khAnapAna kare te. amAruM darzana saMsArasAgarane pAra karAvavAne samartha che' evuM mAnIne viparIta kriyAe karIne pApakarmonuM upArjana kare che eja pramANe temanAmAM je vratI che teo dIkSA laIne sAdhu banI jAya che parantu te vAstavika rUpe sAdhu ja hAtA nathI tee sAmAnya lokonI jema pApakamAM pravRtta rahetA heAya che
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA pra.a. a. 17.2 kriyAvAdinAmanartha pradarzane naukA hAntaH 345 pravRttAH / yathA-- prAkRtapuruSAH ajJAnapradhAnatayA sAvadyakarmaNyeva pravRttAH bhavanti, sahadime'Si tina iti. // 30 // etasyaivArthasya poSakaM dRSTAntaM darzayati sUtrakAraH-- "jahA" ityAdi / mUlam --- 1 3 4 2 jahA assAviNa gAvaM jAiaMdho durUhiyA 8 7 6 icchaI pAramAgaMtu aMtarA ya visIgai ||31|| chAyA--- "yathA AsrAviNIM nAvaM jAtyandho dUru | icchati pAramAgantum antarAca viSIdati // 31 // anvayArtha:--- ( jahA ) yathA yena prakAreNa / ( jAi adho) jAtyandhaH ! svabhAvAdeva - sAmAnyajanoMke samAna hI pApakarma meM hI pravRtta rahate haiM / jaise sAmAnya loga ajJAna kI pradhAnatA ke kAraNa sAvadyakAryoM meM hI pravRtti karate rahate haiM, usI prakAra ye vratI bhI sAvadha karma karate haiM ||30|| isI kathana ko puSTa karane vAlA dRSTAnta sUtrakAra dikhalAte haiM " - jahA " ityAdi / zabdArtha - -'jahA -yathA' jaise 'jAiaMgho - jAtyandhaH ' janmAndha 'assAviNi AkhAviNi' chidravAlI 'NAvaM - nAvam' naukApara 'duruhiyA - dUruhyA baiThakara 'pAra mAMgatu - pAramAgantum' pAra pahacanekeliye 'icchai - icchati' icchArakhatA hai paraMtu 'ArA ya--antarA ca ' bIcameMhI 'visIya - viSIdati bajAtA hai ||31|| anvayArtha jaise koi janmAndha puruSa chedoM vAlI naukA para ArUDha hokara jevI rIte sAmAnya loko AjJAnane kAraNe sAvadya kAryAM karyAM kare che, eja pramANe te vratI (likSumo) pazu sAvadha aryo uratA hoya che. // 30 // eja kathananuM samarthana karavAmATe sUtrakAra nIcenuM dRSTAnta Ape che.- "nA" ityAdi zabdArtha -'jahA-yathA' prema 'jAi 'dho-jAtyandhaH' bhanthI AMdhI 'assAvirNi-- AsrAviNI' chidravANI 'nAva' nAyam' choDI upara 'duruhiyA duruhya' mesIne 'pAramAgaMtu paramAgantum' sAmeDinAre paDavA bhATe 'icchA icchati 42 rAje che paraMtu 'aMtarAya -antarA ca' yA 'visIya viSIdati DUNI laya che 11391 -:sUtrArtha: jevI rIte koi janmAndha puruSa chidrovALI naukAmAM besIne koi nadI athavA For Private And Personal Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsne rUpapradarzakacakSurvikalaH puruSaH (assAviNiM) AkhAviNIM sacchidrAM (gAva) nAva= naukAm. / (durUhiyA) dUruhya Aruhya, (pAramAgaMtu) pAramAgantum= pAraM prAptum (icchai) icchati, parantu (antarA ya) antarA ca madhye eva / visIyaI, viSIdati jalamagno bhavati / yathA svabhAvAdeva rUpadarzanavikalaH puruSaH sacchidrAM nAvam adhiruhya nadyAH pAraM gantu micchan naukAyAH sacchidratayA jalapUraNAt jalamadhye eva viSIdan prANAntikaM kaSTamanubhavati / tathA prakRte'pi paratIthikAnAM gatiriti bhAvaH // 31 // samprati dRSTAntaM dAntike yojayati sUtrakAraH 'evaM tu' ityAdi / mUlam-- evaM tu samaNo ege micchadiTThI aNAriyA / saMsArapArakakhI te saMsAraM aNupariyaDaMti // 32 // chayA --- "evaM tu zramaNA eke mithyAdRSTayo'nAryAH / saMsArapArakAMkSiNaste saMsAramanuparyaTanti, // 32 // pAra pAne kI icchA karatAhai, kintu vaha bIca meM hI viSAda ko pApta hotA haipAnI meM DUba jAtA haiM // 31 // -TIkArtha___arthAt janma se hI netrahIna andhA puruSa cheda vAlI nAva para caDha kara nadI ke pAra pahu~canA cAhatA hai| parantu cheda hone ke kAraNa naukA jala se. bharajAtI hai aura DUba jAtI hai / taba jala ke madhya meM hI vaha andhA prANAntika kaSTa kA anubhava karatA haiM / ina paratIthikoM kI bhI aisI hI gati hotI hai // 31 // ... sAgarane pAra karavAnI IcchA kare che, paraMtu vacceja tenI naukA DUbavAthI te viSAdayukta thAya che-DUbI jAya che 31 - 12 - eTale ke janmathI ja AMdhaLo hoya e ke puruSa nadI athavA samudrane pAra karavAnI IcchAthI koI chidrovALI naukAmAM caDI bese che. paraMtu naukAmAM chidro dvArA pANI bharAI javAthI te naukA DUbI jAya che. tyAre jaLamAM DUbato te mANasa prANAntika kane anubhava kare che. A paratIthikanI paNa evI ja dazA thAya che 31 For Private And Personal Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAvArtha bodhino TIkA pra. zu. a. ! u. 2 dRSTAntassa siddhAnte nidarzanam 343 __ anvayArtha:--- (evaMtu) evaMnu= anena prakAreNa (ege) eke kecit (micchadiThI) mithyA dRSTayaH / (aNAriyA) anAryAH (samaNA) zramaNAH (sasArapArakaMkhIte) saMsArapArakAMkSiNaste (saMsAra) saMsArameya (aNupariyaDaMti) anuparyaTanti saMsAre evaparyaTanaM kurvanti / yathA'ndhaH sacchidrAM nAvamadhiruhya pAraM gantumicchan pAramanAsAdya nadyAmeva vidhUrNito bhavati tathA jAtyandhasadRzA ime dRSTimanto' aba sUtrakAra dRSTAnta ko dAntika se jor3ate haiM- "evaM tu smnnaaege"ityaadi| . zabdArtha--'evaMtu-- evaMtu' isa prakAra 'ege-eke' koI 'micchaddidvI-mithyA dRSTayA' mithyAdRSTivAle 'aNAriyA-anAryAH' anArya 'samaNA-zramaNAH' zramaNa saMsArapArakaMkhite-saMsArapArakAMkSiNaste' saMsAra se pAra pahoMcane kI cAhanA'. karate haiM paraMtu ve 'saMsAra--saMsAram' saMsArameM 'aNupariyaTaMti-anuparyaTanti' phirate rahate haiM // 32 // __ anvayArtha..isI prakAra koI koI mithyAdRSTi aura anArya zramaNa, saMsAra se pAra hone kI icchA karate haiM, kintu ve saMsAra meM hI paryaTana karate haiN| Azaya yaha hai ki jaise andhA AdamI sachidra naukA para ArUDha hokara pAra pahuMcanA cAhatA hai. magara pAra taka na pahu~ca kara bIca meM hI vipatti ko prApta ho jAtA hai, usI prakAra janmAndha ke samAna ye mithyAdRSTivAle anArya zramaNa have sUtrakAra uparyukta prAntane dArjInika sAthe joDIne, je artha phalita thAya che, te 548 42 cha.-"evaM tu samaNA ege" tyA - zAya - 'pavata evaM tu // prabhAva 'ege-eke' Us 'micchaTTiI-mithyAdraSTayaH' mithyA TivANAyo 'amAriyA- anAryoH' manAya'' 'samaNA zramaNAH' zrama saMsAra pArakhi te-saMsArapArakAMkSiNaste saMsArathI pAra paDAyavAnI yAinA 42 cha paraMtu tamA saMsAra saMsAram' saMsAramA aNupariyati anuparya yaTanti' 32tA 2 che. // 32 // manvayArtha - eja pramANe kaI kaI mithyASTi ane anArya zramaNe paNa saMsArasAgarane pAra karavAnI IcchA kare che, paraMtu temanI te IcchA saphaLa thavAne badale teo saMsAramAM ja paribhramaNa karyA kare che. jevI rIte AMdhaLe mANasa chidrovALI naukAmAM besIne nadI athavA sAgarane pAra javAnI IcchA kare che. paraMtu tene pAra pahoMcI zakavAne badale vacceja vipattimAM phasAI jAya che-DUbI jAya che. e ja prakAre te janmAnyanA jevAM For Private And Personal Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 sUtrakRtAGgasUbe * nAryAH zramaNAH svakIyadarzanarUpAM naukAmAruya mokSAbhilASavantaH, caturvidha karmaNAmupacayo na bhavatIti mithyAzikSayA saMsArameva caturgatisaMsaraNa rUpamanuparyaTanti / vAraM vAraM tatraiva saMsAre janmamaraNajarAvyAdhyAdi klezamanubhavanto'nantakAle paribhramanti na tu kadAcidapi mokSasukhamAmavanti / kAraNAnurUpaM kAryam bhavatIti niyamAd mokSagamane zAstraM sadupadeza pradAnena kAraNaM bhavati // 32 // TIkA yat zAstraM sarvajJapraNItaM tattu nirduSTatayA nirdoSAn padArthAn pratipAda yan prANAtipAtaviramaNAdimArge puruSaM pravarttayan mokSAya paryAptaM bhavati / yasmin zAstretu hiMsAkarmaNAmevopadezo vidyate tAdRzazAstreNa kathaM mokSasaMbhAvanA'pi saMbhavet / 7 apane darzana rUpI naukA para ArUDha hokara mokSa kI abhilASA karate haiM, magara 'cAra prakAra ke kAryoM se karmakA upacaya nahIM hotA, isa khoTI sIkha ke. kAraNa cAragati rUpa saMsAra meM hI paribhramaNa karate haiM arthAt saMsAra meM hI bAra bAra janma jarA maraNa vyAdhi Adi ke klezoM ko anubhava karate hue anantakAla taka bhaTakate rahate haiM / ve kabhI mokSasukha ko prApta nahIM karate haiM / kArya, kAraNa ke anurUpa hI hotA hai, isI niyama ke anusAra zAstra sadupadeza dene meM kAraNa hotA hai ||32|| TIkArtha jo zAstra sarvajJa dvArA praNIta hotA hai, vaha samasta doSoM se rahita hone ke kAraNa, padArthoM kI satya prarUpaNA karatA hai aura puruSa ko hisA virati mithyAddhi anArya zramaNA paNa pAtanA darzanarUpI naukAmAM besIne saMsArasAgarane pAra karavAnI-mokSa prApta karavAnI icchA kare che. parantu cAra prakAranA kAryAMthI kA upacaya thatA nathI, evI kheATI mAnyatAMne kAraNe cAra gati rUpa saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che. eTale ke saMsAramAMja vAraMvAra janma, jarA, maraNa, vyAdhi Adi janya kalezeAnA anubhava karatAthakA anantakALa sudhI bhaTakatA rahe che. te kadI paNa mekSa rUpa parama sukhanI prApti karIzakatA nathI. kA, kAraNane anurUpa ja hAya che. A niyama anusAra zAstra sadupadeza devAmAMja kAraNabhUta thavu joie. 3rA - TIartha - je zAstra sajJa dvArA praNIta hoya che. te samasta doSothI rahita hovAne kAraNe padArthanI satya prarUpaNA kare che, ane puruSa ne ahiMsA AdinA mArge pravRtta kare che, For Private And Personal Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayArtha bodhino TIma pra. . a. 1 u. 2 dRSTAntasya sidhdhAnte nidarzanam 3450 bauddhAdi zAstraM hiMsAdihale karma upadizati tAdRzazAstrA'nurAgeNa kathamiva teSAM mokSaH apitu saMsAraparyaTanamevA'bhUt bhavati bhaviSyati ca / kadApi teSAM saMsArabandhanAnna mokSa iti ||32|| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itizrI vizvavikhyAta - jagadvallabha--prasiddhavAcaka - paJcadazabhASAkalita--lalitakalApAlApakapravizuddha gadyapadyanekagrantha nirmApaka vAdimAnamardaka-zrI zAhala pati kolhApurarAjapradatta 'jainAcArya, padabhUSita kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAla nrati viracitAyAM sUtrakRtAGgasUtrasya samayArthabodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM samayanAmaka-prathamAdhyayane dvitIyodezakaH samAptaH 1 - 2 (ahiMsA) Adi ke mArga meM pravRtta karatA hai / isa kAraNa vaha mokSa pradAna karane meM samartha hotA hai / magara jisa zAstra meM hiMsA kA upadeza vidyamAna ho, usa zAstra se mokSa prApta hone kI saMbhAvanA bhI kaise kI jA sakatI hai ? bauddha Adi kA ara hiMsA bahula karmakA upadeza karatA hai / aise zAstrameM anurAga hone se unheM mokSa kaise prApta ho sakatA hai ? aise zAstra se to bhavabhrama hI huA hai hotA hai aura bhaviSya meM hogA / ataeva unakA saMsArabandhana se kabhI chuTakArA nahIM ho sakatA ||32|| || samaya nAmaka prathamAdhyayana kA dvitIyadezaka samApta || te kAraNe te mekSa pradAna karavAne samartha hoyache. parantu je zAstramAM DisAnA ja upadeza vidyamAna hAya, te zAstrane AdhAre mAkSa prApta karavAnuM kevI rIte sa MbhavI zake ? 25. 44 bauddha Adi paratIrthikonAM zAstra hiMsA pradhAna kanA upadeza Ape che. evA zAstromAM anurAga rAkhanArane mokSa kevI rIte prApta thaI zake ? evAM zastronA Azraya lenAra mANaso bhUtakALamAM paNa bhavabhramaNa karatA hatA vartAmAnamAM kare che. ane bhaviSyaA paNa karaze A prakAre te kadI paNa sa MsAra ba MdhanamAMthI chuTakAro meLavI zakatA nathI. // samaya nAmanA pahelA adhyayananA Aje uddezaka samApta For Private And Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 346 sUtrakRtAGgasUtre atha tRtIyoddezakaH prArabhyateukto dvitIyoddezaH atha tRtIyoddeza Arabhyate, asya pUrveNa sahAyamabhisambandhaH-pUrvam uddezadvaye svasamayaparasamayaprarUpaNA kRtA, saivAtrAbhidhIyate / athavA pUrva kudRSTInAM doSAH pradazitAH, atrApi teSAmAcAradoSA eva pradayanteiti sambandhena saMprAptasyAsyodezakasyedamAdisUtramAha-jaMkiMci u' ityAdi jaM kiMci u pUikaDaM, saiDhI mAgaM tu mIhiMyaM 9 10 11 12 sahassaMtariyaM muMje, dupakha ceva sevai // 1 // chAyAyatkizcittu pUtikRtaM, zraddhAvatA''gantukebhya Ihitam / sahasAntarita bhuJjIta, dvipakSaM caiva sevate // 1 // tIsare uddezekA prAraMbhadvitIya uddeza kahA jA cukA / aba tIsarA AraMbha kiyA jAtA hai| tIsare uddeza kA pahale ke sAtha yaha saMbandha hai so nirUpaNa karate haiM-pahale do uddezako meM svasamayaparasamaya kI prarUpaNA kI gaI hai| vahI yahAM bhI kahI jaaegii| athavA pahale mithyAdRSTiyoM ke doSa pradarzita kiye gaye haiN| yahA~ bhI unake AcAra saMbandhI doSa hI dikhalAe jAe~ge yahI dUsare aura tIsare uddeza kA saMbaMdha hai isa saMbaMdha se prApta isa tIsare uddeza kA yaha pahalA sUtra hai-"jaM kiMci u" ityAdi / trIjA uddezAne prAraMbhabIjo udezaka pUre thaye have trIjA uddezakane AraMbha thAya che. bIjA udezaka sAthe tene saMbaMdha A prakAranuM chepahelA udezakamAM svasamaya (jaina siddhAMta) ane parasamaya (jaina sivAyanA siddhAMta) nI prarUpaNa karavAmAM AvI che A uddezakamAM paNa eja viSayanuM nirUpaNa cAlu che. bIjA uddezakamAM mithyASTione doSe prakaTa karavAmAM AvyA A uddezakamAM paNa temanA AcAranA doSa batAvavAmAM Avaze bIjA uddezaka sAthe trIjA uddezakane A prakArane saMbaMdha samaje A trIjA uddezakanuM paheluM sUtra A pramANe che 'naM kiMci u' tyAha For Private And Personal Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. . a. 1 u. 3 mithyASTinAmAcAradoSanirUpaNam 347 anvayArtha:'jaM kiMci u' yatkizcittu svalpamapi na tu pracuraM, tat pUikaDaM pUtika tama AdhAkarmAdyAhArasikthenApi saMmizraM na tu sAkSAdAdhAkarma tadapi na svakRtam api tu saDDhImAgaMtu mIhiyaM zraddhAvatA Agantukebhya Ihitam, zraddhA vatA munibhikSAdAnazraddhAyuktena kenApi zrAvakeNa Agantukebhyo munibhyaH Agachan muninimittam IhitaM ceSTitaM sampAditamityarthaH, taca tAdRzamAhArajAtaM yadi sahassaMtariyaM sahasrAntaritam-AgantukamuninimittamAzritya niSpAditasyAdhAkarmAhArasya sikthena anyAnyasaMmilanena sahasatamamAhArajAtaM samizritaM zabdArtha-'ja kici u-yat kiMcittu' thoDAsAbhI 'puikaDaM-pratikRtam' AdhAkarmAdi kaNase mizrita AhAra azuddha hai 'saDDhI-zraddhAvatA' zraddhAvAn puruSane 'AgaMtumIhiyaM-Agantukebhya Ihitam' AnevAle muniyoM ke liye banAyA hai aisA AhArako 'sahassaMtariyaM-sahasrAntaritam' hajAra gharakA antaradekara bhI 'muMje-bhuJjIta' khAtAhai to vaha 'dapakkhaM ceva-dvipakSaM caiva' gRhastha aura sAdhu donoM pakSakA 'sevai--sevate' sevana karatA hai // 1 // -anvayArthajo atyanta alpa bhI AhAra pUtikRta hai arthAt AdhAkarmI ahAra ke eka sItha se bhI mizrita hai-jo sAkSAt AdhAkarmI nahIM hai aura jo muni ko bhikSA dene kI zraddhA vAle kisI gRhastha ne dUsare Agantuka muniyo ke nimitta batAyA hai, aisA AhAra kI eka sIthabhI yadi sahasrAntarita ho arthAt eka se dUsare ke pAsa, dUsare se tIsare ke pAsa arthAta hajAra gharoM ke andara calA gayA ho, phira bhI muni yadi usakA upabhoga karatA hai tovaha ____wat --ja kivi u-yat kiMcittu' thoDa pa 'puIkaDa pUtikRtam' AdhAramAdi mAranI sIthathI 5 mizra rAya te 22 azuddha che. 'saTThI-zraddhAvatA' zraddhAvAn puruSane 'Aga'tumIhiya-Agantukebhya Ihitam' mAvA pAya bhuniyAne bhATe manApesa DAya me mADA2nu sahassaMtariya-sahasrAntaritam // 2 52numata2 yayuddhAya to pa 'bhuje-bhuJjita' mAya che, to te 'dukkha ceva-dvipakSa caiva' gusthA bhane sAdhu bhanne pakSa sevaI-sevate' sepana 43 cha. // 1 // -manvayArtha - je AhArane alpamAM alpa bhAga paNa pUtikRta hoya eTale ke AdhAkarma Adi deSayukta AhAranA eka kaNathI paNa mizrita hoya, je AhAra sAkSAt AdhAMkamI na hoya ane je AhAra koI anya munione nimitte kaI zraddhALu gRhastha vaDe taiyAra karAvavAmAM AvyuM hoya, evA AhAra nIsImAtra paNa satyAntarita hoya (eka gherathI bIjA ghare. bIjAthI trIjA ghare ema hajAramAM ghare cAlyo gayo hoya) chatAM paNa kaI muni je tene For Private And Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 348 sUtrakRtAGgasUtra ... ... .... . . .. bhavettadapi yadi muniH (muMje) bhuJjIta tadA saH dupakhaMceva dvipakSecaiva sAdhu pakSaM gRhasthapakSaM ca sevai sevate- sa etAdRzAhAropabhoktA muniH sAdhupakSajanitasya gRhasthapakSajanitasya ca doSasya bhAgI bhavatIti bhAvaH ||suu0 1 // TIkA-- etAvatA etat phalitaM ya AhAraH zraddhAlubhiH zrAvakairAgantukamunibhyaH sampAditaH tasya kizcidAdhAkarmaviziSTatvAt sahasragRhAntaritasyApi tasyAhArasyaikakaNayuktasyApi AhArasya bhakSaNe yadA zramaNasya sAdhugRhastharUpadvipakSasevanajanitadoSo bhavati tadA kimuta vaktavyaM svayameva sampUrNAhA svArtha nirmAya bhakSayataH zAkyabhikSuprabhRtisAdhuvargasya te khalu zAkyabhikSuprabhRti sAdhavaH sutarAmeva tathAvidhAhArasevino dvipakSAzritadoSabhAjo bhavantIti bhAvaH donoM pakSoM kA arthAt sAdhu aura gRhastha pakSa kA sevana karatA hai vaha sAdhu hotA huA bhI gRhastha ke samAna hai| arthAt vaha sAdhupakSa janita aura gRhasthapakSa janita doSa kA bhAgI hotA hai // 1 // ___ -TIkArthatAtparya yaha hai ki jisa AhAra ko zraddhAlu gRhastha zrAvaka ne sAdhuo ke nimitta banAyA hai usa AhAra ke eka bhI kaga se yukta AhAra ko hajAra ghara vyavadhAna dekara bhI khAne vAle muni ko jaba sAdhu gRhaspa dono pakSAzrita doSa lagatA hai taba dUsare sAdhu kI to bAta hI kyA hai jo ki apane lie hI svayaM banAkara khAne vAle hote haiM // 1 // upaga kare te te banne pakSonuM sevana kare che, eTale ke sAdhu ane gRhastha pakSanuM sevana kare che. te sAdhu hovA chatAM paNa gRhasthanI samAnaja eTale ke te sAdhupakSa janita ane gRhastha pakSa janita doSane bhAgI bane che. TI - A kathanane bhAvArtha e che ke je AhAra kaI zraddhALu zrAvake sAdhuone nimite banAvyo hoya evA AhArane eka kaNa paNa je AhAramAM bhaLela hoya e AhAra sahastrAntarita hajAra ghera laI javA hoya te paNa evA AhAra upabhoga karanAra sAdhune paNa je sAdhu ane gRhastha, A banne pakSAzrita dAya lAge che, te je sAdhuo pitAne mATe pitAnI jAte ja AhAra banAvIne khAya che, temanI te pAta 28 zI 42vI ! // 1 // For Private And Personal Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. a. 1 u. 3 AdhAkarmAdyAhArabhojane matsyadRSTAntaH 349 AdhAmikAhAramojinAM kIdRzaM karmaphalaM bhavatIti pratipAdanAya prathamamanurUpaM dRSTAntaM gAthAdvayena pradarzayati-tameva, ityAdi 'udagamsa' ityAdi' mUlam-- tameva aviSANatA' visamaMsi akoviyA / macchA vesAliyA ceva.udagassA'bhiyAgame // 2 // udagasta pabhAvaNa mukaM NivaM tarmiti u / Thekehi ya kaMkahi ya amisatyahi ta duhI // 3 // chAyA-- tameva avijAnanto viSame akovidAH / matsyA vaizAlikAzcaiva, udakasyAbhyAgame // 2 // udakasya prabhAveNa zuSka snigdhaM tametya tu / DhaGkezca kaddezcaivA''mipArthibhiste duHkhinaH // 3 / / AdhArmika AhAra kA sevana karane vAloM ko kaisA phala bhoganA par3atA hai, yaha kahane ke lie prathama do gAthAoM se dRSTAnta dikhalAte haiM" udagamsa" ityaadi| ___zabdArtha-'tameva-tameva' usa AdhAkamika Aharake dopoM ko 'aviyANatA -avijAnantaH' nahIM jAnate hue 'visamaMsi akoviyA-viSame akodidAH' aSTavidha karSaka jJAnameM athavA saMsAra ke jJAna meM anipuga puruSa duhI-dukhinaH' daHkhI hote haiM 'vesAliyA macchA-vaizAlikA bhatsyAH' vaizAlijAti ke matsya 'udgasyAbhiyAgame-udakasyAbhyAgame' jalakI rela (bADha) Anepara 'udagassapabhAveNa-udakasya prabhAveNa' jalake prabhAvase 'sukaM-zuSka, suke huve tathA 'NiddhaM AdhAkarma doSayukata AhAra nI sImAtranuM sevana karanAra sAdhuone kevuM phaLa bhogavavuM paDe che, te havenI be gAthAomAM dRSTAna daIne samajAvavAmAM Ave che "udagasta" tyAha sAtha - tameva- meva' me 2515mi' mA2nA dveSAne 'adhiyANa tA-avijAnantaH' hI adge visamasi akoviyA-viSame akovidAH' maTavidha manA jJAnamA 254 // 22nA zAnamA maniSA) 535 'duhI duHkhinaH' mAI hu thAya che. 'vesAla'. macchA-zAlikAH matsyAH' vaizAlItAnA bhalya 'udagassAbhivAgame-udakasyAbhyAgameM 54InI 28 (dhura) bhAvavAnA samaya 'udagassa pabhAveNa-udakasya prabhAveNa For Private And Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 350 sUtrakRtAGgasUtre __anvayArtha:---- (tameva) tameva---adhAkamikAhArasya doSameva (aviyANaMtA) avinAnantaH (visamaMsi akoviyA) viSame aSTavidhakarmavandhe caturgatikasaMsAre vA akovidAH apaNDitAH munayaH (duhI) duHkhino bhavanti / ke iva ityAha---yathA 'vesAliyA macchA' vaizAlikA vaizAlikajAtIyA matsyAH (uda gassA'bhiyAgame) udakasyAbhyAgame (udagassa pabhAveNaM) jalapravAhasya prabhAveNa (sukaM) zuSkaM tathA (NiddhaM) snigdhaM klinaMca (taM) tatsthAnaM (iMti) yAnti prAmu vanti tatra (te) (Amisatthehi) AmiSArthibhiH--mAMsArthibhiH (DhaMkehi ya kaMkehi ya) DhaGkaHkakaizca pakSibhiH khAdyamAnAH (duhI) duHkhino bhavanti tathaiva AdhAkarma sevinaH sAdhavo'pi duHkhino bhavantIti bhAvaH // 2-3 // TIkA--- AdhAkAhArasevanajanyadoSAnabhijJAH jJAnAvaraNAdyaSTavidhakarmabandhanajJAnA pravINAH kathamayaM karmabandho bhavati kathaM vA na bhavati ? kathaM vA'yaM saMsArasnigdha' gile 'ta--tam' usa sthAnako 'iMti--yAnti' prApta karate haiM ki 'Amisatthe' hiM-AmiSArthibhiH' mAMsArthI 'DhaMkehi ya--kakehi ya' DhakaiH kakaizca, DhaGka aura kaMka pakSi dvArA 'duhI-duHkhinaH' duHkhI hote haiM usI prakAra AdhAkarma AhAra sevana karane vAle duHkhI hote haiM // 2-3 // -anvayArthaAdhAkamita AhAra ke doSa ko hI na jAnate hue ATha prakAra ke karmabandhana ke viSaya meM athavA catugatikasaMsAra ke viSayameM akuzala muni vizAla-nAmaka matsya ke samAna duHkhI hote haiM ? // 2 // -TIkArthajaise vizAlanAma matsya vizeSa samudra ke taraGga ke prabhAva se pravAhita pAnA prabhAvathA 'sukka -zuSka" suAyezA tathA giddha-snigdha pakSaNesA 'ta'-tam' te tenA ne 'iti-yAnti' prAta 42 chainnyAM 'Amisatthehi-AmiSArthibhiH' mAMsAhArI 'Dha kehi ya ka kehiya-Dhakai kaGkazca' 84 bhane 44 pakSI dvArA duhI-dukhinaH' bhI thAya che. tevIja rIte AdhAkarma AhAranI eka sIthImAtranuM sevana karavAvALA duHkhI thAya che.ra3, sUtrArtha - je akuzala muni AdhAkarma doSayukta AhAranA deSane jANa nathI, te ATha prakAranA karmabandhanA viSayamAM athavA cAra gativALA saMsAranA viSayamAM vizAla nAmanA machalAnA samAna duHkhI thAya che. 2 - TArtha - jevI rIte vizAla nAmane matsya samudranA mojAo vaDe dhakelAIne kviArA paranA For Private And Personal Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.zru a. 1 u. 3 ASAkarmAdyAhArabhojane matsyadRSTAntaH 351 sAgaraH samuttIryate ityAdi viSayakajJAnAkuzalAH puruSAH karmapAzabaddhAH santastasminneva saMsArasAgare nimagnAH santo duHkhamanubhavanti, yathA vizAlanAmaka matsya jAtivizeSAH samudrataraGgAndolitAH santaH zuSkaM sthalaM kardamamayaM sthAna vA samAsAdya DhaGkakaGkanAmakamAMsabhakSaNazIlaiH pakSivizeSa bhakSya. mANAH duHkhamAsAdayanti matsyabandhAdibhi vA dhIvarAdibhirjIvanta eva gRhyamANAH poDayante tathaiva AdhAkAhArasevinaH sAdhavo'pi tadAhArabhakSaNajanyapApaiH klezamanubhavanti // 2---3 // dRSTAntamupadaya dArTAntikamAha--'evaM tu samaNA ege ityAdi / ___ mUlam evaM tu samaNA ege vaTTamoNasuhesiNA macchA vesAlIyA ceva ghAyamessaMtI zaMtaso // 4 // chAyA-- evaM tu zramaNA eke vartamAnasukhaiSiNaH / matsyA vaizAlikA iva ghAtameSyantyanantazaH // 4 // hokara kinAre para sUkhe yA kIcar3amayasthAna para le jAyA jAkara DhaGka kaGka nAma mAMsArthI pakSiyoM dvArA khAyA jAtA huA duHkhI hotA hai vaise hI AdhAkarmAhAra kA sevana janya pApa se kleza ko prApta karate haiM // 2 // 3 // dRSTAnta dikhalAkara dAntika kahate haiM-" evaM tu samaNA" ityaadi| zabdArtha-'evaM tu-evaMtu' isa prakAra vaTTamANasuhesiNA-vartamAnamukhaiSiNaH' vartamAna sukha kI icchA karane vAle 'ege samaNA--eke zramaNAH' koi zAkyAdizramaNa 'vesAliyA macchA ceva-vaizAlikAH matsyA iva' vaizAlika sUkA athavA kIcaDa yukta sthAna para laI javAya che, ane tyAM DhaMka, kaMka Adi mAMsAhArI pakSIo tenA zarIramAMthI mAMsa TholI khAya che ane te kAraNe te matsya atyanta vedanAne anubhava kare che, e ja pramANe AdhAkarma AhAranI sAthe mAtra zuddha AhAra sAthe sevana karanAra sAdhune paNa saMsAramAM bhramaNa karavuM paDe che ane atyanta kalezane anubhava karavo paDe che, 2nDA uparyuktadRSTAnta dvArA je vAta phalita thAya che, tenuM A dArjIntika sUtramAM nirUpaNa 42vAmAM Ave che "evaM tu sapaNA" ityAdi zahAtha -- 'evaM tu evaM tu' mA rIte vaTTamANasuhesiNA ghata mAnasukhaiSiNaH' patamAna sumanA ch| 42vAvA 'page samaNA eke zramaNAH' 5 // 45 zrama 'vesA For Private And Personal Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 352 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:--- ( evaMtu ) evaM tu anena prakAreNa ( vaTTamANasuhesiNo) vartamAna sukhaiSiNaH vartamAnamukham AdhAkarmAdyAhAropabhogajanitameva sukham eNDaM gavepitu zIlaM yeSAM te vartamAnamukhepiNaH varttamAnakAlikasukhamAtramevAbhipanta ( ege samaNA) eke zramaNAH zAkyAdayaH AdhAkarmAdisevinaH svayuthikA (macchAsaliyAceva ) vaizAlikA matsyA iva vaizAlikajAtIyamatsyA 3va (jaMtaso) anantazaH anantavAram (vAya messaMti) ghAtameSyanti ghAtaM vinAzam epyanti--- prApsyanti / tAdRzaM duHkhaM na ekavAramevA'nubhUya tato duHkhauvAt nivRttAH bhavi vyanti kintu anekavAraM ghaTIyantranyAyena bhUyo bhUyaH saMsAramahodadhau nima jjantaH saMsArasAgarapAragAmino na bhaviSyantIti bhAvaH ||4|| svaSTArthatvAt TIkA na kRtA ||4|| jAtI ke matsya ke samAna 'taso - anantazaH' anantavAra 'vAyamessaMti - ghAtame vyanti vAtako prApta kareMge ||4|| -anvayArtha isaprakAra vartamAnakAlIna sukha ke abhi- lApI arthAt jo bhaviSyat kI cintA na karake vartamAnakAlIka sukha ke hI abhilASI haiM aise 'ege samagA zAkyAdi zramaNa aura AdhAkarmAdikA sevana karane vAle svayuvika vaitAlikajAti ke macchoM ke jaisA anantavAra ghAtako prApta hoNge| ve usa duHkha ko eka bAra hI bhogakara nahIM chUTa jAe~ge kintu arahara ke nyAya se vAraMvAra saMsArasAgara meM DUveMge, saMsArasAgara se pAra nahIM hoNge| TIkA spaSTa hai ||4|| liyA macchAce vaizAlika masra' vaizAvi latanA matsyo mAchAmonI nema 'Na'taso - anantarAH' anaMta vAra ghAyamessa tighAtameSyanti' vinAza prApta 42 ||4|| sUtrArtha - For Private And Personal Use Only eja pramANe bhaviSyanI cintA, na karanArA ane vartamAna kAlika sukhanI ja abhi lASAvALA zakayAdi bauddha bhikSue, ane AdhAkarmAdi doSayukata ahAra nIsIthamAtranuM sevana karanArA svayaMrthiko ( jaina sAdhue vaizAlika jAtanA matsyonI jema saMsAramAM aneka yAtAnA e sahana kare che. ane te duHkhane eka ja vAra bhogavIne teo temAMthI chuTakAro pAmatA nathI, parantu rahetanI jema te vAra' vAra sa MsAra sAgaramAM DUbAtA raheze teo sasAra sAgarane tarI zakaze nahI. artha spaSTa hAvAthI TIkA ApyA nathI 1311
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAyathaM ghodhinI TokA pra. zru. a. 1 u. 3 jagadutpativiSaye manAntaranirUpaNam 313 AdhAkarmAdyAhArabhojinAM doSaM pradarya sAmprataM jagadutpattiviSaye matA ntaramAha---"iNa mannaM tu" ityAdi / iNa mannaM tu aNNANaM iha megesimAhiyaM 7 8 11 12 10 deva utte ayaM loe bana uttetti yovare // 5 // chAyAidamanyattu ajJAnamiha ekeSAmAkhyAtam / devopto'yaM lokaH brahmopta iti cApare // 5 // anvayArtha:-- (iDa) asminloke (egesiM) ekeSAM keSAMcit mate (iNa) idam agre AdhArmika Adi AhAra kA sevana karane vAloM ko doSa dikhAkara aba jagat kI utpatti ke viSaya meM matAntara dikhalAte haiM-" iNamannaM tu" ityAdi / zabdArtha-'iha-asmin' isalokameM 'egesi-ekeSAM' koI koI ke matameM 'iNaM-idam' yaha AgekahejAnevAlA 'anaMtu--anyatta' anyahI annANa--ajJA nam' ajJAna hai aisA 'AhiyaM-AkhyAtam' kahA hai ayaM-ayam' yatra 'loelokaH' saMsAra 'devautte-devoptaH' kisI devake dvArA utpanna kiyA gayA hai / 5 / -anvayArthaisa loka meM kinhIM ke matameM yaha-Age kahA jAnevAlA ajJAna kahA . AdhAkarma Adi doSayukta AhAranA sevana karavAnA che ane tene kAraNe prApta thatA phaLanI prarUpaNa karIne have sUtrakAra jaganI utpatti viSe judA judA mate cAle che te 42 42che iNamannatu" tyAdi hAtha-ha-prasmina' mA somA 'egesi-ekepAMnA matamA Namidam' 2 mA vAma bhAvanA2 'anna-anya-tu' aligar annANaM bhajJAnam majJAna cha me 'Ahiya -AkhyAtam' cha. 'ayaM-ayam' - 'lora loka saMsAra 'devau-te-devoptaH' hevanA dvArA utpanna 428 cha. // 5 // -sUtrAtha - A lekanI utpattinA viSayamAM keTalAka ajJAnIo evI mAnyatA dharAve che ke ja For Private And Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 354 sUtrakRtAGgasUtra vakSyamANam / (annaMtu) anyattu anyadeva (annANa) ajJAnam, mohavijRmbhaNam (AhiyaM) AkhyAtam kathitam , kiM punasteSAM mate kathitam ? tabAha (ayaM) ayaM pratyakSA'pratyakSaH tiryaGnarAmaranArakarUpaH (loe) lokaH saMsAraH / (devautte) devoptaH devena upta niSpAditaH iti devotaH yathA kazcitkRSakaH bIjaM kSatre uptvA dhAnyAdikamutpAdayati tathA-kenaciddevenA'yaM saMsAra utpAditaH (ya) ca-punaH ( avare) apare anye- vAdino vadanti ayaM lokaH (baMbhautte) brhmoptH| brahmaNA uptaH nirmita iti / / apare evaM pratipAdayanti-ayaM loko brahmaNA niSpAdita, iti / TIkAayamabhiprAyasteSAm-- jagataH sRSTeH pUrvaM brahmaivAsIt, nAnyat tadvyatiritaM kiMcidabhavat / sa ca sarvAneva lokAnasRjat / prathama-mAkAzAdInAM gayA haiM yaha jaDa cetana kA samUha rUpa loka deva ke dvArA utpanna kiyA gayA hai| jaise koI kisAna khata meM bIja bokara dhAnya Adi utpanna karatA hai usI prakAra kisI devane isa- saMsAra ko utpanna kiyA hai| vAdI kahate haiM yaha loka brahmA ke dvArA racAgayA hai // 5 // -TIkA--- unakA abhiprAya yaha hai ki jagata kI sRSTi hone se pUrva brahmA hI thaa| usake sivAya anya kucha bhI nahIM thaa| usIne saba lokoM kA nirmANa kiyA pahale to AkAza AdikI racanA kI, phira manuSya paryanta sabhI anya padArtha bnaaye| kahA bhI hai-"tataHsvayammUbhegavAn" ityAdi "pahale hiNyagarma arthAt brahmA hI thA" tathA usane dekhA' evaM ' usane teja kI sRSTi kii|' ityAdi / brahmA se sampUrNa jagat utpanna huA, aisA kinhIM kA mata hai // 5 // cetananA samUha rUpe A lekanI utpatti keI deva dvArA karavAmAM AvI che jevI rIte kheDUta pitAnA khetaramAM dhAnyAdi utpanna kare che, eja rIte keI deve A sRSTinI utpatti karI che ke keI leke evuM mAne che ke brahmAe A sRSTinuM sarjana karyuM che. jyAM -ttaarthkeTalAka matavAdIo evuM mAne che ke sRSTinI utpatti thayA pahelAM mAtra brahmAnuM ja astitva hatuM. temaNe sRSTinuM sarjana karyuM, pahelAM AkAza AdinI racanA karI. tyAra mAha manuSya patana saghA pahAmanAvyA. 59 cha - "tataH svayambhU maMgavAna" tyAdi "paDasA 29yAla (brahmA) 04 tA." tathA "temaNe yu" mane "tebhare tanI suSTi karI ItyAdi A rIte brahmAe ja AkhA jagatanuM sarjana karyuM che, evI mAnyatA Tasa sI dharAve che. // 5 // For Private And Personal Use Only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. zru a. 1 u. 3 jagadutpativiSaye matAntara nirUpaNam 355 sRSTiH, tadanantaraM kramazaH sarve'pi manuSyAntAH padArthAH samutpannAH / tathA coktam- "tataH svayambhUrbhagavAn sisRkSurvividhAH prajAH / " apa eva sasarjAda, tAsu vIjamavAsRjat // 1 // "hiraNyagarbhaH samavartatAgre" "sa aikSata, "tattejo'sRjat / ityAdi / brahmaNaH sakAzAt sarva jagadutpannamiti ekeSAM matam // 5 // punaranyeSAM mataM darzayati sUtrakAraH "IsareNa', ityAdi - mUlam - 2 4 IsareNa kaDe loe pahANAi tahA vere . / jIvAjIvasamAute suhaduksvasamannie - // 6 // 7 chAyA IzvareNa kRto lokaH pradhAnAdinA tathA pare. jIvAjIvasamAyuktaH sukhaduHkhasamanvitaH / / 6 / / anvayArthaH ( jIvAjIvasamAute ) jIvAjIvasamAyuktaH jIvAjIvAbhyAM yuktaH / sUtrakAra phira dUsaroM kA mata dikhalAte haiM- " IsareNa " ityAdi / zabdArtha- 'jIvAjIvasamAute - jIvAjIvasamAyuktaH' jIva aura ajIva se yukta tathA 'muhadukkhasamannie- mukhaduHkhasamanvitaH' sukha aura duHkhase yukta 'loe-lokaH' yaha loka 'IsareNa kaDe - IzvareNa kRtaH izvara kRta hai aisA koI kahate haiM 'tahA - tathA' aura 'avare - apare ' dUsare koI 'pahANAI - pradhAnAdiH pradhAnAdikRta hai arthAt prakRti se hI utpanna hotA hai aisA kahate haiM ||6|| -- anvayArtha jIva aura ajIva se yukta tathA sukha duHkha se yukta yaha loka Izvara have sRSTinI utpattinA viSayamAM keTalAka lokonI je bIjI mAnyatA che te sUtrakAra pragaTa ure che- "IsareNa tyiAhi zamdArtha --' jIvAjIvasamAute - jIvAjIvasamAyuktaH' lava bhane malava thIyukta ardha uhe che, 'tahA tathA 'suhaduHkhasamannie- sukha dukhasamanvitaH' suNa bhane duHthI yukta 'lopa- lokaH' mAbo (saMsAra) 'IsareNa kaDe - IzvareNa kRtaH' 4zvara ta che - tathA' tathA 'avare - apare' nIla artha 'pahANAI pradhAnAdi' arthAta prakRtithIja utpanna thAya che evu kahe che. prA sUtrA-jIva ane ajIvathI ane sukhaduHkhathI yukta evA pradhAna vigere ta che, A lokane Izvare For Private And Personal Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 sUtrakRtAso tathA ( muhadukkhasamanie ) sukhaduHkhasamanvitaH (loe ) ayaM lokaH / (IsareNa kaDe) IzvareNa kRtaH IzvareNotpAdita ityeke vadanti / ( tahA) tathA ( avare ) apare, anyacAdinaH kathayanti / ( pahANAi ) pradhAnAdinA kRta ityanuvartanIyaH tathA ca-pradhAnAdinA kRto'yaM loka iti cA'pare vadantIti / / 6 // TIkA___" IsareNa kaDe loe" ityAdi / ayaM jIvAjIvayuktaH sukhaduHkhAdi sahitaH svarganarakAdigatisahitaH janmajarAmaraNavyAdhyAdipAzapAzito loka IzvareNa kRtaH, paraprezvaraprayatnenotpAditaH / anena vedAntinaiyAyika matayorupadarzanaM kRtam / "vedAntina Izvarasyaiva jagata upAdAnakAraNatvaM nimittakAraNatvaM ca pratipAdayanti / yato vA imAni bhUnAni jAyante yena jAtAni jIvanti yatprayantyabhisaMvizanni" "etadAtmyamidaM sarvam" "sacatyaccA'bhavat" saditipRthiyo na u jAMsi pratyakSarUpAgi, tyaditi-vAyvAkAzau apratyakSarUpo, ne utpanna kiyA hai, aisA koI kahate hai| dUsare vAdiyoM kA kathana hai ki pradhAna (prakRti) Adi ke dvArA racA gayA hai| unake matAnusAra yaha loka prakRti Adi ke dvArA racita hai // 6 // -TIkArthayaha jIva aura ajIva se yukta tathA sukha duHkhamaya saM sAra svarga--naraka Adi gatiyoM se yukta, janmajarAmaraNa vyAdhi Adi ke bandhanoM se Abaddha loka Izvara ke dvArA utpanna kiyA gayA hai / isa kathana se naiyAyika aura vedAntiyoM kA mata pradarzita kiyA gayA hai| vedAntI Izvara ko hI jagat kA upAdAna kAraNa aura nimitta kAraNa mAnate haiM / ' yato vA imAni bhUtAni jAyante, yena jAtAni jIvanti ytprupanna karyA che, evuM keTalAka leke mAne che. tyAre keTalAka leke evuM mAne che ke prakRti Adi dvArA A lekanI racanA thaI che6 || - - - jIva ane ajIvathI yukta, sukha ane duHkhamaya, svarga, naraka Adi gatithI yukta, janma, jarA, maraNa, vyAdhi AdinA bandhanadhI yukta evA A lekanI Izvara dvArA utpatti karavAmAM AvI che A kathana dvArA taiyAyike ane vedAntIonI mAnyatA pragaTa karavAmAM AvI che. - vedAntIo Izvarane ja jagatanuM upAdAna kAraNa ane nimitta kAraNa mAne che. For Private And Personal Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAya bodhinI TIkA pra. zru. a.1 u. 3 jagadutpativiSaye matAntaranirUpaNam 357 ityAdi zrutibhiH, " janmAdyasya yataH' ityAdi brahmasUtra yA saMvalitacetanarUpasya paramezvarasya jagata upAdAnakAraNatAM kathayanti / tathA-"tadaikSata" "tatsRSTvA tadevAnuprAvizat" "eko'haM bahusyAM prajAyeya" ityAdi zrutyA, Izvaro jagataH karttA, cetanatvAt kulAlavaditi tarkeNa ca paramezvarasya jagadutpattau kartRkAraNatvaM kathayanti vedAntinaH / / naiyAyikAstu-- jagato girisamudrAnerupAdAnakAraNaM samavAyikAragA'para paryAyaM paramANu vadanti / asamavAyikAraNaM tu paramANUnAM saMyogaH nimittakAraNamadRSTadezakAlaparamezvarAdayaH / tatra samavAyikAraNaM paramANum , asamavAyikAraNaM paramANusaMyogaM, nimittakAraNaM jIvA'dRSTAdikaM cAdAya ' cetanatvAt kartRtvaM svasminnAsAdya sarvaM jagat paramezvaraH sRjati, jagadutpattau paramezvarasya cetanatvAt kartRtvameva na tu samavAyikAraNatvam / tathAtve samavAyikAraNe yantyabhisaMvizanti' 'etadAtmyamidaM sarvam' 'saccatyaccA'bhavat -- ityAdi zrutivAkyo se tathA "janmAdyAsya yataH" ityAdi brahmasUtroM ke anusAra ve Izvara ko jagana kA upAdAna kAraNa mAnate haiM ina vAkyoM kA Azaya yaha hai ki Izvara ke dvArA hI bhUtoM kI utpattihotI hai, utpanna hue bhUta jIvita rahate haiM aura usake kAraNa abhi saMveza karate haiM / yahA~ jo kucha bhI hai, saba vahI Izvara brahma hI hai| pRthvI, jala aura teja jo pratyakSa haiM aura vAyu tathA akAza jo apratyakSa haiM ve saba usI ke banAye hue haiN| mAyAyukta cetanasvarUpa Izvara jagat kA upAdAna hai| tathA 'tadakSata ' tatsRSTvA tadevAnu prAvizat ' ' eko'haM bahusyAM prajAye ya' ityAdi zrutiyoM ke pramANa se bhI yahI siddha hotA hai, tathA Izvara jagat kA kartA hai, kyoMki vaha cetana hai, jo cetana hotA hai vaha karttA hotA hai jaise kuMbhAra isa tarka se bhI vedAntI Izvara ko jagat kI utpatti meM kartArUpa kAraNa kahate haiN| "yato vA imAni bhUtAni jAyante, yena jAtoni jIvanti yatprayantyabhisa vizanti" "patakSAtmyamidaM sarvam," saccatyaccA'bhavat tyAdi shruti||4ye 43, tathA "janmAdyasya yataH" tyA brahmasUtro anusAra teso varane tanu jAhAna 2] bhAna cha, A vAkyane bhAvArtha nIce pramANe che- IzvaranA dvArAja bhUtanI utpatti thAya che, utpanna thayelA bhUta jIvita rahe che, ane tene kAraNe abhisaMveza kare che. ahIM je kaMI paNa che te eja brahmarUpa athavA izvararUpa che, pRthvI, jaLa ane tejarUpa pratyakSa ta ane vAyu AkAzarUpa apratyakSa tane sarjaka eja Izvara che. mAyAyukata cetanasvarUpa ghazva2 gatanu jAhAna 2 che. tathA "tadekSata, tatsRSTravA tadevAnu prAvizana, eko'ha bahusyAM prajAyeya" ityAhi zrutimAnA prabhAe 43 pazu me pAta siddha thAya che. tathA For Private And Personal Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 358 sUtrakRtAmaya vartamAnA guNAH svasamAnajAtIyaM guNAntaraM kArya utpAdayanti' itiniyamAt / yadi paramezvaro jagataH samavAyikAraNaM bhavet , tadA paramezvare vartamAnaM jJAnamapi jagati saMbhavet na tu jagati cetanA dRzyate, tasmAdIzvaro na jagataH samavAyikAraNam kintu kulAlAdivannimittakAraNameva / tatrA'pi saptabhedabhinnasya katR-karma-karaNa-sampradAnA-'pAdAna-sambandhA-'dhikaraNarUpasya nimittakAraNasya madhyAt kattukAraNameva paramezvaro jagatAM bhavati / tatra paramezvarasya jagatkartRtve' pramANa udAharati / tathAhi--kSityakurAdikam, katrtRjanyam, kAryatvAt, ghaTavat / yadyatkArya tattatkartajanyam, yathA ghaTaH, kSityaGkurAdikamapi kAryameva, sAvayavatvAt, ataH kartRjanyamevedamapi bhavati / naiyAyika pavarta samudra Adi rUpa jagat kA upAdAnakAraNa jisakA dUsarA nAma samavAyikAraNa hai, paramANu ko mAnate haiN| unakI mAnyatA ke anusAra paramANuoM kA saMyoga asamavAvikAraNa haiM aura adRSTa, deza kAla, paramezvara Adi nimitta kAraNa haiN| samavAyikAraNa paramANu, asamavAyikAraNa paramANu saMyoga aura nimitta kAraNa jIva ke adRSTa Adi ko lekara tathA cetana hone ke kAraNa apane ApameM kartRtva dhAraNa karake Izvara sampUrNa jagat kI racanA karatA hai| Izvara cetanasvarUpa hone ke kAraNa jagat kA kartA hI hai, para upAdAna kAraNa nahIM hai| samavAyi kAraNa meM jo guNa vidyamAna hote haiM, ve apane samAnajAtIya dUsare guNa ko kArya meM utpanna karate haiM, aisA Izvara jagatane kartA che, kAraNa ke te cetana che, je cetana hoya che te kartA hoya che, jema ke kuMbhAra A takane AdhAre paNa vedAntIo izvarane jaganI utpattimAM kartArUpa kAraNa mAne che. naicAyika parvata, samudra Adi rUpa jagatanuM upAdAna kAraNa (jenuM bIju nAma samavAyikAraNa che) paramANune mAne che temanI mAnyatA pramANe paramANuMene saMga asamavAya kAraNa che, ane adaSTa, deza, kALa, paramezvara Adi nimitta kAraNe che. samavAya kAraNa paramANuM, jIvana aSTa Adine laIne tathA cetana hovAne kAraNe teija katRtva dhAraNa karIne Izvara saMpUrNa sRSTinI racanA kare che. Izvara cetana svarUpa hevAne kAraNe jagane kartA ja che, paNa upAdAna kAraNa nathI. samavAya kAraNamAM je guNe majUda hoya che, te pitAnA samAna jAtIya bIjA guNane kAryamAM utpanna kare che, e niyama che, A niyama pramANe je Izvara jagatanA samavAdhikAraNa rUpa heta, te IzvaramAM vidyamAna jJAna guNene paNa jagatamAM sadbhAva hata. paratu jagamAM cetanA te dekhAtI nathI. tethI Izvara jagatane samavAyi kAraNarUpa nathI, paraMtu te For Private And Personal Use Only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 3 jagadutpattiSiye matAntaranirUpaNam 359 itthaMca yathokta paramezvarAt yathoktarUpasya jagataH utpatti bhavatIti, naiyAyikAH kathayantIti / __ apare sAMkhyakArAstu--nezvaraH sRSTau hetuH / apitu kArya zabdAdiprapaMcaH, sukhaduHkhamohasamanvitaH iti tasya prapaJcasya mukhaduHkhamohAtmakena sAmAnyena bhAdhyamiti kAryasamAna pradhAna prakRtyaparanAmakaM sattvarajastamasAM sAmyAvasthA rUpameva jagata upAdAnakAraNaM bhavati / / tasmAt prakRtyaparanAmakAtpradhAnAnmahadAdi krameNa AkAzAdiprapaMcasyotpatti bhvti| taduktamIzvarakRSNena-- "prakRte mahAMstato'haMkAra stasmAdgaNazca SoDazakaH / niyama hai| isa niyama ke anusAra yadi Izvara jagat kA samavAyikAraNa hotA to Izvara meM vidyamAna jJAnaguNa bhI jagata meM hotA / magara jagata meM cetanA to dIkhatIhI nahIM hai| ataeva Izvara jagat kA samavAyikAraNa nahIM hai| vaha kuMbhakAra Adi ke samAna nimittakAraNa hI hai| nimittakAraNa sAta prakAra kA hotA hai [1]kartA [2] karma [3] karaNa [4] sampradAna [5] apAdAna [6] sambandha aura (7) adhikaraNa / inameM se Izvara jagat kA kartA rUpa kAraNa hai| Izvara ke jagatkartRtva meM anumAna pramANa kA pratipAdana kiyA jAtA hai pRthvI tathA aMkura Adi kartA dvArA janya haiM, kyoMki ve kArya haiM, jo kArya hote haiM ve saba kartajanya hote haiM jaise ghaTa pRthvI aMkuraAdi AdikArya, kyoMki vaha sAvayava haiN| isa prakAra pRthvI Adi sAvayava hone se kArya haiM aura kArya hone ke kAraNa kartA ke dvArA utpanna hone yogya haiN| isa prakAra naiyAyikoM kA kathana hai ki yathokta paramAtmA se yathokta rUpa jagat kI utpatti hotI hai| kuMbhAra AdinI jema nimitta kArANu ja che. nimittakAraNa sAta prakAranuM hoya che - (1) pattA (2) bha, (3) 426], (4) sahAna, (5) ahAna, (6) samaya bhane (7) adhikaraNa. A sAtamAMthI Izvara jagatanA irUpa kAraNa che. IzvaranA jagata katRtvamAM anumAna pramANunuM pratipAdana karavAmAM Ave che - pRthvI tathA aMkura Adi kartA dvArA janya che, kAraNa ke teo kAryarUpa che, e niyama che ke je kAryo hoya che, te kartujanya hoya che. jevI rIte ghaDo, aMkura Adi kAryo che, kAraNa ke teo sAvayava che, eja pramANe pRthvI Adi paNa sAvayava hovAthI kAryarUpa che. ane te kAryarUpa hovAne kAraNe kartA dvArA utpanna thavA egya che. A prakAre niyAyikonuM evuM kathana che ke yakta (AgaLa jenuM jevuM svarUpa prakaTa karyuM che. evA) paramAtmA dvArA vyakta svarUpavALA jagatanI utpatti karAI che. For Private And Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 360 tasmAdapi SoDazakAt paJcabhyaH paJca bhUtAni " iti / pradhAnaM mUlakANam, tato mahattattvaM samutpadyate, tAdRzamahataH sakAzAt ahaMkArasya jani:, ahaMkArA dekAdazendriyANi paJca tanmAtrANi bhUtasUkSmarUpANi jAyante / tebhyaH sUkSmebhyaH paJcamahAbhUtAnAm AkAzavAyu te jojalapRthivInAM samutpattiH / pRthavIbhya oSadhivanaspatyAdInAM saMbhavo jAyate / puruSastu kevala mudAsIno bhoktA ca tadevaM sarvamapi kArya pradhAnAdeva sAkSAtparaMparayA jAyate iti / sUtrakRtAGgasUtre aba sUtrakAra sAMkhyoM kA kathana karate haiN| unakA kahanA hai ki Izvara jagat kA kAraNa nahIM hai / unakA tarka yaha hai ki zabdAdi jo prapaMca (phelAvavistAra ) hai vaha sukha duHkha aura moha Adi se yukta hai ataeva isa prapaMcakA kAraNabhI sukha duHkha moha Adise yukta hI honA cAhie / pradhAna yA prakRti kArya ke samAna hI hai, ataeva vahI jagat kA upAdAna kAraNa hai / satoguNa, rajoguNa aura tamoguNa kI samAna avasthA ko pradhAna yA prakRti kahate haiM / isa prakRti se mahat (buddhi) Adi ke kramase AkAza Adi prapaMca kI utpatti hotI hai / Izvara kRSNa ne kahA hai 'prakRti se mahattatva kI, mahat se tatvoM kI aura una solaha meM ke pA~ca utpatti hotI hai / ahaMkAra kI, ahaMkAra se solaha tanmAtrAoM se pA~ca bhUtoM kI tAtparya yaha hai ki pradhAna mUla kAraNa hai / pradhAna se mahat arthAt buddhi utpanna hotI hai / mahat se ahaMkAra kA prAdurbhAva hotA hai / ahaMkAra se gyAraha indriyA~ (pA~ca jJAnendriyA~, pA~ca karmendriyA~ aura mana ) aura pAMca tanmAtrA have sUtrakAra sAMkhyAneA mata prakaTa kare che- sAMkhyAnI evI mAnyatA che ke zvara jagattyu kAraNa nathI--- izvare jagatnI racanA karI nathI. temane evA tarka che ke zabdAdi je prapaMca ( vistAra ) che, te sukhaduHkha ane mAhathI yukta che, tethI A prapaMcanu kAraNa paNa sukhadu:kha, meha AdithI yukta hAvu joie. pradhAna athavA prakRti kAryanA samAnaja che, tethI tene ja (prakRtineja) jaganuM upAdAna kAraNu mAnavuM joie. satvaguNu, rajoguNa, ane tameguNanI samAna avasthAne pradhAna athavA prakRti kahe che. A prakRti dvArA mahat (buddhi ) AdinA krame AkAza Adi prapaMcanI utpatti thAya che. IzvarakRSNe evu kahyuM ke--- For Private And Personal Use Only "prakRti vaDe mahattattvanI, mahat varDa ahaMkAranI, ahaMkAra vaDe soLa tattvAnI ane e sALamAMnA pAMca tanmAtrAo vaDe pAMca bhutAnI utpatti thAya che. A kathananA bhAvArtha e che ke pradhAna (prakRti) mULa kAraNa che. prakRti dvArA mahat buddhi) utpanna thAya che, mahat vaDe ahaMkArano prAdurbhAva prakaTa thavAnI
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha yodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 3 jagadutpativiSaye matAntara nirUpaNam 361 "pahANAI" pradhAnAdi, akSAdipadena kAlasvabhAvaniyativAdinAM grahaNaM bhavati / tathA ca kAlavAdinaH kAlAdeva jIvAjIvAdisaMyuktaH sukhaduHkhasamanvitaH sarvo'pi saMbhavati / ____ ata eva janimatAM bhavati, amukaH padArtho'mukakAle bhavati nAnyasmin kI utpatti hotI hai / yaha pAMca tanmAtrA bhUtoM ke sUkSma rUpa haiM aura nAma haiMrUpa, rasa, gaMdha, sparza aura zabda / ina pAMca tanmAtrAoM se AkAza, vAyu, teja, jala aura pRthivI nAmaka pAMca mahAbhUtoM kI utpatti hotI hai / pRthvI se auSadhi vanaspati Adi paidA hotI haiN| puruSa kevala udAsIna aura bhoktA hai isa prakAra sabhI kArya sAkSat yA paramparA rUpa se prakRti se hI utpanna hote haiN| gAthA meM 'pahANAI' pada meM prayukta 'Adi' zabda se kAlavAdI svabhAvavAdI Adi kA grahaNa kiyA gayA hai / kAlavAdI ke matAnusAra isa jIva ajIvamaya aura sukhaduHkhamaya saMsAra kA kAraNa kAla hI hai / ve kahate haiM- amuka padArtha amuka hI kAla meM utpanna hotA hai, anyakAla meM nhiiN| kahA haikAla hI bhUtoM ko utpanna karatA hai, kAla hI prajA kA saMhAra karatA hai / jaba hama saba so jAte haiM taba bhI kAla jAgatA rahatA hai / kAla duratikrama hai usake sAmathrya ko ullaMghana nahIM kiyA jA sakatA / kiyA) thAya che. ahaMkAra vaDe 11 Indriye (pAMca jJAnendriye, pAMca karmendrita ane mana ) ane pAMca tanmAtrAnI utpatti thAya che. A prAMca tanmAtrA bhUtanA sUma rUpa che ane nAma che rUpa, rasa, gaMdha, sparza ane zabda. A pAMca tanmAtrA vaDe AkAza, vAyu, teja, jaLa ane pRthvI nAmanA pAMca mahAbhUtanI utpatti thAya che. pRthvImAthI auSadhi, vanaspati mAha pahA thAya che. puruSa (mAmA) paNa udAsIna ane bhaktA che. A prakAre saghaLAM kAryonI sAkSAta athavA paraMparA rUpe prakRti 43 24 utpatti thAya che. ||thaamaa " pahANAI" 56mA prayukta zyemA " Adi" pada vaDe kALavAdI, svabhAvavAdI, niyativAdI Adine grahaNa karavAmAM Avela che. kALavAdIonI mAnyatA anusAra A jIvajIvamaya tathA sukhaduHkha maya saMsAranuM kAraNa kALa ja che teo, kahe che ke amuka padArtha amuka kALe ja utpanna thAya che, anya kALe utpanna thatuM nathI kahyuM paNa che ke -', kALa ja bhUtane utpanna kare che ane kALa ja prajAne saMhAra kare che. ' jyAre ApaNe UMghI jaIe chIe, tyAre paNa kALa jAgRta ja rahe che. kALa daratikamya che tenA AgaLa koInuM kaMI cAlatuM nathI, sU. 46 For Private And Personal Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 362 kAle / taduktam - kAlaH sRjati bhUtAni kAlaH saMharate prajAH / kAlaH supteSu jAgartti, kAlo hi duratikramaH " iti / sUtrakRtAGgasUtre svabhAvavAdinastu svabhAvena sarvo'pi lokaH saMjAtaH iti / niyativAdinastu niyatyaiva sarva prastUyate / tadevaM te te - vAdinaH sva matAnusAreNA'yaM loko jAyate iti vadanti || 6 || "jagata utpattau tato'paramapi mataM pradarzayati sUtrakAraH - "sayaMbhuNA" ityAdi / mUlam - 1 g 10 12 sayaMbhuNA kaDe. loe, iti vRttaM mahe siNA / 4 mAreNa saMthuyA mAyA, teNa loe asAsae - " // 7 chAyA svayambhuvA kRto lokaH ityuktaM hi maharSiNA / mAreNa saMstutA mAyA tena lokaH azAzvataH // 7 svabhAvavAdI mAnatA hai - samasta loka svabhAva se hI utpanna huA hai / niyativAdI ke matAnusAra sabhI kucha niyati ke dvArA isa prakAra bhinna bhinnavAdi apane apane mata ke utpatti kahate haiM // 6 // hI utpanna hotA hai| anusAra loka kI jagat kI utpatti ke viSaya meM sUtrakAra eka aura mata kA ullekha karate haiM- "sarvabhruNA" ityAdi / zabdArtha "saMyaMbhuNA-svayambhuvA" viSNune "loe-loka:' saMsAra ' kaDekRtaH ' kiyA hai 'mAreNa - yamarAjena' yamarAjAne 'mAyA - mAyA' mAyAzakti 'saMdhuyA - saMstutA' racI hai 'teNa tena' isakAraNa - 'loe - lokaH saMsAra 'asAsae azAzvata : ' anitya hai ||7|| For Private And Personal Use Only svabhAvavAdIo evuM mAne che ke samasta loka svAbhAvika rIte ja utpanna thAyA che. niyativAdIe evu kahe che ke saghaLA padArthA niyati dvArA ja utpanna thAya che. A prakAre lekanI utpattinA viSayamAM judA judA matavAdIonI judI judI mAnyataayo che. // 5 // jagatanI utpattinA viSayamAM vadhu eka mAnyatAne sUtrakAra have prakaTa kare che " . 'saya bhuNA " ityAdi zavdArtha - 'sabhuNA-svayambhuvA' viSNume 'zeSa-loka' sa'sAra'kaDe - mRtaH' puresa che 'mAreNa-yamarAjena' yabharAlaye 'mAyA mAyA' bhAyAzakti 'saMthuyA - saMstutA' syesa che. 'teNa tena' mA aze 'lopa- loka:' saMsAra 'asAsara - azAzvataH' anitya che. // 7 //
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 3 jagadutpattiviSaye matAntara nirUpaNam 363 anvayArthaH( sayaMbhuNA ) svayambhuvA= vissnnunaa| (loe) lokH| (kaDe) kRtaH)= rcitH| (mAreNa) mAreNa yamarAjena / (mAyA) mArakazakti mAyA / (saMthuyA) saMstutA racitA / (teNa) tena, kAraNena / (loe) lokaH (asAsae) azAzvato' nityaH (iti) iti-evam (mahesiNA) maharSiNA (vRttaM) uktaM kathitamiti / ___kazcidanyatIrthI evaM kathayati-yadayaM loko viSNunotpAdita iti maharSiNA kthitH| tathA tenaiva viSNunA lokAnAM vyavasthAyai yamarAja utpAditaH, tena yamena loko mAryate / tasmAlloko jaDAjaDAtmako mriyate, maraNAdanityae v| utpattivinAzavatAmanityatvaM prasiddhameveti bhAvaH / anvayArthayaha loka svayaMbhU (viSNu) ne racA hai| mAra (yamarAja) ne mAyA (mArakazakti) racI hai| isa kAraNa se loka anitya hai / aisA maharSi ne kahA hai| ___ koI anyatIthika (paurANika) kahate haiM ki--maharpine aisA kahA hai ki isa loka kI racanA viSNu ne kI hai, loka kI vyavasthA ke lie viSNu ne hI yamarAja ko utpanna kiyA hai jo logoMko mAratA hai / isa yamarAja ke kAraNa hI sacetana aura acetana kI mRtyu hotI hai / mRtyu hone ke kAraNa loka azAzvata hai / jinakI utpatti ho aura vinAza bhI ho, unakI anityatA prasiddha hI hai // 7 // - sUtrAya - 2an sonI svayaMbhU (vipazu bhagavAn ) 43 syanA 42vAma mAvI cha. bhA2 (yabharAra) dvArA mAyA (mAraka zakti) nI racanA karavAmAM AvI che. te kAraNe leka anitya cha," se bhA'pi dhuM che. | kaI kaI anyatIthika paurANike evuM kahe che ke maharSie evuM kahyuM che ke A lekanI racanA viSNue karI che. lekanI vyavasthAne mATe viSNue yamarAjane utpanna karyA che, je lokone saMhAra kare che. te yamarAjane kAraNe ja sacetananuM mRtyu thAya che ane acetanane nAza thAya che mRtyune sadbhAva hevAne kAraNe loka azAzvata che. jemanI utpatti thatI hoya ane nAza paNa thato hoya, evI vastuone anitya athavA azAzvata mAnavAmAM bhAva. // 1 // For Private And Personal Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 364 sUtrakRtAlaso TIkAkiMca jagata utpattiviSaye naiyAyikAdyatirikto'paraH kazcidvAdi evaM pratipAdayati-"sayaMbhuNA" ityAdi / syayaM bhavati, svavyatiriktA'napekSayaivA' bhivyakto bhavati yaH sa svayambhUH= viSNuH, anyovA brahmA kamalayoniH, saca eka eva sarva prathamato'bhUt / sa ca svAtiriktaM kamapyapazyan sAdhanAbhAvAdAnandaM na labdhavAn / tathA ca zrutiH- "tasmAdekAkI na ramate" iti / tataH sa Ananda kAraNaM svAtiriktamabhilaSitavAn / tasyaivaM cintayato dvitIyA zaktirabhUta, tato lokonAM sthAvarajaMgamAnAM sRSTi rjaataa| evaM prakAreNa mama maharSiNA pUrvAcAryeNa kathitam / TIkArtha-- ... jagat utpatti ke viSaya meM naiyAyika Adi darzanoM ke atirikta dUsarA koI vAdI kahatA hai- 'jo svayaM hotA hai yA apane se bhinna anya kI apekSA na rakhatA huA prakaTa ho jAtA hai, vaha 'svayambhU' kahalAtA hai / aisA svayambhU viSNu hai yA kamalayoni brahmA hai / sRSTi se pahale vaha akelA hI thA / kisI dUsare ko na dekhakara, Ananda ke sAdhana kA abhAva hone se use Ananda nahIM milA / zruti meM bhI kahA hai-usa akele kA mana nahIM lagA / taba usane aise kisI dUsare kI kAmanA kI jisase Ananda lAbha ho sake / usake vicAra karane para 'zakti ' dUsarI utpanna ho gaI / tatpazcAt sthAvaroM aura jaMgamoM kI sRSTi paidA huI-aisA hamAre pUrvAcArya maharSi ne kahA hai - TI - 1 naiyAyika Adi matavAdIo sivAyanA keTalAka anya matavAdIo jagatanI utpattinA viSayamAM A prakAranI mAnyatA dharAve che " je svayaM prakaTa thAya che pitAnAthI bhinna evA koI paNa anya padArthanI apekSA rAkhyA vinA je prakaTa thaI jAya che, tene svayaMbhU kahe che. viSNune athavA kamalAni brahmAne evAM svayaMbhU kahe che sRSTinuM sarjana thayA pahelAM ekalA svayaMbhUne ja abhAva hate kaI anya vastune nahIM dekhavAthI, AnaMdanA sAdhananA abhAvane lIdhe svayaMbhUne AnaMda prApta thatuM nahIM kRtimAM paNa kahyuM che ke "temane ekalA geryuM nahIM" tethI temaNe evI koI anya vastunI kAmanA karI ke jenA dvArA AnaMda maLI zake A prakArane vicAra karyo tyAre je bIjI vastu utpanna thaI tenuM nAma "zakti" hatuM tyAra bAda sthAvara ane jagamenI sRSTinuM sarjana thayuM, A prakAranA amArA pUrvAcArya maharSione mata che. For Private And Personal Use Only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir narratfart TIkA pra.zru a. 1. u. 3 jagadutpattiviSaye matAntara nirUpaNam 365 tathA ca zrutiH -' iti zuNuma dhIrANAM ye naH tadvicacakSire" pUrvAcAryANAmeva vacanaM vayaM zruNumaH yat- ye pUrvAcAryA naH asmabhyaM vicacakSire= kathitavantaH iti / anena prakAreNa svayambhUvAdino lokasya sthAvarajaMgamasya karttAraM svIkurvanti svayambhUvam / " api ca sa svayambhUrviSNurlokAnutpAdya tadbhAreNa bhItaH san athavA lokavyavasthAyai mAraM = yamarAjam utpAditavAn / tena yamarAjena mAyA racitA tAM mAyAM puraskRtya sa yamo lokAn mArayati / " taduktaM zrutyA" "yasya brahmaca kSatraMca ubhe bhavata odanaH / mRtyusyopasecanaM kathA vedayatrasaH " 1 yasya yamarAjasya brAhmaNAdikam odano bhavati mRtyuzca upasecanaM zAkasthAnIyaM bhavati - itthambhUtaM svayambhuvaM ko jAnAti yatra sa sthitaH ityAdi svayaMbhUvAdimatam // 7 // zruti meM kahA hai-- hama pUrvAcAryoM kA aisA vacana sunate haiM jinhoMne hameM aisA kahA hai / isa prakAra svayaMbhUvAdI sthAvara jaMgamarUpa jagat kA karttA svayaMbhU ko svIkAra karate ha / aura vaha svayaMbhU (viSNu) lokoM ko utpanna karake jaba unake bhAra se bhayabhIta huA to usane loka vyavasthA ke lie yamarAja ko janma diyA / yamarAja ne mAyA racI, usa mAyA ko Age karake yamarAja lokoM kA saMhAra karatA hai | zruti meM bhI kahA hai- "yasya brahma ca kSatraM ca " ityAdi / brAhmaNa aura kSatriya Adi jisa ke bhojana haiM aura mRtyu jisa ke lie zAka bhAjI ke samAna hai, aise svayaMbhU ko kauna nahIM jAnatA, jahAM vaha sthita hai / ityAdi svayaMbhUvAdiyoM kA mata hai // 7 // zrutimAM kahyuM che ke ame pUrvAcAryanI evI vAta sAMbhaLIe chIe temaNe ja amane evuM kahyuM che. A prakAre svaya'bhUvAdIe sthAvara jaMgama rUpa A saMsAranA kartA svayaMbhUne mAne che, ane lokAne utpanna karyA bAda jyAre temanA bhArathI te svayaMbhU (brahmA ) bhayabhIta thaI gayA, tyAre temaNe leAkavyavasthAne mATe yamarAjane utpanna karyA. yamarAje mAyA racI. te mAyAne AgaLa karIne yamarAja lokonA saMhAra kare che. zrutimAM paNa kahyuM che ke: 'yasya grahma ca kSatraM ca 44 ityAdi brAhmaNa ane kSatriya Adi jemanu bhojana che, ane mRtyu jemanI AgaLa zAkabhAjInA samAna (tuccha) che, evA svaya MbhUne koNa nathI jANatuM ? ityAdi svayaMbhUvAdIAnA mata che. chA For Private And Personal Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUtro "jagatsRSTiviSaye tato'nyeSAM mataM darzayati sUtrakAra:-"mAhaNA samaNA" ityaadi| mAhaNo samaNA ege Aha aMDakaDe jge| aso tattamakAsIya ayANaMtA musaM vade-118 chAyAbAhmaNAH zramaNA eke, AhuraNDakRtaM jagat / asau tattvamakArSIcA jAnanto mRSA vadet -||8 anyavArtha:(ege) eke kecit / (mAhaNA) brAhmaNAH =vedvaadinH| tathA-(samaNA) zramaNAH triDaNDiprabhRtayaH paurANikAdayazca / (jage) jagat, sthAvarajaMgamAtmako jagat kI racanA ke viSaya meM sUtrakAra anya matoM kA ullekha karate haiM-- 'mAhaNA samaNA,' ityAdi / zabdArtha-ege-eke' koI 'mAhaNA-brAhmaNa brAhmaNAH tathA 'samaNA zramaNAH' zramaNajana 'jage-jagat' yaha loka 'aMDakaDe-aMDakRtam' aMDAse vanAhuvA 'Aha -AhuH' kahate haiM 'aso-aso' yaha brahmAne tattaM-tattvam' padArthasamUhako akAsI akArSIt' banAyA hai 'ayANatA-ajAnantaH' vastutatvako na jAnane vAle ve brAhmaNAdi 'musaM-mRpA' jhUThA 'vade-badanti' kahate haiM // 8 // anvayArtha___ koI koI brAhmaNa arthAt vedavAdI aura zramaNa tridaNDI paurANika Adi kahate haiM ki jagat aMDe se banA hai aura brahmA ne padArtha samUha kI racanA kI hai| jagatanI racanAnA viSayamAM je anya mate cAle che temane nirdeza karIne sUtrakAra mA mAnyatAvyAne mithyA cha-"mAhaNA samaNA" tyA zahAtha--'ege-eke' 5 'mAhaNA brAhmagAH brAhmaNa tathA 'samaNA-zramaNA' zramamana 'jage jagat' mA sa (sasA2) 'aMDakaDe-aMkRtam' mAthI manesa 'Aha-AhuH' 4 cha. 'aso asau 2 // brahmAye tata-tattvam' pahA samUDane 'akAsI-akArSIt' nAvesa cha. 'AyaNa tA-ajAnantaH' vastutatpane nA ! te mAjhae vagaire 'musa-mRpA' moTu vade yAnti' De che. // 8 // msyaathkaI kaI brAhmaNe (vedavAdIo) zamaNuM tridaMDIo ane paurANika kahe che ke jagata IMDAmAMthI banyuM che, ane brahmAe padArthasamUhanI racanA karI che. A pramANe For Private And Personal Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArtha bodhinI TIkA pra. a. 1 u. 3 jagadutpativiSaye matAntara nirUpaNam 367 AhuH kathayanti / punazca (aso) akArSIt = racitavAn iti / lokaH / ( aMDa kaDe) aNDakRtamiti / ( Aha) asau brahmA (tattaM) tatvam = padArthasamUham | ( ayANaMtA) ajAnantaH / vastu tatvamajAnAnAste brAhmaNAdayaH (musa) mRSA / (a) vadanti = kathayanti / itthaM padArthajAtAnAm utpattirbhavatIti mRSaiva te pratipAdayanti / mithyAprarUpaNe tepAmajJAnameva kAraNaM bhavatIti // 8 // TIkA apaca ( mANA ) brahmaNa : == vedavidaH (samaNA ) zramaNAH tridaNDiprabhRtayaH, 'ege' eke = paurANikaH smRtyanuyAyinazca / eke, na tu sarve - (Aha) Ahu:= kathayanti / kiM kathayanti tatrAha - ( aMDakaDe jage = ) aNDakRtaM jagat jAyate= utpadyate iti jagat, pratyakSanirdiSTam sthAvarajaMgamAtmakam / aNDena kRtam, aNDA jAtamityarthaH / tathAhi sRSTeH pUrvaM na kimapi vastujAta mAsIt, padArtharahitaM jagadAsIt tato viSNornAbhikamalAdutpanno brahmA aNDaM nirmitavAn / taduktam- "tadaNDamabhavaddhaimaM sahasrAMzusamaprabham / iti sahastrAMzusamaprabhamiti, sUryasadRzaM tadaNDamutpAditavAnityarthaH tato'NDadvidhAkRtaM brahmaNA, darasat vibhAgo jAtaH / aisA kahane vAle brAhmaNa Adi tattva ko na jAnate hue mithyA kathana karate haiM / arthAt padArthoM kI utpatti ke viSaya meM unakA kathana mithyA haiM aura mithyA kathana kA kAraNa unakA ajJAna hai || 8 // TIkArtha koI koI brAhmaNa, zramaNa aura paurANika kahate haiM ki yaha jagat aMDe se utpanna huA hai / unakI mAnyatA yaha hai ki sRSTi se pahale koI bhI vastu nahIM thI / tatra viSNu ke nAbhikamala se brahmA kA janma huA aura A ne aMDA bnaayaa| kahA bhI hai - vaha aMDA sUrya ke samAna prabhA vAlA haimavarNa thA / ' brahmAne usa aMDe ke do TukaDe kara die| aisA kahane se kahenArA brAhmaNA Adi tattvane nahI jANavAne kAraNe mithyA kathana kare che. padArthAnI utpatti viSenI temanI mAnyatA mithyA che. tee ajJAnane kAraNe ja AvuM mithyA kathana kare che. 585 TIkAtha koI koI brAhmaNA, zramaNA ene paurANiko kaheche ke: A jagat iMDAmAMthI utpanna thayuM che temanI mAnyatA evI che ke sRSTinuM sarjana thayA pahelAM viSNu sivAya kaI paNa vastu na hatI tyAra bAda viSNunA nAbhikamalamAMthI brahmA pragaTa thayA. ane brahmAe IMDAnI racanA karI kahyuM paNa cheke te IMDu sUryanA samAna prabhAvALu ane sonerIvanu hatu brahmAe te iMDAnA be TukaDA karI nAkhyA. A rIte I MDAnA be vibhAga paDI (( For Private And Personal Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre .. madhyeca-bhU1 bhuvaH2, svaH3, mahaH4, janaH5, tapaH6, satyaH7, ityevaM rUpANAM saptAnAmUrdhvalokAnAm / evam-atala1 vitala2 sutala3 talAtala4 pAtAla5 mahApAtAla6 rasAtala7 rUpANAM ca saptAnAmadholokAnAM ceti caturdazabhuvanAnAmutpattirabhUt / evaM pRthivIjalatejovAyugaganasarit samudraparvatAdInAM sarvepAmutpattirabhUt / taduktam- "AsIdidaM tamobhUtamaprajJAtamalakSaNam / aprataya'mavijJeyaM, prasuptamiva sa taH" // 1 // iti / / evaM krameNa 'aso' asau brahmA 'tatta' tattvaM sarvapadArthajAtaM tadaNDakramaparamparayA 'akAsI' akArSIt kRtavAn / te ca brAhmaNazramaNapaurANikasmado vibhAga ho gae Urdhva bhAga aura adhobhAga / madhya meM (1) bhU (2) bhuvaH (6) svaH (4) maha (5) jana (6) tapa aura (7 ) satya, ina sAta lokoM kI tathA (1) atala (2) vitala (3) sutala (4) talAtala (5) pAtAla (6) mahApAtAla aura (7) rasAtala nAmaka sAta adho lokoM kI utpatti huii| isa prakAra caudaha loka bana gae / isI prakAra pRthivI, jala, teja, vAyu, gagana, nadI, samudra aura parvata Adi sabhI kI utpatti huI / kahA bhI haiM- yaha saba andhakAra jaisA thA, sarvathA ajJAta thA, isakA koI lakSaNa nahIM thA, isake viSaya meM tarka se bhI kucha nahIM jAnA jA sakatA thA, ajJeya thA, sabhI aura sarvathA supta zUnya jaisA thA / ___ brahmA ne isa prakAra aMDe se AraMbha karake anukrama se saba padArthoM kI racanA kI / parantu ve brAhmaNa, zramaNa, paurANika evaM smRti anuyAyI gayA (1) mAsa, (2) adholaa| madhyama (1) (bhU, (2) bhupaH (3) 21H, (4) bhara; (5) na, (6) ta5 mAne (7) satya, masAta yonI tathA (1) matasa, (2) vita (3) sutasa, (4) tasatasa(5) pAtAa, (6) mAyAtA mane (7) 2sAta nAmanA sAta adha lekanI utpatti thaI A prakAre 14 lekanI utpatti thaI gaI eja pramANe pRthvI, jaLa, teja vAyu, AkAza, samudra ane parvata Adi badhAM padArthonI utpatti thaI gaI kahyuM paNa che ke- sakaLa vizva pahelAM aMdhakAramaya hatuM, sarvathA ajJAna hatuM, tenuM koI lakSaNa na hatuM tarka dvArA paNa tene viSe kaMI jANI zakAtu nahIM, aya hatuM ane cAre tarapha sarvathA sUta zUnya jevuM hatuM. brahmAe A prakAre IDAthI zarUAta karIne kema kame saghaLA padArthonI racanA karI paraMtu te brAhmaNo, zramaNo, paurANika ane samRttinA anuyAyIo vAstavika For Private And Personal Use Only
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samagayA bodhino TIkA pra. zru.a. 1 u. 3 devakRtajagaditivAdinAM matanirAkaraNam 369 tyanuyAyinaH 'ayANaMtA' ajAnantaH vAstavikatattvamajAnAnAH santaH 'musaM' mRpaiva 'vae' vadanti / anyathA sthitaM tasvamanyathaiva pratipAdayantIti bhAvaH ||8 // devoptAdijagadAdinAM mata nirAkartumAha-"saeTiM" ityAdi mUlamsaehiM pariyAehi loyaM bUyo karettiya / tattaM te Na jiANaMti Na viNAsI kayA iti // 9 -chAyA"svakaiH paryAyai lokamabruvan kRtamiti ca / / tattvaM te na vijAnanti na vinAzI kadApi hi // 9 anvayArtha (saehi) svakaiH (pariyArahi) paryAyaiH abhipraayvishessaiH| (loya) (lokaM), vAstavika tattva ko nahIM jAnate hue mithyA hI kathana karate haiM / vastu svarUpa kucha aura hai kintu ve aura hI taraha kA kahate haiM // 8 // aba devakRta jagatvAdiyoM ke mata kA nirAkaraNa karane ke lie sUtrakAra kahate haiM-"saehi "ityAdi / zabdArtha-'saehiM-svakaiH' apane 'pariyAehi-paryAyaH' abhiprAya se 'loyaM-lokaM' loka ko 'kaDettiya-kRtamiti' kiyAhuA 'bUyA-abruvan ' kahate haiM 'te-te' ye 'tattaM-tattvaM' vastu svarUpako 'Na viyANati-na vijAnanti' nahIM jAnate hai yaha loka 'kayAivi-kadAcidapi' kabhI bhI 'Na viNAsI-na vinAzI' vinAzazIla nahIM hai // 9 // anvayArthavAdI apane apane abhiprAya ke anusAra jagat ko brahmA Adi ke tatvathI ajJAta hovAne kAraNe mithyA kathana ja kare che. vastasvarUpa judA ja prakAranuM che. paNa teo temanA ajJAnane kAraNe uparyukta mAnyatAne sAcI mAne che. A 8 have jagatane devakRta mAnanArA lokonA matanuM khaMDana karavAmAM Ave che - "saehi" tyAha "zahAtha--saehi'- svaka' mA 'pariyArahi-paryAyaiH' abhiprAyathA 'lAya-loka' saMsArane kaDettiya-kRtamiti 4rekha che tema'bUyA-abruvanDe cha 'te se te tana-tatva" . 12tu 2135ne 'Na viyANati-na vijAnanti nathI. mA so 'kayAivi-kadAcidarSi dhyAre pala 'Na viNAsI-na vinAzI' vinAzazI nathI. 6 - sUtrArtha - te anya matavAdIo pitapatAnA mata pramANe jagatane brahmA Adi dvArA racita sU. 47 For Private And Personal Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 370 sUtrakRtAGgasUtre bhUrAdikam / (karettiya) kRtaM brahmAdinA iti (bUyA) abruvan / (te) te vaadinH| (tattaM) tattvaM vastusvarUpam / (Na vijANaMti) na vijAnanti naiva kathamapi jAnanti / kintu ayaM lokaH (kayAivi) kadAcidapi / (Na viNAsI) na vinAzI vinAzazIlo nAsti / ____ ayaM bhAvaH-te vAdinaH svasvAbhiprAyavizeSairdevAdibhiH kRto'yaM loka iti bruvantaH, tattvaM pAramArthikaM naiva vijAnanti / yato'yaM lokaH kadAcidapi-niranvayato na vinazyati paryAyarUpeNa pratikSaNamanyathAbhAve'pi avsthitH| dravya rUpeNA'vinAzAt , iti / TIkApUrvapradarzitA vAdinaH svasvAbhiprAyavizeSaiH paridRzyamAno lokaH devena kenacit , brahmaNA paramezvareNa pradhAnasvabhAvakAlaniyatyAdibhirvA saMpAdita dvArA kiyA kahate haiM / unhe vAstavikatA kA jJAna nahIM hai / vAstavikatA yaha hai ki loka vinAzazIla kadApi nahIM hai| ___abhiprAya yaha hai-pUrvoktavAdI apane apane abhiprAya ke anusAra yaha loka devAdi ke dvArA racita hai aisA kahate haiM, parantu unheM vAstavika tattva kA jJAna nahIM hai / kyoMki isa loka kA kabhI bhI niranvaya arthAt samUla vinAza nahIM hotA / paryAyarUpa se kSaNa kSaNa meM palaTate rahane para bhI dravyarUpa se vaha kabhI vinaSTa nahIM hotA, sadA kAyama rahatA hai / 9 TIkArtha pUrvoktavAdI apanI apanI icchA ke anusAra isa dikhAI dene vAle mAne che. temane vAstaviktAnuM jJAna nathI. vAstavika paristhiti te e che ke leka vinAzazIla nathI paraMtu nitya ja che. A kathanane bhAvArtha e che ke koI A lekane deva dvArA racita kahe che, ke Izvara dvArA racita kahe che. ityAdi aneka mAnyatAo cAle che. paraMtu A prakAranI mAnyatA dharAvanAra leke vAstavika paristhitithI anabhijJa che. temane vAstavika tatvanuM jJAna nathI. kAraNa ke A lekano niranvaya (samULa) vinAza kadI paNa thatuM nathI, paryAya rUpe kSaNe kSaNe parivartana pAmavA chatAM paNa dravya rUpe te tene kadI nAza thato nathI. eTale ke lekanuM astitva kAyama TakI rahe che. ttaapUrvokta anya tIrthika jagatanI utpattinA viSayamAM pita pitAnI IcchA anusAra For Private And Personal Use Only
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhino TIkA pra. zru. a. 1 u.2 prakArAntareNa karmabandhanirUpaNam 371 iti varNayanti, tathA svayambhuvA nirmitaH, tannirmitamAyayA mriyate ca, tatazrANDasamudbhavo loka ityAdi svakIyayuktibhiH pratipAdayanti, mayA yaducyatetadeva satyaM nA'nyaditi / itthaM pratipAdayantaH sarve'pi vAdinaH tatvaM vAstavikAtha lokasvabhAvaM na vijAnanti / dravyarUpeNa kadAcidapi niranvayatayA na vinazyati / evaM sthitau sarvathA vinazyantIti vadantaste paramArtha na jAnanti / ___atItakAle'yaM lokaH AsIt , idAnImapi vidyate anAgatakAle ca bhaviSyatyeva, dravyArthikanayena kAlatraye'pi sadbhAvAt / pratikSaNaM paryAyarUpeNa loka ko kisI brahmA ne, paramezvara ne, prakRti ne, svabhAva, kAla athavA niyati ne, utpanna kiyA hai, aisA kahate haiM / kisI kA kahanA hai ki ise svayaMbhU ne banAyA hai aura usI ke dvArA nirmita mAyA ke dvArA maratA hai aura aNDe se loka kI utpatti huI hai / ve saba apanI yuktiyoM se aisA pratipAdana karate haiM meM jo kahatA hU~ vahI satya hai, anya nahIM / kintu isa prakAra pratipAdana karake hue sabhI vAdI vAstavika bastu svarUpa ko nahIM jAnate haiM / yaha loka dravyarUpa se kabhI bhI sarvathA naSTa nahIM hotA aisA zAstrakAra kahate haiM / aisI sthiti meM usakA sarvathA vinAza kahane vAle paramArtha ke jJAtA nahIM haiN| yaha loka bhUtakAla meM thA, vartamAna meM bhI haiM aura bhaviSya meM bhI rahegA dravyAthika naya se yaha tIno kAloM meM vidyamAna rahatA hai / yadyapi mAnyatAo prakaTa kare che. koI ema mAne che. ke A leka brahmAe banAvyuM che. keI kahe che ke paramezvare tenI utpatti karI che, e ja pramANe kALa, svabhAva, niyati Adi dvArA paNa A lekanI utpatti thayAnuM mAne che. tyAre ke koI loko evuM paNa kahe che ke svayaMbhUe A sRSTinI racanA karI che ane svayaMbhU dvArA nirmita yamarAja pitAnI mAyA dvArA lekone saMhAra kare che. koI kahe che ke brahmAe IDAmAMthI A lekathI utyatti karI che. A dareka matavAdIe yuktio dvArA evuM pratipAdana kare che ke pitAne mataja sAce che. ane bIjAne mata oTo che paraMtu A prakAranuM pratipAdana karanArA te matavAdIo vAstavika vastuvarUpane jANatA nathI. A leka dravyanI apekSAe kadI paNa sarvathA naSTa thatuM nathI, evuM zAstrakAre kahe che. evI paristhitimAM tene sarvathA vinAza mAnanArA leke tenA yathArtha svarUpathI ajJAta ja hevAne kAraNe tene azAzvata kahe che, A loka bhUtakALamAM hato, vartamAnamAM che ane bhaviSyamAM paNa tenuM astitva rahevAnuM ja che. dravyArthika nayanI apekSAe tenuM astitva traNe kALamAM rahe che. jo ke For Private And Personal Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 372 sUtrakRtAGgasUtre vinAze'pi dravyarUpeNa niranvayavinAzasyA'nabhyupagamAt / devoptaM jagaditi yaduktaM tanma samIcInam , tatra pramANA'bhAvAt / apramANavacasi kaH zraddhAM kuryAt / kiMcA'yaM devaH svayamutpanno lokaM majati, anutpanno vA-2 nA'ntimaH anutpannasya devasya gaganakusumasadRzatayA kAraNatvA'bhAvAt / na prathamaH pakSA, vikalpA'sahatvAt / tathAhi-sa devaH svata evotpano jagat sRjati, anyato vA-2 svata iti pakSe devavat lokasyApi svata evotpati bhavatu, ki devena / athA'nyata utpanno paryAyarUpa se pratikSaNa vinAza hotA rahatA hai phira bhI usakA niranvaya vinAza nahIM mAnA gayA hai| aisI sthiti meM loka ko devakRta Adi kahanA samIcIna nahIM hai / aisA kahane meM koI pramANa nahIM hai / apramANika vacana meM kauna zraddhA karegA ? isake atirikta yaha deva svayaM utpanna hokara loka ko utpanna karatA hai athavA svayaM utpanna hue vinA hI antima pakSa mAnya nahIM ho sakatA, kyoMki anutpanna deva AkAza kusuma ke samAna ( asat ) hone ke kAraNa loka kA janaka nahIM ho sakatA / pahalA pakSa svIkAra karanA bhI saMgata nahIM hai / vaha vikalpoM ko sahana nahIM krtaa| ve vikalpa isa prakAra haiM-vaha yadi utpanna hokara jagat kI racanA karatA hai to svataH hI utpanna hotA hai athavA anya se utpanna hotA hai ? agara deva svataH arthAta apane ApasehI utpanna hotA hai to loka bhI usake samAna svataH hI kyoM na utpanna ho jAe ? phira deva kI AvazyakatA paryAya rUpe tene pratikSaNa vinAza thatuM rahe che, paraMtu tene niranvaya (saMpUrNa vinAza thavAnI vAta mAnI zakAya tema nathI. evI sthitimAM lekane devakRta Adi kahe, te barAbara nathI. evuM kahevA pAchaLa kaI pramANa paNa vidyamAna nathI. apramANika vacanamAM keNa zraddhA rAkhe? vaLI A mAnyatA dharAvanAra leke amArA A praznone javAba Ape. je leka devakRta hoya te zuM deva svayaM utpanna thaIne lekane utpanna kare che? ke utpanna thayA vinA lekane utpanna kare che? anutpanna deva lekane utpanna karI zake che A vAta svIkArya nathI, kAraNake anutpanna deva AkAzapuSpanI jema asata (AvidyamAMna) hovAthI lekane janaka saMbhavI zake nahIM. deva svayaM utpanna thaIne lekane utpanna kare che. A pahele pakSa paNa svIkArI zakAya tema nathI, kAraNa ke, te mAnyatA svIkAravAmAM nIcenA vika (prazno) uddabhave che, je A pakSane svIkAra karavamAM ADA Ave che. je te deva utpanna thaIne jagatanI racanA karate hoya, te te svataH (jAte ja) utpanna thAya che, ke anyanA dvArA utpanna thAya che? je deva pitAnI jAte ja utpanna thatuM hoya te leka paNa tenI jema jAte ja kema utpanna kema na thAya? tenI utpatti mATe devanI For Private And Personal Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir masAyartha bodhino TIkA pra. zru. a. 1 u. 2 karmabandhe AItamatanirUpaNam 373 devo lokaM mRjati, tadA-anavasthA, devAlloko jAtaH, devasyApi kutazvidutpattiH, tasyApi kutazcid iti vyavasthitA'navasthA / nacA'nAdirayaM deva iti bruyAt , tadA jagato'pi bhavatvanAditvam , tatra kaH pradveSo bhavataH / kicArya devo nityo'nityo vA-2 nityazcet kramayoga padyAbhyAm arthakriyAM naiva sampAdayitumalam kramikakAryapakSe'navasthA, yogapadyapakSe'nantarakSaNe nairarthakyamiti / nA'pyanitya iti pakSaH, yaH svayamanityaH sa kathamanyaM prati utpAdanAya cintAM kariSyati, utpAdAdanantaraM pUrve svasyaivA'bhAvAt / kyA hai ? agara kaho ki deva kisI dUsare se utpanna hokara loka ko utpanna karatA hai to anavasthA doSa AtA hai / arthAt jaise deva ko utpanna kara ne vAlA koI anya hai, usI prakAra usa anya kA utpAdaka bhI koI anya hai, usI prakAra usa anya kA utpAdaka bhI koI anya hI hogaa| isa prakAra kI kalpanA kA kahIM anta nahIM aaegaa| - kadAcit kaho ki vaha deva anAdi kAlIna hai to jagat bhI anAdi ho kyoM na mAnA jAya ? use anAdi mAnane meM Apako kyA dveSa hai ? : ___ aura, yaha deva nitya hai yA anitya hai ? agara nitya hai to krama se athavA eka sAtha arthakriyA nahIM kara sakatA / krama se arthAt eka ke bAda dUsarI arthakriyA karegA to anavasthA doSa aaegaa| yadi samasta arthakriyAe~ eka sAtha karanA mAno to dUsare kSaNa meM arthakriyA se zUnya ho jAegA / (arthakriyA) se jo zUnya hotA hai vaha AkAza kusuma kI taraha asat hotA hai / agara deva ko anitya mAno to vaha dUsare ko utpanna jarUra ja zI che? je te deva anya keIna dvArA utpanna thaIne lekanI utpatti karato hoya, to anavasthA doSane prasaMge upasthita thaI jaze. eTale ke devane utpanna karanAra keI anya (vyakti) hoya, te te anya (vyakti) ne utpanna karanAra paNa kaI anyane saddabhAva have ja joIe. vaLI te anyane utpAdaka paNa vaLI bIje kaI have ja joIe. A prakAre kalpanAne kadI antaja nahIM Ave. je Apa evI dalIla karatA che ke te deva anAdikAlIna che, te jagatane paNa anAdI mAnavamAM zo vAMdhe che? vaLI jAtane utpanna karanAra te deva nitya che ke anitya je te nitya hoya te kame kame athavA eka sAthe artha kiyA karI zake nahIM keme krame eTale eka pachI eka arthakiyA kare te anavasthA doSane prasaMga prAnta thaze. jo badhI kriyAo ekasAthe kare che evuM mAnI le te bIjI kSaNe te deva artha kiyAthI vihIna banI jaze. artha kiyAthI je zUnya hoya che, te AkAzapuSpanI jema asatuM hoya che. je devane anitya mAnavamAM For Private And Personal Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 374 sUtrakRtAGgasUtre kicA'yaM devo'mUrtI mUrtIvA - 1 amUrtatve na kathamapi jagataH kartAsaMbhavati, AkAzavat / yathA''kAzo'mUrttatvAnnakasyacidapi kartA tathA'mUrtI devo na kasyacidapi kartA - saMbhavet / mUrttatve'smadAdivadeva na sarvasya jagataH kartA, iti na devakarIkaM jagat sambhavatItyanena devopsajagadvAdimataM nirAkRtam / tathAbrahmakRtaIzvarakRto'pi na lokaH / kintu anAdikAlapravRtto'yaM loko na kamapi kartAramapekSate, AtmA''kAzAdivat iti / yadapyuktaM kSityaM kurAdikaM karttajanyam, kAryatvAt ityanumAnena paramezvarasya jagatkarttRtvamiti, tadapi na samyak / kara ne kI cintA hI kaise karegA ? utpatti ke pazcAt usakA svayaM kA hI abhAva ho jAegA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isake atirikta yaha deva amUrta hai yA mUrta ? agara amUrta hai to AkAza ke samAna kisI prakAra bhI jagat kA karttA nahIM ho sakatA / arthAt jaise amUrta hone ke kAraNa AkAza kisI kA karttA nahIM hai, usI prakAra amUrta deva bhI kisI kA karttA nahIM ho sakatA hai / aura yadi deva mUrta hai to hama logoM ke samAna hI sampUrNa jagat kA karttA nahIM hai / isa prakAra jagat devakRta nahIM ho sakatA hai / yaha devakRta jagat mAnane vAle ke mata kA nirAkaraNa huA / isI prakAra jagat brahmakRta aura IzvarakRta bhI nahIM ho sakatA / vAstava meM yaha jagat anAdi kAla se calA A rahA hai| AtmA aura AkAza Adi kI taraha isako kisI karttA kI apekSA nahIM hai / pRthvI aMkura Adi karttA ke dvArA janya hai, kyoMki ve kArya haiN| isa Ave, te evA anitya deva anyane utpanna karavAnI ci'tAja zA mATe kare? kAraNake sRSTinI utpatti karyA gAda tenA peAtAnA ja abhAva thai javAnA che. vaLI amArA evA prazna che ke te deva mUtta che, ke amUta che. jo te amUta hAya tA AkAzanI jema koI paNa prakAre jagatanA kattAM saMbhavI zake nahI. eTale ke jevI rIte AkAza amUtta hAvAne kAraNe koi paNa padAtha nu kattAM nathI, eja pramANe amRtta deva paNa koInA kartA hoya zake nahI. jo devane mRtta mAnavAmAM Ave, te ApaNA jevAja hovAne kAraNe samasta lokanA kartA hAi zake nahIM. A prakAranI dalIle dvArA e vAta siddha thAya che ke jagata devakRta hAi zake nahIM. A prakAre jagatane devakRta mAnanAra lokonA matanuM khaMDana thai jAya che. eja pramANe A jagatane brahmakRta athavA izvarakRta paNa mAnI zakAya nahIM. A rIte to A jagata anAdI kALathI cAlyuM Ave che. AtmA ane akAza Adi ne jema koI kartAnI AvazyakatA rahetI nathI. eja pramANe A lokane paNa koi kartAnI AvazyakatA ja nathI. pRthvI aMkura Adi kartA dvArA janya che, kAraNake teo kA rUpa che," A anumAnane AdhAre izvarane jagatane For Private And Personal Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. zru. a. 1 u. 2 prakArAntareNa kama bandhanirUpaNam 375 ___tathAhi-IzvarasAdhakakAryatvahetormedhamAlAdau vyabhicArAt / tatra meghamAlAdau kAryatvamasti, kintu tatra kartujanyatvaM nAsti / tatrApi yadi kartRjanyatvaM svIkriyeta tadA-yathA ghaTasya kartA kulAlAdi rdazyate, tathA tatrA'pi kazcitkartAdRzyeta, parantu na dRzyate ato nAsti kartA, ato meghamAlAdau kAryatvaM hetu yabhicaratyeva / kiMca yaH kartA, sa avazyaM zarIraviziSTo bhavet / yathA kulAlAdi / IzvarasyApi jagatkarttatve-izvaro'pi zarIrI syAt / na tu zarIravAn paramezvarastvayA svIkriyate / tatsvIkAre svazAstravirodha eva bhavet / anumAna se Izvara ko jagatkartA siddha karanA bhI samIcIna nahIM hai / kyoM ki Izvara ke kartRtva ke sAdhaka kAryatva hetu meM meghamAlA Adi se vyabhicAra AtA hai / meghamAlA Adi se kAryatva hetu rahatA hai magara ve kisI kartA ke banAye hue nahIM haiM / agara meghamAlA ko bhI kartR janya mAno to jaise ghaTa kA karttA kuMbhAra dikhAI detA hai, usI prakAra meghamAlA kA kartA bhI dikhAI denA caahie| kintu kartA koI dikhAI nahIM detA / ataeva usakA koI kartA nahIM hai| ataH meghamAlA Adi meM kAryatva hetu vyabhicArI siddha hotA hai| . isa ke atirikta jo bhI karttA hotA hai, vaha avazya hI sazarIra hotA hai, jaise ghaTa kA kartA kumbhakAra zarIra se yukta hotA hai / agara Izvara jagat kA kartA hai to vaha bhI zarIra yukta hI honA caahie| agara Apa Izvara ko zarIrayukta mAna lete haiM to Apake hI zAstra se virodha aaegaa| Apa ke yahAM kahA hai kartA mAne, te paNa anucita ja che. kAraNake IzvaranA kartRtva sAdhaka kAryatva hetumAM meghamAlA Adine kAraNe asaMgatatAne prasaMga Ave che. meghamALA AdimAM kAryatva hetu rahe che, parantu te kaI kartA dvArA banAvelA hatA nathI, je meghamALAne paNa katRjanya mAne te jevI rIte ghaTane kartA kuMbhAra dekhAya che, tema maghabhAvane kartA paNa dekhAve joIe. paraMtu keI kartA dekhAtuM nathI. tethI tene kaIkartAja nathI e siddha thAya che. tethI meghamAsa AdimAM kAryava hetu vyabhicArI (asaMgata) siddha thAya che. vaLI evo niyama che ke je kaI kartA hoya che, te sazarIra (mUrta) ja hoya che. jemake ghaDAnI kartA kuMbhAra zarIrathI yukta ja hoya che. tethI je izvara jagatane kartA hoya, te te paNa zarIrathI yukta ja hovA joIe je Apa Izvarane zarIyukata mAne, te te mAnyatA ApanA zAstrothI virUddhanI mAnyatA gaNaze ApanA zAstromAM kahyuM che ke For Private And Personal Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 376 www.kobatirth.org taduktam -' Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (- "na tasya kArya ( zarIraM ) karaNaM (indriyaM ) ca vidyate, na tatsamavA'bhyadhikazca dRzyate / parAsya zakti vividhaiva zrUyate svAbhAvika jJAnabalakriyA ca // ityAdinA paramezvare zarIrAdyabhAvasya pratipAdanAt / sUtrakRtasUtre kiMca zarIraviziSTatvaM kartatvavyApakatayA kulAlAdau gRhItaM, tat zarIraM vaiziSTyaM paramezvarAd vyAvarttamAnaM kartRtvamapi vyAvarttayati / ato na paramezvaro lokasya kartA sambhavati / api cezvarasya svIkAre tadIyaM zarIraM dRzyamadRzya vA syAt nAdyaH tathA sati dRzya- zarIraviziSTatayA Izvaro'pyasmadAdivadevo - palabhyeta, nopalabhyate, tasmAnnAsti / na dvitIyaH tAdRza zarIrasya pramANa - 'Izvara ke na zarIra haiM aura na indriyAM hI hai / na koI dUsarA usake samAna hai, na koI usase bar3hakara hai / usakI parA sarvotkRSTa aura vividha sunI jAtI hai / usa meM jo jJAna, bala aura kriyA hai, vaha svAbhAvika hai / ' ityAdi AgamoM meM Izvara ke zarIra Adi kA abhAva kahA gayA hai / zarIra viziSTatva kartRtva kA vyApaka hai / yaha niyama kuMbhakAra Adi meM siddha hai / agara paramezvara meM zarIra viziSTatA nahIM hai to kartRtva bhI nahIM honA cAhie | isa prakAra paramezvara loka kA karttA nahIM ho sakatA / yadi Izvara ko sazarIra mAnate ho to usakA zarIra dRzya hai yA adRzya hai / agara usakA zarIra dRzya hai to jaise hama logoM kA zarIra dikhAI detA hai aisehI izvarakA zarIrabhI dikhAnA caahie| magara dIkhAtA to hai nahIM, ataeva zarIra dRzya nahIM ho " Izvarane zarIra paNa nathI ane indriyA paNa nathI izvaranA samAna koi nathI ane izvarathI mahAn paNa koi ja nathIte sarva zaktimAna che tenI aMdara je jJAna, baLa ane kriyA che, te svAbhAvika che" ityAdi kathana dvArA izvaramAM zarIra AdinA abhAva batAvyA che zarIrayuktatA kartRtvanA vyApaka rUpa hoya che A niyama kuMbhAra AdimAM siddha thAya che. jo izvaramAM zarIrayuktatAnA abhAva che, te kaOtva paNa sa MbhavI zake nahIM, A prakAre e vAta siddha thAya che ke izvara paNa leAkanA kAM nathI. For Private And Personal Use Only jo izvarane tame sazarIra mAnatA heA, te temanu zarIra dRzya che ke adRzya jo dRzya hAya, teA ApaNA zarIranI jema izvaranu N zarIra paNa dekhAvuM ja joie parantu dekhAtu teA nathI ja tethI tenu zarIra dRzya hAi zake nahIM. temanA zarIrane adRzya, mAnavuM te
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru bha. u. 3 jagadutpattavigye matAntaranirUpaNam 37 tayA'nupalambhAt / yadi izvaraH kartA na syAt tadA kAryatvakatRtvayorvyAptiH ghaTAdau paridRzyamAnA kathamupapattipadavIM labheteti na vAcyam / etAvatA sakAraNakatvamAtrameva girisamudrAdau vyavasthitaM bhavati na tu IzvarakartRtva sambhavati / kAryasya kenacitkAraNena sAhacaryaM bhavati, na tu amukakAraNenaiveti niyamaH, tadihA'pi kAraNatvaM na vyabhicarati 3. kAryasya ghaTAderanityatvadarzanAt , kAryatvasya girisamudrAdAvapi satvAta kathaM na girisamudrAderanityatvamiti na vAcyam / kathaMcidanityatvasyA'smAbhirapi svIkArAt / niranvayavinAzasyaivA'naGgIkArAt / paryAyarUpeNa sarve'nityAH dravyasakatA / usake zarIra ko adRzya mAnanA bhI ucita nahIM hai kyoMki aisA zarIra pramANa se upalabdha nahIM hotaa| : zaMkA-yadi Izvara kA nahIM hogA to kAryatva aura kRrtRtva kI vyApti, jo ghaTAdi meM dRSTigocara hotI hai, kisa prakAra saMgata ho sakegI? samAdhAna-aisA na kahIe kAryatva hetu se parvata samudra Adi meM sAmAnya rUpa se sakAraNatA siddha hotI hai, / arthAt parvata Adi kArya haiM to unakA koI kAraNa honA cAhie, itanA hI siddha hotA hai, usase yaha siddha nahIM hotA ki Izvara unakA kartA honA cAhie / kArya kI kisI kAraNa ke sAtha vyApti hotI hai, magara amuka kAraNa ke sAtha hI vyApti ho, aisA niyama nahIM hai| yahAM vaha sAmAnya kAraNatA vyabhicarita nahIM hai| ghaTa Adi kArya anitya dekhe jAte haiM, aura giri samudra Adi meM bhI kAryatva hai, ataH anityatva bhI honA cAhie' aisA kahanA ThIka nhiiN| hamane kathaMcit anityatAkA svIkAra kiyA hI hai| hAM, unakA niranvaya vinAza paNa ucita nathI, kAraNa ke evuM zarIra pramANa dvArA upalabdha thatuM nathI. zaMkA je izvara kartA na hoya, te kAryava ane tRtva ane tRtvanI vyApti ke je ghaTAdamAM daSTigocara thAya che, te kevI rIte saMgata hoI zake ? - samAdhAna-- A zaMkA asthAne che, kAryatva hetu vaDe parvata, samudra AdimAM sAmAnya rUpe kAraNutA siddha thAya che eTale ke parvata Adi kArya che, te temanuM keI kAraNa hevuM joIe, eTaluM ja siddha thAya che. tenA dvArA e siddha thatuM nathI ke Izvara ja tenA kartA hovA joIe kAryanI koI paNa kAraNanI sAthe vyApti hoya che. paraMtu amuka kAraNunI sAthe ja vyApti hovI joIe evo niyama nathIahIM te sAmAnya kAraNutA vyabhicarita nathI. - ghaTa Adi kArya anitya dekhAya che, ane giri, samudra AdimAM paNa kArya che, tethI anityatva paNa hovuM joIe, evuM kathana ucita nathI ame kathaMcita (amuka daSTie anityatAne svIkAra ja karyo che. paraMtu teno niranvaya (mULa) vinAza ame svIkAratA su. 48 For Private And Personal Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 378 rUpeNa na sarve nityA eveti svIkArAt / taduktaM hemacandrAcAryai:"AdI pamAvyomasamasvabhAvaM syAdvAdamudrA nati bhedi vastu / tannityamevaika manityamanyadititvadAjJAdviSatAM pralApAH" iti // 1 // yadapyuktaM sAMkhyakAraiH prakRtyaparanAmakapradhAnakRto'yaM loka iti tadapi na yuktam / yataH pradhAnaM mRrttamamUrtamyA - 2 amUrttatve tAdRzA'mRtaMpradhAnAnnajagataH utpattisambhavaH, AkAzAdivat / AkAzenA'mUrttena yathA na kiMcidapi samutpAdyate, tathA pradhAnAdapi na kimapi utpAditaM syAt / yadi mUrtta pradhAnam tadA tat kutaH samutpadyate - 2 sUtrakRtAnasame For Private And Personal Use Only honA aMgIkAra nahIM kiyA hai| paryAya se saba padArtha anitya haiM aura dravya se nitya haiN| hemacandrAcArya ne kahA hai- 'dIpaka se lekara AkAza paryanta sama vastue~ samAna svabhAva vAlI haiM arthAt kathaMcit nitya aura karyacit anitya haiM, kyoMki koI bhI vastu syAdvAda kI mudrA (chApa) ko ullaMghana nahIM krtii| aisI sthiti meM eka arthAt AkAza Adi nitya hI hai aura dIpaka Adi anitya hI haiM aisA kahanA, he jinendra ApakI AjJA ( Agama) se dveSa rakhane ' vAloM kA pramAda mAtra hai| prakRti jisakA dUsarA nAma hai usa pradhAna ne loka ko utpanna kiyA hai, aisA kahanA bhI ThIka nahIM, kyoMki pradhAna mUrta hai yA amUrta hai ? agara amUrtta mAno to amUrtta pradhAna se jagat kI utpatti honA saMbhava nahIM hai / jaise amUrta AkAza se kisI bhI kArya kI utpatti nahIM hotI, usI prakAra pradhAna se koI kArya utpanna nahIM hogA / aura pradhAna yadi mUrta hai to usakI utpattI kisase hotI hai ? agara pradhAna apane Apase hI utpanna ho nathI paryAyanI apekSAe saghaLA padArtho anitya che, parantu dravyanI apekSAe nitya che. hemacandrAcArya' kahyuM che ke dIpakathI laine AkAza pantanI saghaLI vastu samAna svabhAvavALI che eTale ke te vastuone ekAntataH nitya ke anitya mAnavAmAM AvI nathI, parantu amuka apekSAe nitya ane amuka apekSAe anitya mAnavAmAM Avela che, kAraNa ke koi paNa vastu syAdvAdanI mudrA (chApa ) nuM ulla Mghana karI zakatI nathI evI paristhitimAM AkAza Adi i koi padArthAne nitya kahevA ane dvIpaka Adine anitya kahevA, te huM jinendra ApanI AjJAnA--AgamanA dveSa karanArano pralApa mAtra ja che ! prakRti athavA pradhAne A lAkane utpanna karyAM che, A pramANe kahevuM te paNa cegya nathI jo prakRtine kartA mAnavAmAM ave, te amArA A praznonA javAba zA che ? zu prakRti mUtta che ke amUtta ? jo tene amRtta mAno te amUtta prakRti dvArA sRSTinI utpatti cavAnI vAta ja sa MbhavI zake nahI~ jevI rIte amUtta AkAza koi paNa vastunu kAM hatu nathI. eja pramANe amUtta prakRti paNa koi paNa vastunI kA~ sabhavI zake nahI prakRti
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TokA pra. zru a. 1 u. 3 jagadutpativiSaye matAntara nirUpaNam 379 na tAvat svata iti pakSaH / tathA sati lokasyA'pi tathotpattiprasaGgAt / nApyanyato'navasthApatteH iti / yadi svato'nutpannatvaM pradhAnasya svIkriyate sadA jagataH svato'nutpannatvameva kathaM na svIkriyate / - kiMca- pradhAnaM vikAri, avikAri bA- 2 vikAritve - ghaTAdivadevA' javAnatvApattiH / avikAritve tvanmatasiddhaM prakRtermahAn, mahato'haGkAraH, mahaGkArAtpacatanmAtram ityAdInAmutpAdakatvaM na syAt / avikRtasyA''kAzAdeH kAryotpAdakatvA'darzanAt / ato na pradhAnAt jagataH samutpattiH sambhavati / kiMca acetanasya pradhAnasya (prakRteH) kathaM puruSArthaM prati pravRttiH, yena jIvasya bhogAya sRSTiH syAt / jAtA hai to loka bhI pradhAna ke binA hI apane Apa utpanna ho jaaegaa| agara pradhAna kI utpatti kisI anya se mAno to anavasthA doSa AtA hai| isake atirikta pradhAna vikAravAn hai yA adhikArI hai ? vaha vikAravAn hai to ghaTAdi ke samAna hone se pradhAna hI nahIM kahalAegA / yadi avikArI kaho to vaha mahat Adi kA utpAdaka nahIM ho sktaa| magara Apake yahAM to aisA kahA hai ki pradhAna se mahat, mahat se ahaMkAra aura ahaMkAra se pAMca tanmAtra Adi utpanna hote haiN| AkAza Adi jo avikArI padArtha haiM ve kArya ke utpAdaka nahIM dekhe jaate| isa prakAra pradhAna se jagat kI utpatti nahIM ho sakatI / aura acetana prakRti kI puruSArtha ke lie pravRtti kaise ho sakatI hai ? jisa se jIva ke bhoga ke lie yaha sRSTi utpanna ho sake mUrta hAya, tA tenA kartA koi anya ja hovA joie ane te anyanA kartA paNa koi anya ja hovA joie A kalpanAnA anta ja na Ave pariNAme anavasthA doSano prasaMga upasthita thai jAya vaLI prakRti pradhAna vikAravAna che ke avikArI che? jo te vikAravAna hAya, te te ghaTAdinA samAna heAvAne kAraNe tene pradhAna ja na kahI zakAya je tene avikArI kahetA hAya, te te mahata (muddhi) AdinI utpAdaka ja na hoi zake ApanA zAstromA te evu kahyuM che ke " pradhAna ( prakRti) vaDe aMkAra, ahaMkAra vaDe pAMca tanmAtrA Adi utpanna thAya che" AkAza Adi je avikArI padArthamAM che, temane kAyanA utpAdaka have jovAmAM AvatA nathI. AprakAre vAta siddha thAya che ke pradhAna (prakRti vaDe jagatanI utpatti thai zakatI nathI. vaLI acetana prakRti, jIvanA bhAgane mATe sRSTinI utpatti karavAnI pravRtti ja kevI rIte karI zake ? tenI puruSArthane mATenI koi pravRtti ja saMbhavI zake nahIM. For Private And Personal Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ..... svabhAvavAdasvIkAre svabhAvAdeva jagatprakriyA svIkaraNIyA, kiM pradhAnAdi kalpanayA / . .. . ___ svabhAvaniyatyAdInAM kAraNatvaM kathaMcidasmAbhirapyaGgIkRtameveti na taba vizeSacintA karaNIyeti, tadevaM suvyavasthita, yadayaM loko na mArAdivyavasthayA vyavasthApyate / apitu kathaJcidutpadyamAno'pi kathaMcidvinazyati, na tu sarvasa vinAzI syAdvAde sarvadoSANAM nirAkRtatvAt / ataH syAdvAdamatamevAnusaraNIya zreyaskAmairiti pUrvoktadeyoptabrahmoptadhezvarAdikRtajagadAdimatanirAkaraNam // 9 // agara svabhAvavAda ko svIkAra karate ho arthAt prakRti kA aisA hI svabhAva mAnate ho ki vaha puruSArtha ke lie pravRtti karatI hai to svabhAva se hI jagat kI prakriyA svIkAra karanA cAhie / phira prakRti Adi kI kalpanA karane se kyA lAbha hai ? svabhAva, niyati Adi ko hama bhI apekSA vizeSa se kAraNa svIkAra karate haiM, ataeva unake viSaya meM vizeSa vicAra karane kI AvazyakatA hI nahIM hai / isa prakAra yaha siddha huA ki yaha loka mAra yama Adi kI vyavasthA para nirbhara nahIM hai| yaha to kisI paryAya rUpase utpanna hotA hai aura kisI paryAya se vinaSTa bhI hotA rahatA hai / yaha loka sarvathA vinAzazIla nahIM hai / syAdvAda meM koI bhI doSa honA asaMbhava hai / ataeva jo apanA kalyANa karanA cAhate haiM unheM syAdvAda mata kA hI anusaraNa karanA cAhie / isa prakAra devakRta, brahmakRta athavA IzvarAdi ke dvArA kRta loka hai, ina mantavyoM kA nirAkaraNa kiyA gayA hai / / 9 // je svabhAvavAdane svIkAra karatA ho, eTale ke prakRtine e ja svabhAva mAnatA che ke te puruSArthane mATe pravRtti kare che, te svabhAva dvArA ja jagatanI prakiyA (utpatti) thayAnI vAta ja svIkAravI joIe te pachI prakRti AdinI kalpanA karavAthI zuM lAbha che? svabhAva, niyati Adine ame (jaina) paNa amuka apekSAe jagatnI utpattinA kAraNa rUpe svIkArIe chIe, tethI temanA viSe vadhu vicAra karavAnI AvazyakatA ja nathI. A prakAre e vAta siddha thaI jAya che ke A leka mAra (yamarAja) AdinI vyavasthA para nirbhara nathI. tene keI paryAya rUpe utpanna thAya che. ane koI paryAyanI apekSAe vinaSTa paNa thatuM rahe che. A leka sarvathA vinAzazIla nathI. syAdvAdamAM kaI paNa deSa hovAne saMbhava ja nathI. tethI jeo pitAnuM zreya cAhatA hoya, temaNe syAdvAdane ja anusaro joIe. A prakAre leka devakRta, brAkRta, IzvarakRta Adi hevAnI vAtanuM nirAkaraNa thaI jAya che. gAthA ! For Private And Personal Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 3 pUrvoktavAdinAM phalaprAptinirUpaNam 381 pUrvoktavAdinAM kIdRzaM phalaM bhavatItyAha-"amaNuma" ityAdi mUlam . "amaNunnasamupAyaM, dukkhameva vijANiyA / samuppAyamajANaMtA kahaM nAyaMti saMvaraM // 10 // chAyA " amanojJasamutpAdaM duHkhameva vijAnIyAt / samutpAdamajAnaMtaH kathaM jJAsyanti saMvaram // 10 // anvayArtha (dukkhaM) duHkham caturgatiparibhramaNarUpam (amaNunasamuppAya eva) amanosamutpAdameva-kumatasthApanAdyazubhA'nuSThAnajanitameva bhavati, ityevam (vijANiyA) pUrvokta vAdiyoM ko kisa prakAra ke phala kI prApti hotI hai, so kahate haiM-amaNunna "ityAdi / zabdArtha-dukkha-duHkham' duHkha 'amaNunasamuppAya-amanojJasamutpAdam' azubhaanuSThAnase hI utpannahotA hai 'vijANiyA-vijAnIyAt' yaha jAnanA cAhiye 'samuppAyaM-samutpAdam' duHkha kI utpattIkA kAraNa 'ajANatA-ajAnantaH' na jAnane vAle loga 'saMvara-saMvaram' duHkhake rokane kA upAya 'kaha-katham' kaise 'nAyati-jJAsyanti' jAna sakate haiM ? arthAt nahIM jAna sakate // 10 // anvayArthacAra gatiyoM meM bhramaNarUpa duHkha, mithyAmata kI sthApanA Adi azubha kAryoM se hI utpanna hotA hai aisA jAnanA caahie| duHkha kI utpatti have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke pUrvokta matavAdiene kyA prakAranA phaLanI prApti thAya che"amaNuna" tyAha___zahAtha-'dukkha-duHkham' 5 'amaNunnasamuppAya-amanojJasamutpAdam' azubha pravRtti thI apanna thAya che. 'vijANiyA-vijAnIyAt' 24 naye 'samuppAya samutpAdam' hu.manI utpattInu 12 'ayANa tA-ajAnanta' - onjan vA mAso 'savara-savaram' humane zavAnI upAya 'kaha-katham vI zate 'nAti-jJAsyanti' samajI zake che, arthAtuM nathI jANI zakatA 10 -sUtrAtha-. mithyAmatanI sthApanA Adi azubha kAryo karavAthI, cAra gatiomAM bhramaNa rUpa duHkha utpanna thAya che. ema samajavuM duHkhanI utpattine A kAraNane nahIM jANanArA ajJAnI For Private And Personal Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAmadhe vijAnIyAta, (samuppAya) samutpAda-duHkhakAraNam , pUrvoktakumatasthApanAdikam vartate ityevam (ajANatA) ajAnantaH anavabudhyamAnAH puruSAH, saMvaraM saMvaram duHkhanirodhopAyabhUtaM tapaHsaMyamalakSaNam (kaha) katham kena prakAreNa (nAyaMti) jJAsyanti, apitu naiva jJAsyantIti / ye puruSAH duHkhakAraNaM na jAnanti, te duHkhocchedakaM kAraNaM kathamiva jJAsyanti / naiva kathamapi jJAsyanti tasmAt duHkhakAraNa jJAnamAvazyakam / jJAte ca tasmin taducchedakopAyasyA'pi tathA kathaMcitparijJAnasambhavAditi bhAvaH // 10 // TIkA "amaNunnasamuppAya" ityAdi / manasA anukUlavedanIyatayA jJAyate yat , tanmanomaM sukham / tAdRzasukhasya kAraNamapi manojJam kAraNe kAryoMpacArAt / tathAca manojhaM zubhA'nuSThAnam , prANAnukampAdikam , na manojJamke isa kAraNa ko nahIM jAnate hue ajJAnI jana saMvara ko-duHkha nirodha ke kAraNabhUta tapa aura saMyama Adi ko kisa prakAra jAnege ? arthAt nahIM jAnasakate haiM / abhiprAya yaha hai ki jo duHkha ke kAraNa ko nahIM jAnatA vaha duHkhavinAza ke kAraNa ko kaise jAna sakatA hai ? nahIM jAna sktaa| duHkha ke kAraNa ko jAna lene para hI duHkha ke vinAza ke kAraNa ko jAnA jA sakatA hai // 10 // TIkArthajo mana ko anukUla lagatA hai vaha manojJa kahalAtA hai / isa prakAra manojJa kA artha mukha hai| kAraNa meM kArya kA upacAra karane se sukha kA kAraNa bhI 'manojJa' kahalAtA hai| yahAM manojJa kA tAtparya zubha anuSThAna hai mANase saMvarane- duHkhanirodhanA kAraNarUpa tapa, saMyama Adine kevI rIte jANI zake? ajJAniye tapa saMyama AdinuM mahatva te samajatA ja nathI. A kathananuM tAtparya e che ke jeo duHkhanA kAraNane ja jANatA nathI, teo duHkhanA kAraNene te kevI rIte jANI zake ? duHkhanA kAraNone jANI levAmAM Ave, te ja tenA vinAzane upAya karI zakAya che. tame ____-ttiimanane je anukULa lAge che, tene mane kahevAmAM Ave che. A prakAre manojJa pada ahIM sukhanuM vAcaka che. kAraNamAM kAryane upacAra karavAthI sukhanA kAraNane paNa "manesa?" kahevAya che. ahI zubha anuSThAna eTale ke jIvo pratyenI anukaMpA Adine "majJa" For Private And Personal Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samapArtha bodhino TIkA pra. . a. 1 u. 3 pUrvoktavAdinAM phalaprAptinirUpaNam 343 amanojJam , prANAtipAtAdikarmA'nuSThAnam / tasmAdutpAdo bhavati yasya tad amanojJasamutpAdam-duHkham / ___ atra-eva shbdo'vdhaarnnaarthkH| tathAca amanojJasamutpAdameva 'dukkhaM' duHkham / ityevaM 'vinANiyA' vijAnIyAt avabudhyeta / - ayaM bhAvaH-duHkhasya kAraNaM kuzAstrArUpaNameva, na tu anyat kizcit duHkhasya kAraNam / evaM sati kuzAstraprarUpaNarUpakarmA'nuSThAnatvena duHkhatvena kuzAstraprarUpaNarUpakarmA'nuSThAnaduHkhayoH kAryakAraNabhAvasya vyavasthitatve'pi anantarodIritA vAdinaH kuzAstrArUpaNaduHkhayoH kAryakAraNabhAvamajAnantaH paramezvarAdi rUpakAraNebhyo duHkhasya samutpattimicchantaH 'kaha' kena prakAreNa (saMvaraM) sambaraM duHkhocchedahetuM tapaHsaMyamAdikam "nAyati" jJAsyanti, naiva arthAt prANI kI anukampA Adi / aura jo manojJa na ho aisA prANAtipAta Adi asat anuSThAna 'amanojJa' kahalAtA hai| isa amanojJa se jisakI utpatti ho use arthAt duHkha ko 'amanojJa samutpAda' kahA gayA hai| yahA~ evaM' zabda nizcaya kA ghotaka hai| abhiprAya yaha hai ki amanojJa samutpAda ko hI duHkha jAnanA cAhie / abhiprAya yaha ha- khoTe zAstra kI prarUpaNA Adi asata anuSThAna hI duHkha kA kAraNa hai / duHkha kA anya koI kAraNa nahIM hai| isa prakAra kuzAstra kI prarUpaNA duHkharUpa hone se kuzAstra kI prarUpaNA gaura . duHkha. : meM kAryakAraNAbhAva hai / isa prakAra kI vyavasthA hone para bhI pUrvokta bAdI isa kAryakAraNabhAva ko nahIM samajhate hue, paramezvara Adi kAraNoM se duHkha kI utpatti mAnate haiN| ve duHkhoM ke vinAza rUpa tapa saMyama Adi svarUpa vAle saMvara ko kaise jAna sakate haiM ? kisI prakAra bhI nahIM jAna skte| kahevAmAM Avela che. ane prANAtipAta Adi asat anuSThAnane "amane" kahevAmAM bhArata cha. 2mA amano dvArA renI utpatti thAya che sevA humane "mamanora" samutpAda" pAma Ayeta cha. mahI "pavaM" 56 nizcayAthai 15rAyu 2. tAtparya ko che ke amane samutpAdane ja duHkha mAnavuM joIe. - have A kathanane bhAvArtha spaSTa karavAmAM Ave che- | mithyA zAstranI prarUpaNuM Adi asa anuSThAna ja duHkhanuM kAraNa bane che. amuM anya koI kAraNa nathI. A prakAre kuzAstranI prarUpaNa duHkha rUpa hevAthI kuzAstranI prarUpaNuM ane duHkhamAM kAryakAraNabhAva che. e prakAranI paristhiti hovA chatAM paNa pUrvokta masta vAdIo A kAryakAraNabhAvane samajyA vinA, paramezvara Adi kAraNe vaDe duHkhanI utpatti thavAnI vAta mAne che. teo duHkhanA vinAza rUpa tapa saMyama adi svarUpavALA For Private And Personal Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 sUtrakRtAGgasUrya kathamapIti bhAvaH / na ca kAraNAjJAne ko doSaH iti vAcyam / tadvinAzAbhAva eveti gRhANa | ayamarthaH- yadi duHkhasya kAraNamavagacchet tadA tasyocchedAya prayatnaH sampAdito bhavet / tadajJAne tu kathaM tasya samucchedAya prayatnaM kariSyanti ke'pi / prayatamAnAH api naiva dukhocchedamavApsyanti apitu saMsArameva janmajarAmaraNeSTavi yogAdyanekaprakArakaduHkhasamudAyAtmakaM ghaTIyantranyAyena anantakAlaparyantaM parizra miSyanti / kAraNAbhAve kAryA'bhAvo bhavatIti sthitiH / yathA vahacabhAve dhUmAbhAvaH, tadvad idaM duHkhakAraNamiti paramArthato nirNaye jAte tAdRzakarmanAzake pravarttamAno naraH kAraNAbhAvAd duHkhAbhAvamAsAdya kRtakRtyo bhavet / yadi 7 kAraNa ko na jAnane meM kyA hAni hai ? aisA kahanA ucita nahIM / isakA samAdhAna yahI hai ki jo duHkha ke kAraNa ko nahIM jAnegA vaha duHkha kA vinAza nahIM kara skegaa| tAtparya yaha hai yadi duHkha ke kAraNa kA jJAna ho jAya to usa ke vinAza ke lie prayatna kiyA jA sakatA hai / duHkha ke kAraNa kA hI jJAna na hogA to koI usake uccheda ke lie prayatna bhI kaise kareMge ? kadAcit prayatna kareMge bhI to mI duHkha kA uccheda nahIM kara sakeMge / isake viparIta ve janma jarA maraNa iSTaviyoga Adi aneka prakAra ke duHkhoM ke samUha rUpa isa saMsAra meM hI ananta kAla taka arahara kI taraha paribhramaNa karate rheNge| kAraNa kA abhAva hone para kArya kA abhAva hotA hai| jaise agri ke abhAva meM ghUma kA abhAva hotA hai| isI prakAra duHkha ke kAraNa kA vAstavika nirNaya ho jAne para usa prakAra ke karma ko savarane kevI rIte samajI zake? koi paNa prakAre jANI zakatA nathI. " kAraNane na jANuvAmAM zI hAni che? A prakAranI dalIla paNa vyAjabI nathI. je mANasa duHkhanA kAraNane na jANI zake, te mANasa duHkhane vinAza karavAne samartha paNa na banI zake. jo duHkhanA kAraNanuM jJAna thai jAya, to tenA vinAzane mATe prayatna karI zakAya che. jo du:khanA kAraNanu ja jJAna na hoya, te koI tenAM ucchedane mATe prayatna paNa kevI rIte kare? kadAca vinA samaye prayatna kare, teA paNa duHkhanA uccheda karI zake nahI duHkhanA uccheda karavAne khadale UlaTA te janma, jarA, maraNa iviyoga Adi aneka prakAranA duHkhAnA samUha rUpa sasAramAM ja anaMta kALa sudhI raheTanI jema paribhramaNa karatA raheze. kAraNanA abhAva hAya tyAre ja kAryano abhAva heAya che, jevI rIte agninA abhAva hAya, te maneA paNa abhAva ja rahe che, eja pramANe duHkhanA kAraNanA vasta For Private And Personal Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAyatha bodhinI TokA pra. zru. a. 1 u. 3 jagadutpativiSaye matAntaranirUpaNam 385 daHkhakAraNa meva na jAnIyAta tadA prayatamAno'pi kAraNasyA'bhAvaM naiva prAntuyAt / aprApte hi tasmin duHkhAbhAvo na bhaviSyati, kintu sAMsArikaduHkhameva sadopasthita miti, kathamapi na saMsArAgnivarteta iti duHkhakAraNajJAnamAvazyakam / ime pUrvoktavAdinastu jAnanti ataste sarvadaiva duHkhina eva bhaviSyantIti mAvaH // 10 // / "ataH paraM sUtrakAraH prakArAnareNa devoptAdikRtavAdimatameva pradarzayitumAha-"muddhe apAvae" ityAdi malam suddhe apAvae AyA. iha megesimAhiyaM / puNo kiDDApadomeNaM, so tattha avrjjhii-||11 chAyAzuddho'pApaka AtmA ihaikeSAmAkhyAtam / punaH krIDApradveSeNa sa tatra aparAdhyati // 11 naSTa karane meM pravRtti karane vAlA puruSa, kAraNa ke abhAva ko prApta karake kRtakRtya ho sktaa| agara vaha duHkha ke kAraNa ko hI na jAnatA ho to prayatna karane para bhI usa kAraga kA nirodha nahIM kara sakegA aura duHkha ke kAraNa kA nirodha hue vinA duHkha kA abhAva nahIM kiyA jA sakatA use to sadA sAMsarika duHkha hI banA rahegA / vaha kisI bhI prakAra duHkha se nivRtta nahIM ho paaegaa| ataeva duHkha ke kAraNa ko samajha lenA Avazyaka hai Azaya yaha hai ki pUrvokta vAdI aisA jAnate nahIM . haiM, ataH ve sadaiva duHkhI bane raheMge // 10 // vika nirNaya thaI gayA bAda, te prakAranA karmane nAza karavAnI pravRtti karanAra puruSa, kAraNane abhAva prApta karIne kRtakRtya thaI zake che. paraMtu je te duHkhanuM kAraNa ja na jANato hoya, te prayatna karavA chatAM paNa te kAraNane dUra karI zakaze nahIM. duHkhanA kAraNane nAza thayA vinA te duHkhane abhAva nahIM karI zake. tene pariNAme tene sadA sAMsArika duHkhanuM vedana ja karavuM paDaze. te kaI paNa prakAre saMsAranA duHkhamAMthI chuTakAro meLavI zakaze nahIM tethI du:khanA kAraNane samajI levAnuM Avazyaka banI jAya che. paraMtu pUkA matavAdIo A vAtathI ajJAta hoya che, tethI teo sadA duHkhI ja thAnA / gAthA 10 // su. 46 For Private And Personal Use Only
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 386 sUtrakRtAGgasUtro anvayArtha:(iha) asmin jagati / (egesiM) ekeSAm (AhiyaM) AkhyAtam kayanaM vidyate / (AyA) AtmA / (suddhe) zuddhaH samastakalaGkarahitaH (apAvae) apApakaH, pApapaGkarahitaH zuddhaH vidyate / (puNo) punaH / (so) sa AtmA / (kiDDApadoseNaM) krIDApradveSeNa krIDA-rAgaH, pradveSaH dveSaH tAbhyAm (tattha) tatra zuddhAvasthAyAmapi (avarajjhai) aparAdhyati kamarajasA zlipyate / asmin kRtavAdiprastAve gozAlakamatAnusAriNaH trairAzikAste itthaM pratipAdayantiyathA'yamAtmA zuddhaH manuSyabhave eva zuddhAcAro bhUtvA samastakalaGkarahito' isase Age sUtrakAra devakRta Adi matoM ko prakArAntara se dikhalAte hue kahate haiM-"suddhe apAvae "ityAdi ___ zabdArtha-'iha-iha' isa jagat meM 'egesi-ekeSAm' kinhIkA 'AhiyaM -AkhyAtam' kathana hai ki 'AyA-AtmA' AtmA 'suddhe-zuddhaH' zuddha aura 'apAvae -apApakaH' pAparahita hai 'puNo-punaH' phira 'so-saH' vaha AtmA 'kiDDApadoseNaM -krIDApadveSeNa' rAgadveSake kAraNa 'tattha---tatra' vahIM 'avarajjhai-,-aparAdhyati' baMdha jAtA haiM // 11 // anvayArtha___isa jagat meM kinhIM-kinhIM kA aisA kathana hai ki AtmA samasta kalaMko se rahita zuddha hai aura pApa ke paMka (kIcaDa) se, rahita hai, kintu vaha rAgadveSa ke kAraNa zuddha avasthA meM bhI karma raja se lipta ho jAtA hai / isa prasaMga meM gozAlaka mata ke anuyAyI trairAzika isa prakAra have sUtrakAra devakRta Adi matene anya prakAre prakaTa karatA thakA evuM kahe che ke "suddhe apAvara" tyAvi zArtha -iha ihe' mA gatmA 'egesi-ekeSAm' anu 'Ahiya-Akhyatam' 4thana cha 3 'AyA-AtmA' AtmA 'suddha zuddhaH' zuddha bhane 'apAvae-apApakaH' 55 2hita cha 'puNo-punaH' 5chI 'so-saH' te AtmA 'kiiDApadoNa-krIDApradveSena' rASane chAro tattha-tatra' temain 'avarajjhai-aparAdhyati' ghAI naya che. // 11 // sUtrA. A jagatamAM kaI kaI matavAdIo evuM pratipAdana kare che ke AtmA samasta kalaMkethI rahita-zuddha che ane pApanA paMkathI kIcaDathI) rahita che, paraMtu rAgadveSane kAraNe te zuddha AtmA paNa karmaja vaDe lipta (AcchAdita) thaI jAya che. A bAbatamAM gazAlaka matavAdio-trarAzike evI prarUpaNa kare che ke A zuddha AtmA manuSya For Private And Personal Use Only
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 3 pUrvoktavAdinAM phalaprAptinirUpaNam 387 pApo bhavati / ityekeSAM gozAlakamatAnusAriNAmAkhyAnaM kathanaM bhavati / punarapi asau AtmA zuddhatvA'zuddhatvAtmakarAzidvayAvastha eva rAgadveSAbhyAM mokSe vidyamAno'pi karmarajasA AzliSTo bhavati // 11 // . TIkAayambhAvaH-teSAM mate svakIyazAsanasya ayamAtmA mahimAnaM dRSTvA parazAsanasya parAbhavaM ca dRSTvA Anandamanubhavati / tathA svazAsanasya tiraskAraM para zAsanasya ca prabhAvaM dRSTvA pradveSamanubhavati / tatazca tAdRzarAgadveSAbhyA mAzliSyamANaH krameNa zuklapaTavadupayujyamAno rajasA malinI bhavati / itthaM karmagauravAtpunarapi AtmA saMsArasAgarameva prAmotIti / tRtIyo raashiH| pUrva saMsAre pazcAnmuktaH, punarapica baddha iti rAzitrayaM bhavatItyata ete trairAzikAH prarUpaNA karate haiM ki yaha zuddha AtmA manuSyabhava meM hI zuddhAcArI hokara samasta kalaMkoM se rahita niSpApa hotA hai| phira vaha AtmA zuddhatA aura azuddhatA ina donoM rAziyoM meM sthita hotA huA hI, rAgadveSa ke kAraNa, mokSa meM vidyamAna rahatA huA bhI karmaraja se lipta hotA hai / 11 TIkArtha____ Azaya yaha hai unake mata ke anusAra (mukta) AtmA apane dharmazAsana kI mahimA ko aura parazAsana ke parAbhava ko dekhakara Ananda kA anubhava karatA hai / isase viparIta apane dharmazAsana kA tiraskAra aura parazAsana kA prabhAva dekha kara pradveSa kA anubhava karatA hai / isa kAraNa AtmA rAgadveSa se yukta hokara usI prakAra malIna ho jAtA hai| jaise kAma meM lAe jAne se zveta vastra malIna ho jAtA hai| isa prakAra karmoM se guru (bhArI) ho jAne bhavamAM ja zuddhAcArI thaIne samasta kalaMkathI rahita (niSpA5) thaI jAya che. tyAra bAda te AtmA zuddhatA ane azuddhatA A banne rAziomAM sthita rahetuM ke, rAgadveSane kAraNe, mekSamAM vidyAmAna rahevA chatAM paNa karmara vaDe lipta thAya che. 11 - -arthrAzinI evI mAnyatA che ke mukta AmAM pitAnA dharmazAsanane mahimA vadhate joIne ane parazAsanane parAbhava thate joIe AnaMdane anubhava kare che. tethI viparIta bane tyAre eTale pitAne dharmazAsanane tiraskAra thAya ane parazAsanane prabhAva vadhe, tyAre praSano anubhava kare che te kAraNe rAgadveSathI yukta bane te AtmA upayogamAM lIdhelA zvetavastranA je malina thaI jAya che A prakAre karmo vaDe bhAre thaI javAne kAraNe AtmA pharI saMsAramAM AvI jAya For Private And Personal Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgale kathyante / taduktam-"jJAnino dharmatIrthasya kartAraH paramaM padam / gatvA gacchanti bhUyo'pi, bhavatIrthanikArataH / iti // 11 // athapuna stanmatameva pradarzayati- "ihasaMvuDe' ityAdi mUlama"iha saMvuDe muNIjAe, pacchA hoi apAvae / viyaDaMbujaho bhujo, nIrayaM sarayaM thaa-||12 chAyA"iha saMvRto munirjAtaH pazcAdbhavatyapApakaH / vikaTAMbu yathA bhUyo nIrajaskaM sarajaskaM tthaa-||12 ke kAraNa AtmA phira saMsArasAgara meM A jAtI hai / yaha tIsarI rAzi hai| AtmA pahale saMsAro thA, phira mukta ho gayA aura saMsArI (baddha) ho gyaa| ye trairAzika yaha tIna rAziyA~ mAnate haiM / una ke yahAM kA hai- "jJAnino dharmatIrthasya" ityaadi| dharmatIrtha ke kartA jJAnI puruSa paramapada ko prApta hokara phira apane tIrtha kA parAbhava dekhakara punaH saMsAra meM AjAne haiM // 11 // phira unhIM kA mata dikhalAte haiM " iha saMvuDe " ityaadi| zabdArtha-- 'iha--iha' isa manuSya bhavameM jo jIva 'saMbuDe-saMvRtaH' saMyamAdi meM rata 'muNI jAe--munirjAtaH' muni ho karake 'pacchA--pazcAn' poche 'apAvae-apApakaH' karma rahita 'hoi-bhavati' hojAtA hai| jahA- yathA' jaisA 'nIrayaM--nIrajaskam' nirmala 'viyaDaMbu---vikaTAmbu' vistRtajala 'bhujo--bhUyaH' phira che. A trIjI zazi che AtmA pahelAM saMsArI hatuM, tyAra bAda mukta thaI gayo ane pharI saMsArI (baddha) thaI gaye. A prakAranI traNa rAziomAM te trirAzika mAne che temanA dharmasabhA me 4thucha - "jJAnio dharmatIrthastha" tyAha dharmatIrthanA kartA (sthApaka) jJAnI puruSe paramapada mokSa prApta kare che. paraMtu pitAnA tIrthane parAbhava thate joIne teo pharI saMsAramAM AvI jAya che 10 sUtrA2 temanA / matanu vizeSa pAna 42 che. 'iha sabuDe" tyA zahA- 'iha-iha' mA bhanuSyamamA 'sabuDe saMvRtaH' saMyama vagerebhAM pravRtti 42nArA 'muNIjAe muni naH' muni ne 'pacchA pazca t' pA775 ' apAvara-- apApaka' bhahita 'hAi-bhavati' 54 che. 'jahA--yathA' vAzate niraya-rajaskama' niviyaDa cu-vikaTAmyu' vistRta pAe 'bhujo-bhUgaH' 52NthA 'saraya--vara sa For Private And Personal Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra samayArtha bodhino TIkA pra. www.kobatirth.org a. 1 u. 3 pUrvoktavAdinAM phalaprAptinirUpaNam 389 anvayArthaH (i) asmin manuSyabhave pUrva saMsArI karma malaviziSTo yaH jIvaH (saMbuDe) saMvRtaH saMyamAdau staH / ( muNIjAe) munirjAtaH san ( pacchA) pazcAt (apAyara) apApaka = karmarahita: ( hoi) bhavati / ( jahA ) yathA ( nIra) nIrajaskaM nirmalam (viDaMbu) vikaTAmbu = vistRtajalam / (bhujjo) bhUya: = punaH - ( sarayaM) sarajaskaM malinaM bhavati tahA = tathA, nirmala AtmA puna malino bhavati / yathA nirmalamapi jalaM puna rvAtAdi kAraNakalApamAdAya samalaM bhavati tathaiva asmin se 'sarayaM - sarajaskam ' malina ho jAtA hai ' tahA - tathA' vaisehI vaha nirmala AtmA phira malina ho jAtA hai ||12|| anvayArtha ---- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa manuSyabhava meM karmamala se yukta koI jIva saMvRtta arthAt saMyama Adi meM nirata hokara muni ho jAtA hai aura kira karmahita bana jAtA hai| jaise nirmala jala punaH malina ho jAtA hai usI prakAra nirmala AtmA pumaH malina ho jAtA hai ||12|| abhiprAya yaha hai ki jaise nirmala jala bhI AMdhi Adi ke kAraNa malina ho jAtA hai, usI prakAra manuSyabhava ko prApta jIva pravrajyA aMgIkAra karake aura saMyama Adi meM rata hokara samasta baMdhanoMko naSTa karake mukti avasthA prApta karake svastha hojAtA hai | tatpazcAta apane zAsana kI mahimA aura skam' - narbhasa ciyajaMbu - vikaTAmbu:' - vistRta pAlI 'bhujjA' - bhUtra:' irIdhI 'madhyasaskam' gaMhu tha bhaya che. 'tahA- tathA' tevI rIte te nirmANa pAlInI prema AtmA phrI baMdhAI thai jAya che. 5125 sUtrA A manuSya bhavamAM karramathI yukta evAM koi kAI jIvA saMvRtta thaI jAya che. eTale ke pratrajayA aMgIkAra karIne saMyama AdinI ArAdhanA kare che evA jIva kama rahita anI jAya che. parantu jevI rIte niLa jaLa pharI malina thai jAya che. eja pramANe nirmaLa AtmA paNa pharI milana thai jAya che, 512nA TIkA A kathananA bhAvAtha e che ke jevI rIte namaLa jaLa paNa vAvAjhADA Adi kAraNAne lIdhe milana thai jAya che. eja pramANe nirmaLa AtmA paNa rAgadveSane kAraNe malina thaI jAya che. manuSya bhava prApta karIne koI kAi jIvo pratrajayA grahaNa karIne saMyama tapa AdimA lIna thaI jaIne saMyama AdinI samyak rIte ArAdhanA karIne kamAMneA phAya karI nAkhIne meAkSapadanI prApti karIne svastha thai jAya che. tyAra bAda potAnA zAsananI nindA For Private And Personal Use Only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtro bhave prApto jIvaH dIkSAmAdAya saMyamAdirataH apagata sakalabandhanaH sana muttayavasthAyAM svastho bhUtvA punazca svazAsanasya mahimanindAdidarzanajanitarAgadveSodayAt karmamalamalino bhavati / evaM trairAzikAnAM mate rAzitrayAvastho bhavati jIvaH, sU0 12 // - pUrva gAthAdvayena trairAzikamatamupapAdya tanmataM nirAkattumAha "epANu vIi" ityaadi| mUlameyANuvIi mahAvI, baMbhacere Na te vase / puDho pAvAuyA savve, akkhAyAro sayaM sayaM // 13 .. chAyAetAnanuvicintya medhAvi brahmacarye Na te bseyuH| pRthak prAvAdukAH sarve AkhyAtAraH svakaM svakam // 13 nindA hone se utpanna hone vAle rAgadvepa ke udaya se phira karmamala se malIna bana jAtA hai| isa prakAra trairAzikoM ke mata meM jIva kI tIna avasthAe~ hotI haiM // 12 // ___pichalI tIna gAthAoM meM hue trairAzika mata kA nirAkaraNa karane ke lie sUtrakAra kahate haiM-" eyANuvIi" ityAdi / zabdArtha--'mehAvI-medhAvI' buddhimAn puruSa 'eyA-etAn' ina pUrvokta vAdiyoM ke viSayameM 'aNuvII-anuvicintya' vicAra karake yaha nizcaya kare ki te-te' ve anyatIthika 'baMbhavere-brahmacarye' brahmacarya meM 'Na vase-na vaseyuH sthita nahIM hai kintu 'save pAvAuyA-sarve prAvAdukAH' ve sabhI thavAthI temane AtmA deyukta bane che ane pitAnA zAsanane mAhimA vadhavAthI temanA AtmAmAM AnaMda thAya che. A prakAre rAgadeSano udaya thavAne kAraNe temane AtmA pharI karmamaLathI malina thaI jAya che, rAzikanA mata anusAra jIvanI A prakAranI traNa avasthAo hoya che. 1ra : }'AgalI e gAthAomAM je rAzika matanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. tenuM ..una 25 bhATe sUtrA2 43.che 3- "eyANu vIi" tyAha..... sahA- 'mehAvI--medhArI' muddhimAna bhAsa 'eyA-etAn' mA pUrvarita vAhiyAnA viSayamA 'aNu I--anuvicintya' viyAra 4Ine 20 nizcaya 42 tete to anya tI va bhacere--brahmavaye' prahAyaryamA Na vase-- baseyuH' sthita nathI paraMtu 'savvepAvAuyA sarva prAvAdukAH' teso 55 // atha 12 // 24654 cha. 'puDho--pRthaka' For Private And Personal Use Only
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mamagArtha bodhi TIkA pra zu a. 1. u. 3 rAzikamatanira ra ema:56 anvayArthaH-. . (mehAvI) medhAvI buddhimAna purussH| (eyA) etAn pUrvoktAna vAdinaH - pUrvoktavAdiviSaye ityarthaH (aNuvIi) anuvicintya= pAlIcya ithe , nizcayaM kuryAt / yat (te) te vAdinaH (baMbhacere) brahmacarye (ma vase) na vaseyuH te vahmacarya na pAlayantIti bhAvaH / kintu (savve pAvAuyA) sarve prAvAdukA: te sarve nirarthakaprajalpakAH santi / (puDho) pRthaka pRthak (saya sayaMH svaka svakaM svakIyaM siddhAntam / (akakhAyAro) AkhyAtAraH zobhanatvena vaktAra evaM te santi, natu vastutaH AcArAdi paripAlakA iti / TIkA___ ayambhAvaH- medhAvI puruSaH pUrvoktavAdiviSaye vicArya itthaM nizcaya kuryAt yadete vAdinaH saMsAraM tyaktvA'pi svabhAvato na bahmacarye ratAH na ca jJAnAdiH nirarthaka prajalpaka hai 'puDho-pRthak' alaga alaga 'sayaM sarya-svakaM , svakam' apane apane siddhAntako 'AkkhAyAro-AkhyAtAra' kahane vAle hai // 13 // -anvayArtha:buddhimAn puruSa ina pUrvokta vAdiyoM ke viSaya meM vicAra karake isa prakAra nizcaya kare ki ve vAdI brahmacarya meM vAsa nahIM karate ve saba nirarthaka, pralApa karane vAle hai alaga alaga apane apane siddhAntoM kA pratipAdana hI karate haiM, vastutaH AcAra kA pAlana nahIM karate haiM // 13 // TIkArtha bhAvArtha yaha hai buddhimAn puruSa pUrvoktavAdiyoM ke viSaya meM vicAra. karake isa prakAra nizcaya kare ki ye vAdI saMsArakA tyAga karake bhI svabhAvataH brahmacarya meM rata nahIM haiN| aura na jJAna Adi pAMca AcAroM malA mana saya saya-svaka svakam pAtapAtAnA siddhAntane 'AkkhAyAge-AkhyAtAra zubha kahenArAo che. 13 -sUtrAtha- ... - buddhizALI purue pUkA matavAdIonA viSayamAM vicAra karIne A prakArane nizcaya kare joIe te matavAdIo brahmacaryanuM pAlana karatA nathI. teo sau nirarthaka pralApa karanArA ja che teo alaga alaga prakAranA pitA pitAnA matanuM pratipAdana ja karyA kare che. paraMtu AcArAnuM pAlana karatA nathI. -TIatha- . buddhimAna mANaso jAte ja vicAra karIne temanI mAnyatAonI nirthakatA samaje zake ema che A matavAdIo saMsArane tyAga karavA chatA paNa saMsArI jevuM ja AcaraNa For Private And Personal Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 392 sUtrakRtAGgasUtre pazcAcAre vsnti| yata steSAM mate muktAnAmapi svazAsanamahimanindAbhyAM rAgadveSau jAyete, tadA te kathaM kSINakarmANaH muktAstu stutinindAyAM samAnA bhavanti-na nindayA- udvijante, stutyA vA na prasannA bhavanti / yAvat paryantaM rAgadveSau sta na tAvatte kamarahitA bhavanti / evaM sati kathaM teSAM saMsArasya parityAgaH / yadyapi te kathaMcita dravyabrahmacarye sthitA api tathApi bhAvabrahmacarya na prAptAH / samyak jJAnAbhAvAnna te samyaganuSThAnabhAjaH apica sarve' pyete prAvAdukAH svastha svasya darzanasya prazaMsAkAriNaH santi ato viditatatvaiH zreyaskAmaiH puruSa steSAM zAstreSu kathamapi Adarona vidheyaH / api tu viSakumbhavat darato'pi tacchAstraM parivarjanIyameveti // 13 kA pAlana karate haiN| jaba unake mata meM mukta jIvoM ko bhI apane zAsana kI mahimA aura nidAse rAgadveSa utpanna ho jAtA hai to ye kSINakarmA (karmoM kA kSaya kara cukane vAle ) kisa prakAra kahe jA sakate haiM? mukta jIva stuti aura nindA meM samAna rahate haiN| na nindA se udvigna hote hai aura na stuti se prasanna hote haiN| jaba taka rAgadveSa bane hue haiM taba taka ve karma rahita nahIM ho sakate / aisI sthiti meM unake saMsAra kA parityAga kaise ho sakatA hai ? yadyapi ve kisI prakAra dravyavahmavarya meM sthita bhI ho to bhI bhAvabrahmacarya unhe prApta nahIM huA hai / samyagjJAna kA abhAva hone se ve samyagra anuSThAnakartA nahIM hai| aura ye sabhI vAdI apane apane darzana kI prazaMsA karate haiM, ataeva jinhoMne tatva ko jAna liyA hai aura kare che teo brahmacaryanuM pAlana karatA nathI ane jJAnAdi pAMca AcAronuM paNa pAlana 42tA nathI. vaLI teo evuM kahe che ke "mukta jIvemAM paNa pitAnA zAsanane mahimA te joI ne AnaMda thAya che ane pitAnA zAsananI nindA thatI joIne dveSa thAya che" temanI A mAnyatAne kevI rIte svIkAra karI zakAya ? je muktAtmAomAM paNa rAgadveSa utpanna thaI jatuM hoya, te temane kSINakarmA (kamene kSaya karI nAkhanAra) kevI rIte kahI zakAya? mukta stuti ane niMdAmAM samAna rahe che. nindA thavAthI udvigna paNa thatA nathI ane stuti thavAthI AnaMda paNuM pAmatA nathI. jyAM sudhI rAgadveSane sadbhAva hoya tyAM sudhI teo karmahita thaI zaktA nathI. evI paristhitimAM teonA saMsArane parityAga kevI rIte thaI zake? kadAca teo dravya brahmacaryamAM sthita paNa heya, paraMtu temanAmAM bhAvabrahAcarya te saMbhavI zakatuM ja nathI. temanAmAM samyajJAnano abhAva hovAne kAraNe teo samyagU anuSAne paNa karI zaktA nathI. te saghaLA anya tIrthika pita pitAnA darzananI prazaMsA kare che. A prakAranI paristhiti hevAthI, jemaNe tame jANI lIdhela For Private And Personal Use Only
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhimo TIkA pra. zru. a. 1 u. 3 prakArAntareNa kRtavAdimatanirUpaNam -393 "punarapi kRtavAdimatameva prakArAntareNa-pradarzayituM sUtrakAraH prakramate-- "sae sae" ityAdi / mUlam sae sae uvaTThANe, siddhimeva na annahA / aho iheva vasatI. savvakAmasamappie / 14 chAyA"svake svake upasthAne siddhimeva na cAnyathA / adhaihaiva vazavattI sarvakAmasamarpitaH // 14 jo kalyANa ke abhilApI haiM, unhe unake zAstroMkA kisI bhI prakAra Adara nahIM karanA cAhie, balki unake zAstroM ko viSa ke ghaDe ke samAna samajha kara tyAga denA cAhie // 13 // sUtrakAra punaH kRtavAdiyoM kA mata prakArAntara se dikhalAne ke liye kahate haiM--"sae sae' ityAdi / ___ zabdArtha-'sae sae-svake svake' apane apane 'uvADhaNe-upasthAne' anuSThAna meM hI 'siddhi-siddhim' siddhiko prApta karate haiM aisA ve kahate haiM kintu 'na aJcahAnAnyathA' isa prakAra se siddhi prApta nahIM hotI hai 'aho-adhaH' mokSa prAptike pUrva 'iheva-ihaiva' isa lokameM athavA isa janmameM 'basavattI-vazavartI' jitendriya ho vahI 'sabakAma samappie-sarvakAmasamarpitaH' sarva siddhi sampanna hotA hai // 14 // che ane jeo kalyANanA abhilASI che, temaNe anya tIrthikanAM zAstrIne koI paNa prakAre Adara kare joI e nahI. paraMtu te zAstrIne viSanA ghaDA samAna samajIne temane parityA 42vo naye. // 13 // sUtrAzIthI tapAhImAnA bhatane anya prA Ta ratA -- "sae sae" tyA - zahAtha-'sae sae-svake svake' pota potAnA 'ubaTThANe--upasthAne anuSThAnamA 'siddhi-siddhim sidvine prAta 42 cha 52-tuna annahA-nAnyathA anya mI prathA siddhi prApta yatI nathI. 'aho--adhaH' mokSa prAsinI pUrva / paDasA) 'iheva--ihaiva: mA sobhA athavA mAnmamA 'vasavattI-ghazavartI stindriya DAya se 'sabakAmasamappie--sarva kAmasamapitaH' gadhI siddhi yuta thAya che. // 14 // su. 50 For Private And Personal Use Only
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtratAGgasUtre anvayArtha:(sae sae) svake svake= svakIye svakIye (uvahANe) upasthAne anuSThAne eva vidyamAnapuruSaH sva sva varNAzramAdyanukUlAnuSThAnakartA eva / (siddhi) siddhi muktim prAmoti kintu (na annahA) nAnyathA nacAnyathA siddheH saMbhAvanA / yaH kazcit (aho) adhaH mokSaprAseH pUrvam (iheva) ihaiva, asmin loke etasminneva dehe vA (vasattI) vazavartI jitendriyo bhavet sa eva (sarvakAmasamarpitaH) sarva siddhisampano bhavati / TIkAte kRtavAdinaH evaM pratipAdayanti yat-asmadIyazAstrapratipAditA' nuSThAnAdeva siddhi bhavati nAnyasmAditi / tatra zaivAH zaivazAstroktAnuSThAnAdeva siddhirjAyate iti / -anvayArthaapane apane anuSThAna meM vidyamAna arthAt apane apane varNa aura Azrama ke anukUla kartavya karane vAlA hI puruSa siddhi prApta karatA hai, anya prakAra se siddhi kI saMbhAvanA nahIM kI jA sktii| jo manuSya mokSa prApta karane se pUrva isa loka meM yA isI jIvanameM jitendriyoM hotA hai, vahI saba siddhiyoM se sampanna hotA hai // 14 // -TIkArthave kRtavAdI isa prakAra kathana karate haiM-hamAre zAstra ke anusAra AcaraNa karane se hI siddhi prApta hotI hai, anya zAkhoM ke anusAra kriyA karane se nhiiN| unameM se zaivoM kA kathana hai ki zaivazAstroM kA anuSThAna karanese hI -suutraathpita pitAnAM anuSThAnamAM sthita eTale ke pita pitAnA varNa ane pitAnA Azramane anukULa kartavya karanAra ja siddhi prApta kare che, anya prakAre siddhi saMbhavI zaktI nathI. je manuSya mekSa prApta karyA pahelAM A lekamAM athavA A manuSya jIvanamAM jitendriya hoya che, e mANasa ja saghaLI siddhio vaDe saMpanna thAya che. -artha - te kRtavAdio evuM kahe che ke - amArA zAstramAM kahyA pramANenuM AcaraNa karavAthI ja siddhi prApta thAya che - anya zAstromAM kahyA pramANe AcaraNa karavAthI siddhi prApta thatI nathI. jo evuM kahe che ke ziva zAstromAM kahyA pramANenA anuSThAna karavAthI ja siddhi For Private And Personal Use Only
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 3 prakArAntareNa kRtavAdimanirUpaNam 395 ekadaNDinaH sAMkhyA:- paJcaviMzatitattvapratipAdakakapilazAstrapratipAditA'nuSThAnavizeSAdeva siddhirjAyate, iti / yogA- yama-niyama-prANAyAma--pratyAhAra-dhAraNA--dhyAna-samAdhi--kurvatAmeva siddhi jarjAyate, iti / vedAntinaH-zravaNa-manana-nididhyAsanai rAtmasAkSAt kurvatAmeva siddhi rbhavatIti / bauddhAH--"sarvaM kSaNikaM sarva heyaM sarva duHkha sarva zUnya" miti cintayata eva siddhi bhavatIti, vadanti / eva manye'pi sva sva zAstrAnusAreNa siddhiprAptimAmananti / azeSadvandvoparamalakSaNAyAH siddheH pUrva yAvat siddhirbhavati, tAvadasminneva janmani asminne va manuSyazarIre madIyadarzanA'nuSThAnaprabhAvAdaSTaprakArasiddhi hotI hai| kapila sAMkhya kahate haiM-paccIsa tatvoM ko pratipAdana karane vAle zAstra ke jJAna se hI mukti mila sakatI hai| yogamata ke anusAra yama, niyama, prANAyAma pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna aura samAdhi kA sevana karane vAle hI siddhi prApta karate haiN| vedAntI zravaNa, manana aura nididhyAsana se AtmA kA sAkSAtkAra karane vAloM ko hI siddhi prApta honA mAnate haiN| bauddha kahate haiM- sabhI kucha kSaNika hai, sabhI kucha heya hai, saba duHkhamaya hai, saba zUnya hai' aisI bhAvanA karane vAloM ko hI siddhi prApta hotI hai| . isI prakAra anya vAdI bhI apane apane zAstra ke anusAra siddhi kI prApti mAnate haiN| samasta dvaMdvoM kA dUra ho jAnA rUpa siddhi se pahale isI janma meM isI manuSya zarIra ke rahate hue hamAre darzana ke anusAra vyavahAra karane se ATha prApta thAya che. kapila sAMkhya kahe che ke - 25 tanuM pratipAdana karanAra zAstranuM jJAna saMpAdana karavAthI ja mukti maLI zake che. vega matAnusAra yama, niyama, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNuM, dhyAna ane samAdhinuM sevana karanAra manuSya ja siddhi prApta kare che. vedAntIe evuM kahe che ke--zravaNa, manana, ane nididhyAsana vaDe AtmAne sAkSAtkAra karanArane ja siddhi prApta thAya che. bauddha kahe che ke- "saghaLI vastuo kSaNika che, saghaLuM hoya che, saghaLuM dukhamaya cha, saghaNu zunya cha," mA prAranI bhAvanA 42vAthI siddhi prApta thAya che. eja pramANe anya matavAdIo paNa pota potAnAM zAstronI AjJA anusAra AcaraNa karavAthI siddhi prApta thAya che, evuM mAne che. samasta dvando (kaleze) dUra thaI javA rUpa siddhinI prApti karavI hoya te A manuSya janma dhAraNa karIne-manuSya dehane prApta karIne amArA darzanakAranI AjJAne For Private And Personal Use Only
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 396 sUtrakRtAGgasUtre kaizvaryasadbhAvo bhavatIti prayatnena vazavarttI jitendriyo bhUtvA prAptASTavidhaguNesar: sAMsArisalt asbhibhUyate / asya sarve kAmA: saMpannA bhavanti / yAn padArthAn yadaivecchati, te padArthAH tasya tadaivopasthitA bhavanti / saMkalpamAtreNa sarvAn padArthAn sa prAmoti / evaM te sva sva zAstra prazaMsantIti ||14|| punarapi teSAM matamAha--' siddhA ya' ityAdi / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam- 2 1 3 4 5 6 siddhAya te arogA ya ihamegesi mAhiyaM / no 10 siddhimeva purokAuM sAsae gaDhiyA narA ||15 chAyA- "siddhArtha te arogAva iha ekeSAmAkhyAtam / siddhimeva puraskRtya svA''zaye grathitA narAH || 15 prakAra ke aizvarya kI prApti hotI hai / ataeva prayatnapUrvaka jitendriya hokara, ATha prakAra ke guNoM kA aizvarya prApta karake sAMsArika doSoM se abhibhUta nahIM hotA hai, aise puruSa kI sabhI vAsanAe~ pUrNa hotI haiM / vaha jaba jina padArthoM kI abhilASA karatA hai, usI samaya ve padArtha usake sAmane upasthita ho jAte haiM / vaha saba vastuoM ko saMkalpa mAtra se prApta karatA hai / isa prakAra vaha kahakara ve apane apane zAstroM kI prazaMsA karate haiM || 14 || phira unhIM kA mata kahate haiM- " siddhA ya " ityAdi / zabdArtha - - ' ihaM - iha ' isa loka meM 'egesi- ekeSAM' koI matavAloMkA 'Ahiye - akhyAtam' kathana hai ki jo hamAre matAnuyAyI hai 'te-te' ve anusaro, ema karavAthI tame ATha prakAranA aizvaryanI prApti karaze. tethI prayatna pUrvaka jitendriya thaine, ATha prakAranA guNA rUpa aiya prApta karIne, manuSya sAMsArika doSothI abhibhUta thatA nathI. evA puruSanI saghaLI abhilASAe pUrNa thAya che. te je padArthanI abhilASA kare che, te padArtha e ja vakhate tenI sAme upasthita thaI jAya che. te sa' karavA mAtrathI ja saghaLI vastuo prApta karI zake che. A pramANe kahIne te pAta peAtAnA zAstronI prazaMsA kare che. 5 14 ll teMmanA bhatanuM sUtrAra irI pradarzana ure che - siddhA ya " ityAhi zabdArtha' - 'iha - iha' mA sohama 'pageli ekeSAM' 5 bhatavAsAnu' 'AhiyaAgatam ' uthana che ne abhArA matAnuyAyiyo che te te' teyo 'siddhA ya-siddhAna' For Private And Personal Use Only
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. a. a. 1 u. 3 rasezvaravAdimata nirUpam 397 anvayArtha:-- (i) iha = asmin loke ( egesi) ekeSAM = rasezvaravAdinAm (AhiyaM ) AkhyAtaM=kathitaM=kathanaM bhavati yat ye'smanmatAnuyAyinaH santi (te) te (siddhA ya) siddhAr ( arogA ya) arogAzca bhavantIti / kintu te ( narA) narAH = evaM vAdinaH puruSAH (siddhimeva ) siddhimeva svamatasiddhAM siddhimeva (purokAuM) puraskRtya anyebhyaH pradarzya ca (sAsae) svAzaye = svAgrahe (gaThiyA) grathitA: =adhyupapannAH santi / TIkA rasezvaradarzanamatAnuyAyina evaM kathayanti ye rasezvaradarzanamaGgIkurvanti, se siddhapAradasiddhimetya tatprabhAveNa vAtapittakaphavikArAtmakazarIra rogAn siddhA ya-siddhAzva' siddha aura 'arogA ya - arogAzva' nIroga hote haiM paraMtu ve 'narA - narA:' isa prakAra kahane vAle manuSya 'siddhimeva - siddhimeva ' svamata se siddha aisI siddhiko hI 'puro kAuM- puraskRtya : Age rakhakara 'sAsae - svAzaye ' apane apane darzana meM 'gaDhiyA - grathitAH' Asakta bane hue haiM ||15|| -anvayArtha isa loka meM kinhIM kA arthAt rasezvaravAdiyoM (rasAyana zAstravAdiyoM) kA kathana hai ki jo hamAre mata ke anuyAyI haiM ve siddha aura niroga hote haiM / kintu aisA kahane vAle puruSa svamata siddha siddhi ko hI Age karake Ara dUsaroM ko dikhalA kara apane Azaya yA Agraha meM grastaho rahe haiM ||15|| TIkArya rasezvara darzanamata ke anuyAyI aisA kahate haiM- jo rasezvara darzana ko svIkAra karate haiM ve siddhapArada siddhi ko prApta karake, usake prabhAva se bAta siddha bhane 'arogA ya- arogAzca' nIrogI hoya che, paraMtu tethe 'narA narAH' yA prAre DevANA bhanuSya 'siddhimeva - siddhimeva' potAnA bhatathI siddha khevI siddhine 4 purokAu - puraskRtya bhAgaNa rANIne 'sAsae - svAzaye' potapotAnA darzanabhAM 'gaDhiyA - prathitA:' Asata maneA che. // 15 // - sUtrArtha - A leAkamAM rasezvaravAdIe (rasAyana zAstra vAdIo) evuM kahe che ke amArA matanA anuyAyio siddhine prApta karanAra ane nIreNI heAya che. parantu evu' kahenArA puruSA svamatasiddha siddhine ja AgaLa karIne, ane bIjAnI AgaLa tenuM pradarzana karIne peAtAnA Azaya athavA AgrahamAM ja grasta thai rahyA hAya che. TIkAtha rasezvara dana matanA anuyAyIo evuM kahe che ke je rasezvara darzana nA svIkAra kare che, te siddhapArada siddhine prApta kare che, ane tenA prabhAvathI vAta, pitta ane kaphanA For Private And Personal Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgako nivArya nIrogA bhavanti / punazca rogAdipratibandhakA'bhAvena samAdhyAdi viziSTA'nuSThAna karaNAt zarIraM parityajya siddhAH azeSadvandvarahitA muktimetya nIrogAH bhavanti / zarIrA'bhAve tadAzritendriyamanasorabhAvAt sarvaduHkhAnAmantaM kurcanti / evamekeSAM rasezvaradarzanAnuyAyino kathanaM bhavati / te rasezvaramatavAdinaH- siddhiM rasasiddhiM muktirUpAM siddhi cAGgIkRtya zAstrabodhavikalA api AtmAnaM paNDitaM manyamAnAH paramArthatatvamajAnantaH svA''grahasAdhikAH bahuzo yuktIH pratipAdayanti / kintu vastuta stattvaM naiva jAnanti / taduktam-"Agrahivat ninISati yuktiM, tatra yatra matirasya niviSTA / pakSapAtarahitasya tu yuktiyatra tatra matireti nivezam" // 1 // iti pitta aura kapha ke vikAra se utpanna hone vAle rogoM kA nivAraNa karake niroga ho jAte haiN| tatpazcAt rogAdi kI rukAvaTa haTa jAne se samAdhi Adi viziSTa anuSThAna karake, zarIra ko tyAga kara siddha hote haiM aura samasta dvandvoM (klezoM) se rahita mukti prApta karake nIroga ho jAte haiM / zarIra kA abhAva hone para usake Azrita mana kA bhI abhAva ho jAne se ve samasta duHkhoM kA anta karate haiM / aisA rasezvara darzana (rasAyanazAstra matavAdiyoM kA) ke anuyAyiyoM kA kathana hai| ve rasezvara matavAdI rasa siddhi aura muktirUpa siddhi ko svIkAra karake zAstrajJAna se hIna hote hue bhI apane Apa ko paNDita mAnate haiN| paramArthatattva ko na samajhate hue apane Agraha ko siddha karane vAlI bahuterI yuktiyAM kahate haiM / kintu vAstava meM ve tattva ko nahIM jAnate / kahA bhI hai-Agrahivat "ityAdi / prakopathI utpanna thanArA rogonuM nivAraNa karIne nIrogI thaI jAya che. A prakAre gAdi dUra thayA bAda teo samAdhi Adi viziSTa anuSThAna karIne, zarIrane tyAga karIne siddha thAya che, ane samasta ko leze)thI rahita mukti prApta karIne nIrogI thaI jAya che zarIrane abhAva thaI javAthI, zarIrAzrita manane paNa abhAva thaI jAya che. manane abhAva thaI javAthI temanA sasasta duHkhane paNa anta AvI jAya che. A prakAranI rasezvara darzananA anuyAyIonI mAnyatA che. rasasiddhi ane muktirUpa siddhine svIkAra karanAra te rasezvara matavAdI zAstrajJAnathI ajJAta hovA chatAM paNa pitAne paMDita mAne che. paramArtha tatvane nahIM samajanAra te leke pitAnA matAgrahane siddha karavAne mATe aneka prakAranI yuktio (camatkAre) batAve che. paraMtu kharI vAta te eja che ke teo tatvane onAtA nathI. 4yuM pazu che" Apahivat " tyA. For Private And Personal Use Only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAmayAtha bodhinI TIkA pra. zru. bha. 1 u. 3 praktiyAdinAmanartha pradaza nam 329 yat-svamatAgrahI puruSo yatra svasya matirniviSTA bhavet tatraiva sva yukti yathA kathazcidapi pratipAdya svamataM sthApayati kintu niSpakSapuruSaH svabuddhi tatraiva sthApayati yatra tattvanirNAyikA yukti gacchatIti // 15 // "samprati pUrvoktavAdinAmanathai pradarzayannAha-sUtrakAraH-"asaMbuDA" ityaadi| asaMvuDA anodIyaM, bhamihiti puNo puNo / kappakAlamuvajjati ThANo AsurakinvisiyA // 16 chAyAasaMvRtA anAdikaM bhramiSyanti punaHpunaH / kalpakAlamutpadyante sthAnA AsurakilviSikAH // 16 'AgrahI puruSa yukti ko vahIM ghasITa le jAnA cAhatA hai, jahA~ usakI buddhi (zraddhA) jamI huI hai, kintu jo pakSapAta rahita hotA hai vaha yukti ke anukUla zraddhA karatA hai // 1 // __ arthAt svamata kA Agraha rakhane vAlA puruSa apanI buddhi jahAM niviSTa hai arthAt jisa para vaha zraddhA rakhatA hai, usI ora jaise taise yukti ko ghasITa kara apane mata kI sthApanA karatA hai kintu niSpakSa manuSya apanI buddhi ko vahI sthApita karatA hai, jahAM tattva nirNAyaka yukti hotI hai / / 15 / / aba sUtrakAra pUrvoktavAdI ko doSa dikhalAte hue kahate haiM-"asaMvuDA" ... zabdAya-ye 'asaMbuDA-asaMvRtAH' indriya jayase rahita arthAt indriyake vaza bane hue loka 'aNAdIya-anAdikam' Adi rahita isa ananta saMsArameM 'puNo-puNo-punaH punaH' bAra bAra 'bhamihiMti-bhramiSyanti' bhramaNa kareMge tathA " AgrahI puruSa yuktine tANI kheMcIne tyAM ja laI javA mAge che ke jyAM tenI buddhi (zraddhA) jAmI hoya che. paraMtu je mANasa pakSapAtathI rahita hoya che. te yuktine anukULa zraddhA rAkhe che. tenA eTaleke pitAnA matane Agraha rAkhanAra puruSa jemAM zraddhA dharAvatA hoya che, te tarapha ja yuktine tANI kheMcIne-pitAnA ja matanuM pratipAdana karanArI vicitra dalIle karIne pitAnA matanI sthApanA kare che. paraMtu nipakSa manuSya te pitAnI buddhi (zraddhA) nI tyAM ja sthApanA kare che, ke jyAM tatvanirNAyaka yukti hoya che. ll1pa have sUtrakAra pUrvokta matavAdIonA deSa pragaTa karIne temane kevuM phaLa prApta thAya che te matAve cha "asaM vuDA' tyA___zahAtha-'asaMvuDA-asaMvRtAndriya yathI 2hita arthAta ndriyanA vaza manesa so 'aNAdIya- anAdikam' hi vinAnA mA ananta sasAramA 'puNo-puNo-punaH punaH' For Private And Personal Use Only
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 400 sUtrakRtAsUtre indriyavaza anvayArtha:ete (asaMbuDhA) asaMvRtA indriyanoindriyajayarahitAH, varttina iti bhAva: ( aNAdIrya ) anAdikam Adirahitam anantaM saMsAram / (puNA puNo ) punaHpunaH = vAram vAram bhamihiti bhramiSyanti saMsAre bhramaNa kariSyanti tathA - ( kappakAlaM) kalpakAlaM cirakAlam (ThANA) sthAnAH = narakAdisthAnotpannAH tathA (Asura kiccisiyA) AsurakilviSikAH anurasthAnotpannA nAgakumArAdayastatrApi kilviSikAH adhamAH preSyAH alparddhayo'lpabhoga / alpAyupo'lpasAmarthyAdyupetAzva bhUtvA ( uvajrjjati) utpadyante utpannA bhavanti / TIkA te pAkhaNDinaH mokSaprAptaye udyatA api indriyavazavarttitayA itthaM cintayantisespi me bhogaH paraloke'pi syAt, ityevaM svayaM bhogAdau pravarttamAnasya parA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'kappakAla - kalpakAlam ' cirakAla taka 'apura kinvasiyA ThAgA - asurakilvi zikA sthAnA:' asurasthAnameM kilviSika' rUpase 'uvajjati - utpadyante' utpanna hote haiM ||16|| anvayArtha ye asaMvRta arthAt indriyoM ko aura mana ko na jItane vAle vAdI vAra - vAra antarahita saMsAra meM paribhramaNa kreNge| tathA cirakAla taka narakAdi sthAnoM meM utpanna hokara tathA Asura sthAnoM meM utpanna hokara bhI kilbiSaka hoMge / arthAt athama, dUsaroM kI AjJA bajAne vAle, alpa Rddhi ke dhAraka, alpa bhoga vAle, alpAyuSka tathA alpa sAmarthya vAle hIna devoM ke rUpa meM utpanna hote haiM ||16|| TIkArtha ve pAkhaNDI mokSa pApta karane ke lie udyata hokara bhI indriyoM ke vazIbhUta hokara isa prakAra vicAra karate haiM mujhe isa bhava meM bhoga prApta hoM vAraMvAra bhamihi - bhamiSyanti' bhrama ra athavA 'RSpakAla - kalpakAlam yAMmA samaya sudhI 'asura kibbimiyA ThANA- asurakilviSikAsthAnA:' asura sthAnamA Dipi 35thI 'ujana - utpadyante' utpanna thaze. // 16 // - sUtrAtha te asavRttA (asa yatA) eTale ke indriyA ane manane kAnUmAM na rAkhanArA te anya matavAdi vAravAra anaMta saMsAramAM paribhramaNa karaze. tathA cirakALa sudhI asura sthAnAmAM utpanna thavA chatAM paNa kilmiSika devA rUpe utpanna thaze. eTale ke te kadAca devagati prApta kare te paNa adhama, anyanI AjJA mAnanArA alpa buddhivALA, alpa bhAgAvALA, alpa AyuSyavALA ane alpa sAmarthyavALA hIna devA rUpe ja utpanna thaze. 16 TIkA mAkSa prApta karavAne udyata thayelA te pAkhaDIe indriyAne vazIbhUta thaine A prakAranA vicAra kare che- "mane A bhavamAM paNa bhAganI prApti thAya ane parabhavamAM paNa bhAganI For Private And Personal Use Only
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 3 praktiyAdinAmanarthapradaza nam 401 napi tathaiva siddhAdivipaye pravartayataH puruSapazoH duzcaritapAzapAzitasya saMsAre eva paribhramaNaM cirakAlaparyantaM bhavati / te tu narakAdi yAtanA sthAnepratyadyante / nahi tepAmindriyavazavartinAM rAgadveSadvandvavinAzarUpA siddhirbhavati / yA'pi aNimAdilakSaNA aihikI siddhiH prApyate. sA'pi puruSapazUnAM vipratAraNAyaiva bhavati / yA'pi teSAM bAlatapo'nuSThAnasyA''caraNena svargaprAptirbhavati sA'pi asurakilviSakatvenaiva bhavatIti / 16 / itizrI vizvavikhyAta---jagaballabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamadaka-zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta 'janAcArya, padabhUSita kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri- jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlavrativiracitAyAM sUtrakRtAGgasUtrasya-samayArthabodhinyAkhyAM vyAkhyAyAM samayanAmakaprathamAdhyayane tRtIyoddezakaH samAptaH 1-3 aura parabhava meM bhI ! isa prakAra socakara jo svayaM bhoga Adi meM pravRtta hotA hai aura dUsaroM ko bhI usI prakAra siddhi ke lie pravRtta karatA hai, usa puruSa pazu aura durAcAra ke phaMde pha~se ko cirakAla taka saMsAra meM bhramaNa karanA par3atA hai| ___ ve naraka Adi yAtanA ke sthAnoM meM utpanna hote haiM / indriyoM ke vazIbhUta una puruSoM ko rAgadveSa Adi dvandvoM kA abhAva rUpamokSa prApta nahIM hotA / aise puruSa pazuoM ko jo aNimA Adi isa loka saMbaMdhI siddhi prApta hotI hai, vaha bhI ThagAi karane ke lie hI hotI hai| bAlatapa karane se unheM svarga kI prApti hotI hai, usameM bhI ve asurakilviSaka hI hote hai // 15|| prathama adhyayanakA tRtIya uddezaka samApta // prApti thAya A pramANe vicAra karIne jeo pote bhega AdimAM pravRtta rahe che, ane bIjA lene paNa eja prakAre siddhine mATe pravRtta kare che, evA durAcAranA phaMdAmAM phasAyelA narapazane te anaMta kALa sudhI saMsAramAM bhramaNa karavuM paDe che. teo naraka Adi yAtanAnA sthAne mAM utpanna thAya che. indriyanA sukhamAM ja racyA pacyA rahenArA te lekene rAgadveSa Adi dvandanA abhAva rUpa mekSanI prApti thatI nathI. evAM narapazuone je aNimA Adi A leAka saMbaMdhI siddhi prApta thAya che, te paNa lokonI ThagAI karavAnA kAmamAM Ave che. bAlUtapa karavAthI temane devalokanI prApti paNa thAya che kharI, paraMtu temAM paNa teo asura kilpiSaka nAmanA adhama deva rUpe ja utpanna thAya che. pAna pahelA adhyayanane trIjo udezaka samApta ! su. 51 For Private And Personal Use Only
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 402 sUtrakRtAGgasUtre atha prathamA'dhyayane caturtha uddezakaH prArabhyate - tRtIyodveze svasamayaparasamayayoH pratipAdanaM kRtaM tatsambandhenA'trApi tadeva pratipAdayiSyate iti caturthodezakasya prathamasUtramAha - 'ee jiyA' ityAdi / , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam - 1 6 7 3 4 ee jiyA bho na saraNaM, bAlA paMDiyamANiNo / 10 hicA NaM puvvasaMjogaM, siyA kacova sagA // 1 // chAyA " ete jitA bhoH na zaraNaM vAlA: paNDitamAninaH hitvA khalu pUrvasaMyogaM, sitAH kRtyopadezakAH // 1 // cauthe uddezaka kA prAraMbha tIsare uddeze meM svasamaya aura parasamaya kA pratipAdana kiyA gayA hai / usa saMbaMdha se yahAM bhI sva para samaya kA pratipAdana kreNge| cauthe adhyayana kA prathama sUtra kahate haiM- " ee jiyA" ityAdi / zabdArtha - 'bho bho' he ziSyo ! 'ee- ete' ye anyatIrthI 'vAlAbAlAH ' tatvajJAnase rahita hone para bhI 'paMDiyamANiNo - paNDitamAninaH' apane AtmAko paNDita - tatvajJa mAnane vAle haiM ataeva ve 'jiyA-jitAH' kAma krodhAdi se parAjita haiM ataH ve 'na saraNaM-na zaraNam' zaraNa yogya nahIM haiM kAraNa ki 'puvvasaMyogaM - pUrvasaMyogam' svajana saMbaMdhI janoM kA sambandhako ' hiccA NaM hitvA khalu' tyAga karake bhI 'kaccovaesagA - kRtyopadezakAH' cAthA uddezaka nA prAraMbha trIjA uddezakamAM svasamaya ane parasamayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM. A ceAthA uddezakamAM paNa svasamaya ane parasamayanuM pratipAdana karavAmAM Avaze. A ceAthA uddezakanuM he sUtra mApramANe che - " epa jiyA" ityAha zabdArtha' - 'bho bho' he ziSyo ! 'papa-pate' yA anya tIrtha 'bAlA- bolA'' tattvajJAnathI rahita che to ya 'paMDiyamANiNo- paNDi mAninaH' potAne paMDita-tatvajJa mAnavAvAjA che tameva (topazu) tethe 'jiyA - jitA: ama-adha vagerethI parAkRta che ataH tethyA 'na saraNa' na zaraNam' zaraNa yogya nathI, AraDe 'puvasa yoga - pUrva sa yogam' svanna saMdhI nonA saMmaMdhane 'hicyA NaM-hitvA khalu' tyAga urIne paNa 'kiccovaesagA For Private And Personal Use Only
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a.1 u. 4 pUrvoktavAdinAM phalaprAptinirUpaNam 403 anvayArtha-- guruH svaziSyAn sambodhya prAha (bho) bhoH bho bhoH ziSyAH ! (ee) ete pUrvoktAH vAdinaH (bAlA) bAlA: ajJAninaH tatvajJAnarahitAH santo'pi (paMDiyamANiNo) paNDitamAninaHAtmAnaM paNDitaM manyamAnAH pANDityamadagarvitA ata eva te (jiyA) kAmakrodhAdibhiH parAjitAH santi ataeva te (na) naiva (saraNaM) zaraNaM bhavanti te sveSAM pareSAM vA na trANakartAro bhavanti yataste (puvvasaMyogaM) pUrvasaMyoga mAtApitrAdisambandham upalakSaNAt pazcAtsaMyoga zvazurazyAlakAdisambandhaM ca (hiccA NaM) hitvA khalu tyaktvA'pItyarthaH (kiccIvaesagA) kRtyopadezakAH= kRtyAnAM gRhasthaiH kartuM yogyAnAM sAvadyakAryANAm upadezakA: upadezakartAraH gRhasthakAryANAmanumodakA ityarthaH, ataste (siyA) sitAHbaddhAH prabalamahAmohodayena mohapAzabaddhAH santi na tu te muktA bhavanti iti / gRhasthake kRtyoMkA arthAt sAvadhakarmakA upadeza karane vAlA hone se 'siyAsitAH' prabala mahAmohapAza se baddha haiM // 1 // anvayArthaguru apane ziSyoM ko sambodhana karake kahate haiM he ziSyo ! ye pUrvoktavAdi tattvajJAna se rahita hote hue bhI apane ko paNDita mAnate haiM -pANDitya ke abhimAna meM cUra haiM arthAt paNDitapana ke ahaMkAra se bhare hue. haiM ataeva kAma krodha Adi ke dvArA parAjita hai| ve na apanA trANa kyoM ki ve pUrva saMyoga arthAta mAtA karasakate hai aura na dUsaroM kaa| pitA Adi ke sambandha ko aura upalakSaNa se pazcAtsaMyoga arthAt zvasura sAle Adi ke sambandha ko tyAga karake bhI gRhasthoM dvArA karane yogya sAvadha kAryoM kA upadeza karate haiM aryAta-gRhastha ke kAryoM kI anumodanA karate haiM / ataH ve moha ke bandhanoM se Abaddha haiN| ve mukta nahIM hote haiM / kRtyopadezakAH' sthanA tyAMnA paryAta sAvadha bhanI upaheza 42pApAmAhApAthI 'siyAsitAH' pramANa bhADAmA pAzathI mAghAra cha. // 1 // -suutraathsudharmA svAmI pitAnA ziSyone A pramANe kahe che he ziSya ! pUrvokta matavAdIo tattvajJAnathI rahita hovA chatAM paNa potAne paMDita mAne che, eTale ke teo pAMDityanA abhimAnamAM cUra che. teo pAMDityanA abhimAnathI bharapUra hovAne kAraNe kAmakrodha Adi para vijya prApta karI zakatA nathI. teo potAnuM trANu ( rakSaNa) paNa karI zaktA nathI ane anyane paNa trANu ApavAne samartha nathI. temaNe pUrvasaMgane (mAtA, pitA AdinA saMbaMdhane) ane pazcAtsagana (sAsu, sasarA, sALA AdinA saMbaMdhane) tyAga karyo hoya che, chatAM paNa teo gRhasthanA sAvadya kAryonI anamedanA kare che. tethI temanA mehanuM bandhana tUTayuM nathI. mehanA bandhana vaDe baMdhAyelA te mukata thaI zaktA nathI. For Private And Personal Use Only
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 404 sUtrakRtAGgasUtre ayaM bhAvaH --yathA kathaMcit pUrvasambandhaM vihAyA'pi punaH navInaM sAvadyaM kAryamupadizanti / yataH ise bAlA ajJAnino'pi AtmAnaM paNDitamAnino vayameva sarva jJAtAra iti matvA evaM kurvanti / parantu yAvatparyantamajJAnaM nApagacchet jJAnaM ca na labheta tAvat yathAvasthitavastUpadezakA : na bhavanti / svakIyapANDityaprakAzanAya avazyaM kiMcidupadeSTavyameveti kRtvA yathAkathaMcidupadezaM kurvanto na svayam uparatA bhavanti, navA'nyAnapi sAvadhAnivarttayituM samarthAH bhavanti / ataevoktam na zaraNamiti // 1 // TIkA- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ete anantarodIritAH paMcabhUtavAdina ekAtmatajjIvataccharIrAdivAdinaH kRtavAdino gozAlakamatAnusAriNakhairAzikAzca sarve'pi vAdina: ( jiyA) jitA:, tAtparya yaha hai - jaise taise pUrva sambandha ko tyAga karake bhI ve sAvadha karma kA upadeza karate haiN| yadyapi ve ajJAnI haiM phira bhI apane ko paNDita mAnate haiM / hama hI sarvajJa haiM' aisA mAnakara ve aisA karate haiM / parantu jaba taka ajJAna dUra na ho jAya aura jJAna prApta na ho jAya taba taka ve yathArtha vastu svarUpa ke upadezaka nahIM haiM / apanI paNDitAI prakaTa karane ke lie kucha upadeza denA cAhie, aisA socakara kisI prakAra upadeza karate hue bhI ve na svayaM sAvadha anuSThAna se virata hote haiM aura na dUsaroM ko virata karane meM samartha hote haiM / isI kAraNa kahA hai ki ve zaraNabhUta (kisI ke rakSaka) nahIM haiM // 12 // TIkArtha hai ziSyo ! tuma yaha samajhalo ki ye pUrvokta paMcabhUtavAdI, ekAtmavAdI, A kathananA bhAvArtha e che ke - pUrvasaMdhanA (mAtA, pitA Adi saMsArI saMbadhAnA ) parityAga karIne sAdhu banavA chatAM teo sAvadya karmone upadeza Ape che. jo ke teo ajJAna che, chatAM paNa peAtAne paDita mAne che. " ame ja sajJa chIe " evuM mAnIne te A pramANe kahe che. parantu jyAM sudhI temanu ajJAna dUra na thAya ane jJAnanI prApti na thAya, tyAM sudhI teo yathArtha vastusvarUpanA upadeza ApI zakatA nathI, peAtAnuM pAMDitya prakaTa karavA mATe koi paNa prakArano upadeza ApavA joI e, ema mAnIne koI paNa prakAre upadeza ApavAnI pravRtti karanArA te matavAdIe peAte ja sAvadya anuSThAno karatA aTakatA nathI ane anyane sAvadya anuSThAno karatA rokI zakatA nathI. tethI ja evu kahyuM che ke teo koine zaraNa ApavAne (saMsAranA duHkhAmAMthI bhAvavAne) samartha hotA nathI. // 1 // TIkA-- he ziSyA ! tame A vAta samajI lo ke pUrvokta pacabhUtavAdIo, ekAtma For Private And Personal Use Only
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhino TIkA pra. . a. 1 u. 3 pUrvoktavAdinAM phalaprAptinirUpaNam 405 rAgadveSAdibhiH zabdAdiviSaya mahAmohajanitA'jJAnezca parAbhUtAH 'bhoriti' ziSyANAM saMbodhane, bho ziSyAH itthaM yUyaM vivekaM kuruta / ete paratIthikAH avAstavikopadeze pravRttAH na kasyacidapi zaraNaM bhaviSyanti, kasyacidapi pApebhyo rakSaNAya samarthA na bhavanti / kuto naite anyeSAM samuddharaNe samarthA statrAha-"bAlA" bAlAH iti vAlA iva bAlAH sadasadvivekavikalAH santi / yathA yatkizcida bhASamANAH yathA tathA kAryakAriNazcA'jJAninaH na kasyA'pi rakSaNAdikArye samarthA bhavanti tathA ime api vAdinaH svayamajJAninaH santaH parAnapi mohayanti / nanu yadi ime ajJAninastadA kathamanyAnupadizanti, tatrA'ha-" paMDiyamANiNo" paNDitamAninaH AtmAnaM paNDitaM manyante tattvA'tattvajJAnavikalA tajjIvataccharIravAdI, karttAvAdI aura gozAlaka ke anuyAyI trairAzika-sabhIrAgadveSa Adi se, zabdAdi viSayoM se aura mahAmoha janita ajJAna se parAjita haiM / ye mithyA upadeza dene meM pravRtta haiN| kisI ke lie bhI zaraNa nahIM hoMge / kisI ko pApa se bacAne meM samartha nahIM hoMge / ye loga dUsaroM kA uddhAra karane meM kyoM samartha nahIM haiM ? isakA kAraNa yaha hai kI ye sata aura asata ke viveka se hIna haiN| jaise jo mana meM Ave vahI bakane vAle aura manamAnA kArya karane vAle kisI kI rakSA karane meM samartha nahIM hote, vaise hI ye vAdI haiN| ye svayaM ajJAnI haiM aura dUsaroM ko bhI mUDha banAte haiN| yadi ye svayaM ajJAnI haiM to dUsaroM ko kaise upadeza karate haiM ? isa prazna kA uttara dete haiM-ve paNDitamAnI haiM arthAta aisA samajhate haiM ki hama samasta vAdIo, tajajIvatacharIra vAdIo, karnAvAdIo ane gozAlakanA anuyAyIo (bairAziko, Adi saghaLA matavAdIo rAgadveSa Adi vaDe, zabdAdi viSaye vaDe, ane mahAmaha jAnita ajJAna vaDe parAjita che. teo miththA upadeza ApyA kare che. teo koIne paNa zaraNa ApavAne samartha nathI. koIne pApamAMthI bacAvavAne samartha nathI. teo zA kAraNe bIjAne uddhAra karavAne samartha nathI? tenuM kAraNa prakaTa karatA sUtrakAra kahe che ke teo sat ane asanA vivekathI vihIna che. mana phAve tema teo bakavA TakaranArA ane mana phAve tevuM vartana rAkhanArA te anyatIthike koInI rakSA karavAne samartha hotA nathI. teo pite ja ajJAnI che. ane anyane paNa mUDha karanAra che. je teo pite ja ajJAnI che, te bIjAne upadeza kevI rIte ApI zake che? A praznane javAba A pramANe che. teo ajJAnI hovA chatAM paNa evuM mAne che ke ame For Private And Personal Use Only
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 406 sUtrakRtAGgasake api te vayaM sarvazAstrasya vivecanAtsarvAneva padArthAn jAnImaH ityevamabhimAnavantaH ataH parAnupadizanti / upadezaM kurvANAzca svayaM mahAmohAndhakAra prApnuvanti, anyAnapi prApayanti, pAtayanti ca tAn narakAdidurgatau / teSAM paNDitamAninAm ajJAnakAryavirUpAcaraNaM darzayati sUtrakAraH "hiccA NaM" iti 'hicA' hitvA parityajya (puvvasaMyogaM) pUrvasaMyoga mAtApitrAdisambandhaM parityajyA'pi' vayaM praprajitAH sarvAneva tyaktavanta iti kRtvA saMnyAsadIkSAmavApyApi punastatraiva "siyA" sitAH ArambhasamAraMbhAdau punarapi saMsaktA bhavanti / parivrajyA mAdAyApi punaH parigrahAraMbhAdAvevA''saktA bhavanti, na tato virajyante / zAstra kA vivecana karane ke kAraNa saba padArthoM ke jJAtA haiN| isa prakAra ke abhimAna se yukta hokara dUsaroM ko upadeza dete haiN| upadeza dete hue ye svayaM mahA mohAndhakAra ko prApta hote haiM aura dUsaroM ko bhI usI meM le jAte haiM: aura naraka Adi durgati meM girAte haiN| una paNDitammanyoM ke ajJAnajanita virUpa AcaraNa ko sUtrakAra dikhalAte haiM-mAtA pitA Adi saMbaMdhI pUrvasaMyoga ko tyAga karake bhI 'hama dIkSita haiM, hamane sabako tyAga diyA hai| aisA samajha kara saMnyAsa dIkSA prApta karake phira bhI usI AraMbha samAraMbha me Asakta ho jAte haiM dIkSA grahaNa karake bhI phira parigraha evaM AraMbha meM Asakta rahate haiM usase virakta nahIM hote haiN| __athavA 'siyA' yahA~ SaSThI ke artha meM prathamA vibhakti hai| isakA artha yaha huA ki AraMbha samAraMbha Adi meM Asakta gRhasthoM ke kRtyo kA upadeza karate haiM arthAt pakAnA, pakapAnA, kaTanA, pIsanA Adi gRhastha ke sAvadha samasta zAstronuM vivecana karI zakIe chIe, te kAraNe ame samarata zAstronA jJAtA chIe. A prakAranA abhimAnathI yukta thaIne teo lokone upadeza ApavAnI dhRSTatA kare che. upadeza detA evA te matavAdIe pote mahA mehAndhakAramAM DUbelA rahe che. ane. bIjAne paNa te mahAndhakAramAM ja laI jAya che ane narakAdi durgatimAM pADe che. pitAnI jAtane paMDita mAnatA te matavAdIonA ajJAna janita virUpa AcaraNanuM sUtrakAra kathana kare che. mAtA pitA Adi viSayaka pUrvasaMgane (saMsArI saMbaMdhane) tyAga karIne. "ame dIkSita chIe, ame sarva saMbaMdhane teDI nAkhyA che. evuM batAvavAne mATe dIkSA grahaNa karIne paNa teo saMsArI jevAM ja AraMbha samAraMbhamAM Asakata rahe che. saMnyAsI banavA chatAM paNa teo parigraha ane AraMbhane tyAga karatA nathI. -- athavA "siyA" mA 54 mA 74ii vimatanA artha paDatI vimatimA prayuta thayuM che tene artha e thAya che ke teo AraMbha samAraMbha AdimAM Asakata gRha For Private And Personal Use Only
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. . a. 1 u. 4 pUrvoktavAdinAmazaraNyatvam 450 athavA (siyA) ityatra SaSThyarthe prathamA, tena sitAnAm Arambha-samArambhAdAvAsaktAnAM gRhasthapuruSANAM 'kiccovadesagA' kRtyopadezakAH gRhasthAnAM yAni kRtyAni kAryANi ArambhasamArambhAdIni, teSAmupadezakA upadeSTAro bhavanti / gRhasthakartavyaM tu pacanapAcanakaNDanapeSaNAdikaH sAvadyavyApAravizeSaH, tamevopadizanti, yadvA kRtyaM karttavyaM sAvadhAnuSThAnaM, tadeva pradhAnaM yeSAM te kRtyAH gRhsthaaH| teSAmupadeza: ArambhasamArambhAdisAvadyakArya sa vidyate yeSAM te kRtyopadezakAH gRhasthasadRzaM kAryakArakAH ityarthaH te svayaM saMnyAsino bhUtvA'mi AcaraNaigRhasthebhyo na vilakSaNA bhavanti / yathA gRhasthAH sarvANyeva Arambha samArambhAdIni kurvanti, tathA ime'pi prabajitAH kurvantyeva ArambhasamArambhAdIni kAryANIti // 1 // evaM bhUteSu paratIrthikeSu sAdhumAninA kiM kartavyamityupadizannAha-- "taM ca bhikkhU" ityAdi-- malam-- "taM ca bhikkhU parinnAya biyaM tesu na mucchae / aNukkase appalINe maJNa muNi jAvae // 2 // chAyA-- taM ca bhikSuH parijJAya vidvAMsteSu na mUrcchat / anutkarSaH apralIno madhyena muniryApayet // 2 // kAryoM kA upadeza karate haiM , athavA gRhastha ke samAna hI ve AraMbha Adi meM sAvadha anuSThAna karate haiN| ve saMnyAsI hote hue bhI AcaraNa se gRhasthoM se vilakSaNa nahIM haiN| jaise gRhastha saba AraMbha samAraMbha Adi karate haiM, usI prakAra ye dIkSita hokara bhI AraMbha samAraMbha Adi karate haiM // 1 // nA kane upadeza Ape che. eTale ke rAMdhavAne, raMdhAvavAne, daLavAne, daLAvavAne, khAMDavAne Adi sAvadya kAryone upadeza Ape che. athavA teo pite ja gRhasthAnA jevAM ja sAvadya anuSThAnenuM sevana kare che. ArIte saMnyAsIne veSa dhAraNa karavA chatAM paNa temanuM AcaraNa saMsArInA (gRhasthanA) jevuM ja hoya che. jevI rIte gRhastha AraMbha, samAraMbha AdimAM pravRtta rahe che. e ja pramANe teo dIkSita hovA chatAM paNa AraMbhe samAraMbha Adi kare che. je 1che For Private And Personal Use Only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra anvayArtha-- (viyaM bhikkhU ) vidvAn bhikSuH medhAvI sAdhuH (taMca) taMca paratIrthikavAdam / (parinnAya) parijJAya=jJaparijJayA heyarUpeNa jJAtvA (tesu) teSu paratIthiMkavAdeSu (na mucchae) mUchoM na kuryAt AsaktiM na kuryAdityarthaH tarhi kiM kuryAdityAha (muNi) muniH jinapravacanarahasyajJAtA (aNukase) anutkarSaH= . paratIrthika aise haiM to sacce muni ko kyA karanA cAhiye ? yaha kahate haiM-"taM ca bhikkhU ' ityaadi| - zabdArtha--'viyaM bhikkhU-vidvAn bhikSuH' medhAvI sAdhu 'taM ca-taMca' una anyatIthiMkoM ko paribhAya-parijJAya' jJa parijJA se heya rUpa jAnakara 'tesu-teSu' paratIrthikavAdameM 'na mucchae-na marchan' Asakta na bane 'muNimuniH' jinapravacana rahasya ko jAnane vAlA 'aNukkase-anutkarSaH' kisI prakArakA mada na karatA huA 'appalINe-apralInaH' pArzvasthAdikoMke sAtha sambandha na rakhatA huA 'majjJeNa-madhyena' madhyastha bhAvase 'jAvae-yApayet' saMyama kA vahana kare // 2 // anvayArtha vidvAn bhikSu paratIrthikoM ke siddhAnta ko jJaparijJA se heya jAnakara usameM Asakti na kare, to kyA kare ? jinapravacana ke rahasya kA jJAtA muni jAti paratIthike je A prakAranA che, te sAcA muni kevA hovA joIe? A praznane 6ve suutr|4|2 uttara mApe cha. 'ta cabhikkhU tyAdi zahA -'viyaM bhikakha-vidvAn bhikSuH' bhedhAvI sAdhu 'taMca-naca' te anya tIyiAne parimnAna-parikSAya' / parizAthI zIne 'tesu-teSu' 52tIthi vAma 'ma mucchae-na mucchet mAsAta na mane 'muNi-muniH' / prakyAna tyAne nAvAvANA 'bhaNukase-anutkarSa: prA2nu abhimAna na 42tA 'appalINe asalIna' pAvastha poznI sAthai samaya na samatA 'majheNa madhyena' madhyastha mAthI 'jAvae- yA gyet' saMyama yAtrAnuM vahana kare. rA vidvAna sAdhue paratIthi konA siddhAntane jJapariNA vaDe heya (tyAjya) jANIne temAM Asakta thavuM joIe nahIM. temaNe jinapravacananA rahasyanA jJAtA thavuM joIe, ane jAti, kuLa AdinA madane parityAga karIne, tathA anyatIthika, gRhastha ane For Private And Personal Use Only
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. a. 1 u. 4 pUrvoktavAdinAM prati viduSAM katam 409 utkarSarahitaH jAtyAdimadarahitaH ( appalINe ) apralInaH paratIrthikeSu gRhastha pArzvasthAdiSu vA sambandhamakurvANaH san (majjheNa) madhyena madhyasthabhAvena rAgadveSarAhityena (jAvae) yApayet saMyamayAtrAM nirvahet // 2 // TIkA-- 'viyaM' vidvAn svasamayaparasamayajJAtA 'bhikkhU' bhikSuH niravadyabhikSaNazIlaH sAdhuH (taMca) taMca-pUrvoktaM devosabrahmoptAdivAdimataM 'parinnAya' parivAya jJaparikSayA heyarUpatayA samyagavagamya-yathA ime mithyAtvamohagrastAH sadasadvivekavikalAH na svasmai hitAya na vA parasmai hitAya samarthA ityevaM paryAlocya 'tesu' teSu pUrvoktavAdiSu (na mucchae) na mUchet AdeyatayA gRddhiM na kuryAt teSvAsakti na vidadhyAdityarthaH / tarhi kiM kuryAdityAha-'muNi' muniH mananA muniH jinapravacanarahasyajJAnasampannaH 'aNukkase' anutkarSaH aSTasu madasthAneSu kamapi madamakurvANaH 'appalINe, apralInaH paratIthikeSu gRhastheSu kula Adi ke mada se rahita hotA huA, * anyatIrthikoM, gRhasthoM aura pAvasthoM (zithilAcAriyoM) Adi kA sambandha na rakhatA huA madhyasthabhAva se apanI saMyamayAtrA kA nirvAha kare // 2 // -TIkArthasvasamaya aura parasamaya kA jJAtA tathA niravadya bhikSA haNa karane vAlA sAdhu pUrvakathita devakRta yA brahmakRta jagat Adi mAnane vAloM ko jJaparijJA se heya jAna kara arthAt ye mithyAtva moha se gupta aura sat asat ke viveka se rahita haiM, aisA samajha kara unhe grAhaya na samajheM, unameM Asakti na kreN| to phira kyA kare ? jinapravacana ke rahasya ke jJAna se sampannamuni, ATha madasthAnoM meM se kisI bhI mada ko na dhAraNa karatA huA, paratIthiMkoM, pArtha (zithilAcArIo) AdinI sAthe saMbaMdha rAkhe joIe nahIM. temaNe madhyastha bhAve pitAnI saMcamayAtrAne nirvAha karavo joIe. - 11 - svasamaya ane parasamayanA jJAtA tathA nirava (nirdeza) bhikSA grahaNa karanAra sAdhue pUrvokata devakRta, brahmakRta Adi jagat viSayaka mAnyatAonuM pratipAdana karanAra anyatIthi kene zapariNA vaDe jANIne. eTale ke teo mithyAtva mehathI AvRtta che ane sat asanA vivekathI rahita che evuM samajIne temanI mAnyatAne agrAhya samajIne temAM Asakta thavuM joIe nahIM. tyAre temaNe zuM karavuM joIe? jinapravacananA rahasyanA jANakAra munie ATha dasthAnamAMnA keI paNa madasthAnanuM sevana karavuM joIe nahIM. su. para For Private And Personal Use Only
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 410 sUtrakRtAGgasUtra pArzvasthAdiSu vA saMparkarahito bhUtvA majjheNa madhyena madhyasthabhAvena rAgadveSarAhityenetyarthaH (jAvae) yApayet saMyamayAtrAM nirvahet / ayaM bhAvaH-samyagrajJAnavAn muniH svasamayaM parasamayaM ca paryAlokya paratIthikAdibhiH saha sambandhamakurvan apagatAhaGkAro rAgadveSarahitaH svasaMyamayAtrAM nirvahediti // 2 // ___kathaM te paratIthikAH svAtmanAM pareSAM ca trANAya vA zaraNAya vA na bhavanti, ye trANAya bhavanti te ca kathaMbhUtA ityatrAha-"sapariggahA" ityaadi| "sapariMgahA ya sAraMbhA, iha megesi mAhiyaM / apariggahA aNArambhA bhikkhU tANaM parivae // 3 // chAyA-- "saparigrahAzca sAraMbhA iha ekeSAmAkhyAtam / aparigrahAn anAraMbhAn bhikSutrANaM parivrajet // 3 // gRhasthoM aura pArzvattha Adi ke samparka se rahita hokara madhyasthabhAva se arthAt rAgadveSa se rahita hokara saMyamayAtrA kA nirvAha kare // 2 // paratIrthika apane aura dUsaroM ke lie trANa yA zaraNa kyoM nahIM hote aura jo trANa yA zaraNa hote haiM, ve kaise hote haiM yaha kahate hai-" sapariggahA " ityaadi| zabdArtha-'sapariggahA-sapahigrahAH' parigraha vAle 'ya-ca' aura 'sAraMbhA sArambhAH ' prANAtipAtAdi AraMbha karane vAle jIva, mokSa prApta karate haiM yaha 'ihaM-iha' mokSake viSaya meM 'egesiM-ekeSAM' koI koI darzanavAdikoM kA 'AhiyaM-Akhyatam' kathana haiM 'bhikkhU-bhikSuH' jinAjJArAdhaka 'apariggahA teNe paratIrthika, gRhastha ane pArdha (zithilAcArIo)nA saMparkathI rahita thaIne, madhyastha bhAve (rAgadveSathI rahita thaIne pitAnI saMyamayAtrAne nirvAha kare joIe. che gAthA rA have sUtrakAra e vAtanuM spaSTIkaraNa kare che ke paratIthike zA kAraNe anyane zaraNa bhAvAne asama cha, bhane trA (zara) sApanA2 vA DAya che. "sapariggahA tyAha zahAtha-'sapariggahA-saparigrahAH' pariyANA 'ya--ca' ane 'sArabhA-sArambhA': prANAtipAta vagere AraMbha karavAvALA jIva, mokSa prApta kare che. A "haMdu' mekSanA viSayamA 'pagesiM-pakeSAM nivAnu 'Ahiya-AkhyAtam' thaa| bhikkha-- bhikSuH na bhagavAnnI AjJAnu pAsana 42nA2 'apariggahA-aparigrahAn' pariyaDayA For Private And Personal Use Only
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. zru a. 1 u. 4 sAdhujIvanayAtrAnirvAhanirUpaNam 411 anvayArtha-. (sapariggahA) saparigrahAH parigraheNa sahitAH prigrhvntityrthH| (ya) ca-punaH (sAraMbhA) sArambhAH prANAtipAtAdhAraMbhasahitA api jIvAH mokSaM prApnuvanti iti / (ihaM) iha-asmin loke viSaye / ( egesi ) ekeSAM keSAMcidvAdinAm AkhyAtam kathitaM kathanaM vartate kintu tanna samyak ataH (bhikkhU) bhikSuH=jinAjJArAdhakaH / (apariggahA) aparigrahAn=parigraharahitAn (aNAraMbhA) anArambhAn AraMbharahitAn puruSAn / (tANaM) trANaM zaraNam (parivvae) paribajet prApnuyAt / TIkA-- 'sapariggahA' saparigrahAH parigraheNa dhanadhAnyapazvAdinA saha vartante iti saparigrahAH / kadAcit parigrahA'bhAve'pi zarIropakaraNe mUrchAvantaH sprigrhaaH| aparigrahAn' parigraha se rahita aura 'aNAraMbhA-anArambhAn' Arambhavarjita puruSa ke 'tANa-trANam' zaraNameM 'parivvae-parivrajet' jAve // 3 // anvayArtha parigraha se yukta aura prANAtipAta Adi AraMbha se yukta jIva bhI mokSa prApta karate haiM, aisA isa saMsAra meM kinhIM vAdiyoM kA kathana hai / kintu yaha kathana samIcIna nahIM hai, ataH jinAjJA kA ArAdhaka bhikSu parigraha aura AraMbha se rahita puruSoM kI zaraNa grahaNa kare // 3 // -TIkAthajo dhana dhAnya aura pazu Adi parigraha rakhate haiM ve saparigraha kahalAte haiM kadAcit parigraha ke abhAvameM bhI zarIra aura upakaraNoMmeM jo mamatva dhAraNa karate haiM ve bhI saparigraha hI haiN| jo paTkAya ke upamardana rUpa AraMbha se yukta hoM, unhe sAraMbha kahate haiN| jaise hiMsAdi karane vAle bhI mokSa prApta 2Dita bhane 'aNAra bho- anArambhAn' mA ta pu35nA 'tANa-prANam' zarama 'parivvae-parivrajet' ya. // 3 // -suutraathparigrahathI yukata ane prANAtipAta Adi AraMbhathI yukta jIva paNa mekSa prApta karI zake che A prakAranI mAnyatA kaI kaI anya matavAdIo dharAve che, paraMtu A mAnyatA sAcI nathI, tethI jinAjJA ArAdhaka bhikSue parigraha ane AraMbhathI rahita heya evA puruSanuM ja zaraNa svIkAravuM joIe. TIAya dhana, dhAnya, pazu Adine parigraha rAkhanArane saparigraha kahe che. kadAca A vastuonA parigrahane abhAva hoya paraMtu zarIra ane upakaraNamAM mamatvabhAva heya, For Private And Personal Use Only
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 412 sUtrakRtAGgasUtre (ya) ca tathA 'sAraMbhA' sArambhAH ArambheNa SaTkAyajIvopamardanarUpeNa saha vartante iti sAraMbhAH prANAtipAtAdikArakA api mokSaM prApnuvantIti teSAM kathanaM vidyate / te itthaM kathayanti-duHkhadAyinA pravrajyAdinA, zirastuNDamuNDAdikayA kriyayA ca kim ? (ihaM) iha-asmin loke (egesiM) ekeSAM keSAzcit vAdimAm (AhiyaM) AkhyAtaM-kathanam kiM, kevalaguroH kRpayaiva sArambhAdi matve'pi. mokSo bhaviSyatyevetyevaM bhASamANAH kathaM kasyA'pi saMsArasAgarAt trANAya zaragAya vA samarthA bhaveyuH naiva kadApIti bhAvaH / atastAn prati sva trANAya na. gacchet / yadIme na trANAya samarthA stadA kAn trANAya gacchedityatrA''ha -----...-- kara lete haiM, aisA koI koI kahate hai| unakA kathana yaha hai ki isa duHkha dene vAlI dIkSA se aura mUMDa muDAnA Adi kriyA karane se kyA lAbha hai ? AraMbha yukta hone para bhI yadi gurukRpA prApta ho jAya to usI se mokSa mila jAyagA ! aisA kahane vAle kisa prakAra saMsArasAgarase kisI kA trANa kara sakate haiM ? kaise kisI ke lie zaraNabhUta ho sakate haiM ? kadApi nahI ho sakate / ataH apane trANa ke lie unake samIpa nahIM jAnA cAhie ___ yadi ye trANa nahIM kara sakate to trANa pAne ke lie kisakI zaraNa lenA cAhie ? isa prazna kA uttara dete haiM-jo parigraha se rahita haiM arthAt jo dharmopakaraNoM ke sivAya zarIra ke upabhoga ke lie raMca mAtra bhI parigraha te evA mamatvabhAva yukata puruSane paNa saparigraha ja kahe che jeo chakAyanA jInI hatyA karavA rUpa AraMbhathI yukta hoya che, temane sAraMbha kahe che. evA hiMsAdi karanArAo paNa mokSa prApta karI zake che, evuM kaI kaI matavAdIo kahe che. teo evuM pratipAdana kare che ke A duHkhadAyaka dIkSA levAthI ane kezaluMcana Adi kriyAo karavAthI za lAbha che? AraMbhayukta jIva paNa gurukRpAnA prabhAvathI mokSa prApta karI zake che." AvuM kahenArA leke saMsArasAgara tarAvavAne samartha hotA nathI. temanuM zaraNa svIkAranArane uddhAra thaI zakatuM nathI tethI mumukSu chae temanuM zaraNa svIkAravuM joIe nahIM je teo zaraNa ApavAne samartha na haiya, te konuM zaraNu zodhavuM? A praznane uttara ApatA sUtrakAra kahe che. jeo parigathI rahita che. eTale ke jeo dhapakaraNo sivAyanA zarIranA upabhegA mATene bilakula parigraha rAkhatA nathI, tathA jeo AraMbhathI grahita che eTale ke jeo For Private And Personal Use Only
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru a. 1 u. 4 sAdhujIvanayAtrAnirvAhanirUpaNam 413 "apariggahA" ityAdi / 'apariggahA' aparigrahAn yeSAM dharmopakaraNA'tiriktaH zarIropabhogArtha svalpo'pi parignaho nAsti tAn tathA 'aNAraMbhA' anArambhAn ArambharahitAn yeSAM sAvadyakarmaNi manaso'pi vyApAro nAsti, kimuta kAyikavAcikavyApArasaMbhAvanA tAn itthaMbhUtAna laghukarmaNastIrthakaragaNadharAn bhAvitAtmAnagArAn vA 'bhikkhU ' bhikSuH muniH 'tANaM' vANaM zaraNam 'parivvae' parivrajet svAtmanaH saMsArasAgarAduddhArAya gacchet / etAn saMprApya mukti prApnuyAditi bhAvaH // 3 // __ArambhaM parignadaM ca varjayitvA sAdhuH kathaM jIvanayAtrAM nirvahediti darzayati--"kaDesu" ityAdi / mUlam-- "kaDesu ghosamesejA, viU dattesaNaM care / agiddho viSpamukko ya omANaM parivajjae // 4 // chAyA-- "kRteSu grAsameSayet vidvAn dattaiSaNAM caret / agRddho vipramuktazca apamAnaM parityajet // 4 // nahIM rakhate tathA jo AraMbha se rahita hai arthAt jo mana se bhI sAvadha kArya nahIM karate haiM-vacana aura kAya se sAvadha vyApAra kI bAta hI dUra rahI aise laghukarma tIrthakara gaNadhara aura bhAvitAtmA anagAroM kI bhikSu zaraNa grahaNa kre| saMsArasAgara se apanI AtmA kA uddhAra karane ke lie unhIM kI zaraNa meM jAnA caahie| unakI zaraNa meM jAne se hI mukti kI prApti hotI hai // 3 // AraMbha aura parigraha kA tyAga karake sAdhu kisa prakAra jIvana nirvAha kara sakatA hai ? yaha dikhalAte haiM-" kaDesu" ityaadi| mana, vacana ane kayA dvArA sAvadha kRtya karatA nathI, evA laghukama tIrthakara, gaNadhara ane bhAvitAtmA aNagAronuM zaraNa bhikSue levuM joIe saMsArasAgarane tarI javAnI abhilASAvALA bhikSue temanuM ja zaraNa svIkAravuM joIe temanA zaraNe javAthI ja muktinI prApti thAya che. 3 Arabha ane parigrahane tyAga karIne, sAdhu kevI rIte jIvananirvAha karI zake che? mA praznako uttara bhApatA suutr||2 4 cha - "kaDesu" tyA: For Private And Personal Use Only
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 414 sUtrakRtAGgasUte anvayArthaH"viU" vidvAn samyaga jJAnavAn muniH 'kaDesu kRteSu anyaiH saMpAditeSu / 'ghAsaM' grAsa piNDa miti yAvat / 'ese jA' eSayet AveSayet gRhasthaiH svaH nimittaM sampAditAhArasyAnveSaNaM kuryAt / tadapi nAdattaM kintu 'dattesaNaM' dattaiSaNAMka dIyamAnAhArAdikasyaiSaNAm 'care' caret abhilaSet / tat kIdRzo bhUtvA care dityAha='agiddho' amRddhaH shRddhibhaavrhitH| tathA-'vippamukko' vipramuktaH, gagadveSaparivarjitaH / 'ya' ca-tathA-'omANaM' apamAnam , 'pavijae' parivarjayet / gRhasthairadatte'lpadatte vA svApamAnaM na vicArayet kintu samabhAvaM bhajediti bhAvaH / zabdArtha--'viu-vidvAn vidvAn puruSa 'kaDesu-kRteSu' dusare dvArA saMpAdana kiye hue AhArameM se 'ghAsaM-grAsam' eka mAsa 'esejjA-eSayeta' gaveSaNA kare, dattesaNaM-dattaiSaNAM' diye hue AhAra ko lene kI 'care-caret' icchA kare aura 'agiddho-agRddhaH gRddhi-Asakti rahita tathA 'vippamukko-vipramuktaH' rAgadvepa varjita hokara 'ya-ca' evaM 'omANaM-apamAnam ' dUsare dvArA kiyA gayA apane apamAna ko 'parivvae-parivarjayet ' tyAgade arthAt mAnApamAnoM meM samabhAva rahe // 4 // anvayArthasamyagjJAnavAn muni dUsaroM ke dvArA banAye hue AhAra kI gaveSaNA kare arthAt gRhasthoM ne apane nija ke lie banAye AhAra kA anveSaNa kre| vaha AhAra bhI adatta nahI kintu unake dvArA pradatta ho, usI kI abhilApA kare / use bhI kisa prakAra grahaNa kare ? gRddhi se rahita hokara . zAya'-'viu-vidvAn vidvAn 535 'kaDesu-kRteSu' mA dvArA pAuna 42 mA 2mAthI ghAla-grAsam' me zrAsa 'pasejjA-eSayet' gvessnn| 42 'dattesaNa dattaSaNAM' hIdhesa mArane vAnI 'care-caret / 42 ane 'agidhdho--agRddhaH dvi-mAsahita 2Dita tathA 'viSamukko-vipramukta:' rAgadveSathIta ne 'ya-ca' avama 'omANaapamAnam' mI dvArA 42 potAnA apamAnane paridhae-parivaja yet'-tyAjI arthAt mAnApamAnamAM samabhAva rAkhe. kA __ -sUtrAtha gRhae pitAne nimitte ja banAvelA AhAranI samyaga jJAnavAna sAdhue veSaNa karavI joIe-sAdhune nimitte banAvela AhAra grahaNa kare joIe nahIM. sAdhue adatta AhAranI abhilASA rAkhavI nahIM paNa pradatta AhAra paNa teNe gRddhi tathA rAgazreSathI rAhata thaIne grahaNa karavo joIe kadAca gRhastha AhAra pradAna na kare athavA For Private And Personal Use Only
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bodhinI TokA pra. zru a. 1. u. 4 udgamAdipo'zadoSanirUpaNam 415 TIkA 'viU' vidvAn=cAritrapAlanaikarato muniH 'kaDesu kRteSu gRhasthena svArthAya sampAditeSu catuvidhAhArAdiSu 'ghAsa' grAsaM piNDam 'esejjA epayet' SoDazodgama doSaparihArapUrvakamAhArAdikaM gRhNIyAdityarthaH te ca poDazadopA ise mUlam - AhAkammuddesiya, pUikamme yamIsajAe ya / ThavaNA pAhuDiyA ya, pAoyarakI pAmicce || 1 || pariyahie abhiDe. ubbhinne mAlohaDeya | acchijje aNisi, ajjhoyarae ya solasame ||2|| chAyA - AdhAkarma 1 auddezikam 2 pUtikarma 3 ca mizrajAta4 ca / sthApanA 5 prAbhRtikA 6 ca prAduSkaraM7 krItaM prAmityam (apamityam) parivartitam 10 abhyAhRtam 11, udbhinaM 12 mAlApahRtam 13 // iti|| Acchedyam 14 anisRSTam 15 adhyavapUrakaM 16 ca poDazaH // 2 // tathA rAgadveSa se rahita hokara grahaNa kre| aura gRhastha yadi na deve athavA thoDA deve to apanA apamAna na jAne kintu samabhAva dhAraNa kare ||4|| - TIkArtha cAritra kA pAlana karanemeM ananya rati vAlA muni aise hI AhAra kI gaveSaNA kare jo gRhasthoM ne apane svayaM ke lie banAyA ho / arthAt udgama ke solaha doSa yaha haiM ( 1 ) AdhAkarma ( 2 ) audezika ( 3 ) pUtikarma (4) mizrajAta ( 5 ) sthApanA ( 6 ) prAbhRtikA (7) prAduSkara (8) krIta (9) prAmitya (10) parivartita (11) abhyAhRta (12) udbhinna (13) mAlApahRta . A Ahara vaheArAve, te paNa sAdhue apamAna mAnavu. jeie nahIM, parantu sabhalAva dhArA vo hame // 4 // cAritranu pAlana karavAmAM tatpara munie udgama Adi doSothI rahita AhAranI gaveSaNA karavI joie gRhasthAe sAdhune nimitte nahIM paNa peAtAne ja nimitte banAvelA AhAra grahaNa karavA joie udgamanA nIce pramANe 16 doSo kahyA che- (1) AdhAma', (2) bhaddezita, ( 3 ) pUtimbha, (4) bhizrannata, (5) sthApanA, (9) ' AkRti), (7) AduSpura, (8) DIta, (8) prAmitya, (10) parivartita (11) alyAhRta, For Private And Personal Use Only
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgo tatra-AdhAkarma-AdhayA-sAdhu praNidhAnena yatkarma tad AdhAkarma, sAdhupraNidhAnamAzritya yat kriyate, tad AdhAkarmocyate 1 / auddezikamsAdhumuddizya yatkRtaM tat 2 / pUtikRtam AdhAkarmAdyAhArasya sikthena mizritaM pUtikarmocyate etAdRzamAhAro yadi sahasragRhAntarito'pi dIyate tadA etaddoSaduSTocyate 3 / mizrajAtam-sAdhugRhasthaM ceti dvayaM mizratayoddizya yatkRtaM tat 4 / sthApanA-yat sAdhunimittaM sthApitaM tat 5 / prAbhRtikA-sAdhunimittaM prAghUrNakAn pUrva pazcAt kRtvA yat kriyate tat / prAbhRtameva (14) Acchedya (15) anisRSTa aura (16) (16) adhyavapUraka / inakA artha isa prakAra hai(1) AdhAkarma-sAdhu ke nimitta se cha kAya kA AraMbha karake pakAyA AhAra AdhAkarmI haiN| (2) auddezika-kisI eka sAdhu ke uddezya se jo banAyA gayA ho| (3) pUtikarma-jisa AhAra Adi meM AdhAkarma kA thoDA sA bhAga eka sItha bhI milA ho usa AhArako yadi hajAra gharakA aMtara dekara bhI sAdhuko denemeM Aveto bhI pUtikarma doSayukta kahA jAtA haiN| (4) mizrajAta-jo AhAra sAdhu aura gRhastha donoM ke lie banAyA gayA ho / (5) sthApanA-jo amuka sAdhu ko DhuMgA aisA vicAra kara rakha choDA ho (6) prAbhRtikA-sAdhu ke nimitta se mehamAnoM ko Age pIche karake (12) minna,(13) bhAtAta, (4) mA chedha, (15) mAnisaTa, mane (16) adhyakSa24. A padene artha nIce pramANe che. (1) mAghAbha-2 mAhAra sAdhune nibhitte, 74yanA yonI 2 (75maIna) karIne banAvavAmAM AvyA hoya, evA AhArane AdhAkami kahe che. (2) dezika- keIeka sAdhune nimitte ja banAvelA AhArane audezika kahevAya che. (3) pUtikarma je zuddha AhAramAM AdhAkarma Adi deyukta AhArane eka kaNa paNuM raheluM hoya che, te AhArane je eka hajAra gharanuM aMtara ApIne sAdhune vahorAvavAmAM Ave te paNa te AhAra Adi pUtikarma doSayukta AhAra kahe che. (4) bhinata-2 mADAra sAdhu mane stha, mannene nimitta manAvya loya, tene mizrijAta AhAra kahe che. (5) sthApanA- amuka sAdhune harAvavA mATe je AhArane alaga mUkI rAkhe heya, tene sthApane doSayukta AhAra kahe che. (6) prAbhUtikA- sAdhune mATe mahemAnane AghA pAchA karIne karavAmAM Ave te For Private And Personal Use Only
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhino TIkA pra. zru. a. 1 u.4 udgamAdiSoDazadoSanirUpaNam 417 prAbhRtikA taduktamantareNa yA dIyamAnA bhikSA sA prAbhRtikocyate 6 / prAduSkaram--andhakAre prakAzaM kRtvA yaddIyate tat 7 / krItam-sAdhunimittaM mUlyena gRhItvA yadIyate tat 8 / prAmityam--sAdhvarthamanyasakAzAt 'bhUyo'pi, tubhyaM dAsyAmIti kRtvA yaducchinnamAnIyate tat 9 / parivartanam-sAdhunimittaM parivartya anya vastusthAne anyadvastudatvA yadAnIyate tat 10 / abhyAhRtamsvagRhAt paragRhAdvA AnIya sAdhu-saMmukhe gatvA yaddIyate tat 11 / udbhinnamgomayAdinA--mudritaM bhAjanamudbhidha yadIyate tat 12 / mAlApahRtam-mAle-gRtaiyAra kiyA jAya / prAbhUta ko hI prAbhRtikA kahate haiN| usake bhojana kiye vinA dI jAne vAlI bhikSA prAbhRtikA kahalAtI hai| (7) prAduSkara-a~dhere meM ujelA karake dI jAne vAlI bhikSA / (8) krIta-sAdhu ke nimitta kharIda kara dI jAne vAlI bhikSA / (9) prAmitya-sAdhu ke nimitta vApisa lauTAne ke vAyade para udhAra lI hui bhikssaa| (10) parivartita-sAdhu ke adala badala karake eka ke badale dUsarI vastu dekara lAI huI bhikssaa| (11) abhyAhRta-apane yA parAye gharase lAkara aura sAdhu ke sanmukha jAkara jo dI jaay| (12) udminna-gobara Adi se mudrita [chAbe hue pAtra ko ughADa kara diyA jAne vAlA AhAra Adi / prAkRtika AhAra deSa kahe che. te prAkRtane prAbhUtikA paNa kahe che. (7) prAduSkara- aMdhakAravALI jagyAmAM ajavALuM karIne je AhAra vaherAvavAmAM Ave che, tene prAdukkara doSayukta AhAra kahe che. (8) kIta-sAdhune nimitte kharIda karIne sAdhune pradAna karAtI bhikSAne krIdoSayukta kahe che (9) prAmitya-pAchI ApavAno vAyado karIne bIjAnI pAsethI sAdhune nimitte lAvavAmAM AvelI vastu prAmityadevayukta gaNAya che. (10) parivartita-potAne gherathI kaI vastu anyane ApIne tenA badalAmAM sAdhu nimitte kaI vastu levAmAM Ave, te tene parivartita doSayukta gaNAya che. (11) abhyAhata-pitAne gherathI ke pArakA gherathI lAvIne je vastu (bhikSA) sAdhune pradAna karAya che, tene abhyAhuta deSayukta gaNAya che. (12) udubhinna-gAra, mATI AdithI AcchAdita pAtra uparathI te AcchAdana khUlyuM karI nAkhIne temAMthI je bhikSA sAdhune vaherAvAya, tene ubhinna deSayukta kahevAya che. su. 53 For Private And Personal Use Only
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 418 sUtrakRtAGgasUtre hoparitale sthitaM vastu nizreNyAdikasaMsthApanena tata uttArya yahIyate tat 13 / Acchedyam-anicchato'pi nirbalAdeH sakAzAt sAdhudAnAya yadgRhyate tat 14 / anisRSTam--anekasvAmikavastu anyAnanAcchya teSvekena kenacid yaddIyate tat 15 / adhyavapUrakam--culhikAdhuparisthApite'dhizrayaNe sAdhyAgamanAya sAdhunimittamadhikaM pUrayitvA niSpAditaM yaddIyate tat 16 / eSaSoDazodoSaH // 2 // punazca vidvAn saMyamImuniH 'dattaisaNaM' datteSaNAM datteSu gRhasthairdIyamAneSu dautyadhAtryAdhutpAdanAdoSayaniteSu AhArAdiSu eSaNAM grahaNaiSaNAM 'care' caretaanutiSThet / yata udgamadoSarahito mUlataH zuddho'pyAhArAdidauMtyadhAcyAdi(13) mAlApahRta-ghara ke UparI maMjila para rakkhI vastu ko nasainI Adi lagAkara aura vahA~ se utArakara dI jAne vaalii| (14) Acchedha-nirbala Adi se chInakara jo bhikSA dI jAya / (15) anisRSTa-jisa vastu ke aneka svAmI ho vaha dUsaroM se pUche vinA kisI eka ke dvArA dI jAya to anisRSTa kahalAtI hai| (16) adhyavapUraka-cUlhe ke Upara koI vastu rakkhI ho, aura sAdhu ke nimitta usameM kucha adhika DAlakara taiyAra kiyA huA aahaar| yaha solahavA~ doSa haiN| isake atirikta saMyamI muni gRhasthoM ke dvArA diye jAne vAle tathA dhAtrI dautya Adi utpAdanA doSoM se rahita AhAra Adi meM hI grahaNa epaNA kre| kyoMki udgama doSoM se rahita AhAra Adi bhI dhAtrI Adi utpAdanA doSoM se aura zaMkita prakSita Adi dasa grahaNaiSaNA ke doSoM se (13) mAlApADuta gharanA upalA mALe rAkhelI vastune nisaraNI Adi mUkIne tyAMthI utArIne sAdhune ApavAmAM Ave, te sAdhune mAlApahRta doSa lAge che, (14) Achedya-nabaLA pAsethI khUMcavI laIne sAdhune pradAna karavAthI, lenAra sAdhune Adya deSa lAge che. (15) aniSTa-je vastunA aneka svAmI heya, evI vastu dareka svAmInI anumati vinA pradAna karavAthI aniSTa gaNAya che. evI vastu grahaNa karanAra sAdhune anisRSTa grahaNa karavAne doSa lAge che. (16) adhyavapUraka-kaI vastu cUle caDAvelI hoya, temAM sAdhune nimitta DI vadhAre vastu nAkhIne taiyAra karAyelA bhejanane adhyapUraka kahe che. A 16 ugema do kahyA che. A doSa gRhastha sAdhu ne lagADe che. A dethI yukta AhAra sAdhue grahaNa kare joIe nahIM. vaLI ghAtrI, datya Adi 16 utpAdana dothI rahita AhAranI ja saMyamI atie gaSaNA karavI joIe. kAraNa ke ujhama dethI rahita AhArAdi paNa dhAtrI For Private And Personal Use Only
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. SoDazotpAdanAdidoSanirUpaNam 419 SoDa sotpAdanAdoSaH zaGkitamrakSitAdidazagrahaNeSamAdoSaizca duSTo bhavitumahasyato'tra dattaiSaNApadena taddoSazuddhiH prdrshitaa| te ca SoDazotpAdanAdoSA ime----"dhAI 1 dui 2 nimitte 3 AjIva 4 vaNImage 5 tigicchA 6 ya kohe7 mANe8 mAyA9, lobhe10 ya havaMti dasa ee // 1 // "pubbi pacchA saMthava 11 vijA 12 maMte 13 cuNNa14 joge15 ya / uppAyaNAidosA, solasame mUlakamme16 ya // 2 // chAyA-- dhAtrI (dhAtrIkarma) 1, dUtI (dRtIkarma) 2, nimittaM 3, AjIvaH 4 vanIpakaH 5, cikitsA 6 ca, krodhaH7, mAnaH8, mAyA9, lobhazva10 bhavanti daza-ete // 1 // pUrva pazcAtsaMstavaH11 vidyA12 mantra13 tha cUrNa 14 yoga15 zca / utpAdanAdi doSAH, SoDazaM mUlakarma 16 ca // 5 // tatra-dhAtrIkarma--AhArAdi grahaNArtha kSIra-majjana-maNDana-krIDano-saGga dhAtrIti paJcavidhadhAtrIviSayakakAryakAraNaM dhAtrIkarmocyate 1 / dUtIkarma-- dUSita ho jAtA hai| ataeva yahA~ ' dattaiSaNA pada se una doSoM kI bhI zuddhi pradarzita kI gaI hai| utpAdanA ke ve solaha doSa ye haiM (1) dhAtrI (2) dUtI (3) nimitta (4) AjIva (5) vanIpaka (6) cikitsA (7) krodha (8) mAna (9) mAyA (10) lobha (11) pUrvapazcAsaMstava (12) bidyA (13) maMtra (14) cUrNa (15) yoga aura (16) mUlakarma, yaha utpAdanA ke doSa haiN| inakA svarUpa isa prakAra hai (1) dhAtrI-karmadhAe~ pA~ca prakAra kI hotI hai-dha pilAne vAlI, nahalAnevAlI, zrRMgAra karane vAlI, khelAne vAlI aura godI meM lene bAlI ina dhAyoM meM se kisI kA kArya karake AhAra Adi prApta karanA / Adi utpAdana thI ane zakti mizrita Adi dasa grahaUSaNanA dethI dUSita thaI jAya che. tethI ahIM dattakaNA pada dvArA te doSanI zuddhi paNa pradarzita karavAmAM AvI che sAdhunA pitAnAthI lagADavAmAM AvatA utpAdananA te 16 de nIce pramANe che (1) yAtrI, (2) itA, (3) nimitta, (4) mApa, (5) banI54, (6) vilsiA , (7) Adha, (8) mAna, mAyA, (10) bosa, 11) pUrva pazcAta saMstava, (12)vidhA, (13) maMtra, (14) yUpa, (15) vega ane (16) mUlakarma have te 16 utpAdanA donuM svarUpa prakaTa karavAmAM Ave che. (1) dhAtrI- dhAtrI pAMca prakAranI hoya che. dUdha pivarAvanArI, snAna karAvanArI, zaNagAra karanArI, ramADanArI ane khoLAmAM lenArI. A dhAtrIomAMthI koI paNa dhAtrInuM kAma karIne AhArAdi prApta karavAthI dhAtridoSa lAge che.' For Private And Personal Use Only
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 420 sUtrakRtAGgasUtro dutI-parasparasandezavAhikA tasyAH karma-AhArAdyartha tadnAme'nyagrame vA gRhasthAdeH sandezakathanam 2 / nimittam AhArAdyartha bhaumAntarikSAghaSTavidhanimitta kathanam 3 / AjIvaH-AjIvikA-AhArAdyartha jAtikulAdipradarzanam 4 / vanIpakaH-AhArAdyartha gRhasthadAnaprazaMsAM kRtvA svavanIpakatvapradarzanam yadvA-anyaraGkabhikSuvad yAcanam 5 / cikitsA-rogapratIkAraH, AhArAdyartha rugNagRhasthAnAmauSadhAdipradAnam 6 / krodhaH-AhArAdyartha krodhapUrva zApAdidAnam 7 / mAnaH . (2) dutIkarma-dutI kA arthAt eka kA saMdeza dUsare ko pahu~cAnekA kAma karake AhArAdi prApta karanA arthAt AhArAdi prApta karane ke lie usI yA anyagrAma meM gRhastha AdikA saMdeza khnaa|| (3) nimitta-AhArAdi ke nimitta saMbaMdhI yA AkAzasaMbaMdhI ATha prakAra ke nimitta khnaa| (4) AjIva-(AjIvikA) jAti kula Adi prakaTa karake bhikSA prahaNa krnaa| (5) vanIpaka-AhArAdi prApta karane ke lie gRhastha ke dAnakI prazaMsA karake apanI vanIpakatA [maMganApana] dikhalAnI athavA dUsare daridra bhikhArI kI taraha mAMganA, (6) cikitsA-AhAra Adi ke lie rogI gRhasthoM ko auSadha Adi denaa| (7) krodha- AhArAdi ke lie krodha karake zApa Adi denA / | (2) katikarma-ekane saMdeze bIjA ne pahoMcADe tenuM nAma dUtikarma che. eTale ke AhArAdi prApta karavA mATe gAmamAM ja athavA paragAma gRhasthAdine saMdeza pahoMcADe Ama karavAthI dutika deSa lAge che (3) nimitta-AhAzadi prApta karavA mATe bhUmi saMbaMdhI ke AkAza saMbaMdhI ATha prakAranAM nimitta kahevA. (4)-4080quelfqst) onld, gn in 42 OMrIna miL praya 42vI. (pa) vanIka- AhArAdi prApta karavAne mATe pitAnI vanapaktA bhikSA prApta karavAnI IcchA) batAvavI. athavA kei daddhi bhikhArInI jema mAgavuM. (9) cikitsA- AhArAdi prApta karavAnI IcathI regI gRhasthane auSadha devuM. -sAhina nimitta / zanAya Apako For Private And Personal Use Only
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 1 u. 4 SoDazotpAdanAdidoSanirUpaNam 421 svotkarSAdipradarzanam 8 / mAyA-veSAdiparivartanena paravaJcanAkaraNam 1 / lobhaH-rasAdilolupatA karaNam 10 / pUrvapazcAtsaMstavaH-bhikSAdAnAtpUrva patrAdvA gRhasthasya saMstavanam / 11 / vidyArohiNIprajJaptyAdipradarzanam 12 / mantra:-- puruSadevatAdhiSThitavAgmAtrasiddhaH, tatpradarzanam 13 / cUrNaH-vazIkaraNasaubhAgyadaurbhArayAdikArakaH bAhyopayogI vA, tatpradarzanam 14 / yogaH-antardhAnAdinimitamanekavastUnAM samizraNarUpaH yadvA-antarupayogI yogaH tatpradarzanam 15 / (8) mAna apanA bar3appana dikhlaanaa| (9) mAyA-veSa Adi badalakara dUsaroMko dhokhA denA / (10) lobha-rasalolupatA prakaTa karanA / (11) pUrvapazcAta saMstava-bhikSA lene se pahale agara pIche se gRhastha kI prazaMsA krnaa| (12) vidyA-rohiNIprajJapti Adi vidyA kA pradarzana karanA / (13) maMtra puruSadeva jisakA adhiSThAtA ho, aura jo pATha karane se hI siddha ho jAya vaha maMtra kahalAtA hai| usa matra kA pradarzana karanA / (14) cUrNa-vazIkaraNa saubhAgya yA daurbhAgya karane vAlI yA jo bAhya upayoga meM Ave vaha cUrNa kahalAtA hai| usakA pradarzana karanA (15) yoga-antardhAna (adRzya gAyaba hone ) Adi ke lie aneka vastuoM kA saMmizraNarUpa yoga hotA hai / yA jo Antarika upayoga meM Ave vaha yoga kahalAtA hai| usakA pradarzana karanA / (8) bhAna-potArnu mahatva matA: (e) bhAyA-5 mA malIna mIlane gavA. (10) sola-rasolupatA 548 42vI. (11) pUrvapazcAt saMstava-bhikSA letA pahelAM athavA pachIthI gRhasthanI prazaMsA karavI. (12) vidhA-used prati mAha vidhAnu prahazana khu. (13) maMtra-puruSa deva jene adhiSThAtA hoya ane je pATha karavA mAtrathI ja siddha thaI jAya tenuM nAma maMtra che. evA maMtranuM pradarzana karIne bhikSA prApta karavAthI sAdhune deSa lAge che. (14) cUrNa-AhAra prAptinI IcachAthI vazIkaraNa, saubhAgya athavA durbhAgya karanArUM bAhya upagamAM Ave evuM cUrNa (bhUko) ApavI tenuM nAma cUrNadeNa che. (15) ga-aMtardhAna (adazya thavuM te) Adine nimitte aneka vastuonAM saMmizraNa rUpa vega hoya che. athavA je Antarika upagamAM Ave, tene vega kahe che. te yuganuM pradarzana karIne bhikSAdi prApta karavAthI doSa lAge che. For Private And Personal Use Only
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtasUtre mUlakarma--mUlamiva mUlaM--bhabavRkSamUlakAraNaM sAvadhakriyArUpam, garbhastambhana-garbhAdhAna-garbhapAta-garbhazAtana--garbhavardhanarUpam tatpradarzanam / dazagrahaNaiSaNAdoSAzcettham "saMkiya1--makkhiya2 nikkhittaM3 pihiya4 sAhAriya5 dAyagudammIse7 apariNata8 litta9 chaDDiya20, esaNadosA dasa havaMti // 1 // chAyAzaGkitam 1 bhrakSitam nikSiptam3 pihitaM4 saMhRtam5 dAyakam6 unmizram7 apariNatam8 limam9 charditam 10 eSaNAdoSA daza bhavanti // 1 // tatra---zaGkitam-ASAkarmAdidoSasambhAvanam 1 / mrakSitam-- sacita pRthivIjalAdinA deyavastu yasmin deyaM vastu vidyate tatpAtraM, dAturhastAdivA'vaguNThitaM bhavettadA mrakSitaM kathyate 2 / nikSiptam-sacittoparideyavastunaHsthApanam , (16) mUlakarma-jo saMsAra vRkSake mUlake samAna ho, aise garbhastambhana, garbhAdhAna, garbhapAta, garbhazAtana, garbhavardhanarUpa pApavyApAra ko mUlakarma kahate haiM usakA pradarzana karanA / arthAt mUlakarma karake bhikSA prApta krnaa| ___ grahaNaiSaNA ke dasa doSa isa prakAra haiM (1) zaMkita (2) mrakSita (3) nikSipta (4) pihita (5) saMhRta (6) dAyaka (7) unmizra (8) apariNata (9) lipta aura (10) chardita / inakA svarUpa isa prakAra hai-zaMkita lenevAle denevAle donoMko jisa AhAra meM saMdeha ho / (2) mrakSita-devavastu jisameM deyavastU ho vaha pAtra athavA dAtA kA hAtha Adi sacitta pRthvI yA jala Adi se bharA ho / (3) nikSipta-deyavastu kisI sacitta vastu para rakkhI ho athavA sacittavastu (16) mUlakama-garbhastaMbhana, garbhAdhAna, garbhapAta, garbhazAtana ane garbhavaIna rUpa saMsAra vRkSanA mULasamAna pravRttine mULakarma kahe che. A mUlakarmanuM pradarzana karIne bhikSA prApta karavAthI deSa lAge che. aDoSa-devAnA hoSAnIya pramANe cha- (1) zata, (2) prakSita, (3) nikSita, (4) piDita, (5) sahita, (6) hAya, (7) mizra, (8) mapariNata, (6) siH bhane (10) chardita. temanuM svarUpa A prakAranuM che. - (1) zaMti-je AhAgnI nirdoSatA viSe lenAra denArane zaMkA hoya, te AhArane zakti AhAra kahe che.. (ra) prakSita-pradAna karavAnI vastu, te vastu bhareluM pAtra athavA dAtAnA hAtha Adi mATI athavA jaLa pAdi vaDe kharaDAyela hoya, te te vastu prakSita doSayukta gaNAya che. (3) nikSiNa-deya vastune keI sacitta vastu para mUkI hAya, athavA sacina vastune For Private And Personal Use Only
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 4 zaMkitAdidazadoSanirUpaNam 423 acitta deyavastUpari sacittasya sthApanam anantaraparamparArUpeNa-sparzanaM vA nikSipta procyate 3 / pihitam-deyavastu sacittena sthagitam 4 / saMhRtam-sacittajalA dipAtraM riktIkRtya tasmit deyavastunaH sthApanam 5 / dAyakaM-dAyakadoSaH-- andhaH, kuSThI, paGguH, jvaritaH, bAlaH, glAnaH, unmattaH, ityAdirUpo dAyako bhavettadA tasya hastAd bhikSAgrahaNaM dAyakadoSaduSTaM bhavati 6 / unmizram-- acittavastuni alpasya vyaJjanAderadhikakaraNArtham uparitaH sacittajalAdemizraNam 7 / aparigatam-sacittasyAcittatvenApariNamanam-aprAsukIbhUtamiti8 / liptam--gomayAdinA tatkAlaliptasthAne sthitamazanAdikaM liptadoSaduSTamucyate / deyavastu para rakkhI ho yA sAkSAt athavA paramparA se deyavastu kA sacitta ke sAtha sparza ho / (4) pihita-deyavastu sacitta se DhaMkI ho / (5) saMhRta-sacitta jala Adi se gIle pAtra ko khAlIkarake usameM deya vastu rkhnaa| (6) dAyaka-andhA, koDhI, la~gaDA, jvaragrasta, vaccA, bImAra, pAgala yA isI prakAra ke anya ayogya dAtA ke hAtha se bhikSA lenA / (7) unmizra- sacitta acitta donoM kA mizraNa ko unmizra kahA jAtA hai (8) apariNata- zastra pariNata na ho| (9) lipta-govara Adi se tatkAla lIpe hue sthAna para rakkhA huA azana Adi lipta doSa se dRSita kahalAtA haiM / athavA alipta pAtra deya vastu para rAkhI hoya athavA deya vastune sacitta vastunI sAthe paraMparAnI apekSAe sparza thatuM hoya. (4) piDita-heya paratune sathitta vastu paDe diseii DAya. (5) saMhata-pANI Adi sacitta vastu bharelA pAtrane khAlI karIne bhInA vAsaNamAM rAkhelI vastune grahaNa karavAthI saMhata deSa lAge che. (6) ya4-mAMdhaNA, mevA, Cl, 112yasta, 4, aibhA2, pAgala athavA evA ja keI anya agya dAtAne hAthe bhikSA levAthI dAyaka deSa lAge che. (7) anbhi-sacitta bhayitta manne vastu nA milane bhi Sa he cha. .. (8) aparizta- zatraparizata nAya te mapariNata doSa 4Aya che. . (0 lisaje sthAna para tatkAla tAjI ja gAra karI hoya ke mATI AdIthI lakhyA hoya evA sthAna para rAkhelA azinAdIne lIkha dekhathI dUSita gaNAya che. athavA alipta For Private And Personal Use Only
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 424 sUtrakRtAGgasUtre yadvA aliptasya pAtrasya dadhidugdhatemanAdinA liptIkaraNam / alipte akharaNTite pAtre nikSipya dIyamAnamazanAdinA liptadoSaduSTaM bhavati 9 / chaditam yadazanAdidAnasamaye itastataH sikthAdinA pAtyate tat 10 / iti / tathA 'agiddho' agRddhaH gRddhibhAvarahitaH 'ya' ca tathA 'viSpamuko' vipramuktaH rAgadveSarahitaH 'omANaM' apamAnam AhAragrahaNasamaye jAyamAnaM svApamAnam 'parivajjae' parivarjayet pariharet / atra 'agRddhaH' 'vipramuktaH' ityanena padadvayena pazcagrAsaiSaNA doSAH pradarzitAH / tathAhi "iMgAle 1 dhUme2 saMjoyaNA4 pamANe5 kAraNe5" chAyA-aGgAraH1, dhUmaH2, saMyojanA3, pramANam4 kAraNam5 / ko dahI dUdha Adi se lipta karanA / alipta arthAt vinA bhare pAtra meM DAla kara diyA jAne vAlA bhI azanAdi AhAra lipta doSa se duSita kahalAtA hai| (10) chardita-dete samaya azanAdi ke kaNa yA sItha Adi idhara udhara vikherate hue diye jAe~ to vaha azanAdi chadita doSa se duSTa hotA hai| isa prakAra ullikhita doSoM se bacatA huA sAdhu jo AhArAdi grahara kare usameM bhI gRddhi nahIM honI cAhie use Asakti rahita honA cAhie tathA rAgadveSa se rahita honA cAhie / sAdhu ko dUsaroM kA apamAna nahIM karanA cAhie arthAt apane jJAna aura tapazcaraNa kA abhimAna karake anya kI avahelanA nahIM karanI cAhie / yahA~ 'agRddha' aura vipramukta 'ina do padoM se grAsaipaNA ke pAMca doSoM kA tyAga pradarzita kiyA gayA hai / ve doSa ye haiM-(1) aMgAra (2) dhUma (3) saMyojanA (4) pramANa aura (5) kAraNa / pAtramAM dahIM dUdha Adi vaDe lisa karavAM. eTale ke kaI khAlI pAtramAMdudha, dahIM AdI padArtha bharIne sAdhune vahorAvavAthI te AhAra paNa lisa daSathI dUSita thayeluM gaNAya che. (10) chardita-sAdhune vaherAvatI vakhate lAvavAmAM Avate AhAra verAte Ave te te AhAra chatidoSa vALa kahevAya che. uparyukta de na lAge evI rIte je AhArAdi grahaNa kyAM hoya tenA pratye guddhibhAva rAkhavuM joIe nahIM. temAM Asakti rAkhyA vinA ane rAgadveSathI rahita banIne te AhArAdine upabhega kare joIe. sAdhue bIjAnuM apamAna karavuM joIe nahIM, eTale ke potAnA jJAna ane tapazcaraNanuM abhimAna karIne anyanI avahelanA karavI joIe nahIM. ahIM " amRddha ane "vipramukta" A be pado vaDe grAauSaNanA pAMca dene tyAga karavAnuM sUcita karAyuM che. te pAMca de nIce pramANe che. For Private And Personal Use Only
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. grAsaiSaNAyAH paJcadoSanirUpaNam 425 tatra--aGgAradopaH-rAgeNa-manojJAhArAdeH tadAyakasya vA prazaMsAM kurvataH AhArAdyupabhogaH cAritrendhanasyAGgArabhavanAt / 1 / / dhUmadopaH--dveSeNa amanojJArasavirasAdyAhArAdestadAyakasya vA nindApUrvakamupabhogaH cAritrendhanasya malinIkaraNAt / 2 / saMyojanAdopaH-AsvAdArthamekasmin dravyAntaramelanam // 3 // pramANadopaH-dvAtriMzatkavalAdhikAhArakaraNam 4 / kAraNadoSaH-paTkAraNamantareNAhArakaraNam / 5 SaTkAraNAni yathA-"veyaNa1 (1) aMgAradoSa rAgadveSa ke vazIbhUta hokara manojJa AhAra kI yA usake dAtA kI prazaMsA karate hue khAnA / yaha doSa cAritra rUpI iMdhana ko naSTa karane ke lie aMgAra ke samAna hone se 'aMgAra' kahalAtA hai / (2) dhUmadoSadveSa ke vaza hokara amanojJa, arasa athavA vi rasa AhAra kI yA usake dAtA kI nindA karate hue khaanaa| isa se caritra malina hotA hai, ataH ise dhUmadoSa kahate haiN| (3) saMyojanAdoSa-lolupatA ke kAraNa eka vastu meM dUsarI vastu milAkara khaanaa| (4) pramANadoSa-battIsagrasa se adhika bhojana karanA / (5) karaNadoSa-chaha karaNoM ke vinA hI AhAra karanA chaha kAraNa (1) PARopa, (yUbhopa, (3) sNyo| hopa, (4) pramANa dveSa bhane (5) 425 hopa.. (1) aMgAradoSa-rAgane AdhIna thaIne managamate AhAra vakhANa vakhANIne khAya athavA tenA dAtAnI prazaMsA karatAM karatAM khAvAthI aMgAra doSa lAge che. cAritra rUpI Injanane naSTa karavAmAM A doSa aMgArAnI garaja sAre che, A kAraNe tene aMgAradoSa kahevAya che. (2) dhUmadoSa-dveSane vazavatI thaIne amaneza, arasa athavA virasa AhAranI athavA tenA dAtAnI niMdA karatAM karatAM khAvAthI dhUmadoSa lAge che. A pramANe karanAranA cAritramAM malinatA AvI jAya che, te kAraNe A doSane dhUmadoSa kahyuM che. (3) sajanA deSa-lelupatAne kAraNe eka vastu sAthe bIjI vastunuM mizraNa karIne khAvAthI saMjanA doSa lAge che. pramANa doSa-3ra grAsa-koLiyA karatAM adhika AhAra khAvAthI pramANadoSa lAge che su. 54 For Private And Personal Use Only
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 sUtrakRtAgAso veyAvacce 2 iriyaTAe 3 ya saMjamahAe 4 taha pANavattiyAe 5, chaThaM puNa dhammaciMtae 6" // 1 // .. chAyA-vedanA 1 vaiyAvRtyam 2 IryArthAya 3 ca saMyamArthAya 4. tathA prANavRttikAyai 5 SaSThaM puna dharma cintAyai 6 // 1 // iti|c|| evaM muniH grahaNaiSaNA-grAsaiSaNA-paribhogaiSaNA doSAn nivArayan jJAnamadaM tapomadaM ca pariharan mAnApamAnabhayamapanayan saMyamayAtrAM nirvahediti bhAvaH ||gaa. 4 // punarapi teSAmeva matamAha-"logavAyaM" ityAdi logavAyaM NisAmijo ihamegesimAhiyaM / viparIyapannasaMbhUyaM annauttaM tyaannuyN-||5 chAyAlokavAdaM nizAmayet iha ekepAmAkhyAtam / viparItaprajAsambhUtamanyoktaM tadanugam // 5 isa prakAra haiM-(1) vedanA (2)vaiyAvRtya (3) IryApatha (4) saMyamapAlana (5) prANarakSA aura (6) dhrmcintaa| tAtparya yaha hai ki kSudhA kI vedanA ko upazAnta karane ke liye, AcArya Adi kI sevA karane ke liye, IryApatha kI zuddhi ke lie, saMyamapAlana ke lie prANoM kI rakSA ke lie, aura dharmacintana ke liye hI sAdhu ko AhAra grahaNa karanA cAhie / __abhiprAya yaha hai ki muni grahaNaiSaNA, grAsaiSaNA aura paribhogaiSaNA saMbaMdhI doSoM kA nivAraNa karatA huA tathA jJAnamada evaM tapomada ke vazIbhUta hokara dUsaroM ko apane se nimnazreNI ko samajhakara unakA apamAna na kare // 4 // ( 5 kAraNa doSa nIcenA cha kAraNa vinA AhAra karavAthI kAraNa doSa lAge che. 1 vedanA 2 vaiyAvRtya, 3 IryApatha, 4 saMyamapAlana, 5 prANurakSA 6 dharmaciMtA eTale ke sudhAnI vedanAne upUzAnta karavA mATe, AcArya AdinI sevA karavA mATe naryApathanI zuddhine mATe, saMyamana nirvAha mATe, ane dharma cintana karavAnI zakti TakAvI rAkhavA mATe ja sAdhue AhAra grahaNa karavA joIe tAtparya e che ke grahaSaNa prApUNu, ane paribhegaSaNa viSayaka denuM nivAraNa karIne sAdhue saMyamanA nirvAha nimitta nirdoSa AhAra jagrahaNa kare joIe teNe potAnA jJAna ane tapane mada karIne anyane pitAnA karatA halakI zreNInA mAnIne temanuM apamAna karavuM joIe nahIM ja gAthA kan For Private And Personal Use Only
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAmavArtha bodhino TIkA pra. . a. 1 u. 4 punaH amyatIrtha kamatanirUpaNam 427 anvayArthaH(logavAya) lokavAda paurANikAnAM siddhAntam / (NisAmijjA) nizA mayet, zrRNuyAt paurANikavAdaH zrotuM yogya iti bhAvaH / evaM (iha) iha asmin saMsAre (egesiM) ekepA keSAMcit (Ahiye) AkhyAtam-kathanam asti parantu vastutaH- paurANikAnAM kathanam (viparIyapakSasabhUyaM) viparItaprajJAsaMbhUtam viparItabuddhyA racitaM vidyate / . tamA (annautta) anyoktam anyairavivekibhi yatkathitam (tayANugaM) tadanugam= tadevA'nugacchatoti bhAvaH // 5 // TIkA 'logavAya' lokavAdam, lokAnAM= paurANikalokAnAM vAdaH= siddhAntaH phira unhIM ke mata kA nirUpaNa karate haiM-" logavAyaM " ityaadi| zabdArtha-~-'logavAya-lokavAdam' lokavAda arthAt paurANikoMke siddhAMtako 'NisAmijjA-nizAmayet' sunanA cAhie 'iha-iha' isa saMsAra meM 'egesiekeSAM' kinhIkA 'AhiyaM-AkhyAtam ' kathana hai| 'viparIyapannasaMbhUya-viparIta prajJAsaMbhUtam ' paraMtu vastutaH paurANikoMkA siddhAMta viparIta buddhise racita hai, tathA 'annautta-anyoktam ' anya avivekiyoMne jo kahA haiM 'tayANugaM-tadanugam ' usakA anugAmI haiM // 5 // -anvayArthalokavAda ko, jo paurANiko kA eka mantavya hai, sunanA cAhie arthAt vaha sunane yogya hai / aisA kinhIM kA kathana hai, kintu unakA yaha kathana viparIta buddhi se kahA huA hai tathA anya avivekiyoM ke kathana ke samAna hai // 5 // suutr||2 manyatA nA matanu vizeSa ni354 re che "logavAya" tyA : zAya-'logavAya-lokavAda m' yA arthAt 'pozanA siddhAntane 'NisAvijA-nizAmayet' samaya me. 'iha-iha' PAL saMsAramA 'egesi-ekeSAM' menu we 'Ahiya-AkhyAtam' thana cha 'vipariyapannasaMbhUya-viparItaprajJAsaMbhUtam' paraMtu tuta: paune sidvAMta viparIta suddhithI 2yita cha, tathA 'annautta-anyoktam' anya avivAzyAyo 4r2yA cha tayANuga-tadanugam tenu manugAmIche // 5 // sUtrArtha- paurANikanuM evuM maMtavya che ke lekavAdanuM zravaNa karavuM joIe teo lakavAda zravaNa karavA yogya mAne che. paraMtu teo viparIta buddhine lIdhe A prakAranuM kathana kare che tethI te kathanane anya avivekI janAnA kathana samAna ja mAnavuM joIe For Private And Personal Use Only
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 428 www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre > , lokavAdaH, athavA svAbhiprAyeNa yathA tathA kathanaM lokavAdaH, tam 'nisAmijjA' nizAmayet = zrRNuyAt paurANikamataM zreSThamataeva zrotavyam iti 'i' ihaasmin loke 'egesi' ekeSAM keSAJcittanmatAnusAriNAm 'AhitaM' AkhyAtam = kathanamasti kintu he ziSyAH ! tanmatam 'vivarIyapannasaMbhUyaM' viparItaprajJAsaMbhUtam, viparItA = viparyastA prajJA = buddhi:, tayA saMbhUtaM = samutpanna - viparIta prajJAsaMbhUtam = vivekavikalabuddhigrastamityarthaH tathA annautta anyoktam= anyairasarvajJairyat kathitam (tayANugaM) tadanugam = tadanugAmi tatkathanamiti ||5|| atha viparIta buddhinirmitaM lokavAdameva darzayati- 'anaMte' ityAdi / 6 , mUlam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 3 4 5 6 aNate niie loe, sAsara Na viNassa / " 8 9 7 11 12 aMtavaM Niie loe iti dhIro'tipAsai / 6 chAyA ananto nityo lokaH zAzvato na vinazyati / antavAnnityo loka iti dhIro'ti pazyati || 6 || -TIkArtha paurANika lokoM ke siddhAnta ko athavA manamAnA kucha bhI kaha dene ko lokavAda kahate haiM / yaha paurANikasata uttama hai, ataH ise zravaNa karanA cAhie, aisA isa mata ke anuyAyiyoM kA kathana hai / kintu yaha kathana viparIta buddhi se utpanna huA hai| viveka vinAkA kathana hai / anya asarvajJoM ke kathana ke samAna hai ||5|| aba viparItabuddhi se janita lokavAda ko dikhalAte haiM " aNate ' ityAdi / zabdArtha - 'loe - lokaH' yaha pRthivyAdiloka 'anaMte - anantaH' ananta arthAt sImArahita 'niie - nityaH' nitya aura 'sAsae - zAzvataH ' zAzvata hai TIartha - paurANika lokonA ddhiAntane athavA manamAM Ave te kahI devuM tene leAkavAda kahe che. AA paurANika mata uttama che, tethI tene zravaNa karavA joi e, evu te matanA anuyAyIe kahe che. paraMntu A kathana viparIta buddhithI janita che-sat asanA viveka vinAnA lokonu A kathana che. tethI tene anya asava jJonA kathana samAna ja gaNavuM joie ! gAthA pA * Duve sUtrAra viparIta buddhi vaDe nita soDavA sva35 4482 ayaM te ityAdi - " zahAtha 'loe loka' mA pRthvI vagere so 'aNa te anantaH' ananta arthAt simAraDita 'nirae - nityaH' nityAne 'sAsara- zAzvataH' zakti che. 'Na viNassaha-na For Private And Personal Use Only
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayartha bodhinI TIkA pra. a. 1 u. 4 viparItabuddhijanita lokavAdanirUpaNam 429 anyArthaH ( loe) loka: ayaM paridRzyamAnaH pRthivyAdilokaH / (aNate) anantaH nAsti antaH sImA yasya tathAbhUtaH / ( nirae) nitya: = sadAbhAvI, (sAsae) zAzvataH sadAkAlabhAvI ataevAyaM lokaH (Na viNassa na vinazyati) na vinAzaM prApnoti iti / yato'nanto nityaH zAzvataH ato na kadApi nAzametItibhAvaH / keciccaivaM vadanti yat ayaM (loe) loka: (aMtarva) antavAn = sImAyuktaH "saptadvIpAvasumatI" ityAdi parimANoktaH / tathA (niie) nityaH niracayanAzarahito'sti (iti) iti = ebam ( dhIro ) dhIraH vyAsAdiH / ( atipAsai) atipazyati kathayatItyarthaH || 6 || 'Na vissas - na vinazyati' yaha naSTa nahIM hotA hai kisIkA yaha kathana hai tathA anya koI aisA bhI kahate haiM ki 'loe - loka : ' yaha loka 'aMtarvaantavAn' aMtavAlA 'niie - nityaH' nitya hai, 'iti - iti' dhIraH' dhIra puruSa vyAsAdi 'atipAsa - atipazyati' kahate haiM ||6|| isa prakAra 'dhIrodekhate haiM arthAt anvayArtha yaha loka ananta hai - isakI koI sImA nahIM hai nitya hai, zAzvata hai, aara isakA kabhI vinAza nahIM hotA / bhAva yaha hai ki loka ananta, nitya evaM zAzvata hai, ataeva vaha kabhI bhI naSTa nahIM hotA hai koI koI aisA bhI kahate haiM ki yaha loe loka antavAlA sasIma hai| 'yaha pRthvI sAta dvIpa parimita hai' aisA kahakara usakA parimANa kahA gayA hai / sasIma hote hue loka nitya hai, aisA vyAsa Adi kA kathana hai || 6 || vinati' A naSTa nathI thatA, koInuM A kathana che tathA bIjA koi ema paNa kahe che 'lopa-loka' mA dou 'atava' - antavAn' saMtavANA 'niie- nityaH' nitya che. ' iti - iti' yA prAre 'dhIro- ghora' dhIrapu3Sa-vyAsa vigere 'atipAsA - atipazyati' dekhe che arthAt kahe che. dA For Private And Personal Use Only - sUtrArtha koi koi anya matavAdie evuM kahe che ke A loka anaMta che tenI koi sImA ja nathI, nitya che ane zAzvata che, tethI tene kaDhI paNa vinAza thatA nathI. A thananA bhAvArtha e che ke A leka anaMta, nitya ane zAzvata che. tethI tenA kadI paNu nAza thavAnuM zakaya ja nathI. koI koI matavAddhi AvuM paNa kahe che ke A loka antayukta sasIma che. " A pRthvI sAta dvIpa parimita che, A kathana dvArA tenu paramANu khatAvavAmAM AvyuM che. vyAsa muni Adinu evu kathana che ke A lAka rasasIma ane nitya che. " // 6 // ((
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgo TIkAparatIthikA evaM pratipAdayanti / ayaM (loe) lokaH puruSAdilokaH (aNaMte) anantaH, antarahitaH yo jIvaH ihaloke yAdRzaH puruSaH strI napuMsako vA, sa parabhave'pi tAdRzaH puruSaH strI napuMsaka eva bhavati na tu puruSatvAdirantaH athavA ananto niravadhikaeva kAlatrayabhAvAt , tathA (Niie) nityaH apracyutA' nutpannasthiraikasvabhAvaH, tathA (sAsae) zAzvataH zAzvadvAraM vAraM na bhavatIti zAzvataH / yadyapi dvayaNukAdyavayavinAM samutpattirjAyate tathApi paramANurUpApekSayA na kadApi jAyate / tathA na vinazyati, kAlakAzA digAtmaparamAzUnAM nityatvena vinAzA'bhAvAt / tathA-kepAMzcinmate'yaM lokaH (aMtarva) 'antavaM antavAn parisImitaH-"saptadvIpA vasumatI, trayo lokAH ___-TIkArthaparatIrthika aisA kahate haiM ki yaha puruSAdi rUpa loka ananta hai / arthAt jo jIva isa bhava meM puruSa, strI yA napuMsaka hai, vaha parabhava meM bhI vaisA hI puruSa, strI yA napuMsakahI hotA hai| puruSatva Adi kA kabhI anta nahIM hotA / athavA yaha loka ananta hai, arthAt isakI koI avadhi nahIM hai, kyoMki yaha tInoM kAloM meM vidyamAna rahatA hai| na kabhI naSTa hotA hai, balki sadaiva sthira aura eka sarIkhA rahatA hai| yaha loka zAzvata hai-vAraMvAra utpanna nahIM hotA hai| yadyapi dvayaNuka Adi avayaviyoM kI utpatti hotI rahatI hai, phirabhI paramANu rUpase usakI kabhI utpatti nahIM hotI, kyoMki kAla, dizA AkAza AtmA aura paramANu nitya haiN| aura kisI kisI ke matAnusAra yaha loka antavAna sImita hai, -arthkeTalAka paratIrthika evuM maMtavya dharAve che ke puruSa strI Adi rUpa A leka anaMta che. eTale ke je jIva A bhavamAM puruSa, strI athavA napuMsaka rUpe utpanna thayela che, te parabhavamAM paNa evAM ja puruSa, strI athavA napuMsaka rUpe utpanna thaze. puruSatva Adine kadI paNa anta AvatuM nathI. athavA A leka anaMta che eTale ke tenI ke avadhi (maryAdA-sImA) nathI, kAraNa ke traNe kALamAM tevuM astitva rahe che te kadI naSTa thatuM nathI. utpanna thatuM nathI, paraMtu sadA sthira ane eka sarakhe rahe che. A leka zAzvata che-vAraM vAra utpanna thatuM nathI je ke dvathANuka be aNuvALA skalpa Adi avayavIonI utpatti thatI rahe che, paraMtu paramANu rUpe tenI utpatti kadI paNa thatI nathI. tathA tene vinAza paNa thato nathI, kAraNa ke kALa, dizA, AkAza, AtmA ane paramANu nitya che. keTalAka anyatIrthike evuM mAne che ke A leka For Private And Personal Use Only
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAyArtha bodhinI TIkA pra. a. a. 1 u. 4 lokavAdanirUpaNam 431 catvAro lokasaMnivezA:" ityAdinA lokAnAM maryAdAdarzanAt / tathA nityo lokaH pravAharUpeNA'dyApi paridRzyamAnatvAt tathA - " aputrasya gatirnAsti svargo naivaca naivaca / " "brAhmaNo hi devatA" "zvAno yakSAH " ityAdi / 'iti' ityevaM (dhIro) dhIro:vyAsAdiH / 'atipAsa' atipazyati, itthaMbhUtalokavAdaM kathayati || gA06 || "punastameva lokavAda darzayati sUtrakAraH - "aparimANaM" ityAdi mUlam - 2 3 4 aparimANaM viyANA iha megesimAhiyaM / 6 7 8 savvattha saparImANaM, iti dhIro'tipAsa - // 7 chAyA "aparimANaM vijAnAti ihaikeSAmAkhyAtam / sarvatra parimANam iti dhIro'tipazyati ||8|| kyoMki ' yaha pRthvI sAtadvIpa taka hI hai, loka tIna haiN| cAra loka saMniveza haiM, ityAdi rUpa meM lokoM kI maryAdA dekhI jAtI hai| tathA loka nitya hai / kyoMki pravAha rUpase yaha Aja bhI dikhAI detA hai / tathA 'nipUte ko zubhagati nahIM milatI hai, svarga hargija nahIM milatA hai, brAhmaNa devatA hai, kutte yakSa haiM, ityAdi saba isa lokavAda ke mantavya haiM / vyAsa Adi ne isa prakAra ke lokavAda kA nirUpaNa kiyA hai || 6 || ' sUtrakAra puna: lokavAda ko dikhalAte haiM -- " aparimANaM ' ityAdi / zabdArtha -'aparimANaM- aparimANam parimANarahita arthAt aparimita padArthako 'viyANA - vijAnAti' jAnatA hai 'iheM iha' isa loka meM 'egesiM ekeSAM' kinhIMkA 'AhiyaM - AkhyAtam' kathana hai 'savvattha - sarvatra' sarva dezakAlake / mantavAn (sImita) che, araNa he " mA pRthvI sAta dvIpa paryanta vyApta che, bo traNa che, cAra leAka sa'niveza che." ItyAdi rUpe leAkanI maryAdA dekhI zakAya che. tathA lAka nitya che, kAraNa ke pravAha rUpe te Aja paNa vidyamAna che tathA " aputrane zubhagti bhaNatI nathI, svarga to jiMka ( sahantara ) bhagatuM nathI, zrAhmaNa devatA che, itarA yakSA che, ItyAdi leAkavAdanA ja mantavyA che. vyAsa Adie A prakAranA leAkavAdanu nirUpaNa karyuM che. !! gAthA 65 sUtraara soDavAhana vizeSa nizpa 42 che - " aparimANa" ityAdi zabdArtha- 'aparimANa - aparimANam' parimANu rahita arthAt apAramita pahArthane 'viSANAi - vijAnAti' lage che. 'iha - iha' yA bobhAM 'egesi' - ekeSa' ardhanu' 'Ahiya For Private And Personal Use Only
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kadara sUtrakRtAgasUtre anvayArthaHpaurANikAdInAM paramezvaraH (aparimANa) aparimANam iyattArUpaparimANarahitaM padArthajAtam (viyANAI) vijAnAti-avabudhyate iti (iha) iha= atra loke (egesi) ekeSAM kepAzcin (AhiyaM) AkhyAtaM kathanamasti / tathA anyeSAmevaM kathanam-yat (savvattha) sarvatra=sarvadezakAlaviSaye samastavastu jAtam (saparimANam ) saparimANam iyattArUpapramANaviziSTamasti / (iti) iti=evaMrUpeNa (dhIro) dhIraH anyapaurANikaparamezvaraH (atipAsai) atipazyati jAnAtIti // 7 // TIkApaurANikAdInAmIzvaraH (aparimANaM) aparimANam na vidyate parimANa-miyattArUpaM dezakAlApekSayA yasya tat aparimANam / itthaMbhUtaviSayameM 'saparimANaM-saparimANam' parimANa sahita jAnatA hai 'iti-iti' aisA 'dhoro-dhIraH' dhIra puruSa 'atipAsai-atipazyati' dekhatA hai // 7 // anvayArthaIzvara parimANarahita padArthoM ko jAnatA hai, aisA kinhIM paurANikoM kA kathana hai| dUsaroM kA kahanA hai ki samasta deza aura kAla ke viSaya meM sarva padArtha parimita haiM niyatasaMkhyAvAlA haiN| aisA anya paurANiko kA Izvara jAnatA hai // 7 // TIkArtha-- koI koI paurANika kahate haiM ki Izvara ananta padArthoM ko jAnatA hai, arthAt unakI koI niyata saMkhyA hai hI nhiiN| dUsaroM kA kahanA hai ki AkhyAtam' thana cha. 'savattha-sarvatra' aba zAsanA viSayamA saparimANa-sArimANam' parimANa sahita ) cha. 'ini-dati' mAma dhIro-dhIraH' dhIra 535 'atipAsahaatipazyati' tu . // 7 // - sUtrArtha -- keTalAka pirANiko evuM kahe che ke Izvara parimANa rahita padArthone jANe che. keTalAka anya paurANike evuM kahe che. ke samasta deza ane kALanA viSayamAM samasta padArtho parimita che-niyata saMkhyAvALA che. ane Izvara te parimita padArthone ja jANe che. chA - TIartha - kaI kaI paurANike evuM kahe che ke Izvara anaMta padArthone jANe che. eTale ke te padArthonI niyata saMkhyA ja nathI, te padArtho aparimita che. tyAre koI kaI anya For Private And Personal Use Only
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 4 lokavAdanirUpaNam 433 miyatayA'paricchinna padArthajAtam / ( viyANA i) vijAnAti jJAnaviSayIkaroti / ityem (iha) iha asmin loke (egesiM) ekeSAm (Ahiya) AkhyAtam kathanavidyate. eke paratIthikA evaM kathayanti aparimitapadArthaviSayakajJAnavAnasau paramezvaro na tu sarvajJaH / athavA tadevA'tIdriyaM jAnAti yaH padArthaH saprayojano bhavet, na tu niSprayojanavastujAtasya jJAnaM bhavati, niSprayojanatvAdeva / 'taduktam' sarva pazyatu vA mA vA, iSTamartha tu pazyatu // 1 // kITasaMkhyAparijJAnaM tasya naH, kopayujyate tasmAdanuSThAnagataM, jJAnamasya vicAryatAm pramANaM dUradarzIce-dete gRddhAnupAsmahe // 2 // ayambhAvaH-sa paramezvaraH sarvaM pazyatu navA pazyatu atra nAsmAkamAgrahaH kintu iSTamartha jAnAtu tasya kITasaMkhyAjJAnenA'smAkaM kiM prayojanam ? na kimapi // 1 // ato'bhilaSitapadArthajJAnameva tasyAvazyakam, yadi dUradarzitvena tasya pramANatA manyeta tadA gRddhAnAmupAsanameva zreyaH teSAmapi dUradarzitvAt // 2 // Izvara aparimita padArthoM kA jJAtA hai, parantu sarva kA, jJAtA sarvajJa nahIM haiN| athavA vaha unhIM atIndriya padArthoM ko jAnatA hai jo kisI prayojana meM Ate hoN| niSprayojana vastuoMkA jJAna nahIM hotA hai kyoMki vaha prayojana hIna haiN| kahA bhI hai-" sarva pazyatu vA mA vA' ityaadi| sarvajJa saba padArthoM ko dekhe yA na dekhe, hA~, iSTatattva ko dekha le to basa hai| kIDoM kI saMkhyA kA usakA jJAna hamAre kisa kAma AtA hai ? ___ataeva hameM usake anuSThAna saMbaMdhI arthAt karttavya akarttavya saMbaMdhI jJAna kA hI vicAra karanA caahie| agara dUradarzI ko hI pramANa mAnanA hai to gidha pakSiyoM kI upAsanA karanA cAhie / vaha bahuta dUradarzI hotA hai|' paurANike evuM kahe che ke Izvara parimita padArthone jJAtA che, paraMtu samasta padArthone jJAtA (sarvajJa) nathI. athavA Izvara eja atIndriya padAthone jANe che ke je padArthonuM kaI prayajana (upagitA) heAya che. te niprajanavALA padArthane jJAtA nathI, kAraNake jenuM kaI prajana ja na hoya tene jANavAthI zuM lAbha? pazu che -"sarva pazyatu vA mA vA" pratyAhi- sarvajJa saghaNA pahAyo ne heme ke na dekhe, paraMtu ISTa padArthone jANI le te te puratuM che. kIDAonI saMkhyAnuM temanuM jJAna ApaNe zA kAmanuM! - tethI ApaNe tenA anuSThAna saMbadhI eTale ke kartavya akartavya saMbadhI jJAnane ja vicAra karavo joIe. je Apa dUradarzIne ja pramANa mAtA che, te Ape gIdha pakSIonI ja upAsanA karavI joIe. kAraNa ke teo dUradarzI hoya che. sU papa For Private And Personal Use Only
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 434 www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre ityAdinA AjIvikamatAnusAriNaH sarvajJa nirAkurvanti / tathA anyepAmevaM kathanam - yat 'savvattha' sarvatra sarvadezakAla sthitapadArtha jAtam, ( saparimANaM saparimANam iyattArUpaM parimANaviziSTaM varttate (iti) evaM prakAreNa ( dhIro) dhIraH anyapaurANikAdiparamezvara : ( atipAsai) atipazyati jAnAti || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * ayaM bhAvaH - gAthA pUrvArdhana AjIvikamataM pradarzitam / uttarArdhena tu paurANikAnAM mataM pratipAditam teSAM siddhAnte paramezvarasya sarvasattAvavastuviSayakajJAnavattvasya svIkArAt / ' yaH sarvajJaH sa sarvavit' iti zruteH / athavA saMpUrNa gAthayA paurANikamatasyaiva kathanam / tathAhi teSAM mate svayambhuvo brahmaNaH caturyugasahastraparimitakAlo divasamAnam tAvadeva rAtrimAnamapi tathoktam'caturyugasahasrANi brahmaNo dinamucyate / iti // ityAdi kaha kara AjIvika ( gozAlaka ) mata ke anuyAyI sarvajJa kA niSedha karate haiM / inake atirikta dUsaroMkA aisA kahanA hai ki samasta dezoM aura kAloM meM sthita padArthasamUha parimANayukta hai aisA anya paurANikoM Adi kA Izvara dekhatA hai| Azaya yaha hai isa gAthA ke pUrvArdha meM paurANika mata kI mAnyatA dikhalAI hai aura uttarArdha meM paurANika mata kA nirUpaNa kiyA gayA hai / unake mata meM Izvara kA jJAna sabhI sat padArthoM ko jAnane vAlA svIkAra kiyA gayA hai| zruti meM kahA hai- ' sarvajJa saba jAnatA hai ' athavA sampUrNa gAthA meM paurANi mata kA hI kathana kiyA gayA hai unakA mata isa prakAra hai- svayaMbhU brahmA kA dina cAra hajAra yugoM kA hotA hai aura rAtri bhI itanI hI hotI hai| kahA bhI hai- "caturyuga sahastrANi" ityAdi / A prakAre pratipAdana karIne Avi (gAzAlakanA anuyAyIo) sarvaijJanA niSedha kare che. te sivAyanA keTalAka anya matavAdIonuM evu' matanya che ke samasta deze ane kALAmAM sthita padArtha samUha parimANuyukta ja che, ane te pariNAmayukata padArtha samUhane ja zvira jANe che. A kathananuM tAtparya e che ke A gAthAnA pUrvArdhamAM AjIvikAnI mAnyatA prakaTa karavAmAM AvI che. ane uttarArdhamAM pairANikonI mAnyatA prakaTa karavAmAM AvI che. temanA mata anusAra izvaranA jJAnane saghaLA sat padArthone jANanAra jJAna rUpe svIkAravAmAM AvyuM che. zrutimAM evuM kahyuM che ke "sarvajJa badhu jANe che" athavA AkhI gAthAmAM paurANikanA matane ja pragaTa karavAmAM AvyA che. temanA mata A pramANe che... "svayaMbhU prahmAnA divasa cAra hajAra yuga jeTalA pramANavALA haiya che, ane temanI rAtrI paNa eTalA ja pramANavALI hAya che. kahyu che ke-, ''caturyugasahasrANi " tyAhi For Private And Personal Use Only -
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 4 anyavAdinAM matanirAkaraNam 435 evaM ca divasAtmakakAle sarvapadArtha sRjato brahmaNaH sarvaviSayakamaparimitajJAnaM bhavati / yadA rAtrau svapiti tAvatkAlaparyantaM sa parimitamapi na jAnAti, iti parimitatvenAjJAnamato jJAnAjJAnamubhayamapi saMbhavati / tadevaMbhUto bahudhA lokapravAdo vartate-iti bhAvaH // iti // 7 // .. 'eteSAM vAdinAM mataM nirAkarnu svasiddhAntA'bhiprAyamAviSkaroti sUtrakAraH-'je kei' ityaadi| mUlam je kei tasA pANA ciTThati adu thaavraa| pariyAe asthi se aMjU jeNa te tsthaavraa-||8|| chAyA ye kecit trasAH prANAstiSThantyathavA sthaavraaH| paryAyo'sti teSAmaMjU yena te trasAH sthAvaram // 8 // 'cAra hajAra yuga brahmA kA eka dina hai|' brahmA dina ke samaya jaba saba padArthoM kI sRSTi karatA hai taba use sabhI padArthoM kA aparimita jJAna hotA hai| kintu rAtri meM jaba vaha sotA hai to use parimita jJAnabhI nahIM hotA hai / isa prakAra parimita ajJAna hone ke kAraNa usameM jJAna aura ajJAna donoM kA saMbhava hote haiN| abhiprAya yaha hai ki isa prakAra ke bahuta se loka pravAda pracalita haiM // 7 // sUtrakAra ina vAdiyoM ke matakA nirAkaraNa karane ke lie apane siddhAnta kA abhiprAya prakaTa karate haiM-"je kei" ityAdi / zabdArtha-'je keI-ye kecit ' jo koI 'tasA-trasA' trasa 'adu-athavA' athavA 'thAvarA-sthAvarA' 'pANA-prANinaH' prANI 'ciTTati-tiSThati' sthita haiM 'se-teSAm ' unakA 'aMjU-aMjU' avazya 'pariyAe-paryAyaH' paryAya 'asthiasti' hotA hai // 8 // "brahmAne eka divasa cAra hajAra yugane hoya che. divase brahmA jyAre saghaLA padArthonuM sarjana kare che, tyAre temane saghaLA padArthonuM aparimita jJAna hoya che. parantu rAtre jyAre teo zayana kare che, tyAre temanuM jJAna parimita paNa hotuM nathI. A prakAre parimita ajJAna hevAne kAraNe temanAmAM jJAna ane ajJAna ane saMbhavI zake che. sUtrakAra A kathana dvArA e vAta pradarzita kare che ke A prakAranA ghaNA lokapravAda pracalita che. gAthANA huve anyatIthikanA pUrvokta matanuM khaMDana karavA mATe sUtrakAra pitAnA siddhAntanuM (jaina siddhAntanu) matavya 4 42 cha. "je keI" tyAha zahAtha-'ye keI-ye kecit' 'tamA-sA usa 'adu-athavA' ath| 'thArA-sthAvarAH' sthAvara 'pANA-prANinaH prANI ciTThati tiSThati' sthita cha 'seteSAm' tayAnI ajU-aMjU' avazya 'pariyAe paryAyaH' paryAya 'asthi-asti' ddaaych|8 For Private And Personal Use Only
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH (je kei) ye kecit / (tasA) prasAH (adu) athavA / (thAvarA) sthAvarAH (prANA) prANAH ANinaH (ciTuMti) tiSThanti (se) teSAm (aMjU) avazyam / (pariyAe) paryAyaH (atthi) asti-bhavati / (jeNa) yena kAraNena (te) te praanninH| (tasathAvarA) sasthAvarAH tasA api sthAvarA bhavanti, sthAvarAzca trasabhAvamApadyante / yaH kadAcit traso jIvaH sa eva paryAyabhedAt sthAvaratAM labhate, sthAvarazca paryAyabhedamAzritya satAM lbhte| ataeva nAyaM niyamoM manuSya eva bhavet , nAnyaH kadAcidapi syAt iti / TIkA 'je keI' ityAdi-'je kei ye kecit 'tasA prasAH trasyaMti-bhayaM prAmuvanti ye te trasAH athavA-trasanti chAyAta Atape Atapatazca chAyAyAM gacchanti -anvayArthajo koI trasa prANI haiM yA sthAvara prANI haiM, unakA avazya hI paryAya pariNamana hotA hai| trasa prANI sthAvara paryAya ko aura sthAvara prANI trasa paryAya ko prApta karate haiN| arthAta jo jIva jisa bhava meM trasa hotA hai vahI paryAya badalane para dUsare bhava meM sthAvara ho jAtA hai aura sthAvara jIva paryAya palaTane para sapanA prApta kara letA hai| ataeva manuSya sadA manuSya hI rahatA hai, anya kisI paryAya ko dhAraNa nahIM karatA, aisA koI niyama nahIM hai / 8 / TIkAryajo jIva trasta hote haiM, yA bhaya ko prApta hote haiM ve trasa kahalAte haiM, athavA jo chAyA se dhUpa meM aura dhUpase chAyA meM jAte haiM ve trasa haiM, suutraarthtrasa ane sthAvara nuM paryAya pariNamana avazya thatuM ja rahe che. trasa jIva sthAvara paryAyane prApta kare che ane sthAvara jIva trasa paryAyane prApta kare che. eTale ke je chava A bhavamAM rasa hoya che, te paryAya badalAya javAthI bIjA bhavamAM sthAvara rUpe utpanna thAya che ane A bhavamAM sthAvara jIva rUpe utpanna thayele jIva, bIjA bhavamAM paryAya badalAya javAthI trasa jIva rUpe utpanna thaI jAya che. tethI manuSya sadA manuSya rUpe ja rahe che, anya kaI paNa paryAyane dhAraNa karato nathI, e keI niyama nathI. je che trasta hoya che eTale ke bhayabhIta avasthAmAM ja rahetA hoya che, evAM jIne trasa kahe che. athavA je jIve taDakAmAMthI chAMyaDAmAM ane chAMyaDAmAMthI taDakAmAM For Private And Personal Use Only
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.zru. a.1 u. 4 anyavAdinAM matanirAkaraNam 437 iti trasAH yadvA-sanAmakarmodayAt trasAH jIvAH dvIndriyAdayo jIvAH, bhayAdimattvena calanAtmakakriyAvatvena vA prANavanto jIvAH vyavasthitA jIvAH trAsamanubhavanti / 'aduvA athavA 'thAvarA' sthAvarAH sthitizIlAH sthAvaranAmakoMdayAd vA sthAvarAH pRthivyAdayaH santi, te trasAH sA eva bhavanti, sthAvarAH sthAvaro eva bhavantIti lokavAdaH, tanna samyak / yadhayaM lokavAdaH satya eva bhavet , tadA dAnA'dhyayanajapaniyamAdayo'nuSThAnAdikAH kriyA viphalatAmevApadheran / tIrthAntarIyairapi pratipAditamanyathAtvam / tathA ca teSAM smaraNam / athavA jinake trasa nAmakarma kA udaya hotA hai aise dvIndriya Adi jIva trasa kahalAte haiN| bhayAdi se yukta hone ke kAraNa yA calana rUpa kriyA se yukta hone ke kAraNa prANavAn jIva trasava kA anubhava karate hai| jo jIva sthitizIla hoM yA jinake sthAvaranAmakarma kA udaya ho ve sthAvara kahalAte haiM, jaise pRthvIkAya Adi ke jIva trasa hI rahate haiM aura sthAvara jIva sadA sthAvara hI bane rahate haiM, yaha lokavAda saccA nahIM haiN| yadi yaha lokavAda saccA ho to dAna, adhyayana, japa, niyama Adi anuSThAna saba nirarthaka ho jaaeNge| anyatIthiko ne bhI jIvoM kA anyathA honA svIkAra kiyA hai unakA kathana hai-" savaiSa zRgAlo bhavati" ityAdi / 'jo malasahita jalAyA jAtA hai, vaha zrRgAla ke rUpa meM janma letA hai|' avara javara kare che, temane trasa kahe che. athavA jemane trasa nAmakarmane udaya hoya che, evA dvIndriya Adi jIvone trasa kahe che. bhayAdithI yukta hovAne kAraNe athavA calana (gamana) rUpa kriyAthI yukta hevAne kAraNe prANavAna cha trAsane anubhava kare che. je jIva sthitizIla hoya che. gamanAgamana karavAne asamartha hoya che temane sthAvara kahe che. athavA jemanA sthAvara nAmakarmane udaya hoya che, te jene sthAvara kahe che. jemake pRthvIkAya Adi jIve."trasa jIve sadA trasa ja rahe che ane sthAvara che sadA sthAvara ja rahe che, A lekavAda sAce nathI, je A lakavAda sAro hoya, te dAna, adhyayana, japa tapa Adi saghaLAM anuSkAne nirarthaka ja banI jAya anya tIthiMkee paNa jInI anya prAre utpatti thavAnI bAta svIrI che. temanu me 4thana cha / "savaiSa agAlo bhavati" tyA " jene maLasahita bALavAmAM Ave che, te ziyALa rUpe janma le che." vaLI evuM paNa kahyuM che ke guru sAthe tuM athavA huM ne vyavahAra kare che eTale ke avinIta vyavahAra For Private And Personal Use Only
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAnasUtre 'savaiSa zRgAlo bhavati yaH sapurISo dahyate' tathA-'guruM tuM kRtya huMkRtya viprAnirjitya vaadtH| zmazAne jAyate vRkSaH kaGkagRdhropasevitaH // 1 // tasmAt trasasthAvaraprANinAM svakRtakarmabalAt parasparasaMkramaNAdikaM bhavatyeveti puruSaH puruSa eva bhavatItyAdilokavAdamataM teSAmeva vAkyena nirastam / tathA punastaiH pratipAditam-'ananto nityazca lokaH ityaadi| tatra pRcchAmi-kiM lokasya nityatvaM jAtyA pratipAdyate apracyutAnutpannasthirasvabhAvatayA vA tatra na prathamaH pakSaH, pariNAminityatvasyA'smAbhirapi svIkRtatvena siddhasAdhanAt, svasiddhAntavilopaprasaGgAcca / nA'pi dvitIyaH pakSaH, tatra pratyakSabAdhAt, ____ aura bhI kahA hai-' jo guru ke prati 'tuM' yA ' hu~' karatA hai arthAt avinayamaya vyavahAra karatA hai aura brAhmaNoM ko bAda meM parAjita karatA hai, vaha mara kara zmazAna meM vRkSa hotA hai / vaha vRkSa bhI kaMka giddha Adi nIca pakSiyoM se sevita hotA hai| ataeva trasa aura sthAvara prANiyoM kA apane apane upArjita karma ke anusAra ulaTaphera hotA hI rahatA hai| 'puruSa mara kara puruSa hI hotA hai, ityAdi lokavAda kA unhIM ke vacana se khaNDana kara diyA hai| isake atirikta unakA kathana hai ki loka ananta haiM, isa viSaya meM prazna hai ki loka ko jAti (sAmAnya) se nitya kahate ho athavA avinAzI anutpanna evaM sthira eka svabhAva vAlA hone ke kAraNa nitya kahate ho ? pahalA pakSa nahIM kaha sakate, kyoMki hamane bhI lokako pariNAmI nitya svIkAra kiyA hai, ataeva Apako siddha sAdhana arthAt siddha ko hI siddha karane kA doSa AtA hai| aisA mAnane se Apake siddhAnta kA virodha kare che, je brAhmaNane vAdamAM parAjita kare che, te mRtyu bAda smazAnamAM vRkSa rUpe utpanna thAya che. te vRkSa upara kaMka, gIdha Adi nIca pakSio ja bese che A kathana dvArA e vAta siddha thAya che ke trasa ane sthAvara jIve pita pitAnA upArjita karmo anusAra judI judI praryAya prApta karatA rahe che. puruSa marIne puruSa rUpe ja utpanna thAya che, ItyAdi kavAdanuM temanA ja A kathana dvArA khaMDana thaI jAya che. vaLI teo evuM kahe che ke leka anaMta che. te ame temane A praznane javAba ApavAnuM AvAhana karIe chIe lekane jAti (sAmAnya)nI apekSAe nitya kaho che?ke avinAzI. anutpanna ane sthira eka svabhAvavALo hovAne kAraNe nitya kahe che? pahelA pakSane Apa asvIkAra karI zakaze nahIM, kAraNa ke ame paNa lekane pariNAmI nitya rUpe svIkAryo che, tethI Apane mATe siddhane ja siddhakaravA prasaMge upasthita thAya For Private And Personal Use Only
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. . a. 1 u. 4 anyavAdinAM matanirAkaraNam 439 dRzyate hi pratikSaNaM padArthAH paryAyatayA samutpadyante vinazyantica tataH kathaM teSAM kaTasthanityatA syAt / evaM ca pratyakSabAdhAnna nityatvaM ghaTate / vahA zaityAnumAnavat / paryAyarahitasya sarvathaivA'satyatA syAt , gaganakusumavat / tathA yat kAryadravyANAmanityatvam , AkAzakAladigAtmamanasAMca dravyavizeSApekSayA sarvathA nityatvamevoktaM tadapyasatyameva, sarvavastUnAm utpAdavyayadhrauvyayuktatvena samatvAt / anyathA zazazrRGgAdInAmiva vastutvameva hIyeta / yadyapi 'saptadvIpA vasumatI' tyAdinA lokasyA'nantatvamuktaM tadapi svagRhe eva kathanam , parIkSakAstu bhI hotA hai| dUsare pakSameM pratyakSa se bAdhA hai| padArtha pratikSaNa paryAya rUpa se utpanna hote hue aura vinaSTa hote hue dikhAI dete haiM / ataeva ve kUTastha nitya kisa prakAra ho sakate haiM ? isa prakAra pratyakSa se bAdhA hone ke kAraNa nityatA ghaTita nahIM hotI, agni meM zItatA ke anumAna ke kAraNa samAna jo paryAya se rahita hai vaha gaganakusuma (AkAza ke phula) ke samAna sarvathA asat hotA hai| tathA kAryadravyoM ko anitya kahanA aura AkAza, kAla, dizA, AtmA aura manako dravyavizeSa kI apekSA se sarvathA nitya hI kahanA bhI asatya hI hai kyoMki samasta vastue~ utpAda vyaya aura prauvya se yukta hone ke kAraNa samAna hai| jo utpAda vyaya aura dhrauvya se yukta nahIM hai, usameM zazaviSANa (zazale ke zrRMga) ke samAna vastutva hI nahIM hotA pRthvI ko saptadvIpaparimita kahA so vaha apane gharameM hI kahanA hai / parIkSaka aisA che ane pahelA pakSane svIkAra karavAthI ApanA siddhAntane paNa virodha karavAno prasaMga upasthita thAya che. bIjo pakSa svIkAravAmAM pratyakSanI apekSAe bAdhA-vAMdho Ave che. padArtho kSaNe kSaNe paryAya rUpe utpanna thatAM ane vinaSTa thatAM dekhAya che. tethI teo kUTastha nitya kevI rIte heI zake? A prakAre pratyakSa rUpe ja bAdhA AvavAthI nityatA ghaTita thatI nathI jema agnimAM zItatAnuM anumAna karI zakAtuM nathI, tema, lekamAM niyatAnuM anumAna karI zakAtuM nathI. je paryAyathI rahita heya che. te AkAzapuSpanI jema sarvathA asatuM hoya che, tathA kArya dravyane anitya kahevA ane AkAza, kALa, dizA AtmA ane manane dravyazeSanI apekSAe sarvathA nitya ja kahevA, te paNa asatya che, kAraNa ke saghaLI vastuo utpAda, vyaya ane dhrauvyathI yukta hevAne kAraNe samAna che je utpAda. vyaya ane prauvyathI yukta na hoya, temAM, sasalAmAM ziMgaDAne jema abhAva ja hoya che, eja pramANe vastune ja For Private And Personal Use Only
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 440 sUtrakRtAGgasUtre naivaM svIkariSyanti pramANAbhAvAt / tathA yadapyuktam- 'aputrasya gatirnAsti ' ityAdi, tadapi na samyak / vikalpAsahatvAt / tathAhi - kiM putrasya sattAmAtreNaiva viziSTalokaprAptiH syAt / athavA putrakRtakarmAnuSThAnAt / tatra na prathamaH, tathAsati varAhasArameyAdInAM bahuputrAdidarzanAt, varAhasArameyAdInAmeva viziSTalokaprAptiH syAt / nA'nyeSAm / tathAca viziSTalokaprAptaye kRtakarmaNAM dAnatapaH saMyamAdInAM nairarthakyaM syAt / na dvitIyaH, putrakRtA'nuSThAnena yadi pituH svargaprAptiriti manyate sa kathaM syAt, karmaNAM vyadhikaraNatayA phalotpAdakatvasyA'darzanAt, nahi anyena bhuktaM tad anyena vAntamiti bhavati tathA svIkAre tu yasya pituH putradvayaM vartate, ekena zubhAnuSThAnaM kRtamapareNa azubhAnuSThAnaM kRtaM tatra zubhA'nuSThAnena pituH svarge gamanaM syAt, svIkAra nahIM kareMge, kyoMki use siddha karane vAlA koI pramANa nahIM hai / putrahIna ko sadgati kI prApti nahIM hotI, yaha kahanA bhI yathArtha nahIM, kyoMki yaha kathana vikalpoM ko sahana nahI karatA kyoMki zAstra viruddha hai / vaha isa prakAra - kyA putra ke hone mAtra se hI viziSTa loka kI prApti ho jAtI haiM ? athavA putrake dvArA kiye hue karmAnuSThAna se viziSTa loka prApti hotI hai ? prathama pakSa ThIka nahIM, kyoMki zukaroM aura kUkaroM ke bahuta putra dekhe jAte haiM, to phira unhIM ko viziSTa loka kI prApti hogI, dUsaroM ko nahIM / aisI sthiti meM viziSTa loka kI prApti ke lie kiye gaye tapa saMyama Adi kArya nirarthaka ho jaaeNge| dUsarA pakSa bhI samyak nahIM hai, putra dvArA kiye gaye karma se yadi pitAko svarga kI prApti mAnate ho to vaha kaise ho sakatI hai ? karma vyadhikaraNa meM phalajanaka hote nahIM dekhe jAte / eka ne khAyA aura dUsarA use vamana karade, aisA nahIM hotA aisA mAnoge to kisI abhAva hAya che Ape pRthvIne sAta dvIpa parimita'* kahI, tene siddha karavAne mATe koI pramANa ja nathI. teA tenA svIkAra kevI rIte thaI zake ? " 'putrahInane sadgatinI prApti thatI nathI,', A kathana paNa yathArtha nathI, kAraNa ke temAM nIcenA praznonuM pratipAdana thatuM nathI zuM putra hAya tA ja viziSTa lAkanI prApti thAya che? ke putranA dvArA karAyelAM karmAnuSThAnA vaDe viziSTa lAkanI prApti thAya che. ? jo pahelA pakSa svIkAravAmAM Ave, tA bhuMDa ane kUtarIone aneka baccA heAvAne kAraNe temane viziSTa lAkanI prApti thavI joie ! mAtra putranA sadbhAva hovAthI javiziSTa lAkanI prApti thatI hoya, te tapa sacama Adi nirarthaka banI jaze ! bIjo pakSa paNa asvIkArya che, kAraNa ke putra kama kare ane pitA phaLa bhAgave, e vAta kevI rIte saMbhavI zake eke karelA kamanuM phaLa bIjo bhAgavI zake ja nahI. eka khAya ane bIjA vamana kare, For Private And Personal Use Only
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAyArtha bodhinI TIkA ra pra. a. a. 1 u. 4 anyavAdinAM matanirUpaNam zubhena tu narake gamanaM bhaviSyati, iti mahadaniSTamApatitaM devAnAMpriyasya / tathAsati svakRtakarmAnuSThAnasyApi nairarthakyaM syAt ataH paratIrthikAnAM kathanaM pramANaviruddha meveti / yadapyuktam- 'brAhmaNAH devatAH" zvAno yakSAH' ityAdi, tattu yuktirahitatvAdanAdaraNIyameva / tathA paratIrthikairyaduktam 'aparimitaM jAnAti, kintu na sa sarvajJaH' iti, tadapi na samyak / yato'parimitajJAnavatve'pi yadi sarvajJo na bhavet tadAheyopAdeyapadArthoMpadeze na sa kuzalaH syAditi prekSAvadbhiH so'nAdRto bhavet / tasmAtsarvajJatA tasya mantabyaiva / anyathA'tIndriyasAdhAraNapadArthAnA mupadezo na syAt / pitA ke do putra hoM, eka ne zubha karma kiyA, dUsare ne azubha karma kiyA eka ke zubhakarma se pitA svarga meM jAyagA aura dUsare ke azubha anuSThAna se naraka meM jAyagA ? eka hI jIva eka sAtha do gatiyoM meM kaise jA sakegA ? yaha mahAn aniSTa kI prApti hotI hai| aisA mAnane se apane svayaM ke kiye hue karma to nirarthaka hI ho jAe~ge / ataeva paratIrthiko kA kathana pramANa se viruddha hai / yaha jo kahA hai ki brAhmaNa devatA hai aura kutte yakSa haiM ityAdi so bhI yuktizUnya hone ke kAraNa AdaraNIya nahIM hai| tathA paratIrthikoMne jo kahA hai ki aparimita padArthoM ko jAnatA, hai parantu sabako nahIM jAnatA, vaha bhI samIcIna nahIM, kyoMki aparimita jJAnavAn honepara bhI yadi sarvajJa na ho to heya aura upAdeya padArthoM ke jJAna evI vicitra A vAta che. jo putra dvArA karAyelA kanu phaLa pitA bhogavI zakatA hAya, te nIce batAvelI paristhitimAM kevI sthiti UbhI thaze--koi mANasane be putro che. eka zubha karmo kare che, bIjo azubha kama kare che. ekanA zubha karmone pariNAme pitA svagamAM jaze, ane bIjAnA azubha ka ne piraNAme narakamAM jaze ! eka ja jIva eka sAthe e gatiemAM kevI rIte jai zakaze ? A prakAranI aniSTApattinA prasaMga A mAnyatAne kAraNe udbhavaze vaLI A prakAranI mAnyatAno svIkAra karavAthI pote karelAM karmA tAni ka jane tethI paratIthiMkAnuM A kathana pramANabhUta nathI. brAhmaNa devatA che ane kUtarAo yakSa che," A kathana paNa yuktizUnya hAvAne kAraNe asvIkArya che. tathA izvara aparimita padArthone jANe che parantu saghaLA padArthane jANatA nathI, A kathana paNa yogya nathI kAraNa ke aparimita jJAnavAna heAvA chatAM paNa jo te sarvajJa na hoya, te heya ane upAdeya padArthonA jJAnamAM te kuzala nahIM hoya, ane parIkSaka sU. yaha For Private And Personal Use Only
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 442 sUtrakRtAGgasUtre kITAdisaMkhyAparijJAnamapi tasyA''vazyakameva / anyathA sakITAdiviSaye jJAnavAnna, tathA'nyatrA'pi bhaviSyatIti zaGkayA buddhimatA puruSeNa tadupadiSTasvargAdivastuni na nirvizaGgatayA pravRttirAsAdyeta, ata stAdRzopadezakasya sarvajJatvamanAzyameva svIkarttavyamiti / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA yaduktam- brahmA nidrAsamaye na kimapi jAnAti, pravodhasamaye sarva jAnAti, tadapi sakalajanasAdhAraNatvAnna kimapi apUrvamudghoSita miti anAdaraNIyameva / meM vaha kuzala nahIM hogA aura parIkSakajana usakA Adara nahIM kreNge| ataeva sarvajJatA kA svIkAra karanA hI cAhie / sarvajJa hue binA vaha atIndriya padArthoM kA upadeza nahIM de sakegA / kIToM Adi kI saMkhyA kA jJAna bhI usake lie upayogI hI hai / anyathA buddhimAna puruSa aisI zaMkA kareMge ki use jaise kIToM kA jJAna nahIM hai, usI prakAra anya vastuoM kA bhI jJAna nahIM hogA ! aisI sthiti meM ve nizzaMka hokara usake dvArA upadiSTa svarga Adi ke lie bhI pravRtti nahIM kreNge| ataeva aise upadezaka ko sarvajJa avazya hI svIkAra karanA cAhie / aura yaha jo kahA hai ki brahma nidrA ke samaya kucha bhI nahIM jAnatA aura jAgate samaya saba kucha jAnatA hai, yaha to sabhI meM sAdhAraNa rUpa se hotA hai / aisA kahakara unhoMne koI apUrva nahIM kahA hai ataeva yaha kathana bhI anAdaraNIya hai / temanA Adara nahI kare tethI IzvaranI sajJatAnA svIkAra karavA ja joIe sarvajJa anyA vinA te atIndriya padArthAnA upadeza ApI zake nahIM kIDA AdinI saMkhyAnuM jJAna paNa temane mATe upayogI che. nahIM. te buddhimAna puruSo evI zakA karaze, ke jene kIDAo jevI sAmAnya vastunuM paNa jJAna nathI tene anya vastuonu jJAna paNa nahI. hAya ! te kAraNe te niHzaka bhAve temanA upadezane paNa nahIM svIkAre temanA upadeza pratye zakA bhAva jAgavAne kAraNe temanA dvArA upaSTi svarga Adi mATenI pravRtti paNa nahIM kare tethI evA upadezakane sarvajJa rUpe avasya svIkAravA ja joIe. brahmA nidrAvasthAmAM hoya tyAre kaMI paNa jANatA nathI, ane divase jyAre jAgRtAvasthAmAM hAya tyAre badhu ja jANe che," A prakAranI paratIrthikonI mAnyatA paNa sAcI nathI. A prakAranI sthiti te sau lokomAM sAdhAraNa rIte jovA maLe che. te sAmAnya leA karatAM brahmAmAM zI vizeSatA che? jo koi vizeSatA ja na hAya, te A thana paNa asvIkArya ja banI jAya che. For Private And Personal Use Only
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 4 anyavAdinAM matanirUpaNam 443 yadapi - uktam - brahmaNaH svApaprabodhau pralayaprabhavau, tadapi pramANahInatayA samupekSaNIyameva / vastuto jagato'sya paridRzyamAnasya pRthivyAdilokasya naikA - ntikotpAdavinAzau bhavataH / 'nakadAcidanI jaga' ditivacanAta dravyatayA jagataH sarvadaiva sthitiriti / tadevamanantAdikaM jagaditilokavAdaM gAthApUrvArddhana nirAkRtya yathAvasthitasvabhAvasyA''virbhAvanaM gAthApazcArthena prakAzayati- 'je Na te' ityAdi / 'se' teSAM sasthAvarANAM jIvAnAM 'pariyae' paryAya: = rUpAntaram 'asthi' astIti 'aMjU' ajju spaSTaM vidyate 'jeNa' yena paryAyeNa paryAyamAzrityetyarthaH 'te' yaha kahanA ki brahmA kA zayana pralaya hai aura jAgaraNa sRSTi hai, baha bhI pramANazUnya hone ke kAraNa upekSaNIya hai / vAstava meM dikhAI dene vAle isa pRthvI Adi svarUpa vAle jagat kA ekAnta rUpa se na utpAda hotA haiM, na vinAza / dravya rUpase jagat sadaiva banA rahatA hai| kahA bhI hai- " na kadAcidanIdRzaM jagat " iti / ' yaha jagat kabhI aisA nahIM thA, aisI bAta nahIM hai arthAt jagat sadA aisA hI banA rahatA hai|' isa prakAra jagat anantAdi rUpa hai, isa lokavAda kA gAthA ke pUrvArdha dvArA freate karake yathArthatA ko prakaTa karane ke lie gAthA kA uttarArdha kahate haiM-" jeNa te " ityAdi / sa aura sthAvara jIvoM kA rUpAntara hotA hai, yaha spaSTa haiM / ataeva paryAya rUpase ve sa aura sthAvara hote haiM, arthAt sajIvakarmodaya se sthAvara ho jAte haiM aura sthAvara sa rUpa se utpanna ho jAte haiN| "brahmAnuM zayana prasaya 35 che bhane lagagu sRSTi3ya (sana35) che" mA prAznu kathana paNa pramANa zUnya heAvAthI upekSaNIya che. pratyakSa dekhAtA A pRthvI AdI svarUpavALA jagatnA ekAnta rUpe utpAda paNa thatA nathI, ane vInAza paNa thatA nathI. dravya 3 gatnu astitva sahANa TaDI rahe che. udhuM pazu che che - " na kadAcidanIdRza jagad" ityAhi-"mA bhagatanuM hI A prAsnu sva35 na tu sevI ardha vAta nathI" eTale ke jagat sadA evu ne evu ja rahe che. A prakAre jagat anantAhirUpa che, A leAvAdanu gAthAnA pUrvAdha dvArA nirAkaraNa purIne, yathArthatA auTa vA mATe sUtrAra use cheDe - " jeNa te" hatyAhi trasa ane sthAvara jIvAnu rUpAntara thAya che, A vAta spaSTa che. trasa jIvA kamediyane lIdhe sthAvara jIva rUpe utpanna thai jAya che, ane sthAvara jIvA kamayathI trasa jIva rUpe utpanna thai jAya che. For Private And Personal Use Only
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ra sUtrakRtAGgasUtra te jIvAH ' tasthAvarA' sAH sthAvarAzca bhavanti = trasAH svakarmavazAt sthAvaratvena, sthAvarAsatvena samutpadyante itibhAvaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sarve api jIvAH svakRtakarmaNaH phalopabhogAya tattatparyAyamAsAdayanti / paryAya prAptinizcitA AvazyakIca trasAH svakRtakarmaNAM phalopabhogAya sthAvarabhAvamApadyante / sthAvarAzca svakRtakarmaNAM phalopabhogAya asatAmAsAdayanti kadAcit karmavaicitryAt sAkhasA eva bhavanti sthAvarAH sthAvarA eva / na tu aikAnti ko'yaM niyamo yat sAH sA eva bhavanti, sthAvarAH sthAvarA eva bhavantIti siddham // 8 // 'ukte'rthe dRSTAntaM darzayati sUtrakAraH - 'urAlaM ityAdi - mUlam - 2 4 4 6 urAlaM jagao jogaM vivajjAsaM paliti ya - | 6) 4 9 10 savve akaM tadukkhAya ao savve ahiMsiyA- | 9 | chAyA 'udAraM jaganti yogaM viparyAsaM paryayante / sarve AkrAntaduHkhAzca ataH sarve asyAH // 9 sabhI jIva apane kiye karmoM kA phala bhogane ke lie bhinna bhinna paryAya ko dhAraNa karate haiN| paryAyoM kI prApti nizcita hai aura Avazyaka bhI hai / sa jIva apane kiye karmoM kA phala bhogane ke lie sthAvara hote haiM aura sthAvara jI apane upArjita karmoM kA phala bhogane ke lie satva prApta karate haiN| kabhI kabhI karmoM kI vicitratA ke kAraNa sa jIva Asa paryAya meM hI utpanna hote haiM aura sthAvara jIva mara kara punaH sthAvara hI hote haiM / kintu aisA niyama nahIM hai ki sa jIva mara kara trasa hI ho aura sthAvara jIva mara kara sthAvara hI ho, aisA siddha huA ||8|| dhAraNa saghaLA jIvo pote karelAM karmAnu phaLa bhAgavavAne mATe judI judI paryAyAne kare che. paryAcAnI prApti nizcita che ane Avazyaka paNa che. trasa jIvA pAte karelAM karmonuM phaLa bhogavavA mATe sthAvara jIvA rUpe utpanna thAya che ane sthAvara jIvA peAtAnA upArjita kamAMnu phaLa bhogavavA mATe trasa jIvA rUpe utpanna thAya che. hA, koI koI vakhata karmonI vicitratAne kAraNe trasa jIva trasAmAM ane sthAvara jIva sthAvAmAM paNa utpanna thAya che kharAM. parantu evA koI niyama nathI ke trasa jIva marIne trasa jIveAmAM ja utpanna thAya ane sthAvara jIva marIne sthAvarAmAM ja utpanna thAya. 5 gAthA dvA For Private And Personal Use Only
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayAtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 4 anyavAdinAM matanirAkaraNe dRprAntaH 445 anyavArtha: - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (jagao) jaganti, jagantIti lakSaNayA jagajjIvA ityarthaH, te (urAlaM) udAram=atizayitam=atyantamityarthaH ( vivajjAsaM) viparyAsa = viparyastaM (jogaM) yogaM bAlyakaumAradyavasthAvizeSam (paliti ) paryayante = prApnuvanti (ya) ca tathA (sabve) sarve te jagajjIvA (ataduvakhA) AkrAntaduHkhAH duHkhAkrAntAH santi, (ao) ataH (savve ) sarve te jIvAH (ahiMsiyA ) ahiMsyAH hantumayogyAH na intavyAH ityarthaH ||9|| TIkA 'jagao' jaganti, jagantIti- jagajjIvAH jagatrayavartina svasasthAvarajIvAH urAlaM udAram atyantam 'vivajjAsaM viparyAsaM viparyastam 'joga' yogam ukta viSaya meM sUtrakAra dRSTAntapradarzita karate haiM-" urAlaM " ityAdi / zabdArtha - 'jagao - jaganti' basa sthAvara jIva 'urAlaM-udAram' udAra Atyantika 'vivajjAsaM - viparyAsam' viparyyAsa rUpa 'jogaM - yogam' avasthA vizeSako 'paliti - paryayante' prApta hotA hai 'ya-ca' tathA 'savve - sarve / sabhI prANIko 'akaMtadukkhA - akrAntaduHkhAH ' duHkhAkrAnta hai 'ao - ataH ' / isaliye 'savvesarve' ve sabhI jIva ' ahiMsiyA-ahiMsyA: ' mArane yogya nahIM haiM // 9 // -anvayArtha jagata ke jIva atyanta viparIta viSama avasthAoM ko bAlya, kumAra Adi ko prApta karate rahate haiM aura sabhI jIva duHkhoM se AkrAnta haiM ataH sabhI jIva ahiMsya hai- hanana karane yogya nahIM haiM ||9|| uparyuta viSaya sUtrAra dRSTAnta dvArA spaSTI42 43 che -" urAla" ityAdizabdArtha -'jagao-jaganti' trasa sthAvara va 'urAla' - udAram' yAtyanti 'viva jAsaM - viparyAsam' viparyAsa3ya joga - yogam' vyavasthAvizeSane 'paliti - paryayante ' prApta thAya che. 'ya-ca' tathA 'satre - sarve' adhA 4 prANIyone 'akkaM tadukkhA - akAnta duHkhA' duvANA che. 'ao-ataH ' bheTalA bhATe 'sabve-sarve' te maghA va ahiMsiyAahiMsyAH ' bhAravA yogya nathI. - sUtrArthI - jaganA jIvA atyanta viparIta avasthAo-bAlyAvasthA, kaumArAvasthA, vRddhAvasthA Adi prApta karatA rahe che, ane saghaLA jIvo du:khathI gherAyelA che. tethI te jIvA ahisya che, hiMsA karavAne yeAgya nathI. For Private And Personal Use Only
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtra avasthA vizeSa bAlyAtkaumAraM, kaumArAd yauvanaM, yauvanAd vArdhakyamityAdi, athavA duHkhAduHkhaM duHkhataraM duHkhatama mityAdirUpamavasthAnantaram 'paliyaMti' paryayante prAmuvanti na tu yathApUrva tathA sarvadA tiSTanti, ataeva 'savve' sarve te 'akaMtadukkhA' AkrAntaduHkhAH duHkhena-janmanarAmaraNAdirUpeNa AkrAntA: vyAptA eva vartante / yadvA 'akaMtadukkhA' akAntaduHkhAH akAntam apriyaM duHkhaM maraNAdi rUpaM yeSAM te akAnta duHkhA na te maraNAdi duHkhamicchanti "savve jIvAvi icchaMti jIviu na marijiu~" iti vacanAt 'ao' ataeva 'savve' sarve trasAH sthAvarAH sUkSmA bAdarAH, paryAptA aparyAptAH sarve'pi jIvAH 'ahisiyA' ahiMsyAH hisitumayogyAH, sakalasaMsArijIvAH pUrvameva svasvakarmavazAhuH TIkArthatInoM jagat ke sabhI trasa aura sthAvara jIva anyanta viparIta avasthAoM ko prApta hote haiM / arthAt bAlyAvasthA se kumArAvasthA ko, kumArAvasthA se yauvanAvasthA ko aura yauvana se vRddha avasthA ko athavA duHkha se duHkhatara yA duHkhatama avasthA ko prApta karate rahate haiM sadA eka sarIkhI sthitimeM nahIM rahate haiM / ataeva ve duHkhoM se AkrAnta haiN| athavA 'akrAnta' ke sthAna para * akaMta' pATha mAnA jAya to isakA artha yaha hai ki sabhI prANiyoM ko duHkha apriya hai| ve maraNa Adi ke duHkhakI icchA nahIM karate / kahA bhI hai-- savve jIvAvi icchaMti ' ityaadi| sabhI jIva jIvita rahanA cAhate haiM, koI maranA nahIM caahtaa| ataeva sabhI sasthAvara sUkSma bAdara paryApta aura aparyApta jIva hanana karane yogya - - traNe lekanA saghaLA trasa ane sthAvara atyanta viparIta avasthAo prApta karatA rahe che. eTale ke bAlyAvasthA pUrI karIne kumArAvasthA prApta kare che ane kumArAvasthA pUrI karIne vRddhAvasthA prApta kare che. athavA jagane jIve adhika, adhikatara ane adhiktama duHkha yukata avasthA prApta karatA rahe che. teo sadA eka sarakhI sthitimAM rakhatA nathI. teyo mathI mAnta cha. athavA " akkAnta" ne sthAne "ata" 54 mUkavAmAM Ave, te tene artha A pramANe thAya che-saghaLA prANIone duHkha apriya che teyo bha295 mAminI ch| 42tA nathI. dhuM che .-"sace jIvAvi icchati" tyAhi saghaLA ne jIvita rahevAnuM game che, keine mata gamatuM nathI. te kAraNe trasA sthAvara, sUkama, bAdara, paryApta ane aparyApta rUpa samasta jI hanana karavA yogya nathI, For Private And Personal Use Only
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam samayArthabodhinI TIkA pra. . a. 1 u. 4 jivahiMsAniSedhe kAraNam 447 khina eva santi, duHkhinAM kimartha duHkhamutpAdyate, iti vicArya na sarve prANA bhUtA jIvAH sattvA hentavyA vAGmanaHkAyayogaiH kRtakAritAnumodana riti bhAvaH // 9 // tathA ca 'jIvahiMsA na karttavyA' ityatra hetupradarzanAya sUtrakAra upakramate'evaM khu nANiNo' ityAdi / / evaM khu nANiNo sAraM janna hiMsai kiNcnn| ahiMsAsamayaM cava etAvaMtaM viyANiyo // 10 // chAyA-. etatkhalu jJAninaH sAraM yanna hinasti kazcana / ahiMsAsamatAmeva etAvatI vijAnIyAt // 10 // nahIM hai| tAtparya yaha hai ki saMsArI jIva becAre pahale hI duHkhI hai| una duHkhiyoM ko kyoM duHkha utpanna kiyA jAya / aisA vicAra kara kisI bhI prANI bhUta jIva yA sattva ko mana vacana aura kAya se athavA kRta, kArita aura anumodanA se duHkhita nahIM karanA cAhie // 9 // jIvahiMsA nahIM karanI cAhie, isa viSaya meM sUtrakAra hetu dikhalAte haiM-" evaM khu nANiNo " ityaadi| ___zabdArtha-'nANiNo-jJAninaH' vivekI puruSake lie 'evaM khu-etatkhalu' yahI 'sAraM-sAram' nyAyasaGgata hai 'ja-yat ' jo 'kaMcaNa-kaJcana' kisI jIvako 'na hiMsai-na hinasti' na mAre 'etAvataM-etAvatI' isakohI 'ahiMsA samayaM ceva-ahiMsAsamatAmeva' ahiMsArUpI samatA 'viyANiyA-vijAnIyAt ' jAnanA cAhie // 10 // tAtparya e che ke saMsArI chepahelethI ja duHkhI che. evAM duHkhI jene duHkha ApavuM te yaMgya nathI. A prakArano vicAra karIne keI paNa prANuM, bhUta, jIva athavA satvane mana, vacana ane kAyAthI athavA kRta, kAti ane anumodanA vaDe duHkhI karavA joIe nahIM. temanA prANone viyAga kara joIe nahIM. e gAthA lA sUtrakAra have e vAta pragaTa kare che ke zA kAraNe jIvahiMsA karavI joIe nahIM -"evaM kha nANiNo" tyA zamA--'nANiNo-jJAninaH' viveThI pu35nA bhATe evaM khu-etatkhalu' mA 'sArasAram' nyAyasaMgata cha. 'ja-yat' le kaMcaNa-kaJcana' ify ne 'na hiMsA-nahimasti' na mAre 'etAvata-etAvatI' bhane 'ahiMsAsamaya-ceva-ahiMsAsamatAmeva' mAsA 35ii samatA 'viyANiyA-vijAnIyAt' odegii naye. // 10 // For Private And Personal Use Only
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:___(nANiNo) jJAninaH puruSasya (eyaM khu) etadeva (sAraM) sAram sArabhUtaM tttvm| (ja) yat (kiMcaNa) kaJcana=kamapi-jIvam / (na hiMsai) na hinasti, (etAvaMta) etAvatIm kevalAmiyanmAtrAm (ahiMsAsamayaceva) ahiMsA samatAmeva, ahiMsayA samatA ahiMsA samatA, tAmeva ahiMsAsamatAmeva (viyANiyA) vijAnIyAt / jJAninAM jJAnasya etadeva sAraM yat kamapi prANinaM trasaM sthAvara vA na hiMsyAt / ahiMsAkAraNIbhUtAM samatAM sarvaprANiSu Atmaupamyena jAnIyAditi bhAvaH // 10 // TIkA'nANiNo' jJAninaH jJAnavataH puruSasya 'eyaM khu' 'khu' evArthe etadeva vakSyamANameva 'sAraM' sArabhUtaM vastu jJAnitvamityarthaH 'ja' yat 'kiMcaNa' kaJcana= asaM sthAvaraM vA prANinam -anvayArtha- jJAnI puruSa ke lie yahI sArabhUta tattva hai ki vaha kisI kI hiMsA nahIM krtaa| itanI hI ahiMsA samatA samajhanA cAhie / arthAt jJAnI ke jJAnakA yahI sAra hai ki vaha kisI prANI kI hisA na kare ahiMsA kA kAraNa samatA hai| saba prANiyoM ko apane hI samAna jAnanA cAhie // 10 // -TIkArthajJAnI puruSa ke lie yahI sArabhUta vastu haiM ki vaha kisI trasa yA sthAvara prANI kI hiMsA na kre| jJAnI puruSa ke jJAna kA sAra hiMsA na karanA hI hai, anyathA vaha jJAna nirarthaka hI nahIM varana bhArabhUta hI hai, kahA bhI hai-" kiM tayA paThitayA" ityaadi| - sUtrArtha - " jJAnI puruSane mATe eja sArabhUta tava che ke te koI paNa jIvanI hiMsA na kare. A prakAranI ahiMsA tyAre ja saMbhavI zake che ke jyAre tenAmAM samatA guNa hoya che. eTale ke jJAnInA jJAnane sAra ja e che ke te koI paNa prANInI hiMsA na kare. ahiMsAmAM samatA kAraNabhUta bane che saghaLA jene pitAnA samAna gaNavA tenuM nAma ja samatA che jJAnI puruSe A samatA bhAva keLave jAIe. 10 || -TI -- jJAnI puruSa mATe eja sArabhUta vastu che ke te kaI paNa trasa athavA sthAvara prANInI hiMsA na kare, jJAnI puruSonA jJAnane sAra hiMsA na karavI, eja che. je A sArane grahaNa karavAmAM na Ave, te tenuM jJAna nirarthaka ja nahIM, paNa bhAra rUpa ja thaI paDe kahyuM paNa For Private And Personal Use Only
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. zru a. 1 u. 4 jIvahiMsAniSedhekAraNam 449 'na hiMsai' na hinasti jJAnipuruSasya hiMsAyA akaraNameva jJAnasya sAraM, yadyevaM na tarhi jJAnino jJAnam na nirarthakameva pratyuta bhArabhUtameva, uktaJca "kiM tayA paThitayA, padakoTyA palAlabhUtayA / yenaitanna jJAtaM, parasya pIDA na kartavyA // 1 // " iti, ataH 'etAvata' etAvatI vakSyamANAM kevalAmiyanmAtrAm ' ahiMsAsamayaM ceva, ahiMsAsamatAmeva ahiMsayA samatA ahiMsAsamatA, tAm ahiMsAkAraNe bhUtAM samatAmeva Atmaupamyena 'viyANiyA' vijAnIyAt-jJAnaviSayIkuryAt yathA mama dehAyucchede yAdRzaM duHkhamupajAyate tAdRzamanyeSAmapi duHkhaM syAditi vicArayediti bhAvaH / iti vicArya kamapi prANinaM na hiMsyAt , uktazca-" prANA yathAtmano'bhISTAH bhUtAnAmapi te tthaa|" ___ 'payAla ke samAna nissAra karoDo padoM ko paDha lene se kyA lAbha hai, agara usase yaha samajha nahIM AI ki para ko pIDA nahIM utpanna karanA caahie| ____ ataeva kevala itanI ahiMsAsamatA arthAt ahiMsA se hone vAlI samatA ko Atmaupamya buddhi se samajhanA cAhie ki jaise mere deha Adi ke vinAza se mujhe pIDA kA anubhava hotA hai, usI prakAra dUsare prANiyoM ko bhI hotA hai aisA vicAra kara kisI prANI kI hiMsA na kre| kahA bhI hai"prANA yathAtmano'bhISTAH" ityAdi / cha -',ki tayA paThitayA" tyAhi je eTaluM paNa tenA dvArA samajavAmAM na Ave ke parane pIDA utpanna karavI joIe nahIM, te parALa jevAM kareDo nisAra padene meDhe karI levAthI zuM lAbha thAya tema che?" tethI eTalI ahiMsA samatAne (ahiMsA dvArA keLavAnArIsamatAne) Atmaupajya buddhithI samajavI joIe eTale ke ApaNe e vAtane) vicAra karavuM joIe ke jevI rIte mArA deha Adine vinAzathI mane pIDAne anubhava thAya che, e ja pramANe anya prANIone paNa thatuM haze A pramANe vicAra karIne koI paNa prANInI hiMsA karavI naye nahI. yuM 5 "prANA yathAtmano'bhISTAH" tyAdi sU. 57 For Private And Personal Use Only
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 450 sUtrakRtAGgasUtre pratyAkhyAne ca dAne ca sukhaduHkhe priyA'priye / Atmaupamyena puruSaH pramANamadhigacchati // 1 // " iti / anyatrApyuktam Atmaupamyena sarvatra samaM pazyati yo'rjuna / sukhaM vA yadi vA duHkhaM sa yogI paramo mataH // 1 // tathA-" ihaiva tairjitaH sargoM yeSAM sAmye sthitaM manaH" / ityAdi / nanu-'na hiMsai kiMcaNa' ityAdinA hisAyA eva niSedhaH, zAstrakAreNakRtaH etAvatA adattAdAnAdInAmaparigaNanAt teSAM vidhi bhavediti na, hiMsAyA jaise hameM apane prANa priya haiM, usI prakAra anya jIvoM ko bhI apane apane prANa priya haiN| pratyAkhyAna, dAna, sukha-duHkha aura priya apriya ke viSaya meM puruSa Atmaupamya buddhi se vAstavikatA ko samajha sakatA hai // 1 // anyatra bhI kahA hai-" Atmaupamyena sarvatra " ityAdi / he arjuna ! jo puruSa sarvatra sukha yA duHkha ko AtmaupamyabhAva se samajhatA hai, vahI utkRSTa yogI (sAdhu) mAnA gayA hai // 1 // tathA jinakA mana sAmyabhAva meM sthita hai, unhoMne hI vizvapara vijaya prApta kiyA hai yA janma maraNa ko jItA hai / zaMkA--' na hiMsai kiMcaNa' ityAdi kathana dvArA sirpha hisA kA hI niSedha zAstrakAra ne kiyA hai| isase adattAdAna Adi grahaNa ho jAtA hai, kyoMki corI Adi nahIM karanA usakA bhI grahaNa ho jAtA hai| jevI rIte ApaNane ApaNuM prANa priya che, e ja pramANe anya jIne paNa pitA pitAnAM prANa priya hoya che. pratyAkhyAna, dAna, sukha-duHkha ane priya apriyanA viSayamAM puruSa Apamya buddhithI vAstaviktAne samajI levI nA anyatra pase / dhuMcha-"Atmaupamyena sabaMdha "tyAhi-" sana 2 puruSa sarvatra sukha athavA duHkhane AbhIpabhya bhAve samaje che, te puruSane ja ukaSTa vegI sAdhu mAnI zakAya che. " tathA jemanuM mana samabhAvathI yukata che, temaNe ja vizva para vijaya prApta karyo che ane janma maraNane jItyAM che. -"na hiMsaha kiMcaNa" tyAdi thana / zAre mAtra hiMsAna 8 (naSedha karyo che. zuM te kathana dvArA adattAdAna Adine paNa grahaNa karavAnA che kharA ? For Private And Personal Use Only
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.zru a. 1 u. 4 mokSAthimunyupadezaH 451 upalakSaNatvena teSAmapi svIkRtatvAt , tathAca etadeva jJAninAM nyAyyam , yat zeSA satyAsteyA'brahmaparigrahAdInAmahiMsAvatabhaJjakAnAM niSevaNaM naiva kartavyamiti pradarzitam / evakAro'vadhAraNe, tena jhAnajJAnavatAM prANinAM paritApanAdikaM naiva vidheyamiti bhAvaH // 10 // sUtrakAraH punarapi mokSArthinaM munimupadizati-'busie ya' ityAdi / busie ya vigayagehI AyANaM sammarakkhae / cariAsaNasejAsu bhattapANe ya aMtasA // 11 // chAyAvyupitazca vigatagRddhirAdAnaM samyag rakSayet caryAsanazayyAsu bhaktapAne ca antazaH // 11 // samAdhAna-hiMsA yahA~ upalakSaNa hai, ataeva usake grahaNa se adattAdAna Adi sabhI pApoM kA grahaNa ho jAtA hai / ataeva jJAnI puruSa ke lie yahI nyAyayukta hai ki vaha ahiMsA ko bhaMga karane vAle asatya, asteya, abrahmacarya aura parigraha Adi kA sevana na kre| yahA~ 'eva' zabda avadhAraNa ke artha meM hai| isakA abhiprAya yaha hai ki jJAnI janoM ko paritApanA Adi nahIM karanA cAhie // 10 // sUtrakAra mokSArthI muni ko punaH upadeza karate haiM-" busie ya " ityAdi / zabdArtha-'busie-vyuSitaH' daza prakArakI sAdhu samAcArI meM sthita 'ya-ca' aura 'vigayagehI-vigatagRddhiH' AhAra AdimeM gRddhi rahita sAdhu samAdhAna--ahIM hiMsA upalakSaNa che, tenA grahaNa dvArA adattAdAna Adi saghaLAM pApanuM grahaNa thaI jAya che. tethI jJAnI puruSone mATe eja nyAyayukata che ke ahiMsAne bhaMga karanArA asatya. asteya, a brahmacarya ane parigraha AdinuM teo sevana na kare. ahIM "ja" A pada avadhAraNa arthe vaparAyuM che. tenuM tAtparya e che ke jJAnI janee prANione paritApanA thAya evuM kaI paNa kArya karavuM joIe nahIM | gAthA 10 sUtrA2 bhumukSu bhunine yA prAra! upadeza mA cha "busie ya' tyAha zA- 'busie vyuSitaH' 42 // prA2nI sAdhu sabhAyArImA rahera 'ya-ca' bhane 'vigayagehI-vigatagRddhiH' 22 porebhA dvihita sAdhu 'cariyAsaNasejAsu caryA For Private And Personal Use Only
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:(busie) vyuSitaH sAdhusAmAcArI sthitaH 'ya' ca-tathA (vigayagehI) vigatagRddhiH AhArAdau gRddhibhAvarahitaH (cariyAsaNasejjAsu) caryAsanazayyAsu= gamanAsanazayyAsu (ya) ca-tathA (bhattapANe) bhaktapAne bhaktapAnaviSaye (aMtaso) antazaH antataH upayogavAn san muniH (AyANaM) AdAnam AdAnIyaM jJAnadarzanacAritraM (samma) samyag rUpeNa (rakkhae) rakSayet anupAlayet // 11 // TIkA'busie' nyuSitaH, vi-vividham uSitaH anekaprakArakA'tikaThina dazavidhasAdhusamAcaryA sthitH| 'ya' ca-tathA 'vigayagehI' vigatagRddhiH 'cariyAsaNasejjAsu-caryAsanazayyAsu' gamanAdi viSayameM 'ya-ca' tathA 'bhattapANebhaktapAne' bhaktapAnake viSayameM aMtaso-antazaH' anta paryanta 'AyANaM-AdAnam ' jJAnadarzana aura caritra ko 'samma-samyag' samyagU rItise 'rakkhae-rakSayet' rakSAkare // 11 // -anvayArthasAdhu kI samAcArI meM sthita, gRddhi se rahita tathA gamana, zayana azana Adi kriyAoM meM aura AhAra pAnI meM upayogabAna rahatA huA muni jJAna darzana aura cAritra kI samyak prakAra se rakSA kare // 11 // ___-TIkArthasAdhu dasa prakAra kI atyanta kaThina sAdhu samAcArI meM sthita aura AhArAdi saMbaMdhI Asakti se rahita ho| caryA Asana evaM zayana meM upayoga sanazayyAsu' gamana vigaire viSayamA 'ya-ca' tathA bhattapANe-bhaktapAne' satapAnanA viSayamA 'ata so antazaH' manta paryanta 'AyANa -AdAnam' jJAnazana bhane yatrine 'sammasamyag sabhya3 tathA 'rakkhae-kSayet' 26 // 42ze. // 11 // - sUtrAtha sAdhunI samAcAromAM rita rahIne, gRddhithI rahita (AhArAdi viSayaka AsaktithI rahita thavuM joIe, gamana, zayana azana Adi kriyAomAM ane AhAra pANImAM sAdhue upagavAna rahevuM joIe. A pramANe karIne teNe jJAna, darzana ane cAritranI samya prakAre rakSA karavI joIe 11 1 TIkArya sAdhue dasa prakAranI atyanta kaThina sAdhu samAcArInuM pAlana karavuM joIe teNe A hArAdi viSayaka Asakti ne parityAga kare joIe. caryA (gamana), Asana ane zayanAdi For Private And Personal Use Only
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru a. 1. u. 4 mokSAthimunyupadezaH 453 vigatA apagatA AhAradau gRddhiH-AsaktiH yasya sa vigatagRddhiH, tathA 'cariyAsaNasejjAsu ' caryAsanazayyAsu caryAcaraNaM calanamitiyAvat / yadi kacidgantavyaM bhavet tadA yugamAtradRSTinA bhAvyam / tathA-supramArjitAsane upaveSTavyam / evaM upayogapUrvakasaMmArjitapratyupekSitazayyAyAM zayanAdikaM karttavyam / 'ya' ca-tathA 'bhattapANe * bhaktapAne bhaktapAnaviSaye AhArapAnAdau 'aMtaso ' antazaH upayogavAn san muniH / 'AyANaM ' AdAnam AdAnIyam , AdIyate prApyate mokSo yena tat AdAnam / jJAnadarzanacAritram tat 'samma' samyak prakAreNa * rakkhae' rakSayet paripAlayet / yena prakAreNa jJAnadarzanacAritrarUparatnatrayaM rakSitaM bhavet tathA karaNIyamitibhAvaH / sAdhunA cAritraM prApya tadanantaraM yathA jJAnAdikaM surakSitaM bhavettathA tena rUpeNa yatno vidheya iti bhaavH| ____etaduktaM bhavati-sAdhunA sadaiva IryAbhASaNA''dAnanikSepapratiSThApanA samitiSu prayatamAnena bhaktapAnIyAdikAnAM gaveSaNaM karttavyam / udgamAdidoSarahitamAhArAdikaM gRhNIyAditi bhAvaH // 11 // vAn ho / kahIM calanA ho to cAra hAtha (yugamAtra) dRSTi se dekha kara cale, bhalIbhA~ti pramArjita Asana para baitthe| isI prakAra upayoga pUrvaka pUMje hue aura dekhe hue vistara para zayana kre| AhAra pAnI kI zuddhi meM aisA upayogavAn ho| aisA ho kara muni mokSa prApta karAne bAle jJAna, darzana aura cAritratapa kI samyak prakAra se ArAdhanA kare / tAtparya yaha hai ki sAdhu ko aisA vyavahAra karanA cAhie jisase jJAnadarzana aura cAritrataparUpa ratna catuSTaya kI rakSA ho / sAdhu ko cAritra prApta karake bAda meM aisA hI yatna karanA cAhie jisase jJAnadika kI surakSA ho ske| kriyAomAM upagavAna (sAvadhAna rahevuM joIe. cAlatI vakhate cAra hAtha pramANa yuga mAtra bhUmine joIne cAlavuM joIe Asanane sArI rIte pramArjita karIne puMjIne tenA para besavuM joIe. eja pramANe upayoga pUrvaka pUjelI ane dhyAna pUrvaka dekhI lIdhelI zayyA para ja teNe zayana karavuM joIe teNe AhArapANanI zuddhinI sAvadhAnI rAkhavI joIe. upayukata niyamanuM pAlana karIne munie mokSa prApta karAvanAra jJAna, darzana, cAritra ane tapanI samyapha prakAre ArAdhanA karavI joIe A kathananuM tAtparya e che ke sAdhue e vyavahAra karavo joIe ke jenA dvArA jJAna, darzana cAritra ane tapa rUpa ratnacatuSTayanI rakSA thAya sAdhue cAritra aMgIkAra karyA bAda e yatna kare joIe ke jenA dvArA jJAnAdikanI surakSA thaI zake. tAtparya e che ke sAdhue IryAsamiti, bhASA samiti eSaNA For Private And Personal Use Only
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre punarapi sAdhuguNAn darzayati- etehiM tihiM' ityaadi| etehiM tihiM ThANehi, saMjae satataM munnii| ukkasaM jalaNaM NUma, majhatthaM ca vigicae // 12 // eteSu triSu sthAneSu saMyataH satataM muniH| utkarpa jvalanaM mAyAM madhyasthaM ca vivecayet // 12 // anvayArthaH(etehiM) eteSu-pUrvokteSu caryAsanazayyArUpeSu (tihiM) triSu (ThANehiM) sthAneSu (satataM) satataM-nirantaram (saMjae) saMyataH-yatanAvAn (muNI) muniH (ukasaM) utkarSam mAnam , (jalaNaM) jvalanam-krodham (NUmaM) mAyAm (ca) tathA (majhatthaM) madhyastham-lobham (vigiMcae) vivecayet-parityajet // 12 // ___ tAtparya yaha hai ki sAdhu ko IryA samiti, bhASA samiti, epaNA samiti AdAnanikSepa samiti aura pariSThApanAsamiti, meM yatanAvAn hokara AhAra pAnIkI gaveSaNA karanI cAhiye arthAt udgama ke solaha dopa, utpAdanA ke solaha doSa, zaMkitAdi dasa doSa ina 42 dopoMse rahita AhAra Adi ko grahaNa karanA cAhie // 11 // ___ zabdArtha-'etehiM-eteSu' pUrvokta caryA Asana rUpa 'tihiM-triSu' tIna 'ThANehiM-sthAneSu' sthAnomeM 'satataM satatam ' nirantara saMjae-saMyataH' yatanAvAn 'muNI-muniH' munI 'ukasaM-utkarSam ' abhimAnako 'jalaNaM--jvalanam' krodhako 'NUma--mAyAm' mAyAko 'ya-ca' tathA 'majjhatthaM-madhyastham' lobha ko 'vigicae-vivecayet' tyAga de // 12 // samiti AdAnanipasamiti ane parijhApanA samitimAM yatanAvAna thavuM joIe teNe udramanA 16 doSa. utpAdananA 12 deva ane zakita Adi 10 de, A kara doSathI AhAradine grahaNa karavA joIe . gAthA 11 che zahA- 'patehieteSu' pUtiyA---pAsana35 'tihi --tripu' ra 'ThANehi-sthAneSu' sthAnomA 'satata-satatam' nirantara saMjae saMyataH' yAtanAvAn 'muNI muniH' muni 'ukkasaM utkarSa m' malibhAnane jalaNa-jvalanam' dhane 'ma mAyAm bhAyAne 'ya-ca' tathA 'majjhattha madhyastham' somane 'vigiMca vivecayet' tyAga 42 // hai. // 12 // - -- For Private And Personal Use Only
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. a. 1 u. 4 sAdhuguNanirUpaNam 455 TIkA 'etehiM ' eteSu 'tihiM ' triSu ThANehi ' sthAneSu etAni pUrvasUtroktAni trINi sthAnAni yathA-IryAsamitirityekaM sthAnam / Asanazayyetyanena AdAna bhANDamAtranikSepaNAsamitaya ucyante / etad dvitIya sthAnam / 'bhaktapAne ityanena epaNAsamitiH kathitA, iti tRtIya sthAnam / eSu triSu sthAneSu 'satataM / santataM-sarvadaiva 'saMjae' saMyataH samyagarUpeNa yataH prayatnavAnamuniH 'ukasaM ' utkarSam-mAnam, utkRSyate abhimAnagrastaH kriyate AtmA'neneti utkarSoM mAnastam / tathA-'jalaNaM / jvalanam-jvalayati bhasmayati jJAnAdiguNAn yaH sa jvalana:-krodhastam , tathA 'maM mAyAm tathA 'majjhatthaM madhyastham-saMsAriprANinAM madhye tiSThatIti, madhyastho lobhastam etAn mAnAdIn caturo'pItyarthaH -- -anvayArtha ina pUrvokta tIna sthAnoM meM caryA, Asana aura zayyA meM yatanAvAn muni nirantara krodha, mAna, mAyA aura lobhakA tyAga kare // 12 // TIkArthapUrvokta tIna sthAnoM meM IryAsamiti pahalA sthAna haiN| Asana aura zayyA zabda se AdAnabhANDamAtranikSepaNAsamiti, yaha dUsarA sthAna haiN| bhaktapAna zabdase epaNAsamitikA kathana kiyA gayA hai| yaha tIsarA sthAna hai| una tInoM sthAnoM meM sadaiva yatanAvAn muni abhimAna ko jvalana arthAt jJAnAdi guNoMko bhasma karane vAle krodha ko, mAyA ko aura madhyastha arthAt samasta prANiyoMko tyAge arthAt apane AtmA yA mana se pRthaka rkkhe| - sUtrAtha - pUrvokta traNa sthAnamAM-caryA, Asana ane zavyAnA viSayamAM yatanAvAna munie dha, mAna, mAyA ane lebhane sarvathA tyAga kare joIe. 12 che - TI - peka traNa sthAnomAM iusamiti paheluM sthAna che. Asana ane zamyA zabda dvArA AdAna bhADamAtranikSepaNa samiti rUpa bIjuM sthAna grahaNa karavuM joIe. bhakta pAna zabda dvArA eSaNasamiti rUpa trIjA sthAna nuM kathana karAyuM che. A traNe sthAnamAM sadA yatanAvAna munie abhimAnane tyAga karavo joIe. jJAnAdi guNene bhasma karanAra javalanane (koIne) tyAga kare joIe. madhyastha eTale ke samasta prANIonI madhyamAM sthita lebhane tyAga kare joIe. kedha, mAna, mAyA ane tene tyAga kare joIe yo tamane potAnA mAmAthI athavA bhanathI saga 4 (204 ) rAvA. For Private And Personal Use Only
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre 'vigiMcae ' vivecayet-parityajet Atmano manaso vA sakAzAt pRthaka kuryAditi bhaavH| nanu Agame krodhasyaiva prAthamyaM dRzyate, iha tu viparyayaM kRtvA mAnasya prAthamyaM kimartha kRtamiti cedAha-mAne saMjAte krodho'vazyameva bhavati, kroghe saMjAte mAno bhavennavA ? iti pradarzanAya kramasyA'nyathA karaNam / yathA kasyacinmAne vighaTanaM bhavet, tadA krodha AyAtyeva / na tu krodhe jAte mAno'vazyaMbhAvIti // 12 // mUlaguNaM taduttaraguNaM ca pradarya sAmpratamupasaMharanAha-samie ' ityAdi / samie u sayA sAhU, paMca saMvarasaMvuDe / siehiM asie bhikkhU , AmokkhAya parivvaejAsittibemi // 13 // chAyAsamitastu sadA sAdhuH, paMca sNvrsNvRtH| siteSu asito bhikSurAmokSAya parivrajet-iti bravImi // 13 // zaMkA-Agama meM krodha ko sarvaprathama grahaNa kiyA jAtA hai, yahAM usase viparIta utkarSa zabdase mAnako pahile kyoM liyA gayAhaiM ? samAdhAna - mAna hone para krodha avazya hotA hai| krodha hone para mAna hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA hai| kisI ke mAnakA vighaTana hone para krodha AhI jAtA hai parantu krodha utpanna hone para mAnakA honA anivArya nahIM hai // 12 // mUlaguNa aura usakA uttaraguNa dikhalAkara aba upasaMhAra karate haiM'samie' ityaadi| zaMkA-AgamamAM prAdha padane sauthI paheluM mUkavAmAM Ave che. ahIM tenA karatAM UlaTA kamane upayoga karIne "mAnanuM nirUpaNa sauthI pahelAM zA mATe karavAmAM AvyuM che? samAdhAna - mAnane abhAve heya, tyAre ke avazya utpanna thAya che. kene sadUbhAva hoya, tyAre mAnane abhAva hoya che paNa khare ane nathI paNa hatA. keInuM mAna haNAya tyAre tene kedha te avasya utpanna thAya che, paraMtu kedha utpanna thAya tyAre mAnane sadbhAva anivArya nathI. ! gAthA 12aa mUlaguNa ane uttaraguNa batAvIne have sUvakAra A udezAne upasaMhAra karatA kahe cha- "samie" tyAha For Private And Personal Use Only
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - " . - . .. .. .. samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. 4 adhyayanopasahAraH anvayArthaH(bhikkhU) bhikSuH bhikSayaiva nirvahanazIlaH (sAhU) sAdhuH=muniH (sayA) sadA nirantaram (samie u) samitastu IryAsamityAdiyuktaH tu zabdena guptiyuktaH tathA (paMcasaMvarasaMyuDe)paznasaMvarasaMvRtaHprANAtipAtaviramaNAdisaMvarapaJcakayuktaHsan (siehiM) siteSu-baddheSu gRhAdipAzavaddheSu gRhastheSu ityarthaH (asie) asitaH abaddhaH AsaktipAzenAnavabaddhaH AhArAdiSu mUrchAmakurvANa ityarthaH (AmokkhAya) AmokSAya mokSaprAptiparyantaM yAvanmokSo na syAttAvat (paridhaejAsi) parivrajet zabdArtha-'bhikkhU-bhikSuH' bhikSuka 'sAhU-sAdhuH' munI 'sayA--sadA' nirantara 'samie u--samitastu' iryAsamiti meM yukta hokara 'siehi-siteSu' gRhAdi pAzameM baddha aise gRhasthoM meM baddha 'asie-asitaH' AsaktibhAvase abaddha hokara arthAt AhArameM mUrchAbhAva vinA kiye 'AmokkhAya-AmokSAya' mokSaprApti paryanta 'parivvaejjAsi-parivrajet' pravrajyA ko pAlana kareM 'ttibemi-iti bravImi' aisA yaha kathana jaisA bhagavAnse sunA haiM vaisAhI kahatA hUM // 13 // anvayArthabhikSA dvArA hI nirvAha karane vAlA muni sadA samitiyoM aura guptiyoM se yukta hokara, prANAtipAtaviramaNa Adi pAMca saMvararoM se saMvRta hokara, gRhapAza meM phaMse gRhastho ke sAtha samparka na rakhatA huA tathA AhArAdi meM mUrchA dhAraNa nahIM karatA huA jaba taka mokSakI prApti na ho jAya taba taka dIkSA hAtha --bhikkhU-bhikSuH' bhikSu: "sAhU- sAdhuH' sAdhu535 (:bhunI ) 'sayA-sadA' nirantara 'samieu--samitastu yA samitimA yukta ne 'siehi siteSu' 52 pore pAzamA mA mevA gRhasthAmA 'asie-asitaH' mAsata bhAvathA mamaddha thaIne mAta mADAmA bhU24AmA 4aa 12 'AmokkhAya--AmokSAya' bhokSaprAti payanta parivvaejAsi parivrajet pravRryAnu pAsAna 42 'ttibemi iti bravImi' gemA thana re bhagavAnathI sAMbhaLyuM che tevuM ja kahuM chuM. 13 __-sUtrArtha bhikSA dvArA ja nirvAha karanAra munie sadA samitio ane guptiothI yukta thaIne, prANAtipAta viramaNa Adi pAMca saMvarathI saMvRta thaIne, gRhapAzamAM phasAyelA gRhasthone saMparka nahIM rAkhatA thakA, AhArAdimAM mUchabhAvane tyAga karIne, jyAM sudhI mokSanI prApti na thAya tyAM sudhI dIkSAnuM pAlana karavuM joIe teNe saMyamanA sU. 58 For Private And Personal Use Only
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - sUtrakRtAGgasUtre pravrajyAM pAlayet na tu tato vicalediti bhAvaH / (ttibemi) iti bravImi yathA bhagavataH sakAzAt zrutaM tathA kathayAmIti sudharmasvAmivAkyam // TIkA'bhikkhU bhikSuH= bhikssnnshiilH| etAvatA niravadyabhikSayaiva jIvanaM yApayitavyaM na tu pAkAdau svayaM pravRtti kuryAditi dhvanitam / etAdRzaH 'sAha' sAdhuH mokSasAdhanazIlo muniH, etAvatA saMsArasAdhanaparityAgo dhvnitH| 'sayA sadA sarvadA, na tu yadA kadAcit / taduktam-- AsupterAmRteH kAlaM nayetsaMyamacintayA / kA pAlana kare, usase vicalita na ho| zrImudharmA svAmIkA kathana hai ki bhagavAn ke samipa jaisA sunA hai, vaisA hI meM kahatA hUM // 13 // -TIkArthabhikSu arthAt bhikSaNazIla / isa vizeSaNake dvArA yaha sUcita kiyA hai ki sAdhuko nirdoSa bhikSA ke dvArA hI jIvanayApana karanA cAhie, svayaM AhAra pakAne Adi kI pravRtti nahIM karanI caahie| sAdhanazIla muni sAdhu kahalAtA hai| isase yaha prakaTa kiyA gayA hai ki muniko saMsAra ke sAdhanoM (kAraNoM)kA parityAga kara denA cAhie / sadAkA artha haiM sarvadA, kabhI kabhI nhiiN| kahA bhI hai- 'AsupterAmRteH kAlaM' ityAdi / sAdhu ko cAhie ki paMthamAthI vicalita thavuM joIe nahIM. zrI sudhamAM svAmI evuM kahe che ke A samasta kathana bhagavAna mahAvIranA zrI mukhe meM zravaNa karyuM che, ane temAM bilakula pheraphAra ryA vinA huM A pramANe kahI rahyo chuM. 13 che - TIartha - bhikSu" A vizeSaNa dvArA e sUcita karAyuM che ke sAdhue nirdoSa bhikSA vaherI lAvIne ja pitAne jIvananirvAha kare joIe, teNe jAte ja AhAra rAMdhavA AdinI pravRtti karavI joIe nahIM. sAdhanazIla munine sAdhu kahe che. A pada dvArA e vAta sUcita thAya che ke munie saMsAranAM sAdhanane (kAraNono parityAga kare joIe. 'sadA A pada e sUcita kare che ke thoDA samayane mATe ja teNe saMyamanuM pAlana 42pAnu nathI para sahA pAsana 42vAnu cha. 4hyu pa cha -AsupterAmRteHkAla tyAha jyAM sudhI zayana na kare athavA dehane tyAga na kare, tyAM sudhI sAdhue saMyamanA For Private And Personal Use Only
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samartha bodhinI TIkA pra. zru. a. 1 u. adhyayanopasa hAraH nA'nudhyAyAd bahUn zabdAn vAco viglApanaM hi tat // 1 // 'samieu samitastu - samitaH samityA yuktaH - tu zabdena guptiyuktazca bhavet na tu yadA kadAcit samitiguptirahitaH kintu sarvadA paJcasamitiguptitrayayukto bhavet / tathA - 'paMca saMvarasaMbuDe' paJcasaMvarasaMvRtaH, prANAtipAtaviramaNAdilakSaNapaJca mahAvratayuktaH / tathA 'siehiM 'siteSu gRhapAzAdiSu sitAH baddhA: - AsaktAH ye te sitAH -gRhAsthAsteSu gRhastheSu asitaH asitaH - anavabaddhaH gRhastheSu mUrcchAmakurvANaH / yathA paMke jAyamAnaM jale ca vardhamAnamapi kamalaM na paMkena jalena vA spRSTaM bhavati kintu nirliptameva jalopari tiSThati tathaiva teSu sambandharahito bhavet / yadA gRhakalatrAdAvAsaktaiH sahApi saMbandho niSidhyate tadA kA kathA gRhakalatrAdInAM sAkSAtsaMbandhasya | 459 vaha jaba taka zayana na kare athavA dehakA tyAga na karade taba taka saMyama ke cintana meM hI kAla vyatIta kare vaha kabhI bhI zabda Adi viSayoM kA dhyAna na kare / vaha to vacanakA viglApana hai / 'samie' kA artha hai samiti se yukta aura 'tu zabda se guptiyukta bhI samajha lenA cAhie | sAdhu kabhI samiti aura gupti se rahita na ho kintu pAMca samitioMse aura tIna guptioM se sampanna rahe / vaha pAMca saMvaro se saMvRta ho arthAt prANAtipAtaviramaNa Adi pAMca mahAvrato se yukta ho / gRha ke phaMde meM paDe hue gRhastho meM mamatA sthApika na kre| jaise kIcaDameM utpanna hone aura jala me baDhanevAlA bhI kamala kIcaDa yA jalase lipsa nahIM hotA, kintu nirlipta raha kara hI jala ke upara sthita rahatA hai, usI prakAra muni bhI saMsAra se alipta rahe / jaba gRha aura kalatra Adi meM cintanamAM ja kALa vyatIta karavA joIe. teNe zabda Adi viSayeAmAM manane vALavuM joie nahI. tenAthI te teNe dUraja rahevu joie. kAraNa ke zabdAdi viSayeA saMyamanA nibhAvamAM bAdhaka thaI paDe che. For Private And Personal Use Only "samila" yA yaha the sUcita re teSu samitithI yukta raheSu leAkhe, "tu... A padanA prayoga dvArA guptithI yukta rahevAnuM sUcana thayu che, sAdhue sadA pAMca samiti ane traNa guptithI yukata ja rahevu joIe. teNe prANAtipAtaviramaNa Adi pAMca prakAranA savaranu pAlana karavu joie, eTale ke pAMca mahAvratanu samyak rIte pAlana karavuM joie. teNe gRhanA phaMdAmAM (bandhanamAM) sAyelA gRhasthAmAM mamatAbhAva rAkhavA joie nahIM. jema kAdavamAM utpanna thanAra ane pANImAM vRddhi pAmanAra kamaLa, kAdava ane jahAthI alipta ja rahe che, eja pramANe munie paNa saMsArathI
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre ___ityaMbhUtaH san muniH 'parivvae' parivrajet-pravrajyAM pAlayet kiyatkAlaparyantaM pravrajyAM pAlayedityAha- AmokkhAya AmokSAya, azeSakarmavig2amasvarUpamokSaprAptiparyantam / yathA pathikaH pravAsI yAvat paryantamamilapitasthAnaM na prAmoti tAvat paryantam gamanAdvinivRtto na bhavati, yathA vA naSTadravyo yAvatparyantaM tadravyaM na prApnoti tAvat paryantamanveSayatyeva, yathA tRptyarthIAtRpti bhojanAnna nivartate, yathA vA nadhupakUlAnveSako yAvannAmoti nadItaTaM tAvanna tyajati naukAm , yathA vA kadalIphalArthI yAvannAmoti kadalIphalaM tAvatparyantaM siMcatyeva kadaAsakta (gRhastha) ke sAtha bhI sambandha rakhanekA niSedha kiyA gayA hai, to sAkSAt gRha yA kalatra Adi ke sAtha saMbaMdha rakhanekI to bAta hI dUra rahI / ina saba guNoM se yukta hokara muni pravrajyAkA pAlana kreN| vaha kitane kAla taka pravrajyAkA pAlana kareM ? isakA spaSTIkaraNa kiyA gayA hai samasta karmoM ke kSayasvarUpa mokSaprAptiparyanta dIkSAkA pAlana kareM / jaise pravAsI-pathika jaba taka apanI iSTa maMjIla taka nahIM pahuMca pAtA taba taka calanA banda nahIM karatA hai yA jisakI koIvastu guma ho gaI hai vaha usake mila jAne taka use DhUMDhatA hI rahatA hai athavA jaise tRptikA abhilASI tRpta hone taka bhojana karanA nahIM baMda karatA yA jaise nadI ke kinArakA anveSaNa karane vAlA jaba taka nadIkA kinArA na pA le taba taka naukAkA parityAga nahIM karatA, jaise kele kA icchuka jaba taka kelA phala nahIM alipta rahevuM joIe. jo gRha, putra, patnI, putrI AdimAM AsakatagRhasthanI sAthe saMbaMdha rAkhavAno niSedha karAve che, te pitAnA saMsArI sagAo sAthe te saMbaMdha ja kevI rIte rAkhI zakAya? uparyukata saghaLA niyamonuM pAlana karIne sAdhue pitAnI pravajyAnuM pAlana karavuM joIe. teNe keTalA kALa sudhI pratrajyAnuM pAlana karavuM joIe? A praznane javAba e che ke- samasta karmono kSayasvarUpa mekSanI prApti paryanta teNe saMyamanuM pAlana karavuM joIe. jevI rIte pitAnA nirNita sthAne na pahoMce tyAM sudhI pravAsI pitAne pravAsa cAluja rAkhe che, athavA koI mANasanI kaI vastu gUma thaI gaI hoya te te vastu jyAM sudhI jaDe nahIM tyAM sudhI tenI zodha cAlU ja rAkhe che, jevI rIte tRptinI abhilASAvALo mANasa tRpti na thAya tyAM sudhI bhajana karavAnuM cAlu ja rAkhe che, athavA nadI ke sAgarane kinAre pahoMcavAnI icchAvALo mANasa jyAM sudhI kinAre na pahoMce tyAM sudhI naukAne parityAga karatA nathI jevI rIte keLAM meLavavAnI IcchAvALe manuSya jyAM sudhI keLa para keLA na pAke. tyAM sudhI tenuM siMcana For Private And Personal Use Only
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 461 samayArtha yodhinI TokA pra. zru. a. 1 u. 4 adhyayanopasaMhAraH lIm yathAvA svasthApitanidhiM nAmoti yAvat tAvat paryantamanveSako na tyajati dIpaM tathA yAvannAvApya te sakaladuHkhanivRtyAtmako niratizayasukhAvAptilakSaNo mokSaH tAvat paryantaM mokSArthinA saMyamaH pAlanIya iti sudharmasvAmI jambUsvAminaM prati pratyAha- ityevaM upadezaH kRta iti darzayati- tibemi' iti brIvami- iti yathA bhagavataH sakAzAt mayA zrutaM tathaiva bravImi-tubhyaM kathayAmIti // 13 // itizrI vizvavikhyAta---jagadallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApakapravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamardaka-zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta 'jainAcArya, padabhUSita kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri- jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM sUtrakRtAGgasUtrasya-samayArthabodhinyAkhyAM vyAkhyAyAM samayanAmakaprathamAdhyayane caturthoddezakaH samAptaH 1-4 pAletA taba taka kadalI ko sIMcatA hI rahatA hai, jaise gADI huI nidhi ko pAye vinA anveSaka dIpaka kA tyAga nahIM karatA usI prakAra jaba taka samasta duHkhoko dUra karanevAle aura sarvottama sukhasvarUpa mokSakI prApti na ho jAya taba taka mokSArthI ko saMyamakA pAlana karanA cAhie / sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM- jisa prakAra maiMne bhagavAn ke samIpa sunA hai, usI prakAra tumase kaha rahA huuN| 13 / / // prathama adhyayanakA caturtha uddezaka samApta // // prathama adhyayana samApta // kyAM ja kare che, jevI rIte dATelA bhaMDArane prApta karyA vinA anveSaka dIpakane tyAga karate nathI, eja pramANe samasta duHkhane nAza karanAra ane sarvottama sukhasvarUpa mekSanI jyAM sudhI prApti na thAya tyAM sudhI sAtha sAdhue saMyamanuM pAlana karavuM joIe. sudharmA svAmI jaMbU svAmIne kahe che ke A badhI vAta meM mahAvIra prabhunI samIpe zravaNu karI che, ane temanA kathanamAM saheja paNa pheraphAra karyA vinA tamArI pAse huM A kathana karI rahyo chuM " 13 1 ne prathama adhyayanane udezaka samApta . prathama adhyayana samApta ] For Private And Personal Use Only
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 462 sUcakRtAGgasUtre // atha dvitIyamadhyayanam // prathamoddezakaH uktaM prathamamadhyayanaM, sAmprataM dvitIyaM vaitAlIyAkhyamadhyayanaM prArabhyate, asya karmavidArakatvena prAkRtattvAd vaitAlIyamiti nAma, yadvA vaitAlIyacchandonivaddhatvAd vaitAlIyamiti nAma / asya pUrvaNa sahAyamabhisambandhaH pUrvAdhyayane svasamayaguNAH, parasamayadoSAzca pratipAditAH, tAMzca jJAtvA yathA karmavidAryate tathA bodho vidheyaH, ityevamasmin dvitIyAdhyayane pratipAdayiSyate / tathA prathamAdhyayanasyAntimoddezakasyAntimagAthAyAM yaduktam 'AmokkhAya paricae' mokSa prAptiparyantaM pravrajyAmanupAlayedityanusRtya bhagavAnAdinAtho bharatatiraskRtAn svasaMsAriputrAnupadizannAha-'saMbujjhaha' ityAdi / dvitIya adhyayana-kA pahalA uddezA prathama adhyayana kahA jA cukaa| aba vaitAlIya nAmaka dusarA adhyayana prAraMbha kiyA jAtA hai / kaukA vidAraka hone ke kAraNa prAkRtabhASA meM isakA 'vaitAlIya' nAma hai| pahale adhyayanake sAtha isakA yaha sambandha hai -prathama adhyayanameM svasamaya ke guNo aura parasamayake doSAMkA pratipAdana kiyA gayA hai| una guNadoSoMko jAna kara aisA bodha prApta karanA cAhie jisase karmakA vidAraNa ho sake / yaha viSaya isa dusare adhyayana pratipAdana kiyA jaaegaa| tathA prathama adhyayanake antima uddezakakI antima gAthA meM kahA hai ki mokSa prApti paryanta pravrajyA kA pAlana karanA cAhie / isa kathanakA anusaraNa karake bhagavAn AdinAtha ne bharatake dvArA tiraskRta apane sAMsArika putroko jo upadeza diyA thA, vaha kahate haiM- saMbujjhaha' ityAdi / - dvitIya adhyayana - deza paDeso paheluM adhyayana pUruM thayuM have ' vaitAlIya" nAmanuM bIjuM adhyayana zarU thAya che. karmonuM vidAraka hovAne kAraNe prAkRta bhASAmAM tenuM nAma "vaitAlIya che. pahelA adhyayana sAthe tene saMbaMdha A prakAra che. pahelA adhyayanamAM svasamayanA guNanuM ane parasamayanA doSonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. A guNadoSane jANIne e bodha prApta karavo joIe ke jenA dvArA karmanuM vidAraNa thaI zake A bIjA adhyayanamAM A viSayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. pahelA adhyayananA chellA uddezakanI chellI gAthAmAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke sAdhue mekSathI prApti thAya tyAM sudhI saMyamanuM pAlana karavuM joIe. A kathananuM anusaraNa karIne bhagavAna AdinAtha, bharata dvArA tiraskRta thayelA pitAnA sAMsArika putrone ra paheza mAthyo hato, tenu sUtrA2 maDI 4thana 42 che "saMbunaha" tyAha For Private And Personal Use Only
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. kSu. a. 1 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 463 mUlam-- saMbujjaha kiM na bujjhaha saMbohI khalu pecca dullahA / gohUvaNamaMti rAIo no sulabhaM puNarAvi jIviyaM // 1 // chAyA saMbudhyadhvaM kiM na budhyadhvaM saMbodhiH khalu pretya durlabhA / no huthava narmati rAtrayaH no sulabhaM punarapi jIvitam // 1 // anvayArthaH he bhavyAH ! (saMbujjha ) saMbudhyadhvam yUyaM bodhaM prApnuta / kiM na bujjhaha / kiM na budhyadhvaM kathaM na bodhaM prApnuta / yataH (peca) pretya - parabhave (saMvohI ) saMbodhi :- jainadharmaprAptiH (khala) khalu nizvayena (dullahA ) durlabhA - duHkhena labhyA zabdArtha - he bhavyo ' saMbujjhaha-saMbudhyadhvam' tuma bodha prApta karo 'kiM na bujjhaha- kiM na budhyadhvam ' kayoM bodha prApta nahIM karate ? 'pecca - pretya' mRtyuke anantara ' saMvohI - saMbodhi H ' jainadharma prApti ' khalu - khalu ' nizcayase 'dulahA - durlabha, durlabha hai 'rAIyo - rAtrayaH' vItihuI rAtriyAM 'mohavaNamaMtinaivopanamaMti' loTakara pIchI nahIM AtI hai tathA 'jIviyaM jIvitam saMyama jIvana 'puNarAvi - punarapi phira 'no sulabha-na sulabham sulabha nahIM hai // 1 // 1 " -anvayArtha he bhavyo ! bodha prApta kro| tuma kyoM bodha nahIM prApta karate ho ? parabhava meM jaina dharmako prApti nizcaya hI durlabha hai / vyatIta huI rAtriyAM phira zabdArtha- he lavyo ! 'saM bujhaha - saM budhyadhvam' tame mogha prApta 'kiMna bujjhaha- kiM na budhyadhvam' zA bhATe mogha prApta nathI uratA ? 'pecca-pretya' mRtyunAanantara 'sohI saMdhiH naina dharma prApti 'khalu khalu' nizyayathI 'dulahA' - durlabhA ' isa che. rAIyo - rAtrayaH vitejI rAtrIyo 'pohUvanamaMti-naivopanamati, irIthI pAchI bhAvatI nathI, tathA 'jIviyaM jIvita" saMyamavana puNarAtri - punarapi' irIdhI 'nA sulabha agon' yan del. 11 19 11 - sUtrArtha - he bhavye| ? bedha prApta karo tame zA kAraNe edha prApta karatA nathI ? parabhavamAM jaina dharmanI prApti cokkasa durlabha ja che. vyatIta thayelI rAtrie pAchI krutI nathI, manuSya For Private And Personal Use Only
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 464 sUtrakRtAgasUtre bhavati / punazca (rAIo) rAtrayaH-vyatItA rAtrayaH (NohavaNamaMti) naivopanamaMti naiva punarAgacchanti, tathA (jIviyaM) jIvitaM-manuSyajanmAdidazaprakArayuktaM dazadRSTAntajIvanaM (puNarAvi) punarapi-bhUyo bhUyaH)no sulabhaM-na sulabhaM sulabhaM nAsti, ato bodhAya yatno vidheya iti bhAvaH // 1 // TIkAhe bhavyAH / yUyaM 'saMbujnaha' saMbudhyadhvaM bodhaM prApnuta aSTavidhakarmavidAraka jJAna darzanacAritratapazcaryAtmakaM mokSamArga zaraNIkurudhvam / 'kiM na bujjhaha' ki na budhyadhvaM yadIdaM rAjyaM kSaNabhaGguraM sandhyArAgasanibhaM kuJjarakaracaJcalaM kuzAgrasthitajalabinduvadasthiraM parityajya acalamavyAvAghamarujamanantamakSayamapunarAvRttikaprAjya mokSarAjyamasti tadartha kathaM na bodhaM kuruta, uktaM canahIM lauTatIM aura manuSyajanma Adi daza vizeSatAoM se yukta jIvana vAraMvAra sulabha nahIM hai| ataeva bodha prApta karane ke lie yatna karanA cAhie // 1 // ____-TIkArthahe bhavyajIvo ! bodha prAptakaro ATha prakAra ke karmoM kA vidAraNa karanevAle jJAnadarzana cAritra tapazcaryAtmaka mokSamArgakA zaraNa grahaNa kro| bodha kyoM nahIM prApta karate ? kSaNa bharameM viniSTa hone vAle, sandhyAkAlIna lAlimAke samAna asthAyI, hAthIkI sUMDake samAna caMcala tathA duvakI nauka para sthita jalabindu ke samAna asthira isa rAjyako tyAjya samajJa kara acala, avyAbAdha, aruja (rogAMse rahita) ananta akSaya aura punarAgamana se rahita virASTra jo mokSa rAjya hai, usake lie bodha kyo nahIM prApta karate ? kahA haijanma Adi dasa prakAranI viziSTatAothI yukta jIvana pharI sapaDavuM sulabha nathI. tethI A manuSya jIvana prApta karIne badha meLavavA yatna kare joIe 1 - TI . - he bhavya che? bedha prApta kare. ATha prakAranAM karmonuM vidAraNa karanAra jJAna, darzana, cAritra ane tapazcaryAtmaka mekSamArganuM zaraNuM grahaNa karo, tame zA kAraNe bodha prApta karatA nathI ? kSaNa mAtramAM vinaSTa thanArA, saMdhyAkAlIna lAlimAnA samAna asthAyI, hAthInI sUddhanA samAna caMcaLa, tathA darbhanI Toca para paDelAM jaLabiMdu samAna asthira A rAjyane tyAye samajIne acala, avyAbAdha, azuja (regathI rahita) anaMta, akSaya ane punarAgamanathI rahita evu je virATa mikSarAjya che. tene prApta karavAne mATe tame zA mATe For Private And Personal Use Only
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhino TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 465 "nirvANAdisukhaprade narabhave jainendradharmAnvite, labdhe svalpamacArukAmajasukhaM no sevituM yujyate / vaiDUryAdimahopalaughanicite prApte'pi ratnAkare, lAtuM svalpamadIptikAcazakalaM ki sAmprataM sAmpratam // 1 // iti / ' iti vicintya mokSAya matiM kathaM na kurudhvamiti bhAvaH / yataH 'peca' pretya parabhave manuSyAtirikte bhave 'saMbohI' saMbodhiH jainadharmaprAptiH 'dullahA' durlabhA-labdhumazakyA akRtadharmANAM manuSyAtiriktabodhiprApterasambhavAt / punazca-'rAIo' rAtrayaH 'No hU' naiva 'hU' evakArArthe, 'uvaNamaMti' upanamantiAgacchanti-vyatItA rAtrayaH upalakSaNAdivasA na punarAvartante iti bhAvaH / 'nirvANAdi sukhaprade, ityaadi| -anvayArthajinendra bhagavAna dvArA pratipAdita dharma se yukta aura nirvANa AdikA sukha pradAna karanevAle mAnavabhavake prApta ho jAne para svalpa aura kutsita kAmajanya sukhakA sevana karanA ucita nahIM hai| vaiDUrya Adi mahAn ratnoMke samUha se vyApta ratnAkara (sAgara)ko prApta karake bhI tuccha, dIptihIna kAcake TukaDeko lAnA kyA ucita hai ? kadApi nhiiN|' aisA vicAra karake mokSake lie vicAra kyoM nahIM karate ho ? kyoMki manuSyase anyabhava meM bodhi jinadharmakI prApti honA kaThina hai, kyoMki jo dharmakA sevana nahIM karate unhe manuSya se anya bhavakI prApti hotI hai arthAt pazu AdikA bhava prApta hotA hai, aura vahAM bodhi prApta honA saMbhava nahIM hai| ___isake atirikta, vItI huI rAtriyA aura upalakSaNa se dina vApisa mAdha prApta 42tA nathI ? 4yu 54 cha / "nirvANAdi sukhaprade" tyAha- jinendra bhagavAna dvArA pratipAdita dharmathI yukta ane nirvANa AdinuM sukha pradAna karanAre mAnavabhava prApta thayA bAda svalpa ane kutsita kAmajanya sukhanuM sevana karavuM te ucita nathI. vaMDUrya Adi mahAna ratnanA samUhathI vyAsranAkara (samudra)ne prApta karavA chatAM paNa tuccha, kAntihIna kAcanA TukaDAne grahaNa kare zuM ucita che? kadApi nahIM. A pramANe vicAra karIne tame mekSa rAjyanI prApti mATe vicAra kema karatA nathI A manuSya bhavamAM ja bedhinI prApti thaI zake che, e sivAyanA keI paNa bhavamAM bodhinI jaina dharmanI) prApti thatI nathI. je mANasa dharmanuM sevana karatuM nathI, tene manuSya bhavanI pharI prApti thatI nathI, eTale ke te manuSyabhavanuM AyuSya pUruM karIne paza Adine bhava prApta kare che, ane te bhavamAM bodhi prApta thavAne saMbhava ja nathI. , vyatIta thaI gayelI rAtrie (ane upalakSaNathI vyatIta thayelA divaso) pAchI pharatI nathI saMyamane mATenA nIce darzAvelA dasa avasare pharI saralatAthI prApta thavAnA nathI. For Private And Personal Use Only
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 466 sUtrakRtAGgasUtre 'puNaravi' punarapi 'jIviyaM' jIvitam dazabhedabhinnaM saMyamajIvanam 'no sulabhaM' no sulabhaM no suprApaM bhavati / te dazabhedAH (bola) yathA manuSyajanma1, AryakSetramara, sukulam 3, dIrghamAyuH paJcendriyapUrNatvam5, zarIranairujyam6, sAdhusaGgatiH7, dharmazravaNam8, dharmazraddhA9, dharme vIryasphoraNaM ceti10 ityetaddazaprakArakasAdhanasampattirmanuSyANAM na suprApA bhavati sA yuSmAkamupasthitA tathApi kimarthamatra na parAkramata, kimetena kSaNadhvaMsena rAjyena yuSmAkamiti zrIbhagavadAdinAthasyopadeza iti / asmin zloke vatAlIyaM chandaH tallakSaNantu SaDviSame'STau same kalAstAzca same syunoM niraMtarAH / na samAtra parAzritA kalA vaitAlIyentare ralauguruH // 1 // nahIM lauTate / daza prakArakA saMyama jIvana bhI phira saralatA se milanevAlA nahIM haiN| ve daza prakAra ye haiM (1) manuSya janma (2) AryakSetra (3) mukula (4) dIrghaAyu (5) pAMcoM indriyoMkI paripUrNatA (6) zarIrakI nIrogatA sAdhuoMkI saMgati (8) dharmazravaNa (9) dharmazraddhA aura (10) dharma meM parAkrama krnaa| daza prakArake ina sAdhanoMkI sampannatA sabhI manuSyoMko saralatA se prApta nahIM hotI aura vaha tumhe prApta hai phira tuma isa viSaya meM parAkrama kyoM nahIM karate ? isa kSaNavinazvara rAjya se tumhArA kyA hita hotA haiN| yaha bhagavAn zrI AdinAthakA upadeza apane sAMsArika aThAraha putroMke prati hai / isa zloka meM vaitAlIya nAmaka chanda hai / isa chandakA lakSaNa isa prakAra hai-'SaD viSame'STau' ityAdi / tasa viziSTa avs| nIye pramANe che. (1) manuSya ma; (2) mAya kSetra, (3) sukSaNa (4) hI AyuSya, (5) pAMye dhandriyAnI 52puut| (6) zarIranI nIrogatA (7) sAdhusAno yoga (8) yamaH zrapA (6) dharma zraddhA bhane (10) dharmamA parAbha daza prakAranA A sAdhananI saMpannatA saghaLA manuSyane saraLatAthI prApta thatI nathI paraMtu tamane A dase sAdhane prApta thayAM che, chatAM tame zA mATe mokSa prApti mATe prayatna karatA nathI? A kSaNavinazvara rAjyathI tamAruM zuM hita sadhAvAnuM che? bhagavAna AdinAthe temanA 18 sAMsArika putrone A prakArano upadeza Ape hato. - A zleka tAlIca chandamAM lakhAya che. vaitAlIya chandanuM lakSaNa A pramANe che. "paha viSame'STau" tyAha For Private And Personal Use Only
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA) bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 467 asyArthaH-prathamatRtIyacaraNayoH AditaH SaDmAtrA, tataH ragaNaH (sis) tataH eko laghuH, tataH eko guruvarNaH / dvitIyacaturthacaraNayostu AditaH aSTau mAtrA tataH ragaNa, tataH eko laghuH, tataH eko gururvarNoM bhavati / iti // 1 // saMsAriNaH prAyaH sopakramAyuSkA bhavantIti teSAmaniyatAyuH pradazaryavAha --'DaharAbuhA' ityAdi / mUlam DaharA buDDhA ya pAsaha gambhatthA vi cayaMti moNavA / seNe jai vaTTayaM hare evaM AukkhayaMmi tuTTaI // 2 // chAyA-- DaharA vRddhAzca pazyata garbhasthA api cyavanti mAnavAH / zyenA yathA vartaka hared evamAyuH kSaye truTayati // 2 // prathama aura tIsare caraNake prAraMbha meM chaha mAtrAe~ ho, phira ragaNa (sis) ho, phira eka laghu akSara aura eka guru (dIrgha) akSara ho| dvitIya aura caturtha caraNameM AraMbha meM ATha mAtrAe~ ho, phira ragaNa ho phira eka laghu aura eka guru varNa ho to vaitAlika chanda kahalAtA hai // 1 // saMsArI jIva prAyaH upakrama yukta AyuvAle hote haiM, ataeva unakI aniyata Ayu dikhalAne ke lie kahate haiM-- 'DaharA vuDDhA' ityAdi / zabdArtha-DaharA-DaharAH' bAlaka 'ya-ca' aura 'buDUDhA-vRddhAH' vRddha 'gambhatthAvi-garbhasthA api' garbhameM rahe hue bAlakabhI 'mANavA-mAnavAH' manuSya 'cayaMti-vyavanti' apane jIvanako choDa detehaiM 'pAsaha-pazyata' dekho 'jaha-yathA' jaise 'seNe-zyenaH' zyenapakSI (vAjapakSI) 'vaTTayaM-vartaka' - pahelA ane trIjA caraNanI zarUAtamAM che mAtra hoya, pachI ragaNa (Da, hAya pachI eka laghu akSara ane eka guru (dIrgha) akSara hoya, bIjA ane cothA caraNathI zarUAtamAM ATha mAtrAo hoya, tyAra bAda ragaNu hoya ane tyAra bAda eka laghu ane eka guru varNa hoya, evA indranuM nAma "vaitAlika chanda" che. saMsArI jIvo sAmAnya rIte upakamayukta AyuvALA hoya che tethI temanA aniya mita Ayunu pratipAdana 42vA bhATe sUtrA2 4 che 3-" DaharAbuDDhA" tyAhi zahAtha-'DaharA-harA' mA74 'ca-ca' mane 'vuDhA vRddhAH' vRddha tyA 'galbharathAvigarbhasthA apilamA roDasA 18 57 'mANavA-mAnavAH' manuSya 'cayaMti-vyavanti' pAtAnA vanane ch| che. 'pAsaI-pazyata guvA 'jaha-yathA' bha 'seNe-zyema' For Private And Personal Use Only
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 468 sUtrakRtAGgasUtro ___ anvayArtha:(DaharA) DaharA:-bAlakAH (ya) ca--tathA (buDhDhA) vRddhAH (gabbhatthAvi) garbhasthA api (mANavA) mAnavAH- manuSyAH (cayaMti) cyavanti- mriyante / iti (pAsaha) pazyata (jaha) yathA (seNe) zyenaH 'bAja' iti prasiddhaH pakSivizeSaH (vaTTayaM) vartakaM-'baTera' iti bhASAprasiddhaM pakSivizeSam (hare) haret-- mArayet evaM mRtyuH prANinaM haratIti bhaavH| (evaM) evam-anena prakAreNa (Aukkhayami) AyuHkSaye prANI (tuTTaI) truTayati mriyate jIvana vyapagataM bhavati // 2 // TIkA'DaharA' DaharA:-bAlakAH 'Dahara' iti bAlakavAcako'yaM dezIyazabdaH, 'ya' ca tathA 'vuDDhA vRddhAH vayovRddhA rogavRddhA vA tathA 'gabbhatthAvi' garbhasthA vartaka pakSIko 'hare-haret ' mAratAhai 'evaM-evam ' isI prakAra 'AukkhayaMmi AyuHkSaye ' Ayuke kSaya honepara 'tuTTaI-truTayati' jIvana naSTa ho jAtA hai // 2 // ___anvayArtha dekho bAlaka aura vRddha sabhI yahAM taka ki garbha meM sthita manuSya bhI jIvanakA parityAga kara dete haiN| jaise vAja, vaTera pakSIko mAra DAlatA hai usI prakAra AyuSyakA kSaya hone para jIvana naSTa ho jAtA hai| tAtparya yaha hai ki isa jIvanakI koI avadhi nizcita nahIM hai yaha kisI bhI samaya samApta ho jAtA hai // 2 // TIkArtha - Dahara' yaha dezI zabda 'bAlaka' arthakA vAcaka hai| vRddhakA artha vayovRddha yA rogavRddha hai| abhiprAya yaha hai ki bAlaka ho cAhe vRddha, yA garbha meM zyenapakSI (mA. pakSI ) "vaTTaya-vartaka" vata45kSIne 'hare-haret ' bhAre cha. 'evaM-evam mA are 'Aukhaya mi-AyuHkSaye AyuSyanA kSaya yayA pachI 'tuTTaI-truTayati jIvana naSTa thaI jAya che. A 2 juo, bAlaka yuvAna, vRddha, e sau jIvanane parityAga kare che. are? garbhamAM rahelA jIvanA prANa paNa vinaSTa thaI jAya che. jevI rIte bAjapakSI batakane mArI nAkhe che. e ja pramANe AyuSyane kSaya thAya tyAre jIvana naSTa thaI jAya che. tAtparya e che ke A jIvananI kaI avadhi nizcita nathI, te game te samaye samApta thaI jAya che. sUtrArtha __-TAtha -- "Dahara" mA AmahI yaha mAnA' manu pAya vRddha' mA 54 kyovRddha ane regavRddhanuM vAcaka che cAhe bAlaka heya, cAhe vRddha heya, cAhe garbhamAM rahele For Private And Personal Use Only
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir trafat at pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 469 api garbhe varttamAnA api 'mANavA' mAnavAH manuSyAH 'cayaMti' cyavanti mriyante, atha kecana komalAyAM bAlAvasthAyAmeva mriyante, kecana jarAjarjaritAvasthAyAM rogaprAptajarAvasthAyAM vA mriyante kecana ca garbhakSaraNAdikAraNavazAda garbhAvasthAyAmeva mriyante, AyuSo'pAyabahulatvAd sopakramatvAcca yasyAM kasyAJcidavyavasthAyAM prANAn tyajantIti pazyateti bhAvaH / iti hai putrAH yUyaM 'pAsaha ' pazyata vivekabuddhayA vilokayata / asminnarthe dRSTAntaH 'jahA' yathA 'seNe' zyenaH 'bAja' iti lokaprasiddhaH pakSivizeSaH 'vaTTayaM' varttakaM 'baTera' iti lokaprasiddhaM pakSivizeSaM 'hare' haret gRhItvA gacchet tathA mRtyurapi prANinaH prANAn apaharati / uktaJca - " azanaM me vasanaM me jAyA me bandhuvargoM me / iti me me kurvANaM, kAlavRko hanti puruSAjam ||1|| iti / hI sthita manuSya kayoM na ho sabhI mRtyuko prApta ho jAte haiM / Azaya yaha hai ki koI koI manuSya komala bAlyAvasthA meM hI mara jAte haiM, koI jarAse jarjarIta yA rogase jarjarIta hone para mara jAte haiM aura koI garbhapAta Adi kAraNoMse garbhAvasthA meM hI maraNa prApta karate haiM, kyoMki yaha Ayu aneka vighnavAghAoMse yukta hai aura sopakrama hai / ataeva kisI bhI avasthA meM vaha samApta ho jAtA hai aura manuSya prANa tyAga detA hai, he putro ! viveka buddhise isa saMsArako dekho / jaise vAjapakSI baTera pakSIko pakaDa kara le jAtA hai, usI prakAra mRtyu prANiyoMke prANoMko apaharaNa kara letA hai / kahA bhI hai--' azanaM me vasanaM me' ityAdi / 'mere azana hai, maiMre vasana (vastra) hai, merI patnI hai, mere bandhuvarga haiM, isa prakAra manuSya mere mere 'saMskRta bhASA meM 'me me' karatA raha jAtA hai jIva heAya paraMtu kAine mRtyu cheADatu nathI, kathananA bhASA e che ke koI koI manuSya bAlyAvasthAmAM ja maraNa pAme che. koi bhara yuvAnImAM maraNa pAme che, koI jarA athavA rAgathI jarita thaI ne maraNa pAme che ane koIM koI jIva garbhApAta Adi kAraNeAne lIdhe garbhAvasthAmAM ja maraNa prApta kare che. kAraNa ke manuSyanu AyuSya aneka vighnAthI yukta ane sApakrama (upakramayukta) che. tethI koI paNa avasthAmAM te AyuSya samApta thaI javAne kAraNe mANasanAM prANa cAlyA jAya che mATe hai putro ! viveka buddhithI sa MsArI jIvAnI A sthiti samajI le. jevI rIte khAja pakSI khatarkane pakaDIne laI jAya che, eja pramANe mRtyu prANIonA prANAnuM apaharaNa karI le che kahyuM paNa che ke azanaM me vasanaM me" ityAhi A mArU azana khAdya sAmagrI che, A mArU vasana vacceA che, A mArI patnIM For Private And Personal Use Only
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUtre punazca-vyomnaikAntavihAriNo'pi vihagAH samprApnuvantyApadaM, vadhyante vadhakairagAdhasalilAnmatsyAH samudrAdapi / durnItaM kimihAsti kiM sucaritaM kaH sthAnalAbhe guNaH, kAlo hi vyasanaprasAritakaro gRhNAti durAdapi // 1 // iti / 'evaM' evam anenaiva prakAreNa nirupakramasAgaropamapalyopamAyuSko'pi 'Aukkhayammi' AyuHkSaye-svAyuSo vinAze tailAbhAve pradIpavat 'tuTTai' truTayativinazyati / evaM he putrAH! evaMvidhasaMsArasvarUpaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA parityajya prAjyAkSayyamokSarAjyaprAptaye prayatadhvamiti bhAvaH // 2 // aura kAlarUpI vRkU (bheDiyA) Akara manuSyoMko pakaDa le jAtA hai|' aura kahA bhI hai-' vyomnaikAntavihAriNo' ityaadi| 'ekAnta AkAza meM vicaraNa karane vAle pakSI bhI mRtyuko prApta ho jAte haiM, jaise macchImAra athAha samudra meM se bhI matsyoko bandhana meM bAMdha lete haiN| isa saMsArameM na to durAcAra se bacAva ho sakatA hai, na sadAcAra se| acche sthAnakI prApti honese bhI koI lAbha nahIM hotA / apane svabhAvase hI hAya phailAe hue kAla dUra se bhI prANioMko dabA detA hai|' isI prakAra nirupakrama sAgaropama aura palyopama kI AyuvAle bhI AyukA kSaya honepara, telake abhAva meM dIpakakI taraha, naSTa ho jAte hai| he putro ! saMsArake aise svarUpako jJaparijJA se jAnakara aura pratyAkhyAna parijJAse tyAga kara vizAla aura akSaya sAmrAjyako prApta karane kA prayatna karo // 2 // che, A mArA badhuo che A prakAre mANasa mArA mATe karate rahI jAya che, ane kALarUpI varu AvIne mANasane pakaDIne laI jAya che" paNI se pazu 4yuM che 3- "vyomnekAntavihAriNo" yA Anta zarmA vicaratuM pakSI paNa metathI bacI zakatuM nathI, agAdha samudramAM rahelAM mAchalAone paNa mAchImAra jALamAM pakaDI le che, eja pramANe A saMsAramAM sadAcArathI paNa bacAva (matanI sAme rakSA) thaI zakatI nathI ane durAcArathI paNa bacAva thaI zakate nathI game tevA sArA sthAnano Azraya levA chatAM paNa mANasa matathI bacI zakatA nathI kALa dUrathI paNa hAtha laMbAvIne prANIone jakaDI levAne samartha che, eja pramANe nirupakema sAgaropama ane palyopama kALanA AyuSyavAnA che paNa Ayune kSaya thatAM naSTa thaI jAya che jema keDiyAmAM tela khUTI jatAM dIve. holavAI jAya che e ja pramANe Ayune kSaya thatAM che paNa maraNa pAme che mATe, he putra ! saMsAranA A prakAranA svarUpane parijJA vaDe jANIne ane pratyAkhyAna pariNA vaDe tyAgIne vizALa ane akSaya kSasAmrAjyane prApta karavA mATe prayatna kare che 2 For Private And Personal Use Only
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a.2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 471 punaH pravajyAkAraNabhUtaM saMsArasvarUpaM darzayati-'mAyAhiM ityAdi / / mUlam--- mAyAhiM piyAhiM luppai, no sulahA sugaI ya peco| aiyAI bhayAI pehiyA, AraMbhAvirameja suvvae // 3 // chAyA-- mAtRbhiH pitRbhizca lupyate no sulabhA sugatizca pretya / etAni bhayAni prekSya AraMbhAdvirameta muvrataH // 3 // anvayArtha:kazcidadvivekavikalaH (mAyAhi) mAtRbhiH (piyAhiM) pitRbhiH mAtRpita punaH pravrajyA ke kAraNabhUta saMsArake svarUpa ko dikhalAte haiM--'mAyAhiM' ityAdi / zabdArtha- mAyAhi-mAtRbhiH ' mAtAkedvArA 'piyAhiM-pitRbhiH' pitAke dvArA ' luppai-lupyate ' saMsArameM bhramaNakarAye jAte haiM ' ya-ca ' aura 'peccao pretya' unake marane ke pazcAt 'sugaI-sugatiH sadgati 'no sulahA-nosulabhA' mulabhanahIM hai, ataH 'suvvae--suvrataH' vivekazIla puruSa 'eyAI--etAni ' pUrvoktamAtA pitAke sneha badhanarUpa 'bhayAhi-bhayAni' bhayako 'pehiyA--prekSya' jJaparijJAse jAnakara 'AraMbhA-ArabhbhAt' sAvadyaanuSThAnoMse 'viramejja-virameta ' pratyAkhyAnaparijJAse virakta hojAve // 3 // -anvayArthakoi koI avivekI jana mAtA aura pitAke prati anurAga ke kAraNa vinaSTa ho jAtA hai arthAt saMsAra meM paribhramaNa karatA hai| aise prANIko sUtrakAra pravajyAnA kAraNabhUta saMsAranA svarUpanuM vizeSa varNana karatAM kahe ke "mAyAhi" tyAha zahAtha-'mAyAhi-mAtRbhiH' bhAtAnA dvArA 'riyAhiM-pitRbhiH' pitAnA dvArA 'luppaI-lupyate saMsAramA prabhAta 422vAya che. 'ya-ca' mane 'peccao-pretya' temanA bharaNa pachI 'sugaI -sugatiH' sadgati 'no sulahA-no sulabhA' sukSala nathI, ata: 'subbae-suvrata' vivezIsa puruSa 'eyAI-etAni' pUrvota mAtA pitAnA snemadhana 35 'bhayAi-bhayAni' mayane 'pehiyA prekSya' 'jJa' parijJAthI zIne 'ArabhAbhArabhbhAt' manuSThAnAthI 'viramejja-viramet' pratyAbhyAna parijJAthA vita 25 taya // 3 // - sUtrArtha - kaI kaI avivekI mANase mAtA pitA pratyenA anurAgane kAraNe pravajyA aMgIkAra karI zaktA nathI, ane te kAraNe saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che. evA prANIne parabhavamAM For Private And Personal Use Only
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 472 sUtrakRtAGgasUtre snehairityarthaH (luppai) lupyate vinazyati saMsAre bhramatItyarthaH (ya) ca-tathA itthambhUtasya prANinaH (peccAo) pretya-maraNAnantaram (sugaI) sugatiH (no sulahA) no mulabhA sugatiprApti bhavati ataH (muvbae) suvrataH vivekazIla puruSaH (eyAhiM) etAni pUrvoktAni mAtRpitRsnehavandhanarUpANi (bhayAiM) bhayAni bhayAnIva bhayAni bhayajanakAni sthAnAni (pehiyA) prekSya jJaparijJayA jJAtvA (AraMbhA) ArambhAt sAvadhAnuSThAnAt (virameja) viramet pratyAkhyAnaparijJayA nivarteta // 3 // TIkA-- 'mAyAhiM' mAtRbhiH 'piyAhiM' pitRbhiH 'luppai' lupyate vinazyati saMsAre bhramaNaM karotItyarthaH, 'mAtRbhiH pitRbhiH' ityatra bahuvacanamanekajanmasambandhakhyApanArtham mAtRpitRbhiH, ityetena putrakalatrAdInAM saMgraho bhavati / sacaiteSAM militAnAma ekaikaiSAM vA snehena dharmAcaraNaM na karoti / etAnvihAya kathaparabhava meM sugati sulabha nahIM hotii| ataH vivekavAna puruSa isa mAta pita sneha rUpa bandhanase utpanna bhayoM ko jAna kara sAvadyaanuSThAna se virata ho jAya / / 3 / / TIkArthamAtAke kAraNa aura pitAke kAraNa jIva saMsArame paribhramaNa karatA hai| mUla pATha meM 'mAyAhiM, piyAhiM' aisA jo bahuvacana diyA hai, vaha aneka janmoMkA sambandha kahane ke lie haiN| yahAM yadyapi sirpha mAtA pitAkA ullekha kiyA gayA haiM tathApi usase putra kalA Adi sabhI AtmIya janoMkA grahaNa kara lenA cAhie / manuSya ina sabhIke athavA inameM se eka eka ke prati anurAga honeke kAraNa dharmakA AcaraNa nahIM karatA hai| vaha socatA haiM inhe sugati prApta thatI nathI. tethI viveka yukta mANase mAtA pitA pratyenA sneha rUpa bandhana vaDe utpanna thanArA bhane jANIne sAvadya anuSThAnene parityAga kare joIe. 3 - TItha - ' mAtA ane pitA pratyenA anurAgane kAraNe jIva saMsAramAM paribhramaNa kare che. mULa pAThabha'mAyAhi piyAhi" 24 mapayanana pahovAmA pAnyocha. te bhane sAmAno saMbaMdha prakaTa karavAne mATe ApavAmAM AvyAM che. ahI je ke mAtA pitAne ja ullekha karavAmAM Avyo che, paraMtu tenA dvArA putra, kalatra, Adi saghaLA AtmIya janene paNa grahaNa karavA joIe. A saghaLA AtmIya jane pratyenA athavA temAMnA koI paNa eka be Adi AmIya jane pratyenA anurAgane kAraNe mANasa dharmanuM nAma paNa letA nathI. te e vicAra kare che ke temane choDIne huM ekale kevI rIte rahI zakuM! A prakAranI For Private And Personal Use Only
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru a. 2. u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 473 mahamekAkI sthAsyAmI' ticintayan , teSAM snehapAzabaddho dharmAcaraNamakurvANaH taiH sahaiva saMsAre paribhraman vAraMvAramRtyumavApya punaHpunarbhavAraNye bhramatIti bhAvaH / itthaMbhUtasnehabaddhamAnasasya vicAravikalasya svajanapoSaNAya yathA kathaMcidvyApAraM kurvataH puruSasya 'peccAo' pretya maraNAnantaramapi 'sugaI mu. gatiH svargApavargaprAptirUpA 'no sulahA' sulabhA na bhavati / api tu tasya narakanigodAdipAta eva bhavati, anekavidhArambhasamArambhAdisAvadhakarmA'nuSThAnAt / ata eva-'subbae' suvrataH dezaviratyAdivratayuktaH puruSaH 'eyAI' etAni 'bhayAI' bhayAni narakanigodAdigatiprAptirUpabhayakAraNAni 'pahiyA' prekSya jJaparijJayA parijJAya 'AraMbhA' AraMbhAt sAvadhakarmA'nuSThAnAt 'virameja' viramet pratyAkhyAnaparijJayA parityajediti bhAvaH // 3 // choDakara maiM akelA kaise rahUMgA ? isa prakAra socakara unake premapAza meM baMdhakara dharmakA AcaraNa na karatA huA, unhIM ke sAtha sAtha saMsAra paribhramaNa karatA haiM aura punaH punaH mRtyuko prApta hotA hai| isa prakAra rAgake bandhana meM jisakA mana baMdhA huA hai, jo vivekase rahita hai tathA AtmIya janoMke poSaNake lie cAhe jaise kArya karatA hai, usa jIva ko mRtyuke pazcAt svage yA mokSa rUpa sadagati sulabha nahIM hotii| usakA naraka yA nigoda meM hI patana hotA hai, kyoMki vaha aneka prakArake AraMbha samAraMbha Adi sAvadyakarmoMkA anuSThAna karatA hai| ataeva jo suvrata hai arthAt dezavirati Adi cAritrase yukta hai, vaha puruSa naraka nigoda Adi durgatiyoM kI prApti ke bhayake kAraNoMko jJaparijJAse jAnakara sAvadyakarmake anuSThAna ko pratyAkhyAna parijJA se tyAga de // 3 // vicAradhArAne kAraNe te temanA premapAzamAM ja jakaDAyele rahIne dhArmika pravRtti karate nathI. pariNAme temanI sAthe tene paNa saMsAramAM paribhramaNa karavuM paDe che, eTale ke vAra vAra janma maraNanA duHkhonu vedana karavuM paDe che. - A prakAre jenuM mana rAganA bandhanamAM jakaDAyeluM che, je vivekathI rahita che ane AtmIya jananA piSaNa mATe game tevAM kAryo karyA kare che, te jIvane A manuSya bhavana AyuSya pUruM thayA bAda svarga athavA mekSanI prApta thatI nathI. manuSya bhavamAM te mANasa aneka AraMbha samAraMbha Adi sAvadya kRtya karavAne kAraNe naraka athavA nigodamAM ja utpanna thAya che tethI jeo suMvratasaMpanna che, eTale ke jeo dezavirati Adi cAritrathI yukata che temaNe naraka nigada Adi durgationI prAptinA kAraNene pariNA vaDe jANIne sAvadya karmonA anuSThAnane pratyAkhyAna parijJA vaDe tyAga kare joIe. je re II For Private And Personal Use Only
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 98 www.kobatirth.org 9 10 11 14 12 sayameva kaDehiM gArhati No tassa mucce Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha sAvadyakarmAnivRttasya doSamAha -- 'jamiNaM' ityAdi / mUlam ra 3 ka 5 7 8 6 jamiNaM jagati puDho jagA. kammehi pati pANiNo / / 15 13 sUtrakRtAGgasUtre For Private And Personal Use Only puTTayaM // 4 // -chAyA yadidaM jagati pRthak jagAH karmabhi lupyante prANinaH / svayameva kRtairgAhante, no tasmAt mucyetAspRSTaH || 4 || anvayArthaH (jaM) yat - yasmAtkAraNAt ( iNaM) idam vakSyamANaprakArakaM gatyAdikaM bhavati - ( jagati) jagati = asmina saMsAre ( puDho) pRthak ekaikatvena ( jagA) iti jagatsthitAH (pANiNo ) prANinaH = jIvAH (kasmehiM ) karmabhiH (lupyaMti) lupyante= aba sAvadhakarma se nivRta na honevAleko honevAle doSa kahate haiM - 'jamiNa' ityAdi / mANa prakAra se gatyA - 6 pRthak pRthak 'jagA'kamme hi karmabhiH ' zabdArtha - ' jaM- yat' jisa kAraNa se 'irNa - im' vakSya dikahotI hai 'jagati - jagati' isa saMsAra meM ' puDho - pRthak jagA: ' jagat meM rahe hue ' pANiNo - prANinaH jIva karmoM se 'luppati-- lupyante' duHkhI hote haiM tathA ' sayamevakaDe hiM- svayameva kRtaiH apane kiye hue karmoM se 'gArhati gAhante' naraka nigodAdi sthAnoM meM jAte haiM ' apuTTayaM -aspRSTaH ' svataH karma ko vinAbhogehI ' tassa- tasmAt ' ye karma se 'NI muccejja - no mucyeta ' mukta nahIM ho sakate haiM // 4 // -anvayArtha kyoMki Age kahI jAne vAlI gati Adi hotI hai isa saMsAra meM sthita prANI pRthak pRthak apane apane karmoMse pIDita hote haiM / tathA apane have sAvadya kamAMthI nivRtta nahIM thanArane kevI hArDana thAya che, te sUtrakAra prakaTa kare che " jamiNa "chatyAhi bhAyu prAzthI gati vagere thAya 'jagA- jagAH' lagatamA rahelA luti- lupyante dumI thAya che, zabdArtha - 'ja. - yat' ? rathI 'iNa' - idam ' vakSya che. 'jagati - jagata' saMsAramA 'puDho - pRthak pRtha 'pANiNo prANinaH' va 'kasmehiM karmabhiH' tathA 'sayamevakaDehi svayameva kRtaiH potAnA rekhA ubheothI 'gAhati gAhante' naraH nigoha vigere sthAnomA laya che. 'aTTaya' -aspRSTaH' svata ubha logavyA vinA 'tasa tasmAt ' te thI 'No muccejja' - to mucyeta' bhuta thA zatA nathI // 4 // - sUtrArtha - sAvadya karmothI nivRtta na thanAra jIvAnI AgaLa kahyA pramANenI gati thAya che. A saMsAramAM rahelA jIvA pota potAnAM karmo dvArA pRthak pRthak rUpepIDA bhegave che. temanA
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samartha bodhinI TokA pra zru a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 475 utpIDayante / tathA (sayameva kaDehiM) svayamevakRtaiH = svakRtairevakarmabhiH (gAhaMti) gAhante= narakanigodAdigatau praveza kurvanti tatra tiSTantItyarthaH, ataH 'apuyaM ' aspRSTaH san svakRtakarmaNaH sparzamakRtvA svakRtaM karmAbhuktvA (tassa) tasmAt karmaNa sakAzAt ( No muccejja) no mucyeta na mukto bhavet svakRtakarmaNo'vazyaM bhogAditi // 4 // , TIkA idam - vakSyamANaprakarakaM gatyAdikaM bhavati ' jaM' yat - yasmAtkAraNAt 'iNaM' jagati ' jagati=asmin saMsAre 'puDho 4 1 , pRthaka-pRthaka ekaike ' jagA' jagat sthitAH saMsAriNa ityarthaH, 'pANiNo prANinaH = jIvAH 'kammehiM ' karmabhiH 'lupyaMti' lupyante= utpIDayante = utpIDitA bhavanti, karmabhireva duHkhitA bhavanti natvanyaiH kaizcita anyeSAM nimittamAtratvAt, mukhyanimittakAraNaM tu zubhAzu bhasya svakarmaiveti bhAvaH / ato jIvAH 'sayameva kaDehiM' svayamevakRtaiH svakRtairevakarmabhiH nAnyakRtaiH ' gArhati' gAhante = narakanigodAdisthAnaM prApnuvanti kintu hI kiye hue karmoMke kAraNa haiN| apane kiye karmako bhoge Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir naraka nigoda Adi meM praveza karate yA rahate vinA koI usa karmase mukta nahIMhotA ||4|| - TIkArtha AraMbha kA tyAga na karanevAloMkI Age kahI jAne vAlI gati Adi hotI hai / isa saMsAra meM pRthak pRthaka rahe hue saMsArI prANI apane karmoMse piDita hote haiM / anya koI kisI ko pIDA nahIM pahuMcAtA, kyoMki vaha to nimitta mAtra hotA hai / pradhAna nimitta to apanA zubha yA azubha karma hI hai / ataeva jIva apane kiye karmoMse hI naraka nigoda Adi sthAnoMko prApta kRta karyAMnAM phaLa svarUpe ja temane naraka niIda AdimAM rahevu paDe che pote karelAM karmAMnA phaLane bhogavyA vinA, koI paNa jIva te kathI mukta thai zakatA nathI. 4 - TIartha - ArabhanA tyAga na karanAra jIvAnI nIce kahyA anusAranI dazA thAya che. A saMsAramAM alaga alaga rUpe utpanna thatAM saMsArI jIvAne pota potAnAM karmonA phaLa alaga alaga rUpe bhogavavA paDe che. anya kai paNa jIva koine pIDA paheAMcADatA nathI kAraNa ke te te nimitta mAtra ja hoya che, peAtAnu zubha athavA azubha karma ja sukhaduHkhanu mukhya nimitta ane che. tethI e vAta nizcita ja che ke pAte karelAM karmone kAraNe ja jIvA naraka nigoda For Private And Personal Use Only
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAne ' apuhaya' aspRSTaH karmaNo bhogamantareNa 'tassa' tasmAt atra paJcamyarthe SaSThI tasmAt svakRtakarmaNaH sakAzAt 'No mucceja' no mucyeta=na mukto bhavet karmaNo bhogamantareNa vinAzAbhAvat, uktazca-" kaDANakammANa na mokkha asthi" iti / anyatrApyuktam- " nAbhuktaM kSIyate karma, kalpakoTizatairapi " / kizca" prArabdhakarmaNAM bhogAdeva kssyH|" ityAdi / kRtaM karma tu phalaM dattcaiva nivartate nAnyathA tannivRttiriti // 4 // ..iha jagati yAni kAni sthAnAni phalopabhogArtha niyatAni, tAni sarvANya nityAnityeveti darzayati sUtrakAraH- devAgaMdhavvarakkhasA' ityAdi / mUlamdevA gaMdhavvarakkhasA asurA bhUmicarA sarIsivA / rAyA nara seTThi mAhaNA ThANA tevi cayaMti dukkhiyA // 5 // -chAyAdevagandharvarAkSasA asurA bhUmicarAH sarIsRpAH / rAjAno narazreSTibrAhmaNAH sthAnAni tyajanti te'piduHkhitAH / / 5 / / karate haiN| karmako bhoge vinA jIvako chuTakArA nahIM milatA kayoMki karma bhoge vinA vinaSTa nahIM hotaa| kahA bhI hai-'kaDANa kammANa na mokkha atthi' ityaadi| kiye kauMko (bhoge vinA) mokSa nahIM hotA arthAt chuTakArA nahIM hotaa| anyatra bhI kahA hai-'nAbhuktaM kSIyate karma' ityaadi| 'saikaDo aravakalpakAla bIta jAne para bhI vinA bhoge karmakA kSaya nahIM hotaa| aura upArjita karmoMkA bhoga se hI kSaya hotA hai| ityAdi / Azaya yaha hai ki kiyA karma phala dekara hI haTatA hai, binA phala diye nahIM haTatA // 4 // Adi sthAnamAM utpanna thAya che. karelA karmanuM phaLa jIvane bhegavavuM ja paDe che. jyAM sudhI karmanuM phaLa bhogavavAmAM na Ave, tyAM sudhI te karmamAMthI jIvane chuTakAro thato nathI, 41265 bhane socyA vinA manA vinAza thatA nathI. 4yuM 555 3 'kaDANa kammANANa mokkha atthi" tyAdi - kRta karmone bhegavyA vinA mekSa maLatuM nathI. eTale ke chuTakAro thatuM nathI. anyatra pAna medhuM che 3 'nAmukta kSIyate karma' tyAha "seMkaDo abaja 5kALa vyatIta thaI javA chatAM paNa bhegAvyA vinA karmane kSaya thatuM nathI ane upArjIta karmanuM phaLa bhegavyA bAda te karmane kSaya thAya che... A samasta kathanane bhAvArtha e che ke "kRta karmanuM phaLa bhegavavuM paDe che. phaLa bhegavyA vinA bhano kSaya yatA nathI. // 4 // For Private And Personal Use Only
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.zru a. 2 u. 1 bhagavavAdinAthakRto nijaputropadezaH 477 -anvayArthaH(devA) devAH devatAH (gaMdhadharakkhasA) gaMdharvarAkSasAH (asurA) asurAH (bhUmicarA)bhUmicarAH bhUmau pRthivyAM caraNazIlA:, (sarIsivA) sarIsRpAH sadiya (rAyA) rAjAnaH nRpAH (naraseThimAhaNA) narazreSThibrahmaNAH, narA manuSyAH zreSThinaH= nagaraveSThinaH brAhmaNAH asiddhAH (tevi) tepi, te upayuktAH devAdayaH sarve(dukkhiyA) duHkhitAHsantaH (ThANA) sthAnAni svakIyasthAnAni (cayaMti) tyajantIti sarve devAdayaH duHkhitA eva svasthAnaM parityajanti duHkhitAHavazyameva bhavantIti bhAvaH // 5 // isa jagat meM jo koI bhI sthAna phalabhogake lie niyata haiM, ve saba anitya hI haiM, yaha bAta sUtrakAra dikhalAte haiM- 'devagaMdhabvarakkhasA ityaadi| zabdArtha- 'devA--devAH' devatAH 'gaMdhavvarakkhasA--gaMdharvarAkSasAH' gaMdharva rAkSasa Adi tathA 'asurA-asurAH' asura bhUmicarA--bhUmicarAH bhUmipara calanevAle 'sarIsivA--sarisRpAH' saraka kara calanevAle sarpAdi 'rAyA--rAjAnaH' rAjA 'naraseTimAhaNA--narazreSThibrAhmaNAH' manuSya, nagarazeTha aura brAhmaNa 'tevi--tepi ve upayukta devAdisaba 'dukkhiyA-duHkhitAH' duHkhita hokara 'ThANA-sthAnAni' apane apane sthAnoMko 'cayaMti-tyajanti' chor3ate haiM // 5 // -anvayArtha'devA devatA, gandharva,rAkSasa, asura, bhUmicara, sarIsRpa-sarpa Adi rAjA, sAmAnyanara, seTha, brAhmaNa, ityAdi sabhIduHkhita ho kara apane apane sthAnoMko tyAgate haiN| arthAt ve apane sthAna tyAga karate samaya avazya duHkhI hote haiM, parantu sthAnakA tyAga to karanA hI par3atA hai // 5 // A jagatamAM karmanuM phaLa bhogavavA mATe je koI sthAne niyata thayelAM che. teo anitya / cha, se vAta ve sUtradhAra 48 42 che. "devagadhavarakkhasA" tyA ... zahAtha-'devA-devAH' vA 'gadhanvarakkhasA-gaMdharva rAkSasAH' madha rAkSasa vigere tathA 'asurA-asurAH masura 'bhUmicarA-bhUmicarAH' bhIna 52 yAsA vANA 'sarIsivA-sarisRpAH' sa24 ne yAlA vANA sapa vigere gayA-rAjAnaH' 220 'narasevi mahaNA narazreSTibrAhmaNAH' manuSya, nagararoDa, bhane mAjhA 'tevi-tepi te para pramANe deva vigere mA 'dukkhiyA-duHkhitAH' humata dhana'ThANA-sthAnAni' pAta pAtAnA sthAnana 'cayati-tyajanti' chADecha. // 5 // sUtrArtha devatA, gandha, rAkSasa, asura, bhUbhiyara, sI255 (sapa mAha) , sAmAnya nara, zeTha, brAhmaNa Adi sau kaI pita pitAnA sthAnane tyAga karatA duHkhI thAya che, paraMtu te sthAne temaNe tyAga te kare ja paDe che, pA For Private And Personal Use Only
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra -TIkArtha(devA) devAH (gaMdhavarakkhasA) gandharvarAkSasAH-gandharvarAkSasetipade pizAcabhUtayakSakinnarakiMpuruSamahoragavyantarANAmupalakSake, tathA 'asurA' asurAH bhavanapatayo dazaprakArAH, 'bhUmicarA' bhUmicarAH pRthivyAM saMcaraNazIlAH saMpAtima kITapataMgAdayaH tathA 'rAyA' rAjAnA cakravartino baladevavAsudevaprativAmudevAdayaH / tathA ' narA' narAH sAmAnyapuruSAH, zreSThino nagarazreSThinaH, 'mAhaNA' brAhmaNAH vedazAkhAdhyAyinaH, ete sarve'pi 'dukhiyA' duHkhitAH santaH 'ThANA' sthAnAni-svakIyasthAnAni 'cayaMti' tyajanti / sarveSAmapi jantUnAM svasthAnaparityAge duHkhaM bhavatIti bhAvaH // 5 // kica-'kAmehi Na ' ityAdi / -mUlam kAmehi Na saMthavehi giddhA kamma sahA kAlena jNtvo| tAle jaha baMdhaNacue evaM AyukkhayaMmi tuTTai // 6 // -chAyAkAmeSu khalu saMstaveSu gRddhAH karmasahAH kAlena jntvH| tAlaM yathA bandhanacyutamevamAyuH kSaye truTayati // 6 // -TIkAthadeva, gandharva, rAkSasa aura rAkSasa padase upalakSita pizAca, bhUta yakSa, kinnara, kiMpuruSa, mahoraga, vyantara tathA asura arthAt daza prakArake bhavanavAsI, bhUcara-pRthvI para calanevAle kITa Adi tathA cakravartI, baladeva, bAsudeva prativAsudeva Adi rAjA, sAmAnya manuSya, nagaraseTha, brAhmaNa ye sabhI duHkhita hokara apane sthAnoM ko tyAga karate haiN| arthAt sabhI jIvoMkA apanA sthAna tyAgate duHkha hotA hai // 5 // __ - Artha - heva, gandharva, rAkSasa ane rAkSasa 54 53 GualkSata pizAya, bhUta, yakSa, sinnara, kipuruSa, mahAraga, vyantara Adi che, tathA asura (dasa prakAranA bhavanapati deve), bhUcara che (jamIna para cAlanArA , tathA cakavatI, baLadeva vAsudeva, prativAsudeva Adi rAjAo, sAmAnya manuSya, nagara zeTha, brAhmaNa Adi samasta ja duHkhita thaIne ja pita pitAnAM sthAne (pa) no tyAga kare che. eTale ke samasta jene pitAnuM sthAna choDatAM duHkha thAya che. gAthA para For Private And Personal Use Only
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 479 .. -anvayArthaH(kAmehiM Na) kAmeSu khalu kAmeSu zabdAdiviSayeSu tathA(saMthavehi saMstaveSupUrvAparapariciteSu (giddhA) gRddhAH-AsaktAH (jaMtavo) jantavaH-prANinaH-(kAleNa) kAlena-karmavipAkaphalakAlena ' kammasahA' karmasahAH-svakarmaphalAnyupamuJjAnA (jahA) yathA (baMdhaNacue) bandhAnacyutam (tAle) tAla-tAlaphalama truTayati (evaM) aura kahate haiM-- 'kAmehiM NaM ityAdi / zabdArtha--'kAmehi-kAmeSu' viSayabhogoMkI tRSNA meM arthAt zabdAdi viSayoMmeM 'NaM-khalu' nizcayase 'saMthavehi-saMstaveSu mAtApitA strI, putra Adi paricitoMmeM, 'giddhA-gRddhAH ' Asakta, rahanevAle 'jaMtavo-jantavaH' prANI 'kAleNa-kAlena' avasara Anepara arthAt karmavipAka ke samaya 'kammasahA-karmasahAH' apane apane karmake phaloMko bhogate huve 'jahA-yathA' jaise 'baMdhaNaccue-bandhanacyutam' baMdhanase chuTAhuA 'tAle-tAlam ' tAlaphala girajAtA hai ' evaM-evam / isIprakAra 'AukkhayaMmi--AyuHkSaye Ayu samApta hojAnepara ' tuTTai-truTayati marajAte haiM // 6 // -- anvayArtha -- zabdAdi viSayoM meM tathA pahale pIcheke paricitoMmeM Asakta prANI karmake phalodaya ke samaya apane karmoM ke phalako bhogate hue Ayuke TUTane paNI suutr|24 - "kAmehiNa" tyAha zahA yAmehi-kAmeSu' viSaya bhoganI tRAmA arthAt 2054 vagere viSayomA 'Na-khalu nizyayathA 'saMthavehi-sastaveSu' mAtApitA zrI putra ko pAthitImA miDA-gaddhA' yAsarata rahekA pANA 'jatavo-jantavaH' prANI 'kAleNa-kAlena aksa2 mA 52 arthAt 154nA samaye 'kammasahA kama sahAH' potAnA bhanA ne bhogavatA ya4 jahA-yathA' vIrIte baMdhaNacyupa-baMdhanacyutam' dhanathI chuTesA 'nAle-tAlam // 5DI ya. 'evaM -evam -40 prA2 'Aukkhaya mi'-AyAlaye AyuSya samApta thaya tyA2 57 / 'tuTTai-truTayati' bharI taya OM // 6 // - sUtrArtha - zabdAdi viSayamAM tathA AgalA ane pAchalA paricita sagAM snehIomAM Asakta che, phaledayane samaye pitA potAnAM karmonA phaLane anubhava karatAM thakA AvuM karmane kSaya thatAM maraNa pAme che. jevI rIte vRkSa sAthe saMbaMdha tUTI javAthI tADa parathI phaLa For Private And Personal Use Only
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 480 sUtrakRtAstra evam anena prakAreNa (AukhayaMmi) AyuHkSaye (tuTTai) truTayanti-mriyante ityarthaH // 6 // -TIkA- 'kAmehi Na ' kAmeMSu khalu-zabdAdikAmabhogaviSayeSu tathA 'saMthavehiM saMstaveSu -pUrvapariciteSu mAtRpitRprabhRtiSu tathA pazcAtsaMstavaiH zvazurAdiSu ' giddhA ' gRddhAH teSu gRddhibhAvaM prAptAH 'jaMtavo ' jantavaH-prANinaH 'kammasahA ' karmasahA:karmajanitaphalamupabhuJjAnAH 'kAleNa ' kAlena-zubhakarmaphalodayakAlena bhogaistRptimicchantopitairviSayopabhogaiH pratikSaNamAsaktivRddhayA atRptA kevalaM ihaloke paralokeca duHkhamevAnubhavantIti / yathAkazcit divasAvasAne svacchAyAM grahItuM pUrvasyAM dizi dhAvet, sa dhApanapi chAyAM na gRhNAti / yathA vA pipAsitaH pipAsAmupazamayituM para usI prakAra girate haiM jese bandhana se TUTA huA tAla phala nIce giratA hai // 6 // TIkArthakAma bhogake viSaya zabdAdi meM tathA pUrva sambaddha mAtApitA Adi meM evaM pazcAt sambaddha zvasura Adi meM Asakti ko prApta prANI karmajanita phalako bhogate hue, zubha karmake udayake samaya bhoga bhogakara tRmikI icchA karate haiM kintu viSayabhoMgose pratikSaNa Asakti baDhaneke kAraNa atRpta hI raha jAte haiM tathA ihaloka aura paraloka meM duHkha hI bhogate haiN| jaise koi puruSa divasake antima samaya meM apanI chAyA ko pakaDaneke lie pUrvadizA meM dauDe to vaha dauDatA huA bhI use pakaDa nahIM sakatA / athavA jaise koi pyAsA manuSya pyAsa bujhAne ke lie mRgatRSNA kI aura dauDa lagA kara bhI pyAsako zAnta nahIM kara sakatA / vaha ulaTA duHkhI hotA hai| nIce tUTI paDe che. e ja pramANe Ayukarmane kSaya thatAM ja Asakata jIvanuM paNa pitAne sthAnethI patana thAya che eTale ke mRtyu ja thAya che. 6 -TADAtha - kAmabhegomAM (zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparzamAM, tathA pUrva paricita mAtA; pitA AdimAM ane pazcAt paricita sAsu, sasarA AdimAM Asakta banelA che karmabhanita phone bhogavyA kare che. jyAre zubha karmane udaya thAya tyAre bhega bhogavIne tRptinI IcchA seve che, paraMtu viSaya bhegamAM kSaNe kSaNe Asakti vadhatI ja javAne kAraNe teo atRpta ja rahI jAya che, ane A leka ane paralekamAM duHkha ja bhogave che. jevI rIte koI puruSa sAMjane samaye pitAnA paDachAyAne pakaDavAne mATe pUrva dizAmAM deTa lagAvavA chatAM tene pakaDI zakatA nathI, athavA jevI rIte kaI tarasyuM prANI mRgAjaLanI dizAmAM game teTaluM daDavA chatAM paNa pitAnI tarasa chipAvI zakatuM nathI, For Private And Personal Use Only
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.zra, pra. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 481 mRgatRSNAmanuvrajannapi na pipAsAmupazamayati pratyuta duHkhIeva bhavati, tathA viSayopa bhogaparAyaNA viSayebhyasta pniM kathamapi na labhante / taduktamanyatrApi " na jAtukAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyani / haviSA kRNNavarmeva bhUya evAbhi varddhate " iti / 'jahA' yathA 'tAle ' tAlaM-tAlaphalaM 'baMdhaNacue' bandhanacyutaM patatyeva tathA ime'pi kAmabhogAsaktA jantavaH 'AukkhayaMmi' AyuHkSaye-svAyuSaHkSaye 'tuTTai' trupyanti-mriyante na tu bhogena mukhaM labhante gaNThakaNDUyanavat iti bhaavH||6|| kiMca-'je yAvi bahussue' ityAdi / -mUlam 1 2 3 4 je yAci bahussue siyA dhammiNamAhaNa bhikkhue siyaa| abhiNUmakaDehi mUchie tibvaM te kammehi kinnaDa // 7 // isI prakAra viSaya bhogoM meM parAyaNa jIva viSayoM se kabhI tRpti lAbha nahIM kara skte| anyatra bhI kahA hai- 'na jAtu kAmaH kAmAnAm' ityAdi / kAmoM ko mogane se kAmakI zAnti nahIM hotii.| jaise ghata DAlane se agni baDhatI hai, usI prakAra kAma bhoga se kAmakI abhilASA baDhatI hI jAtI hai| jaise bandhana se TUTane para tAla phalakA patana hI hotA haiM, usI prakAra bhogoM meM Asakta prANI AyukA kSaya hone para mara jAte haiN| jaise phoDeko khujalAne se sukhakI prApti nahIM hotI usI prakAra bhogoM se sukhakI prApti nahIM hotI / / 6 // eja pramANe viSaya bhegomAM Asakta che paNa viSa dvArA kadI tRpti pAmI zakatA nathI, anyatra pazu mevuH prayuM che -"na jAtu kAmaH kAmAnom" tyAha- kAme upabhega karavAthI kAmanI zAnti thatI nathI. jevI rIte AgamAM ghI hemavAthI Aga vRddhi pAme che, eja pramANe kAmo bhogavavAthI kAmaga bhegavavAnI abhilASA vadhatI ja jAya che. jevI rIte vRkSa sAthe saMbaMdha tUTI javAthI tADanuM phaLa nIce tUTI paDe che eja pramANe kAmamAM Asakata jIvanA AyunI avadhi pUrI thatAM ja, te jIvanuM mRtyu thAya che. jevI rIte phelA para khaMjavALavAthI sukhanI prApti thatI nathI, eja pramANe bhege vaDe paNa sukhanI prApti thatI nathI. e gAthA dA sa. 61 For Private And Personal Use Only
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 482 www.kobatirth.org -chAyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yecApi bahuzrutAH syu dharmikatrAhmaNabhikSukAH syuH / abhicchAdakakRtairmucchitA stIvraM te karmabhiH kRtyate ||7|| -anvayArtha sUtrakRtAGgasutre (je) ye (yAvi) cApi ( bahussuyA) bahuzrutAH - anekazAstrArtha pAragatAH tathA ( dhAmiNamAhaNabhikkhue) dhArmika hmaNamikSukAH- dhArmikAH- dharmAcaraNazIlAH brAhmaNAH prasiddhAH bhikSukAH -- bhikSATanazIlAH (siyA) syu: ( abhiNUmakaDehiM ) abhicchAdakakRtaiH =mAyAsaMpAditAnuSThAnaiH (mucchie) mRcchitA:--gRddhAH (te) te (tibbaM) tIvramatyantam (kamme hiM) karmabhiH (kiccati) kRtyante - chidyante pIDayante ityarthaH // 7 // aura bhI kahate haiM 'je yA bahussu ' ityAdi / 4 zabdArtha -' je ye' jo ' yAvi cApi koI bhI 'bahussuyA' bahuzrutAH, aneka zAstroM ke pAraMgata tathA 'zramiNamAhaNa bhikkhue dhArmikabrahmaNabhikSudhArmika brAhmaNa aura bhikSuka 'siyA- syuH' hoM, 'abhiNumakaDehiM - abhicchAdaka kRtaiH' mAyAkRta anuSThAnoM meM 'mucchie mUcchitA: ' Asakta haiM to 'te - te ' ve 'tivvaM tinam' atyanta 'kammehiM - karmabhiH karmase 'kicca kRtyante - pIDita kiye jAte haiM // 7 // > anvayArtha- jo bhI aneka zAstroM meM pAraMgata haiM, tathA dharmakA AcaraNa karanevAle haiM, brAhmaNa haiM yA jo mAyAcArase kiye hue anuSThAnoM ke dvArA gRddha haiM, ve apane hi atyanta pIDita hote haiM // 7 // vaNI sUtraara he cheDe - "je yAtri bahussura" ityAhi zabdArtha' - 'je - ye' ? 'yAvi-cApi' me pazu 'bahussutA' bhane zAstronA pAraMgata, tathA 'dhammaNamAhaNabhikkhue- dhArmika brAhmaNabhikSukAH' dhArmiGa brAhmaNa bhane libhArI 'siyA- syuH' hoya, 'abhiNUmakaDehi--abhicchAdaka kRtaiH ' bhAyAmRta anuSThAnobhAM 'mucchiemUcchitAH' asakta hoya to 'te-te' tethe 'tivyaM tIvra atyanta |' kamme hi karmabhiH ' bhathA 'kiccaI - kRtyante' duHkha upannavavAmAM Ave che. // 7 // For Private And Personal Use Only sUtrartha je aneka zastromAM pAraMgata che, tathA dharmAcaraNa karanArA che, brAhmaNeA che athavA bhikSuka che, teo jo mAyAcArathI karAtAM anuSkAnAmAM zrRddha (Asakata) hoya che, te te peAtAnAM karmo dvArA atyaMta pIDita thAya che. 5 7 /
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 483 -TIkArtha'je yAvi' ye cApi 'bahussue' bahuzrutAH anekazAstrArthapAragAH 'siyA' syu bhaveyuH / tathA 'dhammiNamAhaNabhikkhue' dhArmikabrAhmaNabhikSukA:-dhArmikAHdharmAcaraNazIlAH, brAhmaNAH, bhikSukA:-bhikSAcaraNazIlAH zAkyAdayaH, 'siyA' syubhaveyuH, te'pi 'abhiNUmakaDehiM mUcchie' abhicchAdakakRtacchitAH-abhiAbhimukhyena 'zUma' iti-karmamAyA vA tAdRza karmaNA mAyA vA tatkRteSu jinamataviparItasAvadyAnuSThAneSu mUcchitAH gRddhAH santaH 'te' te 'tivvaM' tIvra 'kammehi' karmabhiH jJAnAvaraNIyAdyaSTakarmabhiH 'kiccai' kRtyante-chiyante nAnAprakArakaduHkhamanubhavantItyarthaH / __ ayaM bhAvaH-mAyAmayakarmAnuSThAne AsaktapuruSAH yadi bahuzrutAH syuH, brAhmaNAH dharmAcaraNazIlAH bhikSukA vA bhaveyuH te sarve'pi svakRtakarmabhiH pIDayante eva / sAvadyakarmabhiH keSAmapi vimuktina bhavatIti bhAvaH // 7 // -TIkArtha__ jo aneka zAstroM ke artha me pAraMgata haiM, jo dharmAcaraNa zIla haiM, brAhmaNa haiM yA bhikSA para nirvAha karane vAle zAkya Adi haiM, ve 'zUma' arthAt karma yA mAyA se kiye AcaraNa meM mUJchita haiM yA jinamata se viparIta sAvadyaanuSThAnoM meM gRddha hai, ve jJAnAvaraNa Adi ATha tIva karmoM dvArA pIDita hote haiM nAnA prakArake duHkhokA anubhava karate haiN| tAtparya yaha hai ki mAyAyukta karmoM ke anuSThAna meM Asakta puruSa yadi bahuzruta hoM brAhmaNa, hoM dharmAcArI yA bhikSAjIvI ho to bhI ve apane kiye karmoM se pIDita hote hI haiM / / 7 // - TIrtha - je je mAyayukata AcaraNamAM pRddha hoya che, eTale ke jeo jinamata karatAM viparIta sAvadha anuSThAnamAM mUchita (Asakata) hoya che, teo cAhe aneka zAstronA arthamAM pAMragata heya, cAhe dharmanuM AcaraNa karanArA heya cAhe brAhmaNa hoya, cAhe bhikSA dvArA nirvAha karanAra zAkya Adi bhikSuke hoya, paraMtu temane jJAnAvaraNa Adi ATha prakAranA tIvra karmo dvArA pIDita thavuM paDe che. te kamene kAraNe temane vividha duHkhanuM vedana karUM paDe che. A kathanane bhAvArtha e che ke mAyAyukata karmonA anuSThAnamAM Asakta puruSa bhale paMDita hoya, ke bhale brAhmaNa hoya, ke bhale dharmAcArI athavA bhikSAvI hoya, paNa tene pitAnA karmo dvArA pIDita thavuM ja paDe che. 7 For Private And Personal Use Only
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 484 www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre jJAnadarzanacAritratapAMzyeva mokSasya kAraNam iti darzayitumAha- 'ahapAsa' , ityAdi / 4 mUlam-- 2 3 6 7 aha pAsa vivegamuTTie avitine iha bhAI dhuvaM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 9 11 10 13 14 15 mAhisi AraM kao paraM vehAse kammehi kiccai ||8|| chAyA - atha pazya vivekamutthito'vitIrNa iha bhASate dhruvam / jJAsyasyAraM kutaH paraM vihAyasi karmabhiH kRtyate // 8 // jJAna, darzana, cAritra aura tapa hI mokSake kAraNa hai, yaha dikhalAne ke lie kahate haiM - ' aha pAsa' ityAdi / zabdArtha -- ' aha--atha isake pazcAt ' pAsa - pazya' dekho 'vivegaM - viveka' parigraha ko choDakara athavA saMsArako anitya jAnakara 'uTTie - utthitaH pravRjyA gRhaNa karate haiM' ' avitinne- avitIrNaH' saMsAra sAgarako pAra nahIM kara sakate haiM 'iha--iha' isasaMsAra meM 'dhuvaM dhruvaM' mokSako 'bhAsa - bhASate ' kevala bhASaNa hI karate haiM he ziSya' tumabhI unake mArga meM jAkara 'AraM - Aram' isa lokako 'paraM param ' tathA paralokako 'kao - kutaH' kaise 'NAhisi - jJAsyasi ' jAna sakate ho ? ve anya tIrthijana 'vehAse - vihAyasi' madhyama meM hIM 'kammehikarmabhiH' karmoM ke dvArA 'kiccai - kRtyante' pIDita hote haiM // 8 // have sUtrakAra e vAtanuM pratipAdana kare che ke jJAna, duzana, cAritra ane tapa ja bhobhAM azubhUta bhane che-' aha pAsa" tyAhi zabdArtha -- 'aha atha' mAnA pachI 'pAsa-paiya' nuvo vivega' - vivekam ' parivahane choDIne athavA saMsArane anitya samalune 'uTTie - utthita' vanyAne aNu ure che. 'avitinne- avitIrNa':' saMsAra sAgarane pAra nathI zrI zatA 'iha - iha" mA saMsArabhAM 'dhruva' - dhruvam' bhokSa' 'bhAsaha - bhASate' Devasa bhASaNa 4 4re che. he ziSya ! tapa tebhanA bhArgabhAM ndhane 'Ara' - Aram' yA sone 'para' - param' tathA parasone 'kaokutaH' DevI rIte 'NAdisi - jJAsyasi' nI zazo teyo manyatIrthana! ' behAse // 8 // vihAyasi ' madhyamA 'kamme hi karmabhiH' abhenA dvArA 'kiJcAI - kRtyante' duHkhI thAya che. For Private And Personal Use Only
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samartha bodhinI TokA pra. zru a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 485 anvayArthaH aha atha anantaramityarthaH (pAsa) pazya (vivegaM ) vivekaM parigrahaM parityajya saMsAramanityaM jJAtvA vA ( uDie) utthitaH pravrajyAM gRhNAtItyarthaH (avitinne) avitIrNaH saMsAraM nAtikrAmatItyarthaH (iha) ihAsmin saMsAre (dhuvaM) mokSam (bhAsai) bhASate, bhASate eva kevalaM na tavaM jAnAtItyarthaH / he ziSyAH ! yUyamapi tanmataM parigRhya (Ara) Aramihalokam (paraM) paraM paralokaM (kao) kutaH kathamityarthaH ( NAhisi ) jJAsyasi jJAsyatha anyatIthina : ( vehA se ) vihAyasi madhye eva (kammehi) karmabhiH ( kiccai) kRtyante - pIDayante ityarthaH ||8|| : TIkA he ziSya ! 'aha' athAnantaram | 'pAsa' pazya 'vivegaM' vivekaM kazciparatIrthI parigrahaM tyaktvA, athavA saMsArasya kSaNabhaMguratAM jJAtvA 'uDie ' anvayArtha:-- aura dekho, parigraha ko tyAga kara yA saMsArako anitya jAnakara jinhoMne dIkSA aMgikAra kI hai, parantu ve saMsArakA pAra nahIM kara pAte haiM / ve yahAM mokSakI bAta kahate haiM, parantu mAtra kahate hI hai, unheM tattvakA jJAna nahIM haiM / he ziSyo ! tuma unake matako grahaNa karake isa loka aura paraloka ko kaise jAna sakoge ? ve anyatIrthika bIca meM hI karmoM ke dvArA pIDita kiye jAte haiM // 8 // - TIkArtha he ziSya ! isake anantara dekho / koi anyatIrthika parigrahako tyAga kara athavA saMsArakI kSaNabhaMguratA ko jAnakara dIkSita huA ki maiM janma jarA sUtrArtha. huM ziSyA! juvA, koI anyatIthi ko parigrahanA tyAga karIne, athavA saMsArane anitya jANIne dIkSA aMgIkAra karI le che, parantu te saMsArasAgarane tarI zaktA nathI. teo ahIM meAkSanI vAta kare che, parantu temanI te vAta yathA tattvanA jJAnathI vihIna heAvAne kAraNe mAtra kalpita kathana rUpaja che. huM ziSyA! temanA matane grahaNa karIne tame A leAka ane paraleAkanA yathArtha svarUpane kevI rIte samajI zakaze? te anya tIrthiko mAkSa prApta karI zakatA nathI paNa vacce ja (saMsAramAMja) aTavAyA kare che ane temanA karmAnAM phaLa svarUpe pIDA bhAgavyA kare che. ! 9 // - TIartha - huM ziSyA ! para koI parItIrthika parigrahanotyAga karIne athavA sa MsAranI kSaNabhaMguratAne jANIne janma. jarA ane maraNarUpa saMsAra sAgarane tarI javAnI icchAthI dIkSA grahaNa For Private And Personal Use Only
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgale utthitaH ahaM janmajarAlakSaNasaMsAraM tariSyAmIti kRtvA pravrajyotthAnena utthitaH kintu 'avitinne' avitIrNaH saMsAraM tartumicchannapi prANAtipAtAdisAvadhakarmaparAyaNatvAt saMsArasAgaraM nAvatIrNaH, kevalam 'iha' iha saMsAre loke 'dhuvaM' dhruvam zAzvatatvAt dhruvo mokSastaM mokSakAraNaM saMyamAdikaM vA / 'bhAsaI' bhASate eva kevalaM kathanamAtraM karoti, na punastadanuSThAnaM karoti, tat parijJAnAbhAvAt / he ziSya ! tvamapi yadi teSAM mArgamAzritya gacchasi tadA 'AraM' Aram iha bhavam tathA 'paraM paraM paralokam 'kao' kutaH kathamiva 'NAhisi jJAsyasi, naivakathamapi jJAtuM zakSyasi / ata evatanmArga parityajya vItarAgapratipAditamAgeMvicara kasmAt yasmAt te'nyatIrthinaH evaM bhASamANAH 'vehAse' vihAyasi madhye eva 'kammehi' karmabhiH 'kiccai kRtyante-chidyante parAbhUyante-saMsAre paribhramaNaM kurvatIti yAvat / he ziSya ! idaM pazya kazcitparatIrthI saMsArasyA'nityatAM maraNa rUpa saMsArakA tiruNgaa| kintu vaha tiranekI icchA rakhatA huA bhI hiMsA Adi sAvadya anuSThAnoM ke karane ke kAraNa saMsArasAgarako tira nahIM skaa| vaha yahA~ mokSa yA mokSake kAraNa saMyamake viSaya meM bhASaNa karatA hai parantu usakA anuSThAna nahIM krtaa| vaha unhe jAnatA hI nahIM hai| he ziSya ! yadi tuma bhI unake mArgakA anusaraNa karake calate ho to isa lokako aura paraloka ko kaise jAna sakoge ? kisI bhI prakAra nahIM jAna skoge| ataeva unake mArgako tyAga kara vItarAga dvArA pratipAdita mArga para vicaro kyoM ki ve anyatIrthI isa prakAra kahate hue madhya meM hI karmoM ke dvArA parAbhUta hote haiN| arthAt saMsAra meM paribhramaNa karate haiN| kare che paraMtu saMsAra sAgarane taravAnI tenI IcchA saphaLa thatI nathI kAraNake dIkSA grahaNa karavA chatAM paNa te hiMsA Adi sAvadya anuSThAnemAM pravRtta rahetuM hoya che te dIkSA laIne mekSa athavA mekSanA kAraNe bhUta saMyamana. viSayamAM upadeza Ape che. paraMtu te pite saMyamanA anuSThAnenuM pAlana karatuM nathI. athavA te mokSa prAptinA upAyanuM yathArtha jJAna ja dharAvatA nathI.he ziSyo? jo tame temanA mArgane anusaraze, te loka ane palekane kevI rIte jANuM zakaze! e prakAre te tame A loka ane paralekanA svarUpane samajI zakavAnA ja nathI temanA mArganuM anusaraNa karavAne badale vItarAga dvArA pratipAdita mArganuM anusaraNa kare temAM ja tamArU zreya che. anya tIthike yathArtha vastu tathI ajJAta hovAne kAraNe viparIta vAta kare che, ane te kAraNe teo madhyamAM ja karmo dvArA parAbhUta thAya che eTale ke saMsAramAM parIbhramaNa karyA kare che. For Private And Personal Use Only
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru a. 2. u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 487 bhAvayitvA parigrahAdikaM parityajya pravanyAmAdAyApi mokSAya yatamAno bhavati / kintu samyak saMyamAnuSThAnA'bhAvAt saMsAraM naivA'tikrAmati / kevalaM mokSasya tatkAraNaM saMyamAdikameva bhASate / parantu samyagjJAnAbhAvAt tadupAye na prvrtte| he ziSya yadi tvamapi teSAmevA'nusaraNaM kariSyasi, tadA ihalokaM paralokaM vA kathaM jJAsyasi / paratIthikA ubhayabhraSTAH antarAle eva svakRtakarmabhiHpIDayante, caturgatikasaMsAre paribhramanti / prANAtipAtaviramaNAdimahAvatAbhAvAditi bhaavH||8 ___atha dRzyate paratIthiko'pi kazcitparigraharahitaH, tathA tapo vizeSairyuktazca, tatkathaM tasya mokSaprApti na bhavati / nahi tapovizeSARte mokSo bhavatIti siddhAntaH / tapo mokSasya kAraNamiti jinairapi kathanAt / tathA ca tapasI vidyamAnatayA teSAM kathaM na muktiH, satyapi tapasi yadi na mokSastadA bhavacchAsanamanusaratAmapi mokSo na syAditi gateyaM mokSavArtA ityAzaMkyAha Azaya yaha haiM- he ziSya ! yaha dekho ki koI paratIrthI saMsArakI anityatA ko jAnakara, parigraha AdikA tyAga karake aura dIkSA grahaNa karake mokSake lie prayatnazIla hotA hai| kintu saMyamakA samyak anuSThAna na karanese vaha saMsAra meM hI bhramaNa karatA haiM usase pAra nahIM hotaa| vaha mokSakI aura mokSake kAraNabhUta saMyama kI bAte karatA hai, magara samyag jJAnakA abhAva hone se usake upAyameM pravRtti nahIM karatA / he ziSya ! yadi tU bhI usIkA anusaraNa karegA to iha loga evaM paraloka ko kisa prakAra jAna sakegA ? paratIrthika to donoM taraphase bhraSTa haiM aura bIca hI meM apane kiye karmoMse pIDA pAte haiM caturgatika saMsAra meM paribhramaNa karate haiM, kyoMki ve ahiMsA Adi mahAvratoMkA pAlana nahIM karate haiM // 8 // A kathana dvArA sUtrakAra e vAtanuM pratipAdana kare che ke koI koI paratIrthika saMsAranI anityatAne samajI jaIne parigraha Adine tyAga karIne dIkSA grahaNa karIne mokSaprApti mATe prayatnazIla bane che parantu saMyamanuM samyaka anuSThAna nahIM karavAne kAraNe saMsAramAM ja parIbhramaNa karyA kare che te saMsAra sAgara tarI zakto nathI te mokSanI ane mekSanA kAraNabhUta saMyamanI vAta kare che, paraMtu samasyaga jJAnano abhAva hovAne kAraNe tenI samyak rUpe ArAdhanA karatuM nathI. he ziSya ! je tuM paNa temanuM anusaraNa karIza te A leka ane paralokane kevI rIte jANI zakIza ? paratIthike te banne taraphathI bhraSTa che ane vacce ja ( saMsAramAM ja) potAnA kRtakarmo dvArA pIDA bhegavI rahyA che. teo cAra gativALA saMsAramAM paribhramaNa kare che, kAraNa ke teo ahiMsA Adi mahAvratanu pAsana 42tA nathI. | mAthA 8 // For Private And Personal Use Only
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre 488 'jai viNigase' ityAdi / mUlam jai vi Nigase kise care jaiviya bhujiyamAsamaMtaso / je iha mAyAi mijjai AgaMtA gambhAya gaMtaso // 9 // 12 11 10 chAyAyadyapi ca nagnaH kRzazcaret yadyapi ca bhujIta mAsamantazaH / ya iha mAyAdinA hi mIyate AgantA garbhAyAnantazaH // 9 // kahA jA sakatA hai ki koI koI paratIrthika bhI parigraha se rahita aura viziSTa tapasyAvAn dekhe jAte hai, aisI sthiti meM unheM mokSakI prApti kyoM nahIM hotI ? viziSTa tapake vinA mokSa nahIM hotA, aisA siddhAnta hai| tapa mokSakA kAraNa , aisA hai tIrthaMkaroMne bhI kahA hai / tapakI vidyamAnatA hone se unheM mokSa kyoM nahIM hotA? yadi tapasyA ke hone para bhI mokSa nahIM hotA to Apa ke zAsana kA anusaraNa karanevAloM ko mokSa nahIM honA caahie| phira to mokSa kI bAta hI kahAM rhii| aisI AzaMkA karake kahate haiM-"jai viNigase" ityAdi / zabdArtha-'je-ye' jo 'iha-iha isalokameM 'mAyAi mijjAi-mAyAdinA mIyate' kaSAyoMse yukta haiM vaha 'jaiviya-yadyapi' cAhe 'NigaNe-nanaH nagna arthAt vastrarahita evaM 'kise-kRzaH' durbala hokara 'care-caret' vicare 'jaiviya-yadyapi' cAhe aMtaso-antataH' antaparyanta 'mAsa-mAsam' eka mAsake anantara 'bhujiya evuM paNa kahI zakAya che ke keTalAka puratIrthika paNa parigrahaNathI rahita ane viziSTa tapasyAsaMpanna hoya che. chatAM temane mekSanI prApti kema thatI nathI ? viziSTa tapa vinA mikSa nathI. e siddhAMta che. tapa mekSanuM kAraNa che, evuM tIrthakaroe paNa kahyuM che. chatAM tapane sadbhAva hovA chatAM paNa te paratIrthikone mekSa kema maLatuM nathI? tapasyA karavA chatAM paNa mekSa na maLatuM hoya, te ApanA zAsananuM anusaraNa karanArane paNa mokSa maLavo joIe nahIM. evI sthitimAM temane mekSa prApta thavAnI vAtaja kevI zate 2vI mane! ! za nivAraNa 42vA mATe sUtra42 cha-"jai vi Nigase" tyAdi. zahAtha-'je-ye' ra 'ina-iha' sabhA 'mAyAimijjai-mAyAdinA moyate pAyathA yurata cha 'jaitriya-yadyapi' yA 'NigaNe-nagnaH' nAga arthAt vastra paarn| savama 'kise-kRzaH nimaNa ne 'care-caret 32 'jaibiya-yadyapi' yA aMtasobhantataH' manta paryanta 'mAsa-mAsa' mananta sudhI-gabbhAya-gAya' memAsa pachI For Private And Personal Use Only
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samavArthabodhinI TokA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 469 anvayArtha(ja) yaH (iha) iha-asmin loke (mAyAi mijjai) mAyAdinA mIyate upalakSaNatvAt kaSAyayukta iti paricchidyate (jaiviya) yadhapi (NigaNe) nagna:vastarahitaH (kise) kRzaH (care) caret (jaiviya) yadyapi (aMtaso) antataH (mAsa) mAsaM mAsaparyantaM tapaso'nantaram (bhujiya) bhujIta-bhojanaM kuryAt parantu (Nataso) anantazaH-anantakAlaM yAvat (ganbhAya) garbhAya-garbhavAsAyetyarthaH (AgaMtA) AgantA-garte AyAtItyarthaH // 9 // ttiikaa| 'je iha mAyAi mijjai' ya iha mAyAdinA mIyate-yaH paratIrthikaH iha mAyAdinA mIyate yaH kazcit puruSaH ihaloke mAyayA upalakSaNatvAlkrodhamAnabhuMjIta' bhojana kareM paraMtu 'NaMtaso-anantazaH anantakAlataka 'gabbhAya-garbhAya' garbhavAsameM 'AgaMtA-'AgantA' AnevAlehI hote haiM // 9 // -anvayArtha___ isa loka meM jo mAyA arthAt kapAyoM se yukta hotA hai, vaha yadyapi nagna aura kRza hokara vicaratA hai aura mahIne mahIne ke pazcAt bhojana karatA hai, phira bhI vaha anantakAla paryanta garbhAvAsa ko prApta hotA hai // 9 // -TIkAryaisa loka meM jo paritIrthika mAyA se arthAt upalakSaNa se krodha, mAna, mAyA aura lobha kaSAyoM se yukta hotA hai, vaha bhale hI nagna rahatA ho jiya-bhujIta' lona 2 52 gataso-anantazaH' manAta sudhI gambhAya-garmAya' Ala bhAM. 'AgatA-AgantA' mAvAvA DAya che. // 6 // -suutraarthA lekamAM jeo mAyA eTale ke kaSAyathI yukta hoya che, teo kadAca vastronuM badhana toDI nAMkhIne nagnAvasthAmAM vicaraNa kare, mahinA mahinAnA upavAsa karIne zarIrane tadana kSINa karI nAkhe, chatAM paNa temane ananta kALa sudhI garbhamAM utpanna thavuM paDe che eTale ke saMsAramAM paribhramaNa karavuM paDe che. palA -ttiishrthA lekamAM je paratIthike mayAthI (ahIM mAyA pada dvArA krodha, mAna, mAyA ane lesarUpa cAre kaSAyane grahaNa karavA joIe) yukta hoya che, eTale ke krodha, mAna mAyA ane lebha rUpa kaSAyathI yukta hoya che temane mekSa maLI zakatA nathI, bhale teo su. 12 For Private And Personal Use Only
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUkatA mAyAlobhAtmakakaSAyeNa yukto bhavet , sa yadi 'jaiviya' yadyapi 'Nigase kise care' nagnaH kRzazcaret-sapadi nagnaH ajJAnakaSTena kRzo bhUtvApi caret-vicaret , 'jaiviya' yadyapi 'aMtaso' antataH 'mAsa' mAsam-mAsakSapaNaM kRtvA, pakSAta 'a~jiya' bhunIta-bhojanaM kuryAt / parantu evaM kurvANo 'gaMtaso' anantaza:-avantakAlaparyantam 'gambhAya' garbhavAsAya 'AgaMtA' AgantA-garbhavAsAya AgaccatIlyarthaH / kaSAyayuktaH pumAn anekavidhaM tapaH kurvannapi na saMsArapAraM yAti, parantu anantakAlaM garbhavAsamevA'nuzete, na tato vimucyate, mokSamArgasya sampam jJAnAbhAvena viparItAcaraNAt iti // 9 // na bhavati mithyAjJAnopabRhitatapasA'pi caturgatibhramaNanirodhaH / apitu vItarAgapraNItamArgAdeva zreyasaH prApticaturgatibhramaNanirodhazcatyarthaghaTitamupadezaditsuHsUtrakAro gAthAmimAM paThati-'purisorama' ityAdi / mUlampurisorama pAvakammuNA paliyataM maNuyANa jIvitaM / sannA iha kAmamucchiyA moha jaMti narA asaMvuDA // 10 // aura ajJAnapUrvaka kaSTa sahana karake kRza (durbala) hokara vicaratA ho aura bhale hI mAsakhamaNa karake bhojana karatA ho, phira bhI vaha anantakAla paryanta garbhavAsa ko prApta hotA hai / abhiprAya yaha hai ki kaSAya se yukta puruSa aneka prakAra kI tapasyA karatA huA bhI saMsAra ko pAra nahIM kara sakatA, parantu anantakAla paryanta garbhavAsa ko prApta hotA rahatA hai, usa se chUTa nahIM sakatA, kyoMki mokSamArga kA samyagjJAna na hone se vaha viparIta AcaraNa karatA hai / / 9 / / nagna rahe (paDAne parigraha paNa na kare, bhale teo ajJAna pUrvaka kaSTa sahana karIne kRza (durbala) thaI jAya, bhale te mAsamaNa karyA kare (mahinAnA upavAsa karIne pAraNuM karyA bAda mahinAnA upavAsa A prakAranI tapasyA karyA kare, chatAM paNa teo anaMta kALa sudhI garbhamAM utpanna thayA ja kare che. A kathanane bhAvArtha e che ke kaSAyukata purUSa aneka prakAranI karI tapasyA karavA chatAM paNa saMsArane pAra karI zakatuM nathI. paranuM anaMta kALa sudhI janma maraNanA pherA karyA ja kare che. temAMthI tene chuTakAro thaI zakti ja nathI, kAraNake tene mekSamArganuM samyagUjJAna na hovAne kAraNe te viparIta AcaraNa ja karatA hoya che. gAthA lA For Private And Personal Use Only
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAdhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 411 chAyApuruSa uparama pApakarmaNA palyAntaM manujasya jIvitam / sakkA iha kAmamUcchitA mohaM yAnti narA asaMvRtAH // 10 // anvayArtha:( purisa ) puruSa! he puruSa ! ( pAvakammuNA ) pApakarmaNA-prANAtipAtAdikarmaNA (uparama) uparama-nivartasva yataH (maNuyANa) manujAnAm jIviyam jIvi mithyAjJAna se yukta tapasyA ke dvArA cAra gatiyoM kA bhramaNa nahIM kara sakatA hai, kintu vItarAga dvArA praNIta mArga se hI zreyasa (kalyANa) kI prApti hotI hai bhavabhramaNa kA nirodha hotA hai / isa arthavAlA upadeza dene ke icchuka patrakAra yaha gAthA kahate haiM-"puriso rama ityaadi| zabdArtha-'puriso-puruSa' he puruSa ! 'pAvakammuNA-pApakarmaNA' prANAtipAtAdi pApakarmase 'uparama-uparama' tU nivRtta hojA kyoMki 'maNuyANaM-manujAnAm' manuSyoM kA 'jIviyaM-jIvitam' jIvana 'paliyaMta-palyAntam' nAzavaMta haiM 'iha-iha' isa saMsArame 'sannA--saktAH' jo Asakta hai tathA 'kAmamucchiyA. kAmamUcchitAH' kAmabhogo meM Asakta haiM evaM 'asaMvuDA-asaMvRtAH' prANAtipAta Adise nivRttanahIM hue haiM 'narA--narAH' aise manuSya 'mohaM-moham' mohako 'jati--yAnti' prApta karate haiM // 10 // -anvayArtha... he puruSa ! tU pApakarma se virata ho kyoMki manuSyoM kA jIvana palyopana mithyAjJAnathI yukta tapasyA dvArA cAra gationuM bhramaNa rokI zakAtuM nathI, paraMtu vItarAga praNIta mArganuM anusaraNa karavAthI ja bhavabhramaNane nirodha thAya che ane kalyANa kArI mekSanI prApti thAya che. A vAtanuM pratipAdana sUtrakAre nIcenI gAthA dvArA karyuM 2. "purisorama" tyAha Auth' 'puriso-puruSa' : 535 ? 'pAvakammuNA-pApakarmaNA" prAgulaura pore pA54 thI 'uparama-uparama' tu nivRtta thaJan ubhare 'maNuyANa-manujAnAm bhanAdhyAMnu' 'jIviya-jIvitam' vana 'paliyata -palyAntam' nAthapaMta cha. 'daha-naI' DAN saMsAramA 'sannA-saktAH' ne sAsarata che tathA 'asaM buDA-asaMvRtAH' pratipAta pothI nivRtta nathI thayA. 'narA-narAH' sevA mnussy| 'moha-moham' bhane jatimanti' prAsa 42 cha. // 10 // -striihe purUSa! tuM pApakarmathI virata thA, kAraNa ke mANasanuM jIvana vadhAremAM vadhAre For Private And Personal Use Only
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 412 sUca nam (paliyaMta) palyopamAntam (iha ) iha = saMsAre sannA saktAH=gRddhAH santaH tathA ( narA) narA: ( kAmamucchiyA) kAmamUcchitAH = kAmabhogeSvAsaktAH tathA (asaMbuDA) asaMvRtAH=prANAtipAtAdibhiranivRttAH, (mohaM) mohaM (jaMti) yAnti mohaM prApnuvantItyarthaH // 10 // - TIkA'purisA' he puruSa= puri zarIrAtmakanagare zete tiSThati iti puruSo jIvaH / tatsaMbuddhau he puruSa vivekajJAnin ! (pAvakammuNA) pApakarmaNA = prANAtipAtAdArabhya mithyAdarzanazalyAntakarmaNA 'rama' uparama nivRtto bhava / ' maNuyANa jIvitaM manuSyANAM jIvanam (paliyaMta) palyopamAntam utkarSataH tripalyopamAntameva manuSyANAM jIvanam bhavati tadapi nAzavadeva iha = asmin saMsAre vI kAmabhogeSu (sambhA) saktAH AsaktAH / (kAmamucchiyA) kAmamucchitAH (asekuMDA) asaMvRttAH = hiMsAdikarmaNo'nivRttAH / 'narA' narAH = manujAH jIvA iti zeSaH / ( mohaM jaMti) mohaM yAnti = mugdhA bhavanti, mohanIyaM karma samupArjayanti / taka hI hai / isa saMsAra meM jo Asakta haiM, kAmabhogoM meM mUcchita hai aura hiMsA, Adi se nivRtta nahIM haiM, ve moha ko prApta hote haiM // 10 // TIkArtha pura arthAt isa zarIra rUpI nagara meM jo sotA hai arthAt ThaharatA hai, vaha 'puruSa' kahalAtA hai / puruSa kA artha 'jIva' hai / he puruSa ! he vivekajJAnI AtmA tUM prANAtipAta se lekara mithyAdarzana zalyataka ke aThAraho pApoM se nivRtta ho / kyoMki manuSyoM kA jIvana adhika se adhika yugalika kI apekSA tIna palyopama kA hI hai aura vaha bhI nAzavAn haiM / jo isa saMsAra meM Asakta haiM, kAmabhogo meM mUcchita haiM, hiMsA Adi pApakarmoM se virata nahIM haiM, aise jIva mohanIya karma kA upArjana karate haiM / traNa pAlsepamanu ja che. A sa'sAramAM je Asakata che, jeo kAmabhAgeAmAM mUrchAita che, ane jee hiM MsA AdithI nivRtta nathI, teo meAhanIya ka nuM upArjana kare che.10nA TI artha pura eTale nagara. A zarIra rUpI nagarmA je zayana athavA nivAsa kare che, tene puruSa uhe che. mA puruSane va (AtmA) he che. ralp he puruSa! huM AtmA! tuM prANAtipAtathI laine mithyAdarzana zalya pantanA aDhAre pApAthI nivRtta thaI jA, kAraNa ke manuSyanA jIvanane kALa adhikamAM adhika traNa palyA. pamanA kahyA che. (A kALa yugalikonA jIvananI apekSAe kahevAmA AvyeA che); nA zarIra nAzavAna che. je jIvA A sasAramAM Asakta hAya kAmabhAgAmAM mati hAya che ane hiMsAdi kAryAM karyAM kare che, evAM jIvA mAhanIya ka nuM upArjana karatA rahe che. che, For Private And Personal Use Only
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 493 ___ yadyapi prANimAtraM karmaphalabhoktAH bhavati / tathAca viziSTha-narasyaiva kIrtana mAkSAyAmanucita mivA''bhAti, tathApi viziSThakarmA'nuSTAnaM zubhAzubhaphalaprAparka manuSyazarIreNaiva saMpAditaM sat phalopabhogAya jaayte| ato manuSyasyaiva grANa puruSa iti padena gAthAghaTakena bhavati / karmakAritvaM yadyapi pazcAdAvapi bhavati tathApi pazcAdau na bhavati viziSTatapaHprabhRtikA kriyA / __asadanuSThAnAtmakapApakarmaNA nivartasva, manuSyANAM jIvitamatyalpam vinAzIti yAvat / tadevaM manuSyajIvanamatyalpamityavagatya yAvat tanna vinazyati, tAvat sarvajJodIritazAstrapratipAditaprakriyA'nusAreNa dharmAnuSTAnaM kRtvA saphalayitavyaM jIvanam / ye punaH kAmabhogAdiSu saMsaktA eva bhavanti yadyapi prANImAtra apane apane karma ko bhogate haiM, ataeva vizeSa rUpase nara (manuSya) ke lie gAthA meM aisA kahanA anucita sA pratIta hotA haiM' tathApi viziSTa karmoM kA anuSThAna, jo ki zubha aura azubha phala prApta karAne vAlA hai, manuSya zarIra ke dvArA hI sampAdita hotA hai aura phalake upabhoga ke liye hotA hai, isa kAraNa gAthA meM 'puruSa' pada ke dvArA manuSya kA hI grahaNa kiyA haiM / yadyapi pazu Adi bhI karma upArjana karate haiM, tathApi unameM viziSTa tapa Adi kriyA nahIM hotii| tAtparya yaha haiM asatkarmarUpa pApa se nivRtta ho / manuSyoM kA jIvana alpa haiM, binazvara hai / isa prakAra manuSya kA jIvana alpakAlIna hai, isA jAnakara jaba taka vaha vinaSTa nahIM huA haiM taba taka sarvajJokta zAstroM meM pratipAdita prakriyA ke anusAra dharmAnuSThAna karake jIvana ko saphala banA lenA zaMkA-jo ke pratyeka prANI pita pitAnAM karmonuM phaLa bhogave che, chatAM paNa A gAthAmAM vizeSa rUpe manuSyane anulakSIne je kathana karavAmAM AvyuM che te anucita lAge che. | * samAdhAna- viziSTa karmonuM anuSThAna ke jenA dvArA zubha ane azubha phaLanI prApti thAya che, temanuM saMpAdana manuSya zarIra dvArA ja thAya che, ane te karmonuM phaLa jIe bhogavavuM paDe che, te kAraNe gAthAmAM vaparAyelA "puruSa" pada dvArA manuSyanuM ja grahaNa karAyuM che. jo ke pazu Adi paNa karmonuM upArjana kare che. paraMtu temanAmAM viziSTatA Adi kriyAone saddabhAva hete nathI. A samasta kathana dvArA asatkarma rUpa pApathI nivRtta thavAne upadeza ApavAmAM Avyo che. mANasanuM jIvana alpa ane vinazvara che. A alpakAlIna jIvanane jyAM sudhI anna na Ave, tyAM sudhI mANasee sarvokta zAstramAM pratipAdita prakiyA anusAra dharmAnuSThAna karIne A manuSya bhavane sArthaka kare jaie. je manuSya kAmamAM For Private And Personal Use Only
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 494 Ana tathA sAMsArikaviSayaviSayakatRSNAvanto bhavanti, te narA mohaM yAnti, hitAhitaprAptiparihAre mohamapyupagacchanti / athavA mohanIya karma saMcinvanti iti // 10 // manuSyabhava eva tAvad durlabhaH, tatrApi zrAvakakule utpattiH, tayAri zubhAnuSTAnAya prayatanIyamiti darzayati sUtrakAraH - 'jayayaM viharAhi' ityAdi / - mUlam - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 3 4 5 6 jayayaM viharAhi jogavaM aNupANA paMthA durutarA / 7 8 9 10 11 aNusAsaNameva pakame virehiM samaM paveiyaM // 11 // chAyA -- yatamAno vihara yogavAn anuprANAH paMthAno duruttarAH / anuzAsanameva prakrameta vIraiH samyak praveditam // 11 // cAhiye / jo kAmabhogo meM hI Asakta rahate haiM tathA sAMsArika viSayoM kI tRSNAvAle hote haiM, ve nara moha ko prApta hote haiM hita (dharma) kI prApti aura ahita (pApa) ke chor3ane meM mUDha hote hai athavA mohanIya karma kA saMcaya karate hai ||10|| prathama to manuSyabhava hI durlabha hai, usameM bhI zrAvaka ke kula meM utpatti durlabha hai, yaha jise prApta ho use zubhakarma karane kA prayatna karanA cAhiye sUtrakAra yaha dikhalAte hai - " jayayaM viharAhi" ityAdi / zabdArtha -'jayayaM -- yatamAnaH ' he manuSyaH tU yatna karatA huA tathA 'jogavaMyogavAna' samitigupti se guptahokara 'viharAhi-- bihara' vicaraNa kara 'aNupANA-:: ja Asakta rahe che ane sAMsArika viSayAnI tRSNAvALA heAya che, te mehanIya karmAMnu upArjana karIne hita (dharma) nI prApti ane ahita (pApa)nA parityAga karavAne asamartha anI jAya che. 5 20 // pahelI vAta te e che ke A manuSya bhavaja durlabha che. manuSya bhava prApta karIne zrAvakanA kuLamAM utpatti ati durlabha che. A bannenI prApti jemane thai che temaNe zubha kamAM karavAnA prayatna karavA joie. sUtrakAra nIcenI gAthAmAM A vAtaja prakaTa kare chejyy viharAhi" ityAha 27 zabdArtha - jayaya - yatamAnaH' he manuSya ! tu prayatna re tyAre tathA 'jogava'- yogavAn' samiti guptithI gupta thardhane 'viharAhi-bihara' vidhAraNa 42 'aNupANA - anuprANAH ' For Private And Personal Use Only
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sanamArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 495 -anvayArtha:... he puruSa ! svalpaM jIvitaM jJAtvA klezasvarUpAn viSayAnavabuddhaya (jayayaM) satamAnaH prayatnaM kurvan tathA (jogavaM) yogavAn samitigupti guptaHsan (viharAhi) vihara-udyuktavihArI bhava, yataH (aNupANA) anuprANA:-aNavaH sUkSmAH prANA jIvA pathisu te aNuprANAH evaMbhUtAH (paMthA) panthAnaH (duruttarA) duruttarAH anupayuktairjIvAnupamardaina dustarAH durgamA ityarthaH / apica (aNusAsaNa meva) anu zAsanameva sUtrAnusAreNa saMyamaM prati (pakkame) prakramet saMyamAnuSThAnaM kuryAdityarthaH prasaJca vIrehiM vIraiH- rAgAdivijetRbhirarhadbhiH, samaM samyak (paveiyaM) praveditam mAsemArakhyAtamiti // 11 // anuprANAH sUkSmaprANiyoMse yukta 'paMthA--panthAnaH' mArga 'duruttarA-duruttarAH upayoga ke vinA dustara hotA hai 'aNusAsaNameva--anuzAsanameva zAstrokta rItise hI 'pakkame--prakramet saMyamakA anuSThAna karanA cAhie 'vIrehi-viraiH rAgAdiko jItane vAle arihantoMne 'sama--samyak samyak prakArase 'paveiyaM-- praveditam' kahA hai // 11 // -anvayArthahe puruSa ! jIvana ko alpakAlika jAnakara tathA viSayoM ko klezakara du:khdaayii| samajhakara prayatna karate hue, samiti aura gupti se yukta hokara udhata vihArI bano / mArga meM choTe choTe jIva hote haiM, unakA upamardana kiye binA calanA upayoga rahita manuSyoM ke liye kaThina hai isa liye upayoga sahita yatanApUrvaka calo / ataH sUtra ke anusAra saMyama meM parAkrama karanA cAhiye / aisA rAgAdi ke vijetA arhanta bhagavAnane samyak prakAra se kahA hai // 11 // sUkSma prANIyothI yuta prathA-panthAnaH' bhAga 'duruttarA-duruttarA' upayoganA 12 husta2 thAya cha, 'aNusAsaNameva -anuzAsanabheva' zAstrI zatIthI 'pakameprakameta' sayabhanu manuSThAna 42 naye 'vIrehi-vIrai' / vigerene ta mariDatAme 'sama-sampA ' sabhya prArathI 'pavedaya praveditam' he cha, // 11 // ___ - sUtrArtha - ' he puruSa! (AtmA) jIvanane alpakAlIna jANIne tathA viSayane duHkhadAyI samajIne, prayatna pUrvaka samiti ane gupti yukta thaIne udyata vihArI bane. mArgamAM aneka nAnAM nAnAM jIvajaMtuo hoya che, temanuM upamardana karyA vinA cAlavAnuM kArya upayogarahita (asAvadhAna)manuSyane mATe kaThaNa che, tethI upayoga sahita (yatanApUrvaka) cAlavuM joIe tethI zAsanA Adeza anusAra ja AcaraNa karavuM joIe, evuM rAgAdi para vijaya prApta karanAra (vItarAga) ahaMta bhagavAne samyaka prakAre kahyuM che. 11 For Private And Personal Use Only
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtArale -TIkAhe viveki puruSa ! 'jayayaM' yatamAna:- yatamAno tvaM 'jogava' yogavAn samitiguptibhyAM yuktaH san 'viharAhi' vihara vicara, kasmAt samitiguptibhyAM yukta eva tathA prayatnavatA bhAvyamityata Aha-'aNupANA' anuprANAH- yasmAt sUkSmaprANibhiridriyA'grAhayuktAH paMthA! panthAnaH mArgAH 'duruttarA' durutarAH, upayogamantareNa gantumazakyAH bhavanti kathaM tahi etAdazo mArgaH saMcarituM zakyo bhaviSyati, tatrAha 'aNusAsaNameva' anuzAsanameva, "jayaM care jayaMciTTe' jayamAse jayaM sae jayaM muMjato bhAsaMto pAvaM kammaM na baMdhai' // 1 // iti zAstroktAjJAnusAraNaiva 'pakkame prakrAmet saMyamasyA'SThAnaM kartavyam zAkhAjAnusAreNaiva saMyamapAlanaM vidheyam na svabuddhikalpitAcAreNeti / - nanu kathaM ko'pi bhagavadvacane vizvAsa kariSyati Aptatvasya bhagavatyani -TIkArthahe vivekavAn puruSa ! tU yatanA karatA huA yogavAn arthAt samiti aura gupti se yukta hokara vicara / yatanAvAn aura yogavAn kyoM honA cAhie ? isa kA uttara yaha hai ki indriyoM se grahaNa na hone yogya atyanta sUkSma jIvoM se vyApta mArga hote haiM / una para upayoga ke vinA calAnA zakya nahIM hai / aise mArga para zAstrokta vidhi ke anusAra hI calanA cAhie zAsokta vidhi yaha haiM-'yatanApUrvaka calanA cAhie, yatanApUrvaka ThaharanA cAhie, yatanApUrvaka baiThanA cAhie / yatanApUrvaka AhAra karanA cAhie aura yatamApUrvaka nirvadya bhASaNa karanevAlA puruSa pApakarma nahIM bA~dhatA' arthAt saMyama - Nt - he vivekavAna puruSa! tuM yatanApUrvaka ane yegavAna (paMca samiti ane traNa gumathI yukta) thaIne vicara. yatanAvAna ane vegavAna zA kAraNe thavuM joIe? A praznane uttara e che ke indri dvArA grahaNa na karI zakAya evAM atyaMta sUkSama thI mArga vyAsa hoya che. evAM mArga para upayoga vinA (asAvadhAnIthI) cAlavAthI jIvanuM upamadana thAya che. mATe evA mArga para zAstrokta vidhi anusAra cAlavuM joIe. zAstrokata vidhi A pramANe che- "yatanA pUrvaka cAlavuM joIe. yatanApUrvaka UThavuM besavuM joIe. yatanA pUrvaka zayana karavuM joIe. yatanApUrvaka AhAra karavo joIe. yatanApUrvaka nirvadhA bhASaNa karavuM joIe. A pramANe yatanApUrvaka pravRtti karanAra manuSya pApakarmane bampaka thatuM nathI eTale ke saMyamanuM anuSThAna zAstranA Adeza anusAra ja karavuM joIe. For Private And Personal Use Only
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sabA podhinI TIkA pra. va.a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 497 cayAdityata Aha- 'virehi' vIraistIrthaka raiH 'sama' samyagrarUpeNa praveditam prakarSaNAkhyAtam te hi tIrthakarAH saMprAptakevalajJAnAH kevalajJAnadvArA atIndriyasAdhAraNAn yathA'vasthitasvarUpAn padArthAn jJAtvA anugrahabuddhayA paropakAramAtraM manasi nidhAya updissttvntH| ato na tatrA'prAmANyazaGkA, tasmAttadupadiSTazAkhasamatimAdAya saMyamapAlane prayatno vidheya iti // 11 // pUrvagAthAyAM vizvAsakAraNatayA vIrarityuktam tatra ko vIraH kiM lakSaNa: kiMsvarUpazca tatrAha-'virayA vIrA' ityaadi| kI anuSThAna zAstra ke Adeza ke anusAra hI karanA cAhie, apanI buddhi ke. dvArA kalpita AcaraNa karake saMyama pAlana karanA yogya nahIM / __ zaMkA-bhagavAn meM AptatA kA nizcaya na hone se koI bhagavAn ke vacana para kaise vizvAsa karegA ? __samAdhAna-tIrthakaro ne samyak prakAra se kathana kiyA hai / una tIrthakaroM ko kevalajJAna prApta thA / unhone kevalajJAna ke dvArA atIndriya padArthoMko yathArtha rUpa meM jAnakara anugraha kI buddhi se, mana meM paropakAra kA bhAva dhAraNa karake upadeza diyA hai / ataeva unake upadeza meM pramANikatA kI AzaMkA nahIM kI jA sakatI / ataeva unake dvArA upadiSTa zAkha ke anukUla hI saMyama . pAlana meM prayatna karanA cAhie // 11 // pitAnI buddhi dvArA kalpanA karIne pitAne gya lAge evAM AcaraNa vaDe saMyamanuM pAlana karavuM te ucita nathI. zaMkA-bhagavAne Apta kevI rIte gaNI zakAya temanAmAM AptatAne nizcaya thayA vinA keI bhagavAnanAM vacamAM kevI rIte zraddhA rAkhI zake? samAdhAna-tIrthakaronuM kathana yathArtha ja che. te tIrthakArene kevaLajJAnanI prApti thaI hatI. temaNe kevaLajJAna dvArA atIndriya padArthone yathArtha rUpe jANI laIne anugrahanI bhAvanAthI-manamAM paropakAranI bhAvanAthI prerAIne nA kalyANane mATe upadeza Ape che ene mArga batAvanAra te ahaMta bhagavAne Apta rUpa gaNavAmAM zI muzkelI che? kevaLajJAna ane kevaLadarzana dhAraNa karanAra te tIrthakara bhagavAnanAM upadezamAM pramANa bhUtatA ja rahelI che. temanI prAmANiktAnA viSayamAM kaI paNa prakAranA sandahane avakAza ja nathI. tethI temanA dvArA upadiSTa zAstrAnusAra ja saMyamanuM pAlana karavAno prayatna kare jaIe gAthA || sU. 13 For Private And Personal Use Only
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 498 samakatAvAsale virayA vIrA mamuTTiyA kohakAyariyAi piisnnaa| pANe Na haNati savvaso pAvoA virayA'bhinibuDA // 12 // chAyA-- viratA vIrAH samutthitAH krodhakAtarikAdipISaNAH / prANino na ghnati sarvazaH pApAdvinidhRttA abhinirvRttAH // 12 // -anvayArtha(virayA)viratAH-prANAtipAtAdito viratAH (vIrA) vIrAH (samuThiyA) samUsthitAH samyagAraMbhaparityAgenosthitA iti samutthitAH, (kohakAyariyAi pUrva gAthA meM vizvAsa ke kAraNa rUpase 'vIra' itanA mAtra kahA hai, kintu vIra kauna hai ? usakA lakSaNa yA svarUpa kyA hai ? isakA uttara dete hai'virayA vIrA' ityaadi| zabdArtha-'virayA-viratAH' jo hiMsAdi pApoMse nivRtta haiM aura 'vIrAvirAH' karmako vizeSarUpase dUra karanevAle honese vIra haiM 'samuTThiyA--samutthitAH Arambha samArambhake tyAgase samutthita haiM 'kohakAyariyAipIsaNA--krodhakAta-- riMkAdipISaNAH' jo krodha aura mAyA Adiko dUra karane vAle hai tathA 'pANeprANinaH' prANI ko arthAt dvIndri yAdi jIvoMko 'savvaso--sarvazaH' mana vacana aura kAya karma se 'Na haNaMti--na nanti' nahIM mArate haiM 'pAvAo--pApAt' sAvadya anuSThAnase 'virayA-viratAH' nivRtta hai 'abhinivvuDA--abhinivRtAH' ve puruSa mukta jIvake samAna hai // 12 // pUrva gAthAmAM vizvAsanA kAraNa rUpe "vIra" A zabda mAtrane ja praga karAvavAmAM Ave che. paraMtu te vIra keNa che? tenuM svarUpa kevuM che? A praznane utta2 mApatA sUtradhAra ache 3 "virayA vIrA' tyAha zahAtha-'virayA-viratAH' hiMsA vagere pApAthI nivRtta cha bhane rA-vIrA' bhane vizeSa 35thI 42 421AvA upAthI vIra che. 'samuTThiyA-samutthitAH' mArasabhAmanA tyAgathI samutthita cha 'kohakAyariyAi pIsaNA-krodhakAtarikAdi pISayAH' sAtha ane bhAyA vagerene 2 42vA chatathA 'pANe-prANinaH' prANIne arthAt yendrIya vagere 7vAne 'savvaso-sarvazaH' bhana, kyana bhane mAthA-na hati-na ghnanti' bhArata nathI. 'pAdhAmo-pApAt ' sAvadha anuSThAnathI 'riyA-viratAH nivRtta cha' abhinikhuDAbhabhinivRtAH' te, 53So bhuta nA samAna cha. // 12 // For Private And Personal Use Only
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir savA bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 499 bAsanA) krodhakAtarikAdipISaNAH tatra krodhagrahaNAnmAno gRhItaH, kAtarikA bhASA tadgrahaNAllobhI gRhItaH AdinA zeSamohanIyaparigrahaH eteSAM piipnnaarspaampmetaarH| tathA (pANe) prANinaH-dvIndriyAdIn jIvAna (savvaso) sarvaza:-manovAkAyakarmabhiH (Na haNaMti) nananti-na virAdhayantItyarthaH / (pAvAo) sApAsa-sarvataH sAvadhAnuSThAnAt (virayA) viratAH-nivRttAH, tatazca (abhiniSuDA) aminirvRtAH, krodhAdhupazamena zAntibhUtAH, athavA abhinitA muktA iva abhinivRtA muktA iva ime draSTavyA iti bhAvaH // 12 // -TIkA'virayA' viratAH, hiMsAntasteyAdi pApebhyaH pApakarmabhyo viratAH nivRttAH tathA 'vIrA' vIrAH vi- vizeSeNa (IrayaMti) parAkrAmaMti tapaH saMyamAbhyAM jJAnA anvayArtha-- jo vIra prANAtipAta Adise virata haiM samIcIna rUpase AraMbhakA tyAga karake utthita -prabajita hue haiM, krodha, mAna, mAyA aura lobha tathA sampUrNa mohanIyakarmako naSTa kara dene vAle haiM jo prANiyoM kA mana vacana aura kAya se hanana nahIM karate haiM, jo pApa arthAt sAvadha kriyA se sarvathA nivRta ho cuke haiM aura isa kAraNa jo krodhAdi kA upazama karake zAnta svarUpa ho gae hai athavA jo muktake samAna hai, vahI vIra puruSa hai // 12 // -TIkArtha... vIra puruSa vaha haiM jo hiMsA, mRpAvAda, steya (caurya) Adi pApoMse nivRta ho cuke haiM / jo saMyama aura tapake dvArA vizeSa rUpase karma zatruoMkA - sUtrArtha - / tapAta mA 554thI virata (nivRtta) yA yA DAya cha, yo AraMbhane samyak prakAre tyAga karIne usthita pravrajita thaI gayA hoya che. jeo keja, mAna, mAyA ane lebhane tathA mehanIya karmane nAza karI nAkhanArA hoya che, je mana vacana ane kAyAthI prANIonI hiMsA karatA nathI, jeo pApathI sAvadha kriyAothI) sarvathA nivRtta thaI cukyA che, ane A kAraNe koMdhAdine upazama karIne jeo zAntasvarUpa thaI gayA hoya che, athavA jeo muktanA samAna ja hoya che temane ja vIra puruSa kahevAmAM Ave che. te 12 TI .. vIra puruSa to tene 4 DI zaya ra prAtipAta, bhRSAvAha, steya (yorI) Adi pApothI nivRtta thaI cukya heya jeo saMyama ane tapa dvArA vizeSa rUpe karma For Private And Personal Use Only
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 500 varaNIyAdIn karmaripUnivArayituM prayatante te vIrAH / bAyazatramAmunmUlane bhanita bahavo vIrAH, ime tu - AbhyantarAridalane baddhaparikarAH ataste bhAkvIna iti kathyante, tathA ye-'samuDiyA' samutthitA:--samyagAraMbhaparityAgenotiSamA mokSamArge udyatAH, tathA-- 'kohakAyariyAipIiNa' krodhakAtadikAdipIpaNa, taba krodhapadaM mAnasyopalakSakaM kAtarikA mAyA-tathA, lobha upalakSyate / ghIsakA pIpaNAH eteSAMnivAhakAH tathA ye 'savvaso sarvaza:-' manovAkAyaiH sarvadhA, 'pANe' prANinaH 'Na' haNati na ghnanti- na vyApArayanti sasthAvarabhedabhidhAn prANinaH trikaraNatriyogena tathA 'virayA' viratA:-mithyAtvAviratikaSAyapramAdAzubhayogato nivRtAH, tatazca 'abhinivvuDA' abhinivRttAH, krodhAdInAm upazamena zAntA stevIrAH kathyante / nivAraNa karane meM prayatnazIla rahate haiM, ve vIra kahalAte haiN| bAhya zatruokA vinAza karane me to bahuta se loga vIra hote haiM, magara ye Abhyantara zatruoM ko naSTa karaneke liye kamara kase hue haiM, ataeva ye bhAvavIra kahalAte haiN| tathA jo AraMbha kA samyak prakAra se tyAga karake mokSamArga me udyata haiM jo krodha aura kAtarikA Adiko cUrNa karane vAle haiN| yahAM 'krodha padase mAnakA bhI grahaNa hotA hai| kAtarikA kA artha mAyA hai| usase lobha kA bhI grahaNa ho jAtA hai / Adi padase zepa sampUrNa mohanIya karmakA grahaNa hotA hai| arthAt jo sampUrNa mohanIya karmako kSaya karane vAle haiN| jo mana vacana aura kAya se prANiyoMkA hanana nahIM karate haiM arthAt tIna karaNa aura tIna yogase trasa yA sthAvara jIvoMkI hiMsA se nivRta haiM tathA mithyAtva guonuM nivAraNa karavAmAM prayatnazIla rahetA hoya, temane ja vIra kahevAmAM Ave che. bAhya zatraone nAza karavAnA sAmarthyanI apekSAo jemane vIra kahI zakAya evA te ghaNuM puruSa hoI zake che, paraMtu Abhyantara zatruone nAza karavAne mATe kamara kasIne taiyAra thaI gayelA je puruSa che temane bhAre vara kahevAya che. tathA jeo AraMbhane samyaka prakAre tyAga karIne pravajayA aMgIkAra karIne mekSamArge vicarI rahyA che, jeo krodha ane pada dvArA mAna paNa grahaNa karavuM joIe. kAtarikA eTale mAyA kAtarikA pada dvArA mAyAnuM paNa grahaNa karavuM joIe. Adi pada vaDe bAkInA saMpUrNa mehanIya karmane grahaNa karavuM joIe. je manavacana ane kAyA vaDe prANIonI hiMsA karatA nathI, eTale ke traNa karazuM ane traNa coga vaDe jeo trasa ane sthAvara jIvanI hiMsA karatA nathI, tathA jeo mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane azubha yegathI nivRtta che, ane A For Private And Personal Use Only
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir APTS medhinI TIkA pra. . a. 2 u. 1 bhagavadAdinAtha kRto nijaputropadezaH .501 ayaM bhAvaH-ye prANAtipAtAdyaSTAdazapApebhyo nivRtAH jJAnAvaraNIyAdInAM karmaNAM vinAzakAH sarvArabhavirahitAH krodhamAnamAyAlobhAnAM nivArakAH, trikaraNa triyogaiH prANinAmanupamardakAH, sarvapAparahitAH zAntAH muktAH te vIrAH kathyante tIrthakarA iti // 12 // punarapi upadezAntaramAha-'NavitA ahameva' ityAdi / A NavitA ahameva luppae lupati loyami pANiNA / evaM sahiehiM pAsae ahiNe Nihe se puDhe ahiyAsae // 13 - chAyAnApi tairahameva lupye lupyante loke prANinaH / - evaM sahitaH pazyet anihaH sa spRSTo'dhisaheta / / 13 // avirati, pramAda, kaSAya aura azubha yogase nivRtta hai aura isa kAraNa krodhAdikA upazama ho jAne se jo zAnta hai, ve mahApuruSa vIra kahalAte hai| tAtparya yaha hai jo prANAtipAta Adi aThAraha pApoMse nivRtta hai, jJAnA varaNIya Adi karmoke vinAzaka haiM, smasta AraMbha se rahita haiM, krodha mAna aura mAyA aura lobhake nivAraka haiM, tIna kAraNa aura tIna yogase prANiyoki hiMsA nahIM karate, jo samasta pApoMse rahita haiM, zAnta aura muktavat haiM, ve vIra puruSa kahalAte haiM // 12 // punaH upadeza kahate hai- 'NavitA ahameva' ityAdi zabdArtha-'sahiehi-sahitaiH' jJAnAdi se sampanna puruSa 'evaM-evam' isaprakAra 'pAsae-pazyet' vicAreM ki 'ahameva-ahameva' maiM hI 'tA-taiH zItauSNa prakAre kAyAdine upazama thaI javAne lIdhe jeo zAMta svarUpa che, evA mahApuruSane ja dhAra kahevAya che. A kathanane bhAvArtha e che ke jeo prANAtipAta Adi 10 prakAranAM pApothI nivRtta che, jJAnAvaraNIya Adi karmonA jeo vinAzaka che, jeo samasta AraMbha thI rahita che, jeo dha. mAnA, mAyA ane lebhanA nivAraka che, jemAM traNa karaNa ane traNa vegathI prANIonI hiMsA karatA nathI, jeo pApothI rahita che, zAnta ane mukta samAna che. evo puruSa vIra kahevAya che. e gAthA 1rA ye sUtradhAra papaDAne saDana 42vAnI upaheza Ape 'Navi tA ahameva' tyA zahAtha-- 'sahipahi-sahitaiH' jJAna vagaire thI sampanna mANusa 'evaM-evam' A pramANe 'pAsaha pazye yA 3 ahameva ahameva tA-taiH garama zere (18 For Private And Personal Use Only
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Karined anvayArtha:'sahiehi' sahitaiH-jJAnAdibhiH sapannaH puruSaH evaM evam anena prakAraNa 'pAsae' pazyet- kuzAgrabuddhayA vicArayet 'ahameva' ahameva (tA) taiH-zItoSNAdi duHkhavizeSaH 'Navi' nApi bhavetyarthaH, 'luppae' lupye pIr3aye, kintu (loyami) loke saMsAre 'pANiNo prANino anyepi jIvAH 'luppaMti lupyante' pIDayante, ataH 'se' saH mahAsattvaH puDhe spRSTaH pariSahaiH spRSTopi tAn (aNihe) anihaH naniho anihaH krodhAdibhirapIDitaH san (ahiyAsae) adhisaheta manA-pIyAna vidadhyAditi // 13 // Adi duHkha vizeSoM se 'Navi-nApi' nahIM 'luppae-lupye' pIDita kiyA jAtA hUM 'loyami-loke' isa saMmArameM 'pANINo -prANinaH' dUsare prANI bhI 'luppaMtilupyante' pIDita hote haiM ataH 'se--saH' vaha muni 'puTTe-spRSTaH' parIpahoM se sparzita hokarake bhI 'aNihe--anihaH' krodhAdi rahita hokara 'ahiyAsahe-adhisaheta' unako sahana kareM // 13 // anvayArthasamyagjJAna Adi se sampanna puruSa isa prakAra vicAra kareM sardI garmI ke kRSTa se maiM hI pIDina nahIM hotA kintu saMsAra meM anyaprANI bhI pIDita hote haiN| isa prakAra vicAra kara vaha mahAsattva sAdhaka parISaho se spRSTa hokara bhI, krodhAdise rahita hotA huA use sahana kareM- mAnasika pIDAkA anubhava na kareM // 13 // tI vigaire) vizeSa thI 'Napi-nApi nathI. luppae-lupye' pIDita 42pAmA bhAvato. "loya mi-loke' 2 // saMsAramA pANiNo-prANinaH' mI prANImA 5 luppati-lupyante' bhArata 42vAmA mAve che. tethI 'se-saH' te muni puDhe-spRSTaH ' pariSaDAthI 25zita thadha ne paNa 'aNi he'-anihaH' vagere hita ne mahiyAsahe- avisaheta' temane sahana kare che 13 che -sUtrAtha - samyagU jJAna AdithI saMpanna puruSe A prAkArane vicAra karavo joIe huM ekalo ja ThaMDI, garamI Adi kaSTo vaDe pIDita chuM, evuM nathI, paraMtu saMsAranA anya prANIo paNa te kaSTo vaDe pIDita che" A prakArane vicAra karIne te mahA sarva sAdhaka parISahothI skRSTa thavA chatAM paNa kedhAdi karyA vinA madhyastha bhAve tene sahana kare A prakAranA parISahe AvI paDavAthI teNe mAnasika pIDA anubhavavI joIe nahIM. je 13 For Private And Personal Use Only
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % 3D yA sodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 513 . ... ..... TIkA--- 'sahiehi' sahitaiH samyag jJAnAdibhiH saMpannaH puruSaH, prathamArthe tRtIyA 'evaM' evam anena prakAreNa 'pAsae' pazyet , kuzAgrabuddhayA vicArayet kiM vicArayettatrAha ahamityAdi ahameva 'ahameva' 'tA' tAH tAbhiHzItoSNAdiduHkhaparaMparA bhiH, 'Navi luppae' nApi naivetyarthaH lupye pIDaye ahameva zItoSNAdibhiH, duHkhaiH pIDito bhavAmIti na kintu 'loyaMmi' loke asmin saMsAre 'pANiNo' prANinaH sarve jIvAH, 'luppaMti' pIDitA bhavanti / ataH 'puTe se spaSTaH sa zItoSNAdibhiH spRSTo muniH / 'aNihe nihanyate iti niha krodhAdiH na nihaH anihaH samamAvena krodhAdirahitaH san 'ahiyAsaye' adhisaheta, sahanaM kuyAt / yadyapi anye'pi prANinaH asmin jagati zItAdInAM sahanaM kurvanti kintu teSAM samyag jJAnaM nAsti, ato nirjarAkhyaM phalaM- na prApnuvanti / taduktam-- kSAntaM na kSamayA gRhocitasukhaM tyaktaM na santoSataH, soDhA dussahazItatApapavanaklezA na taptaM tapaH / dhyAtaM vittamaharnizaM niyamitaprANaine tattvaM paraM, tattatkarmakRtaM sukhArthibhiraho taistaiH phalaizcitAH // 1 // TIkArtha'sahiehiM' yahAM prathamA ke arthame tRtIyA vibhakti haiN| artha yaha haiM,samyagjJAna Adi se sampanna aisA puruSa apanI kuzAgrabuddhi se vicAra kare ki akelA maiM hI sardI garmI Adike kaSToMkI paramparA se pIDita nahIM hotA hUM kintu isa saMsAra meM sabhI jIva pIDita ho rahe haiN| aisA vicAra kara vaha muni balki una kaSToM ko sahana kara le| . isa saMsAra meM anya prANI bhI zItAdi ke kaSTako sahana karate haiM, parantu unheM samyagjJAna prApta nahIM hai, ataeva ve nirjarA nAmaka phala prApta nahIM - - "sahipahi' mA pahamA prathamAnA ma tRtIyA vimati cha mA gAyAno mAyA . nIce pramANe che samyam jJAna AdithI saMpanna puruSe potAnI kuzAgra buddhithI e vicAra kare joIe ke ekale huM ja ThaMDI. garamI Adi konI paraMparAthI pIDAtuM nathI, paraMtu A saMsAranA samasta che A kaNothI pIDAI rahyA che. A prakArane vicAra karIne te munie samabhAva pUrvaka te kone sahana karavA joIe. che. A saMsAramAM anya je paNa zItAdi janita kaSTa sahana kare che. paraMtu temanAmAM samyajJAnane abhAva che. tethI teo karmonI nirjara karavA rU5 phaLanI prApti karI. For Private And Personal Use Only
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 401 www.kobatirth.org taduktam- sUtrakRtAce etAza klezAnAM sahanaM samyagujJAninAM guNAyaiva bhavati, na doSAya / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAiye kSutprabhavaM kadamazanaM zItoSNayoH pAtratA, pAruSyaM ca ziroruheSu zayanaM madhAstale kevale / etAnyeva gRhe vahantyavanatiM tAnyunnatiM saMyame, doSAcApi guNA bhavanti hi nRNAM yeogye pade yojitAH ||2|| krte| kahA bhI haiM- ' kSAntaM na kSamayA' ityAdi / 'kSamA to kI' parantu kSamAdharmake kAraNa nahIM kI, gRha meM hone vAle. sukhakA tyAga to kiyA, parantu santoSa se prerita hokara nahIM, dussaha sardI garmI aura vAyuke klezato sahana kie, kintu tapazcaraNa nahIM kiyA, zvAsa, rokakara rAtadina dhanakA dhyAna to kiyA, parantu uttama tattvakA cintana nahIM kiyA, isa prakAra Azcarya haiM ki ina ( ajJAnI) mukhAbhilASiyoMne kArya to saba vahI kiye parantu unhIM kAryoM se jJAniyoM ko jo phala prApta hote haiM, unase ye vaMcita rahe ? isa prakAra ke klezoM kA sahana samyagjJAniyoM ke lie lAbhaprada hI hotA hai, hAni janaka nhiiN| kahA bhI hai- " kArya kSutprabhavaM kadannamazanaM " ityAdi / 'bhUkha se utpanna hone vAlI zArIrika kRzatA kutsita ( nirasa ) anna kA bhojana, zIta aura uSNa kA sahana kezoM kA rUkhApana, vistara rahita zatA nathI. hyuM pazu che 'kSAntaM na kSamayA' ityAhi 'kSamA teA karI parantu kSamAdharmane kAraNe na karI, gharamAM maLatAM sukhano tyAga te karyAM, parantu sa MtASathI prerAine na karyAM, asahya ThaMDI, garamI ane vAyunA kalezA sahana karyA, parantu tapazcaraNane nimitte tene sahana na karyAM, zvAsa rokIne (balakula ArAma karyAM vinA dhanane mATe ratri divasa dhyAna tA dhayuM, parantu uttama tattvanuM cintana na karyuM, A prakAranI A badhI vAta evI Azcarya janaka che ke A( ajJAnI ) sukhAbhilASIee kA tA eja ( jJAnIonA jevAM ) ryA parantu eja kAryo dvArA jJAnIone je phUlanI prApti thAya che, te phaLathI A ' ajJAnIo te vaMcita ja rahyA ! A prakAranA kaSTo (parISahe' ) sahana karavAthI jJAnI janeAne te lAbha ja thAya che kAMi yazu hAni thatI nathI. 'dhuM pazu cheDe " kAzya kSutprabhava kadannamazana" ityAdi " bhUkhathI utpanna thatI zArIrika kRzatA, kutsita, (nIrasa) annane AhAra zIta ane garamIne sahana karavI. phaeNzenuM rUkhApaNuM. pAgaraNane abhAve bhUtala para zayana, A For Private And Personal Use Only
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 505 mokSAbhilASI karmanirjarArthI evaM yuktaH samyagjJAnAdibhiH svahitAya vicArayet / tathA 'aNi he 'anihe nihanyate jJAnAdiguNavRndamaneneti nihaH kaSAyaH, na niho'nihaH krodhAdibhIrahitaH san 'ahiyAsae' adhisaheta sarvaparIpahAn samabhAvena saheta // 13 // api ca--'dhUNiyAkuliya' ityAdi / mUlam dhUNiyA kuliyaM va levavaM kisae deha maNasaNAihi / avihiMsAmeva pavvae aNudhammo muNiNA paveio // 14 // chAyA dhRtvA kuDayaM va lepavat karzayedehamanazanAdibhiH / avihiMsAmeva pravajedanudharmoM muninA praveditaH / 14 // bhUtala para zayana-yaha saba bAte gRhasthI meM rahate hue avanati kA lakSaNa hotI haiM aura yahI bAte saMyama kI avasthA meM unnati kA kAraNa bana jAtI haiN| saca hai, yogya sthAna meM yojanA karane para doSa bhI guNa bana jAte haiN| mokSa kA abhilASI, karmoM kI nirjarA kA icchuka tathA samyag jJAnAdi se sampanna puruSa isa prakAra ke kaSToM ko apane hita ke lie anukUla hI smjheN| jisase jJAna Adi guNoM kA samUha naSTa hotA hai, use 'niha' arthAt kaSAya kahate haiM krodha Adi kaSAyoM se rahita hokara sAdhu samasta parISahoM ko zAntabhAva se sahana kareM // 13 // badhI bAbatene je gRhamAM abhAva hoya, te te avanatinuM lakSaNa gaNAya che, paraMtu eja bAbate saMyamanI avasthAmAM UnnatinuM kAraNa banI jAya che. kharekhara, e vAta sAcI che ke je sthAne yogya pravRttinuM saMyejana karavAmAM Ave, te doSa paNa guNa banI jAya che. - mekSanI abhilASAvALA karmonI nirjarA karavAnI IcchAvALA tathA samyaga jJAnAdithI yukata puruSe A prakAranA kaSTone pitAnA hitane mATe anukULa ja samajavA joIe jenA dvArA jJAnAdi guNonA samUhane nAza thAya che, tene niha" eTale ke kaSAya kahe che. sAdhuo krodhAdi kaSAyethI rahita thaIne zAnta bhAve samasta parISahene sahana karavA on. / gAthA 138 For Private And Personal Use Only
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgato anvayArthaH(va) iva-yathA (levavaM ) lepavat-lepayuktaM ( kuliyaM ) kuDabhittyAdi (dhuNiyA) dhRtvA yathA gAmayAdile pena salepaM kuDayAdilepApagamAt kRzaM bhavati tathA (aNasaNArhi) anazanAdibhiH, (dehaM) deham zarIram (kisae) kRzayetapacitamAMsazoNitaM kuryAt, tathA (avihiMsAmeva) avihiMsAmeva, vividhA hiMsA vihiMsA na vihiMsA avihiMsA tAmeva (pavvae) pravrajet prakarSaNa vrajet ahiMsApradhAno bhavedityarthaH, (muNiNA) muninA=sarvajJena (aNudhammo) anudharmaH anugato. mokSaM pratyanukUlo dharmo'nudharmaH asau ahiMsAlakSaNaH parISahopasargasahanalakSaNazca / (paveIo) praveditaH kathita ityarthaH // 14 // aura bhI kahate haiM-" dhUNiyAkuliyaM" ityAdi / zabdArtha-'levavaM-lepavat' lepavAlI 'kuliyaM-kuDayaM' bhitti 'dhuNiyAdhUtvA lepa girAkara kSINa kara dI jAtI hai 'va-iva' isI prakAra 'aNasaNAhianazanAdibhiH' anazanAdi tapake dvArA 'dehaM-deham' zarIrako 'kisae-kazayet' kRza karatA hai tathA 'avihiMsAmeva-avihiMsAmeva' ahiMsA dharmako hI 'pavvaepravrajet' pAlana karanAcAhie 'muNiNA-muninA' sarvajJane 'aNudhammo-anudharmaH' yahI dharma 'paveio-praveditaH' kahA hai // 14 // anvayArtha jaise lepa se yukta bhitti lepa haTAkara kuza (kamajora) kara dI jAtI hai, usI prakAra anazana Adi tapa se deha ko kuza karade mAMsa rudhira Adi ko sukhAde / tathA vaLI sUtrakAra sAdhune e Upadeza Ape che ke'dhunniyaakuliy' tyAha zahAtha -- 'levava-lepavat' 5vANI 'kuliya kuDaya' mitti 'dhuNiyA dhUtvA tenA apane pADIne kSA 42 hevAmAM Ave che. 'ya-iva' 2 // prAraM 'aNasaNAhi-anazanAdibhiH' upavAsa vagere tapanA dvArA 'deha -- deham' zarIrane 'kisapa-kRzayet' du 3 cha. tathA 'avihiMsAmeva-avihiM sAmeva' mahiMsA bhane 4 pancae-yajet' pAlana 42v| name 'muNiNA-muninA' sarvajJe 'aNudhammo-anudharmaH' mA dharma 'paveIo-praveditaH' kahela che papjA suutraathjevI rIte lepayukta dIvAla parathI lepane UkheDI nAkhIne dIvAlane kamajora karI nAkhavAmAM Ave che, e ja pramANe sAdhue anazana Adi tapa vaDe dehanAM mAMsa rudhira Adine sukavI nAkhIne dehane kRza karI nAkhe jAIe. teNe ahiMsAnuM ja AcaraNa For Private And Personal Use Only
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA bodhinI TIkA pra. . a. 2 u. 1 bhagavAdanAthakRto nijaputropadezaH . 507 TIkA'va' iva yathA 'levava' lepavat-gomayamRttikAdilepaviziSTam, 'kuliya' kuDayam-bhittiH tAM 'dhUNiyA dhUtvA, vidhUya jalAdinA prakSAlya / yathA gomayamRttikAdi saMpAditalepaviziSTaM kuDayAdikaM dhUtvA leparahitaM sat, atizayena kuDayaM' kRzataraM bhavati tathA 'aNasaNAihi anazanAdibhiH dvAdazaprakArakatapobhiH, 'deha deha-zarIraM svakIya 'kisae kRzayet-taponuSThAnenApacitamAMsazoNitaM kuryAt tathA zItoSNAdi sahanaM ca kuryAt / mAMsazoNitAdInAmapacaye karmamalasyApyapacayasaMbhavAt / tathA 'avihiMsAmeva' avihiMsAmeva, vividhA anekaprakArikA hiMsA vihiMsA, na vihiMsA avihiMsA tAdRzImavihiMsAmeva pAlayet / kutaH SaTkAya ahiMsA kA hI AcaraNa kare / sarvajJa bhagavAn ne yahI parISaha vijaya aura ahiMsA rUpa anukUla dharma kahA hai // 14 // TIkArtha__jaise gobara miTTi Adi ke lepase yukta bhitti (dIvAra) ko lepa haTAkara ke utpanna kamajora karadiyA jAtA hai, usI prakAra anazana Adi bAraha prakAra ke tapazcaraNa se zarIra ko bhI kuza kara denA cAhie / arthAt zarIra ke baDhe hue rudhira mAMsa ko tapasyA ke dvArA sukhA denA cAhie aura sardI garmI Adi ke parISahoM ko sahana karanA cAhie / mAMsa aura rudhira kI kamI honepara karma mala kI bhI kamI honA saMbhava hai| vividha prakAra kI hiMsA vihiMsA kahalAtI haiN| vihiMsA kA abhAva avihiMsA hai| usa avihiMsA kA karavuM joIe. sarvajJa bhagavAne parISaha vijya ane ahiMsAne ja mokSane mATe anukULa dharma karyo che . 4 ____ - -- jevI rIte chANa, mATI AdinA lepathI yukta dIvAla parathI te lepane dUra karavAthI dIvAlane kamajora karI nAkhavAmAM Ave che, e ja pramANe anazana Adi bAra prakAranA tapazcaraNa vaDe zarIrane paNa kRza karI nAkhavuM joIe. eTale ke zarIramAM vadhI gayelA rakata ane mAMsane tapasyA dvArA sukavI nAkhavA joIe; ane ThaMDI, garamI Adi parISahane zAnta bhAve sahana karavA joIe. mAMsa ane rudhira ghaTI javAthI karmamaLa paNa ghaTI javAne saMbhava rahe che. vividha prakAranI hiMsAne vihiMsA kahe che. vihiMsAno abhAva have tenuM nAma avihiMsA che. sAdhue te avihiMsAnuM (dayAnuM pAlana karavuM joIe. chakAyanA jIvonA For Private And Personal Use Only
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtra rakSaNarUpAmavihiMsAmeva kuryAt-tatrAha-muNiNeti, 'muNiNA' muninA-mananazIlena sarvajJena / 'aNudhammo anudharmaH, anu-anugato mokSa prati anukUlo dharmo'nudharmaH avihiMsaiva sakalajIvarakSaNArUpA dayaiva parISahopasargasahanarUpazca, 'paveio prave. ditaH, tAdRzyA ahiMsAyA eva mokSaprayojakatayA tasyA eva anudharmatvaM niveditabAn / na vayaM svAtantryeNa kathayAmaH, kintu sarvajJena mahAvIreNa kAzyapagotreNakevalajJAninA pratipAdito'yamanudharmaH / yasyaiva nAmAntaramavihiMsA, etAdRzI avihiMsA sadA mokSAbhilASukaiH pAlanIyeti // 14 // apica-'sauNI jaha' ityAdi / mUlam sajNI jaha paMsuguMDiyA vihuNIya dhaMsayaI siyaM syaM / evaM davi ovahANavaM kammaM khavA tavassimohaNe // 15) chAyA zakunikA yathA pAMsuguNThitA vidhUya dhvaMsayati sitaM rajaH / evaM dravya upadhAnavAn karma kSapayati tapasvImAhanaH // 15 // dayA kA pAlana kare / SaTkAyarakSaNarUpa avihiMsA kyoM karanI cAhie ? isakA uttara dete haiN| muni arthAt sarvajJane samasta jIvoM kI rakSA rUpa dayA ko hI aura parISaha tathA upasargoM ke sahana ko mokSa ke lie anukUla dharma kahA hai isa prakAra kI ahiMsA hI mokSakA kAraNa hone se anudharma avihiMsA dayA hai| hama apane mana se aisA nahIM kahate, kintu sarvajJa, kAzyapagotrIya kevalajJAnI mahAvIra ne yaha anudharma kahA hai| jisakA hI dUsarA nAma avihisA-dayA hai, vaha avihisA-dayA mokSa ke abhilASiyoM ko sadA pAlane yogya hai // 14 // rakSaNa rUpa avihiMsAnI zI AvazyakatA che? A praznane uttara ApatAM sUtrakAra kahe che ke - sarvajJa bhavAne samarata nI rakSA rUpa dayAne tathA parI ho ane upasargo paranA vijayane mene mATe anuhULa dharma kahela che. A prakAranI dayA ja mokSa sAdhavAmAM kAraNabhUta banatI hovAne kAraNe avihiMsA (dayA) neja anudharma (mekSane mATe anukULa dharma) kahevAmAM Avela che. ame amArA manamAM kalpanA karIne A pramANe kahetA nathI, paraMtu kAzyapa gotrIya, kevaLajJAnI sarvajJa mahAvIra prabhue A anudharmanI prarUpaNa karI che. A anudharma ke jenuM bIju nAma avihiMsA dayA che, te avihiMsA dayAnuM mumukSu jIvoe sadA pAlana karavuM joIe. gAthA 14 For Private And Personal Use Only
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. a. bha. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 509 anvayArthaH (jaha ) yathA ( sauNI) zakunikA = pakSiNI (paMguMDiyA) pAMsunA - rajasA avaguMThitA avakIrNAH (siyaM) sitaM saMbaddhaM ( rayaM ) rajaH ( vihUNiya ) vilUya zarIraM kaMpayitvA ( dhaMsayai) dhvaMsayati = apanayati, ( evaM ) evamanena prakAreNa (davi) dravyaH =bhavyo muktigamanayogya : ( ovahANavaM ) upadhAnavAn upa sAmIpyena mokSaMprati dadAti ityupadhAnamanazanAdikamugratapaH, tadasyAstIti upadhAnavAn (tavassi) tapasvI = sAdhuH (mAhaNe ) mAhana: mAvadhIriti pravRttiryasya sa mAhanaH (kammaM ) karma - jJAnAvaraNAdikaM (aas) kSapayati = apanayatItyarthaH || 15 || aura bhI kahate haiM-- " sauNI jaha" ityAdi / zabdArtha - 'jahA - yathA' jaise 'sauNI- zakunikA' pakSiNI 'paMsuguMDiyA-pAMsuguMThitA' dhUlise vyAptahokara 'siyaM - sitaM' lagI huI 'rayaM rajaH' dhUliko 'vihUNiya - vidhUya' zarIrako kaMpAkara 'dhaMsayai-dhvaMsayati' dUrakaratI hai ' evaM--evam' isIprakAra 'davi - dravya : ' ' ovahANavaM upadhAnavAn' anazana Adi tapakarane vAlA 'tavassi --tapasvI' sAdhu 'mAhaNe --mAhanaH' ahisAvratI puruSa 'kammaM --karma' jJAnAvaraNAdi karmako 'khavara - kSapayati' nAza karatA hai ||15|| anvayArtha jaise pakSiNI reta se bharane para zarIra ko ka~pA kara lagI huI reta ko haTA detI hai, usI prakAra bhavya muktigamana ke yogya, upadhAnavAna arthAt ugratapasvI, tathA mAhana ' kisI kI hiMsA na karo, aisA jinakA upadeza hai, vaha muni jJAnAvaraNa Adi karmoM kA kSaya karatA hai || 15 || vaNI sUara uhe che - 'sauNI jaha' dhatyAhi zabdArtha - jaha--yathA' devI rIte 'sauNI- zakunikA' pakSiNI 'paM suguDiyApAMsuguThitA' dhUNthI bharaDAI ne 'siyaM sita' sAgesI 'rayaM rajaH' dhUNane 'vihUNiyavidhUya' zarIrane pAvAne 'sayai-dhvaMsayati' i2 42 che. 'pava pavam' yA abhA 'davi-vavya:' lavya 'ovahANa va upadhAnavAn' upavAsa vagere tapa uzvA pANA 'tavasti-tapasvI' sAdhu 'mAhaNe -mAhanaH' ahiMsAvratavANA 3Sa 'kazma-karma m' jJAnAvara vagere bhane 'khavara - kSapayati' nAza ure che. // 15 // - sUtrArtha - jevI rIte zarIra para lAgelI rajane pakSiNI zarIra kaMpAvIne dUra karI nAkhe che, eja pramANe bhavya, mukitagamanane ceAgya, upadhAnayukta (ugratapasvI), tathA koi paNa jIvanI hiMsA nakare evA upadeza ApanAra muni paNa jJAnAvaraNIya Adi karmonA kSaya kare che. 155 For Private And Personal Use Only
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 510 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasU TIkA 'jaha' yathA yena prakAreNa 'paMsuguMDiyA' pAMsuguNThitA rajasA avakIrNA / vyAptetyarthaH, 'sauNI' zakunikA=pakSiNI 'syiM syaM' sitaM vaddhaM zarIre lagnaM 'rayaM' rajaH = dhUlim 'vihNIya' vidhUya= zarIraM kaMpayitvA 'saI' dhvaMsayati = apanayati ' evaM ' evam tathA 'davi' dravyaH, bhavyo jIvaH / ' ovahANavaM upadhAnavAn = ugra ugrataro gratamAbhigrahAdisahitAnanAditapaHkArI / 'davAsI' rupa..paH zIla:- 'mAhaNe' mAhana :- mA kamapi prANinaM ghAtayeti upadezo yasya itthaMbhUtaH ahiMsAvatavAn, 'kammaM' karma 'kha' kSapayati 'upadhAnavAn' tapasvI ubhayatrApi tapaso'bhidhAnAt tapaH pradhAnohi anagAro bhavati / yathA pakSI zarIrasaMlagnaM rajaH zarIrakampanena zarIrAta pRthakaroti tathA muktigamanayogyaH puruSaH tapasvI anazanAdinA svAtmasambaddhaM zubhAzubhakarma vinAzayati / tataH karmakSayAt kRtsna - TIkArtha jaise raja (dhUla) se lipta hui pakSiNI, zarIra meM lagI huI raja ko zarIra ka~pAkara haTAdetI hai, isI prakAra bhavya jIva, ugra, ugrattara aura ugratama anazana Aditapa karane vAlA, tapasvI 'kisI bhI prANI kA ghAta mata karo ' aisA upadeza karane vAlA ahiMsAvatI sAdhu karmoM kA kSaya karatA hai / yahAM 'upadhAnavAn ' aura ' tapasvI' ina donoM vizeSaNoM ke dvArA tapa kA kathana karake yaha prakaTa kiyA gayA hai ki anagAra tapaH pradhAna hote haiM / jaise pakSI zarIra meM lagI huI raja ko zarIra ka~pA kara haTA detA hai, usI prakAra mokSAbhilASI muni anazana Adi tapa ke dvArA apanI AtmA ke sAtha ba~dhe hue karmoM kA kSaya karatA hai / tatpazcAt karmakSaya se samasta karmoM ke -TIartha jevI rIte zarIra para lAgelI rajathI lipta thayelI pakSiNI; peAtAnI pAMkhAne pha DAvIne tathA zarIrane kapAvIne te rajane dUra karI nAkhe che, eja pramANe bhavya jIva ugra ugrata ane ugratama anazana Adi tapa karanAra taparavI, koI paNa jIvanI hiMsA na kare ' 'mA haNeA ! mA haNeA ! ' evA upadeza ApanAra ahiMsAvrata dhArI sAdhu paNa karmano kSaya kare che. For Private And Personal Use Only ahIM ' upadhAnavAna' ane 'taparavI' A be vizeSaNAno prayoga karIne sUtrakAre e vAta prakaTa karI che ke aNagArA tapa:pradhAna heAya che. javI rIte pakSI peAtAnAM zarIra kaMpAvIne zarIra para lAgelI raja dUra karI nAkhe che, eja pramANe mekSAbhilASI muni anazana Adi tapa dvArA peAtAnA AtmAnI sAthe baddha thayelAM karmonA kSaya kare che. tyAra
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23 samayArtha bodhino TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAditrAyakRtanijaputropadezaH 511 karmakSayAtmakamokSasvarUpayogyo bhavatIti samuditArthaH / uktaM ca-- vidhunoti tu yogI pakSau pakSIva bhUtale / tyaktvA karmamalaM kRtsnaM mokSamAmoti mokSavit // 1 // sU0 15 // mokSArtha prayatamAnasya sAdhoH mokSasAmopyaM prAptasya kadAcidanukUlopasargaH saMpatediti darzayati sUtrakAraH-'uThiya ityAdi / uThiya maNagAra mesaNaM samaNe ThoNadivyaM tavAssaNaM / DaharA vuDDhA ya patthaye avisusse Na ya taM labhejaNo // 16 // chAyAutthitamanagArameSaNAM zramaNaM sthAnasthitaM tapasvinam / / daharAvRddhAzca prArthayerana api zuSyeyurna ca taM labheran // 16 // kSaya lakSaNa vAle mokSa ke svarUpa yogya ho jAtA hai, yaha samudita artha hai| kahA bhI hai- "vidhunoti tu yogI " ityAdi / 'jaise pakSI paMkhoM ko jhADatA hai, usI prakAra mukti kA jJAtA yogI isa bhUtala para samasta karmamala ko tapa saMyama se dho DAlatA hai aura mokSa prApta kara letA hai // 15 // mokSa ke lie prayatnazIla sAdhu ko, jo mukti ke samIpa pahu~ca cukA hai, kadAcit anukUla upasarga prApta ho jAtA hai, yaha viSaya sUtrakAra dikhalAte haiM-" uhiya " ityaadi| zabdArtha-'aNagAraM-anagArama' gRharahita muniko tathA 'esaNaM--eSaNAma' eSaNA ko pAlana karane ke liye 'uvaDiyaM--upasthitam tatpara aura' ThANaDhiyaM-- bAda jyAre samasta karmono kSaya thaI jAya che, tyAre karmonA kSayalakSaNavALA mokSanI prApti karavAne gya te banI jAya che. A samuhita malita thAya cha /yuM 5 cha - "vidhunoti tu yogI" tyA jevI rIte pakSI pAMkhone phaDaphaDAvIne zarIra paranI raja dUra kare che, e ja pramANe muktimArgane jJAtA muna A bhUtala para samasta karmaphalane tapasaMyama vaDe dhoI nAkhe che. ane mokSa prApta kare che." gAthA 1pa mekSane mATe prayatnazIla sAdhu jyAre muktimArga para AgaLane AgaLa saMcaraNa karI rahyA heya che tyAre kayAreka anukULa upasarga paNa prApta thaI jAya che. sUtrakAra have me vAta 2 cha- "udviya tyAhi zahAtha-'aNagAra - anagAram' gRha 2Dita bhunine tathA 'pasaNa--epaNAm' meSapAne pAsana 42vAne bhATe 'uvadviyaM-- upasthitam tat52 ane, 'ThANadviya sthAnasthitam' For Private And Personal Use Only
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre ___ anvayArthaH (aNagAraM) anagAram munim tathA (esaNaM) eSaNAm prati (uThiyaM) utthitaM tatparam (ThANaTThiya) sthAnasthitam uttarottarasaMyamasthAnAdhyAsitaM (tavassiNaM) tapasvinam anazanAditaponiSTapradeham (samaNaM) zramaNaM (DaharA) daharAH putrAdayaH (ya buDDhA ca) punaH vRddhAH pitRmAtulAdayaH (Na patthae) na prArthayeran yAceran pravajyAM skhalayitum (avisusse) api zuSyeyuH prArthanAM kurvantaste zrAntA api bhaveyurityarthaH, parantu (taM) taM sAdhum (golabheja) no labheran taM svAdhInaM kartuM prAptuM vA naiva zaktA bhaveyuriti // 16 // sthAnasthitam' saMyamasthAna meM sthita 'tavassiNaM-tapasvinam' anazanAdi taponiSTha 'samaNaM-zramaNam' zramaNako 'DaharA--daharAH putrAdi 'ya vujhDhA-ya vRddhAH' aura usake mAtApitA Adi 'Na patthae--na prArthayeran' pravajyA chor3ane ke liye cAhe prArthanAkareM paraMtu 'ta--tam' usasAdhuko 'golabhejja-no labheran' apane adhIna nahIM kara sakatA hai // 16 // -anvayArthagRha ke tyAgI, eSaNA meM tatpara, uttarottara saMyama ke sthAnoM meM sthita, anazana Adi tapoM se deha ko tapAne vAle zramaNa ko kadAcit choTe putrAdi yA vRddha pitA mAtA Adi dIkSA tyAgane kI prArthanA kare aura prArthanA karate hue thaka bhI jAe~ to bhI ve usa sAdhu ko apane adhIna karane meM samartha nahIM hote // 16 / / saMyabhasthAnamA sthita tavassiNa-tapasvinam' upAsa vagere taponiSTha 'samaNa:-zramaNam' zrabhane 'DaharA-daharA' putra vagere 'ya vuDDhA-ca vRddhAH' ane tenA mAtApitA vagere 'Na patthapa-na prArtha yeran prAya choDavAne bhATa yA prArthanA 42 paraMtu 'ta--tam te sAdhu 2 no lamejana-no lameren' potAnA AdhIna rI zatA nathI. // 16 // __ -suutraathgRha tyAga karanArA, eSaNAmAM tatpara, uttarottara saMyamanAM sthAnamAM sthita ane anazana Adi tapa vaDe dehane tapAvanArA zramaNane nAnA moTA mANase (nAnA mANase eTale putrAdi, meTA eTale vRddha mAtApitA Adi) kadAca dIkSAne tyAga karavAnI prArthanA kare, te prArthanA karanArA tema karatAM thAkI jAya chatAM paNa teo te sAdhune saMyamanA mArgethI calAyamAna karavA ane potAnI IcchAne adhIna karI zakavAne zakitamAna thatA nathI. 16 For Private And Personal Use Only
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 3 'samartha'bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 513 TIkA 'aNagAraM ' anagAram agAraM gRhaM tat yasya nAsti iti anagAraH tAmanagaraM muniM 'esa' eSAM prati saMyamaparipAlanAya 'udviyaM' utthitaM tatparam / tathA 'ThANadviyaM' sthAnasthitam uttarottaraM saMyamasthAne vidyamAnam / 'tassiNaM' tapavinamra, viziSTatapasA nistaptazarIram | 'samaNaM' zramaNaM sAdhum 'DaharA' daharAH, bAlakAH | 'buDDhA ya' bRddhAzca svamAtRpitRprabhRtibRddhajanAH / 'patthaye prArthayeran pravajyAM tyaktuM prArthayerana / evaM vadanti vRddhasya yaSTimivAndhasya cakSurvat nirdhanasya dhanavat tRSitasya jalavat tvamekaeva asmAkaM pAlayitA, nAsti tvatto'tiriktaH kacid yamAsAdya zeSajIvanaM yApayiSyAmaH / evaM prArthayamAnAste 'avisusse' api zuSyeyuH prArthanAM kurvantaste zrAntA api bhaveyuH / kintu 'taM' sAdhum ''No labheja' no labheran svAdhInaM kartuM na te pArayanti yataH saMsAraduHkhAdudvi- TIkArtha jisake agAra arthAt ghara nahIM hai arthAt jisane gRhatyAga kara diyA hai vaha anagAra kahalAtA hai / usako tathA jo saMyama ke pAlana ke lie eSaNA meM tatpara hai, jisane viziSTa tapasyA ke dvArA zarIra ko pUrI taraha tapA DAlA hai, aise zramaNa ko bAlaka (putrAdi) yA vRddha arthAt mAtA pitA Adi vRddha jana pravrajyA tyAgane ke lie prArthanA kareM aura kahe - bUDhe kI lakaDI ke samAna, aMdhe ke lie A~kha ke samAna, nirdhana ke lie dhana ke samAna aura pyAse ke lie pAnI ke samAna, eka tumhIM hamAre pAlanakarttA ho, tumhAre sivAya dUsarA koI aisA nahIM hai ki jisakA sahArA lekara hama apanA zeSa jIvana purA kre|' isa prakAra prArthanA karate hue ve thaka bhI kyoM na jAe~, kintu -- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - TIartha - jene ghara nathI, eTale ke jeNe gharo tyAga karyA che, tene aNugAra kahe che. evA dharanA tyAga karanAra, saMyamanA pAlanane mATe eSaNAmAM tatpara, ane jeNe viziSTa tapasyA vaDe zarIrane pUre pUrUM tapAvI nAMkhyuM che evA zramaNane khAlaka (putrAdi) athavA vRddhe (mAtA pitA ahiM vRddha jane!) saMsArI kuTuMbIo pratrajyAnA tyAga karI nAkhavA mATe kadAca A prakArathI prArthanA paNa kare ke- "vRddhanI lAkaDI samAna, AMdhaLAMnI AMkho samAna, nirdhananA dhana samAna, ane tarasyAne mATe pANI samAna, eka tuja amA pAlanakartA che. tuja amArA nodhArAnA AdhAra che evI bIjI koipaNa vastu nathI ke jenA AdhAra laine ame amArUM bAkInu jIvana sukhethI vyatIta karI zakIe". A prakAranI prArthanA karanArA tene vinaMtI karI karIne thAkI javA chatAM paNa sayamanA mArgethI calAyamAna karIne tene peAtAne AdhIna karI zakatA nathI. je saMsAranAM duHkhAthI udvigna sa. 65 For Private And Personal Use Only
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre jito viziSTasaMyamasthAnaM prApya viziSTatapasA saMtaptazarIro na kadApi teSAM pitrAdInAM vAkyebhyo mokSaparipanthibhyo vicalati / kintu sarvathA susthira eva mokSamArge sthito bhavatIti / uktaM ca bandhUnAM karuNAvAkyaM zrutvApi na nivartate / saMyamebhyaH paro yogI muktidebhyaH samuktibhAk ||1||suu016|| muniranukUlaparISahAdapi na pracalati tatrAha 'jai kAluNiyA' ityAdi / mUlam jai kAluNiyA NikAsiyA jai royaMti ya puttakAraNA / daviyaM bhikkhU samuTThiyaM No labhaMti Na saMThavittaye // 17 // chAyA yadi kAruNikAni kuryuryadi rudaMti ca putrakAraNAt / dravyaM bhikSu samutthitaM na labhate na saMsthApayitum // 17 // usa sAdhu ko adhIna nahIM kara sakate haiM / jo saMsAra ke duHkhoM se udvigna ho cukA hai, jisane saMyama ke viziSTa sthAnako prApta karake ugra tapazcaraNa ke dvArA zarIra ko tapA liyA hai, vaha mokSamArga meM vighna svarUpa pitA mAtA Adi ke vacanoM se vicalita nahIM hotA hai| vaha mokSamArga meM pUrI taraha sthira hI banA rahatA hai| kahAbhI hai--." bandhanAM karuNAvAkyaM " ityAdi / 'apane bandhujanoM ke karuNavAkyoM ko suna karake bhI utkRSTa yogI saMyama se nivRtta nahIM hotA hai, vahI mokSa prApta karatA hai // 16 // muni anukUla parISaha se bhI calAyamAna nahIM hotA, yaha kahate haiM"jai kAluNiyA" ityaadi| thaI gayelA che. jeNe saMyamanuM viziSTa sthAna prApta karIne ugra tapasyAo dvArA zarIrane tapAvI nAMkhyuM che, e te aNagAra, mokSamArgamAM vidmarUpa thaI paDe evA mAtApitA AdinAM vacanathI calAyamAna thatuM nathI. paraMtu te aDagatA pUrvaka mekSamArga para sthira ra 2 che. 4thu 54 che 3-"bandhUnAM karuNAyAkya" tyAha "pitAnA badhujananA karuNa vAkya sAMbhaLavA chatAM paNa utkRSTa bhegI saMyamathI nivRtta thatuM nathI. e sAdhuja mekSa prApta kare che. te 1dA have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke muni anukULa parISaha vaDe paNa saMyamanA bhAge thI yasAyamAna thatI nathI." jaba kAlaNiyA" tyAdi . .. - . . - . . - - .. For Private And Personal Use Only
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 515 anvayArthaH (ja) yadi te mAtApitrAdaya:, (kAluNiyANi) kAruNikAni karuNApradhAnAni vacanAni kAryANi vA (kAsiyA) kuryuH (jar3a) yadi te ( puttakAraNA) putrArtham putramekamutpAdya tataH pravajyAgrahItavyetyarthaH, (royaMtiya) rudaMti ca rodanamapi kuryuH tathApi ( daviyaM) dravyam rAgadveparahitatvAnmuktigamanayogyatvAdvAdravyabhUtam bhavyaM ( samudviyaM) samutthitaM saMyamapAlanatatparam (bhikkhu ) bhikSu sAdhum (No) no naiva (labbhaMti) labhaMte prApnuvanti tathA (Na saMThavittaye) ma saMsthApayitum gRhavAse taM sthApayituM zaktA na bhavantItyarthaH // 17 // 3 zabdArtha - 'jar3a - yadi ' yadi ve ' kAluNiyANi - kAruNikAni' karuNAmaya vacanabole athavA karuNAmaya kArya ' kAsiyA - kuryuH' kare 'jai - yadi' yadi ve 'puttakAraNA - putrakAraNAt putrake liye 'royaMti ya-rudaMti ca' rudana kare toMbhI 'daviyaM - dravyam' dravyabhUta 'samuTTiyaM - samutthitam ' saMyama karanemeM tatpara ' bhikkhu - bhikSum' sAdhuko 'no-naiva' nahIM 'labbhaMti- labhate pravrajyAse bhraSTa karasakate hai tathA 'Na saMThavittaye-na saMsthApayitum ' ve unheM gRhasthaliMga meM nahIM praveza karAsakate haiM / 17 anvayArtha yadi mAtA pitA Adi karuNAjanaka vacana kahe yA kArya kreN| agara ve putra ke lie roe~ arthAt aisA kahe ki eka putra utpanna karake phira dIkSA le lenA, to bhI rAgadveSa se rahita yA muktigamana ke yogya mokSAbhilASI tathA saMyama pAlana meM tatpara sAdhu ko ve prApta nahIM kara sakate aura use gRhavAsa meM sthApita nahIM kara sakate || 17 // zabdArtha- 'jai yadi ' le te 'kAluNiyAni kAruNikAni' du:mabhaya vayana mojhe athavA duHabhaya artha' ' kAsiyA - kuryuH' re 'jai-yadi ' le te ' 'puttakAraNAputra kAraNAt ' putranA bhATe 'royaMti ya - ruvaMti ca ' 3hana re to padaviyaM dravyam' dravyabhUta 'samuTThiyaM samutthitam saMyama vAmAM tatpara ' bhikkhu - bhikSum' sAdhune 'nA--naiva' nahIM 'labha tilabhaMte ' pravannyAthI bhraSTa urI zaDe che, tathA 'Na saMvittana sa sthApayitum' tethe temane asthaviMgamAM praveza urAvI zamvA samartha nathI. // 27 // - sUtrArtha - jo mAtApitA Adi karuNAjanaka vacanA kahe, athavA karUNAjanaka kArya kare eTale ke AkraMdAdi kare, to paNa sayamanuM pAlana karavAne dRDhanizcayI khanelA te munine calAyamAna karI zakatA nathI. eTale ke teo tene evI kAkalUdI kare ke "eka putra utpanna karIne tu dIkSA leje. te paNa rAgadveSathI rahita, mukitagamanane cAgya, meAkSAbhilASI tathA saMyamapAlanamAM tatpara sAdhune gRhavAsamAM sthApita karavAne samartha banI zakatA nathI. 517aaaa For Private And Personal Use Only
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bApha www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtasUtre TIkA 'jai' yadi te mAtApitRputrakalatrAdayaH' 'kAluNiyANi' kAruNikAni karuNarasapUrNAni hRdayadrAvakANi saMyamazikharAt pAtakAni hInadInavacanAni nAsti me tvadanyaH zaraNaM tvamevaiko vidyase ityAdi vilAsarUpANi vacAMsi 'kAsiyA' kuryuH 'jai ya' yadi vA 'puttakAraNA' putrakAraNAt putranimittaM kulavarddhana me putramutpAdya punarevaM kartumarhasIti, 'royaMti' rudaMti rodanaM kurvanti urastADana puraHsaraM netrarUpazuktipuTebhyakhuTitamuktAmAlAtaH muktAprapAtavAryazrudhArAparaMparAM mocayanti tathApi 'daviyaM dravyabhUtam rAgadveSarahitatvAnmuktigamanayogya 'samudviyaM ' samutthitaM saMyamaprAsAdArohaNe tatparam / 'bhikkhU' bhikSum 'No labhaMte' na labhate na pravajyAto bhraSTaM karttuM zaknuvanti / 'Na saMThavittaye' na saMsthApayituM tathA na saMsthApayituM gRhavAse sthApayituM na samarthAH bhavanti / sAdharmAtRpitRpramukhAH saMyama--TIkArtha-- kadAcit mAtA, pitA, putra, kalatra Adi karuNa rasa se paripUrNa, hRdaya dravita karanevAle, saMyama ke zikhara se girAne vAle dInatA hInatA prakaTa karane vAle, 'tumhAre sivAya mere lie andha ko koI zaraNa nahIM haiM, eka mAtra tumhIM zaraNa hoM ityAdi vilAparUpa vacana kahe athavA 'kula ko baDhAnevAle eka putra ko utpanna karake phira saMyama pAlanA isa prakAra kA ronA roe~, chAtI pITa pITa kara TUTI huI motiyoM kI mAlA se girane vAle motiyoM ke samAna AMsuokI dhArA bahAveM, phira bhI " ve rAga dveSase rahita honeke kAraNa mukti gamanake yogya tathA saMyamake prAsAda para ArohaNa karane meM samartha tatpara bhikSukako pravrajyA - saMyama se cyuta calAyamAna karane meM samartha nahIM ho sakate / punaH gRhavAsa meM sthApita nahIM kara sakate / For Private And Personal Use Only - TIartha - kadAca mAtA, pitA, patnI Adi karUNAjanaka, hRdayane dravita karanArAM saMyamane zikharethI nIce gabaDAvI denArA tathA dInatA hInatA prakaTa karanArAM, "tu te amArA jevA nirAdhArane mATe AMdhaLAnI lAkaDI jevA che, tArA sivAya amAre koinA AdhAra nathI, amAre tA mAtra tArAja AdhAra che" ityAdi vacanA kahe, athavA "kuLanI vRddhi karanAro eka putra utpanna karIne tu saMyama aMgIkAra karaje, AvAM rAdaNAM raDe, chAtI phUTI phUTIne AkraMda kare ane tUTelI mALAmAMthI kharI paDatAM metIe jevA Asu sAre, teA paNa te, te rAgadveSathI rahita heAvAne kAraNe mukitagamanane pAtra tathA saMcamanA prAsAda para ArehaNa karavAne udhata (tatpara) thayelA te bhikSune pratrajyA (saMyama)nA mArgethI zruta (calAyamAna) karIne gRhAvAsamAM pharI sthApita karavAne samartha thatA nathI. A kathananu tAtparya e che ke
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 517 tatparasAdhusamIpamAgatya yadi karuNAmayAni vacAMsi brUyuH mohavazAt , yadi vA karuNotpAdakaM kArya kuyuH, athavA putramuddizya rudanti, tathApi saMyamapAlane satparo muktigamanayogyo muniH saMyamAna pracalito bhavati, na vA gRhasthaliMga punaH prApnoti, svavrate sthiratvAt iti // 17 // ___punarapi sUtrakAra Aha 'jaiviya' ityAdi / mUlam jaiviya kAmehiM lAviyA jai NojAhiNavaMdhiuM gharaM / jai jIviyaM nAvakaMkhae No labhaMti Na saMThavittae // 18 // chAyA yadyapi ca kAmaiAvayeyuryadi nayeyurvaddhyAgRham / yadi jIvitaM nAvikAMkSeta no labhante na saMsthApayitum / / 18 / / sAdhu ke mAtApitA vagairaha koI svajana saMyamI sAdhu ke samIpa Akara yadi mohavaza karuNApUrNa vANI boleM yA karuNA janaka kArya kare athavA putra ke lie rodana kare, taba bhI saMyama pAlana meM tatpara mokSAbhilASI muni saMyama se calAyamAna nahIM hotA aura na phira gRhasthakA veSa dhAraNa karatA haiM, kyoMkI vaha apane saMyama pAlane meM sthira hotA hai // 17 // sUtrakAra punaH kahate haiM-'jaivi ya' ityaadi| zabdArtha-'jaivi ya-yadyapi' cAhe 'kAmehi-kAmaiH' zabdAdi rUpa kAmamogoM meM 'lAviyA-lAvayeyuH pralobhana de 'jai-yadi' athavA 'baMdhiuM-baddhyA bAMdhakara 'ghara-gRham ghara para 'NojjAhiNa-nayeyuH' le jAve 'jai-yadi paraMtu yadi sAdhunA mAtApitA Adi saMsArI svajane sAdhunI samIpe AvIne mehane adhIna thaIne karUNApUrNa vacane bele, athavA karUNAjanaka kArya kare athavA putrane mATe (putra utpanna karIne javA mATe) Agraha kare, AkaMda kare ke chAtI kUTe, chatAM paNa saMyamapAlanamAM aDaga ane mekSAbhilASI e ne muni calAyamAna thaIne gRhasthane veSa dhAraNa karate nathI, paraMtu aDagatA pUrvaka saMyamanuM pAlana kare che. chA vaNI sUtra2 4 cha - "jai vi ya" tyAha zahAtha-.-'jaivi ya-yadyapi' yA 'kAmehi--kAmaiH' zaNTa paNe3 35 ama logamA 'lAviyA lAkyeyuH prayolana mApe 'jai-yadi ' mathavA 'baMdhiu-badhyA' modhine 'ghara-gRham ' 5252 'NojAhiNaH yuyena' as onya 'jaha yadi' paraMtu te sAdhu For Private And Personal Use Only
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 518 www.kobatirth.org -- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anvayArthaH ( javi ) yadyapi ( kAme hiM) kAmaiH zabdAdirUpaiH (lAviyA) lAvayeyuH pralobhanaM dadyuH (ja) yadi vA (baMdhiuM) baddhvA ( gharaM ) gRham ( NojjAhi Na ) nayeyuH Namiti vAkyAlaMkAre (jai) yadi parantu yadi sa sAdhuH, ( jIviyaM ) jIvitaM saMyamarahitajIvanam (nAvakakhae) nAvakAMkSet nAbhilaSeta tadA 'No (labbhaMti) no labhate te kuTuMbijanAH taM sAdhuM svAdhikAre naiva kurvanti tathA (Na saMThavittae) na saMsthApayituM gRhe sthApayituM na zaknuvantIti // 18 // -TIkA sUtrakRtAGgasUtre 'javi ya' yadyapi sAdhoH sAMsArika kuTuMvipuruSAH, 'kAmehi lAviyA' kAmaiH zabdAdi manojJakAmabhogaiH lobhayeyuH sAdhave kAmAdinA pralobhanaM dadyuH, 'jai vaMdhiu' yadi vA bandhayitvA kruddhAH santo hastapAdAdikaM bandhayitvA, 'gharaMvaha sAdhu 'jIviyaM - jIvitam ' saMyama rahita jIvanako 'nAvakakhae-nAvakAMkSet' nahIM cAhatA hai 'No labbhaMti--no labhante ve use vazameM nahIM kara sakate hai 'Na saMThavittae --na saMsthApayitum aura use gRhastha bhAvameM nahIM rakha sakate hai // 18 // -anvayArtha yadyapi ve svajana zabdAdi kAmabhogoM kA pralobhana de athavA bA~dhakara ghara le jAe~ / parantu sAdhu yadiasaMyama jIvana kI akAMkSA na kare to ve use apane adhikAra meM nahIM kara sakate aura na ghara meM rakha sakate haiM / / / 18 / / - TIkArtha- sAdhu ke svajana ko bhale hI zabda Adi manojJa kAmabhogoM kA pralobhana de athavA kruddha hokara usake hAtha aura paira bA~dha kara ghara le jAe~ 'jIviya - jIvitam ' saMyama vagaranA bhavanane 'nAyaka khae- nAvakAMkSet' na che 'No labbhati-no labhate te' tene vazamAM rI zamtA nathI. 'Na saMThavittae-na saMsthApayitum ane tene gRhastha bhAvamAM rAkhI zakatA nathI. 518 - sUtrArtha - kadAca te svajano tene zabdAdi kAmabhogonuM praleAbhana batAve, athavA tene parANe bAMdhIne ghera lai jAya, to paNa asayama jIvananI AkAMkSA na rAkhanAra te sAdhune te saMyamanA mArge thI calAyamAna karI zakatA nathI ane parANe gharamAM rAkhI zakatA nathI. 18 / -artha For Private And Personal Use Only te sAdhunA svajano tene zabdA maneAsa kAmabhAgAnu pralAbhana batAvIne paNa sacamanA mALethI calAyamAna karI zakatA nathI. tee kadAca dAdhAvezamAM AvI jaine
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAya bodhino TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhAvadAdinAthakRto nijaputropadezaH 519 NejAhi' gRhaM nayeyuH, 'jai' yadi, parantu yadi 'jIviyaM nAvakaMkhae jIvita nAvakAMkSet parantu yadi sa sAdhuH asaMyamajIvanaM nAvakAMkSet / tadA 'No labhaMti' nolabhante 'Na saMThavittae' na gRhe'saMyamajIvane saMsthApayituM zakSyati / __ayaM bhAvaH-yadi saMyamaparipAlanazIlaM sAdhu sAdhu saMbandhinaH sAdhusamIpamAgatya / sAdhu viSayabhogena pralobhayeyuH / asaphalAH santaH kruddhA yaSTayAdinA tADayanto yadi vA sAdhuM baMdhayitvA gRhaM nayeran etAdRzaM anukUlapratikulopasarga kuryuH / parantu etAdRzA anukUlapratikUlopasargadvArA paripIDito'pi sAdhu yadi asaMyamajIvanaM nAbhilapati, tadA tasya parivArAH taM sAdhuM svAdhikAre AnIya gRhe sthApayituM samarthA na bhavanti / paramAnandajanakaM zAradacandravanimala suveva sudhAdusaMyamakSIrasamudraziziraM nirmalaM jalaM pItvA kAmabhogarUpaM kSArAzucirUpaM viSayajala ko Di pAtumabhivAMchet na kopi iti // 18 // parantu sAdhu yadi asaMyama jIvana kI icchA na kare to ve use pA nahIM sakate aura na ghara meM rakha sakate haiN| tAtparya yaha hai-saMyama kA pAlana karane kI rucivAle sAdhu ke sambandhI yadi sAdhu ke samIpa Akara viSayabhogoM kA lAlaca deveM aura jaba usameM saphala na hoM to kruddha hokara lakaDI Adi se pITane lage yA bA~dhakara ghara le jAe~ arthAta isa prakAra kA anukUla yA pratikUla upasarga kare, taba bhI anukUla aura pratikUla upasargoM dvArA pIDita hokara bhI sAdhu yadi asaMyama jIvana kI icchA nahIM karatA hai to usake parivAra vAle usa sAdhu ko apane adhikAra meM lAkara ghara meM rakhane ko samartha nahIM ho sakate / paramAnanda ko utpanna karane vAle, zaratkAlIna candramA ke samAna nirmala, sudhA ke samAna susvAdu, kSIrasAgara ke jala ke samAna zItala aura nirmala jala ko pIkara tenA hAtha paga bAMdhIne tene parANe ghera laI jAya che, paraMtu asaMyama jIvananI te sAdhu IcchA ja na kare to teo tene gharamAM paNa rAkhI zakatA nathI. tAtparya e che ke saMyamanuM pAlana karavAnI rucivALA sAdhunA saMsArI svajane sAdhunI samIpe AvIne tene viSaya bhegonI lAlaca Ape, ane te rIte tene samajAvavAmAM niSphaLa jyAthI krodhe bharAIne tene lAkaDI Adi vaDe mAravA lAgI jAya athavA bAMdhIne ghera laI jAya, eTale ke A prakAranAM anukULa ane pratikULa upasargo dvArA pIDita thavA chatAM paNa je sAdhu asaMyamI jIvananI IcchA kare nahIM te tenA svajane paNa te sAdhune pitAnA adhikAramAM laIne tene parANe gharamAM rAkhI zakavA ne samartha thatA nathI, paramAnaMda utpanna karanAra, zaradaRtunA candramAM jevuM nirmaLa, amRta jevuM mIThuM, ane For Private And Personal Use Only
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 520 sUtrakRtAsa sehaMni ya Ne mamAiNo mAyApiyA ya suyA ya bhAriyA pomAhi Na pAsao tuma logaM paraM piM jahAsi pausa ho|19| --chAyA-- zikSayati ca mamatvavanto mAtApitA ca sutAzca bhAryAH / poSaya no darzakastvaM lokaM paramapi jahAsi poSaya naH // 19 // anvayArtha--- (mamAiNo) mamatvavantaH (mAyApiyA ca) mAtApitA vA jananIjanako kAmabhoga rUpI khAre aura gaMde viSama rUpI jala ko pIne kI kauna abhilASA karegA ? koI nahIM // 18 // zabdArtha-'mamAiNo--mamatvavantaH' yaha merA hai aisA jAnakara snehakarane vAle usake mAyApiyA ya--mAtApitA ca' mAtApitA suyA ya--sutAH putra aura 'bhAriyA--bhAryAzca' strI 'sehaMti ya--zikSayaMti ca, zikSAbhI dete hai ki 'tumaM pAsao-tvam darzakaH' tuma sUkSma darzI ho 'posAhi-popaya' 'Na--asmAn hamArA 'paraMpi--paramapi' dUsare bhI * loga-lokam' lokako 'jahAsi-tyAjasi kharAba kara rahe ho ataH 'No--naH' hamArA 'posa-popaya' poSaNa karo // 19 / / -anvayArtha mamatA vAle mAtA, pitA putra aura patnI aise zikSA dene vAle vacanoM kSIra sAgaranA jaLanA samAna zItala ane nirmaLa jaLanuM pAna karIne, kAmaga rUpI khArA gaMdA ane viSama jaLanuM pAna karavAnI abhilASA keNa kare? ( kaI paNa na kare ) gAthA 18 zahAtha-'mamAiNo-mamatvavantaH' mA bhA3 che sIne reneDa 42vAvA tenA 'mAyApiyA ya-mAtA pitA ca' mAtA pitA 'suyA ya-sutAH' putra bhane 'bhAriyAbhASAMzca' sI 'sepa si ya-ziznayati ca' zikSA 5 mA cha 'tuma pAsao-tvam vazaMka' tame sUkSmahazI ch| 'posAhi-poSaya' pAsana 42 / '-asmAn ' mA3 "parapi-paramapi' 55 lIga-lokam' sone 'jahAsi tyajasi' parAma zarI 2vA / methI 'No-naH' mA3 'pola-poSaya' poSaNa 42 // 18 // suutraathsUtrakAra pUrvagAthAmAM pratipAdita viSayanuM AgaLa nirUpaNa kare che. te sAdhu pratye samatAbhAvathI yukata evA tenA mAtA, pitA, putra ane patnI tene For Private And Personal Use Only
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra zru a. 2. u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 521 ityarthaH, (nuyAya) sutAH putrAva (bhAriyA) bhAryAva svakIyA patnyaH (sehaMti ya zikSayaMti ca zikSAprAyaM vacanamuccArayati ca (tumaM) tvam (pAsao) darzaka sUkSmAdraSTA tvamasItyarthaH, ( posAhi ) poSaya paripAlaya (Na) na asmAn (paraMpi) paramapi 'logaM lokaM ' ( jahAsi ) - tyajasi ataH ( No) naH asmAn (posa) poSaya paripAlayetyarthaH / / 19 / / TIkA 'mamAiNo' mamatvavantaH 'mAyApiyA ya suyA ya bhAriyA' mAtApitAca sutAva bhAryAH mohavazena 'sehaMti' zikSayanti sAdhuM navadIkSitam / zikSAvacanamAha -... 'tumaM pAsao' tvamasi dUradarzI 'posaNo' poSaya na poSayA'smAn 'paraM vi' paramapi 'loga' lokaM paralokamapi tyajasi, asmAn pAlayataste paraloko'pi kA uccAraNa karate haiM tuma sUkSma vAtoM ko samajhane vAle ho, ataH hamArA poSaNa kro| agara hamArA poSaNa nahIM karate to apane paraloka kA tyAga karate ho arthAt use vigADate ho| ataeva hAmarA poSaNa karo ||19|| - TIkArtha mAtA, pitA, putra aura patnI mohake vaza hokara navadIkSita sAdhuko isa prakAra sikhAte haiM- tuma dUradarzI ho, ataH hamArA poSaNa karo | hamArA pAlana nahIM karoge to tumhArA paraloka bhI suvyavasthita nahIM hogA / ataeva hamArA poSaNa karo / navadIkSita sAdhukA mAtA pitA putra patnI Adi svajana yIM sikhalAte haiM / tumhAre sivAya hamArA koI Azraya nahIM hai| dekho, tuma vidvAn ho, evA upadeza Ape che ke--tame sUkSma vAtA samajanAra che, te amAru pASaNa karavAnI tamArI pharajane samajo, jo tame amAruM poSaNa nahI karo te tamAre parabhava bagADaze tethI tamAre amArU poSaNa karavuM ja joie'. ! 196 -TIartha - mAtA, pitA, putra ane patnI mehune adhIna thaine navadIkSita sAdhune A pramANe zikhAmaNa Ape che. tame dUradazI che, te amAruM poSaNa karavAnI tamArI pharaja adA kare| jo tame amArA pratyenI kraja nahIM bajAvA te tamArA A bhava ane parabhava bagADaze' tAtparya e che ke mAtA, pitA, putra, patni Adi svajanA navadIkSita sAdhune pAtAnA gaNIne A pramANe zikhAmaNa Ape ke he putra ! ( he pitAjI !, he svAmI ! ) tame amArA tyAga karIne sAdhu banyA hovAthI amane ghaNu ja duHkha thAya che. tamArA sivAya amAre su. 66 For Private And Personal Use Only
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 522 sutrakRtAGgasUtre suvyasthito bhavet / tasmAt 'posa No' poSaya na:-poSaNaM kuru / navajAta dIkSaM mAtRpitRputrakalatrAdayo bAndhavAH zikSayanti, ayaM mameti matvA te kathayanti / he putra ! bhavadartha vayaM atiduHkhino bhvem| bhavantaM vihAya nAnyaH kazcidastyasmAkaM zaraNam / tvaM pazya, tvamasi vidvAn atastvamasmAn pAlaya / anyathA sAdhubhAvamAsAdya tattyAgAt ayaM lokastu tvayA vinAzita eva / asmAkamapAlane paralokamapi nAzayiSyasi / svajanAnAM paripAlanena mahApuNyaprApti bhavati / asmAnpAlayetyAdhupasarga karotIti // 19 // ___ pUrvopadazitopasargarvAdhitAH kena malinasatvAH punarapi saMsAramevA''. vizanti, ityAha- 'anne' ityAdi / mUlam anne annehi mUcchiyA mohaM jaMti naro asaMvuDA visamaM visamehiM gAhiyA te pAvehiM puNNo pagambhiyA // 20 chAyAanye'nyeSu mUJchitA mohaM yAnti narA asNvRtaaH| viSamaM viSamai hitAste punaH pApaiH pragalbhitAH // 20 // ataH hamArA pAlana karo / anyathA sAdhu hokara tumane yaha bhava to bigADa hI liyA hai, hamArA pAlana na karane ke kAraNa paraloka bhI naSTa kara DAloge svajanoM kA pAlana poSaNa karane se mahAn puNyakI prApti hotI hai| ataeva tuma hamArA pAlana karo / isa prakAra ve upasarga karate haiM // 19 // pUrvokta upasargoM se pIDita hokara koI koI durbala hRdaya punaH saMsAra meM praveza karate haiM, yaha kahate hai- 'anne' ityaadi| ke AdhAra nathI. tame ghaNuM ja vidvAna cho, chatAM ATaluM paNa samajatA nathI. amAruM pAlana peSaNa karavAnI tamArI pharaja che. tamArI pharaja cukIne tame A bhava te bagADe ja che ane parabhava paNa bagADavAnA ja che. svajananuM pAlana piSaNa karavAthI mahAna puNyanI prApti thAya che. mATe tame saMsArI banI jaIne amAruM pAlana kare "A prakAranI zikhAmaNa teo te navadIkSita sAdhune Ape che. A prakAre teo upasarga kare che. gAthA pUrvokta upasargothI pIDita thaIne keIkeInabaLA mane baLavALA sAdhuo saMsAramAM pAchAM phare che, te vAta sUtrakAra have prakaTa kare che ", ityAdi For Private And Personal Use Only
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2: % D samayArtha bodhinI TIkA pra. zru a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 523 anvayArtha:- (asaMvuDA) asaMvRttAH saMyamavarjitAH, (anne narA) anye narAH kecana kAtarAH (annehiM) anyeSu mAtRpitrAdiSu (mucchiyA) mUcchitAH gRddhAH (mohaMjati) moha yAnti (visamehi) viSamaiH, saMyamahInapuruSaiH (visama) viSamamasaMyama (gAhiyA) grAhitAH svIkAritAH santaH (puNo) punaH punarapi (pAvehi) pApaiH pApakarmasu 'pagabbhiyA'-pragalbhitAH dhRSTatAM gatA iti // 20 // TIkA----- ___'asaMvuDA' asaMvRtAH sarvaviratilakSaNasaMyamabhAvavarjitAH, 'anne narA' anye narAH sAdhubhAve aparipakamatayaH kAtarAH puruSAH, 'annehi mUcchiyA' zabdArtha- 'asaMvuDA--asaMvRtAH' saMyamarahita 'anne narA-anye narAH' dUsare manuSyaH annehi--anyeSu' mAtApitA Adi dUsare meM 'mucchiyA--mUchitAH' Asakta hokara mohaM jaMti--mohaM yAnti mohako prApta hote haiM :visamehi--viSamai' saMyamarahita puruSoM ke dvArA :visama-viSamam' asaMyamako 'gAhiyA-grAhitAH' svIkArakarAye huve puruSa :puNo--punaH phira 'pAvehi-'pApaiH' pApakarmakarane meM 'pagabbhiyA--pragalbhitAH dhRSTa hojAte haiM // 20 // -anvayArthasaMyama se rahita koI kAyara jana mAtA pitA Adi meM mUrchita hokara apanI pravrajyAkA tyAga karake mohako prApta hotA hai / asaMyamI purUSoM dvArA mAtA pitA dvArA asaMyama jinhe grahaNa karavAyA gayA haiM aise ve punaH pApa karmoM meM dhRSTa bana jAte haiM // 20 // . zahA-'asaM buDA-asaM vRDAH' saMyama vagara 'annenarA-anye narAH' bhI manuSya 'annehi-anyeSu' mAtA pitA vigerebhA 'mucchiyA-mucchitAH' bhAsata thAne 'moha jati-mAha yAnti' bhADane pAsa thAya che 'visamehi-viSamaiH' sayama 112 53SAnA dvArA 'visama-viSamam' asayama ne 'gAhiyA-grAhitAH' svii||2 zaye te Y31 puNo-punaH' 55 pAvehi-pApaiH' 55 42vAmA 'pagabhiyA-pragalbhitAH' dhRSTa thaI jAya che. paraba -suutraarthmAtApitA Adi pratyenA mUchabhAvane kAraNe kaI kaI kAyara sAdhuo pitAnI pravajyAne (saMyamane) tyAga karIne pharI saMsAramAM praveza kare che. asaMyamI purU dvArA mAtApitA dvArA jemane asaMyama grahaNa karAvavAmAM AvyA che evAM teo pApakarmamAM evA te pravRtta thaI jAya che ke pApakarma karatAM teo lajijata paNa thatA nathI. mAro For Private And Personal Use Only
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 524 sUtrakRtAGgasUtroM anyeSu mAtRpitRkalatrAdiSu mUchitAH gRddhibhAvaM gatAH, 'moha jati' mohaM yAntiasaMyamAnuSThAne mohaM prApnuvanti / tathA 'visamehiM visamaM gAhiyA' viSamaiH mohagrastamAtApitRkalatrAdibhiH viSamaM asaMyamasaMsArabhAvaM grAhitAH svIkAritAH 'puNo pAvehiM pagambhiyA' punaH pApeSu prANAtipAtAdyaSTAdaza pApeSu pragalbhitAH AsaktA bhavaMti, punarapi pApakarmAcaraNe dhRSTatAM prAptA bhavaMti pApakarmakurvANA api na lajjante kazcidalpabuddhirasaMyataH puruSaH mAtRpitRprabhRtisvajanopadezamavApya teSveva saMsArasahAyakaparivAreSu mUcchito bhavati, sa asaMyamI asaMyatapuruSairasaMyama grAhitoH punarapi pApakarmaNyeva saMsakto bhavati / rAgadveSAdInAM prabalasaMskArabalAt punaH saMsAre eva patatIti bhAvaH // 20 // -TIkArthasarvavirati saMyama se rahita, sAdhutA meM aparipaka buddhivAle kAyara puruSa mAtA pitA patnI Adi meM mUrchita hokara mohakA prApta ho jAte haiN| viSama arthAt mAtA pitA kalatra Adi ke dvArA unhe punaH asaMyama grahaNa karavA diyA jAtA hai| aise puruSa phira se prANAtipAta Adi aThAraha prakAra ke pApa karane meM dhRSTa bana jAte haiM arthAt pApakarma karate hue lajjita nahIM hote haiN| tAtparya yaha hai ki koi alpa buddhi asaMyamI puruSa mAtA pitA Adi svajano kA upadeza pAkara unhI meM-saMsAra ke sahAyaka parivAra meM mUcchita ho jAtA hai / usa asaMyamI puruSa punaH asaMyama grahaNa karavA dete haiM aura vaha punaH pApakarma meM Asakta ho jAtA hai| arthAt vaha rAgadveSa ke prabala saMskAra ke bala se punaH saMsAra meM hI paDa jAtA hai arthAt saMyama se bhraSTa ho jAtA hai // 20 // -ttiisarvavirati rUpa saMyamathI rahita, aparipakava buddhivALo, saMyamanuM mAhAsya nahIM samajanAre te kAyara purUSa mAtA, pitA, patnI AdimAM mUrzita thaIne mehane vaza thaIne saMyamane parityAga kare che. viSama eTale ke mAtA, pitA, patnI Adi dvArA tene pharI asaMyamane mArge lAvI devAmAM avAya che, e purUSa pharI prANAtipAta Adi 18 prakAranAM pApakarmomAM dhRSTa banI jAya che, eTale ke evAM pApo sevatA lajajA anubhava nathI. tAtparya e che ke keI alpabuddhi, asaMyamI purUSa mAtA, pitA Adi svajanene pUrvokta upadeza sAMbhaLIne temanAmAM ja (saMsAranA sahAyaka parivAramAM Asakata thaI jAya che. te sAdhune teo pharI asaMyama grahaNa karAve che. eTale ke pharI gRhasthAvAsamAM praveza karAve che. ane A prakAre gRhasthAvAsamAM pAchA phare te purUSa pharI pApakarmomAM Asakata thaI jAya che. eTale ke rAgadveSanA prabaLa saMskArane prabhAvathI pharI saMsAranA mehamAM phasAI jaine pApakarma mAM pravRtta thaI jAya che. eTale ke te saMyamanA mArga thI cUta thaIne saMsAranA mAyAmAM pharA phasAIjAya che. ra01 For Private And Personal Use Only
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 525 samayArtha bodhinI TIkA pra. a. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH mAtApitryAdikuTuMbasneha pAzayaMtritaH saMyamAt bhraSTaH saMsAracakrameva bhramati, tarhi AtmArthibhiH sAdhubhiH kiM karttavyamityupadizati zAstrakAra: 'tamhA davi' ityAdi / mUlam 1 2 3 B 5 6 tamhA davi ikkha paMDie pAvAo virae abhinivaDe / 10 8 9 11 12 13 paNa vIra mahAvIhi sidvipahaM yAjyaM dhuvaM // 21 // chAyA tasmAdravya IkSasva paNDitaH pApAdvirato'bhinirvRtaH / praNatA vIrA mahAvIthIM siddhipathaM netAraM dhruvam // 21 // mAtA pitA Adi kuTumbI janoM ke snehake bandhana meM paDA huA saMyamabhraSTa puruSa saMsAra cakra meM hI bhramaNa karatA hai, to AtmArthI sAdhuoM ko kyA karanA cAhie ? zAstrakAra isa viSaya meM upadeza dete haiM-- 'tamhA davi' ityAdi / zabdArtha - tamhA--tasmAt, isaliye ( mAtA pitA meM Asakta hokara pApakarma karate haiM isaliye) 'davi - dravyo' mukti gamana ke yogya athavA rAgadveSarahita 'ikkha - ikSasva' vicAro 'paMDie - paMDita : ' sat asat ke viveka se yukta tathA 'pAvAo - pApAt ' pApase ( pApa janaka anuSThAna se) 'virae - virata' nivRttahokara abhinivbuDe 'abhinirvRtaH' zAnta ho jAo kAraNakI 'vIre - vIra : ' karmake vidAraNa karane meM samartha puruSa 'mahAvihi--mahAvIthIm ' mahAmArgako 'paNae - praNatAH ' prApta karate hai 'siddhipadaM - siddhipatham ' jo mahAmArga siddhikA mArga 'NeyAuyaM - netAram' mokSake pAsa le jAnevAlA aura 'dhuMva- dhruvam' nizcala hai ||21|| mAtA, pitA Adri svajanonA snehanA bandhanamAM baMdhAyele te saMyamabhraSTa purUSa sasAra cakramAM ja bhramaNa karyA kare che. te AtmAthI sAdhuoe zu karavu joie? A praznano uttara havenI gAthAmA sUtrAre mAgyo che - "mhA davityAhi zabdArtha--' tamhA-tasmAt ' te aro (bhAtAmAM mAsasta thAne-tahasIna thAne ) cAya re che te bhATe) ' davi dravyo' mukti amana bhATe yogya athavA rAgadveSa rahita 'kha' viyArIso 'paMDie - paMDita : ' satya asatyanA vive zrI yukta tathA ' pAvAo - pApAt ' pAyathI ( pAya na anuSThAnathI) 'virae - virata: ' nivRtta thAne ' abhinivuDe - abhinivRttaH ' zAnta thardha lo| azazu ke 'vIre vIraH' manA vihAraNa 42vAsa samartha 535 ' mahAvihi- mahAvIthIm ' malA mArgane 'paNapa-praNatAH ' prApta re che. siddhipada - siddhipatham ' ? mahAmArga - siddhineo bhArga' ' neyAjyaM - netAram' bhokSanA sevAvANI ne 'dhuvaM dhruvam' nizcala che // 21 // For Private And Personal Use Only
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra .526 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anvayArthaH ( tamhA) tasmAt yasmAt mAtApitrAdiSvAsaktAH pApaM kurvanti tasmAt 'davi' dravyo muktigamanayogyaH sAdhuH sat tvam (ikkha ) IkSasva paryAlocayetyarthaH, evaM (paMDie) paMDitaH sadasadvivekayuktaH, ( pAcAo) pApAt pApajanakAnuSThAnAt, ( virae) virataH nivRtto bhUtvA (abhinivbuDe) abhinirvRtaH zAMtobhUyAH ityarthaH ' yataH (vIre) vIrAH karmavidAraNe samarthAH puruSAH (mhAvihi) mahAvIthIm = mahAmArgamityarthaH, ( paNa e) praNatAH prahIbhUtA bhavanti prApnuvantItyarthaH, (siddhipa) siddhipatham (yAuyaM) netAram (dhuvaM ) dhruvam nizcalamiti // 21 // TIkA " he ziSya ! isa kAraNa hokara vicAra karo / sat sUtrakRtAGgasUtre he ziSya ! 'tamhA' tasmAtkAraNAt 'davi' dravyam, mokSagamanayogyaH : yadvA rAgadveSarahito bhUtvA tvam 'ikkha' IkSasva vicAraya vivekabuddhayA, 'paMDie' paNDitaH, anvayArtha mAtA pitA Adi svajano meM Asakta puruSa pApakA upArjana karate haiM, isa kAraNa muktigamana ke yogya mokSAbhilASI sAdhu vicAra kare sat aura asat ke vicAra se yukta tathA pApajanaka kAryoM se virata hokara zAnta ho, kyoMki kamakA vidAraNa karane meM samartha puruSa mahAmArgako prApta karate haiM / vaha mahAmArga siddhikA patha hai, mokSakI ora le jAne vAlA hai dhruva aura nizcita hai // 21 // TIkArtha mokSagamana ke yogya athavA rAgadveSa se rahita asat ke vivekase yukta medhAvI muni pApa se - sUtrArtha mAtA, pitA Adi svajanAmAM Asakta thayele purUSa pApanuM upArjana kare che. A kAraNe mukitagamanane pAtra, meAkSAbhilASI sAdhue vicAra karavA jAie. sat ane asanA vivekathI yukta thaIne teNe pApajanaka kAryAthI nivRtta thavu joie ane kAyAdinA tyAga karIne samatA bhAva dhAraNa karavA joie. kAraNa ke jeo kaMtu vidyAraNa karavAne samartha hoya che, te puruSo mahAmArgane prApta kare che. te mahAmAga siddhinA mArgo che ane mekSadhAmamAM laI janArA nizcita mArga che. - TIartha - For Private And Personal Use Only huM ziSyA! te kAraNe mekSagamanane pAtra thaine athavA rAgadveSanA tyAga karIne vicAra karo. sat asA vivekathI yukata medhAvI munie pApakarmAthI virata (nivRtta) thavuM joie
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha yodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 527 sadasadvivekayukto medhAvI muniH, 'pAvAo pApebhyaH 'virae' virataH nivRttaH 'abhinivvuDe' abhinivRtaH krodhAdiparityAgAt zAnto bhava / tathA epa mArgaH vIrANAM 'vIre vIrAH karmavidAraNe samarthAH puruSAH, 'mahAvIhiM' mahAvIthIm vizAlamArgam , mokSamArgam , kathaMbhUtaM tatrAha 'siddhipaham' siddhipathaM siddhemokSasyopAyabhUtam samyagrajJAnAdiratnatrayarUpaM 'NeyAuyaM netAraM mokSaprApakaM 'dhuvaM' dhRvam nizcalam mArga 'paNae' praNatAH prahIbhUtAH prApnuvanti ke vIrAH vIrAH karmavidAraNasamarthAH / he ziSya ayaM mArgaH vIrANAM dhIrANAM karmapaMcAnanavidAraNe samarthAnAM parISahopasargasahane meruvat sthirANAM na tu kAtarANAM saMsArasukhalipsUnAmayaM mArgaH tasmAt tvamapi kuTumbasnehaM parityajya parIpahopasargasahane dhIro bhUtvA saMyamamArge vicara iti bhAvaH // 21 // punarapi upadezaM dadat uddezakamupasaMharanAha 'veyAliya' ityAdi / mUlam / 6 veyAliyamagga mAgao maNavayasA kAyeNa saMvuDo / ciccA vittaM ca NAyao AraMbhaM ca susaMvuDe care // 22 // virata ho aura krodhAdikA tyAga karake zAnta ho / vIra puruSoM kA yahI mArga haiN| karma vidAraNa meM samartha vIra puruSa mokSake upAya samyAjJAnAdi ratnatrayarUpa, mokSa prApta karAne vAle aura dhruva arthAt nizcala mahAmArga mokSamArga ko prApta hote haiN| bhAva yaha hai he ziSya ! yaha mArga vIroM kA dhIroM kA karmarUpI siMha ko vidAraNa karane meM samarthoM kA tathA parISaha aura upasarga kA sahana karane meM merU ke samAna sthira puruSoMkA hai / saMsAra ke sukhoM kI abhilASA karane vAle kAyaroMkA yaha mArga nahIM haiN| isa kAraNa tuma bhI parivArakA anurAga tyAga kara tathA parISaho aura upasargoM ko sahana karane meM dhIra hokara saMyama ke mArga meM vicaro // 21 // ane krodhAdine tyAga karIne samatA bhAva ghAraNa kare joIe. vIra purUSane eja mArga che. karmavidAraNa karavAne samartha hoya e purUSa samyagra jJAna Adi ratnatrayanI ArAdhanA karIne mokSa prApta karAvanAra dhruva (nizcala) mahAmArga mokSamArgane prApta kare che. A kathanane bhAvArtha e che ke he zi ! A mArga vIrone mArga che, dhIrone mArga che, karmarUpa zatruonuM vidAraNa karavAne samartha siMhe A mArga che, parISaha ane usane merUnI jema aDaga rahIne sahana karI zakanArane A mArga che. saMsAranAM sukhanI abhilASA karanArA kAryane A mArga nathI. te kAraNe tame paNa kuTuMbane anurAga choDI daIne parISaha ane upasargone aDagatA pUrvaka sahana karIne A saMyamana mArga para vicaraNa kare. pagAthA 21 For Private And Personal Use Only
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 528 sUtrakRtAmasUtra chAyA vedArakamArgamAgato manasA vacasA kAyena saMvRtaH / tyaktvA vittaM ca jJAtIMzca AraMbhaM ca musaMvRtazcaret // 22 // anvayArthaH (veyAliyamaggaM) baidArakamArgam karmavidAraNe samarthamArgamityarthaH, (Agao) AgataH tAdRzamArgaprApta ityarthaH / (maNavayasA) manasA vacasA (kAyeNa) kAyena (saMvuDo) saMvRtaH sAvadhapravRttirahitaH san (vitta) vittaM dhanaM (ca NAyao) jJAtIn svajanAn (ca) ca punaH (AraMbhaM) AraMbham sAvadhAraMbham (ciccA) tyaktvA (susaMvuDe) susasaMvRtaH indriyaiH saMvRta ityarthaH (care) caret saMyamAnuSThAnam iti // 22 // punaH upadeza dete hue aura udezakakA upasaMhAra karate hue kahate haiM"veyAliya zabdArtha--'veyaliyamagaM--vaizAlikamArgam' karmakovidAraNa karane meM samartha mArga meM 'Agao-AgataH' Akara 'maNavayasA manasA vacasA' mana vacana aura 'kAyeNa kAyena' zarIrase 'saMvuDo--saMvRtaH' guptahokara arthAt sAvadhapravRttise rahitahokara 'vitta--vittam' dhana tathA 'NAyao-jJAtIn' jJAtivarga 'ca-punaH' aura 'AraMbha -AraMbham' AraMbhako 'ciccA-tyattavA' choDakara 'susaMvuDe-susaMvRttaH' uttama saMyamI hokara 'care-caret saMyamAnuSThAnakA pAlana kare ||22 // --anvayArtha-- karma vidAraNa meM samartha patha ko prApta, mana vacana aura kAyase saMvarayukta arthAt sAvadha pravRtti se rahita, dhana svajana aura AraMbhako tyAga kara tathA indriyo se saMvRta hokara saMyama kA pAlana kare // 22 // have sUtrakAra A uddezakane upasaMhAra karatA A pramANe upadeza Ape che. "beyAliya"tyAdi zArtha -'veyAliyamagna-vaizAlikamArgam' bhane vidyA 42vAmA samartha bhAbhA 'Agao-AgataH' bhAvIne 'maNavayasA-manasA vacasA' bhana, vayana bhane 'kAyeNakAyena' zarIrathI 'saMvuDo-saMvRtaH' zusa tha ne arthAt 5 / 54 vANI pravRttithA2hita ne vitta-vittam' dhana tathA 'NAyao-zAtIn' zAtiyA va punaH bhane 'AraMbhaM-Arabham' mA bhane 'ciccA-tya-tvA' choDIne suvuDe -susavRtaH, uttama saMyamI thaIne carecaret' saMyamAnuSThAnanu pAsana 430 // 22 // ... -suutraarthkarmavidAraNane mATe samartha evA saMyamanA mArgane prApta karIne, mana, vacana ane kAyAe karIne saMvRtta (saMvara yukta) bane eTale ke sAvadha pravRttine pAra tyAga kare, ane ArIbhane tyAga karIne tathA jitendriya thaIne saMyamanuM pAlana karo. rarA For Private And Personal Use Only
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. a. 2 u. 1 bhagavadAdinAthakRto nijaputropadezaH 529 TIkA 'veyAliyamari' vaidArakamArgam, karmavidAraNa samarthamArgam samyagjJAnadarzanacAritrarUpam 'Agao' AgataH prApta ityarthaH tathA 'maNavayasA kAyeNa saMvuDo' sanasA vacasA kAyena saMvRtaH sAvadhapravRttirahitaH 'vittaM NAyao' vittaM jJAtIMca vittaM - hiraNyasuvarNAdirUpam jJAtIMzca - svajanaparivArAdikuTumbam ca punaH 'AraMbha' AraMbhaM ca 'cicA' tyaktvA 'susaMbuDe' susaMvRtaH san 'care' caret vicaret saMyasamArge / karmanivArakamArgamAgato manovAkkAyaiH saMvRto dhanadhAnyasvajanaparivArAn tathA sAvadyavyApArAMzca parityajya jitendriyo bhUtvA saMyamArAme vicaret iti // 22 // iti zrI vizvavikhyAta --- jagadvallabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalita- lalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapadyanaikagrantha nirmApaka vAdimAnamardaka- zrI zAhacchatrapati kolhApurarAjapradatta 'jainAcArya, padabhUSita kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM sUtrakRtAGgasUtrasya- samayArthabodhinyAkhyAM vyAkhyAyAM vetAliyAkhyasya dvitIyAdhyayanasya prathamodezaka : samAptaH 2-1 TIkArya karma vidAraNa meM samartha samyagjJAna darzana aura cAritra rUpa mArga ko prApta tathA mana vacana kAyase sAvadha pravRttikA tyAgI cAMdI sone Adi dravyako, svajana parivAra Adi kuTumba ko aura AraMbhako tyAga kara, saMvRta hokara saMyamamArga meM vicareM / karmakSaya ke mArgako prApta, mana vacana kAya se saMvRta, dhana dhAnya svajana parivAra tathA sAvadha vyApAroM ko tyAga kara jitendriya hokara saMyamarUpI udyAna meM vicare // 22 // // prathamoddezasamApta // -21819 karmanA nAza karavAne samartha evA samyajJAna darzana ane cAritrarUpa mAne prApta karIne, mana; vacana ane kAyAthI sAvadha pravRtti na karavAne nizcaya karIne; sAnu, cAMdI Adi dravyanA, svajana parivAra Adi kuTuMbanA ane ArbhanA tyAga karIne, saMvRta thaine saMyamamAge vicA. jene kama kSayanA mArga jaDI gayA che. evAM saMyamI jIvAe mana, vacana ane kAyathI sa MvRta thaine dhana; dhAnya; svajana parivAra Adi parigraheAthI nivRtta thaIne; sAvadya vyApArAnA tyAga karIne; jitendriya anIne saMyamarUpa udyAnamAM vicaravu joie. !! gAthA rA nA bIjA adhyayananA pahelA uddezaka samApta su. 67 For Private And Personal Use Only
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 530 sUtrakRtAgara ___ atha dvitIyAdhyayane dvitIya udezakaH prArabhyate___ dvitIyA'dhyayanasya prathamamuddezamupadezapradhAnaka parisamApya dvitIyodezakamArabhate / prathamAntaraM dvitIyasya kathane prathamena saha dvitIyoddezakasyA'ye sNvndhH| prathamoddezake bhagavatA'rhatA tIrthakareNA''dijinezvareNa svaputrebhyoM dezanA dattA / sa eva dharmopadezo'smin dvitIyodezake'pi kathyate / asya sUtrasya prathamoddezIyasUtreNa sahA'yaM saMbandhaH / anantarapratipAditasUtravivekavate puruSAya bAhyadravyasvajanabandhubAMdhavasamAraMbhAdInAM tyAgaH pratipAditaH / asmin sUtre ca AntarikazatrumAnAdInAM tyAgaH pratipAdito bhaviSyatItyayameva viSayo dvitIyoddezakasyA'rthAdhikAre'pi sUcita iti / tadanena saMbandhena prAptasya dvitIyo dUsare uddeze kA prAraMbhadvitIya adhyayana ke upadeza pradhAna prathama uddeza ko samApta kara dvitIya uddeza Arambha karate haiN| prathama uddeza ke sAtha dUsare uddeza kA yaha sambandha hai-prathama uddezameM arhanta bhagavAn tIrthakara Adi jinezvara ne apane putroM ko upadeza diyA thaa| vahI upadeza isa dUsare uddeza meM bhI kahA jAtA hai| __ prastuta sUtra kA prathama uddeza ke antima sUtrake sAtha yaha sambandha hai anantara pratipAdita sUtra meM kahA gayA thA ki vivekavAn saMyamI bAhyadravya, svajana bandhu bAndhava tathA samAraMbha Adi kA tyAga kare isa sUtra meM Antarika zatrumAna AdikA tyAga kheNge| yahI viSaya dvitIya uddeza ke arthAdhikAra meM bhI sUcita kiyA hai| isa sambandha se prApta dvitIya uddeza kA yaha prathama sUtra uddezAne prAraMbhabIjA adhyayanane upadezapradhAna pahele uddezaka pUre thaye have bIjA uddezakanI zarUAta thAya che. pahelA uddezaka sAthe A bIjA uddezakane saMbaMdha A prakAra che pahelA uddezakamAM ahaMta bhagavAna tIrthakara rASabhadeva jinezvare pitAnA saMsArI putrone je upadeza ApyuM hatuM tenuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. bIjA uddezakamAM paNa eja prakArane upadeza karavAmAM Ave che. prastuta sUtranA pahelA uddezakanA chellA sUtramAM evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM hatuM ke viveka yukata saMyamIe bAhya dravya, svajana, samAraMbha Adine tyAgaka re joIe. A uddezakamAM Antarika zatru rUpa mAna Adine tyAga karavAnuM kahevAmAM Avaze bIjA uddeza kanA arthAdhikAramAM paNa A viSayanuM ja sUcana karAyuM che. pUrva uddezaka sAthe A prakArane For Private And Personal Use Only
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 531 dezakasyedamAdimaM sUtram --- ' tayasaMvahAI' ityAdi / mUlam - 2 1 3 4 5 7 8 11 tayasaM va jahA se rayaM iti saMkhA ya muNI Na majjai / 10 1 14 15 12 13. goyannatareNa mAhaNe ahaseyarI annesI iMkhiNI // 1 // chAyA tvacamiva jahAti saH raja iti saMkhyAya muni ne mAdyati / gotrAnyatareNa mAne'thAzreyaskaryanyeSA mIkSaNI // 1 // anvayAtha (a) yathA sarpa : ( tasaM ) tvacam (jahAi) jahAti = parityajati evam (se) saH = sAdhuH (syaM) rajaH =aSTavidhakarmamalam parityajati (iti) iti ( saMkhAya ) hai - " tayasaM va jahAi" ityAdi / zabdArtha - ' - iva' jaise sarpa ' tayasaM tvacam ' apanI tvacAko 'jahA -- jahAti' tyAgakara detA hai isI prakAra 'se - sa:' vaha sAdhu 'rayaM -- rajaH' ATha prakAra ke karma mala ko choDa detA hai ' iti - iti' isa prakAra 'saMkhAya -- jJAtvA' jAna kara 'muNI - muniH, muni 'mAhaNe - mAhana : ' sAdhu 'goyantareNa -- 'gotrAntareNa' gotra tathA dUsare madake kAraNoMse 'Na majjai -- na mAdyati' mada nahIM karate haiM 'ansI - anyeSAM dUsare kI 'iMkhiNI - IkSiNI' nindA 'asseya'karI - azreyaskarI' kalyANa vinAzinI hai // 1 // anvayArtha jaise sarpa tvacA (keMculI) ko tyAga detA haiM, usI prakAra sAdhu ATha prakAra ke karma rUpI maila ko tyAga detA hai / aisA jAnakara mAhana - ahiMsA saMbaMdha dhAvatA yA uddezaunu prathama sUtra yA pramANe che "tayasa va jahAI" chatyAhi zabdArtha - '-va-iva' nevI rIte sApa 'tayasaM-tvacam' potAnI yAmaDIne 'jahArajahAti' tyagarI che. AgarIte 'se-saH' te sAdhu 'rayaM rajaH' mA prahAranA arbha bhajane choDI che. 'iti - iti' sAre 'saMkhAya - jJAtvA' lagIne 'muNI-muni' bhuni 'mAhaNe - mAhanaH ' sAdhu 'goyantareNa - gotrAnyatareNa' gotra tathA mIla abhimAnanA aragothI 'Na majjAna mAdyati' alimAna urato nathI, arthAt prabhAha urato nathI. 'annesI anyeSAM mIlanI ''iMkhiNI - IkSiNI' nindA 'asleyakarI azreyaskarI' yAmuno nAza uravAvAjI thAya che. // 1 // sUtrArtha - jevI rIte sapa kAMcaLInA tyAga karI nAkhe che. eja pramANe sAdhu ATha prakAranA ka rUpI melanA tyAga karI nAkhe che. evu jANIne mANe ( mANeA, mA haNeA evA For Private And Personal Use Only
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 533 sUtrakRtasU saMkhyAya = jJAtvA (muNI) muni: (mAhaNe ) mAhanaH sAdhuH (goyanatareNa) gotrAMnyatareNa = gotrama denAnyamadena ca (Na majjai) na mAdyati pramAdaM na karotItyarthaH / ( a ) athAnantaram ( annesI) anyeSAm = puruSAntarANAm (iMkhiNI ) = nindA ( assekarI) azreyaskarI kalyANanAzinI bhavatIti // 1 // TIkA , ' va' yathA sarpaH ' tayasaM' tvacam 'jahAra' jahAti = jIrNatvacaM parityajatItyarthaH, tathA 'se' saH sAdhuH 'rayaM' rajaH = anAdisaMlagnajJAnAvaraNIyAdyaSTaprakArakakarmamalaM jahAti, kaSAyarahitatvena parityajatIti kaSAyAbhAvo hi karmAbhAvakAraNam ' iti saMkhyAya' - iti evaM rUpeNa jJAtvA jJapariyA cAturgatikasaMsAraparibhramaNa rUpamanantaduHkhajanaka kAraNaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA kaSAye trikaraNa triyogena parityajatIti, 'muNI mAhaNe' munirbrAhmaNa : = muniH = kA upadezaka muni gotra ke mada se athavA anya kisI madase madavAlA nahIM hotA arthAt abhimAna nahIM karatA / tathA anya puruSoM kI nindA jo azreyaskara hai, use bhI nahIM karatA || 1 || TIkArtha- jaise sarpa jIrNa tvacA kA parityAga kara detA hai / usI prakAra sAdhu anAdikAla se lage jJAnAvaraNa Adi ATha prakAra ke karmamala ko tyAga detA hai / kaSAyarahita hone ke kAraNa hI vaha karmoM kA tyAga karatA hai, ataeva kaSAya kA abhAva hI karmoM ke abhAva kA kAraNa hai / isa prakAra jAnakara arthAt cAragati vAle saMsAra meM paribhramaNa rUpaananta duHkha ko utpanna karane kA kAraNa kaSAya hai, aisA jJaparijJA se jAnakara pratyAkhyAna parijJA se tIna karaNa tIna yoga se tyAga detA hai / sAvadha karmoM meM maunadhArI muni ahiMsAnA upadeza ApanAra munie) kuLa, gAtra AdinA maDha karavo joie nahIM. teNe bIjAnI nindA paNa karavI joie nahIM, kAraNa ke ahIMkAra, niMdA Adi karavAthI tenu potAnuM 4 mazreya-asyAlu thAya che, // 1 // * TIartha - jevI rIte sApa jINuM tvacAnA ( kAMcaLInA ) tyAga karI de che, eja pramANe sAdhue anAdi kALathI jamA thayelA jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranA kamaLano tyAga karavA joIe. kaSAyeAnA tyAga karavAthI ja karmane kSaya thAya che, eTale ke kaSAyanA abhAva ja karmonA abhAvamAM kAraNabhUta bane che. cAra gativALA soMsAramAM paribhramaNa rUpa anaMta duHkhane upanna karavAmAM kaSAyeA ja kAraNabhUta bane che, evuM parijJA vaDe jANIne pratyA For Private And Personal Use Only
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAmavArtha bodhinI TIkA pra.zu. a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 533 sAvadhakarmasu maunadhArI, brAhmaNa = mAhanamAhaneti upadezazIlo, 'goyannatareNa gotrAnyatareNa, tatra gotreNa jAtyAdinA tadanyena-jJAnAdhAdhikayatapazcAritraguru zuzrUSAvairAgyabahuzrutatvapUrvadharatvAdinA kAraNena 'Na majjai' na mAdyati=madaM na karoti, tathA 'annesI' anyeSAm sAmAnyatapaHsaMyamAdiguNavatAm 'iMkhiNI' nindA, 'ahaseyakarI azreyaskarI, kalyANanAzAya bhavatIti jJAtvA na kasyApi nindA karoti // 1 // ____saMprati parakIyanindAdoSamadhikRtya Aha sUtrakAraH- 'jo paribhavaI paraM' ityaadi| jo paribhavaI paraM jaNaM sasAre parivattai mhN| adu ikhiNiyA u pAviyA iti saMkhAya muNi Na manjai // 2 // chAyA yaH paribhavati parajanaM saMsAre parivartate mahat / atha IkSaNikA tu pApikA iti saMkhyAya muni ne mAghati // 2 // aura 'mata hano, matahano' aise dayA kA upadeza denevAlA mAhana kahalAtA hai| vaha kula kA jAti kA athavA kisI anya jJAnAdhikya tapa cAritra, gurusevA, vairAgya, bahuzrutatA, pUrvadhAritva AdikA mada nahIM karatA hai tathA dUsaroM kI-sAmAnya tapa yA saMyama vAloM kI nindA azreyaskarI hai-kalyANa kA nAza karanevAlI hai, aisA jAnakara kisI kI bhI nindA nahIM karatA hai // 1 // aba sUtrakAra paranindA doSake saMbaMdha meM kahate haiM-"jo paribhavaI paraM" ityAdi / khyAna parijJA vaDe traNa karaNa ane traNa vegathI tene tyAga kare joIe. sAvadha karmomAM bhInadhArI muni mane" bhA ho, mA ho|" vo hayAno apaheza mApanArane 'bhAina kahe che. te kuLane, jAtine tapana, gurusevAne, vairAgyane, bahuzrutatA ane pUrvadhArita Adine mada karatuM nathI. tathA te e vAtane jANatA hoya che ke anyanI (sAmAnya leke ane tapa ane saMyamayukta manuSyanI) niMdA azreyaskArI (kalyANane nAza karanArI) che. tethI te koInI paNa niMdA karato nathI. pa gAthA 1 che sUDA2 pani hopanA viSayamA cha " jo paribhavaI paraM" tyAha For Private And Personal Use Only
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 534 sUcakatAsamajhe anvayArtha __ (jo) yaH kazcit puruSaH (paraM jaNaM) paraM jana-paramanya janam puruSam (paribhavaI) paribhavati= tiraskaroti, sa (saMsAre) saMsAre cAturgatike saMsAre (mahaM) mahatU cirakAlaM yAvat (parivattai) parivartate saMsAre paribhramatItyarthaH, 'adu athavA ataH ityarthaH, (iMkhiNiyA u) ikSaNikA tu= paranindA, (pAviyA) pApikA pApotpAdiketyarthaH, (iti) iti (saMkhAya) saMkhAya-jJAtvA (muNI) muniH (NoM) na (majjai) mAdyati-svaguNAhaMkAraM na karotIti // 2 // TIkA 'jo' yaH puruSaH paraMjaNaM paraM janam anya puruSam 'paribhavaI paribhavati anvayArtha jo dUsaroM kA tiraskAra karatA hai, vaha saMsAra meM cirakAla taka paribhramaNa karatA hai, ataeva paranindA pApajanaka hai / aisA jAnakara muni apane guNoM kA ahaMkAra nahIM karatA // 2 // zabdArtha-'jo--yaH' jo puruSa 'paraM jaNaM-para janaM' dusarepuruSa ko 'paribhavaIparibhavati' tiraskAra karatA hai 'saMsAre--saMsAre' caturgatirUpa saMsAra meM 'mahaM.. mahat' cira kAlataka 'parivattaI-- parivartate' bhramaNa karatA hai 'aduathavA' agara 'iMkhiNiyA u-ikSaNikA tu' paraniMdA 'pAviyA- pApikA' pApa janaka hotI hai 'iti-- iti' isa prakAra 'saMkhAya-saMkhyAya, jAnakara 'muNImuniH' muni 'No-na' 'majjai-mAdhati' mada nahIM karatA hai arthAt apane guNoM kA ahaMkAra nahIM karatA hai // 2 // __-TIkArthajo puruSa anya jana kI nindA karatA hai, vaha saMsAra meM dIrghakAla paryanta -sUtrAtha - je anyane tiraskAra kare che, te A saMsAramAM cirakALa sudhI paribhramaNa karyA kare che. tethI. parenindA pApajanaka che evuM samajIne muni pitAnA guNane ahaMkAra karate nathI. // 2 // zahAtha-'jo-ya' pu25 'para jaNa-parajana' bhI puruSane 'paribhavaI-pari bhavati' ti224|2 42 che. 'saMsAra-saMsAre te yAra tivaa|| saMsAramA 'maha-mahat' cial samaya sudhI bhanyA 42 cha. 'adu-athavA' mA 'ikhiNiyA u-ikSaNikA tu' 52ni| 'pApiyA-pApikA' 55 nAya cha, 'iti-iti' 21 prAre 'sakhAya'-saMkhyAya areIne 'muNI-muni' bhuni 'No-', 'majjai-mAdyati' malibhAna 4rata nathI. arthAt pitAnA guNane ahakAra karatA nathI, parA -TAtha - je puruSa anyanI nindA kare che, te saMsAramAM dIrghakALa paryata paribhramaNa karate For Private And Personal Use Only
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArtha bodhinI TIkA pra. a. a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 535 tiraskaroti nindatItyarthaH, sa saMsAre saMsAre 'mahaM mahat cirakAlaparyantam parivatta ' parivartate paribhramati, 'adu' athavA 'iMkhiNiyA nindA paranindA | 'pAviyA' pApikA pApotpAdana kartrI ' iti saMkhAya' iti evaM saMkhyAya jJAtvA 'muNi' muniH, 'Na majja naH mAdyati madaM na karoti, sarvathA madarahito bhavati / yaH avivekI puruSo'nyaM tiraskaroti sa paratiraskArajanita karmaprabhAveNa cAturgatikasaMsAraM ghaTIyaMtranyAyena paribhramati / ataH paranindA pApotpAdikA bhavati / athavA paranindA nindAkAriNa pumAMsaM nIcasthAneSu pAtayati / tatrehaloke paraniMdA doSajaniketyatra sUkaro dRSTAnta: kharovA / taduktamanyatra -: 'parIvAdAt kharo bhavati zvA vai bhavati nindakaH iti / paribhramaNa karatA rahatA hai / athavA parAI nindA pApa utpanna karane vAlI hai, aisA jAnakara muni mada nahIM karatA, mada (ahaMkAra) se sarvathA rahita hotA hai / jo avivekI puruSa anya kA tiraskAra karatA hai vaha paratiraskAra se utpanna hone vAle karmake prabhAva se cAra gativAle saMsAra meM arahara kI bhA~ti ghUmatA hai / ataeva paraniMdA pApajanaka hai / athavA paranindA nindA karane vAle puruSa ko nIca sthAnoM meM girAtI haiM / isa loka meM nindA doSoM ko utpanna karane vAlI hai, isa viSaya meM zukara yA gadhe kA dRSTAnta hai / anyatra kahA bhI hai - "parIvAdAt kharo bhavati" ityAdi / 'dUsare kA tiraskAra karane se manuSya gardabhavanatA hai aura nindA karane vAlA kuttA ke rUpa meM janma letA hai / ' rahe che. paranI nindA pApajanaka che, evuM jANIne muni mada karatA nathI. te madathI (ohaMkArathI ) sa`thA rahita thai jAya che. je avivekI puruSa anyanA tiraskAra kare che' te tiraskArathI utpana thayelAM kA~nA prabhAvathI cAra gativALA saMsAramAM raheTanI jema pirAmaN karyA kare che. tethI ja parinandAne pApajanaka mAnIne vivekI puruSe tene pari tyAga karavA joIe. athavA parindA karanAra mANase naraka nigeAda tiya ca Adi nIca sthAnAmAM utpanna thAya che. A lokomAM niMdA doSone karanArI che. A viSayanuM pratipAdana karavA mATe sUkara (suara ) athavA gardabhanuM dRSTAnta ApavAmAM Ave che. kahyuM paNa che ke "parIvAdAt kharo bhavati" ityAdi * koine tiraskAra karavAthI manuSya gabha rUpe utpanna thAya che ane nindA karanAra mANasa kUtarA rUpe utpanna thAya che." For Private And Personal Use Only
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAyo paraloke purohitaku kkuradRSTAntaH / nindA pApakAraNamiti jJAtvA maiM viziSTakulotpannaH zAstrajJaH tapasvI, tvantu matto hInaH, ityAdyabhimAnaM na kuryAt , yadyapi dayApratipAdane ghAtakeA syAt brahmacaryapratipAdane vezyAdayaH krudhyeyuH, asteyapratipAdane corAH kupyeyuH, parigrahapratipAdane lobhinaH, kupyeyu satyapratipAdane mithyAbhASiNaH kupyeyuH tathA eteSAM nindAkaraNAt devo'pi nindAdoSamavApsyAt tasmAt nindA varjanIyA iti / cAturgatikasaMsAre ghaTIyaMtravyavasthayA / bhrAmyantIti nindakA yasmAttasmAtto parivarjayet // 1 // gaa.2|| paraloka meM purohita aura kutte kA dRSTAnta hai| nindA pApajanaka hai, aisA jAnakara isa prakAra kA abhimAna nahIM karanA cAhie ki-'maiM viziSTa kula meM utpanna huA hU~, maiM zAstra kA jJAtA hU~, maiM tapasvI hU~, tuma mujhase hIna ho' ityAdi prakAra se abhimAna na kareM / yadyapi dayA kA pratipAdana karane para ghAtaka ko IrSA hotI hai, brahmacarya kA pratipAdana karanepara vezyA Adi ko krodha utpanna hotA hai, acaurya kA vyAkhyAna karane se cora kupita hote haiM, parigraha ke viSaya meM prarUpaNA karane se lobhiyoM ko krodha hotA hai, satya kA pratipAdana karane para mithyAbhASI kupita hote haiM, tathA inakI nindA karane se deva bhI nindA ke doSa ko prApta hue haiM, isa kAraNa nindA nahIM karanI caahie| "cAturgatikasaMsAre" ityAdi / __ 'nindA karanevAle cAra gatirUpa saMsAra meM aradaTa kI taraha ghUmate haiM, isa kAraNa nindA kA tyAga karanA cAhie // 2 // nindA karanAranA paralokanA viSayamAM purohita ane kUtarAnuM daSTAnta che. nindA pApajanaka che. evuM jANIne A prakAranuM abhimAna karavuM joIe nahIM ke huM viziSTa kuLamAM utpanna thaye chuM, huM zAstrIne jJAtA chuM huM tapasvI chuM, tame mArA karatAM hIna che" A prakAranuM abhimAna karavuM joIe nahIM. jo ke dayAnuM pratipAdana karavAthI ghAtaka ne IjA thAya che. brahmacaryanuM pratipAdana karavAthI vezyAne kedha utpanna thAya che. cerInI virUddha upadeza ApavAthI cArane ke utpanna thAya che. parigrahane upadeza ApavAthI lethI janene kedha utpanna thAya che. ane satyanuM pratipAdana karavAthI mithyA vAdIne kAdha thAya che. paraMtu A upadeza Ape ane nindA karavI temAM ghaNuM ja aMtara che. ahIM to nindA athavA tiraskAra niSedha pharamAvavAmAM AvyA che. kahyuM paNa che ke nindA karanArA deve paNa doSane pAtra bane che. A kAraNe koInI paNa nindA karavI joIe nahIM. 'cAturgati kasaM sAre' tyAha- nindA 42naa| vo yAra gati 35 saMsAramA raheMTanI ma dhUmatA rahe cha, 21 // rANe ninhAnA tyaa|| 42vo naye // 2 // For Private And Personal Use Only
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samathArtha bodhinI TIkA pra. zra. a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 537 madakaraNAbhAve sati kiM kartavyaM tadarzayati sUtrakAraH-'je yAvI' ityAdi je yAvi aNAyago siyA jevi ya pesagapesae siyA / 9 10 12 11 13 je moNapayaM uvahie Nollajje samayaM sayAcare // 3 // chAyAyazcApyanAyakaH syAt yo'pi ca preSyapreSyaH syAt / yo maunapadamupasthito no lajjeta samatAM sadAcaret // 3 // anvayArtha:(je yAvi) yazcApi (aNAyage) anAyakaH nAyakarahitasvayaMprabhuzcakravAdiH abhimAna karane ke abhAva meM kyA karanA cAhie, so sUtrakAra dikhalAte haiM "je yAvi ityAdi / zabdArtha-'je yAvi-yazcApi' jo koI 'aNAyage-anAyakaH' nAyaka rahita svayaM prabhu cakravartI Adi hai 'ya-ca' tathA 'jevi-yo'pi' jo 'pesaga pesae siyA-preSakapreSakaH syAt / dAsa ke bhI dAsa hai the donoM meM 'jo-yaH, jo koI bhI 'moNapayaM-maunapadaM maunapada arthAt saMyamamArga meM 'uvahieupasthitaH upasthita ho 'No lajje-na lajjeta, unheM lajjA na karanI cAhie kintu 'sayA-sadA' sadA sarva kAla 'samayaM care-samatAM caret , samabhAvase vyavahAra karanA cAhie // 3 // jisa kA koI nAyaka nahIM hai arthAt jo cakravartI Adi svayaM prabhu abhimAnane parityAga karIne, zuM karavuM joIe te have sUtrakAra prakaTa kare che'je yAvi' tyA zA--'je yApi-yazcAdhi 'aNAyage-anAyakaH' nAya 12 svayaM prayavatI vagere cha. 'yaca' tathA 'jevi-yo'pi' 'pesagapelae-preSakapreSaka: hAsa nA pahAsa 'siyA syAt' DAya te mAnemA 'moNapaya-maunapada' bhaunapaha arthAt sayabhabhAmA 'uvahipa upasthitaH' ta bhAna DAya 'No lajjeta-na lajjeta' temANe zabha na 42vI ne. paraMtu 'sayA-sadA sadA 'samaya care-samatAM caret' samabhAvathI vyavahAra kare joIe. rA . - sUtrArtha - jemane keI nAyaka nathI eTale ke cakravartI Adi jele pite ja samartha che, ane sU. 68 anvayArtha For Private And Personal Use Only
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 538 sUtrakRtasye (ya) (ca) (jevi) yopi (pesaga pesae) preSyapreSyaH (siyA) syAt tayoH (jo ) yaH kospi (moNaparya) maunapadaM saMyamamArge, ( uvadvie) upasthitaH sopi (go) na= naiva ( lajje ) lajjeta=lajjAM naiva kuryAt kintu (sayA) sadA-sarvasminneva kAle 'samayaM care' samatAM caret = samabhAve vicarediti ||3|| TIkA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'je yAvi' yazcApi yaH kazcita, 'aNAyage' anAyakaH, nAyakarahitaH svayaM sarvasamarthacakravartyAdiH / 'je vi ya' yazcApi 'pesagapesae siyA' prepyapreSyo dAsasyApi dAso bhavet / tayormadhye ko'pi 'je' yaH 'moNaparyaM, maunapadaM = saMyamamArgam ' uvaTTie' upasthitaH, saMyamamArga prAptaH, san 'No lajje, no lajjeta, kathamapi na lajjAM kuryAt / kintu 'sayA, sadA 'samaya, samatAm, care=carat samabhAvena viharaNaM kuryAt / kA'nyeSAM kathA, yadi nAyakarahitaH cakravarttI bhavet, athavA dAsasya dAso bhavet / evaM bhUto'pi saMyamaM prati upasthito bhavet, so'pyalajjitautkarSApakarSayorvicAraM hitvA parasparaM vandanA'nuvandanAdikaM kuryAt / (samartha) hai aura jo dAsa kA bhI dAsa hai vaha saMyamamArga meM upasthita hokara lajjA na kare kintu sadaiva samabhAva meM vicaraNa kare || 3 || TIkArtha jo svayaM samartha cakravartI Adi hai athavA jo dAsa kA bhI dAsa hai, vaha saMyamamArga meM prApta hokara kisI bhI prakAra lajjA na kare kintu sadA samatA dhAraNa kare / auroM kI to bAta hI kyA, yadi nAyaka rahita cakravarttI ho, athavA dAsa kA bhI dAsa ho ? aisA hokara bhI jo saMyama ke gati upasthita hai, vaha lajjita na hokara arthAt apane utkarSa (U~cA ) aura apakarSa (nIcA) ke vicAra ko tyAga kara paraspara vandanAdi kare / jee dAsanA paNa dAsa che, temaNe sayamamArga mAM upasthita thaine kaI paNa prakAre lajjA bhAva dhAraNa karavA joie nahIM, parantu sadaiva samabhAvamAM (samatA bhAvamAM) vicaravu joI e. - artha - jee peAte sama cakravatI Adi che, athavA jee dAsanA paNa dAsa che, evAM puruSAe saMyamanA mArge vicaraNa karatAM koI paNa prakAre lajjA anubhavavI joie nahIM, parantu sadA samatA bhAva dhAraNa karavA joI e. jo nAyaka rahita cakravatI Adine athavA dAsanA dAsane paNa A prakAranA Adeza che, teA anyanI te vAta ja zI karavI. A kathana dvArA e vAtanu pratipAdana karavAmAM Avyu che ke saMyamane mAge vicaratA sAdhue peAtAnA sAMsArika UMcA darajjAne! vicAra karyA vinA parasparane vaMdrAdi karavA joI e, ema karatAM teNe saMkoca ke zarama anubhavavA joie nahIM. For Private And Personal Use Only
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chAyA samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagAdAdinAthopadezaH 539 yadi kadAcit cakravartI api sAdhu bhavet / atha ca tasyaiva dAsA'nudAso'pi sAdhubhavet tadA'pi svahInamapi sAdhu namaskuryAt natvevaM vicArayet, yadahaMpUrva cakravartI Asam, kathaM matto nyUnamimaM namaskariSye, evaM na ljjet||3|| .. kasyAM sthitau vidyamAnena sAdhunA madalajje na vidheye iti darzayituM sUtraAha-'sama annayaraM, ityAdi / mUlamsame annayaraMmi saMjame saMsuddhe samaNe parivvae / je AvakahA samAhie davie kAlamakAsI pNddie||4|| samo'nyatarasmin saMyame saMzuddhaH zramaNaH parivrajet / yo yAvatkathA samAhitaH dravyaH kAlamakArSIt pnndditH||4|| - yadi kadAcit cakravartI bhI sAdhu ho jAya aura usa ke dAsa kA dAsa bhI sAdhu ho jAya, tava bhI apane se hIna sAdhu ko bhI namaskAra kare ! aisA vicAra na kare ki meM pahale cakravartI thA to apane se hIna isa sAdhu ko kaise namaskAra karU~gA / vaha namaskAra karane meM lajjA kA anubhava na kare // 3 // ... kisa sthiti meM vidyamAna sAdhuko mada aura lajjA nahIM karanA cAhie, yaha sUtrakAra dikhalAte hai "same annayami" ityaadi| zabdArtha-'sasuddhe-saMzuddhaH' samyak prakAra se zuddha arthAt sakala aticAra se rahita 'samaNe-zramaNaH' tapasvI sAdhu 'je AvakahA-yo yAvatkathA' jIvana paryanta 'samAhie-samAhitaH zubha adhyavasAya rakhatA huA 'annayaraMmianyatarasmin' kisIbhI saMjame-saMyame saMyama sthAna meM sthita hokara arthAt satraha prakAra ke saMyama sthAnoMmeM se koI eka bhI saMyamasthAnako vinA choDe 'same-sama:' - je kadAca koI cakravattI sAdhu banI jAya ane tene dAsAnudAsa paNa sAdhu banI jAya, te teNe te sAdhune vaMdaNanamaskAra karatAM saMkoca anubhave joIe nahIM. teNe e vicAra na kare joIe ke huM pahelAM cakravattI hatI, te mArAthI hIna evAM A sAdhune zA mATe namaskAra karuM ! tene vaMdanamaskAra karatAM teNe zaramAvuM joIe nahIM. gAthA rUA kevI sthitimAM rahelA sAdhue mada ane lajajA nahIM karavA joIe, te sUtrakAra maMtAce cha- 'sama annayara" tyAha zahAtha-'saM suddhe sazuddhaH' sabhya prathA zuddha arthAta 24 // matiyArathI hita 'samaNe zramaNaH' tapasvI sAdhu 'je AvakahA-ye yAvatkathA' na paryanta 'samAhiesamAhitaH' zubha, madhyavasAya rAmato 'annayara mi-anyatarasmin' 55 'saMjame-saMyame saMyama sthAnamAM sthira thaIne arthAta sattara prakAranA saMyame paikI eka paNa saMyamasthAnane choDayA For Private And Personal Use Only
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAnasare anvayArtha:(saMsuddhe) saMzuddhaH samyakaprakAreNa zuddhaH(samaNe) zramaNaH sAdhuH (je AvakahA) yo yAvatkathAsamAhitaH (annayaraMmi) anyatarasmin yasmin kasmin vA (saMjame) saMyame (same) samaH samabhAvena (parivvae) parivrajet avajyAM pAlayeta (davie) dravyaH bhavyaH mokSagamanayogyaH (paMDie) paDinaH (samAhie) samAhitaH= zubhAdhyavasAyavAn (kAla) kAlam maraNam (akAsI) akArSIt maraNaparyantaM saMyamAnuSThAnaM kuryAditi bhAvaH // 4 // TIkA'sasuddha' sazuddhaH samyak prakAreNa zuddhaH sakalAticArarahitaH, 'samaNe' zramaNaH tapasvI sAdhuH anazanAdi dvAdazavidhatapaHparAyaNaH 'je AvakahA' yo yAvatkathA jIvanaparyantam , annayaraMmi saMjame, anyatarasmin saMyame saptadazavidhasaMyamasthAnAsamabhAva ke sAtha 'paricae-parivrajet' pravrajyA kA pAlana kare 'davie-dravyaH' vaha dravya bhUta arthAt bhavya 'paMDie-paMDitaH' paMDita-sat asat ke vivekazIla puruSa 'samAhie-samAhitaH' zubha adhyavasAya-rakhatA huvA 'kAlaM-kAlam' maraNa paryaMta 'akAsI-akArSIt' saMyamakA pAlana kare // 4 // anvayArtha samyak prakAra se zuddha sAdhu jIvanaparyanta saMyama meM sthita rahakara samabhAva se dIkSA kA pAlana kare / mokSagamana ke yogya, paNDita, zubha adhyavasAya vAlA sAdhu mRtyu paryanta saMyama kA pAlana kare // 4 // TIkArtha samyak prakAra se zuddha arthAt sakala aticAroM se rahita tapasvI anazana Adi bAraha prakAra ke tapa meM parAyaNa sAdhu jIvanaparyanta sataraha prakAra ke sama-samaH' samabhAvanA sAthe 'rivvapa-parivrajetU' pratyAnu pAsAna43 'daviedravyAta dravyabhUta arthAt bhavya paMDie-paMDitaH' 5Dita satya, masatya phaaynesmnnaa| videzI puruSa 'samAhie-samAhitaH' zubha 256yasAya rAmato 'kAla-kAlam bhara sudhA 'akAsI-akAt'i saMyamanu pAlana re // 4 // -suutraathsamyak prakAre zuddha sAdhue jIvanaparyata saMyamamAM sthita vidyamAna) rahIne samabhAva pUrvaka dIkSAnuM pAlana karavuM joIe. mekSagamanane gya, paMDita, ane zubha adhyavasAyavALA sAdhue mRtyu paryata saMyamanuM pAlana karavuM joIe. 4 . -saathsamyak prakAre zuddha eTale saghaLA aticArothI rahita. anazana Adi bAra prakAranA tapamAM parAyaNa tapasvI sAdhu jIvanapayata sattara prakAranA saMyamasthAnemAnA keI paNa For Private And Personal Use Only
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA bodhinI TokA pra. zru. a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 541 nyatarasmin kimapyekaM saMyamasthAnamarityajanityarthaH, athavA chedopasthApanIyAdi yathAkhyAtacAritraparyante sthitaH san pravRddhapariNAmena 'same' samaH samabhAvena saha. 'parivae' parivrajet , ataeva 'davie' dravyasvarUpaH muktigamanayogyaH 'paMDie' paNDitaH sadasadvivekavAn 'samAhie' samAhitaH zubhA'dhyavasAyaparivRtaH / 'kAlamakAsI kAlamakArSIt maraNaparyantaM sayamAnuSThAnaM kuryAdityarthaH / samabhAvanayA yuktaH sAmAyikasaMyamasthAne sthitH| athavA chedopasthApanIyAdau vidyamAnaH tapasvI munirlajjAmadau vihAya samAhitaH saMyamapAlane tatparo bhavet / kiyatkAlaM tathA kuryAdityata Aha . 'je AvakahA' yAvatparyantaM devadattetyAdi nAmakathA jagati bhavet / yAvajjIvanaM tAvat saMyamA'nuSThAna vidheyam , jJAnAdiSu svAtmAnaM vyavasthApayan , athavA zubhA'dhyavasAyayuktaH saMyamapAlanaM kuryAt / anena prakAreNa rAgadveSarahito muktisaMyama sthAnoMmeM se kisI bhI saMyamasthAna kA parityAga na karatA huA athavA chedopasthApanIya se lekara yathAkhyAta paryanta kisI cAritra meM sthita hotA huA, vardhamAna pariNAmoM se, svabhAva ke sAtha vicare / ataeva muktigamana ke yogya, sat asat ke viveka se yukta tathA zubha adhyavasAya se paripUrNa mokSAbhilASI sAdhu maraNaparyanta saMyama kA pAlana kare / samabhAvanA se yukta hokara sAmAyika saMyama ke sthAna meM sthita rhe| ___athavA chedopasthApanIya Adi saMyamoM meM vidyamAna tapasvI muni lajjA aura mada (abhimAna) ko tyAga kara samAdhiyukta hokara saMyama ke pAlanameM tatpara ho| kitane kAla taka aisA kare? isakA uttara dete haiM-jabataka nAma rahe arthAt jIvanaparyanta saMyama kA pAlana kre| jJAnAdi meM apanI AtmAko sthA: pita kare, athavA zubha adhyavasAya se yukta hokara saMyama kA pAlana kre| isa saMyamasthAnane parityAga karyA vinA, athavA chedopasthApanIyathI laIne yathAkhyAta parya nanA keI cAritramAM sthita rahIne, vardhamAna pariNAme pUrvaka svabhAvamAM (samatA bhAva pUrvaka) vicare. tAtparya e che ke muktigamana megya sat asat vivekathI yukta, tathA zubha avyavasAyathI saMpanna mekSAbhilASI sAdhue maraNa paryanta saMyamanuM pAlana karavuM joIe. teNe samabhAvathI yukta thaIne sAmAyika saMyamanA sthAnamAM sthita rahevuM joIe. athavA chedo pasthApanIya Adi saMyamamAM vidyamAna tapasvI munie lA ane madane tyAga karIne samAdhiyukta bhAve saMyamanI ArAdhanA karavAne tatpara rahevuM joIe. keTalA kALa sudhI teNe A pramANe karavuM joIe! tene uttara e che ke jyAM sudhI nAma rahe tyAM sudhI (jIvanaparyata) teNe saMyamanuM pAlana karavuM joIe. athavA zubha For Private And Personal Use Only
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 542 sUtrakRtAGgaso gamanayogyo vA vivekayuktaH AmaraNaM saMyamAnuSThAnaM kuryAt taduktam-'Asupte : rAmRteH kAlaM nayetsaMyamacintayA, catuvizadatizayasaMpannapaMcatriMzadvANIguNagaNasamalaMkRtatIrthakarAdibhiH sarvadeva komalAkSareNa vineyAH upadiSTAH yat asaMyato naiva viharediti tadeva jJAtavyam taduktamanyatrApi... "kiM vastu vijJeyatayA pradiSTaM yadAzritaH saMyamameva tiSThet / trikAlI vinayena vAritaH padAtpadaM naiva caledasaMyataH // 2 // gA 4 // prakAra rAgadveSa se rahita, muktigamana ke yogya muni viveka se yukta hokara mRtyu. paryanta saMyama kA pAlana kre| kahA bhI hai "AsupterAmRteH kAlam" ityAdi / 'jaba taka mRtyu na A jAya tabataka saMyama ke cintana (ArAdhana) meM hI kAla vyatIta kare / ' cautIsa atizayoM se sampanna aura vANIke paiMtIsa guNoM se suzobhita tIrthakara bhagavAn Adine sarvadA hI komala vacanoM dvArA ziSyoM ko upadeza diyA hai ki saMyamarahita hokara nahIM vicaranA cAhie, yahI jAnanA cAhie / anyatra bhI kahA hai-'kiM vastu vijJeyatayA pradiSTaM-ityAdi / . 'aisI kaunasI vastu jAnane yogya kahI hai, jisakA Azraya lene se sAdhu saMyama meM hI sthira rahe ? trikAladarzI prabhune vinaya se nivAraNa kiyA haiM arthAt komala vacana se kahA hai ki asaMyamI hokara eka paga bhI nahIM calanA caahie| arthAt pratikSaNa saMyama meM hI sthira raha kara vicaranA cAhie // adhyavasAyathI yukta thaIne saMyamanuM pAlana karavuM joIe. A prakAre rAgadveSathI rahita, muktigamanane vegya munie sat asatane vivekathI yukta thaIne mRtyuparyanta saMyamanuM pAsana 42 na. 4hyu 56 cha - 'AsupterAmRteH kAlam tyA- 'oryAM sudhI mRtyu na Ave tyAM sudhI munie saMyamanA cintana (ArAdhana)mAM ja kALa vyatIta kare joIe trIsa atizayethI saMpanna ane vANInA pAMtrIsa guNothI suzobhita evAM tIrthakara bhagavAne sarvadA komaLa vacane dvArA ziSyane e upadeza Ape che ke saMyamathI rahita thaIne vicAravuM joIe nahI anyatra paNa evuM kahyuM che ke 'ki vastu vijJayatayA pradiSTa' tyAha evI kaI vastu jANavA yogya kahI che ke jene Azraya laIne sAdhu saMyamamAM sthira rahe! A praznane trikALadezI prabhue pitAnI kemala vANI dvArA A pramANe uttara Ape che. - "asaMyamI thaIne DagaluM paNa cAlavuM joIe nahI" eTale ke sadA saMyamamAM ja sthira rahIne vicAravuM joIe che ! For Private And Personal Use Only
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 543 kaM vastuvizeSamAlaMnya sAdhunA saMyamAnuSThAna vidheyamityataAha -'dUraM' ityAdi / 12 dUraM aNupassiyayA muNI tItaM dhammamaNogayaM thaa| 10 9 2 11 puDhe parusehiM mAhaNe avi haSNU samayaMmi rIyai // 5 // chAyA daramanudRzya muniratItaM dharmamanAgataM tthaa| spRSTaH puruSairmAhanaH api hanyamAnaH samaye rIyate // 5 // kisa vastuvizeSa kA avalambana karake sAdhu ko saMyama kA anuSThAna karanA cAhie, so kahate haiM-"duraM" ityAdi 1. zabdArtha-'muNI-muniH" tInoM kAlako jAnane vAlA muni 'mAhaNe-mAhanaH' koI bhI jIvako mata mAro mata mAro aisA upadezaka 'daram-dUram' dUra hone se mokSako 'tahA-tathA' tathA 'tItaM-atItam vItA huvA tathA 'aNAgayaManAgatam' anAgata arthAt bhaviSya kAla meM bhI 'dhamma-dharmam' jIvoM ke svabhAva ko 'aNupassiyA-anupazya' dekha kara purusehi-puruSaiH' kaThina vAkya athavA lakaDI Adise 'puDhe-spRSTaH' tADita kiyA jAne para bhI 'avihaNNU-- api hanyamAnaH' hanana kiye jAne para bhI 'samayaMmi-samaye' saMyama meM hI 'rIyai-rIyate' jinokta mArgase hI caleM // 5 // ............. ... .......... ................ ..- have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke kaI vastu vizeSanuM avalaMbana laIne sAdhue saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. "dUra ityAdi zahAtha 'muNI-muniH' ye apane vAdA muni 'mAhaNe-mAhanaH' 55 pane nA maa| nA mA yo upaheza, dUra-dUram' ra khopAyI bhAkSane 'tahA-tathA' tathA 'tIta-atItam' vAtI gaye tathA 'aNAgaya-anAgatam' manAta arthAt bhaviSya mA 59] 'dhamma-dharmam' yonA svamApane 'aNupassiyA-anupazyana ne 'purusehipuruSaiH 449 vAdhya athavA nADI vagerethA puTTho-spRSTaH' allsta 42 DAvA chatAM 5 'avihaNU-apihanyamAnaH' hunana 42vAmA ma ta 55 'samaya mi-samaye sayama mA 4 'rIya-rIyate nAta bhAgathI yArI // 5 // For Private And Personal Use Only
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 544 www.kobatirth.org - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anvayArtha: ( muNi) muni: kAlatrayavettA mAhaNe mAhanaH (dUraM) dUraM dUravartitvAt imaM mokSam athavA dUraM dIrghakAlam (tahA) tathA (tItaM) atItam aNAgayaM anAgatam (dhammaM ) dharmam svabhAvaM jIvAnAmuccAvacasthAnaM - gatilakSaNam (aNupassiyA) anudRzya-paryAlocya, (parusehiM) paruSairdaNDAdibhiH vAgbhirvA (puTThe ) spRSTaH tADito'pi (avi haNU) apihanyamAnaH mAryamANopi (samayaMmi) sayame = ityarthaH, (yaha ) rIyate jinoktamArgeNaiva gacchatItyarthaH // 5 // sUtrakRtAGgasUtre - TIkA 'muNI' muniH = jinAjJApAlakaH 'mAhaNe' mAhanaH kamapi jIvaM mAhana mAhanetyupadezakaH, 'dUra' dUram abhUtakarmanirjarANAM daramiva daraM mokSam 'tahA' tathA 'tItaM atItam = bhUtakAle karmavazata eva paribhramaNaM kRtam, atha ca ' aNAgayaM ' -anvayArtha mAhana muni dUra arthAt mokSa yA dIrghakAla ko tathA atIta aura anAgata dharmako jIvoM ke Uca nIca sthAnoM meM jAne rUpa svabhAva ko jAna kara, kaThora daMDa Adi yA vacanoM se tADita hokara bhI yA mArA jAnepara bhI saMyama meM hI vicaratA hai ||5|| TIkArtha- jina bhagavAn kI AjJAkA pAlana karane vAlA tathA kisI bhI jIvako mata mAro aisA jIvadayA kA upadeza dene vAlA sAdhu, jinake karmoM kI nirjarA nahIM huI hai unake liye dUra arthAt mokSa ko jAnakara tathA atItakAla meM karma ke adhIna hokara hI saMsAra paribhramaNa kiyA hai aura bhaviSya - sUtrArtha - mAhaNa (muni) dUra eTale ke meAkSane athavA dI kALane tathA atIta ane anAgata dharmane-jIvanA UMca ane nIca sthAnAmAM gamana karavA rUpa svabhAvane jANIne, bhaya'kara daMDathI athavA kaThora vacanaprahArethI athavA mAranA ke mAtA bhaya atAvavAthI paNa saMya manA mArge thI vicalita thatA nathI. pA For Private And Personal Use Only - TIartha jinezvara bhagavAnanI AjJAnuM pAlana karanArA tathA " koi paNa jIvanI hiMsA na 4za," " evA dayAno upadeza ApanArA sAdhu game tevI viSama paristhitimAM paNa saMyamanu pAlana karyAM ja kare che. tenu kAraNa e che ke te A vAtane barAbara samajatA hoya che ke jemanA karmonI nirjarA thaI nathI. temane mATe mokSa dUra che, A jIve pUrvapArjita phane kAraNe bhUtakALamAM saMsAraparibhramaNa karyu che, ane bhaviSyakALamAM paNa karmAMta C+
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. a. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 1545 anAgatam bhaviSyatkAle'pi karmavazata eva bhramiSyati, 'dhammaM dharmam jIvasvabhAvam karmavazatazcaturgatibhramaNalakSaNam upalakSaNAt vartamAnakAlepi zArIramAnasaM duHkhamanubhavati, 'aNupassiyA anupazya, 'parusehiM paruSaiH = kaThinavAkyai - daNDaprahArAdibhirvA 'puDhe' spRSTaH tathA 'aviSNU' avihanyamAno'pi skandaka ziSyavat, 'samayami' samaye saMyamamArge eva 'samayaH zapathAcAraH kAlasiddhAntasaMvidA iti kozAt samayapadaM siddhAntoktAcAraparakam tena paMcAcArapAlanalakSaNasaMyame ityarthaH / 'rIyate' vicaratIti / mokSaM dIrghakAlaM vA anupazya, trikAladarzI muniH lajjAmadau na kuryaat| tathA puruSavAkyadaNDAdibhistADito'pi prahartuH ziSya iva vinayamavalavya zAstroktasaMyamamArge eva vicaret coraghorataraghoratamaparikAlameM bhI karma ke kAraNa hI bhramaNa karanA paDegA, aisA jAnakara tathA dharma arthAt karmavaza se cAra gatiyoM meM bhramaNa karane rUpa jIva ke svabhAva ko jAnakara upalakSaNa se vartamAna kAla meM bhI jo zArIrika aura mAnasika duHkha kA anubhava karatA hai use jAne | aisA sAdhu kaThora daMDa prahAra Adi se spRSTa hokara bhI skandakamuni ke ziSyoM ke samAna saMyama meM hI sthira rahe / yahA~ 'samaya' pada siddhAnta meM pratipAdita 'AcAra' artha kA vAcaka hai, ava usakA artha pAMca AcAroM kA pAlanarUpa saMyama samajhanA caahie| kozameM kahA hai- 'saMyamazabda tyAga AcAra kAla siddhAnta 'aura jJAna kA vAcaka hai|' mokSa yA dIrghakAla ko jAna kara muni lajjA aura mada (ahaMkAra) na kare tathA kaThora vAkyoM dvArA yA DaMDe Adi ke dvArA tADanA pAkara bhI prahAra karanevAle para ziSya ke samAna vinaya kA kAraNe saMsAramAM bhramaNa karavuM paDaze. vaLI teNe e vAta paNa samajavI joie ke kane vazavatI thaine cAre gatiomAM bhramaNa karavAnA jIvane svabhAva che. vaLI jIva vamAna kALamAM paNa je zArIrika ane mAnasika duHkhAno anubhava kare che, tenA kAraNeAnA paNa teNe vicAra karavA joie. A vAtane samajanAra sAdhu game tevI paristhitimAM paNa sacamane mArge thI vicalita nahIM thAya. bhale tene kaThora zabda prahAra sAMbhaLavA paDe, bhale mAra khAvo paDe paNa skandaka muninA ziSyeAnI jema te prANAnte paNa saMyamamAM sthira ja raheze. ahIM "samaya" pada siddhAntamAM pratipAdita AcAra' nA aMnu vAcaka che, tethI tenA atha "pAMca AcAronA pAlanarUpa saMyama" samajavA joie. zabdakozamAM dhuM che - "saMyama zabda tyAga, AyAra, ANaM, siddhAnta bhane jJAnano vAyA che" mAkSa athavA dI kALane jANIne muni lajjA ane mada (ahaMkAra) na kare, tathA kaThora vANI dvArA athavA ThaMDA Adi dvArA prahAra thavA chatAM paNa prahAra karanAra para ziSyanA For Private And Personal Use Only
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre pahopasarge saMyamamArgAt kadApi na pracalet iti bhAvaH / jIvaH svakarmavazataH cAturgatikasaMsAre bhramaNaM kRtavAn karoti kariSyatItivicArya 'SaDaMjANAi paMDiyA' ityanuzAsanAt manuSyajanma AryakSetramukulotpatticintAmaNivat duSprApasarvajJazAsanaprApti sugurusudharma ca prApya jinoktasiddhAntAnusAridharmAvalaMbanena yadi-karmanirjarA na kRtA tadA vyartha eva sarva iti vibhAvya saMyamAnuSTAnameva kartavyamiti ||suu0 5 // punaH sUtrakAraH upadizati-'paNNA samatte' ityAdi / mUlampaNNAsamatte sayA jaye samatA dhammamudAhare munnii| suhume u sayA alUsae No kujhe No mANI mAhaNe // 6 // chAyAprajJAsamAptaH sadA jayet samatA dharmamudAharenmuniH / sUkSme tu sadA ulUSako no krudhyenno mAnI mAhanaH // 6 // avalambana karake zAstrokta saMyamamArga meM hI vicaraNa kareM / abhiprAya yaha hai ki ghora, ghoratara aura ghoratama parIpaha aura upasarga Ane para bhI saMyamamArga se kadApi vicalita na ho / karma ke kAraNa hI jIvane isa cAturgatika saMsAra meM bhramaNa kiyA hai, kara rahA hai aura karegA, aisA vicAra kara, vivekI puruSa chaha bAtoM ko jAnatA hai, isa zikSA ke anusAra manuSyajanma, AryakSetra sukula meM utpatti, cintAmaNi ke samAna durlabha sarvajJa prarUpita zAsana, suguru aura sudharma ko prApta karake jinendra pratipAdita siddhAnto kA anusaraNa karane vAle dharma kA avalambana karake yadi kamenijarA na kI to saba vRthA hai / aisA vicAra karake saMyama kA hI pAlana karanA cAhie // 5 // samAna vinayanuM AcaraNa karIne zAstrokata saMyamamArga mAM vicaraNa kare. tAtparya e che ke ghera gheratara, ane gheratama parISaha ane upasargo AvI paDe te paNa sAdhue saMyamanA mArgamAMthI vicalita thavuM joIe nahIM. 'karmane kAraNe ja che A cAra gati vaLA saMsAramAM bhramaNa karyuM che, kare che ane karaze, e vicAra karIne vivekI puNya cha pAtAne ta cha. te 7 vAto nIce pramANe che. (1) manuSya kama, (2) mAyakSetra, (3) sugamA utpatti, (4) cintAmaNi 2lna samAna huna sarvajJa pra3pita zAsana, (5) suguru ane (6) sudharma. teNe e vicAra kare joIe ke ATalI ATalI anukULatAe mane maLI che, te jinendra pratipAdita siddhAMtanuM anusaraNa karanArA dharmane AdhAra laIne je karmanI nirja karavAnI pravRtti nahIM karuM te A badhI anukULatAe vyartha jaze. A prakArano vicAra karanAra muni game tevI viSama paristhitimAM paNa saMyamamAM sthira rahI zake che. e gAthA che paNa For Private And Personal Use Only
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru a. 2. u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 547 anvayArthaH(paNNAsamatte) prajJAsamAptaH paTuprajJa ityarthaH, muNI muniH sAdhuH (sayA) sadA (jaye) jayet kapAyAn tathA (samayAdhamma) samatAdharmam samatayA ahiMsAlakSaNaM dharmam (udAhare)=udAharet (suhume u) sUkSme tu saMyamaviSaye (sayA) sadA (alUsae) ulUpako'virAdhako bhUtvA tiSThet (No kujjha) no naiva krudhyet tathA (No) naiva (mAhaNe) mAhanaH sAdhuH (mANI) mAnI-mAnavAnbhavedvA iti // 6 // TIkA 'paNNAsamatte' prajJA samAptaH pUrNatayA jJAnavAn paTuprajJaityarthaH 'muNI' muniH sAdhuH pravacanamaMtA athavA jIvAditatvAvagatA muniH 'sayA' sadA 'jaye' jayet sUtrakAra phira upadeza karate haiM-"paNNAsamatte" zabdArtha-'paNNAsamatte-prajJAsamAptaH' pUrNabuddhimAn 'muNI-muniH' sAdhu 'sayA-sadA sarvadA 'jaye--jayet' kaSAyoM ko jIte 'samayAdhamma--samatA dharmam' samatArUpa dharma ko arthAt ahiMsA lakSaNa dharma ko 'udAhare--udAharet' upadeza kare 'muhume u-sUkSme tu saMyamake viSaya meM 'sayA--sadA' hamezAM 'alUsaealUSakaH' avirAdhaka hokara rahe 'No kujJa-no krudhyet' tathA krodha na kare 'No mAhaNe mAnI--no mAhanaH mAnI' evaM sAdhu mAna kI abhilASA na kreN||6|| -anvayArthakuzala prajJAvAlA mahAn muni sadaiva kaSAyoM kA jItatA rahe samabhAva se ahiMsAdharma kA upadeza kare, saMyama kI virAdhanA na kareM, krodha na kare aura mAna na kare // 6 // -TIkArthapUrNatayA jJAnavAn tathA jIvAdi tatvo kA jJAtA muni sadA kaSAyoMko sUtrA2 vI upaheza mA cha - "paNNAsamaro" tyA - zahAtha-'paNNAsamatte-prajJAsamAptaH' pU muddhiI 'muNI muniH sAdhu 'sayAsadA sarvahA 'jaye-jayet' pAyo nete 'samayAdhamma-samatAdharma m' samatA35 dharmane arthAt maDiMsA sakSa dhrmni| 'udAhare-udAharet upadeza 42 'suhume u-sukSme tu sayabhanA viSayamA 'sayA-sadA' / 'alUsae-alUSakaH' virA54 thane 2 che. 'No kujjhe-no krudhyet' tathA Adhu nA 42 'No mAhaNe mAnI' - no mAhanaH maanii| avam sAdhu mAnane abhilASI na bane dA kuzala prajJAvALe mAhana (mA haNo, mahiNene upadeza ApanAra), muni sadI kalAne chatata rahe, samabhAvathI ahiMsA dharmane upadeza kare, ke na kare ane mAna na kare. dA -ttiipUrNatayA jJAnI tathA jIvAdi tanA jJAtA evA munie sadA kaSAyone jItavA __ -sUtrAtha For Private And Personal Use Only
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 548 kaSAyaM jayet uktaMca bhagavatA "koho yamANo ya aNiggahIyA mAyA ya lobho ya pavaDDhamANA / cAri ee kasaNA kasAyA sicaMti mUlAI puNadhbhavassa iti ityA dhanuzAsanena kaSAyANAM bhavabIjatAmAkalayya tAn pariharedityarthaH / tathA 'samayadhammaM samatAdharmam ahiMsAlakSaNam ' udAhare' udAharet = ahiMsAlakSaNadharmasyaivopadezaM kuryAt, (muhume u ) sUkSmetu saMyamaviSaye aguru adhIra purupairanuSTAtumazakyatvameva saMyamasya sUkSmatvam | 'sayA' sadA 'alUsaye' alUSakaH avirAdhakaH san tathA 'No kujjhe' 'no kudhyet' 'No mANI mAhaNoM' no mAnavAnbhavenmuniriti / karmanirjasa kAmI meghAvI sAdhuH kaSAyaM sadA jayet / tathA ahiMsAdidharma sadopadizet jIte / bhagavAna ne kahA hai- " koho ya mANo ya aNiggahiyA" ityAdi / krodha aura mAna para yadi aMkuza na rakkhA jAya aura mAyA tyAga lobha baDhate jAe~ to yaha cAroM kaSAya punarbhava ke mUla ko sIMcate haiM, arthAt vAraMvAra janmamaraNa ke kAraNa hote haiM / ' sUtrakRtAGgasUtre isa Agama ke anusAra kaSAyoM ko saMsAra kA bIja (kAraNa) samajha kara tyAganA cAhie | tathA samatAdharma arthAt ahiMsA kA upadeza kareM / yahAM sUkSma kA artha saMyama haiM, kyoMki jo puruSa dhairyavAna nahIM haiM, vaha saMyama kA pAlana nahIM kara sakatA / ataH tAtparya yaha huA ki munisaMyama kA virAdhaka na bana kara krodha na kareM, na mAna kare, mAyA na kare, lobha na kare / bhAvArtha yaha hai ki karmanirjarA kA abhilASI, medhAvI sAdhu sadaiva kapAya ko jIte, samabhAva se ahiMsA dharma kA upadeza de tathA kadApi saMyama kI virAdhanA na For Private And Personal Use Only hame lagavAne udhuM cheDe- "kAhI ya mANo ya aNiggahiyA" ityAhi- "le adha ane mAna para aMkuza rAkhavAmAM na Ave ane mAyA tathA lAbha vadhatAM jAya, te A cAre kaSAyA punavanA mULane siMcanArA thaI paDe che, eTale ke vAravAra janma maraNanA kAraNabhUta thaI paDe che A Agama anusAra kaSAyAne saMsAranA bIja (kAraNa) rUpa samajIne temane tyAga karavo joie. sAdhue samatA dharmonA eTale ke ahiMsA dharma ne upadeza ApavA joie. ahIM "sukSma" nA artha 'sa'yama' che, kAraNa ke je puruSa hai vAn hAtA nathI, te sayamanu pAlana karI zakatA nathI. A kthananA bhAvArtha e che ke munie saMyamanA virAdhaka banavuM joie nahIM, teNe krAya karavA joie nahI mAna karavu joie nahIM. mAyA karavI joie nahI ane lAbha karavA jAie nahI. eTale ke karmInI nirA karavAnI abhilASAvALA medhAvI sAdhue sadA kaSAyAne jItavA joie, samabhAvathI ahiM sAdhanA upadeza devA joie. tathA kadI paNa saMyamanI virAdhanA
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zra a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 549 samabhAvataH / tathA saMyamAnuSThAnaM kadApi na virAdhayet / tADito'pi krodhaM na kuryAt tathA lokaiHpUjito'pi abhimAnagarvAdikaM nodvahediti bhAvArthaH // 6 // bahujaNaNamaNami ityaadi| bahujaNaNamaNami saMvuDo sabarhi gare aNissie / hadaiva sayAnAvile dhammaM pAdurakAsI kAsavaM // 7 // chAyA bahujananama ne saMvRtaH sarvAtheSu naro'nizritaH / hUda iva sadA'nAvilo dharma prAdurakApItkAzyapam // 7 // (bahujaNanamaNami) vahajananamane bahubhirjanainamasyamAne dharme (saMbuDo) saMvRtaH kreN| tADanA pAkara bhI krodha na kare aura logoM dvArA pUjita hokara bhI abhimAna garva Adi na kareM // 6 // "bahujaNaNamaNami" ityAdi / zabdArtha-bahujaNaNamaNami--bahujananamane' adhika janoM se namaskAra kara ne yogya dharma meM 'saMvuDo--savRtaH' sAvadhavyApArarahita 'Nare-naraH' muni 'savva hi--sarvArthapu' sabhI padArthoM meM mamatA ko haThAkara 'hada iva-hRda ica' tAlAva ke jaisA hokara 'kAsavaM--kAzyapam' kAzyapagotrI bhagavAna mahAvIra svAmI ke 'dhamma--dharmam ahiMsAdharmako 'pAdurakAsI--prAdurakArpot' pragaTa kare // 7 // -anvayArthabahujanoM dvArA namaskaraNIya dharma meM sAvadhavyApAra se rahita putra karavI joIe nahIM kadAca koI kara zabdo kahe ke mAra mAre, ke tiraskAra kare te paNa teNe kAdha kare jAIe nahIM, ane pitAnI pUjA, satkAra Adi thAya, te abhimAna karavuM joIe nahIM do "bahujaNaNamaNa mi" pratyAhi - __zahA---'bahujaNaNamaNa mi-bahujananamane maEi: bhAsAthI nbhH||2 42vA yogya yamamA vuDo-saMvRtaH' sAvadha vyApAra sahita 'Nare-namaH' muni sabaThehi sarvAtheSu' wdhA pahAryobhA bhabhatAne TAvIne 'hara iya-hUdaiva' tasAvanI ma 'sayA-sadA sahA 'aNAvile-anAvilo nima OMne 'kAsavaM-kAzyapam' AyapatrI magavAna mahAvIra 2vAbhAnA 'dhamma-dharma m' 'sA ghamane 'pAdurakAsI- prAdurakA(n' pragaTa 42 // 7 // -suutraathjanasamUha dvArA namaskaraNIya, dharmamAM sAvadha vyApArathI rahita, putra, patnI dhana, For Private And Personal Use Only
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra sAvadhamArgarahitaH gare' naraHmanuSyaH (savvadehi)sarvArtheSu putra kalatradhanadhAnyAdiSu (aNi ssie) anizritasarvavastuviSayakamamatArahitaH, (hada iva) hRda : iva (sayA) sadA (aNApile) anAvilaH nirmalaH (kAsavaM) kAzyapam kazyapagotrotpannamahAvIram (dhamma) dharmam mahAvIrasvAminaH ahiMsAlakSaNaM dharmamityarthaH / (pAdurakAsI) prAdurakArSit prakaTaye dupadizediti yAvat // 7 // TIkA 'bahujaNaNamaNami' bahujananamane aneka puruSairnamaskriyamANadharme, saMvuDo, 'saMvRtaH' sAvadhavyApArarahitaH san 'NareM naro muniH 'savvaTehiM sarvArtheSu sarvatra vastuni aihikA''muSmikAdau mmtvrhitH| 'hUda iva hRda iva 'sayA' sadA aNAvile anAvilo'tizayena vizuddho nirmala iti yAvat san kAsavaM kAzyapagotrotpannasya bhagavato mahAvIrasya 'dhamma' dharmam mahAvIrapratipAditA'hiMsApradhAnadharmam / pAdurakAsI' prAdurakArpita , prakaTayet, sAdhuriti / ApatvAd bhUtakAlanirdezaH / kalatra dhana dhAnya Adi samasta padArthoM ke mamatva se rahita tathA sarovara ke samAna sadA nirmala puruSa-sAdhu mahAvIra svAmI ke dharmakA upadeza kare // 7 // __-TIkArtha bahuta logoMke dvArA namaskAra karane yogya dharma meM sAvadha vyApAra se rahita hokara muni isa loka saMbaMdhI tathA paraloka saMbaMdhI sabhI vastuoM meM mamatva rahita hokara tathA sarovara ke samAna sadA atyanta nirmala yA vizuddha hokara kAzyapagotra meM utpanna bhagavAn mahAvIrake ahiMsA pradhAna dharmako prakAzita kare / 'pAdurakAsI' yahA~ bhUtakAlakA jo prayoga kiyA gayA hai so ArSa honeke kAraNa samajhanA cAhie / dhAnya, Adi samasta padArthonA mamatvathI rahita tathA sarovaranA samAna sadA nirmaLa puruSe (sAdhue) mahAvIra svAmInA dharmane upadeza kare joIe che A che -ttiighaNuM leke dvArA namaskaraNIya (namaskAra karavA yogya) jaina dharmanI samyapha prakAre munie ArAdhanA karavI joIe, teNe sAvadha vyApArathI rahita thaIne tathA A leka ane paraleka saMbadhI saghaLI vastuonA mamatvane tyAga karIne, sarevaranA jaLa samAna atyanta nirmaLa athavA vizuddha thaIne, kAzyapa getramAM utpanna thayelA bhagavAna mahAvIranA mAhisA dhamanI upadeza mApako naye. "pAdurakAsI mahI (bhUtAno prayoga thaye che te ArSa hovAne kAraNe thaye che, ema samajavuM. For Private And Personal Use Only
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.zru. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 551 ___ ahisAdharmasya sukhakArakatvAt bahubhiloMkaH narAmarAdibhiH sarvadA namaskArayogye dharme sadA samAhito muniH dhanadhAnyAdibAhyAbhyantarapadArthe sarvadA'nAsakto hRdajalam iva nirmalo bhUtvA bhagavato lokanAthasya kAzyapagotrotpannasya mahAvIratIrthakarasyA'hiMsAdipradhAnakaM dharma prakaTIkuryAditi bhAvaH / dhrmvissye'bhykumaarkthaavijnyeyaa| ___'bahubhirmAnyadharmeSu jainadharmaH paraH smRtaH / nirmalaH saMsthitastatra parAnupadizetsadA // 1 // gA. 7 // bahujananamaskaraNIye dharme avasthitaH sAdhu dRizaM dharma prakaTIkuryAttAdRzaM dharma darzayituM sUtrakAra upakramate / athavA upadezAntaraM kurute 'bahave pANA' ityAdi / vahave pANA puDho siyA patteyaM samayaM samIhiyA / jo moNapadaM uvaTTie viratiM tattha akAsI paMDie // 8 // tAtparya yaha hai ahiMsAdharma sukhakArI hai, ataeva vaha bahuta manuSyoM tathA devoM ke dvArA namaskaraNIya hai| muni isa dharma meM sadaiva sAvadhAna rahe / dhana dhAnya Adi samasta bAhya aura Abhyantara parigraha meM anAsakta rahe aura sarovara ke jala ke jaisA nirmala hokara lokake nAtha, kAzyapa gotra meM utpanna, bhagavAna mahAvIra tIrthakarake ahiMsA pradhAna dharmako prakaTa kreN| dharmake viSaya meM abhayakumArakI kathA jAna lenA cAhie / 'bahubhirmAnyadharmeSu' ityaadi| 'bahuta se mAnanIya dharmoM meM jainadharma utkRSTa hai aura nirmala hai ataeva usakA dUsaroM ko upadeza karanA cAhie // 7 // tAtparya e che ke ahiMsAdharma sukhakArI che, tethI ghaNA leke ane deve paNa tene namaskaraNIya mAne che tenA tarapha AdaranI daSTie jove che. munie A dharmanI ArAdhanAmAM sadA sAvadhAna rahevuM joIe. teNe dhana, dhAnya Adi samasta bAhya parigrahane tathA Abhyantara parigrahone tyAga karavo joIe ane parigrahomAM Asakita rAkhavI nahIM. teNe sarovaranA jaLanA samAna nirmaLa (vizuddha) rahIne, lekanAtha, kAzyapa getrIya, bhagavAna mahAvIra tIrthaMkaranA ahiMsA pradhAna dharmane upadeza lekene Ape joIe. ghamanA viSayamA sayabhAranI 3thA vAMcI sevA naye. 4yuM 55 cha - "bahubhirmAnya dharmaSu tyAha "jagatanA ghaNA mAnanIya dharmomAM jaina dharma utkRSTa ane nirmaLa che. tethI te dharmane lekene upadeza deve joIe" gAthA chA For Private And Personal Use Only
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 552 www.kobatirth.org chAyA bahavaH prANAH pRthak zritAH pratyekaM samIkSya samatAm / yo maunapadamupasthito virati tatrAkArSIt paNDitaH // 8 // -anvayArtha ' ( bahave ) bahavaH anaMtA : (pANA) prANAH jIvAH, ( puDho) pRthak pRthak (siyA) zritAH asmin jagati vasantItyarthaH (patteyaM) pratyekaM prANinam samaya samatAM samabhAvena (samIhiyA) samIkSya (moNapadaM) maunapadam saMyamam ( ubaDhie) upasthitaH saMyamamAzrita ityarthaH (paMDie) paMDitaH (tastha ) tatra prANighAtAdau (virati ) viratim (akAsI) akArSIt kuryAdityarthaH // 8 // -- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bahujana namaskaraNIya dharma meM sthita sAdhu jisa prakArake dharma ko prakaTa kare, use dikhalAne ke lie sUtrakAra upakrama karate haiM athavA dUsarA upadeza karate haiM ' bahave pANA' ityAdi / - sUtrakRtAGgasUtre zabdArtha - 'bahave bahavaH' aneka 'pANA - prANAH' prANI 'jIva' puDho--pRthaka ' pRthak 'siyA-- zritA:' isa jagat meM nivAsa karate haiM 'patteya - pratyekam ' pratyeka prANI ko 'samaya-samatA' samabhAva se 'samIhiyA-samIkSya' dekhakara 'moNapadaMmaunapadam saMyama meM 'upaDie upasthitaH' rahane vAlA 'paMDie - paMDita' paNDita puruSa ' tattha tatra' una prANiyoM ke ghAtase 'viratiM viratim' virati 'akAsI - akArSIt kare ||8|| -- -anvayAtha bahutase prANI pRthaka pRthaka isa saMsAra meM rahate haiM / pratyeka prANIkosamabhAva se dekha kara saMyama meM upasthita paNDita prANihiMsA Adi se virata ho // 8 // bahujana namaskaraNIya jaina dharmanI ArAdhanA karatA munie kayA prakAre dharma prakaTa karavA joie, te batAvavAne mATe sUtrakAra upakrama kare che athavA AgaLa upadeza Ape che - "bahave pANA" tyAhi zabdArtha -'bahave - bahavaH' bhane 'pANA- prANAH' prAvi 'puDho pRthak pRtha pRtha 'siyA- zritAH sA bhagatamAM nivAsa re che. 'pattaya' - pratyekam ' pratyeka prANIne 'samaya'samatA' samabhAvathI 'samIhiyA samIkSya' lene 'moNapadaM - maunapadam saMyamamA 'uccahipa'upasthitaH' rahevAvANA 'paMDie - paMDita:' paMDita 35 'tattha tatra' te prAjiyonA ghAtathI viraMti - viratim' virati 'akAsI akArSIt 42 che. For Private And Personal Use Only - sUtrArtha ghaNAM prANIe A saMsAramAM alaga alaga rahe che. pratyeka prANI tarapha samabhAvanI najare jotA thakA, saMyamamAM upasthita paMDite prANIhiMsA AdithI nivRtta thavuM leha // 8 //
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA bodhinI TIkA pra. zru.a.2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 553 TIkA .... 'bahave' bahavaH aneke ekendriyAdayo'naMtAH 'pANA' prANino jIvAH 'puDho' pRthaka pRthak 'siyA' zritAH, iha saMsAre nivAsaM kurvanti 'pattayaM pratyekaM prANiSu 'samaya' samatAM samabhAvena, 'samIhiyA' samIkSya, 'moNapadaM' maunapadaM saMyamam , 'uvahie' upasthitaH, paMDie' paNDitA sadadvivekavAn vizuddhAntaHkaraNaH / 'tattha' tatra-teSAM prANinAM ghAtAt / 'virati' viranim , 'akAsI' akArSIt kuryAditi / dazavidhaprANAnAM dhAraNAt prANA iti padena prANinaH jJAyante / athavA dharmadharmiNorabhedAt prANapadena prANA''dhArasya prANino grahaNaM bhavati / ta ete prANinaH pRthivIjalatejovAyuvanaspatikAyaprabhedabhinnAH / athavA sUkSmavAdaparyAptA paryAptanarakAdiprabhedabhinnA bahavo jIvAH iha saMsAre santi -TIkArthaekendriya Adi ananta jIva pRthak pRthak isa saMsAra meM vAsa karate haiN| pratyeka prANI para samabhAva rakhakara saMyama meM upasthita huA vivekavAn evaM vizuddha cittavAlA muni una prANiyoMke ghAtase nivRtti kare / jo daza prakArake prANoMko dhAraNa karate haiM ve 'prANI kahalAte hai ataH 'prANa' isa padase prANI samajhanA cAhie athavA dharma aura dharmI kA abheda hone se prANoM ke AdhAra 'prANI' grahaNa kara lenA caahie| - ye prANI pRthivIkAya, apkAya, tejaskAya, vAyukAya, vanaspatikAya aura trasakAya Adi aneka prakAra ke haiN| athavA sUkSma, bAdara, paryApta, aparyApta, nAraka Adike upabhedoM se bahuta prakArake haiM / ye saba isa saMsAra meM rahate haiN| -ttiiekendriya Adi anaMta jIve A saMsAramAM alaga alaga vAsa kare che. pratyeka prANI pratye samabhAva rAkhIne saMyamamAM upasthita, sat asanA viveka yukta ane vizuddha cittavALA munie te prANIonI hiMsA na karavI joIe. dasa prakAranA prANane jeo dhAraNa kare che, temane prANI kahevAya che. tethI prANu A padane "prANuM" nuM vAcaka samajavuM joIe. athavA dharma ane dhamamAM abheda mAnIne "prANuM" pada dvArA prANonA AdhAra rUpa "prANI pada grahaNa karavuM joIe. A A prANIonA pRthvIkAya, apUkAya, tejaskAya, vAyukAya, vanaspatikAya ane trasakAya Adi aneka prakAra che. athavA sUma, bAdara, paryApta, aparyApta, nAraka Adi upabhedonI apekSAe temanA ghaNA prakAre che. te badhAM prANIo A saMsAramAM rahe che. pita pitAnA sU. 70 For Private And Personal Use Only
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAso svasvakarmavazataH pRthaka pRthak nivAsaM kurvANAH te jIvAH samAnarUpeNa sukhamabhilapantaH, duHkhadveSiNazva dRzyante, iti vicArya sarvatra mAdhyasthyamavalaMbya saMyame upasthitaH, pApAnuSThAnAdvirataH paNDito medhAvI muniH prANighAtAt sadA vismediti bhAvaH / uktaMcAnyatra "virametprANighAtebhyaH saMyame hi manaH kathA / mAdhyasthyaM vAdivAdeSu vivAdo bhavakAraNam // 1 // gA. 8 // adhunA cAritrAtmaka bhedabhinna svadharmamadhikRtya sUtrakAraH upadizati-- 'dhammassa ya' ityaadi| mUlam dhammassa ya pArae muNI AraMbhassa ya aMtae Thie soyaMti ya NaM mamAiNo No lanbhaMti NiyaM parigahaM // 9 // __-chAyAdharmasya pArago munirArambhasya cAntake sthitH|| zocanti ca mamatAvanto no labhante nijaM parigraham // 9 // apane apane karma ke anusAra pRthak pRthak rahate hue ye jIva samAna rUpa se mukha kI abhilASA karate hue tathA duHkha se dveSa karate hue dekhe jAte haiN| aisA vicAra karake, saba para madhyastha bhAvakA avalambana karake saMyama meM upasthita, pApakarma se rahita paNDita puruSa sadaiva hiMsA se nivRtta rahe / anyatra kahA bhI hai- 'virametprANighAtebhyaH, ityAdi / 'prANiyoM kI hiMsA se nivRtta ho, saMyama meM mana rakkhe aura madhyasthabhAva se hi upadeza kre| vivAda saMsArakA kAraNa hai // 8 // karma anusAra alaga alaga rahetA te jIve samAna rUpe sukhanI abhilASAvALA ane duHkhane dveSa karanArA hoya che. e vicAra karIne, te saghaLA pratye madhyasthabhAva (samabhAva rAkhIne saMyamanI ArAdhanA karatA, pApakarmathI rahita ane satuM asatanA vivekvALA paMDita munie temanI hiMsAthI sadA nivRtta ja rahevuM joIe. kahyuM paNa che 3- "virametprANighAtebhyaH prtyaahite he munio ! prANIonI hiMsAthI nivRtta thAo, saMyamamAM mananI sthiratA rAkhe, ane madhyastha bhAvapUrvaka upadeza Apa. vivAda na kare, kAraNake vivAda saMsAranAM kAraNa bhUta bane che" gAthA drA For Private And Personal Use Only
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 555H anvayArtha: (dhammassa) dharmasya = zrutacAritrabhedabhinnasya (pArae) pAragaH siddhAntapAragAmI cAritrAnuSThAyI vA ( AraMbhassa) AraMbhasya sAvadyavyApArasya (aMtara) ante= paryante vahi: (Thie) sthitaH (muNI ) munirbhavati (mamAiNo ) mamatAvantaH puruSAH(soyaMti ya) zocati ca (NiyaM) nirja= svakIyam (pariggahaM) parigraham dhanadhAnyAdi bhRtaM putrAdikaM vA (gola bhaMti) nolabhate na prApnuvantItyarthaH // 9 // " aba zrutacAritrAtmaka bheda se bhinna svadharmakA sUtrakAra upadeza karate haiM dhammassa ya' ityAdi zabdArtha - 'dhammassa - dharmasya' zratacAritrarUpa dharmakA 'pArae - pAragaH' siddhAnta meM pAragAmI arthAt cAritrakA anuSThAna vAlA evaM 'AraMbhassa - AraMbhasya' sAvadha vyApAra ke ' aMtara - antake' aMta meM 'Thie-sthitaH' sthita puruSa 'muNI - muniH ' muni kahalAtA hai 'mamAiNo-mamatAvantaH 'mamatA vAle puruSa 'soyaMti ya-zocanti ca ' zoka karate haiM 'Niya- nijam' apane 'parimAhaM parigraham' parigraha ko 'No. lambhaMti - no labhante' nahIM prApta karate haiM || 9 || anvayArtha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- zruta aura cAritrake bheda se bhinna dharmakA pAragAmI arthAt siddhAnta meM pAraMgata tathA cAritrakA anuSThAna karane vAlA aura AraMbha se pare sthita puruSa hI muni hotA hai arthAt AraMbharahita muni hotA hai / mamatAvAn puruSa apane dhana dhAnya yA putrAdi rUpa parigraha ke lie zoka karate haiM, parantu unhe prApta nahIM kara sakate // 9 // Duve zrutayAritra 35 lehavANA svadharmano sUtrabhara upadeza he che "dhammassa ya" ityAhizabdArtha' - 'dhammassa - dharma' sya' zrutayastri35 dharmanA 'pAraNa- pAragaH' siddhAMtabhAM pAra gAbhI arthAt cAritramA anuSThAnavANA sevam 'AraMbhassa - AraMbhasya' sAvadha vyApAranA 'aMtara - antakaH' saMtamAM 'Thie - sthitaH' sthita pu3Sa 'muNI - muniH' muni uDevAya che, 'ma mAiNI - mamatAvantaH bhabhatAvANI 53Sa' soya tiya- zocanti ca ' zA3 42 che, 'Niya - nijam' yotAnA 'pariggaha' - parigraham' pariyahane 'No lambhati-no labhante' Apta urI zastA nathI. // 6 // sUtrA zruta ane cAritra rUpa bhedavALA svadhamanA pAragAmI eTale ke siddhAntamAM pAraMgata ane cAritranuM anuSThAna karanArA ane AraMbhathI nivRtta hAya eve puruSa ja muni kahevAne ceAgya che. mamatva bhAvayukta puruSa potAnA dhana, dhAnya, athavA putra, pautrAdi rUpa parigrahane mATe zAka kare che, parantu te temane prApta karI zakatA nathI. 59 // For Private And Personal Use Only
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra TIkA'dhammassa' dharmasyA'hiMsAdipradhAnakasya 'pArae' pAragaH 'AraMbhassa' AraM bhasya 'aMtae' antake 'Thie' sthitaH puruSaH / 'muNI' muni bhavati / dharmasya pAragAmI pumAneva munivAcyo bhavati / na tu yathAkathaMcit veSadhArI muniH pAragAmI bhavati / 'mamAiNo' mamatAvantaH puruSAH gRhasthAH, 'soyaMti ya' parigrahama-zocaMtiM ca cintAM kurvanti / 'NiyaM' svakIyam 'pariggaha' parigraham dhanAdibhRtaM putrAdikaM vA, 'No labbhaMti' no labhate na prApnuvanti / yaH puruSaH dharmasya pAragAmI tathA ArambharahitaH sa muni bhavati mamatAvanto jIvAH parigrahArtha zocanti / tathA te zokaM kurvANA api parigrahaM na prApnuvanti / yathA svakIyAM chAyAM tadanugacchannapi na labhate / TIkArtha__ahisA Adi jisa meM pradhAna hai aise dharmakA pAragAmI tathA AraMbha se rahita puruSa muni kahalAtA hai arthAt dharmakA pAragAmI puruSa hI muni zabda ke dvArA kahane yogya hotA hai, kevala munikA veSadhAraNa karanevAlA cAhe jo puruSa muni nahIM kahalA sakatA / mamatAvAn gRhastha apane parigraha dhanAdi yA putrAdi ke lie cintA karate haiN| lekina use prApta nahIM kara pAte haiM / tAtparya yaha hai ki jo puruSa dharma kA pAragAmI hotA hai aura AraMbhase rahita hotA hai, vahI muni ho sakatA hai / mamatAvAle puruSa parigraha ke lie zoka karate haiM, magara zoka karate hue bhI ve parigraha ko prApta nahIM kara sakate haiM / jaise apanI chAyA ke pIche pIche dauDanevAlA chAyA ko nahIM pA -ttiiahiMsA Adi jemAM pradhAna che evA dharmamAM pAraMgata ane AraMbhathI rahita puruSa ja muni gaNAya che. eTale ke dharmamAM pAraMgata hoya ane AraMbhane jeNe tyAga karyo hoya evA puruSane ja "muni" kahI zakAya che. kevaLa munine veSa dhAraNa karI levAthI ja. "muni" banI zakAtuM nathI, mamatva (mUchabhAva) vALA puruSe potAnA parigrahane mATe (dhana, dhAnya, putra, kalatra Adi parigrahane mATe) cintA karyA kare che, paraMtu teo tene prApta karI zakatA nathI. ' A kathanane bhAvArtha e che ke je puruSa dharmane pAragAmI hoya che, ane AraMbhathI rahita hoya che, te puruSa ja muni thaI zake che, mamatAbhAvavALA puruSe parigrahane mATe 'cihnita rahe che, paraMtu te chatAM paNa teo dhanAdi parigrahane prApta karI zakatA nathI. jevI rIte pitAnA paDachAyAne pakaDavA mATe paDachAyAnI pAchaLa doDate puruSa paDachAyAne For Private And Personal Use Only
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA bodhimI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 svaputrebhya bhagavadAdinAthopadeza 57 tathA parigrahA'bhilASukANAM parigraho durlabho bhavatIti / prayatamAnA api parigraha na prApnuvantItyatastebhyotinivRtto niyamataH saMyamArthameva prayatnaM kuryAt // 9 // punarapi sUtrakAra Aha-'ihaloga ityAdi / mUlam - iha loge duhAvahaM viu paraloge ya duhaM duhAvahaM / viddhaMsaNadhammameva te itivijja ko gAramAvase // 10 // chAyA-- ihaloke duHkhAvahaM vidyAH paraloke ca duHkhaM duHkhAvaham vidhvaMsanadharmameva tat iti vidvAnko'gAramAvaset // 10 // sakatA, usIprakAra parigraha kI abhilASA karanevAloM ko parigraha durlabha hotA hai / jaba prayatna karane para bhI parigraha nahIM prApta hotA to usa se nivRtta hokara niyama se saMyama ke lie hI pravRtti karanA ucita hai // 9 // sUtrakAra punaH kahata haiM--"iha loga-- ityAdi / / zabdArtha-'iha-iha' isa loge--loke' loka meM arthAt saMsAra meM 'duhAvaI-- duHkhAvaham' duHkha janaka 'paraloge ya-paraloke ca' aura paraloka meM bhI 'duI--duHkham' duHkha 'duhAvaham--duHkhAvaham' duHkha kAraka hai 'viu'-vidyAH' aisA jAno 'taM--tam' vaha dhana 'viddhaMsaNadhammameva'--vidhvaMsanadharmameva nAzavAna svabhAva vAlA hai 'iti vijja-iti vidvAn' yaha jAnane vAlA ko -kaH' kauna puruSa 'agAraM--agAram' gRhavAsa meM 'Avase-Avaset' nivAsa kara sakatA hai // 10 // pakaDI zakatA nathI, eja pramANe parigrahanI abhilASA rAkhanArane parigrahanI prApti durlabha thaI paDe che. je prayatna karavA chatAM paNa parigrahanI prApti thavAnI ja na hoya, te tenAthI nivRtta thaIne saMyamane nimitta ja avazya pravRtti karavI, eja ucita che. gAthA lAla qNI sUtrA2 4 cha - "ihaleoga" tyA zahAtha-daha-iha' yA 'loge-loke' soma marthAt saMsAramA 'duhAvaha-duHkhAvahama na paraloge ya-paraloke ca' bhane 52somA 54 'duha-duHkham' 5 // 24 cha, 'viu-vidyA' se 'ta-tamta dhana viddha saNadhammameva-viva sanadharma meSa' nAzavAn svabhAvAnucha 'iti vijja-iti vidvAn' mA pramANe zuvAvA! 'ko-ka' dhyo 535 'bhagAra-aMgAram, pravAsamA 'Avase--Avatse nivAsa 42 cha? // 10 // For Private And Personal Use Only
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrachatAso anvayArthaH(iha) ihAsmin (loge)loka saMsAre duhAvahaM (duHkhAvahaM) duHkhajanakaM (paralogeya) paraloke ca (duI) duHkham (duhAvahaM) duHkhAvaha dukhotpAdakamiti 'viu' vidhA:jAnIyAH tathA tadupArjitamapi (taM) tat dhanam (viddhasaNadhammameva) vidhvaMsanadharmameva kSaNabhaMguram (itibijja) iti vidvAn evaM jAnan (ko) kaH medhAvIpuruSaH, (agAraM) agAraM gRham (Avase) Avaset , ihaloke paraloke duHkhadAyi vinazvaraM dhanAdikaMjAnan kaH pumAn gRhavAsaM kuryAditi // 10 // TIkA-- suvarNarajatAdirUpaparigrahadhanam iha ' asmin phalabhogasAdhane jagati, 'duhAvaha duHkhAvahaM duHkhajanakaM bhavati, ca 'paraloge-paraloke, upasthitazarIratyAgAnantaraparazarIraprApakaloke svargAdAvapi, 'duhAvaha' duHkhAvahameva duHkhajanakameva, 'viu' vidyAH he vivekin iti jAnIyAH, suvarNarajatadhanadhAnyasvajanaparigrahANAM -anvayArtha- dhana isa loka meM duHkhajanaka hai aura paraloka meM bhI duHkharUpa tathA duHkho kA janaka hai, aisA samajho / upArjita kiyA huA dhana bhI vinAzazIla hI hai| aisA jAnatA huA kauna medhAvI puruSa gRhavAsa kregaa| dhana Adi ko iha loka paraloka meM duHkhaprada tathA vinAzazIla jAna kara kauna puruSa gRhavAsa karegA // 10 // TIkArthasuvarNa rajata Adi parigraha isa phala bhoga ke sAdhana loka meM duHkha janaka hai aura paraloka meM arthAt upasthita zarIra ke tyAga ke pazcAt dUsare zarIra ko prApta karAnevAle svarga Adi loka me bhI duHkhakA janaka hI hai| -suutraathdhana A lekamAM paNa duHkha janaka che ane paralokamAM paNa duHkharUpa tathA duHkhanuM janaka che, evuM samaje. upArjita kareluM dhana paNa vinAzazIla ja che. A vAtane samajatA kaye medhAvI puruSa gRhavAsane pasaMda karaze? dhana Adine Aleka ane paralekamAM lakha janaka tathA nAzavaMta jANIne kaye puruSa grahavAsa (gRhastha jIvana) ne svIkAraze? 10 -ttiiathsonuM cAMdI Adi parigraha phaloganA sAdhanarUpa AlekamAM paNa duHkhajanaka che ane paralekamAM paNa duHkhajanaka che. eTale ke vartamAna manuSya bhavasaMbaMdhI AyuSya purU karIne parabhavamAM-svarga, naraka AdimAM utpanna thayA bAda paNa duHkhajanaka ja che. he vive. For Private And Personal Use Only
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 559 duHkhajanakatvamuktam / tathAhi 'arthAnAmajane duHkhaM, arjitAnAM ca rakSaNe / Aye duHkha vyaye duHkhaM dhigAH kaSTasaMzrayAH // 1 // tathA- 'yathA hyAmiSamAkAze pakSibhiH zvApadai bhuvi / bhakSyate salile nakai stathA sarvatra vittavAn / / 2 / / rAjataH salilAdagne caurataH svajanAdapi / nityaM dhanavatAM bhIti dRzyate bhuvi sarvadA // 3 // he vivekI ! yaha bAta samajho / suvarNa rajata dhana dhAnya svajana Adi parigraha duHkhajanaka kahe gae haiM, yathA- 'arthAnAmajene duHkham' ityAdi / .. dhanake upArjana karane meM duHkha hai, phira upArjita kiyekI rakSA karane meM duHkha hai, Aya (prApta) hone para duHkha hai aura vyaya (naSTa) hone para bhI duHkha hotA hai / isa prakAra kaSToM ke AdhAra isa dhanako dhikkAra hai / tathA- 'yathA hyAmiSamAkAze' ityAdi / jaise mAMsa AkAzameM pakSiyoM ke dvArA pRthvI para hiMsaka jantuoM ke dvArA aura pAnI me magara macchoM dvArA khAyA jAtA hai, usI prakAra dhanavAn ko mI loga saba jagaha nigala jAnA cAhate haiM / 'rAjataH salilAdagne ityAdi, ' dhanavAnoM ko rAjA se, jala se, agni se, caura se yahAM taka ki svajanoM se bhI nirantara bhaya banA rahatA hai ! isa dharatI para sadA yahI dekhA jAtA hai| kavAna puruSa! A vAta samajI le. sonuM, cAMdI, Adi rUpa dhanane, tathA dhAnya, svajana mAhi parigrahane anyatra na 4aa cha- " arthAnAmajane duHkham" tyAdi "dhana kamAvAmAM duHkha sahana karavuM paDe che, upArjita dhananI rakSA karavAmAM paNa duHkha sahana karavuM paDe che. dhana prApta thAya te paNa duHkharUpa thaI paDe che ane tene nAza thAya tyAre paNa duHkhaja thAya che. A prakAre je dhana kaNonA AdhAra rUpa che, te dhanane ghi cha ! tathA-"yathA hyAmiSamAkAze" tyaalejevI rIte AkAzamAM pakSIo dvArA, pRthvI para hiMsaka prANIo dvArA ane jaLamAM magaramo dvArA, mAMsa khavAya che, e ja pramANe dhanavAnanA dhanane paNa haDapa karI javAne leke talasI rahyA hoya che. jemAM mAMsane TukaDe prApta karavAne uparyukta je prayatna karatA hoya che. tema dhanavAnanA dhanane paNa game te rIte prApta karavAne ce tarapha leke mAzAdhI 2 DAya che. tathA-"rAjataH salilAdagne" tyA "dhanavAnAne bhezA rAnI, nI; malinA, ana yAranI laya 2 / / 42 cha, eTaluM ja nahi paNa svajanane bhayapaNu niraMtara rahyA ja kare che. " For Private And Personal Use Only
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtArane tathA sevAdayo dhanopArjanasAdhana bhUtAsteca taM duHkhayanti / taduktam-"dapyadurIzvara dvAHstha daMDacandrArdhacandrajAm / vedanAM bhAvayan prAjJaH kaH sevASvanurajyate // 4 // paralokepi hi jIvAH hiraNyasvajanAdikamamatvajanitakarmajanyaM narakanigodAdilakSaNaM duHkhamanubhavanti / 'taM, tat viddhaMsaNadhammameva vidhvaMsanadharma kSaNabhaGguram 'iti vijja, itijAnan 'kA' kaH 'agAraM' AgAraM gRham 'Avase' Avaset gRhapAzaM vadhnIyAt / prabalamohahetukaM kuTuMbaparivArAdikazatru mitramiva manyamAnAnAM teSAM duHkharUpA eva gRhAdayaH / isake atirikta dhanopArjana ke sAdhana jo sevA Adi haiM, ve bhI manuSya ko dukhI. banAte haiN| kahA bhI hai 'dRpyadurIzvara dvAHstha' ityaadi| ghamaMDI evaM duSTa svAmI ke dvAra para sthita manuSya ko daMDa candra yA artha cakra se hone vAlI vedanAkA vicAra karanevAlA kauna puruSa sevA meM anurakta hogA ? koI nahIM / ' paraloka meM bhI jIva hiraNya evaM svajanAdi ke mamatva se utpanna hue karmoMse janya naraka nigoda Adi ke duHkhakA anubhava karate haiN| isake atirikta dhana vinAzazIla hai| esA jAnatA huA kauna gRhake baMdhana meM baMdhegA ! arthAt kauna gharake phaMde meM paDegA prabala mohanIya karma meM kAraNa kuTumba parivAra Adi zatruko mitra ke samAna mAnane vAloMke lie ve duHkha rupa hI . - vaLI "dhane pArjana karavAnA sevA Adi je sAdhana che, te sAdhane dvArA paNa mANasane duHkhI thavuM paDe che -kahyuM paNa che ke* "ghamaMDI ane duSTa svAmInA dvAra para sthita puruSane tenI sevA svIkAranAra puruSane daMDa, apamAna, ardhacandra (gaLacI pakaDIne bahAra hAMkI kADhave tenuM nAma ardhacandra pradAna che) Adi rUpa vedanA bhegavavI paDe che. A prakAranI vedanAne vicAra karanAra karyo puruSa sevAmA anu24ta thaze ? (as nahI)" / * sonuM cAdI Adi dhananA tathA svajanAdinA parigrahane kAraNe upArjita mehanIya karmanA udayathI ne naraka nigoda Adi paTelekamAM paNa duHkhanuM vedana karavuM paDe che, vaLI dhana vinAzazIla che. A vAtane samajanAra ke puruSa gRhanA bandhanamAM baMdhAze? A vAtane samajanAra keI paNa puruSa gRhanA kaMdAmAM phasAze nahIM. prabaLa mehanIya pharmanA udayane kAraNe kuTuMba, parivAra Adi zatruone mitra rUpa mAnanAra puruSane mATe For Private And Personal Use Only
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 561 taduktam- 'dArAH paribhavakArAH bandhujano bandhanaM viSaM viSayAH / ko'yaM janasya moho ye ripavasteSu suhRdAzAH // 1 // suvarNarajatAdikaM svajanaparivArAdikam ihalaukikaM pAralaukikaM ca sarva duHkhajanakameva / tathA ime padArthA vinazvarA eva, ityevaM vidvAn kaH puruSaH gRhavAsa svIkuryAta, na ko'pi kariSyatIti bhAvaH // 10 // punarapi upadezAntaraM brUte sUtrakAraH- 'mahayaM' ityAdi / mUlam mahayaM parigovaM jANiyA jAvi ya baMdaNapUyaNo iha / suhune salle duruddhare viumaMtA payahija saMthavaM // 11 // chAyA-- mahAntaM parigopaM jJAtvA yApica vandanapUjaneha / sUkSme zalye duruddhare vidvAnparijahyAtsaMstavam // 11 // haiM / kahA bhI hai--'dArAH paribhavakArAH ityAdi / 'patnI parAbhava karane vAlI hai, bandhu jana bandhana rUpa hai, aura viSaya viSake samAna haiM phira bhI na jAne kaisA hai manuSyakA yaha moha ki jo zana hai unhe vaha mitra samajhatA hai / - sonA cAMdI aura svajana parivAra Adi isa loka saMbaMdhI aura paraloka saMbadhI saba daHkhajanaka hI hai| tathA ye padArtha vinAzazIla haiN| aisA samajhane vAlA kauna gRhavAsa svIkAra karegA ? koi bhI nahIM karegA // 10 // sUtrakAra phira upadeza karate haiM-"mahayaM" ityaadi| ___ 'zabdArtha-mahayaM-mahAntam' saMsArikajIvoMkA paricaya-mahAn parigovaMparigopam' paMka hai aisA 'jANiyA-jJAtvA' jAna kara 'jAvi ya-yApi ca' tathA temA duHma 354 che. yuM che -"dAgaH paribhavakArAH" tyAha patnI parAbhava karanArI che, badhujana bandhana rUpa che, ane viSaya (kAmaga) viSa rUpa ja che. chatAM mehane vazavatI banela manuSya je zatruo che temane mitrarUpa gaNe che, e kevA AzcaryanI vAta che!" senuM, cAMdI, svajana, parivAra Adi parigraha A leka ane paralokamAM duHkha utpanna karanAra ja che. vaLI A padArtho vinAza zIla che. A vAtane samajI janAra koI paNa vivekI puruSa gRhavAsa (gRhastha jIvana)ne svIkAra karaze nahIM, paraMtu tene tyAga karIne saMyamanA mArge vicaraze. e gAthA 1. paNI sUtrA2 vizeSa upaheza mA cha - "mahayaM tyAha zahAtha-'mayaM-mahAntam' sAMsavAno pazyiya bhADAn parigovaM-parigopam' A45 cha o 'jaNiyA-jJAtvA' zIne 'jAviya-yApi ca tathA iha-iha / sU. 71 For Private And Personal Use Only
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 562 sUtrakRtAce anvayArtha:(mahaya) mahAntam (parigova)parigopam paMkam iti (jANiyA) jJAtvA (jAvi ya) yApica (ihaM) iha asmin loke (vaMdaNapUyaNA)vaMdanapUjanA kAyAdibhirvandanaM vastrapAtrAdibhizca satkAraH, etatsarva karmopazamanaM phalamiti jJAtvA tatrAbhimAnA na vidheyaH, yataH (viumaMtA) vidvAn sadasadvivekajJaH, garvaH (muhume) sUkSmam (salle) zalyam vartate, sUkSmatvAcca (duruddhare) duruddharaM duHkhenoddhatuM zakya te, ataH (saMyavaM) saMstavaM paricayam (payahijjA) parijahyAt-parityajediti // 11 // TIkA 'mahaya, mahAntaM sAMsArikajIvAnAM paricayarUpaM mahAntaM parigopa' parigopaM-paMkam, gopa: paMkaH sa dravyabhAvabhedAd dvividhaH tatra dravyataH kuTuMbAdirUpaH bhAvata jo bhI 'ihaM-iha' isaloka meM 'vaMdaNapUyaNA-vandanapUjanA vaMdana pUjana hai use bhI karma ke upazamakA phala hai aisA jAnakara 'viumaMtA-vidvAn puruSa garva na kare kyoMki garva 'muhume-sUkSmam' sUkSma 'sarale-zalyam' zalya hai 'duruddhare-duruddharaM' usakA uddhAra karanA kaThina hai ataH 'saMthavaM-saMstavam' paricayako 'payahija-parijahyAt' tyAga kare // 11 // -anvayArtha__sAMsArika janoM kA paricaya mahAna kIcaDa hai, aisA jAnakara aura yaha jo vandana pUjA Adi hai so karma ke upazama kA phala hai aisA jAnakara isake prApta hone para abhimAna nahIM karanA caahie| abhimAna sUkSma zalya hai aura sUkSma hone ke kAraNa usakA nikalanA bahuta kaThina hai, aisA samajhakara vidvAn puruSa paricaya kA tyAga kareM // 11 // . -TIkArthasAMsArika jIvoM kA paricaya mahAn paMka (kIcaDa) hai vaha paMka do prakAra Dobha 'vadaNapUranA-vaMdanapUjanA' na pUna cha tene pa65 manA upazamanu 30 onAzIne 'viumaMtA-vidvAna' bhuddhimAna pu35 milimAna na 42 bha malibhAna 'suhamesakSmam' sUkSma 'salle-zalyam' zalya cha 'duruddhare-duruddharaM' tena dhAra 423 // 4414 cha. mata: saMthava-sastavam' pshyiyn| 'payahija-parijAhyAt' tyAga 42vI. // 11 // ___- sUtrAtha' -. sAMsArika janene paricaya mahAna kIcaDa samAna che, evuM samajIne sata asanA viveka yukta sAdhue tene tyAga kare joIe. A je vandana, pUjana Adi che, te karmanA upadezanuM phaLa che, evuM samajIne vandana, pUjana Adi thAya tyAre abhimAna karavuM joIe nahIM. abhimAnasUkama zalya (kATA) samAna che. jema sUkama zalyane kADhavAnuM ghaNuM ja muzkela thaI paDe che. e ja pramANe abhimAnane kADhavAnuM kArya paNa duSkara thaI paDe che tethI sAMsArika paricayane tyAga kare eja vidvAna puruSane bhATa lathita che. For Private And Personal Use Only
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samaSArtha bodhinI TIkA pra.a. a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 563 AsaktirUpazca taM 'jANiyA' jJAtvA muniH parityajet / atha ca 'jAvi ya yApi ca 'iha' asmin leoke 'vaMdanapUyaNA, vandanasatkArAdikam, tadapi anarthamUlamiti jJAtvA 'viumaMtA' vidvAn jJAnavAn garva na kuryAt , garyo hi 'suhume, sUkSmam 'salle, zalyam 'duruddhare' duruddharaM bhavati, duHkhena tasyoddhAraH kartuM zakyate / tathA 'saMthavaM, saMstavam , paricayAdikaM tyajet / sAMsArikajIvAnAM paricayo mahAn paMka iti jJAtvA muniH sAMsArikajIvaiH paricayaM na kuryAt / tathA vandanasatkArAdikamapi anarthamUlamiti jJAtvA garva na kuryAt / yato gau~ nitarAM sUkSma zalya iva bhavati, duHkhena tasyoddhAraH kartuM zakyate / ato mokSAbhilASiNA garvaH kA hotA hai dravyapaMka aura bhAvapaMka / dravyapaMka kuTumba Adi hai aura bhAvapaMka Asakti hai| aisA jAnanA caahie| phira yaha jo vandana pUjana hai arthAt kAya Adi ke dvArA kiyA jAne vAlA satkAra hai, vaha bhI anartha kA mUla hone se paMka ke samAna hai| aisA jAnakara vidvAn puruSa vandana satkAra Adi prApta hone para garva na kare garva sUkSmazalya hai, ataH usakA nikalanA bahuta kaThina hotA hai| tathA saMstava arthAt paricaya kA tyAga kre| Azaya yaha hai-saMsArikajIvoM kA paricaya mahAn paMka hai, aisA jAnakara sAMsArika jIvoM ke sAtha paricaya na kreN| tathA vandana satkAra Adi ko bhI anartha kA mUla jAna kara garva na kare, kyoMki garva atyanta sUkSma zalya ke samAna hai / vaDI kaThinAI se usakA uddhAra kiyA jA sakatA hai| ataeva mokSa ke abhilASI muniyoM ko kadApi (1) dravyapaMka ane (2) bhAvapaMka kuTuMba Adi dravyapaMka rUpa che, ane Asakti bhAvapaMka rUpa che. evuM samajIne sAMsArika jane pratye Asakti rAkhavI joIe nahIM. vaLI leke dvArA je vandana, satkAra Adi karAya che. te paNa anarthanuM mULa che. zarIra namAvIne je naskAra karAya che tenuM nAma vandana che. ane vastra pAtrAdi pradAna karIne je pUjyabhAva prakaTa karAya che, tenuM nAma satkAra che, A vandana ane satkArane anarthanuM mULa jANIne, vandana saMskAra Adi prApta thavAthI sAdhue garva kare joIe nahIM. garva sUkrama zalya (kAMTA) rUpa che. tethI tene kADhavAnuM kArya ghaNuja muzkela che. mATe sAdhue garva kare joIe nahIM, ane saMstava (paricaya) ne tyAga kare joIe. sAMsArika jene paricaya mahAna paMka samAna che, evuM samajIne temanA paricayane tyAga kare joIe vandana satkAra Adine paNa anarthanuM mULa gaNune garva kare joIe nahIM. kAraNa ke garva sUkrama zalya samAna che jema sUphama zalyane bahAra kADhavAnuM kArya ghaNuM duSkara thaI paDe che. e ja pramANe garvane tyAga karavAnuM kArya paNa ghaNuM duSkara thaI paDe che. tethI meMkSAbhilASI munie kadI garva karavuM For Private And Personal Use Only
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 664 sUtrakRtAtre I kadApi na karttavyaH / api tu dRSTiviSa jaga ivA dUreNa pariharaNIya iti bhAvaH / uktaMcAnyatrApi -- "palimaMtha mahaMpi yANiyA jA vi ya vaMdaNa pUyaNA iha / sumaM salaM duruddharaM taM pi jiNe eeNa paMDie || 1 // asya cAyamarthaH sAdhoH svAdhyAyAdhyayanatapasyAdi parasya sarvato bAhyAbhyantara aihikA''muSmika viSayavitRSNasya anyai ryo'yaM vandananamaskArAdi sarakAra: krimate, sopi sadanuSThAnasya sadgatervA mahAn parimanthI, iti vijJAya parityajet / AdarasatkAramAnapUjAdirmahAn vighno bhavati, svarUpata upasthistadA kA kathA zabdAdiviSayaviSayakA'sakteriti vijJAya pariSahopasarga sahanazIlo dhIro vakSyamANopAyemyaH taM durudaraM sUkSmaM zalyaM parityajet iti // 11 // 44 " garva nahIM karanA cAhie | parantu dRSTiviSa sarpa ke samAna darase hI tyAga denA cAhie / anyatra kahA bhI hai- " palimaMtha mahaMpi yANiyA " ityAdi / 'svAdhyAya, adhyayana, tapazcaraNa meM nirata, bAhya Abhyantara evaM isaloka tathA paraloka sambandhI viSayoM kI tRSNA se rahita sAdhu kA dUsaroM ke dvArA jo vaMdana namaskAra Adi satkAra kiyA jAtA hai, vaha bhI usa sAdhu ke sad anuSThAna aura sadgati meM ghora vighnarUpa hai / aisA jAna kara sAdhu ko isa - vighna para bhI vijaya prApta karanA cAhie / arthAt vandanAdi hone para abhimAna nahIM karanA cAhie / vinAkAmanA ke anAyAsa hone vAle Adara satkAra, mAna samAna Adi bhI sAdhu jIvana ke mahAn vighna haiM to zabdAdi viSayoM kI Asakti kA to joie nahIM, parantu dRSTiviSa sarpanI jema dUrathI ja tenA tyAga karavo joie. kahyuM yA che -- " palimaMtha mahaMpi yANiyA " ityAdi "svAdhyAya, adhyayana bhane tapazcaraNubhAM nirata ( pravRtta), bAhya, AtyAMtara mane mAso tathA paralAka sa Mba MdhI viSyanI tRSNAthI rahita sAdhunA loko dvArA je vaMdana namaskAra Adi rUpa satkAra karAya che. te paNa te sAdhunA sad anuSThAna ane sadgatimAM ghora vinna rUpa thai paDe che, evuM samajIne sAdhue A vidma para paNa vijaya prApta karavA joie. eTale ke leAko dvArA vandana namaskAra Adi rUpa satkAra karavAmAM Ave, te paNa abhimAna karavuM joie nahIM "" rAtkAra, sanmAnanI kAmanA karyA sivAya paNa je satkAra sanmAna thAyache, te paNa jo For Private And Personal Use Only
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yA / samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 565 punarupadezAntaramanuvadati sUtrakAraH-'ege care' ityAdi / mUlam-- ege care ThANamAsa sayaNe ege sa bhikkhU uvahANavIrie vaigute ajjhattasaMvuDe // 12 // chAyAekazvaretsthAnamAsane ekaH samAhitaH syAt / bhikSuruSadhAnavIryaH vAggupto'dhyAtmasaMvRtaH // 12 // anvayArthaH( bhikkhU ) bhikSuH (vaigutte) vAgaguptaH suparyAlocitAbhidhAyI, kahanA hI kyA hai ? aisA jAnakara sAdhu satkAra Adi kI prApti hone para leza mAtra bhI garva na kareM // 11 // sUtrakAra punaH upadeza karate haiM-"ege care " ityAdi / zabdArtha-'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu 'vaigutte-vAgguptaH' vacanagupta 'ajjhata-- saMvuDo-adhyAtmasaMvRtaH' aura manase gupta 'upahANavIrie-upadhAnavIryaH' tapase bala prakaTa karane vAlA 'ege-ekaH' akelA 'care-caret' vicaraNa kare tathA 'ThANaM-sthAnam' kAyotsargAdika akelAhI kare evaM 'AsaNe-Asane' zayana meM bhI 'ege-ekaH' akelA hI rahatA huA 'samAhie-samAhitaH' dharmadhyAnase yukta 'siyA-syAt' rahe // 12 // -anvayArthavacanagupti vAlA arthAt bhalIbhAMti vicAra kara bolane vAlA, manakA sAdhujIvananA mahAna vidaM rUpa che, te zabdAdi rUpa AsaktinI to vAta ja zI karavI ! evuM samajIne satkAra AdinI prApti thavAthI sAdhue garva kare joIe nahIM. gAthA 11 che sUtrAra sAdhune upadeza mApe cha -" ege care" tyAdi zamvArtha-bhikkhu-bhikSuH sAdhu 'vaigutte-vAgguptaH' kyanazuta 'ajjhattasaMvuDo-adhyAtma saMvRtaH' bhane bhanathI gupta uvahANavIrie-upadhAna vIryaH' tapathI 148 42vAvANA 'page-eka geso 'care-caret' viyAe 42 tathA 'ThANaM sthAnam' yotsAhi meso 42 'sapaNe-zayane zayanamA 555 'ege-ekaH' medo 2DIne 'samAhie-samAhitaH' dharma dhyAnathI yuzta 'siyA-syAt' 2he. // 12 // -suutraathvacanaguptivALA (khUbaja vicArIne bolanAra), masivALe (mananuM saMvaraNa For Private And Personal Use Only
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 566 sUtrakRtArane (ajjJattasaMvuDo)adhyAtmasaMvRtaH-adhyAtma manaH tena saMvRtaH (uvahANavIrie)upadhAnavIrya :-upadhAnamugratapastatra vIryabalaM yasya sa tathA, (ege) ekaH asahAyaH (care) caret tathA (ThANaM) sthAnaM kAyotsargAdikameka eva kuryAt (AsaNe) Asane tathA (sayaNe) zayanepi (ege) eka eva (samAhie) samAhitaH (siyA) syAt, sAsvapyavasthAsu rAgadveSavirahAt samAhita eva bhvediti||12|| TIkA'bhikkhU' bhikSuH 'vaigutte' vacanaguptaH 'ajjJattasaMvuDe' adhyAtmasaMvRta adhyAsmaM manastena manasA guptaH 'uvahANavIrie' upadhAnavIryaH, sAbhigraha upadhAnamugraM tapaH tAdRzatapasi vIrya yasya sa upadhAnavIryaH / munivRndamadhye sthito'pi 'ege, ekaH saMvaraNa karane vAlA tathA tapazcaraNa meM ugra parAkrama vAlA bhikSu akelA vicare, akelA hI kAyotsarga Adi kareM, Asana aura 'zayana meM bhI akelA hI hokara samAhita rahe, arthAt aneka munirAjoM ke parivAra meM rahatA huA bhI rAgadveSa rahita hokara samAdhiyukta hI rahe // 12 // TIkArthabhikSu vacana se gupta tathA mana se gupta ho / abhigraha yukta tapa ugratapa kahalAtA hai| aise ugratapa meM parAkramavAn ho| vaha eka arthAt rAgadveSa se rahita hI vicare / jisakA koI sahAyaka na ho vaha eka yA akelA kahalAtA hai| sAdhu dravya se sahAyaka se rahita aura bhAvase rAgadveSa se rahita ho| akelA arthAt anekamunirAjoM ke parivAra meM rahatA huA bhI rAgadveSa se karanAra) ane tapazcaraNamAM ugra parAkamavALe bhikSu ekale vicare, ekale kAtsarga Adi kare, ane Asana ane zayanamAM paNa e ja samAhita rahe. eTale ke aneka munionA parivAramAM rahevA chatAM paNa rAgadveSane tyAga karIne samAdhiyuta ja rahe 10 -2012bhikSue mane gupta ane vacanagupta banavuM joIe. abhigraha yukta tapane ugra tapa kahe che. teNe evA ugratAmAM parAkramavAna thavuM joIe teNe ekalA eTale ke rAgadveSathI rahita thaIne vicAravuM joIe. jene koI sahAyaka na hoya, tene eka athavA ekale kahe che sAdhue dravyanI apekSAe sahAyakathI rahita ane bhAvanI apekSAe rAgadveSathI rahita thavuM joIe aneka munirAjenA parivAramAM rahevA chatAM paNa te ekale (rAgadveSathI rahita thaIne ja For Private And Personal Use Only
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagavAdinAthopadezaH 567 rAgadveSarahita eva 'care' caret ekaH nAsti atiriktaH sahakArI yasya sa ekaH, dravyato'sahAyaH bhAvato rAgadveSAdirahitaH caret / ' ThANaM' sthAnam, tathA eka eva rAgadveparahita eva kAyotsargAdikaM kuryAt / tathA 'AsaNe sagaNe' Asane zayane - Asane'pi rAgadveSavirahita eva tiSThet / tathA zayane'pi rAgadveSarahito bhavet / 'samAhie siyA samAhitaH syAt, dharmadhyAnAdiyukto'pi syAt / 4 5 7 6 No pIheNa yAva ayaM bhAvaH - sarvAsvapyavasthAsu AsanazayanasthAnAdiSu rAgadveSarahitaH samAhitaeva syAt / mano vacobhyAM guptaH tapasi parAkramazIlaH sAdhuH sthAnAsanazayaneSu eka eva vasana, dharmadhyAnayukto bhUtvA sarvadA rAgadveSarahitaH eva vicare diti sAdhave upadezaH kriyate / ekAki vihAraniSiddhatvena eka zabdenAtra rAgadveparahita ityarthaH || 12 || punarapi upadizati sUtrakAraH - ' No pIheNa yAva, ityAdi / 9 10 12 11 puTThe Na udAhare vayaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam 8 3 2 paMguNe dAraM sunnagharassa saMjae / 13 13 15 16 Na samucche No saMthare taNaM // 13 // chAyA no pidadhyA yAvat praguNayedadvAraM zUnyagRhasya bhikSuH / pRSTo no haredvAcaM na samucchindyA nno saMstare caNam ||13|| rahita hokara hI kAyotsarga Adikare / Asana para bhI rAgadveSa se rahita hokara baitthe| zayana meM bhI rAgadveSa se rahita ho tathA dharmadhyAna Adi se yukta bhI ho / tAtparya yaha hai sabhI avasthAoM meM Asana zayana sthAna AdimeM rAgadveSa rahita dharmadhyAna se yukta hI ho / mana aura vacana se gupta, tapasyA meM parAkramavAn sAdhu sthAna zayana Asana Adi meM ekAkI hI vasatA huA, dharmadhyAna se yukta hokara sarvadA rAgadveSa se rahita hI vicare / yaha sAdhu ke lie upadeza kiyA gayA hai| ekAkI vihAra niSiddha hai ataeva ekAkI zabda se yahA~ rAgadveSa se rahita arthalenA cAhie || 12 || kAryotsarga Adi karUM. teNe rAgadveSathI rahita thaine Asanapara besavuM ane zayanA viSayamAM paNa rAgadveSa rAkhavA joie nahIM. teNe dhama dhyAna AdimAM pravRtta thavu joie. A kaSnanA bhAvArtha e che ke sAdhue saghaLI avasthAomAM Asana, zayana sthAna AdimAM rAgadveSa rahita ane dhama dhyAnathI yukta rahevu joie manAgupta, vacanagupta tathA tapasyAmAM pravRtta sAdhu, sthAna, zayana, Asana, AdimAM ekAkI ja vase ane dhama dhyAna AdithI yukata thaine tathA rAgadveSathI rahita thaine ja vicare. sUtrakAre sAdhune A upadeza ApyA che zAstromAM ekalavihArano niSedha pharamAvyA che, tethI ahIM " ekAkI " paMda 66 rAgadveSathI ' rahitanA arthamAM vaparAyuM che, ema samajavuM ! gAthA 125 For Private And Personal Use Only
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 568 sUtrakRtAsa anvayArthaH .. (saMjae) saMyata-sAdhuH (sunnagharassa) zUnyagRhasya--zayanAdinimittena zUnyagRhamAzritaH sAdhuH zUnyagRhasya 'dAraM dvAram (No pIhe) no pidadhyAt, tathA(na jAva paMguNe) na yAvatpraguNayet noghATayedityarthaH, tathA(puDhe)pRSTaH kenacit (vayaM)vacanaM sAvadhaM (Na udAhare) nodAharet novadedityarthaH, tathA (Na samucche) na samucchinyAt-na pramArjayedityarthaH tathA zayanArtham tRNaM tRNaM-ghAsAdikam (NasaMthare) na sastaret-tRNairapi saMstArakaM na kuryAditi // 13 // TIkA-- 'saMjae' saMyataH-- sAdhuH jnyaandrshncaaritrsNpnnH| sunnagharassa, zUnyagRhasya 'dAra dvAram 'No pIhe' nopidadhyAt / na 'yAvapaMguNe' na yAvatpraguNayet na udghATayet sUtrakAra phira upadeza dete haiM-"No pIheNa yAva " ityAdi / zabdArtha--'saMjae-sayataH sAdhu 'munnagharassa-zUnyagRhasya' zUnyaghara kA dAraM-dvAram' daravAjA 'No pIhe-no pidadhyAt' banda na kare 'na yAvapaMguNe-na yAvatpraguNayet' tathA na khole tathA 'puTTe-pRSTaH' kisI ke dvArA pUchane para 'vayaM-vanacam' sAvadhavacana 'Na udAhare-nodAharet' na bole evaM 'Na saMmucche-na samucchindyAt' usa gRha kA kacarA na nikAle tathA 'taNaM-tRNam' ghAsa vagairaha bhI 'Na saMthare na saMstaret' na bichAve // 13 // anvayArtha- zayana Adi ke nimitta se sUne ghara meM rahA huA sAdhu suneghara ke dvArako banda na kare aura na khole / kisI ke pUchane para sAvadha vacana na bole / ghara kA pramArjana na kare aura sone ke lie ghAsa Adi bhI na bichAve // 13 // sAdhune upaheza 25tA suutr||22|| vizeSa 4thana 42 cha.-" No pIheNa yAva" tyAha . zahAtha-'saMjae-sayataH sAdhu sunnadharassa-zUnyagRhasya' zUnyadharanA 'dAraM-dvArama 42vAna-yo 'No pIhe-no pidadhyAt' 55 / 42 'na yAvapaMguNe-na yAvatpraguNayet tathA na mAlata tathA 'puDhe-pRSTaH' AnA dvArA pUchAthI 'vayaM vacanam sAvadha kyana 'na udAhare-nodAharet' nA mAse avama 'na samucche-na samucchindyAtU' te dhyarI na 4ADe tathA 'taNaM-tRNam' dhAsa vagere 55 'Na saMthare na saMstaret' nA pAya2 // 13 // -suutraathzayana Adina nimitte kaI khAlI gharamAM rahevAne prasaMge upasthita thAya, to sAdhue te sUnA gharanA dvArane baMdha paNa karavuM nahIM ane bolavuM paNa nahIM. koIne dvArA koI prazna pUchAya te sAdhue sAvadhavacana bolavA joIe nahIM sAdhue te gharane vALavuM jhuDavuM joIe nahIM ane zayanane nimitta ghAsa Adi paNa bichAvavuM joIe nahIM 13 For Private And Personal Use Only
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 569 samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinA thopadezaH 'puDhe' kenacit pRSTaH 'vayaM' vacanam, 'Na udAhare' nodAharet naiva sAvadyavacanaM brUyAt 'Na samucche' nasamucchindyAt na samArjanaM kuryAd gRhasya 'varNa' tRNam 'na saMvare' na saMstaret / rAtrisamathApanAya vAsArthaM gRhaM gataH sAdhuH zUnyagRhasya dvAraM novATayet na vA pidhAnaM kuryAt / tatra sthito'nyatra sthito vA kenacit dharmAdi mArga pRSTaH sAvadyavacanaM na brUyAt / janakalpastu niravadyAmapi vAcaM nodAharet / tathA gRhasya saMmArjanAdikaM naiva kuryAt / tathA AstaraNArthaM tRNAdikamapi na saMstareva / kimutavaktavyaM kambalAdInAm / yatra tRNAdyupadhAnamapi niSiddha sadadyatve'dyatanIyasAdhvAbhAsA bahumUlyakamvalAdInAM saMcayaM zayyArthaM kurvantIti TIkArtha jJAna, darzana aura cAritra se sampanna sAdhu zUnyagRhakA dvAra banda na kare aura na banda dvArako khole / kisIke pUchane para sAvadyavacana na bole gharako bhI na jhADe aura ghAsakA bhI vistara na bichAve / tAtparya yaha hai after samaya vyatIta karane ke lie ghara meM gayA sAdhu zUnyagRhakA dvAra na khole aura na khule dvAra ko baMda kare / vahAM yA anyatra sthita sAdhuse koI dharma kA mArga pUche to sAdhu sAvadyavacana bhI na bole / tathA gharako jhADe nahIM / bichaune ke lie tuNa Adi bhI na vichAve to kambala Adi vichaune kI to bAta hI kyA hai ? jahAM ghAsa AdikA upadhAna / sirahAnA, bhI niSiddha kiyA gayA hai, vahAM Ajakalake Harare car ke lie bahumUlya kambala AdikA saMcaya karate haiM / -TIartha - jJAna, darzana ane cAritra soMpanna sAdhue zUnyagRhanuM dvAra khaMdha paNa karavu nahIM ane khAlavuM paNa nahIM koI paNa vyakti pUche, tyAre sAvadya vacana belavA nahIM. teNe gharane vALavuM paNa nahIM ane ghAsanuM bichAnuM paNa bichAvavuM nahIM. A kathananA bhAvAtha e che ke rAtrino samaya pasAra karavA mATe gharamAlikanI AjJA laIne koI khAlI gharamAM rAtrivAso karavAmAM Ave, tyAre sAdhue te zUnya gharanA dvAra baMdha paNa karavA na joIe. ane khAlavA paNa na joIe te zUnya gharamAM athavA anyatra rahelA sAdhune koI vyakita dharmanA mArga pUche, to te sAdhue sAvadya vacana khelavA joie nahIM teNe te gharane vALavuM jhuDavuM joie nahIM ane bichAnA mATe tRNAdi paNa bichAvavA na joIe je bichAnA mATe ghAsa Adi bichAvavAnA paNa niSedha che, teA kAmaLa AdinA tA niSedha ja hoya temAM navAi zI che. ! jyAre ghAsa AdinA bichAnAno paNa niSedha che, tyAre hAlanA sAdhue zayyA nimitte bahumUlya phAmaLa sU. 72 For Private And Personal Use Only
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre bhaassH| uktaMcAnyatrApi "na pidadhyAdgRhadvAraM zUnyAgArasya bhikSukaH / vaco nodAharet pRSTaH saMstarena tRNaM svayam // 1 // gA // 13 // 'jattha'ttha' ityAdi / mUlam-- jattha'tyamiye aNAule samavisamAI muNI'hiyAsae / caragA aduvA vi bheravA aduvA tattha sarIsivA siyA // 14 // chAyAyatrAstamitaH anAkulaH samaviSamANi muniradhisaheta / carakA athavApi bhairavA athavA tatra sarIsRpAH syuH // 14 // anyatra bhI kahA gayA hai-- 'na pidadhyAgRhadvAram, ityAdi / 'bhikSu sune gharakA dvAra baMda na kare, pUchane para na bole aura na svayaM ghAsa vichAve ye jinakalpika ki apekSA se kahA gayA hai // 13 // zabdArtha--'muNI-muniH' dharmadhyAna parAyaNa sAdhu 'jattha-yatra' jahAM 'atthamie-astamitaH' sUrya astahoM vahIM 'aNAule-anAkula:' kSobharahita hokara nivAsa kare tathA 'samavisamAI-samaviSamANi' anukla aura pratikUla asana zayana Adiko 'ahiyAsahe-adhisaheta' rAgadveSase rahita hokara sahana kare jo vahAM 'caragA-carakAH' macchara 'aduvA vi-athavApi' athavA 'bheravA-bhairavAH bhayAnaka prANI mAhinA ne saMcaya 43cha. te manucita gAya muthu 595 De-na 'pidadhyAt gRhadvAram' tyAha bhikSue sunA gharanuM dvAra baMdha na karavuM ane khelavuM paNa nahIM. teNe prazna pUchavAmAM Ave, te paNa bolavuM nahIM ane ghAsa Adi bichAvavuM paNa nahIM A kathana jinakapikanI apekSAe karavAmAM AvyuM che. A gAthA 13 vaLI sAdhune sUtrakAra A pramANe upadeza Ape che. Awar-'muNI -muniH' madhyAna parAyA sAdhu 'jattha-yatra' tyA 'athimie a-- stamitaH' sUrya asta thAya tyo 'agAule anAkula' mAita ne nivAsa 42 tathA 'samavisamAI-samaviSamANi' anuNa ane pratiNa mazana zayana gerene 'ahiyAsahe-adhisaheta' rASathI 2hita dhane. ina 42. netyAM caraNA barakAH' bha202 aduvA vi-athagapi' athavA 'meravAbhairavAH ayAna prANI 'bhatuvA-- For Private And Personal Use Only
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayA bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavavAdinAyopadeza 579 -anvayArtha(muNI) muniH-dharmadhyAnAdiparAyaNaH sAdhuH (jattha) yatrasthAne (atthamie, astamitaH sUryaH tava (aNAule) anAkulaH kSobharahitaH (samavisamAi) samaviSamANi=anukUlapratikUlAni zayanAsanAdIni (ahiyAsae) adhisaheta rAgadveSarAhityena saheta yadi tatra (caragA) carakAH damazakAdayaH (aduvAvi) athavApi (meravA) bhairavAH-bhayAnakA rAkSasAdayo bhaveyuH (aduvA) athavA (tattha) tatra (sarIsivA) sarIsRpAH-sarpAH vA (siyA) syuH-bhaveyuH tatkRtAn parIpahAn samyaka adhisaheta iti // 14 // TIkA 'muNI' munirAjaH 'jattha' yatra 'atyamiye sUryo'staMgato bhavet vihAraM kurvatomuneH 'tattha ! tauva 'aNAule ' anAkulaH, jalanidhiryathA makarAdibhiH 'aduvA-athavA' agara 'tattha-tatra' vahAM 'sarIsivA-sarIsapAH sarpavagairaha 'siyAsyuH' hoM tobhI tatkRta parISahoM ko samyag prakAra se sahana kare // 14 // anvayArthajahAM sUrya asta ho jAya vahIM muni AkulatA rahita hokara Thahara jAya sama viSama zayana Asana Adiko rAgadveSase rahita ho sahana kare / agara vahAM macchara ho athavA bhayAnaka rAkSasa Adi ho athavA sarpa Adi ho to unake dvArA kRta upasargoMko samyak prakAra se sahana kare // 14 // TIkArthavihAra karate hue sAdhuko jahAM sUrya asta ho jAya vahIM Thahara jAnA caahie| jaise magara Adi se samudra kSubdha nahIM hotA, usI prakAra pariathayA' m||2 'tattha-tatra' tyA 'sarosivA-sarIsRpAH' sA5 vagere siyA-syuH' heya te paNa taskRta pariSahene samyak prakArathI sahana kare . 14 suutraathvihAra karatAM karatAM jyAM sUryAsta thaI jAya, tyAM sAdhue AkulatAthI rahita bhAve thaMbhI javuM joIe. teNe samaviSama zayana, Asana Adine rAgadveSathI rahita thaIne sahana karavA joIe kadAca te sthAna DAMsa macchara AdithI yukta hoya, athavA tyAM rAkSasa, sApa Adi rahetA hoya, te temanA dvArA je upasargo AvI paDe, te samabhAvapUrvaka sahana karavA joIe. 14 ___ -- - sAdhu jyAre vihAra karI rahyA hoya, tyAre sUryAsta thatAM vihAra cAlu rAkhe nahIM sUryAsta samaye teo jyAM pahoMcyAM hoya, tyAM ja thaMbhI javuM joIe. jevI rIte magara For Private And Personal Use Only
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 572 - sUtrakRtAstra zobhaM nAsAdayati, tathA paripahopasargarakSubhyan 'samavasamAI! anukUlapratiklAni zapanA''sanAdikAni rAgadveSarahitatayA samaviSamANi ahiyAsae' adhisaheta-parISahopasargasahanaM kuryAt / tatra zUnyagRhAdau sthitasya tasya sAdhoH 'caragA' carakAH carantIti carakAH daMzamazakAdayaH bhaveyuH, 'aduvA vi' athavApi 'meralA bhairavA bhISaNAH bhayAnakAH rakSaHpizAcAdayaH bhaveyuH 'aduvA' : athavA 'sarIsRpA' sarpavRzcikAdayaH 'siyA' syubhaveyuH / tathApi tIva vaset , teSAM pratiklAcaraNAdanyatra tatsthAnaM parityajya na gaccheta, anudvignamanAHsan sarva parISahopasarga saheta cAritravAn puruSaH yatra sUryo'staM gato bhavettauva kSobharahito vaset, tatsthAnam AsanazayanayoranuklaM pratikUla vA bhavet sarvaM saheta / yadi tasmin sthAne daMzamazakAdayo bhaveyusthavA bhayakAriNo rakSaHpizAcAdayo bhaveyurathavA sarpAdayo bhaveyuH tathApi tauva sarvaparIpahaM sahan nivAsaM kuryAt / na tu pratikUlatayA pahoM aura upasargoM se kSubdha na hote hue anukUla aura pratikUla zayana aura AsanoM ko sahana karanA cAhie / zUnya gRha AdimeM kadAcit DAMsa macchara Adi ho athavA bhayAnaka rAkSasa pizAca Adi ho athavA sAMpa viccha Adi ho to bhI use vahIM rahanA caahie| unake virodhI AcaraNa se ghabarA kara usa sthAna ko choDakara na jaae| citta me udvega na lAkara samasta parIpahoM aura upasargoM ko sahana kre| __Azaya yaha hai ki cAritravAn puruSa vahIM raha jAya jahAM calate calate sUrya asta ho jAe, cAhe usa sthAna meM zayana aura Asana anukUla hoM yA pratikUla hoM, sabako sahana kre| yadi usa jagaha DAMsa macchada ho yA bhayaMkara rAkSasa Adi pizAca ho, athavA sarpa Adi ho tathApi vahIM para Adi vaDe samudra subdha thatuM nathI, eja pramANe game tevA parISaha ane upasargo Ave te paNa sAdhue subdha thavuM joIe nahIM. temaNe anukULa zayana ane Asanene sahana karavA joIe. je gharamAM sAdhue trivAse svIkAryo hoya, te gharamAM kadAca DAMsa, macchara Adine nivAsa haya, athavA bhayaMkara rAkSasa, sApa Adi rahetA hoya athavA sApa, vIMchI Adine vAsa hoya, te paNa teNe tyAM ja rahevuM joIe. temanA bhayathI gabharAIne teNe te sthAna choDavuM joIe nahIM, ane te DAMsa, macchara, rAkSasa Adi dvArA je upasargo AvI paDe, temane samabhAve (cittamAM udvega karyA vinA) sahana karavA joIe. tAtparya e che ke sAdhue sUryAsta bAda vihAra cAlu rAkhavuM joIe nahIM, paNa sUryAsta thatAM ja AgaLa cAlavAnuM thaMbhAvI devuM joie je sthAne teo rAtridaramiyAna nivAsa kare te sthAnamAM zayana ane Asana cAhe anukULa hoya ke pratikuLa hoya, paNa tethI udvigna thavuM joIe nahIM je te jagyAe DAMsa, macchara, bhayaMkara rAkSasa, pizAca For Private And Personal Use Only
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAya bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 573 tatsthAnaM parityajyA'nyatra gacchet sarvasaho bhavet pRthivIvata iti bhAvaH // 14 // upasargatrayaM sADhavyamityuktam tamevopasargamadhikRtyAha sUtrakAraH 'tiriyA' ityAdi / tiriyamaNuyA ya divvagA uvasaggA tivihaa'hiyaasiyaa| lomAdIyaM Na hArise sunnAgAragao mahAmuNI // 15 // -chAyAsairazvAnmAnuSAMzca divyagAna upasargAna trividhA adhisaheta / romAdikamapi na harpayet zUnyAgAragato mahAmuniH // 15 saba upasargoMko sahana karatA huA nivAsa kare / pratikUla honeke kAraNa usa sthAna ko tyAga kara anyatra na jAe / sAdhu pRthvI ke samAna sarva sahiSNu bane / 14 / tIna prakArake upasargoko sahana karanA kahA, aba upasargake viSaya me hI sUtrakAra kahate haiM- 'tiriya' ityAdi zabdArtha---'mahAmuNI--mahAmuniH jinakalpikAdi mahAmuni 'sunnAgAragao zUnyAgAragataH zUnyagRha meM jAkara 'tiriyA--tairazcAn' tiryaJcasaMbaMdhI tathA 'maNuyA-- manujAn' manuSya saMbaMdhI evaM 'divvagA-divyagAn, tathA deva dvArA kiye hue 'tivihA--trividhAn' tInoM prakArake 'uvasaggA--upasargAn' upasargoM ko 'ahiyAsiyA--adhisaheta' sahana kare 'lomAdiyaM--lomAdikam' loma Adi kA bhI 'Na hArise--na harSayet' harSit na kare arthAt bhayase roma Adi ko bhI na kaMpAveM / / 15 / / sarpa, vIchI Adine vAsa hoya ane temanA dvArA je upage karavAmAM Ave tene samabhAve sahana kare. evI paristhitimAM paNa teNe te sthAnane cheDavuM joIe nahIM, paNa pRthvInA samAna sahiSNutA jALavavI joIe. gAthA 14 AgalI gAthAmAM traNa prakAranA upasargo sahana karavAnuM kahyuM have sUtrakAra upasargone viSe vizeSa 4thana 42 cha-"tiriya" tyAdi zahAtha - 'mahAmuNI-mahAmuniH' nalpita vagere mahAmuni sunnAgAragao-zUnyAgAragataH zUnyamAne 'tiriyA-tairazcAn' tiya ya saMdhI tathA 'maNuyA-manujAn manuSya 25 pI. mevam 'divvagA-diSyagAn' tathA heva dvArA 428 'tivihA-trividhAna' Rthe prAranA 'ubasaggA-upasargAn' upasagAne 'ahiyAsiyA-adhisaheta' sahana 42 'lomAdiya-lomAdikam' vANa vagairene paNa 'na hArise-na harSa yet' pita nA 42 arthAt bhayathI vALa vagere paNa na kaMpAve 1pa For Private And Personal Use Only
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsa -anvayArtha:__ (mahAmuNI) mahAmunirjinakalpikAdiH (munnAgAragao) zUnyAgAragataH zUnyagRhe sthitaH san (tiriyA) tairazcAn-tiryak saMvandhina iti (ya) ca-punaH (maNuyA) mAnujAn-manuSyasaMbandhinaH (divvagA)divyagAn devasaMvandhinaH (tivihAuvasaggA) trividhAn upasargAn (ahiyAsiyA) adhisaheta-nopasargervikAraM gacchet tadeva darzayati (lomAdIya) lomAdikam (Na) na (hArise) harSayet etairupasagaiyasto mahAmuniH romAdikamapi na kaMpayet kiM punardehAdicAlanamiti // 15 // TIkA 'munnAgAragao' zUnyAgAragataH-zUnyagRhe kAyotsargAdikartusthitaH 'mahAmuNI' mahAmuniH,mananazIlo muniH, mahAMzcAsau munizceti mahAmuniH, munau mahattvamitivizeSaNAt atra prakaraNe munipadaM vajraRSabhanArAcasaMhananasamanvitasya jinakalpikasya grahaNaM sUcayati tena mahAmunirjinakalpI, kiM karoti tatrAha-'tiriyA' tiryak anvayArthamahAmuni arthAt jinakalpika Adi zUnya gRha meM sthita hokara tiryaMcoM saMbaMdhI manuSyoMsaMbaMdhI aura devoM saMbaMdhI tInoM prakAra ke upasargoMko sahana kare unase vikAra ko prApta na ho / yahI bAta Age dikhalAte haiM-ina upasargoM se grasta hokara muni apanA roma bhI na ka~pane de-deha Adi hilAne kI to bAta hI kyA ! // 15 // TIkArthazUnya gRha me kAyotsarga Adi karane ke lie mahAn muni sthita ho / jo mananazIla ho vaha muni kahalAtA hai| yahAM muni ko jo 'mahAn' vizeSaNa lagAyA gayA hai usase vajraRSabhanArAca saMhanana se yukta jinakalpika munikA grahaNa sUcita hotA hai / to mahAmuni arthAt jinakalpI kyA straathmahAmuni eTale ke jinakalpika Adi sAdhu jyAre keI zUnya gharamAM rAtrivAsa kare tyAre tiryacakRta, manuSyakRta ane devakRta, A traNe prakAranA upasargone sahana kare te upasargone lIdhe teNe kSubdha thavuM joIe nahIM A prakAranA upasargo AvI paDe, te tenuM rUMvADuM paNa pharakavuM joIe nahIM. rUMvADuM paNa na pharake te zarIra kaMpavAnI te vAta ja kayAMthI saMbhave 1pa -ttiiarthje mananazIla hoya tene muni kahe che. mahAmunie zUnya gharamAM kAryotsarga Adi dhArmika anuSThAne karavA joIe ahIM munine je "mahAna" vizeSaNa lagAyu che. tenA dvArA vAtraSabha nArA saMhanana thI yukta jinakalpika muninuM grahaNa karavAnI vAta sUcita thAya che. teNe kAryotsargamAM sthita rahIne traNa prakAranA upasargone sahana karavA For Private And Personal Use Only
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. nijaputrebhyaH bhagavAdinAthopadezaH 575 saMbandhinaH-siMhavyAghrAdikRtAn 'maNuyA' manuSyasaMbandhino manuSyakRtAn-satkArapUjAdaNDa kazAditADanajanitAn anukUlAn pratiklAn 'divvagA' divyagAn vyantarAdinA hAsyapradveSAdijanitAn ityetAn tivihA trividhAn trividhAnapi upasargAna 'ahiyAsiyA adhisaheta-karmanirjarAbhAvanayA sahanaM kuryAt kintu tAdRza bhayAdinA 'lomAdIya lomAdikam 'Na hArise' na harSayet na pracAlayet lomAdikamityatrA''dipadAt dRSTimukhavikArAdInAM saMgrahaH zUnyAgAramupasthito mahAmuniH tiryak mAnuSadevatAsaMvadhinakhividhAnupasargAn nirjarAbhAvanayA saheta / bhayenasvakIyamukhAdInapi na vikaMpayet kintu aiSu bhayaMkareSu zividheSu samutpanneSvapi upasargeSu merurivAcalo bhavediti 'anyatrApyuktam / / upasargatrayAna yastu sahate zAntadhIrmuniH / romAdInkampaye naiva zUnyAgAragato'pi san // 1 gA0 15 // karatA hai ? so kahate haiM-siMha vyAghra Adi tiryaMco dvArA kiye hue, manuSyoM dvArA kiye hue devadvArA kiye hue arthAt vaMdana daMDa yA cAbuka Adi kA prahAra rUpa anukUla yA pratikUla tathA hAsya yA dveSake kAraNa vyantara Adi devoM dvArA kiye hue tInoM prakArake upasargoM ko sahana kare arthAt karma nirjarAkI bhAvanA se saha le| kintu una bhayoM se roma Adi bhI na hilane de| romake sAtha juDe hue 'Adi' pada se dRSTi yA mukha ke vikAra AdikA grahaNa samajhanA caahie| zUnyAgAra me upasthita mahAmuni tiryacoM manuSyoM aura devo saMbaMdhI tInoM prakAra ke upasargoM ko nirjarA kI bhAvanA se sahana kare bhaya ke kAraNa apane mukha Adi ko kampita na kare kintu ina tInoM prakAra ke bhayaMkara upasagoM ke upasthita hone para bhI meru kI taraha acala rahe / anyatra bhI kahA haijoIe. upasargonA traNa prakAra nIce pramANe che--siMha, vAgha, Adi tiryacakRta, (2) manuSya kRta mane (3) hevata. teNe mA raNe prA2nA pasa! sAuna 421 // joIe. ane vaMdana, daMDa athavA cAbuka AdinA prahAra dvArA karAtA anukULa ane pratikULa upasargo paNa sahana karavA joIe. tathA hAsya athavA zreSane kAraNe vyantara Adi deve dvArA je upasargo karavAmAM Ave, temane paNa sahana karavA joIe A traNe prakAranA upasargo karmanirjaranI bhAvanAthI teNe sahana karavA joIe. te upasargone kAraNe tenuM rUMvADuM paNa pharakavuM joIe nahIM, mukha para athavA dRSTimAM saheja paNa vikAra the joIe nahIMA upasargone karmanI nirjarI karavAnI bhAvanAthI teNe sahana karavA joIe upasargo AvI paDe tyAre bhayane kAraNe tenA mukha ane zarIramAM kaMpana thavuM joIe. nahIM, paraMtu teNe upasargo AvI paDavA chatAM tenA samAna acala rahevuM joIe. anyatra For Private And Personal Use Only
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 576 sUtrakRtAGgasUtre punarapi jinakalpikAdimunimanulakSya darzayati sUtrakAraH - 'No abhikaM khejja ityAdi / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam 1 3 4 6 NA abhikakhejja jIviyaM no'vi pUyaNapatthaye siyA 9 10 11 7 8 ambhastha munibheravA sunnAgAragayassa bhikkhuNo 16 nAbhikAMkSeta jIvitaM nApi ca pUjanaprArthakaH syAt / abhyastA upayanti bhairavA zUnyAgAragatasya bhikSoH || 15 // ' upasargatrayAn yastu' ityAdi / zUnya gRha meM sthita bhI zAnta buddhivAlA jo muni tInoM prakAra ke upasagako sahana karatA hai, roma Adiko kampita na kare / / 15 / / jinakalpI Adi suniyo ko lakSya karake punaH sUtrakAra kahate haiM- 'No abhikakhejja' ityAdi / zabdArtha--'jIviyaM jIvitam ' jIvanakI 'go abhikakhejja--no abhikAMkSeta icchAkare nahIM karanI cAhie 'novi ya- nApi ca' aura na 'pUyaNapattha e-- pUjana prArthakaH, satkAra kAlI 'ziyA syAt ' ho sunnAgAragayassa - zUnyAgAragatasya' zUnyagRha meM gaye hue 'bhikkhuNo bhikSoH' sAdhu ko 'bheravA - bhairavAH ' bhayAnaka prANI 'abhatthaMabhyastAH' abhyasta bhAva ko 'uviMti - upayanti' prApta ho jAte haiM || 16 || dhuM che.-" upasarga trayAn yastu" ityAdi 66 zUnya gharamAM sthita (rahelA) buddhimAn sAdhu traNe prakAranA upasargAne sahana kare che te upasagAMne kAraNe tenuM rUvADuM' paNa pharakatu nathI ane pharakavu joIe paNa nahIM.': // gAthA 15 // binAdiya Ahi bhuniyone anusakSIne sUtrAra aDe che De-" No abhikakhejja ItyAdi zabdArtha- 'jIvir - jIvitam' vananI 'No abhika khejja-nA abhikAMkSet' 42 cha are nahi 'novi ya - nApi ca' anena pUyaNapatthapa-pUjana prArthakaH' sAno malidASI 'siyA-syA ' hoya sunnAgAraga yassa - zUnyAgAragatasya zUnyadharamAM gayelA 'bhikkhuNobhikSoH' sAdhune 'merA-bhairavAH' layAna prANI 'ammatthaM - abhyastAH' abhyasta bhAvane 'uvi 'ti - upayaMti prApta thA laya che. // // For Private And Personal Use Only 29
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 577 -anvayArtha.... ( No ) no (jIviyaM) jIvitam jIvanam (abhikaMkhejja) abhikAMkSetjIvanAzAM naiva kuryAditi / (novi ya) nApi ca (pUyaNapatthae) pUjanaprArthakaH (siyA) syAt nahi parISahopasargasahanadvAreNa satkArAbhilApI bhavediti / yataH (sunnAgAragayassa) zUnyAgAragatasya (bhikkhuNo) bhikSoH sAdhoH (bheravA) bhairavA: bhayAnakAH jantavaH (abbhatthaM)abhyastAH abhyastabhAvam (uviti)upyNtigcchNtiityrthH||16|| -TIkAjinakalpiko hi mahAmuniH 'No' nahi 'abhikaMkheja' abhikAMzetanaivAbhilaSet,-upasargAbhAvaH kadA syAt yena meM prANarakSaNaM bhavediti nAbhilapetu, kiMnA'bhikAMkSet-ityataAha-'jIviyaM' jIvitaM jIvanam, 'no vi ya' nApi ca pUyagapatthaye siyA' pUjanatrArthanako bhavet, ghoratrividhopasargasahanena lokeSu mama vandanasatkArAdikaM syAditi prArthako naiva bhavet / parIpahopasargasahanena kiM anvayArthajIvanakI AkAMkSA na kare aura na parIpaha sahana karane ke kAraNa satkAra sanmAnakI abhilASA kare, kyoMki zUnyagRha me sthita sAdhuko bhayAnaka jantu se bhaya nahIM hotA hai / / 16 // . TIkArthajinakalpika mahAmuni aisI icchA na kare ki kaba upasargakA abhAva ho mere prANoMkI rakSA ho ! vaha kauna sI icchA na kare, so kahate haiMjIvanakI icchA na kare / vaha vandanAdi kI icchA bhI na kare tInoM prakAra ke ghora upasargako sahana karane se logoM meM merA baMdana satkAra Adi ho, aisI icchA na kre| parIpaha aura Upasargako sahana karane se kyA hotA hai ? so kahate -sUtrArtha- zanya gharamAM sthita sAdhue parISaha ane upasargone sahana karavA ja joIe ane te vakhate teNe jIvananI AkAMkSA karavI joIe nahIM parISaha sahana karavAne kAraNe satkAra sanmAnanI abhilASA paNa rAkhavI joIe nahIM zUnya gharamAM rahetAM sAdhue bhayAnaka jaMtuothI paNa bhayabhIta thavuM joIe nahIM.1 1 dA ___-TI* jinakalpika munie evI IcchA na karavI joIe ke kyAre upasargane abhAva thAya ane mArA prANa bacI jAya ! teNe kevI IcchA na karavI joIe? A praznano uttara sUtra kAre A pramANe Akhe che-teNe jIvananI IcchA karavI joIe nahIM ane vandanAdinI IcchA paNa karavI joie nahIM-eTale ke traNa prakAranA ghera upasargo sahana karavAthI le sU. 73 For Private And Personal Use Only
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 578 sUtrakRtAtre bhavati tatrAha-'sunnAgAragayassa' zUnyAgAragatasya = zUnyagRhAdau sthitasya ' ' bhikkhuNo bhibho: 'bhairavA' bhairavAH =bhayakartAro vyaMtarAdayaH, parISahopasahanakarturmuneH kSAMti zAMtidhairyAdiguNaM dRSTvA bhairavAapi vyantarAdayaH durlabhabodhino 'anbhatthaM' abhyastAH = paricitA itiyAvat / 'urviti' upayanti bhavanti upasargairanekazaH upadrato'pi jIvanecchAMna kuryAt / jIvananirapekSaH sahanaM kuryAt / tathA - upasargeNa svakIyavandanasatkArAdikaM vA naivecchet / anena prakAreNa vandanasatkArAbhyAM nirapekSaH sAdhuH bhayaMkara pizAcAdijanitopadravaM saheta / etAdRzasya sAdhoH te upadravakAriNaH pizAcAdayaH AtmIyaprAyA abhyastA bhavanti / etAdRzopadravAn sahataH sAdhoH zUnyagRhe vartamAnasya zItoSNAdikRta upadravo'pi sukhasAdhyo bhavatIti bhAvaH // 16 // hai-zUnya gRha Adi meM sthita bhikSuko bhayotpAdaka vyantara Adi parISaha aura upasarga sahana karane vAle muniko kSamA, zAnti, dhairya Adi guNoMko dekhakara bhayaMkara evaM durlabhodhi vyantara Adi bhI sulabha ho jAte haiN| ataH aneko bAra upasargoM se upadrava grasta honepara bhI jIvanakI icchA na kare / jIvanakI paravAha na karatA huA sahana kare / tathA upasarga sahakara apanI bandana yA apanI saMskAra na cAhe / isa prakAra Adara aura satkAra se nirapekSa hokara sAdhu bhayaMkara pizAca Adike dvArA janita upadravako sahana kreN| aise sAdhu ke lie ve upadravakArI pizAca Adi AtmIya ke samAna abhyasta (paricita) ho jAte haiM / abhiprAya yaha hai ki isa prakAra ke upadravoM ko sahana karanevAle aura zunya gRha meM nivAsa karanevAle sAdhu ke lie sardI garmI AdikA upadrava bhI sukhasAdhya ho jAtA hai // 16 // 1 mArA satkAra karaze, evI bhAvanA paNu rAkhavI joIe nahIM parISahA ane upasargo sahana karavAthI ze lAbha thAya che? zUnya gharamAM rahelA sAdhunA kSamA, zAnti, dhairya Adi guNA joine upasarga karanArA bhayaMkara bhayetpAdaka ane dula bhabodhi vyantarAdi devA paNa sulabha thaI jAya che, eTale ke temanA te guNAthI prabhAvita thAya che. tethI aneka vAra upadrava grasta thavA chatAM paNa sAdhue jIvananI icchA na karavI-teNe jIvananI paravA karyA vinA te upasargAne sahana karavA joie tathA upasargo sahana karavAthI vaMdanAdi dvArA lokomAM mArA satkAra thaze. evI AkAMkSA paNa teNe rAkhavI joie nahIM, parantu A prakAranI AkAMkSA rAkhyA vinAja teNe te upasargAne sahana karavA joie. evA sAdhune mATe te te upadravakArI pizAca Adi paNa AtmIyanA samAna abhyasta (paricita) thaI jAya che. eTale ke A prakAre upadravAne sahana karanAra ane sUnA gharamAM rahenAra te sAdhune mATe te zIta, uSNutA, Adi upadravA paNuM sukhasAdhya thaI jAya che. ! gAthA 16 5 For Private And Personal Use Only
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samavAya bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadA dinA thopadezaH 579 upadezAntaraM punaH prastauti sUtrakAra:- ' uvaNIyatarassa' ityAdi / mUlam -- 4 2 vaNIyatarassa tAiNo bhamANassa vivikamAsaNaM / 7 8 10 11 12 sAmAiyamAhu tassa jaM jo appArNa bhae Na desa ||17|| -chAyA upanItatarasya trAyiNaH bhajamAnasya viviktamAsanam / sAmAyikamAstasya yadya AtmAnaM bhaye na darzayet // 17 // anvayArtha: ( uvaNIyatarassa) upanItatarasya = svAtmAnaM jJAnAdisamIpe upasthApitasya (tAiNo) trAyiNaH = paropakAriNaH SaDjIvanikAyarakSakasya vA (vivikramAsa) sUtrakAra punaH upadeza karate haiM- " uvaNIyatarassa" ityAdi / zabdArtha - 'uvaNIyatarassa - upanItatarasya' jisane apane AtmA ko jJAna Adi ke samIpa pahuMcA diyA hai 'tAiNo- trAyiNa' tathA jo apanA aura para kA upakAra karatA hai arthAt SaTjIvanikAya kA rakSaNa karatA hai ' vivikamAsaNaM- viviktamAsanam' strI napuMsakavarjitasthAna ko 'bhajamANassa - bhajamAnasya' sevana karatA hai 'tasa-tasya' aise munikA sarvajJoMne 'sAmAiyamAhusAmAyikamAhuH' - sAmAyika cAritra kahA hai ' jaM--yat' isaliye 'appArNa - AtmAnaM AtmA meM 'bhae Na daMsae - bhaye na darzayet' bhaya pradarzita nahIM karanA cAhie || 17 || | anvayArtha 1 jisane apanI AtmA ko jJAna Adi ke samIpa sthApita kiyA hai, jo paropakArI athavA SaT jIvanikAya kA rakSaka hai, aura jo strIpazu aura paNDaka se vaNI sUtrabhara sAdhune yA pramANe upadeza Ape che - " uvaNIyatarassa" ityAdi zabdArtha' - 'uvaNIyatarastra - upanItatarasya' bheSe potAnA AtmAne jJAna vigerenI nahI paDoMgADI hI che 'tAiNo- trAyinaH' tathA ne potAno bhane jInnano upahAra 13 che arthAta SaTlavanihAya rakSA ure che. 'vivikkamAsaNa- viviktamAsanam' strI, napuMsakapatisthAnane 'bhajamA gassa - bhajamAnasya' sevana uratA yevA 'tassa - tasya' AvA bhuninu sarvajJo 'sAmAiyamAhu- sAmAyikamAhuH sAmAyika yAritra aDesa che. 'ja - yat' bheTalA bhATe 'adhyANa'- AsmAna" AtmAbhAM 'bhapa Na daMsae-bhaye na darzayet' laya arzita nA karavA joIe. 17aaaa - sUtrArtha - jeNe pAtAnA AtmAne jJAna AdinI rAmIpe sthApita karyAM che. je paropakArI che eTale ke cha jIvanikAyanA rakSaka che, ane je strI, pazu ane paDaka (napuMsaka) thI rahita For Private And Personal Use Only
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 580 . sUtrakRtAsaH viviktamAsanam strIpazupaNDakavarjitasthAnam (bhajamANassa) bhajamAnasya tAdRzasthAnasevina ityarthaH, (tassa) tasya-etAdRzasya muneH sarvajJAH 'sAmAiyamAhu' sAmAyikaM cAritramAhuH kathitavantaH, (jaM ) yat yasmAt yaH 'apANaM' AtmAnam (bhae Na daMsae) bhaye na darzayet iti // 17 // TIkAuvaNIyatarassa' upanItatarasya svAtmAnaM jJAnadarzanacAritrasamIpaM nItavataH 'tAiNo' trAyiNaH yaH svaparaM ca tArayati saMsArasAgarebhyaH etAdazasya 'vivikaM ' viviktam-vIpazupaNDa kavarjitam, 'AsaNaM' AsanaM vasatyAdi sthAnam 'bhajamANassa' bhajamAnasya sevamAnasya iti yAvat / 'tassa' tasyaitAdRzasya muneH sarpajJapuruSAH . sAmAiyaM' sAmAyikacAritram 'Ahu' AhuH-kathitavantaH 'ja' yat yasmAdyaM cAritravAn sAdhuH 'appANa' AtmAnaM 'bhaye Na dasae' bhaye na darzayet bhayabhIto. na bhavet / yaH svAtmAnaM jJAnadarzanAdiSu atizayena sthApitavAn, yaH svAtmanA sahaivA'nyamapyupakaroti yaH strIpazupaNDakarahitarahita sthAnako sevana karane vAlA hai, aise muni ko sarvajJa bhagavAn ne sAmAyika cAritra kahA hai| ataeva bhayabhIta nahIM honA cAhie // 17 // -. . -TIkArtha- apanI atmA ko jJAna darzana cAritra ke samIpa le jAnevAle tathA 'tAyI' arthAt saMsAra sAgara se sva aura para ko tArane vAle tathA strI pazu aura paNDaka se rahita sthAna kA sevana karane vAle muni ko sarvajJa puruSane . sAmA yika cAritra kahA hai| ataeva apane Apa ko bhayabhIta na kre| tAtparya yaha hai ki jisane apanI AtmA ko jJAna darzana Adi meM khUba sthApita kiyA hai, jo apanI atmA ke sAtha dUsaroMkA bhI upakAra karatA hai, sthAnanuM sevana karanArA che, evA munine sarvajJa bhagavAne sAmAyika caritra vALe kahyo che. tethI sAdhue bhayabhIta thavuM joIe nahIM. 1LA .-ttiiaayjeNe pitAnA AtmAne jJAnadarzana ane cAritramAM sthApita karyo che, tathA jeo tAyI che eTale ke saMsArasAgara tarI janArA ane bIjAne saMsArasAgara tarAvanArA che, ane jemAM strI, pazu ane paMDakathI rahita sthAnanuM ja sevana karanArA che, evA munine sarvajJa bhagavAne sAmAyika Adi cAritra yukta kahyA che tethI teNe bhayabhIta thavuM joIe nahIM A kathananuM tAtparya e che ke je sAdhue pitAnA AtmAne jJAna darzana ane cAritrathI yukta karyo che, je chakAyanA jInA rakSaka che, je potAnA AtmAnuM kalyANa karanArA ane anyane paNa upakAra karanArA che, je strI, pazu ane paMDakathI rahita sthAnanuM sevana For Private And Personal Use Only
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 581 sthAnasevI bhavati etAdRzaM sAdhu tIryakarAH sAmayikaH samabhAvena vartanazIlaH iti nAmA'bhidhAnaM kRtavanta ityato na bhayabhItA bhaveyuriti bhAvaH // 17 // usiNodaga' ityAdi / mUlam usiNodagatattabhoiNo dhammaTTiyassa muNissa hImato saMsaggiyAsAharA asamAhI u tahAgayassavI // 18 // chAyAuSNodakataptabhojino dharmasthitasya mune homtH| - saMsargo'sAdhUrAjabhi rasamAdhistu tathAgatasyApi // 18 // jo strI pazu aura paNDaka se rahita sthAna kA sevana karane vAlA hai, aise sAdhu ko tIrthakara sAmAyika Adi cAritra vAlA kahate haiM arthAt aisA sAdhu hI sAmAyika cAritra Adi pA~ca prakAra ke cAritroM kA adhikArI hotA hai| ataeva sAdhu ko bhayabhIta nahIM honA cAhie // 17 // " usiNodaga" ityaadi| - zabdArtha-'usiNodagatattabhoiNoM-uSNodakataptabhojinaH' binA ThaMDA kiA garama jala pIne vAle 'dhammaDiyassa-dharmasthitasya' zrutacAritra dharma meM sthita 'hImato-hImataH' asaMyamameM lajita hone vAle 'muNissa-muneH' muniko 'rAihi-rAjabhiH rAjA Adi se 'saMsaggi-saMsargaH saMsarga karanA 'asAhu-asAdhuH burA hai 'tahAgayamsa vi--tathAgatasyApi vaha saMsarga zAstrokta AcAra pAlane vAle kA bhI 'asamAhI--asamAdhiH samAdhikA bhaMga karatA hai|||18|| karanArA che, evA sAdhune tIrthakara bhagavAne sAmAyika Adi cAritravALA kahyA che. eTale ke e sAdhu ja sAmAyika cAritra Adi pAMca prakAranA cAritrane adhikArI hoya che. evuM jANIne sAdhue bhayabhIta thavuM joIe nahIM "usiNodaga" tyAha . . zahA- 'usiNodagatattamoiNo-uSNodakataptabhojina' yA kAranu jarabha pANI pAvAvA 'dhammaTTiyasla dharmasthitasya zrutayAritra dharmamA sthita 'hImato-DImataH asayamayI erot thavAvA 'muNissa-muneH muninA 'rAihi-rAjabhiH' 2ion vagerethA 'sasaggi-saMlaga:' saMsaga 42vo 'asAhu-asAdhu' 52 / . tahAgayassavi-tathAgatasthApi te sasA zAstrIta mAyA pAyAvAmAne 59'asamAhI-asamAdhiH smaadhin| bhaMga kare che. 85 For Private And Personal Use Only
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtArane anvayArya(usiNodagatattabhoiNo) uSNodakataptabhojinaH (dhammaTTiyassa ) dharmasthitasya-cAritre vartamAnasyetyarthaH, (hImato)hImataH-asaMyamAt lajjamAnasya(muNissa) muneH (rAihi) rAjabhiH (saMsaggi ya) saMsargaH-saMbandhaH paricayo vA (asAhu) asAdhuH anarthahetutvAt (tahAgayassavI ) tathAgatasyApi-yathoktAnuSThAyinopi rAjAdisaMsargavazAt (asamAhI u) asamAdhireva-apadhyAnameva syAditi // 18 // TIkA'usiNodagatattabhoiNo' uSNodakataptabhojinaH, agni saMbandhAduSNaM tadapi taptameva na tu zItalaM kAlena vAyunA vA kAritam / upalakSaNatvAt taNDulodakatilodakatupodakAdikaM viMzatiprakArakadhautajalam peyaM sAdhUnAm / 'dhammadviyassa' dharmasthitasya-dharme zrutacAritryAkhye lakSaNe -anvyaarth|" uSNa jala ko uSNa hI pInevAle, dharma arthAt cAritra meM sthita, tathA asaMyama se lajjita hone vAle muni kA rAjAoM ke sAtha saMsarga honA samIcIna nahIM, kyoMki vaha anartha kA kAraNa hai| pUrvokta prakAra se AcaraNa karane vAle ko bhI rAjA Adi ke saMsarga se asamAdhi arthAt durdhyAna hI hotA hai // 18 // -TikArya...jo sAdhu agni ke sambandha se uSNa hue jalako uSNa hI pItA hai, samaya yA bAyu ke dvArA zItala hue ko nahIM, yaha kathana upalakSaNa hone se taNDulodaka, tilodaka, tuSodaka Adi vIsa prakAra kA dhovaNa sAdhuoM ke lie -sUtrA uLeluM pANI pInAra, dharmamAM eTale ke cAritramAM sthita (saMyamanA ArAdhaka asaMyamathI lajjita thanArA munine rAjAnI sAthe saMsarga the te ucita nathI, kAraNa ke te anarthanuM kAraNa thaI paDe che. pUrvokta prakAre AcaraNa karanAra sAdhune paNa rAjAne saMsarga rAkhavAthI asamAdhine (samAdhinAbhaMgane) eTale ke durgAnane prasaMge upasthita thAya che. // 18 // -ttiije sAdhu agni vaDe uSNu thayelA pANIne garama garama ja pIve che, eTale ke samaya athavA vAyu dvArA zItala thayelA pANIne pIte nathI, A kathana upalakSaNa rUpa hovAthI evuM sUcita thAya che ke taMDuledaka, tiledaka, tuSadaka Adi vIsa prakAranA paivaNe For Private And Personal Use Only
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samabhyArthabodhinI TIkA pra. zru a. 2. u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 583 sthitasya varttamAnasya, 'muNissa' mune: jimAzApramANakasya 'hImato' hImataHasaMyamaM prati lajjAkArakasya 'rAihi' rAjabhiH 'saMsaggi' saMsargaH =saMparka' 'asAha' asAdhuH asamyagiti yAvat / 'tahAgayassa vi' tathAgatasyApi zAstroktA cArapAlanakarturapi 'asamAhI' asamAdhiH = samAdhibhaMgakArako bhavati / rAjA tuSTaH sAdhvarthamAraMbhasamAraMbhAdikaM karoti, ruSTastu saMyamanirvAhakopakaraNaM vastrapAtrAdikamapyapaharana prANamapi apaharati tasmAt ubhayathApi rAjasaMsarge bhayAnaka eveti jJAtvA rAjasaMsarga tyajet ||18|| tyAgayogyAn doSAn upadartha sUtrakAraH upadezAntaraM brUte 'ahigaraNakaDa ityAdi / mUlam - no 2 4 ahigaraNakassa bhikkhuNo vayamANassa pasajjha dAruNaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 6 8 10 11 12 9 aThe parihAtI bahU ahigaraNaM Na kareja paMDie ||19|| peya hai arthAt pInA kalpatA hai / tathA jo sAdhu zruta aura cAritra rUpa parsa meM sthita hai tathA jo asaMyama sevana se lajjita hotA hai, aise muni arthAta jinAjJA ko pramANabhUta mAnane vAle ke lie rAjAoM ke sAtha samparka karanA acchA nahIM hai, kyoMki unakA saMsarga pUrvokta AcAra kA pAlana karane vAle kI bhI samAdhi ko bhaMga karane vAlA hotA hai / rAjA tuSTa ho to sAdhu ke lie AraMbha samAraMbha Adi karatA hai aura ruSTa ho jAya to vastra pAtra Adi saMyama ke nirvAhaka upakaraNoM kA apaharaNa karatA huA prANoM kA bhI apaharaNa' kareM-" letA hai isa prakAra donoM prakAra se rAjAkA saMsarga bhayajanaka hI hai / aisA samajhakara rAjA ke saMsarga se bacanA cAhie // 18 // sAdhune mATe peya eTale ke pIvAyogya che tathA je sAdhu zruta ane cAritrarUpa dharmanI samyak prakAre ArAdhanA karI rahyo hoya che, tathA asa'yamanu sevana thaI javAthI je lajjita thaI jAya che, evA munine mATe eTale ke jinAjJAne pramAbhUta mAnanAra munine mATe, rAjAenI sAthenA saMparka anucita ja gaNAya che, kAraNa ke temanA saMparka pUrvokta AcArAnu pAlana karanAra muninI samAdhino paNa bhaMga karavAmAM kAraNabhUta bane che. rAjA rIje tA sAdhune nimitte AraMbha samAraMbha kare che ane jo rUThe te vastra, pAtrAdi sayamApakaraNAnuM paNa apaharaNa kare che ane kayAreka prANAnu paNa apaharaNa karatAM aTakatA nathI. A prakAre anne taraphathI rAtanA sapa bhayajanaka ane anatha kArI ja che, evu samajIne sAdhue rAjAnA saMparkathI dUra ja rahevu joie. !! gAthA 18 5 For Private And Personal Use Only
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAzI chAyA-- adhikaraNakarasya bhikSoH vadataH prasadya dAruNam / arthaH parihIyate bahu adhikaraNaM na kuryAd paNDitaH / / 19 / / - anvayArthaH-- (ahigaraNakaDassa) adhikaraNakarasya-kalaha kurvataH (bhikkhuNo) bhikSoH tathA (pasajjha)prasahya haThAt prakaTarUpeNetyarthaH, (dAruNaM)dAruNA-kaThorAM vAcam (vayamANassa) mAtA-itthaMbhUtasya sAdhoH(ahe)arthaH-mokSarUpaH bahu parihIyate-vinazyati, tasmAt tyAga ke yogya dopoM ko dikhalAkara sUtrakAra dUsarA upadeza karate haiM" ahigaraNakaDassa " ityaadi| zabdArtha- 'ahigaraNakaDassa-adhikaraNakarasya' kalaha karane vAle 'bhikkhuNo --bhikSoH' sAdhu ko tathA 'pasajjha-asahya' prakaTa rUpa se 'dAruNaM-dAruNAm kaThora vANI 'vayamANassa--vadataH' bolane vAle sAdhu ko 'aTe--arthaH' mokSa 'bahuparihAyatI-bahuparihIyate' naSTa ho jAtA hai 'paMDie--paNDitaH' isaliye buddhizAlI muni 'ahigaraNaM-adhikaraNam' kalaha 'na kareja-na kuryAt' na kareM kalaha karane vAlA mokSa se dUra ho jAtAhai isaliye kalaha na karanA cAhiye // 19 // . -anvayArthakalaha karane vAle tathA dRDhatA pUrvaka kaThora vANI bolane vAle sAdhu kA mokSarUpa artha sarvathA naSTa hojAtA hai / isa kAraNa paNDita muni e tyAga karavA lAyaka doSa batAvIne have sUtrakAra sAdhune bIjo upadeza Ape che " ahigaraNakaDassA" tyAdi :sahAya----'ahiragaNakA -adhikaraNakarasya' yA 42vAvA 'bhikvaNo-bhikSoH' sAdhune tathA 'pasajjha prasahya' 54835thI 'dAruNa-dAruNAm' vANI 'vayamANassa -pradata' maasvaavaa|| sAdhune 'aTUThe-arthaH' mokSa 'bahuparihAyatI- bahuparihIyate' naSTa 25 taya che. 'paMDie-paNDitaH' meTasA bhATe suviI muni 'ahigaraNaM-adhikaraNam 46 'na karejja-na kuryAt' nA 42, 4sA 42vAvA mokSathA 62 ya che, peTamA mATe kalaha na kare joIe che 19 -sUtrAtha. kalaha karanAra tathA dRDhatApUrvaka kaThora vANI belanAra sAdhunA mokSarUpa arthane sarvathA nAza thaI jAya che, te kAraNe viveka yukta munie kalaha kare joIe nahIM. eTale ke For Private And Personal Use Only
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAvadhinI TIkA pra. zru.a.2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 585 kAraNAt (paNDie)paNDita-medhAvI muniH (ahigaraNa)adhikaraNaM phalahaM (ma kareja) na kuryAt-kalaha kartA mokSAro bhavati tasmAt kalaho na kartavya iti // 12 // TIkA:'ahigaraNakaDamsa' adhikaraNakarasya adhikaraNaM kalahaH tatkartuM zIlaM yasya sa tathotastasya kalahaka riti yAvat / (bhikkhuNo)bhikSoH bhikSaNazIlasya-nirdoSabhikSAyAcakasyetyarthaH, 'pasajjhe' prasahya-haThAt prakaTarUpeNetyarthaH, 'dAruNaM-karkazakaThorarUpaM vacanaM 'vayamANassa' vadataH, kaTubhASaNazIlasya 'aThe' artha:-saMyamaH mokSo vA 'bahu' atizayena 'parihAyatI' parihIyate, vinaSTo bhavatIti bhAvaH / ataH 'paMDie' paNDitaHsadasadvivekazIlo medhAvI muniH, 'ahigaraNaM na karejja' adhikaraNaM na kuryAtaadhikaraNaM kalahaM naiva kuryAt / yaH kalahakArI, tathA kalahakadvacanavAdI sAdhu bhavet tasya mokSaH saMyamo vA vinazyati, tasmAt mokSAbhilASiNA kalaho na vidheyaH / kalaha na kare' arthAt kalaha karane vAlA mokSase dUra ho jAtA hai, ataeva kulaha nahIM karanA cAhie // 19 // _ -TIkArthajo kalaha karatA hai yA kalaha karanA jisakA svabhAva hai, tathA jo haThapUrvaka karkaza kaThora vacanoM kA prayoga karatA hai arthAt jo kaTubhASaNazIla hai, aise sAdhu kA saMyama athavA mokSa rUpa artha atyanta hAni ko prApta hotA hai-vinaSTa ho jAtA hai ataeva sat asat kA vivekI sAdhu kalaha na kreN| ... jo sAdhu kalaha karatA hai athavA kalaha kArI bacana bolatA hai, usakA saMyama yA mokSa rUpa prayojana naSTa ho jAtA hai| ataeva mokSa ke abhilASI ko kalaha nahIM karanA caahie| kalaha karanAra sAdhu kSathI dUra thAya che. eTale ke saMsAramAM ja aTavAyA kare che, mATe sAdhue kalaha kare joIe nahIM. 1 --ttiishrthje kalaha kare che athavA kalaha karavAne ja jene svabhAva che, tathA je haTha pUrvaka karkaza (kara) vacanane prayoga kare che, eTale ke je kaTubhASaNazIla che, evA sAdhune saMyama athavA merUpa artha atyanta bhayamAM mUkAI jAya che. vinaSTa thaI jAya che. tethI satuM. arAtanA viveka vALA sAdhue kalaha kare joIe nahIM. je sAdhu kalaha kare che athavA kalahakArI vacana bole che, tene yama athavA tenuM mekSa rUpa prajane naSTa thaI jAya che. tethI mekSAbhilASI sAdhue kalaha kare joIe nahIM, sU. 74 For Private And Personal Use Only
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgo ayaM bhAvaH- bahunA kAlena yat kRtaM yadarjitaM mahattapasA zAMtyAdiguNarAzi tatsarva kalahaM kurvataH parapIDAkaraM vacanamuccArayataH tatkSaNameva nAzaM gacchati / taduktam - 'jaM ajjiyaM samikhallaehiM tavaniyamabaMbhamaiehi / ... mAhu tayaM kalahaM tA chaDDe ahasaNapattehi // 1 // ityAdi matvA ISadapi kalahaM na kuryAt paNDitaH / uktaMcAnyatrApi 'mahatA tapasA pUrva kAlena samupArjitam / tattapo nAzamAyAti kalahAt parapIDanAt // iti // 19 // -mUlamsIyodagapaDiduguMchiNo apaDiNNassa lavAvasapiNo sAmAiya mAhu tassa jaM jo gihimatte'saNaM na bhujaI // 20 // tAtparya yaha hai ki dIrgha kAla taka jo kiyA hai aura jo mahAn tapa ke dvArA upArjita kiyA hai vaha kSamA Adi guNoM kA samUha Adi sabhI kucha kalaha karane vAle tathA parapIDAkArI bacana bolane vAle kA naSTa ho jAtA hai| kahA bhI haiM-"jaM ajjiyaM' ityaadi| ___ tapazcaraNa, niyama aura brahmacarya kI sAdhanA se jo prApta huA hai vaha saba naSTa na ho jAya, isa kAraNa kalaha kA tyAga kara denA caahie| ra ityAdi samajha kara vivekI puruSa thoDA bhI kalaha na kare / anyatra bhI 6 7 4 5 8 9 10 11 'pahale dIrgha kAla taka tapasyA karane se jo prApta huA hai, vaha tapa kalaha karane se tathA dUsaroM ko pIDA pahu~cAne se naSTa ho jAtA hai // 19 // A kathananuM tatparya e che ke dIrghakALa paryantanA saMyamanI ArAdhanA dvArA ane kani tapasyAo dvArA upAjita karelA kSamA Adi guNenA samUhane kalahakArI tathA 52pI 18 vayano mosapAthI nAza 25 naya cha 55 cha meM "ja ajiya" tyA - "je kalaha karavAmAM Ave, te tapazcaraNa, niyama ane brahmacaryanI sAdhanA dvArA je prApta thayuM hoya che, te naSTa thaI jAya che, mATe vivekavAnuM sAdhue kalahane tyAga kare ra " anyatra paNa evuM kahyuM che ke "pahelA dIrgha kALa sudhI tapasyA karIne je prApta karyuM hoya che, te kalaha karavAthI tathA anyane pIDA pahoMcADavAthI naSTa thaI jAya che." | gAthA 19 For Private And Personal Use Only
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samamA bodhinI TIkA pra. zrRM. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 587 - chAyA-'. zItodakapratijugupsakasya apratijJasya lavAvasarpiNaH / sAmAyika mAhustasya yat yo gRhyamatre'zanaM na bhukta / / 20 // anvayArthaH (sIyodagapaDiduguMchiNo) zItodakapratijugupsakasya-zItodakamaprAzukaM jalam tatpratijugupsakasya aprAzukodakaparihAriNaH sAdhoH, (apaDiNNassa) apratijJasyapratijJArahitasya (lavAvasappiNo) lavAvasarpiNaH lavaM karma tasmAt avasarpiNaH parihAriNaH, (tassa) tasya evaMbhUtasya sAdhoH (ja)yat yasmAtkAraNAt (sAmAiya) sAmAyika samabhAvam (Ahu) AhuH kathitavantaH sarvajJAH / (je) yaH muniH zabdArtha--'sIyodagapaDiduguMchiNo-zItodakapratijugupsakasya jo sAdhu zItodaka se ghRNA karatA hai 'apaDipNassa-apratijJasya tathA koI bhI prakAra kI pratijJA arthAt kAmanA nahIM karatA hai 'lavAvasappiNo-lavAvasarpiNa' evaM jo karmabandhako utpanna karane vAle karmoM ke anuSThAna se dUra rahatA hai 'tassa-tasya' aise sAdhu kA sarvajJoM ne 'ja-yat jo 'sAmAiyaM-sAmAyikam , samabhAva 'Ahu-AhuH' kahA hai tathA 'je--yaH' jo muni 'gihimatte-gRhyamane gRhastha ke pAtra meM 'asaNaM-azanam' AhAra 'Na bhuMjai--na muMkte nahIM khAtA hai usakA samabhAva hai||20|| -anvayArtha-- sacitta jalake tyAgI, nidAna rUpa pranijJA ke tyAgI, 'lava arthAt karma kA tyAga karane vAle usI sAdhu ko sAmAyika cAritra kahA gayA hai jo gRhastha ke pAtra meM bhojana nahIM karatA // 20 // zahA - 'sIyAdagapaDidugu chiNo-zItodakapratijugupsakasya' ne sAdhu ziyA vRkSA 42 cha. 'apaDiNNassa-apratikSasya tathA prAranI pratijJA arthAt mAnA 5ratA nathI. 'lavAvasappiNo-lavAvasarpiNaH' mevam re ma mAdhane utpanna 42vAvANA unI manuhAnathI 62 23 cha. 'tassa-tasya' sevA sAdhunI savajJAya 'ja-patre 'sAmAiya-sAmAyikam' samalA 'Ahu-AhuH sa cha tathA 'je-yaH' ne muni 'gihi. matta gRhyamatre' sthanA patramA 'asaNa-azanam' mA.2 'Na bhujara-na bhukte' paate| nathI tene samabhAva che. 20 suutraathsacitta jaLanA tyAgI, nidAna rUpa pratijJAnA tyAgI, lavane (karma) tyAga karanArA evA e sAdhune ja sAmAyika cAritravALe kahyo che ke je gRhasthanA pAtramAM bhajana karate nathI. For Private And Personal Use Only
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 588 (gihimatte) gRhyamatre gRhasthasya pAtre (asaNaM) azanamAhAram (Na bhuMjaI) na bhuktatasyaiva sAmAyikamAhuH sarvatrA iti // 20 // TIkA- . . 'sIgodagapaDiduguMchiNo' zItodakaM prati jugupsitasya, zItajalaM paripariNaH sAdhoH tathA 'apaDiNNassa' apratijJasya nidAnarUpapratijJAvarjitasya , 'lavAvasappiNo' lavAvasarpiNaH, lava iti karmanAma / tathAca karmoMtpAdakA'nuSThAnarahitasya ' tassa' tasya sAdhoH 'sAmAiyaM sAmAyika samabhAlakSaNam 'Ahu' AhuH kathitavantaH sarvajJAH 'jo' yaH sAdhuH 'gihimatte' gRhasthasya amane-pAtre 'asaNaM' azana-AhArAdikam 'ja yat-yasmAt 'Na bhujai' naiva bhulate tasya sAdhoH sAmAyikamAhustIrthakarAH, azanetyupalakSaNaM tena gRhasthapAtre na vastrAdikaM kSAlayenna vA auSadhAdikaM gRhasthapAtre pibet iti|| yaH sAdhuH dharmAcaraNazIlaH zItodakaM naiva sevate, karmabandhanadAyi anuSThAnaM na karoti, tathA gRhasthasya pAtre bhojanaM na karoti tasyaiva samabhAva iti -TIkArthazIta arthAt aprAsuka jala kA tyAga karane vAle, nidAna rUpa pratijJA kA varjana karane vAle tathA karmajanaka koI sAvadha kriyA nahIM karane vAle usI sAdhu ko sarvajJa bhagavanto ne sAmAyika kahA hai jo gRhastha ke pAtra meM azana Adi nahIM karatA hai| yahA~ 'azana' to upalakSaNa mAtra hai| isase yaha bhI samajha lenA cAhie ki sAdhu gRhastha ke pAtra meM na vastrAdi dhoe aura na auSadha AdikA pAna kreN| '' Azaya yaha hai ki dharmAcaraNa zIla jo sAdhu sacitta jalakA sevana nahIM karatA, karmavandhanakArI koI anuSThAna nahIM karatA tathA gRhastha ke pAtra meM bhojana nahIM karatA, usI ko samabhAva kI prApti hotI hai, aisA tIrthakara ne - - ' sacitta zIta jaLane eTale ke aprAsuka jaLane tyAga karanArA, nidAna niyANa) rUpa pratijJAne tyAga karanArA, tathA karma janaka koI paNa sAvadya kriyA nahIM karanAra, evA e sAdhune ja sarvajJa bhagavAne sAmAyika cAritra saMpanna kahyo che, ke je sAdhu gRhasthanA pAtramAM azana Adi AhAra karatA nathI ahIM "azana" te upalakSaNa mAtra che, tenA dvArA e paNa sUcita thAya che ke sAdhue vastrAdinuM prakSAlana karavA mATe athavA auSadha AdinuM pAna karavA mATe paNa gRhasthanA pAtrane upayoga kare joIe nahIM. - A kathanane bhAvArtha e che ke dharmAcaraNa zIla sAdhu ke je sacitta jaLanuM sevana karatuM nathI, karmabandhanakArI keI paNa anuSThAna karatuM nathI, ane gRhasthanA pAtramAM For Private And Personal Use Only
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAyopadeza 589 tIrthakareNa pratipAditam tasmAt zItaM jalam asaMyamAnuSThAnam , gRhasthasya pAtrAdau bhojanaM ca na kartavyaM mokSAbhilASubhiH sAdhubhiriti saMkSepaH // 20 // mUlamNa ya saMkhaya mAhu jIviyaM tahavi ya vAlajaNo pagabhai bAle pApehiM mijai iti saMkhAya muNI Na majaI // 21 // -chAyAna ca saMskAryamAhurjIvitaM tathApi ca bAlajanaH pragalbhate / vAlaH pApai marmIyate iti saMkhyAya muni ne mAdyati // 21 // -anvayArtha(jIviya) jIvitaM (NayasaMkhayamAhu) na ca saMskAryamAhuH, taMtuvan saMdhAtuM na kahA hai / ataH mokSAbhilASI sAdhu ko sacitta jala, asaMyama kA anuSThAna aura gRhastha ke pAtra meM azana nahIM karanA cAhie arthAt gRhasthi kA pAtra kisI bhI kAma meM nahIM lenA cAhie // 20 // zabdArtha-'jIviya--jIvitam' prANiyoM kA jIvana 'Na ya saMkhayamAhu-naca saMskAryamAhuH saMskAra karane yogya nahIM kahA hai 'tahavi--tathApi, phira bhI 'bAla jaNo-bAlajanaH' ajJAnI puruSa 'pagabhai-pragalbhate' pApa karane meM dhRSTatA karatA hai 'vAle--bAlaH' ajJajIva 'pApehiM-pApaiH, pApakarmase 'mijjai--mIyate batAye jAte hai 'iti--iti, isa prakAra 'saMkhAya-jJAtvA, jAnakara 'muNI-suniH' 'Na majjai--na mAdyati, mada nahIM karate hai // 21 // anvayArthayaha jIvana saMskArya nahIM hai arthAt dhAge ke azanAdi karatuM nathI, tene ja samabhAvanI prApti thAya che, evuM sarvajJa tIrthakara bhagavAne kahyuM che tethI mekSAbhilASI sAdhue sacitta jaLa ane sAvadha karyo tyAga kara joIe ane gRhasthanA pAtrane upayoga kare joIe nahIM. gAthA 20 che hAtha-'jIviya-jIvitam' prANiyAnuna na ca saMkhAya mAhu-na ca saMskArya mAhuH' 2242 421 // yojya 98 nathI, 'tahavi tathApi' te5 bAlajaNA-bAlajana' ajJAnI 535 'pagambhaI-pragalbhate' 55 svAmA vRSTatA 42 cha 'bAle-bAlaH' aza 'pApehi-pApaiH' pA5ma thA 'mijjA-mIyate' s Ave che. 'iti-iti' mA prAre 'saMkhAya ---jJAtvA' yAne 'muNI---muniH' bhuni 'Na majjhaI- na mAdhati' bha6 42tA nathA. // 21 // For Private And Personal Use Only
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtra zakyate ityarthaH, (tahavi) tathApi (vAlajaNo) bAlajanA=ajJAnI (pagambhai) pragalbhate-pApakarmakaraNe dhRSTatAM karotItyarthaH, (vAle) vAlo'jJaH jIvaH (pApehiM) pApaiH (mijai) mIyate-jJAyate (iti) evaM (saMkhAya) saMkhyAya-jJAvA (muNI) muniH (Na) na (majjai) mAdhati jAtikulAdimadaM na karotItyarthaH // 21 // --TIkA'jIviyaM jIvitam AyuSyam 'Naya saMkhayamAhu na ca saMskAryamAhuH kAlaparyAyeNa truTitamAyustaMtuvatsaMdhAtuM na zakyate, 'tahavi ya' tathApi ca 'bAlajaNo' bAlajana: ajJAnI 'pagabhai' pragalbhate-pApajanakarmaNi dhRSTo bhavati-pApelajjito na bhavati / 'pAle' bAlaH ajJo jIvaH, 'pApehi pApaiH ayaM pApIti, 'mijai mIyate lokairayaM pApAcaraNazIla iti kathyate, 'iti saMkhAya' iti saMkhyAya iti jJAtvA 'muNI' muniH 'Na majjaI naiva mAdyati jAtikulAghaSTavidhamadaM na karoti, samAna punaH nahIM jor3A jA sakatA, phira bhI ajJAnI jana pApakarma karane me dhRSTatA karate hai / ajJAnI puruSa pApoM dvArA jAnA jAtA hai| aisA samajha kara muni jAti kula Adi kA mada nahIM karatA // 21 // -TIkAtha. kAla ke paryAya se TUTA huA AyuSya, TUTe hue dhAge ke samAna puna: nahIM jor3A jA sakatA, phira bhI avivekI puruSa pApa karane meM dhRSTa banate hai arthAt pApAcaraNa karate hue lajjita nahIM hote hai tathA nahIM Darate haiM / loga usa ajJAnI jIva ko 'yaha pApI haiN| isa prakAra kahate haiM / aisA jAnakara muni jAti kula Adi ATha prakAra kA mada nahIM karate -sUtrArtha- A jIvana saMskArya nathI eTale ke tUTelA derAnI jema pharI rAMdhI zakAya tevuM nathI, chatAM paNa ajJAnI leke pApakarma karavAnI dhRSTatA kare che ajJAnI puruSane tenA pApa dvArA jANI zakAya che. evu samajIne muni jAti, kuLa Adine mada karatA nathI. -ttiiarthAyukarma kSaya thatAM ja AyuSya samApta thaI jAya che jema tuTelA derAne sAMdhI zakAya che tema tUTelA AyuSyane sAMdhI zakAtuM nathI. A prakAranI paristhiti hovA chatAM avivekI puruSa pApa karatAM DaratAM paNa nathI ane zaramAtAM paNa nathI ke te ajJAnI jIvane "A pApI che," A prakAre oLakhe che evuM samajIne muni jAti, kuLa Adi ATha prakArane mada karatuM nathI. For Private And Personal Use Only
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samagArtha bodhinI TIkA pra. zra. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 59. kAlaparyAyeNa truTitaM manuSyANAmAyu va sandhIyate, tantvAdivat iti sarvajJAnavatA tIrtha karega kathitam / tathApi AyuSo'saMskAryatve'pi sadasadvivekavikalo manuSyaH pApajanakakarmA'nuSThAnAnna nivRtto bhavati / tenAyaM pApI iti kathyate / ityeta sarva jJAtvA muniH kathamapi karmadAyina pramAdaM na kuryAditi bhAvaH // 21 // ___ upadezAntaramAha sUtrakAraH-'chaMdeNa pale' ityAdi / chadeNa pale imA payA bahumAyA moheNa pAuDA / viyaDeya paliMti mAhaNe sIuNha bayasA'hiyAsae // 22 // chAyAchandasA pralIyante imAH prajA bahumAyA mohena praavRtaaH| vikaTena pralIyante mAhanaH zItoSNaM vacasA'dhisaheta // 22 // Azaya yaha hai kAla ke paryAya se manuSyoM kI jo Ayu eka vAra sUTa jAtI hai, usakA punaH sandhAna karanA zakya nahIM hai / TUTA dhAgA joDA jA sakatA hai, para Ayu nahIM / aisA sarvajJa tIrthaMkara ne kahA hai / isa prakAra Ayu saMskArahIna hai tathApi sat asat ke viveka se rahita manuSya pApajanaka kArya karane se nivRta nahIM hotA / use loga (pApI) kahate haiN| yaha saba jAnakara muni kisI prakAra bhI karmadAyI pramAda na kare // 21 // sUtrakAra aura upadeza karate haiM--(chaMdeNa pale) ityaadi| zabdArtha-'bahumAyA-bahumAyAH, bahuta mAyA karane vAlI 'moheNa pAuDA- mohena prAvRtA' moha se AcchAdita 'imA--imAH ye 'payA-prajAH' prajAe~ - AM kathanane bhAvArtha e che ke manuSyanuM je AyuSya eka vAra tUTI jAya che, tene pharI sAMdhI zakAtuM nathI. tUTelA dorAne sAMdhI zakAya che, paNa tuTelA AyuSyane pharI sAMdhI zakAtuM nathI. evuM sarvajJa bhagavAne kahyuM che. A prakAre Ayu saMskAra" hana (na sAMdhI zakAya evuM) che, chatAM paNa sat asanA vivekathI jeo rahita hoya che, teo pApajanaka kAryomAMthI nivRtta thatA nathI. evAM pApakarma kanAra puruSane leka pApI" kahe che. A vAtane samajIne munie kaI paNa prakAre karmadAyI pramAda kare joIe nahIM ! gAyA 21 che ____qNI sUtrA2 vizeSa upaheza mApatA cha / "chadeNa pale" tyAdi zahAtha - 'bahumAyA-yahumAyAH' madhumAyA 4211vii 'mAheNa pAuDA-mohena pAvatAH' bhothI mAhita 'imA imAH' 24 'payA-prajA' praznamA cha deNa---chandasA' pAtAnI For Private And Personal Use Only
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 592 www.kobatirth.org anvayArtha: ( bahumAyA) bahumAyAH kapaTapradhAnAH (moheNa pAuDA ) mohena prAvRtA AcchAditAH (imA ) imAH (payA) prajAH (chaMdeNa) chandasA - svasvecchayA (pale) pralIyante narakAdigatiM gacchanti, parantu ( mAhaNe ) mAhanaH sAdhuH (viyaDeNa) vikaTena = kapaTarahitena karmaNA (paliti ) pralIyate mokSe saMyame vA lIno bhavati, tathA ( vayasA ) vacasA = manovAkkAyairityarthaH, (sIuNDa)zItoSNam (ahiyAsae) adhisata iti // 22 // - -TIkA 'bahumAyA' anekaprakAraka mAyAvatyaH 'moheNa pAuDA' mohena AcchAditA 'imA' imAH 'payA' prajAH 'chaMdeNa' chandasA svecchayA svAbhiprAyeNa kArya paravacanAdikaM kurvANAH 'pale' pralIyate = narakAdigatiM prApnuvanti / -anvayartha- kapaTa kI pradhAnatA vAle moha se ghire apanI karma se hI narakAdi gati meM jAte haiM, sAdhu mokSa meM yA saMyama meM lIna hotA hai / tathA zIta uSNa ko sahana kare ||22|| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'chaMde--chandasA, apanI icchAse 'pale-- pralIyante, naraka Adi gati meM jAtI hai 'mAhaNe - mAhanaH, sAdhu puruSa 'viyaDeNa vikaTena' kapaTa se rahita karmake dvArA 'paliti--pralIyate, mokSameM agara saMyama meM lIna hotA hai tathA 'vayasA -- vacasA, mana vacana aura karma se 'sIunhaM zItoSNam, zIta aura uSNako 'ayAsa he -- adhisa' sahana karate hai || 22 || 11. sUtrakRtAGgasUtre -- TIkArtha-- aneka prakAra ke mAyAcAra vAle, moha se hue ye prajAjana saMsArI jIva kintu kaSTa rahita karma se sAdhu mana vacana kAya se AcchAdita yaha prajAjana cchAthI 'pale - pralIyante' 224 vagere jatimAM naya che, 'mAhaNe-mAhanaH sAdhu pu3Sa 'vithaDeNa nikaTena' uparathI rahita bhaMnA dvArA 'palitI - pralIyate' bhokSamAM agara saMya bhabhAM lIna thAya che tathA 'vayasA vacasA' bhana vathana urbhathI 'sIunha' zIteoSNam ThaMDI ane garabhIne 'ahiyAsa he - adhisaheta' sana 12 che. // 22 // - sUtrArtha - kapaTanI pradhAnatAvALA, mAhuthI gherAyelA A prajAjanA saMsArI jIvA pAta pAtanA upArjita karyAM dvArA ja narakAsaDha gatimAM jAya che. parantu kapaTa rahita ka dvArA sAdhu mekSa athavA saMyamamAM lIna hoya che. sAdhu mana, vacana ane kAyA vaDe zIta, uSNa Adi parISahAne sahana kare che. rA For Private And Personal Use Only - TIartha - aneka prakAranA mAyAcAravALA ane mAhathI AcchAdita A prajAjanA saMsArI
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samartha bodhinI TIkA pra. zu a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 593 ayamartha:- mohena prAvRtAH kecana - 'agnISomIyaM pazumAlabheta' ityAdizAkhaM puraskRtya prativAdikameva sAyakamiti manyamAnAH prANivavAdikaM kurvanti / anye kecana svAbhiprAyagrahagrastAH saMvAdika muddizya dAsIdAsa banadhAnyAdikaM kurvanti / anye punarmAyApradhAnena vAraM vAraM zarIre jalaprakSepaNAdi kurvanti / tathA tairucyate 'kukuTasAdhyo loko nA kukkuTataH pravarttate kiMcit / tasmAt lokArthe pitaramapi sakukkuTaM kuryAdityAdi // 'mAhaNe mAna nAhana mAhana iti upadezakArakaH sAdhuH 'viyaDega' vikaTena kapaTAdi saMsArI jIva apane hI karma se narakAdi gati ko prApta hote haiM / Azaya yaha hai - koI koI moha se AcchAdita loga (agniSomIyaM pazumAlabheta ) ityAdi zAstra vAkya ko Age karake, prANI kA vadha hI kalyANa kA sAdhaka hai, aisA mAnate huye prANIva Adi karate haiN| anya koI apane abhiprAya rUpI graha se grasta hokara saMghAdika ke lie dAsI, dAsa, dhana, dhAnya Adi kA parigraha karate haiM / koI koI mAyA kI pradhAnatA se zarIra ke Upara vAravAra jalakA prakSepa karate haiM / ve kahate haiM 'loka kukuTa arthAt kapaTa ke dvArA hI siddha hotA hai, kukkuTa ke binA kucha bhI nahIM hotA hai ataeva loka ke liye pitA ko bhI sakukkuTa karatA hai ityAdi / jIvA peAtAnA kAne kAraNeja narakAdri gatimAM gamana kare che. A kathanano bhAvArtha e che se AI AI moDthI ghezayetA lavo "agniSomIyaM pazumAlabheta" ityAdi zAstravAyone AgaLa karIne, evu mAne che ke ' prANInA vadhaja kalyANanA sAdhaka che.' A prakAranI mAnyatA dharAvatA te loko prANIvadha Adi kare che. vaLI koI koI loko peAtAnA abhiprAya rUpI graha vaDe grasta thaine saMghAhikane mATe dAsa, dAsI, dhana dhAnya AdinA parigrahu kare che. koi koI jIvA mAyAnI pradhAnatA vaDe zarIra upara vAraMvAra pANInA prakSepa 43 che. tethe aDe che De lAka kukuTanA dvArA ja-siddha thAya che. kapaTa vinA koi paNa vastu prApta thatI nathI tethI te leAkane mATe pitAne paNa kapaTayukta kare che" ityAdi sa. 75 For Private And Personal Use Only
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 594 sUtrakRtAtsUtre rahitena karmaNA samyaka saMyamapAlanena 'paliti' pralIyate mokSe saMyame vA lInA = tatparAH bhavanti / tathA ' vayasA' vacasA manovAkkAyaiH 'sIuNDa' zItoSNAdikam 'eferrer' asita sahanaM karoti / anekaprakArakamAyAkAriNo mohenAcchAditAlokAH sva svecchAyA tAdarza karmAnuSThAnaM kurvANAH narakAdigatimevAzrayante / parantu sAdhupuruSaH paravacanAdikaM parityajya kapaTarahitakarmaNi saMyame vA lIno bhavati / tathA maneovAkkAyaiH zItoSNAdisahanaM karoti iti bhAvaH / : anyatrApyuktam- 'maneovacobhyAM kAyena saMyamArAdhane rataH / zItoSNasukhaduHkhAnAM jetA paravaco jayet // 1 ||gaa. 22 // mAhana arthAt ahiMsA kA upadeza kAraka sAdhu kapaTa Adi rahita karma karake samyak prakAra se saMyama kA pAlana karake mokSa ke mArga meM lIna hotA hai / tathA mana vacana aura kAya se sardI garmI Adi ko sahana karatA hai || tAtparya yaha hai ki aneka prakAra kI mAyA kA sevana karane vAle tathA moha se grasta loga apanI apanI icchAse vibhinna prakAra kA anuSThAna karate hue naraka Adi gatiyoM meM jAte haiM kintu sAdhu puruSa paravacana Adi kA tyAga karake niSkapaTa karma meM yA saMyama meM lIna hote haiM tathA mana vacana kAyase zIta uSNa Adiko sahana karate haiM / anyatra bhI kahA hai 'mana se, vacana se aura kAya se saMyama kI ArAdhanA meM tatpara rahe aura zIta uSNa tathA sukha duHkha parISahoM kA vijetA sAdhu parakIya vacanoM ko jIta letA hai ||22| mAhana (mANeA, mA haNA evA upadeza ApanAra sAdhu) kapaTa Adi thI rahita ka karIne samyak prakAre saMyamanu pAlana karIne mokSa prApti janaka sayamanI ArAdhanAmAM lIna rahe che. te mana vacana ane kAyAthI ThaMDI, garamI Adi parISahAne sahana kare che. tAtparya e che ke aneka prakAranI mAyAnuM sevana karanArA mAhagrasta loko ta peAtAnI IcchiAnusAra vividha prakAranA pApajanaka anuSThAnonu sevana karIne naraka Adi dutiomAM jAya che. parantu sAdhue paravacana (chaLa kapaTa) Atine tyAga karIne niSkapaTa karmImAM athavA saMyamamAM lIna thAya che. tathA mana, vacana ane kAyAthI zIta, uSNu Adi parISaheAne sahana kare che. anyatra paNa evu kahyuM che. ke -~ " mana, vacana ane kAyAthI saMyamanI ArAdhanAmAM lIna thayelA zIta, uSNu tathA sukhaduHkha rUpa parISahAnA vijetA sAdhu parakIya vacanAne jItI le che" gAthA rA For Private And Personal Use Only
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 595 -mUlamkujaye aparAjie jahA akkhehiM kusalehiM dIvayaM kaDameva gahAya No kaliM no tIyaM no ceva dAvaraM // 23 // chAyAkujayo'parAjito yathAkSaiH kuzalo dIjyan / kRtameva gRhItvA no kaliM no ta no caiva dvAparam // 23 // anvayArtha:( aparAjie ) aparAjitaH anyena jetumazakayaH ( kusalehiM ) kuzala ityarthaH (kujae) kujayaH (jahA) yathA (akkhehi) akSaiH kapardaiH (dIvayaM) dIvyana= zabdArtha-'aparAjie-aparAjitaH' anya ke dvArA parAjita na hone vAlA 'kusalehi-kuzalaH' catura 'kujae-kujayaH' juA khelane vAle juArI 'jahA-yathA' jaise 'akkhehi-avaiH' pAsA se 'dIvayaM-dIvyat' khelatA huA 'kaDameva gahAya-kRtameva gRhItvA' kRta nAma ke cothe sthAna ko hI grahaNa karatA hai 'No kali--no kalim' kali nAmaka prathama sthAna ko grahaNa nahIM karatA hai 'No tIyaM-nI caitaM, tIsare sthAna ko bhI grahaNa nahIM karatA haiM evaM 'no ceva dAvaraM naiva dvAparam, dUsare sthAna ko bhI grahaNa nahIM karatA hai||23|| -anvayArthaapane virodhI se parAjita na hone vAle kuzala arthAt pAsA pheMkane meM catura juArI jaise pAsoM se juA khelatA huA 'kRta' sthAna ko hI grahaNa karatA hai / kali nAmaka zahAtha-'aparAjie-aparAjitaH' mIna dvArA parAta na vAvA 'kusalehi kuzala' yAlA yatu2 'kujae-kujayaH' gAra 2mA vANA jugArI 'jahA-yathA' vI zate 'akkhehi-anaH' pAsAthI dIvayaM-dIvyan' 2matA 'ka Dameva gahAya-kRtameva gRhItvA' kRta nAmanA yAthA sthAnane 04 aDa 42 che. 'No kaliM-no kalim' sinAmanA prathama sthAnane aDa) 42to nathI 'No tIya-no trIta" trIta sthAnane 55 aDa 42to nathI mevam 'No ceva dAvara-naiva dvAparam' bhI sthAnane 59 ahama to nathI. / 23 / -suutraarthpitAnA virodhIo vaDe parAjita na thanAra, kuzaLa (pAsA phekavAmAM kuzaLa) jugArI pAsA pheMkatI vakhate "kRta" nAmanA cothA sthAnane ja grahaNa kare che, "klI' nAmanI For Private And Personal Use Only
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 596 sUtrakRtAGgasUtro dyUtaM kurvana (kaDa meva gahAya)kRtameva gRhItvA kRtanAmakasthAnameva gRhaNAti(No)kali no kali (no tIya) no traitaM (no ceva) naiva (dAvare) dvAparam iti // 23 // TIkA'aparAjie' aparAjitaH yaH kadAcidapi parAjayaM na prApnoti, itthaMbhUto'parAjitaH 'kusalehi kuzalaiH kuzala akSapAnipuNaH kapardaina ramamANaH prathamArthe tRtIyA 'kUjae' kujayaH kutsito jayo yasya saH dyUtakAraH 'jahA' yathA akkhehidIvayaM' akSairdIvyan pAzaiH kapardakairvA dyUtaM kurvan 'kaDa meva gahAya' kRtameva kRtanAmaka caturthasthAnameva gRhaNAti / 'yo kaliM' no kaliM kaliM prathamasthAnaM No tIya no tRtIyaM 'noceva dAvara' naiva dvAparaM no tRtIyaM na vA dvitIya sthAnaM gRhItvA krIDati kinnu caturthasthAnamAdAyaiva krIDati / yathA dyUte nipuNo na kenApi parAjayaM prApnuvan dyUtakAraH sarvazreSThaM kRtanAmakaM caturthasthAnameva svIkaroti, na tu kali dvitIyaM tRtIya vA sthAnaM sthAnako grahaNa nahIM karatA hai, tathA tIsare aura dUsare sthAna ko bhI grahaNa nahIM karatA hai // 23 // TIkArtha kabhI parAjaya na prApta karane vAlA aura pAse pheMkane meM kuzala kujaya arthAt nindanIya vijaya pAne vAlA juArI jaise pAsoM se yA koDiyoM se juA khelatA huA 'kRta' nAmaka caturtha sthAna ko hI grahaNa karatA hai, kali nAmaka prathama sthAna ko grahaNa nahIM karatA hai aura na tRtIya yA dvitIya sthAna ko grahaNa karake khelatA hai kintu caturtha sthAna ko grahaNa karake hI khelatA hai| tAtparya yaha hai ki juA khelane meM nipuNa aura kisIse parAjita na hone vAlA juArI sarvazreSTha kRta nAmake caturtha sthAna ko hI svIkAra karatA pahelA sthAnane paNa grahaNa karato nathI ane bIjA ke trIjA sthAnane paNa grahaNa karate nathA. // 2 // -ttiikadI parAjeya nahI pAmanAra, pAsA phekavAmAM kuzaLa ane kujaya (nindanIya vijya) prApta karanAra jugArI pAsA athavA DADIo vaDe jugAra ramatAM "ku" nAmanA cothA sthAnane ja grahaNa kare che. kali nAmanA pahelA sthAnane grahaNa karatuM nathI ane trIjA ke bIjA sthAnane paNa grahaNa karato nathI. paraMtu kRta nAmanA cothA sthAnane grahaNa karIne ja jugAra khele che. A kathananuM tAtparya e che ke jugAra ramavAmAM nipuNa ane keInA dvArA parAjita nahIM thanAra jugArI sarva zreSTha, kRta nAmanA cothA sthAnano ja svIkAra karIne jugAranA pAsA pheke che. te kali nAmane pahelA sthAnane athavA bIjA ke trIjA For Private And Personal Use Only
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. zru a. 2. u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthApadezaH 597 svIkaroti / yataH caturthasthAnasthitenaiva jayasaMbhavAt / evaM medhAvI muniH sarvajJoktaM sarvataH kalyANakArakaM caturthasthAnarUpaM zrutacAritralakSaNadharmameva svIkuryAt / na tu tadbhinnamArga kadApi svIkuryAditi bhAvaH / uktaMcAnyatrApi -- 'dyUtakAro bhavejjetA caturthasthAnamAsthitaH / vItarAgavacaH zraddhA yasyAste sa jayI janaH || 1 || gA. 23 // ukta dRSTAntaH taM dRSTAntaM dASTantike yojayati sUtrakAraH'evaM logami' ityAdi / mUlam - 2 3 4 5 7 6 evaM logaMmi tAiNA vuie je dhamme aNuttare | 11 10 12 taM ginha hiyaMti uttamaM kaDamiva sesa'vahAya paMDie // 24 // chAyA evaM loke trANokto yo dharmottaraH / taM gRhANa hitamityuttamaM kRtamiva zeSamapahAya paNDitaH // 24 // hai / vaha kali nAmaka sthAna ko yA dvitIya yA tRtIya sthAna ko svIkAra nahIM karatA kyoMki vaha jAnatA hai ki caturtha sthAna ko grahaNa karane se hI vijaya prApta ho sakatA hai| isI prakAra medhAvI muni sarvajJa kathita aura saba prakAra se kalyANakArI caturtha sthAna ke samAna zruta cAritra dharma ko hI svIkAra kare / usase bhinna mArga ko kadApi na svIkAra kare / anyatra bhI kahA hai" dyUtakAro bhavejjetA" ityadi / 6 prakAra 'caturtha sthAna meM sthita dyUtakAra jaise vijayI hotA hai, usI jisakI zraddhA vItarAga ke vacanoM para hai, vaha sAdhaka jana bhI vijayI hotA hai ||23|| sthAnanA svIkAra karIne pAsA pheMkatA nathI, kAraNa ke te e vAtane barAbara jANe che ke cothA sthAnane grahaNa karavAthI ja vijaya maLI zakaze. eja pramANe medhAvI muni sajJa prarUpita ane kalyANakArI, caturtha sthAnanA jevA, zrutacAritra rUpa dharmane ja grahaNa kare che. te dhama karatAM bhinna heAya evA mArganA kadI paNa svIkAra karatA nathI. kahyu paNa che ke 'ghRtkaare| bhavejjetA " (C caturthAM sthAnane grahaNa karanAra dhRtakAra (jugArI) jevI rIte vijayI thAya che, evI ja rIte vItarAganA vacanAmAM zraddhA rAkhanAra sAdhaka paNa vijayI thAya che. ! gAthA 23 5 For Private And Personal Use Only
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtre anvayArtha:(evaM) evamanena prakAreNa (logaMmi) loke'smin (tAiNA) trAyinA jIgharakSakena (vuie) uktaH kathitaH (je) yaH (aNuttare) anuttaraH sarvottamaH (dhamme) dharmaH prANAtipAtAdi viramaNalakSaNaH taM (giNha) gRhANa=svIkuru (hiyaMti uttama) ___ upayukta dyUtake dRSTAntakI dAntika meM yojanA karate haiM"evaM logaMmi" ityAdi / zabdArtha-evaM--evam, isI prakAra 'logaMmi--loke' isa lokameM 'tAiNA --trAyinA' jagat kI rakSAkarane vAle sarvajJane 'cuie--uktaH' kahA huA 'je. yaH' jo aNuttare--anuttaraH, sarvottama 'dhamme--dharmaH 'dharma prANAtipAtAdi viramaNa 'taM-tam' usako 'giha-gRhANa' 'grahaNa karanA cAhie 'hiyaMti uttama-hitamuttamam , yahI hita karane vAlA evaM uttama mArga hai 'sesa'vahAya--zeSamapahAya' catura juArI saba sthAnoM ko choDakara 'paMDie kaDamiya--paNDitaH kRtamiva' jaise catura juArI kRtanAmake caturtha sthAna ko hI grahaNa karatA hai isI prakAra medhAvI muni anuttama aise dharmako hI grahaNa karate haiM // 24 // anvayArthaisa prakAra isa loka trAtA arthAt jIvoM ke rakSaka tIrthakara devane, jo dharma kahA hai vahI sarvottama dharma hai / ' usa prANAtipAta viramaNa Adi lakSaNa vAle dharma ko hitakArI aura uttama samajha kara aura ' anya dharmoM ko - have sUtrakAra uparyukta jugArInA dRSTAnta dvArA je vAtanuM pratipAdana karavA mAge che, te praTa 42 cha.-"evaM loga mi" tyA zahAtha-evaM-pacam' prAya 'loga mi-loke' 2 sobhA 'tANA-trAyinA' gatanI 2kSA 421 // vANA sajJa ne 'buie-uktaH sa 'je-yaH' 'aNuttare-anuttaraH' sarvottama 'dhamme-dharmaH' dharma-prAtipAta vibha535 dharma che 'ta-tam' tene 'gihagRhANa' ghaDaNa 42vo ye 'hiyati uttama-hitamuttamam' se hita 42vAvAko apama uttama bhA cha 'sesahAra-zeSamapahAya' 55 thAnane ch|ddiine paDipa kamiva-paNitaH jevI rIte catura jugArI kRta nAmanA cothA sthAnane ja grahaNa kare che, teja prakAre medhAvImuna anuttama evA dharmane ja grahaNa kare che. pArakA suutraatheja prakAre A lekamAM trAtA (jIvenA rakSaka) tIrthakara bhagavAne je dharma kahyo che, eja sarvottama che. eja prANAtipAta viramaNa Adi lakSaNa vALA dharmane hitakArI For Private And Personal Use Only
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA dhodhinI TokA pra. . a. 2 u.2 nijaputrebhyaH bhagavadAdinAdhopadezaH 599 hitamityuttamam (sesa'vahAya) zeSamapahAya (kaDamiva) kRtamiva (paMDie) paMDitaH, yathA caturo dyUtakAraH kRtameva gRhNAti tathA medhAvI muniH anuttamadharmameva gRhNIyAditi // 24 // TIkAevaM' evam anenaiva rUpeNa 'logaMmi' loke asmin loke 'tAiNA' trAyinA SaTjIvakAyarakSakatIrthakareNa 'buie' uktaH kathito dharmaH 'je' yaH 'aNuttare' anuttaraH sarvebhyaH uttamaH 'dhamme' dharmaH zrutacAritralakSaNaH taM 'giNha' gRhANa, he ziSya tameva dharmamanuttamAkhyamatizayenottamaM gRhANa / 'hiyaMti uttama' hitam hitakArakam uttamaM sakaladharmeSu zreSThamahiMsAlakSalaNam 'sesa'vahAya' zeSamapahAya caturo itakAraH prathamaM dvitIya tRtIyaM sthAnaM vihAya, 'kaDamiva' kRtanAmakasthAna meva gRhaNAti yathA nA'nyaM svajayAya gRhaNAti tathaiva |iti| tyAga kara grahaNa kro| jaise dyUtakAra kRta nAmaka sthAna ko hI grahaNa karatA hai, usI prakAra paMDita arthAta vivekI puruSa sarvajJokta uttama dharma ko hI grahaNa karatA hai // 24 // -TIkArthaisIprakAra loka meM SaTkAya ke rakSaka tIrthakara bhagavAn ke dvArA prarUpita jo sarvottama zrutacAritrarUpa dharma hai, use grahaNa karo he ziSya ! sarvazreSTha dharmako svIkAra kro| vaha dharma hitakAraka hai aura saba dharmoM meM uttama hai| jaise catura juArI prathama, tIsare aura dUsare sthAna ko tyAga kara 'kRta ' nAmaka sthAna ko hI grahaNa karatA hai, usI prakAra tuma bhI sarvottama tIrthakara prarUpita dharma ko ho grahaNa kro| ane uttama samajIne grahaNa kare ane anya dharmano tyAga kare jevI rIte jugArI kRta nAmanA sthAnane ja grahaNa kare che. e ja pramANe vivekI puruSo sarvakta uttama dharmane ja grahaNa kare che. pArakA artha' jevI rIte kuzaLa jugArI pahelA, trIjA ane bIjA sthAnane tyAga karIne ane "kRta nAmanAM cothA sthAnane grahaNa karIne jugAra khele che, e ja pramANe tame paNa tIrthakara prarUpita sarvottama dharmane ja grahaNa kare che kAyanA jInA rakSaka tIrthakara bhagavAna dvArA prarUpita sarvottama kRtacAritra rUpa dharmane ja grahaNa kare. te dharma ja hitakAraka ane saMskRSTa che. mATe anya dhamene tyAga karIne A sarvottama dharmanuM ja zaraNa svIkAre, For Private And Personal Use Only
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 600 sUtrakRtAGgasUtre yathA caturo dyUtakAraH vijayaprAptaye vijayakAraNatayA sarvottamacaturtha sthAnam eva gRhItvA dIvyati, tathaiva manuSyaloke sarva prANirakSakatIrthakaradvArA pratipAditaM kSAntyAdipradhAnakaM zrutacAritrarUpaM sarvato'nuttamamekAntahitaM dharmameva svIkRtya svakalyANAyA'nyeSAM kalyANAya prayatanIyam / dyUtakAra iva sAdhurapi gRhasthakuprAvacanikapAzvasthAdInAM dharma parityajya sarvottamaM sarvato mahattama sarvajJapratipAditaM dharmameva gRhoyAditi bhAvaH // 24 // punarapi upadezAntarameva kathayati, sarvajJadharmasyA'tisUkSmalyA durvijJeyatvamAkalayya bahuzo dRSTAntAdidvArA tamevArtha muhumuhuH pratipAdayati sUtrakAraH'uttare' ityAdi / uttare maNuyANa AhiyA gAmadhammA iha ye aNussuyaM / jaMsi viratA samuTiyA kAsavassa aNudhammacAriNo // 25 // abhiprAya yaha hai-jaise catura juArI vijaya prApta karane ke lie, vijaya kA kAraNa hone se sarvazreSTha cauthe sthAna ko hI grahaNa karake juA khelatA hai, usI prakAra manuSyaloka meM samasta prANiyoM ke rakSaka tIrthakara dvArA prarUpita kSamA Adi kI pradhAnatA vAle, zrutacAritrarUpa, sabase uttama aura ekAnta hita karane vAle dharma ko hI svIkAra kara ke apane aura dUsaroM ke kalyANa ke lie prayatna karanA cAhie jaise dyUtakAra anya sthAnoM ko tyAga detA hai usI prakAra sAdhu bhI gRhasthoM kuprAvacaniko tathA pArzvastho (zithilAcAriyoM) ke dharma ko tyAgakara saba se uttama, saba se mahAn sarvajJa pratipAdita dharma ko hI grahaNa kare // 24 // - A kathanane bhAvArtha e che ke jevI rIte catura jugArI, vijya prApta karavA mATe sarva zreSTha cothA sthAne ja grahaNa karIne jugAra khele che (kAraNa ke te e vAta jANatA hoya che ke cothA sthAnane svIkAra karavAthI ja vijaya prApta thAya che, pahelA, bIjA ane trIjA sthAnane grahaNa karavAthI vijya thatuM nathI), eja pramANe A lekhamAM samasta jIvonA rakSaka pArvajJa tIrthakara bhagavAna dvArA prarUpita, kSamA AdinI pradhAnatAvALe, kRta cAritra rUpa, sauthI uttama ane sarvathA hitakAraka dharmane ja svIkAra karIne pitAnA ane paranA kalyANa mATe prayatna karavo joIe. jevI rIte kuzaLa jugArI caturtha sthAna sivAyanA sthAnene choDI de che, eja pramANe sat ane viveka vALA puruSo paNa gRhastha, kuTTAvacanika ane pArthastha (zithilAcArIo) nA dharmane tyAga karIne sarvottama sarvajJaprtipaati bhane hue 42 cha. // 24 // For Private And Personal Use Only
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samyAtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 straputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 601 : chAyA uttarA manujAnAmAkhyAtA grAma dharmA iha mayA'nuzrutam / yebhyo viratAH samutthitAH kaashypsyaa'nudhrmcaarinnH|| 25|| anvayArtha: 1 (A) mayA (aNussuyaM) anuzrutam / (gAmadhamma) grAmyadharmAH zabdAdirUpA maithunarUpA vA ( maNujANaM) manujAnAM (uttarA) uttarAH durjayA: = ( AhiyA ) AkhyAtAH tIrthakarairiti (jaisi virayA) yebhyo viratAH (samuTTiyA) samutthitAH = punaH dUsarA upadeza karate haiM / sarvajJokta dharma atyanta sUkSma hai aura usako samajhanA atyanta kaThina hai, aisA socakara sUtrakAra aneka dRSTAntoM dvArA usI artha kA bAra bAra pratipAdana karate haiM- " uttare" ityAdi zabdArtha - 'me --mayA' maiMne 'aNusyaM - anuzrutam / sunA hai ki 'gAmadhammA-grAmamaH' zabda Adi viSaya athavA maithuna sevana 'maNuyANaM - manujAnAm' manuSyoM ke liye 'uttarA - uttarAH ' durjaya 'AhiyA - AkhyAtAH' kahe gaye haiM 'jasi virayA-yebhyo viratAH' unase nivRtta hokara 'samuTTiyA - samutthitAH saMyama meM pravRttivAlA puruSa hI 'kAsavassa - kAzyapasya' kAzyapagotra vAle bhagavAn mahAvIra svAmI ke 'aNudhammacAriNo--anudharmacAriNaH ' dharmAnuyAyI hai || 25 // anvayArtha -- maiMne sunA hai ki grAma dharma arthAt zabdAdi athavA maithuna Adi rUpa indriyoM ke viSaya manuSyoM ke lie durjaya haiM, aisA tIrthakaroM ne kahA hai / unase saOjJa prarUpita dharma atyaMta sUkSma che ane tene samajavA ghaNA muzkela che, evu samajIne sUtrakAra aneka dRSTAntA dvArA eja artha nu vAra vAra pratipAdana kare che--"zare ityAdi " zabdArtha' - 'me-mayA' meM 'aNussuya' - anuzrutam' sAMlajyu' cheDe 'gAmadhammA- grAmadharmAH' zabda vagere viSaya athavA maithuna sevana 'maNuyANa - manujAnAm' manuSyonA bhATe 'uttarAuttarAH' huI 'mahiyA - AkhyAtA:' he che. 'jasi virayA yebhyo viratAH' tebhAMthI nivRtta thAne 'samuTTiyA - samutthitAH saMyamamAM pravRttivAnA pu3Sa 04 'kAsavassa kAzyapasya' azyapa gotravANA bhagavAn mahAvIra svAmInA 'aNudhammacAriNo- anudharmacAriNaH' dharmAnuyAyI che. ArapA sUtrArtha - me" (prabhunI samIpe) evuM sAMbhaLyu che ke grAmadhama eTale ke zabdAdi athavA maithuna Adi rUpa indriyAnA viSayA manuSyAne mATe duya che. (A prakAranu sthana tItha karAe sU. 79 For Private And Personal Use Only
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 602 "sUtrakatAso saMyame upasthitAH (kAsavassa) kAzyapasya mahAvIrasya (aNudhammacAriNo) anudharmacAriNaH, grAmabhyo viratAH mahAvIrasya dharmacArima iti mayA zrutamiti // 25 // TIkA 'me' mayA 'aNussuyaM anuzrutam / kimanuzrutaM bhavatA tatrAha-'gAmadhammA' grAmadharmAH zabdAdayo viSayA maithunAdayo vA / keSAM kRte ime grAmadharmAstatrAha'maNuyANaM' manujAnAm, manuSyAdhikAratvAt zAstrasya / athavA-manujetyupalakSaNaM sarveSAmeva jIvAnAm, te grAmadharmAH / 'uttare' uttarAH durjeyA jetumazakyAH / 'AhiyA' AkhyAtAH kathitAH, pratipAditA iti yAvat / grAmadharmANAM durjeyatvaM tIrthakarAdibhiH pratipAditam, iti tebhya eva tIrthakarebhyo mayApi zrutam / etAdRzagrAmadharmebhyaH jasi virayAH' yebhyo viratAyAH tAdRzadharma parityajya, 'samuDiyA' samutthitAH, gamadharma parityajya saMyamA'nuSThAnAya pravRttA eva kecana puruSadhaureyA virata hokara jo saMyama meM parAkramI hote haiM, ve hI kAzyapa arthAt mahAvIra ke dharma ke anuyAyI haiM // 25 // ___TIkArtha he jambU ! maiMne prabhu ke pAsa sunA hai jambUsvAmI pUchate haiM he bhadanta Apane kyA sunA hai ? sudharmAsvAmI kahate haiM-grAmadharma arthAt zabdAdi viSaya aura maithuna Adi manuSyoM ke lie durjeya haiM / yoM to ye viSaya prANI mAtra ke lie durjeya haiM kintu manuSya hI zAstra kA adhikArI hai isa kAraNa manuSya kA hI ullekha kiyA hai| athavA manuSya zabda yahA~ upalakSaNa hai, usase sabhI jIvoM kA grahaNa samajha lenA cAhie ina grAmadharmoM kI durjeyatA tIrthakaroM Adi ne pratipAdana kI hai aura unhoM tIrthakaroM se maine sunA hai / ina grAmadharmoM se virata hokara arthAt inheM tyAga kara jo saMyama ke pAlana meM kareluM che. jemAM temAMthI virata (nivRtta) thaIne saMyamanI ArAdhanAmAM pravRtta thAya che, temane ja kAzyapa trIya mahAvIranA dharmanA anuyAyIo kahevAya che. paripAla sudhama svAmI jaMbusvAmIne kahe che ke meM khuda mahAvIra prabhunI samIpe temanuM A kathana sAMbhaLyuM che ke "grAmadharma para vijaya meLavavAnuM kArya manube mATe ghaNuM ja dura che." zabdAdi viSaya athavA maMthana Adi rUpa indriyanA viSayane lekadharma kahe che. te kAma manuSyane mATe dujeya gaNAya che. jo ke te viSaya samasta jene mATe durjAya che, chatAM ahIM manuSyane ja ullekha karavAnuM kAraNa e che ke manuSyaja zAstranA adhikArI che. athavA manuSya zabda ahIM upalakSaNa che, tenA dvArA samasta jene paNa grahaNa karavA joIe For Private And Personal Use Only
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA pra.a. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 603 eva 'kAsava' kAzyapagotrodbhavasya mahAvIrasvAminastIrthakarasya 'aNudhammacAriNo' anudharmacAriNo bhavanti bhagavatastIrthakarasya dharme ta evAnucaranti / ye grAmabhyo vinivRttA tathA saMyamAnuSThAnAya kRtabaddhakarA nAnye grAmadharmasevakA stAdRzadharmagrahaNaM kurvanti gaNadharo hi sudharmasvAmI jaMbusvAmi prabhRtaye ziSyAya pratipAdayati bho bhoH? zabdAdiviSayarUpAH maithunAdirUpA vA grAdadharmAH manujairdurjayAH" itizrutaM mayA sarvajJazrImahAvIrAdimukhebhyaH / atastAn zandAdi viSayAn maithunAdi grAmadharmAn parityajya ye saMyamAnuSThAne pravRttAsta eva tIrthakaroditadharmasyA'nuyAyino bhavanti iti bhAvaH / anyatrApyuktam pravRtta haiM vahI koI koI uttama puruSa kAzyapagotra meM utpanna bhagavAn mahAvIra tIrthakara ke dharma ke anuyAyI haiM / tAtparya yaha hai - jo grAma dharma se virata haiM tathA saMyama ke anuSThAna ke lie kamara kasa cuke haiM, vahI usa dharma ko grahaNa karate haiN| dUsare jo grAma dharma sevI haiM ve usa dharmako grahaNa nahIM kara sakate / gaNadhara sudharmA svAmI apane ziSyambU svAmI Adi se kahate haiM - he ziSyoM ! zabda Adi viSaya tathA maithuna Adi grAma ko jItanA manuSyoM ke lie bahuta kaThina hai, aisA maine sarvajJa zrI mahAvIra Adike mukha se sunA hai / ataeva zabda Adi viSayoM tathA maithuna Adi grAma ko tyAga kara jo saMyama ke paripAlana meM pravRtta haiM vahI tIrthaMkara pratipAdita dharma ke anuyAyI hote haiM / anyatra bhI kahA hai A gAmamAMnI duje yatAnu' tIthaMkare| Adi dvArA pratipAdana karAyu che. sudharmAM svAmI jakhu svAmIne kahe che ke mahAvIra prabhunI samIpe meM A vAta sAMbhaLI che. A grAmadharmomAMthI nivRtta thaIne-temanA parityAga karIne je uttama puruSo saMyamanA pAlanamAM pravRtta thAya che temane ja mahAvIra prabhunA dharmanA anuyAyIe kahI zakAya che. bhagavAna mahAvIra kAzyapa gAtramAM utpanna thayA hatA, tethI temane mATe - kAzyapa 'padmanA prayAga karavAmAM Avyo che. A kathananA bhAvArtha e che ke je A grAmadhama mAMthI virata (nivRtta) che. tathA saMyamanI ArAdhanA karavAnA kAryamAM kamara kasIne pravRtta thaI gayA che. teAja saCjJaprarUpita dharmane grahaNa karavAne samarthanathI. gaNadhara sudharmA svAmI peAtAnA jabRsvAmI Adi ziSyAne he che ke "he ziSyA ! zabdAdi viSaye tathA maithuna Adi grAmadhane jItavAnuM kAma manuSyA mATe ghaNu ja kaThaNa che, evuM meM sarvajJa mahAvIra bhagavAne mukhe sa MbhaLyu che. tethI zadAdi viSayAnA tathA maithuna Adi grAmAMnA tyAga karIne jeo saMyamanA paripAlanamAM pravRtta thAya che. tema ja tIthaMkara pratipAdita dharmanA anuyAyIo kahevAmAM For Private And Personal Use Only
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 604 sUtrakatA yAmadharmAn parityajya saMyamesthiti mApnuhi / itthaM tIrthakaraiH proktaM saMyamo hi mahaddhanam / / 1 / / iti // 25 // mUlam je eyaM caraMti AhiyaM nAraNaM mahayA mahesiyA / 8 9 10 11 13 14 12 te uThiyA te samuTriyA annonnaM sAraMti dhammao // 26 // chAyAya enaM carantyAkhyAtaM jJAtena mahatA maharSiNA / te utthitAste samutthitA anyo'nyaM sArayanti dharmataH // 26 // 'grAmadharmAn parityajya ' ityaadi| grAmadharmoM ko tyAgakara saMyama meM sthita hoo| saMyama hI mahAn dhana haiN| aisA tIrthaMkaroM kA kathana haiM // 25 // zabdArtha-'mahayA--mahatA' mahAn 'mhesinnaa| anukUla pratikUla upasarga ke sahana karane se maharSi aise 'nAeNaM-jJAtena' jJAtaputra ke dvArA 'AhiyaM-- AkhyAtam' kahe gaye 'eyaM-enam' isa ahiMsAlakSaNa dharma ko 'je--ye' jo puruSa 'caraMti-caranti' AcaraNakaraNa karate haiM 'te-te / ve hI 'uhie-utthitAH' utthita haiM tathA 'te--te' vehI 'samuTThiyA--samutthitAH samyak prakAra se utthita haiM evaM 'dhammo -dharmataH' dharma se patita hote hue 'anonnaM--anyonyam / eka dUsare ko ve hI 'sAraMti--sArayanti' punaH saddharma meM pravRtta karate haiM // 26 // mAye che anyatra pae met 4yuM che 3-' grAmadharmAn parityajya" tyAdi grAmadhane tyAga karIne saMyamamAM pravRtta thaI jAo, sAMyamaja mahAdhana che." evuM tIrthakaronuM kathana che. gAthA 25 . zamdA---'mahayA-mahatA' bhaDAn 'mahesiNA-maharSiNA' manuja pratipUNa upasanA sahana 42vAthI bhApa sevA 'nAeNa-zAtena' sAtaputranA dvArA 'Ahiya-AkhyAtam Ye 'eya-enam' mA mAsA sakSa dharmane 'je-yere 535 'carati-caranti' Aya26 42 cha. 'te.te' me 'udvie-utthitA' sthita cha tathA 'se-te' mena 'sama. dviyA-samutthitAH' sabhya5 prasthI. jayata cha mevam 'dhammao-dharmataH' mAthI patita thavAthI 'annonna-anyonyam' mInane se 'sAra ti-sArayanti' puna: sadhabhabhA pravRtta kare che. kerA For Private And Personal Use Only
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru.a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 605 . -anvayArtha(mahayA) mahatA mahAviSayasya kevalajJAnasyAnanyatvAt mahAn mahAvIrastena, tathA (mahesiyA) maharSiNA=anukUlapratikUlopasargasahanAt (nAeNaM ) jJAtena= jJAtaputreNa (AhiyaM) AkhyAtaM kathitam (eyaM) enam ahiMsAlakSaNaM dharmam (je) ye puruSAH (caraMti) caranti (te) te eva (uTIe) utthitAH saMyamotthAnena tathA (te) ta eva (samuTThiyA) samutthitA kumArgadezanAparityAgena, nAnye tathA (dhammao) dharmataH dharmataH bhrazyantam (annonnaM) anyonyaM parasparam (sAraMti) sArayati punarapi saddharme pravartayantIti // 26 // TIkA'mahayA' mahatA=mahAviSayatvAt jJAnAvaraNIyAdighAtikakarmakSayeNa jAtaM mahat kevalAkhyaM jJAnaM tenAbhinnatvAt mahAn tIrthakarastena mahatA 'mahesiyA' maha anvayArthaHmahAn viSaya vAle kevalajJAna se abhinna hone ke kAraNa mahAn maharSi anukUla aura pratikUla upasarga sahane vAle jJAtaputra ke dvArA kathita isa ahiMsAdharma kA jo puruSa AcaraNa karate haiM utthita haiM aura vahI samutthita haiM, arthAt saMyamarUpa utthAna se utthita aura kumArga ke upadeza kA parityAga karake samutthita haiM, anya nahIM / ve dharma se cyuta hone vAle ko punaHparaspara meM pravRtta karate haiM // 26 // TIkArthaHjJAnAvaraNIya Adi ghAtiyA karmoM ke kSaya se utpanna hone se kevalajJAna mahAviSaya vAlA hone ke kAraNa 'mahAn' kahalAtA haiM aura usase abhinna sUtrArtha mahAna viSayavALA kevaLajJAnathI abhinna hovAne kAraNe mahAna maharSi rUpa gaNAtA evA, ane anukULa ane pratikULa upasargone sahana karanArA jJAtaputra (mahAvIra) dvArA prarUpita A ahiMsAdharmanu je puruSe AcaraNa kare che, teo ja usthita che ane teo ja samusthita che. eTale ke saMyama rUpa utthAnathI usthita ane kumArganA upadezane parityAga karavAne kAraNe samusthita che, anya lokene usthita ane samRthita kahI zakAya nahIM. evA usthita ane samusthita puruSo ja dharmathI bhraSTa thayelA lene pharI dharmamAM sthApita kare che. zarada TIkAI jJAnAvaraNIya Adi ghAtiyA karmone kSaya thavAthI utpanna thayeluM kevaLajJAna mahAviSacavANuM hoya che, te kAraNe tene "mahAna " kahevAya che. tIrthakaramAM te jJAnane sabhAva For Private And Personal Use Only
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtre piNA anuklapratikUlopasargasahanAt 'nAeNaM' jJAtena jJAtaputreNa zrI varddhamAnasvAminA 'Ahiya' AkhyAtam kevalAlokena kathitama , 'eyaM' enam dharma 'je' ye puruSAH-mokSAbhilASiNaH 'caraMti' Acaranti / te-taeva puruSAH 'uTTiyA' utthitA: saMyamotthAnena kutIrthikaparihAreNa, tathA 'samuTTiyA samutthitAH nivavAdiparihAreNa kudezanAparityAgenotthitAH samutthitAH / tathA 'dhammao' dharmAt paribhraSTAn purupAn 'annonaM' anyonyaM parasparam 'sAraMti sArayati punarapi dharme zrutacAriza sthApayanti sarvato mahat kevalajJAnaM bhavati, tadabhinnatayA bhagavAn tIrthakaropi mahAnityAkhyAyate / dharmadharmiNorabhedAt / etAdRzamahattvaguNayuktaH, tathA anuklaparIpahopasargasahanazIlo maharSijJAtaputro mahAvIrasvAmI, tena tIrthakareNa pratipAditayAmadharmaparityAgasvarUpaH uttamo dharmaH tAdRzadharme ye ugravihAreNa vicaranti, hone se tIrthakara bhI mahAna haiN| una mahAn maharSi arthAt anukla aura pratikUla upasarga sahana karane vAle jJAtaputra zrI vardhamAna svAmI ke dvArA kahe hue dharmako jo mokSAbhilASI puruSa AcaraNa meM lAte haiM, ve hI puruSa saMyama rUpa utthAna se kutIthikoM kA parihAra karake utthita haiM tathA nihnavI kA parihAra karake evaM khoTI dezanA kA tyAga karake samutthita haiN| ve dharma se patita hone vAle ko paraspara meM zrutacAritradharma meM sthApita karate haiN| bhAvArtha yaha hai ki kevalajJAna saba se mahAn hai aura usase abhinna hone ke kAraNa tIrthakara bhI mahAn kahalAte haiM, kyoMki guNa aura guNI meM bheda nahIM hotA / isa prakAra ke 'mahattva' guNa se yukta aura anukUla tathA pratikUla parIpahoM aura upasargoM ko sahana karane vAle maharpi jJAtaputra mahAvIra svAmI haiN| una tIrthakara ne grAmadharma kA parityAga rUpa uttamadharma kahA hai| hoya che. te kAraNe tIrtha karene paNa "mahAna" kahevAya che. evA mahAna maharSi eTale ke anukULa ane pratikULa upasargone sahana karanArA jJAtaputra zrI vardhamAna svAmI dvArA dharmanI je mekSAbhilASI puruSI ArAdhanA kare che, te puruSa ja saMyama rU5 utthAna vaDe kutIrthikono parityAga karIne usthita che ane nine parityAga karIne ane peTI dezanA tyAga karIne samusthita thayelA che. evA leko ja dharmathI bhraSTa thayelA lokone thatacAritra rUpa dharmamAM sthApita kare che. A kathanano bhAvArtha e che ke kevaLajJAna sauthI mahAna che, ane tenAthI abhinna hovAne kAraNe tIrthakarane paNa mahAnuM kahevAya che, kAraNa ke guNa ane guNImAM bheda hai nathI. A prakAranA mahatva" guNathI yukta ane anukULa tathA pratikULa parISaha ane upasargone sahana karanArA maharSi, jJAtaputra mahAvIre grAmadharmane parityAga rUpa uttama dharmanI prarUpaNa karI che. jeo prayatnazIla rahe che, temane ja saMyama For Private And Personal Use Only
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.a. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagadAdinAthopadezaH 107 ta eva saMyamadharme usthitAH tathA ta eva paratIrthikadharmamaithunAdisevanarUpaM parityajya samyagdharme pravRttA bhavanti, ta eva nivAdIn parityajya kumArgadezanAtaH samyag virtaaH| evaM yathoktadharmAnuSThAtAra eva parasparaM lokAna dharme pravarttayanti / - athavA dharmabhraSTAn kumArgapravRttAn ta eva punaH dharmamArge yojayanti iti bhAvaH / anyatrApyuktam punarbhaSTAn punarbheSTAn dharme saMsthApayanti te / ye saMyamamanuSTAnaM pAlayanti dayAlayaH // 1 // gA. 26 // guruH ziSyaM pratibodhayati-'mA peha ityAdi / mUlam mA peha purA paNAmae abhikaMkhe uvahiM dhUNittae / je damaNa tehiM No NayA te jANaMti samAhimAhiyaM // 27 // usa dharma meM jo upavihAra se vicarate haiM vahIM saMyamadharma meM utthita kahalAte haiM aura vahI maithunAdi ke sevanarUpa paratIthikoM ke dharma ko tyAga kara samyakdharma meM pravRtta hote haiM / vahI nihava AdikoM ko tyAga kara kumArga kI dezanA se virata hai / isa prakAra yathokta dharmakA anuSThAna karane vAle hI paraspara logoM ko dharma meM pravRta karate haiM athavA jo dharma se bhraSTa ho gae haiM aura kumArga meM pravRta hue haiM, unheM dharmamArga meM lagAte haiN| anyatra bhI kahA hai"punarbheSTAn punarbheSTAn" ityaadi| jo saMyama rUpa anuSThAna kA pAlana karate haiM ve dayAla puruSa hI dharma se bAra bAra bhraSTa hone vAloM ko dharma meM sthApita karate haiN|26|| dharmamAM usthita kahevAya che, ane evA leke ja maithuna AdinA sevana rUpa paratIthikanA dharmane tyAga karIne samyagdharmamAM pravRtta thAya che. evA puruSoja nihava Adikene tyAga karIne kumArganI dezanA tyAga karIne zratacAritra rUpa dharmanI ArAdhanA kare che. A prakAre yakta dharmanuM anuSThAna karanArA puruSo ja lekene dharmamAM pravRtta kare che ane dharmathI bhraSTa thayelA ane kumArgamAM pravRtta thayelA lekane dharmamArgamAM sthApita kare che. manyatra 54 me dhuMcha -"punapAna punardhaSTAn " Unile saMyama rUpa anuSThAna pAlana karanArA dayALu puruSe ja dharmathI vAraMvAra braNa thanArA lekene dharmamAM sthApita kare che. gAthA 26 For Private And Personal Use Only
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 608 sabakRtAmasUtra -chAyAmA prekSasva purA praNAmakAn abhikAMkSe upadhi dhanayitum / / ye durmanasasteSu no natAste jAnanti samAdhimAkhyAtam // 27 // -anvayArtha__ (purA) purA pUrvakAle bhuktAn (paNAmae) praNAmakAn zabdAdiviSayAn (mA peha) mA prekSasva, he ziSya ! smaraNaM mA kuru, (uvahiM) upadhimaSTavidhaM karma (dhuNitae) dhUnayituM nAzayitum (abhikakhe) abhikAMkSet-icchet / (dRmaNa) durma nasaH manodRSakAH zabdAdiviSayAH (tehiM) teSu (je) ye puruSAH (No NayA) no guru ziSya ko samajhAtA hai- "mA peha' ityAdi / zabdArtha---'purA--purA' pUrvakAla meM bhoge hue paNAmae-praNAmakAn ' zabdAdiviSayoM ko 'mA peha--mA prekSastra' smaraNa na karo. 'upahi-upadhim / mAyA ko athavA ATha prakAra ke karmoM ko 'dhuNittae-dhUnayitum ' dUra karane kI 'abhikaMkhe--abhikAMkSet' icchA karo 'dUmaNa--durmanasaH' mana ko duSita banAne vAle jo zabdAdi viSaya hai 'tehiM--teSu' unameM 'je-ye' jo puruSa No NayA-no natAH' Asakta nahIM hai ve 'AhiyaM-AkhyAtam' apane AtmAmeM sthita 'samAdhim' rAgadveSake tyAgarUpa athavA dharmadhyAna ko 'jANaMti-jAnanti' jAnate haiM // 27 // anvayArtha - pUrva kAla meM bhoge hue zabda Adi viSayabhogoM ko na dekho he ziSya ! unakA smaraNa na karo / upadhi arthAt ATha prakAra ke karmoM ko naSTa karane kI abhilASA rkkho| mana ko vikRta karane vAle viSayabhogoM meM jo zuru ziSyane samanave che-" mA peha" tyAta zahAtha-----'purA-purA pUrva sabhA somaveta 'paNAmae- praNAmakAn' 54 vagere viSayAnu 'mA peha-mA prekSasva' sbhara nA 4 / 'uvahi-upadhim' bhAyAne athaq3 prA2nA bhani 'dhuNittae-dhUnayitum' i2 42vAnI 'abhika khe-abhikakSit 2ch| 4 / . 'dumaNa-durmanasaH' bhanane dUSita manAtha vA zaha po3 viSaya cha tehi-teSu' temA 'je-yere puruSa No NayA-no natAH' mAsata nathI 'te-te' te 535 'AhiyaAkhyAtam' pAtAnA mAtmAmA 'samAhi-samAdhim' rAgadveSanA tyA35 25thavA dharmadhyAnane 'jANati-jAnanti' ye che. // 27 // sUtrArtha he zi! pUrvakALamAM bhegavelA zabdAdi viSaya bhogenuM smaraNa na kare. upAdhi eTale ke ATha prakAranA karmone nAza karavAnI abhilASA rAkhI. manane vikRta karanArA For Private And Personal Use Only
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA bodhinI TIkA pra. zu. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 609 natA nAsaktAH (te) te puruSAH (Ahiya) AkhyAtam Atmani vyavasthita mityarthaH, (samAhi) samAdhi rAgadvepatyAgarUpaM dharmadhyAnarUpaM vA (jANaMti) jAnaMti= tattvato nAnye iti // 27 // -TIkAhe ziSya ! 'purA' purA-pUrvasmin kAle 'paNAmae' praNAmakAn-zabdAdiviSayAn praNAmayaMti pAtayanti narakanigodAdi kugati ye te praNAmAH zabdAdayo viSayamArgAstAna 'mA peha' mA prekSasva pUrvAnubhUtazabdAdiviSayAn nAnusmara, tepAM smaraNaM mA kuru| kintu 'uvahiM upadhim mAyAmaSTavidhaM karma vA, 'dhUNittae' dhUnayitumapanetum, 'abhikaMkhe abhikAMkSet mAyA karmaNo nAzAya pravRttiM kuru, 'dUmaNa' durmanasaH manovikArakAriNo ye zabdAdi tehi teSu 'je' ye 'No NayA' no natAH nAsaktAH 'te' eva sanmArgAnuSThAyina puruSAH 'AhiyaM AkhyAtaM svAtmani sthitam 'samAhi samAdhim rAgadveSayostyAgaM dharmadhyAnaM vA 'jANaMti' jAnanti / puruSa Asakta nahIM haiM, ve AtmA meM rahI huI samAdhi ko rAgadveSa kA parityAga yA dharmadhyAna rUpa samAdhi ko vAstavika rUpa se jAnate haiN| anya loga use nahIM jAnate // 27 // . TIkArtha 'praNAmaka' kA artha hai kAmabhoga / jo narakanigoda Adi Adi gatiyoM meM jIva ko le jAte haiM ve praNAmaka kahalAte haiM / pUrvakAla meM jo kAmabhoga bhoge hoM, unakA smaraNa mata karo / kintu upadhi arthAt mAyA ko athavA ATha prakAra ke karmoM ko dUra karane kI AkAMkSA rakkho arthAt mAyA aura karmoM ko naSTa karane ke lie pravRtti karo / mana meM vikAra utpanna karane vAle zabdAdi viSayoM meM jo Asakta nahIM hai, ve puruSa hI sanmArga viSayomAM je puruSa Asakta thatA nathI, teo samAdhine rAgadveSanA parityAga rUpa samAdhine athavA dharmadhyAna rUpa samAdhine-vAratavika rUpe jANe che, anya puruSa tene jANatA nathI. parA -ttiiaarthii"praNamaka" eTale "kAmaga" je narakanigoda Adi gatiomAM jIvane laI jAya che, temane praNAmaka kahe che. pUrvakALe je kAmaga bhegavyA hoya tenuM smaraNa na kare, parantu upAdhi eTale ke mAyAne athavA ATha prakAranA karmone dUra karavAnI ja AkAMkSA rAkho, eTale ke mAyA ane karmone dUra karavAne mATe prayatnazIla rahe. jeo manamAM vikAra utpanna karanArA zabdAdi viSayamAM Asakta hatA nathI, evA puruSo ja sanmArganuM For Private And Personal Use Only
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 610 sUtrakRtAGgasUtre pUrvAnubhUtAn zabdAdikAmabhogAn nAbhikAMkSet / tathA mAyAyA aSTavikarmaNo vA tyAgaH sarvadaiva karaNIyaH / ye puruSA manovikArakArizabdAdi viSayeSu nAsaktAste eva puruSA svAtmani sthitadharmAdi dhyAnAtmakaM rAgadveparAhityAtmakaM samAdhiM jAnaMti nAnye iti bhAvaH // 27 // mUlam 4 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 3 No kAhie hojja saMjae pAsaNie Na ya saMpasArae / 8 7 6 NaccA dhammaM aNuttaraM kayakirie Na yAvi mA ||28| chAyA no kAfthako bhavetsaMyataH prAzniko na ca saMprasArakaH / jJAtvA dharmamanuttaraM kRtakriyo na cApi mAmakaH ||28|| I kA anuSThAna karane vAle haiM / ve apanI AtmA meM sthita, rAgadveSa parityAga rUpa yA dharmadhyAna rUpa samAdhi ko jAnate haiM / Azaya yaha hai -- pUrvayukta zabdAdi kAmabhogoM kI abhilASA nahIM karanI cAhie | mAyA yA aSTavidha karmoM ko naSTa karane kA sadaiva prayatna karanA cAhie / jo puruSa mana meM vikAra utpanna karane vAle zabda Adi viSayoM meM Asakta nahIM haiM, vahI apanI AtmA meM sthita rAgadveSa bhAva svarUpa athavA dharmadhyAna rUpa samAdhi ko jAnate haiM, anya nahIM ||27|| zabdArtha - tathA 'saMjae saMyataH saMyamI puruSa ' kAhie -kAdhikaH' viruddha kathA kahane vAlA 'No hojja-no bhavet ' na hove tathA ' No pAsaNie - no prAnikaH' praznakA phala kahane vAlA na hove 'Na ya saMpasArae - na ca saMprasArakaH anuSThAna karanArA che. evA puruSo ja, AtmAmAM rahelA rAgadveSanA parityAga rUpe athavA dharma dhyAna rUpa samAdhine jANe che. , A kathananu tAtparya e che ke sAdhue gRhasthAvasthAmAM bhAgavelA kAmabhogAnu smaraNa karavuM joie nahIM teNe mAyA athavA avidha karmonA nAza karavAne sadA prayatna. zIla rahevu joie je puruSo, manamAM vikAra utpanna karanArA zabdAdi viSayomAM Asakata hAtA nathI, te ja peAtAnA AtmAmAM sthita rAgadveSAbhAva svarUpa athavA dharmadhyAna rUpa samAdhine jANe che, anya purUSo tene jANatA nathI gAthA jJA zabdArtha - tathA 'saMjaya - saMyataH ' saMyamI pu3Sa 'kAhie - kAzika : vi3ddha vArtA uDevAvANA 'No hojja no bhavet' nA thAya tathA 'no pAsaNie-no prAnika' praznanu ina uDavAvANA na mane 'Na ya saMprasAraNa- na ca saMprasArakaH' bhane varSA zobha dhana For Private And Personal Use Only
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra.a. a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 611 -anvayArthatathA (saMjae) saMyataH prabajitaH (kAhie) kAthikaH (No hojja) no bhavet viruddhakathAkArako na bhavedityarthaH, tathA (No pAsaNie) no prAzniko bhavet (Na ya saMpasArae) na ca saMprasArakA ghRSTidhanopArjanAdyupAyadarzako na bhavedityarthaH kintu (aNuttaraM) anuttaraM sarvataH zreSThaM (dhamma) dharma zrutacAritralakSaNa (NacA) jJAtvA (kayakirie) kRtakriyA kRtA kriyA saMyamAnuSThAnarUpA yena sa kRtakriyo bhavet (Na yAvi mAmae) na cApi mAmakA kasminnapi vastuni mamatvaM na kuryAditi // 28 // -TIkA'saMjae' saMyataH saptadazavidhasaMyamapAlanaparAyaNo muniH 'no kAhie' no kAthikaH rAjAdiviruddhakathAkArako na bhavet , 'no pAsaNie' no aura varSA evaM dhanopArjana ke upAyokA kahane vAlA bhI na bane kintu 'aNuttaraM -anuttaram' sarvazreSTha 'dhamma-dharmam' zrutacaritra rUpa dharma ko 'NaccA-jJAtvA' jAnakara 'kayakirie-kRtakrItaH' saMyamarUpa kriyA kA anuSThAna kare 'Na yAvi mAmaenacApi mAmakaH aura kisI bhI vastu para mamatA na kare // 28 // - anvayArtha - saMyamI puruSa viruddha kathAkArI na bane na prAznika ho, na saMprasAraka ho arthAt varSA yA dhanopArjana Adi ke upAya kahane vAlA na ho, kintu sarvottama zrutacAritra dharma ko jAnakara saMyama kI kriyA karane vAlA bane / vaha kisI bhI vastu meM mamatva na kare // 28 // TIkArtha sataraha prakAra kA saMyama pAlane meM tatpara muni rAjya viruddha Adi kathA pAInanA upAyAnA DAvAta 59 nA mane [4ntu 'aNuttara -anuttaram' sarva zreya 'dhamma dharmam' zrutamyAritra 35 dhamana 'nazcA-jJAtvA' tIna 'kakiriSa-takrIta' saMyama35 ThiyAnu manu4Ana 42 'Na yAvi mAmae na cApi mAmakaH' ane o'pi vastu 52 mamatA nA kare. 28mA --suutraarthsaMyamI purU virUddha kathAkArI thavuM joIe nahIM, tema prAkSika thavuM joIe nahIM ane saMprasAraka (pApasUtronA pracAraka) paNa thavuM joIe nahIM paraMtu teNe sarvottama zratacAritra rUpa dharmAne jANIne saMyamanI ArAdhanA karavAmAM pravRtta thavuM joIe, teNe kaI paNa vastumAM mamatvabhAva rAkhe joIe nahIM para --TI -- sattara prakAranA saMyamanA pAlanamAM pravRtta thayelA munie rAjya AdinA virUddhanI For Private And Personal Use Only
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 62 sutrakRtAsUtre vA prAviko bhavet zubhAzubhaprakArakaH ' Na ya saMpasArae' na ca saMprasArakaH bhUkampAntarikSAdyaSTavidhasya ekonatriMzat prakArakapApasUtrasya prakArakapApasUtrasya vA vaktA na bhavet = kintu 'aNuttaraM ' anuttaraM sarvata uttamam, 'dhammaM dharmam = zrutacAritralakSaNa 'NA' jJAtvA 'kayakirie ' kRtakriyaH, saMyamakriyAkArako bhavet, tathA 'Na yAvi 'mAmae' na cApi mAmakaH - mAmako na bhavet / mamedaM vastu ityAkAraka mamatva grahAne na bhavet / saMyamazIlo hi pumAn viruddhakathAM na kuryAt / tathA praznaphalAnAM proccArayitA na bhavet / tathA bhUkaMpAdInAM dhanopArjanopAyAdInAmapi vaktA na bhavet / kintu lokottaraM tIrthakaradharmaM jJAtvA saMyamAnuSThAne eva rato bhavet / mamatvabuddhiM ca naiva vibhRyAtkadApIti ||28|| na kare, zubha azubha saMbaMdhI praznoM kA kathana karane vAlA na ho tathA bhUmi saMbaMdhI AkAza saMbaMdhI Adi ATha prakAra ke nimittoM kA tathA unatIsa prakAra ke pApasUtroM kA vakta kahane vAlA na ho / kintu zrutacAritrarUpa dharma ko hI sarvottama samajha kara saMyama ki kriyA ko ArAdhana kare -pAle / 'yaha vastu merI hai' isa prakAra ke mamatva rUpI graha ke adhIna na ho / abhiprAya yaha hai ki saMyamazIla muni rAjyaviruddha kathA na kare, prazna ke phaloM kA kathana na kare bhUkampa Adi yA dhanopArjana ke upAya Adi na kahe, kintu lokottara tIrthakaroM ke dharma ko hI sarvazreSTha jAna kara saMyama ke anuSThAna meM hI lagA rahe / kabhI fear bhI vastu me mamatvabhAva dhAraNa na kare || 28 // kathA karavI joie nahIM, teNe zubha azubha sa MbaMdhI praznonuM kathana karanArA paNa anavu joie nahI. bhUmi, AkAza Adi saMbaMdhI ATha prakAranAM nimittAnuM tathA 29 prakAranAM pApasUtra'nu. pratipAdana athavA kathana paNa teNe karavuM joie nahIM. parantu zrutacAritra rUpa dharmane ja sarvottama gaNIne saMyamanI ArAdhanA karavAne ja pravRtta thavuM joIe * A vastu mArI che" A prakAranA mamatva rUpa grahathI teNe grasta thavuM joie nahIM, parantu mamatvane parityAga ja karavA joie, A kathananu tAtparya e che ke sAyamazIla munie rAjA athavA rAjya viruddha upadeza ApavA nahI', teNe praznanA leAnuM kathana karavuM joie nahI. eTaleke bhUmi, AkAza Adi saMbaMdhI ATha prakAranAM nimittonu kathana karavu joie nahIM. ane nepAna AdinA upAya tavavA jAie nahIM, parantu lokottara tIthaMkarA dvArA prarUpita dharmane ja sarvazreSTha samajIne, sayamanI ArA dhanAmAM ja pravRtta rahevu joie teNe koI paNa vastumAM mamatvabhAva rAkhavo joie nahIM pAgAthA 28 // For Private And Personal Use Only
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru a. 2 u. 2 nijaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 613 mUlam channaM ca pasaMsaM No kare na ya ukkosapagAsamAhaNe / tesi suvivegamAhie paNayA jehiM sujosiyaM dhuy||29|| chAyAchamnaM ca prazasyaM ca na kuryAt na cotkarSa prakAzaM ca mAhanaH / teSAM suviveka AhitaH praNatA yaiH sujuSTaM dhutam // 29 / / anvayArthaH(mAhaNe) mAhanaH sAdhuH (channa) channaM mAyAM (ca) ca=punaH (pasaMsa) prazasya lobham (No kare) na kuryAt tathA ( ukkosaM ) utkarpa mAnaM ( pagAsaM) prakAzaM krodhaM (na ya ) na kuryAt (jehiM) yaiH (dhurya) dhutamaSTavidhakarmanAzakaM (sujosiyaM) - zabdArtha--'mAhaNe-mAhanaH' sAdhu puruSa 'chana-channam' mAyA ko 'ca-ca' aura 'pasaMsaM-prazasyam' lobha ko 'ukosaM-utkarSam' mAna ko 'pagAsaM-prakAzam krodha ko 'No kare--na kuryAt' na kare 'jehi-yaiH' jisa puruSa ne 'dhurya-dhutam ATha prakAra ke karma ko naSTa karane vAle saMyama ko 'sujosiyaM-sujuSTam' samyak prakArase sevana kiyA hai 'tesiM-teSAm' unhIkA 'suvivegaM-suvivekaH' uttama prakAra kA viveka 'Ahie-AhitaH' prasiddha huvA hai aura ve hi 'paNa yA-praNatAH' dharma parAyaNa haiM aisA jAno // 29 // anvayArtha sAdhu, krodha, mAna, mAyA, lobha na kare, jinhoMne ATha prakAra ke karmoM ko vinaSTa karane kA samyak anuSThAna kiyA hai, unhIM kA viveka uttama kahA gayA hai| ve hI dharma ke prati praNata haiM- dharmaniSTha haiM // 29 // zAya-'mAhaNe-mAhanaH' sAdhu535 'channa-channam' bhayAne 'ca-ca' bhane 'pasa sa-- prazasyam' solane, 'ukola-utkarSa m' mAnane 'pagAsa-prakAzam' dhane ko kare-na kuryAtU' nA 43 'jehi - yaiH 53Se 'dhuyaM-dhutam 2mA prA2nA bhane naTa 42vApANA saMyamana 'sujosiya-sujuSTam sabhya5 prAthI sevana yuche, te-teSAma tamanA / 'suvivenA-suzvikaH uttama prazna vive: 'Adie-AhitaH, prasiddha thayo che gane te 'paNayA-praNatAH yamaparAyA gelo . // 28 // -straarthsAdhue kodha, mAna, mAyA ane lebha karavA joie nahIM jemaNe ATha prakAranA karmone vinAza karavAne mATe samyapha anuSThAna karyA che, temanA vivekane ja uttama kahevAya che. teo ja dharmaniSTa che. je rA For Private And Personal Use Only
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 614 sUtrakRtAGgasU sujuSTaM samyaka sevanaM kRtam (tesiM) teSAmeva (suvivegaM ) suviveka uttamo vivekaH (Ahie ) AhitaH = prasiddho jAtaH taeva ca (paNayA) praNatA dharma pratIti // 29 // TIkA 'mAhaNe' mAhanaH = sAdhupuruSaH 'channaM ca ' channaM mAyAm 'pasaMsaM' prazasya lobham 'No kare' no kuryAt tathA 'ukko' utkarSa mAnam 'pagAsaM ca' prakAzaM krodham ca ( naya) na kare SaTkAyarakSako muniH kadAcit mAyA, lobha, mAna, krodhAdi rUpa kapAyAn no kuryAdityupadezaH / 'jehiM' yaiH 'dhuyaM' dhutaM vinAzitam aSTavidhaM karma 'sujosiyaM' sujuSTaM samyagrUpeNa saMyamAnuSThAnaM kRtam / 'tesiM' teSAmeva 'suvivega Ahie' suviveka AhitaH uttamo vivekasteSAM ca prasiddha: / ' paNayA' praNatAsta eva dharma prati praNatAH dharmaparAyaNAH santi, sAdhubhiH krodhamAnamAyAlobhAdayo na karaNIyAH / yairhi adharmapraNAzakaM karmavinAzakaM saMyamAnuSTAnaM kRtam, tepAmevottamo viveko loke prathitaH, tathA ta eva dharmatatparA iti loke prazaMsitA bhavantIti bhAvaH // 29 // - TIkArtha sAdhu puruSa krodha, mAna, mAyA, aura lobha na kare arthAt paTukAya kA rakSaka muni ina cAroM kaSAyoM kA sevana na kreN| jina mahApuruSoMne ATha prakAra ke karmoM ko naSTa kiyA hai aura samyak prakAra se saMyamakA anuSThAna kiyA hai, unhIM kA viveka uttama kahA gayA hai / vahI vAstava meM dharmaparAyaNa haiM / abhiprAya yaha hai ki jinhoMne adharma ko tathA karmoM ko naSTa karane vAlA saMyamAnuSThAna kiyA hai, unhIM kA uttama viveka loka meM vikhyAta hai unhIM kI dharma meM tatpara haiM isa prakAra kI prazaMsA hotI hai // 29 // - TIDArtha - sAdhue krAdha, mAna, mAyA ane lAbhane tyAga karavA joie, eTale ke chakAyanA jIvAnA rakSaka munie kaSAyAnu sevana karavuM joIe nahIM je mahApurUSAe ATha prakAranA kAMnA ya karyAM che ane samyak prakAre saMyamanuM pAlana karyuM che, temanA vivekane ja uttama kahyo che. evA puruSo ja kharI rIte dha parAyaNa gaNAya che. . A kathananu tAtparya e che ke jemaNe adharmanA tathA kamAMnA nAza karanAra saMyamAnuSThAna karyAM che temanA ja uttama viveka lAkamAM vikhyAta che temanI ja A prakAre prazasA thAya che" bhAsa dharma parAyAlu che " // jAyA 28 // For Private And Personal Use Only
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. zru a. 2. u. 2 svaputrabhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 615 mUlam aNihe sahie susaMvuDe dhammaTThI uvahANavIrie / viharejja samAhihaMdIe attahiyaM khu duheNa labbhai 30 anihaH sahitaH musaMvRtaH dharmArthI upadhAnavIyaH / viharetsamAhitendriyaH AtmahitaM duHkhena labhyate // 30 // anvayArtha:(aNihe) anIhaH kasminnapi vastuni sneharahitaH (sahie) sahitaH= hitena jJAnacAritrAdinA yuktaH(saMvuDe) saMvRtaH indriyamanobhyAm (dhammaTTI) dharmArthI -dharmaprayojanavAn bhavet tathA (uvahANavIrie) upadhAnavIya-upadhAne ugratapasi zabdArtha-'aNihe-anIhaH' sAdhu purupa kisI bhI vastu meM sneha na kare jJAna caritra vAle hitAvaha kAma kare 'saMvuDe-saMvRtaH' indriya evaM manase gupta rahe 'dhammaTTI-dharmArthI dharma prayojana vAle bane tathA 'ubahANavIrieupadhAnavIryaH' tapa meM parAkrama kare 'samAhiiMdie-samAhitendriyaH' indriyoM ko niyamana meM rakhe 'vihareja-viharet' isa prakAra se sAdhu saMyama kA anuSThAna kare kyoM kI-'attahiya-Atmahitam' apanA kalyANa 'duheNa-- duHkhena' duHkha se 'labbhai--labhyate' prApta hotA hai // 30 // -anvayArtha-- ____sAdhu sabhI padArthoM meM anurAga rahita ho, hita arthAt jJAna aura cAritra se yukta ho indriyoM aura mana se saMvarayukta ho dharmArthI ho tapasyA meM ugra sAmarthyavAn ho aura apanI indriyoM ko saMvara meM rakha kara vicare arthAt sAdhu zamhA-'aNihe anIhaH sAdhu pu35 4 5 vastumA reneDa nA 43 'sahiesahitaH' jJAna yaatripaa|| hitApa bha. 43 'saM vuDe-saMvRtaH' dhandriya zeSa bhanathI gupta 2 'dhammaTTI-dharmArthI ma prayAsana vA mane tathA jabahANavIripa-upadhAnavIyaH tapamA parAbha 42 'samAhiyaI die- samAhitendriyaH' chandriyAne niyamanamA rANe 'vihareja--viharet // prAthI sAdhu sayabhanu anuSThAna 42 ubho 'attahiya mAtmahitam pAtArnu cyaae| 'duheNa-duHkhena'humathA 'labbhai-labhyate prAta thAya che.||30|| sUtrArtha sAdhue saghaLA padArthomAM anurAgarahita thavuM joIe, hita eTale ke jJAna ane cAritrathI yukta thavuM joIe, indriye ane mananA saMvarathI yukta thavuM joIe, dharmAthI thavuM joIe, tapasyAmAM uge sAmarthya yukta banavuM joIe ane pitAnI indriyane For Private And Personal Use Only
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtra sAmarthyavAn (samAhiyaiMdie)samAhitendriyaH saMyatendriya ityarthaH (viharejja)viharet= vicaret etAdRzaH-sAdhuH saMyamAnuSThAnaM kuryAdityarthaH, yataH 'attahiyaM Atmahitam svakIyaM kalyANam (duheNa) duHkhena (labbhai) labhyate yasmAdAtmahitamatizayitaduHkhasAdhya tasmAdanIhAdi yukto bhavediti // 30 // TIkA'aNihe' anIhaH sneharahitaH sAdhuH, kasminnapi svalpe mahati vA vastuni aihike Amupmike vA snehaM naiva kuryAt / 'sahie' sahitaH hitena samyag jJAnadarzanacAritreNa yuktaH yAvatA svahitaM mokSAdirUpaM kArya sAdhitaM bhavet , tAdRzaM saMyamAnuSThAnalakSaNam eva kArya kuryAt / 'susaMvuDe' musaMvRtaH indriya no indriyavisrotasikA rahitaH san vaset / 'dhammaTTI' dhamArthI zratAkhyacAritryasaMyamAdidharmAnuSThAyI bhavet / 'uvahANavIrie' upadhAnavIryaH, upadhAnamugratapaH tasmin tapasi vIryavAn parAkramazIlo bhavet / yathA tathA tapo bahulaM karmAnuSThAnaM isa prakAra kI vizeSatAoM se sampanna hokara saMyama kA pAlana kare / Atmahita kI prApti baDI kaThinAI se hotI hai, ataeva anurAga tyAga Adi se yukta ho||30|| -TIkArtha-- sAdhu anIha ho arthAt choTI yA vaDI, isa loka saMbaMdhI vastu meM sneha dhAraNa na kare tathA sahita ho arthAt jJAna darzana cAritra tapa se yukta ho, jisase mokSa rUpa svahita siddha ho jAya, vaisA saMyamAnuSThAna rUpa kArya hI kre| indriya aura mana saMbaMdhI visrotasikA se rahita ho arthAt ina ke vipayoM kI abhilASA na kare / zrutadharma aura cAritradharma tathA saMyama Adi dharma kA anuSThAna kare / upadhAna arthAt ugratapa meM parAkramazIla ho jaise saMvaramAM rAkhIne vicAravuM joIe. eTale ke A prakAranI vizeSatAothI saMpanna thaIne sAdhue saMyamanuM pAlana karavuM joie. AtmahitanI prApti dhaNI ja muzkelIo thaI zake che, tethI sAdhue anurAgano tyAga Adi pUrvokta vizeSatAothI yukta thavuM joIe - -- - sAdhu "anIha hovo joIe. eTale ke A lekanI ane palekanI koI paNa vastumAM te anurAga na rAkhe. sAdhue jJAna, darzana, cAritra ane tapathI yukta thavuM joIe. kAraNa ke tenA dvArA ja mekSarUpa bAtmakalyANanI prApti thAya che. teNe saMyamanI evI rIte ArAdhanA karavI joIe ke jethI mekSarUpa svahita siddha thaI. jAya. teNe IndriyenA sukhanI abhilASA rAkhavI joIe nahIM. paraMtu zratadharma, cAritradharma tathA saMyama Adi dharmanI ArAdhanA karavI joIe. teNe upadhAna (ugratapa) mAM parAkramazIla For Private And Personal Use Only
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA pra. zru a. 2. u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 617 caret / 'samAhiiMdie' samAhitendriyaH, indriyaM svAtmavaze sthApayet / itthaMbhUtaH sAdhuH 'viharejja viharet-vicaret, saMyamAnuSThAnaM kuryAt tAvat saMyamAnuSThAnaM kuryAt yAvanmokSo na bhavet / yataH 'attahiyaM Atmahitam-Atmane hitaM yadbhavati tadAtmahitam / svakIyaM kalyANam / 'duheNa' duHkhena 'labhai' labhyate prApyate, sarveSAM prANinAma AtmahitaM niratizayaM mukhaM mokSA'paraparyAyameva bhavati, na tu tat kaSTamantarA sAdhyaM bhavati / tatkAraNasya saMyamA'nuSThAnAdevuHkhabahulatvAt / 'nahi sukhaM duHkhairvinA labhyate' iti niyamAt / ____ ata evoktam- AtmahitaM duHkhena labhyate / yata AtmahitaM niratizayasukhAtmako mokSo duHkhena saMsAre paribhramatA'kRtadharmAnuSThAnena nAvApyate / tathAcoktambane vaise tapa kI bahulatA vAlA kArya hI kare / indriyoM ko apane vaza meM rakkhe / isa prakAra se sAdhu taba taka dharma kA sevana karatA rahe jaba taka mokSa kI prApti na ho jaae| kyoMki Atmahita kI prApti bahuta kaThinatA se hotI hai aura sabhI prANiyoM ke lie sarvottama mukha svarUpa mokSa hI Atmahita hai / vaha kaSTa sahana kiye vinA prApta nahIM ho sakatA / usake kAraNabhUta saMyama ke anuSThAna meM kaSToM kI bahulatA hotI hai / aisA niyama hai ki sukha kI prApti duHkhoM ko sahana kiye vinA nahIM hotI / isa kAraNa yahAM kahA gayA hai ki Atmahita duHkha se prApta hotA hai| sarvotkRSTa sukhasvarUpa mokSa hI Atmahita hai aura jisane dharma kA sevana nahIM kiyA hai ataeva jo saMsAra meM duHkha sahana karatA huA bhaTaka rahA hai use thavu joie AkarAmAM AkarA tapa karavA joIe. teNe Indriyone pitAne vaza rAkhavI joIe. A prakAre sAdhue jyAM sudhI mokSanI prApti thAya tyAM sudhI dharmanuM sevana karavuM joIe. kAraNa ke AtmahitanI prApti ghaNI ja muzkelIthI thAya che, ane saghaLA prANIone mATe sarvottama sukhasvarUpa mekSa ja Atmahita rUpa che. tenI prApti kaSTa sahana karyA vinA thaI zakatI nathI tene kAraNabhUta saMyamanA anuSThAnamAM kaSTanI bahulatA ja hoya che e niyama che ke duHkhane sahana kyAM vinA sukhanI prApti thatI nathI. te kAraNe ahIM evuM kahevAmAM AvyuM che ke AtmahitanI prApti duHkha sahana karavAthI ja thAya che. saMskRSTa sukhasvarUpa mekSa ja Atmahita che. jeNe dharmanuM sevana karyuM nathI temane Atmahita rUpa mekSanI prApti thatI nathI. evA jene te saMsAramAM duHkha sahana karatA thakA bhaTakavuM ja paDe che, kahyuM paNa che kesu. 78 For Private And Personal Use Only
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtro 'na punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam // 1 // tathAhi- 'zamyA pUrvapayonidhau nipatitA bhraSTaM yugaM pazcimA 'mbhodhau durdharavIciMbhizca sucirAtsaMyojitaM tavayam / sA zamyA pravizedyugasya vivare tasya svayaM kyApi cet bhraSTo martyabhavAttathA'pyasukRtI bhUyastamAmoti na // 1 // arthaH-kIlakaM pUrvasamudre prakSipyate / tathA pazcimasamudre yugam / tadubhayaM samudrasya prabalavegena saMyujyeta api kadAcitkAlaparipAkavazAt / tathA kIlakaM yuge'pi pravizet / yadyapIdamasaMbhavi, tathApi kadAcit asaMbhAvitamapi saMbha vet / kintu puNyarahitaH puruSaH gataM manuSyajanma, kathamapi na punaH prApsyavaha prApta nahIM ho sakatA, kahA bhI hai-"na punaridamatidurlabham' ityAdi ___ atyanta durlabha, tathA agAdha saMsAra samudra meM vibhraSTa (gumA huA) tathA juganU aura vijalI kI camaka ke samAna alpakAlasthAyI yaha manuSyabhava punaH prApta nahIM hotaa||1|| tathA -"zamyA pUrvapayonidhau nipatitA" ityAdi / zamyA (jUe meM lagAI jAne vAlI lakaDI jise 'paMcArI' yA kIla kahate haiM) pUrvasamudra meM gira gaI ho aura juA pazcimasamudra meM girA ho, to samudra kI uttAla taraMgoM se Ahata hokara donoM cirakAla meM kabhI mila jAe~ aura kadAcit vaha zamyA jue ke cheda meM praveza bhI kara jAya aisA saMbhavita hai kintu jisane puNyopArjana nahIM kiyA hai aisA manuSya ekavAra manuSyabhava se hokara punaH manuSyabhava nahIM prAptakara sakatA // 1 // __ "na punaridamati dula bham" tyata huna bhane 414 sA2 sAgaramA 5 ane AgiyA tathA vijaLIne camakArA je alapakAla sthAyI A manuSya bhava pharIthI prAta yato nathI. // 1 // tathA 'zamyA pUrva payonidhau nipatitA. tyAdi--- zamyA (gADAnI dhUMsarImAM lagADelI lAkaDI jene kala athavA khIlI kahe che) pUrva samudramAM paDI gaI hoya ane dhUsarI pazcima samudramAM paDI gaI hoya te samudranA meTAM meTAM mojAo vaDe haDaselAIne kadAca dIrghakALa bAda teo banne bhegAM thaI jAya ane kadAca te zamyA (bIlI) dhUsarInA chidramA paNa praveza kare, paraMtu jeNe puNyapArjana karyuM nathI e manuSya, eka vAra manuSya bhava gumAvI besIne pharI kadI paNa manuSya bhavanI prApti karI zakatA nathI 1 che For Private And Personal Use Only
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. zru. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 619 tIti, yugazamilAdRSTAntasyA'bhiprAyaH / yugazamilAdRSTAntarItyA manudhyabhava eva tAvadatidurlabhaH tatrApi AryakSetrAdikamatIva durlabham / tasmAdAtmahitamatIva durlabha vidyate / tathoktam -- 'bhUteSu jaMgamatvaM tasmin paMcendriyatvamutkRSTam / tasmAdapi manujatvaM mAnuSye'pyAyadezazca // 1 // deze kulaM pradhAna kule pradhAne jAtirutkRSTA / jAtau rUpasamRddhI rUpe ca valaM viziSTatamam // 2 // Azaya yaha hai -kIlI pUrva samudra meM DAla dI jAya aura jUA pazcima samudrameM / samudra kI prabala taraMgoMse TakarA TakarA kara ve kadAcit ApasameM mila jAe~ aura kadAcit aisA bhI samaya A jAya ki vaha kIlI juemeM ghusa jAya / yadyapi yaha saMbhavasA nahIM hai tathapi kadAcita aisA ho bhI jAya kintu puNyahIna puruSa eka vAra manuSyabhava ko tyAga kara punaH manuSyabhava nahIM pA sktaa| yaha yugazamalikA dRSTAnta kA abhiprAya hai| isa dRSTAnta ke anusAra prathama to manuSyabhava hI atyanta durlabha hai phira manuSyabhava meM bhI AryakSetra Adi kI prApti to aura bhI durlabha hai| isa prakAra Atmahita bahuta hI durlabha hai| kahA bhI hai-"bhUteSu jaMgamatva" ityAdi / 'jIvoM meM trasaparyAya utkRSTa hai, basoM meM paMcendriya paryAya utkRSTa hai / paMcendriyoM meM manuSyapana uttama hai / manuSyabhava meM Aryadeza kI prApti, Aryadeza meM satkula, satkula meM bhI utkRSTa jAti(mAtRpakSa kI zreSThatA) utkRSTa jAti meM A kathanane bhAvArtha e che ke pUrva samudramAM paDI gayelI zamyA ane pazcima samudramAM paDI gayelI dhUMsarI kadAca dIrgha kAla bAda samudranA prabaLa taraMga paDe dhakelAI dhakelAIne bhegI thaI jAya ane kadAca te zamyA (khIlI) dhUMsarImAM paNa praviSTa thaI jAya, A prakAranI asaMbhavita vAta paNa kadAca zakya bane che, paraMtu puNyahIna manuSya eka vAra manuSya bhavane tyAga karIne pharI kadI tene prApta karI zakato nathI A dRSTAnta dvArA e batAvavAmAM AvyuM che ke manuSya bhavanI pharI prApta thavI ghaNuM ja duSkara che. manuSya bhavanI prApti te duSkara che, paraMtu manuSya bhava prApta karIne AryakSetra AdinI prApti te tenA karatAM paNa vadhu duSkara che. A prakAre Atmahita sAdhavAnuM kArya ghaNuM dula gAya che. jyuM pAche -"bhRteSu jaMgamatva chatyAdi For Private And Personal Use Only
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 620 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhavati vale cAyuSkaM prakRSTamAyuSkato'pi vijJAnam / vijJAne samyaktvaM samyaktve zIlasaMprAptiH // 3 // etatpUrvazvA'yaM samAsato mokSasAdhanopAyaH / tatra ca bahu saMprAptaM bhavadbhiralyaM ca saMprApyam ||4|| tat kurutodyamamadhunA maduktamArge samAdhimAsthAya tyaktvA saMgamanArya kArya sadbhiH sadA zreyaH || 5 || iti // 30 // sUtrakRtAGgasUtre bhI rUpa kI samRddhi, rUpa meM bhI viziSTatama bala kI prApti, viziSTa bala mila jAne para bhI dIrgha AyuSya, AyuSya mila jAne para bhI vijJAna hitAhita kA viveka, vijJAna prApta hone para bhI samyaktva aura samyaktva prApta kara lene para bhI cAritra kI prApti honA uttarottara utkRSTa hai / / 1-2-3 // 'etatpUrvazvAya' ityAdi / ina saba kI prApti hone para saMkSepa meM mokSa sAdhana kA upAya yaha hai / he bhavyajIva ! tUne bahuta kucha prApta kara liyA hai, thoDA prApta karanA zeSa rahA hai ||4|| ataeva cittameM samAdhi dhAraNa karake aba mere dvArA pratipAdita mArga meM Age baDhane kA udyama kareM / aura 'anArya saMgati ko tyAga kara satpuruSoM ko sadA zreya sAdhanA cAhie ||5|| iti // 30 // jIvAmAM trasa paryAya sarvottama gaNAya che. seAmAM paMcendriya paryAya utkRSTa gaNAya che. pa'cendriyAmAM manuSyaparyAya sauthI uttama gaNAya che. manuSya bhavamAM A kSetranI prApti A kSetramAM sakuLanI prApti, sakuLamAM paNa uttama jAtinI ( uttama mAtRvaMzanI ) prApti uttama jAtimAM paNa rUpanI samRddhi ane viziSTa tama baLanI prApti, viziSTa baLanI prApti thavA chatAM dIrghAyuSyanI prApti, dIrgha AyuSya prApta thayA bAda vijJAnanI hitAhitanA vivekanI prApti, vivekanI prApti thayA bAda samyakRtvanI ane sabhyanI prApti thayA bAda cAritranI prApti thavI, te uttarAttara utkRSTa gaNAya che. // 1-2-3 // 'patatpUrvazcAya' ityAhi mA adhI vastunI prApti thayA mAha bhokSa sAdhavAno saMkSipta upAya A che For Private And Personal Use Only he bhavya jIva te badhu ja prApta karI lIdhuM che, have mAtra thoDu ja prApta karavAnuM bAkI che teA cittamAM samAdhi dhAraNa karIne mArA dvArA (sajJa tIthaMkaro dvArA ) pratipAti mArge AgaLa vadhavAnA prayatna kara. ane anAya saMgatinA tyAga karIne satpuruSoe sadA zreya sAdhavAne kaTibaddha thavuM joie ! 4--55 gAthA 30 //
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 621 taduktaH sAmAyiko dharmaH prANibhiH kadApi na pUrva prApta ityetadarzayati sUtrakAraH 'Nahi zUNa purA' ityAdi / . mUlam Nahi guNa purA aNussuyaM aduvA taM taha No samuTTiyaM / muNiNA sAmAya AhiyaM nAraNaM jagasavvadaMsiNo // 31 // chAyAnahi nUnaM purA'nuzrutamathavA tattathA no samanuSThitam / muninA sAmAyikAdyAkhyAtaM jJAtena jagatsarvadarzinA // 31 // anvayArtha:(jagasabadasiNA) jagatsarvadarzinA (nAeNa) jJAtena-jJAtaputroNa (muNiNA) muninA (sAmAya AhiyaM) yat sAmAyikam sAvadyaviratilakSaNam AkhyAtam prakAzitam tat (NaM) nUnaM nizcitam (purA) purA pUrvam tIrthakaropadezAtpUrva tIrthakaroM kA kahA huA sAmAyika dharma prANiyoM ne pahale kabhI prApta nahIM kiyA hai, yaha bAta sUtrakAra dikhalAte haiM-"na hi guNa" ityAdi / zabdArtha-'jagasavvadaMsiNA-jagatsarvadarzinA' samasta jagat ko dekhane vAle 'nAeNa-jJAtena' jJAtaputra 'muNiNA-muninA' munine 'sAmAiyaM AhiyaMsAmAyikam AkhyAtam' sAvadhavirati lakSaNa sAmAyika kahA hai vaha 'gaNaMnUnam' nizcaya se 'purA--purA' tIrthakarake upadeza se pahale 'Na hi aNussuyaM-nahi anuzrutam, jIvane nahIM sunA hai 'aduvA' athavA' agara sunA ho to bhI 'taM-tat'usa sAmAyika ko 'tahA-tathA' tIrtha karake kathanAnusAra 'No samuSTiyaM-no samanuSThitam usa prakAra usakA anuSThAna nahIM kiyA hai||31|| tIrthakaro dvArA pratipAdita sAmAyika dharmanI jene pahelAM kadI prApti thaI nathI, me pAtane sUtrAra pra48 42 cha- "na hi guNa " tyaadi| Avt-'jagasampada siNA-jagatsarvadarzinA' samasta ne nevAra 'nAeNa-zAtena' zAtaputra 'muNiNA-muninA' bhuniye 'sAmAiya-sAmAyikam' sAvadha viti sama sAmAthi paNe3 4 . ta 'NUNa-nUnam' nizcayathA 'purA-purA' tIrtha42. apaheza pADayA Nahi aNussuya-nahi anuzrutam' ve sAmanyu nathI 'aduvA athavA' 41 sAnyuya te54 'ta-tat' te sAmAyane 'tahA-tathA' tI 42nA 4thanatam anusAra 'No samuDhiya-no samanuSThi te mAre temanu manuSThAna42sa nthii.||31 For Private And Personal Use Only
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 622 sUtrakRtAGgasU mityarthaH, (gahi aNussuyaM) nahi anuzrutaM jIvaiH (aduvA ) athavA zrutamapi kintu (taM) tat sAmAyikam ( tahA) tathA = tena rUpeNa tIrthakRtkathanAnusAreNa (No samudviyaM) no samanuSThitam = tadrUpeNa tadanuSThAnaM na kRtamasmAt kAraNAt prANinAmAtmahitaM sudurlabhamiti // 31 // TIkA ----- 'jagasavvadaMsiNA' jagatsarvadarzinA, sarvaviSayaka jJAnavatA sarvajJena 'muNiNA' muninA 'nAeNaM' jJAtaputreNa varddhamAnasvAminA 'sAmAyaAhiye sAmAyikAdyAkhyAtam = sAmAyikAdi yathAkhyAtacAritraparyantadharmaH sarvadarzinA bhagavatA tIrthakareNa pratipAditaH 'NUNa' nUnam nizcayena 'purA' purA pUrvam itaH pUrvaM jIvena 'hi' nahi = naiva 'aNustuyaM ' anuzrutam karNagocarIkRtam 'aduvA' athavA yadi kadAcit zrutamapi - anvayArtha jagat ke sarva padArthoM ko dekhane vAle jJAtaputra muni ke dvArA jo sAvadha tyAga rUpa sAmAyika dharma kahA gayA hai nizcaya jIvoM ne use pahale nahIM sunA hai athavA sunA bhI hai to tIrthaMkaro ke kathanAnusAra usakA anuSThAna nahIM kiyA hai / isI kAraNa prANiyoM ko AtmahitakI prApti atyanta durlabha rahI hai / / 31 / / - TIkArtha samasta padArthoM ke darzaka arthAt sarvajJa muni jJAtaputra varddhamAna svAmIne sAmAyika Adi kA kathana kiyA hai arthAt sAmAyika se lekara yathAkhyAta cAritra paryanta cAritra dharma kA pratipAdana kiyA hai / nizcaya hI usa dharma ko aba se pahale jIva ne zravaNa nahIM kiyA hai| kadAcit zravaNa kiyA bhI ho to unake upadeza ke anusAra anuSThAna nahIM kiyA haiM / sUtrArtha - jagatnA sa` padArthAne kevaLajJAna vaDe pratyakSa dekhI zakanArA jJAtaputra muninA dvArA ( mahAvIra svAmI dvArA) je sAvadya tyAga rUpa sAmAyika dharmanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, tene jIvAe pahelAM kadI sAMbhaLyo nathI, ane kadAca sAMbhaLye DAya to tIrtha uzanA uthanAnusAra tenu anuSThAna ( sAyara) ayu nathI. te araNe praanniiAne mATe AmahitanI ( meAkSanI ) prApti atyanta durlabha banI gai che. 5 31 5 TIartha - samasta padArthoM nA darzIkaeTale ke muni jJAtaputra vamAna svAmIe sAmAyikathI laine yathAkhyAta cAritra paryantanA cAritradharmanuM pratipAdana karyuM che, A dharmanu jIve pahelAM kadI zravaNa karyuM ja nathI. kadAca zravaNa karyuM hAya. te temanA upadeza anusAra anuSThAna (Ayarazu ) uyu nathI. For Private And Personal Use Only
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha yodhinI TIkA pra. zru.a.2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 623 tathApi 'taM tat 'taha' tathA jinAjJAnusAreNa No' no naiva 'samuSTriya samanuSTitam etAdRzaH sAmAyikAdi dharmoM na kadApi jIvena zrutaH / azrutapUrvo dharmoM mahAvIreNa prarUpitaH / natvaivaM dharmasya bhavadudIritasyA'pUrvatvena prayAharU peNa zAstrasya pariNAminityatA na syAdityaruciM manasikRtyAha-no samanuSThitam / zratamapi kintu tathArUpeNAnuSThAnaM na kRtam / _ ayamabhiprAyaH-- yadyapi dharmastu prathamata eva vidyate kintu tIrthakaraH tamuccArya lokAn azikSayat / tAdRzadharmAnuSThAnasya prakAraM lokebhya upadideza / bhAvArthastvayam sarvajJena tIrthakareNa mahAvIrasvAminA sAmAyikAdi dharmaH prarUpitaH yaM dharma na jIvaH kadApi zratavAn / athavA zrutvApi tAdRza yathA rUpeNA'nuSThAnantu naiva kRtavAn iti // 31 // aisA sAmAyika Adi dharma jIva ne kabhI sunA nahIM hai| mahAvIra ne azrutapUrva dharma kA nirUpaNa kiyA hai| agara ApakA kahAhuA dharma apUrva hai to pravAharUpa se zAstra pariNAmi nitya nahIM rahegA, isa arUci kA vicAra karake kahate haiM sunA bhI hai to usI rUpa meM usakA anuSThAna nahIM kiyA hai| ___ abhiprAya yaha hai-yadyapi dharma anAdikAla se hI vidyamAna hai kintu tIrthakara apanI vANI dvArA logoM ko use sikhAte haiM arthAt usa dharma ke AcaraNa kA prakAra jagat ke jIvoM ko batalAte haiN| ___bhAvArtha yaha hai-sarvajJa tIrthakara mahAvIra svAmI ne sAmAyika Adi dharma kI prarUpaNA kI hai, jise jIva ne pahale kabhI sunA nahIM thA, yA sunakara bhI jisakA kabhI yathArtha rUpa se anuSThAna nahIM kiyA hai|31|| evA sAmAyika Adi rUpa dharmanuM jIve kadI zravaNa karyuM nathI. mahAvIra prabhue azrutapUrva dharmanuM nirUpaNa karyuM che. kadAca kaI evI zaMkA uThAve ke jo Ape pratipAdita karela dharma apUrva che. te pravAha rUpe zAstra pariNAma nitya nahIM rahe te A zaMkAnuM nivAraNa karavAne mATe sUtrakAre kahyuM che ke "kadAca A dharmanuM zravaNa karyuM hoya evuM banyuM haze paraMtu tenuM yathArtha rUpe AcaraNa karavAmAM AvyuM nathI" A kathananuM tAtparya e che ke je ke dharma anAdi kALathI vidyamAna che. paraMtu tIrthakara bhagavAna potAnI vANI dvArA te dharmanuM AcaraNa karavAnI rIta jagatanI jIne batAve che, bhAvArtha e che ke sarvajJa tIrthakara mahAvIra svAmIe sAmAyika Adi dharmanI prarUpaNa karI che. mahAvIra bhagavAna dvArA pratipAdita A dharmanuM zravaNa karavAnI taka A jIvane pahelAM kadI maLI na hatI. kadAca A dharmanuM zravaNa karavAnI taka prApta thaI haze. chatAM A jIve kadI yathArtha rUpe tenuM AcaraNa karyuM nathI. gAthA 31 che For Private And Personal Use Only
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 624 sUtrakRtAGgasUtre punarapi upadezAntaramadhikRtyAha sUtrakAraH 'evaM mattA' ityAdi / evaM mattA mahaMtaraM dhammamiNaM sahiyA vahUjaNA guruNo chaMdANuvattagA virayA tintramahoghamAhiyaM tibemi // 31 // chAyAeMva matvA mahadantaraM dharmamenaM sahitA bahavo jnaaH| gurozchandA'nuvartakA viratA stIrNA mahaughamArakhyAtam ||iti bravImi // 32 // anvayArthaH (evaM) evamanena prakAreNa (mattA) matvA (mahaMtaraM) mahadantaraM savarthottamam (dhammamiNaM) dharmamenam zrutacAritralakSaNamimaM dharmam svIkRtya (sahiyA) sahitAH= punaH upadeza karate haiM-"evaM mattA" ityAdi / zabdArtha-evaM-evam' isa prakAra 'mattA-mattvA' mAnakara 'mahaMtaraM-mahadantaram' sarvottama 'dhammamiNaM-dharmamenam' isa zrutacAritrarUpa Aheta dharma ko svIkAra karake 'sahiyA--sahitaH, jJAnAdiyukta 'guruNo chaMdANuvattagA-gurochaMdAnuvartakAH' guru ke abhiprAyAnusAra vartanevAle 'virayA-viratAH' pApa se rahita 'bahujaNA -bahujanAH' anekajanoMne 'mahoghaM-mahauSam' saMsArasAgara ko 'tinnA-tIrNAH' saMsAra ko pArakiyA hai 'AhiyaM-AkhyAtam' aisA meM Apase kahatA hU~ 'ttibemi-itibravImi' vaha tIrthakarake mukha se sunA hai, vahI Apako kahatA hU~ sva kalpita nahIM khtaa||32|| -anvayArtha mattA" riyAhi.. isa prakAra isa zrutacAritra dharma ko sarvottama mAna kara, jJAnAdi se ye sUtra.42 20 desh/ne| 35 / 2 42ta! 25 // pramANe upadeza mA che--"evaM zahA- 'eka-evam' ! prAraM 'mattA-matvA' mAnIne 'maha tara-mahadantaram' sarvottama 'dhammamiNa dharma menam' 21 zrutayAritra35 mAta dhamanI svaa||2 4Ine 'sahiyA-sahitAH' jJAna kozthI yuta 'guruNA cha dANuvattagA-gurocha dAnuvartakAH' shu3n| mamiyAya anusAra patavAvA 'virayA-viratAH' pAthI 2hita 'bahujaNA-bahujanAH' bhane savArI 'mahAgha-mahogham' sAra sArane 'tijA-tIrNAH' saMsArane pA2 428 che the 'Ahiya-AkhyAtam' mApane chu 'ttimi iti bravImi te tIya 42nA meDhAthI sAMbhaLyuM che te ja Apane kahuM chuM mArI jAte kalpanA karIne kahetA nathI. 3rA suutraathA prakAranA A kRtacAritra rUpa dharmane sarvottama mAnIne, jJAnAdithI saMpanna. For Private And Personal Use Only
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH 625 jJAnAdisaMpannAH (guruNo chaMdAnuvattagA) gurochaMdAnuvartakAH-gurorAjJAvartinaH (virayA) viratAH pApebhyaH (bahujaNA) bahujanAH aneke mhaapurussaaH| (mahoghaM) mahaudha saMsArasAgaram (tinnA) tIrNAH saMsAramatikrAntA ityarthaH (AhiyaM) AkhyAtam (ttibemi) iti bravImi yadahaM tIrthakaramukhAt zrutavAn tadevAhaM tubhyaM kathayAmi na svakalpitaM kiMcid kathayAmIti // 32 // TIkA'evaM' evamanena rUpeNa 'mattA' matvA 'mahaMtaraM' mahadantaraM chAyAtapayorikhajJAnAjJAnayoriva puNyapApayoriva prANAtipAtapratipAdakadharmebhyo'sya prANAtipAtaviramaNalakSaNadharmasyAntaram uttamatvam iti mahadantaraM zrutacAritralakSaNam sarvata utkRSTam / 'dhammamiNaM' dharmamenam sarvajJodIritaM dharma jainIyaM svIkRtya 'sahiyA' sahitAH jJAnAdisaMpannAH / 'guruNochaMdANuvattagA' gurozchandA'nuvartakAH gurorAjJAkAriNaH 'virayA' viratAH pApAdikriyArajo viratAH, vinivRttAH 'bahUjA' sampannagurukI AjJA kA anusaraNa karane vAle, pApoMse virata, aneka mahApurupa saMsAra sAgara pAra hue haiN| isa prakAra tIrthakara bhagavAn ke mukha se maiMne jo sunA hai vahI tumheM kahatA huuN| apanI kalpanA se kucha bhI nahIM kara rahA huuN| -TIkArthajaise chAyA aura dhUpa meM antara hai, jJAna aura ajJAna meM antara hai, puNya aura pApa meM antara hai, usI prakAra hiMsA kA pratipAdana karane vAle dharmoM se isa prANAtipAtaviramaNa rUpa dharma meM antara hai| ataH yaha zrutacAritradharma sava se utkRSTa hai| sarvajJokta isa jainadharma ko svIkAra karake sahita arthAt jJAnAdi se sampanna, guru kI AjJA ke anusAra calane vAle, pApAdi kriyArUpI raja se virata bahuta jana isa apAra saMsAra sAgara se tira gurunI AjJAnuM anusaraNa karanArA ane pApathI virata aneka mahApurUSo saMsAra sAgarane tarI gayA che. A prakAranI vAta meM khuda tIrthakara bhagavAnane mukhe saMbhALI che temanI samakSa meM (sudharmA svAmIe) je vAta saMbhaLI che, eja tamArI samakSa kahuM chuM mArI potAnI kalpanAthI huM tamane kaMI paNa kahetA nathI . 3ra che taDakA ane chAMyaDA vacce je taphAvata che. jJAna ane ajJAnamAM je taphAvata che puNya ane pApamAM jevuM attara che evuM ja antara hiMsAnuM pratipAdana karanArA anya dharmo ane prANAtipAta viramaNarUpa A dharmamAM che. tethI ja A zutacAritrarUpa dharmane satkRSTa ka che. sarvokta A jaina dharmane svIkAra karIne jJAna darzana. cAritra ane tapanathI samyaka prakAre ArAdhanA karIne, ane gurUnI AjJA pramANe vartana TIAya sU. 78 For Private And Personal Use Only
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 626 sUtrakRtAGgasUtre arat janAH 'maho' mahaughamapArasasaMsArasAgaram 'tina' tIrNAH, saMsArasAgara matikrAntAH 'Ahiye' AkhyAtam, 'ttivemi' iti bravImi ityahaM bhavadbhayaH kathayAmi prANinAM hitaprAptirati kaThinA iti matvA tathA zrutacAritralakSaNo dharmaH sarvata zreSTha iti vijJAya jJAnadarzanAdisaMpannAH gurUpadiSTamArgeNa calantaH pApaviratA bahavo manuSyAH saMsArasAgaramatikrAntA ityahaM tubhyaM kathayAmi // 32 // iti dvitIyAdhyayanIyadvitIyeodezakaH samAptaH || 2 || iti zrIvizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalita-lalitakalASAlApakapravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamardaka- zrI zAhacchatrapati kolhApurarAjapradatta 'jainAcArya, pada bhUSita kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM sUtrakRtAGgasUtrasya samayArthabodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM vetAliyAkhyasya dvitIyAdhyayanasya dvitIyodezakaH samAptaH 2-2 gaye haiM / sudharmAsvAmI jambU svAmIse kahate haiM he jambU jaisA maiMne bhagavAn se sunA hai vaisA tumhe kahatA hU~ | tAtparya yaha ki prANiyoM ko hita kI prApti honA atyanta kaThina hai, aisA mAnakara tathA zrutacAritra dharma sarvottama hai, aisA jAnakara usakA AcaraNa karane vAle jJAna darzana Adi se yukta, guru dvArA nirdiSTa mArga para calane vAle aura pApoM se virata bahuta manuSya saMsAra sAgara se pAra ho cuke haiM ||32|| || dvitIya adhyayana kA dvitIya uddezaka samApta // nakarIne. avidha karmane! kSaya karIne aneka jIvo . A apAra sa MsAra sAgarane tarI gayA che. sudharmA svAmI ja. svAmI Adi ziSyo ne kahe che ke bhagavAnane mukhe me je sAMbhaLyu che eja tamArI samakSa prakaTa karU chuM mArI buddhi dvArA kalpanA karIne me tamane A upadeza ApyA nathI. parantu khuda rAjJa bhagavAn mahAvIrane mukhe sAMbhaLelI A vAta huM tamArI samakSa kaDI rahyA chu. A kathananA bhAvArtha e che ke meAkSanI prApti thavI ghaNI ja duSkara che. ane zrutacAritra rUpa dharma ja sarvottama che evuM sAmajIne tenI ArAdhanA karanArA jJAna dana cAritra ane tapathI yukta gurU dvArA nirdiSTa mArga para cAlanArA ane pApA thI nivRtta thai cukelA aneka manuSyo A saMsAra sAgarane tarI gayA che; ! gAyA 325 / / bIjA adhyananA bIjo uddezaka samAptA For Private And Personal Use Only
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. zru. a. 2 u. 3 sAdhUnAM parISahopasarga sahanopadezaH 627 atha tRtIyoddezakaH prArabhyatedvitIyodezaka parisamApya tRtIyamuddezakamArabhate, tasya dvitIyenA'yaM sNvndhH| dvitIyAnte uktam--pApakarmaNo viratAH puruSAH saMsArasAgaraM tarantIti, iha caitat pratipAdayiSyati-yadi sAdhoH parISahopasau bhavetAM tadA tau soddhvyau| yatastayoH sahanakaraNAdevA'jJAnajanitakarmaNAM samucchedaH syAt / uddezasyA'rthAdhikAro'pi pratipAditaH-parISahopasargayoH sahanakaraNAdevA'jJAnajanitakarmaNAM vinAzaH, ataH sAdhUnAM parIpahopasI soDhavyAveveti darzayituM tRtIyoddezaH praarbhyte| tasya cedaM prathama sUtram-'saMvuDakammassa' ityAdi / tIsare uddeze kA prAraMbha dvitIya uddeza samApta karake tIsarA uddeza AraMbha kiyA jArahA hai| isakA dUsare uddeze ke sAtha yaha sambandha hai--dUsare uddeze ke anta meM kahA gayA thA ki pApakarma se nivRtta puruSa saMsArasAgara se tirate haiM / yahA~ yaha kaheMge ki yadi sAdhu ko parIpaha aura upasarga kI prApti ho to unheM sahanA cAhie, kyoMki unheM sahana karane se hI ajJAnajanita karmoM kA kSaya hotA hai / uddeza kA arthAdhikAra bhI pratipAdana kara diyA gayA ki parISaho aura upasargoM ko sahane se hI ajJAnajanita karmoM kA vinAza hotA hai, ataH sAdhuoM ko parIpaha aura upasarga sahane hI cAhie / yahI dikhalAne ke lie tIsarA uddeza AraMbha kiyA jAtA hai| tRtIya uddeza kA prathama sUtra yaha hai - "saMvuDakammassa" ityAdi / zrIzAno praarmbIjo uddezaka pUre thaye have trIjA uddezakanI zarUAta karavAmAM Ave che. bIjA uddezaka sAthe A uddezakane saMbaMdha A prakAra che. bIjA uddezakane ane evuM kahevAmAM AvyuM hatuM ke pApakarmathI nivRtta puruSa saMsAra sAgarane tarI jAya che. A udezakamAM e vAtanuM pratipAdana karavAmAM Avaze ke sAdhue parISaha ane upasargone sahana karavA joIe, kAraNa ke temane sahana karavAthI ja ajJAnajanita kamene kSaya thAya che. A prakAre A trIjA uddezakanA arthAdhikAranuM paNa pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke parISaha ane upasargone sahana karavAthI ajJAnajAnita karmone vinAza thAya che, tethI sAdhue parISaha ane upasargone samabhAve sahana karavA joIe e vAtanuM pratipAdana karavA mATe ja trIjA uddezakanI zarUAta karavAmAM Ave che. trIjA udezakanuM paheluM sUtra A pramANe che. "saMvuDakammassa" tyAdi For Private And Personal Use Only
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mUlan saMbuDakammassa bhikSuNo jaM dukkhaM puDhe ayohie| taM saMjamao'vacijaI maraNaM hiccA vayaMti pNddiyaa||1|| chAyA-- saMvRtakarmaNo bhikSoH yaduHkhaM spRssttmbodhinaa| tatsaMyamato'pacIyate maraNaM hitvA vrajanti paNDitAH // 1 // anvayArtha:---- (saMvuDa kammassa) saMvatakarmaNaH-niruddhAzravadvArasya (bhikkhuNo) bhikSoH sAdhoH (abohie) abodhinA=ajJAnavazena (ja) yat (dukkhaM) dukha tajjanakamaSTavidhaM karma vA zabdArtha-'saMvuDakammassa-saMvRtakarmaNaH' ATha prakArake karmoM kA Agamana jisane rokadiyA hai / aise 'bhikkhuNo-bhikSoH' sAdhuko tathA 'avodie-abo dhinA' ajJAna vazamse 'ja-yan' jo dukkhaM-duHkham duHkha 'puTuM-spRSTam' baMdhA hai 'taM-nat vaha duHkha 'saM namao-saMyamata:' satarasa prakArake saMyama se 'avacijada -apanIyate' pratikSaNa kSINa ho jAtA hai aura 'paMDiyA- paMDitAH' ve paMDita puruSa arthAt san asat ke viveka vAlA puruSa 'maraNaM hiccA- maraNaM hitvA maraga ko choDakara 'vayaMti-vajanti mokSako prApta karate haiM // 1 // anvayArtha AzrAdvAroM ko roka dene vAle sAdhu ke ajJAna ke kAraNa baMdhe hue yA nikAcita hue duHkha athavA AThakarma bhagavAna ke kahe sataraha prakAra ke saMyama se hAtha-'savuDakamamasta-saMvRtakarmaNa' 2418 prA2nA bhanu manI zI hI cha, vA 'bhikkhuNo-bhikSo' sAdhune tathA 'abohie-abodhinA' mAna pazathI 'ja-yat' 'dukkha-duHkham duH5 'puDha-spRSTam' mAMdheta cha 'ta-tat' te duH| 'saMjamao-saMyamataH' 550 4 prAranA saMyamayI 'avacijai-apacIyate' 12 kSaNe kSI 25 laya che bhane 'paMDiyA-paMDitAH' te 5rita 535 arthAt satya masatyanA vivA // 535 'maraNa hiccA-maraNa hitvA' bharane choDIne 'vayaMti-vrajanti' bhokSane prAta kare che. 1 -suutraathajJAnane kAraNe bAMdhelA athavA nikAcita thayelA ATha prakAranA karmonA Azrava dvArene baMdha karanAra sAdhu, bhagavAn dvArA AdiSTa sattara prakAranA saMyamanuM pAlana karavAthI For Private And Personal Use Only
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 629 (i) = spRSTaM nikAcitamityarthaH (taM) tat = duHkhaM karma vA (saMjamao) saMyamataH=bhagavaduktasaptadazasaMyamataH (avacijjaI ) apacIyate = pratikSaNaM kSayamupayAti yathA taDAgasthitaM jalaM niruddhApara pravezadvAraM sUryakiraNasparzAtpratyahamapacIyate evaM saMvRtAzravadvArasya bhikSoH saMyamAnuSThAnenAnekabhavopArjitaM karma kSIyate ityarthaH ye ca saMyamAnuSThAyinaH te (paMDiyA) paMDitA: sadasadvivekinaH (maraNaM hiccA) maraNaM hiravA = saMyamapAlanAt saMsAraparibhramaNaM parityajya (vayaMti ) vrajanti = mokSaM prApnuvantIti // | 1 || TIkA 'saMgskammasa' saMvRtakarmaNaH saMvRtAni = niruddhAni karmANi paJcAsravarUpANi yena sa tathA etAdRzasya, 'bhikkhuNo' bhikSukasya niravadyabhikSAbhikSaNazIlasyasaMyatasya 'avohie' avodhinA ajJAnavalAt yatkarma Agatam 'jaM duHkhaM ' yat duHkham 'puDhe' spRSTam, yasya karmaNo bandhanaM jAtam (taM) tat karma 'saMjamao' saMyamataH= pratikSaNa kSINa hote jAte haiM / jaise navIna jala kA Agamana roka diyA jAya to tAlAva meM bharA sUrya kI kiraNo ke sparza se pratidina kama hotA jAtA hai, isI prakAra AzravadvAroM kA nirodha kara dene vAle bhikSu ke aneka bhavo meM upArjita karma bhI saMyama ke anuSThAna se kSINa ho jAte haiM ataH jo saMyama kA anuSThAna karane vAle haiM vahI paNDita arthAt sat asat ke vivekI haiM aura ve maraNa ko tyAga kara arthAt saMyama pAla kara saMsAra bhramaNa ko tyAga kara mokSa prApta karate haiM ||1|| - TIkArtha huA jala ATha prakAra ke karmoM ke Agamana ke kAraNabhUta pA~ca prakAra ke Azrava ko jisane roka diyA hai aise bhikSu ko arthAt nirdoSa bhikSA grahaNa karane vAle sAdhu ko ajJAna dvArA jo duHkha AyA hai yA jisa karma kA bandha te kamane kSaNe kSaNe kSINa karatA rahe che. jevI rIte taLAvamAM navIna jaLane AvatuM aTakAvI devAmAM Ave teA taLAvanuM pANI sUnA tApathI pratidina sUkAtu jAya che, eja pramANe Azrava dvArAnA nirodha karanArA bhikSunA aneka bhavAmAM upArjita karyAM paNa saMyamanA anuSThAna vaDe kSINa thai jAya che. tethI teo saMyamanuM anuSThAna karanArA che, te ja paMDita (sat asanA vivekayukta) kahevAya che. evA puruSo ja sayamanI ArAdhanA karIne maraNano tyAga karIne eTale ke saMsArabhramaNa mAMthI chuTakAro pAmIne meAkSa prApta kare che. 15 -TIartha ATha prakAranA karmonA AgamanamAM kAraNabhUta evA pAMca prakAranA Azravane jemaNe rokI dIdhA che, evA bhikSune arthAt nirdoSa bhikSA grahaNa karanAra sAdhune ajJAna dvArA je duHkha AvI paDayuM che athavA je karmanA bandha thayA che. duHkha ane karmIne saMyamanI ArAdhanA For Private And Personal Use Only
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 630 sUtrakRtAGgasUtro saMyamenetyarthaH 'avacijjaI apacIyate nazyatItyarthaH, 'paMDiyA' paNDitAH sadasadvivekayuktAH puruSAH, 'maraNaM hiccA' maraNaM hitvA maraNaM parityajya 'vayaMti' brajanti mokSam, yena puruSeNa karma avaruddham athavA asamyaganuyogarUpamanuSThAnaM tyktm| athavA mithyAdarzanA'viratipramAdakapAyayogarUpaM karma yena parityaktam, tasya puruSasya ajJAnabalAt yatkarma pratikUlavedanIyamupasthitam , yadvA-duHkhakAragamaSTavidhakarma baddhaspRSTanikAcitabhedenopacitaM / tatsarva tIrthakarodIritasaptadazaprakArakasaMyamAnuSThAnena prtikssnnmpciiyte| yathA taDAge jalAgamanamavaruddhaM tataH zepaM tatrasthitaM jalaM sUryakiraNena kAlato nazyati / evaM yena bhikSuNA AzravadvAro niruddhaH tasya zeSamanekahuA hai vaha duHkha aura karma saMyama se naSTa ho jAtA hai / sat asat kA vivekI puruSa maraNa ko tyAga kara mokSa prApta karatA hai / / jisa purupa ne karma ko roka diyA hai athavA asatkarma kA anuSThAna tyAga diyA hai athavA mithyA darzana, avirati, pramAda, kapAya aura yogarUpa karmabandha ke kAraNoM kA tyAga kara diyA hai usa puruSa ko ajJAna ke bala se jo pratikUla vedanIya karma upasthita huA hai athavA duHkha kA kAraNabhUta ATha prakAra kA karma baddha spRSTa nikAcita ke bheda se upacita huA hai, vaha saba tIrthakaro dvArA upadiSTa sataraha prakAra ke saMyama kA anuSThAna karane se kSaNa kSaNa meM kSINa hotA jAtA hai / jaise tAlAba meM nUtana jala kA AnA roka diyA jAya to tAlAba meM sthita zeSa jala mUrya kI kiraNoM kA sparza pAkara yathAkAla sUkha jAtA hai, usI prakAra AzravadvAroM ko niruddha kara dene gale saMvRtAtmA sAdhu ke aneka bhavo meM upArjita purAtana karma saMyama ke anuSThAna se kSaya ho jAte karavAthI nAza thaI jAya che. sat asatanA vivekavALo puruSa maraNane tyAga karIne (saMsAra bhramaNane tyAga karIne) maphA prApta kare che. je puruSe karmanuM Agamana rokI dIdhuM che, athavA asatkarmanA anuSThAnane parityAga karyo che athavA mithyAdarzana, avirati pramAda, kaSAya ane garUpa karmabandhanA kAraNe tyAga karI dIdhuM che, te puruSane ajJAnane kAraNe je pratikULa vedanIya karmone bandha thaye che, athavA du:khanA kAraNabhUta ATha prakAranA je karma baddha, spaSTa ke nikAcita karmo rUpe upasthita thayA che, temane tIrthakare dvArA upadiSTa sattara prakAranA saMyamanA anuSThAna dvArA kSaNe kSaNe kSINa karI zakAya che. jevI rIte taLAvamAM navIna pANInA AgamananA mArgone baMdha karI devAmAM Ave te taLAvamAM raheluM pANI sUryanA tApathI dhIme dhIme sUkAIne saMpUrNataH naSTa thaI jAya che, eja pramANe AzravadvAno nirodha karanArA saMvRtAtmA sAdhunA aneka bhavamAM upArjita purAtana karmone paNa saMyamanA anuSThAna vaDe kSaya thaI jAya che. je saMvRtAtmA For Private And Personal Use Only
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha yodhinI TIkA pra. zru a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahoesarga sahanopadezaH 631 bhavopArjitakama saMvRtAtmanaH saMyamAnuSThAnena kssiiyte| yaH saMvRtAtmA saMyamAnuSThAnaM pAlayati, sa janmajarAmaraNAdikaM vidhUya mokSaM prApnoti, iti||1|| dIkSito'pi, kRtasaMyamAnuSThAno'pi tasminneva janmani mokSaM nAsAdayati, tAdRzapuruSavizeSamadhikRtya kimapi brUte sUtrakAraH-'ye vinavaNAhi ityAdi / mUlam je vinavaNAhi'josiyA saMtinahi samaM viyaahiyaa| tamhA uDeti pAsahA adakkhu kAmoI rogvN||2|| chAyAye vijJApanAbhirajuSTAH saMtINe : samaM vyaakhyaataaH| tasmAdRdhya pazyata adrAkSuH kAmAn rogavat // 2 / / haiN| jo saMvRtAtmA saMyamAnuSThAna kA pAlana karatA hai vaha janma jarA maraNa Adi ko naSTa karake mokSa prApta kara letA hai // 1 // jo dIkSita hokara bhI aura saMyama kA anuSThAna karake bhI usI janma meM mokSa prApta nahIM kara pAtA aise puruSavizeSa ko lakSya karake sUtrakAra kucha kahate haiM- "je vinavaNAhiM ityAdi ____ zabdArtha-'je-ye' jo puruSa 'vinavaNAhi-vijJApanAbhiH khiyoMse 'ajosiyA-ajuSTAH' sevita nahIM hai ve 'saMtinnehi-satIrNaiH' muktapuruSoM ke 'samaM -samam' samAna 'viyAhiyA-vyAkhyAtAH' kahe gaye haiM 'tamhA-tasmAt' isaliye "uDDeM-Udhyama strI parityAga ke bAdahI 'pAsaha-pazyata' mokSaprApta hotA hai aisA he ziSyo tuma jAno 'kAmAI-kAmAn' kAmabhogoM ko jina puruSoM ne 'rogavaM -rogavat' rogake tulya 'adakkhu-adrAkSuH' dekhe haiM ve mukta ke tulya haiM // 2 // saMyamanukAnanuM pAlana kare che, te janma, jarA, maraNa Adine naSTa karIne mokSa prApta 4ii se che. // 1 // - je puruSa dIkSA laIne saMyamanuM anuSThAna karavA chatAM paNa eja janmamAM mikSa prApta karI zakate nathI, evA puruSa vizeSane anulakSIne sUtrakAra kahe che ke__ "je vinavaNAhi" tyAha zahAtha---'je-ye 535 vinavaNAhi-vijJApanAbhiH' strImAthI 'ajosiyAajuSTAH' sevita nathI, to 'satinnehi-saMtINa: bhuta 53vAnA 'sama-samam' samAna 'viyAhiyA-vyAkhyAtA'cha 'tamhA-tasmAt seTasA bhATe 'uDDha-Udham' strI parityA pachI 1 'pAsaha-pazyata' mokSa prAsa thAya cha me zidhyo ! tame / 'kAmAI-kAmAn' AmanAgAne se pu3SAme 'rogava-rogavat' zejanA tukhya 'adambuadrAkSuH yuche te bhutanA tunya che. // 2 // For Private And Personal Use Only
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 632 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH (je) ye puruSA : (vizvavagAhiM) vijJApanAbhiH = vijJApyaMte kAmArthibhiryAstA vijJApanAH striyastAbhiH 'ajosiyA' ajuSTAH =asevitAH te (saMtinnehi) satIrNaiH muktaiH puruSaiH ( samaM) samaM= tulyAH (viyAhiyA ) vyAkhyAtAH = kathitAH ( tamhA ) tasmAt kAraNAt ( u ) Urdhvam = strI parityAgAdanantaraM yad bhavati tat (pAsaha ) he ziSyAH pazyata=mokSaM te prApnuvantIti jAnIhi ye ca ( kAmAI ) kAmAn (roga) rogavat vyAdhitulyAna ( adakkhu ) adrAkSu: dRSTavantaste saMtIrNasamAvyAkhyAtA iti|| 2 || TIkA (je) ye puruSAH 'vivAha' vijJApanAbhi:, ' ajosiyA' ajuSTA:= na sevitAH, vijJApyante kAmArthibhiryAstA vijJApanAH athavA vijJAvyante kAminaH kAmasevanArtha yAbhiH tAH vijJApanA lalanAH tAbhi -anvayArtha kAmI jana jinakI vijJApanA yA AjIjI karate haiM, unheM vijJApanA kahate haiM | vijJApanA kA artha hai - strI / jo mahApuruSa striyoM ke dvArA sevita nahIM haiM, ve mukta puruSoM ke samAna kahe gae hai / he ziSyo ! strItyAga ke pazcAt jo hotA hai, use dekho arthAt yaha jAno ki ve mokSa prApta kara lete haiM / jinhoMne kAmabhogoM ko roga ke samAna dekhA ve tire hue kahe gaye haiM ||2|| - TIkArtha kAmI janoM ke dvArA jinakI vijJapti kI jAtI hai yA jinake dvArA kAmasevana ke liye kAmI jano kI vijJapti kI jAtI hai, unheM vijJApanA - suutraarthkAmI jana jemanI vijJApanA athavA AjIjI kare che, temane vijJApanA kahe che, eTale ke " vijJApanA " padma ahIM strInu vAcaka che. je mahApuruSo strI dvArA sevita nathI, temane muktapuruSAnA samAna kahyA che. he ziSye ! strInA tyAga karavAthI ze| lAbha thAya che, te juve eTale ke e vAtane jANI le ke strIne tyAga karanAra mahApuruSo mekSa prApta karI le che. jemaNe kAmabhogAne rAganA samAna mAnyA che, te muktapuruSAnA jevA ja che. rA For Private And Personal Use Only - artha - kAmI janA dvArA jemane vijJapti (AjIjI) karAya che, athavA jemanA dvArA kAma sevanane mATe kAmIjanone vijJapti karAya che, temane vijJApanA arthAt strI kahe che. temanA
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhino TIkA pra. zru. sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 633 strIbhiH na juSTAH te puruSAH 'saMtinehi' saMtIrNaiH saMsArasAgarapAragaiH muktaiH puruSaiH 'sama' samAH tulyAH 'viyAhiyA' vyAkhyAtAH kathitAH ye puruSAH strIsaMparkarahitAH te muktapuruSatulyAH bhavanti / strI evaM saMsArasAgarasya prayojikA tayA rahito mukto bhavati, tatsamo vA bhavati / he saMsAra ! tvAM sarvo'pi atikrAmet parantu madhye iyamavalA sabaleva pratibandhikA, iyaM ca sarvathaiva baMdhakAriNI tathA narakAdijanikA ceti / taduktam ____ "saMsAra tava dustArapadavI na davIyasI, antarA dustarA na syu, yadi re mdirekssnnaaH||1|| arthAt strI kahate hai| unake dvArA jo puruSa sevita nahIM haiM ve saMsArasAgara ke pAragAmI muktAtmAoM ke samAna kahe gae haiN| jo puruSa strIsamparka se rahita haiM, ve mukta puruSoM ke samAna haiM, strI hI saMsArasAgara meM DabAne vAlI hai, jo usase rahita hai, vaha mukta yA mukta ke samAna hai| he saMsAra ! tujhe sabhI pAra kara jAte parantu yaha avalA sabalAjaisI bIca meM rukAvaTa hai ! yaha sarvathA bandhakAraNI hai aura naraka Adi durgatiyA~ meM le jAne vAlI hai / kahA bhI hai - "saMsAra tava dustAra" ityAdi / / 'are saMsAra ! yadi bIca meM yaha dustarA (jisakA pAra pAnA kaThina hai) madirekSaNAH mAdaka dRSTivAlI-kAminI na hotI to terI yaha jo dustara padavI (mArga) hai, yaha koI dUra kI bAta na hotI arthAt tujhe pAra karanA kaThina na raha jAtA' dvArA je puruSa sevita nathI, te puruSane saMsAra sAgarane tarI janArA muktAtmAonA jevAM kahA che, je puruSa strI saMparkathI rahita che, temane mukata puruSa jevA ja mAnavAmAM Ave che. strI ja saMsAra sAgaramAM DubADanArI che, jeo tenAthI rahita che. teo mukta athavA mukta samAna che. he saMsAra! tane saghaLA che pAra karI zakta, paraMtu A abaLA (strI) rUpI sabaLa rukAvaTa tArA mArganI vacce naDe che. te sarvathA bandhakAriNI che ane naraka Adi humatamAma na che. hyu pacha 3-" saMsAra tava dustAra" tyAdi ___ " saMsAra ! nepathye hust| (rene pA2 42vAnuhu72 cha mevI), mhirkssaa| (mAdaka dRSTivALI) kAminI na heta te tArI A je dutarA padavI (mArga) che, e koI muzkelI bharI vAta na hatA eTale ke je kAminI na heta, te tane (saMsAne) pAra karavAnuM Aya OMna na nata." For Private And Personal Use Only
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre samyakakulotpannApi kAminI puruSANAM bandhanAyaiva bhavati yathA suvarNanirmitApi zRMkhalA bandhAya bhavati / taduktam - "kAmaM kulakalaMkAya kulajAtA'pi kAminI / zRMkhalA svarNajAtApi baMdhanAya na saMzayaH" // 2 // strI hi mAyAkAriNI mukRtasya khaMDayitrI nRNAM khaMDanakArikA tathA narakasya bhAjanaM ca bhavatIti taduktam mAyA "pramadAyutpatha"-mityAdi / "pramadAyutpathaM netuM prayatante zarIriNAm mAyAkaraNDI sukRtasya caNDI nRNAM vikhaNDI narakasya haNDI" // ityAdi strInindayA khINAmeva saMsAramUlatvakathanam / adhunApi dRzyate acche kula meM utpanna bhI kAminI puruSoM ke bandhana ke lie hI hotI hai, jaise svarNa kI bhI banI sAMkala vandhanakA hI kAraNa hai| kahA bhI hai-"kAma kulakalaMkAya" ityaadi| 'kAminI bhale hI satkula meM janmI ho phira bhI vaha kula ke kalaMka kA hI kAraNa hotI hai, yathA sone kI banI huI sAMkala bhI bandhana ke lie hI hotI hai, isameM saMzaya ko avakAza nhiiN| strI mAyAcAra karane vAlI, puNya kA khaMDana karane vAlI puruSoM ko khaNDa khaNDa karane vAlI tathA naraka kA pAtra hotI hai / kahA hai-"pramadA hyutpathaM netuM" ityaadi| 'strI manuSya ko unmArga meM le jAne kA prayatna karatI hai| yaha mAyA kI karaMDI hai, sukRta ko vinaSTa karane vAlI caNDI hai aura naraka kI haMDI hai| ityAdi nindA karake striyoM ko hI bhavabhramaNa kA mUla kahA gayA hai| jevI rIte senAnI sAMkaLa paNa bandhananuM ja kAraNa bane che, eja pramANe sArA kuLamAM utpanna thayelI kAminI paNa puruSone mATe badhananuM ja kAraNa bane che. kahyuM paNa che ke. "kAma kulakala kAya" tyAha kAminI bhale sakuLamAM janmI hoya, paraMtu te kuLanA kalakanuM ja kAraNa bane che. jevI rIte senAnI sAMkaLa baMdhananuM kAraNa bane che. evI ja rIte skulamAM jolI heya AvI strI paNa puruSane mATe bandhananuM ja kAraNu thaI paDe che. temAM saMzayane maza nathI." strI mAyAcAra karanArI, puNya nuM khaMDana karanArI, puruSane sarvathA nAza karanArI tathA na24i pAtra35 DAya 2. 4yu pAra cha -"pramadA hapatha netu "tyAdi zrI puruSane unmArge laI javAno prayatna kare che, te mAyAnI TopalI jevI che, sukRtane nAza karanArI caMDI che ane narakanI huMDI (haDI) che." For Private And Personal Use Only
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. . a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 635 -mahAnto'pi zAstrANAM pAraMgatAH strIpAzapAzitAH saMsAramevAnuvartante / strIvirahitA alpamedhaso'pi svecchayA dharmadhyAnAdau saMlagnA bhavanti / ataH strIsaMparkarahitA muktatulyA bhavanti puruSAH / evameva strINAM kRte puruSA api jnyaatvyaaH| 'tamhA' tasmAt 'uDDa' strIparityAgAdUrdhvam 'pAsahA' pazyata strIparityAgAdeva muktirbhavatIti pazyata tathA ' kAmAI' kAmAn ye puruSAH / 'roga' rogavat 'adakkhu adrAkSuH, yaH puruSaH kAmabhogAdikaM rogamiva pazyati so'pi muktasama eva bhavati // 2 // punarapi upadezAntaramAha--'aggaM vaNIehi ityAdi / 4 2 malam agaM vaNiehiM AhiyaM dhAratI rAINiyA ihaM evaM paramA mahavvayA akkhAyA usarAibhoyaNA // 3 // chAyAayaM vaNigbhirAhitaM dhArayanti rAjAna iha / evaM paramANi mahAvratAni AkhyAtAni sraatribhojnaani||3|| Aja bhI dekhA jAtA hai ki zAstroM meM pAraMgata mahAn puruSa bhI strI ke bandhana meM baddha hokara saMsAra ke anukUla hI AcaraNa karate haiM, aura jo strI se rahita haiM ve alpabuddhi hote hue bhI apanI icchA se dharmadhyAna Adi meM lage rahate haiN| ataH strIke samparka se rahita puruSa mukta ke samAna hai| isI prakAra striyoM ke lie purupako samajhane cAhie / isa kAraNa yaha dekho ki strI tyAga ke pazcAt mukti hotI hai| jisane kAma ko roga samajhA, vaha puruSa bhI mukta ke samAna hI hai // 2 // A prakAre nindA karIne strIone ja bhavabhramaNanuM mULa kahevAmAM Avela che. Aja paNa evuM jovAmAM Ave che ke zAstramAM pAraMgata mahAna puruSe paNa strInA bandhanamAM baMdhAIne saMsArane anukULa AcaraNa ja kare che, ane jeo strIthI rahita che- strImAM Asakta nathI, evA puruSa alapabuddhi vALA hovA chatAM paNa svecchAthI dharmadhyAna AdimAM lIna rahe che. tethI strInA saMparkathI rahita puruSane muktAtmAonA jevA kahyA che. eja pramANe strIone mATe puruSe paNa samajavA-eTale ke je strI puruSanA saMparkane tyAga kare che, te paNa muktAtmA samAna ja che. A gAthA dvArA e vAtane pratipAdita karavAmAM AvI che ke strIne tyAga karyA bAda ja muktinI prApti thaI zake che. jeNe kAmane roga samAna mAne che, te puruSa paNa muktanA samAna che. ! gAthA ra che For Private And Personal Use Only
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGga sUtra anvayArthaH - (iha) ihAsmin loke (vaNiehiM) vaNigbhiH (AhiyaM) AhitaM = dezAntarAdAnItaM (aggaM) ayaM prazastaM ratnAdikaM (rAINiyA) rAjAnaH (dhAraMti) dhArayati vibhrati (evaM) evamanena prakAreNa (akkhAyA) AkhyAtAni-tIrthakaradvArA pratipAditAni (sarAibhoyaNA) sarAtribhojanAni = rAtribhojanaparityAgayuktAni (paramA) paramANi utkRSTAni (mahavvayA) mahAvratAni =prANAtipAtaviramaNAdIni, mahApuruSA bhAgyavantaeva dhaaryti||3|| aura bhI upadeza karate haiM--'aggaM vaNiehi" ityAdi / zabdArtha-'ihaM-iha isaloka meM vaNiehi-vaNigbhiH ' baniyoM ke dvArA 'AhiyaM-Ahitam' dUra dezase lAe hue 'aggaM-ayam' uttamottama vastuoM ko 'rAiNiyA-rAjAnaH' rAjA mahArAjA Adi dhAraMti-dhArayanti' dhAraNa karate haiM 'evaM-evam' isIprakAra 'akkhAyA-AkhyAtAni' AcArya ke dvArA pratipAdita 'sarAibhoyaNA-sarAtribhojanAni' rAtri bhojana ke parityAga sahita 'paramA -paramANi utkRSTa 'mahavvayA-mahAvratAni' prANAtipAtaviramaNa Adi mahAvratoM ko sAdhu puruSa dhAraNa karate haiM // 3 // - anvayArtha - jaise vyApAriyoM dvArA dezAntara se lAye hue uttama ratna Adi ko yahAM rAjA loga dhAraNa karate haiM, isI prakAra tIrthakara dvArA pratipAdita rAtri bhojanaviramaNasahitaprANAtipAtaviramaNa Adi mahAvatA ko mahApuruSa bhAgyavanta hI dhAraNa karate haiM / / 3 / / pI sUtrasara upadeza mAcha-" aga vaNipahi" tyAda zA---'iha-iha' mA somA vaNiehi-vaNigbhiH' pasinA dvArA 'AhiyaAhitam' 2 zithI sAsa 'agga-azyam' uttamottama vastumAne 'rAiNiyA-rAjAnaH' sanna mahAna pore 'dhArati-dhArayanti dhAra 42che evaM-evamU' mA prAre 'akkhAyAAkhyAtAni' mAyAnA dvArA pratipAdita 'sarAibhoyaNA-sarAtribhojanAni' tri. sonanA parityArAnI sAthe 'paramA-paramANi' aSTa mahavyayA-mahAvratAni' prAtipAta viramaNa vagere mahAvatane sAdhupurUSa dhAraNa kare che. te 3 che -sUtrAtha jevI rIte vyApArIo dvArA paradezamAMthI lAvavAmAM AvelAM uttama rana Adikene rAjAe dhAraNa kare che, e ja pramANe tIrthakara dvArA pratipAdita rAtri bhejanaviramaNa sahita prANAtipAtaviramaNa Adi mahAvratane bhAgyazALI puruSo ja dhAraNa kare che. AvA For Private And Personal Use Only
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSadopasarga sahanopadezaH 637 TIkA_ 'iha, asmin loke 'vaNiehi vaNigbhiH 'Ahiya' AhitaM daradezAdAnItam 'aggaM' agrayam prazastaM ratnAdi 'rAINiyA rAjAnaH 'dhAraMtI' dhArayanti 'evaM' anena prakAreNa 'akkhAyA, AkhyAtAni-tIrthakaradvArA AkhyAtAni pratipAditAni 'sarAibhoyaNA' sarAtribhojanAni = rAtribhojanaviramaNasahitAni 'paramA paramANi = paramotkaSTAni 'mahanvayA' mahAvratAni paMca sAdhubhireva dhAryante / yathA vaNimbhiradezAdAnItAni mahArharatnAni rAjAno dhArayanti, tathA tIrthakarapratipAditAni sarAtribhojanaviramaNapaMcamahAnatAni sAdhupuruSairdhAryamANAni bhavanti / te ke sAdhavaH ye saMyamAnuSThAne siMha iva zUrA bhavanti, svyAdisaMparkarahitA bhavantIti bhAvaH // 3 // -TIkArthaisa loka meM vyApAriyo dvArA dara dezAntara se lAye hue uttama ratna Adi ko rAjA mahArAjA dhAraNa karate haiM, isI prakAra tIrthakara ke dvArA kathita rAtribhojanaviramaNa ke sAtha utkRSTa pAMca mahAvratoM ko sAdhu puruSa hI dhAraNa karate haiN| Azaya yaha haiM jaise dUra dezase vyApAriyoM dvArA lAe hue uttama evaM mahAn puruSoM ke yogya ratnoM ko rAjA dhAraNa karate haiM, usI prakAra tIrthakaroM ke dvArA nirUpita rAtribhojanaviramaNa sahita pAMca mahAvratoM ko sAdhu puruSa hI dhAraNa karate haiN| sAdhu bhI vahI dhAraNa karate haiM jo siMha ke samAna zUra hote haiM aura strI Adi ke samparka se rahita hote haiM // 3 // -ttiiaayA lekamAM vyApArIo dvArA dUra dUranA dezomAMthI lAvavAmAM AvelA uttama rana vagere jevI rIte rAjA mahArAjA dhAraNa kare che, e ja pramANe tIrthakara dvArA upadiSTa rAtribhejanaviramaNa sahita utkRSTa pAMca mahAvratane sAdhu puruSe ja dhAraNa kare che. A kathananuM tAtparya e che ke dUra dUranA dezamAMthI vyApArIo dvArA je bahumUlya ratnAdikane lAvavAmAM Ave che tene koI sAdhAraNa manuSya dhAraNa karI zakatA nathI. paNa rAjA mahArAjAo ja dhAraNa kare che, eja pramANe tIrthakara dvArA nirUpita rAtribhojana viramaNa sahita pAMca mahAvratane sAdhu puruSe ja dhAraNa kare che. koI sAmAnya sAdhu tene dhAraNa karI zakatuM nathI, parantu siMhanA samAna zUravIra ane strIonA saMparka AdithI rahita sAdhuo ja tene dhAraNa karI zake che. A gAthA 3 . For Private And Personal Use Only
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 638 sUtrakRtAGgasUtre je iha sAyANugA narA ajhovavannA kAmehiM mucchiyA ___8 9 10 14 12 15 13 11 kivaNeNa samaM pagabhiyA na vi jANaMti smaahimaahit||4|| chAyA ya iha sAtAnugA narA adhyupapannAH kAmeSu mUJchitAH / kRpaNena samaM pragambhitA nApi jAnanti samAdhimAkhyAtam // 4 // __ anvayArtha:(iha) ihaloke (je narA) ye narAH (sAyANugA) sAtAnugAH= sukhazIlAH (ajjhovavannA) adhyupapannAH =RddhirasasAtagauraveSu gRddhAH, tathA (kAmehiM) kAmeSu = zabdAdiSu (mucchiyA) mUJchitAH (kivaNeNa) kRpaNena indriyaparAjitena(sama) zabdArtha--'iha-iha' isalokameM 'je narA-ye narAH' jo manuSya 'sAyANugA sAtAnugAH' sukha ke pIche calate haiM 'anjhovavannA-adhyupapannAH' tathA Rdvi rasa aura sAtA gairavameM Asakta hai evaM kAmehi-kAmeSu' zabdAdi kAmabhogoM meM mucchiyA-mUcchitAH' Asakta hai 'kivaNeNa-kRpaNena / ve indriya laMpaTo ke 'samaM-samam' samAn 'pagabhiyA-pragalbhitAH' dhRSTatA pUrvaka kAmabhogakA sevana karate haiM 'ahiyaMpi-Ahitamapi' aise loga kahane para bhI 'samAhi-samAdhim samAdhi dharmadhyAnako 'na-na' nahIM 'jANaMti-janantIti' jAnate haiM // 4 // -anvayArtha:isa loka meM jo manuSya sukhazIla ArAma cAhane vAle hote haiM, Rddhi rasa aura sAtA ke gaurava meM Asakta haiM tathA zabdAdi kAmabhogo meM mUrchita haiM, zahAtha - 'iha-iha' 2 mA 'je narA-ye narAH' manuSya 'sAmANugA-sAtA. nugAH' sumanI pA77 yA cha 'anjhovayannA-adhyupapannAH' tathA Rddhi221. 2mane sAtA bhairavamA sAsarata cha meyam 'kAmehi-kAmeSu' paNere amalogomA 'mucchiyAmUcchitAH' mAsata cha 'kivaNeNa kRpaNena' te ndraya paTona'sama-samam' samAna 'pagabhiyA-pragalbhitAH' dhRSTatApUrva manAmanu sevana 43 cha 'ahiya pi-AhitApa' mAvA so 4aa chatai 5 'samAhi-samAdhim' samAdhi-dhyAnane 'na-na' nathI 'jANati-jAnantIti' lAtA. // 4 // -suutraath:A lekamAM je manuSya sukhazIla ArAmane pasanda karanArA hoya che. addhi, rasa ane sAtAnA gauravamAM Asakta che, tathA zabdAdi kAmagImAM mUchita che, teo kRpaNanA For Private And Personal Use Only
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 639 samAH(pagambhiyA)pragalbhitAH dhRSTatAM gatAH (AhiyaM vi) Ahitamapi kathitamapi (samAhi) samAdhi = dharmadhyAnarUpam (na) na (jANaMti) jAnantIti // 4 // TIkA 'iha' ihaloke 'je narA' ye narAH ye puruSAH 'sAyANugA' sAtAnugAH sAtaM sukhaM vaiSayikaM vakacandanavanitAdijanyamaihikam, svargAdikaM ca pAralaukikam , tadanugacchantIti sAtAnugAH mukhAnveSiNaH / zarmasAtasukhAni ca' ityamaroktaH / tathA 'ajjJovavannA' adhyupapannAH--RddhirasasAtagauraveSu AsaktAH tathA 'kAmehiM mucchiyA' kAmeSu mUchitAH icchAmadanarUpeSu kAmeSu mUcchitAH kAmotkaTatRSNAH kAmeSu tRSNAvantaH 'kivaNena samaM pagambhiyA' kRpaNena samaM pragalbhitAH= kRpaNo dInaH indriyAdhInastena tulyaM dhRSTatAM gatAH / athavA ubhayakAlapratilekhanAdikAnAM kriyANAmakaraNenA'lpadoSeNa saMyamo na nazyatIti pramAdavantaH ve kRpaNo ke samAna arthAt indriyoM dvArA parAjito ke samAna dhRSTatA ko prApta haiN| ve kahI huI bhI samAdhi ko nahIM jAnate haiM // 4 // -TIkArthaisa jagat meM jo manuSya mAlA candana strI Adi dvArA hone vAle isa loka saMbaMdhI vaipayika sukha kA tathA svarga Adi pAralaukika sukha kA hI anvepaNa karate rahate haiM, tathA jo Rddhigaurava, rasagaurava aura sAtAgaurava meM Asakta haiM aura jo icchA tathA madanarUpa kAmoM me mUrchita haiM-kAmabhogoM kI tIvra lAlasA vAle haiM-kAmo meM tRSNAvAna haiM, ve indriyoM ke adhIna DhITha hokara kAmabhogoM kA sevana karate haiN| athavA donoM samaya pratilekhana na karane se yA alpa dopa se saMyama naSTa thoDe hI ho jAegA, aisA socane vAle samAna eTale ke indrio dvArA parAjitenA samAna chatAyukta ja che. evA purUSane samAdhidharma samajAvavA chatAM paNa teo samajatA nathI. jo - -- A lekamAM je manuSya mALA, candana, strI Adi dvArA prApta thatAM A lekanA vaiSayika sukhanuM ane svargAdi pAralaukika sukhanuM ja anveSaNa (rodha karatA rahe che, tathA jeo Rddhigaurava, rasagaurava ane sAtagauravamAM Asakta che, ane jeo IcchA tathA madana rUpa kAmamAM mUrNita che-kAmagonI tIvra lAlasAvALA che, teo indriyonA dAsa banIne kAmagInuM sevana karyA kare che ane tema karavAmAM bilakula lajajA ke saMkoca anubhavatA nathI. athavA bane samaya pratilekhanA (palevaNA) na karavAthI athavA nAnAM nAnA doSa thaI javAthI saMyama thoDe ja naSTa thaI javAne che!" e vicAra karanAra For Private And Personal Use Only
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 640 sUtrakRtAGgasUtre indriyalolupena samaM dhRSTatAvantaH itthaMbhUtAH asaMyatAH puruSAH 'AhiyaM vi samAhiM' AkhyAtamapi samAdhim = AkhyAtaM kathitamapi samAdhi = samAdhidharma paraproccAritamapi 'na jANaMti' na jAnanti / asmin loke yaH puruSaH sukhamevAnveti tathA RddhirasasAtagauraveSu AsaktaH, tathA kAmabhogAdi lolupaH sa indriyaparAjitaH san tulya eva kAmasevane dhRSTaH sa kathitamapi dharmadhyAnAdikaM na jAnanti / prathamaM prAyaH zRNotyeva nahi, kadAcit zratamapi azratamityupekSate / zravaNe kRtAdaropi naivAvadhArayituM zaknoti - iti bhAvaH ||4|| punarapi upadezAntaraM prastauti sUtrakAraH - 'vAheNa jahA ' ityAdi / mUlam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 1 6 4 vAheNa jahA va vicchae avale hoi gavaM pacoie cha 9 12 10 aMtaso apathAmae nAivaha avale vi sI ||4| chAyA arta yathA vA vikSato'valobhavati gauH pracoditaH / sontazo'lpasthAmA nAtivahatyavalo viSIdati ||5|| pramAdazIla puruSa haiM ve indriyalolupa ke samAna dhRSTatA vAle haiN| isa prakAra ke asaMyamI puruSa samAdhidharma ko kahane para bhI nahIM samajhate haiM / abhiprAya yaha hai - isa loka meM jo puruSa sukha kI hI talAza meM rahatA hai Rddhi rasa sAtAgaurava meM Asakta hai tathA kAmabhoga Adi meM lolupa hai, vaha indriyoM se parAjita hokara parAjitoM ke samAna hI kAmasevana meM dhRSTa ho jAtA hai| vaha kahane para bhI dharma dhyAna Adi ko nahIM jAnatA hai| prathama to vaha sunatA hI nahIM, kadAcit sunA to bhI anasunA kara detA hai, AdarapUrvaka sunatA bhI hai to use samajha nahIM pAtA // 4 // puruSo pramAdazIla ja che. teo indriyalAlupa mANasAnA jevAM ja game teTaluM kahevAmAM Ave, te paNa samAdhidharmane teo samajatA nathI. A kathanane bhAvArtha e che ke-AleAkamAM je manuSyA sukhanI ja zodhamAM rahe che, Rddhi,rasa ane sAtAauravamAM Asakta rahe che. tathA kAmabhogAdamAM ja lAlupa rahe che, teo indriyA dvArA parAjita thai ne parAjitAnA samAna ja (gulAmeAnI jema ) kAmasevanamAM dhRSTa ( lajajA rahita) thaI jAya che. temane gameteTalu kahevAmAM Ave chatAM paNa dharmadhyAna Adine teo jANatA ja nathI. sAmAnya rIte te AvA mANaso dharma dhyAnanI vAtaja sAMbhaLatA nathI ane kadAca sAMbhaLe che, te eka kAnethI sAMbhaLIne bIjA kAnethI kADhI nAkhe che. kadAca Adara pUrvaka sAMbhaLe che, te tene samajI zakatA nathI. // 4 // For Private And Personal Use Only STa che. evAM puruSAne
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 641 anvayArthaH ( jahA ) yathA vA (vANa) vAhakena (viccha9) vikSataH = tADita: ( pacoie) pracoditaH = prerita: ( avale gavaM ) avalo gau: = durvalo gauH na pracalati kintu (se) saH (appathAmae) alpasthAmA = alpasAmarthyavAn ( abale) avalo = durbala: (aMtaso ) aMtarA: = maraNAntamapi ( nAivara) nAtivahati = bhAraM vodu samartho na bhavati api tu ( visI) viSIdati paMkAdau iti ||5|| sUtrakAra punaH upadeza karate hai - " vAheNa jahA" ityAdi / zabdArtha - 'jahA - yathA' jisaprakAra 'vAheNa - vAhena' gADIvAn ke dvArA 'vicchae - vikSata' cAbuka mArakara 'pavoie - pracoditaH prerita kiyA huA 'avale gavaM - avalo gauH' durbala baila calatA nahIM hai, paraMtu 'se- saH' vaha 'appathAmae - alpasthAmA' alpasAmarthya vAlA 'avale -avala:' durbala baila 'aMtaso - antazaH ' maraNa paryantabhI 'nAivahara - nAtivahati' bhAravahana nahIM kara sakatA hai paraMtu 'visIya - viSIdati kIcaDa Adi meM phaMsakara kleza bhogatA hai ||5|| - anvayArtha jaise vAhaka (gADIvAna) ke dvArA tADanA pAne para aura prerita hone para bhI durbala baila calatA nahIM, sAmarthyahIna aura nirbala hone ke kAraNa maraNa paryanta bhI vaha bhAra vahana karane meM samartha nahIM hotA, kintu kIcaDa Adi meM phasa kara duHkhI hotA hai ||5|| 88 sUtrAra bhAgaNa upadeza vyApatA he che - " vAheNa jahA " pratyAhi zabdArtha - 'jahA yathA' ne prAre 'vAheNa vAhena' gADIvANAnA dvArA 'vicchaevikSataH' yA bhArIne 'pacoIe- pracoditaH' prerita re ' abale gavaM - avalo gauH ' hurmaNa magaha zrAdyato nathI, paraMtu 'se- saH' te 'avyayAtrae - alpasthAmA asya sAmarthya vANA 'abale - avacaH' durmaNa magaha 'aMtaso - aMtarA' bhara paryanta pazu 'nAivahada - nAtivahati' bhAravADuna DerI zasto nathI paraMtu 'visIya viSIdati' ahava varoremA isAdhane udeza logaye the. // 5 // -:sUtrArtha: gADuM hAMkanAra mANasa dvArA game teTalI mArapITa Adi karavAmAM Ave te paNa duLa khaLada cAlatA nathI. sAmarthya hIna ane nibaLa hovAne kAraNe te maraNa panta paNa bhArane vahana karI zakavAne samartha hAtA nathI, evA baLada tA potAnI kamorIne kAraNe kAdava krimAM phasAine duHkhI ja thAya che. pAA su, 81 For Private And Personal Use Only
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra dUra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre TIkA 'jahA ' yathA 'vAna vAhena rathacAlakena 'vicchae' vikSataH - vi- vizeSaNa kSataH kazAtastADitaH san 'pacoie' pracoditaH preritaH 'avale' avala:= durbala: garva' gauH pracalituM na zaknoti daurbalyAt kintu 'se' saH 'appathAmae' alpasAmarthyavAn 'avale 'avala: valarahita: 'aMtaso' antazaH 'nAivahai' nAtivahati bhAraM nAtivahati, bhAravahane samartho na bhavati, api tu 'visIya, viSIdati paMkAdau magnaH atizayena duHkhI bhavati / yathA vAhana kazAdinA tADito'pi durbalo gavAdiH kliSTaM mArga nAtikrAmati / apitu alpasAmarthyahetunA viSamamArge klizyati / kintu svalpavalAt bhAravahanaM naiva karoti tathA kAmAdiSu Asakto'pi pazcAdante duHkhI bhavatIti bhAvaH ||5|| - TIkArtha jisa prakAra rathacAlaka (gADIvAna) ke dvArA koDe se tADita hone para bhI durbala baila apanI durbalatA ke kAraNa calane meM samartha nahIM hotA, api tu sAmarthya, hIna aura balahIna ho kara bhAravahana nahIM karatA hai, kIcaDa Adi meM pha~sa kara atyanta duHkhI hotA hai / abhiprAya yaha hai ki gADI calAne vAlA yadi durbala baila ko tADanA kare to bhI vaha viSama mArga meM cala nahIM sakatA aura bhAra vahana karane meM samartha nahIM hotA, usI prakAra kAma Adi me Asakta puruSa bhI anta meM duHkhI hotA hai ||5|| -: TIartha: ratha athavA gADIne joDavAmAM Avela niLa baLadane sArathi athavA gADIvALe! game teTalI lAkaDIonA prahAra kare, game teTalA cAbUka phaTakAre, chatAM paNa bhAravahana karavAne asamartha evA te kamajora haLada tene vahana karavAne samartha thai zakatA nathI. evA kamajora baLada Akhare kAdavakIcaDamAM phasAi paDIne du:khI ja thAya che. For Private And Personal Use Only jevI rIte kamajora baLadane game teTalA mAravAmAM Ave chatAM paNa te viSama mArga para gADI kheMcI zakatA nathI, ene kAdava kIcaDamAM phasAi paDIne du:khI ja thAya che. eja pramANe kAmabhoge mAM Asakta puruSane game teTalA upadeza ApavAmAM Ave, ane paraleAkanA ( narakAdinA ) bhaya batavavAmAM Ave. topaNa te samajatAja nathI. ane ante du:khI ja thAya che. ! gAthA pA
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samArtha bodhinI TIkA pra. a. a. 2 u. 2 svaputrebhyaH bhagavadAdinA thopadezaH punarapyupadizati sUtrakAraH - evaM kAmesaNa, ityAdi / mUlam - 3 4 5 evaM kAmesaNaM viU ajasue pahaena saMyavaM / no Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8 11 12 13 kAmI kAme Na kAmae laddhe vAvi ala huI || 6 || 643 chAyA evaM kAmaiSaNAyAM vidvAn adyazvaH prajahyAtsaMstatram | arit arora kAmayet labdhAn vApyalavdhAn kutazcit || 6 || anvayArtha ( evaM ) evam uparyuktaprakAreNa ( kA mesaNa) kAmepaNAyAM zabdAdyupabhogarUpAyAM (viU) vidvAna nipuNa: ( ajjague) adyadhaH (saMthavaM ) saMstavam = paricayaM kAmepaNAm sUtrakAra punaH upadeza dete haiM -- " evaM kAmesaNaM' zabdArtha - ' evaM - evam ' uparyukta prakAra se 'kAmesaNaM- kAmepaNAyAm ' zabdAdi viSayoM ke anveSaNa meM 'viU - vidvAna' nipuNa puruSa 'ajjasue - adyazvaH' Aja yA kala 'saMbhava - saMstavam' viSaya bhoga kI epamA ko 'pahaejja-prajahyAt ' choDa deveM aisA vicAra hI karatA hai paraMtu 'kAmI - kAmI' kAmI puruSa 'kAme - kAmAn' kAma bhogoM kI 'na kAma na kAmayet kAmanA na kare evaM 'laddhe vAvi - labdhAn api prApta hue kAmabhogoM ko bhI 'ala-alabdhAna' na mile ke samAna 'aug - kutazcit ' usameM kabhI Asakti na kareM ||6|| -anvayArtha isa prakAra zabdAdirUpa kAmoM kI gaveSaNA meM nipuNa puruSa aisA sUtrAra vaNI yA pramANe upadeza Aye che - " eva kAmesaNa " ityAdi zabdArtha' - ' evaM ' - evam' uparyukta prasthI 'kAmesaNaM - kAmepaNAya' zabda vagere viSayonA anveSaNubhAM 'triU - vidvAn' niyu| 53Sa 'ajasue - adyazvaH' Ahe athavA ase 'saMyaMtra - saMstayam' viSayaloganI bheSaNAne 'pahapaja-prajahyAt' choDI : yevo vicAra na 42 che paraMtu choDato nathI, paraMtu 'kAmI kAmI' abhI pu3Sa 'kAme kAmAn' abha logonI 'na kAma na kAmayet' amanA nA ure va 'laddhe vAvi - lagdhAn api prApta thayesa abhalogone pazu 'alavA - alabdhAn' nA majhyAnA samAna 'kaNDui-kutazcit' tebhAM kadI paNa Asakti nA kare. // 6 // For Private And Personal Use Only -:sUtrartha: eja pramANe zabdAdi rUpa kAmabhogAnI gaveSaNA (zeAdha, talAza) karavAmAM nipuNa
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre (paha ejja) prajahyAt evaM cintaye deva kevalaM na tu tyajati parantu 'kAmI' kAmIpuruSaH (kAme) kAmAneva (na kAmae) na kAma yetnAbhilaSet, tathA (ladra bAvi) labdhAn prAptAnapi kAmabhogAn (aladdhe) alabyAn (kaNhui) kutazcidityevaM cintayediti // 6 // TIkA'evaM' evam anenaiva prakAreNa 'kAmesaNaM viU kAmepaNAyAM vidvAn kAmAnveSaNe nipuNaH puruSaH / atra 'kAmesagA ityatra saptabhyarthe dvitIyA''patvAt 'ajjasue' adyazvaH, adya paradine vA, 'saMthavaM' saMstavam paricayaM kAmabhoga sambandham 'pahaejja' prajahyAt- kevalaMciMtayatyeva na tu tyajati, parantu kAmI puruSaH 'kAme Na kAmae' kAmAna kAmayet viSayAdikaM naiva cintayet, na vA taM svIkuryAdeva 'laddhe vAvi labdhAnapi kAmabhogAn 'alave kAhuI kutazcidalavyAniva cintayet, kAmI puruSaH kAmamahaM tyakSyAmi jhaTiti eveti kevalaM cintayatyeva socatA hai ki kAmabhogoM ko Aja tyAgaDhuMgA kala tyAgaDhuMgA, kintu tyAgatA nahIM hai, vAstavameM kAmabhoga kI abhilApA hI nahIM karanI cAhie aura prApta hue kAmabhogo ko aprApta sarIkhA kara denA cAhie // 6 // -TIkArthaisI prakAra kAmabhogoM ke anveSaNa meM catura purupa, Aja yA kala kAmabhogoM kA parityAga kara dU~gA, aisA socatA hai para vaha socata mAtrahI hai, tyAga karatA nahIM hai, parantu vAstava meM kAmabhogoM kI icchA karanA hI ucita nahIM hai / jo kAmabhoga prApta hai unhe aprApta sA kara denA cAhie / arthAt chor3a denA caahie| abhiprAya yaha hai ki kAmI purupa aisA socatA rahatA hai ki maiM kaampuruSa e vicAra kare che ke AjathI ja kAmagIne tyAga athavA kAlathI tyAga karIza" parantu te kAmagone tyAga karI zakatuM nathI. vivekavAna puruSe kAmagonI IcchA ja na karavI joIe kadAca anAyAse kAmanI prApti thaI jAya, te paNa te kAmone aprApta jevAM karI devA joIe. temAM Asakta thavuM joIe nahIM. 6 eja pramANe kAmamAM Asakata puruSa e vicAra kare che ke "Aje kAmagene tyAga karIza, kAle tyAga karIza," parantu te A vicArane amalamAM mUkI zako nathI. kharI rIte te kAmanI IcchA ja karavI joIe nahIM. eTaluM ja nahIM paNa je kAmabhego prApta thatA hoya, temane aprApta jevAM ja karI nAkhavA joIe. A kathanane evo bhAvArtha che ke kayAreka mANasa kAmagone cheDavAne vicAra kare For Private And Personal Use Only
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 645 na tu kadAcidapi taM kAmaM tyajati, icchAmAtraM bhavati tyAgaviSayakam, na tu tyajati, taduktam "nopabhoktuM na ca tyaktuM, zaknoti vissyaanrH| - asthi nirdezanaH zveva, jihvayA lehi kevlm||1||" iti| tasmAtkAmavipayiNI kAmanaiva na kAryA / yadi kadAcit bhAgyavazAt upasthitA api bhaveyuH kAmAH, tadA labdhAnapi tAn alabdhAniti matvA tatrA''sakti naiva kuryAt , niHspRho bhavediti bhaavH||6|| ___anantarakathanena kAmabhogAnAMtyAgaH pradarzitaH, kintu teSAM kAmabhogAnAM kathaM tyAgaH kartavyaH, teSAM svIkAre ko dopaH / nahi anukUlavastunaH tyAgaH saMbhavati / na ca kAmAdInAM duHkhAnupaktatvA khakAraNatvAcca tyAgo vidheya iti bhogoM kA Aja tyAga kara dUMgA, kala tyAga kara dUMgA, parantu vaha tyAga karane meM samartha nahIM hotA / kahA bhI hai- "nopabhoktuM na ca tyaktuM ityAdi / jaise dantahIna zvAna asthi ko jIbha se cATatA mAtra hai, usI prakAra durvala manuSya na to kAmabhogoM ko bhoga sakatA hai aura na tyAga hI sakatA hai| parantu sarvottama yahI hai ki kAmabhogoM kI kAmanA hI na kI jAya / kadAcit bhAgya se kAmoM kI prApti anAyAsa ho jAya to bhI unheM aprApta sarIkhA kara denA cAhie, arthAt unameM Asakta nahIM honA cAhie // 6 // pUrvokta kathana ke dvArA kAmabhogoM ke tyAga kI preraNA kI hai, kintu unakA tyAga kisa prakAra karanA cAhie aura unakA svIkAra karane meM doSa kyA hai ? anukUla vastu kA tyAga nahIM kiyA jA sakatA / duHkhoM se yukta hone yA duHkhoM kA kAraNa hone se unakA tyAga karanA ucita hai, aisA che-anete Aja choDuM, kAla cheDIza, e vicAra karyA kare che, paraMtu te kAmagone kadI 55 tyA 4 zata nathI. sayuM pazu cha -"nApabhoktuM na ca tyaktuM" jevI rIte dAMtavinAne kUtare asthine mAtra jIbha vaDe cATe ja che, eja pramANe durbaLa mANasa kAmone bhogavI zakatA nathI ane temane tyAga paNa karI zakato nathI" mATe sArAmAM sArI vAta e ja che ke kAmaganI kAmanA ja karavAmAM na Ave kadAca sagavaza kAmagonI anAyAse prApti thaI jAya te temane aprApta jevA karI nAkhavA joIe, eTale ke te kAmamAM Asakta thavuM joIe nahIM. gAthA dA pUta kathana dvArA kAmagonA tyAganI preraNuM ApavAmAM AvI che, parantu temane tyAga kevI rIte kare joIe ane temane svIkAra karavAthI zI hAni thAya che? anukULa vastune tyAga karatA nathI. kadAca evuM kahevAmAM Ave ke duHkhothI yukta hovAne kAraNe athavA duHkhanuM kAraNa hevAne kAraNe temane tyAga karavo joIe, te ahIM evI For Private And Personal Use Only
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dud sUtrakRtAGga sUtre vAcyam' yadi evaM matistadA vacmi-mokSasya tyAgaH kathaM na vihitaH, tasyApi anekavidhakaSTakAryajanyatvAt / na hi duHkhasaMyogAt tyAgo yuktaH / kintu duHkhaparihArAyayatnAtizayo vidheyaH / nahi mRgAH santIti zAlayo nopyante" iti nyAyAt ityAzaGkAyAM - kAmAdInAmasAratvena duHkhaparaMparA janakatvAt kAmaH tyaktavya evetyupadizati sUtrakAraH - ' mA pacchA asAhuyA' ityAdi / " mUlam -- 2 3 4 7 6 mA pacchA asAhuyA bhave accehi anusAsa apagaM / 9 8 10 11 13 14 12 ahiyaM ca asAhu soyaha, se thAi paridevai bahU // 7 // chAyA mA pAdasAdhutA bhaved atyehi anuzAdhi AtmAnam / adhikaM cAsAdhuH zocate sa stanati paridevate bahuH // 7 // kahA jAya to maiM yaha kahatA hU~ ki mokSa kA bhI parityAga karanA cAhie kyoMki vaha bhI aneka prakAra ke kaSToM se prApta hotA hai / duHkhoM kA saMyoga hone se unakA tyAga kara denA ucita nahIM hai hA~ duHkhoM se bacane kA hI khUva prayatna karanA cAhie / kahAvata hai - " na hi mRgAH santIti zAlayo nopyante " iti nyAyAt hariNa hai ataeva dhAnya hI bonA baMda nahIM kara diyA jAtA / isa AzaMkApara ataeva sUtrakAra yaha upadeza karate haiM ki kAma Adi nissAra haiM aura duHkho kI paramparA ko utpanna karate haiM - " mA pacchA asAhuyA" ityAdi paNa karI zakAya ke mekSanA paNa parityAga karavA joie, kAraNa ke aneka prakAranA kaSTo sahana karyAM bAda meAkSanI prApti thAya che. du:khonA saMyoga utpanna karanArA heAvAthI temanA tyAga karavA ucita nathI, hA, du:khAthI bacavA mATe khUba prayatna karavA oie. kahyuM paNa che3- " nahi mRgAH santIti zAlyo nopayante "" haraNAM che, mATe dhAnyanu vAvetara ja badha karIdo, evuM koi svIkAratuM nathI. " eja pramANe duHkhanA saMyoga hAvAthI kAmabhogonA paNa tyAga karavAnuM koi kahetA tene paNa svIkArI zakAya nahIM. A zaMkAnuM nivAraNa karavAne mATe sUtrakAra kahe che ke kAmabhogA nisAre che ane duHkhAnI paraMparAnA vos d'-" A1 933) zangu" deul For Private And Personal Use Only
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sArthabodhinI TIkA pra . sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH anvayArthaH ( pacchA) pazcAt (mA) mA ( asAhuyA bhave) asAdhutA kugatigamanAdi rUpA bhavet, ataH (accehi ) atyehi viSayasaMgAdAtmAnaM mocayetyarthaH, (appagaM ) AtmAnam (aNusAsa) anuzAdhi = AtmanaH zAsanaM kuru ( asAhu ) asAdhu : = hiMsA - dikArI puruSa : ( ahiyaM ca ) adhikaM ca (soyai) zocati (se) saH (thaNai) stanati= sazabdaM niHzvasiti tathA ( bahU paridevara) bahu paridevate (bahu) atyadhikaM parideva vilapati ||7|| - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 67 TIkA 'pacchA' pazcAt 'mA asAhuyA bhave' asAdhutA mA bhavet durgatau gamanaM na bhavatu iti vicArya, 'accehi appagaM' atyehi viSayasevanataH zabdArtha- 'pacchA-pazcAt ' pIche 'mAmA' nahIM asAhuyA bhave - asAdhutA bhavet durgatigamana ho isaliye 'accehi - appamaM' ' atyehi - AtmAnam' viSayasevana se apane AtmAko alaga karo 'aNuzAsa- aNuzAdhi ' zikSA do 'asAhu - asAdhuH' hiMsAdi karane vAlA asAdhu puruSa 'ahiyaM ca - adhikaM ca' adhika rUpa se 'soya - zocati' zoka karatA hai 'se saH' vaha 'thaNai stanati' adhika cillAtA hai tathA 'bahU parideva - bahu paridevate' adhika rUpa se vilApa karatA hai ||7|| - anvayArtha - - bAda meM kugati gamana Adi rUpa asAdhutA na ho ataH apanI AtmA ko viSayoM se pRthaka kara lo, AtmA para zAsana karo asAdhu puruSa ko saMyama rahita puruSa ko zoka karanA par3atA hai UcI vAse lenI par3atI hai aura atyanta vilApa karanA par3atA hai // 7 // -- TIkArtha pazcAt asAdhutA na ho arthAt durgati meM gamana na karanA paDe, aisA zabdArtha - 'pacchA-pazcAt pAcha 'mA-mA' nana 'asAhuyA bhave- asAdhutA bhavet' durgati gamana thAya bheTUsA bhoTe 'accehi - atyahi' appama AtmAnam' viSaya sevanathI AtmAneA mane potAnA AtmAne 'aNuzAsa- aNuzAdhi zikSA Ayo 'asAhu - asAdhuH' DisA vagere khAvANA sAdhuSa 'ahiya ca adhika ca' adhi 3pathI soya - zocati' zo 42 che 'se saH' te 'thAi starnAta' vadhAre mubho pAu che tathA bahu parideva bahu paridevate' padhAre upathI visAya re che. // 7 // For Private And Personal Use Only -:sUtrArthaH- pAchaLathI A bhavanuM AyuSya pUrU karIne) du'tigamana Adi asAdhutAnI prApti na thAya, te bhAvanAthI AtmAne viSayeAmAMthI alaga karI do. AtmA para zAsana kare A sAdhu puruSane (saMyama rahita puruSane ) zeka karavA paDe che, nisAsA nAkhavA paDe che ane atyanta vilApa karavA paDe che. chA :- TIartha : manuSyabhava sabadhI AyuSya pUrU karIne asAdhutA prApta na thAya--duMtimAM javuM na
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 648 sUtrakRtAGgasUtre 1 AtmAnaM pRthakkuru / ' aNusAsa' anuzAdhi AtmAnamiti zeSaH / viSayasevanena AtmA adhogatiM yAtIti ato viSaya sevanaM na karttavyamityevamAtmAna mupadiza, he bhavya ! 'asAhu' asAdhuH puruSaH sadasadvivekarahitaH 'ahiyaM ca ' adhikam 'soyai' zocati = paramadhArmikaH narakAdau pIDyamAno duHkhamanubhavati 'se thaNa' sa stanati= tiryakSu vA kSudhAdivedanAgrasto'tyartha stanati sazabdaM niHzva siti, tathA 'bahu parideva' vahu paridevate= krandati 'hA mAtamriyate ityAdi vilapati maraNAnantaraM durgatI pAto naiva bhavediti viSayasevanAt svAtmAnaM pRthak kuryAt tathA svAtmAnaM zikSayeta yataH kSaNamAtrasukhajanakavahukAladuHkhajanaka mokSa vipakSabhUtakAmabhogAnAsevamAnAH bahuzokaM kurvanti, anekazo - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicAra kara anuzAsana karo arthAt aisA upadeza karo ki viSayasevana se AtmA adhogati ko prApta hotA hai, ataeva viSayoM kA sevana karanA ucita nahIM hai he bhavya ! jo puruSa asAdhu hai arthAt sat asat ke viveka se rahita hai, vaha naraka Adi gatiyoM meM paramAdhArmikoM dvArA pIDita hokara duHkha kA anubhava karatA hai / tiryaca gati meM utpanna hokara bhUkha Adi kI vedanAoM se grasta hokara atyanta duHkhita hotA hai tathA 'hAya mAtA, marA' ityAdi rUpa se Akrandana karatA hai | tAtparya yaha hai ki AtmA ko durgati meM girane se bacAne ke lie viSayasevana se pRthak karanA cAhiye aura use sIkha denI cAhiye, kyoMki kSaNa bhara sukha dene vAle aura cIrakAla taka duHkha denevAle tathA mokSa ke paDe, evA vicAra karIne anuzAsana karo. eTale ke AtmA para zAsana kare.. eve upadeza Ape| ke viSayAnu sevana karavAthI AtmAne adhatimAM javuM paDe che, tethI viSaye1nu sevana karavuM te ucita nathI. huM bhavya ! je puruSa asAdhu che. eTale ke sat asanA vivekathI rahita che. te narakAdi gatimAM paradhAma kA dvArA khUba ja pIDita thaine atyanta duHkhanA anubhava kare che, kadAca tiryaMca gatimAM pazu Adi rUpe tenI utpatti thAya, te tene bhukha, tarasa Adi vedanAe sahana karavI paDe che. A Apare ! marI gayA" ityAdi rUpeAkraMda karavA chatAM paNa te duHkhamAMthI te chuTakArA meLavI zakatA nathI. A kathanano bhAvArtha e che ke AtmAne drutimAM paDatA aTakAvavA hoya, te tene tene viSaya sevanathI pRthak karavA joie, ane tenA para aMkuza rAkhavA joie. tene evI zikhAmaNa devI joie ke kSaNa bhara sukhadenArA ane dIrgha kALa sudhI duHkha denArA tathA mokSanA virodhI kAmabhoganuM sevana karanArA jIvAne narakAdi durgatimAM utpanna thaine khUba ja zAka sahana karavA paDe che; aneka vAra AkraMda karavu paDe che. paramAdhArmi ka devA dvArA For Private And Personal Use Only
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bodhinI TIkA pra.zu. a. 2 u. 3 sAdhUnAM paraSahopasarga sahanopadezaH 649 rudanti, narakanigodAdau anantakAlaM paribhramati ca, ato viSayasevanaM na karttavyam / viSayasevanenaiva viSayiNAM jIvAnAM janmamaraNAdayo bhavantItyAdi - rUpeNa Atmano'nuzAsanaM vidheyamiti bhAvaH ||7|| punarapi samupadizati - 'iha' ityAdi / mUlam - 1 2 3 5 4 6 iha jIviyameva pAsahA taruNa vAsasayarasa tujhi / no Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 9 11 12 ittaravAse ya bujjhaha giddha narA kAmesu mucchiyA ||8|| chAyA - iha jIvitameva pazyata taruNa ke varSazatasya truTati / itvaravAsaM ca budhyadhvaM vRddhanarA kAmeSu mUrcchitAH ||8|| virodhI kAmabhogoM kA sevana karane vAle jIvoM ko bahuta zoka karanA paDatA hai, aneko bAra rudana karanA paDatA hai aura ananta kAla taka narakanigoda Adi meM paribhramaNa karanA paDatA hai / ataeva viSayoM kA sevana nahIM karanA cAhiye / viSayasevana se hI jIvoM ko janma maraNa karanA paDatA hai / isa prakAra AtmA kA anuzAsana karanA cAhiye ||7 // punaH upadeza karate haiM "i" ityAdi / zabdArtha - 'iha - iha isa loka meM 'jIviyameva - jIvitameva' jIvana ko hI 'pAhA - pazyata' dekho 'vAsasayassa - varSazatasya' sau varSakI AyuvAle puruSakA bhI jIvana ' taruNa-taruNe yuvAvasthA meM hI 'tuTTa truTayati' naSTa ho jAtA hai yaha jIvana ko 'ittaravAse ya- itvaravAsaM ca' thoDe dinake nivAsa tulya 'bujjhaha - budhyadhvam' samajo 'narA narAH' kSudra manuSya 'kAmesu kAmeSu' zabdAdi temane narakAvAsAmAM asahya trAsa ApavAmAM Ave che, evA jIvAne anaMta kALa sudhI naraka nigeda Adi dutimAM bhramaNa karavuM paDe che. tethI viSayAnu sevana karavu joie nahIM. viSayAnu sevana karavAthI ja jIvAne janma maraNu karavA paDe che. A prakAre AtmAnu anuzAsana karavu joie. 5 gAthA cha " ityAdi AgaLa upadeza ApatA sUtrakAra kahe che ke iha zabdArtha' - 'iha - iha' yA soubhA 'jIviyameva- jIvitameva' lavanane 4 'pAsahApazyata' po 'vAyassa-varSazatasya' so varSanI AyuSyavANA pu3Sanu pazu bhavana 'taruNa taruNe' yuvAna avasthAmA 'tuTTa truTayati' nae thA laya sA vane 'ittavAse - ivAsa' va' thoDA divasanA nivAsa tulya 'bujjhaha budhyadhvam su. 82 ---- For Private And Personal Use Only
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAno anvayArtha:(iha) ihAsmin loke (jIviyameva) jIvitameva (pAsahA) pazyata (vAsasayassa) varSazatasya = varSazatAyuSo'pi (taruNae ) taruNe= yuvAvasthAyAmeva (tuTTaI) truTayati = vinazyati, idaM jIvanaM (ittaravAse ya) itvaravAsa= stokanivAsakalpam (bujjhaha) budhyadhvaM (narA) narAH laghuprakRtayaH puruSAH (kAmesu) kAmeSu =zabdAdiSu (giddhA) gRddhibhAvaM prAptAH (mucchiyA) muchitAstatraivAsaktamanasaH narakAdiyAtanAmApnuvantIti // 8 // TIkA'iha' ihaloke 'jIviyameva' jIvitaM jIvanameva 'pAsaha' pazyata, yat 'vAsasayassa' varSazatasya = varSazatasyApi zatavarSAyuSkasyApi puruSasya jIvanam 'taruNae' kAmabhogo meM 'giddhA-gRddhAH' gRddhibhAva yukta hokara 'mucchiyA-mUcchitAH' usameM hI Asaktiyukta hokara narakAdi yAtanA kA anubhava karate haiM // 8 // - anvayArtha - isa loka meM jIvana ko hI dekho| sau varSa taka jIne vAlA puruSa kA jIvana bhI taruNAvasthA meM hI naSTa ho jAtA hai| ataH isa jIvana ko alpakAlIna nivAsa ke samAna hI smjho| phira bhI sAdhAraNa jana kAmabhogoM meM gRddha hokara aura unameM mUrchita hokara naraka Adi kI yAtanA prApta karate haiN|8| TIkArtha-- isa loka meM jIvana ko dekho sau varSa vAle kA jIvana bhI yuvAvasthA meM hI naSTa ho jAtA hai / ataeva isa jIvana ko thoDe hI dinoM kA nivAsa samanana 'narA-narAH' kSudra manuSya kAmesu kAmeSu' za6 vagaire AmanAgamA 'giddhAgRddhAH' zRddhimAra yukta ne 'mucchiyA-mUcchitAH' temA mAstiyuta banena vagere yAtanAne anubhava kare che. 8 - suutraathA lekamAM manuSyanA jIvanane ja vicAra karo. bhale manuSyanuM jIvana 100 varSanuM kahevAmAM AvyuM che, parantu kaI kaI vAra taruNAvasthAmAM paNa te jIvanane anta AvI jAya che tethI A jIvanane apakAlIna nivAsanA samAna ja mAne. A prakAranI pari. sthiti hovA chatAM paNa sata ane viveka vinAne manuSya kAmagIrImAM vRddha ane mUrzita thaIne narakAdinI yAtanAo prApta kare che. te -TI :manuSyanuM jIvana te juo ! keTaluM badhuM alpakAlIna che ! bhale tene 100 varSanuM mAnavAmAM AvatuM hoya, chatAM yuvAvasthAmAM paNa te pUruM For Private And Personal Use Only
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , innrr bodhinI TIkA pra.a. 2 u 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 151 taruNe yuvAvasthAyAmeva 'tuTTa' truTayati nazyati AvIcimaraNena pratikSaNaM vizarA rusvabhAvatvAt 'icaravAse ya bujjhaha' itvaravAsaM ca budhyadhvam alpadinanivAsamiva jAnItha sAgaropamApekSayA katipayanimeSamAtratvAt 'giddhanarA' - vRddhanarAH - narAlaghuprakRtayaH gRddhAH - vRddhibhAvaM prAptAH kSudramanujAH, 'kAmesu' kAmabhogAdau 'mucchiyA' mUcchitAH - narakAdigatiM gacchanti, asmin saMsAre'nyavastUnAM jIvanopakaraNAnAM tu kA kathA samastasukhasAdhanaM jIvanameva anityatayA''ghAtaM pazyata | idaM jIvanamAvIcimaraNena pratikSaNaM kSIyate / athavA--adhyavasAnanimittasvarUpopakramakAraNena kazcit zatAyurapi yuvAvasthAyAmeva mriyate / yadvA tato'pi nyUne vayasi maragamApnoti / athavA - asmin manuSyaloke sarvato'dhikaM zatavarSamAyuH tadapi varSazatAnte nazyati / idamapyAyuH sAgaropamakAlA'pekSayA'tinyUnameva, ato'lpa samayavAsa tulyameva tadAyuH | AyuSaH samajho | parantu tuccha prakRti ke loga kAmabhogo meM Asakta aura mUrcchita hokara naraka Adi kugatiyoM ko prApta hote haiM / Azaya yaha hai ki isa saMsAra meM jIvanopayogI bAta hI kyA samasta sukhoM ke sAdhana isa jIvana ke karo / yaha jIvana anityatA dvArA AghAta hai| Ayukarma ke dalikoM kA nirjINa hone rUpa AvIcimaraNa se isakA vinAza ho rahA hai | arata adhyavasAya evaM zastrAdinimitta rUpa upakramoM dvArA sau varSa taka jIne vAlA puruSa bhI turuga avasthA meM hI maraNa zaraNa ho jAtA hai / yA isa manuSyaloka meM sau varSa kI Ayu sabase adhika ginI jAtI hai / vaha bhI sau varSa ke anta meM samApta ho jAtI hai / yaha Ayu bhI arre kAla kI apekSA atyanta nyUna hai | ataeva itanI Ayu bhI alpthai jatu heya che. tethI A jIvanane gheDA divasanA nivAsa rUpa samajo. A vAtane paNa ghaDuNa nahI karanArA tuccha prakRtivALA leAka kAmamege!mAM Asakta ane mUrchita thaine narakAdi durgAtimAM utpanna thaine asahya yAtanAo bhogave che. tApa e ke-A saMsAramAM jIvanapayogI anya vastu viSe bhale vicAra na kare, parantu samasta sukhanA sAdhana rUpa A jIvanane! te! jarA vidyAra kare ! A manuSyajIvana anitya che, kSaNe kSaNe AyukanA dilakonA nibhuM thavA rUpa AvIcimaraNanI apekSAe te tenA vinAza thaI rahyo che. athavA manuSyanuM AyuSya 100 varSanu bhale gaNAtuM hAya, paNa tIvra adhyavasAya ane zastrAdi nimitta rUpa upakrameA dvArA mANasa yuvAvasthAmAM paNa maraNane zaraNa thAya che. kadAca koI mANasa pUrA 100 varSa sudhI jIve, te paNa eTale kALa sAgaropama kALanI apekSAe atyanta nyUna che. tethI ATalA AyuSyane For Private And Personal Use Only anya vastuoM kI to sambandha meM hI vicAra anitya hai kSaNa kSaNa meM
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 652 sUtrakRtAGgasUtre etAdRzImavasthAM saMpazyanto'pi kSudramanujA viSayabhogeSu AsaktA bhUtvA narakAdiyAtanAsthAnaM labhante iti bhAvaH // 8 // mlam je iha AraMbhanissiyA AttadaMDA egNtluusgaa| gaMtA te pAvalogayaM cirarAyaM AsuriyaM disN||9|| chAyA ya iha AraMbhanizritA AtmadaNDA ekAntalUpakAH / gantAraste pApalokakaM cirarAtramAsurikAM dizam // 9 // kAlIna nivAsa jaisI hI hai / Ayu kI aisI dazA dekhate hue bhI jo jIva kSudra haiM vehI viSayabhogoM meM Asakta hokara naraka Adi yAtanA sthAnoM ko prApta karate haiM // 8 // . zabdArtha-yaha-iha isa lokameM 'je-ye jo manuSya 'AraMbhanissiyA-ArambhanizritAH' hiMsAdi sAvadha anuSThAnoM meM Asakta haiM 'AttadaMDA-AtmadaNDA' AtmAko daMDa denevAle 'egaMtalUsagA-ekAntalUpakAH, aura ekAntarUpase prANi yoM ke ghAtaka haiM 'te-te' ve puruSa 'pAvaloyaM-pApalokam' pApaloka arthAt narakameM 'cirarAyaM-cirarAtram' bahutakAla paryanta 'gaMtA-gantAraH' jAne vAle hote haiM aura 'AmuriyaM disaM-AsurI dizam' AsurI dizAmeM jAte haiM arthAt devAdhama hote haiM // 9 // (jIvanane alpakAlIna nivAsa samAna samajIne mANase saMyamamAM pravRtta thavuM joIe ane cintAmaNi jevA manuSya jIvanane sArthaka karavuM joIe. paraMtu AyunI AvI dazA dekhavA chatAM paNa zudra jI viSayomAM Asakta thaIne A mahAmUlA mAnava jIvanane vyartha gumAvI besIne narakAdi yAtanA sthAnamAM utpanna thaIne asahya duHkhonuM vedana kare che. meM gAthA 8 che zahAtha-'iha-iha' 2 sabhA 'je-ye he manuSya 'Ara bhanissiyA-ArambhanizritA' hisA vagere sAvadha manuhAnAmA mAsata cha 'AttadaMDA-AtmadaNDAH' mAmAne hAvAmA 'ega talUsagA ekAntaSakAH' mane Anta35thI prANimAnA pAta: cha 'te-se' te 535 'pAvaloya-pApalokam' pApasa arthAt nabhA 'cirarAya-cirarAtram gh| samaya paryata 'gatA-gantAraH' vAcA DAya cha 'Asuriya disa-AsurI dizam' athavA AsurI dizAmAM jAya che arthAta devAdhama thAya che. te la che For Private And Personal Use Only
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samaya bodhinI TIkA pra. thu. a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 653 anvayArtha (i) ihaloke (je) ye manuSyAH ( AraMbhanissiyA ) AraMbhanizritAH, AraMbha paTakAyamardanalakSaNe tatparAH, ( AttadaMDA) AtmadaNDAH - AtmAnaM daNDayitAraH (egaMtalUsagA)ekAntalUSakAH= ekAntataH prANinAM ghAtakAH (te) te puruSA : ( pAvaloyaM ) pApalokaM -- narakam ( cirarAyaM ) cirarAtraM - bahukAlaparyantam (gaMtA ) gantAro bhavanti tathA bAlatapazcaraNAdinA kadAcid devo bhavettathApi (AmuriyaM disaM) AsurIM dizaM yAMti devAdhamA bhavantIti ||9|| TIkA 'iva je' iha ye manuSyAH 'AraMbhanissiyA' AraMbhanizritAH = hiMsAdisAvadhAnuSThAne ratAH, 'attadaMDA' AtmadaNDAH Atmano daNDadAtAraH svaparAtmaghAtakAH, 'egaMtalUsagA' ekAntapakAH ekAntataH prANinAM hiMsakAH 'te' te puruSAH 'pAvalogayaM' pApalokaMnarakAdilokaM 'gaMtA' gantAro bhavaMti 'cirarAyaM cirarAtraM cirakAlamitiyAvat 'Amuriya -- anvayArtha isa loka meM jo paTkA ke upamardanarUpa AraMbha meM tatpara haiM, apanI AtmA ko daMDita karane vAle haiM aura prANiyoM ke ghAtaka haiM, ve cirakAla ke lie pApalokagAmI haiM / kadAcit ve bAlatapa Adi karake deva ho jAe~ to bhI AsurI dizA ko prApta hote haiM arthAt abhramadeva hote haiM ||9|| TIkArtha jo manuSya hiMsA Adi sAvadha anuSThAnoM meM rata haiM, AtmA ko daNDita karane vAle haiM arthAt stra para ke ghAtaka haiM, ekAnta hiMsaka haiM, ve pApaloka arthAt naraka Adi meM jAne vAle haiM aura vahA~ cirakAla taka nivAsa karate haiM, sUtrArtha .. A lAkamAM jeo chakAyanA jIvonI hiMsA rUpa Ara MbhamAM tapara che, teo potAnA AtmAne daMDita karanArA che. ane ekAMtathI prANionA ghAtaka che, te dIdha kALane mATe pApaleAkamAM (narakADhimAM) gamana kare che. kadAca pAlatapa Adi karIne te devalAkamAM utpanna thaI jAya, te paNa adhama deva rUpe ja utpanna thAya che. 59 ! - TIartha - je manuSya hiMsA Adi sAvadya anuSThAnAmAM ja nirata (pravRtta) rahe che, AtmAne IMDita karanArA eTale ke svaparanA ghAtaka che, ekAnta rUpe hiMsaka che, tee pAleAkamAM (narakAdi durgatimAM) ja janArA che. te tyAM dIrghakALa sudhI nivAsa kare che. kadAca For Private And Personal Use Only
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 654 sUtrakRtAGgasUtra disaM' AsurI dizaM gacchanti parapreSyAH kilvipikA devA'dhamA bhavanti mahAmohaprabhAvAt / yeSAM cittamAkulitaM te itthaMbhUtAH puruSAH manuSyaloke sAvadyakarmAnuSThAnaM kRtvA AsaktipUrvakam narakAdyadhogati prApnuvanti, tathA ye AtmAnamapi daNDayanti, evamekAntarUpeNa prANinaM hiMsanti, athavA-satkarmaNo vinAzakA manuSyAH pApinAM lokaM narakAdikam A vanti / tathA-tAdRzasthAne cirakAlaM nivasanti yadi kadAcit vAlatapasaH prabhAvAt devA api bhaveyuH tadApi asuradizAmevA''muvanti, devasthAne'pi dAsabhUtA adhamadevA eva bhavanti, na tUtkRSTA devA bhavantIti bhaavH||9|| chAyA Na ya saMkhayamAjIvitaM tahavi ya vAlajaNo ya pgbhii| paccuppanneNA kAriyaM ko daTuM paraloyamAgate // 10 // na ca saMskArya mAhujIvitaM tathApi ca bAlajanazca pragalbhate / pratyutpannena kArya ko dRSTvA paralokam AgataH // 10 // athavA mahAmoha ke prabhAva se dUsaroM ke AjJAkArI kilbipaka Adi deva hote haiN| jinakA citta Akulita haiM, aise puruSa manuSyaloka meM AsaktipUrvaka sAvadya kriyAe~ karake narakAdi adhogati ko prApta karate haiN| tathA jo AtmA ko bhI daNDita karate haiN| isa prakAra ekAntarUpa se prANI kI hiMsA karate haiM / athavA satkarmakA vinAza karane vAle manuSya pApiyoM ke loka ko prApta karate haiM aura usa loka meM cirakAla paryanta nivAsa karate haiN| kadAcit bAlatapasyA ke prabhAva se ve devagati prApta kara leM to bhI adhama deva hI hote haiM, arthAt devoM ke dAsa hokara rahate hai, utkRSTa deva nahIM // 9 // bAlatapanA prabhAvathI temane devagatinI prApti thAya che, te teo bIjA denA AjJAkArI kibiSaka Adi adhama deve rUpe ja utpanna thAya che. jemanuM citta Akulita hoya che. evAM puruSe manuSyamAM AsaktipUrvaka sAvadya kriyAo karIne narakAdi adhegatimAM gamana kare che. tathA jeo AtmAne paNa daMDita kare che athavA ekAnta rUpe prANIonI hiMsA kare che, evA satkarmane vinAza karanArA (dukRtya karanArA) manuSya narakAdi pApalekamAM utpanna thaIne dIrgha kALa paryata tyAM yAtanAo sahana karyA kare che kadAca bAlatapasyAnA prabhAvathI temane devagatinI prApti thAya, to paNa teo adhama deva rUpe ja-denA dAsa rUpe ja utpanna thAya che, ukRSTa deva rUpe utpanna thatA nathI gAthA che For Private And Personal Use Only
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TokA pra. zu a. 2. u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 655 anvayArthaH_ 'jIviyaM' jIvitam 'saMkhayaM' saMskAryam (Na ya Ahu) na cAhuH=na kathayanti truTitasUtravatsaMdhAtuM na zakyate jIvatamityarthaH,(taha vi ya)tathApi ca(bAlajaNo)bAla jano'jJAnI (pagabhai) pragalbhate-pApakarmaNi dhRSTo bhavati, sa cAjJa evaM vakti'paccuppannena kAriyaM' pratyutpannena kAryam-vartamAnakAlavartinA mukhenaiva kAryam prayojanam (paraloya) paralokaM narakAdikaM svargAdikaM vA (daTuM) dRSTvA (ko)kaH (Agae) AgataH iti // 10 // zabdArtha-'jIviyaM-jIvitam' jIvanako saMkhayaM-saMskArayam saMskAra karane yogya 'Na ya Ahu-nacAhuH sarvajJoM ne nahIM kahA haiM arthAt truTita sUtra ke jaise sAMdhane yogya nahIM hai 'taha vi ya-tathApi ca' tobhI 'bAlajaNo-bAlajanaH ajJAnI puruSa 'pagabhai-pragalbhate' pApa karma karane meM dhRSTatA karate haiM ve aisA kahate haiM ki 'paccupannena kAriyaM-pratyutpannena kAryam' vartamAna sukha kA hI mujhe prayojana hai 'paraloyaM-paralokam' narakAdika svargAdika paralokako 'daTTuM dRSTvA' dekha kara 'ko-kaH' kauna 'Agae-AgataH' AyA hai // 10 // -anvayArthajIvana saMskArya nahIM hai arthAt TUTe hue dhAge ke samAna punaH joDA nahIM jA sakatA aisA tIrthakara bhagavAn kahate haiM phira bhI ajJAnI jana pApakarma karane meM dhaSTatA karate haiM / ve kahate hameM to vartamAnakAlIna sukha se hI prayojana hai, svarga naraka Adi paraloka kauna dekha kara AyA hai ? // 10 // zahA- 'jIviya-jIvitam' panane 'sakhaya-saMskAryam' 24.2 42vA yogya 'Na ya Ahu-na cAhu.' sarpajJAnye Dasa nathI arthAt truTita sUtaranI rebha sAdhanA yogya nathI tahavi ya-tathApi ca to 5 'bAlajaNo-bAlajanaH' masAno 535 'pagabhai-pragasamate' pA5 4 42pAmA vRSTatA 42 cha, teso cha / 'paccupannena kAriyapratyutpannena kAryam' vatamAna suganu / bhane prayona che. 'paraloya-paralokam / vagere varga vagere parayo ne 'daMLu-dRSTravA' ne 'ko-kaH' / 'Agae-AgataH' bhAvyu cha. // 10 // sUtrAthaH (mAthA 10) jIvana saMskArya nathI eTale ke tUTelA derAnI jema pharI sAMdhI zakAya evuM nathI, chatAM paNa ajJAnI puruSa pApakarma karatAM lajajA ke saMkeca anubhavatA nathI. teo evuM kahe che ke amAre te vartamAnakAlIna sukhanuM ja prayojana che, svarga, naraka Adi paraleka keNu jeIne AvyuM che, ke 10 che For Private And Personal Use Only
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 656 www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre TIkA 'jIvitaM ' jIvanam 'saMkhayaM saMskAryam, saMskArakaraNayogyam 'Naya Ahu' na cAhuH=na ca sarvajJena kathitam / 'tahavi ya' tathApi ca 'vAlajaNo' vAlajano mUkha bAla va avivekI 'pagabhaI, pragalbhate pApakarmaNi dhRSTo bhavati / sa evaM kathayati / paccu panne kAriyaM pratyutpannena kAryam tAtkAlikamukhenaivA'smAkaM prayojanaM vidyate 'paraloya' paralokam 'daTuM dRSTvA 'ko Agae ' ka AgataH, kopIti bhAvaH, yadi kazcit paralokaM dRSTvA Agato bhavet, tadA paralokaM zraddhAM kRtvA tadarthemaihikasukhaM parityajya duHkhabahule karmaNi pravRttiH cArutarA syAt, na tvevam tasmAt vaiSayikasukhAyaiva pravRttiH karaNIyeti vadantyevamajJAninaH / bhAvArthatvam- sarvajJena kathitaM yat truTitaM jIvitaM saMdhAtuM na ko'pi samarthaH / tathAhi na Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - TIkArtha 1 yaha jIvana saMskAra karane yogya nahIM hai arthAt TUTe hue AyuSya ko punaH joDa nahIM sakate aisA sarvajJa kahate hai tathApi avivekI jana pApakarma ke sevana meM DhiThAi karate haiN| unakA kathana hai- hameM to vartamAna se tAtparya hai arthAt varttamAna kAlIna sukha se hI prayojana hai / kauna paraloka dekhakara AyA haiM ? koi paraloka dekhakara AyA hotA to paraloka para zraddhA karake usake lie ihaloka saMbaMdhI sukha kA parityAga karake duHkhoM kI bahulatA vAle karma meM pravRtti karanA acchA rahatA hai / parantu aisA to hai nahIM, ataeva vaiSayika sukha ke lie hI pravRtti karanA cAhiye / yaha ajJAnI jIvoM kA kathana hai / bhAvArtha yaha hai - sarvajJa ne kahA hai ki TUTI huI Ayu phira nahIM sAMdhI jA sakatI / kahA bhI hai - "daMDakaliyaM karitA" ityAdi / rAta TIkA kadAca tUTelA derAne sAMdhI zakAya che, paNa tUTelA jIvanane sAMdhI zakavAne koI sama nathI, evuM saCjJa bhagavAnanuM kathana che. chatAM paNa avivekI manuSya pApakama sevavAnI dhRSTatA kare che. tee evu kahe che ke " amAre te vartImAnakALanA sukha sAthe ja nisbata che, paraleAka joine koNa AvyuM che? koi paraloka joine AvyuM heta tA paraleAkanI vAta para zraddhA mUkIne tene mATe A lAkanA sukhanA parityAga karIne duHkhAnI bahulatAvALAM kAMmAM (tapasyA AdimAM) vRtta thavAnuM ucita gaNAta parantu evuM tA che nahIM, tethI vaiSiyaka sukhane mATe ja pravRtti karavI joie". A prakAranuM kathana ajJAnI manuSyA kare che. A gAthAnA bhAvArtha e che ke sarvajJa tIrthaMkarAe kahyuM che ke tUTelA Ayupyne sAMdhI zatu nathI. upAyu cheu - "da Dakaliya karitA baccati hu~" tyiAdi For Private And Personal Use Only
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha vodhinI TokA pra. . a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahopalargasahanopadezaH 657 "daMDakaliyaM karittA vaccaMti hu rAiyo ya divasA ya / AusaMvellaMtA gatA puNa puNo nivattaMti" // 1 // iti|| "AyuSyakSaNa eko'pi svarNakoTizatairapi / tacvenirarthakaM nItaM kA nu hAnistato'dhikA // 1 // " "yadatItaM puna:ti srotaH zIghramapAmiva // " ityAdi / tathApi ajJAninaH pApakarmaNi dhRSTA eva bhavanti, na tato nivrtnte| ta evaM kathayanti asmAkaM vartamAnamukhenaiva prayojanaM vidyate, paralokaM dRSTvA kA samAgata iti // 10 // evaM pUrvoktaprakAreNeha lokamAtre vidyamAnasukhAbhilASiNA pAralaukikamukhaM tiraskurvANena nAstikena yaduktaM tasyottaramekAdazagAthayA dadAti aura dina Ayu kI avadhi ko daMDaghaTI ke pramANa se kSINa karate hue vIta rahe haiM / jo ekavAra vyatIta ho jAte haiM, ve phira lauTa kara nahIM Ate ___ "AyuSyakSaNa eko'pi" ityAdi / Ayu kA eka kSaNa bhI araboM svarNamuharoM se bhI nahIM kharIdA jA sakatA / agara vaha nirarthaka calA gayA to usase baDI hAni aura kyA ho sakatI hai ? / vega se bahatA huA jala jaise lauTa kara nahIM AtA, usI prakAra vyatIta huA samaya phira nahI lautttaa"|| phira bhI ajJAnI jana pApakarma meM ghaTa hI hote haiM, usase nivRtta nahIM hote / ve kahate haiM - hameM to vartamAna ke mukha se hI prayojana hai kauna paraloka dekhakara AyA hai ? // 10 // jevI rIte retaghaDImAMthI reta kSaNe kSaNe ochI thatI rahe che, eja pramANe rAta ane divaso AyuSyanI avadhine kSINa karatAM karatAM vyatIta thaI rahyA che. je divaso athavA kSaNo eka vAra vyatIta thaI jAya che, te pharI pAchA AvavAnA nathI." ___AyuSyakSaNa eko'pi" tyAhi- sonaamlaa| dev|| chatai pApAyunI eka kSaNa paNa kharIdI zakAtI nathI. je te nirarthaka gumAvI beThAM, te tenA karatAM adhika hAni bIjI kaI hoI zake ?" vegathI vahetuM pANI jevI rIte pAchuM AvatuM nathI, eja pramANe vyatIta thayela samaya paNa pAcho Avato nathI." - jIvananI kSaNabhaMguratAne jANavA chatAM paNa ajJAnI manuSya pApakarma karatAM pAchAM haThatAM nathI. teo evuM kahevAnI paNa dhRSTatA kare che ke- "amAre te A lenA sukha sAthe nisbata che, paraloka keNe je che ! che gA. 10 | sU.-83 For Private And Personal Use Only
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 658 sUtrakAraH - 'adakkhuva' ityAdi / www.kobatirth.org / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam - 1 2 3 4 adakkhuva dakkhuvAhiyaM sadahasu adadaMsaNA / sUtrakRtAGgasUtre 2 7 haMdi hu suniruddhadaMsaNe moha NijjeNa kaDeNa kammuNA // 11 // chAyA - apazyavat pazyavyAhRtaM zraddhatsva apazyadarzana | gRhANa suniruddhadarzanaH mohanIyena kRtena karmaNA // 11 // anvayArtha: (akkhuva) apazyavat pazyatIti pagyo na pazyo'pazyo'ndhaH tadvat tatsadRza ! isa prakAra isa loka saMbaMdhI sukha ke hI abhilASI aura pAralaukika sukha kA tiraskAra karane vAle nAstika ke kathana kA uttara sUtrakAra gyArahavIM gAthA meM dete haiM- "a" ityAdi / zabdArtha -'adakkha va apazyavata' he andhe ke samAna puruSa' ' dakkhuvAhiyaMpazyavyAhRtam' sarvajJake kahe hue AgamoM meM 'saha - zraddhasva' zraddhA karo 'ada kkhuNA - apazyadarzana' he sarvajJa darzana vAle ! 'mohaNijjeNa-mohanIyena' mohanIya ' kaDeNa kRtena' svayaM kiye hue 'kammuNA - karmaNA' karma se suniruddhadaMsaNe - suniruddhadarzana:' jinakI jJAna dRSTi naSTa hogaI hai vaha sarvajJokta AgamoM ko nahIM mAnatA hai 'haMdi hu jAnIhi ' aisA nizcaya jAno // 11 // - anvayArtha he apazyat arthAt andhe ke samAna sarvajJakathita Agama para zraddhA A prakAranA A lokanA sukhanI abhilASAvALA ane pAralaukika sukhane tiraskAra karanArA nAstikonA kathanane 11mI gAthAmAM sUtrakAra A pramANe uttara Ape che-- "a" tyAdi zabdArtha' - 'akkhu - apazyavat' he ! ghaNAnA samAna pu3Sa ! 'dukkhuvAhiya - pazyAhRtam' sarvajJo Ahesa bhAgabhobho 'sahahasu zraddhasya' zraddhA rANo 'akkhu dasaNA- apazyadarzana' he ! sarvajJa darzanatrANAo ! 'mohaNijje ga- mohanIyena' moDanIya 'kaDeNa kRtena' pote urela 'kammuNA kamaNA' thI 'suniruddhadasaNe - suniruddhadarzanaH' manI jJAnadRSTi naSTa tha ga hai te sarvajJo bhAgabhone mAnato nathI 'di jAnIhi ' ' nizcita bho // 11 // For Private And Personal Use Only sUtrA he apaNyavat ! (AMdhaLA samAna puruSa !) sarvajJa dvArA kathita Agama para zraddhA
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA bodhinI TokA pra. zru. a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 659 he andhatulya ityarthaH, (dakkhuvAhithaM) pazyavyAhRtaM-sarvajJoktAgarma (sadahasu) zraddhasva-tasmin zraddhAM kuru (adakkhudasaNA) he apazyadarzana (mohaNijjeNa) mohanIyena (kaDeNa) kRtena (kammuNA) karmaNA (suniruddhadasaNe) muniruddhadazanaH puruSaH sarvajJoktAgamaM na pazyatIti (haMdihu) nizcayena gRhANa-jAnIhi // 11 // TIkA'adaksnu va' apazyavat pazyatIti pazyaH na pazyo'pazyo'ndhaH tattulya ityapazyavat, he andhatulya nAstikaprANin ? he pratyakSamAtragrAhitvena kAryAkAryAnabhijJa dakkhuvAhiyaM pazyavyAhRtam pazyati kevalAlokena sarva sadA vastujAtaM yaH saH pazyaH sarvajJaH tena pazyena vyAhRtaM pratipAditaM zAstraM zraddhatsva sarvajJapratipAditazAstre zraddhAM kuru, pratyakSamAtrasya kara, he apazyadarzana upArjita kiye hue mohanIya karma ke kAraNa jisakI dRSTi pUrI taraha avaruddha ho gaI hai, vaha puruSa sarvajJokta Agama para zraddhA nahIM karatA // 11 // -TIkArthajo dekhatA hai vaha 'pazya' kahalAtA hai, jo nahIM dekhatA vahe 'apazya kahA jAtA hai / apazya kA artha hai-andhA, jo apazya ke samAna hai use apazyavat kahA gayA hai| he apazyavat nAstika pazya arthAt kevalajJAna darzana ke Aloka ke dvArA sadaiva samasta vastu ko dekhane vAle arthAt sarvajJa dvArA praNIta zAstra para zraddhA kara, aura pratyakSa mAtra vastu ke Agraha kA parityAga kara de / akele pratyakSa pramANa ko svIkAra karane para pitAmaha Adi sambandhI samasta vyavahAra lupta ho jAegA / he apazyadarzana arthAt asarvajJa ke darzana rAkha. he apazyadarzana! (arvanI vAtamAM zraddhA rAkhanAra puruSa !) upArjita karelA mehanIya karmane kAraNe jenI dRSTi pUre pUrI viruddha thaI gaI che. te puruSa sarvokta Agama para zraddhA rAkhatA nathI. che 11 che TIkArya je dekhI zake che tene "paya' kahevAya che ane je dekhI zakatA nathI tene "apazya kahevAya che. apazya eTale AMdhaLe. je mANasa apazya (AMdhaLA) jevo hoya che tene apazyavatuM" kahe che. sUtrakAra kahe che ke he apazyavatu nAstika! kevaLajJAna ane kevaLadarzana rUpa prakAza dvArA samasta vastusamUhane sadeva dekhanAra sarvajJa dvArA praNIta zAstra para zraddhA rAkha, ane pratyakSa vastune ja svIkAravAne durAgraha cheDI de. ekalA pratyakSa pramANane ja svIkAra karavAmAM Ave, te pitAmaha, prapitAmaha Adi saMbaMdhI samasta vyavahArane lepa thavAne prasaMge upasthita thaze. he apazyadarzana! (asarvasanA For Private And Personal Use Only
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 660 sUtrakRtAGgasUtre svIkAre sarvo'pi pitAmahAdinidhano vyavahAro lupyeta / 'adakkhudasaNA' apazyadarzanaH apazyakasyA'sarvajJasya svIkRtaM darzanaM yenA'sau tatsaMbuddhau he apazyadarzana ! he nAstika svataH pratyakSadarzI bhavAn tathAvidhazAstrapramANakaH san kAryAkAryavivekA'bhAvenA'ndhatulyo'bhaviSyat, yadi sarvajJA'bhyupagamaM nA'kariSyat 'mohaNijjeNe' mohanIyena 'kammuNA'karmaNA, 'kaDeNa' kRtena svayaM kRtena mohanIyena karmaNA, 'suniruddhadasaNe' suniruddhadarzanaH-muniruddhaM sarvataH avaruddhaM darzanaM samyagavabodharUpaM yasya sa tathA jinavacanazraddhAvarjitaH puruSaH sarvajJokamAgamaM na svIkarotIti / 'hadi hu' 'haMdi' ityavyayaM 'gRhANa' ityarthe 'hu' iti nizcayo tena nizcayena gRhANe' avadhAraya / he andhatulyanAstika ! sarvajJapratipAditazAstre zraddhAM kuru / he asarvajJoktA''gamapakSapAtin jIva ! yasya jJAnadRSTiH svakRtamohanIyakarmaNA'varuddhA vidyate, sa sarvajJoktamAgama neva svIkarotIti gRhANa iti bhAvaH // 11 // ko svIkAra karane vAle nAstika ! Apa to svayaM pratyakSadarzI ho, isa prakAra ke zAstra ko pramANa mAnate hue tuma kArya aura akArya ke viveka se rahita hone ke kAraNa anve ke samAna ho jAoge. yadi sarvajJa ke siddhAnta ke anusAra nahIM caloge / svayaM upArjana kiye huve mohanIya karma ke dvArA jisakA samyak bodharUpa darzana pUrNa rUpa se avaruddha hogayA hai, aisA jina bhagavAn ke vacanoM kI zraddhA se hIna puruSa sarvajJokta Agama ko svIkAra nahIM karatA hai / aisA nizcaya samajho / bhAva yaha hai -he andhe ke samAna nAstika sarvajJa dvArA pratipAdita zAstra para zraddhA kara ! he asarvajJa ke kahe Agama kA pakSapAta karanevAle jIva isa bAta ko samajha le ki jisakI dRSTi upArjita kie hue mohanIya karma ke kAraNa avaruddha ho gaI hai, vaha sarvajJakathita Agama ko svIkAra nahIM karatA // 11 // darzanane svIkAra karanAra he nAstika !) Apa te svayaM pratyakSadazI che ! je sarvAnA siddhAMta anusAra nahIM cAle ane A prakAranA zAstrane pramANa mAnazo te tame kArya ane akAryane vivekathI vihIna thaI javAne kAraNe AMdhaLA jevA thaI jaze. pitAnA dvArA ja upArjita karAyelA mehanIya karmanA udayane kAraNe jenuM samyak bodha rUpa darzana pUrNa rUpe avarUddha thaI gayuM che e jina bhagavAnanA vacanamAM zraddhA nahIM rAkhanAre puruSa sarvapraNIta Agamane svIkAra karatA nathI, evuM avazya samajI lo. A kathanane bhAvArtha e che ke-he AMdhaLA samAna nAstika! sarvajJa dvArA pratipAdita zAstra para zraddhA rAkha. asarvajJa pratipAdita zAstra pratye pakSapAta rAkhanArA che. apazyadarzana nAstika ! tuM A vAtane barAbara samajI le ke upArjita karelA mehanIya kamane kAraNe jenI daSTi avaruddha thaI gaI che, e puruSa ja sarvajJaprarUpita Agamane svIkAra karatA nathI. gAthA 11 che For Private And Personal Use Only
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 3 sAdhUnAM parIpahopasarga sahanopadezaH 661 punarapyupadezAntaramadhikRtyAha sUtrakAraH-'dukkhI mohe' ityAdi / mUlamdukkhI mohe puNo puNo nividejja silogapUyaNaM / 8 7 13 1 2 11 10 evaM sahie ahipAsae Ayatulle pANehiM sNje||12|| chAyA duHkhI mohaM punaH punarnirvindeta zlokapUjanam / evaM sahito'dhipazyed AtmatulyAn prANAn saMyataH // 12 // anvayArthaH(dukkhI) duHkhI jIvaH(puNopuNo) punaH punaH (mohe) moham prApnoti (silogapUyaNaM) zlokapjanam stutisaMstavam (niviMdejja) nirvindeta=parityajet sUtrakAra punaH upadeza karate haiM--"dukkhI mohe" ityAdi zabdArtha-dukkhI-duHkhI' duHkhI jIva 'puNo puNo-punaH punaH' bAra bAra 'mohe-moham' avivekako prApta karatA hai 'silogapUyaNaM-zlokapUjanam' ataH sAdhu apanI stuti aura pUjA 'nividejja-nirvindeta tyAgadeve 'evaM-evam isa prakAra 'sahite-sahitaH' jJAnAdiyukta 'saMjae-saMyataH' sAdhu 'pANehiprANAn prANiyoM ko 'Ayatulle-AtmatulyAn' apane samAna' ahiyAsaeadhipazyet' dekhe // 12 // -anvayArtha--- duHkhI jIva vAra vAra moha ko prApta hotA hai sAdhu puruSa zloka zlAghA ko arthAt prazaMsA sanmAna Adi ko tyAga aura samyag jJAnAdi RAINR apaheza mApatA sUtrA2 cha " dakkhImohe" tyAdi zahAtha-'dukkhI-duHkho humI 75 'puNo puNo-punaH punaH' pAra vAra 'mohe-- moham' mavivene pAsa 42 cha 'silogapRzNa-lokapUjanam' mata: sAdhu pAtAnI stuti bhane ta nivideja-nivideta' chADI he 'evaM-evam' 21 2 'sahite-sahitaH' jJAna pothI yuta sajae- saMyataH' sAdhu pANehi-prANAn' prANuyAne 'Ayatulle-- AtmatulyAn' pAtAnA samAna 'ahipAsae adhipazyet' gupe. / / 12 // -suutraarthdukhI jIva vAraMvAra mohane AdhIna bane che. sAdhuoe bleka-klAdhA (prazaMsA, For Private And Personal Use Only
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 66rra sUtrakRtAGga sAdhupuruSa: ( evaM ) evamanena prakAreNa ( sahite ) sahito jJAnAdiyuktaH (saMjae ) saMyataH sAdhuH (pANehiM ) prANAn - jIvAn (Ayatulle) AtmatulyAn svasadRzAn ( ahiyAsae) adhipazyediti // 12 // TIkA 'dukhI' duHkhI, asAtavedaniyatayA pratihato jIvaH, 'puNo puNo punaH punaH 'mohe, moham, tathA ca duHkhI jIvaH punaH punaH mohaM prApnoti, ajJAnodayAt duHkhamanubhavan mUDhaH tAdRzaM tAdRzaM karma karoti yena muhurmuhaHkhAnvitaM saMsArasAgarameva prApnoti / ato munirmohakarmahetukaM, 'silogapUyaNaM zlokapUjanam = AtmazlAvAM saMmAnaM ca 'niviMdejja ? nirvindeta, parityajet / ' evaM' evamanena prakAreNa 'sahie' sahito hitena - prANihitena saha sahitaH prANihitakArakaH jJAnAdi se yukta hokara anya prANiyoM ko apane samAna hI dekhe ||12|| - TIkArtha- duHkhI arthAt asAtAvedanIya karma se upahata jIva punaH punaH moha ko prApta hotA hai / ajJAna ke udaya se duHkha ko anubhava karatA huA mUDha puruSa aise aise kArya karatA hai ki jisase bAra bAra dukhoM se pIr3ita hotA hai aura saMsAra sAgara ko hI prApta hotA hai / ataeva muni moha hetuka AtmazlAghA ko aura sammAna ko tyAga de / isa prakAra jJAnAdi se sampanna hokara saMyamavAn sAdhu samasta prANiyoM ko Atmatulya samajhe, kyoMki mohagrasta jIva duHkha se pIr3ita hokara vAravAra saMsAra meM hI paribhramaNa karatA hai / isa sanmAna) Adino tyAga karave joie, ane samyak jJAnAdithI yukta thaine samasta prANIone Atmavata (peAtAnA samAna) ja mAnavA joie. ! 12 5 - TIartha - du:khI athavA asAtAvedanIya karmanA udayane kAraNe duHkhano anubhava karatA jIva vAraMvAra meAhane adhIna bane che. ajJAnanA uyathI duHkhano anubhava karate mUDha manuSya evA evA kArya kare che, ke jene lIdhe tenu saMsAra sAgaramAM paribhramaNa cAlu ja rahe che, ane tene du:khAthI paDAyA ja karavu paDe che. tethI mehetuka AtmazlAghA ane sanmAnanA munie tyAga karavA jAie. A prakAre jJAnAddhithI sa Mpanna thaine sayamayukta sAdhue samasta jIvAne Atmatulya samajavA joie, kAraNake mehagrasta jIva du:khathI pIDita thaIne vAravAra saMsAramAM ja paribhramaNa kare che. A kAraNe saMyamI sAdhue For Private And Personal Use Only
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhino TIkA pra. zru. a2 u.3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 663 yuktaH 'saMnae' saMyataH sAdhuH pANehiM prANAn prANinaH 'Ayatulle' AtmatulyAn 'ahipAsae' adhipazyet / yato mohagrasto jIvo duHkhAtaH san punaH punarapi saMsAramevAgacchati / ataH zloka zlAghAdibhiraspRSTo jJAnAdisaMpannaH sAdhuH sarvaprANinaH AtmatulyAneva pazyeta / tadaktam-"appasame manneja chappikAe" AtmasamAn manyeta paDkAyAniti // 12 // vratasya mahimAnaM zAstrakAro varNayati --gAraMpi ya, ityAdi / mUlam gAraM pi ya Avase nare aNupuvvaM pANehiM sNje| samatAM savvattha suvvae devANaM gacche sa logayaM // 13 // chAyA agAramapyAvasannaro'nupUrvyA prANeSu saMyataH / samatAM sarvatra suvrato devAnAM gacchetsa lokam / / 13 / / kAraNa prazaMsA sammAna Adi kI abhilASA se rahita aura jJAnAdi se yukta hokara saMyamI sAdhu samasta prANiyoM ko Atmatulya smjhe| kahA bhI hai"appasame mannejja" ityAdi / "chahoM kAyoM ke jIvoM ko AtmA ke samAna hI samajhanA cAhie" // 12 // zAstrakAra vrata kI mahimA kA varNana karate haiM-'gAraM pi ya" ityAdi / zabdArtha-gAraMpi ya 'agAramapi' ghara meM bhI 'Avase- Avasan' nivAsa karatA huA 'nare-naraH' manuSya 'aNupuvaM-AnupUrvyA kramazaH 'pANehi saMjae prANeSu saMyataH, prANihiMsAse nivRtta hokara 'savvattha-sarvatra' sabhI prANiyoM meM 'samatA-samatAM' samabhAva rakhatA huA 'sa-saH' vaha 'muvyae-suvrataH' suvrata puruSa 'devANaM logayaM-devAnAM lokam devatAoM ke lokako 'gacche-gacchet' jAtA hai // 13 // prazaMsA, rAnmAna AdinI abhilASAne tyAga karIne ane jJAnAdithI saMpanna thaIne samasta vAne mAmatulya bhAna ye. dhuM pAche -"appasame manneja' tyAhi chakAyanA jene AtmavatuM ja mAnavA joIe" gAthA 1rA ve zAstrA2 pratano bhADamA evacha- "gAra pi ya" tyAta zArtha -'gArapi ya agAramapi' gharabhA 594 'Avase Avasan nivAsa 42te| 'nare--taraH' bhanuSya 'aNupura --AnupUrvyA' maza: 'pANehiM saMjae- prANeSu saMyataH' prANa siAthI nivRtta thAne 'savvattha- sarvatra' yA prAjiyomA samatAM samatAM' samabhAva rAmavA 'se-saH' te suvvA--suvrataH' sutrata pu35 'devANa logaya - devAnAM lokam' hevatAbhyAnA sabhA 'gacche gacchetU' naya che. // 13 // For Private And Personal Use Only
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 664 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sutrakRtAGgasUtre anvayArtha ( gAraMpi ya) agAramapi ca gRhepi (Avase) Avasan nivAsaM kurvan (nare) naro -- manuSya : ( aNupucchaM) AnupUrvyA = kramazaH (pANehiM saMjae) prANeSu saMyataH prANAtipAtavirata: ( savvattha) sarvatra (samata) samabhAvaM kurvana ( sa ) saH ( suvvae) sutrataH (devANaM logai) devalokaM svargam (gacche) gacchediti // 13 // TIkA 'gAraMpi ya' agAramapi ca gRhamapi 'Avase' Avasan 'nare' naro = manuSyaH 'aNupuJca' AnupUrvyA kramazaH 'pANehiM saMjae' prANeSu saMyataH prANihiMsayA nivRttaH san 'savvatya' sarvatra sasthAvara prANeSu 'samatA' samatAM samabhAvaM kurvan 'suvvae' suvrataH = jinapratipAditadezavirataH dharmayuto bhUtvA 'devANaM logae' devAnAM lokaM sthAnam 'gacche' gacchet devalokaM gacchatItyarthaH / -anvayArtha gRhavAsa meM rahatA huA bhI manuSya prANiyoM kI hiMsA se nivRtta aura 'suvva' sarvatra samabhAva dhAraNa karatA huA suvatavAn hotA hai aura devaloka meM gamana karatA hai || 13|| - TIkArtha gRhavAsa karatA huA manuSya bhI yadi anukrama se prANiyoM meM saMyata hokara arthAt prANAtipAta se nivRtta hokara rahe aura trasa tathA sthAvara jIvoM para samabhAva dhAraNa kare to vaha jinokta dezavirati se yukta hokara devaloka prApta kara letA hai / abhiprAya yaha hai ki gRhAvAsa meM rahane vAlA puruSa bhI yadi dezavirati ko aMgIkAra karake tathA samasta prANiyoM meM samatAbhAva dhAraNa karake - sUtrArtha - gRhavAsa karatA manuSya paNa jo krame krame prANIonI hiMsAnA parityAga te jAya che ane samasta praNIo pratye samabhAva karate suvratavAna thAya che, te deva gatinI prApti zrI zar3e the // 13 // For Private And Personal Use Only TIkA gRhavAsa karatA manuSya paNa jo prANAtipAta AdithI nivRtta rahe ane samasta vasa tathA sthAvara jIve! pratye samabhAva dhAraNa kare, te te jinAkta dezaviratithI yukata thavAne kAraNe devalAkanI prApti kare che. A kathananA bhAvArtha e che ke gRhasthAzramamAM rahenAra puruSa paNa je dezivatine
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayArtha bodhinI TIkA pra. a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 165 gRhe'pi vasan puruSo yadi dezaviratimaMgIkRtya sarvaprANiSu samatAbhAvaM kurvan jinoditadharmAko bhavati tadA sa devalokamavazyaM gacchatIti jinapratipAditA'hiMsAyA idaM phalaM yat gRhamAvasannapi svargagAmI bhavati, dezaviterapi yadA IzI gatistadA sarvaviratestu kA kathA || 13 || saMprati sarvavirate mahimAnamAha 'soccA' ityAdi / mUlam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 1 3 4 6 soccA bhagavANusAsaNaM sacce tattha karejjuvakamaM / 7 8 11 10 12 savattha viNIyamacchare uMcheM bhikkhu vizuddhamAhare // 14 // chAyA zrutvA bhagavadanuzAsanaM satye tatra kuryAdupakramam / sarvatra vinItamatsara ucche bhikSurvizuddhamAharet // 14 // // jinendra bhagavAn dvArA prarUpita dharma kI ArAdhanA karatA hai to avazya hI use devaloka kI prApti hotI hai / jinapratipAdita ahiMsA kA yaha phala hai ki are karane vAlA bhI svarga ke sukhoM kA bhoktA bana jAtA hai / jaba dezavirati se bhI aisI gati kI prApti hotI hai to sarvavirati ke phala kA to kahanA hI kyA hai || 13 || aba sarvavirati kI mahimA kahate haiM - " soccA" ityAdi / zabdArtha -'bhagavANusAsaNaM- bhagavadanuzAsanam ' bhagavAn ke anuzAsana arthAt Agamako 'soccA- zrutvA' sunakara 'sacce satye' usa AgamameM kahegaye satya 'tattha - taMtra' saMpamameM 'ubakamaM- upakramam' udyoga 'karejja - kuryAt karate raheM 'savvatya - sarvatra' prANimAtra meM 'viNIyamacchare - vinItamatsaraH' 'matsararahita hokara aMgIkAra karIne ane samasta prANI tarapha samatA bhAva dhAraNa karIne jinedra bhagavAn dvArA prarUpita dharmInI ArAdhanA kare te tene avazya devaleAkanI prApti thAya che. jo deza viratine aMgIkAra karavAthI devagati rUpa phaLanI prApti thAya che. te sa`viratinA phaLanI te vAta ja zI karavI ? eTale ke saOvarita dvArA mekSanI prApti thAya emAM koI AzcaryanI vAta nathI. 513aa have sUtrabhara sarvaviratino mahimA varNuve che "seoccA" ityAdi zabdArtha -- 'bhagavANusAsaNa - bhagavadanuzAsanam' bhagavAnanA anuzAsana arthAt bhagamane 'soccA-vA' sAMlaNIne 'sacce - satye' te bhAgamabhAM unheMsa satya tattha taMtra' saMyabhabhAM 'uvakkama'--upakramam' udyoga 'kareja- kuryAt' urata rahe 'savvattha- sarvatra' prazi sU.-84 For Private And Personal Use Only
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 666 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anvayArthaH ( bhagavANu sAsaNaM) bhagadanuzAsanaM - tIrthakarAgamaM ( soccA) zrutvA --- (sacce) satye = bhagavadAgamakathite (tattha ) tatra saMyame ( uvakamaM) upakramamudyogam (karejja) kuryAt (savvattha) sarvatra prANimAtre ( viNIyamacchare ) vinItamatsaraH vigatamatsaro bhUtvA (bhikkhu) bhikSu: (vizuddhaM ) vizuddhaM samastAhAradoSarahitam ( uchaM) ulaM mikSAmAhAram (Ahare) Aharet gRhaNIyAditi // 14 // TIkA sUtrakRtAGgasUtre 'bhagavANu sAsaNaM, bhagavadanuzAsanaM bhagavato jJAnaizvaryAdisaMpannasya tIrthakara - sya anuzAsanamAjJAM zAstraM vA 'soccA' zrutvA = tiirthkrsmiipe'ngaar| ntike vA zrAvakasya vA samyagrahadeva antikaM vA zrutvA 'sacce' satye sarvathA vAghara - hite AgamapratipAdite 'tatya' tatra saMyamAdau ' uvakkamaM, upakramam, udyogam doSase rahita zuddha ' bhikkhU - bhikSuH ' sAdhu 'visuddha - vizuddham' samasta AhAra ucha- uccham ' AhArako 'Ahare haret' lAve ||14|| -anvayArtha jina bhagavAn ke Agama ko zravaNa karake satya arthAt saMyama meM parAkrama karanA cAhie / prANImAtra ke prati matsarabhAva kA tyAga karake bhikSu nirdoSa bhikSA ko hI grahaNa kare || 14 || -- TIkArtha bhagavAn arthAt sampUrNa jJAna evaM aizvarya Adi se sampanna tIrthakara ke anuzAsana ko tIrthaMkara bhagavAna ke samIpa, anagAra se, zrAvaka se athavA samyagdRSTi se sunakara satya arthAt sava bAdhAoM se rahita saMyama meM udyoga karanA cAhie | kyA karake bhagavAn dvArA prarUpita saMyama meM udyoga kare ? isakA mAtramA 'triNIyamacchare - vinItamatsaraH bhatsara rahita thAne 'bhikkhU - bhikSuH' sAdhu 'trisuddha'- vizuddham' maghA AhAra hoSathI rahita zuddha 'ucha' - uccham' mohArane 'AhareAharet' dAve // 14 // For Private And Personal Use Only - sUtrArtha - jinendra bhagavAnanA AgamanuM zravaNa karIne sAdhue satya eTale ke sayamamAM parAkramazIla (pravRtta) thavu joie. teNe prANI mAtra tarapha matsara bhAvane! tyAga karIne samabhAva dhAraNa karavo joIe ane nirdoSa bhikSA ja grahaNu karavI joie. // 145 TIkA bhagavAna eTale ke saMpUrNa jJAna ane azvathI saMpanna tIthaMkaranA anuzAsanane tIthaMkara bhagavAnanI samIpe, aNagAranI samIpe, zrAvakanI samIpe athavA sabhyaSTinI samIpe zravaNa karIne satyamAM eTale ke saghaLI badhAethI rahita saMyamamAM pravRtta thavuM joie. bhagavAna dvArA prarUpita saMyamamArgamAM kevI rIte pravRtta thavu joie ? A praznanA
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAtha bodhinI TIkA pra. zru a. 2. u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 667 tatprAptaye 'karejja kuryAt / kiM kRtvA bhagavatkathitasaMyamAdau udyogaM kuryAt tatrAha - 'savvattha sarvatra prANinivahe 'viNIyamacchareM vinItamansaraH, sarvaprANiSu matsararahito druparahito bhUtvA 'bhikkhu' bhikSuH sAdhuH 'visuddha' vizuddham atizayena zuddhamAdhAkarmikAdidvicatvAriMzadoSarahitaM zAstrapratipAdyamiti yAvat / 'ucha, uThachaM-bhikSAm sAmudAnikabhikSAm 'Ahare, Aharet / jJAnezvaryAdiguNagaNopetasya bhagavatastIrthakarasya zAsanaM tatpratipAdita tapaHsaMyamAdikaM bhagavatsamIpe'nagArAdisamIpe vA zrutvA laghukarmA sAdhuH sarvaprANihita saMpAdayan saMyamAdiprAptaye prayatamAnaH sarvaprANiSu matsararahito gRhadArAdI vitRSNaH san tathA sarvatra rAgadveSarahitaH dvicatvAriMzadoparahitaM zarIrayAtrAmAtranirvAhakamAhAraM jalAdikaM cAharet / saMyamaparipAlanabuddhayaiva, na tu zarIrapoSaNabuddhayA, AhArAdikamAharediti niSkRSTo'rthaH // 14 // uttara yaha hai ki samasta prANiyoM ke prati mAtsarya-dveSa se rahita hokara sAdhu ApAka Adi 42 doSoM se sarvathA rahita sAmudAnika bhikSA grahaNa kare / Azaya yaha hai jJAna aizvarya Adi guNagaNoM se sampanna bhagavAn tIrthakara ke zAsana ko, Agama pratipAdita tapa saMyama Adi ko, bhagavAn ke muravAravinda se athavA anagAroM se muna kara laghukarmI sAdhu samasta prANiyoM kA hita sampAdana karatA huA, saMyamAdi kI prApti ke lie prayatna karatA huA samasta jIvoM meM mAtsarya rahita hokara, ghara aura patnI Adi se virakta hokara tathA sarvatra rAgadveSa se rahita hokara, bayAlIsa doSoM se rahita evaM zarIrayAtrA mAtra meM sahAyaka AhAra aura pAnI ko grahaNa kare / abhiprAya yaha hai ki sAdhu saMyama pAlana kI buddhi se hI AhArAdika ko grahaNa kare zarIra poSaNa kI buddhi se nahIM // 14 // uttara e che ke sAdhue samasta prANIo pratye mAtsarya (vaiSa)thI rahita thaIne AdhAkarma Adi kara dethI rahita sAmudAnika bhikSA grahaNa karavI joIe. A gAthAne bhAvArtha e che ke- jJAna, adharya Adi guNasamUhathI saMpanna evAM tIrthakara bhagavAnanA zAsanane- AgamapratipAdita tapa saMyama Adine bhagavAnanA mukhAra vindamAMthI, athavA aNagAronI samIpe zravaNa karIne laghukama sAdhue mata prANIonuM hita saMpAdana karatA thakA, saMyamAdinI prApti mATe prayatna karatA thakA, samasta jIve pratye mAtsaryabhAvarahita thaine, ghara, putra, patnI AdithI virakata thaine tathA sarvatra rAgadveSathI rahita thaIne, kara dethI rahita ane zarIyAtrA (saMyamayAtrA) mAtramAMja sahAyaka bane evAM nirdoSa AhAra pANI Adi grahaNa karavA joie. tAtparya e che ke sAdhue saMyamane nirvAha karavAnI bhAvanAthI ja AhAradi grahaNa karavA joIe, zarIranA piSaNa athavA zarIra pratyenI AsaktinI daSTie AhAradine grahaNa karavA joIe nahIM gAthA 14 For Private And Personal Use Only
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 668 sUtrakRtAGgasUtre 1 2 mUlam chAyA savvaM naccA ahiTThae dhammaTTI uvahANavIrie / gutte jutte sadA jae Ayapare paramoyataTThie // 15 // sarva jJAtvA adhitiSThet dharmAyupadhAnavIryaH / gupto yuktaH sadA yatetA''tmaparayoH paramAyatasthitaH // 15 // anvayArtha (savvaM) sarvam (naccA) jJAtvA (ahiTThae) adhitiSThet saMvaran (dhammaTThI), dharmArthI dharmeNArtha: prayojanaM yasya sa tathA (uvahANavIrie) upadhAnavIyaH upadhAne ugratapasi parAkramazIlaH (gutta jutte ) gupto yukto manovAkkAyairguptaH, jJAnAdibhiyuktaH (sayA) sadA (Ayapare) AtmaparayoH viSaye zabdArtha-'savvaM-sarvam' sarva padArthoM ko 'naccA--jJAtvA' jAnakara sAdhu ahidRe-adhitiSThet' sarvajJokta saMvarakA Azraya leveM 'dhammaTTI-dharmArthI, dharma kA prayo jana vAlA bane 'uvahANavIrie-upadhAnavIryaH' tapakarane meM parAkramazIlavane 'gutte jutte-gupto yukto' indriyoMse tathA-mana vacana aura kAyase gupta aura jJanAdise yukta bane 'sayA-sadA sarvadA 'Ayapare-AtmaparayoH' apane aura dUsare ke viSayameM 'jae-yateta' yatna kareM 'paramAyatahie-paramAyatasthitaH' aura mokSakI abhilASA kare // 15 // -anvayArthasaMyamI puruSa samasta padArthoM ko jAnakara saMbara ko grahaNa kare tathA dharmArthI hokara ugra tapazcaraNa meM parAkrama kare indriyoM se tathA mana vacana kAya se gupta ho aura jJAnAdise sAtha-savya-sarvam' yA padArthAne 'naccA- jJAtvA tIna sAdhu 'ahieadhitiSThet sarvota sNvrne| pAzraya se 'dhamaTThI-dharmArthI' dhana prayojanavANe pane 'uvahANavIrapa-upadhAnavIya:' ta5 42vAmA pazamazIda mane 'gutte jutte'-gupto yuktaH' dhadriyothI mane mana, vayana, yathA zuta bhane zAnAyI. yuta mane 'sayA-sadA sh| 'Ayapare-AtmaparayoH potAnA bhane gItanA viSayamA 'japa-yateta' prayatna 42 'paramA. yatahipa-paramAyatasthitaH' bhane bhAkSanI manilASA 43. // 15 // satrAya saMyamI purUSa samasta padArthone jANIne saMvara grahaNa kare. tathA dharmAthI thaIne ugra tapasyAomAM prayatnazIla rahe, teNe mane gupta, vacana gupta ane kAyagupta ane jJAnAdithI yukta thavuM joIe. teNe svaparanI yatanA karavI joIe. ane mokSanI abhilASA sevavI joIe che ? For Private And Personal Use Only
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. zru a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH 669 (jae) yateta yatnaM kuryAt (paramAyatahie) paramAyatasthitaH paramutkRSTaH Ayato dIrghaH sarvadA'vasthAnAt mokSaH tenArthikaH mokSAbhilASI bhavediti // 15 // TIkA'savvaM' sarva padArthajAtam athavA sarvajJoktamokSamArga 'nacA' jJAtvA 'ahihae' adhitiSThet sarvajJoktasavaramAzrayet / tathA 'dhammaTTI' dharmArthI-dharmaH zrutacAritralakSaNaprayojanavAn dharmArthIti yAvat / tathA 'upahANavIrie' upadhAnavIyaH upadhAne ugratapasi parAkramazIlo bhavet / 'gutte jutte' gupto yuktaH gupta indriyAdibhiH yukto jJAnAdibhiH 'sayA' sadA sarvadA 'Ayapare' svAtmaparAtmanoH 'jae' yatnaM yatnaM kuryAt, 'paramAyataSThie' paramAyatasthitaH-paramAyato mokSaH, tatra-sthitaH utthitaH mokSaviSayiNImabhilASAM kuryAt / sAdhuH savai sarvajJavacanaM sarvaprANino jJAtvA sarvajJapratipAditasaMvaramA yukta ho sadA svapara kI yatanA kare aura mokSa kA abhilApI ho // 15 // -TIkArthasamasta padArthoM ko athavA sarvajJakathita mokSamArga ko jAnakara saMvara kA Azraya grahaNa kare / zruta cAritrarUpa dharma kA arthI ho ugra tapazcaryA meM parAkrama zIla ho, indrayokA gopana kare jJAnAdise yukta bane sadaiva svAtmA tathA parAtmA kI yatanA kare aura mokSa kI abhilApA kare / ____ bhAva yaha hai ki sAdhu sarvajJa bhagavAn ke vacana ko tathA samasta prANiyoM ko jAnakara sarvajJa ke dvArA pratipAdita saMvara kA Azraya leve / tathA dharmArthI TIkAI sAdhue samasta padArthone athavA sarvajJa prarUpita mokSamArgane jANIne saMvarane ja Azraya le joIe. teNe chatacAritrarUpa dharmanuM pAlana karavAne ja nizcaya karIne ugra tapazcaryAmAM pravRtta thavuM joIe. teNe Indri para saMyama rAkhIne mane gupta, vacanagupta ane kArya gupta thavuM joIe, ane sadeva svAtmA ane parAtmAnI yatanA karavI joIe. teNe A leka ane paralokanA sukhanI abhilASA rAkhavI joie nahIM, paraMtu mekSanI ja abhilASA rAkhavI joIe. | bhAvArtha e che ke, sAdhue sarvajJa prarUpita mekSamArgane tathA saMsAranA samasta padArthonA svarUpane samajavuM joIe. teNe sarva pratipAdita saMvarane Azraya le joIe, tathA dharmAthI thaIne tapasyAmAM pravRtta thavuM joIe. A prakAre mana vacana ane For Private And Personal Use Only
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 670 sUtrakRtAGgasUtre zrayet / tathA dharmArthI tapasi svaparAkramaM pradarzayet / evaM manovacana kAyairgupto jJAnAdiyukta va svAtmaparAtmanoH prayatamAno mokSamabhilaSediti bhAvaH || 15 || punarapi upadezAntaraM brUte sUtrakAraH - 'vittaM ' ityAdi / mUlam - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 3 4 1 6 7 vittaM prasavo ya nAio taM bAle saraNaMti manna / 11 12 12 13 14 15 16 17 ete mama tesu vi ahaM no tANaM saraNaM na vijjaI // 16 // chAyA- vittaM pazavazca jJAtayaH tAnbAlaH zaraNamiti manyate / ete mama teSvapyahaM no trANaM zaraNaM na vidyate || 16 | hokara tapasyA meM parAkrama kare / isa prakAra mana vacana aura kAya se gupta hokara tathA jJAna Adi se yukta hokara yatanA karatA huA mokSa kI abhilASA kare ||15|| sUtrakAra punaH upadeza karate haiM - "vittaM', ityAdi / zabdArtha- 'bAle-vAla:' ajJAnI jIva 'vitta vittam' dhanadhAnyahiraNyAdi 'ya-ca' aura 'parAvo - pazavaH' pazu 'nAio jJAtayaH' tathA jJAtijana 'te - tat' inheM 'saraNaMti - zaraNamiti' apanI zaraNa 'mannai - manyate' mAnatA hai ' ete - ete ye saba 'mama - mama' mere haiM tathA ' tesu vi-teSvapi ' dhanAdimeM 'ahaM - aham ' maiM ina kA svAmI hUM aisA ajJAnI jana mAnate haiM paraMtu ye saba 'no tANaM - no trANam' trANakAraka nahIM hai evaM 'saraNa - zaraNam zaraNarUpa 'na vijjaI - na vidyate' nahIM hai // 16 // kAya guptithI yukta thaine ane jJAnAdithI saMpanna thaIne mokSanI ja abhilASA karavI joie. ! gAthA 1pA yatanApUrvaka vicaratA thakA yAgaNa upadeza bhAyatA sUtrabhara he che -" "vitta" ityAhizabdArtha' - 'vAle - bAlaH' ajJAnI va 'vitta vittam' dhanadhAnya Diseya vagere 'ya-ca' ne 'pasavo - pazavaH' pazu 'nAIo jJAtayaH' tathA jJAtinna 'te- tat' tebhane 'saraNati zaraNamiti' potAnu' zaraNa 'maznai manyate' bhAne che 'ete pate' mA madha 'mama-mama' bhArA tathA 'tesu vi-teSvapi' dhana vagere vastuno 'ahaM' - aham' hu~' svAmI chu kheSu ajJAnI mANuso mAne che, paraMtu yA dhu N 'no tANaM no trANam' trAyubharaGa nathI zevabhU 'saraNam' - zaraNa' za235 'na vijaI na vidyate' nathI // 16 // For Private And Personal Use Only
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha bodhinI TIkA pra. thu. a. 2 u. 3 svaputrebhyaH bhagavadAdinAthopadezaH anvayArtha: ( vAle) vAlo'jJAnI (vitta) vittaM dhanadhAnya hiraNyAdi (ya) ca (parAvo) pazavo gavAdaya: ( nAio) jJAtayaH (te) tAn ( saraNaMti) zaraNamiti ( mana ) manyate (te) te ime dhanAdaya: ( mama ) mama ime dhanAdaya mamaivetyarthaH tathA vi) teSvapi dhAnAdiSu (ahaM) aham, ityevaM manyate bAla: paraMtu ete (no tANaM) no trANam (saraNaM) zaraNam (na vijaI) no vidyate iti // 16 // TIkA ( te 671 'vAle' vAlo'jJAnI jIvaH 'vittaM' dhanadhAnyAdikam 'ya' ca 'pasavo ' pazavaH = gavAdayaH, 'nAIo' jJAtayaH te tAn vittapabhujJAtiprabhUtIna' 'saraNaMti' zaraNamiti, 'mannaI' manyate 'ete' ghanaputrAdayaH 'mama' mama mamaiva 'tesu vi ahaM, teSvapyaham = teSu dhanaputrAdiSvapi aham ahamasmi evaM manyate vAlaH kintu vastuta ete, tasya 'tANaM saraNaM na vijjai' trANaM zaraNaM na vidyate / yadarthaanvayArtha ajJAnI jIva vitta arthAt dhana dhAnya, hiraNya svarNa Adi ko go Adi pazuoM ko, jJAtijanoM ko zaraNabhUta mAnatA hai / ye mere haiM aura meM inakA svAmI hU~, aisA samajhatA hai, parantu ye padArtha zaraNabhUta nahIM haiM // 16 // - TIkArtha ajJAnI prANI dhana dhAnya Adi ko go Adi pazuoM ko aura jJAdi janoM ko apane lie zaraNa mAnatA hai / vaha samajhatA hai ki ye putra Adi mere haiM aura maiM inakA svAmI hU~, kintu vAstava meM ve usake lie zaraNa nahIM haiM / jinake lie vaha kArya karatA hai unheM yathArtha rUpa se samajhatA nahIM hai / kahA - sUtrArtha - ajJAnI manuSya vittane eTale ke dhana, dhAnya, sonuM, cAMdI Adine tathA gAya Adi pazuone ane jJAtijanAne zarabhUta mAne che. " te mArAM che ane huM temaneA svAmI chuM" evuM samaje che, parantu te padArthoM zaraNa ApavAne samartha nathI. / / 16 5 - TIartha - For Private And Personal Use Only ajJAnI manuSya evu mAne che ke dhana, dhAnya, Adino, gAya Adi pazunA, putra, mAtA, pitA, patnI Adi svajanonA ane jJAtijanonA mAre AdhAra che. te evu mAnI le che ke " A putra Adi mArAM che ane huM temanA svAmI chu" parantu vAsta. vika rIte vicAra karavAmAM Ave te te tene zaraNu ApavAne samartha nathI. jemane mATe te kArya kare che; temane te yathArtha rUpe samajatA ja nathI. kahyu paNa
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 762 sUtrakRtAGgasUtra mayaM kArya karoti taccharIramapyazAzvatamiti yathArthatayA nAvagacchati tathAcoktam "riddhI sahAvataralA, rogajarAbhaMgura hayasarIram / doNhaMpi gamaNasIlANa kiyacciraM hojja saMbaMdho // 1 // chAyARddhiH ravabhAvataralA rogajarAbhaGguraM hatazarIram / dvayorapi gamanazIlayoH kiyacciraM bhavati saMbandhaH // 1 // tathA--"mAtApitRsahakhANi, putradArazatAni ca / prati janmani vartante, kasya mAtA pitApi vA" // 1 // etadeva darzayati-no vittAdikaM saMsAre kathamapi trANaM bhavati narakapAtAdau rAgAdayapadrutasya zaraNaM na vidyate iti // 16 // bhI hai -"riddhI sahAvataralA ityAdi / 'sampatti svabhAva se hI capala hai aura yaha nikRSTa zarIra roga tathA jarA se vinAzazIla hai / isa prakAra donoM hI jaba vinAzazIla hai to kitane dinoM taka inakA sambandha banA raha sakatA hai ? aura bhI kahA hai - 'mAtA pitRsahasrANi' ityAdi / / ___saMsArI jIva ke hajAroM mAtA aura pitA ho cuke hai, saikaDoM putra aura patniyA~ ho cukI haiM / pratyeka janma meM yaha palaTa jAte haiN| aisI sthiti meM kauna kisakI mAtA aura kauna kisakA pitA hai / yahI bAta yahAM dikhalAI gaI hai ki dhana sampadA Adi kisI bhI prakAra saMsAra meM zaraNabhUta nahIM haiM / java rAgI jIva naraka meM jAtA hai to yaha saba vastue~ usakI rakSA karane meM samartha nahIM ho sakatI // 16 // cha- "riddhi sahAvataralA tyAha saMpatti svabhAvathI ja caMcaLa che, A nikRSTa zarIra rega tathA jarA AdithI vinAzazIla che. A prakAre banne ja vinAzazIla hovAthI keTalA divasa sudhI temane A saathen| 25584ii 14vaan| cha?" qNI dhuMcha-"mAtApitRsahastrANi" saMsArI jIva hajAro mAtA ane pitA karI cukaye che, tene anaMta jemAM hajAre putra ane patnIe thaI cukI che. pratyeka janmamAM A saMsArI saMbaMdhe palaTAtA rahe che. evI sthitimAM keNa kenI mAtA che ane koNa kone pitA che?' A sUtramAM eja vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke dhana, putra, parivAra Adi A saMsAramAM koI paNa prakAre zaraNabhUta (rakSA karavAne samartha) nathI. jyAre temAM Asakata banele jIva narakamAM jAya che, tyAre A kaI paNa vastu ke vyakita tenI rakSA karavAne samartha hotI nathI. gAthA 16 For Private And Personal Use Only
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir %3 sUtrakRtAGgasUtro narake patantaM prANinaM mAtApitRputrakalabadhanAdayo na rakSanti, ityuktam / tadeva punarvistareNa kathayati sUtrakAra:-'abhAgamitami' ityAdi / mUlam abhAgamitaMmi vA he ahavA ukkamite bhavaMtie / 8 9 10 11 12 13 , egassa gaI ya AgaI biumaMtA saraNaM na mannaI // 17 // chAyAabhyAgate vA duHkhe'thavotkrAnte bhavAntike / ekasya gatizcAgati,-vidvAn zaraNaM na manyate // 17 // anvayArtha:-- (vA) athavA (abbhAgamitaMmi) abhyAgate samAgate (duhe) duHkhe pUrvopAttAsAtAvedanIye sati ekAkI evAnubhavati duHkhamityarthaH / (ahavA) naraka meM par3ane vAle prANI ko mAtA pitA putra, kalA aura dhana Adi bacA nahIM sakate, yaha kahA jA cukA hai' yahI viSaya sUtrakAra vistAra se kahate hai - "abbhAgamitami" ityAdi / zabdArtha-'yA-vA' athavA 'abbhAgamitami duhe-abhyAgate duHkhe' duHkha Ane para asAtAvedanIya rUpa duHkha ke Ane para usako akelA hI bhogatA hai 'ahavA-- athavA' athavA 'ukkamine--utkrAnte' upakramake kAraNoM se Ayu ke nAza hone para 'bhatie--bhavAntike' athavA mRtyu upasthita hone para 'egassa-ekasya' akelA ko hI 'gaI ya--gatizca' jAnA 'AgaI ya--Agatizca' aura AnA hotA hai "viumaMtA--vidvAna' ataH vidvAn puruSa 'saraNaM--zaraNam' dhana Adi ko apanA zaraNa 'na mannaI-na manyate' nahIM mAnatA hai / / 17 / / narakamAM paDanAra jIvane, mAtA, pitA, putra, patnI, dhana, Adi koI paNa bacAvI zakatuM nathI, evuM pratipAdana AgalA sUtramAM karavAmAM AvyuM. have sUtrakAra eja vAtanuM vistArapUrva vana 42 cha- abhAgamita mityAdi hA-'vA-vA' mathavA 'abbhAgamita mi duhe-abhyAgate duHkhe duH5 mAvI 5 tyAre asAtAvahanIya kore gAne meso 4 logave cha 'ahavA-athavA' athavA 'ukamitta -utkrAnte' 54manA raNAyA mAyuSya nAza thAya tyAre 'bhavatie-bhAntike' 25thavA mRtyu upasthita thAya tyAre 'egassa-ekasya' sAne 4 'gaI ya-gatizca' 'AgaI ya-Agatizca mane sAva thAya che 'viumatA-vidvAn' yata: vidvAn 535 'saraNa-zaraNam' dhana vagerene pAtAnu 22 'na mannaI-na manyate' mAnato nathI // 17 // sU. 85 For Private And Personal Use Only
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 374samayArtha bodhinI TIkA pra. zru.a.2 u. 3 sAdhUnA parISahopasarga sahanopadezaH / athavA (ukkamite) utkrAnte utkramakAraNairutkrAnte svAyuSi (bhavatie) bhavAntike =maraNe vA samupasthite sati (egassa) ekasyaiva jIvasya (gaI ya) gatizca (AgaI ya) AgatizcAgamanaM ca (viumaMtA) vidvAn vivekI yathAvasthitasaMsArasvabhAvasya vettA (saraNaM) zaraNaM mAtApitRdhanAdInAmIpadapi (na mannaI) na manyate kutaH sarvAtmanA dhanAdibhyastrANamiti // 17 // TIkA'vA' athavA 'abbhAgamitami duhe' abhyAgate duHkhe pUrvasaMcitAsAta vedanIyodayena samAgate duHkhe, eka eva jIvastad duHkhamanubhavati / nahi tA mAtApitRputrakalanAdayaH kiMcidapi karta pArayanti, na jJAtivargeNa na vA dhanAdinA kizcit kriyate / taduktam-- ___ -anvayArthaduHkha ke A paDane para arthAt pUrvArjita asAtAvedanIya kA udaya hone para athavA upakrama ke kAraNoM dvArA Ayu kA nAza hone para jaba maraga upasthita hotA hai taba yaha jIva akelA hI gamana aura Agamana karatA hai / ataeva saMsAra ke yathArtha svarUpa kA jJAtA puruSa mAtA pitA Adi parivAra ko tathA dhana sampatti Adi ko apane lie zaraNa nahIM mAnatA // 17 // TIkArtha pUrvopArjita asAtAvedanIya karma ke udaya se duHkha Ane para jIva akelA hI use bhogatA hai / mAtA, pitA, putra, patnI Adi use bacAne ke lie kucha bhI nahIM kara sakate / isI prakAra na jJAtijana usakI rakSA kara pAte hai aura na dhanAdi hii| kahA bhI hai "sayaNassa vi majjhagao' ityAdi -suutraathtyAre duHkha AvI paDe che tyAre eTale ke pUrvopArjita asAtavedanIyane jyAre udaya thAya che tyAre, athavA upakamanA kAraNe dvArA Ayune kSaya thavAthI jyAre maraNa upasthita thAya che, tyAre A jIva eka ja gamana ane Agamana kare che. tethI saMsArane yathArtha svarUpane jANanAra puruSa mAtApitA Adi parivArane tathA dhana saMpatti Adine pitAnuM trANa karanAra (zaraNadAtA) mAnato nathI, che 17 -TI.tha pUrvopArjita asAtavedanIya karmane jyAre udaya thAya che, tyAre je dukha AvI paDe che, te ekalA jIve ja bhogavavuM paDe che. te duHkhamAMthI tene bacAvavAne mAtApitA Adi kaI paNa samartha nathI. e ja pramANe jJAtijane paNa tenI rakSA karI zakatA nathI For Private And Personal Use Only
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra sutrakRtAGgasUtre www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "yaNassa vi majhagao rogAbhihato kilissara ihego / sayaNo viya se rogaM, na viraMca neva nAse // 1 // 675 'havA' athavA 'ukamite' utkrAnte= utkramahetubhirAyuSo vinAze sati 'bhavatie' bhavAntike athavA maraNe prApte sati 'egassa gaI ya AgaI' ekasyaiva jIvasya gatyAgatI bhavataH, ataH 'viumaMtA' vidvAn puruSaH 'saraNaM na manaI ' vidvAna puruSo mAtApitR jJAtputra-kalA- dhanAdikaM zaraNaM na manyate, ISadapi zaraNaM na manyate, kiM punaH sarvarUpeNa trANaM tebhyo dhanAdibhyaH svasya rakSaNaM manyate taduktam " ekasya janmamaraNe, gatayazca zubhAzubhA bhavAvarte / tasmAdAkAlika hitamekenaivAtmanaH kAryam ||1|| iti / 'java jIva roga se pIDita hotA hai to svajanoM ke madhya meM sthita hone para bhI akelA hI duHkha kA anubhava karatA hai / svajana usake duHkha ko navA~Ta sakate haiM aura na naSTa kara sakate haiM / athavA jaba Ayu ke upakrama ke kAraNabhUta zastra Adi ke dvArA Ayu kA vinAza hotA hai aura maraNa kI prApti hotI hai to yaha jIva akelA hI jAtA AtA hai anya koI bhI usakA sAtha nahIM detA / ataeva jJAnavAn puruSa mAtA, pitA, jJAti, putra kalatra, dhana Adi ko apane lie leza mAtra bhI zaraNa nahIM samajhatA, pUrNarUpa se zaraNa samajhane kI to bAta hI dUra rahI kahA bhI hai - " ekasya janmamaraNe" ityAdi / 'yaha jIva akelA hI janmatA hai, akelA hI maratA hai aura isa bhavapravAha meM akelA hI zubha yA azubha gatiyoM meM jAtA hai / ataeva ise ekAkI For Private And Personal Use Only ane dhanAhi pazu tenI rakSA ukhAne samartha nathI. udhuM pazu che -- " sayaNassa vi majhagao" tyAhi "va nyAre rogagrasta thAya che, tyAre svanonI vaye rahevA chatAM paNa ekalA ja duHkhanuM vedana kare che. svajane tenA te duHkhamAM bhAga paNa paDAvI zakatA nathI ane tenA duHkhane naSTa paNa karI zakatA nathI." athavA AyunA upakramanA kAraNabhUta zastra Adi dvArA jyAre AyunA vinAza thAya che maraNanI prApti thAya che, tyAre A jIvane ekalA ja javuM paDe che, tyAre anya koi paNa vyaktine sAthe tene maLatA nathI. tethI jJAnI puruSa mAtA, pitA, putra, kalatra jJAtijano, dhana Adine peAtAne mATe saheja paNa zarabhUta mAnatA nathI. jo saheja paNa zarata mAnatA nathI, te sa MpUrNa, zUbhUta mAnavAnI tA vAta ja sa MbhavatI ? A jIva ekalA ja janme che, akalA ja mare che ane A bhavapravAhamAM ekalA
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - -- -- - -- 676 samathArtha bodhinI TIkA pra. . a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahoparaga sahanopadezaH "eko karei kammaM, phalamavi tassikkao samaNuDavaI / eko jAyai marai ya, paraloga ekkao jAI' // 2 // iti / ___anyatrApi uktamdhanAni bhUmau pazavazca goSThe, dArA gRhe bandhujanAH zmazAne / dehazcitAyAM paralokamArge, karmAnugo gacchati jIva ekaH ||1||gaa 17 // mUlamU--- savve sayakammakapiyA aviyatteNa duheNa pANiNe / hiMDati bhayAulA saDhA jAi-jarA-maraNehi'bhitA // 18 // hokara hI zAzvatika zreyara ke liye prayatna karanA cAhiye / kahA bhI hai --"ekko karei kamma" ityaadi| jIva akelA hI karma upArjana karatA hai, akelA hI usake phala kA anubhava karatA hai, akelA hI janmatA hai akelA hI maratA hai aura akelA hI paraloka meM jAtA hai| anyatra bhI kahA hai-,'dhanAni bhUmau pazavazvagoSThe ' ityAdi / 'dhana jamIna meM davA (gaDhA) raha jAtA hai, gAya bhaiMsa Adi pazu vADe meM banda raha jAte haiM, patnI ghara ke dvAra taka jAtI hai, bandhu bAndhava zmazAna taka sAtha dete haiM aura deha citA taka hI sAtha rahatI hai jaba jIva paraloka ke patha para prayAga karatA hai to inameM se koI bhI usakA sAtha nahIM detA / apane upArjita karma ke anusAra akelA jIva ko hI jAnA paDatA hai // 17 // ja zubha athavA azubha gatiomAM jAya che. tethI teNe ekAkI thaIne ja (mamatva bhAva ane rAgadveSane tyAga karIne ja) zAzvata kalyANa mATe prayatna karavo joIe hyu 55 cha 3 - 'pako karei kamma" tyAhi-075 meso 4 bhanupAna kare che. eka ja karmanA phaLanuM vedana kare che, eka ja janme che, ekale ja mare che ane ekale ja paralekamAM gamana kare che." anyatra 5 se adhucha 'dhanAni bhUmau pazavazca goSThe tyA 'vana bhInamA dATeluM ja rahI jAya che. gAya bheMsa Adi pazuo vADAmAM ja rahI jAya che, patnI gharanA bAraNa sudhI ja Ave che, baMdhubAMdhava smazAna sudhI ja sAtha de che, ane deha citA sudhI ja sAthe rahe che, jIva jyAre parakane mArge prayANa kare che, tyAre uparyukta vastumAMthI kaI paNa vastu jIvane sAtha detI nathI. pote upArjita karelA karma anusAra, jIvane ekalAne ja paralekamAM gamana karavuM paDe che ke gAthA 17 For Private And Personal Use Only
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra sutrakRtAGgasUtre www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 677 chAyA sarve svakarmakalpitA avyaktena duHkhena prANinaH / hiNDanti bhayAkulAH zaThA jaatijraamrnnairbhidutaaH|| 18 // anvayArtha -- ( savve pANiNo ) sarve sasthAvarAH prANino jIvAH, ( sayakamma kappiyA) svakakarmakalpitAH, svakRtena jJAnAvaraNIyAdinA karmaNA kalpitAH sUkSmavAdaraparyAptakAparyApta kai kendriyabhedena vyavasthitAH (aviyatteNa duheNa) avyaktena duHkhena aparisphuTena zUlAdyalakSitasvabhAvena vyaktena ca duHkhenA sAtAvedanIyasvabhAvena ( jA jarAmaraNehi) jAtijarAmaraNaiH jAti-janma jarA-varddhakyaM maraNaM - zarIratyAgaH, ebhi: (abhitA) abhitAH pIDitAH santaH (bhayAulA) bhayAkulAH (saDhA) zaThAH= zaThakarmakAritvAt ( hiMDe ti ) hiNDanti = paribhramati tattadyonau ghaTIyaMtranyAyeneti // 18 // zabdArtha - 'savve pANiNo sarve prANinaH ' saba sa sthAvara prANI 'sayakasmaka piyA - svakarmakalpitAH' apane apane karmoM se nAnA avasthAoM se yukta haiM 'aviyateNa duheNa - avyaktena duHkhena' aura saba avyakta--alakSita - duHkha se duHkhI hai ' jAijarAmaraNehiM - - jAtijarAmaraNaiH' janma- jarA vArddhakaya aura maraNa se 'abhidutA - abhidrutAH' pIDita 'bhayAulA - bhayAkulA : ' aura bhaya se Akula 'sahA -- zaThAH ' rAThajIva 'hiMDaMti--hiNDanti' bAra bAra saMsAra cakra meM bhramaNa karate haiN| 18 // anvayArtha sa aura sthAvara sabhI prANI apane dvArA upArjita jJAnAvaraNIya Adi karmoM se sUkSma bAdara, paryApta aparyApta ekendriya Adi ke bheda meM rahe huye avyakta tathA vyakta duHkha se evaM janma jarA maraNa ke dvArA pIDita hokara zaThatApUrNa karma karane ke kAraNa ghaTIyaMtra kI taraha bhramaNa karate haiM ||18 For Private And Personal Use Only zabdArtha- pANi- prANinaH ' adhA vasa sthAvara prANI 'sayakamma kappiyA - svakarma kalpitAH' potapotAnA methI ne prAranI vyavasthAbhothI yukta che. 'aviyate duhe - adhyaktena duHkhena bhane maghA 4 bhavyasta-akSita huyI duHkhI che 'jAija rAmaraNedi - jAtijarAmaraNaiH' manarA vArddhakSya mane bharathI 'abhiduttAabhidrutAH ' pIDita 'bhayAulA - bhayAkulAH' bhane layathI ANa sadA-rAThAH' halava 'hiDati - hiNDanti' vAraMvAra saMsAraya mAM bhrama 42 // 18 // sUtrA trasa, sthAvara Adi samasta jIvo potapeAtAnA dvArA upArjita jJAnAvaraNIya Adi ubhane araNe sUkSma, mahara, paryApta, aparyApta bheTendriya yAhi leho 3pe raDelA che. teo avyakata tathA vyakta duHkhathI ane janma, jarA ane maraNanA duHkhathI yukata che. zatA pUrNAMka ka karavAne kAraNe teo raheTanI jema saMsAramAM bhramaNa karatA rahe che. 185
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 678 samayArtha bodhinI TIkA pra. zru a. 2. u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH TIkA 'savve pANiNo, sarve prANinaH saMsAre vidyamAnAH ekendriyAdyArabhya paMcendriyaparyantA: / ' sayakammakapiyA' svakarmakalpitAH = svasaMpAditajJAnAravaNIyAdikarmaNA kalpitAH, sUkSmavAdaraparyAptA'paryApte kendriyAdibhedena sthitAH sarve 'aviyatteNa daheNa' avyaktena duHkhena= svakarmaNaiva sUkSmavAdara nigodasAdhAraNavanaspatyAdiSu avyaktaduHkhena alakSitena duHkhena vyaktena vA duHkhena yuktAH prANinaH dvIndriyAdayaH 'jAijarAmaraNehiM' jAtijarAmaraNaiH 'abhitA' abhidrutAH samanvitAH santaH / ' bhayAulA' bhayAkulAH 'sadA' zaThAH jIvAH azubhakarmakAriNaH 'hiMDaMti, hiNDanti = saMsAracakre ghaTIyaMtranyAyena paribhramanti // 18 // mUlam-- 2 7 4 6 iNameva khaNaM vijANiyA No sulabhaM bohiM ca AhiyaM I 8 7 11 10 13 12 evaM sahie' hipAsae Aha jiNo iNameva se sagA // 19 // chAyA imameva kSaNaM vijJAya no 'sulabhAM bodhiM ca AkhyAtAm / evaM sahito'dhipazyedAha jina idameva zeSakAH // 19 // TIkArtha- ekendriya se lekara paMcendriya paryanta saMsAra meM vidyamAna sabhI prANI apane kiye jJAnAvaraNIya Adi karmoM ke kAraNa sUkSma bAdara, paryApta' aparyApta ekendriya Adi bhedoM ke rUpa meM sthita haiN| sUkSmanigoda, bAdaranigoda evaM sAdhAraNa vanaspati Adi ke jIva avyakta duHkha se yukta haiM aura dvIndriya Adi prANI vyakta duHkha se duHkhI haiM / ye sabhI prANI janma jarA aura maraNa se pIDita haiM ataeva bhaya se vyAkula rahate haiM / azubha karma karane vAle ye jIva saMsAra cakra se bar3hI - yaMtra (arahara) kI bhAMti paribhramaNa karate rahate haiM || 18 || --TIartha - ekendriyathI lai ne paMcendriya paryantanA saghaLA jIveA potAnA dvArA upArjita karAyelAM jJAnAvaraNIya Adi karmIne kAraNe sUkSma, khAdara paryApta aparyApta, ekendriya Adi paryAyAmAM utpanna thAya che sUkSma niAda ane sAdhAraNa vanaspati ADhinA jIvA avyakata duHkhathI yukta che ane dvIndriya Adi prANIo vyakata duHkhathI yukata che te badhAM prANIe janma, jarA ane maraNanA duHkhathI pIDita che, ane te kAraNe tee bhayathI vyAkuLa rahe che. azubha karma karanArA A jIve sAMsAra cakramAM rahe'TanI jema pari bhramaNa kare che ! gAthA 18 5 For Private And Personal Use Only
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre 679 . anvayArtha (iNameva) imameva imaM dravyakSetrakAlabhAvalakSaNaM (khaNaM) kSaNam avasaraM, tathA (bohiM) bodhi samyaktvaM ca (No sulabha) no mulabhAm (Ahiya) AkhyAtAm sarvajJaiH, kathitAm (vijANiyA) vijJAya(sahie)sahitaH hitena jJAnadarzanacAritreNa yuktaH san (evaM) evamanena prakAreNa (ahipAsae) adhipazyet-vicArayedityarthaH (jiNe) jinaH RSabhadevaH (Aha) kathitavAn (sesagA) zeSakAH-anyepi (iNameva) idameva Ahuriti // 19 // . TIkA'iNameva, imameva 'khaNaM' kSaNam avasaram dravya-kSetra-kAla-bhAva svarUpamanukUlaM karmanirjarAkArakamavasaraM vijJAya avasarocitaM karttavyam, tathAhi-dravya zabdArtha-'iNameva-imameva' yahI 'khaNaM-kSaNam' avasara hai aisA tathA 'bohibodhim' samyaktva bhI 'No mulahaM-no sulabhAm' mulabha nahIM hai, aisA 'AhiyaMAkhyAtAm' sarvajJoM ne kahA hai aisA 'vijANiyA-vijJAya' jAnakara 'sahie-- sahitaH' jJAna darzana aura cAritra se yukta hokara 'evaM-evam' isa prakAra 'ahipAsae-adhipazyet' vicAra kare, 'jiNe--jina' zrI RSabha jinezvarane 'Aha-Aha' kahA hai 'sesagA-zeSakAH' aura zeSa tIrthakaroM ne bhI 'iNameva-idameva' yahI kathana kiyA hai // 19 // anvayArtha dravya, kSetra, kAla aura bhAvarUpa graha avasara, tathA sarvajJoM dvArA samyaktva mulabha nahIM hai ise jAnakara jJAnadarzana aura cAritra tapa se sampanna hokara isa prakAra vicAra kare / yaha RSama deva ne kahA hai aura anya tIrthakaroM ne bhI kahA hai / / 19 // zahAtha-iNameva-imameva' mA 'khaNa-kSaNam' avasara che tathA 'bohi-bodhim' sabhya5 5 No sulaha-no sulabhAm sutama nathI, se 'ahiya-AkhyAtAm' sarva zAmme sache se vijANiyA-vijJAya nIne 'sahie-sahitaH' jJAna zAna bhane yAsthiI yukta ne 'eka-evam' 2prAraM 'ahipAsae-adhipazyet' (kyA2 42 'jiNe-jinaH' zrI RSama ginezvare 'Aha-Aha cha 'selagA-zeSakAH' bhane zeSa tIrtha zo 55 'iNameva-idameva' 200 4thana thucha. // 18 // dravya kSetra, kALa ane bhAva rUpa A avasara tathA sarva dvArA kathita samyakatva sulabha nathI, evuM jANIne jJAnadarzana ane cAritrathI saMpanna bane, bhagavAna rASabhadeve paNa A pramANe kahyuM che ane anya tIrthakaree paNa A pramANe pharamAvyuM che. -sUtrAtha For Private And Personal Use Only
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 680 samayArtha bodhinI TIkA pra. zru a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadeza / jaMgamatva - paMcendriyatva sukulotpattimAnuSyalakSaNam kSetramadhyArya dezArdhaviMzatijanapadasvarUpam, kAlo'vasarpiNIcaturthArakAdiH dharmapratipattiyogyalakSaNaH, bhAvaca dharmazravaNatacchraddhAnacAritrAvaraNa karmakSayopazamAhitavira tipratipattyutsAhalakSaNastadevaMvidhaM kSaNam avasaram | 'bohiM No mulabha' bodhiM no sulabhAM samyaktvaM na sulabham / cintAmaNivad aprApyAm 'Ahiye' AkhyAtAm jinaiH pratipAditAM'viyANiyA ' vijJAya jinaiH samyagdarzanalakSaNA bodhiH na sulabhA ityavagamya tatprAptau yatnAtizayaH karaNIyaH / akRtakarmaNAM durlabhA vodhirbhavatIti bhAvaH / samupekSyAnyasya bodhasya cintAM kurvan mUlyazatenApi na labdhuM zakyate taduktam - "ladvelliyaM ca voTiM akareM to aNAgaye ca patto / anna dAI bahiM labsa kareNa molaNaM ||1|| TIkArtha " yaha dravya, kSetra, kAla aura bhAva avasara kamakI nirjarA ke liye anukUla haiM / isa avasara kI mahattA ko samajha kara ucita kartavya karanA cAhiye / sapana, paMcendriyatva aura manuSyatva Adi dravya, sAThe paccIsa Aryadeza rUpa kSetra, avasarpiNI kAla kA cauthA ArA Adi kAla dharma ko aMgIkAra karanerUpa bhAva, aura dharma kA zravaNa, dharma para zraddhAna, cAritrAvaraNa karma ( cAritramohanIya) ke kSaya yA upazama se prApta hona vAlI virati (saMyama) aura dharma meM parAkramarUpa utsAha, yaha saba anukUla avasara hai / isa avasara kI tathA cintAmaNi ke samAna samyagdarzana kI prApti saralatA se nahIM hotI / aisA tIrthakara bhagavAna ne pharmAyA hai / ise samajha kara Atmahita ke lie prayatna karanA cAhie | puNya karma nahIM karane TIkA karmonI nirjarAne mATe A dravya, kSetra, kALa ane bhAvarUpa anukULa avasara prApta thayA che. A avasaranI mahattA samajIne ucita bya karavA joie. trasa paryAya, paMcendriyava ane manuSyatva Adi dravyarUpa avasara maLyA che. A sADI pacIsa A deza rUpa kSetranI prApti thai che avasarpiNI kALanA cethA ArA Adi kALanI prApti thai che ane dhama agIkAra karavA rUpa bhAva dha'nuM zravaNa dhama para zraddhA, cAritrAvaraNa karma (cAritra mAhanIya) nA kSaya ane upazama vaDe prApta thanArI viti (sayama) ane dharmamAM parAkrama rUpa utsAha, A saghaLA anukULa avasare prApta thayA che A avasaranI tathA cintAmaNi samAna samyagdarzananI prApti saralatAthI thatI nathI. evu tIrtha kara bhagavAne pharamAvyu che A vAtane samajIne Atmatine mATe prayatna karavA joI e. puNyakarma nahI karanArane bedhinI prApti thavI durlabha che. kahyuM paNa che ke saUhita codu tyiAdi For Private And Personal Use Only
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre - chAyA labdhAM ca bodhimakurvan anAgatAM ca prArthayamAnaH / anya dattvA bodhi lapsyase katareNa mUlye neti // 1 // evaM jinoktAM bodhiM durlabhAM vijJAya, sarvadA jJAnaprApakadravyakSetrAdi na milati bodhirapi na sulabheti vicArya, 'sahie' sahita:-hitena samyagjJAnAdinA saMpannaH 'ahiSAsae' adhipazyet vicArayet / 'jiNo' jinaH AdinAthajinaH 'Aha' Aha kathitavAn anyairapi tIrthakarairidameva vastu upadiSTam , tatrAha 'sesakA' zeSakAH anyatIrthakarA api 'iNameva' idameva AdinAthena yat pratipAditaM tadeva kathitavantaH // 19 // bAloM ko punaH bodhi kI prApti honA kaThina hai / kahA bhI hai - "ladvelliyaM ca bohi" ityAdi 'jo puruSa prApta bodhi kA sadupayoga nahIM karatA arthAt usake anusAra atuSThAna nahIM karatA aura bhaviSyatkAlIna bodhi kI abhilASA rakhatA hai, arthAt yaha cAhatA hai ki bhaviSya meM mujhe punaH bodhi prApta ho, vaha dUsaroM ko bodhi dekara kyA mUlya cukA kara punaH bodhi prApta karegA? tAtparya yaha hai ki vartamAna meM prApta bodhi ke anusAra kArya karanA hI bhaviSya meM prApta hone vAlI vodhi kA mUlya cukAnA hai / jo aisA nahIM karatA use bhaviSya meM punaH bodhi prApta nahIM hotI / ___ataeva bodhi prApta karAne vAle dravya kSetra Adi kA tathA bodhi kA phira milanA sarala nahIM hai, aisA vicAra karake, samyagjJAnAdi se yukta hokara aisA soce ki AdinAtha bhagavAna ne aisA kahA hai aura anya tIrthaMkaroM kA je purUSa prApta thayela dhine sadupayoga karatA nathI eTale ke tenA anusAra anuSThAna karatuM nathI ane bhaviSyakAlIna bodhinI abhilASA rAkhe che, eTale ke bhaviSyamAM mane pharIthI bodhinI prApti thAya evI abhilASA seve che, te anyane bodhi daIne karyuM mUlya cukavIne punaH bodhinI prApti karaze? A kathananuM tAtparya e che ke vartamAnamAM bodhine sadupayoga kare eja bhaviSyamAM prApta thanArI bedhinuM mUlya cukavavA samAna che je puruSa evuM karato nathI tene punaH bodhi prApta thatI nathI tethI ja evuM kahyuM che ke bodhi prApta karAvanArA dravya, kSetra Adine tathA bedhinI prAptino avasara pharI prApta tha durlabha che. e vicAra karIne, samyajJAna AdithI yukata thaIne evuM vicAravuM joIe ke AdinAtha bhagavAne evuM ja kahyuM For Private And Personal Use Only
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - 682 samayArtha bodhinI TokA pra. zru. a. 2 u. 3 sAdhUnAM pIrabahopasarga sahanopadezaH, punaH sUtrakAra amumevArthamAha -- 'abhaviMsu' ityAdi / abhavisu purA vi bhikkhayo AesA vi bhavaMti subbyaa| eyAI guNAI Ahu te kAsavarasa aNudhammacAriNo // 20 // chAyA abhavan purApi bhikSavaH AgAminazca bhaviSyanti suvratAH / etAn guNAnAhuste kAzyapasya dharmA'nucAriNaH // 20 // anvayArthaH (bhikkhayo) he bhikSavaH (purA vi) pUrvakAlepi (abhavisu) abhUvana ye sarva jJAstIrthakarAH, tathA (AesA vi) AgAminazca (bhavati) bhaviSyanti (te) te sarve bhI yahI upadeza hai / arthAt jo AdinAtha bhagavAna ne pratipAdana kiyA hai, vahI zeSa tIrthaMkaroM ne bhI kahA hai // 19 // sUtrakAra punaH yahI kahate haiM "abhaviMsu" ityAdi / zabdArtha-'bhikkhayo--bhikSavaH' he sAdhuo ! 'purA vi--purApi pUrva kAlameM bhI 'abhaviMsu-abhUvana' jo sarvajJa ho cuke aura 'AesA vi--AgAminazca bhaviSyakAla meM 'bhavaMti-bhaviSyanti' jo hone vAle haiM 'te--te' ve 'suvyayA-suvratAH' munnata puruSo ne 'eyAI--etAn' inhIM 'guNAI--guNAn' guNoM ko 'Ahu--AhuH' mokSakA sAdhaka kahA hai, tathA 'kAsavassa-kAzyapasya' bhagavAna RSabhadeva athavA bhagavAn mahAvIra svAmI ke 'aNudhammacAriNo--anudharmacAriNaH' anuyAyI yoMne bhI yahI kahA hai // 20 // che ane anya tIrthakaroe paNa e ja upadeza Ape che eTale ke AdinAtha bhagavAne je pratipAdana karyuM che. eja bAkInA tIrthakaree paNa kahyuM che. A gAthA 19 sUtrA2 331 me pAta - 'abhivi sutyAzahAtha-'bhikkhayo-bhikSavaH saadhume| 'puga vi-purApi' pUrvamA 5 abhavi su. abhavan saya yureta cha bhane 'ApalAvi-AgAminazca bhaviSyamA bhavati-- bhaviSyanti' se thavAvANA cha tete te 'suvyayA--suvratAH' suvrata dhuSAra 'eyAi.. patAn' 2||gunnaaii-gunnaan' zuzAne 'Ahu--AhuH' bhAvanA sA sa tathA 'kAsavassa-kAzyapasya' gAn 5 mahe107 mathA bhAvAna bhAvIra svAmInA 'aNudhammacAriNo-anudharmacAriNaH' anuyAyImAge 55 2 pramANe . // 20 // For Private And Personal Use Only
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre 683 (suvyayA)sutratAH zobhanavratAH, (eyAI) etAn anaMtarakathitAn (guNAI) guNAn (Ahu) AhuH kathitavantaH, tathA (kAsavassa) kAzyapasya RSabhadevasya mahAvIrasya vA(aNudhammacAriNo) anuvarmacAriNaH sarvepi anucIrNadharmacAriNaH etAneva guNAn samyagjJAnadarzanacAritrAtmakAn mokSamArgamAhuriti // 20 // TIkA'bhikkhayo' he bhikSavaH! 'purA vi' purApi-pUrvakAle'pi ye tIrthakarA jAtAH tathA 'AesA vi' agre'pi ye bhaviSyatkAlepi 'bhavaMti' bhaviSyanti, 'te muccayA te muvratAH, samyagavratadhAriNo'bhUvana bhaviSyanti vartamAnepi santi mahAvidehApekSayA te sarve'pi 'eyAI guNAI Ahu' etAn guNAnAhuH-etAneva guNAn mokSakAraNatayA kathayanti / tathA 'kAsavassa aNudhammacAriNo' kAzyapasyAnudharmacAriNaH-*pabhasvA anvayAtha:he bhikSuo ! pUrvakAla meM bhI jo sarvajJa tIrthakara hue haiM tathA Age jo hoMge una sabhI zobhana vrata vAloM ne ina purvokta guNoM kA kathana kiyA hai aura jo kAzyapa arthAt bhagavAn Rpadeva yA mahAvIra ke anudharmacArIanugAmI haiM, una saba ne bhI samyagjJAna darzana cAritra aura tapa ko mokSamAge kahA hai // 20 // ___ -TIkArthahe bhikSuo ! atItakAla meM bhI jo tIrthakara hue haiM, tathA bhaviSyakAla meM jo tIrthakara hoMge, ve samIcIna vratoM ke dhAraka the, hoMge aura mahAvideha kSetra kI apekSA vartamAna kAla meM haiM / una sabhI ne inhIM guNoM ko mokSa kA -suutraathhe bhikSuo ! pUrvakALamAM je sarvajJo thaI gayAM che, ane bhaviSyamAM je sarvajJa tIrthakara thavAnA che, teo samIcIna vratanA dhAraka hatA ane haze. temaNe pUrvokta guNonuM ja pratipAdana karyuM che ane karaze, ane je kAzyapa (kAzyapa gotrIya mahA vIra) ane bhadevanA anugAmIo che. temaNe paNa samyagu jJAna darzana cAritra. ane tapane mokSamArga rUpa kahela che. ra01 - - he bhikSuo ! bhUtakALamAM je tIrthakara thaI gayA che, teo yogya vratanA dhAraka hatA. bhaviSyamAM je tIrthakare thaze teo paNa gya vratanA dhAraka haze. ane mahAvideha kSetramAM vartamAnakALe je tIrthaka vidyamAna che teo paNa yogya vratanA dhAraka che te saghaLA tIrthakaroe pUrvokata guNone ja mokSanA sAdhaka kahyA che ane kaheze. RSabhadeva bhagavAna ane mahAvIra prabhunA anuyAyIo paNa evuM ja pratipAdana kare che For Private And Personal Use Only
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 684 samayArtha bodhinI TIkA pra. zu. a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanaupadezaH for mahAvIrasvAmino vA ye anuyAyinaH, te'pi itthameva pratipAdayiSyanti, pratipAditavantazca pratipAdayaMti ca jJAnadarzanacAritratapAMsi mokSamArgatvamiti || 20 | pUrvoktaguNAnAM nAmadheyaM vadati sUtrakAraH - 'tiviheNa vi' ityAdi / mUlam - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 3 tiviheNa vipANa mA haNe Ayahie aNiyANasaMvuDe | 4 6 8 7 9 10 12 11 evaM siddhA anaMtaso saMpar3a je ya aNAgayAvare // 21 // chAyA trividhenApi prANAn mA hanyAdAtmahitA'nidAnasaMvRtaH evaM siddhA anantazaH saMprati ye cAnAgatA apare ||21|| kAraNa kahA hai aura kaheMge / jo RSabhadeva yA mahAvIra ke anuyAyI haiM, ve bhI aisA hI pratipAdana kareMge yA unhoMne aisA hI pratipAdana kiyA hai ki jJAna, darzana cAritra aura tapa hI mokSamArga hai // 20 // sUtrakAra aba una guNoM kA nAmollekha karate haiM - "tiviheNa vi" ityAdi / zabdArtha - 'tiviheNa vi - trividhenApi mana vacana aura kAya ina tInoM se 'pANa mA haNe -prANAn mA hanyAt' prANiyoM kA vadha nahIM karanA cAhiye 'Ayahie - AtmahitaH' apane hitameM pravRtta 'aNiyANa saMbuDe - anidAnasaMvRtaH svarga AdikI icchArahita tInaguptiyoM se gupta rahanA caahie| evaM- evam' isa prakAra 'anaMtaso - anaMtarA : ' ananta jIva 'siddhA - siddhA: ' siddha huve haiM tathA 'saMpa - saMprati' vartamAna kAlameM 'je ya avare aNAgayA- ye ca apare anAgatAH' aura bhaviSyakAla meM bhI dUsare anaMta jIva siddhiko prApta kareMge ||21|| ane karaze ke jJAna, darzana cAritra ane tapa rUpa trinA ja meAkSanI prApti karAvanAra hevAthI mekSamAga rUpa che. AgAthA 20nA have sUtrAra te guNono nAma sAthai nirdeza ure che- "tiviheNa vi" ityAdi zabdArtha - 'tiviheNa vi - trividhenApi bhana, vayana bhane aya mA trAyurthI 'pANa mAhaNe - prANAn mA hanyAt prANIyono vadha nA khole 'Ayahie - AtmahitaH' potAnA hitamA pravRtta 'aNiyANasa vuDe--anidAnasaM vRtaH' svarga vagerenI icchArahita traSu guptimothI gupta rahevu lekhe, 'eva pavam' yA are 'aNa' taso - anaMtazaH' manantazhva 'siddhA-siddhAH' siddha thayA che tathA 'saMpai-saMprati' vartamAnaaNamA 'je ya avare aNAgayA ye ca apare anAgatAH' bhane laviSyaaNamAM pazu jInna anaMta lava siddhine prApta karaze. 5 21 // For Private And Personal Use Only
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 68 sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:(tiviheNa vi) trividhenApi manovAkAyena (pANa mA haNe) prANAn mA hanyAt (Ayahie) AtmahitaH (aNiyANasaMvuDe) anidAnasaMvRtaH-anidAnaH svagAvAptyAdilakSaNanidAnarahitaH tathA indriyanAindriyamanovAkAyairvA saMvRtaH triguptiguptobhavedityarthaH, 'evaM' evamanena pUrvoktAnuSThAnAcaraNena(aNaMtasA) anantazaH (siddhA)siddhAH siddhi mokSa prAptAH / tathA (saMpai)saMprati-vartamAnakAle(je ya avare aNAgayA) the cApare anAgatAH, tepyanantazo jIvAH siddhiM yaasyntiiti||21|| TIkA 'tivihega vi trividhenApi-trividhena manovAkAyena kRtakAritAnumatirUpeNa vA'pi 'pANa mA haNe' prANAn-dazavidhaprANabhAjala sasthAvarAn mA hana mA hanyAt kIdRzaH sannityAha 'Ayahie' AtmahitaH Atmahite pravarttamAnaH / yo hi Atmahita -anvayArtha tInoM hI prakAra se arthAt mana vacana aura kAya se prANiyoM kI hiMsA nahIM karanA cAhie / tathA AtmA ke hita meM tatpara, svargamApti Adi kI icchArUpa nidAna se rahita aura indriya evaM mana se tathA mana vacana kAya se saMvarayukta hokara arthAt tInoM guptiyoM se gupta hokara ananta jIva siddhi ko prApta hue haiM, ho rahe haiM aura hoMge // 21 // __-TIkArthatIna prakAra se arthAt mana vacana kAya se aura kRtakArita anumodanA se daza prakAra ke prANoM ke dhAraka trasa yA sthAvara jIvoM kA hanana na kre| Atmahita meM pravRta rahe / jo AtmA ke hita kI icchA karatA hai, vaha mana vacana sUtrAtha traNe prakAre eTale ke mana, vacana ane kAyAthI prANIonI hiMsA karavI joIe nahIM tathA Atmahitane mATe tatpara rahevuM joIe. svarga prApti Adi rUpa nidAna (niyANu)thI rahita thavuM joIe. ini ane manane vaza rAkhavA joIe, mana, vacana ane kAyathI saMyukata thavuM joIe eTale ke mane gupta vacanagupta ane kAyagupta thavuM joIe A prakAre saMcama ArAdhanA karIne anaMta jI siddhi prApta karI cukyA che prApta kare che ane prApta karaze. ra1 ) -ttiitraNa prakAre eTale ke manathI, vacanathI ane kAyAthI, tathA kRta kArita ane anumadanA dvArA dasa prakAranA prANone dhAraNa karanArA trasa athavA sthAvara jenI hiMsA karavI joIe nahIM AtmahitamAM pravRtta rahevuM joIe jeo AmAnuM hita cAhatA For Private And Personal Use Only
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 686 bodhinI TIkA pra. a. a. u. 3 sAdhUnAM pariSahopasarga sahanopadezaH micchati, sa maneovAkkAyairjIvahiMsAM na kuryAt / etAvatA ahiMsAvatopadezaH kRtaH, idamupalakSaNaM sarveSA mahAvratAnAm asteyAdInAm etAni ahiMsAvatarakSaNe vATikArUpANi santi punazca 'aNiyANasabuDe' anidAnasaMvRtaH - nidAna - mAyAzalyanidAnazalya mithyAdarzanazalyarUpam, tadrahito'nidAnaH, tathA indriyaneoindriyamanervAkAyaiH saMvRtaH triguptiguptaH, evam-yatheoktaprakArakAnuSThAnena 'aNatsA' anantazaH aneke jIvAH bhUtakAle 'siddhA' siddhiM saMprAptA tathA 'saMpai je ya avare aNAgayA' saMprati varttamAnakAlikA mahAvidehe, ye cAnAgatA apare, vartamAnakAle ye vidyante, ye cA'nAgatakA lepi, ye jIvAH tespi yathoditadharmAnuSThAnAt siddhiM yAsyanti || 21 || dharmAsvAmI jaMbUsvAminaM prAha - ' evaM se udAhu' ityAdi / mUlam - 1 2 3 4 6 evaM se udAha aguttaranANI aNuttaradaMsI aNuttaraNApadaMsaNadhara For Private And Personal Use Only 6 < 9 10 11 12 arahA nAyaputte bhagavaM vesAlie viyAhie // tti vemi // 22 // kAya se jIvahiMsA na kare / isa kathana ke dvArA ahiMsA vrata kA upadeza kiyA gayA hai| yaha kathana ahiMsAvata kI rakSA ke lie vADake samAna asteya Adi anya samasta vratoM kA upalakSaNa hai / tathA nidAna nAmaka zalya se rahita ho, indriya no indriya tathA mana vacana kAya se saMvara yukta ho arthAt tIna guptiyoM se gukta ho / isa prakAra se AcaraNa karatA huA puruSa avazya siddhi prApta karatA hai / aisA karake ananta jIvoM ne siddhi prApta kI hai / vartamAna kAla meM mahAvideha kSetra meM jo Aja vidyamAna haiM aura bhaviSyakAla meM jo hoMga ve bhI pUrvokta dharma kA anuSThAna karake hI siddhi prApta kareMge || 21 // hoya temaNe mana, vacana ane kAyA vaDe jIvaDuMsA karavI joI e nahI kathana dvArA ahiMsA vratanA upadeza ApavAmAM Avye che. A kathana ahiMsAvratanI rakSAne mATe vADanA samAna asteya Adi samasta tenu paNa upalakSaka che. tathA sAdhue nidAna (niyA ) udhI zasyazrI rahita zratru lekhe bhane indriyo bhana, tathA mana, vacana ane kAyAthI savayukata thavuM joI e. eTale ke manazukhta, vacanagupta ane kALupta thavu joie. A prakAranuM AcaraNa karanAra puruSa avazya siddhi prApta kare che A prakAranA AcaraNa dvArA bhUtakALamAM anaMta jvAe siddhi prApta karI che, mahAvideha kSetramAM A prakAranu AcaraNa karIne vamAna kALe paNa aneka jIvo mukita prApta karI rahyA che ane aneka jIvA bhaviSyamAM paNa mukti prApta karaze AgAthA 215
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra sUtrakRtAGgasUtre www.kobatirth.org chAyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir evaM sa udAhRtavAnnanuttarajJAnyanuttaradarzI anuttarajJAnadarzanadharaH / arhana jJAtaputreo bhagavAn vaizAliko vyAkhyAtavAniti travImi ||22|| anvayArtha: (i) evamanena prakAreNa (se) saH - RSabhasvAmI (udAha) udAhRtavAn = kathitavAn (aNuttaranANI) anuttarajJAnI - kevalajJAnavAn (aNuttaradesI) anutaradarzI - kevaladarzI (aNutarANadaMsaNadhare) anuttarajJAnadarzanaghara :- sakalakarmakSayakArakaH ( nAyaputte) jJAtaputra: (arahA) arhan ( bhagavaM ) bhagavAna - varddhamAnasvAmI svAmI vA ( vaisA lie) vaizAlika:- vizAlAjananIjAto mahAvIraH, (viyAhie ) vyAkhyAtavAn / (tivemi) ityahaM tubhyaM bravImi kathayAmIti ||22|| 687 sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM - " evaM se udAhu" ityAdi / zabdArtha - ' evaM - evam' isa prakAra 'se- saH' RSabha svAmIne 'udAhuudAhRtavAn' kahA thA 'aNucaranANI - anuttara jJAnI' uttama jJAna vAle 'aNuttaradesI - anuttaradarzI' anuttara darzana vAle 'aNuttare nANadaMsaNadhare anuttarajJAnadarzanadharaH " uttama jJAna aura darzana ko dhAraNakarane vAle 'arahA - arhan' indrAdi devoM ke pUjya 'nAya pute - jJAtaputra: ' jJAtaputra 'bhagavaM - bhagavAn' aizvayadi guNavAle vardhamAna svAmIne 'vesAlie- vaizAlike' vizAlAnagarI meM viyAhie - vyAkhyAtavAn' kahA thA 'timi - iti bravImi' aisA maiM kahatA hai ||22|| - anvayArtha - isa prakAra una RSabhadeva ne kahA thA / anuttara jJAnI anuttaradarzI anuttara jJAna darzana ke dhAraka, samasta karmoM kA kSaya karane vAle, arhata jJAtaputra bhagavAna varddhamAna svAmI ne bhI vizAlA nagarI meM aisA hI kahA thA || 22 | For Private And Personal Use Only sudharmA svAbhI bhUsvAbhIne uDe che "evaM se udAhu" tyAdi " sAna zabdArtha' - 'eva - evam' mA praare 'se saH' RSala svAbhIye 'udAhu-udAhRtarAnaH dhu N tu 'aNuttaranANI - anuttarajJAnI' utama jJAnavANA 'aNuttarada sI - anuttaradarzI ' anuttara danavALA 'aNuttaranAda saNadhare-- anuttarajJAnadarzanadharaH uttama bhane darzanane dhAra uravAvANA 'arahA - arhana' ndri vagere hevAne pUjya 'nAyaputte jJAtaputraH jJAtaputra 'bhagavaM bhagavAna' maizvarya' vagere guNuvANA vardhamAna svAbhIye 'besAlievaizAlike' vizAlA nagarIbhAM viyAhipa - vyakhyAtavAn' uDela tu' 'ti bemi- iti bravImi ' evuM ja huM kahu chuM. // 22 // sUtrA RSabhadeva bhagavAne pUrvAkata mukitamArganuM pratipAdana karyuM hatuM. ane anuttarajJAnI anuttaradarzI anuttara jJAnadarzananA dhAraka, samasta karmono kSaya karanArA jJAtaputra vaizAlika ati bhagavAna vamAna svAmIe paNa evuM ja pratipAdana karyuM che rA
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 688 samayArtha bodhinI TIkA pra. zru. a. 2 u. 3 sAdhUnAM pariSadopasarga sahanopadezaH TIkA(evaM) evam-pUrvoktaprakAreNa 'se' saH-bhagavAn RSabhasvAmI baddhamAnasvAmI vA 'udAhu' udAhatavAn-kathitavAn , sa kathaMbhUtaH tatrAha-'anuttaraNANI anuttarajJAnI-anuttaraM-nAsti uttaraM pradhAnaM yasmAt tat kevalajJAnaM tayuktaH 'aNu ttaradaMsI' anuttaradarzI-sAmAnyajJAnaM darzanaM tadyuktaH 'aNucaraNANadaMsaNadhare' anuttarajJAnadarzanayordhArayitA-anuttare te jJAnadarzane tayAdharaH iti anuttarajJAna. darzanadharaH 'nAyaputte ' jJAtaputraH 'arahA' arhana-indrAdidevaH pUjyaH 'bhagavaM' bhagavAna aizvaryAdiguNasaMyuktaH / 'vesAlie' zAlika:-vizAlA trizalA, tato jAto vaizAlikaH, vizAlaM kulaM vA yasya, vizAlaM vacanaM yasya sa vaizAlikaH mahAvIraH 'viyAhie' vyAkhyAtavAn 'ttivemi, inibravImi--ityahaM bhavadbhayaH kthyaami||22|| iti zrIvizvavikhyAta-jagahallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApA lApakAvizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamardaka-zrI zAhacchatrapati kolhApurarAjapradatta 'jainAcArya' padabhUSita kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadhamadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM sUtrakRtAGgasUtrasya-samayAthevodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM vaitAlIyAkhyasya dvitIyAdhyayanasya tRtIyodezakaH samAptaH2-3 // samAptaM dvitiiyaa'dhyynm|| TIkArthapUrvokta prakAra se bhagavAn RSabhadeva yA baddhamAna svAmI ne kathana kiyA thA / vaha bhagavAn kisa prakAra ke the, so kahate hai jisase uttara arthAt baDha kara na ho use anuttara kahate hai / esA anuttara jJAna kevalajJAna hai / kevalajJAna jise prApta ho vaha 'anuttarajJAnI' kahalAtA hai| sAmanya dharmoM kA bodha darzana kahalAtA hai / jinakA darzana sarvazreSTha ho vaha 'anuttaradarzI hai / sarva zreSTha jJAna aura darzana ko dhAraNa karane vAle 'anuttarajJAnadazenadhara' kahe jAte haiM dA bhagavAna RSabhadeva tathA antima tIrthakara mahAvIre pUrvokata upadeza Ape che. te bhagavAna kevA hatA te have prakaTa karavAmAM Ave che. jenA karatAM uttama bIjI koI paNa vastu na hoya tene anuttara kahe che evuM anuttara jJAna kevaLajJAna gaNAya che. jemane kevaLajJAnanI prApti thaI hoya che temane anuttara jJAnI kahevAya che. sAmAnya dharmonA baMdhanuM nAma "darzana" che jemaNe sarvottama daze. nanI prApti karI hoya che. temane anuttaradazI kahe che sarvazreSTha jJAna ane darzanane dhAraNa karanArane "anuttarajJAnadarzanadhare kahevAmAM Ave che evAM anuttara jJAnadarzanadhara jJAta For Private And Personal Use Only
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasUtre 689 aise jJAtaputra arhan arthAt indrAdi devoM dvArA pUjya, bhagavAn arthAt aizvarya Adi guNoM se yukta, vaizAlika vizAlA arthAt trizalA mAtA se utpanna athavA vizAlakula tathA vacana vAle mahAvIra ne aisA kahA hai / sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM - he jambU jaisA maiMne bhagavAna ke mukha se sunA hai vaisA maiM tumheM kahatA hU~ ||22|| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI jainAcArya - jainadharma divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAGga' sUtra kI samayArthabodhinI vyAkhyA kA vaitAlIya nAma kA dUsare adhyayana kA tIsarA uddezaka samApta // 2- 3 // dUsarA adhyayana saMpUrNa || 22 || putra, anta (eTale ke indrAdi devA dvArA pUjanIya) bhagavAna (eTale ke aizvarya Adi guNAthI yukata) vaizAlika (vizAlA eTale trizalAmAtAnI kUkhe utpanna thayelA athavA vizALa kuLa ane vacanavALA) mahAvIra svAmIe evu kahyu che sudharmA svAmI jaNlRsvAmIne evu kahe che ke huM ja bu ! me' mahAvIra prabhunI samIpe jevu' sAMbhaLyu che evu ja tamane kahuM chuM gAthA 225 zrI jainAcArya jainadhama divAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAMga' sUtranI samayAdhinI vyAkhyAnA caitAlIya nAmanA bIjA adhyayananA trIjo uddezaka samApta // 2-3 // # dvitIya adhyayana samApta // Jie For Private And Personal Use Only
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only