Book Title: Prabandh Chintamani
Author(s): Merutungacharya, Durgashankar K Shastri
Publisher: Farbas Gujarati Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004860/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI phAba sa gujarAtI sabhA prasthAvali aMka 21 zrI merUtuMgAcAryaviracita - zrI praba dhaciMtAmaNinuM gujarAtI bhASAntara (aitihAsika TippaNIo, pariziSTA vagere sAthe ) bhASA-taratI , rA, rA, durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI vaiNavuM dhanano itihAsa, zaiva dhama no ItihAsa, purANavivecana, vagere prasthAnA lekhaka prakAzaka :-zrI phArbasa gujarAtI sabhAmuMmbaI rA, rA, aMbAbAlAla bu, jAnI, bI. e. sahAyaka ma'trI. mUlya rUA. 1-0-0 www jainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI phAsa gujarAtI sabhA granthAvadhi aMka 21 zrI merUtuMgAcArya viracita zrI prabaMdhaciMtAmaNinuM gujarAtI bhASAntara ( aitihAsika TippaNIo, pariziSTA vagere sAthe ) bhASAntarakartA, rA. rA. durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI vaiSNava dharmonA itihAsa, zaivadharmanA itihAsa, purANavivecana, vagere granthAnA lekhaka prakAzaka:-zrI phArbasa gujarAtI sabhA-muMbai rA. rA. aMbAlAla chu. jAnI, khI. e., sahAyaka maMtrI, Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvRtti 1 thI prata 750 vi. sa. 1991 I. sa. 1934 prakAzaka : rA. ra. aMbAlAla bulAkhIrAma jAnI, bI. e, sahAyaka maMtrI, zrI phArbasa gujarAtI sabhA. 365, zrI phArbasa gujarAtI sabhAmaMdira, kogresa hAusa leIna, lemIMgTana reDanI bAjumAM, muMbaI naM. 4. maLavAnuM ThekANuM mesarsa ena. ema. tripAThI ane kaMpanI bukaselarsa ane pablIzarsa, prInsesa sTrITa, muMbaI - 2. mudraNasthAnaH Aditya mudraNAlaya: rAyakhaDa reDa, amadAvAda mudraka: gajAnana vizvanAtha pAThaka. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakanA be bAla zrI phArbasa gujarAtI sabhAnA sAhityapracArane eka uddeza gujarAtanA itihAsane tema tenA saMzodhanane lagatA viSaya saMbaMdhI graMtha ane vyAkhyAne prasiddha karavo e che, prastuta graMtha prabaMdhaciMtAmaNi, gujarAtanA madhyakAlIna hindu-rAjaputayuganA ItihAsanAM prabaMdhAtmaka sAdhanomAM mahatvanuM sthAna dharAve che e sAdhanomAM prabaMdhaciMtAmaNi aitihAsika dRSTie khAsa mUlyavAna gaNAya che. gujarAtane cAvaDA vaMzI rAjA vanarAja, selaMkI vaMzI mULarAja, bhImadeva, karNa, siddharAja, kumArapALa, ane vAghelA vaMzI viradhavala e rAjAonA prabaMdha uparAMta, zakavato zAlIvAhana, paramAra vaMzI bhaja AdinA paNa prabaMdhe A graMthamAM nirUpAyelA che; e tenuM aitihAsika mahatta siddha kare che. va. zrI elekjhAnDara kinloka phArbasa sAhebe "rAsamALA"mAM upayoga sArU je aitihAsika sAdhane ekatrita karelAM, temAMnA saMskRta aitihAsika prabaMdhAdi sAhitya graMtha mULa tema ja, tenA anuvAde prakaTa karavAnuM zrI phArbasa gujarAta sabhAe TharAveluM che. e zreNImAM zrI rAjazekharasUrIpraNIta caturvizatiprabaMdha (mULa temaja anuvAda ) atyAra Agamaca prakaTa thaI cUkela che. zrI merUtuMgAcAryapraNIta prabaMdhacintAmaNi e bIjo graMtha che. A mULa saMskRta graMtha zrI durgAzaMkara kevaLarAma zAstrIjI pAse saMzodhAvI sabhAe prakaTa karela che. temane ja A anuvAda che. temaNe prastAvanAmAM sva. zAstrI zrI rAmacaMdra dInAnAthanA anuvAda karatAM prastuta anuvAdamAM zI viziSTatA che te darzAveluM che. Adhina vadi 8, vAra maMgaLa ) aMbAlAla bulAkhIrAma jAnI saM. 1990 tA. 30-10-34 ? muMbaI [ sahAyaka maMtrI, zrI phArbasa gujarAtI sabhA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI phArbasa gujarAtI sabhA-muMbaI zALA-pAThazALAone inAma mATe, tema pustakAlayanA saMgraha mATe aDadhI kimatanI geThavaNa zrI phA. gu. sabhAe, sarakArI, dezI rAjyanAM temaja myunIsIpala ane lakla beDenAM keLavaNI khAtAe, abhyAsa, vAMcana, tathA inAmo dvArA temaja temanI nizALanI tathA sArvajanika lAibrerIo gujarAtI sAhityane prasAra ochA kharce thaI zake te mATe potAnAM pustako (rAsamALA bhAga 1-2 sivAya) ahIM kismate, vecAtAM joI zake, evI anukUlatA karI che. rAsamALA bhAga 1-2 e saMsthAone 1. TakA kamIzanathI maLaze. A pustake ardha kismate levA heya, temaNe patravyavahAra kara. 1-2 rAsamALA (sacitra) 3 jI AvRtti bhAga 1-2 darekanuM mUlya rU. 5-8 4 mArkasa oralIasa enTonInasanA suvicAre mU. rU. 2 5-6 zrI phA. ba. gu. sabhA, hastalikhita pustakonI savistara nAmAvali, bhAga 1-2 ja. darekanuM mUrU. 2 7 gujarAtanAM aitihAsika sAdhana-bhAga 1-2. mU. rU. 1 8 rasakalela-strIjIvananAM gIta. mU. rU. 0-10 ha prabaMdhabatrIzI (kavizrI mAMDaNakRta) ane rAvaNamaMdarI saMvAda (kavi zrIdharakRta) TIkA sAthe. mU. rU. 01-0 10 prAcIna kAvyavinoda bhAga 1le-AkhyAne ane pa. mU. rU. 1 11 anavara-pArasI dharmatatvanuM vaidika dRSTie avalokana. mU. rU. 7-8 12 caturviMzatiprabandhaH pro. hIrAlAlena saMzodhitaH / mU. ru. 2-8 13 prabandhacintAmaNiH zAstrI durgAzaGkareNa saMzodhitaH / mU. ru. 1-8 14 zAktasaMpradAya-siddhA, gujarAtImAM tene pracAra. mU. 3. 1-8 15 gujarAtanA aitihAsika utkIrNa lekho -bhAga 1 lo, azekathI vAghelA vaMza paryakta. pAnAM royala cAra pejI 400 mu. rU. 4-8 16 mahAbhArata bhAga 1 -( gujarAtI prAcIna anuvAda) Adiparva, ane sabhAparva, mU. rU. 1-4 17 gujarAtanA keTalAka aitihAsika prasaMge ane vArtAoH sva. kavIzvara dalapatarAma mU. rU. 1-1ra-0 18 caturvizAtiprabaMdha-(gujarAtI anuvAda) mU. rU. 1 19 paMcadaMDa (vArtA) narapatikRta mU. rU. 0-1220 mahAbhArata bhAga 2 je (vanaparva nAkarakRta) mu. rU. 1 ra1 prabaMdhaciMtAmaNi (gujarAtI anuvAda) mU. rU. 1 22 rUpasundara kathA (chaMdobaddha gAra kAvya) mU. rU. 1-8-9 23 kRSNalIlA kAvya:-(saM. 1pa9) pATaNanA kAyastha kavi kezavarAme racele dizamaskaMdha, mU. 2. 1-8 mesarsa ena. ema. tripAThI enDa phAM, bukaselarsa enDa pablIzarsa, prInsesa sTrITa, muMbaI - 2 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA A prabaMdhaciMtAmaNi nAmanA grantha nAgendra gacchIya caMdraprabhaziSya merUtuMga sUrie, te pAte granthAnta kahe che tema vardhamAnapura( vaDhavANa )mAM vi. saM. 1361 mAM racyA che. A granthanI aitihAsika upacAgitA 85 varSa helAM ja rAsamALAnA kartA zrI. alekjhAnDara kinloka phArbasa sAhebanA dhyAnamAM kharAkhara AvI hatI. teeAe rAsamALAnA sAdhana tarIke pra-ciM-nI mULa prata meLavI, eTaluM ja nahi paNa tenuM aMgrejI bhASAntara i. sa. 1849mAM karI peAtAne hAthe noMdhapustakamAM lakhyuM ane pachI rAsamALAmAM ene chUTathI upayoga karyAM. emanI pachI muMbaI gejhaTIaramAM gUjarAtane itihAsa lakhavAmAM paM. bhagavAnalAla indrajIe paNa A granthanA pUrA upayAga karyo che. chatAM prabaMdhaciMtAmaNi nirbheLa ItihAsaneA grantha nathI, paNa prabaMdha che, e paNa e vidvAnAne pUrepUruM jANavAmAM hatuM. mahAkAvya rUpe aitihAsika rAjapurUSonA caritrazranthA lakhavAnI pati te| zrI hemacandrAcArya vhelAM ja A dezamAM prayalita thaI gaI hatI. ane e paddhatine anusarI zrI hemacandrAcArya ( vi. saM. 1145 thI 1226) paNa saMskRtamAM cAya ane prAkRtamAM kumArapAlacirata nAmanAM mahAkAvyo lakhyAM che. ane tenI pAchaLa cAlI, sAmezvara, arisi', khAlacaMdra, jinamaMDanaNa vageree paNa e dhATInAM kAvyA lakhyAM che. A mahAkAvyeAmAM nAyakanA pUrvajo viSe pazu kAMika lakheluM maLe che ane e rIte A granthAmAMthI itihAsane lagatI gheADI sAmagrI maLI Ave che. paNa prabaMdhaciMtAmaNi, ddayAzraya ke kItikaumudI jevuM mahAkAvya nathI. mahAkAvyamAM hAvuM joie te-caMdradaya sUryodayanuM varNana, RtuvarNana, kaeNlivarNana vagere kazuM ya prabaMdhaciMtAmaNimAM nathI. pra. ci. te vacce vacce subhASita mUkIne AkarSaka banAvelI tathA sAdI bhASAmAM lakhelI TuMkI TuMkI kathAone saMmaDa che. 1 zrI. phA`sa sAhebe pra. ci. nuM agrejI bhASAntara be neTAmAM lakhyuM haze, paNa temAMthI pra. ciM. nA trIjA, ceAthA ane pAMcamA prakAzanA bhASAntaravALI pAchalI noTa ja phArbasa sabhAnA saMgrahamAM jaLavAI rahI che. TeTAnIe 1902 mAM pra. cinuM aMgrejI bhASAMtara pAmyuM, tyAre ene A neTanI khabara heAya ema lAgatuM nathI, juo zrI, phA. gu. sabhAnAM hastalikhita pustakonI nAmAvali bhAga le pU. 321. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene lokamAM jaina dharmanA prabhAvaka sUrio, rAjAo, maMtrIo vagerenAM caritra lakhavAno rivAja pahelAMthI cAlyo Avato hato. paNa prabaMdhaciMtAmaNinA lekhakane lAgyuM ke jUnI vAraMvAra sAMbhaLelI kathAothI have lokanAM mana joIe tevAM prasanna thatAM nathI, eTale teNe "najIkanA samayamAM thaI gayelA purUSonAM vRtAnta' pasaMda karyo. ane sADA pAMca varSa sudhI bharapUra jAhojalAlImAM cAlIne, potAnA dekhatAM ja chinnabhinna thaI gayelA gUjarAtane rAjapUta rAjayanA itihAsamAMthI karelI pasaMdagI atyaMta lokapriya thavAno saMbhava teNe egya rIte ja mAnyA. jUnI praNAlIne vaza thaIne pra. ciM. nA pahelA prakAzamAM merUtuMge vikramaprabaMdha ane zAlIvAhanaprabaMdha, tathA pAMcamA prakIrNa prakAzamAM nAgArjunaprabaMdha, varAhamihiraprabaMdha, pusAraprabaMdha, govardhanapaprabaMdha, vagere jUnA prabaMdha TuMkAmAM ApyA che kharA, paNa graMthane meTe bhAge te gujarAtanA itihAsane lagatA prabaMdhothI ja bharyo che. prabaMdhaciMtAmaNinI viziSTatA-- dvayAzraya, kItikaumudI vagere gujarAtanA itihAsanA sAdhana tarIke vAparI zakAya evA bIjA graMtho sAthe sarakhAvatAM prabaMdhaciMtAmaNimAM etihAsika dRSTie khAsa mUlyavAna gaNAya evA traNa guNo dekhAya che? . (1) cAzraya vagere granthonA lekhakanuM dhyAna rUdrazailInAM mahAkAvyo lakhavA tarapha che, eTale atihAsika pAtronA caritranI ke te te pAtranA jIvanamAM banelA banAvenI jhAjhI vigato ApavA tarapha teonuM dhyAna nathI, jyAre prabaMdhaciMtAmaNinA lekhakanuM dhyAna lokaraMjana upara hevAthI teNe AgalA graMthe karatAM vadhAre vigate ApI che ? () pote dUra hovAne kAraNe ke pote lakhatA hatA tyAre gUjarAtanuM rAjapUta rAjya nAza pAmyuM hovAnA kAraNe game tema paNa emanA manamAM rAjyano dhAka nathI. eTale kathAzraya, kItikAmudI vageremAM gUjarAtanA rAjAnI hAra jevA prasaMganuM saheja sUcana paNa nathI tyAre prabaMdhaciMtAmaNimAM evAM varNana che. kumArapAlacarita, sukRta kIrtana vagere jevo AzrayadAtAnI prazastirUpa gratha prabaMdhaciMtAmaNi nathI, paNa pitAnA meTe bhAge jaina dharmAya 1 AmAM eka apavAda che. kAti kaumudI, sukRtasaMkIrtana jevA graMze mahAkAvya karatAM jaina maMtrInI prazastirUpa vadhAre che ane samakAlIna hevAthI vastupAla maMtrInAM satkarmonI teoe karelo nedha prabaMdhaciMtAmaNi karatAM vadhAre vistRta ane hakIkatane vadhAre anurUpa che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMDaLanAM manane raMjana karavA mATe lakhAyelo che. eTale AzrayadAtA nAkhuza thavAnI bIka ene nathI, tyAre zretAo nAkhuza na thAya evI vRtti che kharI ane svAbhAvika rIte heya ja. eTale gUjarAtI zretAonA garvane khaMDita na karavAnA hetuthI ke game tema paNa teNe gujarAtanuM ghasAtuM na lakhavAnI banatAM sudhI saMbhALa rAkhI che, eTaluM ja nahi paNa gUjarAtanuM gaurava vadhAravA mATe, ApaNane nirmAlya lAge evA prayatna paNa karyA che. (juo bhImabhejaprabaMdhanA aneka prasaMge). " (3) pra. ciM. pahelAMnA koI graMthamAM kAlAnukrama nathI. mULarAja vagere rAjAone vaMzAnukrama dayAzraya vageremAM che, paNa kAlAnukrama nathI; jyAre pra. ciM. mAM vi. saM. 802 mAM thayelI pATaNanI sthApanAthI AraMbhI vi. sa. 1277 mAM vastupAle tIrthayAtrA karI tyAM sudhInI vanarAja Adi pATaNanA rAjAonI gAdIe besavAnI tathA maraNanI tArikha ApI che. ane pAchaLanI tArikho merUtuMge ja vicArazreNImAM ApI che. A rIte gUjarAtanA itihAsanI kAlAnukrama jevI ati upayogI sAmagrI merUtuMge pUrI pADI che. ane jema jema utkIrNa lekho jevAM samakAlIna sAdhana merUtuMganAM kathanI kasoTI karavA mATe ApaNane maLatAM jAya che tema tema teNe ApelA kAlAnukramanI vizvasanIyatA puravAra thatI jAya che. eTaluM ja nahi paNa vikramArkaprabaMdha, bhartRhariprabaMdha, varAhamihiraprabaMdha, vagere jUnA prabaMdhane bAda karavAmAM Ave te phakta bhejaprabaMdhamAM mAgha, bANa, mayura vagere kavione bhojanA samayamAM mUkavAnI eNe je bhUla karI che ane e bhUla pitAnA samayanI daMtakathAne mAnI levAthI ja karI che, te zivAya bAkInAM nAmo teNe kahyAM che te samayanAM-kadAca jarAtarA AgaLa pAchaLa, paNa te samayanAM ja atihAsika nAmo che. DA. bulhare ghaNAM varSo pahelAM merUtuMgane A guNu pakaDa hatA. pra. ciM, ne mukhya AdhAra te zrata paraMparA. merUtuMganA potAnA zabdomAM sadagurUsaMpradAya ja che. chatAM merUtuMge enA vakhatamAM upalabhya lekhI sAdhanano upayoga karyo hovAno saMbhava che. hemaprazasti, mukita kumudacaMdra, kautikaumudI vagere graMthamAMthI kaleke nA utArA karyA che, e jotAM e granthane upayoga te karyo ja hovo joIe, paNa e uparAMta jene upAzrayanA bhaMDAromAM jALavI rAkhavAmAM AvelAM lakhANo uparathI ja jUnI tArikho merUtuMge ApI devI joIe. eTaluM ja nahi paNa jUdI jUdI daMtakathA tathA judAM judAM lakhANane cALI jevAne paNa A graMthakAre Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaDe prayAsa karyo che ema keTalIka vAra thAzraya vagerethI e jUdA paDe che, ane jUdA paDe che tyAM aitihAsika saMbhava enA pakSamAM hoya che. e uparathI tathA cAvaDA vaMzano kAlakrama vicAra zreNImAM pra. ciM. thI jUdo Apyo che, e uparathI jaNAya che. vaLI A merUtuMgasUrinA svabhAvamAM ja kadAca daMbha ocho haze ema lAge che. A badhA guNo sAthe je enAmAM etihAsika daSTi heta te keTale badho lAbha thAta! kAlAnukrama ApavAnI paddhati merUtuMgamAM navI ja che ane tenI pachInA lekhamAM e cAlu rahI che, e jotAM musalamAnI lekhakonA aitihAsika graMtha merUtuMganA jevA sAMbhaLavAmAM AvyA hoya, ema lAge che. paNa ethI AgaLa aitihAsika daSTi nathI ja khIlI. e jamAnAmAM ahIM koI hindumAM rahetI khIlI. ane e kAraNathI eka ja prabaMdhamAM banAvo kAlAnukramamAM nathI lakhyA paNa jema vAta yAda AvI tema lakhI nAMkhI che. dA. ta. siddharAjaprabaMdhamAM siddharAja saMbaMdhI ja badhuM lakhyuM che eTaluM kharuM paNa tenA jIvananA je banAve varNavyA che te kaI kramamAM nathI varNavyA paNa ADAavaLA game tema lakhI nAkhyA che. pra. ci. nA upara gaNAvelA guNane paDache (1) aitihAsika daSTine abhAva e eka te moTo doSa che ja; e sAthe nIcenA bIjA dezo paNa gaNAvI zakAya. (2) prabaMdhaciMtAmaNi lokakathAonA saMgraha jevo lokamanaraMjananA hetuthI lakhAyelo graMtha che eTale atizayokti dvArA cittaraMjana kare evI, lokamAM cAlu vahemanI piSaka heya evI ke mAtra navInatAthI ja AkarSaka evI, vArtA saMgrahavA tarapha kartAnuM lakSya rahyuM che. pariNAme aitihAsika upaganI aneka mahatvanI bAbatane pra. ciM. mAM patto ja lAgatuM nathI, jyAre gauNa ke nirmAlya bAbatonuM lAMbuM varNana maLe che. (3) prabhAvakayarita, sukRtasaMkIrtana, vagere graMthe sAthe sarakhAvatAM mukhya prasaMganuM varNana barAbara hovA chatAM pra. ciM. mAM vigatenI cokasAI nathI e dekhAI Ave che. (4) samagra graMtha bhASAmAM, vAkyaracanAmAM, avAMtara prabaMdhonI goThavaNamAM badhI rIte zithila racanAvALe che ane e hevAthI ja kadAca emAM prakSipta puSkaLa dAkhala thaI gayAM che. (5) sauthI moTo deSa-hAlanI taTastha daSTie deSa paNa je jaina zrotAo mATe e graMtha racAyo che tenI dRSTie moTo guNa haze-te saMpradAyadRSTi che. kharI vAta ema che ke prabaMdha ciMtAmaNi kevaLa lekanAM cittaraMjana mATe ane te paNa sarva lekanA cittaraMjana mATe nathI lakhAyo, paNa mukhyatve jaina samAjanA cittaraMjana Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe tathA temAM jainadharma tarapha rAga ane jainetara-brAhmaNa dharma tarapha Sano pracAra karavA mATe lakhAya che. ane e kAraNathI atizayoktivALI, camatkAravALI tathA brAhmaNadharmanA dveSathI prerAyelI ghaNI vAto pra, ciM. mAM maLe che. alabatta e kALe brAhmaNadhama ane jeno vacce tathA jainadharmanA ja zvetAMbara tathA digabara saMpradAyo vacce puSkaLa jhaghaDA thatA haze. AvI meMTenI gALAgALImAM jenonI brAhmaNadhamoe kaI kaI bAbatamAM nindA karatA haze ane brAhmaNadhamanI jano kaI kaI bAbatamAM nindA karatA haze te pra. ciM. mAMthI barAbara jovAnuM maLe che. sAmAnya rIte AvA guNadoSavALo hovA chatAM gujarAtanA itihAsanA sAdhana tarIke A grantha enI pahelAnA ke pAchaLanA keI paNa eka graMtha karatAM vadhAre mUlyavAna che, emAM saMdeha nathI. ane e uparAMta lokakathA tarIke paNa emAM ApelI kathAo manoraMjaka che eTaluM ja nahi paNa e vakhatanA lekamAnasanuM-e mAnasanA vahema, alpadarzitA, ajJAna vagerenuM sAruM pratibiMba emAM paDeluM dekhAya che. vikramAditya, sAtavAhana, vanarAja, mULarAja, muMja, bhoja, siddharAja, kumArapAla, hemacandra, vastupAla tejapAla vagerenAM A prabaMdhaciMtAmaNimAM ApelAM vRttAMtamAMthI jeTalAM itara prabaMdhomAM maLe che tenuM tulanAtmaka sUcana ane bIjo etihAsika sAdhanonI kaTIthI tapAsatAM e vRttAtemAMthI keTalo aMza etihAsika jaNAya che ane keTalo daMtakathA rUpa ja che e be ya bAbatane vicAra moTI nAnI pAdaTippaNIomAM tathA pariziSTamAM karyo che, eTale ahIM e viSayane sparzavAnI jarUra nathI rahetI. prabaMdhaciMtAmaNinuM A bhASAntara taiyAra karavAmAM mane sauthI vadhAre mahenata A etihAsika TippaNIo tathA pariziSTae ApI che, chatAM joIe tevI saMpUrNatA emAM lAvI zakayo nathI. kavacit zaratacUka paNa thaI haze. pra. ciM. nuM bhASAnetara pahelAM zAstrI rAmacaMdra dInAnAthe bahAra pADayuM hatuM. e bhASAntaranuM lakSya mULanI kathA bahArathI sudhArAvadhArA karIne paNa 1 rAjataraMgiNInI tele to pra. ciM. vagere koI grantha na Ave, paNa ene bAda karatAM e madhyakALanA sADA pAMca varSa jeTalA lAMbA gALAne datihAsa ukelavAmAM upaganuM pra. ciM. jevuM kaMI paNa pustaka hiMdustAnanA bIjA prAMtamAM maLyuM hoya evuM mArA jANavAmAM nathI. rAjapUtAnAmAM khyA che, te pra. ciM. pachI ghaNe vakhate lakhAyela che. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 rocaka tathA subAdha rUpamAM ApavA tarapha hatuM. vaLI e jamAnAnI bhASA ja Aje na cAle eTale mAre teA e bhASAntara nathI ja ema gaNIne, navuM ja bhASAntara lakhavuM paDayuM che. alabatta e jUnA gujarAtI bhASAntaranI tathA TaeNAnInA aMgrejI bhASAMtaranI madada meM AmAM jarUra lIdhI che, chatAM ana paribhASA barAbara na samajAvAthI ke mULanA pAThanI saMdigdhatAne pariNAme kyAMka khATA artha thayA hAya, evA saMbhava che. kAi sujJa vAMcanAranA dhyAnamAM evI bhUlo Ave te jaNAvavAnI kRpA karavI, jethI khIjI AvRtti vakhate sudhArA thai zake. zAstrI rAmacaMdra dInAnAthe, pAte prakaTa karelI pra. ci. nI AvRttine AdhAre bhASAntara karyuM hatuM jyAre meM saMpAdana karelI ane phArbasa gujarAtI sabhA graMthamALA naM. 14 mAM pragaTa thayelI mULa pustakanI AvRttinA AdhAra rAkhyA che. subhASitA leAkakathAmAM jema vacce duhA Ave che tema pra-ci-mAM subhASitA ApelAM che. A subhASitAne kharI rIte vRttAnta sAthe kaze| saMbaMdha nathI. amuka subhASita amuka mANuse kahyuM ema kaheluM DAya tyAre paNu e pramANe ja baneluM ema mAnavAnI jarUra nathI. kAraNa ke eka ja subhASita jUdA jUdA prabaMdhalekhakAe jUdA jUdA mANaseAnA meDhAmAM mUkela che. ahIM e ja dAkhalA ApuM chuM. vadhAre dAkhalAe TippaNIomAMthI maLaze. (1) mULa pR. 158 upara je 31mA kSAka che te kapa maMtrI maratI vakhate khele che evuM varNana pra. ciM. mAM che, jyAre jinamaMDana gaNinA kumArapAlaprabaMdhamAM kumArapAlanA meAMDhAmAM e zloka mUkayA che. ( pR. 115). (2) bheAjabhImaprabaMdhamAM je 61 me| zloka ( mULa pR. 63 ) che tenuM pUrvArdha samudramAM pANI nIce rahelA zivAlayanI bhIMta upara lakheluM hatuM ane uttarArdha bhAjanI sabhAmAM dhanapAle pUrUM karyuM evuM varNana A pra. ci. mAM, prabhAvakaritamAM tathA ratnamaMdira gaNinA bhAjaprabaMdhamAM che, jyAre khallAlanA bhAjaprabaMdhamAM mAchImArAe narmadAmAMthI upADI ANelA patharA upara pUrvArdha hatuM ane uttarArdha kAlidAsa kavie kahyuM e rIte varNana che. mULa zloka hanumannATakamAM che. ( jue pR. 88 Ti. 34, ) kharI vAta ema lAge che ke A subhASite tA mettuMga vagerenA samayamAM prasiddha hatAM, subhASitAli, zA dhara paddhati vagere subhASita Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahamAM, pra. ciM. mAM ApelAM ghaNAM kharAM subhASita maLI Ave che. ane e saMbadhI maLI zakayA teTalA ullekho mULa saMskRta pustakanI TippaNIomAM ApyA che. AmAMnA ghaNA ullekho te TonIe ApyA hatA. jenuM mULa huM nathI ApI zake temAMnAM paNa ghaNAMkharAM subhASita bahAranAM hevAne saMbhava mane lAge che. A subhASiteno samalokI gujarAtI anuvAda huM ApI zake, hota te sAhityanI daSTie A pustakanI kiMmata vadhAre gaNAta. paNa mArA mAM samazlokI anuvAda karavAnI zakti nathI, eTale sAdA gadyamAM bhASAntara karyuM che te vAMcanAra nabhAvI leze, evI AzA che. tA. 30-3-34 durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI azuddhi viSe. pU. 62, 96 vageremAM keTaleka ThekANe samakalina e rIte zabda chapAyo che, paNa samakAlIna joIe. pR. 109 mAM paM. 8 le. 9 ne badale le. 18 joIe tathA e ja pRSTa upara paM. 13 mAM bhIme ne badale kaNe joIe. vaLI e ja pRSTa upara chellA peregrAphanuM paheluM vAkaya nIce pramANe sudhArIne vAMcavuM:- DAhala eTale pazcima cedI deza jenI rAjadhAnI jabalapura pAse tripuramAM hatI, tene haidyarAjA' bIjuM pR. 225, 230 vageremAM keTale ThekANe valabhI chapAyuM che te bhUla che, kharI rIte badhe valabhI ja joIe. A sivAya bIjI paNa joDaNI, vagerenI cheDI azuddhio che, paNa sujJa vAMcanAra pitAnI meLe sudhArI leze, evI AzA che. 1. keTalIka lokakathAonI bAbatamAM AvI ja vastusthiti che, TappaNIomAM e bAbatanI paNa seMdha karI che. ahIM te eka dAkhalo basa che. ikSurasaprabaMdha nAmane eka prabaMdha pra. ciM. nI amuka pratamAM vikrama prabaMdhamAM Avyo che ane bhejaprabaMdhamAM maLe che, (juo pR. 15 Ti. tathA pU. 100) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA viSaya prathama prakAzaH vanarAjAdi prabaMdha 25thI 61 vikramArka prabaMdha kAlidAsanI utpattine prabaMdha suvarNapurUSanI siddhi vikramAdityanA sarvane prabaMdha sarvaparIkSAno prabaMdha parakAyApravezavidyAno prabaMdha siddhasenasUri garvaparihAra ane vikramanuM svargagamana pariziSTa , kA, zAlivAhanaprabaMdha pariziSTa che. zIlavata viSe bhUyarAja prabaMdha vanarAjadicApotkaTavaMza cAvaDAvaMzanI vaMzAvaLI-pariziSTa (8) mULarAjaprabaMdha lAkhAnI utpatti tathA maraNano prabaMdha mULarAjanA anuyAyIo muMjarAja prabaMdha pariziSTa (1) prakAza bIjo bheja ane bhImanA prabaMdho 64 thI 109 bhojanA dAnapraba DAmaranI caturatA bhejane rAdhAvedha dhArAnagara bheje vasAvyuM A 5 ke 8 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 17 8 92 94 kulacandraprabaMdha bhImanuM chupA veze bhejasabhAmAM javuM mAghakaviprabaMdha dhanapAlaprabaMdha muktino mArga sItA-vijayA prabaMdha mayUra kavi ane bANu kavi mAnatuMgAcAryane prabaMdha gujarAtInI caturatA anityatA lokacatuSTaya prabaMdha bIjapUraka prabaMdha 'ekabhavya nathI' prabaMdha ikSurasaprabaMdha azvavAra prabaMdha gopagRhiNI prabaMdha DAhalanA karNane prabaMdha bhejanuM maraNa bheja-bhIma prabaMdhanuM pariziSTa 100 101 102 12 105 107 112 116 117 prakAza trIje siddharAja prabaMdha 110 thI 162 mULarAja kumArane prabaMdha karNa rAjA sAthe mIlanadevInAM lagna siddharAjano janma ane karNa rAjAne ata madanapAlanuM durvartana lIlAghane prabaMdha udayanamaMtrI maMtrI sAtUne dharmadraDhatA prabaMdha mInaLadevInI somanAthayAtrA siddharAjanI mALavA upara caDhAI hemacaMdrano meLApa siddharAjano aNahilapurapraveza 117 118 119 121 127 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uma vyAkaraNanI racanA rUdramahAlayanuM maMdira jainamaMdira upara dhajA caDAvavAnI baMdhI sahasraliMga sarAvara ane tenI prazasti sAraTha upara siddharAjanI caDAI kheMgAra ane tenI rANI saMbaMdhI pariziSTa raivatakAdvAra prabaMdha siddharAje karelI zetruMjAnI yAtrA devasUri prabaMdha sAha AbhaDa prabaMdha sarvadarzanamAnyatA prabaMdha caNA vecanAra vANIAnA prabaMdha SoDazalakSa prabaMdha vArAhIya jIca prabaMdha uMjhA gAmanA gAmaDIAnA prabaMdha mAMgUjhAlA prabaMdha svecchAganiSedha prAdha kAlApurarAja prabaMdha kautukI sIlaNu jayacaMdra rAjA sAthe gUrjara pradhAnanA savAlajavAba pApaTa prabaMdha sAnta maMtrI prabaMdha vakarma prabaMdha 14 zy siddharAjanI prazaMsAnA kleka siddharAja viSe pariziSTa prakAza gAthA : kumArapAla prama%0 163 thI 221 kumArapAlanA janma siddharAjanI bIke kumArapAlanI nAsabhAga kumArapAlanA rAjyAbhiSeka vAheDa kumAra prabaMdha 127 130 131 132 134 135 138 138 140 149 150 151 1para 152 153 154 155 156 157 158 159 159 160 160 161 163 164 166 18 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 171 173 176 17, 183 185 186 19 0 191 181 19ra 19ra AzcaryakAraka salAka prabaMdha AMbaDa prabaMdha hemacandra ane kumArapAla semezvaranA maMdirane jarNoddhAra somanAthanI yAtrA zatruMjayoddhAra rAjapitAmaha AmraTane prabaMdha vicAcaturmukha kumArapAla prabaMdha haraDai prabaMdha urvazI prabaMdha udayacaMdra prabaMdha abhakSyabhakSaNa prAyazcitta cUkAvihAra prabaMdha prabhudIkSAvasahikAno uddhAra bRhaspati gaMDane pharI adhikAra ApavAno prabaMdha Aliga prabaMdha vAmarAzi prabaMdha seraThanA be cAraNone prabaMdha tIrthayAtrAprabaMdha rAjadharaTTa cAhaDa prabaMdha lavaNaprasAdanA janmano prabaMdha hemAcAryanuM maraNa kumArapAlanuM maraNa zrI ajayadeva kapada prabaMdha rAmacaMdra prabaMdha AdmabhaTa prabaMdha bAla mUlarAja bhImadeva bIje lavaNaprasAda ane viradhavala vastupAla maMtrInI janmakathA vastupAlanI tIrthayAtrAno prabaMdha 193 193 194 195 197 198 200 201 201 201 202 203 204 205 207 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMbhAtanA sayada sAthe yuddha maMtrInAM dAnatI stuti anupamAnI stuti pAMca gAmanI laDAI vIradhavalanuM maraNa vastupAlanuM maraNu prakAza pAMcamA paracuraNa prabaMdho 222 thI 264 vikramArka pAtra parIkSA prabaMdha nande prabaMdha maLavAdi prabaMdha zIlAditya rAjAnI utpattinA, TaMkanI utpattineA tathA valabhInA nAzanA prabaMdha zrI puMjarAjA ane zrI mAtAnA prabaMdha gAvardhananRpa prabaMdha puNyasAra prabaMdha kamasAra prabaMdha lakSmaNusena umApatidharA prabaMdha jayacaMdra prabaMdha jagadeva, paramardIrAjA ane pRthvIrAjanA prabaMdha kAMkaNAtpatti prabaMdha varAhamihira prabaMdha zrI nAgArjunanI utpatti ane staMbhanaka tIrthovatAranA prabaMdha bhatRhari utpatti prabaMdha vaidya vAgbhaTa prabaMdha kSetrAdhipationI utpattinA prabaMdha vAsanA prabaMdha kRpANikA prabaMdha vItarAga pUjAne dhanada prabaMdha 212 216 218 219 220 221 223 223 23 225 230 234 234 235 236 29 242 242 250 253 256 258 260 261 261 262 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI phArbasa gujarAtI sabhA-muMbaI zALA-pAThazALAone InAma mATe tene pustakAlayonA saMgraha mATe aDadhI kismatanI goThavaNa sAhityapracArane uttejananI yojanA zrI phArbasa gujarAtI sabhAe muMbaI IlAkAnAM, sarakArI, dezI rAjyanAM temaja myunipAlITIo ane lekala benAM keLavaNI khAtAMomAM abhyAsa tathA vAcanaprasAra dvArA tathA vidyArthIone apAtAM inAmo dvArA, tema ja temanA hastakanI nizAnI tathA sArvajanika lAIrIo ane pustakAlayomAM gujarAtI sAhityane prasAra baheLA pramANa mAM sahelAIthI ochA kharce thaI zake te mATe pitAnI mAlIkInAM nIce jaNAvelAM, daza sudhInA AMkavALAM pustake (rAsamALA bhAga 1-2 sivAya) adha kimmate upalI saMsthAone vecAtAM laI zakavAnI anukulatA karI ApavAne eka janA karI che. rAsamALA bhAga 1-2 A saMsthAone 1ra TakAmAM kamIzanathI vecAtI ApavA TharAvyuM che. A yojanAno lAbha levA te te keLavaNI khAtAM ane saMsthAo prerAya te mATe potAnI mAlIkInAM pustaka paricaya taiyAra karI prakaTa karela che, jene te joIne heya tene maMgAvyethI maphata mokalavAmAM Avaze. A pustaka aDadhI kiMmmate vecAtA levA IcchatI saMsthAe nIcene saranAme patravyavahAra kare. rA. ra, aMbAlAla bulAkhIrAma jAnI, bI. e. 35, zrI phArbasa gujarAtI sabhAmaMdira lemIMTana roDanI bAjumAM, koMgresa sTrITa, muMbaI - 4 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI phArbasa gujarAtI sabhAnI mAlIkInAM pustake 19 1-2 rAsamALA (sacitra) vatIya AvRtti, bhAga 1 le, tathA bIje racanAra sva. zrI. elekajhAnDara kinloka phArbasa. bhASAntarakAra, ane temAM vividha viSayonI TippaNIo tathA pariziSTa janAra di. ba, raNachoDabhAI udayarAma dave. darekanuM mUlya 5-8 3. phArbasa jIvanacarita-racanAra, sva. manaHsukharAma sUryarAma tripAThI je. pI. mUlya 0-8-0 (hAla aprApya). 4 mArkasa orelIasa enI nasanA suvicAre-bhASAntarakAra, sva. IDaranareza, sara kezarIsiMhajI, upodudhAta lakhanAra ane saMskRta subhASita ane tattvajJAnanAM samAna vacane noMdhanAra rA. ra. nagInadAsa purUSottamadAsa saMghavI, mUlya rUA. 29-0 pa-6 zrI, pha.gu. sabhAnAM pustakenI savistara nAmAvali bhA. 1 le, 2 je. (1-50, ane 51 thI 150 pustakonI yAdI) taiyAra karanAra rA. . aMbAlAla bulAkhIrAma jAnI, bI. e. darekanuM mUlya rU. 2-0-0 (6-1) zrI phArbasa gujarAtI sabhAnAM ha, pustakonI saMkSipta yAdI, taiyAra karanAra rA. ra. aMbAlAla bulAkhIrAma jAnI, bI. e. 7 gujarAtanAM aitihAsika sAdhane bhAga 1-2 (sAthe bhegA) gaDha, vaMzAvaLIo, zahere, vagere saMbaMdhI hakIkatenAM lakhANa. sabhA pAsenAM sAdhanane AdhAre taiyAra karanAra rA. narmadAzaMkara vallabhajI dvivedI, mUlya rUA. 1-9 8 rasikalola : bALAoe gAvAnAM strIjIvananAM pracalita gIte. saMpAdika rA. rA. chaganalAla vi. rAvaLa rUA. 7-10 9 prabodhabatrIzI (kavi baMdhArA mAMDaNakRta) ane rAvaNama derI saMvAda (kavi zrIdharakRta) baneya jUnA gujarAtInA graMtha-TIkA sAthe. saMzodhaka sva, rA. maNilAla ba. vyAsa, TIkA tathA upaghAtanA lekhaka . rA. zaMkaraprasAda chaganalAla rAvaLa, mUlya rUA. 0-12-0 10 prAcIna kAvyavinoda bhAga 1 le-prAcIna AkhyAne ane pada, nAkara Adi kavionA gra, (bhASA kaMIka arvAcIna gujarAtI jevI) saMpAdaka 2. rA. chaganalAla vi. rAvaLa mUlya rUA. 1-0-0 11 ahunavara-e nAmane sajanane maMtra, pArasI dharmatatvanuM vaidika draSTie avalokana. vivecaka ra. 2. mAnazaMkara pitAMbaradAsa mahetA mUlya 0-8-0 22 catudhirAtizAkhyo jAnavarabratiSa-rashisstten samalaGakRtaH saMzodhitazca ema. e. ityupapadadhAriNA horDhAra mUkyuM che. 2-8-0 zarU gharaviratAma-- zrI. bAvArthavita: rANI durgAzaMkareNa saMzodhitaH mUlyaM 1-8-0 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 14 zAtasa`pradAya-siddhAntA, gujarAtImAM tenA pracAra ane gujarAtI sAhitya upara asara kAdi ane hArda satanAM e zrIcakro sAthe le. di a nadAza kara devarA kara mahetA, bI. e. mUlya 1-8-0 15 gujarAtanA aitihAsika utkINa lekheA-bhAga le. mahArAna aze!kanA prAcIna yugathI mAMDI chellA gujarAtI vAdhelA vAnI samApti pantanA gurjara vaza paoNnta geAThavI, sodhI, TIkA ane pAdanoMdhA sAthe taiyAra karanAra rA. rA. girajAzaMkara vallubha AcArya ema, e. kyureTara, prInsa epha velsa myujhIama-muMbaI mUlya rUA. 4-8-0 16 mahAbhArata-bhAga 1 leA. prAcIna gujarAtI anuvAda, raikavi ridAsakRta Adipa ane nAgarakavi viSNudAsaracita sabhApa. sapAdaka ane soAdhaka rA, rA, kezavarAma kAzIrAma zAstrIjI, mAMgaroLa rUA. 1-4-0 17 gujarAtanA keTalAeka aitihAsika prasaMgo, tathA vArtAo va!, gujarAtI rAsamALA. saMgraha karanAra ane lakhanAra sva. kavIzvara dalapa tarAma DAhyAmAI, prakArAka rA. rA. aMbAlAla yu. jAnI khI. e. mUlya 0-12-0 18 catuvikRtiprabaMdha-zrIrAjazekharasUrie racele, gujarAtI anu vAda anuvAdaka che. hIrAlAla rasikalAla kApaDIyA ema. e. mUlya rUA. 1-0-0 19 5'cakra'Da-narapatikRta (sa. 1545) saMzeAdhaka rA ra!. za`karaprasAda chaganalAla rAvaLa mUlya rUA. 7-12-0 maLavAnuM ThekANuM: mesasa ena. ema. tripAThI enDa kuM. bukaselasa enDa pablIzasa prInsesa sTrITa-muMbaI na. 2 2 sabhAnA pAritASikathI prasiddha granthA 7. (1) meTaralIMkanA tibadhA (bhASAntara) rA. rA. dhanasukhalAla ha. mahetA. (2) vaiSNavadharmanA sakSipta itihAsa- rA.rA, durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI ( aprApya: dvitIya AvRtti sazeAdhAvI zrI. . gu. sabhA taraphathI taiyAra karAvAya che. ) (3) zaivamatane sakSisa itihAsa-rA. rA. durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI, ( dvitIya AvRtti sa zeAdhAvI zrI. phA. gu. sabhA taraphathI taiyAra karAvAya che. ) (4) deha, jIva ane AtmAnI vaijJAnika mImAMsA (bhASAntara )---- rA, rA, premazaMkara nAraNajI dave (5) leDa` moralIkRta kArAmisa (bhASAntara) satyAgrahanI maryAdA rA. rA. mahAdeva harabhAi dezAi, bI. e. elaela. bI, mUlya rUA. 1-0-0 3 sanAnA AzrayathI prasiddha graMtho 7 (5) na kAya karava. kavi narmadAza'kara lAlazaMkara dave, (2) " bhaktakavi zrI dayArAmanuM jIvanacaritra"-le. rA, zaMkaraprasAda chaganalAla rAvaLa, prakArAka rA. rA. nAradAsa paramAna dadAsa DabhAIvALA (7-4) kAThiyAvADanuM kaMThastha sAhitya, bhAga 1 lA tathA 2 jo ( prAcIna saMgrahA )-rA, rA. harageAvinda premazakara trivedI mahuvA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) abhimanyu AkhyAna-jana tApIta (2. saM. 1785), rA. . maMjulAla raNachoDalAla majamudAra, bI. e. elaela. bI, vaDodarA (6) saMyuktAkhyAna ( kAvya ] rA. . gajendrazaMkara lAlazaMkara paDayA. ema. e. surata (7) zrI kRSNalIlAkAvya-nireidhalIlA- dazama skaMdha (bhAgavata) saMzodhaka ane prakAzaka rA. rA. aMbAlAla bulAkhIrAma jAnI, bI. e; . rA. naTavara lAla IcchArAma dezAi bI. e. ne bhAgavatasvarUpadazI marmagAmI nivedana sAthe, mUlya rUA. 1-8-0 (sacitra) 4 mudraNAlayamAM 7 (1) rUtama bahAdurane pavADo (zAmaLa) rA. . aMbAlAla bu. jAnI, bI. e. (2) . 2. narasiMharAva bheLAnAtha diveTIyAnAM "phAilojIkala lekacarsa " bhAga 1 lAnuM bhASAMtara (sacitra)-rA. 2. rAmaprasAda premazaMkara bakSI, bI. e. (3) prabaMdhaciMtAmaNimerUtuMgAcArya kRta gujarAtI anuvAda. taiyAra karanAra rA, rA. durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI. (4) mahAbhArata gujarAtI-bhAga 2 je vaizyakavi nAkararagita AraNyaka parva, saMzodhaka ra, rA. kezavarAma kAzIrAma zAstrI, mAMgaroLa * (5) rUpasuMdarakathA-( baddha kAvya prAcIna ) saMzodhaka . rA. bhegIlAla jayacaMda sAMDesarA. | (6) gujarAtanA aitihAsika utkIrNa lekhe bhAga 2 : prAcIna cakravatI azoka yugathI mAMDI vAghelA vaMza sudhInA tAmralekhe ane zilAlekha goThavaNa taiyAra karanAra rA. rA. girajAzaMkara vallabhajI AcArya, ema. e. (7) madhusUdana vyAsakRta hasAvatInI vArtA-saM. 1654 (prAcIna ) saMzodhaka rA. rA. zaMkaraprasAda chaganalAla rAvaLa. pa taiyAra thatA 5 (1) rAsamALAnI pUraNikA-di. ba. raNachoDabhAI udayarAma davee saMgrahIta, goThavI lakhanAra re. re, girajAzaMkara vallabhajI AcArya ema. e. (2) "pukimaNI velI"(prAcIna) taiyAra karanAra rA. naTavaralAla IcchArAma desAI bI. e. (3-4) zaivadharma ane viSNudharma-tenA siddhAnta, gujarAtamAM pracAra ane gujarAtI sAhitya upara tenI asara, saMzodhita paripata dvitIya AvRtti kartA rA. ra. durgAzaMkara kevaLarAma zAstro. (5) mahAbhArata-gujarAtI bhAga 3 : virATaparva vagere saMzodhaka rA. rA, kezavarAma kAzIrAma zAstrI. mAMgaroLa, Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNi prakAza pahele 7% zrI ne namaskAra, zrI mahAvIrane namaskAra. jenI bhAratIne cAra mukha hovAthI tenAM cAra dvArA yogya che te zrI nAbhirAjAnA putra, paramapadamAM rahelA ane saMsArane aMta karanAra AditIthiMkara zrI RbabhadevajI (tamAruM) rakSaNa karo. je gurUne hAthe patharA jevA mANasane gALI nAkhe che te kaLAyukta caMdraprabhasvAmI gurUnuM dhyAna karuM chuM. buddhimAna mANasone sahelAIthI baMdha thAya mATe (prAcIna grantha1 A lokamAM je cAra dvAra kahyAM che teno khulAse A granthanA prathama saMpAdaka tathA aMgrejI bhASAMtara kartAe nIce pramANe karyo che-"AditIrthakarane ke. vaLajJAna utpanna thayA pachI IndrAdika devatA samavasaraNanI racanA kare che. temAM hele maNiratnamaca, bIje suvarNamaya ane trIje ramAya e rIte traNa gaDha race che. A pratyeka gaDhane cAra dizAmAM cAra dAra che, te lakSmInAM dvAra che ema kahevuM yogya che. bIjuM cotrIza atizayanA prabhAvathI, tIrthakarane eka mukha hovA chatAM samavasaraNamAM dezanA vakhate cAre dizAe beThelA devAdikane sanmukha dekhAvAthI emanI bhAratIne cAra mukha kahyAM che te vya che." vaLI jainazAstranA (1) prathamAnuyoga (2) karaNanuyoga (3) dravyAnuyoga (4) ane caraNAnuga e cAra vibhAga te zrI tIrthakaranI bhAratInAM cAra mukhane yogya cAra dAra ema paNa khulAso apAya che. jenazAna upara pramANenA cAra vibhAga e digaMbara matane anusarIne kahelA che. paNa vetAmbara mata pramANe (1) dharmakathAnuyoga (2) gaNitAnuyoga (3) dravyAnuyoga ane (4) caraNakaraNanuyoga. ( juo prathama AvRttinuM gujarAtI bhASAMtara, mULanI zrImAtyAH zabda uparanI TippaNa tathA TonInA aMgrejI bhASAMtaramAM pR. 1 nI Ti. 1). 2 A kalAkamAM potAnA gurUnA caMdraprabha nAma uparathI leSa ra che. caMdranA kara (kiraNa)thI caMdrakAnta nAmane patharo drave che, evI saMskRta sAhityamAM kavi prasiddhi che. caMdra kaLAyukta che, caMdranA jevI prabhAvALA A gurU kaLA yukta (caMdra paTeja ) che ane tenA kara (hAtha)thI patharA jevA mANase (nAM citta gurUe ApelI vidyAthI) gaLI jAya che, ane caMdrakAntamAMthI jema pANI nIkaLe che. tema gurUne kara sparzathI pitAnA jevA ziSyonA mukhamAMthI sarasvatIne pravAha nIkaLe che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNi kartAonI) vividha racanAonuM maMthana karIne zrImerUtuMge A granthanI gaibadhamAM racanA karI che. saddagurUonA saMpradAyapI ratnAkaramAMthI prabaMdhaciMtAmaNi rUpa (grantha) ratnane uddhAra karavA IcchatA ane zrI dharmadeve anekavAra kahevAyelAM ItivRttothI sAhAya karela che. bhArata jevA ramaNIya A prabaMdhaciMtAmaNi nAmanA navA pranthanI pahelI prata gaNanA adhipati zrI guNacanTe taiyAra karI che.3 5 jUnI kathAo, vAraMvAra sAMbhaLelI hovAthI, DAhyA mANasonAM manane joIe tevAM prasanna karatI nathI, mATe najIkanA vakhatamAM thaI gayelA sapurUSonAM vRttAnta vaDe A prabaMdha ciMtAmaNi granthanI racanA karuM chuM. 6 DAhyA mANasoe subuddhithI kahelA judA judA prabandhamAM je ke avazya judAjudA bhAva hoya che, paNa sArA saMpradAyane anusarI racelA A granthanI bAbatamAM catura mANasee carcA karavAmAM na paDavuM. 7 1 vikramAka prabaMdha (1) je ke vikramAke rAjA (kALakramamAM)* chelle che, paNa zaurya, udAratA vagere guNemAM pRthvI upara pahelo (prathama padane yogya) che. zrotAonA kAnane A vikrama rAjAne prabaMdha amRtatulya lAge che mATe e (prabaMdha ke prabaMdho) vistArayukata hovA chatAM, ahIM teno saMkSepa karIne pahelAM tene viSeja kAMIka kahuM chuM. e prabandha nIce pramANe che1 avantIdezamAM pratiSThAna nAmanA nagaramAM anupameya sAhasanA 3 A lekamAM gaNanA adhipati (parA) zabdamAM zleSa che. prabaMdhaciMtAmaNine mahAbhArata sAthe sarakhAvyo eTale enI pahelI pratanA lekhaka guNacandrane mahAbhAratanA lekhaka gaNezanuM pada ApyuM. A guNacaMdra paNa amuka jainagaNa-samUha gacchanA nAyaka haze. 4 mULamAM atyaH zabda che tene aMgrejI bhASAMtara kartA TonIe of lowest rank eTale ayaja jevo artha karyo che. paNa merUtuMganuM vivakSita teNe ahIM ApelI kathA jotAM evuM nathI lAgatuM. te vikramane rAjaputra kahe che mATe bhAratarSanA prAcIna rAjAomAM vikrama chellA rAjA hato ema kahevAno Azaya jaNAya che. 5 avatI deza eTale hAlane mALavA, jenuM mukhya zahera pahelAM ujajayanI hatuM. avantI zabda ujajayanI ne mALavA beyana vAcaka che. ahIM avantImAM supratiSThAna nAmanI nagarI kahI che te gaDabaDa ja karI che. supratiSThAna ke pratiSThAna Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramAka prabaMdha bhaMDArarUpa, divyalakSaNathI oLakhAI Avate, parAkramAdi guNethI bharelo vikrama nAmane rAjaputra hatuM. te che ke janmathI ja daridratAthI pIDAya hate chatAM atyaMta nItiparAyaNa hate. sekaDo upAyo karyA chatAM tene jyAre paiso na maLyo tyAre te ekadivasa bhaTTamAtra nAmanA mitrane sAthe laIne rehaNAcala tarapha cAlI nIkaLyo. ane rohaNAcala parvatanI pAse AvelA pravara nAmanA nagaramAM kuMbhAranA gharamAM rAta rahyo. pachI savAre bhamAtra kedALI mAgI tyAre kuMbhAre kahyuM "ahIM savAramAM khANamAM jaIne, pahelAM puNyazravaNa karIne, pachI kapALe hAtha aDADI "hA deva" ema bolIne, koI durbhAgI mANasa kedALI mAre te enA nazIbamAM hoya te pramANe tene ratna maLe che." tenI pAsethI A vRttAnta sAMbhaLIne, vikrama pAse eTalI dInatA karAvavI azakaya che ema jANIne te bhaThThamAtra te (kedALI vagere) sAdhane sAthe laIne cAlyo ane ratno davA mATe, khANamAM ghA mAravA taiyAra thayelA vikramane teNe kahyuM. "avantIthI AvelA keIka vaTemArgune ApaNuM gharanA khuzI khabara pUchatAM teNe tamArI mAnA maraNanA khabara ApyA che." tapAvelI vajanI soI sarakhuM A vacana sAMbhaLIne hAthathI kapALa ThokIne hA, daiva" ema belIne vikrame hAthamAMthI kedALa nAkhI dIdhI. A kedALInI aNuthI je jamIna ukhaDI temAMthI savAlAkhanuM caLatuM ratna nIkaLyuM. bhamAtra e ratana upADI laIne vikrama sAthe pAcho Avyo. ane pachI zokanA khIlA jevI zaMkAne dUra karavA mATe, khANamAMthI ratno kevI rIte maLI zake che e vRttAnta kahIne pachI tarata ja tenI mAtA jIvatI hovAnA khuzI khabara kahyA. A rItathI bhaTTamAtranuM sahaja lebhIpaNuM joinepa krodhathI tenA hAthamAMthI te ratna vikrame jhuMTavI lIdhuM ane pAche khANa pAse AvyA; ane- eTale hAlanuM paiThaNa dakSiNamAM godAvarI kADhe che. have navasAhasakacarita vagere aneka granthamAM vikramAdityanI nagarIne ujjayanI kahela che, paNa kathA sarisAgaramAM pratiSThAnane vikramAdityanI nagarI tarIke ullekha maLe che. TUMkAmAM be yuta paraMparA havAne saMbhava che ane merUtuMge be paraMparAnA vamaLamAM paDIne mALavA dezamAM pratiSThAna nagarane goThavavAnI gaDabaDa karI che. A viSe vadhAre carcA mATe vikamAI prabaMdhanuM pariziSTa juo. ahIM prabaMdhaciMtAmaNinI eka hastapratamAM "avanti dezamAM ujajayanI purImAM' ema lakhyuM che eTaluM nedhavuM joIe. 5 brAhmaNomAM sahaja bhIpaNuM hoya che e mAnyatAne lIdhe bhamAtrane 2. dI. zAstrIe brAhmaNa go che, paNa mULamAM koI jAtane spaSTa ullekha nathI. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhudha ci'tAmaNi (2) dAna mANasAnA ridratArUpa dhAte rUjhavanAra rAhagTirane dhikkAra che; kAraNake yAcakAne 'hA daiva' ema melyA pachI, te ratnA Ape che. ema kahIne te ratnane badhA leAkeAnA dekhatAM tyAMja nAkhI daine dezAMtaramAM pharatA pharatA vikrama pharI avantInA pAdaramAM AvI paheAcyA. tyAM DhAlanA tIvra avAja sAMbhaLIne tathA te saMbaMdhI vRtAnta jANI laIne, te DhAla vagADanAra mANasane pakaDayA ane tenI sAtheja rAjamahelamAM gayA. tyAM muddata joyA vagaraja tene eka aheArAtra mATe pradhAnee rAjagAdI upara besAryAM, tyAre dIrdhadaSTivALA hAvAthI vikrame vicAra karyAM ke nakkI kAi prabaLa sura ke asura krodhamAM AvIne rAja A dezanA eka eka rAjAnA saMhAra kare che; ane rAjA na maLe teA dezane nAza kare, mATe tene bhaktithI ke zaktithI vaza karavA joie. AvA vicAra karIne aneka jAtanA khAvAnA padArtho taiyAra karAvIne tathA sAMjane vakhate7 mALa upara e badhuM barAbara gAThavIne rAtanI AratInI saMbhA pachI, meDInA bhArATImAM bAMdhelI sAMkaLathI jhulatA palaMgamAM peAtAnAM oDhavAnAM kapaDAMthI ezIkuM DhAMkIne tathA peAtAnA keTalAka aMgarakSakAthI vIMTAine, dhairyathI jeNe traNe jagatane jItI lIdhAM che evA vikrama hAthamAM taravAra rAkhIne dIvAnA echAyAmAM ubhA ubhA dizAomAM jovA lAgyA; tyAM madharAta samaye bArImAMthI vhelAM dhumADe, pachI javALA ane chevaTa sAkSAt yamarAjA jevA bhayaMkara vetAlane AvatAM joyeA. te vetAlanuM peTa bhUkhathI UMDuM utarI gayuM hatuM, eTale tyAM paDelA khAvAnA padArtho yatheccha khAIne, sugaMdhI dravyeA petAne zarIre ceALIne tathA pAna khAine saMtuSTa thayelA vetAle tyAM jhulatA palaMga upara besIne zrI vikramane kahyuM. " re manuSya, huM agni vetAla nAmanA devAnA rAjAne! prasiddha pratIhAra chuM ane dararAja eka rAjAne mArUM chuM. paraMtu tArI A bhaktithI re 6 * ahIM avantIne aujjayanI nagara karavA joIe, * 7 mULamAM candrarAjA zabda che, ene atha rA. dI. zAstrIe agAzImAM karyAM che, paNa agAzImAM upara bhArATIyuM hAya nahi eTale upale mALa aja kharAkhara che, AtenA kASamAM A room on the top of a house atha ApyA che. 8 mULamAM garAtriAvasara zabda che, rAjasattA mATe avasara zabda khAsa A granthamAM vaparAyA che. AgaLa paNa sarvAvasara zabda Ave che, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikamArka prabaMdha prasanna thaIne meM abhayadAna sAthe A rAjya te tane ApI dIdhuM. paNa ATalAM bhaNyA tAre roja mane ApavAM. A TharAva beyane kabula thaye. ane e rIte kaTaloka kALa gayA pachI zrI vikrama rAjAe pitAnuM AyuSya keTaluM che te pUchayuM, tyAre agnivetAla "huM nathI jANatA paNa mArA svAmIne pUchIne jaNAvIza" ema kahIne gayo. bIjI rIte karI maLe tyAre "mahendra tamAruM saMpUrNa se varSanuM AyuSya che ema kahyuM che" ema agnivetAle kahyuM. tyAre khUba mitradharma dekhADIne rAjAe tene Agraha karyo ke "mArA AyuSyamAM eka varSa ochuM ke vadhAre mahendra pAse karAvo;" teNe e vAta kabula karI ane pAchA AvyA tyAre mahendrathI paNa tenAM navANuM ke ekaso eka na thaI zake" ema kahyuM. A nirNaya jANIne bIje divase agnivetAla mATenAM bhakSyajyAdi baMdha karI, rAte laDavA mATe taiyAra thaIne vikrama ubho rahyo. pachI vakhata thatAM rojanI rIte AvelA agnivetAle bharyAdi na joIne rAjAne tiraskAra karyo. pachI e be vacce ThaMdha yuddha thayuM, temAM pitAnAM puNyanI madadathI tene jamIna upara pachADIne rAjAe potAno paga tenI chAtI upara mukIne "have tArA ISTa devane saMbhArI le" ema kahyuM. tyAre teNe rAjAne kahyuM "tArA A adbhuta sAhasathI huM khuzI thayo chuM. ane AjathI tuM je je kAma batAvIza te karavA huM agnivetAla kabula thAuM chuM, huM tAre tAbe chuM." A rIte tenuM rAjya niSkaTaka thayuM. ane pitAnA parAkramathI, jeNe badhI dizAo dabAvI che evA te rAjAe cha-- virodhI rAjAonAM maMDaLone pitAne tAbe ApyAM. (3) he sAhasaka,10 tArA zatruo (yuddhamAM naSTa thaI jatAM khaMDera thaI gayelAM tejInAM maMdiranI sphaTikanI bhItamAM pitAnuM pratibiMba cheTethI jaine A koI zatruhAthI che ema mAnI, jaMgalI hAthI krodhathI, temAM mAthuM mAre che paNa tethI potAne dAMta paDI jatAM, pharI teneja jene hAthaNI haze ema dhArI, dhIme dhIme sparza kare che. 9 agnitAlanI A prakAranI kathA maMkaranI jaina siMhAsana dhAtrizi kAmAM paNa AraMbhamAM ApI che. vikrama ane vetAlanI judI jAtanI kathA kathA sarisAgaramAM che, jyAM tAlanuM nAma agnizikha lakhyuM che, 10 sAhasIka e sAhasa mukhya lakSaNa hevA mATe vikramane maLeluM nAma che, Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNi 2 avantI (unI ) nagarImAM zrI vikramAditya rAjAne priyaMgu maMjarI nAmanI putrI hatI. bhaNAvavA mATe tene vararUci nAmanA paMDitane seMpI hatI. te buddhizALI hovAthI thoDA divasomAM vararUci pAsethI badhAM zAstro zIkhI gaI. have bharajuvAnImAM AvelI te priyaMgumaMjarI pitAnA pitAnI sevAmAM haMmezAM rahetI hatI. eka vakhata vasaMta Rtu cAlatI hatI, barAbara baporane vakhata hato ane sUraja mAthe tapato hato, tyAre e jharUkhAmAM beThI hatI, tyAM raste jatA ane jharUkhAnI chAyAmAM thAka khAvA ubhelA potAnA gurUne joIne, teNe pAkelI kerIo batAvIne tathA gurUne enI tRSNa che ema joine kahyuM ke "tamane A phaLa zItaLa hoya to bhAve che ke unAM unAM?" enA zabdomAM rahelI cAturI samajyA vagaraja gurUe javAba Apyo ke "mane unAMja joie chIe." eTale gurUe pAtharelA kapaDAMmAM teNe te phaLo ADAM pheMkayAM. paNa e phaLo jamIna upara paDI javAthI dhULavALAM thatAM be hAthamAM laIne gurUe phekathI dhULa uDADavA mAMDI, eTale rAjakanyAe mazkarI karIne kahyuM ke "zuM e ati garama che te pheMkIne ThaMDAM pADo cho ?1? " A pramANe tenA mazkarInA zabdo sAMbhaLIne ke pelA te brAhmaNe kahyuM "are DAhyalI, gurUne bhoMThA pADavAmAM tane gammata maLe che te tane pazupAla, pati tarIke maLaze" A pramANe tene zApa sAMbhaLI rAjakanyAe kahyuM "tame je ke traNe veda jANanAra cho paNa vidyAmAM je tamArAthI caDIAte tamAre paramagurU haze tene huM paraNIza " A pramANe teNe pratijJA karI. pachI zrI vikrama tene mATe sAro vara zodhavAnA cittArUpI samudramAM DubI gayA ane e sthitimAM vararUcie "tamane managamate vara huM zodhI ApIza" ema araja karavAthI utAvaLA thayelA rAjAnI AjJA laIne te paMDita (mUrkha vara kheLavA) jaMgalamAM nIkaLI paDayo. tyAM ati tRSA lAgavAthI te AkuLavyAkuLa thaI gayo ane cAre tarapha tapAsa karatAM paNa pANI na joyuM; paNa tyAM pazupAla-govALa-ne joyo eTale tenI pAse pANI mAgyuM. teNe paNa "pANI te nathI paNa dudha pIo" ema kahyuM tathA e mATe "karavaDI" karavA kahyuM. koI kaSamAM na vAMcele A "karavaThI." zabda sAMbhaLI paMDitanuM citta citAmAM DubI gayuM. eTale te govALe tene mAthe pitAne hAtha mukIne tene bheMsanI nIce besAryo ane be hAthane 11 A kSudra mazkarI kathAsaritsAgaramAM paNa maLe che. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramAke prakhadha ' khAkhA ( ' karavaDI ' ) karAvIne (khAbAmAM ja bheMsane dohIne ) gaLA sudhI dudha pAyuM. gAvALe mAthe hAtha mukayA tathA ' karavaDI ' jevA navA zabda zIkhavyA mATe te paMDite tene gurU jevA mAnIne tathA tene rAjakanyAne ceAgya vara mAnIne tenuM bheMsA cAravAnuM kAma cheDAvI dIdhuM. ane tene peAtAnA makAnamAM teDI AvyA. ane cha mahinA sudhI tenA ( gAmaDIA ) zarIrane ( sudhArAmAM ) keLavyuM tathA OM namaH zivAya e maMtra AzIrvAda mATe bhaNAvyA. cha mahine ATalA akSarA enA gaLAmAM khesI gayA che ema joyuM eTale sArUM murta joine te gAvALane sArAM lugaDAM paherAvI, rAjAnI sabhAmAM lai gayA. paNa sabhAkSeAbhathI te gAvALa sArI rIte gAkhelA AzIrvAda bhulI gayA ane tene badale 'uzarata' eTalA akSarA kheAlyA 12 A arthavagaranA zabda sAMbhaLIne cakita thayelA rAjAne, gAvALanA meDalavAmAM na rahelI cAturIne temAM ArApa karIne paMDite kahyuM umA sAthe rahyA rUdra zUla dhArela zaMkara TaMkArabala garviSTha rakSA rAjA tane sadA. A pramANe klAka khelIne tathA arcanA vistAra karIne ( eTale uzaraTa e zabdanA dareka akSaramAMthI upara pramANe eka eka pa6 nIkaLIne AzIrvAda bane che e rIte samajAvIne ) te ( gAvALa )nA pAMDityanI gaMbhIratA samajAvI. tenA upara vizvAsathI khuzI thaI te rAjAe potAnI putro te bheMsa cAranAra gAvALane paraNAvI. pachI paMDitanI zIkhavaNIthI te geAvALa hamezAM muMgeAja rahevA lAgyA, e joI ne rAjakanyAe tenI vidvattAnI parIkSA karavA sArU tene eka navuM lakheluM pustaka sudhAravA ApyuM. tyAre hAthamAM pustaka laIne tenA akSarAne vaLagela bindu, mAtrA, varaDu vagere nakha kApavAnI teraNIthI ukheDI nAkhI akSarAne bindu vagere vagaranA karI nAkhyA. A uparathI rAjaputrIe te mUrkha che ema nakkI karyuM. te divasathI13 jamAI zeAdha " e pramANe kahevata cAlI. eka divasa cItaravALI bhIMtamAM bheMsAnuM TALuM (keAI e ) dekhADatAM (< ha 12 A ' urazaraTa ' ne maLatI kathA mATe jue pariziSTa a 13 gujarAtImAM te AvI kahevata sAMbhaLI nathI paNa marAThImAM ' javAMizeAdha ' pracalita che. meDalsava nI DITasanerImAM e zabdanA je khulAsA che te merUpraMganA kathanane maLatA che. koipaNa mANasa je viSayamAM pAte khIlakula na samajatA hoya temAM DahApaNa DhALe teA e mATe ' javAMizeAdha ' nAmAvRddhi kahI zakAya ema tAtparyAM jaNAya che. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praNaSa ci'tAmaNi AnaMdamAM AvIne, peAtAnI hAlanI sthiti bhUlI jaIne, bheMsAne khelAvavA mATe vaparAtA uccAro te karavA lAgyA. A joIne rAjaputrIe te bheMse cAranAra gAvALa che ema nakkI karyuM. te gAvAle rAjakanyAe karelA tiraskAranA vicAra karIne vidvattA mATe kAlikAdevInI ArAdhanA karavA mAMDI. putrI vidhavA thavAnI14 bIkathI rAjAe rAtamAM dAsIne kapaTaveSathI mAkalI ane tane huM ( kAlikA ) prasanna thai chuM' ema khelI jyAM te gAvALane uThADavA jAya che tyAM kAlikAdevIe ja A khATuM thAya che ema jhhIne jAte pratyakSa darzana ApIne tenA upara anugraha karyo. A vAta sAMbhaLIne rAjakanyA ja tyAM AvI ane teNe " kAMI khAsa vANI sphure che ? "15 ema pUchayuM. A uparathI te vakhatathI ja kAlidAsa nAme prasiddha thayelA teNe kumAra saMbhava vagere traNa mahAkAvyA ane cha prabaMdhA racyA. A pramANe kAlidAsanI utpattinA prabaMdha pUro thayeA. eka vakhata te ( ujjaina nagaramAM vasanArA dAnta nAmanA zeTha hAthamAM bheTa laine sabhAmAM beThelA vikrama pAse AvyA ane praNAma karIne nIce pramANe araja karI. mahArAja, meM zubha murtamAM moTA kArIgaro pAse eka mahela baMdhAvyA che, ane temAM meATA utsava karIne meM praveza karyA che. pachI e makAnamAM rAte huM palaMgamAM ardho udhamAM ane ardho jAgatA paDayA hatA; tyAM ' paDuM chuM' ema akasmAt thayele| avAja sAMbhaLIne huM bIkathI gabharAi gayA ane ' paDIzamAM 'ema khAlI, eja vakhate 14 mULamAM rAjAne putrI vidhavA thavAnI bIka zA mATe lAgI e nathI kahyuM paNa eka pratamAM ArAdhanA karavA beThe ane * kheArAka cheDI dIdhAne ATha divasa thayA ' eTalA zabda vadhAre che (jIe mULa pR. 7 Ti. 1) 15 mULamAM asti zriddhAgdioSaH ema zabdo che, ane kti zabdathI Arbha karI kAlidAse kumAra sabhava kAvya racyuM. jIeH-- astyuttarasyAM dizidevatAtmA OM. sa. sa. 1 leA. 1 dakSit zabdathI AraMbha karI meghadUta racyuM; juo menUtanA ule AAka; kazcitkAntAvirahaguruNA svAdhikArapramattaH vALu zabdathI AraMbhI radhuvIkAvya racyuMH vAgarthAviva saMpRktau vAgarthapratiprattaye. upara pramANe kAlidAse peAtAnAM traNa kAcAmAM rAjakanyAnA uparanA praznane amara karyAM che ema vArtAkAranuM vikSita jaNAya che, Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramArka prabaMdha bhAgyo. A makAnanI bAbatamAM jezIone tathA meTA mIstrIone vakhate vakhata mahAdAnothI meM je satkAra karyo te mane nakAme daMDa thayo ema mane lAge che. have A bAbatamAM mahArAja je kahe te sAcuM (tema huM karuM.) A vAtane sArI rIte vicAra karIne teNe kahelA traNa lAkha ke te dhavalasRhanI kiMmatanA, tene ApI daIne sAMjanA Ama darabAra 7 (sarvAvasara-dIvAna-I-Ama) pachI pote kharIdI lIdhelA te mahelamAM jaIne zrI vikrama nI rAte suI gayA. ane jyAre "paDuM chuM' ema vANuM sAMbhaLI tyAre pote asAdhAraNa sAhasika hovAthI tarata paDa' ema kahetAM ja pAse paDelA suvarNa purUSane prApta karyo. A pramANe (vikramane) suvarNa purUSanI siddhi thaI.18 4 vaLI eka vakhata eka daridra mANasa pitAne hAthe leDhAnI dubaLI daridratAnI putaLI banAvIne dvArapALanI rajAthI aMdara AvIne rAjAne kahevA lAgyuM. "mahArAja, Apa jenA dhaNI che evI A ujajayanI nagarImAM badhI vastuo tarata ja vecAI jAya che tathA kharIdAI jAya che. evI khyAti sAMbhaLIne, ahIMnA corAzI 19 cauTAmAM vecavA mATe A dari 16 A rIte dravyasUcaka je AMkaDA Ave che te kampasUcaka hovA joIe. kAraNake Aja granthamAM AgaLa dInAra ane dragsa zabda vaparAyA che (juo mULa pR 8 tathA 16 vagere) A drazna che ke sIkkA mATe mULa grIka (Drachmae) uparathI nIkaLela sAmAnya zabda che. paNa gujarAtamAM dram nAmathI eNlukayA samayamAM vaparAtA sIkAnI kiMmata zuM haze e prazna jarA vikaTa che. AgaLa jyAM drazna zabda mULamAM Ave che tyAM enI carcA karI che, - 17 sAMdhya sarvAvasara zabdane rA. dI. zAstrIe te " saMdhyAkALa pachInuM saghaLuM kRtya karIne " e pramANe artha karyo che paNa TenIe aMgrejI bhASAMtaramAM A pustakamAM vaparAyelA sarvAvasara zabdane artha urdu dIvAna-I-Ama athavA darabAra-I-Ama je che ema tarka karyo che (juo aMgrejI bhASAMtara pR. 8 Ti. 2) te yathArtha lAge che. 18 A suvarNa purUSa siddhinI kalpanA jUnA vakhatamAM bahu lokapriya hatI. vallabhInA raMkane A siddhi maLyAnuM A pustakamAM AgaLa kahyuM che (juo prakAza pAMcamo). zrIvikramane suvarNa purUSanI prAptinI A kathA jaina siMhAsana zrAviMzikAmAM paNa maLe che. bIjo pustakamAM zrI vikramane suvarNa purUSanI siddhi bIjI rIte kahI che. prabaMdhakoSamAM paNa zrI vikramane suvarNa purUSanI siddhi prApta hevAnuM kahyuM che. 19 koI paNa moTuM zahera rAzI eNTAvALuM ja kahevAvuM joIe ema A kathA sAhityanI prathA jaNAya che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNi tAnI putaLI laIne huM Akhe divasa ane rAta bhaTa. paNa koIe tene lIdhI nahi. eTaluM ja nahi paNa mane ulaTa dhamakAvyo. A nagarInuM A kalaka jevuM che, tevuM Apane jaNAvIne (bIje) javAnI rajA mAguM chuM. eja vakhate A bAbatane pitAnA nagaranuM moTuM kalaMka gaNIne tene eka lAkha dInAra20 ApIne rAjAe pite e leDhAnI putaLIne khajAnAmAM mukAvI. pachI teja rIte rAjA nIrAte sutA hatA, tyAM rAtanA pahelA paheramAM hAthIenI adhiSThAtrI devatAe, 21 pratyakSa AvIne kahyuM ke "Ape daridratAnI putaLI kharIdelI hovAthI mAre ahIM rahevuM yogya nathI." bIje pahere ghoDAnI adhiSThAtrI devatAe tathA trIje pahere lakSmIe pragaTa thaIne eja pramANe kahyuM ane rAjAnA sAhasane bhaMga na thAya mATe rajA laine te te devatAo gayAM. pachI ethe pahere divya tejomaya svarUpavALo eka bhavya purUSa pragaTa thayo ane tArAmAM tArA janmathI rahele huM satva nAmane chuM paNa have javAnI rajA mAguM chuM." teNe Ama kahetAMja, rAjA hAthathI taravAra kheMcIne jyAM potAnA upara ghA karavA jAya che tyAM rAjAne hAtha pakaDIne "tamArA upara huM prasanna thayo chuM" ema kahIne te sAvaja rokAI gayo. eTale hAthIonI adhiSThAtrI vagere traNe devatAo pAchAM AvyAM ane kahyuM ke "javAne saMketa teDIne sarve amane chetaryA che paNa have (sava nathI jate eTale ) amAre javuM yogya nathI" A rIte teo paNa prayatna vagara ja rahyAM. A rIte vikramAdityanA savano prabaMdha pUro tha. 23 5 vaLI eka vakhata sabhAmAM zrI vikramarAjA beThA hatA tyAM 24 sAmudrika zAstra jANanAra ke paradezIne dvArapALe dAkhala karyo. A paradezIe 20 dInAra zabda kazma mATe ja vaparAyo lAge che. juo Ti. 16 graMthArtA A zabda zithila rIte vApare che. 21 hAthInuM lazkara, gheDAnuM lazkara e rIte jUnA kALamAM lazkaranA vibhAge hatA, ahIM hAthI ane ghoDAnI adhiSThAtrI devatA kahela che tene te lazkaranI samajavI, matalaba ke e devatA javAthI e jAtanA lazkarI baLane nAza thayo. 22 sattvane artha TenIe courage karyo che. paNa hiMmata, sAhasipaNuM, udAratA vagere aneka guNe jemAM samAI jAya evA cittanA eka tejavI dharma mATe A zabda vaparAya che. sattvane artha buddhi tathA samagra aMtaHkaraNa paNa thAya che. 23 A prabaMdha paNa jaina siMhAsana dvAcizikAmAM maLe che. 24 zarIranA amuka cinho joIne tenuM bhAgya pArakhavAnuM zAstra, Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikamArka prabaMdha rAjAnAM sAmudrika lakSaNo joIne mAthuM dhuNAvyuM eTale rAjAe tene tenA viSAdanuM kAraNa pUchyuM. tyAre teNe kahyuM ke "tame (sAmudrika) apalakSaNane bhaMDAra cho chatAM cha-- dezonI sAmrAjya lakSmI tame bhogave che e joIne mane sAmudrika zAstra upara nirveda AvI gayo che. jenA prabhAvathI tame paNa rAjya kare evuM koI vicitra aMtra (AMtaraDuM-sAmudrika cihna) huM tamArAmAM dekhate nathI." AvuM tenuM vacana sAMbhaLatAM pitAnA peTamAM mAravA rAjAe taravAra kheMcI ane jyAM mAravA jAya che tyAM pelA sAmudrika zAstrIe "A zuM kare che?ema pUchayuM. tyAre zrI vikrame kahyuM ke "peTa cIrIne tane evuM AMtaraDuM (cihna) dekhADuM chuM" tyAre teNe kahyuM ke "batrIzapa (sAmudrika) lakSaNethI adhika (prabhAvavALuM) A tamAruM satva rUpa lakSaNa mArA jANavAmAM nahotuM." eTale rAjAe tene inAma ApIne vidAya karyo. A pramANe sarvaparIkSA prabaMdha pure thaye.26 6 vaLI eka vakhata parakAyapravezanI vidyA vinA badhI kaLAe nakAmI che ema sAMbhaLIne e vidyA meLavavA mATe zrI parvata upara bhairavAnanda yogI pAse jaIne zrI vikramarAjAe tenI lAMbA vakhata sudhI sevA karI. vikrama AvyA pahelAMthI A megInI sevA karate eka dvija paNa tyAM hatA; teNe rAjAne kahyuM ke "tamAre mane mukIne gurU pAsethI A vidyA na levI". A pramANe, teNe AgrahavALI vinati karelI hovAthI jyAre gurU vidyA ApavA taiyAra thayA tyAre zrI vikrame gurUne vinati karI ke "pahelAM Ane vidyA Apo ane pachI mane Apa." "e A vidyA levA mATe sarvathA ayogya che" ema gurUe vAraMvAra kahyA chatAM jyAre vikrame na mAnyuM; tyAre "tane pazcAttApa thaze" ema upadeza ApIne rAjAnA AgrahathI te brAhmaNane gurUe parakAyapraveza vidyA ApI. pachI tyAMthI pAchA vaLIne beya ujajena AvyA. tyAM rAjAnA pATavI hAthInA maraNathI zakamAM paDelA rAjalokane joIne parakAyapraveza vidyAne anubhava levA mATe rAjAe pitAnA hAthInA zarIramAM praveza karyo. pachI zuM banyuM te nIcenA oNkamAM varNavyuM che - 25 mahApurUSanAM batrIza lakSaNo aneka rIte gaNAya che. bhagavAna buddhanAM CHQU HR2 ogali Kern's Manual of Buddhism p. 62. ra6 A sAmudrika apalakSaNavALI kathA kSemakaranI siMhAsana dvArnAizikAmAM judI rIte maLe che juo kayA 29 mI]. - 27 zrI parvatane ullekha bhavabhUtinA mAlatI mAdhava nATakamAM maLe che, te yogIonA raheThANa tarIke prakhyAta hatA. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNi (5) rAjAe brAhmaNane potAnA zarIranuM rakSaNa karavA rAkhIne pitAnA hAthInA zarIramAM praveza karyo eTale lAga joIne te brAhmaNe rAjAnA zarIramAM praveza karyo (ane pachI te te zrI vikrama tarIke rAjyane tathA rAjAnI rANIone paNa upabhoga karavA lAgyo. ) pachI (hAthInA zarIramAM rahelA) rAjAe (A sthiti joIne, rANIe) pALelA pipaTanA zarIramAM praveza karyo, ane pachI marelI gharALInA zarIramAM praveza karyo (jethI pipaTa marI gaye) eTale (pitAne vahAlA popaTanA maraNanA zekathI) rANI marI jaze ema vicAra karIne je brAhmaNe popaTanA zarIramAM praveza karIne tene jIvADaye ke tarata zrI vikrame potAnA zarIramAM praveza karyo. A rIte zrI, vikamane parakAya praveza vighA siddha thaI. 28 7 vaLI eka vakhata zrI vikrama rAjA mArga uparathI jatA hatA tyAM te nagaramAM vasatA zrI saMdha jenI pAchaLa cAle che tathA bandI janonAM TALAM jenI "sarvajJa putra" ema stuti kare che, evA zrI siddhasena AcAryane AvatA joyA ane "sarvajJa putra' e zabda sAMbhaLIne rAjAne krodha thayo eTale tenI sarvajJatAnI parIkSA karavA mATe tene mAnasika namaskAra karyA. siddhasene paNa pahelAM meLavelI vidyAnA baLathI rAjAnA bhAvane jANIne, jamaNo hAtha uMco karIne "dharmalAbha " e rIte AzIrvAda Apyo. ane rAjAe AzIrvAda ApavAnuM kAraNa pUchyuM, tyAre te maharSie tame karelA mAnasa namaskAra mATe AzIrvAda apAve che, ema kahyuM eTale enA jJAnathI cakita thayelA rAjAe tenA pAritoSika tarIke eka koDa suvarNa ApyA. 28 zrI vikrame parakAyapraveza vidyA meLavyAnI A kathA jarA judI rIte prabaMdha kozamAM kahelI che. emAM paTTahastIne badale paTTA (pATavI gheDo Ave che.) parakAyapraveza vidyAnI mAnyatA junA kALamAM bahu pracAramAM hoya ema lAge che, kathA saritsAgaramAM eka karatAM vadhAre sthaLe parakAyA pravezanI kathA maLe che. zaMkara digvijayamAM paNa che ane A pustakamAM paNa pAMcamAM prakAzamAM A vidyAne nanda prabaMdha nAmano prabaMdha che. 30 niSka ke suvarNa eTale senAne sIko. jUnA kALamAM judA judA rAjavaMzae judI judI jAtanA tathA bhinna bhinna vajananA sonAnA sIkkA paDAvyA hatA e itihAsa prasiddha che. paNa A graMthakAre enA vakhatamAM gujarAtamAM pracalita senAnA sIkAno ullekha karyo che ema mAnavAnI jarUra nathI. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramAka prabaMdha 13 ra9(6) ( kAraNa ke) he kezAdhIza, Apta vargane ke purUSa mArI najare paDe che tene eka hajAra kaniSka ApavA; jenI sAthe huM saMbhASaNa karuM tene daza hajAra ApavA; jenI vANIthI mane hasavuM Ave tene tAre ekadama eka lAkha niSka ApavA ane mane je sateSa pamADe tene eka koDa niSka ApavA. A mArI hameza mATe seksa AjJA che. A rIte vikrama rAjAe dAnanI rakamo cokkasa TharAvI rAkhI hatI. 8 vaLI eka vakhata rAjAe temane (siddhasenane ) apAvelA suvarNa vRttAMta kozAdhyakSane pUche tyAre teNe kahyuM ke "meM dharmavahikAmAM nIcenA lokamAM e suvarNadAna noMdhyuM che - (7) dUrathI hAtha uMcA karIne "dharmalAbha' ema siddhasena surIe kahyuM tyAre emane rAjAe eka koDa ApyA.32 pachI zrI siddhasena sUrIne sabhAmAM belAvIne "tamane te divase apAyeluM suvarNa lIo" ema rAjAe kahyuM. tyAre "jamIne tRpta thayelAne bhajana nakAmuM che" ema kahIne pachI " A suvarNathI karaje dabAyelI pRthvIne 33 karajamAMthI mukta kare" ema upadeza Ape. eTale te upadezathI saMtuSTa thayelA rAjAe te upadezane svIkAra karyo. (8) hAthamAM cAra leke rAkhIne tamane maLavAnI IcchAthI ke bhikSa Avyo che, tene daravAje rokavAmAM Avyo che, have te Ave ke jAya ? (rAjAe javAba Apyo:-). (9) hAthamAM cAra mUkavALA bhikSune daza lAkha rokaDA Ape ane cauda zAsane (dAnanA lekhe ) A pachI tenI marajI pramANe Ave ke jAya. 2 29 A chaThTho zloka uparanA pArigrApha pahelAM mULamAM chapAyo che, paNa e amuka prata mAM nathI maLato ane saMbaMdha jotAM e sthaLe nahi paNa bhASAMtaramAM jyAM mukyA che tyAM hoya to cAle ema gaNune ahIM eTale mane pheraphAra karyo che. - 31 e vakhate rAjAe karelAM dharmadAne mATe rAjyanA daphataramAM khAsa copaDe rahete, jene dhamavAhikA kahetA. 32 A kSeka jainasihAsana kAtrizikAmAM tathA prabhAvaka carita (vRddhavAdI prabandha . 64)mAM maLe che. AnuM prApta rUpa kathAvalImAM maLe che. 33 karaje dabAyelI prastA avanIne artha AjanI peThe karajamAM dabAyelI, pRthvI upara jIvanAra kheDu prajA ema haze. e vakhate paNa kheDa prajA karajamAM dabAyelI hovAno saMbhava che, paNa A prakaraNamAM te AgaLa e kheDu prajAnI gaNamukti viSe kAMI nathI AvatuM. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 prabaMdha ciMtAmaNi - (10) hamezAM tame badhuM Ape che evI tamArI stuti DAhyAjane kare che te khoTuM che; kAraNa ke zatruone tame pITha ApatA nathI ane parastrIone chAtI ApatA nathI. 3 (11) he rAjA, tamArA mukhamAM sarasvatI rahI che, ane karakamaLamAM lakSmI rahI che te zuM kItine kAMI krodha caDe che ke e paradeza gaI? 4 (12) jemAM mArgaNone34 samUha tamArI pAse Ave che ane guNa digaMtamAM jAya che evI A apUrva dhanurvidyA tame kyAMthI zIkhyA ? 5 (13) tamArAM yuddhanAM vAje vAgatAM, he rAjana nIce pramANe camakAra thayo. zatruonA hRdayarUpI ghaDAo kuTI gayA ane zatruonI strIonAM netromAMthI pANI gaLavA lAgyAM. 6 (14) tamArA mukha kamaLamAM sarasvatI (vANI-bIjo artha sarasvatI nAmanI nadI) vase che. ane tAro heTha ja zoNa (lAla ane bIjo artha zeNa rAmane nada) che; ane kAkustha (eka sUyaeNvaMzI rAjA) rAjAnA parAkramanI yAda Ape e tAro jamaNe hAtha e samudra (mudrAo vALA) che. A tamArI paDakhe hamezAM rahelI senAo (athavA nadIo) kSaNa paNa tamane vitA mukatI nathI, ane te rAjA tamArI aMdara A svacacha mAnasa (mana ane mAnasa sarevara) che, pachI tamane pANI pIvAnI icchA zA mATe thAya che? 75 (15) (ATha koTi suvarNa-vagere leka AgaLa pUro Apyo che. ). 9 eja rAte vikrama rAjA vIrasya tarIke zaheramAM pharatA hatA tyAM eka cInA moDhAmAMthI nIce ardhI ka vAraMvAra sAMbhaLyA 34 sAdhAraNa rIte dhanuSyanI derI khecAIne dhanuSya dharanAranI najIka jAya ane pheMkavAmAM AveluM bANa cheTe jAya. ahIM mArgaNa eTale bANa tathA mAgaNa ane guNa eTale derI tathA guNe e rIte e be zabdonA be arthano lAbha laIne rAjAnI prazaMsA karI che. 35 uparanAM sAte subhASita kSemakaranI siMhAsana kAtrizikAmAM che. ane che. dI. zAstrIe siM, dvA. vagere sAdhano uparathI pahelAM be siddhasena ane rAjAnI ukti prayuktirUpe, ane pachInAM cAra siddhasena bolyA ane badalAmAM vikramarAjAe cAre dizAnuM rAjya ApyuM, ane pachI pagamAM paDI jaina dharma thayo ema artha karyo che. A ke kharI rIte subhASita ja che ane subhASitAvalI vagere subhASita saMgrahomAM judAM judAM nAmathI emAMnA keTalAka ApelA che. jue mULa pa. 11,12 Ti. 5. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramAka prabaMdha 15 (16) ApaNA rAjAne (saMsAra samudramAMthI) tAranAra kRSNa kahI zakAya. rAta pUrI thaine lagabhaga savAra thavA AvyuM tyAM sudhI rAjAe uttarArdha sAMbhaLavA mATe vATa joi paNa na saMbhaLAyuM; eTale nirAza thaine mahelamAM jaine UMghI gayA. savAre prAtaH kRtyathI paravArI rAjAe te brAMcIne khAlAvI uttarArdha pUchyuM tyAre nIce pramANe kahyuM: (paNa) jagat daridratAmAM DukhI gayuM che, ane ali ( kareA tathA bIjo artha balirAjA )nAM baMdhaneA hajI chuTayAM nathI. zrI siddhasene ApelA upadezanI A punarUkti che ema nakkI karIne rAjAe pRthivIne RNamukta karavAnA AraMbha karyAM.x x A sthaLe eka hasta pratamAM nRpati maneAnusArI~ pRthvIrasa prabaMdha nAmane eka TakA vadhAre che. ( jue mULa pR. 15 ,i 1 ) eja matalakhanI vAta karI ikSurasa pramadha nAmathI bhojaprabadhamAM maLe che tenA sAra nIce ApyA che:-- eka divasa ujjainamAM bhaTTa mAtrane sAthe laine vikramarAna mahAkALanA madiramAM nATaka jovA chupA veSamAM gayA hatA, tyAM je zaherIne putra nATaka karAvatA hatA tenI sa MpattinuM varSoMna sUtradhArane mADha prasaMgeApAtta sAMbhaLIne rAntane tenI sapatti levAnA lAbha thayA. amuka vakhata puchI rAnane tarA lAgI eTale mukhya vezyAne ghera jaI bhaTTa mAtra mAraphata pANI mAgyuM. tyAre mukhya vezyA peAtAnAM mANasAne kahIne rAnna mATe zeraDIneA rasa levAne vADIe gai. tyAM zeraDImAM sUcA mArIne kADhatAM te ardhA ghaDe paNa na bharI zakI eTale kacavAine pyAle bharIne jhAjhIvAre AvI, rAjAe zeraDIne rasa pIdhA pachI bhaTTa mAtre vAra lAgavAnu tathA khinna thayAnuM kAraNa pUchyuM. tyAre teNe kahyuM ke "sAdhAraNa rIte eka zeraDImAMthI AkhA dhaDA ane eka pyAlA bharAya che. Aja dhaDeye pUro na bharAyA. tenuM kAraNa samajAtuM nathI." tyAre bhaTTa mAtre kahyuM " tame pAkaTa buddhinAM che mATe tameja kAraNu vicArIne kahe. vezyAe kahyuM ke pRthvI patinuM mana praznanI virUddha thayuM. mATe pRthvIne rasa kSINa thayA,' rAjAne paNa tenI buddhinI kALatA joI ne Azcaya thayuM, ane pachI peAtAnA mahelamAM sutAM sutAM vicAra karyo ke " prajAne pIDA karyA vagara paNa mAtra prajA virUddha vicAra karavAthI pRthvInA rasanI hAni thaI mATe huM teA praznane nahi pIDu'" A pramANe nizcaya karIne parIkSA karavA bIjI rAte tene dhera gayA, tyAM tarataja teNe AnaMdathI zeraDInA rasa lAvI ApyA, je pIne rAnta mahelamAM jaIne suI gA. ane bhaTTa mArge pUchatAM vezyAe have rAjAnuM mana prajA upara rAjI che ema kahyuM. rAjAe peAtAnA rAtaneA vRttAnta kahIne te vezyAne, khInnanuM citta samajavAnI tenI kuzaLatAthI prasanna thaine hAra ApyA. ** .. A cAkhI leAkakathA che. aneka rAjAone nAme gheADApaNA pheraphArathI caDelI maLe che. bheAjaprakha`dhamAM mULamAM che. kalApi kavie paNa grAmyamAtA nAmathI eka kAvya lakhIne A lAkakayAne amara karI che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNi 10 eka vakhata mArA jevo ke jene rAjA bhaviSyamAM thaze ke? ema rAjAe pUchayuM eTale zrI siddhasena sUrIe javAba Apyo ke - (17) he vikrama rAjA, AjathI 1199 varSa jatAM, tArA jevo kumAra (kumArapAla) rAjA thaze. 11 vaLI eka vakhata pite jagata RNarahita karatA hatA tyAre, pitAnA udAratAnA guNathI ahaMkAra AvI jatAM savAre eka kIrtistaMbha ubhe karAvIza ema vicAra karatA vikrama rAjA rAte vIracaryAvaka tarIke cauTAmAM pharatA hatA, tyAM sAma sAmA laDatA be AkhalAonA trAsathI, (pAse AvelI) daridratAthI pIDAtA kAIka brAhmaNanI jUnI baLada bAMdhavAnI jhuMpaDInA thAMbhalA upara caDIne beThA, tyAM te ja be AkhalAo AvIne e thAMbhalAne vAraMvAra zIMgaDA mAravA lAgyA. A arasAmAM te gharane ghaNuM brAhmaNa akasmAta jAgI gayuM ane AkAzamAM zukra ane gurUthI caMdra maMDaLane rokAyeluM joIne teNe pitAnI strIne jagADI ane caMdra maMDaLanI sthitithI sUcita rAjAnuM te prANasaMkaTa jANIne tenI zakti mATe hemavAnA dravyo lAvavAnuM kahyuM.37 A badhI vAtacita rAjA sAMbhaLato hato tyAM te brAhmaNanI strIe javAba Apyo ke "A rAjA pRthivIne mukta karavA taiyAra thayA che; chatAM mArI sAta kanyAone paraNAvavA mATe dravya joIe chIe te te mane Apato nathI, pachI zAnti karma karIne(tamAre) ene saMkaTamAMthI zA mATe choDAvavo joIe?" A pramANenAM brAhmaNa patnInAM vacanathI sarvathA jene garva gaLI gayo che evA rAjAe te saMkaTamAMthI chuTIne, kIrtistaMbhanI vAta bhulIne, lAMbA vakhata sudhI rAjya karyuM. (81) he vikrama rAjA, jo ke te kaSTa veThya, sAhasane chuTuM mukI dIdhuM 36 rAjAo ghaNIvAra te chupa veSa laine-aMdhArapacheDe oDhIne nagaracarcA jovA nIkaLatA ane e rIte maLelI mAhItIne prajAnA do dUra karavAmAM upagi karatA; pitAnA adhikArIo virUddhanI phariA A rIte ja sAMbhaLavAmAM AvatI, ema lokasAhityanI prasiddhi che. A lokakathAno Adarza vyavahAramAM keTale utarate te kahevuM kaThaNa che, paNa vIracaryA zabda e mATe vaparAyela che. 37 uparanI vAtamAM rAjAne saMkaTa sUcaka je caMdramaMDaLanA yuganI vAta che te viSe koI granthane ka eka patamAM utarelo maLe che (juo mULa pR.14 Tio). A vAtane maLatI vAta eka jAtaka kathA ( naM. 290) mAM paNa maLe che. 38 mULamAM mu jANe ema zabda che tene arthanIe Thou has lost the courage te sAhasa choDI dIdhuM. evo karyo che paNa vikame chellA divasomAM sAhasika svabhAva choDI dIdho hato evuM kaI daMtakathAmAM, A graMthamAM ke mAre jANavA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 vikamAka prabaMdha ane emAM AtmAne malina karyo, chatAM ajarAmarapaNuM na meLavyuM aphasosa, tuM janma hArI gaye. 12 eka vakhata vikramanuM AyuSya purUM thavA AvyuM, tyAre koI Ayurveda jANanAra vaidhe vikramanI tabIata kharAba joIne, kAgaDAnuM mAMsa khAvAthI roga maTaze" ema kahyuM; eTale rAjAe e raMdhAvyuM, e uparathI rAjAnI prakRtimAM pheraphAra thaye che, ema vicArIne have dharma eja baLavAna auSadha che," ema rAjAne (teNe) jaNAvyuM. "prakRtine vikAra thAya e utpAta che, jIvavAnI tRSNathI pitAnI lokottara sattvazALI prakRti cheDIne tame kAgaDAnuM mAMsa khAvA icche che mATe jarUra nahi cho";39 ema vaidhe kahyuM, eTale ene paramArtha badhu gaNIne prazaMsA karI tathA InAma ApyuM. pachI hAthI, ghoDA khajAne vagere pitAnuM sarvasva yAcakAne ApI daI rAjanI tathA nagaralekanI rajA mAgI lIdhI. ane pachI potAnA mahelamAM kayAMka ekAMtamAM te samaya (maraNa samaya)ne yogya snAna, dAna, devapUjA vagere karIne darbhAsana upara beThA ane have 4brahmaThArathI prANa cheDIza ema vicAra kare che tyAM akasmAta Avela apsarAonA samUhane je, eTale hAtha joDIne " tame koNa che ?" ema pUchyuM. tyAre teoe kahyuM "atyAre lAMbI vAta karavAno vakhata nathI, paNa ame tamArI rajA levAja AvyAM chIe " Ama kahIne apsarAo pAchI vaLatI hatI tyAM vikrame pharI kahyuM. "kAi navA brahmAe tamane utpanna karI lAge che, kAraNa ke tame asAdhAraNa rUpavALI che chatAM nAka nathI e eka khAmI che e zuM? eTaluM jANavAnI mArI marajI che " AnA javAbamAM teoe hAthanI tAlI pADI, hasIne kahyuM ke "tame tamArA doSane amArAmAM Aropa karo che." ATaluM bolIne teo muMgI rahI eTale rAjAe kahyuM ke " tame te svargalokamAM rahe che, te tamAro aparAdha meM karyo hoya e kema saMbhave?" tyAre pramANe anyatra paNa ] ApI nathI eTale rA. dI. zAstrI peThe meM paNa sAhasane chuTuM mukyuM arthAt khUba sAhasa karyuM evo artha karyo che. 39 mANasanI prakRtimAM ekAeka pheraphAra thAya e najIka AvatA maraNanuM sUcaka che evI AyurvedevI mAnyatA che. 40 brahmadhAra = brahmaradha; maraNa vakhate prANa zarIranAM AMkha, nAka vagere judAM judAM chidromAMnAM ekamAMthI nIkaLI jAya che ema manAya che, paNa yogIonA prANa brahmadvAra-brahmaraMdhra-mAthAnI madhyamAM rahelI zIvaNImAMthI e tuTIne nIkaLe che, ema manAya che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNi teomAMthI eka mukhya suMdarIe kahyuM. "he rAjana! pUrva janmanAM puNyathI A vakhate nave nidhi tArA mahelamAM utaryA hatA. te nava nidhionI ame adhiSThAtrI devatAo chIe. devarUpa tame janmathI AraMbhI AjasudhImAM, mahA dAno ApavAmAM mAtra eka nidhimAMthI eTalo ja bhAga ocho karyo che ke jethI tame nAkanuM TeravuM joI zakatA nathI." A pramANe teonuM belaDuM sAMbhaLI kapALe hAtha aDADI teNe kahyuM ke "je huM nava nidhio che ema jANata, te nava purUSone te ApI deta paNa deve ajJAna rAkhIne mane Thage che." tyAre teoe yAda ApyuM ke "kaLiyugamAM te tame ja udAra cho." A rIte zrI vikrama paralokane prApta thayA. tyArathI AjasudhI vikramAdityane saMvatsara jagatamAM cAle che. zrI vikramAdityanA dAnanA vividha prabaMdho che. pariziSTa ma "uzaraTa' zabdamAMthI paMDita vararUcie kAMIka artha gaThavIne govALane pati tarIke calAvyAnI je kathA merUtuMge ahIM ApI che, tene kAMIka maLatI eka "aprazikha'nI vArtA kathA prakAzamAM che. ane bIjI visemIrA nI jenasiMhAsana tAtrizikAmAM che. | pahelI vArtAne sAra nIce pramANe che. bhojarAjAnA samayamAM ujajainamAM eka brAhmaNa rahetA hatA, A brAhmaNane kavi kAlidAsa jeTaluM mAna maLatuM nahotuM, eTale te potAnI nAtanAja eka nekara sAthe paradeza nIkaLI gayo. ane kAliMjaranA rAjAne maLyo, tenI sevAmAM rahyo ane chevaTa rAjAe khUba dAna ApI rajA ApI. pAchA vaLatAM eka divasa eka vRkSa nIce pite sutA sutAM uMghI gayo. e vakhate nokaranA manamAM lebhanI vRtti jAgI ane teNe tenA mAthA upara paga mukI tenuM mAthuM kApI nAkhavA mATe taravAra kADhI. tyAM zeTha jAgI gayo ane teNe nokarane potAnI pAsenuM badhuM sonuM ApI devAnI tathA e gAma choDI devAnI zarate pitAne bacAvavAnI AjIjI karI, paNa nekare na mAnyuM. tyAre potAnA bApane "aprazikha" eTalo saMdeza ApavAnI mAgaNI karI. nokare e vAta kabula karI ane pachI zeTha upara ghA karyo. uparanA saMdezane kAMI artha tene bApa sama nahi, eTale teNe cauda vidyA jANanAra tarIke rAjAne e saMdeza 41 nadI, parvata, zahera. jhADa vagere jaDapadArthonI aMdara paNa, prANIomAM AtmA vase che tema adhiSThAtA devatA vase che; evI pairANIka mAnyatA che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikamA prabaMdha batAvyo, paNa rAjA, kAlidAsa ke koI vidvAna e samajI zakyA nahi. AthI rAjA nirAza thaI gayo ane teNe anazanavrata lIdhuM. A joIne vararUci nAme eka paMDita nirviNa thaIne jaMgalamAM nIkaLI paDyA. tyAM jaMgalamAM jhADa upara rAta gALatAM eka zagAla strI pAsethI tene khulAse maLI gayo. kAraNa ke te gAla strIe pitAnAM baccAMne uparanI vArtA kahI saMbhaLAvI ane aprazikha zabda eka lekanAM judAM judAM cAra padonA pahelA akSarothI baneluM che e paNa kahyuM - anena tava putrasya prasuptasya vanAntare / zikhAmAkramya pAdena khaDgena nihataM ziraH // have "visemirA"nI kathA nIce pramANe che-vizAlA nagarImAM nanda nAme eka rAjA hato. tenA putranuM nAma hatuM vijayapAla, ane tenA maMtrInuM nAma bahuzruta, have rAjAne potAnA gurU zAradAnada upara kAMIka khe vahema AvavAthI teNe gurUne mArI nAkhavAnuM kAma bahuzrutane saMpyuM. paNuM maMtrIe dIrghadraSTi vAparIne tene na mAratAM pitAne tyAM bhoMyarAmAM saMtADI rAkhyA. eka divasa kuMvara vijayapAla zikAra karavA gayo ane rasto bhulI gayA. tyAM tenI pachavADe vAgha paDavAthI te jhADa upara caDI gayo. A jhADa upara vRkSadevatA vAMdarAnuM rUpa laIne vasatA hatA. teNe kuMvaranI khUba paroNAgata karI ane rAta paDatAM kuMvarane potAnA khoLAmAM suvAryo. have jhADa nIce beThelA vAdhe kuMvarane nAkhI devA mATe vAMdarAne ghaNuM samajAvyo. paNu vAMdare mAnyuM nahi. amuka vakhata pachI vAro badalANo ane vAMdare kuMvaranA kheALAmAM sute. vAdhe kuMvarane bIvarA, vAMdarAne nAkhI devA samajAvyo ane kuMvare bIkathI vAMdarAne nAkhI dIdho. paNa vAMdaro paDatAM paDatAM jhADanI DALIne vaLagIne bacI gayo. AthI kuMvara zaramAI gayo. vAMdare to ene AzvAsana ApyuM. ke "kAMI nahi, bhUla thaI jAya, paNa tamane pastA thAya che e sAruM che." tyAM savAra paDatAM vAgha cAlyo gayo. pachI devatAtmA vAMdare kuMvarane vi. se. mi. rA. ema cAra akSare gekhAvyA, ane pachI jhADa uparathI utAryo. pachI te kuMvara gAMDA jevo thaI gayo ane "vi. se. mi. rA." ema bola bela jaMgalamAM bhaTakavA lAgyo, tyAM tene zodhavA nIkaLelA rAjAne e maLI gayo. rAjAe kavarane gAMDA jevo joine tathA vi. se. mi. 2. ja bolyA karato joIne davAnA, maMtranA vagere ghaNuM upAya karyA paNa kAMI phAyado na thayo tyAre ene gurU zAradAnaMda yAda AvyA. ane tene zoka karavA mAMDe. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNi maMtrIe rAjAne gaI vAtane nakAme zoka na karavAno upadeza Apyo ane e sAthe vi. se. mi. rA. ne sAco khulAso je kaI zodhI, kuMvarane sAjo karI Ape tene pote arthe rAjya Apaze ema jAhera karavA sUcavyuM. pachI zAradAnaMdanI salAha pramANe maMtrIe kahyuM ke "mArA gharamAM eka sAta varSanI chokarI che te je kuMvarane juve te sAjA karI Ape " rAjA kuMvarane laI maMtrIne ghera gaye ane tyAM paDadA pachavADe saMtAyevA zAradAnaMde vi. se. mi. rA. emAMnA dareka akSarathI zarU thatA cAra ke kahyA. vi. mAMthI vizvAsa, se. mAMthI telugA , mi. mAMthI mitradrohI ane rA. mAMthI ra hyuM e rIte upalA akSaramAMthI zabdo nIkaLe che. ane pahelA traNa plekAmAM vizvAsaghAtanI nindA ane cothA lekamAM e pApanuM prAyazcita kaheluM che. A cAra zleke sAMbhaLatAM ja kuMvara gAMDe maTI gaye. ane pachI potAnI jaMgalanA anubhavanI vAta karI. badhAne Azcarya thayuM. rAjAe paDadA pachavADethI zAradAnaMdane zodhI, tene page paDI, mAphI mAgI ane pitAne brahmahatyAmAMthI bacAvanAra tathA kuMvaranI jIMdagI bacAvanAra maMtrInI prazaMsA karI. pariziSTa sA. kAlidAsa kavi saMbaMdhI pra. ci.mAM ApelI kathA khUba pracalita che, e ArUpamAM tArAnAtha (i. sa. 1608)nA bauddha itihAsamAM maLe che. kadAca tArAnAthe AvAja kaIka mULamAMthI saMgraha karyo haze. A eka jAtanI leka kathA che. ane aneka rUpamAM karNaparaMparAthI pracalita che. kAlikAnA varathI kAlidAsane vidyA prApta thayAnI, paNa pra. ciMthI judI jAtanI kathA mATe juo Indian Antiguary Vol VII p. 115-117. kAlIdAsa e nAmaja A badhI daMtakathAnuM mULa hoya ema lAge che. kAlidAsa kavi ane vararUci beya vikramanA samakAlina hevAnI paNa zrataparaMparA cAle che. vikramanI sabhAnAM nava ratnamAM amara, vararUci ane varAhamihira sAthe kAlidAsanuM paNa nAma che dhanvantariH kSapaNako'marasiMhazaGka vetaalbhttttghttkhprkaalidaasaaH| khyAto varAhamihirI nRpateH sabhAyAM ratnAni vai vararUcirnava vikramasya // paNa A butaparaMparA vizvasanIya nathI. vikrama saMvatanA AraMbha vakhateja ja A vikrama rAjA thai gayA hoya te varAhamihira jene samaya Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikamArka prabaMdha (maraNa I. sa. 587) ceksa che te te vikramanI sabhAmAM naja heI zake. kavi kAlidAsano samaya I. sa. pUrve 150 thI AraMbha I. sa. 500 sudhImAM judA judA vidvAne taraphathI mukAya che. I. sa. 634nA ravikIrtinA lekhamAM spaSTa ullekha hovAthI te pahelAM kAlidAsa thaI gayA e te cakkasa che. keTalA vakhata pahelAM e nakkI kahevuM muzkela che. kItha vagere pAzcAtya vidvAnone vadhAre cheka i. sa. 400 nI AsapAsamAM-gupta samayamAM mukavA tarapha che. jyAre atratya ghaNA vidvAnene mata i. sa. pUrve pahelA zatakamAM mukavA tarapha che. azvaghoSa pahelAM ke kAlidAsa? e praznano ekkasa javAba muzkela che. kAlidAsanAM traNa mahAkAvya gaNAvyAM che te to kumArasaMbhava, raghuvaMza ane meghadUta, paNa cha prabaMdhe gaNAvyA che, temAM traNa te nATaka haze. cothe kadAca RtusaMhAra, pAMcamo nAlodaya haze ? chaThTho paNa kAlidAsanA nAmathI kaIka graMtha pracalita hazeja. paNa vidvAne traNa kAvyo ane traNa nATakeneja ane keTalAka RtusaMhArane paNa mahAkavi kAlidAsanI kRtio mAne che. bAkInA graMthe bIjA kAlidAsanA, kAlidAsa nAmanA traNa kavio thaI gayA kahevAya che. pariziSTa merUname ahIM Apela vikrama prabaMdha khAsa jenazrata paraMparA pramANe lakhele che. vikramanA teramA caudamA zatakamAM vikrama viSe pracalita daMtakathAomAMthI namunA dAkhala theDI kathAo ja merUtuMge ApI che. pra. ci.mAM ApelI tathA bIjI vikrama saMbaMdhI kathAomAMthI be mukhya muddAo tarI Ave che (1) jUnA kALamAM vikrama nAmanA dAnavIra tathA sAhasika rAjA thaI gayA ane enA nAmathI saMvata cAle che. (2) zrI siddhasena divAkaranA upadezathI A vikrama rAjA jaina thayA hatA. uparanA beya muddAo viSe ahIM TuMkAmAM vivecana karavuM yogya che. vikrama nAmane rAjA jUnA kALamAM thaI gayuM hovAnI tathA e dAnavIra temaja sAhasika hovAnI mAnyatA kAMI kevaLa jaina mAnyatA nathI. jainetara sAhityamAM paNa e viSe ullekha maLe che-vi. saM. nA 11 mA zatakamAM lakhAyelA navasAha sAMkarita nAmanA kAvyamAM arIte kAmAditye ga rta vAtA (sa. 11 zla. 94) e rIte vikramane tathA sAta vAhanano ullekha che. kharI rIte vikramAditya ane sAta vAhana Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNi nAmanA be rAjAo jUnA kALamAM thaI gayA hovAnI, madhya kALamAM sAmAnya mAnyatA hatI. ane e beya rAjAo viSe aneka daMtakathAo paNa pracAramAM AvI hatI. e vakhatanuM brAhmaNa sAhitya A kathAothI aspaSTa nathI ema kathA saritsAgara (kartA somezvara. I. sa. 1070) uparathI lAge che. kathA saritsAgaramAM AvatI vaitAla picaviMzati kathA nAyaka rAjA trivikramasena (vikramasenane putra ) e ane ahIM Apela kathAono nAyaka vikramAditya eka ja che. (juo kathA saritsAgaranA TenIe karelA aMgrejI bhASAMtaranI PengernI navI AvRtti The Ocean of Story Vol. VI p. 228. ) paNa ahIM vikrama saMbaMdhI jainazrata paraMparAmAM jaLavAI rahela daMtakathAone vicAra prastuta che. ane vikrama saMbaMdhI daMtakathAo siddhasena divAkaranA saMbaMdhane lIdhe jainee vadhAre jALavI rAkhela che e spaSTa che. vikramasaMbaMdhI A daMtakathAo atyAre A prabaMdha ciMtAmaNimAM, enAja samakAlina prabhAvaka caritamAM tathA tIrtha kalpamAM, ane tethI kAMIka arvAcIna prabadhekezamAM, temaja kAMIka prAcInatara pariziSTa parvamAM ane teramA caudamA zatakathI prAcIna nahi evA siMhAsana ThAtrizikA (batrIza putaLInI vArtAmAM maLe che. AthI prAcInatara jaina sAhityamAM kavacita TuMkA ullekha maLe che kharA. prabaMdha ciMtAmaNi vagere granthamAM e vakhate lekamAM pracalita vikrama saMbaMdhI daMtakathAo ane subhASitane saMgraha karavAmAM AvyuM che. merUtuMga vagere graMthakAre kAI pramANabhUta mULamAMthI pote saMgraha karelo che ema kahetA nathI. mAtra satsaMpradAya (good tradition) havAle Ape che. chatAM A jenazrata paraMparA taddana nimLa che ema kahevuM e sAhasa che. vikramAditya nAmane kaI rAjA A dezanA ItihAsamAM thaI gayo che ke nahi e praznane cakkasa uttara Apa kaThaNa che. jeNe vikramAdityanI padavI dhAraNa karI hoya evA te eka karatAM vadhAre rAjAonAM nAma A dezanA ItihAsamAM maLe che. dA. ta. gupta vaMzanA caMdragupta bIjA (I. sa. 780 thI 414) e vikramAdityanI padavI dhAraNa karelI, eja rIte e pachI lagabhaga so varSa thaI gayelA yazodharma rAjAe paNa vikramAdityanI padavI dhAraNa karelI. ane dakSiNanA cAlukya vaMzamAM to vikramAditya nAmanA aneka rAjAo thayA che. paNa vikrama saMvatanA AraMbha vakhate eTale i. sa. pUrve pa7 nI AsapAsamAM jenA nAmathI saMvata pravarte e vikrama nAmane Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikamArka prabaMdha 23 rAjA thaI gayo che kharo? A praznano javAba Ape e, utkIrNa le ke sIkkAone purA hajI nathI maLyuM. paurANika ke bauddha zrata paraMparAmAM paNa A vikramanuM nAma nathI. paNa jaina zrataparaMparAmAM che. eTale aitihAsika vicAraNA mATe jaina mRtaparaMparAnuM AkhuM khokhuM TuMkAmAM jevuM joIe. jenazrata paraMparA kahe che ke - avantImAM vi. saM. ne AraMbha pahelAM gabhilla nAmane eka rAjA thaI gayo, A rAjAe jaina sAdhu kAlakAcAryanuM apamAna karyuM ane teNe zakAnI madadathI gardabhalene nAza karAvyuM. paNa keTalAMka varSa pachI gardana bhillanA putra vikramAditye zaMkAne avanatImAMthI hAMkI kADhayA. pachI jena sAdhu siddhasena divAkaranA upadezathI pote jena dharma svIkAryo ane jagatane RNa mukta karyuM. ane tyArathI vikramane saMvata cAlyo. (juo kAlakAcArya kathAnaka, prabhAvaka caritamAM kAlaka sUriprabaMdha, jainasiMhAsana dvAaizikA, hArvarDa saMskRta sIrIjha Vol. XXVI p. 251 vagere.) mahAvIranA nirvANane 683 varSa gayAM tyAre vikramarAjAno janma thayo evI digaMbaramatanI jaina zrata paraMparA che (juo mULa pR. 16 Ti ) paNa vetAMbaramatanI je mAnyatA tIrtha kalpa AdimAM ApI che te pramANe mahAvIranA nirvANa pachI 453 varSe kAlakAcArya ane 470 varSe vikrama rAjA thayA che. vacce kaNa kaNa thayA te viSe jenazruta paraMparAnI goThavaNa nIce pramANe che. rAjAnuM nAma pAlaka navanaMda 155 mauryavaMzIo puSpaputra 30 balamitra bhAnumitra naravAhana ke nahavAna gardabhilla 108 60 Yo 13 zaka kula 470 tIrtha kalpanA AdhAre rA. dI. zAstrIe karele utAro upara pramANe che. jenapadAvalIomAM paNa Aja goThavaNa che. paNa jinasene (I. sa. 783-84) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNi harivaMza purANamAM je krama Apyo che temAM thoDo phera che, dAkhalA tarIke jinasene maune badale mayurane 40 varSa ApyAM che, rAsabha (gardabhilla) rAjAone so varSa ane naravAhanane 4ra ApyAM che. A samagra goThavaNanI parIkSA ahIM prastuta nathI, tema eTale avakAza paNa nathI, paraMtu gabhillo thayA" evo ullekha paurANika vaMzAvaLImAM che, e ahIM noMdhavuM joIe; mAtra vikramAdityanuM nAma paurANika vaMzAvaLIomAM nathI. (bAkI upara tIrtha kalpanA AdhAre mahAvIranA samayathI vikramanA samaya sudhInI je vaMzAnukramanI goThavaNa mukI che tene badale brAhmaNa paraMparA, bauddha paraMparA ane jaina paraMparA e traNanI tulanA uparathI tathA azoka vagerenA lekho, e vakhatanA sIkAo vagere bIjAM sAdhano uparathI e vakhatanA rAjavaMzane je kAlAnukrama aitihAsikAne hAlamAM mAnya thayo che te kembrIja hIsTarI . 1, vansenTa smIthanI arlIhIsTarI opha inDIA vageremAM je.) have. vi. saM. ne AraMbha kyA rAjAthI zA kAraNe thayo e viSe purAtattvasaMzodhakee ghaNAM varSothI khUba carcA karI che, paNa hajI chevaTano sarvamAnya nirNaya tha nathI. utkIrNa lekhonA ceksa purAvAo uparathI eTaluM jaNAya che ke I. sa. pAMcamA zatakathI eka mAlava saMvata mALavA tathA tenI AsapAsanA pradezamAM pracalita hata; I. sa. AThamAM navamAM zatakathI eja saMvata vikrama saMvata paNa kahevAvA lAgyo ane kramazaH vikrama saMvata nAmanoja pracAra sarvavyApI thaI gayo. paNa pahelAM mAlava saMvata zA mATe cAlyo ane pachI enuM nAma vikrama saMvata zA mATe paDayuM ? zakaleke-paradezIone mALavAmAMthI kADhayA e divasathI saMvata cAlyA evI paNa eka mAnyatA che. I. sa. pUrve 57 mAM keNe mALavAmAMthI kone kAvyA? A praznano javAba hamaNuM purAtatvavid jayasvAle Ape che te nIce DhaMkAmAM nedho che, paNa purAtattvajJAnI sAdhAraNa mAnyatA atyAra sudhI evI hatI ke game te kAraNathI i. sa. pUrve 57 mAM mAlavasaMvata zarU thayo, pachI caMdragupta bIjAe I. sa. 400 nI AsapAsamAM zaka kSatrapone harAvyA ane pazcimahiMda tAbe karyo, e banAvanI yAdagIrImAM mALavAnA leoe mAlavasaMvatane e caMdraguptanI vikramAditya padavI uparathI vikramasaMvata nAma ApyuM. bIje mata ne harAvanAra yazodharma vikramAditya (I. sa. pa35)nA nAmathI mAlavasaMvatane vikramasaMvat nAma maLyuM e paNa che. mULa saMvata Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikamArka prabaMdha 25 I. sa. pUrve pa7 mAM kaniSka zarU karele e eka mata pahelAM cAlele (juo ImpIrIala gejhITIara opha InDIA Vol. I p. 4-5 nI Ti.) pachI sara jona mArzale ejhIjha pahelAthI A saMvat cAlyo e mata pragaTa karyo. paNa DA. konAe e matanuM hamaNAM be varSa pahelAM ja saceTa khaMDana karyuM che (juo Historical Introduction to Corpus Inscriptionum Indicarum Vol. II part 1) A viSayamAM kembrIja hIsTarI opha InDiA (Vol. I.)mAM resane bahu sarasa noMdha karI che. e kahe che ke sIkkAone purA sAce samajAya te A samaya (I. sa. pUrve prathama zataka)nI aitihAsika sthiti nIce pramANe lAge che. Andhoe vacala mulaka kabaje karIne ujajenanuM rAjya ghaNuM karI zuMga puSyamitra pAsethI jItI lIdhuM. eTale lagabhaga I. sa. pUrve 90 mAM ujenanI uttare yavananuM, pUrvamAM genuM ane dakSiNamAM AndhonuM jora hatuM ane virUddha purA na hovAthI ujena AndhonA hAthamAM levAne saMbhava lAge che. pachI I. sa. pUrve 75 nI AsapAsamAM pazcimamAM zakenuM jera thayuM, zakahIpanA A zake cheka ujajena sudhI vadhyA hovAno saMbhava che ane e banAvanuM smaraNa uparanI kAlakAcAryanI jaina kathAmAM jaLavAI rahyuM lAge che. (kAlakAcArya kathAnaka I. sa. dazamA agIAramA zatakanI racanA haze. samagra kathA mATe e prasthAna pu. 13 aM. 5) alabatta kathA sAcI che ke khoTI che e cokkasa kahI zakAya evuM nathI. paNa e samayanI je etihAsika paristhiti bIja atihAsika sAdhanothI ApaNe jANIe chIe te e kayAthI virUddha nathI. jene ujjainanA rAjAe kanaDayA hoya ane teoe A paradezIonI madada mAgI hoya e saMbhavita che. phara gardabhilla ane tene zAne mAranAra paropakArI putra vikramAditya beya etihAsika purUSo hoya, gardabhilenA vaMzane purANamAM ullekha maLe che (juo bhAgavata 12-1-27, vi. pu. aM. 4 a. 24 . 14). ane keTalAka vikramAdityane ujajenane kahe che (dA. ta. navasAhasika carita, pra. ci. vagere) te keTalAka pratiSThAnane kahe che, teno khulAso A rAjAono Abro sAthe saMbaMdha mAnavAthI thaI zake che. gardabhille kadAca AndhonI zAkhA hoya, Andro ane zake vaccenuM yuddha A kALathI zarU thayuM haze ane I. sa. bIjA zatakamAM jyAre utkIrNa lekho maLe che tyAre e spaSTa dekhAya che. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNi i. sa. pUrve pahelA zatakamAM zone pitAnA dezamAMthI nasADanAra zakAri vikramAditya ujajenamAM thaI gayA hovAne saMbhava che chatAM zake chelle vinAzaka te vikramAditya birUdadhArI (I. sa. 380 thI 414) caMdragupta bIje ja che. (kembrIja hIsTarI Vol. I. p. 531 to 533). te upara ApelA che. repsananA matathI AgaLa vadhIne zrI. kAzIprasAda jayasvAla gautamIputra zAtakaNane ja vikrama saMvatanA mULarUpa zakAri vikramAditya kahe che; alabatta vikrama saMvata teNe pite nahete calAvyuM paNa mALavAnA lakee. A gautamI putra zAtakarNae je zakarAjAne harAvyo ane avantImAMthI kADhaye te zaka nahApAna. A anumAna mATe emaNe jaina zrata paraMparAne-khAsa karIne "zAlavAhane naravAnanI rAjadhAnIne vAraMvAra humalA karIne lIdhI" e arthanI Avazyaka sUtranI TIkAmAM utArelI eka gAthAno tathA te uparanI kathAno AdhAra lIdhe che. eja lekhaka kahe che ke mALavAnA sIkkAo jotAM I. sa. pUrvenA pahelA zatakamAM mAlanAgaNe keAI vijayanA smaraNamAM sAo pADayA che (mADhavAricaya). have A vijaya te zake upara meLavele vijaya hovo joIe ane mALavAnA leke e ja e vijayanA smaraNamAM mAlava saMvata cAlu karyo haze. mALavAnA lekee gautamI putra zAtakaNuM ne zake uparanI caDAimAM madada karI hoya e paNa saMbhava che. vikramAdityanI rAjadhAnI paiThaNamAM hovAnI butaparaMparAne paNa uparanA anumAna sAthe meLa bese che. A samagra viSayanI savistara carcA mATe The Journal of the B. & 0. Research Society de 1930 nA Vol. XVI. part 3 & 4 mAM zrI. kA. jayasvAlane Problems of Saka-Satavahana History nAmane lekha juo. paNa A gautamIputrane vikramAdityanuM birUda maLyuM nathI. A birUda meLavanAra te I. sa. cethA zatakamAM zakene nAza karanAra caMdragupta bIje ja; e dAnavIra paNa hato ja. pAchaLathI daMtakathAmAM Andha rAjA gautamIputra ane gupta rAjA caMdragupta beya zaka jetAonI ekatA thaI gaI hovAno saMbhava mAnavAthI ghaNe khulAse thaI zake che, paNa jayasvAlane mata aitihAsika muzkelIo vagarane che evuM nathI. siddhasena divAkara ane vikramAditya jaina mRtaparaMparA pramANe vikramAdityanA gurU tarIke zrI siddhasena divAkara prasiddha che. prabaMdhaciMtAmaNikAre e saMbaMdha spaSTa kahyo che. bIjA graMthamAM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAlivAhana prabaMdha 27 e saMbaMdhane lagatI aneka kathAo ApelI che. vaLI tIrthakalpa, prabhAvaka carita vagere granthomAM siddhasenanuM caritra paNa laMbANathI ApyuM che. pra. ci. nI eka pratamAM paNa keTaluMka vizeSa che (juo mULa pR. 9 Ti. 1) paNa badhI kathAone TuMka sAra eTalo ja che ke siddhasena vRddhavAdInA ziSya hatA, paNa emaNe jainasiddhAntone saMskRta bhASAmAM guMthavAnI IcachA karI e moTuM pApa thayuM ane tenA prAyazcitta tarIke bAra varSa sudhI tapa sahita tIrthayAtrA tathA jainadharmanI prabhAvanA karavAnuM svIkAryuM. siddhasena bAra varSa yAtrAmAM gALI pachI mALave gayA ane tyAM teNe vikramarAjAne upadeza ApI jenadharma aMgIkAra karAvyo. siddhasene mahAkALanA maMdiramAM zivane namaskAra na karyA ane rAjAnA AgrahathI namaskAra karatAM zivaliMga phATavuM vagere kathA te brAhmaNa dharma karatAM jainadharmanI zreSThatA siddha karavA mATe calAvela camatkAra kathA che. paNa A siddhasenasUri samartha vidvAna hatA e niHsaMzaya; emaNe prAkRtamAM sanmatitarka jevo apUrva mahAgraMtha racyo che ane saMskRtamAM dhArvizikAo (batrIzIo) racI che. A siddhasenasUrine samaya emanA graMtho uparathI cokkasa nakakI thaI zakatuM nathI ane vikramanA saMbaMdha uparathI nakkI karavAmAM vikrama saM. nI upara joyelI muzkelI naDe che. 2. zAlivAhana prabaMdha. 13 have dAnamAM tathA vidvattAmAM zrI zAlivAhananI kathA jema sAMbhaLI che tema utArI che; tenA pUrvajanmanI kathA A pramANe che. zrI pratiSThAna nagaramAM sAtavAhana rAjA rAja svArI pharavA jatA hatA, tyAM zaheranI bAjumAM 4ra siddhasena vRddhavAdInA ziSya kevI rIte thayA e saMbaMdhI upara kahela pra. ci. nI eka pratamAM tathA prabhAvaka caritamAM Apela kathA jarA jevA jevI che. vRddhavAdIe zrIkRSabhadevanI stutithI musaLIne kula ANyAM. A joIne siddhasena tenI sAthe vAda karavA tenI pachavADe gayA. ane vAda karavA mATe Agraha karyo. vRddhavAlIe zaheramAM jaIne vAda karavAnuM kahyuM paNa siddhasene kahyuM "ahIM ja vAda karIe ane A gevALe sabhya thaze." vRddhavAdIe hA pADI, pachI siddhasene saMskRtamAM pitAno siddhAMta kahyo paNa temAM govALIA zuM samaje? pachI vRddhavAdIe eka ja prAta gAthA kahI ke "koIne mAravuM nahi, kAMI coravuM nahi, parastrIgamana karavuM nahi ane ceDAmAM huM je bane te dAna karavuM ema dharmamArge cAlyA javuM. A sAMbhaLI zevALIAoe vRddhavAdI jItyA ema kahyuM Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 prama'dha ciMtAmaNi vahetI nadImAMthI taraMgA dvArA pANImAMthI kAMThe AvI paDelA eka mAchalAMne hasatuM joyuM, eTale prakRtinA vikAra thAya e kharAma cihna che ema jANIne, khIkathI muMjhAIne, badhA DAhyA mANasAne peAtAnI ( mAchaluM hasyuM e zuM?) e zaMkA pUchavA mAMDI; temAM nAnasAgara nAmanA eka jaina munine pUchyuM. pAtAnA vizeSajJAnanA khaLathI teNe tene pUrva janma jANIne nIce pramANe upadeza ApyA ke " tame pUrvajanmamAM Aja zaheramAM lAkaDAneA bhArA vecI nirvAha karatA rahetA hatA, ane tamane kAMi prajA naheAtI, tyAre jamavATANe tame Aja nadIne kAMThe patharA upara besI sAthaveA pANImAM palALI hamezAM khAtA. eka divasa krAi jainamuni eka mAsanA upavAsa karI pAsethI jatA hatA tyAre tame tene khelAvI pAraNuM karavA te sAcavAnA piMDA ApI dIdho. te pAtre karelA dAnanA prabhAvathI atyAre tame sAtavAhana rAjA che. ane te muni deva thayA che ane te devathI adhiSThita A mAchalAMe te lAkaDAMne bhArA vecanAra jIvane tamane Aja rAjArUpe joine AnaMdathI hAsya karyuM che. A kathA nIcenA zlokamAM saMgrahAi cheH-- (19) mAlAnuM mAThuM hasyuM e joIne bhayabhIta sAtavAhana rAjAne RSie kahyuM ke "tame vhelAM pUrvajanmamAM A nadImAM munine sAthavAthI pAraNuM karAvyuM hatuM, te tamane daivathI ( A sthitimAM ) joine mAchaluM hasyuM." 43 A zrI sAtavAhane jAtismaraNuthI pUrvajanmanA vRttAntane sAkSAt joine tyArathI dAnadharmamAM tathA mahAkavIonA temaja vidvAnAnA saMgraha karavAmAM parAyaNa rahevA mAMDayuM. teNe cAra kroDa suvaNuM ApIne cAra gAthAo kharIdI ane zAlivAhana nAmathI saMgrahelI gAthAonA kAzanuM moTuM zAstra racAvyuM. A rIte aneka yazasvI kAyaeNnA bhaMDAra jevA zrI sAtavAhana rAjAe lAMbA vakhata sudhI rAjya karyuM. upara kahelI cAra gAthAo bahuzruta mANase pAsethI jANI levI.44 43 A mAchalAMvALI kathA gheADA pheraphAra sAthe prabandhakAzamAM maLe che. 44 eka hastapratamAM tathA chApelI pratamAM " A cAra gAthA nIce pramANe che.'' ema kahI daza gAthAo ApelI che jIe mULa pR. 17 Ti. 4. paNa A gAthAone kathA bhAga sAthe karo| sabaMdha nathI, ane cAra kahIne dA ApI che e uSADo avirAdha jotAM, hAMzIAmAM koie game te gAthAo lakhI dIdhI haro te aMdara AvI gai hAvAne sabhava che. A dAmAMnI kAI gAyAkAzanI vebaranI AvRtimAM nathI maLatI ema TAnIe noMdhyuM che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAlivAhana prakha dha pariziSTa mALavAnA rAjA muMjanA samayamAM eTale vikramanA agIAramA zatakamAM vikramAditya peThe sAtavAhana ke zAlivAhananI jUnA vakhatanA parAkramI rAjA tarIke prakhyAti hatI ( e pariziSTa rmAM utArelA navasAhasAMkacaratane zlAka ). sAtavAhana ke zAlivAhana rAjAnI kathA kathAsaritsAgaramAM paNa maLe che ( jue taraMga chaThTho ). jemAM sAtavAhanane pratiSThAnanA rAjA kahyo che. ane bRhatkathAnA kavi guNADhatha ane kathAsaritsAgaranA AraMbha thAya che. paNa kathAsaritsAgaramAM nAgArjuna ane zAlivAhanane saMbaMdha ka@A nathI, jyAre A jainamrutaparaMparA pramANenI zAlivAhananI kathAmAM nAgArjunanA saMbaMdha Ave che. ( jue Aja granthanA prakAza pAMcamA ). sAtavAhananA prasaMgathI ja ahIM pra. ciM.mAM sAtavAhananI je TuMkI kathA ApI che te khAsa jainamruta paraMparAnI kathA che, A kathAnA vistAra mATe tathA zAlivAhananA janmanI kyA mATe prabhAvaka caritamAM pAdalipta prabaMdha tathA tIrthaMkalpa jue. tIrthakalpa pramANe sAtavAhananA janma eka vidhavA brAhmaNI ane nAgarAjanA saMbaMdhathI thayA hatA. kathAsaritsAgaramAM guNAtyanA janma A pramANe thayAnuM kaheluM che. 29 aitihAsika vicAraNA mATe upayegI hAya evuM kAMi pra. ci,nI kathAmAM te| maLatuM nathI, paNa tIrthaMkalpa vageremAM ApelI kathAmAM A sAtavAhana vikramAdityanA samakAlina hatA, teNe vikramAdityane harAvelA ane chevaTa tApInI uttaramAM vikramAdityanuM rAjya ane dakSiNamAM sAtavAhananuM e pramANe hada bAMdhI vagere vAta che. dakSiNamAM I. sa. pUrve 200 thI lagabhaga sADAcArasA varSa sudhI Andhra vaMzanuM rAjya hatuM ane e vaMzanA rAjAe sAtavAhana kahevAtA. eTale vikrama saMvatnA AraMbha vakhate dakSiNamAM sAtavAhananuM rAjya hatuM ja ane kAi vakhata mALavA paNa A Andhra vaMzanA tAbAmAM gayuM hatuM eTalI aitihAsika hakIkatanuM smaraNa upalI daMtakathAmAM lAge che. paNa sAtavAhana saMbaMdhI A daMtakacA zrI. jayasvAlanA tarkanI virUddha jAya che. vAyu, matsya, viSNu ( aMza 4 a. 24) vagere purANAmAM Andhra vaMzanI vaMzAvaLI maLe che, A vaMzAvaLIe tathA e vaMzanA temaja bIjA utkIrNa lekhA uparathI ukelelA Andhra vaMzanA itihAsa mATe jI vInsenTasmIthanI The Early History of India tathA pariziSTa Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 prama'dha ci'tAmaNI mAM ullekhelA zrI. jayasvAlanA lekha ). A Andhra vaMzanA sattaramA rAjAnuM nAma hAla che. ane gAthA saptazatI nAmanA mahArASTrI prAkRtamAM racAyelA graMtha hAlanA nAmathI prasiddha che, pra. ciM. mAM sAtavAhane sAtase leAkane gAyAkAza racAvyAnuM kahyuM che te A hAlanI gAthA saptazatIne uddeze che. A saMgrahamAMnI gAthAo eka kartAnI ke eka kALanI nathI. 3 zIkSatrata viSe bhUyarAja prabaMdha. A prabaMdha nIce pramANe che--trIza lAkha gAmavALA 4pakAnyakukhtamAM kalyANukaTaka nagaramAM rAjya karatA bhUyadeva rAjA peAtAnA pakhAlInI strImAM peAtAne kAmavAsanA thai enA prAyazcita tarIke mALavAmAM jai zrI. kadra mahAkALane ArAdhI, mALava deza te devane samarpI, jAte tApasa thai gayA e pramANe TuMkAmAM vAta che.46 45 mULamAM jAncane najare jyALa e rIte zabdo che. rA. dI. zAstrIe kAnyakubja dezamAM kalyANakaTaka nagaramAM evo artha karyA che. eka pratamAM spaSTa evA pATha paNa che. paNa kanyakubja ke kAnyakubja ( hAlanu kaneAja ) e zaheranuM nAma che, jo ke e zahera jeno rAjadhAnI heAya te rAjya mATe kAnyakubja nAma vaparAya kharUM, paNa kalyANakaTaka nAmanuM kAi zahera kAnyakubjanI hakumatanA pradezamAM hatu ke heAya evuM jANavAmAM nathI. TonIe kAnyakubja nagaramAM ema artha karyo che ane kalyANa kraTaka saddigdha rAkhela che ane kaTaka e kadAca hAlanA maheAllAvAcaka kaTTAnuM saMskRta hoya ema ta karyA che. 66 46 upar ApelI kathA amuka pratAmAM nIce pramANe vistArathI ApI che. kAnyakubja dezamAM kalyANa kaTaka rAjadhAnImAM rAjya karatA bhUyadeva rAnta eka divasa savAre rAjamArga uparathI jatA hatA, tyAM eka mahelanA gAkhamAM beThelI eka strIne joine tenu citta hurAi javAthI teNe peAtAnA pakhAlIne te strIne peAtAnI pAse teDI lAvavAne hukama karyo. teNe A srAne teDI AvI mahelamAM kyAMka sa Mketa sthAnamAM rAkhI, rAntane khabara ApyA, pachI rAjAe tyAM jaI te srIne peAtAnI mAthamAM pakaDI, paNa te srIe rAjane kahyuM mahArAja tame sa` devatAonA avatAra jevA chatAM A eka halakI jAtinI strImAM kema mana gayuM ? " A tenAM amRta jevAM vAkyathI rAjAnA krAmAgni thaDe zAMta thayA. pachI teNe 'tuM kANu che? ' ema pUchyuM. tyAre teNe kahyuM ke huM tamArA neAkara pakhAlInI strI, tamArI dAsAnu dAsI chuM. ' tenI A vAtathI manamAM cikata thayelA rAntanA kAmAgni sthA zAMta thaI gayA. ane tene peAtAnI dIkarI gaNIne javAnI rA ApI. tenA zarIrane peAtAnA hAtha aDayA ema vicArI rAte ja e hAthane sajA karavA mATe khArImAM hAtha rAkhI kAka mANasanA haze ema samajAvI peAtAnA ja paherIgaro pAse kapAvI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanarAjAdi cApotkaTa vaMza 4 vanarAjAdi cApAkaTa vaMza 15 upara kahelA kAnyakunjanA eka bhAgarUpa gurjarabhUmimAM 48vaDhIAra nAmanA pradezamAM pacAsara gAmamAM cApatkaTa vaMzanA bALakane jhavaNa nAmanAM jhADa upara bAMdhelI jheLImAM rAkhI tenI mAtA lAkaDAM nAkhyA. pachI savAre maMtrIo paherIgarane pakaDatA hatA tene rekI pote mALane jaI mahAkALanA maMdiramAM zaMkaranI ArAdhanA karavA mAMDI. devanI AjJAthI hAtha pAchA jevA hatA tevA thaI jatAM, kAnyakubsanA ardhA bhAga jeTalA mALavA dezane ana5ra sAthe te (mahAkALa) devane ApIne tenI rakSA mATe paramAra rAjaputranI yojanA karIne jAte tapasvInI dIkSA laI lIdhI. ahIM je mALavA deza mahAkALane arpaNa karyAnI vAta Ave che tene AgaLa paNa nirdeza Ave che. kAnyakujanA rAjAe paramArane mALavAnuM rakSaNa karavA mATe nImyAnuM je kathana pra. ciM. nI eka pratamAM maLe che temAM paNa nIcenI hakIkata jotAM aitihAsika satyAMza rahelo dekhAya che. paheluM to mALavAnA paramAre svataMtra thayA pahelAM kAnyakubdhanA rAjAonA tathA dakSiNanA rASTrakaTonA maMDalezvara hovAne saMbhava che, bIjuM svataMtra thayA tyAre kAnyakujanI gujarAta uparanI sattA paNa mALavAnA paramArane maLI haze ane te sattA teoe amuka vakhata sudhI jALavI rAkhelI ema 1005nAM mALavAnA rAjA sIyakanAM tAmrapatro prAMtija tAlukAnA haroLa gAmamAMthI maLyAM che te uparathI dekhAya che. (juo purAta nava pu. 2 aM. 1 pR. 42 tathA Journal of B. &. 4. research 1928 December nA aMkamAM rAkhAladAsa benarajIne lekha.) 47 gujarAtano keTaloka bhAga eka kALe--vikramanI dazamI sadImAM kAnyakunjanA rAjAone tAbe hato ema bIjA aitihAsika purAvAothI sAbIta thAya che. ATalo uparanA kathanamAM satyAMza che. (juo nAgarI pracAriNI patrikA bhA. 6 aM. 3) paNa vanarAjanI bAlyAvasthA vakhate eTale vikramanI AThamI sadImAM to gujarAta upara meTe bhAge dakSiNanA pazcimI cAlunI sattA hatI. 48 vaDhIAra eTale kaccha ane gujarAta vaccene kacachanA raNanA kAMThAno pradeza. paMcAsara nAmanuM eka nAnuM gAma kacchanA nAnA raNanI eka kore Aja sudhI che. hAlamAM e bhAga rAMdhaNapuranA navAbane tAbe che. 49 mULamAM vaM zabda che; vaNa eTale to kapAsanA cheDa, enI DALIe bALakanI jhoLI laTakavI muzkela che. eka pratamAM vALa zabda che. e paNa eka choDanuM nAma che. paNa jinamaMDanagaNie rUkSaNA emaja lakhyuM che e ja barAbara che meTAM jhADanI DALIeja jhALI baMdhAya. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 prabaMdha ciMtAmaNI vINatI hatI tyAM jainAcArya zIlaguNasUri prasaMgopAtta AvI caDayA. ane temaNe bapore paNa jhADanI chAyA khasI nahi e joIne, jheLImAM rahelA bALakanA puNyane e prabhAva che ema vicAra karIne, A bALaka jainadharmane prabhAvaka thaze ema AzAthI te bALakanI mA mATe AjIvikAno baMdobasta karIne tenI pAsethI te bALakane mAgI lIdhA. ane potAnI eka ziSyA). vIramatIne ucheravA Apyo. A rIte ucharatA e bALakane gurUe pavanarAja nAma ApyuM. ane ATha varSane thayo tyAre tene devanI pUjAnAM sAdhano ne nAza karanAra uMdarethI te sAdhanAnI rakSA karavAnuM kAma soMpyuM. paNa vanarAja te DhephAM mArI uMdarane nAza karavA lAgyo, eTale gurUe tema karavAnI nA pADI. paNa vanarAje kahyuM ke e (uMdara)ne cethA (daMDarUpa) upAyathI ja vaza rAkhI zakAya ema che. pachI tenA jAtaka (janma kuMDalI) mAM rAjayoga che ema vicArIne tathA e moTe rAjA thaze evo nirNaya karIne tene pAcho tenI mAtAne soMpI dIdho. ane mArI sAthe bhInA kaI gAmamAM (pAna) rahIne coranA (kharI rIte dhADapADunA). dhaMdhAthI rahetA pitAnA mAmA sAthe badhe dhADa pADavA lAgyA. 50 merU tuMge upara vanarAja paMcAsaranA cAvaDAvaMzane hatuM eTaluM ja kahyuM che, tenI mAtAnuM paNa nAma nathI ApyuM. paNa ratnamALAmAM kRNAjIe vanarAjanA pitA paMcAsaranA rAjA jayazikharI viSe lAMbI kathA ApI che. kAnyakubaja dezanA kalyANa kaTakanA rAjA bhuvaDe vIra jayazikharIne kevI rIte harAvyo ane tenI sagarbhA rANI rUpasuMdarIne rAjAe potAnA sALA surapALa sAthe kevI rIte jaMgalamAM mekalI dIdhI, ane tyAM koI bhIlaDI sAthe rahetAM tene putra utpanna thayo tyAre e kevuM kaSTa veThatI vagere varNana ratnamALAmAMthI rAsamALAmAM paNa utAryuM che. (juo rAsamALA gujarAtI bhASAMtara trIjI AvRtti pR. 23 thI 33). jinamaMDanagaNi kumArapAla prabaMdhamAM merUtuMgane anusare che. paNa dharmAraNyamAM judI rIte vRttAMta che:temAM jayazikharInI rANInuM nAma akSatA ApyuM che. A rANIne dharmAraNyakSetramAM pIluDInA vanamAM moDha brAhmaNe tapa karatA hatA tyAM, teonA AzramamAM mukI AvavAnuM jayazikharIe surapALane kahyuM ane tyAM janmelA vanarAjane moDha brAhmaNoe meTe karyo. ane jaMgalamAM sutelA vanarAjanA moDhA upara AvatA taDakAthI tenuM rakSaNa karavA mAge pitAnI pheNanuM chatra karyuM; e joIne brAhmaNoe A gurjaradezane rAja thaze ema vicAra karyo. vagere kathA che. pA mULamAM Apela dhArIpata zabda gujarAtI dhADa pADavInuM saMskRta kareluM rUpa lAge che, Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanarAjAdi cApotkaTa vaMza 33 16 eka divasa kAkara gAmamAM koI vepArInA gharamAM khAtara pADIne jyAM dhana caravA jatA hatA tyAM dahIMnA ThAmamAM hAtha paDI gayo. eTale ahIM te huM ja, ema vicAra karIne te badhuM (cereluM) tyAM ja mukIne pAcho vaLI gayo. bIje divase te vepArInI bahena zrIdevIe rAte chAnI rIte sahodaranA hetathI tene belAvyuM. ane bhojana tathA kapaDAM ApIne tenA upara upakAra karyo, tyAre vanarAje vacana ApyuM ke "mAre rAjyAbhiSeka thaze tyAre tane bahena gaNIne tArI pAse tilaka karAvIza."53 17 vaLI eka vakhata carane dhaMdho karatA vanarAjanA coroe jaMgalamAM eka ThekANe jamba nAmanA vANIAne (tenI pAsethI dhana luMTI levA) rokyo paNa teNe traNa corane joIne pitAnI pAsenAM pAMca bANamAMthI be bANa bhAMgI nAkhyAM ane coree ema karavAnuM kAraNa pUchatAM teNe kahyuM ke "tame traNa che mATe traNathI vadhAre bANu nakAmAM che, tyAre (tenI parIkSA jovA ) teoe batAvela pharatI vastune teNe bANathI vIMdhI nAkhI, AthI teo khuzI thayA ane tene pitAnI sAthe laI gayA. pachI tenI yuddha karavAnI kaLA jeIne cakita thayelA zrI vanarAje "mAra rAjyAbhiSeka thAya tyAre tuM mahAmAtya thaIza" ema vacana ApIne tene javA dIdho.54 18 pachI eka vakhata kAnyakunjanA rAjAe pitAnI putrI zrI. mahaNikAne"pa paherAmaNI tarIke kaMcuka saMbaMdhamAM gUrjaradeza Apela, tenI (khaMDaNI) ugharAvavA kAnyakujathI je "paMcelI 'parka Avela teNe vana para mULamAM Apela kSAtrapatana zabda paNa dhArItrapAta je gujarAtI khAtara pADavuMne rUpAMtara lAge che. paNa khAtara pADavuM eno artha cerI karavI che thAya che. jyAre khAtrapAtana zabda cerI mATe dIvAlamAM bAkoruM pADavuM e arthamAM merUtuMge vAparyo che, 53 16 mA prabaMdhane zrI devIvALa vRttAnta jinamaMDanagaNinA kumArapAva prabaMdhamAM paNa che. AkhI vAta bahAravaTIAonI cAlatI vAtone maLatI che. TenIe madhyakALanA koI bahAravaTIAe gharadhaNInA gharanuM mIThuM bhulathI hoTha aDADayuM mATe te gharamAMthI kAMI na lIdhuM e matalabanI vIlAcatanI daMtakathAne sAra 4-2-1899nA ba" nAmanA vartamAna patramAMthI TippaNImAM utAryo che. (pR. 17). 54 janma 17 me prabaMdha jinamaMDananA kumArapALa prabaMdhamAM lagabhaga upara pramANe maLe che. 55 jinamaMDanagaNie mahaNikAne badale mahaNaladevI nAma ApyuM che. pa6 mULamAM paMcakula zabda che, e zabada A pustakamAM aneka sthaLe maLe che, ene artha kavacita vasulAtI nakara je te kvacita sAmAnya nekara jevo jaNAya che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 prakhadha ciMtAmaNI rAja nAmanA mANusane sellabhRt (udharANI karanArAM mANasA sAthe rakSaka tarIke bhADuM laine pharanAra) nImyA. cha mahinA sudhI dezamAMthI vasula udharAvIne 24 lAkha57 rUpAnA mma ane cAra hajAra tez2ejAtinA gheADA eTaluM laine svadeza tarapha pAchA pharatA paMcakulane saurASTra nAmanA ghATamAM vanarAje haNI nAkhyA ane tenA rAjAnI khIkathI kayAMka jaMgalamAM eka varSa sudhI pAte chupAi rahyo.58 19 pachI vanarAja pAtAnA rAjyAbhiSeka mATe zahera sthApavAnI IcchAthI zUra bhUminI tapAsa karatA hatA, tyAM pIpalulA taLAvanI pALa upara nIrAMte kheThelA bharavADa sAkhaDanA putra ahile pUchyuM ke zuM jue che?' tyAre tenA (vanarAjanA ) pradhAnee kahyuM ke " zahera vasAvavA yAgya zUbhUmiSTa paMcakula zabda hacaritamAM tathA utkINa lekheAmAM paNa maLe che. gA, hI, AjhA hAlamAM vaparAtA pacAvI rAkhyuM A paMcakulamAMthI nIkaLyA che ema kahe che. Contri butions to the History of the Hindu Revenue System Hi paMcakula eTale kasTama adhikArI ema a` karyA che, rA, dI. zAstrIe te jemAM pAMca meATA adhikArIe rahelA te eve aya aTakaLe karyAM che. kaneAja (maheAdaca)nA rAna dIkarI mATe gurjaradezamAM (kara) udharAvatA ema tA sukRtakIti kalleAlinImAM paNa kahyuM che (juo AAka 10) * 57 5. bhagavAnalAla indvandva te kSatrapa sIkAone dram ' kahetA ema kahe che ( jue embegejhITIara Vol. I part I p. 151 ), 5. gau. hI, ojhAe 4 thI cha AnAnI UMmatanA rUppAnA sIkkAne drasma kahetA ema rAjapUtAnekA ItihAsa (pR. 426 Ti. 4 )mAM lakhyuM che. 58 A aDhArame prakhaMdha jinama DanagaNie lagabhaga Aja pramANe ApyA che. paNa 24 lAkha rUppaka drammane badale ceAvIza lAkha senAM nANuM ane cArasA gheADA ema lakhyuM che. upara tejo jAtinA dhADA ema lakhyuM che tene a` hAlamAM kAThIAvADamAM tejaNa dheADI kahe che te turo ? 59 je ThekANe sasaluM kutarAnI sAmuM thAya te zahera vasAvavA yogya bhUmi ane evI jamIna upara A zahera vasAveluM evI daMtakathA dhaNAM zahere mATe dakSiNamAM paNa cAle che. dA. ta. vijayanagaranI sthApanAnI kayA. ( jIe sevelanuM Forgotten Empire p. 299-300 tathA prA. herAsanuM Beginings of Vijayanagar History p. 149) temaja amadAvAda mATe 'jaba kutte para sassA AyA taba bAdazAhane zahera basAyA' vagere prasiddha daMtakathA che. e daMtakathA atha vagaranI che tathA keTalAMka meTAM zahero mATe cAle che ema zrI ratnamaNirAva bhImarAve paNa nedhyuM che, (jIe gujarAtanuM pATanagara amadAvAda pU. 30 ) Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 vanarAjAdi cApotkaTa vaMza jodhIe chIe." "je te zaherane mAruM nAma Ape che evI jamIna batAvuM" ema kahIne jALa (pIluDI?)nAM jhADa pAse jaIne jeTalI jamInamAM sasalAe kutarAne hIvarAvyo hato teTalI jamIna batAvI. ane tyAM aNahillapura nAmathI vikrama saM. 802 varSamAM vaizAkha sudi bIjane someza0 zahera vasAvIne te jaLanA jhADanA mULa AgaLa dhavalagraha karAvIne, rAjayAbhiSekanA muhUrta vakhate kAkaragAmamAM rahetI te mAnelI bena zrIdevIne teDAvIne, tenI pAse tilaka karAvIne pacAsa varSanA vanarAje pitAno rAjyAbhiSeka karAvyuM. ane te jaba nAmanA vANIAne mahAmAtya banAvyo. pachI pacAsara gAmathI zrIzIlaguNa sUrine bhaktipUrvaka belAvI dhavalagraha (rAjamahela)mAM pitAnA siMhAsana upara besArI sAteka aMgavALuM rAjya temane arpaNa karIne kRtajJomAM ziromaNipaNuM batAvyuM. paNa nispRha hovAthI teoe (rAjya levAnI) nA pADI. paNa vanarAje pratyupakAra buddhithI emanI AjJA pramANe zrI pArzvanAthanI pratimAvALuM paMcAsara nAmanuM jaina maMdira karAvyuM ane temAM potAnI pUjaka tarIkenI ( 60 aNahilapura nAma aNahilla bharavADe batAvelI jamIna uparathI paDayuM e te aNahilapura nAma uparathI pAchaLathI upajevI daMtakathA ja lAge che. paNa aNahilapura pATaNanI sthApanAnI tithi e meTI etihAsika carcAno viSaya che. upara merUtuMge saMvata 802 vaizAkha sudi bIja e rIte pATaNanI sthApanAnI tithi ApI che, paNa teNe ja vicAeNNamAM saMvata 821 vaizAkha sudi bIjane soma ( tadanu saMvat 821 varSe vaizAkha zudi 2 some cAuDAvaMzotpanaH vanarAjaH zrI didhumacA cata) e rIte tithi ApI che. dharmAraNyamAM saMvata 802 aSADha suda trIjane zanivAra Apela che (sa. 66 cho. 84) pATaNanA gaNapati maMdiranI mUrti nIcenA lekhamAM saM. 802 caitrasudi bIjane zukravAra lakhela che. rAsamALAe utArela eka kavitanA sAramAM saM. 802 mahAvadi 7ne zanivAra lakhela che. (juo rAsamALA pR. 45) ane pATaNanI rAjavaMzAvalimAM saM. 802 zrAvaNa sudi bIja ne soma Apela che. (ejana pU. 42) A judI judI tithiomAMthI pra. ciM. mAM tathA dharmAraNyamAM ApelInAM tithivAra gaNita karatAM maLI rahe che. bAkInAM nathI maLatAM (juo kAntamALAmAM zrI. rAmalAla cunIlAla modIne lekha pR. 157) 61 rAjyanAM sAta aMge tarIke svAmI (rAjA) amAtya, sudata (mitrarAjA) ga, rASTra, lazkara, ane koza e pramANe gaNAya che. 62 paMcAsara pArzvanAtha nAmanuM jaina maMdira atyAre pATaNamAM che ane temAM vanarAjanI rAjachatravALI ArAdhaka mUti paNa che paNa bemAMthI ekeya vanarAjanA samayanAM nathI. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI mUrti besArI temaja pitAnA rAjamahela pAse kahezvarInuM maMdira karAvyuM. 13 (20) vanarAjathI AraMbhAyeluM gUrjaronuM A rAya jenoe maMtrothI sthApyuM che, paNa jenaApIo e vAtathI rAcatA nathI.* 20 zrI vanarAje 50 varSa, be mAsa ane ekavIsa divasa rAjya karyuM, tenuM AkhuM AyuSya 108 varSa, be mAsa ane ekavIsa divasanuM hatuM. 25 saM. 862 varSe ASADha sudi trIjane gurUvAre azvinI nakSatramAM siMha lagnamAM vanarAjanA putra zrI garAjane rAjyAbhiSeka thayo. tene traNa kuMvara hatA. 21 eka vakhata kSemarAja nAmanA kuMvare rAjAne vijJapti karI ke "bIjA dezanA rAjAnAM vahANo pavananA kAnathI vikharAI gayAM che ane bIje kaI kAMThethI zrI somezvara pATaNamAM AvI caDayAM che. have, A vahANamAM eka hajAra tejasvI ghoDAo, ekaso pacAsa hAthI ane bIjI vastuo kareDAnI saMkhyAmAM che. e badhuM ApaNA dezamAM thaIne pitAnA mulakamAM jaze. je mahArAjA hukama kare te e badhuM luMTI laIe." tyAre rAjAe nA pADI. e pachI te traNe kuMvaree "rAjA gharaDA thavAthI 63 19me prabaMdha jinamaMDana gaNinA kumArapAla prabaMdhamAM paNa A pramANe ja che. 64 A loka kumArapAla prabaMdhamAM paNa maLe che. paNa jene gurjarenuM rAjya pote sthApyAne A dAvo tenA dveSIo eTale brAhmaNo kabula rAkhatA nathI e vAtane dharmAraNyanI mAe vanarAjane ucheryAnI judI jAtanI daMtakathAthI Teko maLe che.. 65 saMvata 802 thI 60 varSa vanarAje rAjya karyuM, ema che. cinI be pratamAM pATha maLe che. ( juo mULa pR. 22 ki. 2) ane jinamaMDana gaNie paNa vanarAje sATha varSa rAjya karyuM ema lakhyuM che. rAjAvalI koSTakamAM paNa ema che. sukRta saMkIrtana ane suzrutakIrti kallolinImAM vanarAjane cApAkaTa vaMzano siMha ke vanamAMthI uThela vIra kahela che, e bALaka hatA tyAre enA uparathI chAyA na khasavAnI vAta sukRta kIrti kallolinImAM seMdhAyela che. (aa . 9). vanarAje aNahilapura pATaNa sthApyuM ane paMcAsaranuM maMdira baMdhAvyuM eTaluM A beya graMthomAM maLe che. 66 eka pratamAM saM. 862 varSe eTale ja pATha che mahine, tithivAra vagere nathI. ane amuka pratamAM ASADha zudi 13 lakhI che. (juo mULa pR21 Ti. 2, 3). Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanarAjaddhi capAtkaTa vaMza 37 ra dhelA thaI gayA che" ema gaNIne peAtAnA mulakanA sImADA upara lazkarane taiyAra rAkhIne chupAyelA cArenI rIte e badhuM paDAvI laI peAtAnA bApa pAse hAjara karyuM. aMdarathI kApelA paNa muMgA rahelA rAjAe teene kAMi AvakAra na Apyo. e badhuM rAjAne soMpI ne kSemarAja kuMvare A sArUM kAma karyuM ke nahArUM ? " ema pUchyuM. tyAre rAjAe javAba Apyo ke " jo sArUM kAma karyuM ema kahuM teA bIjAnI vastue luMTavAnuM pApa lAge; jo nArUM karyuM ema kahuM to tamArA manamAM kheda thAya. mATe maunamAMja zreya che, ema siddha thayuM. have tame vhelAMja pUchyuM tyAre khIjAnuM dhana luMTavAnI nA pADI tenuM kAraNa sAMbhaLeA. jyAre khIjA rAjyonA rAjA badhA rAjAonAM rAjyanI prazaMsA kare che tyAre gUjaradezamAM cArAnuM rAjya che ema mazkarI kare che. ApaNA elacI67 A vAta patradrArA jaNAve che tyAre ApaNA pUrvajo viSe kAMika glAni thaIne duHkha thAya che, A pUrvajonuM kalaMka adhAya lakAnA hradayamAMthI bhulAi jAya teA badhA rAjAonI hAramAM ApaNe paNa rAjA kahevAie. paNa theADA dhananA lebathI tame A pUrvajonuM kalaMka vistArIne tAjuM karyuM che.'" pachI rAjAe AyudhazALAmAMthI peAtAnuM dhanuSya magAvIne "tamArAmAM je khaLavAna heAya te caDAve." ema kahyuM. paNa kAithI te caDAvI zakAyuM nahi. tyAre rAjAe ramatamAM tenI paNacha caDAvIne kahyuM :-- (21) rAjAonA hukamanA bhaMga thAya, sevAnI rAjI baMdha thAya, ane strIonI ( patithI ) jIMdI pathArI e zastra vagaranA vadha kahevAya che. " A pramANe nItizAstranA upadeza hAvAthI amArA A rIte zastra vagara vadha karanAra putrAne zI zikSA karavI yeAgya che?" A kAraNathI rAjAe prAyeApavezana ( annajaLanA tyAga ) karIne ekasAvIza varSanI ummare citAmAM praveza karyAM. A rAjAe zrI bhaTTArikAyAgIzvarInuM maMdira aMdhAvyuM hatuM. 22 A rAjAe 35 varSa rAjya karyuM, pachI saM. 897 thI 25 varSa zrI kSemarAje rAjya karyuM. pachI saM, 922thI 29 varSa zrI bhUyaDe rAjya karyuM, ANe zrI pATaNamAM zrI. bhUyaDezvaranuM maMdira baMdhAvyuM hatuM. pachI saM. 951 thI zrI. vairIsiMhe 25 varSa rAjya karyuM, pachI saM. 976 thI 15 varSe 67 mULamAM sthAna putra zabda che, tene te sthaLe rahetAM mANasA evA sAmAnya rIte thAya, A pustakamAM kvacit Asusa jevA aMmAM paNa A zabda vaparAyelA dekhAya che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 prabaMdha ciMtAmaNi zrI ratnAditye rAjya karyuM, pachI saM. 991 thI 7 varSa zrI. sAmaMtasiMha rAjya karyuM. A pramANe cApotkaTa vaMzamAM sAta rAjAe thayA ane vi. saM. nA 998 varSa sudhI rAjya cAlyuM. pariziSTa ( va ) cAvaDA vaMzanI vazAvI. prabaMdhakAreAnA kahevA pramANe cAvaDA vaMzanA kula 196 varSanA rAjyakALamAM kAI paNa rAjyakartAnA utkIrNa lekha hajI sudhI maLyA nathI, eTale e vaMza viSe je kAMI mAhItI maLe che te e vaMzanA DelA rAjA pachI lagabhaga cArasethI pAMcamA varSe ane chellA rAjA pachI bassAthI traNase| varSe lakhAi che. ane e vaMzAvaLI viSenAM lakhANAmAM paraspara virodha paNa bhrUNA che. upara pra. ciM.nI vadhAre pratAmAM ApelI vaMzAvaLI utArI che, paNa pITarsanavALI varmajJaka hAthapratamAM tathA chApelI pratamAM nIce pramANe pATha cheH1 vanarAja saM. 802 thI 5 varSa, 2 mAsa 2 yAgarAja saM. 862 ASADha sudi 3 thI ane 21 divasa sudhI 878 zrAvaNa zudi 4 sudhI 17 varSa 1 mAsa ane 1 divasa saM. 881 kArtika sudi 9 sudhI traNa varSa, 3 mAsa jyeSTha sudi 13 zani sudhI 3 ratnAditya saM. 808 zrAvaNu sudi 5 thI 4 (nAma nathI) saM. 881 thI saM. 898 5 kSemarAja saM. 898 thI saM. 922 bhAdaravA suda 15 ravi sudhI varSa 38 mAsa 3 di. 10 7 zrI Akadeva saM. 938 thI saM. 6 cAmuMDa saM. 935 Azvina sudi 1 seAmathI saM. 838 mAdha vida 3 sAma sudhImAM 13 varSa 4 mAsa 16 dina 1965 pe!Sa sudI 9 smudha sudhI varSa 26 mAsa 1 di. 20 27 varSa 6 mAsa 5 divasa varSa me mAsa 8 bhUyagaDa saM. 965 thI 991 ASADha sudi 15 sudhI A pramANe cApeTa vaMzamAM sAta purUSoe 190 ane sAta divasa rAjya karyuM. (jIe mULa pR. 22 nI TippaNI) A pATha keTalA azuddha che te kahevAnI jarUra nathI. hastaprata meLavyAthI muzkelI ghaTatI nathI paNa vadhe che kAraNa ke emAM purA AMkaDAja nathI ApyA. nAma sAta ApyAM che, chatAM ATha nAma mAne tAja kAMIka meLa khAya evuM che ane krama paNa uparathI judA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanarAjAdi cApAtkaTa vaMza 39 che. bIjI pratAmAM mAtra varSaja ApyAM che. tyAre AmAM mahinA, tithi, vAra ane nakSatra paNa Apela che, chatAM gaNatrI karatAM e zivAya bhAgyeja kAineA meLa bese che (jIe rAmalAla cunIlAla medIne! cAvaDAonI vaMzAvaLI nAmanA lekha bhAvanagara sAhitya pariSadanA riporTa RtihAsa vibhAga pR. 40 ). zrI. rAmalAla cunIlAla meAdIe gaNitanI madadathI A vaMzAvaLane zuddha karavAnA prayAsa karyo che ane nAma nathI tyAM vairisiMhanuM nAma mukayuM che. pra. ci.nIja A e vaMzAvaLI uparAMta (1) sukRtasaMkIrtana, (2) sukRtakIrti kahyeAlinI (3) vicArazreNI (4) kumArapAlaprabaMdha (5) dharmAMraNya (6) ratnamALa (7) mirAteahamadI (8) pravacanaparIkSA, (9) rAjA valI krASTaka tathA bhATa cAraNAnA ceApaDA vageramAM A vaMzAvaLA maLe che. ane vhelA e graMthA zivAya bAkInA graMthAmAM rAjyakALanAM varSo paNa ApyAM che. vaLI vhelA be graMthA pra. ciM. vhelAM lagabhaga pANAsA varSa upara racAyela che, vicArazreNI tA merUtuMganAja lakheleA grantha che, jemAM mAtra vaMzAvaLI che. kumArapAla prabaMdha pra. ciM. pachI saM. 1492 mAM cAcela che. dharmAraNya paNa paMdaramA zatakathI prAcIna nathI. ratnamALa paNa pra. ci.thI arvAcIna jaNAya che. mirAte ahamadI ( aDhAramA zatakanuM madhya )nA tA pra. ciM.ja AdhAra haze. bAkInA copaDA vagere paNa pra. ci thI arvAcIna ja che. have vicArazreNI merUtuMganA ja lakhelA grantha che. chatAM ene pATha pra. ciM.nA upara ApelA bemAMthI ekraya pAThane pUrepUrA maLatA nathI e jarA vicitra sthiti che. paNa vicArazreNImAM sAta nahi paNa ATha rAjAe gaNyA che ane tene anukrama paNa upara pramANe che eTaluM TippaNImAM Apela pATha sAthe vicArazreNInuM maLatApaNuM che. paraMtu vanarAjanA rAjyakALanA AraMbha saM. 821 mAnyA che, ane chellA rAjAnA rAjyakALa 1010 mAM pUrA thayA mAnyA che e meTa phera che. vicArazreNI zivAya kASTa paNu graMthamAM cAvaDAvaMzane 821 thI 1017 sudhI mAnyA nathI. temaja upara ApelA TippaNInA pATha zivAya badhA graMthamAM cAvaDAvaMzane kula rAjyakALa 196 varSanA mAnyA che. have sukRtasaMkIrtana ane sukRtakArtikallolinI nAmanA merUttuMgathI jAnA je bheja 'thAmAM cAvaDAvaMzanI vaMzAvaLI maLe che te eyamAM rAjyakALanAM varSI, AdiaMtanAM varSoM ke kula varSoM kazuM ApyuM nathI. mAtra rAjAenAM Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI nAme ane kaI kaI viSe ekAda be prasaMge nedhela che. A be zrethemAM anukrama nIce pramANe che. (1) vanarAja (2) garAja (3) ratnAditya (4) vairisiMha (5) kSemarAja (4) cAmuMDa (7) AhaDa (8) bhUbhaTa. pra. ci.nI TipavALI pratamAM Aja anukramamAM Aja nAmo che, mAtra sAtamAnuM nAma AhaDane badale AkaDa ane AThamA bhUbhaTanuM bhUyagaDa che. ane vicArazreNImAM anukrama upara pramANe ja che paNa sAtamAnuM nAma ghAghaDa deva che AThamAnuM nAma keTalIka pratomAMthI paDI gayuM che, paNa voTasana myujhIemanI pratamAM sAmaMtasiMha che. bhUbhaTa ke bhUyagaDa eNeja zrI. rA. cu. modI kahe che tema sAmaMtasiMha padavI dhAraNa karI haze. dharmAraNyamAM uparanA ja anukrama che mAtra AhaDa ke ghAghaDane badale ughaDa lakhyuM che, eTalo phera che. - have pra. ciM. mULamAM je anukrama Apyo che teja kumArapAla prabaMdha, ratnamALa, mirAte ahamadI, pravacana parIkSA, rAjAvalI kASTaka, ane bhAMDArakaranA 1883-84 nA riporTamAM chapAyela chuTI vaMzAvaLI, A badhAmAM rAjyakALanAM varSa sAthe eka sara-nIce pramANe che. (1) vanarAja 59 ke 60 varSa (2) yogarAja 35 (3) kSemarAja 25 (4) bhUyaDa 29 (5) vairIsiMha 25 (6) ratnAditya 15 (7) sAmaMtasiMha 7. A beya vaMzAvaLI sarakhAvatAM eka cAmuMDa nAma sukRtasaMkIrtanavALA pAThamAM vadhAre che, bAkInAM nAmo enAM e che paNa kama phera che. sukRtasaMkIrtana ane suzrutakItikallolinI prAcInatara e hakIkata upara bhAra mukIne ATha rAjAo su. saM. vALA anukramamAM thaI gayA ema mAnavuM varSo pahelAM bullare yogya gaNyuM che. (juo .. A. Vol. XVIII. p. 148. tathA buharanuM arisiMha.) ane zrI. rAmalAla cunIlAla modI paNa emaja gaNe che, bAkI rAsamALAmAM bIje-sAta rAjAovALo krama utAryo che ane bombe gejheTIyara (Vol. I. part J.)mAM vicArazreNIne krama svIkAryo che. kALAnukramanI bAbatamAM cAvaDAvaze kula 196 varSa rAjya karyuM eTalI hakIkata ghaNuMkharA prAcInoe tathA Adhunikee svIkArI che, ane mAtra pra. ci. nI eka pratanI pAMca cha varSanI bhUlane avagaNI che. paNa kyAMthI kyAM sudhI e bAbatamAM babbe gejheTIara vicArazreNIne anusarI 821 thI 1017 gaNe che, ane gau. hI. eAjhA, vinsenTa smitha vagere tene anusare che, paNa 802 mAM pATaNanI sthApanA thayAnuM vicArazreNI zivAya badhA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanarAjagni cApAtkaTa vaza 41 graMthAmAM kaheluM che. ane hamaNAM sAMbharamAMthI maLelA siddharAjanA vakhatanA eka lekhamAM (jIe I. A. December 1929 p. 234 ) mULarAjanuM gAdIe besavAnuM varSa 998 ApeluM hAvAthI have 802 thI 98 cAvaDAkALa mAnavA ceAgya lAge che. pratyeka rAjAnAM rAjyakALanAM varSAM bAbatamAM bIjA gesa purAvA na maLe tyAM sudhI upara kahelA graMthaine sarakhAvI aTakaLaja karavAnI rahe che. ane embe gejheTIare nIce pramANe varSoM Apela che. vanarAja yAgarAja ratnAditya vairIsiMha kSemarAja cAmuMDa dhAdhaDa ajJAtanAmA 821 thI 836 83 thI 862 82 thI 297 A pramANe gADhatraNa karavAnAM kAraNeAmAM hAya e lagabhaga asaMbhavita che vagera ApA 1 vanarAja 2 yAgarAja 3 ratnAditya 4 vairIsiMha 5 kSemarAja 897 thI 900 900 thI 912 912 thI 937 937 thI 964 964 thI 193 93 thI 1017 802 thI 861 861 thI 870 870 thI 873 873 thI 884 884 nI 913 15 varSa 26 35 rA. rA. gAvindabhAie prAcIna gujarAtamAM uparanI vaMzAvaLI ja utArI che. gujarAtI rAsamALAmAM, khIjAM nAma, hiMdI rAjamaMDala graMthane anusarI cAmuMDa yuvarAja AvyuM che. ( jue rAsamALA trIjI AvRtti pA. 30 mAM TIpa) je cAlucavaMzAvaLI sAthe garabaDa thayAnuM pariNAma lAge che. zrI. rAmalAla cunIlAla medIe upara ApelI badhI vaMzAvaLIone sarakhAvI nIce pramANe geAThavaNu svIkArI che . ( jIe bhAvanagara sAhitya pariSada riporTa itihAsa vibhAga pR. 38) 12 25 27 29 24 196 vanarAja 19 varSa jIvyA gejheTIare karyo che. 59 3 11 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K2 prabaMdha ciMtAmaNI ka cAmuMDa 913 thI 44 31 7 ghAghaDa 944 thI 971 2 7 8 bhUvaDa 971 thI 998 ra7 A vaMzAvaLI viSe vizeSa uhApoha A pariziSTane gya nathI. pa ( mULarAja prabaMdha) 22 68mAtA sevavA yogya nathI, parvato pAMkha vagaranA che, kAcabAne jaLa sAthe prIti che. A sarpane rAjA be jIbhavALe che, e pramANe pRthvIne dhAraNa karavA mATe yogya pAtrane vicAra karatA brahmAnI saMdhyAnI aMjalI (suluka) mAMthI taravAra pheravate koI vIra ubho thayo.8 23 have pahelAM kahelA bhUyaDarAjAnA vaMzamAM muMjAladevanA putra - 68 mULamAM mAtA zabda che. tene artha hAthIe, tathA cAMDAla thAya che, cAMDAla sevavA yoSa nathI, parvatane pahelAM pAMkha hatI paNa pAchaLathI kapAI gaI evI parANika mAnyatA che. mULamAM pAMkha mATe pakSa zabda che, tene bIjo artha sahAyaka paNa thAya che. mULamAM jaDa zabda che. Da ane la bene eka gaNane jaDa eTale acetana tathA pANI, sarpa be jIbhavALo hovAnI prasiddhi che, be jIbhane bIjo artha eka vakhata eka vAta ane bIjI vakhata bIjI bole che. 69 pRthvIne bhAra diggajo, parvata, kUrmarUpe rahela viSNu, sarSarUpazeSa, vagere dhAraNa kare che evI pirANika mAnyatA che. have A lekamAM bhaleSathI diggaja vagere pRthvIno bhAra upADanAra pairANika pAtro ayogya lAgavAthI brahmAe pitAnI aMjalImAMthI navA cAlukya vIrane utpanna karyo e rIte cAlukya kuLanI prazaMsA karI che. cAlukaya kuLane mULa puruSa brahmAnA sAMdhya culuka (aMjalI ) mAMthI utpanna thayAnI A kalpanA bihaNe (vi.nuM 11 muM zataka) vikramAMka deva caritamAM ApI che. ( juo ma. 1 . 33 thI 57) zrIpAle saM. 1208 nI vaDanagara prAkAra prazaritamAM bilhaNane anusarI utArI che. (. 2 jAo prAcIna lekhamALA bhA. 1 lekhAMka 45) ane vasaMta vilAsamAM ane vastupAla tejapAla prazastimAM paNa eja vAta utArI che. hemacaMdra dvayAzrayamAM caulukya mULa puruSanI utpatti nathI ApI paNa tenA TIkAkAra abhayatilakagaNi (saM. 1310 e TIkAmAM uparane ka ja utAryo che e jotAM govyA mota - vagere zloka vikramanA 13 mA cidamAM zatakamAM prasiddha hovo joIesaM. 1208 pachI kadAca koI prazasti mATe racAyo haze. 70 A bhUyaDa te kAnya kujane jayazikharIne harAvanAra bhayadeva ke bhayagaDadeva. ema pra-ciM-vagere prabaMdhanI kahevAnI matalaba che. pra-ci. mAM bhayaDanA vaMzamAM mULarAjane dAda muMjAla thaye eTaluM ja kahyuM che. paNa ratnamALamAM tathA jinamaMDana Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanarAjAdi cArekaTa vaMza rAja, bIja ane daMDa nAmanA traNa bhAIe yAtrAmAM gayelA tyAM somanAthane namaskAra karIne tyAMthI pAchA vaLyA tyAre rAjAzrI sAmaMtasiMhane ghoDAM pheravavAnI kriyAmAM jotA hatA tyAM rAjAe ghoDAne cAbuka mAryo e joIne kApaDI (bAvA)no veSa dhAraNa karelA rAja nAmanA kSatriya kAraNa vagara teNe mArelA cAbukathI pIDAIne, mAthuM halAvatAM "hAM, hAM. ' ema bolI dIdhuM. tyAre rAjAe ema karavAnuM kAraNa pUchyuM. eTale teNe kahyuM ke "ghaDAe te ovAraNAM levA jevI sarasa cAla karI paNa te joyA vagara tene cAbuka (tame) mAryo tyAre mane marmamAM AghAta thayo." tenA A vacanathI cakita thayelA rAjAe te ghoDe tene besavA Ave. ane te ghoDesvAra tathA ghoDAne yogya yoga jene pagale pagale beyane ovAraNuM letA rAjAe tenA te AcaraNathI ja tenuM kuLa moTuM haze ema gaNIne lIlAdevI nAmanI pitAnI bahena paraNavI. te lIlAdevIne garbha rahyA pachI keTalAka kALa gayA pachI ekAeka tenuM maraNa thatAM pradhAnae tenA peTamAM rahelA bALakanuM maraNa na thAya mATe tenuM peTa cIrAvIne bALakane ugArI lIdhuM.71 A bALaka mULa nakSatramAM utpanna thayela hovAthI tenuM mULarAja nAma pADyuM. A bALaka bAlasUrya jevo tejomaya hovAthI saune vahAla thaI paDe ane parAkramI hovAthI mAmAnuM sAmrAjya vadhAravA lAgyo. paNa mAmo sAmaMtasiMha jyAre dArU pIne matta banI gayo hoya tyAre mULarAjane rAjyAbhiSeka kare ane bhAna Ave tyAre gAdI uparathI uThADI muke. A dAkhalAthI "cAvaDAonuM dAna" ema mazkarI prasiddha thaI che. A rIte hamezAM pitAnI mazkarI thatI joine gaNinA ku. prabaMdhamAM bhuvaDano karNAditya, tene caMdrAditya, tene samAditya, tene bhuvanaditya ane tenA rAja, bIja tathA daMDaka evo krama Ave che paNa jayasiMha sUrie siMhavikrama, vIrakoTI2, harivikrama, te pachI 85 rAjAo, pachI rAma, sahajarAma, zrIdaDuka ane rAjI e pramANe krama ApyA che. (sa. 1 le. 21 thI 27) A vaMzAvaLI te dekhItI rIte kalpita che, paNa ranamALa tathA ku. prabaMdhavALamAM paNa vizvAsa mUkavA mATe vadhAre purAvAnI apekSA che. 71 A rIte jenI suvAvaDa pAse AvI hoya tevI strInuM acAnaka maraNa thatAM upara pramANe mAnuM peTa cIrIne bALakane bacAvI levAnuM prAcIna vaidakagraMtha sukRtamAM kahyuM che. (juo sukRta ni. a. 8 che. 13 ane 14) ane te pramANe AjathI hajAra varSa uparanA vaidyo karatA ema A dAkhalAthI jaNAya che. 72 cAvaDAo dArUDIA hatA. evI caulukya samayamAM sAmAnya mAnyatA hatI. "cAvaDAo puSkaLa dArU pItA hevAthI yAdavo peThe tenuM paNa rAjya gayuM" ema moha parAjayamAM kahyuM che. (juo. aM. 4 pR. 108 109) Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 prabaMdha ciMtAmaNI mULarAje potAnAM mANasone taiyAra rAkhI eka vakhata unmatta mAmAe gAdI upara besAryo tyAre tene mArIne pote sAce ja rAjA thaI paDe. saM. 998 mAM mULarAjane rAjyAbhiSeka thayo. 24 eka vakhata sapAdalakSano rAjA zrImULarAjane harAvavA mATe gUrjaradezanI najIka Avyo, eja vakhate patila dezanA rAjAno bArapa nAmano senApati caDI Avyo. A bemAMthI eka sAthe laDAI cAlatI hoya tyAM bIje pachavADethI hallo kare te ?" e mATe pradhAno sAthe mULarAje vicAra karyo. ane pradhAnoe salAha ApI ke "kaMthAdurgamAM bharAI rahIne DA divasa kADhI nAkhavA, pachI navarAtri AvatAM sapAdalakSane rAjA pitAnI rAjadhAnI zAkaMbharI (sAMbhara)mAM potAnI gotradevInI pUjA karavA jaze tyAre zrIbApa senApatine harAve ane pachI sapAdalakSanA rAjAne paNa harAvo." A 73 mULarAjane rAjyAbhiSeka saM. 998 mAM thayo e matane sAmAnya rIte ekAda prata zivAya (jue mULa pR. 24 Ti. 1) badhI pratene tathA pAchaLanA kumArapAla prabaMdha vagera gre zene Teko che; mAtra vicArazreNImAM saM. 1017 mAM rAjyAbhiSeka thaye ema kahyuM che. paNa siddharAjane hamaNAM maLI Avelo lekha jotAM saM. 998 nI sAla ja mAnavI yogya che. ( juo pR. 4) 23 mo prabaMdha jinamaMDanagaNanA kumArapAla prabaMdhamAM paNa upara pramANe maLe che. 74 sapAda lakSa eTale savAlIka pradeza, eja zAkaMbharI ke sAMbhara, pAchaLathI A rAjAe ajameranA cehANa rAjAonA nAmathI oLakhAya che. mULarAja upara caDI AvanAra sapAdalakSIya rAjAnuM nAma pra. ciM. mAM ApyuM nathI; paNa hammIra mahAkAvyamAM vigraharAja nAma ApyuM che. vi. saM. 1030ne zAkaMbharInA eka vigraharAjano lekha maLe che juo E. I. Vol 11 p. II6) mATe e vigraharAja ja mULarAja upara caDI Avyo hovAno saMbhava che. 75 tilaMga deza te Aje paNa eja nAmathI oLakhAya che. mULarAjanA vakhatamAM chellA rASTrakuTa rAjAne harAvIne I. sa. 972 (vi. saM. 1028 ) mAM mAnya kheTamAM tailape cAlukyavaMzanuM rAjya sthApyuM. have bArapa nAmane lATane cAlukyavaMzI rAjA (ke tailapane sAmaMta) mULarAjanA vakhatamAM levAnuM bArapanA pAtra kIrtivarmAnA zaka, 940 (vi. saM. 1074) nA lekhathI anumAna thAya che (juo prAcIna lekhamALA.) A bArape lATamAM potAnI svataMtratA rAkhIne tailapanuM Adhipatya svIkAryuM hoya to pra, ci. nuM upaluM kathana, hemacaMdra te vATezara kahe che te ane kIrtikaimudInuM lAgezvarane senApati e rItanuM kathana, traNenuM samAdhAna na thaI zake che. sakata saMkIrtanamAM kAnyakubaja rAjAne daMDanAtha bApane kahyo che, te to bhUla ja lAge che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanarAjadi cApatkaTa vaMza 45 rItanI temanI salAha sAMbhaLIne zrImULarAje kahyuM ke "lokamAM, bhAgI gayo ema nahi kahevAya zuM ?" tyAre teoe javAba Apyo ke (23) gheTe pAcho vaLe che te mAravA mATe, ane siMha paNa zikAra upara) kopathI kUdake mAravA che tyAre zarIrane saMkoce che, mATe hRdayamAM vaira bharelA buddhivALA mANase potAnA vicAro tathA pitAnI hilacAla chupAM rAkhe che ane kAMI paNa na gaNakAratAM sahana karI jAya che. -vakhata jALavI jAya che. A pramANenA teonAM vacanathI zrImULarAja 76 kaMthArgamAM bharAI beThe. pachI zrI sapAdalakSanA rAjAe gUrjaradezamAM ja comAsuM vItAvyuM ane navarAtra AvatAM lazkaranI chAvaNInI jagyAmAM ja zAkaMbharI nagaranI racanA karI tyAM ja gotradevIne laI AvI tyAM ja navarAtra ujavavAno AraMbha karyo. zrImULarAje A vAta sAMbhaLI tyAre maMtrIo AmAM nirUpAya che ema jANI lIdhuM paNa pitAnI ja buddhi e vakhate pradIpta thaI javAthI tene anusarI rAjya taraphathI lahANuM (bheTa) mokalavAno AraMbha karIne (e bahAne) cAre taraphathI badhA sAmaMtane rAjAjJAthI belAvyA. ane phUTa (chUpA sAMketika lekha) tathA chupAM kharone lagatA khAtAnA adhikArI-paMcolI mAraphata badhA rAjaputrone tathA pAyadaLane, temanA kuLa ane cAritrya tarapha dhyAna : kheMcI tathA yathAyogya dAnAdithI khuza karI, amuka vakhate taiyAra rahevuM ema jaNAvI e badhAne sapAdalakSanA rAjAnA taMbunI AsapAsa goThavI dIdhA. ane nakkI karele divase mukhya sAMDhaNa upara caDI sAMDhaNunI khabara rAkhanAra mANasane sAthe laI (rAtorAta) lAMbI vATa kApI nAkhIne hephATatAM ja ekAeka koInA kaLavAmAM AvyA vagara sapAdalakSanA rAjAnI chAvathImAM pezI gayo ane pachI sAMDhaNI upasthI utarI, hAthamAM taravAra laI ekalo zrImULarAja sapAdalakSa rAjAnA dvArapALa pAse pahoMcI gayo ane tene kahyuM ke " atyAre tamArA rAjA zuM kare che ? jA, tArA ghaNIne kahe ke zrImULarAja rAjakAramAM pese che " ema kahetAM ja dvArapALane pitAnA bAha daMDathI dhakko mArI, bAraNAmAMthI khaseDI, "A zrImULarAja pote ja bAraNAmAM pese che" ema dvArapALa kahete hatuM, tyAM te taMbunI aMdara pesIne te rAjAnA palaMga upara pate besI gaye. bhaya bhrAnta thayelA te rAjAe eka kSaNa te mauna 76 kaMthArga te kacchanA bhacAu tAlukAmAM Avela kaMthakoTane kIllo ( juo rAsamALA AvRtti trIjI pR. 59 ki. 1) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI rAkhyuM, pachI jarAka bIkane khaMkherIne "zuM tame ja mULarAja che ?" ema pUchyuM. tyAre mULarAje spaSTa kahyuM ke "hA." A vAta sAMbhaLI jyAM prasaMgane yogya kAMika bolavA jAya che tyAM pahelethI jene saMketa goThavI rAkhyA hatA te, mULarAjanA cAra hajAra pAyadaLe tabune gherI lIdho. pachI mULarAje te rAjAne kahyuM ke " A pRthvInA paDa upara mArI sAme yuddhamAM ubhe rahe evo koI yuvIra rAjA che ke nahi ema huM vicAra karato hato tyAM mArI IcchAne anusaratA tame AvI pahoMcyA. paNa khAvA jatI vakhate jema (kALIAmAM) mAkhI AvI paDe tema tilaMgadezanA tailapa nAmanA rAjAno senApati mane jItI levA AvyA chetene zikSA karI lauM, tyAM sudhI tamAre mArA upara pachavADethI humalo na karavo ema tamane AgrahabharI vinati karavA Avyo chuM. " mULarAje Ama kahyuM tyAre te rAjAe javAba Apyo ke "tame je ke rAjA che chatAM sAmAnya pAyadaLa peThe jaMdagInuM jokhama na gaNIne A rIte ekalA zatrunA gharamAM pese che tethI tamArI sAthe have mAre jIdagInA cheDA sudhI saMdhi ja raheze" te rAjAe ema kahetAM evuM na bolo" ema tene rokIne, teNe jamavA mATe nimaMtraNa ApyuM tenI tiraskArathI nA pADIne, hAthamAM taravAra laI mULarAja ubho thaI gayo. ane sAMDhaNa upara caDhI te lazkarathI vIMTAIne senApati bArapanA lazkara upara tuTI paDe. ane tene mArIne tenA dazahajAra gheDAone tathA aDhAra hAthIone luMTI laI jyAM mukAma kare che tyAM jAsusae A khabara ApavAthI sapAdalakSane rAjA bhAgI gayo.8 rAjAe zrIpATaNamAM mULarAjavasahikA karAvI. ane mULadeva svAmInuM maMdira karAvyuM. ane dara somavAre zrI mezvara pATaNanI yAtrA karavA79 zivabhaktithI mULarAja jato hato eTale tenI bhaktithI saMtuSTa thayelA sema 77 kUvavyathA vALA vAkyane artha TenInA ke rA. dI. zAstrInA bhASAMtaramAM spaSTa nathI. 78 sapAda lakSanA rAjAe mULarAja upara caDAI karyAne hema ke te bIlakula ullekha nathI karyo. jinamaMDanagaNie paNa e vAta nathI nedhI. sukRtakArtikalolinI, kIrti kAmudI, vastupAla tejapAla prazasti, ke sukRta saMkIrtanamAM paNa e vAtane ullekha nathI. paNa bArapa upara mULarAje potAnA putra cAmuMDane mekalyAnI lAMbI kathA hemacaDhe kahI che (juo dvayAzraya sa. 6) ane kIrti komudI, su. kI. ka, su. saM. va. te. pra. vageremAM bArapane mULarAje harAvyAnI vAta TUMkAmAM nedhelI che. vasaMta vilAsamAM te mULarAjanA ekeya yuddhanuM spaSTa kathana nathI. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 vanarAjAdi cApotkaTa vaMza nAthe upadeza Ape tathA pite maMDalI nagaramAM padhAryA, ane te rAjAe tyAM mUlezvaranuM maMdira karAvyuM.80 ane tenAM darzana karavAnA utsAhathI hamezAM jatA mULarAjane tenI bhaktithI saMtuSTa thayelA zrI somezvare "huM samudra sAthe tArA zaheramAM AvIza" ema kahIne zrIaNahilapuramAM pitAnuM svarUpa pragaTa karyuM, ane ziva sAthe sAgara paNa Avelo hovAthI pATaNanAM badhAM jalAzanAM pANI khArAM thaI gayAM. rAjAe tyAM (pATaNamAM AvelA somezvara mATe ) 81tripurUSaprAsAda nAmanuM maMdira karAvyuM. pachI e maMdira mATe yogya tapasvI pujArI (cintAyaka-maThapati peThe maMdirano sarvAdhikArI) nI zodha karatAM sarasvatI nadIne kAMThe ekAMtarA upavAsa karI pAraNAmAM kaI ne kahyA vagara bhikSAmAM je maLI jAya tenA pAMca grAsa (kALIA) levA, e niyama pALanAra kaMthaDI nAmanA tapasvInI vAta sAMbhaLI. eTale tene namaskAra karavAnA hetuthI rAjA tyAM game tyAre tene ekAMtarA tAvanI TADha caDelI te TADhane teNe potAnI kaMthAmAM mukI, e joIne rAjAe pUchayuM ke kathA dhruje che kema ?" tyAre teNe javAba Apyo ke "rAjA sAthe huM vAta karI zakuM ema nahotuM. eTale A kanyAmAM javarane mukyo che. ba82 A sAMbhaLIne rAjAe pUchyuM ke "je ATalI badhI tamArAmAM zakti che te pachI tAvane taddana kema rekatA nathI ?" tapasvIe javAba Apyo ke - 79 dara somavAre seminAtha javAnI asaMbhava jevI vAta hayAzraya tathA kI. ke. mAM nathI. phakta sukRta saMkIrtana (sa. 2 zlo. 3) mAM tathA vasaMtavilAsa (sa. 3 6) mAM che. 80 A maMDalI gAma vahelAM kahela vaDhIAra pradezamAM ja AvyuM che ane e maMDalI gAmamAM sthApela mULanAthadevane kaI nAmanuM gAma mULarAje vi. saM. 1043 mAM ApyAnA lekhavALuM dAnapatra maLyuM che (juo I. A. Vol VImAM bulhare chapAvelAM 11 tAmrapatromAM paheluM.) mATe pATaNamAM eka jaina maMdira tathA eka zivamandira karAvyAnI tathA te uparAMta tripuruSa prAsAda baMdhAyAnI merUtuMganI vAta sAcI hoke beTI paNa A maMDalI gAmamAM mUlezvaranA mandiranI vAta aitihAsika hakIkata che. 81 sa. sa. mAM tathA su. kI. ka. mAM tri puruSa prasAda ke trayIdevagRha baMdhAvyAnI vAta che (sa. 2. le. 4 tathA . 23) 82 yoga zaktithI A rIte kathA - oDhavAnI dhAbaLI ke godaDImAM tAva mukayAnI ane te vrajavAnI vAta ghaNu tapasvIo viSe cAle che. meM varSo pahelAM eka Adhunika tapasvI viSe AvI ja vAta sAMbhaLelI, tyAre pra. ciM, no A vAta vAMcI nahotI. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 prabaMdha ciMtAmaNI (24) pUrvanAM saMcitathI je kAMI re mane AvavAnA hoya te bhale Ave, kAraNa ke zaMbhUnAM te parama padamAM (karmanAM) kaNamAMthI chuTA thaine javA IcchuM chuM, zivapurANamAM kahelAM A pramANenAM vacano pATha karanAra ane "na bhogaveluM karma kSINa thatuM nathI" ema jANanAra huM A rogane kema choDuM ? A rIte teNe kahyA pachI tripurUSadharmasthAnanA pUjArI tarIke rahevAnI tene rAjAe vinatI karI. (25) (rAjyanA ) adhikArathI traNa mAsamAM ane maThapatipaNAthI traNa divasamAM (naraka maLe che); paNa tarata narakamAM javAnI icchA hoya te eka divasa mATe purohita thavuM. A pramANe smRti vAkya jANavA chatAM ane tArUpI vahANavaDe saMsArarUpI samudrane tarI gayA pachI have zuM gAyanI kharInA khADAmAM DubI maruM ?" e rIte rAjAne nA pADI. tyAre rAjAe eka jAtanI roTalI (vaMza) mAM tAmrazAsana 83vaTIne te pAMdaDAM vacce rAkhIne bhikSA mATe AvelA te tapasvIne ApyuM. A vAta jANyA vagara ja te tyAMthI pAchA vaLyA, tyAre pahelAM sarasvatInA pravAhamAM te tapasvIne javA mATe je pramANe rasto thaI jato te pramANe raste na thayuM. tyAre janmathI AraMbhI te divasa sudhInAM pitAnAM dUSaNe vicArI jemAM ane chevaTa tAjI bhikSAmAM kAMI doSa hoya to te jANavA temAM joyuM tyAM tAmrazAsana dIThuM. A pachI te tapasvIne krodha thayo che ema jANI tenI pAse jaI rAjAe tenA sAMtvana mATe vinayavALAM vAkayo kahevA mAMDayAM; tyAre teNe "meM jamaNe hAthe tamAruM tAmrazAsana lIdhuM te pheka kema thAya?" ema kahIne vayajalladevanAmane pitAne ziSya rAjAne se. te vayajalladeve "hamezAM zarIre coLavA mATe 3ra telA ucuM kesara, 16 talA kasturo, cAratelA kapura, tathA batrIza vArAMganAo, ane gAma sAthe veta chatra eTaluM ja Ape te pUjArIpaNuM kabula karuM." ema kahyuM. tyAre rAjAe e badhuM kabula karI tripurUSadharmasthAnamAM tapAvI svAmI tarIke tene abhiSeka karyo. te kaMkaraula nAmathI 83 dAna ApatAM rAjAo te dAnane lekha je trAMbAnAM patarAM upara karI ApatA te lekhavALAM patarAne tAmrazAsana kahetA. jAne ItihAsa ukelavAmAM AvI tAmrazAsanee ghaNuM madada karI che. : - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAkhAnI utpatti tathA maraNanA pramadha 49 prasiddha thayA. ane upara pramANe bhegA bhAgavatA DhAvA chatAM te niSkapaTa brahmacarya pALatA hatA. eka vakhata rAtamAM mULarAjanI rANIe tenI parIkSA jovAnA prayatna karyo. tyAre teNe potAnA meDhAnI pAnanI pIcakArI mArIne tenA zarIramAM kADhane rAga utpanna karyAM. ane jyAre rANIe kSamA mAgI tenA krodha zAMta karyAM tyAre peAtAne zarIre cALelA lepa tene zarIre cALAvI tathA nhAyelA pANIvaDe nhevarAvI tene sAjI karI. (5) lAkhAnI utpatti tathA maraNanA prAdha 26 vhelAM kAika paramArakuLamAM kIrtirAja nAmanA rAjAne kAmalatA nAmanI putrI hatI, te bALakapaNamAM sakhIe sAthe ekAda maMdiranA AMgaNAmAM ramatI hatI, tyAre ramatamAM, sakhI paraspara vara pasaMda karavAnuM kahevA lAgI. ( ane khIjI sakhIoe maMdiranA raMga maMDapanA thAMbhalAone peAtapeAtAnA vara TharAvyA ) tyAre eka cAMbhalAne kAmalatAe vara tarIke pasaMda karyAM pazu te thAMbhalAnI pachavADe pulaDa nAmanA geAvALa ajANatAM saMtAyelA te kAM Ara aMdhakAramAM dIThuM nahiM ane kAmalatAe tene ja vara tarIke pasaMda karyo. A pachI keTalAMka varSoM vahI gayAM ane te kAmalatA mATe meTA meATA kuLanA varA tenA bApe jovA mAMDayA tyAre pativratAvrata pALavAnA potAnA Agraha mAbApane jaNAvI draDhatA rAkhI te (pulaDA)ne ja kAmalatA paraNI. AnA putra te lAkhAka4 te kaccha dezanA rAjA thayA. teNe prasanna karelA yo rAjanA varadAnathI te prAptathI hAre nahi evA thayA hatA. teNe agIAra 84 7 dezanA rAjAonI mULarAjanA samayanI vaMzAvaLI cAsa maLatI nathI, (juo gujarAtanAM tIsthAnA pR. 183) lAkhA nAmanA eka karatAM vadhAre rAjAe thayA lAge che. vAkhAnA janmanI merUtuMge upara ApelI kathA tA daMtakathA ja lAge che, paNa kacchanA rAjAe mULa gAvALa-kadAca prAcIna AbhIrAnA varAjo hAya eTalA aitihAsika taka mATe A daMtakathA AdhAra rUpa thAya evI che, ccha kAThIAvADanA naDejAe peAtAne yAdava gaNe che tene khulAsA path A rIte thaI zake che. (jue mArA yAdava kuLa nAmane lekha je naDIAdanI sAhitya pariSadamAM ApelA ane vasaMta 1985 caiAdhanA tathA te pachInA akAmAM chapAyA che.) krucchanA bhATA lAkhAnI utpatti uparathI judI rIte kahe che. (jue rAsamALA trIjI AvRtti bhA. 1 pU. 69 8, 2, ) lAkhAnI utpatti game tema he| pach mULarAjanA vakhatamAM kacchanA rAjAnuM nAma lAkhA phulANI hatuM ane tene mULarAje harAvele eTalI vAtamAM yAzraya ( sa. 5 zlA, 127 ). kI, maiI. ( sa, 2 zlA, 4-5), su. sa'. (sa. 2 zleA. 6 ) ane su, kI. ka. ( leA. 24 )nA merUtuMgane TekA che, 7 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 prabaMdha ciMtAmaNI vAra mULarAjanA sainyane trAsa pamADo. pachI eka vakhata lAkho "kapilakoTanA kIllAmAM hatuM tyAre mULarAje jAte tene ghero ghAlyo. tyAre kayAMka halle karavA mekalele pitAne maheca nAmane ati sAhasikasevaka pAcho AvI jAya tenI te ( kacchanA rAjA) vATa jovA lAgyA. A vAtanI mULarAjane khabara paDI javAthI tenA AvavAnA rastAo mULarAje rokI dIdhA. have pitAnuM kArya pUruM karIne te mATeca pAchuM AvatuM hatuM, tyAre tene rokI mULarAjanAM mANasee hathI cheDI devAnuM kahyuM. tyAre teNe pitAnA dhaNInA kAmane Teke ApavA mATe (apamAna gaLI jaI ) hathIAre cheDI daI, laDavA mATe taiyAra thayelA lAkhA pAse AvI tene praNAma karyA. pachI yuddhamAM- (26) jo ugIne-chatA thaIne (zatruone) tApa na dekhADe che te ene halake jANe ema lAkho kahe che. chevaTa te AThe ke daza ema gaNyA divase ja (vadhAre jIvavAnA) maLe. - AvAM be vAka bela tathA maheca sevake ugravRtti dekhADIne sAhasa karavA jene khUba pAne caDAvele, evo lAkhe mULarAja sAthe kaMThayuddhamAM utaryo. paNa traNa divasanA yuddha pachI mULarAjane A ( lAkhe ) chatI zakAze nahi ema samajAvAthI, cothe divase teNe somezvaranuM smaraNa karyuM ane pitAmAM rUdrane aMza avataravAthI ( tenA baLathI ) mULarAje lAkhAne mArI nAkhyo. pachI laDAImAM jamIna upara paDelA te lAkhAnI pavanathI halatI mUchane mULarAje jyAre paga aDADa 86 tyAre lAkhAnI mAe tAro vaMza sUtA (koDha) rogathI maraNa pAmaze e rIte zApa Ape. (27) jeNe pitAnA pratAparUpI agnimAM lakSa (lAkhAne tathA eka lAkha e pramANe be artha che) hema karyo ane tenI rANIonAM AMsuonAM judAM judAM TIpAMone pakaDavAnuM sUtra banAvyuM. ( matalaba ke AMsuonI avicchinna dhArA cAlI). 85 kacchamAM bhuja tAlukAnuM hAlanuM kere gAma te jUnuM kapilakoTa ema 2. u. kahe che. rAsamALA trI. A. bhA. 1 pU. 70 Ti.) 86 A rIte marelA lAkhAnI mUchane paga aDADavAnI vAta hemacaDhe ke merUtuMga pahelAMnA keIe nathI lakhI, tema ja e joIne lAkhAnI mAe vRtA rogathI tAre vaMza maraze' e zApa ApyAnI vAta paNa pahelI merUtuMge ahIM lakhI che ane tene kumArapAlanA caritramAM upayoga karyo che. jinamaMDana gaNie pra. ci.nI A kathA utArI che. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAkhAnI utpatti tathA maraNanA praya it 51 (28) ekAeka mATI lAMkhI jALamAM AvelA kacchapalakSa ( eka lAkha kAcabA tathA kacchanA lAkhA )ne mArIne laDArUpI samudramAM teNe ( mULarAje ) mAchImArapaNuM batAvyuM. A rIte lAkhAnI utpatti ane maraNanA prabaMdha pUrA thayA.87 (27) jeNe baLavAneAte jItI lIdhelA te aliasuramAM tyAgarUpI velanA pRthvImAM janma thayA ( khI vavAyuM ), dadhIcImAM te tyAgarUpI velanAM mULa draDha thayAM, rAmamAM e velane kAMTA phuTayA, sUrya putra karNa )mAM te velane zAkhA upazAkhAo phuTI, nAgArjunamAM tene kAMika kaLAe kheDI, vikramAdityamAM e velane kula AvyAM paNa he mULarAja, tuM dAnezvarImAM, e tyAga velane mULathI kULa AvyAM. 30 tamArA zatruonA mahele ( mahelenAM khaMDerA ) je ceAmAsAmAM varasAdanAM pANIthI nhAyA che, pachI ( sthaLe sthaLe) dUrvA puTI nIkaLI che tethI kuza dhAraNa karela heAya evA lAge che, pANI cAlavAnA rastAomAMthI paDatAM pANIthI nivApAMjali ApIne, paDatI bhIMtAnA poMDAe (kaTakAo )ne nhAne peAtAnA dhaNInA pretane haMmezAM pIMDa ApavAnI ( zrAddhanI ) kriyA kare che.8 A rIte te rAjAe paMcAvana varSa sudhI niSkaMTaka sAmrAjya karyuM. pachI (eka divasa) sAMjanI AratIne vidhi pUro thayA pachI, rAjAe peAtAnA mukhavAsa mATenuM pAna kRpA karIne eka vaMTha ( sevaka )ne ApyuM, ane teNe hAthamAM lai joyuM tyAM temAM jhINAM jantue jovAmAM AvyAM, e vAtanuM tattva ( e kharAba cinha che ema ) jANIne vairAgyathI saMnyAsa lane, jamaNA paganA aMguThAne agni lagADIne, gaja ( hAthI ) dAna vagere mahAdAne ApatAM ApatAM ATha divasamAM-- (31) saMyamanI keLavaNIne jenuM mana vaza che evA teNe pagane lAgelA ane jenAM dhumADA tathA vALA uMcAM jAya che evA agnine paNu sahana 87 mULarAje upara pramANe svataMtra rIte kacchamAM ja kacchanA rAjA lAkhA sAthe yuddha karIne tene mAryo hatA ema merUtuMge lakhyuM che. paNa hemacaMdra saiArASTranA rAjA sAthenI laDAimAM lAkhA sArASTranA rAjAnA pakSamAM ghaDavA AvelA DhAvAthI tene mULarAje mAryA ema kahe che, 88 A subhASitamAM mULarAjane dAnezvarI kahela che e kathanane enAM dAnapatra tathA khIndra utkI lekhA TakA Ape che. A subhASita khAsa mULarAjane ja lAgu paDatuM heya evuM nathI, zA dhara paddhati jevA subhASita saMgrahamAM paNa maLe che (jIe mULa pR. 29 Ti. *). Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para prama'dha ci'tAmaNI karyAM. vaLI jeNe sUryanA maMDaLane paNa bhedyuM tenI AgaLa khIjA pratApInI te vAta ja zuM ?89 AvAM AvAM stuti vacanAthI jenAM vakhANa thatAM hatAM, te mULarAja svargamAM gayA. saM. 998 thI paMcAvana varSa sudhI mULarAje rAjya karyuM. A pramANe mULarAjaprabaMdha pUro thayeA. 28 se. 1053 thI 13 varSa sudhI zrIcAmuMDarAje rAjya karyuM. pachI sa. 1066 thI cha mahinA sudhI vallabharAje rAjya karyuM, pachI saM. 1066 thI 11 varSa ane cha mAsa sudhI zrIdulabharAje rAjya karyuM. te rAjAe zrI pATaNumAM durlabha sarovara baMdhAvyuM. A durlabharAjane madanazaMkara tathA jagaruMpaNu e pramANe e birUdA hatAM.90) 89 mULarAja chevaTa zrIsthaLamAM jaine jAte khaLI mue ema hrayAzrayamAM hyu che, ( sa, 6 aaa. 107 ) ane vasatavilAsamAM te Aja kSeAka maLe che, ( sa. 3 Aaa, 7). jinama DanagaNie paNa jAte jamaNA pagane aMgUThe Aga lagADIne aDhAra praharamAM baLI mudre ema kahyuM che. * 90 amuka hAya pratamAM tathA vhelAM chapAyelI pratamAM je pATha che. ( jIe mU. pR. 29 .i 4) te pramANe sa'. 1050 (12)nA zravaNa sudi 11 vAra zukra puSyanakSatra ane vRSalagnamAM zrIcAmuMDarAja gAdI upara beThA, ANe pATaNamAM caMdanAthadeva tathA cAcigezvaranAM zikarAvyAM, sa. 1065 Azvina sudI pa seAmavAra sudhI 13 varSI 1 mAsa ane 24 divasa teNe rAja karyuM. pachI sa. 1065 Azvina sudi 6 magaLavAre jyeSThA nakSatra ane mithuna lagnamAM zrIvadlabharAja gAdI upara beThe, A rAjAnuM mALavA dezamAM dhArAnA killAne ghero ghAlatAM zILInA rAgathI maraNa thayuM, ane rAjaTTamana zaMkara tathA jagajI paNa e pramANe tenAM kharUdo hatAM, sa. 1065 caitra sudi 5 sudhI 5 mahinA ane 29 divasa teNe rAjya pachI sa. 1065 caitra zudi 6 vAra gurU ane uttarASADhA nakSatra ane mAra lagnamAM tenA bhAI durlabharAjane rAjyamAM abhiSeka thayA. ANe zrIpattanamAM ghaTikAgRha, dAnazALA ane hAthIkhAnAM sAthe sAta mALanuM dhavala gRha karAvyuM. ane peAtAnA bhAI vallabharAjanA dhyeya mATe manazaMkara prAsAda tathA durlabha sarAvara karAvyAM. merUtuMga pAte ja vicAra zreNImAM lakhe che ke sa', 1052 nA varSoMmAM vadhusarAja gAdIe beThA ane teNe 14 varSa rAjya karyuM. ane pachI sa. 1066 mAM gAdIe beThelA tenA bhAIzrI durlabharAjanuM rAjya bAra varSaM rahyuM, ( sarakArI prata I. A. Vol VI. p. 21+ mAMneA utArA ) ji, ma, gaNinA kumArapAla prakhadhamAM te pra. ci. nA upara ApelA vacananA utArA maLe che. cAmuMDe (sa. 1053thI ema nathI kahyuM paNu) 13 varSa, Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAkhAnI utpatti tathA maraNanA pradha 53 29 pachI peAtAnA bhASanA putra bhImanA rAjyamAM abhiSeka karIne tIrthaMpAsanAnI vAsanAthI durlabharAja jAte vArANasI tarapha javA nIkaLyA, rastAmAM mAlava maMDaLa paheAMcatAM, tenA mahArAjA zrImuMje "chatra cAmara vagere rAja cihno mukIne bAvA ( kArpeTika )nA veSe AgaLa jAva athavA yuddha karA" ema kahevAthI, dharmamAM vighna AvyuM ema jANIne e samagra vRttAMta zrIbhIma rAjAne kahevarAvI khAvAne veSe tIrthamAM jai paraleAkanI sAdhanA karI, maraNa pAmyA. tyArathI mALavAnA rAjAe sAthe gujarAtanA rAjAAne mULa virodha thayeA.91 vartubharAje cha mAsa ane ku bharAje 11 va cha mAsa rAjya karyuM eTaluM kahyu che. ratnamALamAM tathA pravacana parIkSAmAM paNa Aja pramANe che. cAmuMDa viSe su. sa., su. kI, ka, kI. kai, va. vi. vageremAM khAsa kAMi nathI karyuM, paNa cAamAM keTaluM pra. ciM, thI nruduM' che, khArapa upara cAmuMDane mULarAje mekalelA. ete upara kahyuM ja che. khIntu tI cAtrA karavA kAzI tarapha jatA ku bharAjanAM chatra cAmarAdi lai lIdhAnuM merUturaMga kahe che; paNa hemacaMdranA TIkAkAra cAmuMDanAM chatra cAmarAdi mALavAnA rAjAe lai lIdhAM ( sa, 7 Aaa. 31) ane eja kAraNathI cAmuMDe vallabhane mALavA upara caDAI karavA meAkalyA ane vallabha zItaLAthI maryA pachI cAmuMDa bharAjane gAdIe besArI pe|te zukalatIrtha mAM jai rahyo, (sa, 7 zlA, 58.) ema kahe che. vallabharAje mALavA upara caDAI karelI eTaluM te su. sa. ( sa. 2 mhA, 14 ), kI, kai. ( sa. 2 aaa 10) ane su. kI, (jhyA. 32 ) mAM paNa che. vaLI TippaNInA pATha pramANe jagaruM paNa evuM valrabharAjanuM birUda heAvAnuM paNa su. sa'. (sa. 2 aaa. 15), vasantavidyAsa (sa. 3 kSeA, 10) su. kI. 4 (zve. 32 ) ane krI. . ( sa. 2 zlo. 11 kI, kaiM, mAM jagaskrepana ema zabda che.) ane hrAzrayamAM che. (sa 7 zlA. 42) hrayAzrayanA TIkA kAre rAjue 1para vAdhanI peThe taDApa mArA mATe jagagrupana kahevAyA ema khulAsA karyA che ( ejana ) ane kI, kai, kAre ' vairIenAM zaherAne ghera hAvAthI - ema khulAsA karyA che, va"bhAjanAM rAjakramana (ke madanA kara) birUdane khInta kAie ullekha karyA nathI. vaThThalarAjane mALavAnI caDAimAM vaidyo jene na oLakhI rAkrayA evA roga thayA ema hemacaMdre kahyuM che, TIkAkAre zItaLA nAma pADyuM che ( sa. 7 zlA, 43), pATaNanI khAInI AgaLa durlabharAja rAjAnuM sarAvara hatu' ema va. vi. mAM kahyuM che. ( sa, 2 >=aa, 46 ). ' 91 duCbharAjanAM chatra cAmarAdi laI lenAra mALavAnA rAjAnuM nAma muMja merUtu Mge tathA tene anusarI jinama Dane paNa ApyuM che, paNa aMte bhUla che. kAraNake muMjane mAranAra mAnyakheTanA vaidyapa vi. sa. 1053-54 mAM maraNa pAmyA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI (6) muMjarAja prabaMdha, ' have prasaMgopAtta mAlava maMDaLanA alaMkArarUpa zrImuMja rAjAnuM caritra nIce pramANe (ApIe chIe). pahelAM mAlava pradezamAM zrIparamAravaMzane 92siMhadanA bhaTa nAmano rAjA hatA. te (rAjapATikA) chaDI svArImAM pharate hate; tyAM zara nAmanA dhAsanA jhuMDamAM taratanuM janmeluM ati rUpALuM bALaka tenA jevAmAM AvyuM ane te bALaka upara putra prema thavAthI teNe te bALakane upADI laI rANIne ApyuM, ane tenuM muMja evuM janma sthAna megya nAma pADayuM. A pachI A rAjAne sIkvala nAmane putra thayo. pachI sarva guNone samUha jenAmAM ekaTho thavAthI je cittAkarSaka lAge che te muMjano rAjyAbhiSeka karavAnI IcchAvALo rAjA tenA (muMjanA) mahele gaye. muMje atizaya narama banIne tathA pitAnI rANIne trAsananI pachavADe rAkhIne praNAmapUrvaka rAjAne AdarasatkAra karyo. tyAre rAjAe te pradezamAM ekAMta joine tenA (muMjanA) janmanuM vRttAnta pahelethI saMbhaLAvIne kahyuM ke " tArI bhaktithI mane saMtoSa thayuM che tethI putrane mukIne tane rAjya ApuM chuM. paNa A sInthala nAmanA bhAI sAthe prItithI vartavuM" ema zIkhAmaNa ApIne tene abhiSeka karyo. pitAnA janmanI vAta pitAnI rANuM mAraphata phelAze evI zaMkAthI teNe (muMje ) pitAnI rANIne paNa mArI nAkhI. pachI parAkramathI jeNe pRthvIne dabAvI che evA tathA sarva vidhAnanA cakravata evA zrImuM je rUdrAditya che, ane 1053 sudhI te aNahilapura pATaNanI gAdI u5ra mULarAja hate. eTale cAmuMDanA saMbaMdhamAM je A banAva banyo hoya te mALavAne rAjA sindurAja hovo joIe. silvarAje lATa jItyAnuM navuM sAhasaka carita (sa. 10 lo. 17)mAM kahyuM che. ane durlabharAjanA chellA varSamAM e banAva banyo hoya te bheja rAjA hovo joIe. bhImane durlabharAjanA bhAI nAgarAjano putra dayAmayamAM kahyo che, eTale pra. ciM. nI keTalIka pratamAM duvabharAjano putra kahyo che te bhUla che. * mALavA sAthe gujarAtanA rAjAone virodha thavAnuM kAraNa merUtuMge kacyuM che. te karatAM juduM, mULarAjanA vakhatathI aleluM ane beya rAjyanA sImADA pAse pAse hevAthI kAyama cAlu raheluM lAge che. 92 mALavAnA paramAra rAjAnuM nAma ahIM siMhadata ApyuM che, keTalIka pratamAM, siMhabhaTa tathA zrIharSa paNa ApyuM che, ratnamaMdira gaNie paNa zrI harSa ApyuM che. nava sAhasakacaritamAM e rAjAnuM nAma sIyaka ApyuM che ane rAjA muMje pitAnA vi. sa. 1032nA lekhamAM paNa e ja ApyuM che, Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAja prabaMdha 15 nAmanA amAtya upara rAjyanI cintAneA bhAra nAkhI tathA sIMdhala nAmanA te bhAIne, te teAphAnI DAine AjJAbhaMga karatA hovAthI svadezamAMthI dezavaTA Apau lAMbA vakhata sudhI rAjya karyuM. A sIMdhala gUrjara dezamAM AvI 93kAzaNaMda nagara pAse peAtAnuM gAmaDuM vasAvI dIvALInI rAte zikAra karavA gaye. ane cArAne varSa karavAnI jagyA pAse eka bhUMDane caratA joI, zULI uparathI nIce paDI gayelA ceAranA zabdane joyA vagara tene gAThaNathI nIce nAkhI dRSTa bhuMDa upara jevuM bANu taiyAra karyuM tevA zame saMketa karyAM, eTale zabane hAthe aDatuM aTakAvI bAthI te bhuMDane mArI jevuM bhuMDane kheMcyuM tevuM ja zaba khaDakhaDATa hasIne ubhuM thaI gayuM. tyAre sIndhale zabane kahyuM ke tArA saMketa vakhate bhuMDane khANu mAravuM e zreyaskara che. athavA barAbara joIne meM prahAra karyAM che.94 A pramANe tenA vAkayathI te chidra zeAdhatA prete tenA niHsIma sAhasathI saMtuSTa thaine "vara mAgI le" ema kahyuM. tyAre teNe mAruM bANu jamIna upara na paDe ' ema mAgyuM. te ' khIjI vAra varadAna mAgI le' ema sAMbhaLIne mArA khAhune badhI lakSmI svAdhIna thAva ' ema mAgyuM. tyAre tenA sAhasathI cakita thayelA prete tAre mALavAmAM javuM '' ema kahyuM. " tyAM muMja rAjAne vinAza pAse AvyA che. chatAM tAre tyAM javuM ja; tyAM tArA vaMzamAM rAjya Avaze. tene meAkalelA sila tyAM gayA ane muMja rAjAnI pAsethI sArI AvakavALA deza maLyA paNa pharI teNe uddhatAi karI 5 eTale zrImuMje tenI AMkha phADI nAkhI ane lAkaDAnA pAMjarAmAM rAkhyA. tyAM tene bheAja nAmanA putra utpanna thayA. te badhAM rAjazAstro bhaNyA, chatrIza r > ' 66 "" 22 93 zubhazIyakRta beja prakhadhamAM medapATamAM nAgahRda ( nAgaDA ?) pAse gAma vasAvyuM ema lakhyuM che. (jue mULa pR. 31 Ti. 5) paNa ratnamadira gaei asahRda lakhyuM che. krAsahRda te hAlanuM kAsa drAAALakAthI pAlItANe jatA sIdhA stAmAM gAMdha pAse A gAma che. vastupAlanI yAtrAmAM enA ullekha Ave che. AmrutI taLeTImAM AveluM kArya Ate kAsada evA paNa purAtattvajJAmAM ekamata che. 94 A vAkayane a` aspaSTa che, TaoNnInA tathA rA. dI. zAstrInA bhASAMtarathI paNa mULanA zabdo barAbara besatA nathI, (jue mULa pu, 32 paMkti 6-7) 95 siMdhule pharI zuM uddhatAi karIe pra. ciMnI eka pratamAM tathA ratnamadira gaNie Apyu che, ke 'eka vakhata eka telIne ghera jaI sile tetha mAgyuM te tela telIe na ApyuM eTale teNe krodha karIne telInA gaLAmAM kAza vALI dIdhI, je kAI mallUthI nIkaLI nahi paNa chevaTe sindhule ja kADhI ' A vAtamAM krAMka mAla nathI. jADe| telI ane dukhaLeA rAjaputa pADozI hatA ane telInI strInA mheNAthI uzkerAi eka vakhata gAmamAM mukhIe vAgyA tyAre zUrAtanamAM pedyA rAjapUte kAca telInA gaLAmAM vALI dIdhI evI lAkakathA prasiddha che, Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 prabaMdha ciMtAmaNI Ayudha vAparatAM zIkhe. 7296 kaLAo rUpI samudramAM pAraMgata thaye. ane sarva (zubha) lakSaNa yukta thaIne vadhavA lAgyo. tenA janma vakhate jAtaka jANanAra keI jozIe janma patrikAne phaLAdeza karyo ke - (32) pacAsa ane pAMca varSo, sAta mAsa ane traNa divasa sudhI bheja rAjA gauDadeza sAthe dakSiNApatha bhogavavAne che. A lokane artha samajIne, e haze te mArA dIkarAne rAjya nahi maLe ema AzaMkA karIne tene vadha karavA mATe muMje tene caMDALane soMpyo. pachI madharAte vadha karavA laI gayelA bhejanI ati manohara mUrti joine jenA manamAM anukaMpA pragaTI che ane tethI jeo dhrujI rahyA che evA caMDALAe "tArA ISTa devanuM smaraNa karI le" ema bhejane kahyuM tyAre teNe (33) te satyuganA alaMkArarUpa rAjA mAMdhAtA gayo, jeNe samudra upara setu bAMdhyo te rAvaNane mAranArA rAma kyAM che? yudhiSThira vagere tamArA sudhInA bIjA rAjAo paNa gayA. paNa he rAjA A pRthvI temAMnA koI sAthe nathI gaI paNa have tamArI sAthe jaze ema dhAruM chuM. A kAvya kAgaLamAM lakhIne te mArAonA hAthamAM rAjAne ApavA mATe Apo.97 te joine rAjAnA manamAM ati kheda thayo, ane teNe AMsuo pADatAM bhRNahatyA (bALahatyA karanAra tarIke pitAnI nidA karI pachI teo (mArA) mAraphata bahumAna sAthe bhojane teDAvI laI tenuM yuvarAja padavI ApIne sanmAna karyuM. A vakhate tilaga dezanA rAjA zrI tailipe sainya mekalIne muMjane dabAvyo. tyAre rogathI pIDAtA amAtya rUdrAditye nA kahyA chatAM tenI sAme muMja caDyotyAre rUdrAditye kahyuM ke "tamAre godAvarI nadInI hada rAkhavI e nadI oLaMgIne AgaLa na javuM."88 A rIte sogana ApIne vAryA chatAM "tene pahelAM cha vAra 96 36 jAtanAM Ayudho tathA 72 jAtanI kaLAonAM nAma ratnamaMdira gaNie ApyAM che. zubha lakSaNonuM varNana kalpasUtra sukha dhikkAmAM che. 97 bhojane mAravA mATe mArAone Apyo ke teoe ja bhejane jIvate rAkhe e rIte upara varNana che. paNa balavAlanA bheja prabaMdhamAM tathA ratnamaMdira gaNinA bheja prabaMdhamAM baMgALAnA rAjA vatsarAja ne bhejane mArI nAkhavAne hukama karyo, ane teNe saMtADI rAkhyA vagere vadhAre vistAravALI kathA che. 98 muMjane gedAvarI na oLaMgavAnuM rUdrAditye kahyAnuM mazIle paNa kahyuM che (juo mULa pR. 33 ki. 4) ratnamaMdiragaNie e nathI kahyuM paNa apazukane thayAM ema kahyuM che. balAle to muMja keda pakaDAyAnI tathA tyAM mAravAnI vAta ja nathI ApI, paNa muMja bhejane gAdI upara besArI tapovanamAM gayo ema ja lakhyuM che, Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAja prakha dha 57 harAvyA. che. " e rIte tenI avagaNanA karIne, peAtAnA upara ati zraddhA rAkhI teNe nadI eLaMgI sAme kAMThe lazkaranI chAvaNI nAkhI. rUdrAditye rAjAnuM A vRttAnta sAMbhaLI rAjAnA avinayane pariNAme bhAvi vipattinI AzaMkA karI jAte citAgnimAM praveza karyAM. pachI tailipe chaLa ane baLavaDe tenA sainyane vIkherI tathA mArI nAkhyuM ane zrImuMja rAjAne muMja dhAsanAM doraDAMthI bAMdhI, pakaDI lIdheA ane kedakhAnAmAM lAkaDAnA piMjarAmAM pUrIne rAkhyA. tyAM tailipanI mena mRNAlavatI 99je muMjanI sevA cAkrarI karatI tenA muMjanI sAthe rAkhelInA saMbaMdha thai gayA. pachI pAchaLa rahelA muMjanA pradhAnee kedakhAnA sudhI suraMga (bheAMyaraM) khAdI (kevI rIte bhAgavuM) teneA saMketa tene jANyeA. have eka vakhata muMja peAtAnuM pratimiya arIsAmAM jotA hatA tyAM mRNAlavatI pAchaLathI AvI ane tenuM vRdghAvasthAthI jarjarita thaI gayeluM mAThuM arIsAmAM dekhAyuM, tyAre juvAna 100muMjanA mADhAnI pAse ja pAtAnuM vRdgha meDhuM dekhAvAthI te vadhAre prIkaMThuM lAgatAM ane tethI mRNAlavatIne khinna joine muMje kahyuM keH---- (34) muMja kahe che ke " huM mRNAlavatI ! tArUM yauvana gayuM, e mATe khedakara mAM, kAraNa sAkaranA seMkaDA kaTakA thayA hoya te paNa te cAvavAthI mIThI ja lAge che. A pramANe tene kahIne pAtAne deza javA icchatA, chatAM tenA viraha na sahI zakate muMja bhayathI peAtAnI vAta ( suraMga mAraphata pAte bhAgI javA mAge che te ) tene jaNAvI zakatA nathI. vAraMvAra pUchavA chatAM muMje peAtAnI ciMtA tene jaNAvI nahi, tyAre teNe mIThAM vagaranI meALI tathA ati mIThuM nAkhIne khArI rasAi khavarAvI paNu vicAramAM heAvAthI tene svAdanI khakhara na paDI, e joine khUba sneha batAvIne tathA AgrahabharelI vANIthI mRNAlavatIe pUchyu. tyAre teNe kahyuM ke "huM A "" 99 A mRNAlavatI tailipanA kAkA devale rAkhelI suMdarI nAmanI dAsInI putrI hatI, ane te juvAna thatAM tailipe tene zrIpuranA caMdrarAnane ApI hatI ane caMdra mULa rAgathI maraNa pAmatAM te pAchI bhAine ghera AvI. A vidhavA tailipanA kahevAthI muMjanA khAvA pIvAnI vyavasthA rAkhatI. e pramANe zubhraMzIla mRNAlavatInuM caritra ApyuM che (jIe mULa pR. 34 ,i 1) 100 merUtuMga kedamAM paDelA muMjane juvAna kahe che paNa tene gAdIe beThe e vakhate khAvIza trevIza varSo thai gayAM hatAM e jotAM tenI ummara cALIza upara tA hAvI joie. ' Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 prabaMdha ciMtAmaNI bhoMyarA mAraphata mAre deza jauM chuM, je te tyAM Ave te mahAdevanA pade tAre abhiSeka karI mArI kRpAnuM phaLa batAvuM." AnA javAbamAM "ghareNune dAbaDe laIne AvuM tyAM sudhI eka kSaNa vATa ju" ema kahIne mRNAlavatI gaI paNa te gharaDI vidhavAe tyAM jaIne mane e choDI deze" ema vicAra karIne potAnA bhAI-rAjAne A vRttAnta kahI dIdho, ane pachI tenI vadhAre viDaMbanA karavA mATe tene doraDAthI baMdhAvI ghera ghera tenI pAse bhIkha magAvI. A rIte ghera ghera bhamatA teNe nirvedathI bharelA citta nIcenAM vacano kahyAM che - (35) 101sarvanAM cittane harI levA mATe manmathanI vAta karavAmAM jeo kuzaLa che te strIomAM jeo vizvAsa rAkhe che te mANaso amArI peThe ghaNe kheda pAme che. (36) (bAlyAvasthAmAM) geLA tuTIne huM kema na muo! huM zA mATe baLIne rAkha na thaI gayo? A muMja derIe baMdhAIne mAMkaDa peThe hiMDe che. vaLI - (37) hAthIo gayA, ratha gayA, ghoDa gayA, pAyadaLa mANaso gayAM, eka paNa nekara nathI, mATe he svargamAM rahelA rUdrAditya ! tArI sAme joI rahelA mane tuM AmaMtraNa kara (belAvI le). vaLI eka divasa koIka gRhasthane ghera bhIkha mAgavA muMjane laI gayA, tyAM tenI patnI hAthamAM zudra kAcalIvALA muMjane chAza pAIne garvathI mAthuM uMcuM rAkhI bhikSA ApavAnI nathI ema kahevA lAgI tyAre muMje tene kahyuM ke (38) he bhoLI mugdhA ! tuM mane hAthamAM kAcalIvALo jeIne garva karamAM; kAraNake muMjanA caudaso ne chatara hAthIo gayA, (ane atyAre A sthiti che). (39) 102he mAMkaDA! A strIe tane khaMDita karyo e mATe uga karIzamAM; kAraNake rAma, rAvaNa, muMja vagere kaNa kaNa strIthI khaMDita nathI thayA. 101 rana maMdira gaNie je pATha Apyo che tene artha nIce pramANe thAya che- strInA cittamAM se, manamAM sATha, ane hRdayamAM batrIza purUSe hoya che evI strIne je ame vizvAsa karyo te ame kharekhara mUkha chIe.(juo bhASAMtara 5.14) 12 ratna maMdira gaNie maMda ne badale kaMIja pATha Apyo che ane tene artha bhASAMtaraktae "dhIthI nItarate ardho roTalo " ema karyo che, Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAja prAdha (40) 103s yaMtra ( reMTIyA ), tuM raDamAM, mane te mAtra kaTAkSa mArIne ANe bhamAvyA che, paNa ( tane ) hAthathI kheMce tyAre te vAta ja zI ? (41) je puddhi pachI upaje che te buddhi jo vhelAM muMja kahe che, he mRNAlavatI ! kAI duHkha na veThe. upaje te, (42) yazanA puMjapa, hAthInA svAmI, avantInA rAjA ane sarasvatInA nivAsarUpa evA je muMja helAM kRtakRtya hatA, tene karNATakanA rAjAe peAtAnA pradhAnanI buddhinI madadathI ja pakaDI lIdhA ane pachI zULI upara caDAvyA. kharekhara karmanI gati viSama che. (43) iMdranA mitra ane yajJapurUSanA tejarUpI aMza (rAma vagere ) ne janma ApanAra, je dazaratha te dIkarAnA viraha duHkhathI pathArImAM marI gayA ane garama telanI kAThImAM rAkhI mukelA tenA zarIrane agnisaMskAra paNa lAMbe vakhate thayeA. kharekhara karmanI gati viSama che. (44) huM dravyathI aMdha mUDha ! tuM duHkhamAM paDelAnI hAMsI zuM kare che ? lakSmI sthira na heAya emAM Azcarya zuM che ? zuM tu pANInA reMTamAM khAlI dhaDA bharAya che ane bharelA khAlI thAya che e jotA nathI ? (45) zaMkA utpanna kare ( khIka lagADe ) evI mANusanI khAparI e enAM dhareNAM che, ane jenAM aMgA zithila-lathaDI gayelAM che evA bhUMgI e enA sevaka che, ane dhanamAM eka dharaDA baLada enI pAse che; sarva devAnA pazu guru evA zaMkaranI jyAre AvI avasthA che; tyAre mAthe vidhi vAMkA thatAM A ApaNe te krANu ? (46) jenI AsapAsa samudra khAi rUpa che te laMkA jevA gaDha, ane daza mAthAvALA rAjA tenA gaDhapati chatAM bhAgyanA kSaya thatAM te badhuM bhAMgI gayuM mATe he muMja ! tuM kheda karamAM. A rIte lAMbA vakhata sudhI bhIkha mATe bhamAvIne vadha karavAnI jagyAe lai jai rAjAnI AjJAthI vadhanA vidhi karavAmAM AvyeA. e vakhate mArAoe 'iSTa daivatanuM smaraNa karA' ema muMjane kahyuM. tyAre muMje nIcenA kSeAMka kahyoH (47) yazanA puMjarUpa muMja jatAM lakSmI tA gAviMda pAse jaze, ane vIra-lakSmI ( zaurya ) vIrAne ghera jaze paNa sarasvatI AdhAra vagaranI thaI jaze. 103 TonIe A kSeAkano artha judI rIte karyAM che, mULanA maMtra zabda e muMjane pheravanAra sipAine sabeAdhana che ema teNe gaNyuM che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNuM A vagere muMjanAM vAkaye samajavAM. pachI muMjane mArIne tenuM mAthuM rAja mahelanA AMgaNAmAM zULI upara parovI hamezAM tenA upara dahIM copaDAvI rAjAe pitAne krodha kADhayo. pachI mALavA dezamAM, A vRttAnta jANIne tenA pradhAne tenA bhAInA dIkarA bhejane rAjyamAM abhiSeka karyo. 104 pariziSTa (1) merUtuMge zrI mULarAja viSe pitAnA samayamAM lekakathAmAM-athavA e pite kahe che tema saddagurU saMpradAyamAM pracalita jeTalI vAta ApI che temAMthI mULarAjanA caulukya vaMzanI vAta te niHsadidha che, kAraNa ke enA pitAnAM tathA enA vaMzanAM dAnapatro e vAtane ke Ape che. koI lekhake paNa e bAbatamAM visaMvAdI kathana karyuM nathI. caulukya vaMzanI utpatti mATe juo Ti. 6, ethI vadhAre e bAbatane vicAra gujarAtanA itihAsamAM karavo e ja yogya che. mULarAjanA dAdAnuM nAma muMjAla hatuM ema merUtuMga kahe che, paNa ene koIne ke nathI. bhuyaDa bhUyadeva ke bhUyagaDadevathI mULarAja sudhInI vaMzAvaLIne te merUtuMge ullekha karyo ja nathI eTale e vicAraNIya ja nathI. mULarAjanA bApanuM nAma rAjI hatuM e ekkasa hakIkata che, kAraNa ke hemacaMdra tene rAjIputra kahe che (juo sa. 4 zlo. 63) eTaluM ja nahi paNa mULarAje pote potAne vi. saM. 1043 nA lekhamAM pitAne "mahArAjAdhirAja rajisuta" kahelA che. A rAjine bIjA ane daMDaka nAmanA bhAI hovAnI vAtane kaI utkIrNa lekhano te Teke nathI paNa hemacaMdra daDakTa ke dahakkane bhatrIjo mULarAjane kahyo che, ane tenA TIkAkAre te rAji, bIja ane daDakTa e rIte traNa bhAIonAM nAma ApyAM che ane mULarAjane rAji putra kahyo che (sa. 3 zla. 99). mULarAjanI mAnuM nAma merUtuMge tathA tene anusarI jinamaMDanagaNie lIlAdevI ApyuM che, paNa hemacaMdra caMDikAmAtA saMbodhana karyuM che ane TIkAkAre tene artha ra helo nAnI mAtA jaze ema vikalpa artha karyo che (sa. 1 se. 188 ). mULarAja ke tene pitA rAji gujarAtamAM kayAMthI ane zI rIte AvyA e bAbatamAM merUtuMganA kathanane jinamaMDanagaNi anusare che. dharmA 104 rana maMdira gaNinA bhoja prabaMdhamAM pra. ci. nI keTalIka prati peThe DAM prAkRta vacane vadhAre maLe che. bAkI kathA bhAga upara pramANe che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa ( A ) 61 raNyamAM paNa tene maLatuM kathana che, paNa e phelAMnA kASTha graMthakAre kAMI kahyuM nathI. eTale e viSayanA vadhAre vicAra ahIM kartavya nathI. mULarAjane aNahilavADanI gAdI zI rIte maLI e viSe hemacaMdre mauna sevyuM che. su. saM. mAM mULarAjane cApotkaTanA chellA rAjAnA bhANeja kahyo che, paNa gAdI kevI rIte maLI te kahyuM nathI. merUtuMge ja vicAra zreNImAM mULarAjane dauhitra kahyo che te te bhUla ja lAge che, ane mULarAje pAte tA "potAnA parAkramathI sArasvata maMDaLa ( sarasvatInA kAMThAne pradeza ) meLabyA" ema vi. saM. 1043 nA dAnapatramAM lakhyuM che. sapAda lakSanI cuDAinI vAta hemacaMdre ke bIjA kAie nathI lakhI pazu mAnavA yAgya che, kAraNa ke sapAdalakSanA rAjAenA vinayamaMdra sUrie lakhela che ( jue. hammIra mahAkAvya sa. 2 zlA. 7-9 ) A kavie teA mULarAjane vigraharAja khIjAe mAryAM ema lakhyuM che, paNa e sAcuM nathI lAgatuM. lATanA bApane harAvyAnI vAta hemacaMdre judI rIte ApI che, paNa khArapa mULarAjanA vakhatamAM lATeza hAvAnI vAta teA enA pautra kIrtirAjanAM tathA vRddha prapautra trilocanapAlanAM tAmrapatrathI mAnavA ceAgya Thare che. lAkhAne mULarAje mAryAnI vAta hemacaMdre judI rIte lakhI che. kacchanA lAkhAne ke lAkhAnI senAne harAvI; eTaluM teA su. saM. ( sa. 2 zlo, 6 ) mAM, su, kI. 3. ( zrlA, 24 )mAM, vastupAla tejaHpAla prazasti (zlA. 24) mAM tathA kI. kau. (lAkhAne mAryAM sa. 2 zle, 4-5 )mAM kahyuM che, paNa ( saurASTranA grAharipu uparanI caDAnuM lAMbuM varNana hemacaMdre karyuM che (sarga 2 thI 4 ) tyAre pra. ciM. mAM ke su. saM. vageremAM tenA ullekha ja nathI. mAtra grAharipu sAthe sindhune rAjA hatA ema yAzraya (sa, 4 zlA. 89)mAM ane sindhurAjane harAvyAnuM su. kI. ka. (zlA. 24 )mAM tathA va. te. prazasti ( le. 6 )mAM kahyuM che. mULarAjanA traNa lekhe maLyA che. vi. sa. 1030 nA, 1043 nA ane 1051 . pariziSTa ( va ) bheAja prabaMdhanA AraMbha tarIke maMjanI kathA lagabhaga badhA bheAja prabaMdhAmAM maLe che. eka bhallAla zivAya badhA bhAja prabaMdhanA lekhakA jaina che. ane bhAjanA prabaMdha lekhakrAmAM prAcInatama ane sauthI vadhAre vizva Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI nIye A merUtuMga che. merUtuMga (vi. saM. 1761) zubhazIla (vi. saM. 15muM zataka) rAjavalalabha (vi. saM. nuM 16muM zataka) ane ratnamaMdiragaNi (vi. saM- 1507) badhAe muMjarAja prabaMdha lagabhaga eka sarakho Ape che. balAla jo ke merUtuMga pahelAM thayo hovAno saMbhava nathI ane jarUra che vizvanIya che paNa eNe muMja ane bhojanA saMbaMdhanI vAta e ja rIte ApI che jyAre muMjanuM chevaTa judI rIte lakhyuM che (juo Ti. 93) " siMdhula muMjane moTe bhAI hatuM. ane siMdhala pachI muMja gAdIe beTho ema ballAla kahe che, jyAre jaina lekhake siMdhulane nahAne bhAI kahe che, ane e bAbatamAM jaina lekhake sAcA che; kAraNa ke muMja ane sidhulane samakAlina kavi parimala paNa siMdhulane muMjane hAne bhAI kahe che. vaLI bhejanuM pitAnuM dAnapatra muMja pachI siMdhula ke siMdhurAja ane pachI bhoja evo krama ApI jaina lekhakanI vAtane sAcI TharAve che. (juo I. A. Vol. vi. p. 53-54) paNa muMje siMdhulane dezanikAla karelo, pachI kedamAM pUrelo ane kedamAM ja bhajano janma thayA pachI gAdIe beTa vagara te maraNa pAme, jethI muMja pachI bheja gAdIe beThe ema je merUtuMga vagere kahe che te samakAlina purAvAothI khATuM Thare che. kAraNa ke muMja pachI tene nAno bhAI siMdhurAja ke siMdhula gAdIe beThA hatA ane mujeja tene pitAne vArasa nI hate ema e beyanA samakAlina kavi parimala (urphe padmagupta)nA spaSTa kathanathI jaNAya che (juvo navasArasAMka carita sa. 11 lo. 98) ane bhojane upara ullekhelo utkIrNa lekha tene Take Ape che. vaLI bhojane mArI nAkhavAno prayatna karavAnI merUtuMga vagerenI vAta kalpita lAge che, samakAlina jaina lekhaka dhanapAla (jene viSe merUtuMge ghaNI vAta lakhI che. juo-pra. ci. prakAza bIje) bhojane muMjeja yuvarAja nI hato ema kahe che (juo tilaka maMjarInI prastAvanA zlo. 43) chevaTanA bhAgamAM muMje tailipane cha vAra harAvyAnuM merUtuMga kahe che temAM kadAca atizakti haze paNa muMja ane tailipa vacce aneka yuddho thayelAM hevAne saMbhava che. ane chevaTamAM muMja hAryo, keda pakaDAyo ane relipe marAvI nAkhyo; eTalI vAta aitihAsika lAge che. kAraNa ke telipa ane tenA sAmanA be caulukaya lekhomAM enuM sUcana che ( juo Dynasties of the Kanaries districts p. 40 bhArata ke prAcIna 2AjavaMza pra. lAM, pR. 100) Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 pariziSTa () have tailipane dehAnta vi. saM. 1054 mAM thayo ane 1050 mAM amitagatie muMjanA rAjyakALamAM subhASita ratnasaMdeha nAmane graMtha pUro karyo che mATe e be tArikha vacce vi. saM. 1051, 105ra ke 1053 mAM muMjano dehAnta thayo haze (juo bhArata ke prAcIna rAjavaMza pra. bhAga 5 12). muMjane rUdrAditya nAmane amAtya hovAnuM merUtuMga je kahe che tene muMjanuM potAnuM vi. saM. 1036 nuM tAmrapatra ke Ape che (juo . A. Vol. XIV p. 106). mRNAlavatI sAthenA ADA vyavahAranI prabaMdha lekhakonI vAta vizvasanIya mAnavA mATe vizeSa purAvAnI apekSA che. muMja bhaNaI muNAlavaI' jevAM prAkRta subhASite te Adhunika leka sAhityanA duhAo jevAM che ane e subhASitone joDanArI muMja mRNAlavatIne saMbaMdhanI tathA muMja pAse bhIkha magAvyAnI kalpanA duhAo joDanArI vArtAo jevI heIne khAsa sAcI mAnavAnI jarUra nathI. (juo sarasvatI mArca 1932 mAM sUryanArAyaNa vyAsane muMja viSe lekha pR. 409) muMjanA meDhAmAM chevaTa merUtuMge ghare muMne carApune nirAzA rAvatA evA je zabda mukyA che te khoTA nathI. dhanapAla, padmagupta, dhanaMjaya (dazarUpakane kartA) amitagati ane piMgalasUtra upara TIkA lakhanAra halAyudha jevA aneka vidvAne muMjanA Azrita hatA eTaluMja nahi paNa te pote paNa kavi hato. jo ke teno racelo ke grantha atyAre maLatuM nathI, paNa subhASitonA saMgrahamAM muMja (kevAkapatirAja) nA nAme utArA maLe che. khAsa karIne muMja pachI pacAsa varSanI aMdara thayelA semendra muMjanA nAmathI subhASite utAryA che e hakIkata vizeSa sUcaka che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAza bIjo bheja ane bhImanA prabaLe have je vakhate mALavAmAM bhoja rAjA rAjya karatA hatA te vakhate A gujarAta dezamAM caulukya kuLanA rAjA bhIma rAjya karatA hatA. eka vakhata pAchalI rAtanA bhoja rAjAe lakSmInI caMcalatAne tathA pANInA taraMga jevA pitAnA jIvanane pitAnA manamAM vicAra karIne prAta:kRtya karyA pachI dAnamaMDapamAM nekara pAse mAgaNane belAvI jema AvyuM tema suvarNanA Take ApavA mAMDyA. pachI rohaka nAmanA tenA mahAmAtye keza khAlI thaI jaze e kAraNathI bhejanA udAratArUpI guNane deSa mAnIne, bIje rIte te e (dAnane pravAha) rokI zake ema na hovAthI, sAmAnya darabAra khalAsa thayA pachI sabhAnA bhATIAmAM (1) Apatti mATe lakSmIne sAcavavI e pramANe khaDIthI lakhyuM, savAre 5 vakhate e akSare joine, koNe lakhyuM che e kaI sevake na kahyuM tyAre rAjAe javAbamAM lakhyuM ke - lakSmIvALAne Apatti kayAMthI Ave ? vakhate daivane kopa thAya ! e rIte strIe lakhyA pachI te joIne rAjAe lakhyuM ke - te sAcaveluM paNa nAza pAme. upara pramANe lakheluM joIne te sacive rAjA pAse mAphI mAgI laIne pite lakheluM hatuM ema jAhera karI dIdhuM. pachI (rAjAe kahyuM ) 2pAMcaso paMDite paNa mArA manarUpI hAthIne vaza rAkhavA samartha nathI. mahAmAtya jevA yathAyogya garAza khAya che. vaLI tamArI) pecImAM (muM) nIcenI cAra AryAo kotarAvI che - (2) jyAM sudhI svabhAvathI caLa evI A saMpatti che tyAM sudhI upakAra karavAne A avasara che. cokkasa AvavAnI vipatti jyAre Avaze tyAre te upakAra karavAno avasara kayAMthI maLaze? 1 TaMka e sIkkA vAcaka sAmAnya zabda che. 2 mULamAM A be ca vAkaya aspaSTa che, kadAca koI paNa hastapratamAM sAce pATha jaLavAI rahyo nathI, matalaba upara nIcenA saMbaMdhathI kaMIka samajAya che, Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdha (3) he pUrNimAnA caMdra! tArAM kiraNanI samRddhithI bhuvanene (atyAre) rUperI karI de (kAraNa ke, hAya, A duSTa vidhi keAIne paNa eka ja sthitimAM lAMbA vakhata sudhI rahevA daI zakto nathI. (4) he sarovara! jene jarUra hoya tene cAlu pANa ApIne upakAra karavAne A tAre vakhata che. (kAraNa ke) pachI meghane udaya thatAM te A pANI paNa sulabha thai jaze. (5) he kAMThA uparanAM jhADane toDI pADanArI nadI! (tAruM) khUba vegavALuM ane ghaNuM uMce caDeluM pUra (te) thoDA ja divasa raheze paNa tAruM A pApa te lAMbA vakhata sudhI raheze. vaLI - (6) je sUrya AthamyA pahelAM arthIone dhana na ApI dIdhuM che te dhana savAre kenuM thaze e jANatA nathI. upara pramANene jAte racelo ane kaMThanA alaMkAra rU5 (eTale ke moDhe karelo) zleka iSTa maMtra peThe japate huM, hemantrI ! maDA jevA tuMthI kema chetarAuM. ? 3 vaLI kaI bIjA avasare svArImAM pharatAM pharatAM rAjA nadIne kAMThe po; tyAM dAridrayathI pIDAyelA ane lAkaDAno bhAro mAthe upADIne, nadInuM pANI utarIne AvatA keI viprane teNe (jeya eTale tene ) kahyuM - (7) "keTaluM pANI che vipra ?" " jAnu muDe narAdhipa" ema viSe javAba Apyo eTale rAjAe kahyuM - " avasthA kema AvI che ? ane vipre javAba Ape - Apa jevA nathI badhe." vipranA A javAba pachI rAjAe tene je inAma ApyuM tenI dha mansIe dharmavahImAM nIce pramANe lIdhI - (8) lAkha, lAkha ane vaLI lAkha (nANuM) ane daza madonmatta hAthI eTaluM "jAna buDe" (jAdai ) kahevAthI saMtuSTa thayelA rAjAe (viprane) ApyuM. 3 A vAta ane temAM AvelA zloka ballAlakRta bheja prabaMdhamAM paNa che. 4 dharma vahI=dharmaNi eTale dharmAdA khAte thatA kharcane hisAba rAkhavAne copaDe. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da prakha'dha ci'tAmaNI 4 vaLI kAi vakhate madharAte akasmAta jAgI uThelA rAjAe gagana maMDaLamAM navA ugelA caMdrane joine peAtAnA sAhitya samudramAM AvelI bharatI jevuM nIcenuM ardhuM kAvya uccAryuM: (9) caMdramAmAM je vAdaLAnA kaTakA jevuM dekhAya che tene lA sasaluM kahe che paNa mane evuM nathI lAgatuM. rAjAne upara pramANene ardhA zloka vAraMvAra kheAlatA sAMbhaLIne rAjAnA mahelamAM khAtara pADIne tejurIvALA oraDAmAM peThelA kAika cAre, pAtAnI pratibhAnA jorane na rokI zakavAthI, nIce pramANe uparanA arSI zlAkane pUrA oNH-- paNa huM te, tamArA zatruonI virahathI pIDAyelI strIenA kaTAkSo rUpI ulkApAtathI paDelAM seMkaDA dhArAMothI caMdramAnuM zarIra kalaMkita che ema mAnuM chuM. upara pramANe kheAlyA pachI, cArane peAtAnA aMgarakSakA mAraphata paka DAvI rAjAe kudamAM nAkhyA ane savAre te cArane sabhAmAM kheAlAvI rAjAe InAma ApyuM tenI noMdha karatAM dharmavahI lakhanAre nIcenA mleka lakhyuMH- (10) jeNe mRtyunI bIka hADI dIdhI hatI evA A cArane uparanA ardhI zlAka racavA mATe rAjAe daza kreDiTa suvarNa ane khAdI nAkhyA che tathA jenA madanI gaMdhathI bhamarAo ATha hAthI ApyA. dAMtathI jeNe parvatAne kheMcAya che tevA 5 vaLI krAi vakhata te dharmavahI vaMcAtAM pAtAne ja mATA manane mAnIne rAjA abhimAnI peTheH---- (11) je kAie na kareluM te meM karyuM che, krAie jevuM dAna na dIdheluM tevuM dAna meM dIdhuM che, ane je asAdhyuM hatuM te meM siddha karyuM che, tethI mArUM citta dubhAtuM nathI. e pramANe vAraMvAra potAnAM vakhANa karavA lAgyA; tyAre kAi jUnA mantrIe rAjAne garva utAravAnI icchAthI zrI vikramAdityanI dharmavahI rAjAne batAvI, e dharmavahInA upalA bhAgamAM vheluMja nIcenuM kAvya hatuM:(12) ATha kATi suvarNa,7 93 tulAx meAtI, maghnI gaMdhathI pramatta 5 A cothe prabaMdha ane 9, 10 kSeAkA bhAja prakhadhamAM paNa maLe che. 6 jue prakAza vhelA Ti, 50 7 seAnAnA eka jAtanA sIkAne jUnA vakhatamAM suvarNa` kahetA, * eka tulA=400 tAlA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdhe bhamarAo jenA tarapha khecAya che evA krodhathI uMcI DokavALA pacAsa hAthIo, daza hajAra ghaDAo ane vikAsamAM catura so vArAMganAo eTaluM pAMDya rAjAe daMDarUpe mokaleluM te vaitAlikane ApI dIdhuM, (13) tamArA mukhakamaLamAM hamezAM sarasvatI vase che, tamAre heThAlAla che. rAmanA vIryanI yAda Apate tamAre jamaNe bahu samudra che. A vAhinIo ( nadIo ke senAo) tamArA paDakhAne eka kSaNa paNa choDatI nathI. chatAM tamArI aMdara rahelA A svaccha mAnasamAM, he rAjA, pANI pIvAnI IrachA kema thAya che? A kAvyanA pAritoSikanuM varNana "ATha keTi suvarNa" vagere (12 mA) zlekamAM kareluM che, ema samajavuM. A kAvyane artha samajIne, tenuM (vikramAdityanuM) audArya joIne jene badhe garva gaLI gayo che, evA rAjAe (je) te dharmavahIne egya rIte pUjIne pAchI ThekANe mukAvI dIdhI. 6 (eka vakhata) pratIhAre vijJapti karI ke " svAmI, ApanA darzananI IcchAthI AveluM eka sarasvatI kuTuMba daravAje ubhuM che." "tarata aMdara laI Avo" ema rAjAe AjJA karavAthI te kuTuMbamAMthI pahelI aMdara peThelI dAsIe rAjAne kahyuM - (14) bApa vidvAna che, bApane putra vidvAna che, mA viduSI che, mAnI putra vadhU paNa vidUSI che, ane bicArI kANI dAsI paNa viduSI che, mATe he rAjA ! A viThakuTuMba che ema mAnuM chuM. A pramANenA te dAsInA prahasanamaya vacanathI jarA hasIne rAjAe te kuTuMbanA vaDilane nIcenuM samasyA pada ApyuM sAra le asArathI. (15) vittane sAra dAna ApavuM te, AyuSyane sAra kIrti ane dharma, ane zarIrane sAra paropakAra karavo te, A rIte asAramAMthI sAra levo. pachI rAjAe tenA putrane nIcenAM be pade samasyApUrti mATe ApyAM. himAlaya nAmane parvatarAja ane virahAtura menA. A zlokamAM dviarthI zabda vAparIne virodhAbhAsa batAvyo che. pahelI paMktimAM Avelo sarasvatI zabda nadInA nAma rUpe prasiddha che. zoNa nadInuM nAma che, bIjI paMkitanA samudra zabdane eka artha darIo ane bIje mudrAovALa, vAhinIonadIo ke senAo, mAnasa-mAnasa sarovara ke mana, Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI (16) tamArA pratAparUpa agnithI himAlaya nAmane parvatarAja baLavA lAgyo. ane virahAtura menA (himAlayanI strI)e pravAlanI zayAmAM pitAnA zarIrane nAkhyuM. upara pramANe samasyA pUrI thayA pachI vaDilanI patnIne "kayA mukhane dudha pAuM? e pramANe samasyA ApI ane teNe tenI nIce pramANe pUrti karI:(17) jayAre rAvaNa janamIye, daza mukha eka zarIra ! jananI manamAM ciMtave kyA mukhane dudha pAu? pachI dAsIne "laTakuM kone kaMTha ?" e pramANe samasyA ApI ane teNe nIce pramANe pUrI karI - (18) viraha krodha karIne, kADhI mukyo meM kaMtha sakhi acaraja mune thatuM. laTakuM kone kaMTha? pachI badhAMne satkAra karIne javA dIdhAM. mAtra (te vidrakuTuMbanI ) dIkarIne rAjA bhUlI gayo. ane divAne Amane rajA ApyA pachI mAthe rAjachatra dhAraNa karIne agAzImAM pharatA rAjAne pAsavAne te kuTuMbanI dIkarI saMbaMdhI vRttAMta nivedana karyo eTale rAjAe tene "bela" ema kahyuM, tyAre teNe nIce pramANe loka kahyo - (19) he rAjA bhoja ! he kuladIpaka, he sarva rAjAonA mukuTamaNi, tamArA A bhuvanamAM rAtre paNa mAthe chatrI rAkhIne tame phare che te gvaja che. kAraNa ke tamAruM mukha joIne zaramathI caMdramA Tha na paDe ane bhagavatI arUMdhatI duzvaritranuM pAtra na thAya ema tamArI icchA che. upara pramANenA tenA vacana pachI tenA saudaryathI jenuM citta harIyuM che evA rAjAe tene paraNIne rANI banAvI. pachI eka vakhata be rAjyo vacce suleha hovA chatAM saMdhimAM dUSaNa utpanna karavA mATe zrIjarAjAe gujarAtanI vikatA jANavAnI IcchAthI sAbdhi vigrahikanA hAthamAM nIcenI gAthA ApIne tene bhIma tarapha mokalyo. * mULamAM lavaNA zabda che tene artha divAne Ama jevo karavo joie ema TaoNnI pra. ci. nA aMgrejI bhASAMtaramAM kahe che te yathArtha lAge che. 8 mULamAM mAtra zabda che tenI matalaba suleha ke sulehanA karAra jevI lAge che. TonIe league of friendship artha karyo che. 9 mULanA sAdhi vigrahika zabdane artha elacI jevuM lAge che. rAjAnA maMtrI maMDaLamAM sAnti vigrahikanI paNa gaNatrI hatI, ema utkIrNa lekhe tathA arthazAstranA grantha jotAM jaNAya che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da9 bhoja ane bhImanA praba (20) jeNe sahelAIthI gajendronA kuMbhane teDI nAkhavAne pratApa batAve che; evA siMhane mRgalAM sAthe saMdhi paNa zAnI ane vigraha paNa zAne ? uparanI gAthAnI javAbarUpa gAthA mATe bhIme mAgaNI karI ane badhA mahAkavionI judI judI gAthA racanAone zuddha gaNagaNATarUpa gaNIne. (21) aMdhakanA putronA kALarupe bhImane vidhie utpanna karyo che, je bhIme se zatruone na gaNyA tene tamArI ekanI zuM gaNatrI ? upara pramANenI cittamAM camatkAra upajAve evI govindrAcAryanI gAthAne te pradhAna (sAdhivigrahika) nA hAthamAM ApIne sadhinuM dUSaNa vaLI eka vakhata pratihAre jAhera karelA koI purUSe sabhAmAM AvIne zrI bhejane kahyuM - (22) mArI mAne mArAthI saMtoSa nathI ke dIkarAnI (mArI) vahuthI saMtoSa nathI, ane dIkarAnI vahune tenI sAsuthI ke mArAthI saMtoSa nathI ane mane te namra hovA chatAM mArI patnIthI saMtoSa nathI, he rAjana AmAM kone doSa ? upara pramANenuM tenuM vAkaya sAMbhaLIne tenI Ajanma daridratAne dUra kare evuM pAritoSika apAvyuM. 10 huM eka vakhata ThaMDInI RtumAM rAte 1 vIracaryAthI pharatA rAjAe eka devamaMdiranI AgaLa koIka purUSane nIcene loka (23) TADhathI aDadanI ziMga peThe huM dhrujuM chuM ane cittArUpa samudramAM DubI gayo chuM, haTha phATayA che, zvAsanI dhamaNa cAle che, bhukhathI mAruM peTa uMDu utarI gayuM che. ( tApavA mATe ) agni TharI gayo che, apamAna pAmelI priyA peThe uMdha mane choDIne kayAMka cAlI gaI che, paNuM satpAtrane ApelI lakSmI peThe A rAta kSINa thatI nathI. 4 A lokane aMdhaka eTale dhrutarASTra ane bhIma te pAMDu putra bhIma jeNe dhRtarASTranA putrone mAryA hatA. 10 A vAta tathA 22 me kaleka bheja prabaMdhamAM paNa che. vaLI nava prabaMdha ane 23, 24, 25 ke paNa bheja prabaMdhamAM maLe che. 11 jUnA vakhatamAM rAjao veSa palaTo karIne vastInAM sukha dukha jANavA mATe rAte pharavA nIkaLatA te vIracaryA. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI belate sAMbhaLIne rAta pUrI thayA pachI savAre tene belAvIne "tame bAkInI rAtamAM ati TADhanI pIDA kevI rIte sahana karI ?" ema rAtamAM kaheloka saMbhaLAvIne rAjAe pUchayuM tyAre teNe javAba Apyo ke he svAmI, "traNa jADAM kapaDAMnA baLathI huM TADha sahana karuM " tyAre rAjAe pharI pUchayuM ke "e tArAM traNa kapaDAM zuM che ?" eTale teNe javAba Apyo ke - (24) rAte goThaNa, divase sUraja, ane beya saMdhyA vakhate agni, A rIte he rAjA meM goThaNu, sUrya ane agnithI TATha uDADI. teNe upara pramANe kahyuM eTale rAjAe traNa lAkha ApIne tene saMtuSTa karyo. (25) tame hAlamAM janma dharIne tyAganA mArgathI saMpurUSonA cittarUpI kedakhAnAmAMthI bali, karNa vagerene choDAvyA che. ( matalabake satparUSanA manamAM AjasudhI bali karNa vagerenuM ja dAtA tarIke sthAna hatuM te have tame lIdhuM che.) A pramANe sarasvatInI prasAdIvALA utAranA vegavALe ene joIne tenuM pAritoSika ApavAmAM pitAne asamartha gaNIne rAjAe tene rokIne pAchI vALya. 10 eka vakhata rAjA svArImAM hAthI upara besIne zaheramAM pharate hatuM. tyAM koIka daridrane jamIna uparathI dANA vINata joIne te apaeNkavi 12(rAjA)e nIcene ardho leka kalyo. (ra6) pitAnuM peTa bharavAne paNa jeo azakta che, teonA janmavAthI zuM ? tenA javAbamAM te daridra kahyuM-jeo samartha hovA chatAM paropakAra karatA nathI teonA janmavAthI paNa zuM phaLa che ? (27) vaLI rAjAe kahyuM-bIjAo pAse mAgavAmAM pravRttivALA mANasane he mAtA, janmAvIza mAM. uparanA rAjAnA vAkyane teNe nIce pramANe javAba Apyo 12 bhoja rAjAne merUtuMga ardha kavi zA mATe kahe che te barAbara samajAtuM nathI, TenIe ardhavinA ne ThekANe lAIvitA pATha kahe che paNa pUvaTuM zabda che tethI e pATha kalpanA sAcI nathI lAgatI. paNa A rIte samasyA pUrti mATe kavitAnA eka be pada racI zake te ardha kavi ema matalaba lAge che.. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAja ane bhImanA prabaMdhA 71 hai pRthvI ! je khIjAnI mAgaNIne nathI saMtASatA tevAne tuM dhAraNa karIza mAM. eTale rAjAe "tame kANu che" ema pUchyuM ane teNe'javAba ApyA ke 'huM rAjazekhara chuM, paNa tamArA zaheranA mukhIene lIdhe tamArA vividha vidvAnanI gherI hAramAM huM khIjI rIte pesI na zakayA eTale svAmInA darzananI icchAthI AvA prapaMca karyAM. " pachI tene cAgya mahAdAnAthI rAjue khuzI karyAM eTale-~~ (28) je sareAvaramAM (pANI sukAI javAthI) marelAM jevAM deDakAMo khADAomAM bharAne paDayAM hatAM, kAcabAe jamInamAM pesI gayA hatA, meTAM mAchalAM gArAmAM ALeTI ALeTIne mUrchA khAIne paDayAM hatAM. te ja sareAvaramAM, akAlajalade ( vakhata vagara AvelA varasAde ) unnata thane evuM kAma karyuM ke have kumbhasthaLa sudhI dukhelA jaMgalI hAthInAM TALAM pANI pIe che upara pramANe akAlajalada 13rAjazekharanI ukti thaI. 11 eka varasa varasAda na thavAthI (gujarAtamAM) khaDa ane dANA maLatAM nahAtAM ane bhImanA 14sthAna purUSoe (gujarAta upara) bheAja caDI Ave che evA khabara ApyA. eTale rAjA bhIma ciMtAmAM paDo gayA aneteNe 1paDAmara nAmanA sAndhivigrahakane kahyuM ke game te daMDa ApIne paNa A varSe x ahIM akAla jaladanA be arthA che. (1) vakhata vagara AvelA varasAda ane bIjo akAlajalada rAjazekhara nAmanA kavi: kahevAnI matalakha ema lAge che ke akALe AkAzamAM caDI AvelA varasAde jema pANI vagaranA saravarane pANIthI bharI dIdhuM tema rAjazekhara kavie bhejanI kRpAthI unnati meLavIne peAtAnA kuTuMbane sukhI karI dIdhuM, 13 rAjazekhara nAmanA eka mahAkavi sa MskRta sAhityamAM prasiddha che; teNe kapUramaMjarI, khAdya rAmAyaNa, khAlabhArata vagere graMtha lakhyA che, A ' akAla jayada rAjazekhara ' thI eja kavi vivakSita heAya te e kaneAjanA rAjA mar3endrapAla vi. sa, 959 thI 969) ane mahIpAla ( vi. saM. 969 thI AgaLa ) nA samakAlina hatA, ( jIe Duff's chronology of India p. 283 tathA nAgarI pracA riNI patrikA bhA. 6 a. 4 pR. 370 ) eTale e kavi bheAja rAna ( vi. sa. 1060-65 thI 1110 ) mhelAM lagabhaga se| varSa thaI gayA. 14 sthAna purUSa eTale sarahadane aDIne AvelA paradezeAmAM mukelA jAsuse, 15 merUttuMgane A DAmara aitihAsika purUSa lAge che, yAzrayamAM lImanA dUta tarIke je dAmeAdaranuM nAma che (juo sa, 9) te A DAmaraja heAvA joie, dAmeA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 prabaMdha ciMtAmaNI bhojane gujarAta upara na AvavA devA. A pramANe rAjAnI AjJA thavAthI te [DAmara] tyAM ( bheAjanI rAjadhAnImAM ) gayA ane te atyaMta kakrupA pazu pArakAnuM citta jANavAmAM kuzaLa DAmarane bheje nIce pramANe kahyuM * (29) (bheAje pUchyuM)--"tamArA rAjA pAse sandhivigrahanA kAma upara keTalAka dUtA che te kaheA " (DAmare javAba ApyA--" he mAlavarAja ! tyAM tA mArA jevA dhaNA che. paNa teo traNa prakAranA che ane sAmAnA adhama, madhyama, tathA uttama guNane joine tene anurUpa mANasAne mekalavAmAM Ave che. " aMdarathI hasIne teNe ( DAmare) ApelA A javAbathI dhArAnA rAjA khuzI thayA. upara pramANe tenA vacananI caturatAthI Azcarya sAthe khuzI thayelA rAjAe gujarAta tarapha prayANa mATe DhAla vagaDAvyA. prayANunA AraMbha vakhate eka cAraNa kavie nIce pramANe stuti karIH (30) ceAladezanA rAjA samudranA kheALAmAM pesI jAya che, Andhrane rAjA parvatanI guphAmAM vase che; karNATakanA rAjA pADI nathI bAMdhatA, gujarAtanA rAjA jharaNAMone seve che, cedIne rAjA astro cATe che, ane rAjAomAM subhaTa evA kAnyakubjA rAjApaNu kUbaDA thai paDaze| che. huM bheAjarAja tamArA lazkaranI hilacAlanA bhayanA meAjAthI badhA rAjAe vyAkuLa thai gayA che. (31) kAkaNaneA rAjA khuNAmAM bharAine suve che, lATanA rAjA bAraNA pAse suve che, kaliMganA rAjA AMgaNAmAM suve che, huM kAzalanA rAjA! tuM teA navA che, paNa mArA pitA paNa ahiMja ceAgAnamAM rahetA hatA. A rIte ( mALavAnA ) kredakhAnAmAM rAte pathArI karavA mATe sthAna meLavavA sArU rAjAe vacce jhagaDA thayA che. 65 prayANunA DhAMla vagaDAvyA pachI samastarAjaviDaMbana nAmanuM nATaka bhajavAtuM hatuM, temAM kAika rAjAe krodhamAM AvIne kedakhAnAnI aMdara sArUM sthAna rAkIne beThelA tailiparAjAne uDADayA tyAre teNe kahyuM huM te daranA nAmathI gheADAM subhASite paNa subhASita sagraheAmAM maLe che, eTale merUttuMge karelAM enI caturatAnA vakhANane TakA maLe che, praba`dha ciMtAmaNinI amuka pratAmAM A DAmarane nAgara jJAtinA kahyo che. ( jue mULamAM TippaNImAM ApeluM pAThAMtara) e DAmaranI caturatAnI ghaNI vAtA jUnA vakhatamAM pracalita haze ema lAge che pra. ciM, nI judI judI pratAmAM nyUnAdhika vAtA maLe che. ane ratna maTTira gaNinA bheAja prabaMdhamAM paNa keTalIka vadhAre vAta che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhoja ane bhImanA prabaMdhe 73 ahiM vaMzaparaMparAthI rahuM chuM. e tamArA jevA AgantukanA kahevAthI mAruM sthAna kema chaDuM?" A sAMbhaLIne (nATaka jotA) rAjA bhoje hasIne DAmara AgaLa nATakamAM utarelA rasanI prazaMsA karI. tyAre DAmare kahyuM "deva, rasa khUba utaryo che, paNa kathAnAyakanA vRttAnta saMbaMdhI naTanuM ajJAna dhikkAravA yogya che. kAraNake zrI tailipa rAjA zaLamAM parovelA muMjarAjAnA mAthAthI oLakhAya." ( ahIM e nathI tethI nathI oLakhAte) A rIte sabhA samakSa DAmare kahyuM eTale tenA tiraskArathI krodhamAM AvIne koI vakhata na karelI evI taiyArI sAthe eja vakhate tilaMgadeza tarapha prayANa karyuM. pachI 19tailipadevanuM moTuM lazkara AvatuM sAMbhaLIne vyAkuLa thayelA bhoja pAse DAmara Avyo ane rAjA (bhIma)no kalpita saMdezo batAvIne bhogapura pAse bhIma Avela che ema kahyuM. ghArAMmAM kSAra mukyA jevI DAmaranI te vAtathI bebAkaLA thaI gayelA zrI bhojarAjAe "tamAre. game tema karIne tamArA rAjAne A varSe caDI AvatAM reko." e rIte DAmarane vAraMvAra dInatA sAthe kahevAthI, vakhata samajanAra DAmare bhojarAjA pAsethI hAthaNI sAthe eka hAthI bheTarUpe laine pATaNamAM zrI bhImane saMtoSa pamADyo. 17 16 tailipane A rIte bhojana samakAlina merUtuMga kahe che te bhUla che, kAraNa ke bhAjapanA gAdIe beThA pahelAM ja tailipa vi. saM. 153 mAM maraNa pAmyo hate. rAjavallabhe te lakhyuM che ke bhoje muMjanI vidhavA kusumavatI (tailapanI bahenone maradAnI poSAkamAM sAthe laI tailapa upara caDAI karI tene harAvI keda karI mArI nAkhyo. paNa e kalpita kathA che. 17 DAmara saMbaMdhI pra. ciM. nI bIjI pratamAM upara utArela che te uparAMta keTalIka vAto che (je mULamAM TippaNImAM utArI che) tene sAra nIce Apyo che, (1) zrI bhejarAja gujarAta upara prasthAna karIne bahAra nAkhelA taMbumAM jyAre DAmarane maLyA tyAre teNe pUchayuM ke "bhImaDIya (rAjA bhIma) nAmano hajAma zuM kare che ?" tyAre DAmare javAba Apyo ke "bIjA rAjAonuM mAthuM muMDayuM che ane ekanuM palALI rAkhyuM che te have muMDaze" A javAbathI rAjA camatkAra pAmyo. pachI rAjabhavanamAM rAjaviMDabana nAmanuM nATaka bhajavAtuM hatuM temAM DAmarano svAmI (bhIma)karNATakanA rAjAnI khuzAmata karato batAvavAmAM Avyo hato, e joine DAmare kahyuM "he bhejarAjA, je mAre rAjA karNATakanA rAjAnA hAthathI kheMcAtA hoya te enA hAthamAM muMjanuM mAthuM kema nathI " A vAkyathI AgaLanuM vera yAda AvatAM gujarAta deza choDI daIne bhoje karNATaka tarapha prayANa karyuM. tyAre DAmare bhejane kahyuM - 10 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI 12 eka vakhata dharmazAstra sAMbhaLatAM, arjunanA 18rAdhAvedhanI vAta sAMbhaLIne abhyAsane zuM muzkela che ? ema vicArIne, satata abhyAsa karIne sarvanA dekhatAM rAdhAvedha karyo ane nagaramAM 19hATanI zabhA karAvI. tenI eka ghAMcI ane eka darajIe avajJA karIne utsava na karyo, ane zrIjarAjAne (nIce pramANe) kAraNa darzAvyuM. ghAMcIe agAzI uparathI cheka jamIna upara mukelA sAMkaDA meDhAnA mATInA vAsaNamAM telanI dhAra barAbara nAkhI dIdhI. ane darajIe jamIna upara ubhA rahIne AkAzamAMthI "he bhojarUpI sUrya tame kharekhara pUrva dizAmAM ja zobhe che, pazcima dizAmAM javAthI sUra (sUrya) paNa halake paDe che." (2) vaLI eka vakhata zrI bhIma rAjA mAlavamaMDaLamAM DAmarane mokalyA pahelAM ene tyAM kema vartavuM te zIkhavavA maMDyA. vAta purI thayA pachI DAmare tyAMja pacheDI khaMkherI nA khI, bhImane kahyuM "tamAruM zIkhaveluM ahIMja mukI jAuM chuM. kAraNake tyAM jaIne huM vakhata joIne je sUjhaze te belIza.bIjAe zIkhaveluM keTaluM kAma Ave ?" pachI rAjAe samayasara bolavAnI tenI cAturI jevA mATe eka DAbalAne gupta rIte rAkhathI bharIne bhejanI sabhA sivAya bIje kayAMka na ughADavo ema kahIne Apyo. pachI DAmare mALavAnI bhejasabhAmAM jaIne te ghaNAM kapaDAMthI vIMTelo DAbalo lAvIne bheja AgaLa mu. bheja rAjA ughADIne jue tyAM aMdara rAkha bharelI. eTale bheje pUchayuM ke A te kevI bheTa ? tarata buddhivALA DAmare javAba Ape ke "deva zrI bhIme kaTima karAvyuM hatuM. tenI A tIrthabhUta rakSA che ane prItithI Apane bheTa mokalI che." A javAbathI khuzI thayelA rAjAe potAne hAthe badhAne rakSA ApI. badhAe tilaka karyuM. aMtaHpuramAM paNa mokalI. pachI sanmAna pAmIne sAmI bheTa sAthe DAmara pAcho Avyo, ane e vRttAnta jANIne bhIme paNa mAna ApyuM. (3) vaLI kautuka jovAnI marajIthI bhIme sIla karelo lekha ApIne tene mALave mokalyo. teNe bheTa sAthene lekha bhejane Ape. bhoje ughADIne vAMcyuM tyAM "Ane tarata mArI nAkhavo.' ema aMdara lakheluM hatuM. eTale Azcarya cakita rAjAe pUchayuM "A zuM lakhyuM che ?' ane tarata buddhivALA DAmare javAba Apyo ke mArI janma patrikAmAM jyAM mAruM lehI paDe tyAM bAra varSane dukALa paDe ema lakheluM che, mATe potAnA dezane vinAza na thAya e hetuthI bhIme mane ahIM mokalya che. have tame jema yogya lAge tema kare."-rAjAe tene mAravAnI nA pADI ane sanmAna sAthe pAcho mekalyo. tyAM bhIme tenI buddhi mATe tene bahu mAna ApyuM. 18 dvipadI svayaMvaramAM arjunanA matsyavedha nAmathI oLakhAya che te ja A rAdhAvedha haze. 19 hATanI zobhA karAvI eTale rAdhAvedha karyo e mATe bajAra zaNagAravAne hukama karyo, Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAja ane bhImanA pramA paDatI sAinA kANAmAM doro. parAvI dIdhA ane abhyAsanI kuzaLatA darzAvI rAjAne zakti heAya te| batAvavA kahyuM. ane e rIte rAjAne garva dUra karyAM. (32) he bheAjarAjA, huM rAdhAvedhanuM kAraNa samajI gaye| chuM. dhArAthI je viparIta (rAdhA) hAya te tamArAthI sahana thatuM nathI. 13 vidvAna jenI upara pramANe prazaMsA karatA hatA te bhAjarAjAe navuM nagara vasAvavAnI icchAthI paDe. vagaDAvyA, tyAre dhArA nAmanI vezyAe agni vaitAla nAmanA peAtAnA pati sAthe laMkAmAM jaIne te zaheranI racanA joine pAchA AvI " mArUM nAma navA zaherane ApavuM " ema kahIne te zaheranA nakazA ApyA ane bhAje dhArAnagarane vasAvyuM,20 14 eka divasa sAMjanA divAne Ama khalAsa thayA pachI rAjA peAtAnA zaheranI aMdara karatA hatA tyAMH-- (33) A janmatA thA gayA; ( kAraNake ) huM nagna chuM, bhaDavIranI taravAra na bhAMgI, strIonA tIkhA kaTAkSA na mANyA ke gArone gaLe na lagADI. upara pramANe kAika digaMbarane khelatA sAMbhaLIne savAre tene lAvyeA, ane rAte teNe meleluM vacana saMbhaLAvI tenAmAM zI zakti che te pUchyuM. tyAre teNe javAba ApyA keH-- 75 A rIte peAtAnA e pramANe karI (34) he deva, dIvALI AvatAM ane hAthIonA gaMDa sthaLamAMthI mada jharavA mAMDatAM, gauDa deza sAthe dakSiNApathane eka chatra nIce ANI dauM! upara pramANe peAtAnuM sAmarthya darzAvavAthI rAjAe tene senApatinA pada upara nImyA. ane sindhu dezanA vijaya karavAmAM zrI bhIma rokAyA hatA tyAM te digaMbara badhA sAmaMtA sAthe aNuhilapura upara caDI gayA ane aNahilapurane bhAMgIne tenA dhavalagRha ( rAjamahela )nA dhaTI gRhanA 20 jo ke merUttuMge upara ApelI kathA niHsAra che paNa bheAja vhelAM mALayAnA rAntanI rAjadhAnI ujjainamAM hatI ane bhAje dhArAnagarI vasAvI temAM rAjadhAnI karI eTaluM atihAsika tattva e SAtamAM lAge che, (juo bhArata ke prAcIna rAjavaMza bhA, 1 pR. 112) 21 bheAjanI ekAda vakhatanI caDAi zrI bhIme merUtuMga bhIma pAse kahevarAve che tema daMDa ApIne ke DAmara jevA elacInI caturAithI pAchI vALI hAvAne| saMbhava che, paNa pachI bheAje pATaNa eka vakhata jItyuMja haro ema lAge che. bhImanI sindha uparanI caDAInA ullekha hemacaMdre karyA che. ( yAzrayasa, 8 ) Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 prabaMdha ciMtAmaNI - dvAra AgaLa keDIo dATIne jayapatra lIdhuM. te vakhatathI kulacandra luMTI gaye evI AkhA jagatamAM khyAti thaI. pachI kulacandra jayapatra laIne mALave gayo ane te vRttAnta bhejane kahyo tyAre zrI sarasvatIkaMThAbharaNuM bhaje kahyuM ke "tame aMgArA kema na dATayA? Ate mALavAnuM ugharANuM ( kara ) gujarAtamAM jaze." - 16 eka vakhata cAMdanImAM beThelA bIje pAse beThelA kulacandranA sAMbhaLatAM pUrNa caMdramaMDaLane joIne nIce arthe loka kalyo. (35) jeo hAlI strI sAthe AkhI rAtane eka kSaNa peThe pasAra kare che teone caMdramA zItaLa kiraNavALe jaNAya che. paNa virahIone uMbADIA jevo saMtApa karanAra lAge che. A arthe loka ardhakavie (je) kahetAM kulacanTe kahyuM: amAre te vallabhAe nathI, ane viraha nathI. tethI ubhaya bhraSTa amAre te candramA arIsA jevo zebhe che; e nathI zItaLa ke nathI uSNa. - upara pramANenI tenI ukti pachI rAjAe eka sArI strI tene bheTa ApI.22 17 pachI DAmaranAmano sAtvivigrahika mAlava maMDaLamAMthI gujarAtamAM gayo tyAre teNe bhejanI sabhAnuM varNana karatAM tyAM meTuM Azcarya utpanna thayuM, ane bhojanI sabhAmAM jaIne zrI bhImanA atizaya rUpanuM varNana karatAM bhImane jovAnuM bhejane mana thayuM. ane teNe DAmarane kahyuM ke bhImane ahIM laI Ave athavA mane tyAM laI jAo." bIjI taraphathI mALavAnI sabhA jevAnI utkaMThAthI bhIme paNa emaja kahyuM. eTale eka varasa yuktio jANanAra DAmara moTI bheTe laIne pAnane karaDIe upADanAra brAhmaNanA veSamAM bhImane sAthe laIne bhejanI sabhAmAM gayo ane praNAma karyA. bhoje bhImane laI AvavAnI vAta kahI. tyAre teNe vinaMtI karI ke "deva! rAjAo svataMtra che, enI pAse ISTa kArya keNa parANe karAvI zake ? mATe Ape A beTI AzA na rAkhavI." DAmare Ama kahyuM eTale zrIbhImanAM avasthA, raMga, AkRti kenA jevAM che ema bheje pUchayuM tyAre DAmare pAnane karaMDIo upADanArane batAvIne sabhAsado tarapha joine kahyuM ke "he deva* 22 kulacandra saMbaMdhInA pra. ciM. ne A vRttAntamAM digaMbara vaiSanI gaMdha Ave che. eka pratamAM vArAMganA pATha che te sAco hoya te vezyA ApI, evo artha thAya, rAjAo A rIte vezyAne Ape evI prathA jUnA kALamAM hatI. A Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAja ane bhImanA pramA (36) Aja AkRti, A varNa, A rUpa ane Aja ummara, pazu AnI ane rAjAnI vacce kAca ane cintAmaNi jeTalA phera che. upara pramANe DAmare kahyuM eTale catura cakravartI bhAjarAjA te (pAna upADanAra)nAM sAmudrika lakSA jevA lAgyA. ane e kAmamAM bhAjanI sthira dRSTi joIne rAjA (zuM vicAra kare che te)nA vicAra jANIne te sAndhivigrahike bheTanI vastue lai AvavA mATe te ( pAnane karaMDIyA upADanAra) ne mAkalI dIdhA. ane A vastu laI avAtI hatI tyAre te te vastunA guNanA varNanamAM tathA khIjI vAteAmAM dhaNA vakhata nIkaLI gayA pachI rAjAe 'hajI pAnanA karaDIe upADanAra krama nathI AvatA ? " ema pUchatAM DAmare te bhImarAjA hatA " ema jAhera karyuM. rAjA bhAre enI pachavADe lazkara meAkalavA mAMDayuM. tyAre " bAra bAra ceAjana upara svArInA dheADAo ane eka ghaDImAM ceAjana jAya evI sAMDhaNIe taiyAra rAkhavAmAM Avela che. A badhI sAmagrIthI zrI bhIma tamArI sarahada eLage che tyAM kema pakaDAze ? '' e rIte teNe kahyuM eTale rAjA bheAja hAtha ghasIne besI rahyA. 23 77 18 vaLI zrI bhAje zrImAdha paMDitanI vidvattA tathA puNyavattAne satata sAMbhaLIne, tene maLavAnI utsukatAthI vAraMvAra saMdezA mokalIne eka vakhata ziyALAmAM zrImAla nagarIthI mAtrane teDAvyA, ane bheAjana vagerethI bahu mAna sAthe puSkaLa satkAra karyo. pachI rAjAne yAgya ramata gamatA batAvI, rAte 27AratI pachI peAtAnI pAse mukelA peAtAnA jevA palaMgamAM mAdhaDitane suvAnI gAThavaNa karI peAtAne eDhavAnuM garama kapaDuM tene ApyuM, ane lAMbA vakhata sudhI mIThI vAtA karatAM karatAM sukhethI bheAjarAjA suI gayA. savAre maMgaLavAditra vAgyA pachI jAgelA rAjA pAse mAdhapaMDite peAtAne ghera javAnI rajA mAgI; AthI Azcaryacakita thayelA rAjAe divase bhAjana kapaDAM vagerenuM sukha kevuM hatuM . e pUchyuM tyAre mAdhaDite kahyuM ke sArA kharAba anna viSe kAMi kahevAnuM nathI, paNa garama kapaDAMnA bhArathI thAka lAgyA che. ' A javAbathI kheda pAmelA rAjAe mAMDa mAMDa rajA ApavAthI paMDita peAtAne gAma javA nIkaLyA ane rAjA zaheranA upavana sudhI vaLA t mA 23 e vakhatamAM rAjyanI savAre tathA rAte AratI - uttAravAmAM AvatI ema lAge che, jue hemacaMdra racita kumArapAla prama Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 prabaMdha ciMtAmaNI vavA gayA tyAre mAghapaMDite "Ape mAre tyAM padhAravAnI spA karavI" ema vinaMti karI ane te pitAne gAma gayA. A pachI keTaleka divase mAghano vaibhava ane tenAM mAjazokhanAM sAdhane jovAnI IcchAthI zrIja zrImAlanagaramAM gayA. mAghapaMDita sAme gayA tathA bIje paNa satkAra karyo ane rAjAne tenA lazkara sAthe mAghanA AMgaNAmAM samAsa thaI gayo. pachI mAgha paMDitanA mahelamAM jaIne jIve che te badhA rastAo sone maDhelA joyA. vaLI nAhyA pachI devapUjAnA sthAnamAM maNimarakatanI jamInamAM zevALavALAM pANIne bhrama thavAthI pite paherelAM kapaDAM rAjAe uMcAM lIdhAM tyAre purohite vastusthiti samajAvI. ane devapUjA tathA maMtra pATha purAM thayA pachI jamavAne vakhata thatAM, pIrasAyelI rasoI cAkhatAM, rAjAnA manamAM te dezamAM na maLe evAM tathA te tumAM na utpanna thatAM evAM zAka phaLe vagere jeine bhAre Azcarya thayuM. kahelAM dudha sAthe khAvALI ( dUdhapAkara) rasoI gaLA sudhI dharAIne khAdhA pachI bhejana puruM karI uparanI meDI (candrazALA) mAM caDIne pahelAM na joyela ke na sAMbhaLela kAvya, kathA, prabandha, nATaka vagere jotAM jotAM zIALAnI Rtu hovA chatAM (kRtrima rIte utpanna karelA) Akasmika unALAnI brAnti thavAthI dhaLuM svaccha kapaDuM vIMTIne tathA puSkaLa caMdana cepaDIne sutelA bhejane vIMjhaNo laIne ubhelA nekare pavana nAkhavA mAMDyA ane bhajane evI sArI uMgha AvI gaI ke eka kSaNa peThe rAta nIkaLI gaI. ane savAramAM zaMkhadhvanithI jAgI uThyA. A rIte dara vakhate zIALo hovA chatAM mAghapaMDite unALAno jene anubhava karAvyo che, evA bhoje Azcarya sAthe keTalAka divasa rahIne svadeza javA mATe rajA mAgI ane pite karAvavA mAMDelA navA bhajasvAmI nAmanA maMdiranuM puNya (mAgha paMDitane ) ApIne bheja rAjA mALave gayA. have mAdhanA janma vakhate tenA pitAe jethI pAse jAtaka karAvyuM che ema AvyuM ke pahelAM caDatI caDatI kaLAmAM samRddhine upabhoga karIne chevaTamAM vaibhava khuTI jatAM ane paga upara cheDe sajAne roga thaIne mAghapaMDita maraNa pAmaze. A rIte joSIe batAvelAM grahanAM phaLane vaibhavathI dura karavAnI IcchAthI mANasanuM AyuSya se varSanuM mAnatAM tenA chatrIsa hajAra divaso thAya ema gaNIne nANathI bharelA chatrIsa hajAra hAro karAvIne navA banAvelA kakSamAM rAkhIne tathA te uparAMta puSkaLa samRddhi mukIne Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAja ane bhImanA pradhA 79 jenuM mAdhanAma pADayuM che, evA putrane kuLane yAgya keLavaNI ApIne potAne kRtakRtya mAnatA mAdhanA pitAe paraleAkavAsa karyo. pachI kubera peThe puSkaLa sAmrAjyanA dhaNI rUpa mAtra vidvAnone teonI icchA pramANe paisA ApIne tathA mAgaNAne na mApI zakAya evAM dAna ApIne kRtArtha karavA lAgyA. tathA upara phaLyA che tevA bhAgA bhAgavavAthI pAte devatAnA avatAra hoya ema dekhADavA lAgyA. vaLI teNe zizupAla vadha nAmanuM mahA kAvya racIne vidvAnane Azcaryacakita karyAM. paNa chevaTamAM puNya kSINa thatAM paisA khuTI gayeA. ane vipatti mAthe paDatAM peAtAnA dezamAM na rahI zakavAthI peAtAnI patnI sAthe mALavAmAM jane dhArAnagaramAM rahyA. ane pustaka arpaNa karIne zrI bheAja pAsethI gheADuMka paNa dravya lai AvavAnuM kahIne pAtAnI patnIne mAthe bhAja pAse mAkalI ane pote tenI vATa jovA lAgyA. tyAM mAdhanI patnItI AvI sthiti joine saMgrama sAthe saLI mukIne pustaka udhADatAM bhAje nIcenuM kAvya vAMcyuM: ( prAtaHkALa thatAM ) (37) kumudanA vananI zAlA kSoNu thai gai che ane kamaLanI zezabhA khIlI nIkaLI che, ghUDanA AnaMda uDI gayA che, ane cakravAka AnaMdamAM AvI gayela che. sUrya udaya pAme che ane caMdramA asta thAya che. are, duSTa vidhinAM kAmAnuM pariNAma vicitra che. ane te kAvyanA artha samajIne " granthanI teA zI vAta ? paNa A ekaja kAvyanI kiMmata tarIke paNa AkhI pRthvI ApIe teA echI paDe " ema vicArIne samayeAcita vAparelA anucchiSTa ddI zabdanA pAritASika rUpe lAkha dravya ApIne rAjAe tene rajA ApI. paNa te mAdha paMDitanI patnI rastAmAM cAlatAM eLakhAi gai eTale keTalAka mAgaNA mAgavA lAgyA. ane mAdhanI patnI te badhuM dravya mAgaNAne ApI daine vhelAMnI sthitimAMja dhera AvI ane peAtAnA patine e vRttAnta kahyA. e vakhate mAdhanA paga upara thADA seAthe AvyA hatA. pachI tuM mArI zarIradhArI z2Irti che " ema prazaMsA karatA peAtAne ghera AvelA kAka bhikSune jeine tathA peAtAnA dharamAM tene ApavA jevuM kAMi na jovAthI nirveda pAmelA mAdhe nIcenA udgArA kADhayAH-- ** (38) paisA nathI, khATI AzA mane che|DatI nathI, dAna karavAmAM jene khATI Teva paDI che evA mArA hAtha TuMkA thatA nathI, yAcanA karavAmAM Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakha'dha ci'tAmaNI halakAi che, ane ApadhAta karavAmAM pApa che, mATe he prANA! zAka karavAthI zuM phaLa che ? tame jAte cAlyA jAva. 80 (39) daridratArUpI agnine tApa saMteSarUpa pANIthI rAAMta karyAM pazu dIna mANasAnI AzAnA bhaMgathI utpanna thayelA tApa zAthI zAMta thAya ? (40) dukALamAM bhIkha maLatI nathI, kharAba sthitimAM AvI gayelAone karaje paisA kayAMthI maLe? jamIna dhaNIne kAma tA krANu Ape? (pariNAme) kALIe paNa ApyA vagara A sUrya Athame che. he gRhiNI, kayAM jaie ane zuM karIe ? vitavidhi gahana che ? (41) bhukhathI pIDAyelA vaTemArgu mArUM dhara pUchatA kayAMkathI AvI caDayA che, teA hai gRhiNI A bhukhyA khAya evuM gharamAM kAMi che ? tyAre gharadhaNIANIe vANIthI che' ema kahIne AMkhamAMthI gaLI paDatAM meTAM AMsunAM TIMpAMthI akSarA vagara ja 'nathI' ema kahI dIdhuM. (42) mAgaNu nirAza thaIne pAcheA gayA; mATe he prANA ! have tame paNa jAva. pachI paNa javuM te che te AvA sathavArA kayAMthI maLaze ? uparanuM vAkaya purUM karatAM ja te mAtra paDita maraNa pAmyA. ane savAre te vAta sAMbhaLIne zrImALamAM tenI nAtanA mANasA dhanavALA hAvA chatAM te purUSaratnane bhukhathI pIDAine anta Avye e joine tenI jAtanuM bhillamALa e pramANe zrI bheje nAma ApyuM. 24 24 merUtuMge ApelI uparanI mAdhanI kathAnA chevaTanA mAdhanA maraNane lagatA kaTakA tathA 38, 39 ane 42 zloka batlAkRta bheAja prama-dhamAM paNa maLe che. jaina bheAja prabadhAmAMthI ratna ma`dira gaNie merU tuMgane anusaratuM samagra vana karyuM che. prabhAvaka caritamAM mAne siddhi' ( upamiti bhavaprapaMcanA kartA ) nA kAkAnA dIkarA bhAi tathA bheAjanA bAlamitra karela che, ( jue siddhaSi sUri prabaMdha zyA. 15) paNa upamiti bhava prapaMcanI racanAnA samaya vi. sa. 962 che, eTale siddha i ke enA kAkAnA dIkarA bhAI bheAjanA samakAlina na heAI zake; paNa te vhelAM se| varSe thaI gayA heAvA joie. madhatA ethIye prAcInatara heAvAnu khIA purAvA AthI nakkI thayuM che. kAraNa ke AlaMkArika vAmana ( i. sa. 850 ) kAvyAla kAra vRttimAM mAdhanA zizupAlavadhamAMthI udAharaNa le che. vaLo mAdha peAtAne rAjA valAtanA maMtrI subhadradevanA pAtra ane dattakanA putra kahe che. ( A uparathI pra. ci. nI eka pratamAM tathA ratnamadira gaNinA bheAja pramadhamAM mAdhanA pitAnuM nAma kumuda ApyuM che te bhulaja lAge che. ) have vadyAtanA eka utkI lekha maLyA che, ane e vavAta mAdhanA dAdAnA AzrayadAtA haze ema mAnIne Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAja ane bhImanA pramadhA 1 19 vhelAM, samRddhizALI vizAlA nAmanI nagarImAM madhyadezamAM janmeleA sAMkAzya gotranA sarvadeva nAmane eka dvija rahetA hatA. jainadharmanA saMsargathI A dvijamAMthI ghaNuM karI mithyAtva (brAhmaNadharma vagere bIjA dharmamAM mAnyatA) nIkaLI gayuM hatuM. ene dhanapAla ane zAlana nAmanA be putra! hatA. eka vakhata zrI vardhamAnasUri gAmamAM AvyA hatA, tyAre emane emanA guNA uparanA anurAgathI potAnA upAzrayamAM rAkhIne tathA atyaMta bhaktithI emane saMtuSTa karIne, te sarvajJa putra che ema mAnIne, peAtAnA pUrvaje kayAMka gupta rIte rAkhelA nidhi (dhana bhaMDAra) viSe A jei pUchyuM. tyAre . zrI vardhamAnasUrie pa vAkayacchaLathI ( e arthavALuM vAkaya vAparIne ) ardho bhAga mAgyA pachI emaNe batAvelI nizAnI uparathI sarvadevane dhana bhaMDAra maLyA, eTale eNe temAMthI ardho bhAga ApavA mAMDayA; tyAre teee e putrAmAMthI ardhuM eTale eka putra mAgyA paNa dhanapAla mithyAtvathI anya buddhivALA ane jaina mArganI niMdA karanArA hovAthI teNe pitAne nA pADI ane nAnA putra zaiAlana upara pitAne bahu sneha hatA tethI pAte (nA pADI ane) peAtAnI pratijJA tuTavAthI lAgatA pApane tIrthamAM dhAvA mATe tIrthamAM javA nIkaLyA. paNa pitRbhakta nAnA putra zAbhana, pitAne e AgrahamAMthI rAkI pitAnI pratijJA pALavA mATe vrata laIne te gurUnI pachavADe jAte cAlI nIkaLyA. pachI badhI vidyA bhaNIne tathA bheAjarAjAnI kRpAthI, badhA paMDitemAM uMcI pratiSThA prApta karIne, potAnA bhAi saMbaMdhI krodhathI dhanapAle bAra varSa sudhI svadezamAM jainadarzana(nA anuyAyI sAdhue)nA pravezane niSedha karAvyA. paNa te dezanA jainadharmanA anuyAyIee khUba abhyarthanA karIne jaina mahApuruSone elAvavAnI chUTa meLavI; tethI sarva (jaina) siddhAMtAmAM pAraMgata ze|bhana nAmane tapeAdhana gurUnI rajA laine tyAM AvyA. ane dhArAnagarImAM pesatAM svArImAM jatA dhanapAle te peAtAnA bhAi che ema eLakhyA vagaraja tene mazkarImAM he gadheDA jevA dAMtavALA bhadaMta! namaskAra che" ema kahyuM; tyAre teNe sAmuM utkIrNa lekhanA samaya uparathI hAlamAM Do. kIlahArna ane zrI. de. rA. bhAMDArakara jevA keTalAka purAtattvajJAmAne I. sa. AThamA zatakamAM muke che, ( jIe Epigraphia Indica Vol. IX p. 190) 25 prabhAvaka caritamAM A sUrinuM va mAnasUri nahi paNa mahendrasUri nAma che. jue. mahendra pradha; paNa ratna maMdira gaNi-pra-ci. te anusUri vardhamAna sUri nAma lakhe che. peAtAnA pitAnuM sarvadeva nAma tA dhanapAle tilakama jarImAM ja lakhyuM che. 11 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha citAmaNI kahyuM "he vAMdarAnA vRSaNa jevA mukhavALA mitra! tuM sukhI che ?" zobhanamuninA A vAkyathI manamAM cakita thayelA dhanapAle vicAra karyo ke meM maccharImAM paNa namaskAra che ema kahyuM ke teNe mitra tuM sukhI cho ?' e javAba ApIne belavAnI chaTAmAM mane harAvyo." pachI tame konA mahemAna cho ?" ema dhanapAle pUchatAM zobhanamunine "ame tamArA ja mahemAna chIe." e javAba sAMbhaLIne pitAnA baTuka sAthe tene potAne mahele mokalIne tyAM rAkhyA. pachI dhanapAle mahelamAM AvIne mIThI vANIthI te munine tenA sAthIo sAthe jamavAnuM nimaMtraNa ApyuM. paNa munie "pote zuddha AhAra ja lIe che mATe nahi jamI zake" ema kahyuM, tyAre dhanapAle. AgrahathI pitAne tyAM jamavAmAM zuM devuM che " e pUchayuM eTale zobhana munie javAba Apyo ke - (43) munie zleccha kuLamAMthI paNa madhukarIthI meLaveluM anna levuM paNa bRhaspati jevAnuM paNa ekalAnuM anna na khAvuM. temaja dazavaikAlika nAmanA jaina zAstramAM paNa kahyuM che ke - (44) buddho bhamarA jevA che, te nizcita sthAna vagaranA, anekanuM anna khAnArA ane Indriyone niyamamAM rAkhanArA che tethI teo sAdhu kahevAya che. A pramANe "jena temaja anya zAstrothI niSiddha-bIjA mATe taiyAra thayelo AhAra ame nathI letA ane zuddha AhAra ja laIe chIe." ema munie kahyuM eTale tenA caritrathI cakti thayelA dhanapAla pitAne mahele gayA. pachI dhanapAla nahAvA beThA hatA tyAM gocaramAM nIkaLelA te be munione AvelA joIne anna hajI raMdhAyeluM na hovAthI brAhmaNIe dahIM ApavA mAMDayuM, tyAre munie keTalA divasanuM che? ema pUchayuM. eTale dhanapAle "zuM emAM pUrA che ?ema mazkarImAM pUchayuM. e vakhate brAhmaNIe be divasanuM che ema nakkI karIne kahyuM, ane munioe "hA pUrA che" ema kahevAthI dhanapAla nahAvAne ThekANethI UThIne te jovA mATe gayA. pachI vAsaNamAMnA dahIM pAse rAkhelA aLatAthI lAla raMgelA rUnA pumaDA upara dahIMnA ja raMganA dahIMnA ja piMDa jevA dheLA jatuothI lAla rU dhoLuM thayeluM joIne jaina dharmamAM jIva dayAnI mukhyatA che, tathA jIvanI uttinuM vizeSa jJAna che ema dhanapAlane lAgyuM. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdha (45)26 maga aDada vagere dvidaLa anna jayAre kAcA rasamAM paDe che, tyAre temAM, tathA traNa divasanA dahIMmAM jIvanI utpatti thAya che. A jJAna jina zAsanamAM ja che, ema nizcaya thavAthI ane zobhana muninA zobhana bodhathI, samyapha jJAna thavAthI teNe samyakupaNAno (jainadharma) svIkAra karyo, ane svabhAvathI buddhizALI hovAthI teNe karma prakRti vagerenA jenavicArapradhAna graMthamAM ghaNI pravINatA meLavI. pachI savAre savAre jinamUrtinI pUjA karatI vakhate nIcenA ke teo belatA. (46) zarIra pADI nAkhanArI mahenatathI paNa na pakaDAya (na rIjhe) evA, DAM zaheronA dhaNInI ati phelAyelA mohathI sevA karI paNa have buddhithI ArAdhI zakAya evA ane potAnuM pada Ape evA tribhuvananA dhaNI prApta thayA che, jethI pahelAM je divaso nakAmA gayA te duHkha kare che. (47) he jina. jyAM sudhI jinazAsana nahotuM sAMbhaLyuM tyAM sudhI badhe dharma che ema lAgyuM, jema dharo pIdhele mANasa badhe tenuM ja dekhe che, 27 ane tene potAnuM sAcuM pada maLatuM nathI. (48) dezano pati eka gAma Ape che, gAmadhaNI eka khetara Ape che. khetarano dhaNI DI zIMge Ape che, paNa sarvane dhaNI saMtuSTa thAya tyAre potAnI saMpatti Ape che. 20 upara pramANe vAkyo belatA dhanapAla eka divasa rAjA sAthe zikAramAM gayA hatA tyAM rAjAe dhanapAlane kahyuM (49) "he dhanapAla! A haraNe zA mATe AkAzamAM uDe che, ane A Dukkaro zA mATe jamIna khetare che?" tyAre dhanapAle javAba Apyo ke "he deva, tamArA astrathI bhaya pAmIne, pitAnI jAtano Azraya levA mATe A mRgo caMdramAmAM rahelA mRgane ane Dukkaro AdivarAhane zedhe che." pachI rAjAe eka haraNAMne bANathI vIMdhyuM ane tenA varNana mATe dhanapAla sAme joyuM tyAre dhanapAle nIcenuM vacana kahyuM - 26 loka 45 ne maLatuM nIcenuM vacana hemacaMdrane vegazAstramAM che. AmagorasasaMpRktaM dvidalaM puSpitodgamam / dadhyahatiyAtItaM TutthitAnaM ca varjayet // ra7 dhanure pIdhelo mANasa pILuM ja dekhe e vicAra jaina sAhityamAM anyatra paNa maLe che juo vimavi deva pitarano hiM gharUti pariziSTa parva. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna'dha ciMtAmaNI (50) tamArUM A parAkrama rasAtalamAM jAva, A (.zikAranI ) kharAba nIti che ke jemAM zaraNe AveluM, doSarahita ane nabaLuM baLavAnathI marAya che. are. A te mahAkaSTa che; jagat arAjaka thaI gayuM che. 84 upara pramANe dhanapAlanA tiraskArathI krodha karIne rAjAe 'A zuM? ema pUchyuM eTale dhanapAle nIcenuM vacana kahyuM:~ (51) prANa javAnI sthitimAMthI, te vakhate, meDhAmAM tRNu levAthI zatruone paNa cheDI devAmAM Ave che, tyAre A pazue jee haMmezAM tRNa khAine ja rahe che, tene kema mAravAmAM Ave che? uparanA vacanathI atyaMta kyA utpanna thatAM rAjAe dhanuSya ane khANane bhAMgI nAkhavAnuM kamula karIne jIvitanA anta paryaMta mRgayAnA vyasanane tyAga karyA. pachI zahera tarapha pAchA pharatAM yajJanA sta, sAthe bAMdhela bakarInI dAna vANI sAMbhaLIne A pazu zuM kahe che! " ema rAjAe pUchatAM dhanapAle 'jIe, te kahe che: << "" ( pazu kahe che. ) (para) mane svarganuM phaLa bhAgavavAnI tRSNA nathI, vaLI meM tamArI pAse ( svargamAM mekalA evI ) prArthanA karI nathI, huM hamezAM khaDa khAvAthI saMtuSTa chuM. tethI huM sAdhu! (tamAre mane mAravA ) te yAgya nathI. yajJamAM tame mArelAM prANIo jo cesa svargamAM jatAM hAya tA te tame mAbApane mArIne, putrAne mArIne tathA sagAMone mArIne kema yajJa karatA nathI ? e pramANenA tenA vAkayathI rAjAe A zuM ? ema pharI pUchyuM. eTale dhanapAleH-- (53) yajJanA thAMbhalA nAkhIne, pazuone haNIne tathA lohIne gAra karIne jo svargamAM javAnuM hoya te narakamAM kevAM kAmathI javAya? (54) satya eja grUpa (yajJastamsa ), tapa e ja agni, ane karmo e ja samidha, ane ( A yajJamAM ) ahiMsAnI Ahuti ApavI; AvA yajJa satpurUSo kare che. ityAdi 28zukasaMvAdamAM kahelAM vacane rAjAnI pAse kahyAM. 28 zukasaMvAda e koi graMthanA nAma jevuM lAge che paNa e nAmane graMtha mArA jANavAmAM nathI. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seAja ane bhImanA prabaMdhA 85 ane "hiMsA zAstrane upadeza karanArA tathA hiMsaka svabhAvavALAene brAhmaNarUpa rAkSaseA jANavA" ema kahI, rAjAne jaina dharma tarapha vALyA. (( "" k 21 eka vakhata rAjA sarasvatI kaMThAbharaNu nAmanA mahelamAM pharatA hatA; tyAM haMmezAM sarvajJa zAsana (jaina dharma )nI prazaMsA karatA paMDita dhanapAlane kahyuM ke " tame kaho che tema kadAca tamArA mArgamAM vhelAM sarvajJa thai gayA haze paNa hAlamAM kayAMya vizeSa jJAna che?" tyAre " arhate karelA aha~cUDAmaNi nAmamA graMthamAM traNa jagamAM rahelA padArthonuM traNe kALanA svarUpanuM jJAna che. ema dhanapAle kahyuM. e vakhate traNa dvAravALA maMDapamAM ubhelA rAjAe dhanapAlane "huM kayA dvAramAMthI bhAra nIkaLIza e kaheA joie ?" ema pUchyuM. A rIte rAjAne, zAstra upara kalaMka mukavA taiyAra thayelA joine " buddhimAtrA traye! dIka." e lokeAktine sAcI paDatAM bhAjapatra upara rAjAnA praznano nirNaya lakhIne te bhAja patra mATInA gALAmAM mukI e chAbaDI upADanArane ApIne " deva ! have cAlo " e rIte rAjAne kahyuM. rAjAe te tenI buddhikuzaLatAnA saMkaTamAM paDelA peAtAne mAnIne tathA A traNa dvAramAMthI ekamAMthI nIkaLavAne nirNaya lakhyA haze ema vicAra karIne, kaDIA pAse maMDapanI vaccenA kamaLa vALI zilA tADAvI, e raste bahAra nIkaLI, pachI pelA mATIne geALeA ukheDI temAMnA akSare vAMcyA, te te ja raste mhAra nIkaLavAnuM lakheluM joSThane rAjAnuM citta AzcaryathI praphula thaI gayuM ane teNe jinazAsananI ja prazaMsA karI lakhyuM che keH-- (55) hira e AMkhathI je nathI joi zaktA, zaMkara traNa AMkhathI je vastu nathI joi zakatA, brahmA ATha AMkhathI je nathI joI zakatA, kArtikasvAmI bAra AMkhathI je nathI joI zakatA, rAvaNa vIza AMkhathI je na joi zakayA, indra eka hajAra AMkhathI je nathI joi zakatA ane samagra janatA je asaMkhya netrAthI paNa nathI joI zakatI te vastu buddhizALI mANasa buddhi netrathI spaSTa joI zake che. 29 A ne maLatI ' kayA dvAramAMthI nIkaLIza' e praznanI kathA cahAra ramakAla nAmanA eka musalamAnI graMthamAM paNa maLe che. e graMthakAra i. sa. 11 mA zatakamAM gaI gayA che. (jue DhAnInA bhASAMtaranA AgendamAM pR. 20) 30 A ' buddhimAtrA yAdazI 'nA barAbara bhAvArtha hu samajatA nathI, paNa buddhithI badhI muzkelInA mArga nIkaLI zake che. ema abhiprAya jaNAya che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI 22 vaLI eka vakhata dhanapAle aSabhapaMcAzikAtuti racI. vaLI 32sarasvatI kaMThAbharaNa nAmanA mahelamAM pite racelI prazastinI paTTikA dhanapAle rAjAne banAvI. temAM nIcene leka lakhyo hato. (56) A baLavAna juvAne pRthvIne uddhAra karyo, zatrunI chAtI cIrI nAkhI ane balirAjyalakSmI svAdhIna karI, (matalabake) purANu purUSe- (Izvare) traNa janmamAM je karyuM, te ANe eka janmamAM karyuM. (dha-varAha avatAra, narasiMha ane vAmana avatAranAM kAma sAthe sarakhAmaNI che. varAha avatAre pRthvIno uddhAra karyo. narasiMhe zatranI chAtI cIrI nAkhI ane vAmane bali daityanI rAjyalakSmI harI lIdhI. A juvAnanA saMbaMdhamAM balI eTale baLavAna zatru) A kAvyathI khuza thaIne te paphrikAnA pAritoSikarUpe senAno kaLaza rAjAe Apyo. eka vakhata te prAsAdamAMthI nIkaLatAM tenA dvAranA gekha lAmAM rati sAthe hAthatALI detI kAmadevanI mUrti joine rAjAe kAmadevanA hAsyanuM kAraNa dhanapAle pUchayuM. dhanapAle nIce leka kahyo - (57) tribhuvanamAM jene saMyama prakhyAta che evA teja zaMkara have virahathI bahIne strIne pitAnA zarIramAM dhAraNa kare che, tethI "A zaMkare mane jItyo hate !" ema hasavuM AvIne priyAnA hAthamAM pitAnA hAthanI tALI ApanAra kAmadeva jaya pAme che. (58) eka divase vaLI zivamaMdiramAM bhRgI gaNane durbaLa cItarela jeIne rAjAe pUchayuM ke A bhUMgI dubaLo kema che? tyAre dhanapAle kahyuM - (59) je A zaMkara digabara rahe che te ene dhanuSyanuM zuM kAma che ? ane dhanuSya rAkhe te bhasma zA mATe? je bhasama coLIne rahevuM hoya te strI zA mATe joIe ? ane strI rAkhe to kAmane deSa zA mATe kare che? A pramANe pitAnA dhaNInI parasparavirUddha evI ceSTA joIne, A bhegI jADI zirAothI DhaMkAeluM hovAthI kaThera dekhAtuM ane mAtra hADakAM ja jemAM bAkI rahyAM che evuM zarIra dhAraNa kare che. - 31 A dhanapAlanI racelI gaSabhapaMcAzikastuti maLelI che ane kAvyamALAmAM chapAyela che. 32 rAjA bheje sarasvatI kaMThAbhaNa nAmane alaMkArane graMtha racyo che, e prasiddha che. paNa merUtuMga bhejanA mahelanuM nAma sarasvatIkaMThAbhAraNa Ape che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdha (60) pANigrahaNa vakhate jemAM rUvADA ubhAM thayAM che evA zaMkaranuM bhasmazabhita zarIra jaya pAme che, te zarIramAM bhasmIbhUta thayelA kAmadevanA (ubhAM thelAM rUvADAM rUpe) aMkura phuTatA hoya tevuM lAge che. (61) gAya viveka zUnya hoIne apavitra vastu (vichA) khAya che, ati Asakta thaIne pitAnA putra sAthe viSayanI IcchA rAkhe che; ane kharIthI tathA zIMgaDAMthI jatuone mAre che, mATe he rAjana kayA guNathI gAyane namaskAra karavAmAM Ave che. (62) 33ane dudha Ape che mATe je gAya vandavA yogya hoya te bhesa zuM kAma vanda nahi ? bhesathI gAyamAM kaMI vizeSatA dekhAtI nathI. 24 ItyAdi prasiddha ane siddha sAhitya guNavALAM kAvyo vaDe rAjAnuM manaraMjana dhanapAla karatA hatA tyAM eka divasa koI vahANavaTI AvyAnA dvArapALe khabara ApyA. ane teNe sabhAmAM AvIne mINanA pATIAmAM utArelAM prazasti kAvyo batAvyAM. rAjAe "A kAvyo kyAMthI maLyAM ?" ema pUchayuM eTale teNe nIcenI vAta karI "eka vakhata samudramAM ekAeka amAruM vahANa aTakI gayuM, eTale khalAsIo samudramAM zuM kAraNa che te tapAsavA lAgyA, te samudramAM DubeluM zivAlaye joyuM. ane tenI pharatuM cAre tarapha pANI hatuM paNa zivAlayanI aMdara pANI nahotuM ane eka bhIMta upara akSaro joIne e zuM lakhyuM haze ema jIjJAsA thavAthI mINanI pATalI karI te akSaro upara dAbI to temAMthI je akSare mINa upara uThI AvyA te A che" rAjAe A vAta sAMbhaLI te mINanI pATalI upara mATInI paTTI dabAvI temAM akSaro upaDAvI paMDita pAse vaMcAvatAM nIcenA ke maLyA. (3) bALapaNathI meMja Ane parama unnatie paMcADe che. paNa have A rAjAne kuvara amArI vAta nIkaLatAM zaramAI jAya che. A rIte 33 A 11 ane ra mAM, pa2, pa3, 54, lokomAM tathA mULamAM 11, 62 nIce Apela TippaNImAM utArelA bIjA lokomAM pahelAM brAhmaNadhamIM hoine pAchaLathI jaina thayelA brAhmaNanA moDhA mArata brAhmaNa dharmanI hiMsA pradhAnatAne tathA buddhithI karatAM dekhAtI khAmIono parihAsa sAthe sacoTa ullekha karyo che. jaina sAdhu brAhmaNanI kaI bAbatamAM nindA karatA haze tenA A namunArUpa dAkhalAo che. bauddhoe cakSIya hiMsAnI A prakAre niMdA karelI maLe che. juo saMskRti jAtakamALAmAM yajJIca jAtaka, Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI kheda pAmela hoya tema pitAnA putra rUpa thazanA TekAthI vRddha thayele guNone samuha tapa karavA mATe jANe samudra kAMThe AvelAM tapovanamAM cAlyo gayo. (64) dhanuSya dhAraNa karanAra zatruonI strIone vaidhavyavrata ApanAra Apa jyAre kuddha thaIne digdaryo karavA mATe dizAomAM bhamavA mAMDayA tyAre bIjI strIonI to vAta ja zuM karavI ? paNa ratie paNa madAdha bhamarAonI kALAzathI kALA kapaDAMthI vIMTeluM hoya evuM dekhAtuM phanuM dhanuSya kAmadevanA hAthamAM na ApyuM. (65) he deva, cIMtArUpa uMDA kuvAmAMthI, niraMtara pharatA atikarUpa reTa vaDe bacelAM, vizALa netrarUpa ghaTI yaMtramAMthI nAkanI dAMDInA viSamamArgathI paDatAM AMsunI dhAranAM pANIne tamArA zatruonI nIsAsA nAkhatI strIo stanarUpa be kaLazavaDe kAyama rahe che. upara pramANe AkhAM kAvyo vaMcAI gayA pachI nIcenuM adhuM kAvya maLyuM-- (66) 34 kharekhara pahelAM karelAM karmone viSama vipAka jIvane bhogavavo paDe che. AnuM uttarArdha adhurAM padyo purAM karanAre seMkaDe paMDitae pUruM karI ApyuM paNa tene uparanA ardhA sAthe barAbara meLa na besavAthI chevaTa rAjAe dhanapAla paMDitane pUchayuM ane teNe nIce puruM karyuM - (dAkhalA tarIke juo ) rAvaNanAM je mAthAo zaMkaranA mastaka upara zobhatAM hatAM te mAthAo, hari, hari, gIdhanI pATuothI (dhULamAM) ragaDAya che. A dhanapAle pUrA karelA uttarArdhane pUrvArdha sAthe barAbara meLa bese che, ema rAjAe kahyuM tyAre paMDite kahyuM ke je rAmezvaranI bhIMtanI prazasti mAM Aja racanA ane Aja artha na hoya te AjathI jIvitanA annaparyata mAre kavitvano saMnyAsa ja levA. A pramANe tenI pratijJA sAMbhaLIne tarataja khAravAone laIne vahANane samudramAM jhukAvyuM ane cha mahine te 1 34 66 mA lokanuM sAcuM uttarArdha dhanapAle pUruM karyAnI kathA Aja pramANe prabhAvakacarita [mahendra prabaMdha] mAM che. ane ranamaMdiragaNuM te merUtuMganA ja zabda utAre che. paNa ballAlanA bheja prabaMdhamAM mAchImAre narmadAmAMthI pathare laI Ave che, ane kAlidAsa uttarArdha pUruM kare che, e rIte varNana che. jo ke e prasaMga nirNayasAgaravALA saMskaraNamAM nathI. 1895 vALAmAM che. mULa leka hanumannATakamAM che, juo mULamAM saMskRta zleka nIcenI TippaNI. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 bhoja ane bhImanA prabaMdhe ( samudramAM rahelA ) maMdira pAse pocI jaI pharI mINanI pATalI mukI jotAM Aja uttarArdha maLI bAvyuM. e joine tene (dhanapAlana ) egya pAritoSika rAjAe ApyuM. A pramANe khaMDaprazasti saMbaMdhI ghaNuM kAvyo mRtaparaMparAthI 5 kahevAya che. 25 eka vakhata rAjAe "hamaNuM sevAmAM (rAjA pAse hAjara thavAmAM) kema zithilatA dekhAya che?" ema dhanapAlane pUchyuM, tyAre teNe javAba Apo ke "hamaNAM huM tilaka maMjarI nAmanA graMtha racavAmAM rokAyelo chuM." pachI zIALAnI rAtanA chellA paheravakhate rAjAne kAMI vinodanuM sAdhana nahAvAthI 36 te tilaka maMjarI granthanI pahelI lakhelI prata laI AvIne paMDite vAMcavA mAMDI. ane te vaMcAtAM tene rasa nIce na cuI jAya mATe pustakanI nIce kALAvALe senAne thALa rAkhe. ane te pustaka puruM thatAM tenI sarasa kavitAthI cittamAM vismaya pAmIne rAjAe paMDitane kahyuM. "tame A kathAmAM nAyaka tarIke mAruM nAma muke, ane vinatAne badale avaMtI nAma muke ane zakrAvatAra tIrthane ThekANe mahAkALanuM nAma muke to tame je mAgo te tamane ApuM." tyAre paMDite javAba Apyo. "AgIA ane sUrya vacce, zarasavanA dANuM ane merU parvata vacce, kAca ane kAMcana vacce, tathA dhaturA ane kalpavRkSa vacce jevuM moTuM aMtara che tevuM tame kahelAM nAmo ane kathAnAM nAmo vacce che - (7) he! be moDhAvALA, nirakSara, ne lehamaya dAMDIvALA ( lobhI buddhivALA ) trAjavA (rAjA ! )! tane zuM kahIe ? caNoThI sAthe senAne toLanAra te pAtALamAM kema na gaye ?" A pramANe paMDite Akroza karI mukya eTale zrI bhoje te mULa pratane bhaDabhaDa baLatA agnimAM nAkhI dIdhI. pachI te paMDita8 be rIte 35 A vAkyane artha evo lAge che, ke A kathAne lagatAM bIjA kAvyo paNa pracalita haze. ratnamadira gaNue 63, 64, 65 lokone badale judAja leko ApyA che. bAkInI kathA sarakhI ja che. 36 jUnA vakhatanA rAjAonI saMmAnya dinacaryA pramANe je cAle te rAjAo rAtane chelle pahora bAkI hoya tyAre ja uThatA ane e vakhate kAMIka dhArmika kathA vArtA sAMbhaLatA. gaI peDhI sudhI keTalAka rAjAo A ghoraNa pramANe vartatA. 37 dhanapAlane racele tilakamaMjarI graMtha maLe che ane chapAI gayo che. 38 be rIte nirveda pAse ene artha ranamaMdira gaNinA bheja prabaMdhanA bhASAMtaranI TippaNamAM 1) kheda pAmelo ane (2) veda eTale zAstra vagarane evo karyo che ane nIcA moDhAvALAne bIjo artha mAna dhAraNa karela evo karyo che. 12 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI nirveda pAmIne tathA be rIte nIcuM moTuM rAkhIne pitAnA makAnanA pAchalA bhAgamAM jUnA khATalA upara nisAsA nAkhate paDI rahyo. paNa tenI bAla paMDitA putrIe prema pUrvaka pitAne uThADIne snAna, bhajana, pAna vagere karAvI pachI pite tilaka maMjarInI pahelI prata joI hatI te uparathI yAda karI ne ardho grantha lakhA, tathA bAkIne adhe paMDite navo o e rIte graMtha pUro karyo39 - 26 eka vakhate bhejanI sabhAmAM dhanapAle nIcenuM kAvya kahyuM - (8) he dhArAnA adhIza, brahmAne pRthvInA rAjAonI gaNatrI karavAnuM kutUhala thavAthI teNe tamArI gaNanA karavA AkAzamAM khaDIthI je lIMTI derI te ja A svargagaMgA thaI, ane tamArA jevA rAjAno abhAva hovAthI pachI brahmAe khaDIne kaTake nIce nAkhI dIdhe te pRthvI upara himAlaya thayo. bIjA paMDitAe A kAvyane upahAsa karyo eTale teNe kahyuM. (69) vAlmIki kavie vAMdarAoe upADI ANelA parvatethI samudra bAMdhe ane vyAse arjunanA bANathI samudra bAMdhyo. chatAM te be upara atizayoktine deSa kaI mukatuM nathI. ane ame kAMIka prastuta vastunIja vAta karIe, chatAM loke moDhuM phADIne meTethI hase che, mATe he pratiSThA ! tane namaskAra che. ' eka vakhata koI paMDIte "he rAjA, mahAbhAratanI kathA sAMbhaLe " ema kahyuM tyAre te parama jaina dharmIe javAba Ape. () pitAnA bhAInI vahunAM vaidhavyane bhaMga karanAra ane jAte kAnana (kanyAmAMthI utpanna thayelA) munIe racelI ane gelaka (pati maryA pachI jAra karmathI utpanna thayelA)nA putro tathA jAte kuMDarU5 (pati chavA chatAM pArakarmathI strIe utpanna karelA ) ane eka strInA pati rUpe pAMca (pAMDavo)nI kathA e je puNya ane mANasane kalyANakAraka hoya te pApanI zI gati (pApa rUpa kaI kathA ?) ra7eka vakhata hamaNAM kAMI prabanyAdinI racanA cAle che? ema rAjAe pUchatAM dhanapAle kahyuM - 79 ranamaMdira gaNa kahe che. A rIte graMtha pAche sajIvana karavAmAM madada karanAra putrInuM nAma tilaka maMjarI hovAthI dhanapAle graMthanuM nAma tilakama jarI pADayuM. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhoja ane bhImanA prabaMdha 40(71) unI rAba pIvAthI gaLAmAM dAha thavAnI bIke mArA meDhAmAMthI sarasvatI pAchI pharI gaI che, tethI vairIonI lakSmInA vALa pakaDavAmAM rokAyelA hAthavALA he rAjA ! mArAmAM kavitva nathI rahyuM. (72) dhanapAlanAM vacane ane malaya parvatanuM caMdana e be sarasa vastuone hadayamAM dhAraNa karIne kaNa AnaMda nathI pAtuM? * eka vakhata sarvadarzanenA upadezakene eka sAthe belAvI rAjAe muktino mArga pUkyo; tyAre sau pakSapAtathI pitapotAnA darzananI prazaMsA karavA lAgyA. paNa satya mArganI jIjJAsAthI eka matanI mAgaNI thatAM, cha mAsanI avadhi karIne teoe zrIzAradAnuM ArAdhana karavA mAMDayuM. pachI ekAda pareDIo "jAgo cho ?" ema pUchavA sAthe uThADI, zAradAe rAjAne kahyuM - (73) bauddha dharma sAMbhaLavA gya che, jena dharmanAM karma karavA yogya che, vaidika dharma vyavahAramAM pALavA yogya che. ane parama ziva dhyAna karavA yogya che. athavA akSaya para dhyAna karavA yogya che. A zleka rAjAne tathA judA judA darzanavALAone batAvI zAradA aMtardhAna thaI gaI. | (74) dharma ahiMsA lakSaNa che, bhAratI devI mAnya che ane dhyAnathI (mANasa) mukti pamAya che e pramANe badhA darzanavALAone mata che. ( A pramANe be loke racIne rAjAne dUSaNa vagarane nirNaya kaho. zebhana muninI caturvizatikA stuti prasiddha che.41 40 7 mo ka bhoja prabaMdhamAM maLe che paNa dhanapAlane kahelo chee rIte nahi: jAlaMdhara dezanA vidvAne kAlidAsAdi vidvAnane bhejanI sabhAmAM jaIne jIbha jhalAI javAthI A loka kahyo ema che. 41 A dhanapAla ane zobhananI kathA lagabhaga A pramANe prabhAvaka carita (mahendra prabaMdha) mAM che. e kathAne lagatA aneka zloka beyamAM eka sarakhA che. ratnamaMdira gaNue te mATe bhAge merUtuMgamAMthI zabdazaH utAre karyo che, ane gheDe na umere paNa (ghaNuM karI kalpanAthI ) karyA che. dhanapAlakavinA tilaka saMjarI, pAIyalacchI vagere graMtho ane zobhanamuninI caturvizatikA atyAre maLe che. ( kAvyamALAmAM chapAyela che). dhanapAla kavi pahelAM brAhmaNa dhamAM hatA ane pAchanathI. jaina dharma thayA, e vRttAna paNa DA. bulhara kahe che, tema mAnavA jevo lAge che. kAraNa ke tilakama jarImAM sarva:nira. e rIte maMgalAcaraNuM maLe che. paNa dhanapAlane muMjanA pratipannaputra ane bhejanA bAlamitra pra. ciM, mAM tathA prabhA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI 28 vaLI eka vakhata bhojanA zaheramAM rahenArI zItA nAmanI eka rAMdhanArIne tyAM koI paradezI kApaDI sUryaparvane divase Avyo ane teNe pAka karAvIne khAvAnuM laI javAzraye jaine khAdhuM ane pAcho rAMdhanArIne ghera AvatAM mAlakAMkaNInuM tela khAdheluM hovAthI ulaTI thaIne marI gayo. A joIne zItAne pitAne mAthe tahemata Avaze ema bIka lAgI eTale maravAnI IcchAthI te bAkI vadheluM khAI gaI.43 paNa te enA peTamAM rahyuM ane zItAmAM pratibhAne vaibhava jAgRta thaye. ane te traNe vidyA ane raghuvaMza, vAtsyAyanakAmazAstra, cANakayanItizAstra (vagere)ne cheDe abhyAsa karIne pitAnI vijayA nAmanI nava yuvAna tathA viduSI putrI sAthe zrI bhojanA darabArane zobhAvatI zrI bhojane kahevA lAgI - (75) zatruonAM kuLane kSaya e zauryane avadhi che, brahmAMDa rUpa vAsaNa yazane avadhe che, mAgaNonI vAMchA tyAgane avadhi che. samudra pRthvIne avadhi che ane pArvatInA patinAM caraNakamaLa e zraddhAne avadhi che; paNa zrI bhoja rAjAnA bAkInA guNono samUha te niravadhi che. pachI vinoda priya rAjAe kucanuM varNana karavAnuM vijayAne kahyuM eTale teNe nIcene loka kallo - (76) stananI uMcAI dADhI sudhI che, tenI zarUAtanI avadhi hAthanA mULa (kakha) sudhI che, vistAra hRdaya sudhI che, bena saMyoga eTale gADha che ke vaka carita ( juo mahendra praba dha glaeN. 44 ) mAM kahela che te bhUla jaNAya che. kAraNa ke dhanapAle pAIlacchI nAmamALA vi. saM. 1029 mAM lakhI che. vaLI tilakamaMjarIne AraMbhamAM rAja muMja taraphathI pitAne sarasvatInuM birUda maLyAnuM dhanapAla kahe che. mATe e kavi bhajanA nahi paNa muMjanA samakAlIna hovA joIe. chatAM tilakamaMjarI kathA merUtuMga ane prabhAcaMdra kahe che tema bhejanA vakhatamAM lakhAI hoya ema tenI prastAvanAnA eka zloka (lo-50 ) uparathI lAge che. alabatta e vakhate dhanapAla vRddha ane bheja navayuvAna haze. 42 vIzI rAkhanArI e artha lAge che. 43 mULamAM ahIM vAkayaracanA gaDabaDavALI che paNa tAtparya ema lAge che ke rasoImAM bhUlathI zItAe mAlakAMkaNInuM tela nAkhI dIdhuM ane tethI pelAnuM ulaTI thaIne maraNa thayuM. pachI eka pratamAM ane pahelIvAra chapAyelA graMthamAM te ulaTI kareluM zatA khAI gaI ema che. mAlakAMkaNI ( uM. rotimatI ) buddhivardhaka dezI vaidakamAM manAya che tethI AvA vArtA cheDAI haze. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdha phakta kamaLane taMtu vacce rahI zake, varNa senA je che ane kaThaNapaNuM vajabhUmi jevuM che paNa tavaMgInA stanamaMDaLamAM je saundarya che tene te avadhi nathI. upara pramANenA tenA varNana pachI ardha kavi rAjAe nIcene arthe loka kahyo - (7) A kamaLa sarakhAM netravALInAM be kucanuM kema varNana thaI zake? tyAre teNe (vijayAe) kahyuM - sapta dvIpavALI pRthvI pAsethI kara lenAra tame je (kuca)ne kara (hAtha) Apo cho. te pachI rAjAe kahyuM: (78) mRdaMganA jevA gaMbhIra gAjatA ane bhramara jevA spAma mee eja dizA kema rekI dIdhI che? | vijayAe kahyuM - (kAraNa ke, te dizAmAM pahelI vakhatanA virahanA khedathI plAna thaI gayelI ane AMkhamAMthI nIkaLatA AMsuothI jenuM mehuM dhovAI gayuM che evI bAla ubhI che. rAjAe kahyuM - ' (79) jagatane AnaMda ApanAra surata krIDAne namaskAra che. : vijayAe kahyuM - bheja rAja ! tamArA jevA ja (surata)nuM anuSaMgI phaLa che. upara pramANe vijayAe kahyA pachI rAjA laja pAmIne nIce maTe ubho rahyo. pachI rAjAe tene bhaginI (rAta) banAvI.. vaLI eka vakhate jALImAMthI candranAM kiraNone sparza thatA hatA te joine vijayAe kahyuM - (80) he kalaMkanI zobhA dhAraNa karanAra mane kara (hAtha ane kiraNa) ne sparza karavAnI lIlA karavAnI jarUra nathI, he candra! tuM zaMkaranuM nirmAlyA che mATe sparza yogya nathI. " A pramANe A zItA prabaMdha pUro thayo.44 44 merUtuMge jhAjhI vAta A prabaMdhamAM vijayAnIja karI che. paNa zItAne ullekha ballAlakRta bheja prabaMdha (185 saMrakaraNamAM vadhAre che ni, sA. nA saMskaraNamAM eka sthaLe ja che juo mULa maleka uparanI TippaNa)mAM paNa che, Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praSi ciMtAmaNI ra9 mayUra ane bANa nAmanA paMDita banevI ane sALo thatA hatA ane pitAnI vidattAthI paraspara spardhA karatA A be patie rAjAnI sabhAmAM sArI pratiSThA meLavI hatI. eka vakhata bANa paMDita banevIne maLavA mATe tene ghera gayA. tyAM (rAte ghara baMdha hevAthI) bAraNumAM suI rahyA. te vakhate banevI pitAnI benane manAvatA hatA ema joI te upara dhyAna ApyuM te nIcenuM vacana sAMbhaLyuM - " (81) rAta lagabhaga pUrI thavA AvI che, candramAM jANe zIrNa thaI jAya che. A dIve jANe nidrAdhIna thayo hoya ema kaMpe che, he kRzatanuM ! (aparAdhI) praNAma kare eTale mAnane cheDe Ave joIe, chatAM tuM krodha nathI cheDatI.'' upara pramANe traNa pada vAraMvAra belAtAM sAMbhaLI, bANe nIce pramANe cothuM pada kahyuM - " mATe he caMDI, stananI pAse rahevAthI tAruM hRdaya paNa kaThaNa thaI gayuM che. upara pramANe bhAIne meTethI cothuM pada sAMbhaLIne tene krodha thayo tema zarama paNa Avo, ane teNe "tuM keDhIo thA' e zApa Ape. ane pativratA vratanA prabhAvathI te divasathI tene (bANane) roga thaye ane rogI thayelA bANuM kavi savAre zAlathI zarIra DhAMkI sabhAmAM gayA. tyAre mayure mayara jevI ke maLa vANIthI varakeDI' (kADhIo) e pramANe prAkRta zabdathI kahyuM, paNa catura cakravartI rAjA bANane Azcarya sahita joI rahyA. ane bIjI vAtane prasaMga cAlatuM hatuM tyAre teNe devatAnuM ArAdhana karavuM e upAya che ema vicAra karyo. pachI bANa lajajA pAmI tyAMthI A zItA ( ke sItA ) nAmanI koI strI kavi AnA vakhatamAM mALavAmAM kharekhara thaI gaI hovAne saMsava navasAhasaka caritamAM rAjA upendranA varNanamAM sItochANitahetu evA dviarthI zabdo maLe che e uparathI DA. bulahara mAne che, (juo Indian Antiguary Vol. XXXvi P. 163) e vidvAna ema paNa dalIla kare che ke merUtuMganAM pAtro kALaphera hovA chatAM moTe bhAge citihAsika hoya che. pa mULanuM vacana paNa nathI. bANe devatAnuM ArAdhana karavAnA upAya vicAryuM ema meM artha karyo che . . . . . # ka # 2. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdha uDI nagaranI bahAra gayA ane eka thAMbhale beDI tenI nIce. kheranA aMgArAnA tApa vALA kuMDa banAvya; pite thAMbhalA upara laTakatA sIMkAmAM beThA ane pachI sUryanI stuti racavA mAMDI ane A stutinuM eka eka kAvya purUM thatAM sIMkAne eka eka bhAga kApI nAkhavA mAMDayoA rIte pAMca kAvya purAM thayAM tyAM soMkAnI pAMca derI kapAI gaI ane eka chaThThI dorI upara sIdhuM laTakI rahyuM. paNa sUryastutino chaThTho maleka kahetAM sUryanAM pratyakSa darzana thayAM ane tenA prasAdathI tarataja zuddha sonA jevI kAyA thaI gaI. bIje divase pILuM candana zarIre lagAvI dhoLAM divya kapaDAM paherI te sabhAmAM gayA; tyAre tenA zarIranuM Arogya rAjA jotA hatA tyAM mayUre "sUryanA varadAnanuM phaLa che" ema kahyuM. A sAMbhaLI bANe bANa jevuM marmabhedI vacana kahyuM ke "je devatAnuM ArAdhana saheluM che te tame paNa kAMika e camatkAra karI batAvo." eTale mayUre javAba Apyo ke "nIrogI heya ene vaidyanuM zuM kAma chatAM tamAruM vacana satya pADavA mArA hAtha ane paga charIthI kApI nAkhI, tame te cha9 kAvya sUryane saMtuSTa karyA paNa huM te pahelA ja kAvyane chaTTe akSare bhavAnIne saMtuSTa karIza." A rIte pratijJA karI sukhAsanamAM besIne caMDikAnA maMdiranA pAchalA bhAgamAM jaIne beThA ane "mA mastrima" e rIte pahelA loko chaThTho akSara pUro belAtAM caMDIe pratyakSa darzana ApI kRpA karI, eTale tarata ja tenuM zarIra pahelAM jevuM thaI. gayuM. ane caMDInuM maMdira tenI sAme pharI gayuM. e vakhate sAme AvelA bheja rAjA vagere rAja lekee moTo jayajayakAra karyo, pachI moTA ThAThathI mayura paMDite nagaramAM praveza karyo41 30 upara prasaMga banyA tyAre mithAdaSTivALAo (brAhmaNa dhao) nA zAsanano vijaya thate joIne, samyagdarzana (jaina dharma)ne deva karanArAM rAjapanAM keTalAMka moTA mANasoe rAjAne kahyuM ke je je 46 A bANamayaranA prabaMdhamAM merUtuMge keTaloka goTALe karyo che. bANanI strIe pitAnA bhAI (prabhAvaka carita pramANe pitA ) mayurane zApa Apyo ane mayUrane tethI koDha nIkaLe je teNe karelo sUryastutithI maTaya ane pachI bANe caMDInI tuti karI e rIte prasiddha kathA che. prabhAvacaritamAM tathA ranamaMdira gaNunA bheja prabaMdha ( adhikAra cho ) mAM e rIte ja ApI che. vaLI mayuranuM raceluM sUrya zataka maLe che je kAvyamALAmAM prasiddha thayuM che ane bANanuM raceluM caMDIzataka paNa kAvyamALAmAM chapAyuM che, chatAM merUtuMge kema uaTAM nAma lakhyAM haze? beTI cAdadAsta uparathI lakhyuM hovAno saMbhava che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI matavALA taraphathI Avo kAMIka prabhAva batAvavAmAM Ave te vetAMbarAne svadezamAM rahevA devA joIe nahi te svadezamAMthI kADhI mukavA; A pramANe teonuM vacana sAMbhaLI rAjAe zrImAnatuMgAcAryane sabhAmAM bolAvI "tamArA devane kAMIka camatkAra batAvo" ema kahyuM. eTale teoe javAba Apyo ke " amArA deve te mukta che eTale teone camatkAra zuM hoya? chatAM tenA sevakarUpa suralokano jagatane cakita kare e kAMIka prabhAva juo (dekhADIe)." A pramANe kahIne gumAlIza sAMkaLAthI pitAnA zarIrane baMdhAvIne te nagaramAM AvelA zrI yugAdidevanA maMdiranA pAchalA bhAgamAM beThA ane pachI bhaktAmara nAmanuM maMtra garbha navuM stotra racIne bolavA mAMDayuM. A stotranAM dareka kAvyanA paThana sAthe mAnatuMgAcAryanI eka eka sAMkaLa tuTatI gaI ane jeTalI sAMkaLe hatI teTalAM kAvyo bolI rastAtra puruM karyuM, tyAM maMdira emanI sAme pharI gayuM. A pramANe zrImAna tuMgAcAryane prabaMdha puro thaye.48 47 mAnatuMgAcAryanuM bhaktAmara stotra prasiddha che. 48 upara pramANe merUtuMge bANa, mayUra ane mAnatuMgane bhejanA samayamAM mukyA che. ane ballAla, ranamaMdira gaNi vagere bheja caritranA lekhake tene anusaryA che. paNa merUtuMgane ja samakAlina jaina lekhaka prabhAcaMdra A traNe kavione zrI harSanA samakAlina kahe che. (juo mAnatuMgasUri prabaMdha spe. 4. 5, prabhAcaMdra harSane vArANasInA rAjA kahe che ) merUtuMge Apela bANamayUrane prasaMga prabhAvaka caritamAM paNa che. paNa tyAM bANane mayUranA jamAI kahyA che. mAnatuMga racita bhaktAmara stotranI TIkAmAM paNa emaja kahyuM che. e game tema che paNa merUtuMge A kathA utAratAM RticUka karI che e cekasa lAge che. aitihAsika purAvAo jotAM bANa ane mayUra samakAlina hovAno saMbhava che. bANe mayUrano harSa caritramAM ullekha karyo che. ane bANa zrIharSa (i. sa. 106 thI 648) nA samayamAM thaI gayA e cesa che. kavirAjazekhare (I. sa. 903 thI (17) eka lekamAM bANa ane mayurane zrIharSanI sabhAnA sabhya kahela che. aho prabhAvo vAgdevyA yanmAtadivAkaraH / zrIharSasyAbhavatsabhyaH samo baannmyuuryoH|| ( juo zAhe ghara paddhati . 189) DA. buhara paNa bANa, mayUra ane mAnatuMga traNene prabhAcaMdra paDe harSanA samakAlIna kahe che. mAnatuMga prabaMdha upara pramANe prabhAvaka caritamAM paNa maLe che, Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ leja ane bhImanA praba 97 31 eka vakhata bhojarAjA pitAnA dezanA (mALavAnA) paDitonAM vakhANa karatA hatA, ane gujarAtanI avidagdhatA mATe nindA karatA hatA tyAre gujarAtanA sthAnapurUSe kahyuM ke "amArA dezanA bAlage pALa sAthe tamArA dezane keAI mATe paMDita paNa na sarakhAvI zakAya." pachI A vRttAnta zrI bhImarAjAne jaNAvavAmAM AvyuM. eTale teNe govALane veSa dhAraNa karelA paMDitane tathA eka vezyAne mokalyAM. pachI savAramAM rAjA pAse gavALane laI gayA; tyAre bhoja rAjAe "kAMIka belo" ema kahyuM ane teNe kahyuM "he sarasvatI kaMThAbharaNa gopa! (82) he bhoja! (tamArA) kaMThanuM A ghareNuM kevuM lAge che te kahe. tamArI chAtImAM lakSmI che ane tamArA mukhamAM sarasvatI che tene A (dhareNuM) zuM sImADe che? tenI A uktithI vismaya pAmelA rAjAe suMdara veSa dhAraNa karelI vezyAne pUrI bharAyelI sabhAmAM sAme ubhelI joIne "ahIM kema?" e pramANe saMbaMdha vagara pUchayuM, tyAre pitAnI jAta (strI jAta) uparanA pakSapAtathI kema jANe sarasvatIe tene kRpApAtra banAvI hoya tema buddhinA bhaMDAra rU5 ane zarIra dhArI pratibhA hoya tevI te vezyAe rAjAnA gaMbhIra vacananuM paNa tatva samajI laIne pUche che mATe " e pramANe javAba Ape. A rItanAM tenAM yogya vacanathI jenuM moDhuM paheluM thaI gayuM che evA bhoje traNa lAkha tene apAvavA mAMDyA. paNa zuM vAta thaI e na samajelo hovAthI koSAdhyakSa, rAjAe traNa vakhata kahyA chatAM, jyAre dravya na ApyuM tyAre rAjAe khulAso karyo ke "dezanI sagavaDa eTalI ja hovAthI tathA svabhAvanI kRpaNutAthI Ane traNa lAkha apAya che; udAratAthI ApIe te te sAmrAjya ApIe teya ochuMja paDe" tyAre badhA sabhAsadoe rAjAnA tathA te vezyAnA vacane vacce zuM saMbaMdha che e pUchyuM; eTale rAjAe kahyuM ke "AnA AMkhanA khUNAnI AMjaNanI rekhA cheka kAnanA cheDA sudhI pice che e joIne meM "ahIM kema? (kAna pAse AMkha kema) e rIte pUchyuM tyAre ANe prAkRta bhASAnA niyamane anusarI bahuvacanamAM javAba Ape ke "pUche che mATe" arthAta kAna pAse AMjaNanI rekhAnA bahAnAthI jaine AMkho pUche che ke je bheja viSe kAnoe sAMbhaLyuM hatuM te ja 49 ahIM sthAna purUSa zabdane sAlpivigrahika pahelAM je arthamAM vAparyo hato te elacI jevA arthamAM merUtuMge vAparyo che. anyatra teNe ja jAsusanA arthamAM e zabdane vAparyo che. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 prabaMdha ciMtAmaNI A rAjA bhoja dekhAya che? ema teNe javAba Ape. mATe A sAkSAt sarasvatI che. te enA pAritoSika rUpe traNa lAkha te ghaNuM ochA che" paNa traNa vakhata traNa lAkha ApavAnuM kahyuM mATe nava lAkha apAvyA. kara vaLI bAlyAvasthAthI ja A bhoja rAjAne -- (3) je A manuSya pitAnA mastaka upara rahelA mRtyune jue te khAvuMye na bhAve tyAM akArya karavuM te kema ja rUce ? A tatva jANavAmAM hatuM; eTale pote dharmamAM apramAdI rahetA hatA. eka vakhata uMghamAMthI jAgI uThayA tyAM koI vidvAne AvIne kahyuM ke vegathI deDatA ghoDA upara caDIne yama tamArI pAse Ave che, mATe dharma karmamAM tamAre sajaja rahevuM. A pachIthI A vacananA adhikArI paMDitane hamezAM yogya dAna ApatA ja rAjA eka vakhata sAMja vakhate sabhAmAM siMhAsana upara beThA hatA. tyAM (pAnanI) chAbaDI upADanAra bIDuM Ape te pahelAM ja moDhAmAM pAna nAkhI khAvA mAMDayuM; tyAre vyavahArajJa mANasoe evA vartananuM kAraNa pUchyuM, eTale bhoje kahyuM ke yamanA dAMtanI vacce rahelAM mANasa mATe te je dAna apAyuM ke je bhagavAyuM te ja enuM pitAnuM, bAkI mATe te zikA. kahyuM che ke - (84) hamezAM jAgIne pote zuM sAruM kAma karyuM te jANI levuM, (kAraNa ke) AyuSyanA kaTakAne sAthe laIne sUrya asta pAme che. (85) leke mane pUche che ke tamAruM zarIra kuzaLa che? paNa AyuSya divase divase cAlyuM jAya che tyAM amAruM kuzaLa kevuM? (86) kAlanuM kAma Aje karavuM ane sAMjanuM kAma savAre karavuM, ANe kAma karyuM che ke nahi te mRtyu nahi pUche. (8) mRtyu marI gayuM che ? zuM vRddhAvasthA charNa thaI gaI che? zuM vipattio jatI rahI che ke zuM roge badhA dUra thaI gayA che ke A mANase AnaMdamAM rahe che. A pramANe anityatA leka catuSTaya prabodha pure thaye. 33 eka vakhata thI je zrI bhIma rAjA pAse dUta mekalIne cAra vastuo mAgI. (1) eka vastu ahiM che paNa paralokamAM nathI, (2) bIjI vastu paralokamAM che paNa ahi nathI. (3) trIjI vastu beya lokamAM che (4) cothI vastu beya lekamAM nathI. 50 A prabandha keTalIka pratimAM nathI maLato. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ leja ane bhImanA prazna dhA A pramANe vidvAnane saMdigdha vAta mATe DhAla vagaDAvI pUchatAM, gaNu, kAnA kahevAthI (1) vezyA, (2) tapasvI, (3) dAnezvarI ane (4) jugArI e pramANe cAra vastue meAkalI. A pramANe vastu catuSTaya prabaMdha pUrA thayA, 34 eka vakhata bheAja rAjA rAte vIra carcAthI karatA hatA, tyAre kAI daridranI strInuM nIcenuM vacana sAMbhaLyuM:~ (88) mANasAnI daza dazA lAkamAM prasiddha rIte saMbhaLAya che. pazu mArA svAmInI tA eka ja dazA (daridratAnI) che; tenI nava dazA khIjAee laI lIdhI che. upara pramANe vacana khelAtuM sAMbhaLI, tenI kharAba atrasthAthI dayA utpanna thatAM rAjAe tenA patine savAramAM sabhAmAM khAlAvyA. ane tenuM kAMi lAMbu hita vicArI, tenA upara upakAra karavA darekamAM eka eka lAkhanuM eka eka ratna gupta rIte mukI e bIjorAM tene bheTa ApyAM. teNe vastusthiti samajyA vagara zAka bajAramAM juja kimate te veMcI nAkhyAM. te zAkavALAe kAine bheTa karyA, ane teNe pAchAM te e bIjorAM bhejane bheTa ApyAM. (89) bharatInA jorathI kadAca samudranuM ratna parvata upara jai paDe te pazu e pAchuM nadIne mArge paDIne pharI samudramAM ja Ave che. -- AvA anubhavathI rAjAe bhAgyane ja sAcuM mAnyuM kAraNu ke (90) jeNe A jagatane tRpta karyuM che evI varSAmAM paNa cAtakane jarAya pANI nathI maLatuM; kAraNa ke alabhya kyAMthI maLe ? A pramANe khIja pUraka prabaMdha purA thayA. 35 eka vakhata rAjAe pALelA pApaTane eka bhavya nathI ' e pramANe zabdo rAte gupta rIte gekhAvyA ane savAre tAre A vAkya khelavuM ema zIkhavI rAkhyuM. pachI ( savAre ) pApaDha ema ekSA tyAre rAjAe DitAne pUchyuM ke A zuM? paNa paMDitA ene khulAsA jANatA naheAtA eTale teoe cha mAsanI mahetala mAgI. pachI e paDitAmAM mukhya vara cipa1 AnA khulAse meLavavA judA judA dezamAM bhamavA lAgyA. tyAM 51 vikramAditya prabaMdhamAM vararUcine vikramanA vakhatamAM thai gayele varNavyA che ane ahIM bheAjanI sabhAmAM heThavAnuM merUtuMga kahe che. vrudI judI kathAone utAratAM peAtAnA ja lakhANamAM ativarodha Avaze ene khyAla anyakartAne rahyo nathI. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 prabaMdha ciMtAmaNI krAi bharavADe ( pazupAle ) kahyuM, ke " huM ja tamArA dhaNIne AneA khulAsA karIza. paNa huM vRddha hAvAthI A kutarAne upADI zakatA nathI ane tenA uparanI vatsalatAthI tene cheADI paNa zakatA nathI. " Ama teNe kahyuM eTale peAtAne khabhe kutarAne upADI lane, te bharavADane sAthe lai rAjAnI sabhAmAM AvyA ane A javAba Apaze ema kahyuM. pachI rAjAe te bharavADane eja vAkya pUchyuM. tyAre teNe kahyuM " he rAjA ! A jIvalokamAM mAtra eka lobha ja lavya (sArA) nathI." rAjAe 'kema ? ' ema karI pUchyuM, tyAre teNe kahyuM ' brAhmaNa kutarAne khabhe upADe che e lobhanuM ja pariNAma che mATe eka lobha ja bhabdha nathI. A pramANe 'eka bhavya nathI' e praznadha pUrA thayA. >> 36 eka vakhata eka mitrane sAthe laine rAjA rAtamAM pharatA hatA, tyAM pANInI tRSA lAgavAthI vezyAne ghera jai mitra dvArA pANI mAgyuM. eTale atyaMta vAtsalyathI te vezyAe ghaNA vakhata pachI zeraDInA rasathI bharelA pyAlA jarA khinna thaine ApyA. tyAre mitre tene khenuM kAraNu pUchyuM, ane teNe kahyuM ke ' ekaja zeraDImAMthI vhelAM eka AkhA dhaDe! ane upara eka vATakI eTalA rasa nIkaLatA. paNa hAlamAM rAjAnuM mAnasa prajAvirUddha hAvAthI ghaNIvAre eka vATakI ja rasanI bharANI; e khedanuM kAraNa che." A sAMbhaLIne, kASTa vANIAe zivamaMdiramAM mATuM nATaka karAvyuM tyAre tene luMTI levAnA vicAra peAtAne AvyA hatA ema vicArIne, e vAta sAcI gaNIne, tyAMthI pAchA pharIne rAjA peAtAnA mahelamAM AvyA ane uMghI gayA. pachI khIje divase, prajA upara jene kRpA thaI che evA rAjA vezyAne ghera gayA te teNe " Aje zeraDImAMthI dhaNA rasa maLyA mATe Aje rAjA prajA upara vatsala che ema kahIne rAjAne saMtuSTa karyAM. A pramANe izva rasa prabaMdha purA thayA.para tr " 37 eka vakhata dhArAnagarInA pa3parAmAM AvelA gAtradevInA maMdiramAM para prajAmAMthI koine samRddhivALA jIe to zAe tene luMTI lIe e banAva pahelAM ghaNA sAmAnya hovA joie; kAraNake mehaMge pAte ati udAra cItarelA bheAja jevA rAja mAthe AvA Aropa mukayA che. Aja kathA pra. ciM, nI eka pratamAM vikramAka nA sabaMdhamAM lakhI che. jIe vikramAka prabaMdha-navamAM prabaMdha nIcenI TippaNI. 53 merUtuMge mULamAM zAlInagara zabda vAparyo che tenA parA jevA atha lAge che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhoja ane bhImanA praba 101 devIne namaskAra karavA hamezAM jatA te rIte gayelA tyAre tenI bhaktithI prasanna thayelI devIe rAjAne pratyakSa darzana ApIne kahyuM ke "zatrunuM sainya najIka AvI gayuM che mATe tarata cAlyA jAva " A vacanathI tarata pAchA vaLI nIkaLelA rAjAe kSaNamAM pitAne gujarAtanA lakarathI vIMTAyela joyo. eTale vegavALA ghoDA upara besIne bhAgato hato tyAM dhArAnagaranA daravAjAmAM pesatAM AsUyA ane kelyA nAmanA gujarAtanA gheDezvAroe tenI DokamAM dhanuSya nAkhIne "mAravAmAM ATalI vAra che paNa choDI daIe chIe" ema kahI cheDI dIdho-54 (91) A guNavAna che te bhale name, ema vicArIne guNavALuM dhanuSya bhejanA gaLAmAM nAkhyuM ane bhojane ghoDA uparathI pADI dIdho. A pramANe adhavAra prabaMdha pUre thayo. 38 eka vakhata te rAjA svArIthI pAchA vaLatAM zaheranA daravAjAmAM pitAnI meLe cAlatA ghoDA upara besIne praveza karatA hatA tyAM lokone gabharAyelA tathA ahIMtahIM deDatA joIne tapAsa karI te lokonI bhIDane lIdhe mAthuM halavAthI jenuM chAzanuM kAma bhAMgI gayuM che ane chAza nadInA pravAha peThe vahI jAya che evI chAza vecanArI hasatI ubhI che. e joine rAjAe tene pUchyuM ke "tane kheda nathI thate tenuM zuM kAraNa?" tyAre teNe kahyuM - (2) je huM rAjAne haNIne, patine sarSathI marelo joIne, bIjA dezamAM bhAgyagathI gaNikA thaI ane tyAM vaLI dIkarA sAthe saMbhoga thavAthI citAmAM 54 nIcene heka merUtuMge somezvaranI kIrtikAmudImAMthI utaryo che ane e loka uparathI ja A vRttAnta goThavyuM hovAno saMbhava che. merUtuMga pahelAMnA bIja koI graMthamAM A vAta nathI. cheka dhArAnagaranAM parAM sudhI gujarAtanuM lazkara Ave ane dhArAnA rAjAne khabara na paDe e vAta mAnavA yaMgya lAgatI nathI. e vakhatanA rAjAo jAsusakhAtuM rAkhatA ema prabaMdhakAra ja kahe che. A kathAmAM kAMIka satyAMza hoya te ja ghaNIvAra citeDamAM rahetA (juo jInaprabhasUrinA vividhatIrtha kaha5mAM vimala vRttAnta) ane cittoDathI mALave jatAM rastAmAM kaIvAra gujarAtanI sarahadanI najIka gujarAtanA lazkara sAthe bheTe thaI gayA hoya ane bhoja pAse DuM lazkara hovAthI tene bhAgavuM paDyuM hoya e saMbhavita che. A leka merUtuMge kIti mudImAMthI utAryo che, paNa pAThamAM ghaNo phera che. eTaluM ja nahi paNa artha aspaSTa che ane pATha bhraSTa che. juo mULa eNka uparanI TippaNI. kadAca merUtuMge yAdadAsta upara AdhAra rAkhe haze. ke. kai. nA pAThane artha nIce pramANe che: -A bheja rAjA guNavAna che ema jANIne ja bhojanA kaMThamAM AvelA guNavALA dhanuSya jAte nAza pAmatAM bhejane ghoDA uparathI na pADe. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 prabaMdha ciMtAmaNI piThI (tyAMthI bacIne govALaNa thaI) te huM gavALaNa Aje chAzane zuM zoka karuM? e pradezamAMthI mahI nadI nIkaLI ema loke kahe che. A pramANe gepagRhiNI prabaMdha puro thayo. 39 eka vakhata bheja rAjA khuzI thaIne eka zilAnuM nizAna karIne utsAhathI dhanurvedano abhyAsa karatA hatA. tyAM e ja vakhate maLavA mATe AvelA "vetAMbara zrIcandanAcArye tarata buddhi utpanna thavAthI nIcenuM sarasa vacana kahyuM - (93) he rAjA, zilA vIMdhAI gaI, have A dhanuSyanI ramata cheDe, he deva! patharAne vIMdhavAnA vyasananI rasikatAne, prasanna thaIne, have mukI dIo. kAraNake A ramata je vadhI jaze, ane kuLaparvatanA samUhane tame je tamArI A krIDAnuM nizAna banAvazo te AdhAra bhAMgI paDavAthI, he zreSTha rAjA ! A pRthvI pAtALanA mULamAM pezI jaze. (A lokamAM pRthvInA vizeSaNa rUpe trAdhA ema zabdo che teno eka artha AdhAra bhAMgI paDavAthI ane bIjo artha "dhArAnagarI nAza pAmI.') A pramANe tenI kavitAthI atizaya prasanna thayA chatAM jarA vicAra karIne rAjAe kahyuM: "tame sarvazAstra pAraMgata chatAM "dhArAM vasta thaI' evuM pada je kahyuM te kAMIka utpAtanuM sUcana kare che." 40 DAhaladezanA rAjAne dematI nAmanI rANI hatI, je mahAginI hatI. eka vakhata tene suvAvaDa AvavAnI hatI tyAre teNe joSIone pUchayuM ke "kyA zubha muhUrtamAM cheka janme te e cakravatI thAya?" tyAre teoe sArI rIte vicAra karIne "jyAre saumya graho ugrarAzInA ane kendrastha hoya ane krara grahe trIjA, chaThThA ane 11mA gharamAM hoya evA amuka papalagnamAM utpanna thayelo putra cakravartI thAya che" ema kahyuM. A sAMbhaLIne je vakhate suvAvaDa AvavAnI hatI te vakhata pachI paNa soLa prahara sudhI ganI yuktithI garbhane rokI rAkhIne joSIoe kahelA 55 A graha sthiti mATe juo laghujAtaka (9-25) nuM nIcenuM varNanaH eko'pi nRpatijanmaprado grahaH svoccagaH suhRdRTaH / balibhiH kendropagataiH triprabhRtibhirava nipAlabhavaH // TenInuM aMgrejI bhASAMtara pU. 72 Ti, 2 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ leAja ane bhImanA pramadhA 103 zubha lagnamAM ja karNa nAmanA putrane teNe janma ApyuM. A rIte garbhane rokI rAkhavAnA doSathI te pAte te pachI AThame pahere maraNa pAmI. ane te putra zubhalagnamAM janmelo hAvAthI teNe pAtAnA parAkramathI dizAone vaza karI ane ekase trIza rAjAe tenI sevAmAM rahevA lAgyA. te cAre vidyAeAmAM parama pravINa hatA. tathA vidyApatiSaka vagere mahAkavie tenI nIce pramANe stuti karatAH---- (94) mukhamAM dvArAvApti (chAtI upara hArane badale mADhAmAM arerATI ), e netrA upara kaMkaNanA bhAra, ( kaMkaNa eTale ahIM hAthamAM paheravAnI cuDalI nahi, paNa AMsunAM TIpAM), nitaMba upara patrAlI ( patrAlI eTale caMdananI carcA te vhelAM kapALa upara je strIo karatI te have nitaMba upara patrAlI eTale pAMdaDAM bAMdhe che ) ane e hAthamAM tilaka (vhelAM peAtAnA kapALamAM tilaka karatI te have mahenatathI hAthamAM tilaka jevA DAdha dhAraNa kare che) he kahyuM, tamArA zatruonI strIe vidhine vaza thaine, jaMgalamAM, hAlamAM upara kahyuM tevI rIte apUrva alaMkAro dhAraNa kare che. (95) hai karNarAjA ! hAlamAM lakSmI gopIonA pIna staneAthI dhasAyelI viSNunI chAtIne tyajIne kamaLanI zaMkAthI tamArA maitrAne Azraya karIne rahI che ema mAnuM chuM. kAraNaE je tarapha tamArI bhamara (mIThI najara ) paDe che tyAM bIkathI bhAMgI paDe evI daridratAnI mudrA (sIla) tuTI jAya che. upara pramANe jenI kavie stuti karatA hatA te karNarAjAe eka vakhata dUta mAraphata rAjA bhAjate kahevarAvyuM ke "tamArA nagaramAM tame karAvelAM 104 maMdira che. ane eTalAja tamArA gIta prabandhA57 che. ane eTalAMja 56 vidyApati nAmanA eka karatAM vadhAre kavie thaI gayA jaNAya che. mithilAnA rAnta zivasiMhe vi. sa. 1455nA eka lekhamAM purUSa parIkSAnA lekhaka kavi vidyApatine eka gAmanuM dAna ApyAnuM lakhyuM che. paNa merUttuMga jenI vAta kare che te e nahi. A tA cAlukya rAjA vikramAMka pAsethI vidyApatinuM birUda meLavanAra (jIe vikramAMka deva carita sa. 18 zrlA, 101 ) bihuNa kavi hevAne sabhava che. e A kanA samakAlina hatA. (jIe kaimuThThI 1933 phebruArImAM vidyA pati bihaNa '). . 57 rAjA bhAjanA racelA aneka granthA manAya che. rAjamRgAMka, rAjamArtaMDa vagere jyAtiSanA, sarasvatI kaMThAbharaNu ( alakAranA graMtha ), rAjamArtaMDa ( yogazAstra ) pUrvamArtaMDa (dharmAMzAstra ), samarAMgaNa sUtra ( zilpa ), campUrAmAyaNa ( kAvya) vagere aneka viSayAnA aneka granthe bhejane nAme caDelA che. paNa eNe jAte keTalA lakhelA haze ane keTalA paDitA pAse lakhAvI peAtAne nAme caDAvyA haze e kANu kahI zake ? Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 prabaMdha ciMtAmaNI tamArAM birUda che. mATe 58caturaMga yuddhathI ke dhanvayuddhathI, 59yAre vidyAmAM vAda zaktithI ke dAna zaktithI mane jItIne 105 birUdAnuM pAtra tame thAva; nahi te tamane chatIne huM 137 rAjAone svAmI banuM." tenAM A vacanathI jenuM moDhuM paDI gayuM che evA zrI bhoje badhe prakAre kAzInA rAjA chate evA che ema vicArIne pite hArI ja jaze ema dhArIne kAzInA rAjAne AgrahapUrvaka vinaMti karIne nIcenI zarata kabula karAvI. ke mAre (je) avantImAM ane zrI karNa kAzImAM, eka ja divase eka ja muhUrtamAM, pAyo khodavAthI AraMbhI (UMcAImAM) pacAsa hAtha pramANanuM maMdira, huM pahele thAuM evI spardhAthI bAMdhavA mAMDavuM ane pachI jenA maMdira upara pahelAM kaLaza tathA dhajA caDe tenA utsavamAM bIjA (pAchaLa rahe te) rAjAe chatra ane cAmara cheDI daIne hAthaNI upara hAjara thavuM." A zarata bhaje pitAnI marajIthI kabula karI evuM zrI kaNe sAMbhaLyuM eTale teNe e raste paNa bhojane nIce pADavAnI IcachA karI. ane ekaja muhUrtamAM be jude jude ThekANe be maMdira baMdhAvA mAMDayAM. have pUrI khaMtathI pitAnuM maMdira baMdhAvanAra kaNe potAnA sUtradhArane pUchyuM ke "eka divasamAM sUryodayathI sUryAsta sudhImAM keTaluM kAma thaI zake ?" tyAre teNe caudazanA aNajAne divase sAta hAtha pramANanAM agIAra maMdire savAre zarU karI sUryAsta sudhImAM kalaza caDAvavA sudhI pUrAM taiyAra karI rAjAne batAvyAM. ane ATalI saMpUrNa sAmagrI jeIne rAjA manamAM khuzI thaze. pachI bheja rAjAnA maMdiranuM kAma kaMdorA sudhI AvyuM tyAM ALasa cheDIne kAma karAvatA karNa maMdira upara kalaza caDAvI dIdhuM ane dhajA caDAvavAnuM muhUrta nakkI karI. bhejane tenI pratijJA pALavA dUta mekalIne nimaMtraNa karyuM. paNa pitAnI pratijJA choDI devA taiyAra nahi tathA e rIte-chatra cAmara choDIne javAne paNa azakta evA mAlava maMDaLanA rAjA gupacupa besI rahyA. 41 pachI maMdiramAM devaja caDAvavAno utsava pUro karyA pachI e mATe AvelA rAjAo sAthe zrI bhojane harAvavAne zrI kaNe prasthAna karyuM. e vakhate zrI bhejanA rAjyane ardho bhAga ApavAnuM kabula karIne zrI karNa mAlava maMDala upara pAchaLathI humalo karavA mATe zrI bhImane bolAvyA. A rIte be rAjAvaDe bhIDAyelA bhejanuM abhimAna maMtrane vaza thayelA sarpanA paTa caturaMga eTale hAthI, ratha, ghoDezvAra lazkara, ane pAyadaLa. 59 cAra vidyAo te vede, AnvIkSikI (nyAyazAstra), arthazAstra (rAjanIti) ane vArtA-(vepAra kArIgarI vagere vyavahArU dhaMdhAonuM zAstra) Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhoja ane bhImanA prabaMdha 105 jhera peThe gaLI gayuM. A sthitimAM bhejanuM zarIra akasmAta lathaDI gayuM, paNuM bhejanI tabIatanA khabara chupAvavAmAM AvatA hatA. eTale ke pArake mANasa pezI na zake, e rIte badhA mArge pitAnAM mANasothI baMdha karIne, zrI karNa pAse rahelA pitAnA elacI DAmarane bhojanA khabara mATe mANasa mokalIne bhIme pUchAvyuM. teNe te mANasane nIcenI gAthA zIkhavIne zrI bhImanI sabhAmAM mokalyo. (96) AMbAnuM phaLa sArI rIte pAkI gayuM che, phaLanuM DITa DhIluM thaI gayuM che, pavana khUba jhuke che ane DALI sukAI javA mAMDI che; have zuM pariNAma Avaze te ame jANatA nathI. A gAthA samajIne zrI bhIma emane ema rahyo, jeno paralokamAM javAno samaya pAse AvyA che evA zrI bhoja e vakhatane yogya dharma kArya karI laI mArA maraNa pachI mArA hAtha vimAna (zabane upADavAnI pAlakhI) nI bahAra rAkhavA ema kahIne svargamAM gayA. (7) dIkarA ne ke strIne zuM karuM ? A AkhI vADIne zuM karuM ? ekalo Avyo ane hAtha ne paNa beya khaMkherIne ekalA javAnuM che.. 4ra bhojanuM A vAkya lekene vezyAe kahyuM. bhajano uparano vRttAnta jANIne zrI kaNe kIllo toDIne bhojanI badhI samRddhi hAtha karI lIdhI e joIne bhIme DAmarane kahyuM ke tAre zrI karNa pAsethI teNe ApavA kaheluM adhuM rAjya lAvI ApavuM athavA tAruM mAthuM hAjara karavuM. rAjAnA A hukamano amala karavAnI icchAthI zrI DAmare batrIsa pAyadaLa mANasone sAthe laI zrI karNanA taMbumAM bepara vakhate pesI jaI sutelA zrIkarNane bAna tarIke pakaDI lIdhA. pachI te (zrI karNa) rAjAe eka vibhAgamAM zrI nIlakaMTha mahAdeva, cintAmaNi nAmanA gaNapati vagere devamUtio ane tene lagatI sAmagrI e rAkhyuM; ane bIjA vibhAgamAM badhI rAjya vastuo rAkhI ane pachI emAMthI game te ardho bhAga laI levAnuM kahyuM. soLa pahera sudhI vATa joyA pachI bhImanI AjJAthI devamUtio ane tenI sAmagrI laI DAmare bhIma AgaLa bheTa dharI. A prabaMdhane sAra nIcenA padyamAM saMgrahAya che - (9) pacAsa hAtha pramANanAM be devamaMdiro ekaja muhUrtakSaNamAM baMdhAvavAnuM zarU karI jenA maMdira upara kaLaza pahele caDe tenA utsavamAM bIjA rAjAe chatra cAmara choDIne hAjara thavuM e rIte TharAva thayele paNa kharaca karavAmAM DhIlA bhojarAjA karNathI chatAI gayA. 60 bhojarAjAnI ati udAra tarIke AkhA prabaMdhamAM prazaMsA karavAmAM AvyA 14 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 prabaMdha ciMtAmaNI (99) bhejarAjA svargamAM jatAM, dhArA nagarIne hAtha karavAno prayatna karatA ati baLavAna karNa khAsa Agraha karIne zrI bhImane madadamAM lIdhA, ane te (bhIma)nA sevaka DAmare bAna tarIke pakaDelA karNa pAsethI nIlakaMTha mahAdeva, gaNapati ane senAne maMDapa eTaluM lIdhuM. (100) kaviomAM, vAdIomAM, bhegIomAM, yogIomAM, paisA ApanArAomAM, sajajane upara upakAra karanArAomAM, dhanavAnamAM, dhanuSya dhAraNa karanArAomAM ane dharma parAyaNa mANasamAM pRthvInA paTa upara bheja kaI rAjA thayo nathI. (108) A zlokano artha pahelAM apAI gayA che (juo lo. 86) A vagere bhejanA aneka vidha prabaLe che bAkInA jema sAMbhaLa LavAmAM Ave tema samajI levA 102 he deva, jeNe puNya rUpI unnati prApta karavA mAMDI che te tamArA hAtha rUpI vAdaLAMe sonAnAM kaMkaNanA teja rUpI vIjaLInA jhabakArA sAthe senA rUpI amRta (pANuM) varSavA mAMDatAM, kIrti rUpI nadI bharAI gaI che, guNonA samUha rUpI jamIna prasanna thaI gaI che, mAgaNe rUpI sarovara bharAI gayuM che ane vidvAnane daridratA rUpI dAvAnaLa TharI gayo che. (103) zrI bheja jyAre zIkAre jatA tyAre teo ekadama dhanachatAM chellA prasaMgamAM merUtuMga tene lebhI kahe che, e Azcarya che. pahelAMnI udAratAthI chellI avasthAmAM bhejarAjAno khajAno khAlI thaI gayo hato ema tarka karavA mATe sAdhanabhUta thAya evI merUtuMganI A vAta che. 61 ahIM eka hastalikhita pratamAM tathA pahelAM chapAyela pustakamAM kapUra kavi ane karNa viSe tathA nAcirAja kavi ane kapUra viSe eka prabaMdha vadhAre che. tenI matalaba eTalI ja che ke zrI kapUra kavie eka zloka (juo lo. 97) karNane saMbhaLAvyo paNa temAM apazabda AvatuM hovAthI kaNe ene kAMI na ApyuM, paNa nAcirAja kavine eka loka saMbhaLAvavA mATe eka kaTi suvarNa ane daza hAthIo ApyA. pachI kapUra kavie nAcirAja kavinI prazaMsA karI ane teNe kaNe pitAne ApeluM badhuM kara kavine ApI dIdhuM, | ( juo mU, pR. 80 nI TippaNuM) A sthaLe balalAlanA bheja prabaMdhamAM maLI AvatA bheja saMbaMdhI judA judA 27 zloko amuka pratamAM tathA mudrita pustakamAM TippaNamAM ApelA maLe che (juo mULa pa. 81) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdha 107 SyanI paNacha caDAve, pazuchane kAna sudhI khece, pachI hAthamAMthI bANa choDI dIye ane mRgalAnA zarIramAM e bANa lAge tyAM sudhI paNa A (bhAja) kAmadeva che ane mArA vahAlAne mAre vaza karavA mATe kAmabANa mAre che ema samajI haraNI nahAtI hatI, haitI bhAgatI, haitI dhrujatI, hetI hAlatI ke hatI ThekatI. (104) jeNe kalpadruma peThe dAna vaDe sarva daridratAne bhagADI mukI che. jeNe bahaspati peThe zIghratAthI aneka prabadhe racyA che, vaLI jeNe aju na peThe rAdhAvedha karyo che, te bhejanI lAMbA vakhatathI kIrti sAMbhaLIne tene jevA utsuka thayelA devanA samUhe tene ekadama bolAvI levAthI bhejarAjA svarge gayA. A rIte zrI merUtuMgAcArye racelA prabaMdha ciMtAmaNImAM zrI bhoja ane bhImarAjAnI aneka sArI vAte varNavanAre bIjo prakAza pUro thayo. pariziSTa bheja ane bhIma prabaMdha je ahIM ApelA che, temAM mukhya cAra bAbate dekhAya che. (1) bhajanI dAna vIratAnA dAkhalAo-AmAM moTe bhAge saMskRta bhASA tathA saMskRta padyaracanA jANanArane dAna apAyAnA dAkhalAo che. (2) bhejanuM jIvana caritra-emAM bhejanA jIvananA AraMbhane bhAga pahelA prakAzamAM muMja prabaMdhamAM AvI gayo che ane antane bhAga A prakAzanA antamAM che jeno vicAra nIce karyo che. (3) bhIma ane bhojane saMbaMdha (4) bhoja ane dhanapAla athavA jaina dharma mahimA. (1) bhojanI dAnavIratA jUnA vakhatamAM khUba prasiddha hatI. tenI pAsethI dAna meLavanAra kavioeja A mahimA vadhAryo haze. paNa vakhata jatAM bhojanAM dAne saMbaMdhI dAkhalAo atizayokti bharelA tathA eka ja prakAranA-( amuka lAkha ke amuka kaTi dravya ane hAthIo) leka kathAmAM caDI gayA jaNAya che. badhA prabaMdhakoe lagabhaga sarakhA dAkhalA ApyA che. bheja rAjAnI sabhAnA kavio varNavatAM merUtuMge bANa, mayura, rAjazekhara ane mAnatuMgane bhejanA samakAlina kahyA che, e bhUla che. e AgaLa TippaNImAM meMLyuM che, mAgha prabaMdha paNa e kAraNathI kalpita ja kare che. ballAle te kAlidAsa ane bhavabhUtine paNa bhejanA samakAlina kahyA che. vaLI teNe to bIjI koI vAtaja lakhI nathI. bheja saMbaMdhI jaina prabadhAmAM merUtuMga pachI ratna maMdira gaNino bheja prabaMdha jevA yogya che. emAM merUtuMge kahelI badhI vAta te che ja, paNa te uparAMta keTalAka navA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 prabaMdha ciMtAmaNI umere che. bhojanA jIvana caritranA prasaMgamAM saubhAgya suMdarI sAthe tathA madanamaMjarI sAthe ja rAjAnAM lagnanI vAta navI che. pAThaka rAjavallabha vaLI bhAnumatInA vivAhanuM varNana karyuM che paNa e badhe bhAga taddana kalpita lAge che. itihAsa daSTie bhIma ane bhejane saMbaMdha ane bhajano anta e vadhAre AkarSaka viSayo che. bhIma ane bhojanA sabaMdhamAM merUtuMganI daSTi gujarAtanA lokonI caturAI ane huzIArI garvathI varNavavA upara che. mALavA jevA paDita gujarAtamAM nathI e hakIkatanA pratikAra rUpe gujarAtanA lokonI vyavahAracaturatA-kuzaLatAnA (juo sAMdhivigrahikaDAmaranA prasaMge pra. 11 vageremAM tathA bIjA pra-7, pra-1 mAM ) dAkhalA merUtuMga Ape che. A bAbatamAM ratnamaMdira gaNi merUtuMgane anusare che. paNa ratnamadira gaNie vimala maMtrI prabaMdha na lakhe che. joke merUtuMge vimala maMtrIne ulekha karyo nathI paNa e maMtrI bhImanA vakhatamAM thaI gayA hovAnA bIjA purAvA che, eTale ratnamaMdira gaNine e prabaMdha jovA jevo che. merUtuMga ane ranamaMdirano sAMdhivigrahika DAmara (hemacaMdra tene dAmodara kahe che ) e sAcuM aitihAsika pAtra hovAno saMbhava che. bhIma ane bheja vacce banelA banAvonuM A prabaMdhakAroe je varNana karyuM che temAMthI sAcuM keTaluM e nakkI karavuM muzkela che. ratnamadira gaNie "bheja pATaNa jevA gayA, je pATaNa upara caDAI karI " vagere je bhAge pra. ci. karatAM vadhAre umeryA che te te kalpita ja lAge che. paNa merUtuMge je prasaMge varNavyA che temAMthI kulacaMdra vALo prasaMga ane bheja pakaDAtAM pakaDAtAM rahI gaye e bemAM kAMIka taththAMzano saMbhava che. kulacaMdra vALI vAta te je beTI hoya te gujarAtane abhimAnI merUtuMga lakheja nahi ane bIjI vAta mATe juo Ti. 54 A jaina prabaMdhakAra jainadharmane upadeza na Ape tathA brAhmaNa dharma karatAM ke jemanAja digaMbara mata karatAM paNa pitAnA matanI zreSThatA darzAvavA prayAsa na kare to e jaina zAnA? e mATe dhanapAla prabaMdha jovA jevo che. paNa bheja upara dhanapAlanA upadezanI asara thaI heya ema mAnavAnuM kAraNa nathI. bhejane anta-merUtuMge ApeluM bhojanA antanuM varNana vigatamAM kathArUpa hovA chatAM itihAsa dRSTie ghaNuM upayogI che. bhojarAjA mALavAnA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 bhAja ane bhImanA pramA paramArAmAM sauthI pratApI hatA. eNe cALIzathI vadhAre varSe rAjya karyuM eja vaMzanI uddayapura (gvAlIara) prazasti pramANe te bheje karNATa, lATa ane gujarAtanA rAjAgmAne tathA tuSkAne jItyA hatA. (gujarAtane jItyAnuM merUttuMga svIkAre che) paNa chevaTamAM bhAja vRddha thayA ane kadAca udAratAne pariNAme khajAne khAlI thaI gayA tyAre cedIzvara karyuM ane bhIme maLI dhArAne ghero ghAlyA ane bheAjanA maraNu khAda dhArA zaherane kadAca luMTayuM haze. vaDanagara prAkAra prazasti ( eaa. 9) mAM, sukRta saMkIrtana ( a. 2 zlo. 8 )mAM, kIrti kaumudI ( sa-2 RRA. 17 )mAM, vasantavilAsa ( a. 3 zlo. 15 )mAM, vaM-te. prazasti ( zlo. 13 )mAM, bhImanI dhArA uparanI caDAInuM kAika prakAranuM varNana maLe che. jo ku AzrayamAM kAMI nathI. chatAM mALavAnI svarNa maMDapikA karNa pAsethI bhImane maLyAnuM hemacaMdre paNa lakhyuM che ( jIe-sanTa zlA 55, 57) mALavA jItIne tenI nIlakaMThanI mUrti bhIme gujarAtamAM ANI hatI ema su-saM. ( sa-2 aaa-23) mAM paNa kahyuM che. paramAra rAjA lakSmadevanA nAgapuramAMthI maLelA eka lekhamAMthI paNa bheAjanA maraNu pachI enA rAjya upara vipatti pharI vaLyAnuM kathana che. udayapura (gvAlIara) prazastimAM paNa e hakIkatanuM sUcana che. DAhala ke jejAka bhukti ( eTale yudelakhaMDa )ne! haihaya rAjA karNadeva gAMgeyadevanA putra thAya e bhIma tathA bheAjanA samakAlina hatA ane teNe lAMbA vakhata sudhI rAjya karyuM hatuM. bhAja uparanI caDAImAM vadhAre lAbha karNane ja maLyA ema merUttuMganA varNanathIja dekhAya che. kadAca parAkrama paNu vadhAre teNeja karyuM haze. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAza trIjo. siddharAja prabaMdha, . 1 eka vakhata gUrjara dezamAM varasAdanI tANa paDavAthI dezanA leAkeA (kheDuA) rAjAne ApavAnA bhAga ApI zakayA nahi. eTale rAjAne bhAga udharAvavA mATe rAjya taraphathI rAkAyelAM mANasoe te le! ( rAjAne bhAga ApavA azakata kheDuo ) ne zrI pATaNumAM lai AvIne bhIma rAjA pAse rajI karyAM. 2 pachI eka divasa savAramAM je sthaLe jamInanI pedAza nA kara mATe badhA kheDuone kaneDavAmAM AvatA hatA tyAM (bhIma rAjA) kuMvara mULarAja karatA pharatA jai caDayA ane kheDunI e sthiti joine peAtAnA pAsavAne pAsethI teNe AkhI vAta jANI lIdhI ane leAka upara dayA AvavAthI jenI AMkhamAM AMsu AvI gayAM che evA teNe gheADe pheravavAnI kaLAmAM asAdhAraNa kuzaLatA dekhADIne rAjAne khuzI karyAM; tyAre rAjAe 'varadAna mAgI lIe ' ema kahyuM, paNa kuMvara " bhaDAramAM ja A varadAna rAkhI mUke evI vinaMti karI. rAjAe " krama mAgI nathI letA ? " ema pUchyuM, tyAre teNe maLavAnI AzA na heAvAthI ema kahetAM, rAjAe khUba Agraha karyA eTale kuvare te kaNabIo pAsethI rAja bhAga cheADI devAnuM mAgyuM. A sAMbhaLI jene harSAzru AvI gayAM che evA rAjAe e mAgaNI kabula rAkhI bIjuM varadAna mAgavA kahyuM. paNaH--~~ 1 mULamAM rAnavevimAna ema zabdo che. eTale rAnane kara nANAmAM nahi paNa mAlamAM ApavAne arthAt bhAga khaTAinA rivAja haze ema jaNAya che. manunA vakhatathI eja ravAja cADhyA AvatA hatA ane e peDhI pahelAM sudhI dhaNAM dezI rAjyAmAM e ravAja cAlateA zA mATe ? rAjabhAga khAdhe! haze ? .. hateA paNa bhAga maTAImAM A kanaDagata 2 kheDuonAM hArAnAM TALAMne pATaNa laI AvyA haze ? kadAca rAjAnI khAlasA jamInanA kheDuteneja A rIte pATaNamAM rAnna pAse ubhA rAkhyA hAya tA e saMbhave. 3 mULamAM duSi" zabda che te gujarAtI kaNabI-kuNabInuM saMskRta rUpa lAge che. 4 mULamAM jJAnI zabda che. upara tathA anyatra paNa A zabda rAjabhAga athavA karanA arthamAM vaparAyA che. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA praba 111 (1) pitAnuM bharaNu piSaNa karavAnA ja kAmamAM lAgI rahelA zuddha mANaso te hajAronI saMkhyAmAM maLe che, paNa parArtha (pArakAnuM kAma karavuM) eja jene mana svArtha che e purUSa ja sajajanomAM agresara gaNAya che. dAkhalA tarIke na bharI zakAya evuM peTa bharavA mATe vaDavAnala samudrane pIe che, jyAre megha unALAthI ekaThA thayelA jagatanA tApane zamAvavA mATe samudranuM pANI pIe che. e kAvyanA arthanA vicArathI manamAM baLa dhAraNa karI vadhAre lebha rokI daIne vadhAre mAgavA mATe vAraMvAra Agraha thayA chatAM mAnI svabhAva vALo hevAthI, kAMI mAgyA vagara kuMvara pitAne utAre gayo. tyAM te kaNabIe tenAM vakhANa karatA hatA ane mULarAja trIje divase svargastha thaI gayo." enA zoka samudramAM rAjA, rAjalaka tathA jene choDAvyA hatA te loka badhAM DubI gayAM. pachI catura mANasee judI judI jAtane bodha ApIne tenA baLathI te zAka rUpI khIlAne te badhAnA manamAMthI khecI kADhaze. pachI bIje varSe varasAda sAro thavAthI pUruM dhAnya pAkayuM eTale te kheDuoe AgalA varSane tathA cAlu varSane rAjabhAga sAthe ApavA mAMDayo. rAjAe AgalA varSane bhAga levA nA pADI tyAre te lokoe teno nirNaya karavA mATe sabhA bolAvI. AvI sabhAnA sabhAsadonAM lakSaNe nIce pramANe hevAM joIe: (2) jemAM vRddho na hoya te sabhA nahi. jeo dharma zuM che te na batAve te vRddho nahi, jemAM satya na hoya te dharma nahi. ane jemAM banAvaTI aMza hoya te satya nahi. A loka pramANenA nirNayathI sabhAsadoe beya varSane rAjabhAga 5 mULarAja kuMvara ekAeka zAthI marI gayo e upara nathI kahyuM paNa pra-ci. nI traNa hAthaprata ( juo. mULa pRSTha 86 Ti. 1 ) mAM je pATha maLe che te pramANe te kaNabIonI saMteSa dRSTithI marI gayo ema artha nIkaLe che. eTale ke najara lAgI ne tethI mAMdA paDI marI gaye. A najara lAgavAne vahema e vakhate ghaNe vyApaka haze. AgaLa A pustakamAM najara lAgavAnA bIjA dAkhalAo Ave che. 6 bhAga baTAInA rivAja pramANe te vadhAre utpanna thAya tyAre rAjabhAga paNa vadhAre jAya pachI kheDuo AgalA varSanuM zI rIte ApI zake che pachI rAjabhAga amuka cokkasa mApamAM ApavAno hoya te judI vAta: paNa e bhAga baTAI na kahevAya. 7 mULamAM sattAmAM zabda che. AvI sabhA rAjya vyavasthAnuM Avazyaka aMga haze ? ane tene adhikAra zuM haze ? Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 prazna'dha ciMtAmaNI rAjAne apAvyA. pachI e dravyathI ane rAja krAzanA dravyathI zrI mULarAja kumAranA kalyANa mATe zrI bhIme navA tripurUSaprAsAda karAvyeA. 3 A bhImarAjAe zrI pATaNamAM zrI bhImezvara devanuM tathA bhaTTArikA bhIrUmaNInuM ema be maMdira karAvyAM. zrI bhIme sa 1078 thI AraMbhI 42 varSa sudhI rAjya karyuM. tenI rANI zrI uddayamatIe zrI pATaNamAM sahasraliMgathI paNa vadhAre zAbhAyamAna navI vAva karAvI. '' pachI saM--1120 nA varSamAM mahAzRMgArI zrI karNanA rAjyAbhiSeka thayeA.9 4 eka vakhata karNATane rAjA zubhakezI gheADA hAthamAM na rahevAthI jaMgalamAM nIkaLI gayA. ane tyAM ghaNAM pAnanA dherAthI ghaTAdAra jhADanI chAyAmAM vizrAMti letA hatA, eTalAmAM jaMgalamAM lAgelA dAvAnaLa tenI najIka AvI paheAMcyA paNu kRtattavRttithI vizrAnti ApI potAnA upara upakAra karanAra te jhADane cheDIne javAnI icchA na hovAthI te rAjA te jhADa sAtheja te dAvAnaLamAM baLI muA. pachI jayakezI nAmanA tenA putrane pradhAnAe rAjyAbhiSeka karyAM. A jayakezI rAjAne eka dIkarI thai, jenuM nAma mayaNalla devI rAkhyuM hatuM. A mayaNalla daivInA sAMbhaLatAM kAi zivabhakatAe sAmezvaranuM nAma lIdhuM kru tarataja tene peAtAnA pUrvajanma nIce pramANe sAMbharI AvyeA. tene thayuM ke " pote pUrva janmamAM brAhmaNI hatI ane bAra mAseApAsa karI tenA ujavAmAM dareka vastu khAra 8 eka pratamAM bhImanA rAjyakALanAM va42 ne badale para che, bIjI eka pratamAM sa'. 1077 thI AraMbhI va` 42, mAsa 10 ane divasa 9 rAjya karyuM ema pATha che, jinamaMDanagaNi kuM. prakhadhamAM bhImanA rAjayakALanAM varSA 42 ja kahe che. ( pR. 3 ) vicArazreNIne! pATha pra-ci'. neja anusare che, pravacana parIkSA tathA 1119 nA ema e lekheA maLyA che ane E. I. Vol. IX p. 148.) 9 karNanA rAjyAbhiSekanuM va eka pratamAM sa. 1128 ApyuM che ane bIjI mAM saM. 1120 caitra vide 7 seAmavAra, hasta nakSatra ane mIna lagnamAM kane rAjyAbhiSeka thayA ema pATha che. vicArazreNImAM paNa kanuM gAdIe besavAnuM varSa sa. 1920 ja ApyuM che. paNa, bhImanA vi. sa. 1086 nA ( jue anukrame I. A. Vol. VI * bAra mAseApavAsa (dvAAmAsovayAsAvA ) e pramANe rAo che tene A zivabhaktinI vAta hAvAthI dareka zrAvaNa mahine AkhA mahinA ekAnna kevaLa dUdha, ke pAMcakALIAja anna, vagere judA judA prakAranA upavAseA karavA ane A rIte khAra varSa sudhI mAseApavAsa karyA pachI e vrata ujavavuM tyAre khAra khAranI sakhyAmAM dareka vastunuM dAna karavuM, vagere pracalita gata prakArane anusarI a samajave. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdhe 113 bAranI saMkhyAmAM ApIne zrI somezvaranI jAtrA karavA nIkaLI. paNa 10bAhaleda zahera pAse AvatAM tyAM AgaLa (jAtrALuo pAsethI gujarAtanA rAjAthI levAto ) kara na ApI zakavAthI AgaLa na jaI zakI; tethI nirAza thaIne "huM AvatA janmamAM A kara dUra karAvanArI thAuM, e nizcaya karIne annano tyAga karI maraNa pAmI hatI, te A janma mayaNala devI rUpe A kuLamAM janmI chuM" A rIte pUrvajanmanuM smaraNa thayuM. pachI bAhulodane kara mukAvavA mATe teNe gUrjara dezanA rAjAne varavAnI IcchA karI ane te vAta potAnA pitAne jaNAvI. eTale jayakezI rAjAe potAnA pradhAno mAraphata zIkarNane A vAta jaNAvIne potAnI putrI mayaNallAdevIne svIkAra karavAnI mAgaNuM karI. paNa zrI karNa te kapI che ema sAMbhaLeluM hovAthI tenI darakAra na karI. paNa mayaNallAdevIe teM teja rAjAne paraNavAne Agraha pakaDe eTale tenA pitAe jAte varI levA tene mokalI; tyAM zrI karNa chupI rIte tene joI lIdhI ane kapI che ema joI enA tarapha tadana udAsa thaI gayo. pachI ( A vAta sAMbhaLyA pachI ) rAjAne mAthe strI hatyAnuM pApa nAkhavA 11 mayaNaladevIe ATha sakhIo sAthe prANa tyAga karavAne nizcaya karyo; A vAta sAMbhaLIne zrI karNanI mA udayamatI rANIe teonI vipatti pitAthI na joI zakAvAthI teonI sAtheja marI javAno nizcaya karyo. kAraNa ke;- () moTAM mANasone jeTalo bIjAnAM duHkha vakhate kheda thAya che teTale pitAnAM duHkha vakhate nathI thatA. pitAnA upara game teTale bAje paDe te paNa na halanArI pRthvI bIjAonAM kaSTathI kare che.12 10 A bAhuloda te zukalatIrthathI jarA upara narmadAnA eka ArAnuM bhAloda nAme gAma ema rAsamALAmAM kahyuM che ane te TenIe paNa kabula rAkhyuM che. (juo rAsamALA gu. bhA. trIjI AvRtti 5. 148) paraMtu muMbaI gejhaTIaranA kartAe gujarAta kAThIAvADanI sarahada upara dhoLakAthI vIza mAila dakSiNa pazcime AveluM bhoLAda gAma te bAhuleda ema lakhyuM che. ( muMbaI gejhITIara graM. 1 bhA. 1 pR. 172 ) mane e yogya lAge che. temanAthanA yAtrALuo pAsethI gujarAtane rAjA e ThekANe ja sahelAIthI kara laI zake. 11 mULamAM tRtidatyAre evo vicitra pATha che. ene artha to compass the death of the king e rIte TonIe karyo che. paNa e zI rIte bane ? pAka sAre nathI paNa kahevAno matalaba upara pramANe ja lAge che. rA. dI. zAstrIe paNa e ja artha karyo che. 12 bhUmpi dezanA rAjAnuM maraNa ke evI bIjI moTI Apattine sUcaka manAya che. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 prabaMdha ciMtAmaNI A rIte meTI Apatti AvI paDelI joIne zrI kaNe mAtAnI bhaktine lIdhe tenI sAthe lagna karyuM paNa pachI tenA upara najara paNa na karI.13 5 pachI eka vakhata kaika halakI strI tarapha karNane AkarSaNa thayuM che14 ema kaMcukI pAsethI muMjAla maMtrIne khabara paDatAM, teNe Rtu pachI 13 mayaNallAdevInAM karNa sAthe kevI rIte lagna thayAM te saMbaMdhI uparanA varNanamAM daMtakathAne je aMza che te bAda karatAM bAkInI hakIkta nIcenA pheraphAra sAthe aitihAsika havAne saMbhava che. pra-ciM. jene karNATakanA rAja kahe che te mayaNalladevInA bApa tathA dAdA AnA kAdaMbavaMzanA rAjA hatA. mayaNaladevIno bApa jayakezI kalyANanA cAlukya rAjA tribhuvanamadgha vikramAditya ( jenA Azrita kavi bihaNe vikramAMka carita lakhyuM che ) ne mitra hate. ( juo vikramAMka deva carita sa. 5) ane vikramAditye potAnI putrI mallAma mahAdevIne A jayakezI sAthe paraNAvI hatI. ( juo Journal of the B, B. R. A. Society vol IX tathA dakSiNa pUrva samayane ItihAsa pR. 137) A kAdambavaMzanA lekhe uparathI A jayakezI te zaThIla deva ke chatra (goAnA kAdambavaMzanA bIjA rAjA) no putra jayakezI pahelo ho joIe. kAraNa ke ene zaka saM. 974 ( vi. saM. 1108 ) no lekha maLe che, ( juo Fleet's Kanarese Dynasties 91 ) ema muMbaI gejhaTIaramAM tarka che ( juo Vol 1 Part I p170 1, 5). hemaca dayAzrayamAM dakSiNanA caMdrapuranA kAdaMba rAjA jayakezInI putrI mayaNallAdevI karNane tenI chabI jaIne varI ema lakhyuM che. ane A caMdrapura te dakSiNamAM uttara kAnaDAmAM gokarNa pAse AveluM cAMdavaDa hovuM joie, ema muMbaI gejhITInA gujarAtanA ItihAsanA lekhaka tarka kare che. ( ejana pR. 171 Ti. 1 ) paNa phalITa kAnaDI rAjavaMzane ItihAsa lakhatAM belagAma jIllAnuM cAMdagaDagAma dhAre che. (juo muMbaI gejhaTIaramAM jhaM. 1 bhA. 2 pa. 568) e vadhAre saMbhavita lAge che. mInaLadevI karNane varavA, jAte pATaNa AvI hatI ema te hemacaMdra paNa kahe che. hemaca ke mayaNaladevIne kapI nathI kahI paNa rUpALI kahI che. karNanI rANIomAM jayA nAmanI eka karNATarAjAnI putrI hatI (sa, 1. 1. lo. 38 ) ane pachI kAzamIranA rAjAnI putrI mInaLadevI [sa. 1, 2, le. 1]. bIjI rANI thaI ema cAritra suMdara gaNi kahe che te to gaDabaDa lAge che. 14 mayaNaladevI tarapha karNa je te paNuM na hatuM ane koI adhama strI tarapha AkarSAyo hato ane muMjAlamaMtrI e yuktithI te halakI strIne badale macaNahila devIne ekalI vagere vAta dvayAzramamAM nathI paNa jinamaMDana gaNie (pR.4) tathA cAritra suMdara gaNie pra-ciM-ne anusarIne lakhI che. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdhe 115 hAyelI mayaNalla devIne e halakI strIne veSa herAvI karNa pAse ekAMtamAM mokalI dIdhI, ane karNa tene oLakhyA vagara pitAnuM premapAtra mAnIne saprema bhogavI. pariNAme mayaNaladevIne garbha rahyo. mayaNallAdevIe ekAMtamAM maLatI vakhate saMketa batAvavA mATe rAjAnI AMgaLImAMthI tenA nAmavALI vIMTI kADhI laIne pitAnI AMgaLIye paherI lIdhI hatI. pachI savAre pitAnA halakA vartanathI karNane pazcAtApa thayo, ane tethI prANa tajI devA sudhI taiyAra thayelA rAjAe e bAbata (prAyazcita ) nuM zAstra jANanArAone pitAnA kharAba kAmanuM prAyazcitta pUchyuM. tyAre teoe tapAvelI trAMbAnI putaLIne bheTavuM" ema prAyazcitta batAvyuM. eTale rAjA te pramANe karavA taiyAra thatAM muMjAla maMtrIe sAcI vAta kahI dIdhI. 6 ( upara kahelA saMbaMdhamAMthI mayaNallAdevIne ) zubha lagnamAM janmelA te putranuM rAjAe jayasiMha nAma pADayuM, traNa varSane A bALakumAra thaye tyAre eka divasa pitAnA bhAIbaMdha sAthe ramatAM ramatAM siMhAsana upara besI gayo. jevIoe eja vakhate abhyadaya kare evuM sAruM muhUrta hovAnuM kahevAthI rAjAe teja TANe te putrane rAjyAbhiSeka karyo. saM. 1150 nA varSamAM piSa vadI trIja ne zanivAre vRSa lagna ane zravaNa nakSatramAM siddharAjano rAjyAbhiSeka thayo15 7 pachI karNa jAte AzApallImAM vasatA AzA bhIla nAmanA 15 A chaTho prabaMdha ji. gaNinA ku. prabaMdhamAM tathA cA. gaNinA kumArapALa caritamAM upara pramANe ja che. jayasiMha traNa varSano hato tyAre tene rAjyAbhiSeka thayo ema ji. gaNi kahe che, ane cA. gaNi jayasiMha ATha varSa thayA tyAre tene rAjyAbhiSeka thayo ema kahe che. ( juo ku. ca. sa. 1 va. le. ra7) paNa dvayAzrayamAM hemacaMdra jayasiMha juvAnomAM Avyo (sa-11 lo. pa7) ema varNana karyA pachI kaNe tene rAjaya saMbhALavA kahyuM e rIte varNana kare che. (sa-11 . 71, 72 ) 16 A AzApallI ke AzAvala gAma amadAvAdanI sAme, nadIne bIje kAMThe hAla jyAM kocaraba pAlaDI gAma che tyAM hevuM joie ema ke charabA devInA ullekhathI lAge che. paNa A sAtamA kaTakAmAM ghaNuM aspaSTa rahe che. ane pAchaLanI mAhItI guMcavADe vadhAre che. nAma sAdRzyathI asAravAne AzAvala dhAravAnI ghaNuM lekhakoe bhula karI che. paNa amadAvAda ane tenAM parAMo viSe maLI AvI teTalI mAhitI ekaThI karanAra zrI. ratnamaNirAva te nirNaya kare che ke sAbaramatIne je kAMThe amadAvAda che. te kAMTheja AzAvala hatuM, AzAvala eja karNAvatI, ane pAchaLathI beya nAmane pracAra Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 prabaMdha ciMtAmaNI bhIlane harAvIne hairava devInuM zakuna thatAM tyAM kocharaba nAmanI devInuM maMdira karAvI cha lAkha bhIlonA saradArane chatIne tyAM maMdiramAM jayatI devInI mUtine sthApIne tathA karNasAgara taLAvathI zobhAyamAna karNazvara devanuM maMdira baMdhAvyuM ane karNAvatI zahera sthApIne tyAM pote rAjya karavA mAMDayuM. ( 8 zrI pATaNamAM karNa rAjAe zrI karNamerU prAsAda karAvyA. saM. 1120 nA caitra sudi 7 thI AraMbhI saM. 1150 nA piSa vadi 2 paryata 29 varSa, ATha mAsa ane 21 divasa sudhI A rAjAe rAjya karyuM. cAlu raheze. A karNAvatI ke AzAvala jyAre moTuM zahera haze tyAre uttare zaheranI aMdara khAnajahAna ane rAyakhaDa sudhI, ane pUrve AstaDIyA sudhI enI hada hoya ema jaNAya che. pAchaLathI hAlanA amadAvAdanuM hAnuM parUM e thaI gayuM tyAre jamAlapura daravAjA bahAra nadI kinAre kelake mIla che tenI pAse hatuM, ema mIrAte ahamadI, tabakAte akabarI vagere musalamAnI itihAsa graMze uparathI jaNAya che. ( juo gujarAtanuM pATanagara amadAvAda.). upara nirNaya barAbara hoya te karNAvatImAM baMdhAvelA karNasAgaranuM zuM thayuM? amadAvAdamAM ke AsapAsa tene patto nathI ane cheka cANasmA tAlukAmAM kaNasAgara gAma pAse eka karNasAgara purAyeluM paDayuM che. kaNe zuM be karNasAgaro baMdhAvelAM bIjuM uparanA vAkayamAMthI charabA devInuM maMdira eka sthaLe-nadIne eka kAMThe baMdhAvyuM ane karNAvatI zahera sAme kAMThe vasAvyuM evo artha nIkaLe ? 17 A bhairava te hAlamAM je bherava ke cIbarI kahevAya che te pakSI haze. TenIe owal haze ema TippaNumAM nedhyuM che. 18 kaNuM 29 varSa rAjya karyuM ema ji. gaNi kahe che, ratnamALamAM karNanA rAjyakALanAM varSa 32 lakhyAM che. pravacana parIkSAmAM saM. 1130 thI 1150 sudhImAM vIza varSa kaNe rAjya karyuM ema lakhyuM che, te te bhUla ja lAge che. vicAra zreNIe saM. 1120 mAM gAdI upara beThelA kaNe trIza varSa rAjya karyuM ema lakhyuM che. be rAjAoe eka sthaLe rahevuM yogya nathI ema gaNIne karNa AzApallI gayo ane karNAvatI sthApIne rahyo. evuM varNana jinamaMDanagaNie tathA cAritra suMdara gaNie karyuM che. ku. 5. pU. 5; ku. ca. sa. 1. 1. 2 . ra9 ] paNa dvayAzrayamAM te jayasiMhane gAdIe besAryA pachI tarata karNa rAjA hari smaraNa karate karate svargamAM gayo ema lakhyuM che. karNAvatInI sthApanA karyAnI ke AzAbhIlane jItyAnI vAta dvayAzrayamAM nathI. karNarAja viSe pra. ciM. mAM upara ApI che teTalI ja vAta che ane hayAzrayamAM te tethIye ghaDI che paNa karNanI mALavA uparanI caDAInA sUcano bIjA graMthamAM maLe che, arisiMha kahe che mALavA jItIne tyAMthI nIlakaMThanI mUrti ANI hatI. (lo, 23) paNa nIlakaMThanI mUrti te mane maLyAnuM prazci-mAM kaheluM che (juo 5, 105) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdhe 117 - 9 zrI karNa svarge gayA pachI zrI udayamati devIne bhAI madanapAla kharAba rIte vartavA lAgyo. (dAkhalA tarIke) pATaNamAM e vakhate devanuM varadAna pAmela hoya e lIlA nAmane rAjavaidya rahetuM hatuM enI vaidaka kaLAthI rAja tathA cakti thayelA, zaheranA leke tene sArI peThe dhana ApI ne pUjatA hatA. A lIlA vaidyane madanapAle eka divasa pitAnA mahelamAM teDAvyA. ane pachI daradano khoTo DoLa karI nADa batAvI. lIlA vaidya tame pathya pALavA taiyAra che ?" ema pUchatAM teNe javAba Ape ke "eja nathI, tamane meM rogono upAya karavA nahotA bolAvyA, paNa mane pathya (kherAkI-paisA) ApIne mArI bhUkhane upAya karavA bolAvyA hatA. mATe batrIsa hajAra lAvo" ema kahIne tene keda rAkhyo. lIlA vaidya enA kahevA pramANe goThavaNa karyA pachI niyama karyo ke havethI rAjamahela sivAya koI ThekANe davA karavA javuM nahi." 10 e vakhata pachI daradIonA pizAbane joine nidAna cikitsA karatA lIlA vaidyane eka divasa koI Thaga mANase banAvaTI roganI cikisAmAM enI keTalI kuzaLatA che e jovA mATe baLadanuM mUtra dekhADayuM; paNa e zuM che te barAbara jANI jaIne mAthuM dhuNAvIne lIlA vaidya kahyuM ke " A baLada ghaNuM khAvAthI mAMdo paDI gayo che mATe ene tarata telanI nALa pAe; nahi te marI jaze." A rIte te Thagane vaidhe Azcarya cakita karI dIdho. 11 eka vakhata rAjAe pitAnA DokanA duHkhAvAne upAya pUchaye, tyAre teNe ATha telA kasturI vATIne tene lepa karavAthI mAthAno duHkhAvo maTI jaze ema javAba Apyo. ane ema karavAthI Doka sarakhI thaI gaI. pachI eka vakhata rAjAnI pAlakhI (kuvArA) upADanAra halakI kAmanA mANase (mULamAM jAra nA zabdo che) pitAnA mAthAnA su. sa. ne surathotsava Teko Ape che. (sa. 15 . 20) ane kahyuM sundarImAM musalamAna sAthe karNane vijayI yuddha thayAnuM kahyuM che. karNa ati rUpALo ho ema sukRta saMkIrtana ( 20 ), kIti kaimudI (2-21 ), ratnamALA, siddha hemaprazasti, (ka. 17 ), vasanta vilAsa (sa. 3 1ao. 18 ) tathA vastupAla tejapAla prazasti vageremAM kahyuM che. - kaNanA vi. saM. 113 no tathA 1548 no be lekhe maLyA che. ( juo suratanI sAhitya pariSadane riporTa tathA E. I. Vol. 1 p. 317) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 prabaMdha ciMtAmaNI dukhAvAne upAya pUchayo. tyAre tene keraDAnA mULane rasa enI mArI sAthe lagADavAnuM kahyuM. A joIne rAjAe "(ekaja daradamAM davAno) Ave phera kema ?" ema pUchyuM tyAre teNe "deza, kALa, baLa, zarIranI prakRti vagere bAbatone vicAra karIne Ayurveda jANanArA cikitsA kare che " ema vinati karI. 12 eka vakhata keTalAka dhutArAoe ekamata thaIne tathA judI judI joDImAM vaheMcAIne (nIce prayoga karyo), e dhutArAonI pahelI joDIe bajAramAM " Aja kAMI tamArI tabIata ThIka nathI ? ema lIlA vaidyane pUchayuM. bIjI jeDIe zrI muMjAla svAmI maMdiranA pagathI upara sAmA maLI eja pramANe pUchayuM. trIjI jeDIe rAjagaDhanA bAraNAmAM pUchayuM ane cothI jeDIe tenA pitAnA gharanA18 bAraNAmAM maLIne eja pramANe pUchayuM. A rIte vAraMvAra pUchAvAthI pitAnI tabIata viSe zikA utpanna thaine teja vakhate kALajvara AvIne A vaiva terame divase maraNa pAmyo. . A rIte lIlA vaidyane prabandha che. 13 pachI sAtUra maMtrInA batAvyA pramANe karNanA putre siddharAje) 23 svArInA miSe anyAya karanAra madanapAlane marAvI nAkhyo. 14 eka vakhata marU dezamAM vasanAre, zrImALa vaMzane udA nAmano mAi vANIo puSkaLa ghInI kharIdI karavA mATe comAsAmAM rAtanI musApharI karatA hatA, tyAM eka kyArAnuM pANI bIjA kayArAmAM vALatA majuro 19 mULamAM phakta dUtone eTaluM ja che. paNa uparanA saMbaMdhathI rAjagaDhamAM jaIne pAchA ghera Avyo tyAM potAnA gharanA bAraNAmAM eja prazna thaye e rIte artha besAryo che. 20 mULamAM mAhendra vara zabda che. lIlA vaidya upara dhutArAoe karelA prayoganI A vAta A nAma zivAya judI judI rIte lAkamAM pracalita che. 22 sAnta maMtrI karNanA vakhatamAM paNa mahAmAtya hatuM ema bilhaNanI karNa sundarI uparathI jaNAya che, 23 mULamAM rAnapADyAnena e rIte zabda che. pArijA eTale rAjAnI savArI, paNa madanapAlane marAvavAmAM ene zuM upayoga ? bIjI pratanA pATha uparathI ( juo mULa pR. 90 Ti. 3) svArInA miSathI tene ghera jaI mANasa pAse mArI nakhAvyo ema artha lAge che, Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdha 119 tenA jevAmAM AvyA; eTale teNe "tame keNa che?" ema teone pUchyuM. teoe " ame amuka mANasanA majure chIe" ema kahetAM " mArA kyAMya che" ? ema udAe pUchayuM, tyAre teoe " karNAvatImAM che"24 ema kahyuM, eTale te vANIo potAnA kuTuMba sAthe tyAM gayo. ane vAyaTIya jina maMdiramAM jaI vidhipUrvaka devane namaskAra karato hato tyAM lAchI nAmanI kaI zrAvaka chIpaNe 5 tene sadhArmika (dharmabhAi ) jANIne namaskAra karyo, ane " tame konA mahemAna che? " ema pUchayuM. tyAre teNe " huM to paradezI chuM mATe (tame kaho te ) tamArA ja mahemAna" ema javAba Apyo; eTale te pitAnI sAthe dhera teDI gaI tathA kaI vANIAne ghera rasoI karAvI, jamADI, pitAnA kAI gharamAM taLIye rahevAnI goThavaNa karI ApI. 15 vakhata jatAM pitAnI pAse paise vadhatAM ITanuM ghara baMdhAvavA mATe pAye badAvatAM temAMthI aDhaLaka dhana udAne maLI AvyuM. eTale teNe te chIpaNane bolAvI te dhana ApavA mAMDayuM paNa teNe lIdhuM nahi. A dhananA prabhAvathI, tyArathI te udayana maMtrI nAmathI prakhyAta thayo. teNe karNAvatImAM bhUta, vartamAna ane bhaviSya traNe kALanA covIza tIrthakarothI suzobhita zrI udayana vihAra baMdhAvyo. tene judI judI strInA cAhaDadeva, AMbaDa, vAhaDa ane salAka nAmanA putro hatA.9 24 A rIte mAtra mazkarImAM pUchAyelA praznane paNa cokkasa sthAna kahenAra javAba maLe to tene zakuna gaNavAnI teja ThekANe jarUra bhAgyadaya thAya evI jUnA kALamAM mAnyatA hatI ema jaNAya che. ( juo pAMcamAM prakAzamAM raMkanI vArtA. ) 25 chIpaNa chIpAnI strI, chIpA eTale kapaDAM chApanAra (Clothprinter ) atyAra peThe hadAnA vakhatamAM nahi to merUtuMganA vakhatamAM te chIpAnI judI jAta hovI joie. vANuo tenuM khAtA na hoya ema jaNAya che. kAThIAvADamAM te chApavAnuM kAma khatrIo kare che, paNa udepura vagere bIjA sthaLemAM hiMdu temaja musalamAna chIpAo e kAma kare che. 26 ahIM mULane pATha jarA aspaSTa che, bIjI pratenA pAThomAM AthI vadhAre gaDabaDa che. TenI peThe meM paNa mane sUjhayo te artha karyo che. 27 udayana maMtrIne A vRttAnta ji. gaNinA kumAra pAva prabaMdhamAM paNa maLe che. (pR. 26 ) udayana saMbaMdhI tathA tenA cAra putra saMbaMdhI vadhAre vRttAnta AgaLa kumArapAla prabaMdhamAM Avaze. upara Apelo udayana saMbaMdhI vRttAnta je sAce Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 prabaMdha ciMtAmaNI 16 eka vakhata mahAmAtya sAnta hAthaNuM upara besIne svArImAM nIkaLyA hatA tyAre pAchA vaLatAM pote karAvelA sAtvasahikAmAM devane namaskAra karavAnI IcchAthI, pisavA jAya che te vezyAnA khabhA upara hAtha rAkhIne ubhelA koI caityavAsI vetAMbara sAdhune joyA. eTale hAthaNI uparathI utarIne uttarAsaMga karI (khesathI moTuM DhAMkI.) pAMca aMgethI 28 nIcA namI (khamAsaNuM deI) tene namaskAra karyo, ane tyAM jarAvAra rokAIne, pharI praNAma karIne, cAlI nIkaLyA. AthI tene eTalI zarama lAgI ke te pAtALamAM pesI javA IcchatA hoya ema nIce moDhe (ubho rahyo.) ane teja vakhate badhuM cheDI daIne mAladhArira9 zrI hemasUri pAse AmnAya grahaNa karI, vairAgya rasanA ati ukathI mana bharAI jatAM zetruje jaI bAra varSa sudhI tapa karyuM. [ vaLI teNe potAnA jevA bIjAne paNa upadeza ApI jagADayA, (ta) muni vicAra kare che ke - (4) he, bhAI, manaDA, tuM pizAca piThe kema doDayA kare che ? eka abhinna AtmAne che ane rAga tajI daIne sukhI thA. 5 he mana, saMsAranI mRga tRSNAmAM nakAmuM zA mATe doDe che ? ane A amRtamaya brahma sarovaramAM zA mATe DubakI mAratuM nathI. 30 17 eka vakhata te (sAnta) maMtrI zenuM je devanAM darzana karavA gayA hoya te kaNe chevaTanAM varSomAM karNAvatI vasAvyuM ane karNAvatI sArI rIte vasI gayA pachI tyAM ude rahevA AvyA. ane te pachI amuka vakhate te paisAdAra thayo tathA maMtrI tarIke prakhyAta thaye; arthAta siddharAjanA rAjyakALanAM paNa keTalAMka varSo gayA pachI uda udayana maMtrI thayo hovo joIe ane e vakhate e prauDha ummarane ho joIe. eTale muMbaI gejhaTIaramAM gujarAtanA itihAsa lekhake udAne paNa karNane maMtrI mAnela che. (pR. 170 ) te yathArtha nathI lAgatuM. eja graMthamAM udAne pAMca dIkarA kahyA che, ane uparanAM cAra nAma uparAMta pAMcamuM AhaDa nAma lakhyuM che te paNuM uparanuM spaSTa vacana jatAM bhrama lAge che. pra-ciM. nI koIka pratomAM cAhakane badale AhaDa ke AsthaLa lakhyuM che kharUM. 28 brAhmaNa sAhityamAM jema aSTAMga praNAma kahevAya che tema jaina sAhityamAM paMcAMga praNAma kahevAya che. . - ra9 rAjA karNa pAsethI mAladhArI birUda meLavanAra abhayadeva sUrinA ziSya A mAladhArI hemasUri ( juo pITarsanane cegho riporTa pR. 6 ane 160 ) 30 A keMsamAM mukelo kaTako cAra pratamAM nahotuM ane saMbaMdha jotAM prakSipta je lAge che, chatAM mULamAM chApyo che eTale tenuM bhASAMtara paNa karyuM che. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA praba 121 hatA, tyAM pahelAM kyAMka joyA hoya evA te munine praNAma karIne, tenAM caritrathI jenA manane ghaNuM kutUhala thayuM che evA maMtrIe te munine tenAM gurUkuLa vagere pUchyAM. tyAre " kharI rIte tameja gurU che " ema teNe kahetA kAna ADA hAtha daI evuM na bele" ema vastu sthiti jANyA vagara jayAre maMtrIe kahyuM, tyAre teNe khulAso karyo ke () je, jene zuddha dharmamAM sthApe te tyAgI hoya ke gRhastha hoya paNa teja, dharmadAna karavAthI tene dharma gurU thAya che. Ama kahIne mULa vRttAnta jaNAvI temane dharmamAM draDha ryA. A rIte maMtrI zAntane daDha dharmatA prabaMdha pure . A pachI (siddharAja gAdIe beThA pachI) zrI mayaNaladevIe pUrva janmanA smaraNathI jANele pitAnA AgalA janmane vRttAnta zrIsiddharAjane jaNAvI, zrI somanAthane yogya savA koDanI suvarNamaya pUjAnI sAmagrI sAthe laine yAtrA mATe prasthAna karyuM. jayAre te bAhu bheda (bhoLAda) picI tyAre tyAM paMcakula taraphathI bahu trAsa veThatA tathA rAjAne kara na ApI zakavAthI AMkhamAM AMsu sAthe pAchA pharatA kApaDI (eka jAtanA zivabhakta sAdhuo)one joIne; jenA hRdayarUpI arIsAmAM teone thatA trAsanuM pratibiMba paDayuM che evI mayaNallAdevI jAte ja pAchI vaLI. tyAM rastAmAM siddharAja maLatAM teNe pitAnI mAtAne rokIne vinati karI ke "mAtAjI! A saMbhrama choDI dI, ane zA mATe pAchAM vaLo che e kahe." tyAre mayaNaladevIe javAba Ape ke "je A kara levAnuM choDI devAmAM Avaze to ja huM saMmezvaranAM darzana karIza tathA anna laIza, nahi to nahi." A sAMbhaLIne rAjAe paMcakulane bolAvIne tenI sanada 31mAM beteira lAkhanI (vArSika) AvakanA AkaDAno vicAra karIne te sanadane kAgaLa phADI nAkhIne, mAtAnA zreya mATe kara cheDI daIne mAnA hAthamAM tenuM pANI mukyuM. pachI mayaNaladevIe zrI somanAtha jaI sAthe ANelI suvarNa pUjAthI devane pUjIne tulA purUSadAna, gajadAnara vagere mahAdAne ApyAM.3 31 mULamAM judA zabda che. rA. dI. zAstrIe pado artha karyo che. TonIe patent artha karyo che. A karane ijAre apAto hoya te ijAro ApavAnI sanada-khatapatra e artha thAya. ema ja artha hai joIe. nahi te kAgaLa phADI nAkhavAnI zuM matalaba hoya ? 32 talA purUSadAna, gajadAna vagere mahAdAnanA prakAre che. pahelAmAM potAnA vajana jeTaluM sonuM ApavAmAM Ave che, bIjAmAM zaNagArelo hAthI 73 mInaladevIe karelI emanAthanI yAtrAne tathA bAhuAda AgaLanA kara choDAvyAne A prabaMdha ji-gaNinA kumArapAla praba dhamAM paNa che.. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 prabaMdha ciMtAmaNI (7) kevaLa saMgraha karanAra samudra paNa rasAtalane (nIcI sthitine) prApta thayuM ane dAtA medha bhuvanenI upara gaje che; e dAkhala juo. (8) lazkara, parivAra vagere badhuM nAza pAme che; tyAre dAnathI thayelA AnadamAM ekalI kIrtija jIve che. . (9) dAtAne, mAgaNa jevo keAI sago nathI, kAraNa ke te dAtAno bhAra upADI le che, ane lakSmIrUpI zatrumAMthI tene choDAve che. 34 upara pramANe mahAdAno ApavAthI "mArA jevI keI thaI nathI ke thaze nahi' ema abhimAnathI phulAI jaIne rAte nIrAte mInaladevI sutI hatI. tyAM (svamamAM) tapasvIno veSa dhAraNa karelA teja deve (semezvare) kahyuM ke " yAtrAe AvelI eka kApaDI strI ahIM mArA maMdiramAMja che; tenI pAsethI tenuM puNya tAre mAgavuM." Ama kahIne te deva aMtardhAna thaI gayA. pachI mInaladevInA kahevAthI rAjasevake te bAvIne zodhIne laI AvyA. tenI pAse yAtrAnuM puNya mAgyuM paNa jyAre teNe kaI rIte ApyuM nahi, tyAre " yAtrAmAM te zuM kharaca karyuM?" ema pUchyuM, eTale teNe javAba Ape ke "huM bhIkha upara gujAro karatI karatI se jana (lagabhaga 800 maila) cheTethI AvI chuM ane Agale divase tIrthopavAsa karI pAraNAne divase koI puNyazALI pAsethI maLelA kheLa (ke sAthavA )53nA kaTakAthI sememezvarane pUchane, tathA temAMthI thoDe bhAga atithine ApIne meM jAte pAraNuM karya; tame te puNyazALI che, tamArA bApa ane bhAi, temaja pati ane putra badhA rAjAo che. tame bAhuladane kara choDAvIne AvyAM che, ane savAkoDanI pUjAthI semezvarane pUjyA che; ATaluM puNya karanAra tame mAruM puNya meLavavA kema icche che ? je gusse na thAva to kaMika kahuM? kharI rIte te tamArA puNyathI mAruM puNya pRthvI upara vadhAre moTuM che, kAraNa ke - ' (1) saMpattivALI sthitimAM saMyama rAkhavA, zakti hoya chatAM sahana karavuM, juvAnImAM vrata karavuM, ane daridra sthitimAM thoDuM paNa dAna karavuM, e meTe lAbha ApanAra thAya che. - g4. A traNa kalAke prakSipta jevA che e mATe juo 30 mI TippaNuM tathA mULa pR. 92 Ti. 35 mULamAM vikhyA zabda che, teno artha kheLa thAya che, je gAya bheMsane rAka tarIke apAya che. rA. dI. zAstrIe mALo sAtha ema artha karyo che. TenIe chaicake, artha Apyo che. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhoja ane bhImanA prabaMdhe 123 A pramANe yuktiyukta vAkyathI tenA garvane dUra karyo. 20 siddharAja samudrane kAMThe ubhA hatA tyAM eka cAraNe kahyuM - (11) he svAmI! tamArA manane koNa jANI zake che? tame cakravartI pada te meLavyuM che. have, he karNanA putra, laMkAnA phaLane levAno mArga zodhe che ke zuM? A rIte siddharAjanI stuti thatI hatI. 21 A rIte rAjA siddharAja ) yAtrAmAM hatA, (pATaNamAM nahetA) e vakhate avakAza zodhatA mALavAnA rAjA yazovarmAe gujarAta pradezamAM upadrava karavA mAMDe. tyAre sAnta mansIe "tame zI rIte pAchA vaLo ?" ema pUchayuM, ane te rAjAe javAba Apyo ke "tame je tamArA rAjAnI jAtrAnuM puNya mane Apo te huM pAchuM vaLI jAuM;" eTale maMtrIe te rAjAnA paga dhoI tenuM puNya ApavAnA cihnarUpe hAthamAM pANI mukayuM ane A rIte (mALavAnA) rAjAne pAcho vALyo. pachI siddharAje jyAre A vRttAnta jA tyAre tene maMtrI upara krodha caDe. paNa te maMtrIe "he svAmI, je mArA ApavAthI tamAruM puNya cAlyuM jatuM hoya, te tenuM athavA bIjA puNyazALIonuM paNa puNya meM tamane ApyuM ja che, (ema samajaje.) game te upAyathI zatranA sainyane, pitAnA dezamAM AvatuM aTakAvavuM ja joIe." Ama kahIne rAjAnA mananuM samAdhAna karyuM. - 22 pachI mALavAnA rAjA uparanA krodhanA vegamAMja mALavA upara caDI javA IcchatA siddharAje sacivone tathA kArIgarone sahastraliMga sarovararUpI dharmasthAna bAMdhavAnA kAmanI sUcanAo ApI. ane e kAma ekadama thavA mAMDayuM eTale rAjAe prayANa karyuM. tyAM bAra varSanI laDAI thaI temAM siddharAjano jaya thayo paNa mALavAnI rAjadhAnI hAtha AvI nahi eTale siddharAje eka divasa pratijJA karI ke "Aje dhArA payA pachI bhejana laIza," paNa sacivoe, pAyadaLa lazkare tathA pAMca paramAra rajaputoe prANa ApyA chatAM paNa sAMja sudhImAM rAjAnI pratijJA 36 mayaNalla devI sAthe siddharAja paNa jAtrA karavA gayelA ema A prasaM. ganA varNanathI jaNAya che. 37 siddharAja yAtrAmAM hatA tyAre gujarAta upara caDI AvanAra mALavAne rAjA yazovarmA nahi paNa naravarmA hevo joIe. kAraNa ke vi. saM. 1190 sudhI naravarmA mALavAnI gAdI upara hatA (juo bhArata ke prAcIna rAjavaMza bhAga pahelo 5. 149) Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 prabaMdha ciMtAmaNI purI thaI zakI nahi, eTale leTane dhArAne killo banAvI, te teDI, e rIte pratijJA pUrI karI rAjAe pAchA pharI javAne vicAra karyo ane e vAta muMjAla maMtrIne jaNAvI. teNe paNa cauTAMomAM, cokamAM ane maMdiromAM pitAnAM mANase (jAsusa) rAkhI dhArAne kilo kevI rIte tuTe vagere vAta karAvI, tyAre dhArAmAM rahenAra koI mANasa pAsethI "je dakSiNa daravAjA upara zatrunuM lakara jera kare te ja killo paDe, te sivAya paDe ema nathI" evI vAta sAMbhaLIne te maMtrIe gupta rIte rAjAne khabara ApyA 38 A khabara maLyA pachI rAjA siddharAje paNa dakSiNa daravAje sainya laI killo durgama che ema vicAra karI, yaza paTaha nAmanA baLavAna hAthI upara sAmaLa nAmanA mAvadane besArI hAthInA pAchalA bhAgathI daravAjA (tripalI) nAM beya kamADa39 upara jorathI dhakkA marAvyA. pariNAme aMdaranI bhogaLa bhAgI gaI ( ane daravAjo ughaDI gayo.) paNa ati jera karavAne lIdhe aMdarathI tuTI gayelA hAthI uparathI siddharAjane40 utArIne je mAvada utaravA jAya che tevo hAthI jamIna upara paDI gayA. pitAnA yazathI dhavala e te hAthI zUravIra hevAthI marI jaine vaDasara gAmamAM yazedhavala nAmanA gaNapati rUpe avataryo.41 38 A varNana jarA vicitra lAge che. muMjAla maMtrI A gherA vakhate kayAM hatA ? je rAjAnI sAthe ja hoya te dhArAnI aMdara pitAnAM mANase zI rIte mokalI zake che tema pachI paNa gupta rIte- gupta vijJapti ' dvArA zA mATe khabara ApavA paDe ? paNa je dhArAnI aMdara hoya to A badhuM barAbara che. paNa te laDAI vakhate paNa laDatA zatrunA elacI sAmAnA zaheramAM rahI zaktA hatA ema mAnavuM paDe. bhIma bheja prabaMdhamAM paNa bhImanuM lazkara bahAra hatuM tyAre bhImane elacI DAmara dhArAmAM hoya evuM varNana che. 39 e vakhatanA killAnA daravAjA teDavA mATe A rIte hAthIno upayoga thata; paNa hAthI jevuM kImatI janAvara kamADanA khIlAo vAgI marI na jAya e mATe hAthI ane kamADa vacce uMTane rAkhavAno rivAja hatuM, ema kahevAya che. ahIM to hAthI ekalo ja che. : 40 daravAje teDavAnA hAthI upara rAjA pote beThA hoya e jarA vicitra lAge che. 41 hAthInuM nAma eka pratamAM yazodeva ApyuM che, jyAre jinamaMDana gaNie yaza paTaha nAma ApyuM che ane te marIne vyantara thayo ema lakhyuM che (juo mULa pR. 5 ki. 1) mALavA siddharAje bAra varSe lIdhuM ane hAthI dvArA daravAje taDe eTalI vAta ji, gaNie. siMha mUrie tathA cAritra suMdara gaNie Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheAja ane bhImanA prakha dhA 125 (12) siddhinA stana rUpa parvata sAthe aphaLAI te jANe eka dAMta paDI gayA haiAya evA eka dAMta vALA gajavadana gaNapati tamArUM kalyANa karo. A tenI stuti che. 23 upara pramANe dhArAnA durga tADayA pachI, (peAtAnI sAme) raNe caDelA 5ze|varmIne cha dAraDAMthI bAMdhIne, tathA peAtAnI jaganmAnya AjJA tyAM ( mALavAmAM) pheravIne yoAvamAM rUpI pratyakSa yajJadhajA sAthe zAbhatA siddharAja zrI pATaNamAM AvyA.42 sarakhI lakhI che. mAtra AliMga nAmanA sacivane svadezanI rakSA mATe rAkhIne siddharAje caDAI karI hatI eTaluM cA, gaNie umeryuM che. paNa kumArapAle AliMgane maMtrI banAvyeA ema pra. ci. te kahe che. ArliMga nAmanA purAhitanA ullekha pra ci. nI eka pratamAM maLe che khare (jIe mULa pR, 96 Ti.) 42 e vakhate mALavAnA rAjA kANu hatA ane mALavA jItyA pachI tenA rAjAnuM siddharAje zuM karyuM e viSe kAMika heraphera vALAM vA maLe che. jayasiMhu sUrie tathA jinama Dana gaNie mALavAnA rAjyanuM naravarmA nAma lakhyuM che. kI, ka mAM naravarmAnI nagarI dhArA lIdhI * ( sa. 2 zlA, 32 ) ema zabda che. pazu samakrAlina dvayAzrayamAM ( sa. 14 aaa. 18 ) tathA sukRta sakrIna ( sa, 2 Aaa, 34) mAM coAvamAM nAma che, ane vi. sa. 1195nA siddharAjanA samayanA ujjenanA lekhamAM paNa coAvamAM nAma che. chatAM eka bIjA saMvata vagaranA (talavADA-vAMsavADA mAMthI maLelA ) lekhamAM naravarmAnuM mAna mardana karyAnA ullekha che, ane e uparathI naravarmAnA vakhatamAM laDAI zarU karelI paNa siddharAje jene harAvyA tetA coAvarmAja ema mAnavu ceAgya che. "1 khIjo prazna carovarmAnuM zuM karyuM ! " khAMdhIne kedamAM nAkhyA 'ema pra. ci'. kahe che, " sahakuTumba (dArA sAthe) kArAgrahamAM nAkhyA. " lAkaDAnA pAMjarAmAM nAkhyA " ema sAmezvara kahe che, (suntheAtsava sa. 15 zlA, 22; kI. kai. sa. 2aaa 31,) arisihe paNa " kArAgrahamAM nAkhyA ' ema lakhyuM che (sa. 2 zlA 34), hemacandre paNa cazeyarmAne keda karyAM ema lakhyuM che, ane siddharAjanA peAtAnA-dohadanA lekhamAM mALavAnA rAjyane kArAgRhamAM nAkhyo e pramANe che, eTale jayasiMha sUrae (ku, ca, sa. 1) lakhelI nIcenI vAta ke siddharAjanI taravAra khAra varSa myAna vagara rahI tyAre siddharAje krodhamAM AvI pratijJA karI ke mALavAnA rAjAnA cAmaDAthI taravAranuM mmAna caDhAvIza, ane teNe rAnanA paganuM cAmaDu` myAna upara maDhAvyuM ' tathA jinamaDana gaNie temAM sudhArA karI cAna mATe gheADI cAmaDI utaraDayA pachI maMtrIoe e kAma nIti zAstra virUddha che ema kahevAthI kaMda karyA e rIte je lakhyuM che (kuM pra. pU. 8) te tharnA uparanA purAvA jotAM kalpita jaNAya che, Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 prabaMdha ciMtAmaNI - 24 e vakhatamAM hamezAM badhA dharmanA mukhya purUSone AzIrvAda levA belAvavAmAM AvatA hatA, temAM hemacaMdrane agresara karIne jaina AcAryo paNa pitAne TANe AvyA, ane siddharAjane maLyA. je vakhate rAjAe vastro vagere ApIne khuzI karyo, te vakhate badhAe e rIte AgaLa karela apratima pratibhAthI zobhatA zrI hemacandra nIce pramANene AzIrvAda rAjAne Ape - (13) A siddharAja pRthvIne jItIne Ave che, mATe he kAmadudhA! tArA chANanA rasathI A dharatIne sIMcI de, he ratnAkara sAgaro ! tame matIonA sAthIA race, he caMdra! tAro dhaDe ( amRtathI ) pUro bhara, ane te dizAonA hAthIo! tame kalpavRkSonAM pAMdaDAne tamArI uMcI karelI suMDhamAM bAMdhI tenAM toraNe bAMdho.7 25 prapaca vagaranA A kAvyane vistArathI artha karavAmAM AvatAM tenA vacananI caturAithI cittamAM khuzI thayelA rAjAe hemacaMdranI jayAre prazaMsA karI tyAre A na sahana karI zaktA keTalAke "amArAM zAstro jANIne A vidvattA te meLavInAM?" ema kahyuM, e vakhate rAjAnA pUchavAthI hemacaDhe kahyuM ke " jUnA kALamAM zrI mahAvIra jina bhagavAna pitAnI bAlyAvasthAmAM Indra pAsethI je vyAkaraNa zIkhelA te jaina vyAkaraNa ame bhaNIe chIe. " A vAkya sAMbhaLI " e purANu vArtA cheDI dIo, ApaNuM najIkanA koI vyAkaraNa kartA thayA hoya to batAvo " e pramANenAM cADI khAnAranAM vacana pachI hemacanTe kahyuM ke " je zrI siddharAja sahAya kare te DAka divasamAM navuM pacAMga vyAkaraNa racI ApuM." mALavAnA rAjAne siddharAje kayAre cho e kaI prabaMdhamAM kahyuM nathI paNa siddharAjanA tathA mALavAnA utkIrNa lekhe jotAM 1192-93 mAM mALavA jItyuM jaNAya che. 1193 nA gALA ( dhrAMgadharA rAjya) mAM maLelA lekhamAM pahela vaheluM siddharAjanuM avaMtInAtha birUda jovAmAM Ave che. ( juo purAtatva pu. 4 e. 1. 2. ) 43 13 muM kAvya tathA tene lagato vRttAnta prabhAvakacarita ( hemasUri prabaMdha ) mAM paNa che. 44 eka pratamAM A sthaLe hemacandra siddharAja pAse mAnyatA kevI rIte meLavI te viSe halakA camatyAre guMthelI vArtA lakhI che, jemAM AThame tathA vaidaze hemacandra sUri jayasiMhanA mahelamAM jatA ema kahyuM che ane upara pramANe virodha karanAranuM nAma Aliga purahita lakhyuM che (juo mULa pU. 96 ki.). Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdha 127 pachI "A tame kabula karyuM che te kAma pUruM karavuM " ema kahIne rAjAe rajA ApavAthI zrI hemacandra sUri pitAne sthAnake gayA. 26 pachI (mALavA jItIne pATaNamAM AvyA tyAre) " yazovarmA rAjAnA hAthamAM ughADI charI ApIne tathA tenI AgaLa hAthI upara besIne ame zaheramAM praveza karazuM " e pramANe rAjAe pratijJA karI che evuM sAMbhaLIne muMjAla maMtrIe pradhAna padanuM rAjInAmuM ApavA mAMDayuM tyAre rAjAe AgrahathI ema karavAnuM kAraNa pUchayuM. ane maMtrIe javAba Apyo ke --- 14 " rAjAo bhale saMdhi45 ke vigrahamAM na samaje paNa je ( maMtrIonuM ) kahyuM sAMbhaLe, te eTalAthI ja teo paDita thaI jAya. A pramANe rAjanIti zAstramAM kaheluM hovAthI svAmIe pitAnI bahithI ja je A pratijJA karI che te pariNAme hitakAraka nathI. " pachI " bhale prANa jAya paNa jagatavidita pratijJA te nahi che" ema rAjAe kahyuM, tyAre maMtrIe dhoLA raMganI rALa copaDelI charI rAjAnI pAchaLa beThelA yazovarmAnA hAthamAM ApI. ane e rIte tenI AgaLa besI zrI siddharAje parama utsava sAthe aNahilapura zaheramAM praveza karyo.41 ra7 upara kahelA pravezanuM maMgala kArya pUruM thayA pachI rAjAe vyAkaraNanI vAta saMbhArI eTale aneka dezomAMthI vyAkaraNa jANanArA pati pAsethI magAvI badhAM vyAkaraNe ekaThAM karyA; ane pachI zrI hemAcAryo zrIsiddhahema nAmanuM pAMceya aMgovALuM savAlAkha malekanA pUravALuM vyAkaraNa eka varSanI aMdara racyuM. pachI rAjAne besavAnA hAthInA mAthA upara e 45 A zlokamAM saMdhi, vigraha ane AkhyAta e pramANe je traNa zabdo che te vyAkaraNanI tathA rAjanIti zAstra beyanI paribhASAnA arthavALA che. 46 uparanA varNana uparathI siddharAje pahelAM keda karelA yazovarmAne pAchaLathI choDayA hoya ema lAge che. jarA AgaLa 28 mA prabaMdhamAM yazovarmAne siddharAje pATaNanAM sahastraliMga sarevara, maMdire vagere dharmasthAne batAvyAM ema varNana che e jotAM paNa pATaNamAM yazovarmAne chuTA rAkhyA hoya ema lAge che. caritra suMdara gaNita 1 mALavAne rAjA namI paDavAthI tene rAjya pAchuM sayuM " (sa. 1, 2 ka. 31 thI 39) lakhe che, paNa utkIrNa lekhe jotAM mALavAne keTaloka khAsa karIne pUrvane bhAga kumArapALa ane ajayapAla sudhI gujarAtanA rAjAone tAbe hatA ema jaNAya che ( juo I. A. 1932 octomber mAM gaMgulIne paramAra viSe lekha ) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 prabaMdha ciMtAmaNI pustakane padharAvI, upara zvetachatra dharAvI tathA cAmara vIjhanArIo pAse be cAmarathI pavana nakhAvatAM rAjamahelamAM laI AvI, uttama pUjApAthI tenI pUjA karI, bhaMDAramAM mukAvyuM. ane tyAra pachIthI rAjAnI AjJAthI bIjI vyAkaraNa baMdha karI A vayAkaraNaja badhe (gujarAtamAM ) bhaNavA mAMDayuM. tyAre koI adekhAe "tamArA vaMzanuM varNana A vyAkaraNamAM nathI" ema kahetAM rAjAne krodha caDe che, evuM rAjA nAM mANaso pAsethI sAMbhaLIne zrI hemAcAryo batrIza ke navA racIne (siddhahaimanAM) sUtranAM batrIza pAdamAM saMbaMdha pramANe goThavIne eka eka lakhI dIdhA. pachI savAre rAjAnI sabhAmAM vyAkaraNa vaMcAtAM caulukyavaMzanI prazaMsAnA leke vicAvI rAjAne saMtoSa Apyo ke A lokeA (nI zarUAta) nIce pramANe che: 47 A siddhahema vyAkaraNanI racanA zI rIte thaI e viSe prabhAvaka caritamAM thoDI vigate vadhAre ApI che; mALavA chatIne AvelA siddharAjane AzIrvAda ApavA badhA dharmAcAryo AvelA vagere upara AvI gayelane maLatuM varNana karyA pachI lakhyuM che ke e vakhate siddharAje hemacaMdrane vAraMvAra potAnI pAse AvavA kahyuM. have mALavAne jItI tyAMnI je samRddhi-luMTa siddharAje pATaNamAM ANelI temAM mALavAne bheTe pustaka bhaMDAra paNa hatA. ane rAjyanA pustaka bhaMDAranA adhikArIo mALavethI AvelAM pustaka tapAsatA hatA, tyAM eka pustaka viSe rAjAe hemacaMdrAcAryane " A zuM che? " ema pUchayuM ane hemacaMdra "bheja vyAkaraNa che ema kahyuM. (. 5) tathA bhoja rAjAnAM graMthakartA tarIke vakhANa karyA (le. 76 thI 78 ) A sAMbhaLIne siddharAje kahyuM ke "zuM ApaNA bhaMDAramAM AvI zAstra paddhati nathI ? AkhA gurjara dezamAM zuM koI vidvAna nathI ? " A sAMbhaLI badhA paMDitoe hemacaMdra sAmuM joyuM ane rAjAe bhaktithI prArthanA karI ke " tame vyAkaraNa zAstra che. tamArA sivAya bIjo koI paDita lakhI zake tema nathI. " ( o. 80, 81). A rIte hema vyAkaraNa racAyuM. A vAtanA mukhya muddAne hemacaMdranAM pitAnAM vacane Teke Ape che. teonA triSahiTa zalAkA purUSa caritramAM rAjA kumArapAla hemacaMdrane kahe che ke "tame pUrvaja siddharAjanI mAgaNIthI sAMga vyAkaraNa racyuM che ane ziddha haima prazasitamAM lakhyuM che ke ati vistRta, durbodha ane viprakIrNa vyAkaraNanA samayathI kadarzita siddharAja jayasi he soMga pUrNa eka nUtana zabdAnuzAsana racavAnI AcArya hemacaMdrane prArthanA karI. " jeno pAse vyAkaraNa nathI ema brAhANenI TakAra vagere pra. ciM. nI vAta .. caritamAM paNa che ( . 82, 83 ) prabhAvaka caritamAM kAzamIsthI vyAkaraNa aMze magAvelA ema kahyuM che. (ejana le. 86) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheAja ane bhImanA pradhA 129 (1pa) viSNu peThe baline bAMdhanAra, tathA zaMkara peThe traNa zaktiyukta ane brahmApeThe kamala ( kamalA-lakSmI)nA AzrayarUpa zrImUlarAja rAjA jaya pAme48 che. vagere (prazastinA zlokA che ). vaLI zrIsiddharAjanA digvijayanA varNanane 49yAzraya nAme grantha paNa zrIhemacandre racyA che. (16) bhAi, have pANininA pralApe vIMTI lImbe, pANini vyAkaraNa bhaNavuM baMdha karA ) kAtaMtra ( eka vyAkaraNa granya )nI gAdI te nakAmI che, zAkaTAyananI kaDavI vANI have khelAmAM, kSudra cAndrane te karavuMja zuM ? ane kaMThAbharaNu vagere khIjAM ( vyAkaraNe )thI te have kANu pAtAne bhAre mAre? kAraNa ke have mIThA athavALI zrIhemacaMdranI uktie saMbhaLAya che. 28 eka vakhata zrI siddharAje pATaNanA tripurUSapa. vagere rAjaprAsAde ane sahasraliMga vagere dharmasthAnA yazAvarmAne dekhADIne pUchyuM ke devA saMbaMdhe dara varSe eka kroDa dravya vaparAya che te ThIka ke nahi ?" tyAre teNe javAba ApyA huM aDhAra lAkha mALavAne51 dhaNI tamArI pAse krama hArI gaye ? siddhahaima vyAkaraNa 1197 nI AsapAsamAM racAyuM hovAnA khulhere ta karyo che, 1194-95 mAM racAyuM hovAne mArA tarka che. kumArapAlanA vakhatamAM e bhaNAvavAmAM vaparAtuM ( jue mehaparAjaya a. 1). A vyAkaraNa racanAno prabaMdha ji. gaNinA ku. pra. mAM che, ( pR. 16 ) .. 48 siddha haima prazastine A vhelA zrloka che, emAM hemacandre viSNu, rAkara ane brahmA sAthe mULarAjanI tulanA karI che. bali eTale viSNupakSe azci rAjA ane mULarAjapakSe baLavAna zatru, jo ke TAnIe baline atha kara gaNIne kara sthira karanAra evA a karyAM che. trizakti eTale zakarapakSe traNa za karapatnIe ane mULarAja pakSe prabhu zakti, matra zakti ane utsAha zakti, kamalAzrayane a brahmA pakSe kamaLamAM rahelA ane mULarAja pakSe kamalA= lakSmInA AzrayarUpa, 49 hemacandre racelA cAzraya kAvyamAM kevaLa siddharAjanA digvijayanuM vana nathI, paNa mULarAjathI kumArapAla sudhInA rAnaenuM vaNana che. 50 tripurUSa prAsAdane mULarAja prabaMdhamAM dharmasthAna kahela che ( jue mULa pR. 26, 27) ane ahIM rAjaprAsAda kahe che, te zuM samajavuM ? e ja ke rAjaprAsAdanA a` rAjamahela nahi paNa meDhuM madira 51 A aDhAralAkha, ( ke sapAda lakS=savA lAkha) vagerethI vivakSita zuM che ? phArmAMsa sAhebe vArSika aDhAra lAkha utpanna jevuM heAya te deza evA atha karyA che, TAnIe aDhAra lAkha gAmaDAM a karyA che, paNa ete asaMbhava che, sAta lAkhanI AsapAsa jyAre AkhA hiMdustAnanAM gAmaDAMnI sakhyA che tyAre mALavAmAM aDhAra lAkha kema hAya ? 17 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 prakha'dha ci'tAmaNI vAta ema che ke vhelAM mahAkALa devane ApelA hAvAthI mALavA e deva drazya gaNAya, ane e (deva dravya)ne bhAgavanArA ame te ( mahAkALa ) nA prabhAvathI udaya tathA astane pAmIe chIe. ane tamArA vaMzanA rAjAe paNa ATalA badhA deva dravyane kAyama nibhAva nahi karI zake. ane pariNAme badhAM devAneA baMdha karIne (devanA krApathI) vipattimAM paDaze. 29 eka vakhata siddharAje siddhapuramAM rUdra mahAkAlanuMpara maMdira karAvavAne vicAra karI eka sthapati ( salATa-enjInIara ) ne peAtAnI pAse rAkhI maMdiranA AraMbha karavAnA mutaeN vakhate eka lAkhanA karaja mATe gIravI mukelA sthapatinA mApaNI karavAnA rAyanepa3 (tenuM karaja cukavIne) cheDAyuM. paNa jyAre tyAM joyuM tyAre te vAMsanuM banAveluM jovAmAM AvyuM. rAjAe AnuM kAraNa pUchatAM 'meM svAmInI udAratAnI parIkSA karavA mATe Ama karyuM hatuM,' ema teNe kahyuM eTale rAjAe tenI icchA naheAtI chatAM te dravya ( eka lAkha ) tene ApI dIdhuM. pachI krame karIne 23 hAtha pramANanuM saMpUrNa maMdira thaI jatAM, azvapati, gajapati ane narapati evA uttama rAjAonI mUrtie karAvIne tenI AgaLa hAtha joDelI pAtAnI mUrti karAvI dezane nAza karavAmAM Ave te paNa maMdiranA nAza na karavAnI' siddharAje yAcanA karI.14 e maMdira upara dhajA caDAvavAnA samAraMbha karatI vakhate badhAM jaina maMdire uparathI dhajAe utarAvI. jema mALavAmAM mahAkAlanI dhajA pharakatI heAya tyAre kAI paNa jaina maMdira upara dhajA nathI uDatI tema (gujarAtamAM paNa karyuM. ) para A rUdra mahAkAlanuM maMdira siddharAje ja khaMdhAvyuM hAya evuM varNana che, paNa kharI rIte e mULarAje, mALavAnA, kavi kAlidAsathI paNa prAcIna samayanA mahAkAla maMdiranI harIphAImAM baMdhAvyuM hovuM joie; kAraNa ke mULarAje zrIsthaLanA rUdra mahAlayane pUjIne vi. sa. 1043 mAM eka dAna ApyuM che. ( jIe I. A. Vol. VI, gujarAtanAM 11 dAnapatrAmAM paheluM dAnapatra ) siddharAje eneA vizALa zraddhAra karyo hAya e sabhava che. 5 mULamAM siA rAkhyuM che. A tenA koSamAM te A rAkhyuM nathI maLatA, TAnIe madiranA kalaza evA a karyA che. paNa rA. dI. zAstrIe mApaNI karavAnuM rAca ( kadAca gaja ) evA atha karyo che je meM svIkAryo che. 54 A rUdra mahAlayane na bhAMgavAnI siddharAjanI prArthanA saphaLa thai nathI. ane i. sa. 1297-98 mAM tathA 1415 mAM e madine nAza karavAmAM AnyA che. chatAM atyAre je avazeSe! maLe che te uparathI 300 phITa lAMbA tathA 230 prITa heALA AMgaNAmAM be ke traNa mALanuM maMdira haze ema jaNAya che, ( jue gujarAtanAM tIrthasthAnA pR. 60) Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhoja ane bhImanA prabaMdha 131 30 eka vakhata siddharAja mALave jatA hatA tyAre koI vepArIe sahastraliMga jevA dharmasthAnanA kharacamAM potAnA taraphano bhAga rAkhavAnI mAgaNI karI paNa rAjAe tenI nA pADI ane pote mALave gayA. e pachI keTalIka vakhata jatAM rAjayanA kozamAM paisA na hovAthI sahastraliMganuM kAma TADhuM paDayuM che ema sAMbhaLIne te vepArIe potAnA putra pAse koI paisAdAranI putra vadhUnuM kAnanuM ghareNuM cerAvI tenA daMDa tarIke traNa lAkha ApyA. AthI e kAma pUruM thayuM, ema sAMbhaLIne mALavAmAM comAsuM gALavA IcchatA rAjAne avarNa AnaMda thayo. pachI comAsAmAM jyAre varasAde khUba varasIne pRthvIne eka samudra jevI banAvI dIdhI tyAre vadhAmaNI khAvA, maMtrIoe mokalelo eka mAravADI rAjA AgaLa laMbANathI varasAda ke pa vagere vAta karatA hatA, tyAM e vakhate ja AvelA eka gujarAtI dhUrta mANase " svAmI, sahastraliMga sarovara bharAI gayuM enI vadhAmaNI che. " ema tarata kahI dIdhuM ane A vAkya sAMbhaLIne tarataja rAjAe potAnA zarIra uparanAM badhAM ghareNuM, sIkAM upara paDelI bIlADIne jo hoya tema, mAravADI tene joto rahyo, ane te gujarAtIne ApI dIdhAM. 31 comAsuM utaryA pachI rAjAe pAchA vaLatAM zrInagaramAM mukAma karyo, tyAM te zaheranAM maMdiro upara dhajAo joI eTale " A konAM madira che ?" ema brAhmaNone pUchayuM. teoe "jenenAM tathA brahmAnAM che " ema kahyuM. eTale rAjAe krodhamAM AvIne kahyuM ke " gujarAtamAM jaina maMdira upara dhajA caDAvavAnI meM manA karI che ane A tamArA gAmamAM jaina maMdiro dhajA vALAM kema che ?" tyAre teoe vinati karI ke " Apa sAMbhaLe, vAta ema che ke satya yugamAM jyAre mahAdeve A meTA ( tIrtha) sthAnanI sthApanA karI tyAre zrI RSabhadeva svAmInuM, tathA zrI brahmAnuM e be maMdire piteja karAvyAM, ane te upara dhajA caDAvI. te A maMdirane puNyazALI mANasane hAthe jIrNoddhAra thatAM thatAM cAra yugo vahI gayA. vaLI zrI zatruMjaya mahAgirine A nagara taLa pradeza gaNAya che. kAraNa ke nagara purANamAM kahyuM che ke (17) (zetrujAnI) mULa AgaLanI bhUmine pacAsa yojana vistAra, uparanI bhUmine daza yojana ane uMcAI ATha jana e pramANe jinezvaranA parvata (zetrujA)nuM kSetraphaLa gaNAya che. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAdha ciMtAmaNI satyayugamAM Adi deva zrI RSabha thaI gayA che; tenA putra bharata thayA; jenA nAmathI A deza bharatakhaMDa tarIke prasiddha thayA che. 132 (18) A RSabha deva nAbhI rAjAnA ane marU devInA putra hatA, teo samadaSTi vALA, svaccha (hRdayavALA), jenI indriyA prazAnta che evA, ane zuddha buddhivALA hatA ane teee munienA yAga mArganuM AcaraNa karyuM hatuM; emanA padane RSie AhetAnuM prathama pada kahe che. ', (19) nAbhirAjAthI marUdevImAM viSNunA AThamA avatAra thayA; jeNe badhA AzrameAthI pUjAyelA dhIra purUSA (yAgIe ) nA mArga dekhADayA. ' A ane AvAM purANu vacaneA kahIne vadhAre vizvAsa Ave mATe pAMca mANasA upADI zake evuM bharatarAjAnA nAmavALuM kAMsAnuM patu ( lekhanuM ) RSabhadevanA maMdiranA bhaMDAramAMthI lai AvIne rAjAne dekhADI jaina dharmanuM Adi paNuM siddha karyuM. AthI khinna thayelA rAjAe eka varSa pachI ( khIjAM ? ) jaina maMdira upara dhajA caDAvavAnA hukama karyAM. 32 pachI rAjA pATaNa AvyA. prasaMgeApAtta ( sahasraliMga) sarovaranA kharacanA AMkaDA vaMcAtA hatA temAM gunhegAra zeThanA daMDamAMthI maLelA traNa lAkha e kAmamAM kharacAyA; e sAMbhaLI, rAjAe traNa lAkha tene ghera mAkalI ApyA. AthI zeThe rAjA pAse hAjara thai, bheTa dharI, 'A zuM ?" evuM pUchyuM. eTale rAjAe javAba ApyA ke " je kATadhvaja zeTha te kAnanuM ghareNuM te cAre ? paNa tame A dhArmika kAmamAM bhAga mAgyA hatA, paraMtu maLyA na hatA tethI prapaMca karavAmAM catura, ane jenuM meDhuM mRganuM paNa aMtara vAghanuM che evA ane bhArathI sarala paNa aMdarathI zaru evA tame A kAma karyuM che. ' 33 have sahastraliMga sarovaranI zrIpAlapa kavie racelI prazasti prazasti paTTikA ( lekha keAtaravAnA patharA ) mAM tarAtI hatI mATe tenuM 55 A zrIpAla kavie vi. sa. 1208 mAM vaDanagara prAkAra prazasti racI hatI ( nnue prAcIna lekhamALA bhAga 1 na. 45) te maLe che. paNa A sahasraliga sAvaranI prazasti nathI maLatI. A sthaLe' rAntanA pUchavAthI graMthilAcArya jaya maMgalamUrie kahelA zaheranA vananA be kAkA tathA upara kahela zrIpAlanI prazastimAM AzleAka che ema kahIne eka zlAka lAM chapAyela pustakamAM che, je pR. 102 nI tathA 101 nI TippaNImAM utAryA che. zrIpAlanI prazastine kahelA zloka kIti komuThThImAM maLe che, eTale prazastimAM hAvAne sabhava thADe che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 bhoja ane bhImanA prabaMdhe zodhana karavA badhA mArganA vidvAnene bolAvyA hatA. tyAre zrI hemacandrAcArye pitAnA ziSya paMDita rAmacandrane "je prazasti kAvyane badhA vidvAnI saMmati heya te tAre kAMI paMDitAI na batAvavI " ema kahIne tyAM mokalyo hato, pachI badhA vidvAne prazastinAM vakhANa karavA maMDayA. vaLI rAjAnI emAM mamatA hovAthI tathA zrIpAla kavinAM DahApaNa tathA dAkSiNya (saunI sAthe sAruM rAkhavAno svabhAva ) ne lIdhe badhAM kAvya barAbara che, ane khAsa to nIcenuM kAvyaH (20) A lakSmIe kamaLano tyAga karIne tamArI (siddharAjanI) taravArano Azraya karyo che, kAraNa ke kamaLa keza (-DeDavo tathA khajAne) ane daLa (pAna tathA lazkara ) sahita che te paNa pitAnA spaSTa (zagurUpa) kaMTakanA saMbaMdhane kApI zakatuM nathI. vaLI e kaI vakhata purUSatva dhAraNa karatuM nathI, paNa A asi (taravAra) ekalekeza (myAna) rahita hovA chatAM AkhI pRthvIne kaMTaka (zatra) vagaranI kare che ( vaLI tene dala-sainyanI jarUra nathI ane putva dhAraNa kare che eTale ke e zabda puMliga che ). khAsa saue vakhANyuM tyAre rAjAnA pUchavAthI rAmacaMdra kahyuM ke " e jarA vicAravA jevuM che " ane pachI saunA pUchavAthI " A kAvyamAM sainya vAcaka dala zabda che ane kamaLa zabdane nitya napuMsaka ga che; te be dUSaNa vicAra karavAM jevAM che. pachI badhA paMDitane Agraha karIne rAjAe dala zabdane sainya artha svIkArAvyo; paNa liMgAna zAsanathI kamale zabda puMligamAM vaparAyaja nahi evo niyama na hovAthI enuM zuM karavuM ? e muzkelIne " purUSatvane prApta thAya ke na thAya " evo pATha upalA thakamAM svIkArIne teDa kADho. A vakhate siddharAjane thayelA daSTi doSathI 5. rAmacaMdranI, gharamAM pisatAMja eka AMkha pharI gaI.57 56 hemacaMdranA ziSya paMDita A rAmacaMdra e vakhatanA eka samartha kavi nATakakAra hatA. teNe ghaNuM grantha lakhyA che, jemAMthI satya harizcandra, navavilAsa, kAmudI mitrANaMda nATayadarpaNa vagere hamaNuM chapAyA che. mULa pR. 102 nI TippaNImAM rAmacandra kavine siddharAje unALAmAM divase kema vadhAre lAMbA hoya che." ema pUchayuM ane teNe javAbamAM rAjAnI prazaMsA karatA be zloka kahyA eTale vizeSa che, A rAmacaMdra kavine A loka racanA mATe kavikaTAramallanuM birUda maLyuM hatuM ema ratnamaMdira gaNie vi. saM. 1517 mAM lakhe upadeza taraMgiNumAM kahyuM che, pa7 dRSi -najara lAgavA-no e vakhate bahu vahema heya ema jaNAya che. A graMthamAM daSTi deSanI vAta vAraMvAra Ave che. upara pramANe kavi Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 prabaMdha ciMtAmaNI 34 eka vakhata (21) (je) AthI yukta prANapoSe che, vithI yukta munione priya che, saMthI yukta saMpUrNa rIte aniSTa che, ane ekalo hoya tyAre strIone priya lAge che. (e kyo zabda ?) A pramANe DAhala dezanA rAjAnA yamala (maitrI saMbadha darzAvanArA) patrane cheDe eka lekha lakhavAmAM AvyuM hatuM. A lekanA arthane vicAra cAlatAM bIjA paMDitoe mauna rAkhyuM, tyAre rAjAnA pUchavAthI zrI hemacandrAcArya hAra zabda A vagere sAthe joDI lekanI matalaba spaSTa karI ApI. ((1) AhAra, (2) vihAra (3) saMhAra (4) hAra) eka vakhata sapAdalakSanA rAjAe nIceno samasyAno De lakhI mekalelo:-- (22) paDavAnA ( kharI rIte bIjanA ) candranI zobhA gaurI (strI) nA mukha kamaLanI zobhAne anusaratI nathI, A samasyA jyAre te siddharAjanI sabhAnA ) kavio na pUrI karI zakayA tyAre hemacandrAcArye nIce pramANe pUrI karI:-- (kAraNa ke) candranI na dekhAtI bAkInI kalAnuM kema anumAna thaI zake? (35) eka vakhata zrI siddharAje AbhIranA rANA navaghaNane tAbe karavAnI taiyArI karI, paNa pahelAM agIAra vakhata, pitAnuM sainya tenAthI hAreluM hovAthI, 8 zrI vaDhavANu vagere zaheromAM killAo baMdhAvI, jAte ja prayANa karyuM. tenA ( navaghaNanA ) bhANeje saMketa ApatI vakhate (gaDhane teDavAne rasto batAvatI vakhate ) karAra karele ke gaDha hAthamAM Ave tyAre navaghaNane astro vagerethI nahi paNa dravyathI mAro, A karAra rANIoe vacce paDIne karAvelo hovA chatAM navaghaNane (tenA ) vizALa rAmacaMdranI AMkha kuTaTyAnI vAta prabhAvaka caritamAM paNa maLe che -"atizaya pIDA thaIne jamaNuM AMkha kuTI, 5Na rAmacandra karmanuM kAraNa mAnI zAnta rahI cAra mahinA tapamAM beThA rahyA " (he. sUri prabaMdha lo. 139) 58 A 36 mAM prabaMdhanI vAkayanA aspaSTa ane arthanI gaDabaDa kare evAM pAThAMtaravALI che. pahelAM chapAyela pustakamAM jinacaiH e rIte pATha hatuM, jeno artha siddharAjanA sainyathI agIAravAra navaghaNa hAryo hate e thAya paNa e artha AgaLa pAchaLanA saMdarbha joDe besatuM nathI. ane vadhAre hastapratamAM nijo vALA pATha maLe che. vaLI e pAThane prabhAvaka carita (mahendra sUri prabaMdha ka 430) no Teke che. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhoja ane bhImanA prabaMdho 135 makAnamAMthI bahAra kheMcI kADhI, dravya rAkhavAnAM vAsaNothIja mArIne mArI nAkhyo. ane ene dravyathIja mAryo che e pramANe tenI rANIone zabda 2chaLathI samajAvI. zokamAM paDelI tenI rANInAM nIcenAM vacano pracalita che - (23) juo sakhio ! have te rANe nathI, ane tenuM kuTuMba paNa nathI. te badhuM ane prANe paNa khagAra sAthe agnimAM hAmIe chIe. (24) badhA rANuM vANI che ane jesala meTa zeTha che. amArA gaDha heDhaLa A zuM vepAra mAMDa ? (25) he moTA giranAra, teM manamAM zuM adekhAI rAkhI che? ke khaMgAra maratAM eka zikhara paNa na pADayuM ? (26) are jesala! amArA raheThANane choDIne ame vAre ghaDIe kharAba dekhAIe chIe. kAraNa ke nadI peThe navaghaNa (navaghaNa rAjA tathA navAM vAdaLAM ) vagara na pravAha AvatuM nathI. (27) vaDhAI gayA chatAM vaDhavANa bhulAvyuM bhulAtuM nathI. kAraNa ke senA jevA prANa bhogAve bhagavyA che. A ane AvAM bIjAM ghaNAM vAkyo A prasaMgane yogya maLI Ave te ahIM samajI levAM.19 pariziSTa kheMgAra (ke aMgAra) ane tenI rANI seraTha upara siddharAje karelI caDAIne dayAzrayamAM te ullekha ja nathI. temaja su-e, sukI-ka, va-vi, tathA va-te-pra-mAM paNa nathI, paNa pra-ciM. uparAMta prabhAvaka carita, tIrtha kalpakI-kau-, revata girirAsu, tathA siharAjanA dehadanA lekhamAM kAMIka sUcana maLe che. eTale e banAvane aitihAsika mAnavAmAM vAMdho nathI. paNa pra-ci. mAM ApelI TuMkI vAtane leka kathAmAM bhATa cAraNo tathA tUrIone hAthe khUba vistAra thayo che. hAlamAM pracalita rANakadevI rAkheMgAranI vAta ati lokapriya che. tUrIo pAsethI sAMbhaLelI rANakadevI rAkhagAranI vArtA temAM AvatA duhA-soraThA sAthe rAsamALAmAM utArI che. paH merUtuMge chellA vAkayamAM kahyuM che tema AvA ghaNA duhAo e jamAnAmAM pracalita haze ane temAM jamAne jamAne vadhAre paNa thayuM haze. pra. ciM. nI eka pratamAM traNa duhA vadhAre maLe che. (jue mULa pR. 104 Ti.). Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 prabaMdha ciMtAmaNI (juo rAsamALAnuM gu. bhASAMtara trIjI AvRtti pR. 2007 thI 219) A vArtAnAM keTalAMka sUma bIjo pra-ci. nA uparanA-34 mA prabaMdhamAM maLe che, paNa merUtuMganuM temaja bIjA jena lekhakanuM lakSya te giranAra upara neminAthanuM maMdira baMdhAvAno prasaMga zI rIte Avyo e kahevA upara che. soraThane rAjA keNa hato? tenuM zuM thayuM ? e badhI, e lekhakone mana, gauNa bAbata che. eTale e gauNa viSayanA varNanamAM kavacita geTALo paNa thaI jAya che. paNa ApaNe mATe te rANakadevI rAkhagAranI vArtAno keTale aza pra-ci. mAM maLe che ane emAM aitihAsika tathya keTaluM hevAne saMbhava che eja mukhya vicAraNIya vastu che. 1 rANakadevI nAmanI, tenA janmanI, te kuMbhArane ghera ucharyAnI siddharAja sAthe tenA sagapaNanI ke paMgAra tene paraNI gayAnI kazI vAta prabaMdha ciMtAmaNImAM nathI. bhATenA kahevA pramANe kAlaDInA devaDAnI putrI rANakadevI hovAnI paNa pra. ci. ne khabara nathI. paNa (1) siddharAje pahelAM aneka vakhata niSphaLa prayAso karyA (2) pachI soraThanAka AbhIra rANAne harAvya, (3) tathA mAryo (4); A kAmamAM soraThanA rANAnA bhANejoe tathA tenI rANIe kAMika saMketa temaja karAra karelo (5) paNa siddharAje e karAra zabdachaLa karIne kharekhara pALyo nahi. (6) chevaTa seraThanA rANAnI rANIe zokamAM paDIne keTalAka mArmika seraThAe kahyA. ATalI vAta pra. ciM. mAM TuMkAmAM che. seraTha lIdhA pachI tyAMnI vyavasthA mATe siddharAje sajajanane nImyo vagere 36 mA prabaMdhanI vAta ne rANakadevI rAkhagAranI vAta sAthe kazo saMbaMdha nathI. - (1) siddharAje eka karatAM vadhAre vakhata soraTha levAno prayAsa karyo haze ema mAnavAmAM vAMdho nathI. pra. ci. ane prabhAvaka carita (hemacaMdra sari pra. lo. 437 ) beyamAM eka sarakhuM kathana che. ane mULarAjanA vakhatathI te lagabhaga chevaTa sudhI pATaNanA rAjAo seraThanA rAjAo sAthe laDyA karyA che. pra. ci. agIAra vakhata kahe che te AMkaDo sAco mAnavAnI jarUra nathI. pRthvIrAje mleccha rAjA (zAhabuddIna) ne ekavIza 4 jUnAgaDhanA rAjAo hAlamAM yAdava kahevAya che, mATe teone yAdava ja kahe che. paNa pra-caM, tathA dvayAzraya tene AbhIra kahe che, cheka mahAbhAratanA kALathI yAdane gALa devI che tyAre AbhIra-govALa kahe che. A viSe vadhAre vivecana mATe juo "yAdavonuM kuLa" nAme mAre naDiAdanI sAhitya pariSadamAM ApelA nibaMdha Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ leja ane bhImanA prabaMdha 137 vAra harAvelo ema pra. ciM. kahe che, kharI vAta eka vakhata harAvyo hate ema che. (2) soraThanA rANAnuM nAma zuM hatuM ? pra. ci. mAM navaghaNuM lakhyuM che, paNa te navaghaNanI rANInA moDhAmAM mukelAM vacanamAM aMgAra ane navaghaNu beya nAma maLe che. bhATanI daMtakathA A goTALAno khulAso navaghaNa ane kheMgArane pitA putra mAnIne tathA siddharAje navaghaNane pahelAM harAvyo, pachI enuM vera levA pagAre pATaNane pUrva bhaNIne daravAje teDI pADa; pachI siddharAja sAthe jenuM lagna nakkI thayeluM te rANakanuM kheMgAre haraNa karyuM, pariNAme siddharAje seraTha upara caDAI karI ane kheMgAranA bhANeja dezaLa vIzaLanI madadathI kheMgArane mArI nAkhyo ane rANakadevI vaDhavANa AgaLa satI thaI. e rIte vArtA goThavIne kare che (juo rAsamALA trIjI AvRtti pR. 200 thI 205) rAsamALAnA kartA tathA tene anusarIne zrI. ka. mA. munazI gujarAtanA nAthamAM e kramamAM prasaMge varNave che. paNa pra. ci. mAMthI navaghaNa ane kheMgAra beya sAthe yuddha thayAne artha kaI rIte nIkaLatuM nathI. bIjuM pra. ciM. thI prAcInatara kItikaumudI ( sa. 2 zle-25) revaMtagiri rAsa (kaDavuM. 1 zle. 8) ane pra. ci.nA samakAlina prabhAvaka caritamAMthI paNa soraThanA rAjAne siddharAje be vakhata harAvyAne artha nIkaLatA nathI ane soraThanA rAjAnuM nAma e graMthamAM kheMgAra ApyuM che. tyAre sAcuM zuM ? vadhAre purAvAo siddharAjathI hAranAra rAjAnuM piMgAra nAma hevAnuM kahe che. paNa prabhAvaka caritamAM eka sthaLe kheMgArane siddharAje mAryo (he. sa. pra. le. 463) ema kaheluM che ane bIje sthaLe siddharAjane kaneDanAra tathA kumArapAla rAjAnA vakhata sudhI jIvatA seraThanA rAjAnuM nAma navaghaNa lakheluM che ( ejana . 430 ) pra. ciM. nA duhAmAM tathA pra. ca. mAM A rIte navaghaNa ane kheMgAra beya nAme maLe che tene eka khulAso e thAya ke soraThanA e cUDAsamA rAjAo badhA navaghaNa kahevAtA hoya, athavA bhATa kahe che tema kheMgAranA pitA tathA putranuM nAma navaghaNa hoya. (juo bhATonA copaDAo uparathI tArikha. I. seraThamAM tathA te uparathI kAThIAvADa gejhITIaramAM utArelI cUDAsamAonI vaMzAvaLI pR. 493-494). siddharAja jayasiMhanA eMtahAsika vRttAntanA chellA lekhaka zrI. gau. hI. ojhA paNa rAsamALAne anusarI navaghaNa ane khaMgAra beya sAthe yuddha thayAnuM mAne che. paNa bhATanI daMtakathAne eTaluM badhuM vajana ApavA jevuM 18 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 prabaMdha ciMtAmaNI kAraNa huM te nathI. eTale siddharAje eka karatAM vadhAre vAra niSphaLa prayatno karyA pachI seraThanA rAjA pagArane harAvyo ane dehadanA lekhamAM kahyA pramANe keda karyo ema mAnuM chuM. mALavAnA rAjAne keda karIne pATaNa laI javAmAM Avyo hato tema seraThanA rAjAne paNa kadAca laI javAmAM Avyo hoya evo saMbhava che. rANakadevInA kahevAtA duhAomAM pATaNanA ullekho Ave che teno khulAso e rIte thaI zake che. pAchaLathI-kadAca siddharAje choDayA pachI game te kAraNathI vaDhavANa AgaLa soraThane rAjA marI gayA hoya ane tenI rANI tyAM satI thaI hoya ema saMbhave. pra. ci. nA TuMkA prabaMdhamAMthI ATaluM aitihAsika tathya nIkaLe ema mane lAge che. dezaLa vizaLanI lAMbI kathA te kathA ja haze paNa pra. ci. mAM kaheluM tenuM saMkSipta bIja jotAM kAMIka kapaTa thayuM hoya evo saMbhava che. seraThanA rAjAne tenA zahera AgaLa ja mAryo e pra. ci. nuM tathA bhATo ane tUrIonI daMtakathAnuM kathana te siddharAjanA : dohadanA lekhathI virUddha hevAthI khoTuM ja mAnavuM paDaze. (A viSayanI vizeSa carcA mATe juo zAradA 1931 jAnevArI pR. 953 "rANaka eka nahIM be ?' upara mArI carcA.). pariziSTa samApta. 36 pachI mahaM. jAnA vaMzanA sajajana daMDAdhipatine yogya jANIne seraThano kArabhAra zrI siddharAje sepo. teNe mahArAjAne jaNAvyA zivAya traNa varSanI Avaka vAparIne zrI giranAra parvata upara, zrI nemInA* dehadane vi. saM. 1196 lekha spaSTa kahe che ke zrI jayasiMhadevosti bhUpo gUrjaramaMDale / yena kArAgrahe kSiptau surASTramAlavezvarau // artha-gUrjaramaMDaLanA rAjA zrI. jayasiMhadeve soraThanA tathA mALavAnA rAjAne kedakhAnAmAM nAkhyA. ( InDIana enTIkarI graM. 10. pR, 159 ) 6. vanarAjano mahAmAtya jamba ke jAmba hovAnuM pra-ciM-mAM ja vanarAja prabaMdhamAM AvI gayuM che. A sajajana tene vaMzaja hevAnI daMtakathA pra-ciM-nA vakhatamAM pracalita haze. 61 daMDAdhipa ke daMpatino artha keTalAke phejidAra je karyo che, TonIe Police Magistrate artha karyo che. rA. dI. e khaMDaNI ugharAvanAra athe karyo che. kharI rIte cakravatI sarakAra taraphanA adhikArI resIDenTa je artha lAge che. A adhikArIo ghaNuM sattAvALA thaI jatA ema A prabaMdhathI tathA bIjA vimala prabaMdha vageremAMnA dAkhalAothI lAge che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 bheja ane bhImanA prabaMdhe thanuM lAkaDAnuM maMdira kADhI nAkhI tenI jagyAe navuM paththaranuM maMdira karAvyuM. cothe varSe cAra sAmatone mokalIne sajajana daMDAdhipatine pATaNamAM teDAvyo ane tenI pAse rAjAe traNa varSanI AvakanI mAgaNI karI. tyAre teNe te (soraTha) dezanA vepArIo pAsethI teTaluM dravya laI rAjA AgaLa mukyuM ane "e dravya athavA giranAranA maMdirano jIrNoddhAranuM puNya bemAMthI je ThIka paDe te eka Apa lIe " ema rAjAne kahyuM. A vacanathI tenI buddhi kuzaLatA joIne khuzI thayelA zrI siddharAje tIrthoddhAranuM puNyaja svIkArI lIdhuM. ane teNe (sajajane) te dezane adhikAra pharI prApta karIne bAra bAra ejananAM zatruMjaya tathA giranAra beya tIrthone kapaDAMnI dhajAo ApI. A raivatakedvAra prabaMdha pUro thayo.12 37 pachI somezvaranI yAtrAmAMthI pharI pAchA pharatAM zrI siddharAje 6ra A raivatakeddAra prabaMdha prabhAvaka carita ( hesU, prabaMdha che. 327 thI 37)mAM tathA ji. ga. nA kumArapALa prabaMdhamAM maLe che. paNa ku. prabaMdhamAM karNanA jIvatAM sajajane jIrNoddhAra karyo ane sarjananA putra parazurAme pra-ciMdamAM sajajane Apyo che te javAba siddharAjane Ape. evuM varNana che (pR. 5). pra-ca-mAM pra-ciM-ne maLatuM ja varNana che paNa jayasiha somanAthanI yAtrAe jatAM giranAra gayA, tyAre sajajana pAse traNa varSanI Avakane khulAse puchayo ane teNe upara pramANe javAba Apyo evuM varNana che. pra-ca-mAM vaLI nava varSa pahelAM sajanane adhikArI nImelA ane teNe 27 lAkha kamma kharyA hatA eTaluM umeryuM che. dayAzra camAM A prasaMganuM varNana ja nathI paNa revaMtagiri rAjumAM daMDAdhipa sajajane 1485 mAM jIrNoddhAra karyo ema sAla paNa ApI che. (phArasacasIra paMjAlIya vari kaDavuM. 1 le. 9. ) - 63 mULamAM mUya: zabda che. mUvaH eTale pharIvAra paNa e zabdanI matalaba zuM? siddharAje eka vakhata somezvaranI yAtrA karI hatI. kadAca pitAnI mA sAthe ane A bIjI vAra karI ema samajavuM ? vaLI mALavAne rAjA siddharAja upara caDI AvyuM hatuM te pahelI yAtrA vakhate ke A bIjI yAtrA vakhate ? siddharAje putranI IcchAthI somezvaranI yAtrA karI hatI ema dvayAzrayamAM kahyuM che. (-15) kumArapAlanA samayanA citaDanA eka lekhamAM paNa pucchAthI page cAlIne jAtrA karyAnuM varNana che. (juo rAjapUtAnekA itihAsa naM. 1 pR. 28 Ti, 3) prabhAvaka carita (he. sU. pra. 30 ane AgaLa)mAM jayasiMha sUrinA (sa-3, jinamaMDana gaNina (pR. 22) tathA cAritra suMdaragaNinA kumArapAlanA prabaMdhomAM A yAtrAnI vAta che. pra-ca-mAM siddharAja sAthe hemacaMdra hatA ane temaNe atra tatra sama vagere zloka bolIne namaskAra karyA vagere varNana che. (le. 345 thI 348) pra-ciM-mAM kumArapAla sAthe hemacaMdra sAmezvaranI yAtrAe gayA tyAre upalo ke teNe kahyo ema varNana che. siddharAja sAthe hemacaMdra hovAnuM te jayasiMha sUri vageree paNa kahyuM che. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 - prabaMdha ciMtAmaNI giranAranI taLeTImAM rahevAnuM rAkhIne tyAre ja te (sajajane karAveluM nemInAthanuM ) maMdira jevAnI icchA karI, paNa adekhAI ane garvathI bharelA brAhmaNoe "A (giranAra) parvata jalAdhArI sAthe zivaliMganA AkArano che, mATe ene paga aDADavo gya nathI. " vagere banAvaTI vacane kahIne siddharAjane rokyA. eTale teNe giranAra upara pUjA melIne jAte zatruMjaya mahAtIrtha pAse lazkarane paDAva nAkhe. tyAM pahelAM kahelA, pitAnI jAta dekhADI ApanArA, nirdaye (brAhmaNe ) e hAthamAM taravAra laIne ADA pharI rAjAne rokyo. eTale siddharAje rAta paDatAM kApaDIne veSa herI be pAsa gaMgAjaLa bharelAM vAsaNavALI kAvaDa khabhA upara mukI teonI vacce thaIne, oLakhAyA vagara ja, parvata upara caDI, gaMgAjaLathI zrI yugAdi devane harAvI, parvatanI najIka AvelAM bAra gAmo zrI devanI pUjA mATe ApyAM. tIrthanA darzanathI AMkho jANe ughaDI na gai heya, amRtathI jANe hAyA na hoya evo teNe anubhava karyo. "A parvatamAM viMdhyAcaLa jevI salakI ( eka jAtanuM khaDa ) vALI nadIo che mATe Ane ja huM viMdhyAcaLa karIza" evo vicAra jenI pratijJA niSphaLa nathI jatI evA rAjAne Avyo paNa hAthIonAM ToLAM pUrAM pADavAne vicAra AvatAM, mana bhAMgI paDayuM, ane tIrthano nAza kare evo vicAra karavA mATe pitAne pApI gaNIne zrI devanA caraNa pAse rAjalokanA dekhatAM siddharAje "mane dhikkAra che !' e rIte pitAnI nindA karI ane AnaMda sAthe parvata uparathI utarI gayA. 24 38. have zrIdevasUrinuM caritra kahIe chIe. e vakhatamAM kumudacandra nAmanA digaMbara te te dezamAM 84 prakAranA vAdathI vAdIone jItIne pachI gurjara dezane jItavA mATe karNATakathI karNAvatImAM AvyA. tyAM bhaTTAraka zrIdevasUri cAturmAsa gALavA rahyA hatA. ane zrI ariSTanemi maMdiramAM dharmazAstranA vyAkhyAna prasaMge emanA vacananI apUrva khubI jaIne zrI. kamadacaMdranA paMDitoe e vAta tene karI eTale teNe tenA apAzarA(upAzraya)mAM khaDa sAthe pANI naMkhAvyuM. paNa khaMDanamAM tathA tarka - 64 siddharAje zatru jayanA yugAdi devane pUchane bAragAma tenI pUjA mATe ApyAM hatAM ema pra. ca. ( he. sU pra. . 324, 325 ) mAM jayasiMhasUrinA graMtha ( sa. 3 lo. 27 ) mAM tathA jinamaMDana gaNinA graMtha ( pR. 5) mAM paNa lakhyuM che. 65 khaDa sAthe pANI nAkhavuM e vAdavivAda mATe AhavAna karavAnI rIta hoya ema lAge che, AgaLa paNa pra. ci, mAM e prayoga Ave che. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 bheja ane bhImanA prabaMdha vagere pramANamAM jAte pravINa paMDita hovA chatAM te maharSi (devasUri)e, jANe e vAta sAMbhaLI ja na hoya ema tenI darakAra na karI eTale zrI devAcAryanI bahena je sAdhvI hatI tene pitAnAM mANaso mAraphata pANI bharAvI, tathA nAca vagere aneka kaSTa ApI herAna karI. eTale te nokarone khaseDI, e ati apamAna mATe (nokarane devasUrie khaseDayA e mATe) vaDhavA maMDelA kumudacandrane rokIne zrI devAcArye kahyuM ke "vAdavidyAnA vida mATe tamAre pATaNa jAvuM. tyAM rAjasabhAmAM tamArI sAthe huM vAdavivAda karIza." A sAMbhaLIne pitAne kRtakRtya mAnatA te digabara muni zrI pATaNanA pAdaramAM gayA. tyAre zrIsiddharAje pitAnI mAtAnA pitAnA gurU gaNIne tenuM sAmaiyuM karI satkAra karyo, tathA utAre Apo. pachI zrIsiddharAje enI sAme vAda karI zake evI kuzaLatA kenAmAM che e zrIhemAcAryane pUchayuM. tyAre emaNe "cAra vidyAmAM parama pravINatA dharAvatA karNAvatImAM rahelA devAcArya jainamunierUpI hAthIonA ToLAnA nAyaka jevA, rAjasabhAne zobhAvanAra, vAdavidyA jANanAra tathA vAdIrUpI hAthIonA siMha jevA che" ema kahyuM. eTale temane teDAvavA mATe rAjAe vinaMtipatra mekalyuM ane e sAthe ja (pATaNanA) zrI saMghanuM lakhANa paNa gayuM, eTale zrIdevasUri pATaNa AvyA. ane rAjAnA AgrahathI emaNe vAgevatAnI ArAdhanA karI. ane te devatAnA "vAdIo mATe vetAla jevA bhayaMkara zrIzAntisUrie racela uttarAdhyayana bahavRttimAM digaMbara sAthenA vAdasthaLe 84 vikalpane je upanyAsa che tene tame vistAra karaze eTale digaMbaranA moTAne tALuM devAI jAze." evA Adeza pachI kumudacandra kayA zAstramAM khAsa kuzaLa che e jANavA mATe guptavRttithI paMDitane mokalyA hatA. temane teNe kahyuM ke - (28) he bhUdeva, tame kahe zuM karuM? kahe te ekadama laMkA 66 ahIM cAra vidyAo eTale trayI, AzikI, daMDa nIti ane vArtA e artha zAstrokta cAra vidyA hovAno saMbhava che. 67 zrI zAntisUrIne uttarAdhyayana sUva bahad vRtti nAmanA graMthamAM A digabara sAmeno upanyAsa maLe che. 68 A loka ane tenA prasaMganI vAkyaracanA jarA aspaSTa che. TonIe kalAkanA pahelA zabda devano artha "rAjA' karIne A zloka rAjAne kahevA gaye che, jyAre rA. dI. zAstrIe "paMDitene mokalyA " enI sAthe saMbaMdha joDIne deva eTale "bhUdeva -paMDita e artha karyo che, Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 prabaMdha ciMtAmaNI ahIMja laI AvuM, kahe te jakhkhadIpane ahIMthI upADI jAuM; athavA samudrane zekI lauM, athavA sahelAIthI kailAsa parvatanAM zikharanA moTA meTA patharAo ukheDI, ene samudramAM nAkhI enA kSobhathI jenAM pANImAM bharatI AvI che evA samudrane pALa bAMdhI dauM. A javAba sAMbhaLIne e siddhAntamAM ochA kuzaLa che ema mAnIne zrIdevAcArya ane hemacaMdra khuzI thayA.9 pachI devasUrinA ratnaprabha nAmanA mukhya ziSya rAta paDatAM gupta veSamAM kumudacaMdranA taMbumAM gayA, ane teNe "tame koNa cho?" ema pUchayuM eTale "huM deva chuM" ema javAba Apyo. "deva keNu?" "huM; huM koNa?" "tame;" "tame koNa?" "kutare;" "kutaro koNa?" "tame;" A rIte keNa, huM, tame e zabdone e (digaMbara ane ratnaprabha) benA savAlajavAbarUpa pharatA cagaDoLamAM caDAvI pitAne devarUpa ane digaMbarane kutarArUpa TharAvI jema AvyA hatA tema gayA. A rIte teNe cakradoSa utpanna karavAthI, khedarUpa caMDALane pitAne sparza thatAM nIcenuM kAvya kumudacandra - (29) are zvetAMbara, moTA ADaMbaravALAM vacano belIbelIne bheLAM mANasane saMsArarUpI ati vikaTa ane uMDA khADAmAM kema nAkhe che? paNa tamane je tatva zuM che e jANavAnI lagIre icchA hoya te kharekhara kumudacandranA caraNayugalanuM rAtadivasa dhyAna karo. te (vetAMbara)ne yogya banAvIne keI sAthe zrI devasUrine mokalyuM. pachI zrI devasUrinA caraNanA sevaka ( ziSya ) ane buddhivaibhavamAM cANakyane haTAvI dIe evA paMDita mANikayeH (30) are keNa siMhanI Deka uparanI kezavALIne paga aDADe che ? athavA keNa tIkhI dhAravALI bhAlAnI aNIthI pitAnI AMkha khaMjavALavA Icche che? athavA keNameTA sarparAjanA mAthA uparane maNi laI pitAnI zobhA vadhAravA taiyAra thAya che? athavA (enA jevuM ja) pUjya vetAMbara zAsananI A nindAnuM kAma koNa kare che? 69 ahIM eka hastapratamAM nIcenI matalabano umere che (jUo mULa pR. 107 Ti.) vAhaDanAmanA eka jaina gRhastha zrI devasUrine kahyuM ke "digaMbare gAgila vagere rAjyanA matrI maMDaLane purUSone paisA ApIne pitAnA pakSamAM lIdhA che. je tame na AjJA A (Aba Ape ke "je vidyAnA prasAdathI jaya nahi maLe te A khaTapaTathI zuM thavAnuM ?" . . 5. ma ema kara 2 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdha 143 ane ratnAkara paMDite - (31) nagna ( digaMbara) strIonI muktinI nA pADe che, e vAta te ughADI che. pachI nakAmI karkaza tarkanI ramata zA mATe karavI ? tamArI A IchA anarthanuM mULa che.70 A pramANenA be zleke mazkarI sAthe kumudacandra tarapha mokalI ApyA. have zrI mayaNalladevIne kumudacandra tarapha pakSapAta hato tethI teo hamezAM potAnI pAse AvelA sabhyone, kumudacandrane jaya thAya e mATe Agraha karyA kare che ema sAMbhaLIne, zrI hemacanTe teo (digaMbara) pAse kahevarAvyuM ke vAda vakhate digaMbaro strIoe kareluM puNya nakAmuM jAya che ema siddha karavA prayatna karaze ane kavetAMbaro strIoe kareluM puNya saphaLa thAya che ema siddha karavAno prayatna karaze. A uparathI vyavahArathI bahirmukha evA digaMbara taraphane pakSapAta rANIe choDI dIdhuM. have potapetAne mata pahelethI lakhI ApavA mATe kumudacaMdra pAlakhImAM besIne ane ratnaprabha cAlatA akSapaTalamAM gayA. ane tenA adhikArIo pAse (32) kevalapadane pAmelo AhAra nathI karate, vastrovALAne nirvANa nathI maLatuM, strIone (kaivalyanI) siddhi nathI thatI e kumudacandrano mata che. e rIte kumudacandra pitAne siddhAMta lakhAvyuM. have vetAMbarono javAba nIce pramANe che - (33) kevalapadane pAmelo paNa AhAra kare, vastradhAraNa karanArane paNa mekSa thAya, ane strIne paNa mokSa thAya; e devasUrine mata che. - 70 rA. dI. zAstrIe batAvyuM che tema A zlokamAMthI bIjo artha evo nIkaLe che ke-nAgAM mANase strIone reke potAnI pAsethI chuTI na kare enuM kAraNuM ughADuM che. AmAM digabarane ughADe upahAsa che. ane granthakartAe mazkarI sAthe" zabdamAM svamukhe e kahyuM ja che. 71 akSapaTala-A zabda jUnA utkIrNa lekhamAM tathA harSa carita jevA granthomAM maLe che. harSacaritanuM aMgrejI bhASAMtara karanAra kevela ane thomase akSapaTalane artha lekha-document karyo che, paNa enI avIlIamsa " lekhene rAkhavAnuM sthAna' depository of legal documents evo artha Apyo che. rA. dI. zAstrI " adAlatanI kacerI" artha kare che. A tenA keSamAM paNa e artha che. rAjyanA daktiri archive akSapaTalika kahevAtAM ema bulhara ukIrNa lekho uparathI kahe che. TUMkAmAM rAjya taraphanAM lakhANa-dA. ta. dAnapatro, jyAM lakhAya ane sacavAya te akSapaTala ane tenI vyavasthA karanAra akSapaTalika rAjyanA maMtrI Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 prabaMdha ciMtAmaNI A pramANe bhASAmAM (pakSa ane pratipakSanA mate) uttara lakhAyA pachI vAda mATe nakkI thayelA divase ane sthaLe zrI siddharAja tathA cha73 darzane jANanArA sabhya sabhAmAM AvyA pachI jenI AgaLa jaya ke(DiDima) vAge che, upara veta chatra dharyuM che, pite pAlakhImAM beThA che ane AgaLa vAMsane cheDe patro (jaya patro)ne dAbaDe laTake che, evA ThAThathI kumudacandravAdI siddharAjanI sabhAmAM Avyo. ane rAjAe mAnathI ApelA sihAsana upara beThA. tyAre zrIdevasUrie zrIhemacandra muni sAthe sabhAnA ekaja siMhAsanane zobhAvyuM. pachI jAte moTI ummaranA evA " kumudacandravAdIe hamaNAMja jeNe zaizava avasthA purI karI che evA zrI hemacandrane "tame chAza pIdhI?" (ta tai ) ema pUchyuM tyAre zrI hemacaMdra (lata zabdane artha pILuM karIne) "ghaDapaNathI jenI buddhi caMcaLa thaI gaI che evA e DosA AvuM khoTuM zuM bole che ! chAza te peLI hoya che, pILI to haLadara heya." A rIte ene tiraskAra karyo. pachI kumudacaMdra " tamArA bemAM keNa vAdI che?" ema pUchatAM, zrI devasUrie "A hemacaMdra tamAro prativAdI che" ema A vAtanuM nirAkaraNa thaI jAya mATe javAba Apyo. eTale kumudacanTe kahyuM ke "A bALaka sAthe mAro vRddhane vAda kema ghaTe?" tenuM A vacana sAMbhaLIne hemacaMdre kahyuM ke "huM ja mATe chuM ane tame keDa upara doro ane kapaDuM-laMgoTI paNa nathI vIMTatA mATe bALaka che." A pramANenI teonI vitaMDAne rAjAe aTakAvI. eTale nIce pramANe paraspara karAra thaye ke-je vetAMbara hAre to teoe digaMbarapaNuM svIkAravuM, ane digaMbare hAre te teoe deza choDI de. A pramANe nirNaya thaIne karAra thayA pachI svadezane kalaMka lAgavAthI hItA, dezane mahimA vadhe evo prayatna karatA ane pitAnA kahevA anuvAda karIne prativAdI lAbha lai jAya ema na thavA devA mAgatA zrIdevAcArye kumudacandrane kahyuM ke maMDaLamAM eka gaNAtA. zai. hI. ojhA akSapaTavAdhIza eTale Avaka kharcanA hisAba rAkhanAra, ema kahe che. (rAjapUtAnekA ItihAsa naM.1 pR. 406 Ti. 3) 7 cha darzane artha brAhmaNa dharmanAM cha Astika darzane hoya te (1) nyAya (2) vaizeSika (3) sAMkhya (4) vega (5) pUrva mImAMsA (6) ane uttaramImAMsA e pramANe cha gaNAya che paNa jaina saMpradAyamAM haribhadranA vadarzana samuccayamAM Apela (1) brAddha, (2) nyAya (3) sAMkhya (4) jaina (5) vaizeSika (6) ane jaiminIya (pUrva mImAMsA ) havAne vadhAre saMbhava che. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdha 145 pahelAM tame tamAre pakSa mAMDe." tyAre kumudacandra rAjAne AzIrvAdane nIceno zloka kahyo - (34) je AkAzanI mahattA AgaLa sUrya AgIAnA prakAza jevo lAge che, caMdra kareLIAnA ghara upara gheLo DAgha hoya e lAge che ane parvato masalAM jevA jaNAya che, te AkAzanuM, A pramANe nuM varNana karatAM, he rAjana, tamArA yazanuM smaraNa thayuM, eTale te te AkAza bhamarA jevuM lAgavA mAMDayuM ane (ethI moTI bIjI vastu na dekhAvAthI) vANI baMdha thaI gaI. A zlekamAM "vANI baMdha thaI gaI" (vAvartato mudritAH ) e apazukananA zabdo (hAravAthI vANI baMdha thaI javAnA bhAvi sUcaka) pitAne hAthe pitAne bAMdhI levA jevA lAgavAthI sabhyone AnaMda thayo. pachI devAcArya rAjAne nIcene AzIrvAda Ape - (35) je jinazAsana strIone nirvANanuM pada ApI zake che, je zvetAMbaranI vadhatI jatI kIrtithI manahara lAge che, jemAM naya mArganA sapta bhaMgI vistAranI khubI bharelI che ane jemAM sAmA pakSanA garvane jItI lenArA kevaLa jJAnIne paNa AhAra karavAnuM kahyuM che; te jinazAsana ane he caulukya rAjA, (rAjya pakSane bIjo artha -je rAjyamAM zatruone sukhanuM ThekANuM nathI tathA veta vastra jevI kIrtinA phelAvAthI je manahara lAge che ane jemAM hamezAM zatruonA garvane jItI le evA baLavAna koNa nathI ? (mANaso to che ja paNa hAthIoye che.) te rAya lAMbe vakhata cho.74 pachI vAdI kumudacaMdra kevala jJAnIno AhAra, strIone nirvANa, ane jana sAdhuoe) vastro na paheravAM joIe e traNa muddAo vALe pitAne pakSa pArevAM jevI (dhImI dhImI) ane vacce tuTatI vANImAM zarU karyo, e joine sabhyoe bahArathI vakhANa karyA tathA utsAha A paNa aMdarathI tenI hAMsI karI. kumudacaDhe thoDe sudhI pitAno pakSa mAMDayA pachI have tame bolo ema devAcAryane kahyuM. ane teNe pralayakALanA pracaMDa vAyunA baLathI kSobha pAmelA samudranA uchaLatA taraMge jevI garjanA ' ja A kanA zabdonA be artha karIne tathA zabdone toDIne dAkhalA tarIke trIjI paMktimAM vRddhino ane che to e rIte tathA sarAntino ane javA zani no e rIte be artha karelA che. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 pramaSa ci'tAmaNI karatI vANImAM bRhaduttarAdhyayana vRttinA ceArAzI vikalpa jALane upanyAsa jyAM zarU karyAM, tyAM te sUryane prakAza phelAvA mAMDatAM jema pAyaNI karamAI jAya tema karamAi gayelA ane saMbhramathI jenuM citta bhamI gayuM che evA kumudacandre tenAM vacaneAne artha na pakaDI zakavAthI pharI vAra eja vastu kahevA mATe mAgaNI karI. siddharAjanA sabhyAe ( e mAgaNI kamula karavAnI ) jo ke nA pADI chatAM asaMkhya viSaye nI laharIothI tene pramANa samudramAM DubADI devA mATe zrI devAcArye AraMbha karyAM paNa khelatAM khelatAM seALame divase devAcAryanuM gaLuM ekAeka rUMdhAi gayuM. tyAre kurUkulA devInI kRpAthI jene apUrva varAna maLela che evA zrI yazAbhadrasUri vagere mAMtrikAe zrI digaMbaranA kAmaNathI zrI devasUrinA gaLAmAM beThelA vALanA daDA eka kSaNamAM gaLAmAMthI pADI nAkhyA. A vicitra vastu jote catura mANasAe zrI yazAbhadra sUrinAM vakhANu karavA mAMDayAM ane kumudacandranI niMdA karavA mAMDI. pariNAme yazAbhadrasUri AnaMda pAmyA ane kumudacandra khinna thayA. pachI zrI devasUrinA upanyAsamAM kATAkATi zabda khelAtAM, kumucandre e zabdanI vyutpatti pUchI eTale jene AThe vyAkaraNA kastha che evApa kAkala paMDite zAkaTAyana vyAkaraNamAM kahela TApaTIpa sUtrathI siddha thayelA tarIke kATAkATa, kATIkrATa, ane kATikATi e traNa zabdonA nirNaya kahyo. pachI zarUAtamAM ' tethI vANI baMdha thai gaI ' e rIte peteja kaheluM hovAthI, peAtAnA ja apazukanIyALa zabdanA prabhAvathI e vakhate jenuM meDhuM baMdha thai gayuM che. evA kumucandra pAte ja " zrI devAcArye mate jItyA che" ema kahyuM ane zrI siddharAje dvArelAenA dheAraNane anusarI tene pAchale khAraNethI mhAra kADhayA. ane hArI javAnA khedanI asarathI visphoTaka rAga thane te maraNa pAmyA. 39 pachI harSathI jenuM mana prazula thaI gayuM che evA zrI siddharAje zrI devAcAryanI mahattAne jAhera rIte mAna ApavAnI icchA karI ane 75 kAkala paMDita jAte kAyastha hatA, ane AcArya hemacandre peAtAnA vyAkaraNanA tene adhyApaka nImyA hatA. dareka jJAna paMcamIe e peAtAnA vidyAthI AnI parIkSA levarAvatA; rAnta parIkSAmAM pAsa thanArane kAMkaNA ApatA; siddhahema je pUrU' bhaNI rahe tene rAjA taraphathI dRkUla, svarNAlaMkAra, pAlakhI ane chatra maLatAM ema prabhAvaka citamAM kahyuM che. ( sU. pra. pR. 303 ) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdho 147 jenA mAthA upara cAra veta chatro dharelAM che, aneka sevake jene cAmara kare che, AgaLa joDI zaMkha phukAya che, vaLI trAMsAM nagArAMnA avAjathI tathA uttama prakAranI tUrIonA avAjathI jemAM AkAzanuM peTALa tathA dizAo gAjI rahe che evI svArI kADhI ane rAjA pite zrI devasUrinA hAthane ke daIne tenI sAthe cAlyA. A utsavamAM thAhaDa nAmanA upAsake traNa lAkha rUpIA kharacIne mAgaNonA samUhane saMtoSa pamADayo. e vakhate vAdIonA cakravatInA paga pUje " vagere vagere stutivALu atyaMta AnaMdane gha phelAvanAra maMgala jyAM vAraMvAra belAya che tyAM thAya pite ja karAvelA maMdiramAM zrI mahAvIrane namaskAra karAvIne zrI devAcAryane apAzerAmAM praveza karAvyo. ane tenA pAritoSika tarIke je ke sUrinI icchA nahotI to paNa rAjAe chAlA vagere bAra gAmanuM temane dAna karyuM. A prasaMga viSe tenI prazaMsAmAM nIcenAM vacano kahevAya che - (36) vastra pratiSThAnA AcArya zrI devasUrine namaskAra che. jene mArgamAM "kema sukhI che ?" evA prakane (ane tenA javAbo)mAM jANe enI kRpAnuM phala dekhAya che.76 e pramANe pradyumnAcArye kahyuM. (37) sUryanA jevA prakhara prakAzavALA devasUrie je kumudacaMdrane na jItyA hatA te kaI paNa vetAMbara keDa upara kapaDuM kema rAkhI zakata ? e pramANe hemAcArye kahyuM. (38) digaMbarae kIrti rUpI kaMthI meLavIne potAnI pratijJA ( nagna rahevAnI) nA bhaganuM pApa vaheryuM hatuM. paNa e kathAne phADI nAkhIne devasUrie digabarane pAche nirmantha7 ( nAga ) banAvI dIdho che. e pramANe zrI udayaprabhadeve kahyuM. (39) haju sudhI lekhazALA ( lakhavAnuM ghara ane devenuM sthAna) 76 kaleka 36 mAnA bIjA padane artha kAMIka saMdigdha che. rA. dI. zAstrIe te jema ghaNuM kenA artha nathI ApyA tema A 36 thI 41 nA paNa nathI ApyA. TenIe devAcAryanI tabIata mATe prazno pUchAtAM ene dekhAva (na) ja jANe ke enI kRpA karI Ape che ema artha karyo che ane Corrigenda & AddendamAM jenA vicArena) tenI mAnasika spaSTatA (Mental clearness) ne jANe batAve che ema sudhAryo che, - 77 A nirgastha ke niSNanya zabda mULa te mahAvIra prabhu mATe vaparAte zabda che ahiM tiraskAramAM vaparAya che, Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 prabaMdha ciMtAmaNI ne na choDatA devenA gurU sAthe vAda vidyAvALA A devasUrinI samAnatA kema thAya ? ema zrI munidevAcArye kahyuM. 40 jenI pratibhAnI garamIthI nagna ( digabare ) kIrtiyoga rUpI kapaDAMne cheDI dIdhuM eTale tene, zaramathI jANe, sarasvatIe paNa choDI dIdhe te devasUri tamArA AnaMda mATe thAva. (41) digaMbarane jItavAthI jeNe badhA kevala jJAnIo mATe anna satranI tathA teone khAvAnI chuTanI sthApanA karI, jenA yuktivALA javAbothI strIonA mokSa mATe pagathI baMdhAyAM ane je tAMbara mArganI pratiSThAnA gurU thayA te zrI devasUri prabhu devonA gurathI paNa vadhAre ameya mahimAvALA che. A chellA be ke zrI merUtuMga sUrinA che. A rIte devasUri prabaMdha pure tha.78 78 digambara kumudacandra sAthe zrI devasUrinA vAdane A prasaMga jenomAM bahu lokapriya haze ema lAge che. kadAca gujarAtamAM digaMbare na rahevAnuM eka mukhya kAraNa e vAda paNa hoya. prabhAvaka caritAMtargata devasUri prabaMdhamAM A prabaMdha lagabhaga A pramANe che. paNa A beya grantho karatAM jUnAkALamAM yazazcanTe A prasaMga upara ja mudrita kumudacandra nAmanuM nATaka lakhyuM che. ane prabhAvaka caritamAM tathA pa-ci. mAM e nATakamAMthI keTalAka ke utAravAmAM AvyA che. ( juo mULanI TippaNIo ) chatAM nATakanA varNanamAM ane pra-ciM-nA varNanamAM keTalAka phera che. dA. ta. pra-ciM-mAM hemacaMdra devasUri sAthe hatA ema kahyuM che, nATakamAM nathI kahyuM. chevaTa jethIhaDano ullekha pra-ciM-kare che te thAhaDa tathA devasUrinA ziSya paM. mANikya e beya nAme mu-ku, nATakamAM maLe che. paNa sAdhAraNa rIte pra. ciM. karatAM pra. ca. nATakane vadhAre anusare che. A vAda saM. 1181 mAM thayo ema prabhAvaka carita ( . 193) mAM kahyuM che. e jotAM pra-ciM. mAM hemacaMdra e vakhate "kiMcit vyatikrAntazaizava" hatA ema je kahyuM che te barAbara nathI lAgatuM; kAraNa ke pra. ca. pramANe hemacandra saM. 114pa mAM janmyA hoIne vAda vakhate 36 varSanA hatA. A devasUrinI janmAdinI sAlo pra-ca-mAM nIce pramANe ApI che. janma saM. 1143, dIkSA 1152, sUripada 1174 ane maraNa saM. 1226 ( jue . 284, 286) tapAgacchanIpaTTAvalImAM paNa A ja sAlo ApI che, ( juo jaina gurjara kavio bIje bhAga 5, 7 14). Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheja ane bhImanA prabaMdha 149 40 zrI pATaNa rahevAsI ane jene vaMza ucchinna thaI gayA che evo AbhaDa nAmano vANIAno dIkaro kaMsArA (kAMsAnI dhAtunuM kAma karanAra ) nI dukAne vAsaNa ghasavAnuM kAma karI pAMca vipaka79 meLavI pitAnuM rojanuM gujarAna karato hato, paNa beya vakhata zrI hemasUrinA cara mAM parikramaNa karavA jato hato. e svabhAve catura hato ane ratna parIkSAne lagatA agatya mata, bauddha mata80 vagere grantha bharyo hato tathA ratna parIkSaka jhaverIo pAse rahIne pote paNa ratnanI parIkSA karavAmAM kuzaLa thaI gayo hato. eka vakhata A vANIAe zrI hemacandra pAse parigrahanA niyamo levAnI IcchA karI ane pitAnI pAse dhana na hovAthI bahu gheruM dhana potAnI pAse rAkhavAno niyama levA taiyAra thayA tyAM sAmudrika jANanAra zrI hemAcAryo AgaLa jatAM tenuM saddabhAgya udhaDIne tene vaibhava maLavAnuM che ema jANIne tenI pAse traNa lAkha drampanA parigrahano niyama levarAvyo. Avo niyama levarAvanAra zrI hemAcArya sAthe saMtuSTa thaIne saMbaMdha rAkhatA te eka vakhata koi gAma javA nIkaLyo. tyAM rastAmAM eka bakarIonA ToLAne jatuM joyuM. A ToLAMmAMnI eka bakarInI DokamAM eka patharAno kaTakA bAMdhela hato. paNa jAte ratna parIkSaka hovAthI e pathare ratnanI jAtane che ema joine tenA lobhathI te bakarIne tenI kiMmata ApI teNe kharIdI lIdhI. pachI maNikAra ( ratna ghasIne tejasvI banAvanAra) pAse teNe te ratnane ghasAvI siddharAjane mukuTa banAvavAnA kAnamAM eka lAkha dravya laine rAjAne vecI nAkhyuM. pachI A mULa dhanathI teNe vepAra karavA mAMDyo, temAM eka vakhata majIThanI guNe bahArathI AvelI teNe kharIda karI ane pachI A devasUri municandranA ziSya hatA, temaNe saM. 1204 mAM phalodhImAM caitya baMdhAvyuM ane ArAsaNamAM neminAthanI pratiSThA karI. temaNe syAdvAda ratnAkara nAma pramANu graMtha racyo jemAthI caturvizati sUri zAkhA janma pAmI. ema paTTAvalImAM kaheluM che. ( juo jana gurjara kavio bIjo bhAga. pR. 714 ) A devasUrie A vAda pahelAM sapAda lakSanA arNorAjanI sabhAmAM digaMbara guNa candrane harAvelo ema mu. ku. nATakamAM kahyuM che. 79 vipaka ke vIzepaka e eka jAtanA halakA sIkAnuM nAma che. 80 ratna parIkSAne lagatA granthonAM A nAme che. ema. DIneTe baiddhabhaTTa rana parIkSA, agastigata ane agaratIyata ratna parIkSA e graMtha chapAvyA che. 81 jemAM gRhastha levAnA je niyamo che temAM A parigraha niyama paNa che, Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 prabaMdha ciMtAmaNuM vecavA TANe joyuM te vahANavaTIoe cAMcIAonI bIkathI te guNomAM saMtADI rAkhela sonAnA lATATara joyA, eTale badhI guNemAMthI te lATa kADhI lIdhA. A pachI te pATaNa zaherano mukhya, siddharAjano mAnya ane jinazAsanane prabhAvaka zrAvaka gaNAvA lAgyo. ane teNe dara varSe jema Ave tema jaina munione anna, vastra vagere ApavA mAMDayuM tathA teNe gupta rIte navAM dharmasthAna karAvyAM ane svadezamAM jIrNa thaI gayelAM dharma sthAna ne jarNoddhAra karyo, paNa temAM (pitAnI) prazasti na mukAvI. (42) velIthI vIMTAyelAM jhADa peThe tathA mATIthI DhaMkAyelAM bIja peThe gupta rIte kareluM puNya kArya ghaNe bhAge seMkaDo zAkhAmAM vRddhi pAme che. A pramANe sAhu AbhaDa prabaMdha puro thaye.83 41 eka vakhata saMsAra sAgarane taravAnI icchAthI zrI siddharAje sarva dezanA sarva dazanonA mANasone devatatva, dharmatatva ane pAtratatva jANavA mATe juduM juduM pUchI joyuM te dareke pitAnA matanI stuti karI ane pArakAnA matanI nindA karI. AthI rAjAnuM mana zaMkAne cakaDoLe caDayuM ane teNe hemAcAryane bolAvI potAnI guMca pUchI. paNa hemAcAryo cauda vidyA 84 sthAnAM rahasyano vicAra karIne nIcene paurANika nirNaya kahevA mAM-pUrve eka vepArIe pahelAM paraNelI pitAnI strIne tajI daIne badhuM pitAnI rAkhelIne ApI dIdhuM. AthI pahelAM paraNelI strI hamezAM patine vaza karavAnuM kAmaNa jANakArone puchayA karatI. eka vakhata keI gaDa (baMgALa) dezanA mANase "tArA varane tuM doraDAthI bAMdhIne dere evo karI dauM" ema kahIne kAMIka acitya zaktivALuM auSadha laI AvIne "A khAvAmAM ApI dIje ema kahIne cAlyo gayo. amuka divasa pachI kSayartAithane divase te bAIe 82 mULamAM vi. zabda che tene keSamAM camacA artha karyo che. paNa rA. dI. zAstrIe kAMbI-lAMbI lAkaDIo-e artha karyo che. 83 caturvizati prabaMdhamAM AbhaDa prabaMdha vadhAre vistAravALe che. A AbhaDa zrAvaka cheka ajayapAlanA vakhata sudhI jIvate hato ema caturvizati prabaMdhamAM kahyuM che. 84 brAhmaNa sAhityamAM to cida vidhA nIce pramANe gaNAvI che, (1) purANa (2) nyAya, (3) mImAMsA, (4) dharmazAstra, (5 thI 10) cha vedAMgo ane (11 thI 14) cAra vede. jaino vAraMvAra coda vidhAsthAnono ullekha kare che te Aja ke bIjuM ? baiddho aDhAra vidyAsthAno kahe che. purANomAM 14 ane temAM cAra upaveda umerIne 18 e rIte beya ullekha maLe che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 leja ane bhImanA prabaMdha te pramANe karyuM, te tene vara sAkSAta baLada thaI gayuM. have te bAI AnuM vALaNa zuM karavuM e te jANatI nahotI, eTale badhA lekenI nindA sahana karatI, pitAnAM khoTAM kAmano zeka karatI, eka divasa baporane vakhate sUryanA prakhara tApamAM taDake veThIne paNa lIlAM paDavALI jamInamAM pitAnA baLadarUpI patine carAvatI hatI ane ekAda jhADanAM mULa pAse beThI beThI thAka khAtI te rotI hatI, tyAM AkAzamAM thatI vAtacIta teNe sAMbhaLI. e vakhate ( AkAzamAM jatA ) vimAnamAM beThelA zaMkarane pArvatIe A bAIne duHkhanuM kAraNa pUchyuM; eTale je banyuM hatuM te kahI batAvI, te jhADanI chAyAmAM ja te baLadane pAchuM purUSapaNuM Ape evuM auSadha che ema pArvatInA AgrahathI kahI, zaMkara aMtardhAna thaI gayA. pachI te bAIe te jhADanI chAyAne pharatI lIMTI derI lIdhI ane tenI aMdara AvelI vanaspati mAtranA aMkura kApI kApIne baLadanA moDhAmAM ApavA mAMDayA, A rIte tene na oLakhAyelA paNa baLadanA moDhAmAM paDelA auSadhAM kurathI te baLada manuSyarUpa pAmyo. jema te oSadhe tenuM svarUpa na oLakhAyeluM hovA chatAM dhAreluM kArya siddha karyuM. tema kaLiyugamAM mehathI pAtrajJAna DhaMkAI gayuM che mATe sarva darzana (dharmo)nuM bhaktithI kareluM ArAdhana ajANatAM paNa mukti ApanAra thAya che. ema mAre nirNaya che. A pramANe hemacanTe sarva darzananA sanmAna mATe mata Apyo eTale zrI siddharAje sarva dharmonI ArAdhanA karavA mAMDI. A pramANe sarvadarzana mAnyatA prabaMdha puro thaze. * 42 vaLI ekavAra rAtane vakhate rAjA karNamerU maMdiramAM nATaka jetA hatA, tyAM koI caNA vecatAra sAdhAraNa vANuo rAjAnA khabhA upara hAtha mukIne beTha. (ke u nI A ramatIALa ceSTAthI jenA manamAM Azcarya thayuM che evA vAra teNe ApelAM kapura vALAM pAnanAM bIDAM prasanna thaIne svIkA kamAMthI chuTatI vakhate, sevake mAraphata e vANIAnuM ghara vagere maNa lIdhuM, pachI mahelamAM AvIne suI gayA. bIje divase sa Ae prAtaHkALanA A prabaMdha jayasiMhasUrinA ku-camAM ( sa-1 lo. 280 ) tathA ji-ma, gaNinA ku. pra. (pR. 13 ) mAM che. 85 A nATaka jenorAonI beThako kevI rIte haze tenuM kAMI varNana maLatuM nathI paNa game te sAmAnya mANasa rAjAnA khabhA upara hAtha mukI zake che, e uparathI rAjA gupta veSamAM nATaka jevA gayA haze ema lAge che.. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra prabaMdha ciMtAmaNI kAmathI paravArI, Ama darabAramAM sabhA maMDapamAM besIne te caNuM vecanAra dukAnadArane bolAvI kahyuM ke " rAte mArA khabhA upara tame mukelA hAthathI A mArI Deka duHkhe che." A sAMbhaLI eja vakhate tene javAba sUjhI AvavAthI teNe vinaMti karI ke " mahArAja, jo ApanA khabhAne samudra sudhI laMbAyelI pRthvIne bhAra paNa pIDA nathI karI zako te pachI tRNa jeva, hATaDI mAMDI jIvato ane nirjIva je huM tene te bhAra Apane khabhAne zuM lAge ? " A tenA aucityavALA hAjara javAbathI rAjAe khuzI thaIne tene inAma ApyuM.86 caNa vecanAra vANuone prabaMdha puro thaye. 4 vaLI eka vakhata rAjAe karNamerU maMdiramAMthI nATaka joIne pAchA vaLatAM, keIka vANIAnA mahelamAM ghaNuM dIvAo joine "A zuM che?" ema pUchayuM, tyAre teNe (mANase?) lAkha sUcaka dIvA che ema javAba Ape. ane e dhanya che ema kahyuM. pachI rAta vitI jatAM pitAnA mahelamAM besI rAjAe potAne dhanya mAnanAra te vepArIne bolAvIne kahyuM ke ATalA badhA dIvAo bALavAthI tamAre hamezAM badhuM saLagAvavAnI takalIpha rahe che, te tamArI pAse keTalA lAkha che ? tyAre teNe potAnI pAse corAzI lAkha hovAnuM kahyuM. tenA uparanI anukaMpAthI jenuM mana karI rahyuM che evA rAjAe tene ghera potAnA kezamAMthI soLa lAkha mekalI ApyA. ane A rIte tenA mahela upara kATidhvaja caDAvarAvyo. A rIte pADaza lakSa prabaMdha puro thayA.07 44 eka vakhata rAjAe vALAka dezamAM DuMgarALa pradezamAM siMhapura nAmanuM brAhmaNanuM ajhahAra (brAhmaNanuM ja gAma ) sthApyuM. ane tenI hakumatamAM 106 gAma rAkhyAM. pachI eka vakhata siMhanA avAjothI ahI gayelA brAhmaNoe dezanI vacce kyAMka rahevAnuM ApavAnI siddharAjane 86 A prabaMdhanI mULa vAkya racanA jarA aspaSTa che; pAnanAM bIDAM rAjAnAM ApelAM vANIAe khAdhAM ke vANIAe ApelAM rAjAe khAdhAM? rA. dI. zAstrIe te te vANuAe nATakamAM ghaNo bhAra upADIne rAjAne khuzI karyo vagere vicitra artha karyo che. 87 jinamaMDanagaNinA ku, prabaMdha (pR. 16 ) mAM paNa A prabaMdha maLe che. A vAta jarA vicitra che, paNa pATaNamAM te kALe eka gRhastha jeTalA lAkhane dhaNI hoya teTalA dIvA te bALe ane koTipati dhajA caDAve evo rivAja hovAnuM emAM sUcana che. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddharAja prabaMdha 153 vinati karI. eTale teNe sAbaramatIne kAMThe Avela AzAMbilI gAma teone ApyuM. ane siMhapurathI thAnya laine jatAM AvatAM ApavAne kara mApha karyo.99 45 eka vakhata siddharAje mALave jatAM vArAhI gAmanA pAdaramAM utAro karIne, te gAmanA paTelIAone lAvyA ane teonI caturAInI parIkSA karavA mATe pitAnI mukhya pAlakhI thApaNa tarIke teone soMpI. pachI rAjA tyAMthI AgaLa cAlyA eTale te badhA paTelIAoe bhegA maLI te pAlakhInA badhA bhAge chUTA karI jema ThIka paDyuM tema saue pita pitAne ghera rAkhI dIdhA. jyAre rAjA pAcho Avyo ane te thApaNuM teo pAse pAchI mAgI tyAre teo judA judA kaTakAo laI AvyA; e jene rAjAne Azcarya thayuM ane "Ano zuM artha?" ema pUchyuM, tyAre teoe javAbamAM vinati karI ke "mahArAja ! amArAmAMthI koI eka te A vastu sAcavI zake e zaktivALo nathI. ane kadAca dhADapADuo vagerethI kAMI nukazAna thAya te mahArAjAne kezu javAba Ape? Ama vicAra karIne ame A rasto lIdhe che." A sAMbhaLI Azcarya sAthe manamAM hasatA rAjAe teone buca (ke buca) nuM birUda ApyuM. A pramANe vArAhI bUca prabaMdha pure thaye. 8 A siMhapura te te hAlanuM sihoraja che. e siddharAje vasAvyuM tathA tyAM brAhmaNone gAmo ApyAM eTalI vAta dvayAzraya (15 zlo, 97-98)mAM paNa che. jo ke daMtakathA mULarAje audIcya brAhmaNone sahera ApyuM ema che. ( juo rAsamALA 5, 91 ) e gAmane agrahAra kahe che e uparathI te e brAhmaNone dAnamAM ApyuM jaNAya che. paNa vachArane paDattarArta prAmaH e mULanA zabdone phArbasa sAhebe eka gAma brAhmaNane dAnamAM ApyAM ( emanI pAsenI hasta pratamAM 5Dattara zabda nahi heya) e artha karyo che. TenIe e dAnanA lekhamAM 106 gAma hatAM ema artha karyo che. rA. dI. zAstrIe paNa ene maLate artha karyo che. vAlAka dezamAM siMhapura vasAvyuM ema mULane spaSTa artha che paNa rAsamALAmAM vAlAka deza tathA bhAlamAM so gAma AkhyAM ema vAkaya che. AzAmbilI te kayuM gAma ? rAsamALAmAM AzAvalI lakhyuM che. sAbaramatIne kinAre ja AzApalIthI ja koI AzAMbilI haze ke AzApallI ja pATha joie? 9 phArbasa sAhebe bucapATha pasaMda karyo che ane tene abudha-bhoLA-mukha jevo artha karyo che. rA.dI, zAstrI paNa e ja artha kare che. bIju mULamAM thApaNanI vastunuM nAma levAthI te zuM ? pAlakhI ke rAsamALAmAM kahyuM che tema ratha ? tenI te litter artha kare che. 20 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 prabaMdha citAmaNI ka eka vakhata zrI jayasihadeva mALavA jItIne pAchA AvatA hatA tyAre uMjhA gAma AgaLa lazkarane paDAva nAkhyo. eTale te gAmanA lokoe mosALIyA 90 banIne mukhyatve dudhavALA khorAkathI tathA bIjI egya cIja vastuo purI pADIne rAjAne saMtuSTa karyo. pachI rAte siddharAja gupta veSamAM teonAM sukha du:kha jANavAnI icchAthI nIkaLyo ane koIka gAmaDIAne ghera gaye. jAte gAya dehavAmAM rokAyela hovA chatAM te gAmaDIAe "tuM koNa che?' ema pUchyuM, tyAre rAjAe "huM mahArASTra dezane rahevAsI somezvara (yAtrALu ) kApaDI-bAvo chuM" ema javAba Ape. eTale teNe mahArASTra dezanA tathA tyAMnA mahArAjAnA guNadoSa saMbaMdhI pUchyuM. tyAre rAjAe tyAMnA rAjAmAM 96 guNa che ema prazaMsA karI, tenI sarakhAmaNImAM gUrjara dezanA rAjAnA guNadoSa pUgyA. eTale gAmaDIAe siddharAjanI prajAne pALavAnI khuzIArI, sevake upara asAmAnya vatsalatA, vagere guNe kahevA mAMDayA. pachI bAvAe rAjAnA banAvaTI deSo utpanna karavA mAMDayA, tyAre gAmaDIAe "amArAM maMda bhAgyathI rAjAne dIkarI nathI e ekaja tene deSa che." e pramANe niSkapaTa bhAvathI AMkhamAM AMsu sAthe jyAre kahyuM, tyAre rAjAne saMtoSa thayo. pachI bIje divase savAre badhA maLIne rAjAnAM darzananI utkaMThAthI rAjamahelamAM gayA ane rAjAne praNAma karIne rAjAnA pitAnA atizaya suMdara palaMga upara ja besI gayA. AvanArane Asane ApanArA rAja sevakoe judAM Asane ApyAM paNa e gAmaDAnA leke to hAtha pheravIne rAjAnA palaMganI kumAza jotAM jotAM "ame te ahIM ja ThIka beThA chIe " ema kahIne beThA rahyA, ane rAjAe dhImuM dhImuM hasyA karyuM. A pramANe ujhA gAmanA gAmaDIAone prabaMdha para thaye. 47 have jhAlA jatane mAMgU nAmano eka kSatriya zrI siddharAjanI sevA mATe enI sabhAmAM jAya tyAre ja be parAI (kAza) jamInamAM nAkhIne (te upara) bese ane ubho thAya tyAre beya upADI lIe. ene jamavAmAM eka kuDale ghI joIe ane ghI coTala dADhIne joyA chatAM temAM soLa bhAga dhI bharAI rahetuM. eka vakhata tenI tabIyata ThIka na hovAthI paththamAM pAMca mAnaka (lagabhaga cAra ratala) jeTalI yavAgu (cokhA 90 mULamAM pratipannamatiH ema zabda che A mosALIyAne dAvo kayAMthI Abe, e mATe rAsamALA pR. 227 mAM ema lakhyuM che ke mayaNaladevInuM lagna thayuM te pahelAM tene ujhAnA mukhI himALAnA gharamAM rakSaNa maLyuM hatuM, evI daMtakathA hajI sudhI tyAM cAle che. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 siddharAja prabaMdha vagerenI pAtaLI banAvaTa) pI gayA pachI vadhe Thapako Apyo ke vacce-ardha khAdhA pachI-pANI kema na pIdhuM ? kAraNa ke - (43) sUrya uge na hoya tyAre ghaDA pANI paNa pIvAya; paNa sUrya ugyA pachI pIdheluM eka TIpuM pANI eka ghaDA barobara thAya che. rAtanI chellI cAra ghaDIomAM, sUrya uge nahi tyAM sudhImAM, je pANI pIvAmAM Ave te vajodaka ke amRtodaka kahevAya che. paNa sUryodaya thayA pachI anna khAdhA zivAya je pANI pIvAmAM Ave te ene jhera samajavuM. e pANInuM eka TIpuM so ghaDA barAbara thAya che. vaLI bhajananI vacce je pANuM pIvAya, te amRta jevuM samajavuM ane bhojana pachI tarata je pANI pIvAmAM Ave te e chatra ke choka kahevAya che. tyAre teNe kahyuM ke "pahelAM khAdhuM hatuM e adhe AhAra thayo ema gaNIne have pANuM pIne pAcho arthe AhAra karuM paNa tene ema karavA jatAM te vaidheja roko. eka vakhata rAjAe kAMI hathIAra pAse na rAkhavAnuM kAraNa pUchayuM tyAre teNe vinati karI ke "je vakhate je maLe te mAruM hathI Ara." pachI eka vakhata te nyA hatA tyAM tenA upara mAvate hAthI calAvyA, e joine pAse ubhelA kutarAne upADI hAthInI sUMDha upara mAryo ane pachI marmasthAnamAM jene vAgyuM che evA hAthInAM pUchaDAne pakaDIne evuM kheMcyuM ke tenA asAdhAraNa baLathI hAthInI nase aMdarathI tuTI gaI ane mAvatane utArI lIdhuM ke hAthI jamIna upara paDIne marI gaye. leccha caDI AvatAM 92 gujarAtane rAjA bhAgI gaye tyAre plene yuddhamAM yathecacha kApatAM kApatAM pATaNamAM je ThekANe A mAMgU svargamAM gaye te jagyA mAMgu thaMDila-thAnaka nAmathI prasiddha che. A pramANe mAMge jhAlA prabaMdha pUre thaye. 48 eka vakhata oN7 (rAja)ne pradhAne-mukhya dUte AvyA tyAre siddharAje madhya dezamAMthI AvelA veza lenArAo (bhAMDe)ne bolAvI gupta rIte kAMIka kahIne teone rajA ApI. pachI bIje divase sAMje pralayakALa AvavAne heya evo pracaMDa vAyu phukAvA lAge, tyAre rAjA IndranI sabhA jevI sabhAmAM besIne jue che te aMtarikSamAMthI utaratA,mAthe mukelI sonAnI be - 91 chatrodaka zabda Ayurvedika sAhityamAM mArA vAMcavAmAM Avyo nathI paNa annane DhAMkI denAra eTale barAbara pAka na thavA denAra e artha kadAca haze. 92 le caDI AvatAM pATaNamAMthI bhAgI gayo e ke rAjA ? ane kayAre e banAva banyuM haze ? Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 prabaMdha ciMtAmaNI IthI senerI zebhA dhAraNa karatA be rAkSasene joine sabhA bhayathI bhramita thaI gaI paNa te rAkSasoe senAnI ITanI bheTa rAjAnA paga rAkhavAnI pATa upara mukI ane jamIna upara ALeTIne praNAma karyA pachI vinati karI ke, Aje devapUjA vakhate laMkA zaheramAM mahArAjAdhirAja vibhISaNe pitAne gAdI upara besAranAra raghukulatilaka rAmacaMdranA aneka suMdara guNonuM smaraNa karatAM jJAnamaya-divyadRSTithI joyuM te hAlamAM cAlukya kuLanA bhUSaNarUpa zrIsiddharAjarUpe pitAnA dhaNI (rAmacaMdrajI) e avatAra lIdhe che, ema joine "utkaMThAthI jenuM mana bharAI gayuM che e huM mahArAjane praNAma karavA AvuM? ke mahArAja ahIM AvavAnI mArA upara kRpA karaze ?' evI vinati sAthe amane bene mokalyA che. mATe have Apane nirNaya Apane methI ja saMbhaLAvo." e be rAkSasoe A rIte kahetAM rAjAe manamAM thaDe vicAra karIne te beyane nIce pramANe saMdeza Ape ke "ame ja praphulla utkaMThAnI laherathI prerAIne anukuLa vakhate vibhISaNane maLavAne AvazuM" ema kahIne pitAnA gaLAne zobhAvatA ekAvelI hArane sAmI bheTa tarIke Ape. pachI mane ane Ane paNa mahArAje sevAne mokalatI vakhate na bhulI javA" e pramANe vizeSa vinati karIne te beya rAkSase aMtarikSamArga dekhAtA baMdha thaI gayA. eja vakhate rAjAnI pAse bolAvavAmAM AvelA te cha rAjAnA pradhAna purUSo bhayathI bhramita thaIne pitAnA baLanuM abhimAna cheDI daine bhaktithI dIpI uThatAM vacane bolavA lAgyA ane zrI siddharAje teonA rAjA mATe yogya bheTa ApIne tene vidAya karyA. A pramANe svecchAgamaniSedha prabaMdha puro thaye. 49 have eka vakhata 3 kalApura zaheranA rAjAnI sabhAmAM bandIjanae zrIsiddharAjanI kIrtinI vAta karI tyAre tyAMnA rAjAe kahyuM ke "je siddharAja amane paNa kAMIka pratyakSa camatkAra batAve te tene sAco (camatkAra karI zake eva) mAnIe, Ama kahIne te rAjAe te banTIjane pAchA pADayA. ane teoe A prasaMganuM siddharAja pAse varNana karyuM. pachI rAjAe sabhA sAmuM jovA mAMDayuM eTale tenuM mana 93 mULamAM athAnantare ema zabda che ene artha A pachI ema thAya paNa mULa lekhake keI avAMtara prabaMdha lakhatAM kAlAnukramanuM jarAya dhyAna rAkhyuM hoya ema dekhAtuM nathI eTale bhASAMtaramAM eka vakhata zabado vAparyA che, Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddharAja prabaMdha 157 samajanAra koi sevake hAtha joDIne potAne abhiprAya pragaTa karyo. pachI rAjAe ekAMtamAM tene hAtha joDavAnuM kAraNa pUchayuM. tyAre teNe kahyuM ke Apane Azaya huM samajyo chuM. ane umeryuM ke "paNa traNa lAkha dravyathI e vAta banI zake evI che." teja vakhate jepIe jemAM ApelA mUhartamAM te sevaka rAjA pAsethI traNa lAkha laine jAte vANaAne veSa laI, badhAM vepAra mATenAM vAsaNane saMgraha karI tathA (gISa kADhavA), ratna jaDelI sonAnI be cAMkhaDIo, addabhuta dekhAte gadaMDa, be maNimaya kuMDale e jAtanA 9 ganuM svarUpa darzAve evuM gapa, ane sUrya jevo tejavI TuMke ghAghare eTaluM sAthe laI raste oLaMgI keTalAka divasa pachI te kelApura pahoMcI gayo, ane tyAM (dukAna mAMDIne) rahyo. pachI najIka AvatI dIvALInI rAte te zaheranA rAjAnI rANIo mahAlakSmInI pUjA karavA mATe tenA maMdiramAM gaI tyAre A mANasa siddha purUSane banAvaTI veSa upara kahela vastuothI dhAraNa karI, uDavA je mATe kudako mAravAnI jeNe sArI rIte Teva pADelI hatI evA 95 barbara sAthe ekAeka devInA Asana upara pragaTa thayA. ane devInI ratnamaya tathA sonerI puravALI pUjA karIne tathA te rANuone evAMja ja bIDAM ApIne tathA zrIsiddharAjanA nAmanI chApavALe siddhaveSa pUjAne bahAne tyAM rAkhI barbarakane khabhe caDI jema Avyo hato tema uDIne gaye. e rAta pUrI thatAM rANIoe A virodhI rAjAne vRttAnta kelApuranA rAjAne kahI saMbhaLAvyo eTale bhayabrAnta rAjAe pitAnA maMtrIo sAthe te bheTa (siddhaveSa) siddharAjane mokalI ApI. pachI te sevake vAsa vecavA kharIdavAnuM kAma ATopI laI, "huM AvI pahoMcuM tyAM sudhI A maMtrIone Ape dazana na ApavuM" ema utAvaLe doDI zake evA khepIA sAthe siddharAjane vinaMti karI. ane pote paNa thoDA divasamAM ekadama pahecI gayo. pachI zuM banyuM hatuM te jANI laI rAjAe te maMtrIone teone yogya satkAra karyo. ( A pramANe kolApura rAjaprabaMdha pure thaye. 94 judA judA paMthanA gIo judI judI jAtanA veSa rAkhe che, eTale je jAtanA rogIne veSa lIdhe haze te jAtanA yogImAM vaparAtuM haze evuM yogapaTTa ema matalaba jaNAya che. e jAtanA bhegIo keDa nIce DhaMkA ghAgharA jevuM paratA haze ema lAge che. 5 barbaraka zabda prAcIna saMskRta sAhityamAM khUba vaparAelo maLe che. e zabdanuM agrejI Barbarian zabda sAthe sAmya che. sAdhAraNa rIte jaMgalI anArya e artha karavAmAM Ave che. siddharAje barbaraka chaNu birUda grahaNa karela te kayA barbarane jItIne ? zIlAne jItIne haze ? Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 prabaMdha ciMtAmaNI - 50 zrI siddharAje jyAre mALavA dezathI yazovarmAne keda karIne Aye, tyAre tenA utsavanI rAjasabhAmAM sIla nAmanA kei kautukI mANase (bhATe?) "beDA-(machavA)mAM samudra buDI gayo" ema pachavADethI gAyuM, tyAre "AvuM apazukanIALa zuM bola?" ema tene tiraskAra karavAmAM Avyo. paNa teNe kahyuM "beDA-(machavA) je gujarAta deza, temAM mALavApI samudra buDI gayo." A vidhAlaMkArane apittithI khulAse karIne teNe rAjA pAsethI senAnI jIbhanuM inAma meLavyuM. A pramANe kaikukIsIlaNa prabaMdha pure thaye. 51 eka vakhata siddharAjanA eka hAjara javAbamAM huzIAra elacI (sAiivagrahika)ne kAzInA rAjA jayacaMdra aNahilapuranAM taLAva, kuvA, paraba vagere viSe pUchatAM pUchatAM nIce pramANe dUSaNa batAvyuM ke "sahastraliMga sarovaranuM pANI ziva nirmAlya hovAthI aspRzya che eTale Aloka ane paraleka beya bagADe evuM e pANe vAparanAra tamArA kAne prabhAva kema udaya pAme? siddharAje A sahastraliMga sarovara baMdhAvIne kharekhara ayogya kAma karyuM che." te rAjAnAM AvAM vacano sAMbhaLIne aMdarathI kApelA te elacIe rAjAne pUchayuM ke "ahIM kAzImAM kyAMnuM pANI pIvAya che?" rAjAe "gaMgAnuM pANI" ema javAba Ape eTale teNe tarata kahyuM ke zuM gaMgAnuM pANI zivanirmAlya nathI ? gaMgAne rahevAnuM ThekANuM ja zaMkaranuM mastaka che." jayacaMdra rAjA sAthe gUrjara pradhAnanA savAla javAbene prabaMdha para eka vakhata karNATadezathI AvelA sAdhivigrahikane zrI mayaNalladevInA pitA jayakezIrAjanA khuzI khabara pUchavAmAM AvatAM teNe AMkhamAM AMsa sAthe mayaNallAdevIne nIce pramANe khabara ApyA. bAI sAheba ! prabhAtamAM nAma levA jevA jayakezI mahArAjAe jamavA vakhate pAMjarAmAMthI pALelA pipaTane bolAvyA. pipaTa "bIlADuM" ema bolyo. eTale rAjAe cAre tarapha joine pitAne jamavAnA bhAtane vAsaNanI nIce chupAyela bIlADIne joyA vagara pipaTane kahyuM ke " je bIlADAMthI tAre nAza thAya to huM paNa tArI sAthe maraNa svIkArIza." rAjAe AvI pratijJA karI, eTale jevo pAMjarAmAMthI uDIne te sonAnA vAsaNa upara beThe ke ekadama te bIlADInI dADhathI tene nAza thaelo joIne rAjAe anAjano koLIo 96 kAzIne rAjA jayacaMdra te kanojane gahaDavAva jayacaMdra ja; e vi. saM. 122 (I. sa. 1170) mAM gAdIe beThe hato eTale te siddharAjane samakAlIna nahote, (juo phanI koleja opha InDIyA pR. 285) Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddharAja prabaMdha 159 mukI dIdhuM. ane vacananA yuktithI khulAsA karavAmAM huzIAra evA rAjavarge kyA chatAM (4) bhale rAjya java, bhale lakSmI jAva, bhale eka kSaNamAM prANa jAva, paNa meM jAte ja je vANI kADhI te vANI keI kALe vyartha na jAva. A zabda, te ISTa devatA na hoya tema, japatA japatA jayakezI pipaTa sAthe lAkaDAM khaDakelI citAmAM peThA. A vAta sAMbhaLIne zoka samudramAM DubI gayelI mayaNallAdevIne khAsa dharmopadezarUpa hAthane Teke ApIne, vidvAne e te zaka samudramAMthI bahAra kADhI. paya pachI zrI mayaNaladevI pitAnA kalyANa mATe zrI somezvara pATaNanI yAtrAe gayAM. ane tyAM koI traNa veda jANanAra brAhmaNane bolAvIne tenA hAthamAM pANI mukatI vakhate "je traNa janma (pUrvajanma, vartamAna janma ane bhAvi janma)nuM pApa lete hete, A dAna ApyuM nahita na ApuM." ema kahyuM. tenA A vacanathI vadhAre satiSa pAmIne teNe hAthI, ghoDA senuM vagerevALA pAghaDAnuM dAna lIdhuM. ane pachI teNe e badhuM brAhmaNane ApI dIdhuM, eTale rANIe "Ane zuM artha?" ema pUchyuM. tyAre teNe javAba Apyo ke "pUrva janmanAM puNyathI A janme tame rAjAnI rANa, ane rAjamAtA thayAM che ane A lekottaradAnethI ane satkarmothI bhAvi janma paNa tamAre kalyANakArI thaze. ema vicArIne meM traNa janmanuM pApa grahaNa karyuM. tame pApadhaTanuM dAna ApavA mAMDayuM eTale keIka adhama dija pApaghaDAne laIne potAne ane tamane saMsAra samudramAM DubADI deze ema dhArIne badhAM dhanane jeNe tyAga karyo che evA meM A dhana laine pAchuM dAnamAM ApI dIdhuM eTale je (dhana) meLavyuM hatuM tethI AThagaNuM puNya meLavyuM" A rIte teNe kalyANa meLavyuM. A pramANe pAyaghaTa prabaMdha puro thaye. 54 eka vakhata mALavA deza sAthe laDIne svadezanA lazkarI mukAma tarapha nIkaLelA zrI siddharAje vacce zuravIra bhIloe rastA roko che ema joyuM. A vRttAnta jANavAmAM AvatAM sAnta nAmanA maMtrIo gAmegAmathI ane dareka zaheramAMthI ghoDAo ugharAvI tathA dareka baLada upara palANa nAkhI mo, sanya ekaThuM karI bhIlane nasADI zrIsiddharAjane sukhapUrvaka ANyA. A pramANe sAt maMtrI prabaMdha ke buddhi vaibhava prabaMdha purA thaye. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 prApta ciMtAmaNI 55 eka vakhata rAte eka bIjAthI vAdamAM hAre nahi evA e siddharAjanA sevakrA tenA paga cAMpatA hatA, tyAre rAjAe uzvathI AMkha mIMcI che, ema dhArIne beya carcA karavA maMDayA. eke lAbha ApavA mATe tathA nukazAna karavA mATe samartha siddharAjanAM nAkarAnA kalpavRkSa tarIke vakhANu myA; tyAre khIjAe e rAjAne vizALa rAjya ApanAra pUrvajanmanA karmanAMja vakhANa karyAM. rAjAe A vRttAnta sAMbhaLIne karmanAM vakhANa khATAM pADavA mATe tathA peAtAnI prazaMsA karanAra sevakane lAbha ApavA mATe, khIje divase, zuM che te jaNAvyA vagara potAnI maherabAnI dekhADanArA lekha tene ApyA. A lekha lAvanAra sevakane seA dhADAnuM sAmanta pada ApavuM ema aMdara lakhIne te lekha ApIne mahAmAtyazrI sAnjI pAse tene mAkahyA. pachI jyAM te sevaka rAjamahelanAM pagathI utaratA hatA tyAM paga sarakI gayA ane jamIna Upara paDI jatAM tene ekAda avayava jarAka bhAMgI gayA. tenI pAchaLa AvatA khIjA sevake zuM thayuM? " ema pUchatAM pelAe peAtAnI sthiti jaNAvI eTale tene khATalAmAM suvArI dhera laqha javAmAM AvyeA. ane pele lekha teNe bIjA sevakane ApyA. pariNAme e lekhane anusarIne mahAmAtye A khIjA sevakane se| dhADAnuM sAmanta pada ApyuM. chevaTa AkhI vAta barAbara sAMbhaLIne te divasathI rAjAe karmateja baLavAna mAnavA mAMDayuM. kahyuM che keH-- Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddharAja prAdha 161 karatA nathI. zuM eTalA mATe he dharAnAtha (rAjA) tame dhArAnAya (mALavAnA rAjA)ne dUra karyAM ? (49) hai sarasvatI ! mAna cheADI de, he gaMgA ! tArA saubhAgyanI vizeSatA mukI de, hai yamunA! tArI vAMkI zAbhA nakAmI che, ane huM revA ! tArA vega(nA garva) tajI de. kAraNu * zrIsiddharAjanI taravArathI phATelI zatruenI kAMdhamAMthI uchaLatA lAhInA pravAhathI banelI nadIrUpI navI strImAM samudra ( hAlamAM ) Asakta thayA che. (50) hai vijayI siMhRdevarAja! kharekhara, tArA prayANunA utsava vakhate jaLAzayeA sukAi javAthI mAchalIe ve che, vIrAe karelAM traNA upara besavAnuM maLaze e AzAthI hAthIeAnA gaMDasthaLa upara kheDelI mAMkhIe hase che ane zvetapeAtAnA patinA vinAzanA samaya pAse AvyA che ema vicArIne cintAtura rahetI zatruonI oe gamagInImAM DubI gai che. (51) AnAka rAjA namI gayA tA ene sapAdalakSaddeza khIjA lAkhA (dravya) sAthe ApI dIdhA; ane zAvarSAM zatru abhimAnamAM rahyo te ene mAlava (deza athavA lakSmIne aMza) pazu hai siddharAja, teM sahana na karyA- rahevA na dIdhA. A vagere tenI zreNI jAtanI stuti tathA prabaMdho che. saMvat 1150thI zrI siddharAja zrI jayasiMhadeve 48 varSa rAjya karyuM. cyA pramANe merUtu gAcArye racela prabaMdha ciMtAmaNinA zrIkaNa ane zrI siddharAjanAM vividhacaritra ane aneka parAkramAnAM varNananA trIjo prakAza purA thayA. pariziSTa che. siddharAjanA rAjyakALanAM je varSoM pra.--cimAM ApyAM che. teja vicArazreNImAM tathA khIjA granthAmAM ApyAM che. ane tene khATAM mAnavAnuM kAraNa dekhAtuM nathI. sidhdharAja gAdIe beTho tyAre mATI ummaranA nahi hAya; paNa pra-ci. kahe che tema cheka traNa varSaneye nahi hAya. siddharAjanA vRttAntamAM caNA vecanAra vANIAnA prAdha, vArAhI muca prabaMdha vagere praznA siddharAjanI lokapriyatAnI sUcaka daMtakathA che. paNa enAM mATAM kAmeAmAM sAraDanA, mALavAnA tathA rberanA jaya e mukhya lAge che. cAlukya utkIrNa lekhAmAM avantInAtha ane barbarakajiSNu e siddharAjanAM mukhya birUdo che. temAM avantInAthatA mALavAne jItIne 1 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI meLaveluM birUda che. mALavAne jItyAnuM tathA tenA rAjAne keda karyAnuM ukIrNa lekhamAM tathA ghaNA kharA prabaMdhAmAM maLe che. seraThane chatyAnI vAta dvayAzrayamAM nathI paNa bIjA prabaMdhAmAM che ane mukhya banAvane aitihAsika mAnavo paDaze, enI vigatenA vicAra mATe juo kheMgAravALuM pariziSTa (pR. 135) chatAM e banAvanuM siddharAjanA kALamAM bahu mahattva manAyuM jaNAtuM nathI. kAraNa ke dayAzrayamAM tene ullekha nathI eTaluM ja nahi paNa siddharAjane e vijayathI kAI jAtanuM birUda maLyuM nathI. barbaraka jiSNu-A barbaraka te bhIla saradAra haze? prabaMdha 54 mAM je bIlane nasADyAnI vAta che tethI ja barbaraka jiSNu thayA haze ? ke. gau. hI. ojhA tarka kare che tema bAbarIAvADanA jagalI lokone jItyA haze? game tema che paNa dayAzraya, su-saM; va-vi, su. kI-ka; kI. kau; badhAmAM barbarakajayanI vAta che. pra-ca. mAM lakhela kolhApuranI tathA mleccha pradhAnane cakita karyAnI vAta te kalpita lAge che. paNa . 51 mAM je sapAdalakSanA A nAkane namAvyAnI vAta che te vicAraNIya che; kI. kau. mAM paNa e prakAranuM kathana maLe che. (2-27, 28) A uparAMta kIti kaumudImAM mahAbakanI bheTa viSe IsAro che. (2-33) tene pra-ciM, mAM ullekha nathI. paNa catuviMzati prabaMdhamAM judI rIte che. (juo pra. 21 ) siddharAje sahastraliMga sarovara baMdhAvyuM e ghaNuM moTuM kAma heya ema pra-ciM-vagere uparathI lAge che. bIjA prabaMdhomAM paNa ene ulekha che. siddharAja jayasiMha viSe rAsamALA, ane muMbaI gejhITIara pachI zrI. gau. hI. ojhAe nAgarIpracAriNI patrikA (bhA. 9. e. 3) mAM je lekha lakhyo che e jovA jevo che. pra-ciM. mAM paNa siddharAjanAM badhAM parAkrama nathI varNavavAmAM AvyAM e kI. kau. vagere bIjA prabaMdho tathA bIjAM sAdhano jotAM cokkasa jaNAya che. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAza cotho kumArapAla prabandha. 1 have paramahaMta kumArapAlanA prabandhane AraMbha thAya che. zrI aNahilapuramAM jyAre meTA (helA) bhImadevanuM rAjya hatuM, tyAre tenA zaheramAM caulA nAmanI eka vezyA hatI; te tenI rUpathI ane guNathI zaheramAM prakhyAta hatI. kulastrI karatAM paNa vadhI jAya evI maryAdA e sAcave che ema jANIne tenA cAritryanI parIkSA mATe savAlAkhanI kiMmatanI eka charI rAjAe potAnAM mANase sAthe ene pitAnI rAkhelI tarIke e rahe mATe moklAvI. ane utsukatAthI teja rAte gAmanI bahAra chAvaNI nAkhI prasthAna karyuM. pachI rAjA be varSa sudhI mALavAmAM laDAImAM rokAyelA rahyA. tyAre caulAdevI rAjAnuM dhana lIdheluM hovAne lIdhe pite tenI rAkhelI che ema mAnIne te be varSa sudhI bIjA sarva purUSothI dUra rahI zIla sAcavIne rahI. niHsIma parAkramavALA bhIma kRtakRtya thaIne pAchI pitAnA zaheramAM AvyA tyAre lokaparaMparAthI tenI e vAta jANIne tene antaHpuramAM rAkhI. tene dIkaro haripAla, haripAlane putra tribhuvanapAla, ane tene putra kumArapAla. te dharmane (jaina dharmane) naheAta samajato tyAre - 1 jaina lekhaka kumArapAlane paramahaMta eTale ke parama jainadharmAnuyAyI gaNe che. ane e kAraNathI enA caritranA aneka grantha jaino dvArA lakhAyA che vaLI kumArapAlanA aneka utkIrNa lekho maLyA che, paNa paramahaMta' birUda eka ja lekhamAM maLe che. A bAbatanI vizeSa carcA anyatra karI che. 2 A vezyAnuM amuka pratamAM baulAdevI ane amukamAM bakulAdevI nAma maLe che. (juo mULa pU. 124 Ti. 1) jinamaMDanagaNie paNa bakulAdevI nAma ApyuM che. 3 A rIte kumArapAlanA dAdAnI mA bhImadeva pahelAnI rAkhelI vezyA hatI e vAta merUtuMgeja pahelI lakhI che. kumArapAlanI upara ApelI vaMzAvaLI te hemacaMdrane tathA kumArapAlanA citeDanA lekhane mAnya che. pachI kSemarAja ke haripAla karNathI meTA hatA eTaluM ye hemacaMdra lakhyuM ja che (juo dvayAzraya sa. 9 cyo. 70, 71) merUtuMga pachInA lekhakemAM jinamaMDana gaNie, karNanI mAtAthI saMtuSTa bhIme karNane rAjya ApyuM ema lakhyuM che. jayasiMhasUrie, kSemarAjanI ane karNanI mA judI judI hatI ane dazaratha peThe pitAe vacana ApeluM hovAthI kSemarAje pitAnA nAnA bhAI karNane gAdIe besAryo ema lakhyuM che. (sa. 1 lo. 36) cAritra suMdara gaNi bhImane jayantI nAmanI patnI hatI ane pachI kAmalatA nAmanI vezyAmAM tene Asakti thaI ane A kAmalatAne putra te kSemarAja (juo sa, Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 prazna'dha ci'tAmaNI paNa yAvALA ane parastrIne mhena samAna gaNanArA hatA. sAmudrika zAstra jANanArA ( jyAtiSI )ee siddharAjane tamArI pachI A ( kumArapAla) rAjA thaze ema bhAkheluM hAvAthI tene halakA kuLane gaNIne te rAjA thAya e sahana na karI zakatA siddharAja tenA vinAzanA raste haMmezAM zAkhyA karatA. kumArapAlane A vAtanI jarA bAtamI maLI javAthI e rAjAthI enuM mana bhInA karatuM, eTale teNe tapasvI veSe aneka varSo sudhI judA judA dezAmAM pharyA karyuM. aneka varSoM pachI eka vakhata pharI pATaNamAM AvI kayAMka maThamAM kumArapAle utArA karyo. pachI zrIkadevanA zrAddha vakhate rAjAe zraddhALupaNAthI badhA tapasvIone bhojana mATe niyaMtraNa kareluM ane siddharAja pAte badhA tapasvIonA paga dheAtA hatA; tyAM kumArapAla nAmanA tapasvInA paganAM taLAM hAthanA sparzathI kamaLa jevAM kAmaLa joIne tathA tenAM urdhvarekhA vagere lakSA joSThane A kAika rAjya ( pAmavA ) yeAgya che ema vicAra karI, tene nizcala dRSTithI jovA maMDayA. tenAM ( siddharAjanAM) cihnothI tene virUddha jANIne kumArapAla veSapAlaTA karIne, kAgaDA jema uDI jAya tema nAzI gayA.4 ( rastAmAM ) AliMga nAmanA kuMbhAranA dharamAM mATInA ThAmaneA nIMbhADA taiyAra thatA hatA temAM saMtAIne pAchaLa paDelAM siddharAjanAM mANasAthI peAtAnuM rakSaNa karyuM. pachI tyAMthI AgaLa jatA ane tenI zodhamAM pAchaLa paDatAM rAjAnAM mANaseAthI trAsa pAmelA kumArapAlane najIkamAM rAjAnAM mANasA na pAcI zake evuM sthaLa na joine eka khetaramAM khetaranA rakhApAe vADa karavA mATe kAMTAMvALAM jhADAnI DALeAnA peAte DhagalA karatA hatA temAM tene saMtADI dIdhA, ane te pAchA peAtAne ThekANe jatA rahyA. pachI pagIe pagerUM tyAM sudhI ANutAM e kAMTAnA DhagalAmAM sarvathA asaMbhavita mAnIne tathA bhAlAnI aNI aMdara khAsI jotAM paNa temAM tene na joine 1 1-1 aaa, ra7 thI 33 ). ane karNe badhA vagergIthI pUchata hAvAthI tathA bhIme vacana Apelu* hAvAthI pitA maratAM kSemarAje kazu ne gAdIe besAryA (zlA, 40 ) ema lakhe che. 4 kumArapAlane gAdIe beThA vhelAM bhaTakavuM paDayuM hatuM ema te mehaparA jyamAM paNa kahyuM che. ( hradyutiyA vatrAma mUmasaruM a. 1 leA. 28 ). merUtuMga pramANe prabhAca,, jayasiMha sUrae, jina maDane tathA cAritra sudara gaNie kumArapAlane jayasiMhanA trAsathI kevI rIte nAsabhAga karavI paDI tathA rastAmAM zuM banyuM te lakhyuM che, paNa judA judA granthAnI vigatAmAM ceDA phera che. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAle prabaMdha rAjasanma pAchuM pharI gayuM. eTale bIje divase te khetaranA dhaNIoe te ThekANethI tene bahAra kADho. pachI AgaLa ADa raste game tyAM cAlyA jatAM rastAmAM eka sthaLe jhADanI chAyAmAM beThe hatuM tyAM eka uMdaranA daramAMthI maDhethI rUpA nANuM kheMcI ANutA uMdarane nizcaLa dRSTithI jaI rahyo. teNe joyuM ke ekavIzanI saMkhyA thaI tyAM sudhI daramAMthI bahAra laI Avyo ane pachI eka sIkko pAcho daramAM laI gayo. e joIne pAchaLa vadhelA badhA sIkkA laIne je kumArapAla zAMta beThe te pelo uMdara nANuM na joine tenA duHkhathI maraNa pAmyo. A uMdaranA maraNanA zekathI manamAM vyAkuLa thayelA kumArapAla ghaNIvAra sudhI pazcAttApa karIne AgaLa cAlyA. ane traNa divasa sudhI rastAmAM khAvAnuM na maLavAthI tenA peTamAM khADo paDI gayo tyAM sAsarethI pIyara jatI koIka zrImantanA dIkarAnI vahue bhAI jevA hetathI kapurathI sugaMdhI karelA dahIM meLavelA bhAta khavarAvIne kumArapAlane tRpta karyo. e pachI judA judA dezamAM bhamato bhamate khaMbhAtamAM zrI udayana pAse bhAtuM mAgavA mATe gaye. ane teo piSadhazALAapAzarAmAM gayA che ema sAMbhaLI tyAM gayA. tyAre udayananA pUchavAthI zrI. hemacandrAcArye kumArapAlanAM aMgenAM lekottara lakSaNo joIne A cakravartI rAjA thaze ema bhaviSya bhAkhyuM. janmathI ja daridratAthI pIDAyelo hevAthI tene te vacanamAM zaMkA thavA lAgI ane (kaTAkSathI) "kSatriya mATe e asaMbhavita nathI" ema vinati karI; tyAre "saM. 1199 nA varSamAM kArtika vada bIja ne ravivAre hasta nakSatramAM je tamAre rAjayAbhiSeka na thAya te Aja pachI nimitta-bhAvi phaLAdeza jevAno mAre tyAga kare" e pramANe pratijJA lakhIne hemacandrAcArye eka kAgaLa maMtrIne ane bIjo tene Ape. tenI A kaLAthI manamAM Azcarya pAmelA te kSatriye " je A sAcuM paDe te tame ja rAjA ane huM te tamArA caraNanI raja, e pramANe pratijJA saMbhaLAvI; tyAre "jene pariNAme naraka che evA rAjyanI IcchA ame zuM karavA karIe? ThIka, paNa tamAre A bhulavuM nahi ane kRtApaNuthI hamezAM jinazAsananA bhakta thaIne rahevuM." emanA A upadezane mAthe caDAvIne tathA rajA laIne mastrI sAthe te ghera Avyo. ane snAna, pAna, bhojana vagere satkAra karIne tathA je mAgyuM te bhAtuM ApIne maMtrIe tene ravAnA karyo. pachI mALave picalA kumArapAle kusaMgezvaranA maMdiranI prAptinA patarAmAM- (1) "he vikrama rAjA! tamArA pachI jyAre eka hajAra eka se ane 99 varSo pUrAM thaze tyAre tamArA jevA kumara rAjA thaze." Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 prAdha ci'tAmaNI A gAthA joine kumArapAla Azcarya cakita thayA ane gUrjara rAjA siddharAja maraNa pAmyAnA khabara jANIne tyAMthI pAA karyAM. rastAmAM eka zaheramAM bhAtuM khuTI jatAM kAIka dukAnadAranI dukAnamAMthI khAi lIdhuM ane tyAMthI bhAgye| te zrI aNahilapura pAcyA ane rAte pAse kAMi dhana naheAvAthI kaMdoinI dukAnamAM teNe potAne mATe rAkheluM khAi lIdhuM. pachI peAtAnA atevI rAjA zrI kAnhaDadevanepa ghera gayA. tyAM rAjamahelathI kAnhaDadeva pAche AvyA tyAre tene AvakAra ApIne gharamAM lai gayA. pachI sArI rIte bhAjana vagerethI tRpta thaIne kumArapAla tyAM sui gayeA. 2 savAre te banevIe peAtAnA sainyane taiyAra karIne rAjamahelamAM (kumArapAlane) lai jaI rAjyAbhiSekane kANu yeAgya che tenI parIkSA mATe helAM eka kumArane rAja siMhAsana upara besAryo. teNe upara oDheluM kapaDuM paNa sarakhuM na oDhayuM, e joine khIjAte khesAryAM, teNe hAtha joDI rAkhyA e jone tene paNa ceAgya na gaNyA, pachI zrI kAnhaDadevanI anumatithI kumArapAla beThA; teNesiMhAsana upara besI kapaDAM saMkelI laI, uMcA zvAsa lai, hAthamAMnI taravAra pheravavA mAMDI; ke tarata pureAhita maMgalAcAra karyAM. A rIte pacAsa varSanA kumArapAla gAdI upara beThe, ke maMgala vAAMnA avAjo sAthe zrI. kAnhaDadeve jamInane pAMce aMge aDADIne namaskAra karyo.ka 3 kumArapAla prauDha ummaranA hovAthI tathA deza paradezamAM karelA hAvAthI peAtAnI huzIArIthI rAjyanuM zAsana karavA lAgyA, te rAjyanAM jUnAM mANasAne na gamyuM eTale teoe bhegA maLIne tene mArI nAkhavAnA tAgaDA racceA. teoe jyAM aMdhakAra rahetA hatA evA daravAjAomAM mArA rAkhyA hatA. paNa tenAM pUrva janmanAM puNyanI preraNA thavAthI tenAM kAi aMganAM mANuse A vRttAnta kumArapAlane jaNAvI dIdhA eTale 5 A kAnhaDa deva ( sa. kRSNa deva, cA-gaNie kRSNa bhaTTa lakhyu che ) mADherakanA svAmI hatA ane kumArapAlanI bena premala devIne paraNyA hatA ema pramanye! kahe che, ( jIe sa. 1 va. 1 aaa. 6 ) kumArapAlanI bIjI ena zAkabharInA rAnta arparAjane paNI hatI ema rAjazekhara tathA ji, gaNi kahe che. vaLI ji, gaNi premala devInA pati kRSNadevane jayasiMhanA tura'gAdhyakSa kahe che. (jue pR. 15) 6 kRSNadeve kumArapAlane kevI rIte gAdI upara besAryA tenu N varNana pra. ci, ne maLatuM prabhAvaka citamAM paNa che ( jIe. he. sU. prakhadha kSeA. 403 thI jApa ) ji, gaNinA ku. pra. mAM paNa eja pramANe vaNuta che. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla pramadha 167 teNe te daravAjethI praveza na karyAM, paNa "khIje bAraNethI killAmAM pezI te ( kAvatarAkhAra ) pradhAnAne mArI nakhAvyA. .. 4 te maMDalezvara banevI ( kRSNadeva ) zALAnA saMbaMdhathI tathA pAte gAdI upara besAranAra AcArya hAvAthI rAjAne tenI ( phelAMnI ) kharAba sthitinI vAtA kahyA karatA. pachI rAjAe kahyuM ke " huM banevI ! rAjasvArImAM ke rAjasabhAnI beThakamAM vhelAMnI kharAba sthiti saMbaMdhI manane khuce evI mazkarI have pachI na karavI. ekAMtamAM tamAre ThIka paDe tema khelavuM. " A pramANe rAjAe AgrahabharI vinaMta karI chatAM jAte U Mkhala hAvAthI tathA tiraskArathI are mUDha-peAtAne na oLakhanAra, atyAramAM tArA paga zuM jamInane nathI aDatA ? A rIte kheAlIne maravA icchanAra jema pathya na pALe tema teNe rAjAnuM hitakAraka vacana paNa na mAnyuM. rAjAe peAtAneA bhAva jAvA na dIdhA paNu khIje divase pAtAnA maThTho pAse enA hAtha paga bhAMgI nakhAvyA ane beya AMkhA phADAvI tene dhera meAkalI dIdhA. (2) reMja A dIvAne vhelAM pragaTayA che. mATe huM enI darakAra nahi karUM tA paNa te mane bALaze nahi. ema bhramamAM rahIne jema dIvAne AMgaLIthI paNa aDAtuM nathI tema rAjAne paNa aDAtuM nathI. "" A pramANe vicAra karIne bhayabhIta thai gayelA badhA sAmantAe te divasathI rAjAnI pagale pagale sevA karavA mAMDI. 5 te rAjAe helAM upakAra karanAra zrI. uyananA putra zrI vAgbhaTa devane mahAmAtya banAvyA. ane AliMga nAmanA mANasane mukhya pradhAna banAvyeA.7 "< 7 A vAkacamAM e sAyasthAne che eka te! ' mahAmAtya H eTale zuM ? " " mukhya pradhAna ' eTale zuM ? kheMca zabdo paryAya hAvAnuM kASa tA kahe che. bIjI zakrA hakIkatane lagatI che. jayasiMha sUra ku. ca, ( sa. 3 aaa, 476 )mAM lakhe che ke " peAtAnA upara upakAra karanAra udayanane mukhya maMtrI karIne tenA putra vAgbhaTane amAtya banAvyA, " jina maMDanagaNi A vacanane anuvAda karIne lakhe che ke rAja nIti jANanAra rAjAe vhelAM mahAmAtya pada ApyuM ane tenA putra vAgbhaTane badhAM rAjakArya nA vyApAramAM joDayA. ( pR. 34 ) prabhAvaka caritamAM te udayana amAtya hatA ema lakhyu' ja nathI paNa tenA putra vAgbhaTane maMtrI kahyo che. have vAgbhaTAtha"kAranA kartA kavi vAgbhaTane tene TIkAkAra mahAmAtya kahe che paNa te kavi vAgbhaTa te sAmaneA putra hatA, upakAra karanAra uDDayanane khIstu A AliMga te kumArapAlanI vhelAM rakSA karanAra kuMbhAra teA nahi ema sAtamA prakhaMdha uparathI jaNAya che, AgaLa 32 mA prabaMdhamAM kahelA vRddha pradhAna ArliMga te A hAya ! enA upakAranI vAta krucAMca nathI AvatI. ane Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 prama'dha ciMtAmaNo 6 maha". zrI udayana devanA putra vAhaDa nAmanA kumAra jene siddharAje dIkarA karelA te kumArapAlanA tiraskAraja karyA karatA hatA ane sapAda lakSanA rAjAnA lazkaramAM pAyadaLamAM dAkhala thayA. pachI kumArapAla sAthe vigraha karavAnI pRcchAthI tyAMnA sarva sAmanta leAkeAne lAMca, ane mAna akarAma ApIne peAtAne vaza karIne pAchuM na haThAvI zakAya evA lazkara sAthe sapAdalakSanA rAjAne sAthe laine (gurjara) dezane sImADe te (vAhuDa) AvI paheAMcyA. pachI sAlakI cakravartIe prati zatru tarIke tenI chAvaNI pAse peAtAnA lazkaraneA paNa paDAva nAkhyA. laDAi mATe je divasa mukarara thayA hatA te divase sImADAne niSkaMTaka ( zatru rahita ) karatA hatA ane caturaMga senAne taiyAra karatA hatA tyAM caliMga nAmanA rAjAnA mahAvata jene vhelAM kAi vAMka mATe rAjAe ThapakreA ApelA, teNe krudhathI aMkuza cheDI dIdhA ( arthAt mahAvata paNuM cheADI dIdhuM ). pachI rAjAe asAdhAraNu guNavALA sAmaLa nAmanA mahAvatane puSkaLa paisA ( InAma tarIke) ApIne tenI jagyAe rAkhyA. ane peAtAnA kulahuM paMcAnana nAmanA hAthIne taiyAra karIne tenA upara rAjA mATenuM Asana gADavI, temAM 36 prakAranAM AyudhA rAkhI sarva kaLA ( hAthI OMLavavA saMbaMdhI ) samUhathI saMpUrNa evA te mahAvata peAtAnA paga hAthInI DeAka uparanA dAraDAmAM bharAvI kheDA. ane seAlaMkI rAjA paNa potAnA AsanamAM beThA pachI laDAi mATenA adhikArIoe laDAi zarU karavAnI sUcanA karatAM vADa kumAre phADelA 8 pra. ciM, nI kAIka pratamAM cAhaDa nAma che te kAryamAM vAhuDa nAma che paNa sapAdalakSanA rAnta pAse rahI kumArapAla sAme tene teDI lAvanAra A cAhaDa ke vADane pra, ciM, mAM udayananA putra kahyo che; e te cAkhkhI gaDabaDa ja lAge che. udayananA putra vAhuDa ( vAgbhaTa) ne uparanA ja (pAMcamA ) prabaMdhamAM mahAmAtya khanAnyeA ema kahyuM che, ane 38 mA prakhaMdhamAM udayana putra cAhaDane senApati banAvIne sapAdalakSa sAme laDavA mAlyAnuM kahelu che. matalaba ke A mAmatamAM pra. ci. mAMja aMtarvirodha che. bIjA granthA joie te A sAduM lakSanA pakSamAM janAra mANasane hrayAzraya ( sa. 16 zla|. 14 )mAM hastizALAne uparI cAhaDa kahyA che. ja sU. nA ku. ca. (zlA, 519 ) mAM paNa tenu cAhaDa nAma che, catuvikRti prakhadhamAM tene mALavAne rAjaputra cAhaDa kahyo che, teNe siddharAjanA maraNa pachI rAjya mArgo' paNa pradhAnoe na Apyu tethI te rIMsAine AnAkane Azraye gayA, (jIe ca. pra. pR. 197), mAhaparAjyamAM AnuM nAma kumAratilaka tyAgabhaTa lakhyu che ( jIe a. 5 zlA, 36 ), pra, ca. ( kle, 5, 46), mAM cArUlaTa ane ji ma, nA kuM. pra. mAM cArabhaTa nAma che. yAzraya zivAya badhAM tene saddharAjane dharmAM putra ke pratipanna putra kahe che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla pramadha 169 hAvAthI sAmaMtAe laDAi zarU karavAnA hukama na mAnyA eTale AkhuM sainya tuTI javAno saMbhava joine teNe mahAvatane peAtAnA hAthIne AgaLa calAvavAnA hukama karyo. sAmenA lazkaramAM sapAdalakSanA rAjAnA hAthIne, chatra cAmara vagere cinhAthI eLakhIne, jo sainya chuTI jAya tA mAre ekalAe ja laDavuM evA nizcaya karIne peAtAnA hAthIne te ( sapAda lakSanA rAjAnA hAthI ) pAse lai javA mahAvatane AjJA karI, chatAM paNa teNe tema na karyuM tyAre "zuM tuM paNa phuTelA cheA !" ema pUchyuM. tyAre teNe vinati karI ke "mahArAja, kalaha paMcAnana hAthI ane sAmaLa nAmaneA mahAvata e e pralayakALe" paNa nahi puTe. paNa sAmenA hAthInA mAthA upara tItra avAja vALA vAhaDa nAmane kumAra caDelA che jenI hAkalathI hAthIo paNa pAchA haThI jAya che" ema kahIne peAtAnAM eDhavAnAM vastranA be kaTakAthI hAthInA kAna DhAMkI daine teNe peAtAnA hAthIne calAvyA. pachI vhelethI peAtAnA pakSamAM phADI lIdhelA caliMga nAmanA mahAvata che ema dhArIne, vADaDa hAthamAM taravAra laine kumArapAlane mAravAnI pRcchAthI phulaDe paMcAnananA mAthA upara paga mukavA jAya che tyAM te te mahAvate hAthIne pAchaLa haTADayA, eTale te jamIna upara paDI gayA ane nIce ubhelA pAyadaLa sipAioe pakaDI lIdhA. pachI sAlakI rAjAe sapAda lakSanA AnAka nAmanA rAjAne " huthIArA taiyAra karA, tenA meADhA upara yAgyatAthI ( sarasa rIte ) bANu calAvIne kSatriya che ' evAM mazkarI vALAM vakhANuthI chetarIne khANuthI vIMdhI nAkhI hAthInA mAthA upara pADI daI, " ApaNe jItyA chIe, jItyA chIe ema khelatAM khelatAM jAte peAtAnuM vastra havAmAM halAvyuM. e rIte ( sAmA vALAnA ) badhA sAmantAnA badhA gheADAone humaleA karIne keda karI lIdhA A rIte vAhuDa kumAra pramadha pUro thayeA.10 " ema kahyuM, ane . mukhya ,, huM A vAkaya jarA vicitra che. sAmata vagere rAkhkho adhyAhAra laIne a karavA paDe che. 10 A vAhaDakumAra prabhudhamAM pra. ciM, e kevI gaDabaDa karI che e AThamI TippaNImAM noMdhyuM ja che, sapAdalakSa ( savAlikakesAMbhara)nA rAta sAthenI vaDAinI mULa vAta aitihAsika hakIkata lAge che, cAlukaya vaMzanA utkI lekhAmAM kumAra pAlanAM vizeSamAM enA ullekha che, ane phreMcAyamAM, prabhAvakacarita ( Dhu sUri pra )mAM, jacasiMhasUrinA 3. ca. ( sa. 4 zrlA, 173 thI AgaLa )mAM, su. 22 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170. prabaMdha ciMtAmaNI 7 A pachI kRtimAM ziromaNi evA solaMkI rAjAe AliMga 1 nAmanA kuMbhArane sAtase gAmanuM vicitra cittoDanuM paragaNuM ApyuM. paNa tenA kuLanA loke pitAnA kuLathI zaramAya che ane hajI sudhI "sagA" ema kahevAya che. jeoe kApelAM kAMTAnAM jhADamAM rAkhIne rAjAnI rakSA karI hatI teone pitAnA aMga rakSaka tarIke rAkhyA. have solAka nAmanA eka gayAe eka prasaMge pitAnI gAvAnI kaLAthI rAjAne khuzI karI, tenI pAsethI 116 kamma meLavyA hatA,12 paNa teNe temAMthI miSTAnna bhejana karyuM tathA bALakone (prasAda vaheMcI ) khuzI karyo. A gavaiyAne rAjAe krodha karIne rajA ApI. pachI te paradeza gayo. ane tyAM (koI) rAjAne pitAnA gAyanathI khuzI karI tenI pAsethI be hAthI inAma tarIke meLavyA ane pATaNa ) laI AvI e hAthIo solaMkI rAjAne bheTa karyA eTale teNe tene pAcho rAkhyo. pachI eka vakhata kAIka paradezI gavaiyo " he luMTAI gaye, luMTAI gaye " ema tANIne buma pADate Avyo. tyAre rAjAe " kANu luMTI gayuM ? ema pUchyuM, eTale teNe javAba Apyo ke "mArAM gItanI khubIthI eka haraNa pAse AvIne ubhuM, eTale meM enA gaLAmAM, ramata khAtara, sonAnI mALA nAkhI, paNa tyAM siMhathI DarIne e haraNa bhAgI gayuM; A rIte huM luMTAI gaye chuM." pachI rAjAe te solAka nAmanA pitAnA zreSTha gavaiyAne AjJA karI ane teNe jaMgalamAM pharatAM pharatAM pitAnI sarasa gAyana kaLAnI AkarSaNa vidyAthI jenA gaLAmAM senAnI sAMkaLI che evA haraNane zaheramAM laI AvIne rAjAne batAvyuM. pachI tenI kaLAnI kuzaLasaM. ka. ke. va. vi. su. kI. ka, mehaparAjaya vagere aneka granthomAM ene ullekha maLe che. paNa cittoDanA killAne kumArapAlano pitAne lekha e varNanonI kasoTI tarIke upayogI che ane e jotAM merUtuMge upara ApeluM varNana meTe bhAge kalpita lAge che. alabatta A laDAI kumArapAla gAdIe beThA pachI taratamAM thaI hoya ema e tathA bIjA utkIrNa lekhethI jaNAya che kharuM. 11 pahelAM je AliMgane mukhya pradhAna banAvyo ema kahyuM che te A ke jude? ane 32 mAM praba dhavALe AliMga te keNa? 12 kumArapAle khuzI thaIne mAtra 116 kammaja AyA, e tenuM 32 mA prabaMdhamAM kaheluM kRpaNupaNuM dekhADe che. TenIe A nepyuM che, pachI gavaiyAe e ekaso seLa drazna uDADI nAkhyA mATe rAjAe tene kADhI muka ema tenIe artha karyo che, paNa mULamAMthI e artha kADhavAnI jarUra mane nathI lAgatI. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 171 tAthI jenA manane Azcarya thayuM che evA zrI hemAcArya prabhue "gAyana kaLAnI hada zuM"? ema pUchyuM. tyAre teNe taddana sukkA lAkaDAne paNa phagA phuTe e potAnI kaLAnI hada batAvI. " tyAre e Azcarya batAve " ema Adeza thatAM Abu parvatamAMthI viraha13 nAmanuM jhADa laI AvI tenI sukI DALanA lAkaDAne rAja mahelanA AMgaNamAM kuMvArI mArIne kyAre karAvI, temAM repI pitAnI navIna gAyana kaLAthI ekadama tene phaNagA phuTelA batAvI, rAjA sAthe zrI hemacandra svAmIne paNa khuza karI dIdhA. A pramANe AzcaryakAraka salAkane prabaMdha pUro thayo. 8 have eka vakhata divAna-I-AmamAM beThelA solaMkI rAjAe kAkaNa dezanA mallikArjuna nAmanA rAjAnuM, keAI cAraNane moDhe " rAjapitA maha" avuM birUda sAMbhaLyuM. te sahana na thavAthI teNe rAjasabhA sAmuM joyuM. eTale rAjAnuM mane samajanAra maMtrI AMbaDe be hAthane saMpuTa karIne batAvyo. A joine cakita thayelA rAjAe sabhAnuM visarjana karyA pachI tene hAtha joDavAnuM kAraNa pUchyuM eTale teNe kahyuM ke "A sabhAmAM evo koI mANasa che ke jene mokalIne caturaMga senAvALA rAja je DoLa karatA te mithyAbhimAnI mallikArjunane ApaNe nAza karI zakIe? ema tamArA manane Azaya jANIne tamAre hukama upADavA mATe samartha evA meM hAtha joDayA." tenI A vinati sAMbhaLIne tarata ja te rAjA sAme lazkarane uparI banAvIne paMcAMga prasAda ( zarIramAM pAMce aMge mATe poSAka) ApIne badhA sAmo sAthe tene mokalyA. te bIlakula rokAyA vagara majala karIne kokaNa dezamAM pio ane na utarAya evA pUravALI kalaviNa 4 nAmanI nadI utarIne sAme kAMThe paDAva nAkhe che tyAM tene laDAI mATe taiyAra (thaine Avele ) dhArIne mallikArjuna rAjAe tenA lazkarane mArIne vIkherI nAkhyuM. A rIte tenAthI hArele te senApati moTuM kALuM karI, kALAM vastro paherI, mAthe kALI chatrI oDhI kALA taMbumAM rahetA (pATaNa AvI pahoMce. ) solaMkI rAjAe A joIne " A kAnA lazkaranI chAvaNI che" ? ema pUchayuM. tyAre kokaNathI pAchA pharelA hArelA AMbeDa senApatinI A chAvaNI che ema javAba maLatAM, tenI zaramathI manamAM cakita thayelA rAjAe 13 koI jhADanuM virahaka nAma jANavAmAM nathI. 14 kalaviNI nadI e cIkhalI ane valasADamAMthI vahetI kAverI, juo suMbaI gejheTIara pu. 1 bhA. 1, 185 Ti. 4 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 prabaMdha ci'tAmaNI prasanna dRSTithI tenI saMbhAvanA karIne khIjA navA baLavAna sAmantA sAthe mallikArjunane jItavA tene pharI mekalyA. kAkaNa dezamAM AvIne teNe te nadI pAse AvatAM pAja bAMdhIne te ja raste sainya utArI, sAvadhAna rahIne, te viSama yuddhamAM laDatAM, peAtAnI vIravRttithI hAthI upara beThelA te mallikArjunane sthira karI dIdhA. ane pachI jenAmAM laDAinI ghelachAneA rasa uchaLI rahyo che evA AMbaDe musaLa sarakhA dAMtarUpI pagathIthI mallikArjunanA hAthInA mAthA upara caDI jai, - pahelAM brA karI le, ane iSTadevanuM smaraNu karI le" vagere khelatAM kheAlatAM tIkSNa dhAravALI bhayaMkara taravAra mArIne mallikArjunane heThe pADI dIdhA. ane pachI sAmantA tenuM zahera luMTavAmAM rAkAyA tyAre AMkhaDe sihanuM baccuM jema hAthIne mArI nAkhe tema tene ramatamAM mArI nAkhyA. pachI mallikArjunanuM mAthuM seAnA (nA patarA ) mAM vIMTI lai, te dezamAM seAlaMkI cakravartInuM zAsana sthApI pAte zrIaNahilapura AvyA. ane jyAre sabhAmAM khetera sabhAsade beThA hatA tyAre zrI kumArapAla mahArAjanA pagane kAkaNu dezanA rAjA mallikArjunanA mAthA sAthe15 praNAma karyAM. vaLI zRMgArakreDiTa nAmanI sADI 1, mANikya nAmanA paheDA eka, pApanA kSaya kare evA eka hAra, saMyeAga siddhivALI chIpa, tathA sAnAnA batrIza kuMbha, meAtInI cha sera, cAra AMtavALA eka hAthI, pAtrA 120, ane sADIcauda karoDa dravya eTalA daMDa, 16 A vastuo sAthe tenA mAthArUpI kamaLathI zrI AMkhaDe rAjAnI pUjA karI ane tenA kAmathI prasanna thayelA rAjAe zrI AMkhaDa nAmanA mahAmaMDalezvarane rAjapitAmaha evuM birUda ApyuM.17 15 deva AgaLa nALIara mukIne page lAgavAnA rivAja che, nALIerane badale A mAthuM' ema kahevAnI matalaba lAge che. 16 jo pra. ci. kahe che tema kAkaNanA rAntane kharekhara mAryA hoya ane tyAM kumArapAlanuM zAsana sthApyuM hoya te A daMDa nahi paNa luMja kahevAya, A luTanI vastuonuM pra, ci, nA vAkyanA anuvAda karIne jinama'DanagaNinA ku. pra. mAM varNana karelu che, rAgAra keADI sADI tenA rA. dI, zAstrIe " mahArANIne zaNagAra sajavA turata navI karAvelI eka karoDa rUpIAnI paheravAnI sADI" evA akaryA che ane emaNe ja mANekaratna jaDelA paheDA evA bIjI vastunA a karyA che. TaeNAnIe vastuonI sa MkhyA vAMcavAmAM bhUla karI che. 17 A AMbaDa prama'dha ji. gaNinA ku. pra.mAM tathA rAjazekharakRta prabaMdhakoSamAM Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 173 A pramANe AMbaDa prabaMdha puro thayo. 9 eka vakhata aNahillapuramAM zrI hemacaMdrAcAryanI pAhiNI nAmanI mA jeNe dIkSA lIdhI hatI te paralekamAM jatAM hemacandrAcArye tene eka karoDa namaskAranuM puNya ApyuM, paNa tenA maraNa pachI tenA saMskArane moTo utsava karavAmAM AvatuM hatuM tyAre tripurUSa dharmasthAna pAme te sthAnanA tapasvIoe sahaja adekhAIthI zaba upADavAnI mAMDavI bhAMgI nAkhI apamAna karyuM; tethI mAnI uttarakriyA karIne mALavAmAM beThelA zrI kumArapAla rAjAnI chAvaNImAM zrI hemacaMdrAcArya eja krodhanA vegamAM gayA. (3) mANase pote kAM te dhaNI thavuM athavA koI dhaNIne hAthamAM le, kAma karavA mATe mANasa pAse bIjo mArga nathI. - A vacananuM satya vicAratA zrI hemacandrAcAryanA AgamananA zrI udayana maMtrIe rAjAne khabara ApyA. ane rAjA kRtajJa mANasomAM ziremaNi hovAthI teNe ati Agraha karIne mahelamAM bolAvyA. pachI tene rAjya prApta thavAnuM che e bhaviSya pote joyuM hatuM e yAda ApatAM rAjAe "Ape hamezAM deva pUjA vakhate padhAravuM" ema Agraha karyo tyAre temaNe kahyuM kemaLe che. kokaNanA rAjA malilakArjunane kumArapAlanA subhaToe harAvyo tathA mArI nAkhyo ema hemacaDhe (ku. ca. sa. 6) ja lakhyuM che. paNa teNe senApati tarIke abaDanuM nAma nathI lakhyuM. semezvare kI. ko mAM kumArapAle kazurAjAne mAryo (sa. 2 ka. 47) eTaluja kahyuM che, paNa teNe ja Abu uparanI prazastimAM AbunA dhArAvarSe kokaNanA rAjAne mAryo ema lakhyuM che. (zlo. 13) su. saM. mAM kumArapAlanA vANuAe AnU dezanA cakravatIne cha ema lakhyuM che (sa. 2 . ). va. vi. kokaNanA rAjAne mAryo ema kahe che. (sa. 3 zlo. ra9). su, saM. ne A vANuo te AbaDa ane koMkaNane rAjA te uttaraplekaNane zivAhAravaMzane malilakArjuna. jenA zaka saM. 1078 ne tathA 1082 no e rIte be utkIrNa lekha kamazaH capaluNamAMthI tathA vasaImAthI maLyA che. A mallikArjunane AMbaDe mArI nAkhyAnuM prabandhanuM kathana sAcu hoya to A laDAI vi. saM: 1216 thI 1218 vacce thaI hovI joIe kAraNake vi. saM. 118 (zaka saM. 1084) ne mallikArjunanA anuyAyI apAditya bIjA lekha maLe che. (juo muMbaI gejhaTIara graM. 1 bhA. 1 pR. 185, 186 tathA gra, ra3 bhA. 2 pR. 426-27, DaphanI kolojI 5 152 tathA 303) su. kI. ka. mAM paNa kekaNanA rAjAne harAvyAne ullekha karyo che (le. 65). prabhAvaka carita pra. ciM. peThe mallikAnane mAravAne yaza AMbaDane Ape che. (jue che. sU. pra. . 724). Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 prabaMdha ciMtAmaNI (4) ame te bhikSAtra khAIe chIe, jIrNa vastro paherIe chIe ane jamIna upara suI rahIe chIe, ame rAjAethI karIe? ane rAjAe javAba Apyo ke - (5) eka ja mitra che; rAjA athavA yati. eka ja strI che; suMdarI athavA guphA. eka ja zAstra che; veda zAstra ke adhyAtma zAstra. ane eka ja deva che; viSNu ke jina. A pramANe mahAkavioe kaheluM hovAthI paraloka bAMdhavA mATe tamArI sAthe mitratA IcchuM chuM, ema rAjAe kahyuM, ane jenI nA na pADI hoya te kabula karyuM samajavuM e niyamane anusarI, te maharSinI cittavRtti jANI laIne rAjAe potAnI pAse, mANasane jatAM AvatAM rokanAra pratihArane, game tyAre pitAnI pAse zrI hemAcAryane AvavA devAne hukama pitAne moDhe karI dIdho. 10 have tyAM rAjA pAse) AvavA javAnuM thavA lAgatAM ane rAjAe sUrinA guNonI stuti karavA mAMDI eTale rAjAnA purohita Amige virodhathI kahyuM ke - (6) are daMbha te juo, vizvAmitra parAzara vagere jeo phakta pAMdaDAM ane pAna khAIne rahetA teo paNa strInA suMdara mukha kamaLane joIne ja mohita thaI gayA che, te pachI je mANase dudha, dahIM ane ghIvALo khorAka khAya che teo to Indriya nigraha kyAMthI ja rAkhI zake ? tenAM A vacananA javAbamAM hemacaMdre kahyuM ke - (7) hAthI ane DukkaranuM mAMsa khAnAra baLavAna siMha AkhA varSamAM mAtra eka vakhata viSaya bhoga kare che, ane kaThera kAMkarAnuM bhajana karanAra hovA chatAM narapAre roja kAmI thAya che, enuM zuM kAraNa che e kaho joIe. A rIte enuM 18 moDhuM baMdha karI dIe e javAba apAtAM rAjA pAse koI adekhAe kahyuM ke "A vetAMbaro sUryane paNa nathI mAnatA" tyAre, 18 A prasaMgamAM merU tuMge lakheluM purohitanuM Amiga nAma sAruM lAge che. kAraNa ke semejare pitAnA eka pUrvajanuM Amiga nAma lakhyuM che. (juo sarathotsava sa. 15 zlo. 26) paNa tyAM e kumArapAlane purahita hato ema nathI kahyuM. pra, cAmAM siddharAjanA purohita Amiga sAthe uparanI carcA thayelI Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla pramadha (8) prakAzanuM dhAma evA sUryane ame ja hradayamAM kAraNa ke te asta thavAnuM kaSTa jANavAmAM AvatAM ame karIe chIe. A pramANanA baLathI ameja sUryanA bhakatA chIe ane te nathI e rIte teonuM mADhuM baMdha thayuM. eka vakhata devapUjA vakhate meha rUpI adhakArane dUra karavAmAM candra jevA zrI hemacaMdra mahelamAM AvyA tyAre zrI yazazcandra gaNie ro haraNathI Asanane vALIne tyAM kAmaLI pAyarI tyAre enuM rahasya na samajIne rAjAe " A zA mATe !" ema pUchyuM. tyAre javAbamAM kahevAmAM AvyuM ke " ahIM kadAca kAI jatu hAya tA 175 rAkhIe chIe, bhejanane tyAga "" "" "" tene kaSTa na thAya e mATe A prayatna che. jantu dekhAya tyAre ja Ama karavuM yAgya che, levAnI jarUra nathI AvuM yukita vALu` rAjAnuM vacana sAMbhaLIne te sUrie javAba ApyA ke " rAjyamAM hAthI gheADA vagerenuM lazkara kAi paNuM zatru rAjA caDI Ave tyAreja taiyAra karavAmAM Ave che ke vhelethI taiyAra rAkhavAmAM Ave che ? jevA rAjavyavahAra che tevA e amAro dharmavyavahAra paNa che. " pachI zrI hemAcAryanA guNathI hRdayamAM khuzI thayelA rAjAe vhelAM kamula kareluM rAjya ApavA mAMDayuM. tyAre badhAM zAstrao virUddha hAvAthI (sUrie nA pADI ). teoe kahyuM ke:~ "" 'jyAre pratyakSa rIte krAi te zivAya nakAmA zrama (9) he yudhiSThira ! rAjAe pAsethI dAna laI ne baLI gayelA brAhmaNAtA baLelAM bIjamAMthI aMkura na pure tema punarjanma nathI thato. 19 A purANanuM vacana; ane jainazAstra nIce pramANe cheH---- gRhastha pAsethI maLe tyAM sudhI rAjAnuM anna zA mATe levuM? A prakAranA temanA upadezathI manamAM cakita thayekSe rAjA zrI pATaNa pAcyA. ema varNana che. uparanA 6, 7 eya kSeAkeA pra. ca. mAM maLe che ( huM. sU. pra. aaa, 106, 179 ) siddharAjanA purAhita kumAra nAmaneA sAmezvaranA pUrvaja hatA ema seAmezvare kahyuM che ( suratheAsava sa. 15 zlA, 22 ). mudrita kumuda cadraprakaraNamAM gAMgilane rAjagurU kahyo che. ene ja saciva paNa kahyo che, mu. ku. pra.mAM gAMgila jaina sAdhuonI nindA kare che ane devasUri tenA javAba Ape che evuM vana che. 19 puna nma nathI thato eTale pharI brAhmaNa janma nathI maLatA ema a hovA joIe. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 prabaMdha ciMtAmaNI 11 eka vakhata rAjAe munine pUchyuM ke "amAre yaza kalpanA anta sudhI kevI rIte rahe?" e pramANe rAjAnI vANI sAMbhaLIne vikramAditya peThe jagatane RNa rahita karo athavA somezvaranuM lAkaDAnuM mandira pANI pAse heIne samudranA pANInI chaLathI lagabhaga ghasAI gayuM che tene jIrNoddhAra kare to tamArI kIrti kalpanA anta sudhI rahe. " A pramANe caMdranA prakAza jevI zrI hemacandranI vANIthI rAjAno AnaMda samadra uchaLI rahyo ane teNe e maharSine ja pitA rU5 gurU rU5 ane daivatarUpa mAnyA. teo brAhmaNanI kaI vakhata nindA nathI karatA ema rAjA jANatA hatA. pachI te ja divase jepIe batAvelA muhUrte somezvaranA maMdiranA uddhAra mATe tyAM paMcolIne mekalIne maMdirane AraMbha karAvyo. 12 eka vakhata zrI hemacandranA alaukika guNe vaDe jenuM hRdaya bacAceluM che evA rAjAe zrI udayana maMtrIne pUchyuM ke " samagra vazanA alaMkAra rUpa AvA purUSa ratnane kayA dezamAM ane sarva guNonI khANa jevA kyA zaheramAM janma thayo che tyAre te matrIe janmathI AkhkhI emanuM pavitra caritra nIce pramANe kahyuM -20 adhaSThima nAmanA dezamAM dhaMdhukA zaheramAM zrI meDhavaMzamAM cAciMga nAmanA eka vepArI hato. satIomAM zreSTha evI, jina zAsananI devI jevI ane zarIradhArI lakSmI jevI pAhiNI nAmanI tene strI hatI. ane cAmuMDAdevI tathA genaza (yakSa) nA pahelA akSarothI jenuM nAma banyuM che te cAMgadeva nAmane tene putra thaye. te ATha varSanI ummarano hato tyAre zrI devacaMdrAcArya tIrthayAtrA mATe nIkaLelA te dhaMdhukAmAM moDha vaNikA (moDhAe baMdhAvelA maMdira)mAM devane namaskAra karavA mATe gayA; tyAM sarakhI ummaranAM bALake sAthe ramata cAMgadeva ekAeka zrI devacaMdra mATenI sihAsana upara pAtharelI gAdI upara besI gayo. e vakhate tenAM ane pratyagonAM jagatathI judAM lakSaNo joine " A je kSatriya kuLamAM ja hoya te cakravartI rAjA thAya, je vANaA brAhmaNamAM ja hoya te - 2. A pramANe amukaparicaya pachI rAjA pUche che ane udayanamaMtrI hemAcA nA janma ane dIkSAnI kathA kahe che ema merUtuMge varNana karyuM che paNa kumArapAla prati bodha pramANe rAjAne ghama svarUpa samajavAnI icchA thatAM vADmaTa (vAhaDa) hemacaMdrane paricaya karAve che ane tenA janmanI tathA dIkSAnI vAta kare che. (juo ku. pra. saMkSepa pR. 5) pachI kumArapAla hemacaMdra pAse jAya che ane tenI pAsethI ahiMsAne tathA sAcA dharmane bedha sAMbhaLe che. (ejana) Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla pramadha 177 mahAmAtya thAya, ane jo dharmanI dIkSA lIe te yuga pradhAna peThe kaLiyugamAM paNa satya yugane utAre eA AcArya thAya. " e rIte vicAra karIne tene meLavavAnI icchAthI te nagaranA vepArIe sAthe cAcigate dhera jaine joyuM, te cAcigane paragAma gayelA joyA. e vakhate tenI viveka vALI patnIe AvakAra vagere vaDe saMtuSTa karelA zrI devacandrAcArye ame 39 ema kahyuM. tyAre peAtAne 46 zrI harSanuM .. tArA dIkarAne mAgavA ahIM AvyA chIe ratnane dhAraNa karanArI mAnIne harSanAM AMsu vahevarAvatAM teNe kahyuM ke saMdha tIrthaMkarAne paNa mAnanIya che; e mArA dIkarAne mAge che e te kAraNa che chatAM emAM khedanI vAta eTalAja che ke AnA mApa atyaMta mithyA dRSTi ( ajaina ) che. vaLI evA paNa te hAlamAM gAmamAM nathI." tyAre te vepArIoe tame Ape! " ema kahetAM peAtAne mAthethI doSa utAravA mAtAe DahApaNathI asAdhAraNa guNenA pAtrarUpa putra te gurUne ApyA. te pachI teNe gurUnuM zrIdevacandrasUri nAma jANyuM. te gurUe te bALakrame " tuM ziSya thAiza " ema pUchyuM. eTale teNe hA pADI ane te cheAkarA paNa dhaMdhukethI pAchA karelA devacandrAcArya sAthe karNAvatI AvyA. tyAM udayanamaMtrInA gharamAM tenA putra sAthe bALakeAne sAcavanArAM mANase pAse e rahetA hatA tyAM mhAra gAmathI AvelA cAcige te vRttAnta jANIne dIkarAnuM mAThuM joyA phelAM khIlakula khArAka na levAnI pratijJA lIdhI ane peAte gurUnuM nAma jANI lai karNAvatI gayA ane tenA makAnamAM AvI krodha mAM hAvAthI jarAka namIne praNAma karyAM. gurUe dIkarAnA maLatApaNA uparathI ALakhI kADhI pAte catura hAvAthI judI judI rIte satkAra karyAM. pachI tyAM khelAvAyelA udayanamaMtrIe dharmabandhunI buddhithI potAne dhera teDI jai pAtAnA mATeAbhAi haiAya evI bhaktithI tene jamADayA. pachI tenA putra cAMmadevane tenA kheALAmAM esArI pAMce aMgeA mATe bheTa, traNa vastra, ane traNa lAkha rAkaDA tenI AgaLa mukI tene satkAra karyAM. tyAre tene cAcige kahyuM. "kSatriyanI kiMmata 1080, dhADAnI kiMmata 1750, ane kAMi na kare evA paNa vANIAnI kiMmata navANu hAthIe eTale ke 99 lAkha; tame tA traNa lAkha ApavAnA karIne udAratAne mhAne lAbhIpaNuM dekhADA che. mArA putra teA amUlya che, ane tamArI bhakti ati amUlya che mATe enI kiMmata tarIke e bhaktija bhale rahI. A dravyane DhagalA tA mAre zivanirmAlya peThe aspRzya che. A rIte cAcige putranA svarUpanuM varNana karyuM eTale AnaMdathI jenuM mana bharAi gayuM che evA uddayanamaMtrIe atizaya ullAsathI 23 t Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 pramadha ciMtAmaNI at kahyuM ke "mane lAkAte page lAgatA te vAhe, vAha, " ema kahetAM kahetAM tene bheTIne pachI putrarUpe ApyA hAta tA madArInA vAMdarA peThe badhA mAtra apamAna pAmavAne yeAgya thAta, gurUne ApyA gurUpadane prApta karIne bAlacandra peThe AkhA jagate namaskAra yeAgya thaze. mATe jaMga yeAgya lAge tema vicAra karIne mele. tyAre teNe kahyuM ke " tamArA vicAra kakyula che. ' eTale tene gurU pAse teDI gayA ane teNe gurUne peAtAnA dIkarA ApI dIdhA. pachI peAtAnA putranA tyAgane cAcige utsava karyo. pachI te apratima pratibhAvALA haiAvAthI sarva vidyArUpa samudrane agastya peThe pI gayA. sarva vidyAe bhaNI lodhI, ane gurUe ApelA hemacandra nAmathI te prakhyAta thayA. pachI sarva siddhAntAnuM jJAna jetI buddhimAM utarI gayuM che ane je sUrimAM hAvA joitA 36 guNAthI yukta che evA tene gurUe sUripada ApyuM. A pramANe udayanamaMtrIe kahelI huMmAcAryanA janmanI vAta sAMbhaLI rAjAne khUba AnaMda thayeA.20 "" "" 13 have zrIsAmanAtha devanuM maMdira baMdhAvavAnA AraMbha thatAM pAyAnA patharAra1 mukAyAnA paMcAlIe mekalelA vadhAmaNIneA kAgaLa AvatAM zrIhemacaMdrane e patra batAvIne A maMdiranA prAraMbha kema nirvighne pUrA thAya ?" ema rAjAe pUchyuM eTale kAMika yogya vicAra karIne gurUe javALa ApyA ke A dharmakAryamAM vacce AvatuM vighna TALavA mATe maMdira upara dhajA caDe tyAM sudhI niSkapaTa brahmacarya pALavAnA athavA madya ane mAMsa tajI devAtA emAMthI eka niyama lI. " emanuM A vacana sAMbhaLIne madya ane mAMsane niyama levAnI icchA karIne zrInIlakaMTha upara pANI mukIne te niyama grahaNa karyAM. e varSa pachI kaLaza ane dhajA caDAvavA jeTaluM te maMdira taiyAra thai jatAM, te niyama cheDavAnI icchAthI gurUnI rajA mAgatAM teoe kahyuM ke " jo A tame karAvelA maMdiramAM bhagavAnazaMkaranAM darzana 20 hemacandranA vRttAnta mATe sarakhAve ku. pratioAdha, pra. cakramAM humacandra sUriprabaMdha tathA jayasiMha sUri vagerenA kumArapAla caritranA granthA, 21 rahelAM chapAyelI pratamAM zikSaraziAniveza zabdo che ane rA. di. rAAstrIe 'zikharanA Arabha thayA? evA aM karyAM che. paNa saMbadha jotAM e barAbara nathI eTale amuka pratA uparathI TenI peThe me paNa larazipATha pasaMda karyo che ane pAyAnA patharo atha karyA che. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 179 karavAnI IcchA hoya te te yAtrA pUrI thAya tyAre niyama choDavAne yogya vakhata Ave." Ama kahIne zrI hemacandramuni uThayA tyAre emanA chatrIza guNavaDe jenA hRdayamAM emanA prati ati prema utpanna thAya che evA rAjAe sabhAmAM emanI ekalAnIja prazaMsA karI. tyAre kAraNa vagara vara rAkhanAra, rAjAnA pAzavAne e hemacandranuM teja na khamI zakavAthI - (11) kSadra mANase ujala guNavALAne unnati pAmele kaI rIte dekhI zakatA nathI, pataMgIyuM potAnA zarIrane bALIne paNa baLatA dIvAne hArI nAkhe che. e vacanamAM kahyA pramANe cADI ApaNAne doSa vahorI laIne paNa tenA deSa kahevA mAMDyA ke "A (hemacaMdra) te (rAjAnI) marajIne atizaya anusaranAre sevAdharmamAM kuzaLa che eTale rAjAne gamatuM ja bese che. je ema na hoya te savAre Ave tyAre tene zrI somezvaranI yAtrA mATe khUba Agraha kara." rAjAe ema karyuM, eTale hemacandrasUrie kahyuM ke "bhUkhyAne vaLI jamavAnA netarAmAM AgrahanI zuM jarUra ? utkaMThAvALA mANasane merano kekArava saMbhaLAvavAnI zuM jarUra? e lekarUDhI pramANe tapasvIo jene tIrthayAtrAno khAsa adhikAra che teone rAjAe Agraha karavAnI kyAM jarUra che?A rIte gurUe (yAtrAno svIkAra karatAM "tamAre lAyaka sukhAsana (pAlakhI) vagere zuM vAhana joize? je joIe te lIo." ema kahetAM "ame page cAlatA cAlatA ja javAmAM yAtrAnuM puNya mAnIe chIe. have ame hamaNAM ja rajA laI, rAja thoDuM thoDuM cAlI, zrI zatruMjaya, giranAra vagere mahAtIrthone namaskAra karI zrI somanAtha pATaNamAM tamArA praveza vakhate tamane maLazuM." Ama kahI (gayA anetemaNe temaja karyuM. 14 rAjA sarva sAmagrI sAthe keTalAMka prayANa karIne zrI pATaNa pahoMcyA, tyAM zrI hemacandramuni maLavAthI tene atyaMta AnaMda thayo. ane sAme AvelA gaMDa. zrI bRhaspati jemAM pAchaLa cAlatA hatA evA meTA utsavathI zaheramAM praveza karI zrI somezvaranA maMdiranAM pagathI caDatAM jamIna upara ALoTI praNAma karIne tathA lAMbA kALanI utkaMThAnA aprameya AnaMdathI zrI somezvaranA liMgane khUba dAbIne bheTayA pachI "A hemacandra) jina sivAya bIjAne namaskAra nathI karatA" evAM micchAdaSTivALA (ajana) AnAM vacanathI jenuM citta bhamI gayuM hatuM evA rAjAe zrI hemacandrane nIce pramANe vacana kahyuM. "je gya lAge te A manahara upacArovaDe Apa Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 prabaMdha ciMtAmaNI zrI semezvaranI pUjA kare." "hA ThIka' ema pratijJA karIne rAjAnA bhaMDAramAMthI AveluM suMdara pavitra vastra paherIne rAjAnA kahevAthI zrI bahaspatie 22 jeno hAtha jhAle che evA hemacanTe maMdirane uMbaro oLaMgI, jarA vicAra karIne, A maMdiramAM kailAsanivAsI mahAdeva sAkSAta vase che e vicArathI jenA zarIranAM rUvADA ubhAM thaI gayAM che evA hemacandra "A upahArane bamaNa kare" ema kahIne zivapurANamAM kahela dIkSAvidhi pramANe AhAnana, avaguMThana, mudrA, maMtra, nyAsa, visarjana vagere upacAravaDe paMcopacAravidhithI zivanuM pUjana karIne chevaTaH (11) je te samayamAM, je te rIte, je kAMI nAmathI je tame he te he; paNa jo tame je ekaja doSarahita che te he te, he bhagavana tamane namaskAra che. 23 (12) saMsIranA bIjane aMkura utpanna karanArA rAga vagere jenA kSINuM thaI gayA che te brahmA che, viSNu ho, ke mahezvara ho tene namaskAra che. vagere stutivaDe, badhA rAjaloka sAthe Azcaryayukta rAjA jotA hatA, tyAM daMDavata praNApUrvaka stuti karIne zrI hemAcArya zAMta thayA. tyAre te rAjAe zrI bRhaspatie pUjAvidhi batAvyA pramANe atizaya zraddhAthI zivapUjana karIne dharmazilA upara tulApurUSa (pitAnA vajana jeTaluM sonuM ApavuM te), gajadAna vagere mahAdAne ApIne, kapUranI AratI utArI. pachI badhA rAjavargane dUra khaseDIne somezvaranA garbhagRhamAM praveza karIne zrI hemacandrane kahyuM ke "mahAdeva jevo koI deva nathI, mArA jevo koI rAjA nathI ane tamArA jevo koI maharSi nathI, A rIte saddabhAgyanI mahattAthI ahIM A traNane saMga thayuM che. mATe aneka dazae judA judA devane pratiSThA 22 kumArapAlanA vakhatamAM seminAthanA pUjArI maThapati zrI. bahaspati hatA e vAta kharI che. e moTA pAzupatAcArya hatA. somanAthane upara varNavela jIrNoddhAra kharI rIte emane hAthe ja thayo hate. juo (vi. saM. 1225 nI bhAvabRhaspatinI somanAtha prazarita). 23 hemacandra kumArapAlanI sAthe somanAtha pATaNa gayA tyAre teNe uparanA lokothI rastuti karI ema merUtuMge kahyuM che. paNa pra. cAmAM siddharAja sAthe hemacandra gayelA tyAre A zlokathI ratuti karI ema varNana che. ( juo che. sU. pra. le. 310 thI 347) paNa jayasiMhasUri, jinamaMDanagaNi vagere merUtuMgane anusare che. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla pramadha 181 ', ApelI hAvAne lIdhe devatattva saMdigdha che mATe mukti Ape evA kayA deva che e vAta tame A tIrthamAM mane sAcesAcI kahI dyo.'' AnA javAbamAM zrI hemAcArye buddhipUrvaka thADA vicAra karIne rAjAne kahyuM ke "purANA ke darzanAnAM vacaneAne rahevA ine zrI sAmezvaranAM ja pratyakSa darzana tamane karAvuM chuM. jethI tenI pAsethI ja muktinA mArga kayA che te tame jANI zakaze|." A vAkyathI Azcaryacakita thayelA rAjAe "zuM A vAta paNa banI zake che ?' ema pUchyuM. tyAre zrI hemAcArye javAba ApyA ke "ahIM devatattva tiAhita che e ceAsa che, teA pachI ApaNe gurUe batAvela rIta pramANe nizcala ArAdhanA karIe teA e rIte dvandva (ApaNA dhyeyanAM kArya)nI siddhi thatAM devanA AvirbhAva sahelA che. have huM dhyAna karUM chuM ane tamAre kALA agara nAkhyA karavA (dhUpadAnamAM) ane tryaMbaka(zaMkara) pratyakSa darzana ApIne nA pADe tyAM sudhI nAkhavAnuM cAlu rAkhavuM. " pachI e ece e pramANe karavA mAMDatAM, dhUpanA dhumADAthI garbhagRhamAM aMdhArUM thaI gayuM, ane nakSatramALA (eka prakAranI dIvI)nA dIvAe TharI gayA tyAre ekAeka sUryanA teja jevA prakAza phelAi rahyo ane rAjAe saMbhramathI AMkha cALIne joyuM teA jalAdhArI upara uttama suvarNanA jevI kAMtivALA, jenuM svarUpa carmacakSuovALAMne dekhAvuM muzkela, apratima tathA kalpI na zakAya evuM che tevA ttapasvIne joyA. pachI tene paganA aMguThAthI te jaTA sudhI peAtAnA hAthathI sparza karIne e devatAja AvyA che ema nizcaya karIne, bhaktipUrvaka peAtAnAM pAMce aMgeAvaDe jamInane aDIne tene praNAma karyA ane pachI rAjAe nIce pramANe vijJapti karI. '"he jagadIza ! ApanAM darzanathI A netrA kRtArtha thayAM, have upadezathI A kAnane kRtArtha karA' A rIte vijJapti karIne rAjA meAlatA baMdha thayA ke meAharUpI rAtane dUra karavAmAM sUrya jevA tenA mukhamAMthI nIcenI vANI nIkaLI. he rAjA ! A maharSi sarvadezanA avatAra che. teo jarAya paDadA vagara parabrahmane joI zake che tathA hAthamAM rAkhelA meAtIpeThe traNe kALanuM svarUpa enA jANuvAmAM che. tee muktinA je mArganA upadeza kare tene muktinA cokkasa mArga jANavA." ATalA upadeza ApIne bhUtapati (zaMkara) aMtardhyAna thai jatAM ane rAjA jAgRta thatAM, prANAyamathI rAkelA pavananuM jeNe recana karyuM che tathA 6 vALelA Asanane jeNe zithila karyuM che evA zrI hemacandre jyAM " rAjA ' ema saMkheAdhana karyuM tyAM te iSTadevatanA saMketathI jeNe rAjyanuM abhimAna tajI dIdhuM che. evA rAjAe ' huM jIva ! (gurUnA) paga pakaDI le ' ema kahetAM kahetAM t ** Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 prakha'dha ciMtAmaNI 19 vinayathI mAthuM namAvIne mAre zuM karavuM te kaheA " ema kahyuM. pachI tyAM ja rAjA pAse AkhI jIMdagI sudhI mAMsa ane madirAnA tyAganA niyama levarAvI tyAMthI rAjA ane gurU bhAra nIkaLyAM ane zro ahilapura pahoMcyA.24 "6 (15) zrI jinanA meDhAmAMthI nIkaLela hovAthI pavitra karanAra evI zuddha siddhAnta (jainadharma)nI vANIthI jAgRta thayelA rAjAe parama ArhutanuM birUda prApta karyuM.25 ane teNe mAgaNI karavAthI hemAcArya prabhue triSTi zalAkApurUSa carita ane viMzati vItarAga stutivALuM pavitra yogazAstra e be granthA lakhyA. vaLI prabhunI AjJAthI peAtAnA hukama mAnanAra aDhAra dezAmAM cauda varSa sudhI prANimAtranI mArI ( hiMsA) nA rAjAe niSedha karyA.26 judA judA dezamAM maLIne 1444 .vihAra karAvyA. samyagnAnathI levA yAgya lAgatAM khAra tratAnA aMgIkAra karyA.27 temAM adattAdAna ( na ApeluM levA )nA tyAgarUpa trIjA vratanuM vyAkhyAna thatAM temAMthI kevaLa pApanuM baMdhana karanAra phIvittanA28 dASA jANavAmAM AvyA eTale rAjAe tenA--datIvitta udharAvavAnA 24 hemacandra ane kumArapAlane sAmanAthe darzana ApyAnI vAta hemacandre peAte nathI lakhI, pra. ca mAM paNa natha; paraMtu jayasiMhanA ku. ca. mAM tathA ji. gaNinA ku. pra.mAM upara pramANe ja che. 25 kumArapAlanA aneka uttINa lekheA maLyA che paNa temAMthI mAtra eka ja sa. 1221 nA jAkhAlIpuranA lekhamAM kumArapAlane "he masUriproAdhita paramAta'' kahela che. 26 me|huparAjayamAM bAra varSa sudhI hiMsAnuM nivAraNa karyuM ema kahyu che. ( aM. 4 pR. 102) matalaba ke A niyama lIdhA pachI kumArapAla cauda ke khAra varSoM sudhI jIvyeA. 27 kumArapAle jaina dharma grahaNa karIne zuM zuM karyuM enuM varNana kumArapAla pratibAdhamAM nIce pramANe maLe che. kumArapAle sa` grAmanagaromAM jIvadayA pALavAnI AjJA karI, (pR. 41 ) rAtnae mAMsane tyAga karyA ( pR. 42 ), rAjAe dhRtanA tyAga karyA tathA niSedha karyA ( pR. 76 ), madyapAnane! tyAga karyA ( pR. 92) cAnA tathA marevAnA dhananA tyAga karyA ( pR. 114). 28 rUtIvitta eTale putra-putra varasa mukayA vagara-marI janAranI strI rAtI rahe ane tenuM dhana tene mATe kheArAkISAkI jeTaluM rAkhI rAkhta laI jAya e jAtanI lAgA, kumArapAle A kara baMdha karyA ema kahIne jainalekhakA tenAM bahu vakhANa kare che. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla pramadha 183 adhikArI paMceAlIne meAlAvIne 72 lAkhanA tenA paTTo phADIne (te lAge) mukI dIdhA.e rAjahakka cheDI dIdhA e mATe vidvAnee tenI nIce pramANe stuti karIH (13) helAMnA raghu, nahuSa, nAbhAga ane bharata vagere satyayugamAM utpanna thayelA rAjAoe paNa je nahAtuM cheADayuM te rUdatIvitta, hamaNAM, huM kumArapAla rAjA ! teM cheADI dIdhuM mATe tuM meTA ( rAjA )enA mAthAne mukuTamaNa che. ane zrIhemAcArya prabhue nIce pramANe A prazaMsAne anumedana ApyuM. (14) putra vagara marI janArAonuM dhana lenAra rAjA tenA putra thAya che ane saMtAthI te cheADI denAra tuM kharekhara rAjapitAmaha ( rAjAone dAdya ) che. 16 have sAraTha dezanA suMvara nAmanA ( mhAravaTIA ? ) sAme laDavA mATe zrIudayanamaMtrIne lazkaranA nAyaka banAvIne AkhAM lazkara sAthe rAjAe mAkalyA ane te zrI vaDhavANa pAcyA ke badhA maMDalezvarAne AgaLa vadhavAnuM kahIne pAte zrIyugAdidevanA caraNAne praNAma pharavAnI icchAthI zetruje gayA ane vizuddha zraddhAthI devanI pUjA vagere karIne jyAM vidhi pramANe mandiranI vaMdanA kare che; tyAM dIvImAMthI maLatI vATa laine eka uMdara te lAkaDAnA maMdiranA eka daramAM paisA hateA tenI pAsethI deva maMdiranA rakhevALee vATa cheDAvI dIdhI. e pachI peAtAnI samAdhi chuTI javAthI te maMtrIe lAkaDAnAM deva maMdiranA nAzanI khIkathI devanI sanmukha te mandiranA jIrNodhAra karavAnI IcchAthI eka bhakta ( A maMdiranA jIrNodvAra nahi karUM tyAM sudhI ekaja vakhata ekaja vastu jamIza) vagere niyameA lIdhA. pachI tyAMthI nIkaLI lazkaranI chAvaNImAM pAcI gayA ane te zatru sAthe laDAI thatAM zatruoe rAjAnA lazkarane harAvavAthI zrIudayana peAte laDavA uThayA. tyAM zarIra jarjarita thaI gayuM che evA zrIyanane jyAre tyAre teo dayA Ave e rIte rAvA lAgyA. svajaneAe tenuM kAraNa pUchatAM maMtrIe kahyuM ke " mRtyu najIka AvI gayuM ane zrI zetru MjAneA tathA zakunika vihAranA jIrNoddhAra karavAnI icchA manamAM rahI mATe devaRNa mAthe rahI gayuM." tyAre teoe kahyuM ke 'vAgbhaTa ane AmrabhaTa nAmanA tamArA putrA niyamA laine e eya tIrthAnA uddhAra karaze ane e bAbatamAM ame jamAna chIe." A rIte teoe kamula karavAthI jenuM zarIra rAmAMcita thai gayuM che evA, zatrunA dhAthI jenuM raheThANamAM lai gayA ' ' ! Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 prabaMdha ciMtAmaNI pitAne dhanya mAnanAra te maMtrIe chevaTanI ArAdhanA mATe kaI sAdhunI zodha karavA mAMDI. e kaI sAdhu na maLavAthI (pAsenAM mANasee) koI paNa vaMTha (bhAMDa )ne sAdhune vaSa paherAvI matrI AgaLa ubhe rAkhe. eTale tenA caraNa kapALe aDADIne tathA tenI AgaLa daza prakAranI ArAdhanA karIne zrIudayane paralokamAM gati karI. ane caMdanataranI najIka rahelA kSada lAkaDAmAM jema tenI sugaMdha besI jAya tema vaMTha upara te (udayana)nI vAsanAnI sugaMdha lAgavAthI teNe anazana vrata laIne (anna tyAga karIne ) giranAramAM potAno deha pADI nAkhyA. 29 17 pachI aNahilapura AvelA te svajanee vAlmaTa ane AmrabhaTane te vRttAnta jaNAvyuM, eTale teoe teja niyama laIne jIrNoddhArane AraMbha karyo. be varSe zrIzetruMjA uparanuM maMdira pUruM thayuM tyAre tyAMthI AvelA khAsa mANase ApelI vadhAmaNI vacAtI hatI tyAM te bIjA mANase AvI maMdiramAM phATa paDayAnA khabara ApyA. e tapAvelA jasata jevI vANI sAMbhaLIne zrI kumArapAla rAjAnI rajA laIne mahaM. zrI kapardIne zrIkaraNa madrAno adhikAra saMpIne cAra hajAra gheDA (ghoDesvAro) sAthe zrIzetruMjAnI taLeTImAM picI tyAM pitAnA nAmathI vAgabhaTapura vasAvyuM. pachI pradakSiNA pharavAnI galIvALA maMdiramAM, e galImAM peThelo vAyu bahAra na nIkaLI zakavAthI maMdiranI divAlamAM phATa paDe che ema tyAMnA kArIgaroe nakkI karIne kahyuM. have pradakSiNa mATenI galI rAkhyA vagara maMdira bAMdhI vAthI mANasa nirvaza jAya che evI mAnyatA chevAthI vaMza na rahe te bhale na rahe paNa zrI bharata vagere pahelAMnA jIrNoddhAra karanArAonI patimAM pitAnuM nAma raheze evuM te maMtrIe dIrdhadaSTivALI buddhivaDe vicArIne pradakSiNAnI galInI bhIMta ane mukhya bhIMtanI vaccenA gALAne patharAothI pUrAvI daIne traNa varSa pUrA thayelA maMdira ra9 udayana soraThamAM gayelo ane tyAM tene zetrajAnA mandirano jIrNoddhAra karavAne vicAra thayo ane chevaTa tenA putra vAhaDe jIrNoddhAra karyo vagere prasaMga pra. ca.mAM paNa che. tyAM seraThanA rAjAnuM nAma navaghaNuM lakhyuM che. e navaghaNe Agha rAjA (jayasiha )ne vAraMvAra trAsa Apela ema pra. ca. kahe che. ( juo he. sU. pra. zlo. 429, 430). - 30 zrIkaraNa mudrA zabdane pradhAnapadanI sIla (Seal) jevo artha lAge che. utkIrNa lekhamAM paNa e zabdo maLe che. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 185 upara kaLaza ane dhajA caDAvavAnA utsava vakhate zrI pATaNanA saMghane nimaMtraNa pUrvaka teDAvIne moTA utsavathI saM. 1211mAM maMtrIe dhajA caDAvI.31 teNe mammANIya 32khANamAMthI patharo lAvIne tyAMnA kArIgare pAse temAMthI mUrti ghaDAvI hatI. vaLI vAkSaTapuramAM rAjAnA pitAnA nAmathI tribhuvanapAla vihAra karAvI temAM zrI pArzvanAthanI sthApanA karI. tathA devanI pUjA mATe zaheramAM 24 bagIcAo, zaherane pharato keTa tathA devamaMdirone garAsa, (pUjArIo mATe) makAna vagere ApyAM. A badhuM karAvyuM temAM-A tIrthoddhAra khAte nIce pramANe kharaca thayuM - (15) jenA maMdiramAM eka karoDa ane sATha lAkhano kharaca thayo te vAgabhaTa devanuM vidvAnethI kema varNana thaI zake? A pramANe zrI zatruMjayadvAra prabaMdha pure thaye. 18 have vizvamAM jene ekane ja subhaTa-(zarIra) kahI zakAya evA zrI AmrabhaTe pitAnA kalyANa mATe bhRgupura (bharUca)mAM zrI zakunikA vihAranuM maMdira baMdhAvavAnI zarUAta karatAM, pAyA khadAtA hatA tyAM narmadA pAse hovAthI akasmAta jamIna bhegI thaI jaIne pAyA pUrAI jatAM majure herAna thavA (daTAI javA ?) lAgyA. eTale teo uparanI dayAne vaza thaIne pitAnI ja khUba nindA karatAM karatAM AmrabhaTe strI putra sAthe e pAyAmAM jhapApAta karyo. A tenA atizaya sAhasathI te vigha dUra thaI jatAM pAyAno patharo mukIne zarU kareluM AkhuM mandira pUruM thaI jatAM, kaLaza ane dhajA caDAvavAnA utsava vakhate zaheranA saMdyane nimaMtraNa pUrvaka teDAvIne tenuM annavastra, alaMkAra vagerethI yathAyogya sanmAna karIne, sAmone jema AvyA hatA tema pAchA mokalyA. pachI dhajA caDAvavAnuM zubha muhUrta pAse AvatAM bhaTTAraka zrIhemacandrane AgaLa karIne rAja sAthe zrI aNu hilapuranA saMghane tyAM belAvIne atizaya snehapUrvaka alaMkAro vagere ApIza tene tRpta karyA pachI dhajA caDAvavA mATe cAlavAnI zarUAta karatAM mAgaNa 31 zatru jayane maMdirane jIrNoddhAra karI tenA upara saM. 1213 mAM dhA caDAvI tathA hemacaMdra pratimAnI pratiSThA karI ema pra. e. (he. sU. pra, zla, 672) mAM kahyuM che jyAre jinamaMDana gaNie (pR. 73) tathA cA. gaNie (sa. 7) merUtuMga peThe A jIrNoddhAranI saM. 1211 nI sAla ApI che, 32 mammANIya khANa mUtinA paththara mATe ahIM tathA AgaLa vastupAlacaritamAM Ave che. e kaI khANuM? 24 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 prama'dha ciMtAmaNI pAse peAtAnA mahela luMTAvI daIne zrI sutrata svAmInA maMdiramAM mahAdhvaja sAthe dhAne caDAvIne, atizaya harSanA AvezamAM tyAMja khUba nAcavA mAMDayuM. chevaTa rAjAe mAgaNI karavAthI, AratI letAM gheADA dvArapALane ApI dIdhA, pachI jyAre rAjAe tilaka karyuM ane chara sAmantA cAmara karIne tathA puSpavRSTi vagerethI madada karavAmAM ubhA rahyA tyAre AvelA bandIjanane pAtAnuM kaMkaNu utArIne ApI dIdhuM. have rAjAe hAtha jhAlIne balAtkArathI maMgala dIvAvALI AratI utarAvI. pachI zrI suvratasvAmInAM caraNAne tathA gurUnAM caraNAne vhelAM praNAma karIne dharma andhune vaMdanA karI. pachI rAjAne AratI utAravAmAM utAvaLa karavAnuM kAraNuM pUchyuM. tyAre rAjAe kahyuM ke "jema jugArI jugAranA rasanA vegamAM peAtAnuM mAthuM vagere padArtho paNa hADamAM mukI de che; tema tame paNa have kAie mAgaNI karI teA tyAganA rasanA vegamAM tene mAthuM paNa ApI deze. ema dhArIne ( meM utAvaLa karAvI ) " A rIte rAjAe kahyuM. tyAM tenA lokeAttara caritrathI jenuM hRdaya harAi gayuM che evA zrI hemAcArye peAtAnA manuSyanI stuti na karavAnA janmathI pALelA niyama bhUlI jaine kahyuM :---- (16) jyAM tame na hai| tyAM satya yugane pazu zuM karavA ? ane jemAM tame hA te zuM kaliyuga kahevAya ? jo kaliyugamAM tamAro janma thaye! hAya te| kalija bhale rahyo; satya yugane zuM karavA che ? A pramANe AtrabhaTane anumedana ApIne gurU ane rAjA AvyA hatA tema pAchA gayA. 19 have tyAM (pATaNamAM) gurU AvyA pachI zrI AxbhaTa akasmAt devInA dASathI chellI sthitie AvI jatAM, (chellI) rajA mAgatA patra AvavAthI teja vakhate, te mahAtmA (AmrabhaTa) mandiranA zikhara upara nRtya karatA hatA tyAM tenA upara mithyA dRSTivALA (ajaina)nI devInA doSa lAgyA che, ema nakkI karIne rAte yazazcandra nAmanA sAdhu sAthe AkAza mArge uDIne eka nimeSamAM bharUcanA pAdaramAM AvI pAcI, zrI hemAcArya prabhue sendhavI3 devIne prasanna karavA mATe kAyAtsarga (ubhAM UbhAM eka natanuM dhyAna ) karyAM paNa devIe jIbha mhAra kADhIne tiskAra darzAvyA ma 33 bharUcamAM hAlamAM sainyavI mAtAnuM madira che; e sthaLethI jUnI mUrti A maLI che. uparanuM varNana jotAM, hAlanuM maMdira navuM haze paNa e sthAna vi. sa.nA 14 mA zataka jeTaluM teA jUnuM che ja, Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 187 eTale khANIAmAM zALa nAkhI tenA upara yazazcandra gaNie jevuM sAMbelAthI khAMDavA mAMDayuM ke pahelAM maMdira hAlI uThayuM, ane bIjo prahAra thatAM devInI mUrtija pitAne ThekANethI upaDI "vajI jevA hAthathI thatA prahArothI mane bacAve, bacAvo," ema belatI zrI hemacandranA caraNamAM paDI. A rIte sAcI vidyAnA baLathI te devI jenuM mULa kAraNa che evI mithyA daSTivALAonI jaMtrI (cantara)nA deSane dUra karIne zro suvrata svAmIne mandire gayA. (17) saMsArarUpI samudranA seturUpa, kalyANa mArge javAmAM rastAnA dIvA jevAM, vizvanA TekA mATe lAkaDI jevAM bIjA matanA mehane dUra karavA mATe ugelA ketu jevAM ane amArA manarUpI hAthIne bAMdhavA mATe majabuta thAMbhalAnuM rUpa lenArAM zrIsuvratasvAmInA caraNenAM nakhanAM kiraNo (saunuM rakSaNa karo. A stutio vaDe zrI munisuvratasvAmInI upAsanA karIne zrIAmabhaTane rogamAMthI chuTyAnuM snAna karAvI jema AvyA hatA tema zrI hemacaMdra ane yazazcandragaNi gayA. zrAEdayanacaityamAM, zakunikAvihAramAM ane rAjAnA ghaTIgRhamAM e rIte traNa sthaLe kokaNanA rAjAnA traNa kalazane vaheMcI nAkhyA. A pramANe zrIrAjapitAmaha Amrabharane prabaMdha pure thaye 34 20 eka vakhata kumArapAla rAjA pAMDitya meLavavavAnI icchAthI kapadimatronI anumatithI jamyA pachI eka kSaNa koI vidvAna pAse kAmaMdakIya nItizAstra sAMbhaLatA hatA; temAM nIcene loka AvyA : (17) megha peThe rAjA paNa prANIone AdhAra che. megha ADe. thAya te chavAya paNa rAjA ADo thatAM chavAya nahi, A vAkya sAMbhaLIne kumArapAle "megha rAjAnI pAmyA che" ema kahyuM tyAre badhA sabhAsadee rAjAnA vakhANamAM ovAraNAM levA mAMDayAM, e joIne kapardImaMtrI nIcuM mAthuM rAkhI besI rahyA eTale ekAMtamAM rAjAe tenuM kAraNa pUchyuM, tyAre teNe kahyuM ke "mahArAje aupamyA zabda vAparyo. e koI zabda vyAkaraNamAM nathI, chatAM ApanI khuzAmata karanArAoe ( 34 pra. cinI eka patamAM zakunikA vihAranA jIrNoddhAramAM be karoDanuM kharca thayuM eTaluM vadhAre che. A prabhaTane A prabaMdha jinaprabhasUrinA tIrtha ka5mAM temaja pra. e. (he. sU. pra.)mAM maLe che. vaLI jayasiMhasUrie vi. saM. 1211-213 mAM A uddhAra karyo ema lakhyuM che, (che. 642) tyAre jinamaMDanagaNie gaNie vi. saM. 1222 nI sAla ApI che (pR. 70). Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 prabaMdha ciMtAmaNI vakhANa karyA tyAre mAre te beva nIcA joNuM thayuM. rAjA vagaranuM-aMdhAdhuMdhIvALuM jagata sAruM paNa mUrkha rAjA sAre nahi, e rIte virodhI rAjAnAM maMDaLamAM ApaNI apakIti phelAya che. have A bAbatamAM upameya, aupampa, upamA vagere zabdo zuddha che." teNe A zabdo kahyA pachI rAjAe pitAne pacAsa varSa thayAM hovA chatAM eka upAdhyAya pAse bArAkhaDIthI zAstra bhaNavAnuM zarU karI eka varSamAM traNa vRttipa ane traNa kAvyo bhaNI lIdhA ane vicAra caturmukhanuM birUda meLavyuM. A pramANe vicAracaturmukha zrIkumArapAla prabaMdha puro thaye. 21 eka vakhata vizvezvara nAmanA kavi kAzIthI zrI pATaNa AvyA. ane zrIharinI sabhAmAM AvyA, tyAre tyAM zrI kumArapAla rAjA paNa beThA hatA. ane teNe nIcenuM vacana kahyuM - (18) dhAbaLA ane daMDa laIne pharatA hemagovALa tamAruM rakSaNa kare A pramANe adhuM bolIne jarA aTakyA tyAM rAjAe krodha karIne tenA sAmuM joyuM paNa teNe jena gocara (dharma)mAM cha darzanonAM pazuonA samUhane carAvatA (hemacaMdra) e rIte uttarArdha kahI sabhAjanone khuza karI dIdhA. pachI teNe zrI rAmacaMdra vagere kavione "dUra rAkhelI " e rIte samasyA ApI ane mahAmAtya zrIkapadamaMtrIe nIce pramANe enI pUrti karI (19) eka vakhata keTalIka kanyAo saMtAkukaDInI ramata ramatI hatI temAM eka dIrdha netravALI kanyAnAM sarala netrA be hAthathI paNa DhAMkI zakAya ema nathI ane te mukhacaMdranI cAMdanI phelAtAM A kanyA badhe pakaDAI jAya che ema kahIne sakhIoe ramatamAMthI dUra rAkhelI eka kanyA pitAnAM nizvita nayanane ane meDhAne rUe che. A pramANe zrIkapardI mahAmAtya samasyApUrti karatAM e (vizvezvara) kavie pacAsa hajAranI kiMmatane pitAnA gaLAno hAra A sarasvatInI pada racanA che ema kahIne tenA gaLAmAM nAkhyo. pachI tenI vidvattAthI 35 vRtta ema mULamAM zabda che. e vyAkaraNanA koI graMthanA vibhAgane sUcaka hovA joIe. sArasvata vyAkaraNamAM traNa vRtti che paNa e graMtha kumArapAlanA vakhatamAM racAyo na hato. - 36 A vRttAnta jinamaMDana gaNinA kumArapAla prabaMdhamAM paNa che. 37 A vizvezvara kavi kAzIthI kevI rIte pATaNa AvyA enuM savistara varNana ji, maM. gaNinA kumArapAla prabaMdhamAM maLe che. vaLI A vizvara kavinA prasaMganuM Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 189 khuzI thayelA rAjAe vizvezvarane pitAnI pAse rAkhavAnI IcchA batAvI. (20) karNanI 38 mAtra vAte rahI, (karNa javAthI) kAzI zaheramAM mANasanI vastI AchI thaI gaI, ane pUrva dizA (kAzI)mAM 39hammIranA ghaDAo harSamAM AvIne haNahaNI rahyA che. e sthitimAM sarasvatIne bheTavAne Atura samudra sAthe prItivALAM prabhAsakSetra tarapha A mAruM hRdaya utkaMThAvALuM thaI gayuM che. ema kahIne rAjAe jene satkAra karyo che ane saue jenI rajA lIdhI che e te kavi pitAne rUcanA sthAna tarapha gaye. 22 eka vakhata zrI kumArapAla vihAramAM rAjAe bolAvelA zrI hemAcArya kapadanA hAthane Teke laIne jyAM pagathI caDe che tyAM nartakInA kamakhAnI derI khAtI jeIne zrI kapardIe kahyuM - (21) suMdarInI kAMcaLI sArA bhAgyanA udayane pAmavA utAvaLa kare che. ATaluM belI jarA vATa joI tyAM zrI. hemAcAryo nIce pramANe uttarArdha kahyuM. varNana cAritrasuMdaragANae karyuM che temAM lakhyuM che ke teNe be samasyAo ApelI eka uparanI vyAriddhA ane bIjI kALa. pahelI kapada maMtrIe pUrI karI ane bIjI rAmacaMdra kavie. hemacaMdranI govALa kahIne prazaMsA karate upara Apelo 18mo zloka pra. e. (he. sU. pra.)mAM maLe che paNa temAM vizvezvare nahi paNa devabedhe kahyo ema varNana che. 38 A karNa te kAzIno rAjA hovo joIe ema saMbaMdha uparathI lAge che. rA. dI. zAstrIe emaja artha karyo che. eTale bhIma ane bhejano samakAlIna DAhalano karNa ja ahIM vivakSita che. e maratAM kAzInI vastI ochI thaI gaI ane pitAne tyAM rahevAnuM prayojana na rahyuM ema kahevA mAgyuM che. 39 A hamIra kayAMne rAjA zAkaMbharIne eTale raNathaMbhorane cohANarAja ema TonI kahe che. paNa zAkaMbharIno hammIra to kumArapAla pachI so karatAM vadhAre varSa pachI vi. saM. 1342 mAM gAdI upara beThe hate. (juo bhArata ke prAcIna rAjavaMza pra. bhA. pR. 296) ane hammIra eTale musalamAne evo artha hoya te teo paNa kumArapAva pachI vIsa bAvIsa varSa pachI kAzI pisyA che. hariharita eTale zivanI dizA-North east ema TenI kahe che, paNa IMdranI dizA arthAta pUrva dizA e artha vadhAre sayukitaka che. rA. dI. zAstrIe e zabda choDI dIdhA che ane kAzImAM hammIranuM rAjya thayuM ema kahyuM che. 40 keTalo satkAra karyo e viSe ji. gaNi kahe che ke kumArapAla rAjAe prasanna thaIne pAMca lAkha dramma ane daza ghoDA ApyA, Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 prakha'dha ci'tAmaNI ( e vAta kharI che) kAraNake tarUNIjananA pachavADenA bhAga guNu grahaNa karIne puSTa thayeA che. << t . 23 eka vakhata savAramAM kapardImaMtrIe (jatAM jatAM) praNAma karyAM eTale zrIhemAcArye A hAthamAM zuM che? " ema pUchyuM. tyAre teNe prAkRta bhASAmAM haraDai (chellA 4 nA e thaine hAlamAM haraDe kahevAya che). ema kahyuM. tyAre prabhue kahyuM: "zuM hajI ? " tarata buddhi haiAvAthI temanA vacanamAM rahelA chaLa pAmI jaIne kapardIe kahyuM: " nA have nahi; " kAraNake " chelle hatA te vhelA thayA che ane eka mAtrA vadhI che." harSAzruthI jenAM netrA bharAi gayAM che. evA zrI hemAcArye zrI rAmacandra vagere paMDitA pAse kapardInI caturAInI prazaMsA karI. teoe rahasya na samajIne e zuM?" ema pUchatAM zrI hemAcArye kahyuM ke huramanA zabdanA chaLathI 'hu akSara raDe che evA arthe karI "zuM hajI paNu " eTaluM pUchatAM ja e vacananuM rahasya samajI jaine teNe " hAlamAM nahi " ema kahyuM. kAraNake vhelAM khArAkhaDImAM hukAra chellA bAlAtA hatA mATe hu raDe che. hAlamAM amArA nAmamAM hu vhelA che ane eka mAtrA vadhAre che. (huM (akSara) mAM). "" "" e rIte haraDai pradha pUro thayA. 24 eka vakhata kAi paMDita urvazI zabdamAM za tAlavya joie ke dRnheM ? '' ema pUchtAM zrIhemAcAryajI kAMika kahevA jAya che, tyAM padmamaMtrIe eka kAgaLa upara " dhaNAMnuM je azana kare te uddezI 'e rIte vyutpatti lakhI zrIhemAcAryanA kheALAmAM e kAgaLa nAkhyA. e pramANathI zrIhemAcArye tAlavya rAkAranA nirNaya tenI AgaLa kahyo. A rIte urvazI prakhadha purA thayA. 25 eka vakhata sapAdalakSanA rAjAneA eka elacI (sAndhivigrahika) zrIkumArapAla rAjAnI sabhAmAM AvyA; tyAre rAjAe " tamArA mahArAja kuzaLa che ? " ema pUchyuM. ane potAne paMDita mAnanAra te mithyAbhimAnIe vizvane grahaNa kare te vizvala " evAnA vijayamAM vaLI ze| saMdeha ? A sAMbhaLI rAjAnI preraNAthI zrIkA~maMtrIe " jaladI nAza pAme " te vizvala e rIte navI vyutpatti darzAvI. A pramANe tenA nAmamAM duSaNu Ave che ema pradhAne vijJapti karyAthI te rAjAe vigraharAja nAma dhAraNa karyuM. bIje varSe te ja pradhAne (elacIe) zrIkumArapAla rAjA AgaLa peAtAnA rAjAnuM nAma vigraharAja kahyuM; tyAre zrIkapardamaMtrIe vijra eTale nAka vagaranuM; hara ane nArAyaNane jeNe nAka vagaranA karyA te 65 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 191 vigraharAja' e rIte vyutpattithI arca karyAM. A vAta jANIne e pachI kapardI peAtAnA nAmanuM khaMDana karaze e bIkathI te rAjAe kavidhava evuM nAma dhAraNa karyuM.41 26 eka vakhata zrI kumArapAla rAjA AgaLa zrI yAgazAstranuM vyAkhyAna thatuM hatuM, tyAre paMdara karmAdAnanI vyAkhyAmAM phtIrAnAsthityajoLAM pradULamAre e zloka AvyA. temAM zrIhemAcAryanA mULa pAThane sudhArIne mahuvacananuM ekavacana karIne roLAMne badale oLo e rIte 5. udayacaMdre vAraMvAra vAMcyuM tyAre zrI hemAcArye pheraphAra karavAnuM kAraNa pUchyuM ane teNe prANIonAM aMge ane vAdi mATe ekavacana haMsamAsamAM vyAkaraNu siddha che ema vyAkaraNusUtrathI darzAvyuM eTale zrI hemAcAyaeN, rAjAe tathA khIjAoe tenI prazaMsA karI. A pramANe : uddayacandranA pramadha puro thayeA. 66 ,, 27 eka vakhata te rAjarSi (kumArapAla) ghIvALuM miSTAnna bhAjana karatA hatA; tyAM jarA vicAra karIne e bhAjana cheADI Rne zrI hemAcAryane pUchyuM mAre ghIvALuM miSTAnna khAvuM e ceAgya che ke nahi ? " tyAre teoe javAba ApyA ke ''vANIA brAhmaNa mATe yAgya che, paNa jeNe abhakSya (mAMsa) na khAvAnA niyama lIdhA che tevA kSatriya mATe ce|gya nathI kAraNake tethI mAMsAhAra yAda Ave che." " emaja che" ema kahIne rAjAe vhelAM karelA abhakSyanA bhakSaNa mATe prAyazcitta mAgyuM ane AcArye khatrIza dAMta che mATe khatrIza vihArA karAvA " ema kahyuM. 23 rAjAe tema karyuM. pachI AcArye ApelA muhUrta vakhate vaTapadraka (vaDAdarA )thI kAnha nAmaneA vepArI pAte karAvelA maMdiramAM mUlanAyakanI pratiSThA karAvavA mATe zrI pATaNa AvyA. tyAre zaheranA mukhya maMdiramAM te mUrti mukIne pUjA vagerenI sAmagrI levA gayA; paNa sAmagrI laIne jyAM pAde Avye tyAM rAjAnA aMgarakSakAe bAraNAmAM rAkI rAkhyA eTale te aMdara na jaI zakyA. amuka kALa gayA pachI dvArapALeA khasI 41 upara pramANe sapAdalakSanA rAjAnI kumArapalanI sabhAmAM mazkarI thayAnuM merUtuMga kahe che. paNa kharI rIte kumArapAlathI hArelA aNuoNrAjanA anuyAyI sapAdalakSanA rAjA vigraharAja (ke vizaladeva) (vi. sa. 1209 thI 1220) teNe kumArapAvane harAvyA hoya ema enA utkIrNa lekhathI jaNAya che. ( jue J. A. S. B. Vol. LV p. 41 ) A kapIma trIkumArapAlanA bhAMDAgArika hatA ema jinama'DanagaNi kahe che. ( jue . pra, pU. 100) Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 prabaMdha ciMtAmaNI gayA paNa e vakhate pratiSThA muhUrta cAlyuM gayuM hatuM. ethI te aMdara jaIne AcAryanA pagamAM paDIne potAne Thapake ApatAM ApatAM revA lAge. AcArya joyuM ke A mANasanuM duHkha bIjI koI rIte dUra thaI zake ema nathI eTale maMdiranA raMgamaMDapamAMthI bahAra nIkaLI, nakSatro joIne potAnA zabha muhartanuM nakSatra AkAzamAM ugeluM joIne tene kahyuM ke "joSIe ghaDI joIne je muhUrta ApeluM temAM je mUrtionI pratiSThA karI hota te tenuM traNa varSanuM ja AyuSya hatuM. hAlamAM je muhUrta che te muhUrtamAM pratiSThA karavAthI tenuM AyuSya lAMbuM cAlaze." A rIte AcArye kahyuM. eTale te vakhate pratiSThA karAvI ane AcArya kahyuM hatuM temaja thayuM. A pramANe abhakSyabhakSaNanA prAyazcittane prabaMdha pure thaye. 28 meM "dhana harI levAthI pahelAM eka uMdara marI gayo che mATe tenuM prAyazcitta Ape " e rIte rAjAe mAgaNI karavAthI AcAryo tenA kalyANa mATe tenA nAmathI mUSaka vihAra karAvyo. vaLI kaI vepArInI strI jenAM nAta, nAma, ThAma, saMbaMdha kAMI jANavAmAM rahetAM teNe vATamAM traNa divasathI bhUkhyA rAjAne dahIM bhAta khavarAvI tRpta karyo hato; enI kRtajJatAthI tenuM puNya vadhe mATe zrI pATaNamAM karaMbavihAra karAvyo. ra8 eja rIte cUkAvihAra A pramANe thayA. sapAdalakSa dezanA eka avivekI zeThIAe mAthuM oLavA vakhate pitAnI priyAe ApelI jUne hAthamAM laI, te pIDA karanAra jUne tiraskAra karIne tene hAthamAM ghaNA vakhata sudhI cALI nAkhIne mArI nAkhI. e vakhate pAse rahelA amArine amala karAvanAra paLIe te gRhasthane aNahilapura pATaNa laI AvI rAjA pAse ubhe karyo. pachI AcAryanI AjJAthI tene daMDa tarIke tenuM sarvasva laIne tyAM ja mUkAvihAra karAvyo. A rIte cUkAvihAraprabaMdha pure thayekara 30 vaLI khaMbhAtamAM jayAM AcAryane dIkSA apAI hatI te sAliga vasahi nAmanA asAmAnya maMdiramAM, ratnamayamUrtio sAthe anupama jIrNoddhAra karAvyA. e rIte prabhudIkSA vasahikAnA uddhArane prabaMdha thaye. 31 eka vakhata zrI somezvara pATaNamAM kumAravihAra nAmanA maMdiramAM bahapati nAmanA tapasvIe kAMIka (jaina dharma virUddha) aparAdha karyo. 42 cUkAvihAranI A vAta ji. gaNinA kumArapAla prabaMdhamAM che. (pu. 6) Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 13 pariNAme AcAryanI akRpA thavAthI tene adhikAra laI levAmAM AvyuM. eTale teNe aNahilapura AvIne peDhA Avazyaka (cha prakAranAM Avazyaka karma) mAM kuzaLatA meLavIne hemAcAryanI sevA karavA mAMDI. eka vakhata cAturmAsa (comAsAnA cAra mahinA sudhI karelA vratanA) ne pAraNane divase hemAcAryanA caraNonI dvAdazAvartanathI vaMdana karyA pachI teNe kahyuM. (pakhacANa karyuM.) (22) he nAtha ! tamArA caraNa pAse rahevAthI kakSAnA nAthadvArA vikArarahita thavA mATe comAsAnA cAra mAsa sudhI A (rAMdhelA annanA tyAgarUpa ?) vrata karyuM. have he muniomAM zreSTha! tamArA caraNamAM leTavAthI jeno kali nAza pAmyA che evA mAruM pANIthI bhIMjAyelAM anna vaDe, bhale pAraNuM thAya. e rIte teNe vijJapti karI eTale AcAryane prasanna joIne, eja vakhate tyAM AvelA rAjAe tene pharI tene adhikAra Apo. A rIte bahaspatigaMDane pharI adhikAra ApavAne prabaMdha pure thayo. 32 eka vakhata divAne AmamAM AvelA Aliga nAmanA vRddha pradhAnane rAjAe pUchyuM ke "huM siddharAjathI utaratA chuM, tenA samAna chuM ke tenAthI caDIAto chuM?" tyAre teNe potAnA kathanane gunho na gaNavAnI zarate kahyuM ke " zrasiddharAjamAM 96 guNe ane be doSo hatA. jyAre ApanAmAM be guNa ane 96 doSo che." A tenAM vAkyathI doSamaya jIvamAM vairAgya AvavAthI jyAM AMkhamAM charI mAravA rAjA jAya che, tyAM tene Azaya samajanAra Alige vijJapti karI ke "zrI siddharAjanA chanuM guNo tenA saMgrAmamAM asubhaTatA (azuravIrapaNuM) ane strIlaMpaTatA e be deSo vaDe DhaMkAI gayA hatA. tyAre lobha vagere tamArA de laDAImAM zuravIrapaNuM ane parastrI sahodarapaNuM e be guNothI DhaMkAI gayA che." A tenAM vacanathI te rAjA svastha sthitimAM AvI gayo. A rIte Aliga prabaMdha puro thaze. 33 eka vakhata zrI siddharAjanA rAjya vakhate pAMDityamAM (hemAcArya sAthe ?) spardhA karatA vAmarAzinAmane vipra hemAcAryanI pratiSThA sahana na thavAthI nIcenuM vacana belyo (23) jenA kAmaLAmAM (koI divasa na dhovAvAthI) so lAkha jUonI hAre pharI rahI che, dAMtomAM bAjhelA puSkaLa maLathI jenA moDhAmAMthI 25 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 prabaMdha ciMtAmaNI durgadha chuTI rahI che, ane nAkanI dAMDI DhaMkAvAthI gaNagaNATa karI bole che e mAthAmAM TAlavALe A hemaDa nAmane seva (jaina gArajI) Ave che." A prakAranI atizaya niMdAvALuM tenuM vacana sAMbhaLIne manamAM uddabhavelA krodhathI bhareluM tiraskArayukta nIcenuM vacana hemAcArye kahyuM "are paMDita ! vizeSaNa pahelAM mukavuM joIe eTale zuM tame nathI bhaNyA?" mATe havethI sevaDamaDa ema kahevuM. ane sevake (sAthe cAlatA) e bhAlAnA pAchalA bhAgathI mArIne javA dIdho. ane zrI kumArapAla rAjyanA rAjyamAM zastra vagarane vadha pracalita hovAthI tenI vRtti chavAI baMdha karI. e pachIthI te vipra dANAnI bhIkha mAgIne peTa bharata zrI hemAcAryanI piSadhazALAnI AgaLa paDI rahe. ane AnA vagere tapasvI rAjavIo yogazAstra bhaNatA hatA e sAMbhaLIne pita sarala hevAthI nIcenuM vacana be - (24) kAraNa vagara bhayaMkara thaI paDe evA je lekAnA meDhAmAMthI gAdharUpI pIDAkAraka jhera nIkaLyA karatuM te jaTAnAM ane phaNunAM maMDale dhAraNa karanAranA moDhAmAMthI zrIgazAstrarUpI vacanAmRta nIkaLe che. - amRtanI dhArA varSanArAM tenAM A vacanathI jene pahelAMno saMtApa zAMta thaI gayo che evA te hemAcAryo vAmarAzine bamaNuM chavAI bAMdhI ApavAnI kRpA karI. A rIte vAmarAzi prabaMdha purA thaye.43 eka vakhata seraThamAM rahetA be cAraNo jeo dUhA vidyAmAM eka bIjAnI hariphAI karatA hatA teoe aMdara aMdara zarata karIke zrI hemAcArya jenA duhAnuM vyAkhyAna kare teNe bIjAne tenA kharcanA paisA ApavA. A TharAva karIne teo zrI aNahilapuramAM AvyA, pachI zrIhemAcArya aMdara AvatAM eke nIcene duho kahyo - (25) enA mukhamAM lakSmI ane sarasvatI beya subhAgye vase che, mATe jenA upara enI najara paDe che teo paMDita thaI jAya che. Ama kahIne te pAse ubho rahyo, tyAM zrIkumArapAla vihAramAM AratInA samaya pachI rAjA zrIhemAcAryane praNAma karavA jarAvAra ubhA rahyA ane AcAryuM tenI pITha upara hAtha muke tyAM aMdara praveza karIne bIjA cAraNe nIcene duhe kahyuM - (26) he hamAcArya! tamArA hAthamAM AzcaryakAraka riddhi bharI che tethI jeo (kumArapAla peThe) nIcuM me karI tamane name che tene sarva siddhi maLe che. 43 A vAmarAzi praba dha ji. gaNinA ku. pra. mAM paNa che. (juo pR. 70) Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha AvAM tenAM navInatAbharelAM vacanathI manamAM khuzI thayelA rAjAe tenI pAse eja duho vAraMvAra bolAvyo. traNa vakhata bolyA pachI teNe vinati karI ke "zuM ekavAra bolavA mATe eka lAkha Apaze?" eTale tene traNa lAkha apAvyA. A rIte soraThanA be cAraNene prabaMdha pure thayo. 35 eka vakhata zrI kumArapAla rAjAe zrIsaMghanA adhipati thaIne tIrthayAtrA karavAnI icchA karI ane te mATe moTA utsAhathI zrIdevAlayamAM prasthAna karyuM. tyAM paradezathI AvelA dUe tamArA upara DAhaladezane karNa rAjA caDI Ave che" ema khabara ApyA. AthI jene kapALe parasevAnAM TIpAM bAjhayAM che tathA bhayathI jeno saMghanA adhipati thavAne manoratha bhAMgI paDyo che evA rAjAe maMtrI vAbheTa sAthe zrIhemAcArya pAse AvI pitAnI nindA karI. pachI rAna upara AvelA A mahAbhaya viSe jarA vicAra karIne " bAramA prahare tamane zAMti thai jaze" ema kahIne hemAcArya rAjAne javAnI rajA ApI. paNa rAjA te have zuM karavuM e na sUjhavAthI mUDha je besI rahyo hato tyAM hemAcAryo kahelo samaya thatAM AvelA dUe "zrIkarNa svargamAM gayo" ema khabara ApyA. eTale rAjAe jhaTa moDhAmAMthI pAna kADhI nAkhIne "kevI rIte ?" ema pUchyuM ane teoe javAba Apyo ke "hAthI upara beThele zrokarNa rAte musApharI karatA hatA tyAM uMghathI AMkha mIMcAI gaI ane DekamAM rahelI mALAmAM vaDanI DALa bharAI jatAM te laTakI rahyo ane marI gayo. tene agnisaMskAra karyA pachI ame nIkaLyA." A sAMbhaLatAM ja rAjA ekadama hemacandra pAse paSadhazALAmAM jaI temanAM vakhANa karavA lAgyo. tyAre kevI rIte? kevI rIte? evA praznone rokI betera sAmo tathA AkhA saMva sAthe zrIhemAcAryo jene be rIte (dharmamArga tathA yAtrAmArga) mArgane upadeza karyo che e rAjA dhaMdhuke Avyo. ane zrI hemAcAryanI janmagRhanI bhUmimAM pote 44 DAhala dezane rAja karNa kumArapALa upara caDI AvyAnI tathA upara pramANe maraNa pAyAnI kathA je jinamaDana gaNae paNa utArI che ( jue. pu. 100) te pAyA vagaranI che. kAraNa ke karNa rAjane samaya vi. saM. 1098 thI 1154 sudhI lagabhaga nizcita che. te bheja ane bhImano samakAlIna hovAnuM merUtuMgaja kahe che, pachI e kumArapAlanA vakhatamAM kayAthI hoya ? kumArapAlanA samayamAM te gayakarNadeva ane narasiMhadeva DAhalanI gAdI upara hatA. gayaka devane paNa vi. saM. 1212 pahelAM dehAnta thaI gayo hate. (juo bhArata ke prAcIna rAjavaMza, prathama bhAga pR. 46 thI para). Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ciMtAmaNI karAvelA sattara hAtha pramANanA jhAlikAvihAramAM prabhAvanA karavAnI icchA karI. paNa emAM janmathI ja cADI karanAra-kuTila brAhmaNee ubhAM karelAM vighane joIne teone dezabahAra kADhyA ane pachI pote zrI zatruMjaya tIrthe gayA. 36 tyAM "duHkhane tathA karmo kSaya karanAra" namaskAra vAka belatA devanI pAse judI judI jAtanI prArthanA karatA hatA, e vakhate eka cAraNe nIcenuM vacana kahyuM. (27) eka kUla mATe, je svAmI (mekSarUpa) sarva siddhinuM sukha Ape che, te bheLA jinavarano Azraya leke zA mATe (kaI IcchAthI) kare che ? A pramANe cAraNane belanAM sAMbhaLe; te nava vAra belyo mATe rAjAe tene nava hajAra ApyA. pachI giranAra pAse gayA tyAM kAMI kAraNa vagara ekAeka parvatano kampa thayo, eTale zrI hemAcArye rAjAne kahyuM ke "A chatrI peThe TIMgAI rahelI zilA eka sAthe je be puNyavaMta mANase enI nIce Ave to tenA upara paDe evI vRddha paraMparA che. have ApaNe beya puNyavALA chIe, eTale je A cAlI AvatI vAta sAcI hoya te lokApavAda Ave mATe rAjA ja devane bhale namaskAra kare. huM nahi karuM" paNa rAjAe Agraha karIne zrI hemAcAryane ja saMgha sAthe mokalyA. ane pote chatrazilAne mArga cheDI jUnA killAnI bAjumAM bIje ThekANe navAM pagathI bAMdhavA mATe zrIvAbhaTTadevaneSa AjJA karI. beya bAjunAM 46 pagathIomAM 63 lAkhanuM kharca thayuM. A rIte tIrthayAtrA prabaMdha puro thaye.47 45 giranAranAM navAM pagathI baMdhAvavA mATe kumArapAle vAgabhaTane kahyuM ema pra. ci. mAM tathA prabhAvacarita (he. sU. prabaMdha lai. 845) mAM che. paNa samaprabhAcArya (saM. 1241) nA kumArapAla pratibaMdhamAM, jayasiMhasUrinA kumArapAlacaritamAM ane jinamaMDana gaNinA kumArapAla prabaMdha (pR. 105) mAM zrImALI jJAtinA rANiganA putra A (dezI nAma AMbaDa ke Abaka) kumArapAle nImelA sarASTranA adhipati tarIke e pagathI baMdhAvyAM ema kahyuM che. A Amrane pitAne saM. 1222-23 ne khabutarI khANa pAse lekha paNa maLe che (juo prAcIna jaina lekha saMgraha lekhAMka 50-pA tathA e u5ra vivecana.) - kumArapAla pratibodhamAM kahyuM che ke pote giranAra upara caDI na zakyA mATe kavi zrIpAlanA putra siddhapAlanI sUcanAthI navAM pagathI baMdhAvavAnI Amrane kumArapAle AjJA karI. (saMkSepa pR. 13) 46 mULamAM pacAyA: pakSa ema zabda che rA. dI, zAstrIe e zabda choDI dIdhA che, TenIe two sides of the road ema artha karyo che, 47 A prabaMdha jayasiMharinA kumArapAla astinA navamA sarga mAM varNavelo che. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 197 37 eka vakhata pRthvIne RNamukta karavA mATe rojAe suvarNasiddhinI icchA karI ane zrIhemacandranA upadezathI, tenA gurU (zrIdevacandrAcArya)ne zrI saMghanuM tathA rAjAnuM vinaMtipatra mokalI belAvyA. hamezAM tIvra vrata karyA karatA gurU saMghanuM kAMIka meTuM kArya haze ema mAnI vidhi pramANe vihAra karatA karatA rastAmAM koInI najare paDyA vagara pitAnI pASadha zALAmAM AvI pahoMcyA. rAjA te hajI sAme javAnI sAmagrI taiyAra karatA hatA tyAM tene zrIhemAcArye khabara ApavAthI pauSadha zALAmAM gayA. pachI rAjA Adi badhA zrAvake sAthe zrIhemAcAryuM paNa gurUne dvAdazAvarta vaMdanA karI. vaMdanA pachI temane upadeza sAMbhaLyo. pachI gurUe "saMdhanuM zuM kArya che?" ema pUchatAM sabhAnuM visarjana karI, paDadA pAchaLa besI, zrI hemacandra tathA rAjAe gurUnA pagamAM paDI suvarNasiddhinI yAcanA karI. zrI hemacanTe kahyuM ke "huM bAlaka hato tyAre lAkaDAno bhAre vecanArI pAsethI eka vela mAgI laI tene rasa tamArI sUcanA pramANe tAMbAnA kaTakAne copaDI tene agni lagADatAM te kaTake sonAne thaI gayo hato. e velanAM nAma, lakSaNo, ThekANuM vagere kahe." A pramANe hemAcArye kahyuM ke krodhanA vegathI hemacaMdrane dUra khaseDI tuM gya nathI, pahelAM maganA pANI jevI (pacavAmAM halakI) vidyA ApI hatI tenAthI tane ajIrNa thayuM, to pachI A lADu jevI vidyA maMdAgnivALA tane kema ApuM?" A pramANe tene niSedha karIne rAjAne kahyuM ke jagatane RNamukta karanArI suvarNa utpanna karavAnI vidyA tamane siddha thAya evuM tamAruM bhAgya nathI. vaLI mAri (hiMsA)nuM nivAraNa, jenamUrtionI sthApanA vagere puvaDe tamane beya leka-Aloka ane paraloka siddha che te pachI vadhAre zuM iccho cho?" ema upadeza ApIne jema AvyA hatA tema vihAra karatA pAchA gayA. (eka vakhata rAjAe potAnA pUrvajanmane vRttAnta pUcho ane prabhue te badho kahyo.)8 38 eka vakhata sapAda lakSa upara caDAI mATe lazkara taiyAra karavAmAM AvatAM zrIvAbhaTane anuja cAhaDa nAmane maMtrI dAnazarapaNAne lIdhe ayogya hovA chatAM tene khUba zIkhAmaNa ApIne rAjAe senApati banAvyo. teNe be prayANa karyA pachI ghaNuM mAgaNone ekaThA thayelA joIne tejurInA adhikArI pAsethI ekalAkha dravyanI mAgaNI karI. rAjAnI AjJAne anu 48 kesamAM mukeluM vAkya cAra pratomAM nahotuM eTale saMdigdha pATha che, paNa e prasaMga caturvizati prabaMdhamAM varNavela che. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 prAdha ciMtAmaNI sarI teNe eTaluM dravya ApavAnI nA pADI eTale tene cAbakhA mArI chAvaNImAMthI A senApatie kADhI mukyA. pachI pote yathaeNccha rIte mAgaNu leAkAne khuzI karIne caudasA sAMDhaNI upara tethI bamaNA sainikAne besArI AgaLa vadhyeA; ane gheADAM prayANA karIne baMmerA49 zaheranA killAne gherA bAlyuM. have teja rAte sAtasA kanyAnAM lagna thAya che evuM zaheranA leAkeA pAsethI sAMbhaLI, temenA vivAha thai javA devA mATe rAte emane ema ( laDayA vinA ) paDI rahI savAre killAne jatI lIdheA. e killAmAMthI sAta karoDa seAnuM ane agIAra hajAra gheADIo maLI che e pramANenA khuzI khabara khUba jhaDapavALA khepIoe sAthe rAjAne meAkalyA. ane pachI pote te dezamAM zrIkumArapAla rAjAnI hakumata cAlu karI, tyAM adhi kArIo nImI, pAchA krI zrIpATaNa AvA rAjamahelamAM rAjAne praNAma karyAM. tenI sAthe ceAgya vArtAlApanA vakhata maLatAM, tenA guNAthI pAte prasanna thayela hovA chatAM rAjAe tene kahyuM ke tArI meATI najara eja tArA mATA doSa che, je kharca tuM kare che te huM paNa karI zakatA nathI. rAjAne A upadeza sAMbhaLIne teNe rAjAne javAba ApyA ke " mahArAje A sAcI vAta karI, AvI jAtane khaca Apa nathI karI zakatA kAraNa ke Apa paraMparAthI rAkhanA putra nathI. paNa huM tA rAjAnA putra chuM eTale huMja vadhAre sArI rIte kharca karI zakuM, pa0 teNe A pramANe kahetAM rAjAe khuzI thavuM ke tenA upara krodha karavA ? kasoTInA paththara kasoTInA lIseTAthI sAnAnI zAbhAne dhAraNa kare che, e rIte amUlya meLavanAra cAhaDa, rAjAe rajA ApavAthI potAne sthAnake gayA. 66 13 A pramANe rAjaghara yAhuDa prakhaMdha purA thayA. 39 have A ( cAhaDa )nA nhAnA bhAi sAlAka nAmanA mAMDalIka hatA ene satrAgAranuM birUda maLyuM hatuM. 49 A ba MkhairA ( ke bhaMbherI ) AMbaDe lIdhuM hatuM ane teja bhAgavatA hatA ema pra. ca. mAM kahyu che ( he. sU. pra. 725, 76 ) putra A javAba jarA vicitra che. kumArapAla para parAthI rALano putra nahi ane A cAhaDa rAntanA putra zI rIte? eya vAte khATI che, jinamaMDana gaNIe +6 javAba apAvatAM peAte rAntanA khalathI kharca kare che, paNa rAnna kAnA khadyathI kharca kare ? '' e rIte khuzAmata karAvI che, te ThIka che. paNa upara merUtuMge te gaDakhaDaja karI che. A viSayamAM Aja prakAzanA chaThThA prabaMdha puNa jue. uparanI TippaNI Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 40 AnAka nAmano kamArapAlano mAsIne dIkare jene tenI sevAnA guNathI khuzI thaIne rAjAe sAmo pada ApyuM hatuM, chatAM je pahelAM piTheja rAjAnI sevAmAM raheto te eka vakhata bapora vakhate mahelamAM palaMga upara beThelA rAjAnI AgaLa beTho hato. tyAM ekAeka keI nokarane tyAM Avela joIne rAjAe "A koNa che ?" ema pUchatAM zrI AnAke potAnA nokarane oLakhIne, eNe eketa karavAthI bahAra nIkaLIne (potAnA kuTuMbanI) kuzaLatA pUchI ane teNe (AnAkane ghera ke putra janma thayAnI vadhAI mAgI. e nokarane bahu sAruM" ema kahI rajA ApI sUryanA prakAzathI jema kamaLa khIlI uThe tema te vAtathI jenuM meTuM khIlI uThayuM che e te AnAka pitAne ThekANe Avyo eTale rAjAe "e zuM hatuM?" ema pUchyuM. tyAre teNe (vivekathI) mahArAjane tyAM putra janma thayo ema vinati karI eTale rAjAe manamAM thoDo vicAra karIne tene made kahyuM ke "jenA janmanA khabara ApavA nokara pratihArothI aTakyA vagara ahIM sudhI cAlyo Ave, tenA puNyarAzinA pratApe e gurjara dezamAM rAjA thaze. paNa A zaheramAM ke A dhavala gRhamAM nahi thAya. kAraNa ke ahIMthI uThADayA pachI tamArI AgaLa teNe putra janmanA khabara ApyA. mATe A zaherane rAjA e nahi thAya." e pramANe vicAra caturmukha zrI kumArapAla deve nirNaya karIne kahyuM. e pramANe lavaNuprasAda (nA janmane prabaMdha puro thayA. 41 (28) pitAne tAbe rahelAM aDhArapa1 kaMDalo (dezo)mAM (jaina dharma upara) Adarane lIdhe, sarvatra prasarelI pitAnI zaktithI cauda varSa sudhI mArinuM nivAraNa karIne tathA kIrti stabha jevAra caudaso vihAro baMdhAvIne jaina kumArapAla rAjAe potAnA pApane kSaya karyo. - pA zlokamAM kahelA aDhAra dezonAM nAmo jinamaMDana gaNie nIce pramANe gaNuM vyAM che (jue mULa pR. 155 Tika) -(1) karNATa, (2) gUrjara, (3) lATa, (4) soraTha (5) kaccha (6) sidhu (7) uccA (8) bhaMbherI (9) marUdeza (10) mALavA (11) koMkaNa (12) mahArASTra (13) kIra (14) jAlaMdhara (pa) sapAdalakSa (16) mevADa (7) dIpa (18) AbhIra. para kumArapAle dasa vihAro baMdhAvyA hatA ema merUtuMga ahIM kahe che. teNe ja 15 mAM pra. mAM 1440 kahela che. (pR. 182) kumArapAla pratibadhamAM kahyuM che ke rAjAe paheluM te pATaNamAM kumAra vihAra baMdhAvyuM. pachI tribhuvana vihAra baMdhAvyuM, A upasaMta pATaNamAM ja bIjAM covIza maMdira baMdhAvyAM. (moha parAjayamAM batrIza Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 prabaMdha ciMtAmaNI pachI zrIhemAcAryane kacchanA rAjA lAkhAnI mAtA je mahAsatI hatI tenA "mULa rAjanA vaMzamAM janmelAone lUtAroga thaze." evA zApanA saMbaMdhathI kumArapAle gRhasthane dharma svIkAratI vakhate zrIhemAcArya pAsethI rAjyabhAra lIdhela hovAthI te chidradhArA lUTArage zrIhemAcAryamAM praveza karIne temane pIDa karavA mAMDI. emanA duHkhathI rAjalaka sAthe rAjA paNa duHkhI rahevA lAgyA. tyAre dhyAnathI potAnA AyuSyane prabaLa joIne zrI hemAcA aSTAMga yogAbhyAsathI te. rogane ramatamAM ukheDI nAkhyo.pa3 42 eka vakhata keLanA pAna upara beThelA koI gIne joIne Azcaryacakti thayelA rAjAne Asana baMdhathI jamInathI cAra AgaLa uce rahIne brahmaraMdhramAMthI nIkaLato tejano puMja zrIhemAcAryo batAvyo. have pitAnuM AyuSya 84 varSanuM thatAM pitAne maraNa divasa nakkI jeIne anazanapUrvaka chevaTanI ArAdhana kriyA zrI hemAcArya zarU karI; duHkhathI caMcaLa thaI gayelA rAjAne zrI hemAcArye kahyuM ke "have tamAruM paNa cha mAsanuM AyuSya bAkI che. ane tamane saMtati nathI mATe jIvatAM ja tamArI uttarakriyA karI leje." e pramANe upadeza ApIne dazamA dvAra (brahmaraMdhra)thI prANa tyAga karyo. zrI hemAcAryane chellA saMskAra karyA pachI enI bhasma pavitra gaNune rAjAe emAMthI tilakane bahAne namaskAra karyA. pachI badhA sAmetee bhasma lIdhI, chevaTa nagaranA lokoe tyAMnI mATI lIdhI pariNAme tyAM paDelA khADe hajI sudhI hemakhaMDa nAme prasiddha thayA che."* 43 pachI AMkhamAM AMsuMvALA ane zrI hemAcAryanA zekathI jenuM mana vikaLa thaI gayuM che evA rAjAne pradhAne vinati karI tyAre rAjAe kahyuM ke "pitAnA puNyathI jeo uttamalekane prApta thayA che te prabhune maMdira baMdhAvyAM ema kahyuM che ) ane pATaNa bahAra eTalAM badhAM maMdira baMdhAvyAM ke tenI saMkhyA na gaNI zakAya. pATaNa hAranI vAta kumArapAlanA vakhatanA jenoe baMdhAvelA maMdirane lakSIne kahelI jaNAya che. 53 A lutaroganuM prakaraNa vicitra che, zrI hemAcAryane tArega thayA pachI lAkhAnI mAtAne zApanI vAta paNa joDAI hoya ema lAge che. pra. ciM. nI pahelI AvRttinA pATha pramANe tathA cA. su. gaNinA kahevA pramANe pahelAM dhUtArega kumArapAlane thayo ane pachI kumArapAle hemacaMdrane gAdI upara besAravAthI emane thayuM ane sUrie chevaTa yogabaLathI dUra karyA. (pR. 34) 54 hemAcAryanA maraNanuM vRttAnta ji. maNine ku. pra. mAM paNa A pramANe che. pra. ca. mAM kAMI nathI. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 201 huM zaka karate nathI paNa mAruM ja sAta aMgavALuM A rAjya ja tajavA yogya che. rAjapiMDanA doSathI dUSita hovAthI mAruM pANI paNa jagaddagurUnA zarIrane na aDayuM, eja vAtano zeka karuM chuM." A pramANe prabhunA guNone yAda karatAM karatAM ghaNIvAra sudhI vilApa karyo. pachI zrIhemAcA kahelA divase teNe kahelA vidhi pramANe samAdhidvArA maraNa pAmI rAjA svarga gayA. saM. 1199thI 35 varSa sudhI zrI kumArapAladeve rAjaya karyuM. 44 saM. 1230 nA varSamAM zrI ajayadevane rAjyAbhiSeka thayo. A rAjAe pUrvajonAM maMdirone nAza karavA mAMDe; eTale sIla nAmanA eka bhAMDe 55 rAjA AgaLa bhavAI dekhADatAM mAyAthI beTI indrajALa racIne temAM pote UbhAM karelAM pAMca mandira putrone ApIne tathA "mArI pachI tamAre atizaya bhaktivaDe A devanuM ArAdhana karavuM" ema zikhAmaNa ApIne pite jayAM AkharanI sthitimAM paDyo che, tyAM tenA nhAnA dIkarAe te maMdirane bhAMgI nAkhyuM ema sAMbhaLIne "are ajayadeve paNa pitAnA paraloka gamana pachI tenAM dharmasthAnone nAza karyo che ane tuM te hajI huM jIvuM chuM tyAM ja mArAM dharmasthAno nAza kare che mATe tuM te ati adhama che !" evA zabdo kahyA. tenA A zabdathI zaramAIne rAjAe te kheTuM kAma karavAnuM cheDI dIdhuM. 45 pachI zrI ajayadeve zrI kapardImaMtrIne mahAmAtyanuM pada levA mATe khUba Agraha karyo tyAre "savAre zakune joIne e anukULa haze te mahArAjane hukama mAthe caDAvIza" ema kahIne pazakunagRhamAM padamaMtrI gaye. tyAM durgAdevI pAse sAta prakAranAM zakuna mAgyAM, ane te maLatAM tenI puSpa akSata vagerethI pUjA karI potAne kRtakRtya mAnate e maMtrI jyAM zaheranA daravAjAmAM peThe tyAM izAnakhUNAmAM meTI garjanA karatA AkhalAne joIne manamAM khUba khUzI thato ghera AvyA. jamyA pachI pavRddha mAravADI - 55 pra. ci.mAM be vakhata A sIla ke sIvaNa nAmanA kai tukInI vAta Ave che. be ca vakhata nAma eka sarakhuM che ethI e vizeSa nAma nahi ema lAge che. mULamAM tu che tene arthe meM bhAMDa karyo che. 51 zakuna jevA mATe khAsa sthAna-durgAdevInuM maMdira hoya ema A zabda parathI jaNAya che. 57 A marUddhane sAmiA kahyo che. cAmika eTale dara prahare badalAta paherIgara. paNa ahIM prakaraNane anusarI zakuna jonAra joSI artha TonI pike meM paNa karyo che. AgaLa AvAja prasaMgamAM marUvRddhane cAmAne badale hAni kahyo che. (juo mULa pR. 162 prasaMga pa5). Jain Education International Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 prabaMdha citAmaNa jozIe zakunanA khabara pUchyA. zrI kapardIe zakunanuM varNana karI tenI prazaMsA karI tyAre te vRddha mAravADIe kahyuM ke - (29) nadI utaratI vakhate, mArgamAM bhUlA paDatI vakhate, ye AvI paDayuM hoya tyAre, strI kAryamAM, raNamAM ane vyAdhimAM mANasathI viparItanAM vakhANuM thAya che. e pramANathI tamAruM maraNa pAse AvyuM che tethI tamArI buddhi bhraSTa thaI che ane tame pratikULane anukULa mAne che. AkhalAne tame sArUM zakuna gaNo cho paNa tamArA maraNathI zaMkarano abyudaya joIne tenA vAhanarUpa e Akhalo garjanA karatA hatA." tenA A zabdone zrI padae gaNakAryA nahi eTale tenI rajA laIne te tIrthayAtrA karavA cAlyo gayo. pachI zro pardIne rAjAe ApelI mudrA (mahAmAtyane soMpAtI sIlanI vIMTI) laIne te moTA ThAThathI pitAnA mahelamAM Avyo ane vizrAMtimAM beThe. tyAM rAjAe tene rAtamAM pakaDA tathA tenI samAna kakSAnAM mANasa pAse teno tiraskAra karAvyo. 30 je siMha moTA hAthIonA kuMbhasthaLa upara paga mukIne tenA mAthAnAM motIne bhukko karI nAkhate; te siMha Aje vidhine vaza thaIne cAre taraphathI zIALavAnI pIDA sahana kare che. vagere vicAra karIne kaDAImAM nAkhavA mAMDo tyAre te nIcene loka bolyo - (31) mAgaNene dIvAnI saga jevuM pILuM senuM karoDomAM ApyuM, vAdamAM virodhIonI zAstrArthathI bharelI vANIne teDI pADI, gAdI uparathI uThADIne pAchA besADelA rAjAo vaDe jema sogaThAMthI ramata kare tema ramata karI, karavA yogya badhuM karyuM; have vidhine amArI jarUra hoya te emAM paNa taiyAra chIe.58 - te buddhizALI mANasa upara pramANe cheluM kAvya bolate hatA tyAM ene mArI nAkhavAmAM AvyA. A pramANe kapardI prabaMdha pure thayo. 46 vaLI prabaMdhazatanA kartA rAmacandra kavine te nIca rAjAe tapAvelA tAMbAnA pATalA upara besAryo tyAre te bolyo - (32) je sUrya sacarAcara pRthvIne mATe bhAge lakSmI (zabhA) ApI che te dinapati sUryane paNa asta thAya che, mATe thavAnuM hoya te lAMbe kALe paNa thAya che. 58 A zloka jinamaMDanagaNie kumArapAla prabaMdhamAM kumArapAlanA moDhAmAM mukayo che. ( juo 5, 115), Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 203 Ama kahIne dAMtanI aNuthI jIbha karaDIne marI gayelA tene mArI nAkhavAmAM AvyuM. A pramANe rAmacandra prabaMdha pure tha.59 47 vaLI rAja pitAmaha zrI AdmabhaTanuM teja na dekhI zaktA sAmanoe have vakhata maLatAM (rAjAne) pitAnI sAthe praNAma karavAnuM kahIne AkSepa karyo tyAre zrI AdmabhaTe kahyuM ke "deva buddhithI vItarAgane, gurUbuddhithI zrI hemacaMdra mahaSine ane svAmI buddhithI kumArapAlane-eTalAne ja A janmamAM mArA namaskAra che." jena dharma jenI sAta dhAtu (rasa, rakta vagere vaidakamAM kahela dhAtuo) emAM prasarI rahyo che evA AmrajaTe upara pramANe kahyuM, eTale rAjAne krodha thaze. ane "laDavAne mATe taiyAra thaI jA" evI rAjAnI vANI sAMbhaLI zrI jenamUrtinI pUjA karIne, anazanano niyama laIne tathA laDAInI dIkSA dhAraNa karIne pitAnA mahelathI rAjAnAM mANasane potAnA sainikAvaDa phetarane uDADe tema vikherI nAkhata ghaTikAgRha sudhI pahoMcyo. tyAM e (rAjAnAM mANase) apavitra mANasanA saMgathI pitAnAmAM AvelA doSa dhArA (taravArarUpa) tIrthamAM paka rAjazekhara sUrie A bAbatamAM lakhyuM che ke zrI hemacaMdra uparanA dveSathI tenA zrI rAmacandra vagere ziSyane ajayadeve tapAvelA loDhAnA Asana upara besArI mArI nAkhyA. (caturvizati prabaMdha navIna saMskaraNa pR. 201 ) zrI hemacandra upara TheSa thavAnuM kAraNa rAjazekhara ema Ape che ke,-jyAre kumArapAla ane hemacandra vRddha thayA tyAre rAjAe gurUnI tathA AbhaDanI salAha pUchI ke "huM to aputra chuM te mArA pachI gAdI kone ApuM?" tyAre gurUe kahyuM ke tamArA hitra pratApamaane Apo, kAraNa ke e tame sthApelA jaina dharmanI sthiratA rAkhaze paNa ajayapAlathI to tamArA thApelA dharmane kSaya thaze." tyAM AbhaDe salAha ApI ke game te paNa potAno heya e sAre." have zrI hemacandranA gacchamAM be taDAM hatAM eka tarapha zrI rAmacandra guNacandra vagere ane bIjI tarapha bAlacandra. A bAvacandrane rAjAnA bhatrIjA ajayapAtra sAthe maitrI hatI. eTale teNe uparanI hemacandranI salAha ajayapAlane kahI dIdhI. A kAraNathI ajayapAlane hemacandranA gacchanA rAmacandra vagere upara dveSa ane AbhaDa upara prIti thaI. (caturvizati prabaMdha, navIna saMskaraNa pR. 200 ).. ca. pra.nA A prasaMgamAM je kumArapAlanA daihitra pratApamano ullekha che te semezvare (sa. 2. . 97 thI 100 mAM) "bhIma bIjAnA vakhatamAM Ama zarmA jagadeva, pratApamaea, vagere na hovAthI e rAjya chinnabhinna thaI gayuM " e rIte jenAM vakhANa karyo che te ja he joIe, Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 prabaMdha ciMtAmaNI dhoI nAkhIne, te Azcarya jevA AvelI apsarAoe "huM varuM huM vaDuM" ema kahIne varela te devarUpa thaI gaye. (33) have dhane mATe bhATa thavuM e sAruM che, vyabhicArI thavuM e sAruM che, vezyAnA AcArya thavuM e sAruM, atizaya ane dagAra kAma karavAmAM huzIAra thavuM e paNa sAruM. paNa dAnanA samudra je udayanane putra devathI svarge jatAM pRthvI upara DAhyA mANase kaI rIte vidvAn na thAvuM. (34) traNa varSe, traNa mAse, traNa pakhavADIe ke traNa divase paNa ati ugra puNya ke pApanuM, te karanAra ahiM ja phaLa bhegave che. 48 A paurANika pramANane anusaratuM banyuM; te kharAba rAjAne vayajaladeva nAmanA pratihAre charIthI mArI nAkhyo. ane dharmasthAnane paDAvI nAkhanAra te pApI narakamAM hamezAM kRmiothI zarIra khavAvAnuM duHkha anubhavavA adazya thaI gayA. saM. 1230 thI traNa varSa sudhI ajayadeve rAjya karyuM. 60 49 saM. 1233 thI be varSa sudhI bAlamULarAje (mULarAja bIjAe). rAjya karyuM. AnI mA-paramadi rAjAnI dIkarI nAIki devIe dIkarAne kheALAmAM rAkhI gADarAraghaTTa nAmanA ghATamAM laDAI karIne tenA satvathI akALe AvelA meghanI sahAyathI 7 rAjAne harAvyuM. 21 60 ajayadevane rAjya kALa upara Ape che tene tenA samayanA utkIrNa lekho Teke Ape che. praba dhonI eka vAkayatA to che ja. 61 upara je mULarAjanI mAe sleccha rAjAne harAvyAnuM kahyuM che te vi. saM. 1234 (i. 1178 hi. sapa74)mAM mahamada ghorI sAthe thayelI laDAImAM banyuM hovuM joie. tavArIkha i. phirastAmAM lakhyuM che ke mahamuda gherI mulatAna thaI gujarAtanA retALa jaMgala tarapha gayo. kuMvara bhImadeva moTA lazkara sAthe sAme Avyo ane teNe khUba vinAza karI musalamAnone nasADayA. (Brigg's Firishtah Vol. 1 p. 170.) zarIratA karatAM prAcInatara mahamada uphatI ane mInarAja usa-sIrAja jevA musalamAna tavArIkha lekhakoe A vastuno ullekha karyo che. paNa teo naravara (aNahila pATaNa)nA rAjAnuM nAma bhImadeva Ape che. (juo Eliott Vol. 11 p. 249 tathA Bombay Gazeteer. Early Gujrat p195 upara jekasananI TippaNuM 4) e teone bhrama jaNAya che, e mULarAja (bIjo) ja he joIe. mULarAjanAM A parAkramanuM varNana su. saM. (aa . 46), va.vi. (3-34) su. kI. ka, (lo. 70, 71), kI, ke. (sa. 2 . 57)mAM maLe che tathA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla pramadha 205 50 saM. 1250 thI 63 varSa sudhI zrI bhImadeve ( bhImadeva bIjAe ) rAjya karyuM. A rAjAnA rAjyakALamAM mALavAnA zrI sAhaDa nAmanA rAjA gUrjara dezanA vinAza mATe sImADA sudhI caDhI AvyA, tyAM gUrjara dezanA pradhAne tenI sAme jaIne kahyuM keH-- O (35) he rAjArUpa sUrye tamAre| pratApa pUrva dizAmAM ja zAbhe che pazu pazcima dizAmAM utaratAM te pratApane laya thai jAya che. tenI A virUddha vANI sAMbhaLIne te pAche! pharI gayA.12 pazu pachI tenA putra arjunadeve gUrjara dezane harAvyA paNa hatA. mULarAjanA anuyAyIonA utkI lekhAnI vazAvaLImAM mULarAjanA birUdarUpe chAparAbhUtapuDIyA'nAdhiAnazrImULarAnavela e rIte e parAkramaneA ullekhakarelA che, (bhImadeva bIjAnuM sa', 1266nuM tAmrapatra I. A. Vol VIII p. 110) vaLI suMdhAnA lekhamAM kalhaNe turU SkAne harAvyA ema lakhyuM che te paNa Aja banAvanI vAta haze ane mULarAjanA sAmata tarIke A kehuNa laDayA haze ema de, rA. bhAMDArakara kahe che ( E. I. Vol, XI ) te kharAkhara lAge che. upara kaheluM kAsahRda te AbunI taLeTInu kAyadrA, pra. ciM.nA gADarASTrane kAyadrA AgaLa samajavuM ? vi. sa. 1235 nA bhImadevanA lekhamAM kArabhArI tejapAlanI patnIe turUkAe khaMti karelI pratimAne sthAne navI pratimA sthApI ( jue bhAvanagara prAcIna zeAdhasa'graha lekha na, 28) ema je lakhyuM che temAMnuM tuSkAe kareluM mUrtikhaMDana upara kahelI laDAi vakhate banyuM haze. mULarAjanI mAne paramardi` rAjAnI dIkarI kahI che; A paramIte kADhaba rAjA peramAdI athavA zivacitta ( rAjyakALa vi. sa. 1203 thI 1231) hAvA joie. ( Bombay Gazeteer, Early Gujrat p. 195 ). 62 uparanA kSeAkamAM rAjane sUryanI upamA ApI jema sUya pazcimamAM jatAM asta pAme che tema gUjarAtanI pUrvamAM AvelA mALavAnA rAjanA pratApa paNa pazcimamAM jatAM asta pAmaze, ema kahevAno Azaya che paNa mAtra A kAvyaroAlI zIkhAmaNu mAnIne caDI AvelA rAjA pAcheA cAlyA jAya e jarA vicitra lAge che, mALavAnA rAnta ana varmA (je paNa bhImadeva khIntane samakAlIna hatA)nA eka tAmrapatramAM suTavarmA (eja upara kahele sehaDa) e aNahilavADanA rAntane harAbhyA hatA ema kahyuM che. kIrti mudImAM lakhyuM che ke lImadevanA samacamAM mALavAnA rAhae gujarAta upara caDAI karI paNa lavaNaprasAde tene pAchA haDALyo, TuMkAmAM mALavAnA rAjA caDI AveleA ane kadAca helAM gujarAtanA rAAnI hAra thaI haze paNa pAchaLathI mALavAnA rAjAne paNa pAchuM haThavuM paDayuM haze, A subhaTavarmAnA putra arjuna varmAe gujarAtanA dhvasa karyAnuM pra. ciM. kahe che tene ullekha pAtimaMjarI nAmanI nATikAmAM maLe che ane arjunavarmAnI caDAi Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 prabaMdha ciMtAmaNI 51 zrI bhImadevanA rAjyane sarva bhAra upADanAra vyAghapallI-vAghelA nAmathI prasiddha zrI AnAkanA putra lavaNaprasAde ghaNA vakhata sudhI rAjya karyuM hatuM pachI tene putra sAmrAjyanA bhArathI zobhatA zrI viradhavala AvyA, tenI mAnuM nAma madanarANI hatuM. enI bahena marI jatAM banevI devarAja nAmanA paTTakila (paTela)ne bahoLo gharavyavahAra nabhato nathI e joIne tene nirvAha karavA mATe pitAnA lavaNaprasAda nAmanA patinI rajA laIne madanarArI bALaka putra vIradhavalane sAthe laIne tene ghera jaine rahI; tyAM teNe e (lavaNaprasAdanI strI ) rUpALI ane pRhaNIya guNavALI che ema joIne tene potAnA gharamAM patnI tarIke rAkhI, 64 zrI lavaNe A badhI vAta sAMbhaLI eTale tene mAravA rAte tenA gharamAM pote peTho. ane saMtAine vakhata kayAre maLe e zodhavA lAgyo. tyAM te (paTela devarAja) jamavA beThe paNa "varadhavala Ave nahi tyAM sudhI huM khAIza nahi." ema vAraMvAra kahIne AgrahathI tene bolAvI eka ja thALImAM khAvA lAgyA. barAbara e ja vakhate sAkSAta yama jevA potAnA kALa (lavaNaprasAda) ne ekAeka Avela joine tenuM moTuM kALuM paDI gayuM. paNa lavaNuprasAde kahyuM ke "khIza nahi, jo ke huM tamane mAravAja Avyo hato paNa A mArA bhImadevane kADhIne thoDA vakhata mATe gAdI upara beThelA jayasiMha ke jayaMtasiMhanA vakhatamAM vi. saM. 1273 nI AsapAsamAM thaI haze. (juo bhArata ke prAcIna rAjavaMza, prathama bhAga, pR. 158, 159.). 63 pra. ciM.mAM upara pramANe bhImane itihAsa paDato mukI ekadama viradhavalanI ane vastupAla tejapAlanI vAta granthartA zarU kare che, AnuM kAraNa to jainadharmanA prabhAvaka maMtrIonI vAta kahevAnI dhagaza che. paNa ethI itihAsa nA abhyAsIne ghaNI gaDabaDa thaI jAya che. vastupAlanA prabaMdha lakhanAra arisiMha, semezvara vagere samakAlIna lekhake kAMIka e gaDabaDane ukele che ane utkIrNa lekhe e vakhatane itihAsa ukelavAmAM thoDI madada kare che. - kumArapAlanA mAsInA dikarA AnAkane lavaNa prasAda nAmano putra thayAnuM te pra. ciMkAre vahelAM kaheluM ja che (juo cothA prakAzano ja cALIsamo prasaMga) e lavaNaprasAdanuM jora bhImadeva bALaka ane nabaLo hovAthI enA vakhatamAM vadhI gayuM, ane eja khare rAjA thaI paDayo, ema pra. ciM nA "rAjya cintAkArI" zabdone artha jaNAya che. chatAM eNe pATaNanI gAdI upara najara nathI karI, dhoLakAmAM judI gAdI sthApI che. - 64 A pramANe bIjAnI patnIne gharaNuM besAravAmAM Ave ane eka kSatriya e sahI le e rajapUte mATe navAI jevI vAta che, chatAM vizvasanIya lAge che. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla pramadha putra vIradhavala upara tamArUM vAtsalya mArI najare joine meM e (mAravAne) haTha cheADI dIdhA che ema kahIne tene satkAra svIkArI jema AvyA hatA tema pAchA gayA. A vIradhavalane khIjA bApanA ( eTale mA eka ja madanarAsI ane khapa bIjo devarAja) rASTrakUTa vaMzanA sAMgaNu, cAmuMDarAja vagere bhAie thayA, je vIra purUSA tarIke jagamAM prakhyAta thayA hatA. amuka vakhata pachI kSatriya vIradhavala, jarA buddhi udhaDatAM pAtAnI mAtAnA vRttAMtathI zaramAine e dhara cheADIne pitA pAse AvIne rahyo. para A vIradhavala sattva, udAratA, gaMbhIratA, sthiratA, naya, vinaya, aucitya, dayA, dAna, DahApaNa vagere guNavALA hatA ane teNe zatruoe dabAvelI amuka jamIna potAne tAme lIdhI tyAre tenI namratAthI ( ( khuzI tha"ne ) pitAe paNa keTaleeka mulaka ApyA.A mulaka upara cATuDa nAmanA brAhmaNa pradhAnane rAjakArabhAranI ciMtA sAMpI vIradhavala rAjya karavA lAgyA. tyAM vhelAM pATaNamAM vasatA ane taratamAM tyAM ( dheALakAmAM ) AvelA pAravADa vaMzanA meAtIsamAna tejapAlamaMtrI sAthe mitratA thai. pa3 A maMtrInI janmakathA nIce pramANe che 207 AzarAja eka vakhata pATaNamAM bhaTTArakazrIharibhadrasUri vyAkhyAna karatA hatA tyAre kumAradevI nAmanI eka ati rUpALI vidhavA tarapha te vAraMvAra jotA hatA ethI tyAM kheThelA maMtrInA cittanuM AkarSaNa thayuM ane e gayA pachI maMtrInA pUchavAthI gurUe kahyuM ke " iSTa devatAnA AdezathI AnI kukhamAM bhaviSyamAM sUrya ane caMdramA jouM chuM. mATe enAM sAmudrika lakSaNA vAraMvAra jotA hatA. A pramANe zrI hirabhadrasUri pAsethI jANI laine teNe te vidhavAnuM haraNa karIne tene peAtAnI priyA banAvI. kALakrame tene peTe sUrya ane caMdramA jevA vastupAla ane tejapAla nAmanA maMtrIe janmyA, 65 avataraze ema huM "" 65 vastupAla tejapAla meATA jainadharma prabhAvaka hovAthI ane dAtA hovAthI enA caritranA graMtho enA samayamAM tathA pAchaLathI puSkaLa lakhAyA che. sukRtasa kI na kIrti kaumudI vagere A prakAranA graMthezamAM vastupAla tejapAlanI vaMzAvaLI tenA cethI peDhInA pUrvaja ca'DapathI ApI che. paNa pra. ci, zivAya koI graMthamAM kumAradevI vidhavA hatI ema kaheluM nathI, mAtra eka vastupALa tejapALa rAsA pra, cine anusare che, chatAM vastupAla teja pALanAM ekakAMnAM chekarA vAMcI sAMbhaLI zake evA saMbhavavALI sthitimAM merUttuMga jevA jaina AcArya AvuM lakhyuM che mATe e tadna khATuM na heAvuM joie. samakAlIne| AvI khAmatamAM mAna rAkhe e samajAya evuM che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 prabaMdha ciMtAmaNI 54 vaLI eka vakhata zrI viradhavaladeve potAnA vyApAra (rAjakAja) no bhAra upADavA mATe (tejapAlane) vinati karI tyAre teNe pahelAM pitAnA mahelamAM viradhavalane tathA tenI rANIne jamADyAM ane pachI tejapAlanI strI anupamAe rANIzrI jayataladevIne pitAnAM kapUranAM be tADuMka (kAnanAM ghareNAM) tathA vacce vacce maNievALa sanAthI guMthele khetIne ekAvalI hAra bheTa Apyo. paNa rAjAe maMtrInI bheTa pAchI vALI pitAnuM maMtrIpada ApyuM ane "tamArI pAse hAlamAM jeTaluM dhana che te huM kopAyamAna thAuM (kapa karIne laI lauM) te paNa tamane pAchuM ApuM" ema kAgaLamAM baMdhaNI lakhI ApI maMtrI saMbaMdhI pAMca aMgane yogya (pAghaDI, alaMkAro vagere) bheTa ApI. (6) je kara nAkhyA vagara khajAne bhare, vadha karyA vinA dezanuM rakSaNa kare ane yuddha karyA vagara dezane vadhAro kare te maMtrI ane teja buddhivAna. sarva nItizAstranI vidyA jenI buddhimAM utarI gaI che te maMtrIe pitAnA dhaNInI ghaNI unnati karI. have te maMtrIe sUryodaya thatAM vidhi pramANe zrI jinanI te samayane yogya pUjA karI ane gurUnI caMdana kapurathI pUjA tathA dvAdazAvartavaMdana karI, vakhatasara pacakhAna karyA pachI gurU pAse roja eka eka zleka bhaNavAno niyama rAkhyo hato. e pachI rAjakArya karI maMtrI tAcha rasoI jamatA. eka vakhata muMjAla nAmane UpAsaka je maMtrIne khAnagI lekhaka hato teNe ekAMtamAM pUchyuM ke " Apa savAramAM tAjI rasoI jame che ke TADhI?' A te gAmaDIo che ema dhArIne be traNa vakhata te ene gaNakAryo nahi paNa eka vakhata krodhathI " govALa ema AkSepa karyo. paNa teNe dhIraja rAkhIne "bemAMthI eka haze ja." ema javAba Ape. eTale enA zabdomAM rahelI caturAIthI cakita thaIne maMtrIe kahyuM ke "tamArA upadezane vani huM samajyo nathI mATe che su, barAbara samajAvo." tyAre te vaktAe kahyuM ke "ati rasavALI je tAjI raI Apa hamezAM jamo che, te pUrvanA puNyanA phaLarUpa hovAthI, eka janma pahelAMnI hAine tene huM atyaMta TharI gayelI mAnuM chuM. vaLI meM te A gurUnA saMdezAnA zabdo kahyA che. enuM rahasya te teo ja jANe mATe tyAM jAva." A pramANe tenI vinati sAMbhaLI zrI tejapAla maMtrI potAnA kulagurU zrI vijayasenasUri pAse gayA ane gRhasthane dharma pUcho. ane teoe upAsaka dazAha nAmanA sAtamA aMgamAMthI jina Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumA5Ala prabaMdha 209 bhagavAne kahela devapUjA, Avazyaka (karmo), yatione dAna vagere gRhastha dharmano upadeza Apyo te divasathI teNe devapUjA, jenayatione khAsa dAne ApavAM vagere dharmakRtya karavA mAMDyAM. - 55 traNa varSa sudhI devakArya mATe cothA bhAganI Avaka judI rAkhelI te dravya ka6 hajAra thayuM; temAMthI bAulAda gAmamAM zrI neminAthanuM maMdira baMdhAvyuM. pachI saM. 1277 mAM sarasvatI kaMThAbharaNa, laghubhojarAja, mahAkavi, mahAmAtya zrIvAstupAla mahAyAtrAno AraMbha karyo. gurUe kahelA muhUrtamAM temaNe ja karelA saMghAdhipatinA abhiSeka sAthe zrIdevAlayanuM prasthAna zarU thatAM jamaNuM mArgamAM durgAdevI (bherava)ne svara saMbhaLAya. ane e upara zakuna jANanAra vRddha mAravADI sAthe jAte the vicAra karIne "he marUnA vRddha zakuna juo" ema kahevAne badale zakunathI zabda vadhAre baLavAna che ema vicAra karIne zaheranI bahAra nAkhelI chAvaNImAM zrIdevAlayane sthApIne devInA zabdarUpe zakunane marma pUchyuM. eTale teNe "mArganI viSamatA hoya ke rAjyanI avyavasthA thaI hoya, tyAM viparIta zakuna vakhaNAya che. tIrthamArgonI viSamatA paNa evI ja che. mATe jyAM te durgA beThI hoya tyAM keAI huzIAra mANasane mokalI e pradeza jevA."(ema kahyuM.) e rIte joI AvIne te purUSe vinaMti karI ke -" tyAM varaMDAnI je bhIMta navI thAya che tenA tera ArAo upara devI (bherava) beThI hatI." A uparathI te zakuna jonAra vRddha mAravADIe kahyuM ke "tamAre sADAtera yAtrA thaze ema devIe kahyuM" chellI yAtrA adha thavAnuM zuM kAraNa? ema pharI maMtrIe pUchyuM tyAre teNe javAba Apyo ke "atyAre asAdhAraNa maMgaLa avasara che tyAM e kahevuM yogya nathI, vakhata AvatAM badhuM nivedana karIza." A pachI zrIsaMgha sAthe maMtrIe AgaLa prayANa karyuM. 56 A saMghamAM kula vAhano sADAcAra hajAra hatAM, tAMbara ekavIsa hatA, saMgha ane tenI rakSA mATe eka hajAra ghoDAo, sAtase lAla sAMDI ane tenA uparI tarike cAra mahAsAmanto hatA. A pramANenI samagra sAmagrI sAthe musApharI karI zrI pAlItANAnA pAdaramAM pote karAveluM zrI mahAvIra caitya jenA kAMThA upara che evA pite khodAvelA lalitA sarovarane 66 bAulA gAmane pare lAgatuM nathI. 67 vastupAlane sarasvatI kaMThAbharaNa ane laghubhejarAja jevAM birU somezvara, harihara, arisiMha vagere Adhita kavimitroe ApyAM haze. 27 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 prabaMdha ciMtAmaNI karI teNe chAvaNI nAkhI. pachI tIrthanI vidhi pramANe ArAdhanA karIne mULa (AdinAthanA) maMdira upara senAne kaLaza caDAvyo tathA mANasanA kadanI be jina mUrtio karAvI, zrImoDherapurAvatAramAM ane zrI mahAvIranA caityamAM be ArAdhaka mUrtio karAvI. devamaMdiranA maMDapanI hAranI be bAju be catuSTikAnI hAra baMdhAvI. zakunikAvihAra (suvratasvAminA maMdira) mAM tathA satyapurAvatAra (mahAvIranA maMdiromAM maMdiranI AgaLa rUpAnuM teraNa karAvyuM. zrI saMghane rahevA yogya maTha karAvyA, sAta bahene mATe sAta devakulikAo karAvI, nadIzvarAvatAramAM mandiro baMdhAvyAM tathA IndramaMDapa baMdhAvyo. ane e maMDapamAM hAthI upara besArelI zrIlavaNaprasAdanI tathA viradhavalanI mUrtio karAvI, tathA ghoDA upara beThelI pitAnI mUrti karAvI, temaja pitAnA sAta pUrvajonI ane sAta gurUonI mUrtio karAvI, enI pAse cekI upara be moTAbhAI-mAladeva tathA luNiganI ArAdhaka mUtio karAvI, vaLI rastAo karAvyA tathA anupamA sarovara ane kapardiyakSano maMDapa tathA teraNa vagere aneka jinadharmanAM sthAnonI racanA karI. pa7 vaLI nandIzvara maMdira mATe kAMTelIyA paththara nAmanA paththaranA banAvelA seLa thAMbhalAo parvata uparathI jaLamArge laI AvI samudra kAMThe utAravAmAM AvatA hatA tyAM eka thAMbhale kAdavamAM evo khucI gayo ke tapAsa karatAM ja nahi eTale ene badale bIjA paththarane thAMbhalo banAvI mukI maMdira pUruM karyuM. bIje varSe samudranI bharatIne pariNAme gArAmAM khucI gayela e ja thAMbhalo bahAra nIkaLI Avyo. maMtrInI sUcanAthI e thAMbhale maMdira AgaLa laI javAmAM Avyo paNa e ja vakhate maMdiramAM phATa paDI ema kahevA AvelA te kaThoravANI bolanAra mANasane maMtrIe sonAnI jIbha bheTa ApI. DAhyAM mANasee A zuM? ema pUchayuM tyAre "havethI game tema karIne yugAne paNa tuTI na paDe evAM majabuta dharmasthAna leke karAve mATe inAma ApyuM che." (e javAba Apo) cheka pAyAthI laIne e maMdirane trIjI vAra karele jIrNoddhAra have zobhe che. - 58 zrI pAlitANAmAM vizALa pauSadhazALA karAvI, pachI zrI saMdha sAthe maMtrI zrI ujajayanta (giranAra) AvyA. tyAre tyAM giranAranI taLeTImAM tejalapura gAmamAM no gaDha baMdhAvelo joIne tathA temAM AzarAja vihAra ane jene upamA na ApI zakAya evuM kumAradevI sarovara joIne (khuzI thayelA) maMtrIne sevakAe baMgalAmAM padhAro" ema kahyuM eTale zrI gurUne yogya pauSadhazALA che ke Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla pradha 211 nahi ?"" ema maMtrIe pUchatAM e taiyAra thAya che" evuM sAMbhaLIne avinayathI bhItA maMtrI hAra ubhA karelA taqhumAM gurU sAthe rahyA. ane savAre giranAra upara caDI nemInAthanA caraNakamaLane pUchane pAte karAvelA zatru jayAvatAra ( zrI AdinAtha )nA maMdiramAM puSkaLa prabhAvanA karIne tathA traNa kalyANu (janma, dIkSA tathA kevaLajJAna)nA caityamAM yAgya pUjA karI maMtrI trIje divase giranAra uparathI nIce utarI jue che te! be divasamAM pauSadhazALA taiyAra thai gayelI eTale maMtrI sAthe gurUne paNa tyAM laI AvyA. gurUe e jhaDapathI karelAM kAmanI prazaMsA karI tathA inAma ApI anugraha karyAM. 59 prabhAsakSetramAM zrI sAmanAtha pATaNamAM candraprabha svAmIne prabhAvanAthI namaskAra karIne tathA yathAyeAgya pUjA karIne pAte karAvelA aSTApada maMdiramAM sAnAnA kaLaza caDAvI tyAMnA dAna ApavA yAgya lokeAne dAna ApyuM pachI zrI hemAcArye zrI kumArapAlane zrI sAmezvaranAM AkhuM jagat jANe ema pratyakSa darzana karAvyAM hatAM. e vAta tyAMnA ekasA paMdara varSanA dhArmika pUjArI pAsethI sAMbhaLI, tenA caritrathI manamAM cakita thayelA maMtrI pAchA krUratA hatA te vakhate liMgadhArI jaina sAdhuenuM kharAba AcaraNa joi temane annadAna ApavAne niSedha kraryAM. A teone parAbhava joine vAyaDa gucchanA zrI jinadattasUrIe potAnA anuyAyI zrAvaka pAsethI e vakhate te nabhAvI lIdhuM ane pachI pAtAnA darzana tathA vaMdana mATe AvelA maMtrIne nIce pramANe upadeza ApyA. (35) je rIte khArAM pANI aMdara bharAvAthI ratnAkara ( samudra ) gaMbhIratAne dhAraNa kare che, te rIte jainazAsana paNa liMgadhArIe vaDe gaMbhIratAne dhAraNa kare che. (36) je hiMgadhArIonuM manamAM kSubhita thaine paNa sAdhue anukaraNu kare che tenI pUjAnI saMsArathI khvItA dhArmika mANasoe zA mATe carcA karavI joIe ? (37) dhRNA pratimA dhAraNa karanArAe paNa AnI AgaLa pacakhAna ( amuka viSayAnA tyAganA niyama ) le che. pachI potAnA dezamAM rahenAra liMgadhArIonI pUjA na karavI e virAdhI vAta che. (38) liMga dhAraNa karIne te upara AvikA calAvanAranA je lokamAM tiraskAra kare che te khATI buddhivALA jainadharmanA ucchedanA pApathI lIMpAya che. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 prabaMdha ciMtAmaNI Avazyaka vaMdanA niryuktimAM kahyuM che ke (39) tIrthaMkaranA guNe pratimAmAM nathI evuM nisaMzaya jANanArA paNa jeo tIrthaMkaranI pratimAne namaskAra kare che teo moTuM nirjara-meTe karmane kSaya meLave che. (4) jine pravRtta karelI pratimAne jeo name che te puSkaLa karmane ya meLave che. guNahInane namaskAra karanAra paNa AtmAnI zuddhi meLave che. A pramANenA tenA upadezathI jene samyaga jJAnarU5 arIso svaccha thaI gayo che. e vastupAla jainadharmanI pUjAmAM vizeSa parAyaNa thaIne pitAne sthAnake gaye. 6. have vastupAla tejapAlanA moTAbhAI . lUNige maratI vakhate, AbunA maMdiramAM mAre yogya eka devakulikA karAvavI, e pramANe dhArmika kharcanI pitAne mATe mAgaNI karI hatI. eTale enA maraNapachI AbunA vimalavasahikA maMdiranA vyavasthApako pAsethI evI jagyA na maLavAthI caMdrAvatInA rAjA pAsethI vimala vasahakA pAse jamIna mAgI laI te upara traNe lokanAM maMdiranA Adarza jevuM lUNigavasaha nAmanuM maMdira karAvyuM. ane tyAM zrInemInAthanI pratimA besArI. pachI A maMdiranA guNadoSa jANavAmAM kazaLa evA zrI yazovIra8 maMtrIne jAbAlapurathI teDAvIne maMdira viSe abhiprAya pUchyuM. tyAre teNe maMdira bAMdhanAra kArIgara (sUtradhAra) zebhanadeva 9 ne kahyuM. "raMgamaMDapamAM putaLIonAM joDakAMnA AvaDA vizALa ghATa tIrthakaranA maMdiramAM karavA e sarvethA ayogya ane vAstuzAstrathI niSiddha che. temaja garbhagRhanA pravezadvAra upara siMhanuM toraNa te devanI vizeSa pUjAne nAza karanAruM che. trIjI pUrvajonI mUtiovALA hAthIono maMDapa maMdiranI pachavADenA bhAgamAM rAkhe che e maMdira karAvanAranA vaMzavistArano nAza karanAruM che. A rIte jenA have upAya na thaI zake evA traNa doSo jANakAra kArIgarane hAthe utpanna thayA tene bhAvi karmane ja doSa gaNavo." Avo nirNaya ApIne 68 A yazovara jAbAlapura (jAlora)nA cohANa rAjA udayasiMhane maMtro hatA ane tejapAlano mitra hatA. teNe saM. 1245 mAM vimala vasahikAmAM eka deva kutrikA karAvI hatI ane saM. 1291 ne tene lekha lUNiga vasahikAmAM maLe che. ( juo prA. jaina lekha saMgraha bhAga 2 lekha naM. 109 tathA 213). 69 A sUtradhAra zebhana devane saM. 1288 nA lekhamAM ullekha maLe che, (ejana lekha naM. 82) jinaprabhasUrie tathA jina haze enAM vakhANa karyA che. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 213. jema Avyo hato tema e maMtrI ga. enI prazaMsAmAM nIcenAM vacane prasiddha che. (41) he yazavIra, A caMdra e tamArA yazarUpa motInA DhagalAnuM jANe zikhara che ane caMdramAM kalaMka che te rakSaNa mATe (najara na paDe e mATe) karelA rAkhanA cAMDavAne ThekANe zrIkAra che (zrI yazavIra e rIte) (42) he yazovara ! vacce zunyavALAM mIMDAMo nakAmAM che paNa tuM rUpa ekaDo AgaLa mukavAthI e saMkhyAvALAM thaI jAya che. (43) he yazavIra! brahmA caMdramAmAM jyAM tamAruM nAma lakhavA jAya che, tyAM pahelA be akSaro ja (yaza) bhuvanamAM samAtA nathI. A pramANe zrI zatruMjyAdi tIrthayAtrAno prabaMdha pure tha 70 61 have zrI vastupAlane khaMbhAtamAM saIda nAmanA vahANane kAphalo rAkhanAra (cAMcI saradAra?) sAthe laDAI thaI ane teNe zrI bhagupura (bharUca)thI zaMkha nAmanA moTA laDavaiyAne bolAvI zrI vastupAla sAme kALa 70 merUtuMge che ke Ane tIrthayAtrAne prabaMdha kahyo che paNa emAM vastupAlanA maMdira baMdhAvavAM vagere satkarmonuM paNuM varNana AvI jAya che. pra. ciM. nuM A varNana apUrNa, avyavasthita, aspaSTa ane TuMkuM che. sukRta saMkIrtana, kIrti kemudI, vasaMtavilAsa vagere vatupAlanA samayamAM ja lakhAyelA granthomAM tathA pAchaLathI lakhAyelA varatAla caritamAM A karatAM vadhAre vistArathI temaja vadhAre vyavasthita rIte yAtrAnuM tathA satkarmonuM varNana maLe che. vaLI su. sa., kI. . vagere samakAlIna granthanuM varNana vadhAre vizvasanIya che ane vastupAlanA samayanAja lekho sAthe moTe bhAge maLI rahe che. merUtuMganAM uparanAM varNana sAthe su. saM., kI. ke. vagerenAM varNanane sarakhAvavA jeTalI vigato ja merUtuMgamAM na hovAthI ahIM TippaNImAM e sarakhAmaNI karavAno prayatna karyo nathI. kharI rIte mULa AdhAra rUpe rasa. saM. vagerene rAkhIne pra. ciM., caturvizati prabaMdha, vastupAla carita vagerenAM varNane sarakhAmaNI mATe rAkhavAM e ja yogya mArga che. purAtatvajJa bulahare varSo helAM "arisiMha' nAmathI vastupAla tejapAlanAM samagra caritrane avalokavAne prayatna karyo che. ane mAre vicAra paNa anyatra vastupAlanuM samagra caritra e rIte avalokavAne hevAthI ahIM mAthA karatAM pAghaDI meTI nathI karI. pra. ci. mAM zetru jAnI tathA giranAra ane temanAthanI vastupAle saM. 1297 mAM yAtrA karyAnuM varNana che. A yAtrAne ullekha giranAranA vastupAlanA maMdiranA zilA lekhamAM maLe che saM. (12)70 varSe zrI zatruganacantajhamRtimahAtIrthayAtrossvprbhaavaavirbhuut zrImaddevAdhidevaprasAdAsAditasaMghAdhipatyena......zrIvastupAlena Arch. Report. Western India Vol. 11 p. 170. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 prabaMdha ciMtAmaNI jevA tene ubho karyo. teNe AvIne samudrakAMThe paDAva nAkhyA. ane pachI zaheramAM pesavAnA rastAo zatrunAM mANasothI rokAyelA joIne tathA zaheranA vepArIonAM mana vahANumAM besI bhAgI javA tarapha che ema joIne teNe te mokalI zrI vastupAla sAthe laDAIne divasa nakkI karyo. pachI caturaMga senAo jyAM sAme sAme thaI, tyAM luNapAla nAmanA eka guDajAtinA subhaTane vastupAle AgaLa karyo; teNe bahAra nIkaLIne "je huM zaMkha zivAya bIjA koIne mAruM te kapilA gAyane mAryAnuM mane pApa lAge" evI pratijJA karIne "zaMkha kayAM che?" evI bUma pADI ke tarata ja "huM zikha chuM" ema kahete eka laDave bahAra Avyo. eTale tene pADI dIdho. tyAM eja rIte bIje bahAra Avyo eTale tene paNa pADe. ane pachI "zuM darIo pAse che tethI zaMkha paNa ghaNuM che ?" ema kahyuM, tyAM te enI zaravIratAne vakhANa tathA tene paDakArato mahA zarIra zaMkha pote ja bahAra AvyuM. pachI jyAM e bhAlAthI mAravA jAya che tyAM eka ja ghAye zaMkhe gheDA sAthe tene vIMdhI nAkhyo. e pachI laDAImAM utarelA vastupAle jema siMhanuM baccuM hAthInAM ToLAne vikherI nAkhe tema zaMkhanA sainyane vikherI nAkhyuM ane te matalaba ke merUtuMganI yAtrAnI tArakha sAcI che. ezivAya yAtrAnuM savistara varNana su. saM. (sa. 10) kI. kaM. (sa. 9), va. vi. (sa. 10 thI 13), dharmAbhyadaya, vastupAla carita, vageremAM maLe che. A judA judA granthonI vigatemAM zeDa phera che je bulhare nevyo che. dA. ta. merUtuMga ane semezvara saMdha giranAra gayA pachI emanAtha gayo ema kahe che, jyAre udaya prabha, arisiMha ane bAlacaMdrasUri saMdha somanAtha pahelAM gayA ane giranAra pachI game ema kahe che. paraMtu AvI viga. tenI carcA, ghaNo vistAra mAge che mATe, ahIM nathI karI. eja rIte merUtuMge je satkarmonI neMdha karI che te apUrNa ane aspaSTa che. dA. ta. sarakhAveH su. saM. sa. 11mAM zatruMjayanAM satkarmo nIce pramANe kahyAM che -- (1) AdinAthanA maMdira pAse Indra maMDapa baMdhAvyuM. (2) nemInAtha ane pArzvanAthanAM maMdira baMdhAvyAM. (3) sarasvatInI mUrti besArI, (4) pUrvajonI mUti o karAvI, (5) hAthIo upara tejapAlanI, pitAnI tathA varadhavalanI ema traNa mUrtio besArI, (6) avalokana, ambA, zAmba ane pradyumna e cAra zikharo karAvyAM. (7) jina patinA maMdira AgaLa teraNa baMdhAvyuM. (8) bharUcanA suvrata svAcInuM ane satyapura (sAcera)nA vIranuM ema be maMdira baMdhAvyAM, (9) jinamUrtinI pachavADe bhAmaMDaLa mATe pUchapaTTa karAvyuM (20) suvarNanuM teraNa karAvyuM. merUtuMganuM varNana kevuM gaDabaDIyuM che e A varNana sAthe uparanA 56 mA prabaMdhamAM Apela varNanane sarakhAvavAthI spaSTa dekhAze. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla pramadha 215 cAre taraph nAsI gayuM. pachI vahANAnA kAlAvALA sayane paNa mArI nAkhyA. e pachI jyAM lUNapAla maraNa pAcyA hatA tyAM lUNapAlezvaranuM maMdira karAvyuM.71 62 eka vakhata sAmezvara kavie nIcenuM kAvya vastupAlane kahyuM:~~ (44) hai maMtrI! jenAM leAkeA vakhANa kare che evA haMsAvaDe, kamaLane halAvanArA taraMgAvALAM uDAM pANIvaDe, caMcaLa bagalAnAM TALAMne pAte kALI na thai jAya mATe aMdara saMtAi gayelAM mAchalAMvaDe, ane kAMThA upara ugelAM vRkSAnI hAra nIce sukhe sutelIe racelAM gIteAvaDe, jenA upara cakravAkA kare che ane jenI aMdara urmio ramI rahI che evuM tamArUM taLAva zobhe che.02 71 kI. kau, ( sa. 4, 5) va vi, ( sa. 5) vageremAM vastupAlanA parAkramAnAM vanamAM mAtra upara kahelA rAkhane harAvyAnA ullekha che. merUtuMganA saIyadanuM nAma kI, ko, vageremAM nathI paNa caturvizati prabaMdhamAM tathA vastupAla citamAM sAdIkarUpe maLe che. kIrti kAmudIkAra te Ayuddha za Mkha sAtheja thayAnuM jaNAve che ( jue sa, 4 zlA. 66) A zaMkha kANu hatA ? kIrti kAmudI te lATanA sindhurAjanA putra sagrAmasiMha eja zaMkha ema spaSTa kahe che . (jue sa, 5 kSe!, 1 tathA 41 ) su. sa. mAM amara paDitane Azaya paNa evAja jaNAya che ( jIe sa. 1 mAM amaranA 3 je, sa. 8 mAM amarane 2 jo tathA 10 mAM paNa amaranA bIjo) A sa'grAmasiMha ke zaMkha te khaMbhAta najIka vaTagrUpa (dhAdhA pAse AveluM vaDavA te vaTagrUpa ) nAmanA gAmane kAI nAneA ThAkaraDA lAge che, ema khulhara kI. ko. ( juA kI, kau. sa. 5 zlA, 7) tathA vastupAla cirata uparathI kahe che, va. vi. nI prastAvanAmAM dalAla kahe che ke A zakha cAhamAnavazanA ghATanA rAjA hatA e sihanA bhAi ane sirAjano putra thAya. A zaMkhane eka vakhata cAdava rAjAe keda karyA hatA ane vhelAM ekAda vakhata yA rAjyane teNe pAche paNa kADhayA hatA. yAdava siMdhaNa ane marU rAjA vIradhavala upara caDI AvyA tene lAbha laine khabhAta pAchuM levA A zakhe vastupAla sAthe helAM viSTi ane pachI laDAI karI che. ( jue kI, kai, sa. 4 va. vi. sa. pa, su. kI. ke. zlA, 139 ane hammIramada mana a. 2 tathA tenI prastAvanA) chevaTa A laDAimAM za khatu zu thayuM te merUtuge kahyuM nathI paNa kI, kI. uparathI salAhu thai heAya ema jaNAya che (jhue sa. 5 nA chellA zleAkA) merUtuga jene laNapAla kahe che tene sAmezvara guva jAtinA bhuvanapAla kahe che (jIe sa. 5 kSeA. 43, 44) 72 A 44 me kSeAka seAmezvare lalitA sAvaranA varNanamAM lakhelA ema upadeza taragiNImAM kahyuM che. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 prabaMdha ciMtAmaNI 63 eka vakhata citAmAM paDelA mannI jamIna tarapha jotA hatA tyAM te ThekANe AvelA semezvaradeve samayane yogya nIcenuM padya kahyuM - (45) he sarasvatInA mukhAravindanA tilakarUpa vatupAla! tame ekaja AkhA vizva upara upakAra kare evA che evI sajajanonI vANI sAMbhaLIne tame zaramathI mAthuM nIcuM karI jamIna tarapha juo cho tenI matalaba huM jANuM chuM. tame pAtAlamAMthI baline udhAravAnI IcchAthI vAraMvAra tyAM javAno rasto zodhe che.3 maMtrIe A kAvyanA pAritoSikarUpe ATha hajAra ApyA. 64 vaLI (46) kaNe cAmaDI, zibie mAMsa, jImUtavAhane jIva ane dadhIcie hADakAM ApyAM. e pramANe traNa pade paDitoe kahyAM tyAM che. jayadeve-paNuM vastupAle te vasa (paisA) ApyuM ema samasyA pUrti peThe kahyuM ane maMtrI pAsethI cAra hajAra meLavyA.74 65 vaLI sUrIonAM darzana karavAne vakhate koI kharAba sthitimAM AvI paDelA dvijAtie yAcanA karavAthI e kAma mATe rAkhelAM mANasoe kRpA karIne eka kapaDuM ApyuM te laIne mankIne nIcenuM samayocita vacana teNe saMbhaLAvyuM:- he deva ! kyAMka rU nIkaLyuM che, kayAMka tAMtaNe nIkaLyA che ane kyAMka kayAMka kapAzamAM dekhAya che. tamArA zatruonI strIonAM jhuMpaDA jevuM amAruM kapaDuM che. enA inAmamAM maMtrIe paMdaraso ApyA. 66 vaLI pabAlacandra nAmanA paMDite zrImaMtrIne kahyuM ke - (47) he maMtrIzvara, tArA tarapha gaurI (pArvatI tathA gauraaMgavALI strI) ne prema che, tArA upara vRSa (zaMkarano piThIo tathA dharma) ne Adara che. tame bhUti (bhasma tathA lakSmI)thI yukta che, tamArAmAM guNo zobhe che ane 73 A 45 mo leka somezvare kahyo ema ahIM tathA vastupAla caritamAM kahyuM che. paNa caturvizati prabaMdhamAM ane u. ta. mAM nAnAka kavie kaho ema che ane InAmamAM suvarNa jIhA ApI ema u. ta. mAM che. 74 upadeza taraMgiNamAM jayadevane badale jayaMtadeva nAma che. 75 A bAlacandra vastupAla viSe vasaMta vilAsa nAmanuM kAvya lakhyuM che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 217 gaNA (zaMkaranA gaNA tathA sajjaneAnA samUha ) tamArI pAse che. athavA vadhAre zuM kahIe? nakkI izvara (zaMkara) nI kaLAvALA tame che; teA tamAre bAlacandrane uMce caDAvavA ceAgya che (kAraNake zaMkaranA kapALe bhAlacandra che ) ane tamArA zivAya khIjuM kANu e karI zake ema che ? Ama kahyA pachI tenI AcAryapadamAM sthApanA karavAmAM eka hajAra dramna maMtrIe kharacyA,75 eka vakhata mleccharAjA sulatAnanA gurU Alima makkA tIrthanI yAtrA mATe ahIM (gujarAtamAM) AvelA che evuM sAMbhaLI tene pakaDavAnI icchAvALA zrI lavaNu prasAda tathA vIradhavale maMtrI tejapAlane pUchyuM; eTale teNe javAbamAM kahyuM keH-- (48) dharma saMbaMdhamAM kapaTa prayAgathI rAjAone je lAbha maLe che te peAtAnI mAtAnA zarIrane vecIne meLavelA paisA jevA che. A pramANe nItizAstranA upadeza karIne varUnA meDhAmAMthI bakarIne cheDAve tema te enA paMjAmAMthI tene cheDAvIne bhAtuM vagerethI tenA satkAra karIne tene tIrtha tarapha ravAnA karyAM. keTalAMka varSo pachI te pAchA pharyAM tyAre paNa maMtrIe pASAka vagerethI teneA satkAra karyAM; eTale pAtAne ThekANe jaine aMteA tIrthanI vAta karavAnI bhulI jaIne zrI sulatAna pAse zrI vastupAlanAM ja vakhANa karavA lAgyA. pariNAme te sulatAne " AjathI tameja amArA dezanA rAjA che ema samajavuM ane huM te tamAre bhAluM upADanAra sevaka chuM ema samajI tamAre je kAMi hukama karavA hAya te karavA '' evA maMtrI sUcaka patramAM AgrahathI dara varSe saMdezA kaherAvavA mAMDaye eTale zrI maMtrIe zrI zetrujAnA maMdirane yAgya zrI yugAdi jinanI mUrti mATe, mukhyaNIka nAmanI khANumAMnA patharAthI peAtAne A kAma soMpyuM e mATe dhanya mAnatA sulatAnanI rajAthI taiyAra karAvI, seMkaDA prayatna vaDe vastupAle dezamAM ANI paNa te mUrti DuMgara upara caDAvavAmAM AvatI hatI 7pa vastupALanI dAna prazaMsA ahIM TuMkAmAM karelI che. paNa upadeza taragi. NImAM, jInahaSkRta vastupAla citamAM tathA rAjazekhara kRta catuvati prabadhamAM vadhAre vistAra maLe che. vaLI pra, ci', mAM ane u, ta. mAM 16 hunnara, ATha hunnara, cAra hantara e rIte dAnamAM hunnaronA AMkaDA che, jyAre ca, vi, pra. mAM ane vastupAla caritamAM vIza lAkha, cAra lAkha e rIte lAkhAM mmanI vAta che, 76 A mummANI ke mammANIkhANane be vakhata Aja pustakamAM ullekha Ave che. e khANa kayAMnI ? ajameranI ? 28 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .218 prabaMdha ciMtAmaNI tyAM zrI mUla nAyaka (RSabhanAtha ) nA reSathI DuMgara upara vIjaLI paDI. te vakhata pachI zrI mantrIvarane zrI AdinAthe darzana ApyAM nahi. 68 kAIka parvane divase anupamA (tejapAlanAM strI ) jaina munIene yatheccha rIte, jene koInI upamA ApI na zakAya evuM anna dAna ApatAM hatAM, e vakhate kAMIka rAjya kAryanI utAvaLamAM zrI viradhavala deva emane ghera AvyA te bAraNAmAM ja vetAMbara munIone hAtha halAvatA joIne AzcaryathI manamAM hasatA rAjAe maMtrIne kahyuM, " he maMtrI ! iSTa deva peThe gaNIne A lekene hamezAM kema Avo satkAra karatA nathI ? tame je ema karavA azakta che te ardho bhAga mAre rAkhe. athavA mArA taraphathI ja hamezAM badhuM Apa ema te huM nathI kaheto kAraNa ke ema karavAmAM te tamane nakAmI mahenata ja thAya." AvI tenA mukha caMdramAMthI nIkaLelI vANI vaDe jenA manane tApa zAMta thayA che evA maMtrIe javAba Ape ke " mahArAjano ardho bhAga zA mATe ? badhuM ApanuM ja che " ema kahIne maMtrIe vastra bheTa karyuM. 69 eka vakhata yatione dAna ApatI vakhate, munIomAM paraspara kacarAkacarI thavAthI teone namaskAra karatI anupamAnA vAMsA upara sArI piThe thI bhareluM kAma paDayuM, e joine kepelA tejapAla maMtrIne sAMtvana ApatAM anupamAe kahyuM ke " tamArI - svAmInI kRpAthI munIonAM puNya pAtramAMthI zarIra upara ghI paDIne atyaMga thAya che (e mAruM saddabhAgya che.) A rIte tenA pUrNa dAna vidhithI cakita thayelA maMtrIe pAMca aMgane yogya bheTa ApIne kahyuM ke : (49) priya vANI sAthe kareluM dAna, garva vagaranuM jJAna, kSamA yukta zaurya ane tyAga sAthe pase e cAreya sArI vastu durlabha che. A rIte yogya vacana kahIne maMtrIe tenAM vakhANa karyA Ama aneka rIte dAnavIra paNanI kasoTIne (anupamA) picI hatI. (50) lakSmI caMcaLa che, pArvatI caMDI che, zacIne zokyano deza lAgyo che, gaMgA nIce janArI che ane sarasvatImAM vANIne ja sAra che mATe anupamA anupamA che.78 77 maMtrI vastupAla upara mULa nAyakane roSa zA mATe thayo te samajAtuM nathI. TenI lakhe che ke "huM ye samajatA nathI." 78 vastupAla caritrane lagatA bIjA granthamAM paNa A anuSamAnI ghaNuM prazaMsA karelI jovAmAM Ave che. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 219 A rIte jainAcAryoe tenI stuti karI che. 70 vaLI eka vakhata pAMca gAmanI laDAImAM zrI viradhavala ane lavaNa prasAda utaryA hatA tyAre zrI viradhavalanI rANI jayetaladevI e be vacce saMdhi karAvavA pitAnA pitA zobhanadeva pAse gaI hatI. tyAM pitAe tene pUchyuM ke " zuM vidhavA thavAnI bIke saMdhi karAvavA AvI che ? " AnA javAbamAM pitAnA pati vIra cuDAmaNi viradhavalane unnata sthAne caDAvatAM teNe kahyuM ke " nA, nA, paNa bApanA kuLano nAza thaI jaze e bIkathI vAraMvAra A vAta kahuM chuM; kAraNa ke ghaDAnI pITha upara jyAre e viradhavala caDaze tyAre enI sAme ubho rahe e zuravIra keNa che ?" Ama kahIne krodhamAM ne krodhamAM pAchI cAlI nIkaLI. pachI e laDAInA ghamasANamAM ghAnI pIDAthI vyAkuLa thaIne zrI viradhavala jamIna upara paDI gayA : (51) pAMca gAmanI laDAImAM te bhayaMkara parAkrama zALI viradhavala ghA vAgavAthI gheDA uparathI jamIna upara pI gayA paNa garvathI paDaze nahi. ane te A rIte paDavAthI bIjA laDavaiyAo kAMIka pAchA paDavA lAgyA eTale zrI lavaNu prasAde " A ekaja azvAra paDe che" e rIte kahIne potAnA lazkarane utsAha ApIne badhA zatruone ramatamAM mULa sAthe ukheDI nAkhyA. A rIte satva guNathI zobhatA vIraghavala raNane rasIyo hovAthI bApanI AgaLa ekavIza vAra raNakSetramAM paDe hatA.79 71 have viradhavalanuM AyuSya pUruM thavA AvyuM tyAre (paralekanI ) tIrthayAtrA karavA upaDanArane puNya ApavAthI eka gaNuM dAnane hajAra gaNuM puNya evI rUDho (kahevata) hovAthI zrI teja:pAle AkhA janmanuM satkarma ApyuM. pachI te rAjA maraNa pAmatAM tenA tarapha sevakene ati prema hovAthI tenI sAthe ekavIza sevake paNa baLI muA pachI te zrI teja 79 caturvizati prabandhamAM Aja vAta jarA judI rIte kahI che ane jayataladevInA bhAIo-sAMgaNa ane cAmuMDa nAmanA vAmanasthalInA dhaNI hatA, ane tyAM A yuddha thayeluM ema kahyuM che. * 80 mULamAM je ke tacina pATha chApo che e pramANe tejapALa tIrtha javA nIkaLelA evo artha thAya paNa cAra pratamAM sthita pATha maLe che (juo mULa pR. 170) ane artha saMbaMdha jotAM e ThIka lAge che eTale jitA thAka laIne artha karyo che, Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 prabaMdha ciMtAmaNI pAle smazAnamAM paheregIro rAkhIne loko e (varadhavalanI pAchaLa baLI maravAno) Agrahane rokyo. (52) badhI Rtuo eka pachI eka Ave che tathA jAya che. paNa vIra vIradhavala vagara mANasonA hRdayamAM unALe ane AmAM mAsuM e rIte be trae eka sAthe cAlu rahetI thaI. pachI zrI maMtrIe varadhavalanA putra vIsaladevane gAdIe besAryo.81 ura zrI anupamA devInuM maraNa thatAM tejapAlanA hRdayamAM ArUDha thaI gayele zoka kemeya haTate nathI e joIne tyAM AvelA zrI vijayasena sUri jevA uttama purUSe tene zeka jarA TADhe pADayo eTale thoDI cetanA (mananI draDhatA) AvatAM kAMIka (pitAnI nabaLAI mATe) zaramAtA tejapALane sUrie kahyuM. " ame A prasaMge tAro daMbha jovA AvyA chIe." tyAre zrI vastupAle pUchyuM ke " e vaLI zuM ?" eTale gurUe javAba Apo ke "tejapALa bALaka hatA tyAre tenA lagana mATe dharaNiga pAse tenI putrI anupamAnuM mAguM karyuM ane vezavALa nakkI karyuM. pachI te kanyA atizaya kadarUpI che ema sAMbhaLIneM te saMbaMdha teDavA mATe candraprabha jine pratiSThA karela kSetrAdhipatine ATha drampane bhoga dharAvavAnI mAntA tejapALe ' karI hatI. have te strInA viyogathI A manaduHkha thAya che. te e be vAtamAM sAcuM zuM ? A mULa saMketathI tejapALe pitAnA hRdayane draDha karyuM. - 73 eka vakhata vRddha maMtrI vastupAla zrI zetruMje javAnuM che ema sAMbhaLIne purohita somezvara deva emane tyAM gayA ane aneka amUlya Asane mukelAM hovA chatAM beThA nahi ane na besavAnuM kAraNa pUchatAM kahyuM ke - (pa3) annadAna, pANInA pIyAvA, tathA dharma sthAne vaDe vastupALe AkhI pRthvIne rekI lIdhI che ane yazathI AkAza maMDaLane rokI dIdhuM che. eTale kayAMya khAlI jagA na hovAthI besatA nathI. A pramANe tenA kahevAnuM yogya inAma ApIne tathA tenI rajA laIne maMtrI (yAtrAne) raste paDayA. 74 82AkevAlIyA gAme pocatAM (tabIata bagaDI) gAmaDAnI jhuMpaDImAM darbhAsana upara beThelA ane gurU jene ArAdhana karAve che evA 81 zrI vIradhavalanA maraNanI tArikha pra. ciMmAM ApI nathI paNa vicArazreNImAM saM. 125 (ke 98 )nI sAla ApI che. - 82 jyAM vastupAlane deha paDI gayA te AkevAlIyA gAma LakethI zetru jAnA rastAmAM jAtrAnA mArgamAM che, Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla prabaMdha 221 maMtrIe AhAra choDI daIne chellI ArAdhanAthI kalinA deSone nAza karIne yugAdi devanA nAmane japa karavA mAMDaze. (54) sapurUSo yAda kare evuM kAMI satkarma karyuM nathI; mAtra manoratha. mAM rahenArAonuM amAruM AyuSya emane ema gayuM. A vAkya pUruM karI " ahane namaskAra che" ema bolI sAta dhAtu ( rasaraktAdi )othI baMdhAyeluM A zarIra cheDI daIne pote karelAM karmonuM phaLa bhegavavA mATe svarge sIdhAvyA.93 tene jyAM agnisaMskAra karyo te ThekANe nAnA bhAI tejapALe tathA putra jaitrasiMhe zrIyugAdi devanI dIkSA vasthAnI mUrti padharAvI svargArohaNa nAmanuM maMdira baMdhAvyuM. (55) Aje mArA pitAnI AzA saphaLa thaI ane mAtAe ApelA AzIrvAdone Aje aMkura phUTayA. kAraNa ke RSabha devanI yAtrAe janAra badhA lokone, huM thAkyA vagara prasanna karI zakyo chuM. (56) rAjakAryanA pApamAMthI je lokoe kAMI sukarma na karyuM, teone huM dhULadhoyAthI paNa adhama samajuM chuM. A ane AvAM zrI vastupAla mahAkavinAM pitAnAM kAvyo che. (57) svAmInA guNothI bharelo ane abhimAna vagarane e vIradhavala rAjA hato, vidvAnoe jene bhejarAjAnuM birUda ApyuM che evo zrI vastupAla kavi hato,04 maMtrIomAM ekaja maMtrIzvara kahevAya evo tejapAla maMtrI hato ane tenI strI anupamAM, guNothI anupama, pratyakSa lakSmI jevI hatI. A pramANe zrI merUtuMgAArye racelA prabaMdhaciMtAmaNimAM vastupAla tejapAla sudhInA mahApurUSonA yazavarNanane cotho prakAza pUro thaze. 83 vastupAlanA maraNanI paNa merUtuMge tArikha ApI nathI paraMtu caturvizati prabaMdhamAM saM. 1298 nI sAla ApI che. (juo navI phArbasa sabhAnI AvRtti 5. 254). 84 vastupAlane kavi kahela che e khoTuM nathI, enuM racela naranArAyaNanaMda manuM kAvya gAyakavADa erIenTala sIrIjhamAM chapAI gayuM che . Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAza pAMcame. paracuraNu badhe. have pahelAM kahevAI gayelAM mahApurUSonAM caritramAMthI je bAkI rahyAM te tathA te sivAyanAM bIjAM A paracuraNa prabaMdhamAM kahevAne AraMbha karyo che. te nIce pramANe - 1 vahetI ziprA nadInA kAMThA upara AvelA avantI zaheramAM pahelAM vikramArka rAjA rAjya karatA hatA. temaNe (eka vakhata ) sAMbhaLyuM ke dharmazALAmAM AvelA paradezI loke jamyA pachI jyAre suI jAya che tyAre uMghamAMja lAMbI ( maraNanI ) nidrAmAM paDI jAya che. AthI manamAM Azcarya pAmIne e banAvanuM rahasya jANavAnI IcchAthI tyAM jaIne e maraNanidrAmAM paDelA lokeAnAM zarIrane kapaDAMthI DhAMkI dIdhAM tathA e vAtane pitAnA hukamathI chAnI rAkhI. pachI navA AvelA musApharone e ja rIte jamADI saMdhyAkALe tenA pagane mAlIza karavA mATe tela tathA garama pANI mokalyuM. ane teo eka pachI eka suI gayA tyAre madharAte hAthamAM taravAra laine rAjA pote saMtAIne ubho. ekAeka tyAM eka khUNAmAM pahelAM dhUmADo, pachI tejarekhA ane chevaTa phaNAo uparanAM prakAzita ratnanI prabhAthI jhaLahaLa zobhatA hajAra phaNavALA nAgane nIkaLate joIne e dekhAvathI cakita thaI gayelo rAjA jyAM hajI kutUhalathI jue che tyAM to te sarvene rAjAe te divase tyAM sutetAlAomAMnA darekane 'pAtra zuM?" e rIte prazna pUchyuM. ane teoe pAtra tarIke dharmane, guNane, tapane, rUpane, kAma (icchA), kIrtine-vagere ne vividhapAtra tarIke batAvyAM ane potAnA ajJAnathI te sapane zApa pAmIne vecchAthI e loke maraNa pAmyAM evuM jene zrI vikramarAjAe tenI AgaLa AvIne hAtha joDIne kahyuM ke - (1) he sarparAja ! judAjudA guNanA meLane anusarIne saMsAramAM aneka jAtanAM pAtro thAya che paNa zraddhAthI pavitra thayeluM zuddha mane e parama pAtra che. A pramANe pitAne ja Azaya A rIte zrIvikrama kahe che ema joIne saMtoSathI tene varadAna mAgavAnuM kahyuM. ane zrIvikrame "A vaTemArguone pharI jIvatA kara" e rIte varadAna mAgIne zeSane vadhAre prasanna karyA Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabaMdha 223 A pramANe zrIvikamAIne pAtra parIkSA prabaMdha pure thaze. 2 eka vakhata pATalIpura zaheramAM atizaya AnaMdI naMdarAjA maraNa pAmyA; paNa e ja vakhate tyAM AvI caDelA eka brAhmaNe bIjAnA zarIramAM praveza karavAnI vidyAnA baLathI rAjAnA dehamAM potAno adhikAra jamAvyuM. A brAhmaNa sAthe pahelAMthI thayelA karAra pramANe bIjA brAhmaNe rAjakAramAM AvIne vedanA (AzIrvAdAtmaka) mitro saMbhaLAvyA ane te jIvatA thayelA rAjAe koSAdhyakSapAse tene lAkha senaiyA apAvyA. A vAta sAMbhaLIne mahAmAtye vicAra karyo ke nandarAjA pahelAM to lobhI hatI, ane A udAratA tenAmAM kayAMthI AvI? Ama belIne (-vicAra karIne) te bIjA brAhmaNane pakaDAvI tenI mAraphata pArakAnA zarIramAM praveza karanAra paradezInA zarIranI zodha karAvatAM amuka ThekANe eka maDadAne amuka mANasa sAcave che evuM sAMbhaLI te maDadAne citAmAM bALI nAkhI, anupama buddhivaibhavathI te naMdane pahelAMnI peThe tenA vizALa sAmrAjyamAM nibhAvI rAkhe. A pramANe nanda prabandha pure thaze. 3 jUnA kALamAM kheDa nAmanA moTA gAmamAM devaditya nAmanA viprane eka dIkarI hatI je bALaka avasthAmAM vidhavA thaI hatI paNa atizaya rUpALI hatI. tenuM nAma subhagA hatuM. te dararoja savAre sUryane ardhvanI aMjali ApatI; tevAmAM ene khabara na paDI e rIte sUrya tene bhogavI ane ethI tene garbha rahyo. jyAre koIka rIte A kalaMka tenA mAbApanA jANavAmAM AvyuM tyAre teoe zaramathI chupI rAkhavA jevI A vAta che ema tene jaNAvI pitAnAM mANasa sAthe valabhI zaheranA pAdaramAM mukI dIdhI. tyAM teNe dIkaro ja e dIkare dhIme dhIme mere tha. pachI sarakhI ummaranA chekarAo "nA" kahIne tene tiraskAra karavA mAMDayA. eTale teNe pitAnI mAne pite kene dIkaro che te pUchayuM, paNa teNe huM jANatI nathI ema kahyuM, eTale pitAnA janmanA kalaMkathI virakata thaIne teNe maravAne vicAra karyo. tyAM sUrya pratyakSa darzana ApIne tenuM sAMtvana karyuM, tathA "tArI mAtA sAthe saMbaMdha karanAra huM sUrya chuM" ema kahI tenA hAthamAM kAMkarA ApyA ane "je ke tene kanaDavA Ave tenI tarapha A pheMkavAthI e zilArUpa thaI jaze paNa koI niraparAdhI upara pheMkavAmAM Avaze te tane nukasAna karanAra thaze" eTaluM kahIne sUrya adazya thaI gayA. pachI pitAne keneDanAra keTalAka mANasone A rIte Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 prabaMdha ciMtAmaNI teNe mAya eTale zilAditya evuM tenuM ane tenA vaMzanuM nAma paDI gayuM. pachI tyAMnA rAjAe tenI parIkSA jevA mATe tenI kanaDagata karI eTale te rAjAne zilAthI e ja rIte mArI nAkhI te pote ja rAjA thaI paDyo. vaLI sUrya ApelA ghoDA upara caDIne AkAzacArI peThe marajI pramANe game tyAM pharatA te rAjAe pitAnA parAkramathI sarva dizAo jItI laI lAMbA vakhata sudhI rAjya karyuM. A rAjAne jenamunionA saMsargathI samyaka jJAna thayuM hatuM ane teNe zrI zetrujAne mahAtIrtha tarIke me mahimA jANIne tene jIrNoddhAra karyo hato. 4 eka vakhata A zilAditya rAjAne sabhApati banAvIne bharAyelI cAre aMga yukta sabhAmAM je hAre teNe deza choDI de e karAra karIne AvetAMbara jaina ane bauddho vacce vAda thayo. paNa temAM hArI javAthI vetAMbarane pitAnA dezamAMthI A rAjAe kADhI mukyA. e vakhate A zilAditya rAjAne hAnI umarane malla nAmano eka bhANeja (jena dhamI hovA chatAM ) rahI gaye tenI upekSA karIne vijayI ane vijayanA abhimAnI bauddho zetruMjA upara mUla nAyaka zrI Adi tIrthaMkaranuM, tene buddha rUpa mAnIne pUjana karatA nIrAMte rahevA lAgyA. paNa e malla kSatriya kalamAM utpanna thayelo hovAthI te verane bhulyo nahi ane tene badale levAnI icchAthI, ane jaina dharma te e dezamAM koI na hovAthI, te bo pAse ja bhaNavA lAge. ane rAta divasa emAMja citta hovAthI eka vakhata unALAnA divasomAM, madharAte - jyAre zaheranAM badhAM leke ulamAM AMkha mIMcIne paDayAM hatAM tyAre, A mahela divase na zIkhelo zAstra pATha atyaMta ekAgratAthI gokhato hato. have eja vakhate AkAzamAM karatAM sararavatI devIe " zuM mIThuM ?" ema avAja karIne pUchyuM. ane teNe cAre tarapha jatAM koI belanArane na joyuM eTale " vAla ' ema tene javAbamAM kahI dIdhuM. A vAtane cha mAsa vItyA pachI pharI eja samaye pAchAM pharatAM devIe " zenI sAthe "? e rIte vaLI pUchayuM. ane te ja vakhate pahelAMnI vAta yAda AvatAM "geALa ane ghI sAthe " e javAba teNe Apyo. A tenI sAvadhAnatAthI cakita thaIne devIe " game te varadAna mAgI le " ema kahyuM. tyAre male " bauddhone harAvavA mATe eka pramANa grantha Ape " evI prArthanA karI eTale devIe naya cakra nAmane prantha ApavAnI kRpA karI. have devInI kRpAthI jene tatva Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabaMdha 225 zAna thaI gayuM che evA malle zrI zilAdityanI rajA laIne bauddhAnA maThamAM "khaDa ane pANI pheMkAvIne rAjAnI sabhAmAM pahelAM ja karAra karIne (vAda zarU karyo, ane tenA kaMThamAM avatarelAM zrI sarasvatI devInA baLathI thaDA vakhatamAM ja zrI male bauddhone nirUttara karI dIdhA. eTale rAjAnI AjJAthI bauddhone dezamAMthI kADhI mukavAmAM AvyA, ane jene AcAryone belAvavAmAM AvyA. ane te malla bauddhone jItelA hovAthI vAdI (malavAdI) kahevAvA lAgyA. e pachI rAjAnI prArthanAthI gurUe tene inAmamAM sUripada ApyuM. A zrI mallavAdI sUri nAmanA gaNadhara jaina dharmanA prabhAvaka hovAthI temanI navAMgavRttikAra zrI abhayadeva sUrie pragaTa karela zrIstaMbhanaka tIrthanI vizeSa unnati karavA mATe tyAM cittAyaka tarIke janA karI. A pramANe malavAdi prabaMdha puro tha.3 5 have marUmaMDaLa (mAravADa) mAM eka nAnA gAmaDAmAM kAkU ane pAtAka nAmanA be bhAIo rahetA hatA. temAMthI nAne (pAtAka) bhAI paisAvALA hatuM ane mATe tenA gharanA cAkara peThe rahetA hatA. eka vakhate comAsAnI madharAte Akho divasa kAma karIne thAkI gaelo kA suto 1 tRLo - khaDa ane pANI (eka vAsaNamAM ) bharIne pheMkavuM ke sAmAnA bAra AgaLa DhaLavuM e vAda karavA mATe AhAna rU5 gaNAtuM ema lAge che. Aja granthamAM trIjA prakAzamAM zrI devasUrinA prabaMdhamAM paNa A tRNodaka(khaDa ane pANI) phekavAne ulekha Ave che. 2 A staMbhana ke sthaMbhana tIrtha eTale khaMbhAta nahi paNa kheDA jIllAmAM ANaMda tAlukAmAM ThAsarAthI daza mila cheTe zeDhI nadI upara AveluM thAMnA ke thAMbhaNa, ema bulhara ( Arisinha p. 75 mAM ) kahe che te bIjA taphAne paNa mAnya che. 3 A malvavAdI sUrine praba dha prabhAvaka cAratamAM temaja caturvizati prabaMdhamAM maLe che. valabhIpuramAM valabhI rAjya kALamAM jaine ane brAdo beya vasatA hovAnuM bIjAM aitihAsika sAdhanathI anumAna thaI zake che. uparanI daMtakathA e anumAnane Teko Ape che. paraMtu malavAdI prabaMdhanuM chevaTanuM kathana avizvasanIya che kAraNa ke vallabhInA nAza pachI ghaNe kALe vi. saM. nA bAramA zatakanA pUrvArdhamAM navAMgavRttikAra, abhayadeva sUri vidyamAna hatA ema enA graMthanI prazastio uparathI jaNAya che. (juo jaina gurjara kavio bIjo bhAga kharatara garachanI paTTAvalI pR. 674, 675). malavAdI AcArya gharmottaranI nyAya bindu TIkA upara TIkA lakhI che ema pITarsananA cothA riporTa (pR.4) uparathI jaNAya che. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 prabaMdha ciMtAmaNI hato tyAM tene nAnA bhAIe kahyuM ke bhAI ApaNI kyArAonI pALe pANInA pUrathI tuTI gaI che ane te te nizciMta (paDavo) che. A rIte ThapakaeN maLavAthI teNe pathArI choDI daine pitAnI nindA karatAM kadALI khabhe nAkhI e tarapha jaIne joyuM to tuTelI pALane pharI sarakhI karavAnuM kAma karatAM mANasene joyAM. eTale "tame zuM che ?" ema pUchayuM. ane teoe "ame tamArA bhAInA cAkara chIe." ema javAba Apyo. tyAre teNe pUchayuM ke "kyAMya mArA cAkare che ? ane teoe "valabhImAM che" ema kahyuM. ane te paNa taka maLatAM eka mATalAmAM pitAne badhe sAmAna bharI, e mATaluM mAthe upADI valabhI . ane daravAjA pAse rahetA gevALIAnI pAse rahevA lAgyo. atyaMta dubaLa hovAthI jene leke "ka" kahetA te kAkU khAnuM jhuMpaDuM potAne mATe banAvI laI tene AdhAre rahevA lAgyo, e arasAmAM eka kApaDI (bAvo) kalpapustakane anusarI banAvelo siddharasa tuMbaDImAM bharI giranArathI nIkaLI rastAmAM cAlyo jato hato tyAM tene valabhInA pAdharamAM " kAkUya tuMbaDI' evI AkAzavANI saMbhaLANI. tene manamAM Azcarya sAthe bIka lAgI (ke A rasanI koIne khabara paDI gaI ke zuM?) eTale vANIAnA veSamAM rahelA A raMkanA gharamAM, enuM nAma raMka hovAthI tenA upara zaMkA rAkhyA vagara (eTale ke bIcAre raMka che te kAMI khoTuM kAma karaze nahi. ) te sathI bharelI tuMbaDI thApaNa tarIke rAkhI. ane pachI somezvaranI yAtrA karavA gayo. pachI koI tahevAranA divase kAMIka sAruM rAMdhavA ke culA upara tapelI mukI nIce tApa karyo tyAM tenI garamIthI (upara laTakatI) tuMbaDInA kANAmAMthI jharelA rasanA TIpAthI pilI tapelI ( trAMbAnI) sonAnI thaI gaI. A joIne te vANIAe "e siddharasa che, e nirNaya karIne te tuMbaDI sAthe gharanI badhI vastuo bIje rAkhI, pitAnuM ghara dIvAthI bALI nAkhyuM. ane zaherane bIje daravAje meTo mahela caNAvI temAM e rahevA lAgyA. pachI eka vakhata puSkaLa ghI vecanArI keAI (rabAraNa)nuM ghI pote taLIne lete hato tyAM e ghI khUTatuM ja nathI evuM joIne ghInA ThAmamAM nIce kRSNacitrakuMDalikA che ema vicAra karIne kAMIka kapaTa yuktithI te corI laI teNe citrakasiddhi meLavI. 4 giranAra vagere parvatamAM rahetA bAvAonI giranAra vagerenI yAtrA, tapazcaryA, vagerenAM varNanavALAM tathA kImIyA vagerenI vAtathI bharelAM-moTe bhAgebAvA sAdhuomAM pracatrita pustako - kalpa pustako kahevAya che. 5 A upara varNavI che tevI eka bIjI siddhinuM nAma che. citraka te eka Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabaMdha 227 ane pachI tenA agaNita puNyanA prabhAvathI tene eka vakhata suvarNa purUSasiddhika paNa maLI gaI. A rIte traNa prakAranI siddhithI karoDanI saMkhyAmAM dhanano saMgraha karyA chatAM te atizaya lobhI hovAthI keI satpAtrane ApavAmAM, kaI tIrthamAM ke koInA upara dayA AvIne enI lakSmIno vyaya thAya e te dUra rahyuM paNa badhAM loko pAsethI dhana harI levAnI IcchAvALo te hovAthI tenI lakSmI kALarAtrI jevI AkhA vizvane dekhAtI hatI. have eka vakhata tenI dIkarInI ratno jaDelI kAMsakI rAjAe potAnI dIkarI mATe baLAtkAre harI lIdhI, eTale e bAbatanA virodhathI te pote sveccha dezamAM gayA ane valabhInA nAza mATe pleccha rAjAe mAgelA karaDe senayA tene ApI valabhI tarapha (pleccha rAjAnA lazkara sAthe) prayANa karyuM. paNa e racha rAjAno eka chatrI dharanAra, jenA upara 2 ke koI jAtane upakAra karyo nahato, teNe eka divasa pareDIA vakhate rAjA arthe uMghamAM ane arthe jAgato paDayo hato tyAre pahelethI koI mANasa sAthe saMketa karI rAkhI tenI sAthe nIce pramANe vAtacita karI. "bhAI, ApaNA rAjA pAse kaI mUrkha na hoya e salAhakAra nathI, nahi te ghoDezvAra lazkarane svAmI A rAjendra, jenA kuLa ke zILanI khabara nathI evA eka ajANyA nAme ane kAme paNa raMka evA sArA ke kharAba vANuAnA kahevAthI sUryanA dIkarA zilAditya sAme kAMI cAlI nIkaLe?" AvI hita kAraka tathA sAcI vAta sAMbhaLIne kAMIka manamAM vicAra karIne te divase spati (gu. citre ) nuM nAma che, kALAM kulavALI enI jAtane kRSNa citraka kahI zakAya paNa kRSNa citraka kuMDalikA zuM ? gujarAtI kuMDaLI zabda uparathI A Akho zabda kaI jatiSanI AkRti ( Astrological diegram) ne vAcaka che ema TenI kahe che, 6 suvarNa purUSa siddhine AgaLa A graMthamAM eka be vakhata ullekha AvI gayo che. mANasa je vaDI senAnI mUrtimAMthI joIe teTaluM sonuM kApI levA chatAM e mUrti pAchI pahelAM jevI akhaMDa thaI jAya enuM nAma suvarNa purUSa siddhi, A raMka ke kAne suvarNa purUSa siddhi kevI rIte maLI te bAbatanuM elabInIe nIce pramANe varNana karyuM che ( juo 'sacAha" nuM bhASAMtara pu. 1 pR. 192). e kahe che raMka phaLo veMcavAne dhaMdho karato hato. teNe eka gAmaDIA pAsethI eka mUrti kharIdI je koI kSIrI (teDatAM dudha nIkaLe evA) vRkSano rasa aDatAM senAnI thaI. A raMka pite raheto potAnA gharamAM paNa teNe dhIme dhIme pate rahetA te AkhuM zahera kharIdI lIdhuM. Jam Education International Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 prazna dha ciMtAmaNI rAjAe AgaLa cAlavAmAM vilaMba karyAM. paNa rake A zaMkA javAthI cAlAkIthI A vRttAnta jANI laine seAnuM ApIne te chatrI dharanAranI sAnAnI bhUkha zAMta karI. pariNAme bIje divase parADIe eja chatrI dharanAre ( helAM peThe carcA calAvatAM ) kahyuM ke " vicAra karIne kaeNvicAra karyo vagara mahArAjAe prayANa te| karyuM che. eTale have teA siMhanI taDApa nA dheAraNe rAjA AgaLa prayANa kare emAM ja enI zAbhA che. kAraNa ke kahyuM che keH~~ '' " (1) siMhane lokeA mRgAnA rAjA kahe ke mRgAnA zatru kahe paNa jeNe ramatamAM hAthIne mArI nAkhyA che te siMhane tA eya rIte zara manI ja vAta che. ane A niHsIma parAkramavALA rAjAnI sAme `krANu thaI zake ema che ?" tenI AvI vANIthI utsAhamAM AvIne mleccha rAjAe pRthvI ane AkAza vaccenA peAlANune laDAinI bherInA avAjathI bharI detAM AgaLa prayANa karyuM. bIjI taraphathI te divase valabhImAM ambAno ane kSetrapAlanI mUrti sAthe zrI candraprabhanI mUrti adhiSTAtAnA baLathI AkAza mArge uDIne zrI sAmanAtha pATaNamAM jaI tyAM sthira thaI.. ratha upara caDelI zrI vardhamAnanI pratimA adhiSThAtAnA baLathI adaSTa rIte cAlatI AzvinanI pUrNimAe zrImALapura pocI. khIjI paNa camatkAravALI devamUrti yathAceAgya sthaLe cAlI gai. zrI vardhamAnasUrine utpAtanA sUcana viSe te nagaranI nagaradevatA sAthe nIce pramANe saMvAda thayA. 7 A rIte je sthAnane vinAza pAse AgnyA hoya te sthAnanI sthAna devatA tyAMthI khIje cAlI naya che e mAnyatA kevaLa bhArata varSamAM ja hatI evuM nathI. zrI. phArmAMsa sAhebe A khAkhatamAM sarasa noMdha karI che. vaa (Aeneid II 351 - 3 ) mAMthI utAro karIne teo kahe che ke prAcIna praznaAmAM jyAre jyAre mAthe bhaya jhajhumatuM hoya tyAre devAnI mUrtione te na uDI jAya mATe sAMkaLeAthI bAMdhI rAkhatA. phInIzIana leAkA melakAnI mUrtine lagabhaga haMmezAM bAMdhI rAkhatA, rAmana leAkA je zaherane pAte dherA bAlavAnA hoya tenA devAnI prAthanA karatA. kAva mIlTananI nIcenI paMkti aAnIe TAMkI che The parting genious is with sighing sent. kSetrapAlano a genious loci pre. lyumene karyAM che. ( jue rAsamALA mULa pR. 13, gu. bhA. trIjI AvRtti pR. 16 .i 1 ane TonInu' pra. ci'. nu' agrejI bhASAMtara pu. 174 Ti. 4 ) Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabaMdha 229 (2) he sundari, tuM che te kahe, tuM devI jevI che, chatAM kema rUe che? gavana huM valabhIpurano vinAza spaSTa dekhuM chuM. tamArA sAdhuone bhikSAmAM maLeluM pANuM letIrUpa thaI jaze, paNa jyAM e lohI pAchuM pANI thAya tyAM munioe sthira thaIne rahevuM. A rIte utpAta thavA lAgyA, mlecchanuM lazkara zaheranA pAdaramAM AvI pahoMcyuM, dezanA nAzanA kalaMkanI kALI TIlI jene mAthe coTI che evA reke senAnI lAMca ApIne pacazabada vagADanArAone pheDI nAkhyA hatA. eTale zilAditya rAjA jevo ghoDA upara caDavA taiyAra thayo te ja e lokoe pitAnAM vAghone evo kaThora avAja karI mukyo ke tene ghoDe garUDa peThe AkAzamAM uDI gayo. ane ema thatAM zuM karavuM e jene sujhatuM nahatuM evA zilAdityane teoe mArI nAkhe. ane pachI teoe ramatamAM valabhIno nAza karyo.9 (3) vikramanAM 375 varSa gayAM tyAre valabhIne nAza thayo. 10 8 paMca zabda eTale pAMca jAtanAM vAjAo. " paMca zabda " samafdhati ujhamArA e rIte utkIrNa lekhomAM paNa puSkaLa vaparAyelo jovAmAM Ave che. purAtaNa pAThake pAMca zabdamAM IMga ( zIgaDuM - horn ), tatam, zaMkha, bherI ane jayaghaMTA, e pAMca gaNAvela che. (juo Indian Antiguary Vol. XII P. 96 ) jyAre grAujhee taMtrI, tAla, jhaMjha, nagAruM, ane zaraNAI jevuM pAMcamuM vAgha. ( juo 1. A. Vol V p. 354 ). vaLI nIcenA zlokamAM paMca zabda nIce pramANe gaNAvela che - Ahata anAhataM daNDakArAhataM vAtAhataM kAMsalAdi kaMThayaM paTahAdikaM viinnaavi rameri parImidaM kRtama || ( sAdhu kIrtinI zeSa saMgraha nAma mAlA 2 - 141 -TenI pR. 214) 9 abIrUnI kahe che (sacAunuM bhASAMtara graMtha 1 pR. 192 - 193) ke ke pitAnA pisAthI kharIdeluM eka zahera (valabhI) valabhInA rAjAe pAchuM kharIdI levA IcachA karI, ke nA pADI paNa rAjAnA krodhathI DarIne te raMka alamasUranA rAjA pAse gayo. tene puSkaLa nANAMnI bheTa karI, ane daraAI lazkara vaDe madada karavAnI tenI pAse mAgaNI karI. alamasUra rAjAe tenI mAgaNI svIkArI ane madada karI. eTale teNe rAtamAM valabhInA rAjA upara humalo karyo tene mArI nAkhyo ane tenI badhI vastIne tathA gAmane nAza karyo. 10 upara pra. ci.mAM tArikha ApI che tethI judI jAtanI ane aitihAsika purAvAne vadhAre anurU5 tArikha jinaprabha sUrinA tIrtha kalpamAM ApI che. (juo mULa pR. 178 Tijha) uparanI tArikha valabhI saMvatane vi sa. 375 mAM AraMbha Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakha'dha ciMtAmaNI 23 A rIte zilAditya rAjAnI utpattinA, rakanI utpattinA tathA valabhInA nArAnA traNa prazno thayA. zrI ratnamALa nagaramAM, vhelAM zrI ratnazekharanAmanA rAjA rAjya karatA hatA. eka vakhata teo digvijaya karIne pAchA AvyA tyAre thAya che tenI tArikha che. bhramathI e nAzanI tArikha tarIke uparanAM vacanamAM gaNAI gai lAge che e rAsamALAnA kartAne to ThIka che, ( gu bhASAMtara pR. 20) tIrthaM kalpamAM vikramanAM 850 varSa jatAM vallabhI bhAMgI, tenA rAjyane mAryA, pachI hammIra peAtAne ThekANe gayA te pachI bIjo gajhanInA rAjA gUrjarane bhAMgIne vaLatAM satyapura ( sAcAra ) AvyA, evuM kathana che. vallabhI vazanAM tAmrapratro puSkaLa maLyAM che ane e uparathI e vAnI vAMzAvaLI lagabhaga cokkasa jANavAmAM AvI che. ane vallabhI varAnI samApti I. sa. 766 ( vi. sa. 821) pachI - taratamAM thaI che evuM hAlamAM purAtatvajJA mAne che. jIe kheAmbe gejhITIara, DaphanI kroneAlAjI ( pR. 67) ane bhArata ke prAcIna rAjavA dvitIya bhAga rR. 3ra. valabhIne nAza kevI rIte thayA e bAbatamAM eka daMtakathA pra, ci. mAM ApI che. elakhIrUnI ( jIe Ti, 9 ) e ApelI daMtakathA . ciM. vALI daMta kathAne kAMIka maLatI che ethI judI natanI daMtakathA ajaina hindumAM cAle che e dhuDImallanI vArtA rAsamALAmAM utArI che ( jue gujarAtI bhASAMtaranI trIjI AvRtti pu. 17.) Ane lagatI avadhUtanA abhizApanI vAta ' anaMga prabhA 'athavA vallabhIpurane vinArA * nAmanI gujarAtI bheTamAM paNa ApI che ( jue pR. 141 thI 147 ). paNa A daMtakathAmAM kazuM aitihAsika tatva nathI evuM phAsa sAhe khanuM kathana cathA vAge che. ( rAsamALA ejana pR. 17 ). pra, ci' mAM kahela musalamAna rAjA te khalIphA amansure nImelA sindhanA arkha hAkema hAma ibna amarUala tadhalakhIne senApati amarUkhIna jamAla hovA joIe evA purAtatvajJAnA mata che ( jIe DaphanI kroneAlAcha pR. 67 tathA rAsa. mALA gu, bhASAMtara trIjI AvRtti pR. 15 Ti 2. jIe Reinand pu. 213 bhArata ke prAcIna rAjavaMza dvitIya bhAga pR. 372 ) vaLI pra ci. mAM valInA ekaja zIlAdityano vAta che paNa e vAtA lekhAmAM sAta zIdyAdityA maLe che. chelluM nAma zIlAdiMca ( sAtamA ) urphe dhabhaTa ( dhruvabhaTTa ) nu I. sa. 766 nA tAmra patramAM maLe che zIlAdityanI utpatti sUryathI batAvI che e jotAM ema lAge che ke jUnA vakhatamAM paNa vallabhI vazanu mULa kharAkhara jANavAmAM nahi hoya, vallabhInA rAjAenA utkIrNa lekhAmAM maMtrALAM evA zabda che, ane mitra eTale sUrya ane mitranA varAje maitrakA ema kalpanA cAlI hovAnA paNa saMbhava che. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 paracuraNa praba che nagara pravezane moTo utsava karavAmAM AvyuM. ane rAjA zaNagArelI dukAnanI zobhA jatA hatA tyAM eka dukAnamAM lAkaDAnI TopalI sAthe kedALI jevAmAM AvI. mahelamAM gayA pachI bheTa laIne mahAjananA leke AvyA, "tame sukhI che?" evuM rAjAe pUchayuM, tyAre teoe "ame sukhI nathI" evo javAba Apyo. A javAbathI Azcarya sAthe bhramita thaI jaIne rAjAe teone rajA ApI ane pachI eka vakhata ekAMtamAM zaheranAM mukhya mANasane bolAvIne rAjAe pUchyuM ke "tame zA mATe sukhI nathI? ane bIjuM utsavane divase lAkaDAnI TapalI sAthe kodALI ubhI karI rAkhI hatI tenuM zuM kAraNa?" tyAre teoe javAba Ape ke mahArAjAe jenI dukAnamAM lAkaDAnI TopalImAM kodALI joI te zeTha pAse eTalI lakSmI che ke e potAnA paisAnI gaNatarI karI jevA azakta hovAthI lAkaDAnI TopalIothI potAnA paisAnuM mApa kADhe che evuM batAvavA teNe e saMketa karyo hate. have "ame sukhI nathI" evuM je ame kahyuM te Apane prajA na hovA mATe che. ane keTIdhvaja (makAna upara eka karoDa dravyane sucavatI) dhajA caDAvanArA zeThIAovALuM A zahera che, tene Ape ghaNuM vakhata sudhI pALyuM, paNa have Apane prA na hovAthI enI kevI sthiti thaze?" paNa jUnI rANIo vAMjhaNI che ema jANIne rAjAnI saMmatithI vaza vRddhi mATe navI rANa paraNAvavAnI icchAvALA teo (lakAnA agresara) puSpArka (ravivAre puSya nakSatramAM candra hoya to puSyArka yoga kahevAya ) divase mukhya zakuna jANanAra sAthe zakunagRhamAM gayA. pachI te zakana jANanAre jenA suvAvaDanA divaso najIka hatA evI eka lAkaDAne bhAre vecIne gujarAna karatI garIba strInA mAthA upara durgA (bherava) ne beThelI joIne te bAInI akSata vagere vaDe pUjA karI, tyAre sAthe AvelA mahAjane "A zuM karyuM?" ema pUchayuM. tyAre te zakuna jANanAre kahyuM ke "jo bahaspatizAstra (zakuna saMbaMdhI zAstra) sAcuM hoya to A bAInA piTamAM je putra che te ahIM rAjA thaze." A asaMbhavita jevI vAta mAnI laIne teoe rAjA pAse AvI te garviSTha rAjAne je badhuM banyuM hatuM te kahyuM. A sAMbhaLI khedamAM paDI gayelA rAjAe te bAIne khADAmAM dATI. devA potAnAM vizvAsu mANasane mokalyAM. A mANasoe te bAIne kahyuM ke "have tArA ISTa devane yAda karI le tyAre maraNanA bhayathI vyAkuLa thaI gayelI te bAI teonI rajA laIne sAyaMkALane vakhate maLa tyAga karavA beThI tyAM teNe dIkaro ja. ane tene tyAM ja mukI daIne te pAchI AvI Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 prama'dha ciMtAmaNI eTale tene khADAmAM dATI che teoe rAjAne vAta karI. have kAi haraNI savAra sAMja eya vakhata te khAinA che|karAne dudha pIvarAvI mATA karavA lAgI. e arasAmAM mahAlakSmI devInA mandiranI AgaLa TaMkazALamAM hariNInA cAra paga nIce bALaka rUpa eka navuM nANuM utpanna thAya che evuM sAMbhaLIne krAi navA rAjA utpanna thayA che. evI leAkeAmAM vAta cAlatAM, zrI ratnazekhara rAjAe e bALakane mArI nAkhavA mATe cAre dizAmAM sainya meAkalyuM. teoe tapAsa karatAM e bALakane zeAdhI kADhayA paNa bALahatyAthI kDIne sAMja vakhate zaheranA daravAjAmAM, gAyAnAM TALAMnI kharIthI kacarAine e bALaka marI jAya ane peAtAnA upara apavAda na Ave e mATe tene mukI dIdhe! ane heTe ubhA zuM thAya che e jevA lAgyA; tyAM e ThekANe gAyAnuM TALuM AvI pahoMcyuM paNa puNyane mUrtimAna samUha haiAya evA te khALakane joine te gAyA tyAM ja stabdha thai gai hAya ema ubhI rahI gai. ane pAchaLathI e gAyA sAthenA sAMDhe AgaLa AvI dharma peThe dIpatA te bALakane peAtAnA paga vacce rAkhI gAyAnA AkhA dhaNune javA dIdhuM 11 A vRttA-ta sAMbhaLIne tathA te nagaranA sAmantA tathA krAnI vijJapti dhyAnamAM laine rAjAe te khALakane pAtAnI pAse teDAvI, tene putra rUpe svIkArI, zrI puja evuM tene nAma ApI ucheravA mAMDayA. 7 have zrI ratnazekhara rAjA svarge jatAM te zrI pujane rAjyAbhiSeka karavAmAM AvyA ane peAtAnA rAjyanu pAlana karatA te rAjAne eka dIkarI janmI. A che|karInAM sarva aMge saMpUrNa suMdara hatAM paNa tenu` mehu vAMdarA jevuM hatuM. e ( vikRti )nA vairAgyathI te AkarI viSayAthI dUra rahetI. tenuM zrI mAtA evuM nAma hatuM. tene eka vakhata pUrva janmanI smRti thai AvI ane teNe peAtAnA bApane peAtAnA pUrva janmanuM vRttAnta nIce pramANe kahyuM ke "huM A vhelAMnA janmamAM ASu parvatamAM vAMdaro hatI. tyAre eka jhADa nIce eka DALI uparathI bIjI DALI upara kudavA jatI hatI tyAM kAie atulya kuzaLatAthI ( khANa mAryuM ane tethI ) tALavuM vIMdhAIne maraNa pAmI. paNa te jhADanI nIce AvelA kAmita tIrtha nAmanA 11 Ane maLatI dheAsaka vepArInI vArtA prA, I, haDI e jala ek dhI rAyala ezIATIka sesAiTI nA i. sa. 1898 nA ekaTombaranA aMkamAM chapAvI hatI ( pR. 768, 769 ) emAM bakarI chekarAne uchere che, e pramANe TonIe TippaNumAM noMdha karI che. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabaMdhe 233 kuMDamAM mAruM mareluM zarIra paDayuM ke tarata ja tIrthanA prabhAvathI mAruM zarIra manuSyanI AkRtivALuM thaI gayuM. paNa mAruM mAthuM emaja paDeluM che ane tethI huM vAnara mukhI chuM. " A uparathI zrI puMja rAjAe tenAM te mAthAne kuMDamAM nAkhavA mATe potAnAM mANaso mokalyAM. teoe lAMbA vakhatathI te mAthuM eja sthitimAM raheluM joIne te pramANe karyuM. (te kuMDamAM mAthuM nAkhI dIdhuM ) eTale te zrImAtAnuM moTuM mANasa jevuM thaI gayuM. te vakhate mAtApitAnI rajA laIne daza karoDa guNo jenAmAM rahelI che evI te zrI mAtA te Abu parvata upara ja tapa karavA lAgI. tyAM eka vakhata, kaI AkAzamAM pharatA gIe tene joI. ane tenA saundaryathI jenuM hRdaya kheMcAyuM che evA teNe AkAzamAMthI nIce utarI prema vArtA karIne "tuM mane kema nathI paraNatI ?" ema tene pUchayuM. tyAre teNe javAba Ape ke " atyAre rAtane pahelo pahera vItI gayo che, have cothA pahAra vakhate kukaDAo bese te pahelAM je A parvata upara caDavAnA bAra rastA koI paNa vidyAnA baLathI bAMdhI Ape te tamane pasaMda karuM. " tenuM A vacana sAMbhaLIne tarata ja te kAma mATe ceTaka ane peTakane yojIne be paheramAM badhA rastAo taiyAra karI dIdhA paNa zrI mAtAe potAnI ga zaktinA baLathI e vakhata pahelAM ja beTA kukaDAo bolAvyA. paraMtu teNe AvIne " lagna mATe taiyAra thAva ' ema kahyuM, eTale zrI mAtAe kahyuM ke tAre rastAo taiyAra thatA hatA tyAMja kukaDAo bolyA hatA. tyAre te gIe javAba Apyo ke " tamArI mAyAthI thayelA banAvaTI phUkaDAnA avAjane nathI jANatuM ? " pachI tenI bahene nadIne kAMThe lagnanI badhI sAmagrI taiyAra karI rAkhI eTale zrI mAtAe tenI badhI vidyAnuM mULa tenuM trizaLa che ema jANIne "e trizaLa ahIM mUkIne pANi grahaNa mATe tyAM (nadI kAMThe ) Avo" ema kahyuM. ane premathI tenuM mana harAI gayeluM hovAthI e trizaLa mukIne je pAse AvyuM ke zrI mAtAe tenA paga pAse banAvaTI kutarAone cheDI mukyA ane tenA hRdayamAM trizaLa mArIne tene mArI nAkhyo. A rIte nisIma zIla pALIne teNe potAne janma pUro karyo. tenA maraNa pachI zrI puMja rAjAe tyAM (AbumAM ) zikhara vagaranuM mandira baMdhAvyuM. kAraNa ke cha che mAse te parvatanI nIce rahelA adbhuda nAmano nAga jayAre hale che tyAre parvatamAM kampa thAya che. mATe e parvata upara badhAM maMdiro zikhara vagaranAM baMdhAya che. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prama'dha ciMtAmaNI A rIte zrI puja rAjA ane tenI putrI zrI mAtAnA prazna purA thayA. 234 8 eka vakhata cauDa dezamAM gAvardhana nAmanA rAjA thai gayA. enA vakhatamAM sabhA maMDapanI sAme leADhAnA thAMbhalA upara eka nyAya ghaMTAra bAMdhavAmAM AvatI; jeene kAi paNa bAbatanI sAcI pharIAda karavI haiAya teo A ghaMTA vagADatA. eka vakhata te rAjAnA ekanA eka dIkarA kumAre ratha upara caDIne rastAmAM jatAM ajANutAM eka vAchaDAne kacarI nAkhyA. have te vADAnI mA gAye AMkhamAMthI cAlyAM jatAM AMsunA cAlu pravAha sAthe pAtAne thayelA nukazAnane badalA levA mATe zIMgaDAnI aNIthI nyAya ghaMTA vagADI. te ghaMTAne avAja sAMbhaLIne zuddha kIrti vALA te rAjAe te gAyane vRttAnta pahelethI jANI lIdhA. ane pachI peAtAnA nyAyanI khyAtine rAca caDAvavA savAre pAte ja rathamAM besIne, peAtAne putra vhAlA haiAvA chatAM tene rastAmAM ubhA rAkhI tenA upara gAyanA dekhatAM ratha calAvI tene kacarI nAkhyA. te rAjAnA sattvane lIdhe tathA tenA dIkarAnA baLavAna bhAgyane lIdhe rathanuM paiDuM dUra karIne joyuM teA kumAra maryAM na hatA. A rIte gAvana nrupa pramadha puro thayeA. 9 jUnA kALamAM kAnti nAmanA zaheramAM vRddha rAjA gaOrahita rahIne lAMbA vakhatathI rAjya karatA hatA. eka vakhata matisAgara nAmanA peAtAnA priya mitra mahAmAtya sAthe svArImAM pharavA nIkaLyeA hatA. tyAM udhI keLavaNI pAmelo gheADeA rAjAne dUra kheMcI gayA ane tenI caturaMga senA dhIme dhIme ghaNI pAchaLa paDI gai. chatAM atizaya vegavALA gheADA upara beThelo atisAgara tenI pAchaLa ja rahyo. keTaleka dUra gayA pachI lohIthI bharelo ( jADA ) hovAthI atyaMta kAmaLa takhIatane e rAjA lAMbI musApharInA parizramathI maraNa pAmyA. eTale te matisAgara pradhAne e pachI tarata karavAnuM - ( zakhane ThekANe pADavAnuM) karma karIne, rAjAnA gheADAne tathA tenA veSane peAtAnI sAthe lai rAta vakhate zaheramAM praveza karyAM. ane rAjya cAlu rahe evI IcchAthI, zrImALanA rAjAnI khIthI rAjA jevaDI ummaranA tathA tenA jevI AkRti vALA eka kuMbhArane 12 A jAtanI nyAyadhaTAnI vArtA meAgaDha zahenazAha jahAMgIra viSe je. ela, kIplIMge Beast and*Man in"India P. 98 mAM lakhI che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prakhaMdhA 235 * gAtI kADhI tene te veSa paherAvI, te gheADA upara besArI mahelamAM teDI gayA ane pachI zuM banyuM hatuM te rANIne jaNAvI tekuMbhAraneja puNyasAra nAma ApI rAjA banAvyA. A rIte keTaloka samaya cAlyA gayA. pachI te pradhAna zatru rAjA sAme lazkara laine caDI jatA helAM peAtAnI badalImAM eka maMtrIne rAjAnI sevAmAM sAMpI pAte paradeza nIkaLI gayeA. have te rAjA peAtAneja vaza patnIne pati jema svaira vihArI thai jAya tema niraMkuza thai gayA ane badhA kuMbhArAne khelAvI mATInA gheADA, hAthI, uMTa vagere banAvIne e vadhu AkhA divasa ramavA maMDayA. AvuM thatAM, rAjA taraphathI badhA rAjakIya vargane tiraskAra thAya che evuM sAMbhaLI te pradhAna lazkarI chAvaNImAMthI the|DAM mANasone sAthe lai rAjA pAse AvIne melyeA ke "tuM ATalI vAramAM ja tArUM kuMbhArapaNuM bhulI gayA? ane svabhAvanI caMcaLatAthI jo kAMi maryAdA nahi rAkhe teA tane uThADI mukIne khIjA krAi kuMbhAranA che|karAne gAdI upara esArIza. " tenAM A vacanathI atizaya krodha karIne te rAjAe sabhAmAM ekAMta sthAnamAM ja kheThAM beThAM " are kANu che ? '' evI bUma mArI ke tarata ja citrAmAM cItarelA sipAioe jIvatA thaine te pradhAnane pakaDIne bAMdhI lIdhA. A asaMbhavita jevA mahA AzcaryakAraka banAvanA vicAra karIne te rAjAnA prabhAvanA A AvirbhAvathI manamAM kita thaine tenA pagamAM paDIne peAtAne chuTA karavAnI ati namratAthI pramAne arajI karI, ane rAjAe tema karatAM, teNe bhaktipUrvaka vinaMti karI ke " tamane sAmrAjya ApavAmAM huM te nimitta mAtra chuM, kAraNa ke. tamArA prabhAvathI citrarUpa mANase paNa jIvatAM thaIne A rIte tamArA hukama mAne che temAM tamArAM pUrvanAM puNya karma ja kAraNarUpa che mATe ja tamArUM puNyasAra nAma sArthaka che." A rIte puNyasAra pramadha purA thayA. 10 jUnA vakhatamAM pATalI putramAM nandIvardhana nAmaneA rAjakumAra peAtAnA upara chatrI dharanAra sAthe deza paradeza jovAnI icchAthI mAbApanI rajA mAgyA vagara paradezamAM game tyAM cAlatA thaye!. rastAmAM savArane vakhate eka zaheramAM AvyA; tyAM e vakhate e zaherane rAjA aputra marI gayelA hAvAthI pradhAne e abhiSeka kareA mukhya hAthI AkhA zaheramAM game tema karavA lAgyA ane pharatAM karatAM A naveA AvelA rAjakumAra paDakhe ubhelA heAvA chatAM kharAba svapnane jema bhulI jaie tema tene bhulI jaIne tenA chatrI upADanAra upara hAthIe kaLaza DhALyeA. eTale Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 prabaMdha ciMtAmaNI tyAMnA pradhAnae meTA mahatsavathI tenuM sAmaiyuM karI tene zaheramAM praveza karAvyo. A rIte navA thayelA rAjAe pahelAMnI peThe ja mAna sAthe pitAnI sAthenA rAjakumArane sAthe laIne mahelamAM praveza karyo. vaLI "huM A badhA rAjalakane dhaNuM paNa tuM mAre dhaNI che" evAM egya upacAra vacane vaDe khAnagImAM e tene sAruM lagADato. have A rAjAmAM rAjAne gya guNo nahatA, e atyaMta durbuddhi hatA, varNAzrama dharma pALavA (ane paLAvavAnI) vAta jANa na hato ane tethI jema jema e prajAne duHkha daIne rAjya karato jovAmAM AvatA tema tema zaMkaranA mAthA upara rahelA caMdra peThe A kumAra dararoja kSINa thaI javA lAgyo. eka vakhata A pramANe kSINa thayelA kumArane te rAjAe dubaLA thaI javAnuM kAraNa pUchyuM, tyAre teNe kahyuM ke "tuM duddhithI prajAne duHkha Ape che ane e ayogya sthiti joIne huM dubaLe thAuM chuM. kahyuM che ke - (4) jaDa (loka-athavA jaLa=pANa)nI vacce rahevuM, svAmInA kAnane be jIbhavALA (cADIo leke athavA sarpo) lAgelA che, e sthitimAM jIvI zakAya che e ja lAbha che, bAkI dubaLuM thavAya emAM navAI zuM ? A gAthAne artha mArI bAbatamAM sAco paDe che" A vacananA javAbamAM te rAjAe kahyuM ke "pApamAM DubI rahelI A prajAnAM pApanuM phaLa pAkavAthI teone jarUra duHkha bhogavavAne vakhata Avyo eTale ja huM rAjA thayo; jo lakenA bhAgyamAM vidhie sArI rIte rakSaNa thavAnuM lakhyuM hota te te paTTA hAthI tamAre mAthe ja kaLaza DhoLata." esiDa jevI A tenI ukti ane yuktithI roga maTatAM jema mANasa sAro thAya tema kumAra zarIre jADo thaI gayo. A rIte karmasAra prabaMdha pUre thaze. 11 eka vakhata gauDa dezamAM lakSaNAvatI nagaramAM zrI lakSmaNa sena nAmane rAjA sarva buddhinA bhaMDAra jevA umApatidhara nAmanA pradhAne upara rAjyanI cintAne bhAra nAkhI daine lAMbA vakhatathI rAjya bhagavatahato. aneka gAMDA hAthIonA sahavAsathI jANe kema na hoya tema madA thaIne te rAjA eka mAtaMgI-cAMDALaNInA saMgathI kalaMkita thayo. umApatidhare A saMbaMdhanI vAta sAMbhaLIne, rAjA svabhAve krUra che e vAtane tathA ene maLavuM muzkela thaI gayuM che eno paNa vicAra karIne kAMIka judA prakArathI ene zikhAmaNa Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabaMdha 237 ApavAnI matalabathI sabhAmaMDapanA bhArATI upara kaI na jANe tema nIcenAM kAvyo lakhyAM. (5) he pANInA pravAha, zItaLatAne guNa te tAre ja che, ane e sAthe vaLI tArAmAM svAbhAvika svacchatA che. vadhAre zuM kahIe? bIjA apavitra padArtho tArA sparzathI pavitra thAya che. tuM dehadhArI sarvanuM jIvana che ethI vadhAre tArAM zuM vakhANa thaI zake? paNa jo tuM ja nIca (nIcANavALA tathA halakA) raste javA lAgeto tane rokI zake evuM koNa che? (6) he mahAdeva, tame piThIA (baLada) upara besIne phare temAM dizAonA hAthIonuM zuM halakuM dekhAya che? ane tame sarSonAM, kaMkaNa vagere, ghareNAM pahere to emAM senAne kAMI hAni nathI. vaLI tame jaDa kiraNavALA caMdrane mAthe caDAvo temAM kamaLanA mitra ane traNe lekanA prakAzaka sUryanI zI apakIrti thavAnI hatI? paNa tame jagatanA izvara che eTale zuM kahIe? (7) e zaMkara pite brahmAnuM mAthuM kApI nAkhyuM enI baDAI mAre, ke bhUta pretavarga sAthe mitratA rAkhe, ke dArUthI ghelA banIne mAtRloka sAthe kaDA kare, athavA smazAnamAM hera kare, ke prajAne utpanna karIne pAcho tene saMhAra kare chatAM paNa enAmAM mana rAkhIne bhaktithI sevA karuM chuM. kAraNa ke traNe leka zUnya che ane e ja eka izvara che. (8) A mahArAtrine vakhate tame eka ja rAjA (caMdra) cho mATe zuM tame kamaLanI zebhAne DhAMkI daIne kumudanI zobhA vadhAro cho? paNa A kamaLamAM brahmAne je nivAsa che ane kulanA vargamAM je enuM mAna che tene brahmA paNa dUra karI zake ema nathI tyAre tuM te kezu? 9) suMdara strInAM kaThaNa stana pAse rahevA yogya suMdara AkAravALA he hAra! sArI goLAIvALe (athavA sArA vartanavALo) tuM che, sArA guNavALe ( aMdara sAre doro parovele athavA sArA guNovALe) tuM che, tArI yogyatA moTI che, ane tAruM mUlya ghaNuM che; are paNa pAmara strI (bhIlaDI)nA kaThaNu kaMThamAM rahIne tuM tuTI gayo che ane te guNavattA (aMdara parovelI derI ke guNovALApaNuM) gumAvela che (eno kheda thAya che.) pachI koI sAmAnya sabhA prasaMge A ke jene tathA ene artha samajIne te pradhAnanA upara rAjA aMdarathI TheSa rAkhavA lAgyo. kAraNa ke - (10) jenuM nAka kapAyeluM tene arIso batAvavo e jema tenAmAM krodha utpanna kare che tema sanmArgane upadeza ghaNuM karI krodha mATe thAya che. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 - prabaMdha ciMtAmaNI A lokamAM kahela gheraNa pramANe krodha karIne rAjAe tene rajA ApI. pachI eka vakhata te rAjA svArImAMthI pAchA pharatA hatA tyAre teNe kharAba sthitimAM ekalA ubhelA ane kAMI paNa upAya vagaranA te pradhAnane joye, eTale krodha karIne mAvata pAse enA upara hAthI haMkAvyuM paNa teNe mAvatane kahyuM " huM rAjAne kAMIka vAta karI lauM eTalI vAra phakta hAthIne rokI rAkha " enA kahevAthI mAvate te pramANe hAthIne roka eTale umApatidhare rAjAne nIcene leka saMbhaLAvyo: (11) jAte nAgA phare che, zarIra upara dhuLa ( bhasma) coLe che, baLadanI pITha upara bese che, sarpo sAthe khela kare che, ane hAthInuM lohI nIgaLatuM cAmaDuM oDhIne nAce che; hara(mahAdeva)ne AcAra (dharma zAstrokta sadAcAra ) thI virUddha AvAM AcaraNamAM rAga che enuM kAraNa e che ke jene gurUjane satya upadeza nathI karatAM tenAM AcaraNo AvAM ja thaI jAya che. A rIte teNe ApelA jJAnanA aMkuzathI jene mana rUpI hAthI vaza thayA che evA rAjAe potAnA caritra viSe thaDe pazcAttApa karIne potAnI khUba nindA karI ane dhIme dhIme e vyasana choDI daIne tene pAcho pradhAna banAvyA. A rIte lakSmaNasena ane umApatidharane prabaMdha pure thayo.13 13 A prabaMdhamAM kahela lakSmaNusena baMgALano senavaMzI rAjA hate, e ballAlasenane putra thAya ane enI pachI gAdIe beThA hatA. upara pra ciM. mAM ApelI daMtakathAmAM enA caritranI niMdA karelI che. paNa paM. vizvezvaranAtharela e rAjA jAte kavi, vidvAnone AzrayadAtA, dAnI ane prajApAlaka hatuM ema kahe che. enA nAmathI keTalAka zleke sadaktikarNAmRta, zAdhara paddhati vageramAM maLe che. gIta goviMdanA kartA kavi jayadeva, pavana dUtanA kartA beyI, AryAsaptazatIne kartA govadhana ane zaraNa tathA umApatidhara e pAMca balAlasenanI ane lakSmaNasenanI sabhAnAM ratna hatAM. emAMthI uparanI daMtakathAmAM je umApatidharanuM nAma Ave che tene viSe kavi jayadeva lakhe che ke vAva paDhavayaskumArUti e uparathI A umApatidhara kavi hatA ane jyadevanA samakAlIna hatA, ema nizcaya thAya che. teNe kaI saLaMga prabaMdha lakhyo jaNAtuM nathI. mAtra enAM muktako padyAvali vagere saMgrahamAM maLe che. ene upara amAya kahyo che e vAtane zrI bhAgavatanI bhAvArtha dIpikA TIkAnI vaiSNavate briNa nAmanI TIkAnA zrI navaraMDhaLa mattAnamANena maMtrIvALa 3matidha evA zabdothI Teko maLe che. (juo bhArata ke prAcIna rAjavaMza prathama bhAga.) Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prazna thA 239 12 eka vakhata kAzI nagarImAM jayacandra nAme vizALa sAmrAjyanI lakSmI bhogavatA rAjA hatA. e rAjAnuM pAMgaLA ( ' daLa pAMgaLA leka kathAmAM pracalita che ) evuM birUda hatuM; kAraNa ke jamanA ane gaMgA e e nadI rUpa lAkaDInA TekA vagara, lazkaranA meATA samuhathI vyAkuLa thaI gayele! hAvAthI e kayAMya jaI zakatA nahi.14 eka vakhata te zaheramAM vasatA eka zALApati ( gRhastha ) nI, jeNe potAnA saundaryathI traNeya jagatanI strIone jItI lIdhI che evI sUva nAmanI strI atizaya garamInI RtumAM pANImAM krIDA karIne gaMgA nadInA kAMThA upara ubhI hatI. tyAM te khaMjana pakSI(dIvALI gheADA)nA netra jevAM netravALI strIe sarpanA mAthA upara umApatidhare kahelA tarIke pra.-ci, mAM ApelA kSeAkeAmAMnA pAMcamAne kavibhaTTa ( padhasaMgraha ) mAM lakSmaNusenane kahe che ane sAtamAne zA dhara paddhatimAM dheyInA gaNyA che. matalaba ke A zleAkeAmAMnA mene pre. pIzaa kahe che tema merUtuMga uparAMta khAee paNa lakSmaNusenanA samayanA gaNyA che ( jue TonInuM aMgrejI bhASAMtara pR. 214-215 uparanI TippaNI. ) A lakSmaNusenanI rAjadhAnI nadIyA ( navadvIpa ) mAM hatI paNa teNe peAtAnA nAmathI lakSmaNAvatI nagarI vasAvI je lakhanaitInA nAmathI prasiddha che, muhammada akhvIcAra khIlajIe nadIA lIdhA pachI A lakhanaitIne peAtAnI rAjadhAnI banAvI hatI. rAjA lakSmaNusenanA janma vi.sa. 1176 mAM thayA hatA ane peAtAnI paNa varSanI ummare vi.-sa. 1235 mAM e gAdIe beThe ane vi.sa. 1256 ( i.-sa.-1199 ) mAM khamtIyArakhIlajI e zI ravAre sAthe caDhI AvavAthI ezI vanA A buDho rAjA jamatAM jamatAM uThI pAchale daravAjethI bhAgI.jagannAtha purI cAlyA gayA, ematabakAte nAsirImAM kaheluM che. e pachI 5-6 varSa A vRddha rAjA jIngeA heAya ane kayAMka ThakarAta bhAgavI hoya ema paNa manAya che. A rAjA lakSmaNusena ane tenI sabhAnAM umApati dhara vagere paMcaratnA viSe savistara varNana mATe nu gIta gAviMdanAM zrI. kezavaharSada dhruve karelAM gujarAtI bhASAMtarane emaNe lakhele upADthAta, emaNe ja lakhelA pavanadUtanA kartA dheAyI" nAmanA jaina sAhitya sazeAdhaka kha. 3 a. 1 mAM lekha ane bhArata ke prAcIna rAjavaMza prathama bhAga mAM khallAlasena ane lakSmaNusenanuM vRttAMta. ) 14 kahevAnI matalakha evI lAge che ke enuM lazkara eTaluM meTuM ke e e nadIe vaccenA AkhA pradezamAM phelAI jAya ane ene mATe pANInI vyavasthA gaMgA camunA jevI nadI pAse hoya teAja thaI zake, ane e kAraNathI e ke evI nadIethI jhAjhe dUra enuM mATuM lazkara jai zake nahi. raMbhA maMjarI nATikAnI prastAvanA ( pR. 2 ) mAM paNa lazkarane jaladI calAvI na zakatA hovAthI tene 'paMgu' evuM moTuM birUda maLyuM hatuM ema kahyu che. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 praznadha ciMtAmaNI .. khaMjana pakSIne joyuM. e asaMbhavita zukana viSe tyAM nhAvA AvelA eka brAhmaNane tenA pagamAM paDI prazna karyAM. tyAre te brAhmaNa joSIe kahyuM ke "jo hamezAM mArI AjJA pALe teA tane A praznane javAba Apu " ane te strIe javAba ApyA ke tame mArA bApa jevA ja che! mATe mAre tamArI AjJA haMmezAM mAthe caDAvavAnuM kabula che " A rIte teNe pratijJA karyAM pachI teNe kahyuM ke " tuM sAtame divase ahIMnA rAjAnI rANI thaza" A pachI te eya jema AvyAM hatAM tema gayAM. pachI te joSIe kahele divase te rAjA svArImAMthI pAA karatA hatA tyAM kAka zerImAM pA rAkhyA vagaranI, avarNanIya suMdaratA jenA aMgAmAM bharI che evI te zAlApati 1pamALAne joi, ane peAtAnA cittane cArI janAra te strIne grahaNa karIne rAjAe peAtAnI mukhya rANI banAvI. pachI te joSI brAhmaNu pAse pAte karelI pratijJAne yAda karI te kRtajJa rANIe rAjAne te vidyAdhare *helA bhaviSyanI vAta karI. eTale DhaMDherA pITAvI te vidyAdharane kheAlAvavAnA prayatna karyo teA vidyAdhara nAmanA sAtasA brAhmaNeA rAjA pAse hAjara thayA. pachI emAMthI jenI jarUra hatI te ekane chuTA pADI bAkInAone yathAyAgya satkAra karI, rajA ApI. pachI rAjAe 'tamAre joie te mAgI lI ema . te khAsa vipatti vagaranA vidyAdharane kahyu. rAjAnI AjJAthI khuzI thaelA teNe " tamArI sevA karavAnuM haMmezAM maLe te| asa che' ema arajI karI eTale rAjAe ' bhale tema thaze ' ema kahIne te brAhmaNanI asAdhAraNa caturAI joI te tene peAtAnA rAjya vahIvaTanA badhA bhAra sAMpI dIdhA. AthI e brAhmaNe puSkaLa saMpatti ekaThI karI, pachI tA e peAtAnI khatrIza strIo mATe hamezAM cA kapUranA navA ala kAra karAvatA ane AgalA divasanA vAzIalaMkArA nirmAlya peThe ukaraDAmAM pheMkAvI detA, A rIte pote sAjJAt devanA avatAra heAya tema divya bhAgA bhAgavate hatA; ane hamezAM aDhAra hajAra brAhmaNAne jamADayA pachI te pAte jamatA hatA. eka vakhata rAjAe paradezI rAjAne harAvavA mATe cauda vidyA jANanAra A vidyAdharane meAkalyA. tyAM rastAmAM eka pachI eka dezamAMthI "( " 15 upara zAlApati patnI'zabdo vAparyA che, jayAre A sthaLe' zAlApati mAlA' zabdo graMthakAre vAparyAM che, sAcuM zuM samajavuM ? caturvizati pramadhamAM sahuvadevIne aNahilapuranI zAlApati patnI ane vidhavA kahI che. jIe phA sabhAnuM sarakaraNa pR. 116 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 paracuraNa prabaLe pasAra thatAM rastAmAM kayAMka bALavA mATe lAkaDAM na maLe evA dezamAM chAvaNuM hatI tyAre brAhmaNe mATe rasoIno vakhata thatAM rasayAone sAdA tathA rezamI kapaDAM telavALAM karIne bALavA ApyAM paNa teNe brAhmaNone dhoraNa pramANe jamADayA. pachI zatrune jItIne vijayI saradAra tarIke jyAre te zaheranA pAdaramAM Avyo tyAre 16khoLanI icchAthI kapaDAM bALelAM e mATe rAjAne krodha thayo che evuM sAMbhaLI pitAnuM ghara mAgaNo pAse luMTAvI daI tIrthamAM jaIne rahevAnI icchAthI cAlI nIkaLyA. tyAre tarata ja enI pAchaLa nIkaLelA rAjAe ene ghaNI rIte manAvyuM paNa te mAnamAM moTAI mAnanAre hevAthI pitAnI tIryavAsanI vAsanA rAjAnA hRdayamAM utArI game tema karIne tenI rajA mAgI teNe (tIrthamAM jaIne potAne aMtakALa sA. - 13 A pachI sUvadevIe potAnA dIkarAne yuvarAjanI padavI ApavA mATe rAjA pAse mAgaNI karI paNa rAjAe " rAkhelIno chokaro amArA vaMzanA rAjya mATe yogya nathI" ema javAba Apyo eTale teNe pitAnA patine nAza karavA mATe svecchane bolAvyA. have jAsuso pAsethI AvelA patro dvArA A vAta (le -musalamAne caDI Ave che e vAta ) jANIne padmAvatI devInuM jene varadAna maLeluM evA eka digabarane bhaviSya pUchayuM, tyAre teNe padmAvatInA kahevAthI "le nahi Ave" ema rAjAne jaNAvyuM. keTalAka divasa pachI te pAse AvI picyA che ema sAMbhaLIne te digabarane "Ama kema thayuM ?" ema rAjAe pUchyuM. eTale teNe te ja divase rAte rAjAnA dekhatAM padmAvatI devI AgaLa homa zarU karyo. ane tenI sAcI AkarSaNa vidyAthI temanA kuMDanI javAlAnA kuMDALAnI vacce pratyakSa darzana ApIne padmAvatI devIe blecchonA AvavAnI nA pADI. AthI krodhamAM AvelA te digaMbare krodhanA AvezamAM te devInA kAna pakaDIne kahyuM ke "plecchA pAse AvI piyA che ane te paNa cheTuM bola che?" A rIte tene Thapake Ayo eTale teNe kahyuM ke "tuM je padmAvatIne atyaMta bhaktithI pUche che te te amArA pratApe bhAgI gaI che. huM te oN7 lokeAnI gotra devI chuM ane khoTuM bolIne lokone vizvAsa meLavI le che sAthe lokone meLa karAvuM chuM" Ama kahIne te aMtardhAna thaI gaI. pachI bIjI savAre cha sainya kAzIne ghero ghAlyA che evuM ceSTAthI jANIne, tathA tenA dhanuSyonA avAjathI pitAnAM caudase jaDa vAone 16 mULamAM vikhyA zabda che tene artha to telane khaLa thAya paNa kheALano ahIM saMbaMdha besato nathI tethI TenIe khorAka ( food ) artha karyo che. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 prama'dha ciMtAmaNI avAja baMdha thai gayA che evuM joine, baLavAna mleccha samUhathI jenuM mana vyAkula thai gayuM che evA jayacaMdra havadevInA putrane peAtAnA hAthI upara esArI peAte hAthI sAthe gaMgAnA pANImAM DukhI sue. A pramANe jayacaMdra prabaMdha purA thayA. 17 14 jagadeva nAmanA eka kSatriya thaI gayA, te traNe prakAranA18 vIra zirAmaNI hatA. e siddharAja cakravartI pAse sanmAna pAmyA hatA. chatAM enA guNarUpI maMtrathI vaza thayelA, zatruene daLI nAkhanAra paramA~ rAjAe khUba AgrahathI tene peAtAnI pAse khelAvyA. eTale pRthvIrUpa nA kreza samUha jevA kuMtaladezamAM te gayA. ane dvArapALe jagadeva Ave che evuM jyAM sabhAmAM kahyuM tyAM e rAjasabhAmAM kAi naTaDI vastra rahita thaine mAtra jhulane ta'gIgmA paherIne nAcatI hatI te ekadama uparanuM vastra ADhI laIne tyAM khesI gai. pachI rAjAnA dvArapALe dAkhala karelA jagadevane sneha saMbhASaNa vagere sanmAna ApyA pachI eka lAkhanI kIMmatanAM vIrapurUSAne gAbhe evAM e amUlya rezamI vasra ApIne tene mATe Asane mesAryA pachI sabhAnA saMbhrama dUra thayA eTale rAjAe teja nAcanArIne nAca cAlu karavA kahyuM; tyAre yogya prapaMca karavAmAM catura zirAmaNI te naTaDIe '"jagat AkhAmAM ekaja purUSa che ane te jagadeva che. ane have te 17 caturvizati prabaMdhamAM paNa zrIha kavipramadha nAmanA 11 mA prabaMdhamAM gheADA pheraphAra sAthe uparanA prama'dhamAM kahela vRttAnta maLe che. ( phAsa sabhAnuM saMskaraNa (pR. 112 thI 118 ) A jayacandra teA kaneAjane! chellA gahaDavAla rAna; e rAnanAM vi. sa 1226 thI vi. sa'. 1243 sudhInAM cAda tAmrapatra maLyAM che. vi. sa. 1250 ( i. sa. 1194 ) mAM zAhabuddIna dhArIe A jayacaMdrane caMdAvara ( iTAvA jIA ) AgaLa harAjyeA ane banArasane musalamAne e lUMTayuM ema musalamAna tavArikha lekhakA kahe che (jIe kAmiluttavArikha Elliot Vol. 11 p. 251 bhArata ke prAcIna rAjavaMza tRtIya bhAga pR. 111) musalamAna lekhakA paNa merUttuMga peThe jayadrane banArasanA rAna kahe che ( ejana pR. 112 ) e uparathI teNe banArasane rAjadhAnI banAvI hoya e banavA joga lAge che, jayayadranA pradhAna padmAkara aNahilapura gayA hatA ane tyAMthI e vidhavA suhavAdevIne letA AvyA ema caturdavAti pramadha kahe che A jacaya pachI tenA putra harizcandra nAjanA rAjA thayA hatA te pachI tenA vazo pharatA pharatA mAravADamAM AvyA, ( bhArata ke prAcIna rAjavaza tRtIya bhAga pR. 115 ) 18 dAnavIra. yuvIra ane dayAvIra ema traNa prakAranA vIra gaNAya che. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabaLe 243 sabhAmAM AvyA che. eTale enI sAme vastra rahita thatAM mane zarama lAge che. strIo strIonI aMdara game tema varte che.19 " e javAba Ape. A jAtanI te nAcanArInI katara prazaMsAthI manamAM khuzI thaIne tene rAjAe ApelAM be vacce jagadeve ApI dIdhAM. pachI zrI parama rAjAnI maherabAnIthI amuka pradezanuM rAjya maLatAM zrI jagadevane tenA upAdhyAya maLavA AvyA ane teNe nIcenuM kAvya bheTa ApyuM - (12) cakravAke kamaLane pUchayuM ke "he mitra jyAM vasavAthI lAMbI rAta amAre mATe na rahe e koI pradeza pRthvImAM che ?" tyAre teNe javAba Apyo ke " zrI jagadeva sonuM dAnamAM ApI ApIne ceDA divasamAM merU parvatane paNa pUrI karI deze ( ane merUnI ADaca nIkaLI javAthI ) eTale sUrya Athamaze ja nahi ane divasa rAtano bheda nIkaLI jaIne eka sarakho divasa thaze." A kAvyanA pAritoSika tarIke merA dila vALA teNe arthe lAkha ApyA. (13) jene jamaNo hAtha pRthvInI rakSA karavAmAM kuzaLa che, je dAna devAnI dIkSA ApanAra gurU rUpa che, kalyANanuM ghara che, ane jeno janma dhanya che evA jagatamAM eka dAtA rUpa jagadevanA vakhatamAM vidvAnane ghera kare madajhara hAthIone tathA ghoDAone bAMdhavA yogya jhADa sAthe bAMdhavAnAM deraDAM taiyAra karavAmAM kAyama rokAyelA rahe che. (14) he jagadeva tamArA jIvavAthI bali, karNa, dadhIcI jIve che ane mArA jIvavAthI daridratA jIvatI rahe che. (15) daridrone utpanna karatA vidhAtA, ane teone dAna ApIne kRtArtha karatA tame e bemAMthI kone hAtha thAkaze te ame jANatA nathI. (16) jagatanA deva jevA he jagadeva, tamArA maMdira (mahela)mAM rahelA tamArA yazarUpI zivaliMga upara cokhAnuM sthAna nakSatro lIe che. (matalaba ke tamAro yaza nakSatro sudhI phelAya che). (17) samudra agAdha che, pRthvIrUpa pAtra vizALa che, AkAza vibhu che, merU uco che, viSNune mahimA prasiddha che, jagadeva vIra che, kalpavRkSa udAra che, gaMgA pavitra che ane candramA amRtavarSa che emAM kAMI navuM nathI. 19 pathvIrAja rAsAmAM jayacaMdranI sabhAmAM pRthvIrAja veza palaTe karIne Ave che tyAre AvAja kAraNathI. karNATakI mAthe oDhe che e rIte varNana che, Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAdha ciMtAmaNI ' ' navuM nathI ' ( maiM nava) e pramANe jagadeve samasyA ApelI te upara pramANe kAi paMDite pUrI karI. A ane AvAM bIjAM ghaNAM kAvye sAMbhaLavAmAM Ave tema A saMbaMdhI samajI levAM. 244 "" ', 15 have zrI parama devanI paTarANIne jagadeve bena karIne mAnI hatI. eka vakhata zrImAlanA rAjAne jItavA mATe rAjAe jagadevane mekaklyA, paNa chaLathI ghA karanAra zatrusainye jagadeva devapUjAmAM rAkAyelA hatA tyAre A rAjanA sainyane pAchuM kADhayuM. chatAM teNe devapUjAnA tyAga na karyA. e vakhate dUtane mADhethI vhelAM kadi na sAMbhaLelI evI jagadevanI hAranI vAta sAMbhaLIne zrI paramardIe rANIne kahyuM ke tamArA bhAi saMgrAma vIrAnA svAmI hAvAnA dAvA kare che paNa zatruee humale karyo tyAre te bhAgI paNa na zakayA. rAkhanuM AvuM sarmacchedI kaTAkSa vacana sAMbhaLIne te rANIe savAranA vakhata hAvA chatAM pazcima dizA tarapha jovA mAMDayu. 'zuM jue che ? ' ema rAjAe pUchyuM tyAre teNe sUryodayane jouM chuM ' evA javAba ApyA. " are bhALI, sUryodaya te vaLI pazcima dizAmAM thatA haze ? ema rAjAe kahyuM, tyAre rANIe javAba ApyA ke " srahmAne prapaMca avaLA hoya tA pazcimamAM sUryodaya saMbhavita nathI te paNa saMbhavita thAya paNa kSatriyadeva jagadevanI hAra saMbhavita nathI " A rIte daMpatI prIti vAda kare che, tyAM devapUjA pUrI thayA pachI jagadeva pAMcasA laDavaiyAone sAthe lakhate upaDayAM ane sUrya jema aMdhArAne, siMhanuM baccuM jema hAthInA samUhane ane pavananeA jhapATA jema vALAMne vIkherI nAkhe tema te zatrunA lazkarane vIkherI nAkhyuM. ' ' kr 31 16 have paramardI nAmanA rAjA jagamAM udAharaNa rUpa thai paDeluM ezvarya sukha bhogavatA hatA, ane udhatA naheAya tyAre charIte abhyAsa karyAM karatAM tene peAtAnA ejathI dIpAvatA. A krUra rAjA jamatI vakhate hamezAM pIrasavAmAM reAkAyelA eka raseyAne taravArathI kApI nAkhatA. A rIte varSamAM 360 rasAyAnI raseSTha mANanAra A rAjAe 'kApakAlAnala ' evuM birUda prApta karyuM hatuM. (18) huM AkAza ! tuM hajI AgaLa phelA, huM dizAe ! tame cAre tarapha prasarI jAva, huM pRthvI ! tuM vizALa thA, tame badhAMe vhelAMnA rAjAenA yazane vikAsa pratyakSa joyA che, have paramardI rAjAnA yazanA samUhane vistAra thavAthI khI phulavAthI phATelA dADama jevI brahmAMDanI dazA thAya che te juo. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabaMdha 245 AvI stutio vaDe jenI prazaMsA thatI hatI te paramada rAjAe lAMbA vakhata sudhI rAjya karyuM. 17 paNa te rAjAne sapAdalakSanA rAjA zrI pRthvIrAja sAthe laDAI thaI, laDAimAM pitAnuM sainya hArI jatAM zuM karavuM te na sUjhavAthI game te dizAmAM teNe bhAgavA mAMDayuM, ane bhAgatAM bhAgatAM pitAnI rAjadhAnImAM picyo. have te rAjAe jene pahelAM apamAna karIne dezanikAla kare e eka jana sevaka pRthvIrAjanI sabhAmAM gayo. praNAma karyA pachI tene rAjA taraphathI pUchavAmAM AvyuM ke "paramardInA zaheramAM leke khAsa karIne sakama leke kyA devane pUje che?" tyAre teNe e vakhatane cagya nIcenuM kAvya kahyuM - (19) candrazekhara (zaMkara)nI pUjAne rasa maMda thaI gaye che, kRSNane pUjavAnI IcchA nathI, pArvatIne thatA praNAmo aTakI gayA che ane brahmAne graha vyagra che (brahmAnI pUjAmAM keine Adara nathI) paNa A taraNane moDhAmAM levAthI amArA dhaNI pRthvIrAja rAja pAse bacI gayA che ema jANIne enA zaheramAM khaDanI pUjA thAya che. A stutithI khuzI thayelA rAjAe tene kAMIka InAma ApyuM. A pRthvIrAje ekavIsa vAra musalamAna rAjAne pAcho kADhyo hato chatAM bAvIzamI vAra te ja musalamAna rAjA pRthvIrAjanI rAjadhAnI upara caDI Avyo. ane pitAnA durdhara sainyathI te zaherane ghere ghAlyo. uDADI mukelI mAMkhI jema vAraMvAra pAchI Ave tema A zatru vAreghaDIe pAcho Ave che, ethI pitAnA rAjAnA magajamAM je kaMTALo Ave che te samajIne rAjAnI anahada kRpA jenA upara hatI evA ane potAnuM bIjuM rUpa na hoya tevuM amApa kSatriya teja dhAraNa karanAra tuMga nAmanA eka sulaTa ziromaNie pitAnA pratibiMba jevA putra sAthe rAtane vakhate musalamAna rAjAnA lazkaramAM praveza karIne joyuM to te zatru rAjAnA taMbunI AsapAsa dhagadhagatA kheranA aMgArAvALI khAI joIne putrane teNe kahyuM. "A khAimAM huM paDuM eTale mArA upara paga mukIne tuM jA ane musalamAna rAjAne tuM mArI nAkha" tyAre te dIkarAe javAba Apyo ke "A kArya mArAthI atyaMta asAdhya che, ane jIvavAnI icchAthI bApanuM maraNa jevuM (mArAthI nahi bane) mATe huM AmAM paDuM chuM ane tame ja tene nAza kare." Ama kahIne te khAImAM paDyo, eTale pitAnA dhaNanuM kArya lagabhaga thaI gayuM Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 prabaMdha ciMtAmaNI ema mAnI laI, te zatrune ramatamAM mArI nAkhI jema gayuM hatuM tema pAchA AvyA. rAta pUrI thaI ne savAra paDatAM pitAnA dhaNIne maraNa pAmela joIne zatrunuM sainya bhAgI gayuM. ane e moTA manavALA tuMga nAmanA subhaTe koI vakhata upalI vAta rAjA AgaLa kahI nahi. have A tuMga rAjAne mAnI hovAthI enA dIkarAnI vahu paNa rAjAne paricita hatI. eTale ene maMgaLa sUcaka cUDI vagaranI jene ekadama saMbhramathI rAjAe tuMga subhaTane pUchayuM paNa teNe samudra jevI gaMbhIratA dhAraNa karIne mauna rAkhI kAMi na kahyuM, paNa rAjAe potAnA segana ApIne pUchyuM tyAre teNe javAba Apyo ke pitAnA guNanI vAta karavAnuM pAtakArI levuM duSkara che chatAM paNa ghaNane Agraha che te kahuM chuM ema kahIne prayupakArathI hItA e tuMga subhaTe je banyuM hatuM te kahyuM - (20) sAmAnA pratyupakAranI zaMkAthI upakAra karIne nispRha rahevuM e ucca buddhivALAnI kaIka alaukika ane maTI kaThoracittatA che. A pramANe tuMgasubhaTa prabaMdha puro thayo. 18 A pachI eka vakhata te myuccha rAjAno putra (je have rAjA thayA hata) pitAnuM vaira yAda karIne sapAda lakSanA rAjA sAme laDavAnI IcchAthI badhI sAmagrI sAthe caDI AvyA. paNa pRthvIrAjanA lazkaranI pahelI harolamAM cAlatA vIra dhanuSyadhArIonAM comAsAnA varasAdanI jhaDI jevA bANonA varasAdathI te pote ane tenuM sainya pAchAM bhAgyAM. ane pRthvIrAja enI pAchaLa paDe. e vakhate pRthvIrAjanA rasoDAnA uparI paMcakale (adhikArIe) arajI karI ke "sAtaso sAMDhaDIthI paNa raseDAne badhe sAmAna barAbara pharI zakato nathI mATe thoDI sAMDhaDI vadhArI ApavA kapA karo." tyAre rAjAe javAba Ape ke "A musalamAna rAjAno uccheda karyA pachI tame mAgelI sAMDhaDIo ApIza." A pramANe javAba ApIne vaLI musApharI zarU karI. e vakhate somezvara nAmanA pradhAne AgaLa javAnI vAraMvAra nA pADI, paNa pRthvIrAje te zatrunA pakSamAM bhaLI gayA che evI bhrAntithI tenA kAna kApI nAkhyA. A bhAre apamAnathI te dhaNI upara krodha caDatAM e somezvara musalamAna rAjAne jaIne maLyo. ane pote sahana 20 mULamAM nikALavAtA zabdo che paNa nikaLavA e rIte zabdo mAnI laIne artha karyo che. sarakhAmaNImAM TenIe sUcavela vaira yazatakane rijhanunathApAtari e kaTaka juo. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabaMdha 247 karelA apamAnanI nizAnI batAvIne tene vizvAsa meLavI teone pRthvIrAjanI chAvaNI najIka laI AvyA. ane pachI ekAdazIne upavAsa karyA pachI pAraNuM karIne pRthvIrAja sutA hatA tyAre tenA cokI karatA yoddhAo sAthe laDAI karIne musalamAne nIrAMte sutelA pRthvIrAjane bAMdhIne musalamAna rAjAnA mahelamAM upADI gayA. (ane tyAM kedamAM pUryo. ) A pachI pharIvAra ekAdazInA upavAsanA pAraNAne divase Avyo tyAre devapUjA vakhate oNcha rAjAe pAraNuM karavA mATe je pakAveluM mAMsa eka vAsaNamAM mokalyuM hatuM tene pitAnA taMbumAM eka ThekANe mukAvI pote devapUjAmAM rokAyela hatA tyAM kutaruM e mAMsane upADI gayuM e joIne paherIgaree kahyuM ke "tame kema kutarA pAsethI e rAkane nathI bacAvatA ?" tyAre teNe javAba Apyo ke "mAruM rasoDuM pahelAM sAtaso sAMDharIothI paNa upaDatuM nahotuM te hamaNuM durdevane lIdhe AvI durdazAne pAmyuM che e AzcaryakAraka vicArathI mana vyAkuLa thaI jatAM joyA karuM chuM." pachI teoe puchayuM ke "zuM hajI paNa tamArAmAM kAMI utsAhazakita che?" tyAre teNe javAba Apyo ke "je mAre ThekANe jaI zakuM te mAruM parAkrama batAvuM." A uparathI paherIgaroe karelI vinatithI tenA sAhasane jovAnI IcchAvALA musalamAna rAjAe pRthvIrAjane tenI rAjadhAnImAM laI AvI jyAM rAjyAbhiSeka karavAnI taiyArI kare che tyAM rAjamahelanI citrazALAmAM musalamAnAne mAratAM Dukakarone citrelAM joIne A marmanA ghAthI atyaMta pIDAelA musalamAna rAjAe pRthvIrAjanuM mAthuM kuhADAthI kapAvI nAkhI tene mArI nAkhe. - A rIte rAjA paramardI, jagadeva ane pRthvIrAjane prabandha pUre thaye 21 21 (2) jagadeva paramAranI vArtA gujarAtanI aitihAsika vArtAomAM ati prasiddha che. bhATenI e priya kathA che (e kayA mATe juo rAsamALA gujarAtI bhASAMtara prakaraNa ADamuM) e kathAne vistAra thaIne A jamAnAmAM lAMbI vArtA ane nATaka lakhAyela che. bhATamAM cAlatI A daMtakathAmAM jagadevane mALavAnA rAja udayAdityane aNu mAnItI rANathI utapana thayelo phaTA kuMvara kahyo che ane teNe siddharAjanI cAkarI aDhAra varSa sudhI karyA pachI siddharAjano mALavA u5ra caDavAne vicAra che ema jaNavAmAM AvatAM siddharAjanI cAkarI choDI ane te mALave gaye. eve kathAno sAra che. A ja deva viSe gujarAtanA prabaMdha lekhakomAMthI pahelo ullekha sAmezvare karyo che, ( te pahelAnA hemacaMdra bIlakula ullekha karyo nathI, juo- Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 prabaMdha ciMtAmaNI samudra jenI AsapAra khAInuM kAma kare che te zatAnandapuramAM zrI mahAnanda nAmane rAjA hato, ene madanarekhA nAmanI rANI hatI. vinA jagaddevamimAmavasthAM nItA nijaireva parairivAhaM / yatra sthite vetriNi zaGkitaina dviSTaipraviSTaM puri gurjarANAm // (-. sa. 2 karo. ) A jagadeva siddharAjanA samayamAM hatuM ema che ke semezvare nathI kahyuM paNa pitAnA samaya pahelAM hatAM eTaluM ja kahyuM che paraMtu e siddharAjane sanmAnya hato e merUtuMganuM tathA lokakathAnuM kathana sAcuM mAnavAmAM vAMdho nathI lAgatuM. paNa merUtuMga ene siddharAja ane pRthvIrAjathI hAranAra paramardI beyano samakAlIna TharAve che. te besatuM nathI. kAraNa ke siddharAja 1199 mAM maraNa pAmyA. ane candala paramardIne vi. saM. 1224 ne utkIrNa lekha maLyo che. e rAjA vi. saM. 1222 nI AsapAsamAM gAdIe beThe haze. ane vi. saM. 1239mAM pRthvIrAje tene harAvyuM che. ( juo bhArata ke prAcIna rAjavaMza prabhA-pu 253) jyAre lokakavitAmAM to saMvata 1151 mAM jagadeve potAnuM mAthuM potAne hAthe kApI kAlIne ApI dIdhuM ema kaheluM che juo - saMvata agyArase ekAvana ceta sudI ravivAra jagadeva sIsa samapa dhArA nagara pavAra dhArarAjyanA itihAsa pu. 45 paNa eka bIje duho raNachoDabhAI udayarAme utAryo che emAM saM. 174 nI sAla che. saMvata agiAra camatare caitra vIja ravivAra ziza kaMkALI bhATane diya jagadeva utAra. ( rAsamALA gu. bhA. trI. A pR. 17) paNa merUtuMge paramadInI bAbatamAM gaDabaDa karI che. paramadIne kuMtala dezano rAjA e kahe che. ane kuMtaladeza eTale pazcimI cAlakane rAjya pradeza-bhImA ane vedavatI nadI vaccene deza. e cAlukya rAjAomAMnA keTalAke paramAdI birUda dhAraNa karyuM hatuM. ane emAMnA eka vikramAditya chaThThA (vi-saM.-1136 thI 1182) ne e sAmaMta heya e saMbhavita che. paNa karNATakanA tathA gemanA kAdaMbonA ukIrNa lekhe tathA nIjhAma rAjyamAMthI hamaNAM maLI Avela jainadane lekha vagere jotAM jagadeva be thaI gayA hoya ema cAkasa jaNAya che. emAMthI eka ajunavarmAno pUrvaja mALavAnA paramAra rAjA bhojo bhatrIjo ane udayAdityane putra che ane bIje sAntarakuLano jagadeva siddharAjanI mA mInaLadevIne sago ane kuntalanA cAlukaya pema ( paramada) jagadekamalla (vi. saM. 1194 thI 1206) ne mahAmaMDalezvara hate. lokakathAmAM A be jagadevanI gaDabaDa thaI gaI che. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa pramA 249 A rAjAne ghaNI rANIe hAvAthI madanarekhA aNumAnItI hatI eTale patine vaza kare evuM kAMika karavA mATe e aneka jAtanA paradezIone tathA kaLA jANanArAone pUchyA karatI. emAM jenAM karelAM kAmaNu sAcAM paDelAM evA kAika satyavAdI pAsethI kAmaNane sArA yAga * meLaLyA paNa tene prayAga karatI vakhate tene yAda AvyuM keH---- maMtra ke auSadhanA baLathI meLavelI prIti etA patinA droha che. siddharAjanA darabAramAM ke sAmezvara kahe che tema gujarAtanI rAjadhAnImAM kayA jagadeva hatA te cAkasa kahevuM muzkela che. paNa purAvA jotAM sAntara kuLaneA jagadeva hAvAne vadhAre sabhava lAge che. . paramAra jagadevanI vIratAnAM tathA udAratAnAM jainadanA lekhamAM kSakhANa maLe che. nAcIrAja kavie tenA rUpanAM vakhANa karyAM che. vadhAre vistAravALI carcA mATe jIe kaumudI 1933 njIna pR. 505 mAM jagadeva paramAra viSe mAro lekha. (3) pRthvIrAja tA leAkakathAmAM tathA hiMdustAnanA itihAsamAM bahu prasiddha che. upara merUttuMge tA ene viSe be traNa daMtakathAja ApI che. A pRthvIrAjane merUttuMga sapAdalakSanA rAjA gaNe che musalamAna itihAsa lekhakA paNa ene ajameranA rAjA gaNe che. e jotAM pRthvIrAja rAsAmAM dIlhIne pRthvIrAjanI rAjadhAnI kahela che te barAbara nathI lAgatuM. alabatta dIlhI enA tAkhAmAM kharUM. pRthvIrAje paramadIne harAvyAnI merjIMganI vAta paNa aitihAsika hakIkata lAge che, paNa musalamAnA sAthenI pRthvIrAjanI laDAinuM varNana taddana kalpita jaNAya che. eka te ekavIza vakhata kAI musalamAna rAjane pRthvIrAje harAvyA ane bAvIzamI vakhata mArI nAkhyA ema je merUtuMga kahe che tene kAinA TekA nathI. pRthvIrAja rAsAmAM pRthvIrAje seALa vakhata zAhabuddIna gArIne harAjgyA ane be vakhata keda pakaDayA ema lakhyuM che, hammIra mahAkAvyamAM sAta vakhata harAjyeA hatA ema che; jyAre musalamAna itihAsa lekhake eka vakhata i. sa. 1191 mAM harAye hateA ema kahe che. zAhabuddInane harAvyA pachI pRthvIrAje ene pIchA pakaDayA hatA ema takhakAtenAsIrI, tArikha phariztA vageremAM lakhyuM che eTale merUttuMganA e kathanamAM satyAMza che, paNa merUttuMga pRthvIrAjathI vAraMvAra hArI janAra rAjA enA sevaka tuMgane hAtha maraNa pAmyA ane te maranAra musalamAna rAjyanA putre pRthvIrAjane harAvIne keda karyA ema je kahe che te taddana kalpita che. pRthvIrAja rAsAmAM, hammIra mahAkAvyamAM ke musalamAna itihAsAmAM kayAMca evuM varNana nathI, paNa i. sa. 1193 mAM zAhabuddIneja pRthvIrAjane hAtmyA, keda karyA ane vaTa mArI nAkhyA ema musalamAna itihAsa kahe che. (jIe bhAratarka prAcIna rAjavI prathamabhAga pR. 251 thI 260) pRthvIrAja rAsA dhaNA rocaka graMtha hovA chatAM itihAsanA sAdhana tarIke e kevA avizvasanIya che e meM prasthAna varSe 4 aMka 1 ane 2 mAM khatAvyuM che, 32 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 prabaMdha ciMtAmaNI A vAkaya yAda karIne satI peThe te kAmaNanA veganuM cUrNa samudramAM phekI dIdhuM. have maNi, maMtra ane ASadhane prabhAva aciMtya che. eTale te auiSadhanI zakitathI samudra teija manuSyarUpa dhAraNa karIne rAte tenI pAse Avyo ane tenI sAthe teNe rati sukha bhogavyuM. have A rIte akasmAta sagarbhA thayelI te rANIne garbhaja che evuM e bAbatanAM cihnothI nakkI karIne kepele rAjA e strIne dezanikAlanI ke bIjI kAMI zikSA karavI ene hajI vicAra kare che ane A kAraNathI tenA maraNanI veLA pAse AvI che tyAM samudranA adhiSThAtAdeve pratyakSa thaIne "huM samudra chuM. mATe hItI nahi" ema tene AzvAsana ApIne, rAjAne kahyuM ke (21) ja sArA kuLamAM janmelI tathA zILavALI kanyAne paraNIne tenA upara samadaSTi nathI rAkhato te ati pApI che. mATe Ano tiraskAra karanAra tane tArA antaHpura tathA parivAra sAthe pralayakALa peThe maryAdA mukIne DubADI daIza." A sAMbhaLIne bhayathI vyAkuLa thaI gayelI ane tenuM sAMtvana karavA maMDelI te rANune teNe kahyuM ke "Ate mAro ja putra che. mATe Ane te sAmrAjya gya navabhUmi huM ApIza. " ATaluM kahIne kayAMka kyAMkathI pANuM khecI laIne vacce vacce jamIna rahevA dIdhI. A badhA jamInanA kaTakA kokaNa nAmathI prasiddha che. A rIte katpatti prabaMdha pUro thaye 20 pATalIputra nAmanA zaheramAM pahelAM varAha nAmano eka brAhmaNa raheto hato, tene janmathI jyotiSa upara zraddhA hatI paNa Arthika sthiti kharAba hevAthI pazuone cArIne pitAnuM gujarAna karato hato. eka divasa (jaMgalamAM) eka patharA upara kuMDalI lakhI, paNa sAMje ene bhuMsAyA vagara ghera Avo rahyo. sAMjanuM kAmakAja karI moDI rAte jamavA beThe tyAM pite patha upara lakhelI kuMDalI bhusI nathI ema yAda AvyuM eTale tarasta jarAya hInA vagara e tarapha upaDe. ane tyAM jaIne patharAupara siMha beTho hato te paNa na gaNIne tenA peTa nIce hAtha nAkhI kuMDalI bhUMsI nAkhI. eja vakhate siMhanuM rUpa cheDI daIne sAkSAta sUrya pratyakSa ane varadAna mAgI le" ema kahyuM. tyAre "sarva nakSatranA ane grahonA 22 A daMtakathA te ThIka ja che paNa koMkaNanI vartamAna bhegovikasthiti A prabaMdhamAM varNavI che tevI ja lagabhaga che. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa pramadhA 251 maMDaLane batAve. " ema varadAna mAgyuM eTale tene peAtAnA vimAnamAM khesADI tyAM (AkAzamAM) laI gayA ane eka varSa sudhI graheAnA vajra, aticAra, udaya, asta vagere bhAvAnI pratyakSarUpe parIkSA karIne jyAre te pAhe AvyA tyAre mihira ( sUrya ) nA prasAthI A jJAna maLeluM hAvAthI te varAha mihira nAmathI prasiddha thayA. ane nandarAjA AgaLa dhaNuM mAna pAmavA lAgyA; teNe vArAhI saMhitA nAmanuM navuM jyeAtiH zAstra paNa racyuM. teNe potAnA putranA janma vakhate gharamAM ghaDI mAMDIne zuddha janmakALanuM lagna nakkI karI jatA granthane anusarI tenu phaLa kADhyuM. pote grahacakranuM pratyakSa jJAna meLavyuM hatuM tenA jere A cheAkarAnuM seA varSanuM AyuSya nakkI karyuM. A putranA janmanA maheAtsavamAM eka tenA nAnA bhAi zrIbhadrabAhu nAmanA jaina AcArya zivAya rAjAthI mAMDIne gAmanAM sarva mANasAmAMthI kAMika bheTa sAthe tene dhera na gayuM hAma evuM kAi nahetuM. te joSIe jainadharmI zakaTAla maMtrIne zrI bhadraM bAhu na AvyA tenuM nindAtmaka kAraNu kahyuM. te maMtrIe e vAta te mahAtmAne karI, tyAre saMpUrNa zrutajJAnathI hAthamAM rAkhelA AmaLAM peThe je traNe kALane joi zake che evA teoe te bALakanuM vIsame divase mIMdaDAthI maraNu che ema kahyuM ane eja kAraNathI pAte na gayA e paNa samajAvyuM. varAhamihirane teee kahelI vAta kahevAmAM AvI eTale te divasathI tenA kuTuMbe avazya AvI paDavAnI vipatti rAkavAnI icchAthI te bALakanuM mIMdaDAthI rakSaNa karavA mATe seMkaDA upAyeA karyAM chatAM nakkI karele divase madharAte ekAeka bALakanA mAthA upara AgaLIo paDIne te maraNa pAmyA. A banAva banyA pachI tenA mananA zAkarUpa zaMkune dUra karavAnI icchAthI zrIbhadrabAhu gurU jyAM tene ghera AvyA tyAM gharanA AMgaNAmAM jyAtiSane lagatAM badhAM pustaDhDhA ekaThAM karavAmAM AvelAM ane tene bALI nAkhavAnI taiyArI thai rahelI; e joine " A zuM?" ema pUchyuM; eTale te joSIe dekhAthI te jainamuninA tiraskAra karIne kahyuM ke " jeNe mane paNa kheta te saMdigdha artha kahenAra A zAstrane khALI nAkhuM chuM " AvuM nirveda sAthe jyAre teNe kahyuM tyAre munie peAtAnA vidyAjJAnanA baLathI tenI janmakuMDalI tene barAbara khatAvI, samadaSTithI tenA grahanuM baLa jaNAvI vIza divasanuM ja AyuSya thAya che e batAvyuM. A rIte tene vairAgya dUra thatAM te joSIe kahyuM ke " tame je mIMdaDAthI maraNu thaze ema kaheluM teja khATuM paDe che eTale te AgaLIone tyAM mamAvI enA upara krAtarelA bilADA batAvyA " Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 prabaMdha ciMtAmaNI ane zuM bhAvi koI divasa phare che?" evuM maharSie kahyuM. ane "rUo cho zA mATe ? koNa gayuM? paramANuo te avinAzI che. ane amuka jAtanI AkRtine nAza thaye ethI zoka thatA hoya te e mehamAM te paDavA jevuM nathI. (22) abhAvamAMthI utpanna thayelA, mAyAnA vaibhavathI phelAyelA ane jenuM chevaTa abhAvamAM ja che evA bhAvathI purUSone bhrama thatuM nathI." A pramANenI uktithI tathA yukitathI tene bodha ApI te maharSi pitAne ThekANe gayA. A rIte badhA pAmyo hovA chatAM te mithyApaNA (TA dharma)nA aMdhakArathI DhaMkAyelo hovAthI dhArAnA ghenapeThe tenI adekhAI vadhI javAthI zrIbhadrabAhunA keTalAka bhakatane abhicArakarmathI pIDA Apato hato tathA keTalAkane mArI nAkhatA hatA. A vRttAnta potAnA atijJAnavaDe teo pAsethI jANI laIne upasargaharapAsa nAmanuM stotra teoe racyuM. A rIte varAhamihira prabaMdha pure tha.24 23 dhanuro jeNe khAdho hoya tene ghena caDIne badhuM pILuM dekhAya che evI mAnyatA che (juo Aja granthano prakAza bIjo pR. 83) ahIM dhaturo khAnAra peThe varAha mihirane adekhAI vadhI javAthI bhadrabAhunA ziSyo potAnA dezIo dekhAya ane teone mAravA mATe abhicAra (zaone nAza karavA mATe vaparAtA mAMtrika proga) karma kare ema kahevAno matalaba jaNAya che. 24 A varAhamihira nAmanA mahAna tiSI etihAsika vyakti che. paNa ahIM ene viSe je daMtakathA ApI che te jaina zrata paraMparAnI daMtakathA che. ane e paraMparAnA bIjA graMthomAM maLe che (juo RSimaMDala prakaraNavRtti bhAMDArakarane I. sa. 1883-84 ne ripiTa pR. 13-132) emAM vaLI varAhamihira pahelAM jaina hatuM paNa bhadra bAhue tene sUrIpada na ApyuM mATe e brAhmaNadhamI thaI gayo ema kahyuM che. chevaTa teNe bhAgavatI dIkSA lIdhI ane maryA pachI teNe jenalI bhUta thaIne jaina zrAvakone herAna karavA mAMDayA, ane e herAnagatI dUra karavA mATe bhadra bAhue upasargaharastotra racyuM, ATalo pheraphAra che (juo TenInA aM. bhASAMtaranI pa. 215 uparanI TippaNa) A samagra kathA brAhmaNadharmanI niMdAnA udezathI ane brAhmaNa vidvAna karatAM janasAdhunI zreSThatA batAvavAnA udezathI racAI che e dekhItuM che: alabatta bhAvinI apratikAryatAno upadeza e sAthe zuM che kharo. paNa bhadrabAhu ane, varAhamihirane bhAIo ke samakAlIna mANasa gaNavAmAM keTalo moTe kAvyatyayane deSa Ave che te jovA jevuM che. jainazrata paraMparA pramANe upasargaharastotra, kalpasUtra ane Avazyaka, dazavaikAlika vagere daza zAstro upara niryuktio canAra Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabaMdha 253 21 eka vakhata evuM banyuM ke) TaMka nAmanA parvata upara raNasiMha nAmanA rAjaputane bhUpala nAmanI eka putrI thaI, tenAmAM suMdaratA nAgalokanI kanyAo karatAM paNa vadhAre hatI. A kanyAne joIne tenA upara anurAga thavAthI vAsukIe tene upabhoga karavA mAMDayo. emAMthI tene nAgArjuna nAmane putra thayA. putranA snehathI jenuM mana mehita thayuM che evA pAtAlanA rakSaka vAsukIe te putrane sarva auSadhionAM phaLa, mULa ane pAna khavarAvyAM ane A auSadhionA prabhAvathI tene mahAsiddhio prApta thaI ane te siddhapurUSarUpe pRthvI upara pharavA lAge. joke te zAtavAhana rAjAne kaLAo zIkhavanAra gurU hato ane teNe moTI pratiSThA meLavI hatI, chatAM AkAzamAM uDavAnI vidyA meLavavA mATe teNe pAdaliptapura (pAlItANu)mAM pAdaliptAcAryanI sevA karavA mAMDI. have jamavA TANe pagamAM lepa karIne AkAzamAM uDI aSTApada vagere tIrthomAM namaskAra karI AvI pitAne sthAne AvelA zrI pAdaliptAcAryanA paga joIne, abhimAnathI jenI buddhi uzRMkhala thai gaI che evA nAgAjune svAda, raMga, gaMdha vagere dvArA te lepamAM paDelAM eka sAta auSadhe oLakhI kADhyAM ane pachI gurUnI avagaNanA karIne te lepa pitAne page lagADI uDavA jatAM mora ane kUkaDApeThe thoDuM uDI khAImAM paDI gayo ane paDavAthI zarIramAM aneka ThekANe vAgavAthI tenA zarIrane jarjarita thayeluM joIne gurUe pUchyuM ke "A zuM?' eTale je banyuM hatuM te badhuM kahyuM, tyAre tenI kuzaLatAthI manamAM cakita thayelA gurUe tenA mAthA upara hAtha mukIne kahyuM ke "sAThIcekhAnA pANIthI te auSadhone bhIMjavI teno page lepa karavAthI tuM AkAzamAM pharI zakIza." A rIte zrI pAdaliptAcAryanI kRpAthI eka siddhi meLavI, paNa emanAja meDhAthI bhadrabAha mahAvIra pachI 170 varSe 76 varSanI ummare devagata thayA che ema manAya che (juo kharataragacchanI paTTAvalI jaina gurjara kavio, bIjo bhAga pR. 665). arthAt teo vi. saM. pUrve 300 varSa upara thaI gayA. rAjA nandanA vakhatamAM merUtuMge varAhamihirane mukyA che te emane bhadrabAhunA samakAlIna gaNIne paNa jotiSI tarIke prasiddha varAhamihira vi. saM. 562 nI AsapAsamAM thaI gayA che e emanA graMthI cekasa Thare che ( juo zaMkara bAlakRSNa dIkSitanuM bhAratIya jatika zAstra, I. sa. 1896 pR. 212 ) e varAhamihira AdityadAsanA putra hatA, tene sUryane vara maLyuM hatuM, ane pote avaMtInA rahevAsI hatA (merUtuMga kahe che tema pATalIputranA nahi) ema teoe hajajAtakanA upasaMhArAdhyAyamAM kahyuM che. emaNe jyAtiSanI traNe zAkhA saMbaMdhI graMtha lakhyA che. A mahAna jyotiSIne bahasaMhitA nAmano graMtha prakhyAta che. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 254 prAdha (ca'tAmaNI zrI pArzvanAthanI AgaLa, strInAM sarva lakSaNAthI yukta pativratA strI pAse mardana karAvI siddha karelA rasa kaeNArTiledhI thAya che ema sAMbhaLyuM, have trikALajJAnI zrI nemInAthanA meADhAthI atizaya mahimA sAMbhaLIne jUnA kALamAM samudravijaya nAmanA yAdave pArzvanAthanI je ratnamaya pratimA karAvI hatI ane dvArakAnA maMdiramAM padharAvI hatI ane dvArakA maLI gayA pachI samudramAM DubI jatAM je pratimA samudramAMja ja paDI rahI hatI, pachI kAntI zaheranA dhanapati nAmanA vahANavaTInuM vahANu devanA mahimAthI ( e sthaLe ) aTakI jatAM AkAzavANIthI 'ahIM jinapratimA che' evuM jANIne khAravAone samudramAM utArI, sAta kAcA tAMtaNAthI e pratimAne bAMdhI mhAra kADhI, A aNucitavyA lAbha thatAM peAtAnA zaheramAM maMdira baMdhAvI te mUrtine dhanapati roDe tyAM padharAvI. A sarvotkRSTa pratimAnuM peAtAnA rasanI siddhi mATe apaharaNa karI tene seDhI nadIne kAMThe sthApI tenI AgaLa rasa siddha karavA mATe zrIzAtavAhananI candralekhA nAmanI rANIne siddha nyantaranI madadathI hamezAM tyAM lai AvI tenI pAse rasanuM mardana karAvavA mAMDayuM. A rIte vAraMvAra tyAM AvavA javAnuM thatAM rANIe nAgArjunane bhAi jevA gaNIne A auSadhione potAnI pAse mardana karAvavAnuM kAraNa pUchyuM. ane teNe paNa kArTiledhI rasa taiyAra karavAnI peAtAnI kalpanAnI badhI vAta kahI. vaLI tene na varNavI zakAya evA satkAra karIne tenA tarapha asAdhAraNa saujanya nAgAjI na batAvatA hatA. have eka vakhate te rANIe peAtAnA putrAne A vAta kahI eTale te rasanA lAlacuputrA rAjya cheoDIne nAgArjuna jyAM rahetA hatA tyAM pAmyA ane kapaTathI chupAveSamAM rahIne te rasa levAnI dacchAthI jyAM nAgArjuna jamatA tyAM tenI rasAi karanArIne paisA ApIne khuzI karI rasanI vAta pUchavA mAMDI ane rasAI karanArIe e vAta jANavAnI IcchAthI nAgArjuna mATe khArI raseAI karavA mAMDI, A rIte cha mahInA vItI gayA tyAre eka divasa teNe rasAi te khArI che ema DaMpA ApyA. A cihnathI have rasa siddha thai gayA evuM teNe tene kahyuM. pachI te rasa levAnA lAlacu nAgArjunanA mAnelA bhANejoe nAgArjunanuM mRtyu bhAMkurathI che evA vAsukIe kahelo nirNaya para parAthI cAlatI vAtA dvArA jANI lai eja zastrathI eja rIte tene mArI nAkhyA. paNa te rasatA devatAthI adhiSThita hAvAthI tathA pratiSThita pa hAvAthI 25 A zabdo jarA aspaSTa che. pAThAMtara (jIe mULa pu, 197) pramANe sa'pratiSThita devatAthI adhiSThita hAvAthI evA a thAya che. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabodhe . tirohita thaI gayA. A tirahita thayele rasa je ThekANe sthira thayo te ThekANe staMbhanaka nAmanuM rasa karatAM paNa vadhAre mAhAmyavALuM ane sarva lekane icchita phaLa ApanArUM zrI pArzvanAthanuM tIrtha utpanna thayuM. A pachI keTaleka kALa gayA pachI te pratimA jamInamAM utarI gaI, mAtra tenuM meTuM bahAra rahyuM. have zrI jainazAsanadevatAnI AjJAthI cha mahinA sudhI AMbelavrata (ghI, tela vagarane suke khorAka laIne A vrata thAya che) karIne (cAkavaDe) lakhIne navAMgavRtti zrIabhayadeva sUrie jyAre pUrI karI tyAre tenA zarIramAM ghaNo roga nIkaLI Avyo, paNa pAtAlanA rakSaka zrI dharaNendra7 dhaLA sarpanuM rUpa laI tenA zarIrane jIbhathI sArI rIte cATIne emane roga dUra karyA pachI uparanuM tIrtha emane batAvyuM. eTale zrI saMdha sAthe zrI abhayadeva sUri tyAM AvyA ane dudha jharatI gAyane joIne govALanA chokarA e batAvele ThekANe navuM batrIzI stotra racIne besavA mAMDayuM. ane trIzamA loke tyAM zrI pArzvanAthanI pratimA pragaTa karI. devatAnI AjJAthI chellA be leka gupta rAkhavAmAM AvyA. (23) je jenamArgamAM je svAmInI cAra hajAra varSa sudhI Indra, vAsudeva ane varUNe devAlayamAM pUjA karI hatI. pachI kAntI zaheramAM pitAnA maMdiramAM dhanezvara zeThe ane pachI mahAna nAgArjune pUjA karI hatI te caMNapuranA zrI pArzvanAtha jina tamAruM rakSaNa kare. A rIte zrI nAgArjunanI utpatti tathA staMbhanaka tIthavatAranA prabandho pUrA thayA.28 ra6 A rataMbhanaka tIrtha te khaMbhAta nahi paNa zeDhI nadIne kAMThe AveluM thAMnA ke thAMbhaNA, e gAma ANaMda tAlukAmAM ThAsarAthI daza mila cheTe AveluM che (juo bulaharanuM arisiMha pR. 17) 27 kathAkaSamAM nAgakumAranA roja zrIdharaNane ullekha che e TenIe noMdhyuM che (TenanuM aMgrejI bhASAMtara 5. 196 Ti. 5) 28 A nAgArjuna prabaMdha caturvizati prabaMdhanA pAMcamA tathA aDhAramAM prabaMdhamAM maLe che. ca. pra. mAM Dhaka parvatane zetru jAnuM ekazikhara kahela che. abhayadeva sUrivALI staMbhanaktIrthanA prAkaTayanI kathA vistArathI prabhAvaritamAM abhayadeva prabaMdhamAM maLe che. prabhAva kacaritamAM abhayadeva sarine bhImadeva pahelAnA tathA karNanA samakAlIna kahela che. abhayadevasUri jatI hUyaNa stotra nAmano grantha vi. saM. 1111 mAM racAya che. (juo pITarsanane trIjo riporTa pR. 25 epenDIkasa pR. 245) brIjA grantha saM. 1120 ane 1128 mAM racAyA che ane te pote saM. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 prama* ci'tAmaNI 22 avantI purImAM eka vakhata eka brAhmaNa rahetA hatA je pANininuM vyAkhyAna bhaNAvatA hatA. A brAhmaNe siprA nadIne kAMThe jenu maMdira AveluM che evA cintAmaNi nAmanA gaNezane hamezAM namaskAra karavAne niyama rAkhyA hatA. eka vakhata ziSyAe29 phakkikA vyAkhyAnanA praznothI tene bahu kaMTALA ApyA. eTale cAmAsAmAM te nadImAM AvelA pUramAM te brAhmaNe jhaMpalAvyuM. paNa daivecchAthI eka jhADa hAtha AvI gayuM eTale tenA mULane 1135 (bIjAe 1139 kahe che) mAM kapaDavaNajja (kapaDavaja) gAmamAM svargastha thayA che. ( jue jaina gurjara kavie bhAga bIjo pR. 674 tathA 712) have nAgArjInanI je kathA ahIM ApI che temAM enA janmanI je kathA che tene lagabhaga maLatI vadhavA brAhmaNI ane nAgarAjanA sakhadhathI zAlivAhananA janmanI kathA kathA saritsAgara (jIe taraMga chaThTho ) mAM guNAtha sabaMdhe ane caturvizati prakhaMdhamAM zAlivAhana saMba Mdhe paNa ApI che ( jue prabaMdha 15 mA ) nAgArjunanI mAne rAjaputranI putrI kahI che jyAre zAlivAhananI mAne phriMja putrI kahI che, eTalA phera che. ullekha kare che, vaLI A jaina zrutaparaMparA nAgArjInane siddha purUSa kahe che. je ke uparanI kathAmAM te! rasane upayoga karyA pahelAM nAgArjunanuM maraNa thAya che, ema vAta che, Ayurvedika rasazAstra paNa nAgArjuna nAmanA eka rasasiddhanA rasasa'pradAyanA nAgArjuna lagabhaga AMdhrardaSTA gaNAya che. nAmanA eka nAgArjunanA gaNAtA truTita graMtha maLyA che. A graMthamAM nAgArjuna sAthe zAlivAhananA vicitra savAda ApyA che. sendrama gadyake rasa ratnAkara (je chapAi paNa gayA che) aiAddha zruta paraMparAmAM jema nAgArjuna ane kaniSkanA sa'kha'dha darzAvatI kathAe maLe che. tema zAlivAhana ane nAgArjunanA sabaMdha darzAvatI kathAe paNa maLe che, nAgArjuna ane zAlivAhananA savAdanA eka graMtha paNa TIbeTana tathA cAInIjha bhASAmAM jaLavAI rahela che. ane tArAnAthe ( I. sa. 1608 ) nAgArjunanI lAMkhI kathA lakhI che. rAjataragiNI Adhi satva nAgAntnane kaniSkanA samakAlIna TharAve che ane aiAddha mAdhyamika darzananA AcArya. mAdhyamika kArikAnA lekhaka nAgAnunane i. sa. bhInna zatakanI pAchalI adha zatAbdImAM ke I. 200 nI AsapAsamAM mAnavA taraphe purAtatvajJAnuM sAmAnya valaNa che ( jIe kInuM Hlstory of Sanskrit Literature p. 71. tathA mArUM AyurvedanAM dArzanika tathA saskRtta sabaMdhI prakaraNeAnA abhyAsa pR. 62) ra9 phakikA vyAkhyAna e pAtajala mahAbhASyanA amuka vAdAtmaka kaTakAonu nAma che, paNa evA kaTakAonA judA sagraheAnI hastaprata paNa maLe che. LimAtimAghyamikA viSamA...( nai. 2-61 ) evuM je naiSadhakAra kahe che te barAbara che. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa pradhA 250 pakaDI rAkhI heADI maLatAM temAM khesI pratyakSa darzana ApanAra iSTadeva gaNezane praNAma karatAM tenA sAhasathI saMtuSTa thayelA gaNapatie "varadAna mAgI le" ema kahetAM teNe pANini vyAkaraNanA upadeza ApavAnuM mAgyuM. gaNupatie ' bhale' ema kahI tene khaDI ApI hamezAM vyAkaraNanuM vyAkhyAna karavA mAMDayuM. cha mahinA sudhI vyAkaraNa draDha rIte bhaNyA pachI gaNapatinI jhaTa rajA lai peAtAnI ( vyAkaraNanA vyAkhyAnanI ) lakhelI pahelI prata hAthamAM lai ( ujjaina ) zaheramAM praveza karIne zaheranI kAi khullI jagyAmAM beThAM beThAM ja uMghI gayeA. pachI savAre tene e sthitimAM joi kAi vezyAnI dAsIee pAtAnI zeThANIne A vAta karI eTale teNe tene dAsIe mAraphata teDAvI emane emaja jhulatA palaMga upara suvArI dIdhA. traNa divasa ane traNa rAta suI rahyA pachI jarA uMdha uDatAM teNe joyuM te citrazALA vagere AzcaryakAraka citra joIne pote svargamAM AvyA che ke zuM ema vicAramAM paDayA; tyAM te vezyAe badhI vAta jaNAvI snAna, pAna, bheAjana vagerethI tene khuzI karyA. pachI te brAhmaNa rAjAnI sabhAmAM gayA ane pAni vyAkaraNanuM barAbara vyAkhyAna karyuM eTale rAjA vageree tathA rAjAnA sarva paMDitAe tenA sArI rIte satkAra karyAM. ane bhrAhmaNe tyAMthI je maLyuM te badhuM laI AvIne te vaizyAne ApyuM. A pachI teNe cAra varNanI cAra strI karI, temAMthI kSatriya patnIthI vikramAdityanA janma thayA, ane zUdra strIthI bhartRharinA janma thayA. te bhatRhira A rIte halakI jAtine hAvAthI tene dharanA bhoMyarAmAM rAkhI chAnI rIte bhaNAvavAmAM AvatA ane bAkInA traNane sAme khesArIne bhaNAvavAmAM AvatA. eka vakhata bhatRhiranA saMketavaDe khAkInAne bhaNAvatAM teNe nIcenuM vacana kahyuM:~ (24) paisAnI dAna, bhAga ane nAza e traNa gati che. A pramANe bhaNAvatAM bhartRharie bhoMyarAmAMthI deraDI halAvI saMketa na karyAM, ane bAkInA sAme beThelA traNe chAtrAe e zlAkanA bAphIne uttarArdha pUchyA eTale kApelA upAdhyAye " are vezyAnA hekarA ! hajI doraDInA saMketa kema nathI karatA ?" A pramANe krodha karIne kahyuM eTale bhatuMharie sAme AvI zAstrakAranI nindA karI nIce pramANe AkhA leAka ko: (25) ghaNA zrama karavAthI maLeluM ane prANathI paNa vadhAre moTuM je dhana tenI teA dAna e eka ja sAcI gati; bAkI tA vipatti samajavI. 33 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabaMdha ci'tAmaNI A pramANe khelIne dhananI eka ja gati jaNAvI. A bhartRharie vairAgyazataka vagere granthA racelA che. 258 A pramANe bhartRhari utpatti prabaMdha pUrA thayA.30 23 mALavAnA bhUSaNurUpa bhAjarAjanA Ayurveda jANanAra vAgbhaTa vedya dhArA nagarImAM rahetA hatA. te AyurvedamAM kahelAM kupathyAnuM sevana karAvIne, enA prabhAvathI rAga utpanna karIne, pachI te UgAnuM zamana karavA mATe suzrutamAM kahelAM auSadha tathA paththAnuM sevana karAvI e rAgAne dUra karatA hatA. pANI vagara keTalA vakhata jIvI zakAya enI parIkSA karavA mATe pANInA tyAga karIne traNa divasane ante tarazathI jenAM hATha ane tALavuM pIDAtAM hatAM evA teNe A vacana kahyuM:-- (26) kyAreka uThyuM, kyAreka TADhuM, kyAreka ukALIne ThAreluM, ane kyAreka auSadhAvALuM pANI levAya; paNu kyAreya pANI taddana niSiddha nathI. A pramANe pANInA guNu dekhADanArUM vacana te melyA. teNe peAtAnA anubhavanA vAgbhaTa nAmanA grantha racyeA che.31 AnA jamAI jenuM laghu 30 eka meTA vaicAkaraNa bhartRhari saMskRta sAhityamAM suprasiddha che, ane enA vyAkaraNa grantha uparathI ene samaya I. sa. 651 nakkI karavAmAM AvyA che. vairAgya zatakArdizatakA e bhatR hiranAMja racelAM che. evuM manAya che. bhaTTIkAvya paNa enIja kRti gaNAya che. A jotAM vikrama saMvatane jenAthI AraMbha thayA ema kahe che te vikramAdityane bhartRharineA bhAI karAvavAmAM daMtakathA bhUle che. 31 Ayurvedika sAhityamAM vAgbhaTa nAmathI traNa granthA prasiddha che (1) aSTAMga sagraha, ke vRddhe vAgbhaTa (2) aSTAMgahRdaya ane (3) rasaratna samuccaya, A traNe ekaja anyakartAnI kRtio che. evuM para'parAthI manAya che, paNa aitihAsika dRSTie e mAnyatA khATI che. rasaratna samuccaya graMtha i. sa. 13 mA zatakanA grantha che. e graMthanA kartA helA e granthAnA kartA ke kartAothI judo hovAnuM teA theDI paNa aitihAsika dRSTi jenAmAM heAya te kabula ja kare che. aSTAMga saMgraha ane aSTAMga hRdayanA kartA ekaja che evuM keTalAka tajajJa vidvAno mAne che; jyAre khInna ecane judA gaNe che. aSTAMga saMgrahukArI vAgbhaTa varAhamihira vhelAM arthAt i. sa. 600 x heyAM thai gayA heAvA joie. (jIe AyuveMda vijJAna pu. 3 pR. 358, 359 ) cInAI musAphara itsaMga vhelAM te ghaNA samathI manAya cheja. meM pete aSTAMga hRdayanA kartAne aSTAMga saMgrahanA kartAthI jIMdA mAnavAnA mata beya granthAnAM sadbhutanAM prakaraNA sarakhAvIne ApyA che. ( jIe AyurvedanAM dAnika tathA satta sabaMdhI praraNAnA abhyAsa pru. 6 ) Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabaMdha vAhaDa (vAgabhaTa) nAma hatuM te pitAnA sasarA moTA vAhaDa sAthe eka divasa savAre rAjamahelamAM gayA hatA. tyAM bhejanA zarIranI sthiti joine moTA vAhaDe kahyuM ke "Aje Apa nIrogI che" tyAre nAnA vAhaDe moTuM bagADayuM, e joIne zrI bheje kAraNa pUchyuM tyAre teNe javAba Ape ke "AjanI rAtanA chevaTanA bhAgamAM mahArAjAnA zarIramAM kALI chAyAnA pravezathI sUcita rAjayazmAne praveza thaye che" A pramANe devanI kRpAthI teNe IndriyothI na jaNAya evI vAta karI; eTale enI kaLAthI khuzI thayelA rAjAe tene upAya pUche. tyAre teNe traNa lAkha dravya kharacIne rasAyana taiyAra karavuM paDe" ema javAba Apyo. ane cha mahine teTalA paiso kharacIne parama AdarathI e rasAyana taiyAra karyA pachI rAte tene kAcanA zIzAmAM bharI rAjAnA palaMgamAM rAkhI mukavuM. savAre devapUjA pachI te rasAyana khAvAnI IcchAthI rAjAe rasAyana pUjane utsava karI te khAvAnI jyAM badhI sAmagrI taiyAra karI tyAM nAnA vAhaDe game te kAraNathI te zIzAne jamIna upara pachADI bhAMgI nAkhyo. rAjAe "are A zuM karyuM ?" ema pUchayuM, tyAre teNe javAba Apyo ke " rasAyananI sugaMdhathI ja roga dUra thaI gayA pachI, roga na heya ne khAvAmAM Ave te vAtane kSaya kare evAM A rasAyanane nakAmuM zA mATe sAcavI rAkhavuM? AjanI rAta pUrI thaI te vakhate ja pahelAM kahelI kALI chAyA mahArAjAnA zarIramAMthI nIkaLIne dUra cAlI gaI dekhAya che. pachI te e bAbatamAM mahArAjA kahe te sAcu." A pramANenA tenI anubhavathI sAcI TharelI vAta sAMbhaLI khuzI thayelA rAjAe tene daridratAne nAza kare evuM inAma ApyuM. have A vaidhe pRthvI upara ukheDI nAkhelA badhA rogoe svargamAM jaI azvinIkumAra pAse pitAnI hAranI vAta karI. A vAtathI manamAM cakita thayelA te deva vaidyo AsamAnI raMganAM be pakSInuM rUpa dhAraNa karI roganA zatra rUpa vAgabhaTanA mahelanA gekha taLe jharUkhAmAM besI jAha-nIrogI koNa32 e zabda karavA lAgyAM. AthI te Ayurveda jANanAra vaidya pAsethI AvatA tenA A zabdane sAbhiprAya mAnIne, manamAM lAMbo vakhata vicAra karI nIce pramANe javAba Ape. (27) je zAka ochuM khAya, bhAta sAthe ghI khAya, dUdhanA padArtho 32 meDhe cAlatI daMtakathAmAM ema sAMbhaLyuM che ke cha nA javAbamAM mitamu hitamu marA muja (1) DuM khAya, hitakArI kherAka khAya ane zAka bichuM khAya ema vAkSaTe kahyuM. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 prabaMdha ciMtAmaNI khAvAnI Teva rAkhe, jamatAM jamatAM pANI na pIe, kAyama ochuM khAya paNa bhUkhe na rahe, ane vAyaDA tathA garama padArtho na khAya, pahelAM khAdheluM pacI jAya tyAre ja bIjI vAra khAya ane pauSTika padArtho ochA khAya te nIrogI rahe). (28) je varSARtumAM ghera rahe, zaradaRtumAM pIvAyogya padArthonuM pAna kare, hemanta ane ziziraRtumAM sArI rIte khAya, vasaMtaRtumAM AnaMda kare, ane unALAmAM (bare) udhe, te, he pakSI, nIrogI rahe che. A pramANe kahyA pachI teo pAchA gayA. vaLI trIje divase gIndranuM 25 laine tene ghera gayA ane nIcenuM vacana karyuM. . (29) pRthvImAM je utpanna thayuM na hoya, AkAzamAMthI paNa na utaryuM hAya, jeno bhuke na thaI zake, tema je pANImAMthI na nIkaLyuM hoya te auSadha kIyuM e, he vaidya kahe. vaidya tenA javAbamAM kahyuM - (30) pRthvImAMthI ke AkAzamAMthI utpanna thayuM na hoya temaja pANI vagaranuM hoya evuM paththarUpa paramaauSadha te pUrvAcAryoe kaheluM laMghana che. AthI manamAM khuzI thaIne te be vaidyo pratyakSa darzana ApI tathA joituM varadAna ApI pitAne sthAnake cAlyA gayA. A pramANe viva vAgabhaTa prabaMdha pUre thayo. 24 dhAmaNaulI nAmanA gAmamAM rahenAra dhAra nAmane eka vepArI je lakSmIthI kuberanI spardhA karato hato te saMdhane adhipati thaIne AnaMdathI paisA kharacI mANasane jIvitadAna Apato pitAnA pAMce putra sAthe giranAranI yAtrA karavA gayo ane giranAranI taLeTImAM chAvaNuM nAkhIne rahyo. tyAM e pradezanA digaMbaramArganA anuyAyI eka rAjAe A zeThIo sitAMbaramArgane anuyAyI che ema gaNIne tene (parvata upara caDatAM) aTakAvyo. AthI rAjAnAM tathA zeThIAnAM lazkaro vacce laDAI thaI. A laDAImAM devabhaktithI jenA sAhasane uttejana maLyuM che evA te zeThIAnA pAMce mu yuddhanA apratima rasathI laDatAM, maraNa pAmyA ane tyAMja kSetrapati thayA. kSetrapati tarIke teonAM nAma nIce pramANe paDayAM. (1) kAlamegha, (2) meghanAda, (3) bhairava, (4) ekapada ane (5) trilokyA . tIryane zatrune mAratAM marelA te pAMce parvatanI AsapAsa vijaya pAme che. A pachI ekalo bAkI rahele tene pitA dhAra kAnyakubaja dezamAM gayA ane zrI Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabaLe 261 bappabhaTTasUri vyAkhyAna karatA hatA e vakhate zrIsaMghane kahyuM ke "revatakatIrthamAM digabara sthira thaI beThA che ane teo sitAMbarane pAkhaMDI gaNIne parvata upara caDavA nathI detA. mATe teone jItIne tIrthane uddhAra karyA pachI, pitAnA dharmanI pratiSThA jALavanArA sUrioe vyAkhyAna karavA besavuM joIe." A tenA vacanarUpa lAkaDAMthI jene krodhAgni saLagI uThayo che evA te AcArya tyAMnA rAjAne sAthe laI giranAra najIka AvyA ane sAta divasa sudhI vAda karIne digaMbarone harAvyA. pachI zrI saMghanA dekhatAM zrIambikAnAM pratyakSa darzana karAvyAM tathA "ujajayanI (giranAra) parvata upara karelo eka namaskAra paNa" vagere devIne meDhethI saMbhaLAvyuM. A rIte zvetAMbara mArganI sthApanA thatAM hArelA digaMbaroe balAnaka (devamaMdiranA pravezadvAra upara AvelA) maMDapa uparathI jhaMpApAta karIne ApaghAta karyo. A rIte kSetrAdhipationI utpattine prabaMdha pUre tha.33 eka vakhata pArvatIe zaMkarane pUchyuM ke "tame te keTalAka kApaDI (tamArA bhakata)ne rAjaya Ape che?" tyAre zaMkare javAba Apyo ke lAkhamAM je koI ekane yAtrAnI sAcI vAsanA bhakita hoya tene huM rAjya ApuM chuM ane tene pratyakSa pura batAvavA mATe pArvatIne kIcaDamAM khUcI gayela gharaDI gAyarUpa banAvI pite mANasarUpe kIcaDanI hAra ubhA rahyA ane pachI raste jatAM mANasane e gAyane bahAra kADhavA mATe bolAvavA lAgyA. paNa pAse AvelA somezvaramahAdevanAM darzana karavA mATe utAvaLamAM jatA A loko moTe bhAge tenI mazkarI karI cAlyA jatA hatA. kadAca kaI mANasa dayA lAvI gAyane kADhavA AgaLa jAya te tene zaMkara pote ja siMhanuM rUpa dhAraNa karI bahIvarAvI kADhI mUkatA hatA. paNa eka yAtrALu evo Avyo ke jeNe maraNa thAya te bhale thAya paNa gAyanuM paDakhuM choDayuM nahi. "A ekaja rAjyane yogya che" ema zaMkare pArvatIne batAvyuM. - A rIte vAsanA prabaMdha pUro thayo.34 33 A prabaMdhamAM jeno ullekha Ave che te zrI bappabhadisUrine prabaMdha caturvizati prabaMdhamAM (juo 9 me prabaMdha) tathA prabhAvakacarita (prabaMdha nAmo) mAM maLe che. 34 A vAsanA prabaMdhavALI kathA siMhAsana dvAtrizikAmAM maLe che. caMdrakAntamAM zeDA pheraphArathI A vArtA vistArane ApelI che. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 prabaMdha ciMtAmaNI 26 eka vakhata eka kApaDI sAmezvaranI yAtrA karavA jatAM rastAmAM luhAranA gharamAM eka rAta sutA hatA, tyAM te luhAranI strIe peAtAnA dhaNIne mArI nAkhI e taravAra pelA kApaDInA mAthA AgaLa mukI khumAjIma pADI mukI, tarata ja sipAio dvADI AvyA ane gunhegAra tarIke tene pakaDI tenA hAtha kApI nAkhyA. AthI te kApaDI manamAM devane dhruSa devA lAgyA, tyAre zaMkare rAtamAM pratyakSa darzana ApI kahyuM ke " sAMbhaLa ! tArA AgalA janmamAM eka bakarInA eka bhAIe kAna pakaDI rAkhyA ane bIjA bhAie tene mArI nAkhI. te bakarI marIne A bAI rUpe janmI; jeNe tene mArI hatI te A janme tenA dhaNI thayA ane teM tenA kAna pakaDayA hatA, tethI tArA meLApa thatAM tArA hAtha kapAyA; temAM mAre zuM doSa ?" A pramANe kRSANikA prakhadha purA thayA. helAM zaMkhapura nagaramAM zrI zaMkha nAme rAjA thai gayA. tenA zaheramAM nAma ane karmamAM dhanada ( dhana ApanAra ) nAmanA eka zeThIe rahetA hatA. lakSmIne hAthInA kAnanA supaDA jevI caMcaLa jANIne te eka divasa hAthamAM kAMika bheTa laIne rAjA pAse gayA ane tene khuzI karyA. AthI rAjAe bheTa ApelI jamInamAM, peAtAnA cAre putro sAthe vicAra karIne, zubha murtamAM teNe eka jaina maMdira baMdhAvyuM. ane temAM pratiSThita pratimAonI sthApanA karI tenA nibhAva mATe AvakanAM ghaNAM sAdhanA ubhAM kayAM. pachI tenI sevAmAM lAgI rahelA te zeThe aneka jAtanAM puSpavRkSeAvALA suMdara bagIcA karAvyeA ane tenA upara vyavasthApakA nImyA. A arasAmAM tenA pUrvajanmanAM vidhnakAraka karmanA udaya thavAthI krame karIne tenI lakSmI harAi gaTTa ane karaja thai javAthI tyAM rahevAmAM mAna hAni jANIne najIkanA eka nAnA gAmamAM rahevA lAgyA. ane tyAMthI zaheramAM Ave jAya tathA dIkarAo mAkale temAMthI peAtAnA nirvAha kare e rIte keTalAka kALa gayA. eka vakhata cAturmAsika parve pAse AvatAM, te dhanada zeTha zaMkhapuramAM gaye ane tyAM putro sAthe peAtAnA maMdiranAM pagathI caDatA hatA tyAM potAnA bagIcAnI mALaNe AvIne ceAsara hAra bheTa karyuM AthI parama AnaMdamAM AvI jai jitendranI te hArathI pUjA karI pachI rAte gurU AgaLa peAtAnI kharAba sthitinI khUba nindA karI eTale gurUe 5 kapardI yakSane AkarSavAna 35 kapadIyakSanA ullekha A graMthamAM ghaNIvAra Ave che. dhaNAM jaina madiramAM kaMpIyakSanI mUti-mAthu baLadanuM ane bAkInuM zarIra mANasanuM evI--hAya che, Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paracuraNa prabaMdha eka maMtra Apyo, ane teNe te pachI kALI caudazanI madharAte te maMtranA japathI kapardI yakSanuM pratyakSa darzana karyuM, eTale tenI pAse gurUe zIkhavyA pramANe "cAturmAsika samaye phulanA cesara hArathI karelI pUjAnA puNyanuM phaLa Ape" ema mAgyuM, tyAre teNe javAba Apyo ke "eka kulathI karelI pUjAnuM paNa phaLa sarvata ja ApI zake che, huM ApavA samartha nathI. paraMtu te zeThIAne pitAne sAdharmika gaNIne asAdhAraNa premavALA saMbaMdhane lIdhe tenA gharamAM cAre khuNAmAM suvarNathI bharelA cAra kaLaza mukI pate aMtadhdhana thaI gayo. teNe savAramAM pitAne ghera AvIne dharma dAnamAM parAyaNa evA pitAnA putrone te dravya ApyuM. ane teoe A vaibhava kevI rIte maLe ema AgrahathI potAnA pitAne pUchayuM tyAre teonA hRdayamAM dharmaprabhAvane udaya thAya e hetuthI "jina pUjAnA prabhAvathI saMtuSTa thayelA kapardIyakSe A AkhuM" ema kahyuM. teoe paNa saMpatti maLatAM te pitAnA janmasthAnamAM pitAnA dharmanAM sthAne ubhAM karIne jainadharmanI vividha prabhAvanA dvArA paradharmIonA manamAM paNa jaina dharmane draDha karyo. A rIte vItarAganI pUjAne dhanadaprabaMdha puro thaye. A rIte AcAryazrI merUtuMge racelA prabaMdha ciMtAmaNine vikramAditye karela pAtra parIkSA prabaMdhathI AraMbhI zrIjinapUjA viSe dhanada prabaMdha sudhInA varNanavALe prakIrNaka prabaMdha nAmane pAMcamo prakAza pUre thayo. (31) bahuzruta ane guNavAna vRddho moTe bhAge durlabha thaI gayA che ane ziSyomAM pratibhA na hovAthI uMcA prakAranuM zrata lupta thatuM jAya che mATe bhaviSyamAM thanArA buddhizALI mANaso upara parama upakAra karavA mATe sapurUSanA prabaMdhane guMthIne amRtanA sadAvrata jevo A grantha racyo che. (32) prabandhane A cintAmaNi hAthamAM levAthI cintAmaNirUpa thAya che, lAMbe vakhata pAse rAkhavAthI syamaMtaka maNirUpe bhAse che ane hRdayamAM rAkhavAthI zuddha kaustubhamaNinI zobhA dhAraNa kare che, tethI A granthane lIdhe DAhyo mANasa lakSmIpati (viSNu) jevo thaI jAya che. (33) huM mandabuddhivALo hovA chatAM jevA sAMbhaLyA tevA prabaMdhathI A granthanI saMklanA karI che. mATe buddhivALA sajajanoe matsara dUra karIne tene uMce caDAva. Ane loko kapaDI jakha (sa kadacakSa) kahe che. kapadayakSa dvArapALa gaNAya che, (juo kI. ke. sa, 9 zle. 22 uparanI TippaNuM) Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 prabaMdha ciMtAmaNI (34) jyAMsudhI AkAzamAM, sUrya ane candra jugArIo peThe graharUpI kaDIo vaDe rame tyAMsudhI sUrioe upadezele A grantha paNa jIvato rahe. zrI vikrama saMvata 1361nA phAgaNa sudi 15 ane ravivAre vaDhavANamAM A prabaMdha ciMtAmaNi grantha samApta thayo.36 samApta ---=-=-===8 36 eka hAtha pratamAM 1361 nA vaizAkhanI pUrNimAe grantha samApta thaze ema lakhyuM che. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mANasa, zahera, nadIo vagerenAM vizeSa nAmanI anukramaNikA akSatA 32 Ti. 50, akSaTala 143, agatyamata 148, agnivetAla 4, 5, 75, agnizikha 5 Ti. 9, ajamera 247 Ti. 21, ajayadeva ke pAla 127 2i. 46, 150 Ti. 83, ra01, 203 Ti. 59, 204 aNahila 34 aNahilapura 35, 36 Ti. 65, 46, 47, para, 53 Ti. 81, 61, 73, 75, 10, 110, 112, 116, 117, 125, 127, 132, 136, 137, 138, 139, 141, 149, 150, 15ra Ti. 87, 155, 158, 162 164, 166, 172, 173, 175, 182, 184, 185, 148, 191, 192, 197, 184, 198, 199 Ti. para, 206 Ti. 63, 206, Ti. 63, 207, 240 Ti. 15 anityatA loka catuSTaya prabaMdha 98, anupamAM 208, 218, 220, 221, anupamAsarovara 210 aMdhaka aprazikha 18, abhayatilaka gaNi 42 Ti. 69 abhayadevasUri 120 Ti. 29, 225, 255, amadAvAda 115 Ti. 16, amara 20, amarUbIna jamAla ra29 Ti. 10 amitagati 228, ambA Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ambikA 21, ariSTanemi prAsAda 140, arisiMha 116 Ti. 18, 206 Ti. 63, 209 Ti. 67 213 Ti. 70, arUzvatI 68, arNorAja 148 Ti. 78, 191 Ti. 41, arjuna 74, 90, arjuna deva ke arjuna varmA 205, 205 Ti. 2, 247, Ti. 21 ardhASTamadeza 176, aNuMda 233, alamasUra 229 Ti. 9 avantI 2, 3, 4, 6, 23, 26, 104, 222, 2para Ti. 24, 256 avantInAtha 161 azvAtha azvavAraprabaMdha 101 azvinIkumAra 259 aSTApada 211, 253 aSTAMgahRdaya ane saMgraha 258 Ti. 31 asAravA 115 Ti. 16 AkaDadeva 38, 40 AkevAlIyA gAma 220 Adi tIrthakara 1, 224 AdityadAsa 25ra Ti. 24 AdinAtha 218 AnAka ke AnA (rAjA) 161, 12, 168 Ti. 8, 169, 194, 199, 206 Anupadeza 172 Ti. 17 25, 29, 72 ANa 171, 172 Ti. 17, 204 8. 61, 212, 233 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhaDa 149, 150, 203, Ti. 59 AbhIra 134, 136, 199 Ti, 51 AmazarmA 203 Ti. 59 Amiga purehita 174 AMbaDa 119, 171, 172, 173, 190 Ti. 29 Ama rANigane putra 196 Ti. 45 AlaTa 183, 184, 185, 186, 187, 20 ArAsaNa 148 Ti. 78 Aliga 124 Ti. 41, 126 Ti. ja, 193 AliMga 164, 167, 170 Alima 217 AyA 101 Avazyakavandano nikti 212 AzarAjamastrI 2017 AzarAjavihAra 210 AzApallI 115, 116 Ti. 18 AzAbilI 153, AzAbhIla AzAvala 115 Ti. 16 AhI ucA 199 Ti. 51, ujajayanI 2 Ti. 5, 4 Ti. 6, 8, 9, 18, 25 ujajayanta 210, 261, uMjhAgAma uttarAyana 141 uThyacandra 101, udayana 118, 119, 165, 167, 168 Ti. 8, 173, 176, 177, 178, 143, 184, 204, udayana caitya 187, , vihAra 119, udayapura prazasti 19, 40. 154, Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udayaprabhadeva udayamatI udayasiMha uyAditya udA-jIe uyana upadeza taraMgiNI 133 Ti. 56, 216 Ti. 74, 217 Ti. 75 upamiti bhavaprapaMca 80 upasarga rastAtra 252 upAsakadazAha 208 93 Ti. 44, upendra umApatiSara urvazI uzaraTa RtusaMhAra RSabhadeva eka pada ezmIrUnI ajhIsa ojhA gau. DI. kaMkarola kaccha deza kaMThAbharaNu kuMDezvarI kAkASa RSabhapaMcAzikA 86, kathAprakAza thAvali kathAsaritsAgara caMdra mahAkAla kaniSka tAja caDa 147, 112, 113, 117, 212 Ti. 68, 240 Ti. 21 236, 238 190 7, 18, 268 21 1, 27 Ti. 42, 131, 132 260 227 Ti. 6, 229 Ti. 9, 25 137, 143 Ti. 71, 162. 48 31 Ti. 48, 49 Ta, 84, 50 Ti. 85, 51 Ti. 87, 61 129 36 255 Ti. 27 18 13 Ti. kara 2 Ti. 5, 5 Ti. 9, 6 Ti. 11, 12 Ti. 29, 22, 29, 255 Ti. 28 3. 25, 255 Ti. 28 30 Ti, 45, 33 Ti. 56, 242 Ti. 17 47 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaMthakeTa 144, 45, kanyAdurga 1 paDavaMja 255 Ti. 28. pada maMtrI 184, 147, 148, 149, 190, 191, 201, 2002 kapada yakSa 210, 262, 263 kapilakATa 50. kabavihAra' 192 karNa (sUryapUtra) 51, 70, 216, 243 karNa (pahele rAjA gujarAtano) 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118 Ti. 22, . 119 Ti. 27, 139 Ti. 62, 161, 163 Ti. 3,164 karNarAja DAhalane 103, 104, 105, 106 Ti. 61, 108, 149, 195 karNamerU maMdira 116, 151, 152 karNasAgara 116 karNasuMdarI 116 Ti. 18, 118 Ti. 22 karNATa 59,72, 73 Ti. 17, 19,112, 114 Ti. 13, 140, karNATaka (158, 199 Ti. 51, 247 Ti. 21 karNATakI 243 Ti. 19 karNAditya 42 Ti. 70 karNAvatI 115 Ti. 16, 116, 11, 147, 141, 177 karthezvara 116 karparakavi 106 Ti. 61 kapUramaMjarI 71 Ti. 13 kalaviNuM 171 kalapaMcAnana 168, 169 kalApI kavi 15 Ti. kaliMga deza kalpapustaka 226 kalyANa 114 Ti. 13 kalyANa kaTakanagara 30, 32 Ti. 50, 33, 35, kAkala paDita 146 kare kAkaragAma 33, 35 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra70 ra70 225 kAThIAvADa gejhITIara kAtaMtra kAdaMbavaMza kAntI zahera 137 129 114 Ti. 13, 24 Ti. 61, 247 Ti. 21 234, 254 30, 31, 32 Ti. 50, 33, 72, 260 166 191 187 49, 163 Ti. 3, kAnhaDadeva kAnha kAmaMdakIyanIti komalatA kAmazAstra kAmitatIrtha kAlakAcArya kolaDI kAlamegha kAlikA kAlidAsa kAverI kAvyAlaMkAravRtti kAzaheda zahera, kAzI kAzmIra kItha kIradeza kItikaumudI 232 23, 25 136 26 0 8, 20 8, 18, 19, 20, 21, 88 Ti. 34, 91 Ti, 40, 107 171 Te-14 80 Ti. 24 pa5, 204 Ti. 61 104, 158, 148, 149, 239, 241 114 Ti. 13-14, 128 Ti. 47 199 Ti. 51 44 Ti. 75, 46 Ti. 78, 47 2i. 7, 49 Ti. 84, 5ra Ti. 90, 61, 101, 10 9, 116 Ti. 18, 125 Ti. 42, 135, 137, 12, 169 Ti. 10, 17ra Ti. 17, 204 Ti. 61-62, 207 Ti. 65, 213 Ti. 70, 215 Ti. 71 kIrtirAja kaMkaNadeza juo kekaNa Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 kuDagezvara 165 kuntala deza 242, 247 Ti. 21 kumAradevI 207 kumAradevI taLAva 210 kumArapAla, 16, 124 Ti. 41, 127 Ti. 46, 128 ki. 47 129 Ti, 139 Ti. 63, 163, 164, 165, 166, 167 Ti. 7, 168, 169, 170 Ti. 12, 172, 173, 176 Ti. 20, 180 Ti, 23, 182, 183, 184, 147, 148, 149, 190, 191, 194, 195 198, 199, 20, 201, 203 Ti. 59, 206 Ti. 63, 211 kumArapAla pratibaMdha 176 Ti. 20, 178 ki. 20,182 Ti. 27, 196 Ti. 45, kumArapAla prabaMdha 32 Ti. 50, 33 ki. 53, 14-35 Ti. 6, 36 Ti. 64, 30, 40, 42 Ti, 70, 44 Ti. 77, 46 Ti. 78, 50 Ti. 86, 5ra Ti. 89-90, 60, 112 Ti, 8, 114 Ti. 14, 115 Ti. 15, 116 Ti. 18, 118 Ti. 27, 121 Ti. 33, 124 Ti. 41, 125 Ti. 4ra, 128 Ti. 47, 139 Ti. 6263, 140 Ti. 64, 151 Ti. 15ra Ti, 87, 163 Ti. 2-3, 164 ki. 4, 167 Ti. 7, 168 Ti. 8, 172 Ti. 16-17, 182 Ti. 24, 185 Ti. 31, 187 Ti. 34, 188 Ti. 36-37, 188 Ti. 40, 191 ki. 41, 18ra Ti. 42, 194 Ti. 43, 1lpa ri. 44, 196 Ti. 45, 199 Ti. 51, 200 ki. 54, 202 Ti. 58 kumArapAlavihAra kumAravihAra '} 189, 192, 194, 199 Ti, 5ra kumArasaMbhava C8, 21, 80 Ti. 24 kumudacanda 140, 141, 143, 143, 14, 145, 146, 147 148 tri. 78 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rIDara kurakuralAdevI kulacandra kusumavatI 146 76, 108 73 Ti. 16 3ra Ti. 50 204 Ti. 61 kehaNa kailAsa 142, 116 kaNu kokaNadeza 72, 171, 172, 187, 199 Ti. 51, 250, kocharabadevI kopakAlAnala 244 kathA 101 kolhApura 156, 157, 162 kezala 7ra juo kokaNa kautukIsIlaNa 158 kSetrapAla 28 kSemaMkara 5 Ti. 9, 14 Ti. 35 kSemarAja 36, 37, 38, 40, 41, 16 3 Ti. 3 semendra 63 khaMbhAta 165, 192, 213, 225 Ti. 2 kheMgAra ke aMgAra 135, 137, 138, 162 kheDagAma 223 gaMgA 161, 238 gaMDazrI bahaspati 179, 18, 192, 193 gayakarNadeva 195 Ti. 34 gardabhIla 23, 25 gADarAraghaTTa 204 gAthAkeSa 28 Ti. 44, 30 gAthAsaptazatI gAgila 14ra Ti. 69, 174 Ti. 18 gALa 125 Ti. 42 giranAra 135, 136, 138, 13, 147, 179, 196, 211, 213 Ti. 70, 226, 260, 261 hae Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItagAviMda guDati guNacandra guNADhaya guptavaMza gUrjaradeza govidAcArya gauDadeza gautamI putrazA takarNI gA gAdAvarI 176 gAnaza gApagRhiNI prabaMdha 102 gAvardhana rAjA 234 gAvardhana vi dhAdhaDadeva candranAthadeva 35 238 ki. 13 214 2, 148 Ti. 78, 203 Ti. pa 29, 256 ki. 28 22 31, 33, 44, 45, 55, 110, 117, 128 ki. 47, 138 Ti. 140, 154, 119, 205 203 114 Ti. 13, 247 Ti. 21 2 Ti. 5, 56 238 Ti. 13 69 56, 75, 150, 236 26 40, 41, 42 232 ki. 11 163 168, 169 207 Ti. 65 95 Ti. 46 dheAsaka vepArI calAdevI caliMga caMpa caDIzataka caturvi'zatikA 91 caturvijJati prabaMdha 150 Ti. 83, 162, 168 Ti. 8, 197 Ti. 48 203 Ti. 59, 213 Ti. 70, 216 Ti. 73, 217 Ti. 75, 219 Ti. 79,221 Ti. 83, 225 Ti. 3, 240 ka. 15, 242 Ti. 17, 255 Ti. 28, 261 Ti. 33 para Ti. 90 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 candanAcArya candAvara 242 Ti. 17 candragupta 22, 24, 26 candrapura 114 Ti. 13 candraprabha svAmI 1, 211, 220, 228 candrarAja 57 Ti. 99 candralekhA 254 candrAditya 42 Ti. 70 candrAvatI 212 campa rAmAyaNa 103 Ti. 57 cahAramakAla 85 di. 29 cAMgadeva 176, 177 cAciga 176, 177, 178 cAciNezvara para Ti. 90 cANakaya 142 cANakaya nItizAstra 92, cArja 129 cApatraTavaMza 31, 61 cAmuMDa (rASTra) 207, 219 Ti. 79 cAmuMDa ( cAvaDe rAjA) 38, 40, 41, 42, para, para Ti. 90 cAmuMDA 176 cArabhaTake cArUbhada 168 Ti. 8 cAritra suMdaragaNi 114 ki. 13, 115 Ti. 15, 124 ki. 41, 127 Ti. 46, 139 Ti. 63, 16 3 Ti. 3, 164 Ti. 4, 185 Ti. 31, 188 Ti. 37, 200 Ti. 53 cAlukya juo caulukya cAvaDAo 43 Ti. 72 cAvaDA vaMza 32 Ti. 50, 38 39 juo cApatkaTa paNa vAhaDa 119, 168 Ti. 8, 197, 198, 207 sAmAna 215 Ti, 71 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 vasa citoDa 101 2i. 54, 139 Ti. 63, 163 ci. 3, 169 Ti. 10, 170 ciMtAmaNigaNeza 256 citrakasiddhi 226 cIkhalI 171 Ti. 14 cuDAsamA 137 cadeza 72 cedIzvara 109 cohANuM 189 Ti. 39 caudeza 234 caulAdeza caulAdevI juo calAdevI caulukaya ke cAlukya 4ra Ti. 69, 10, 64, 114 Ti. 13, 128, 145 156, 161, 169 Ti. 10, 247 Ti. 21 chatroTaka 155 jagajhapaNa birUda) para jagadeva 203 Ti. 59, 242, 243, 244, 247 jamanA 239 jamAyazaSa janma ke jAmba 33, 35 jakhkhadIpa 142 jayakezI rAjA 112, 114 Ti. 13, 158, 159 jayacandra 158, 239, 242, 243 Ti. 19 jayataladevI 208, 218 jayadeva 216 jayadeva ( gIta geviMdanA kartA) 238 Ti. 13 jayantasiMha ra05 2i. 62 jayatI 163 ki. 3 jyamaMgalasari 132 Ti. 55 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayA 28 ra76 jayazikharI 32 Ti. 50 jayasihadeva juo siddharAja jayasiMha jayasiMhasUri 42 Ti. 70, 124 Ti. 41, 125 Ti. 42, 179 Ti. 63, 140 Ti. 64, 151 Ti, 163 2i. 3, 164 Ti. 4, 167 Ti. 7, 168 Ti. 8, 169 Ti. 10, 178 Ti. 20, 180, Ti. 23, 18ra Ti. 24, - 187 Ti. 34, 196 Ti. 45-47 114 Ti. 13 jAtaka kathA ke mALA 16 Ti. 37, 87 Ti. 33 jAtakagraMtha 251 jAti smaraNa janma 138 jAbAlipura 182 Ti. 25, 212 Ti. 68 jAlaMdhara 91 Ti. 40, 198 ki. 51 jinadattasUri 211 jinaprabhasUri 101 Ti. 54, 187 Ti. 34, 212 Ti. 69, 229 Ti. 10 jinamaMDanagaNi 32 Ti. 50, 33 2i. 53-54-55, 34 Ti. 58, 44 Ti. 73 vadhAre ullekha mATe juo kumAraprAla prabaMdha jinasena 23, 24 jinaharSa 212 Ti. 69 jImUtavAhana 216 jUnAgaDha 136 Ti, jejAkabhukti 109 jesala 135, 160 jaitrasiMha 221 jena ke jenendra vyAkaraNa 126 jJAnasAgara 28 jhAlAjAti 154, 155 likA vihAra 196 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TAnI Teka TaMkazALA DAmara DAhuladeza 102, 109, 134, 195 TUMka 253 tapAgara. paTTAvalI 148 Ti, 78 tArAnAtha tirthaMgadeza tIrthakalpa 277 1 ki. 1, 9 Ti. 17, 10 Ti. 22, 16 Ti. 38, 22, 28 Ti. 44, 30 Ti. 45, 55 Ti. 94, 19 Ti. 103, 68 Ti. x 8, 70 Ti, 12, 85 Ti. 29 113 Ti. 10-11, 121 Ti. 31, 122 Ti. 35, 129 Ta. 48, 138 Ti. 61, 141 Ti. 68, 147 Ti. 76, 153 Ti. 88, 170 Ti. 12, 178 i 21, 189 Ti. 39, 196 Ti. 46, 226 ki. 5, 228 Ti. 7, 232 Ti. 11 218 Ti. 77, 4 20 tArikha-ikistA 204 Ti. 61, tArikha-~-sAraTha 137 tilakamaMjarI 62, 81 Ti. 25, 89, 91 DuMga tu30 tejapAla tejalapura tailapa 232 71, 72, 73, 76, 77, 105, 106, 108, 124 Ti. 38 44, 46, 56, 73 22, 23, 24, 27, 29, 101 Ti. 54, 131, 229 Ti. 10 245, 246 109 207, 208, 212, 217, 219, 220, 221 210 44 Ti. 75, 46, 53 Ti. 91, 56, 57, 62, 63, 2, 73, 168 Ti. 8, tyAgabhaTa 163 tribhuvanapAla tribhuvanapAlavihAra 185, 199 Ti. para tripurUSadharmasthAna 48, 173 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 tripurUSaprAsAda 47, 112, 129 trilocanapAla triSaSTizalAkA purUSacarita 128 Ti. 47, 182 trilothapAda 260 thAMbhaDA 225 Ti. 2, 255 Ti. 26 vAhaDa 147, 148 Ti. 78 dakSiNApatha 56, 75 daMDaka 42 Ti. 70, 60 daMDAdhipati 138 dadhIci 51, 216, 243 dazaratha dazavaikAlika dAnta dAmodara 71 Ti. 14, 108 digabaramata 1 Ti. 1, 23, 76, Ti. 22 147, 141, 143, 143, 144, 147, 148, 260 digaMbara 75, 261 dIpa 199 Ti. 51 dIlhI 247 Ti. 21 durgAdevI 201, 209 durlabharAja para, para Ti, 90, 23, 53 Ti. 91 durlabhasarovara dematIrANuM 102 devacandra 176, 177 devaDa 176 devabodha 188 Ti. 37 devarAja 206 devala pa7 Ti. 99 devasUri ke devAcArya 140, 141, 142, 148, 145, 146, 147, 148 174 Ti, 18 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaDara devAditya dezaLa dehadano lekha drazna draupadI 6yAzraya 223 137, 138 135, 138 9 Ti. 16, 34 Ti. pa7 74 Ti. 18 42 Ti. 68, 47 Ti. 79, 49 Ti. 84, 5ra Ti. (-90, 10, 114 Ti. 13, 115 Ti, 15, 116 Ti. 18, 125 Ti. 42, 129, 135, 136 Ti., 139 Ti. 62-63, 153 2i. 88, 162, 168 Ti. 8, 168 Ti. 10, 254 dvArakA dhanaMjaya dhanada dhanapati dhanapAla 262 254 63, 81, 2, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 107, 108 255 176, 177, 195 220 255 dhanezvara dhaMdhukA dharaNiga dharaNendra dharmadeva dharmAlyudayA 213 Ti. 70 dharmavahika 13, 65 Ti. 4, 6; dharmAraNya 32 Ti. 50, 35 2i. 60, 36 Ti. 64, 30, 40, 60 dhAmaNa ulIgAma 260 dhAra vepArI 260 dhAra ke dhArAnagarI 75, 79, 81, 100, 101, 102, 106, 109, 123, 124, 125, 258 dhArAvarSa 172 Ti. 17 dhoLakA 206 Ti. 63, 220 Ti. 82 nagaracarcA 16 Ti. 36 gara purANa 131 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nadaya nadIyA 238 Ti. 13 nandarAjA 19, 223, 251, 25ra Ti. 24 nadivardhana rAjA 235 nadIzvarAvatAra nayacaka grantha 224 nayacandrasUri naranArAyaNanaMda 221 Ti. 84 naravarmA 123 Ti. 37, 125 Ti. 42 naravAhana 23, 24 narasiMha narasiMhadeva 195 Ti. 44 narmadA 113 Ti. 10, 185 21 navaghaNa 134, 135, 137, 184 Ti. ra9 navanaMda navasAha sAMka carita 21, 25, 29, 53 Ti. 81, 54 Ti. 92, 62, 93 Ti. 44 navAMgavRtti 225, 255 havAna nahApAna nahuSa 183 nAIkidevI 204 nAgahaMda 55 Ti. 93 nAgArjuna 29, 51, 2pa3, 254, 255 nAcirAja 106 Ti. 61, 247 Ti. 21 nAnAka kavi 216 Ti. 73 nAbhAga 183 nAbhirAjA 1, 132 nIlakaMTha mahAdeva 106 nemInAtha 136, 108, 209, 211, 212, 254 nyAyaghaMTA 234 paMcakula 33 Ti. 56, 34, 121 paca zabda 229 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 281 pacAsara gAma 31, 02 Ti, pa0, 35 paTTAvalIo padmagupta padmAkara 24ra Ti. 17 padmAvatI 241 padAvalI 238 Ti. 13 parakAya pravezavidyA 12 paramardI rAjA 204, 242 243, 244, 245, 247 paramAra vaMza 30 Ti. 46, 49, 54, 19, 247 Ti. 21 paramAheta 163 Ti. 1, 182 Ti. 25 parazurAma 139 Ti. 62 parAzara parimala pariziSTa parva 22, 83 ki. 26 pAyalacchI 81 Ti. 41 pATaNa- jue aNahilapura pATaNa pATalIputra zahera 223, 235, 250 pANini 129, 256, 257 pAtAka 225 pAlalitapura 253 pAdaliptAcArya 253 pArijAta maMjarI 205 Ti. 62 pArzvanAtha 35, 185, 254, 255 pAlaka 23. pAlItANuM 209, 210 pAzupatAcArya 180 Ti. 22 pAhiNI 173, 176 pIpalulAtakhAva 34 puNyasAra 275 puSpamitra 23 puSyamitra 25 pUrtamArtaDa 103 Ti. 57 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 pRthvIrAja 136, 243 Ti. 19, 245, 246, 247 pRthvIrAja rAso 240 Ti. 19, 247 Ti, ra1 paiThaNa 2 Ti. 5, 26 piravADa vaMza 207 pratApamA 203 ki. 59 pratiSThAna zahera 2, 25, 27, 29 prajJAcArya 147 prabaMdhakeSa 12 Ti 28, 22, 28 2i. 43, 17ra Ti. 17 vaLI juo caturvizati prabaMdha. prabaMdhakRta 202 prabhAcaMdra 91 Ti. 41, 96 ki. 48 164 ki. 4, vaLI juo prabhAvaka carita prabhAvaka carita 13 Ti, 32, 22, 23, 27, 29, 80 Ti. 24, 81Ti 25, 91 Ti. 41, 95 Ti. 46, 126 Ti. 43, 128 Ti. 47, 133 Ti. 57, 134 Ti. 58, 135, 137, 139 Ti. 62-63, 140 Ti. 64, 148 2i. 78, 167 Ti. 7, 168 Ti. 8, 168 Ti, 10, 172 Ti. 17, 174 ki. 18, 178 Ti. 20, 180 Ti. 23, 184 Ti. 29, 185 Ti. 31, 187 ki. 34, 188 Ti. 37, 198 Ti. 49, 225 Ti. 3, 255 Ti. 28, 261 Ti. 33. prabhAsakSetra 189, 211 pravacana parIkSA 39, 40, para Ti. 90, 112 Ti. 8, 116 Ti. 18 pravara zahera priyagumaMjarI premaladevI 166 Ti. 5 kakikA 256 phodhI 148 Ti. 78 phArbasa 129 Ti. 51, 153 Ti. 88-89, 228 Ti, 7. phulAke kulaDa 49 baulAdevI 163 Ti. 2. bakulAdevI 163 ci. 2 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283. barbara bakhtIyAra khIlajI 238 ki. 13 banArasa 24ra Ti. 17. bappabhadisUri 261 baerA zahera 198, 149 Ti. 51 157, 161, 162 barbarakaNuM 161, 162 balamitra 23. balAnakamaMDa5 261 bali 51, 70, 86, 129, 216, 243 bAla 56 Ti. 97-98, 61, 62, 65 Ti. 3, 80 Ti. 24, 88 Ti. 34, 93 Ti. 44, 96 Ti, 48 ballAlasena 238 Ti. 13 bAulAgAma bAkavi 94, 5, 96 2i. 48, 107 bAbarIAvADa 162 bora5 44, 46, 46 Ti. 78, 5ra Ti, ha0, 61 bAlacandra 203 Ti. 59, 216, 217 bAlabhArata 71 Ti. 13 bAlamalarAja juo mUlarAja bIje. bAla rAmAyaNa 71 Ti. 13 bAhalAda 113, 121, 122 42 Ti. 69, 103 Ti. pa6, 118 Ti. 22 42 Ti. 70, 60 bIjapUraka prabaMdha 99 bulara 213 Ti. 170 bRhatkathA bRhajajAtaka ra5ra Ti. 24 bRhatsaMhitA ra5ra Ti. 24 bRhaduttarAdhyana 146 bRhaspati jue gaMzrI bRhaspati bahaspatizAstra 231 bekhegejhITIara 40, 41, 113 Ti, 10, 114 Ti. 13, 119 Ti. 27, 12, 171 Ti, 14, 204 Ti. 61, rara9 Ti. 10 bihaNa Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 bauddhamata brahmAnuM maMdira bhaktAmara stotra 149 131. bhaTTamAtra bhaTTArikAbhirUANuM 112 bhaTTArikA 37 zrIgezvarI bhaTTIkAvya 258, Ti. 30 bhatRhari 257, 258 bhadrabAhu - 251, 252 bhaMbherI juo beberA bharata 132, 183, 184 bharatakhaMDa 132 bharUca zahera 185, 186, 213 bhavabhUti 11 Ti. 27, 107 bhAgavatapurANa 25 bhAgavatI dIkSA 25ra Ti. 24 bhAnumatI 108 bhAnumitra bhAvabRhaspati juo gaMDa brahaspati bhillamAla 80 bhIma rAjA (pahelA) 53, 64, 69, 73, 75, 7, 77, 97, 98, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 112, 124 Ti. 38, 163, 189 Ti. 38 bhIma bIje rAjA 203 Ti. 59, 204 Ti. 61, 205, 206 bhImaDIyAka 73 Ti. 17 bhImezvaradeva 112 bhuvaDa 32 Ti. 50. bhuvanapAla 215 Ti. 71 bhuvanAditya 42 Ti. 70 bhUpala strI 253 bhUbhaTa ke bhUvaDa 40, 41 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUyagaDadeva yA bhUyaDezvara bhUyadeva bhUyarAja prabaMdha bhRgupara bharava bhairavAnayAgI bhAgapura bhAgAvA bhAja bheAja prabaMdha bhAja vyAkaraNa bhoLAda makkA maMDalIzahera matisAgara manapAna madanamaMjarI madanazaMkara madanarAnI madanarekhA madhyadeza mammANIya khANu mayaNulladevI 2853 38, 42 Ti. 70, 60 37, 42 Ti. 70, 60 37 30 3. juo bhaca 260 11 73 135 18, 15, 16, 60, 61, 62, 64, 67, 68, 69, 71 Ti. 13, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 7, 80, 89, 90, 92, 93, 95, 96 Ti, 48, 97, 98, 99, 100 Ti. para, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 128 Ti. 47, 189 Ti. 38, 195 Ti. 44, 247 Ti, 21, 258, 259 15 Ti. 55 Ti. 93, 61, 66 ki. 5, 69 Ti. 106 80 ki. 24, 82 Ti. 34, 89 Ti. 38, 91 Ti. 40, 93 Ti. 44, 95 Ti. 46, 107, 108 128 Ti. 47 113 Ti. 10 217 47 234 117, 118 108 para 206 248, 249 81 185, 217 112, 113, 114 ki. 13, 115, 121, 122, 147, 154 Ti. 90, 158, 159, 247 kiM. 21 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 : mayUrakavi 94, 95, 96 Ti. 48, 107 marUdevI madeza-marUmaMDaLa 118, 198 2i. 51, 225 maladhArihemasUri 120 malaya mala 224, 225 mallikArjuna 171, 172 mahaNikA 33 mahamadArI 204 Ti. 61 mahAkAla 89, 130 mahAnaMda - 248 mahAbhArata 2 Ti. 3, 90 mahArASTra deza 154, 199 Ti, 5 mahAlakSmI 157, 232 mahAvIra 23, 24, 200, 252 Ti. 24 mahInadI 102 mahIpAla 91 Ti. 13 mahendrapAla 71 Ti. 10 mahendrasUri 81 Ti. 25 mAMgU 154, 155 mAghakavi 77, 78, 70, 80 mANijyapaMDita 142, 148 Ti. 78 mAnatuMgAcArya 96, 107 madhiAtA 56 mAnyakheTa 53 Ti. 91 mAravADa juo marU mAlavamaMDala juo mALavA mALavAdeza 2 Ti. 5, 26, 29, 30, 30 Ti. 46, 50, 54, 55, 60, 73 Ti. 17, 76,104, 108, 116 Ti. 18, 123, 125 Ti. 42, 128 Ti. 47, 130, 131, 138, 139, Ti. 63, 158, 159, 160 Ti. 97, 161, 162, 163, 19 Ti. 51, 205, 247 Ti. 21, 258 mAlatImAdhava Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 50 muMja mAladeva 210 mAlavasaMvata 24 mAheca mirAte ahamadI 3, 40 mInaLadevI juo mayaNaladevI 53, 53 ci. 91, 54, 55, 56, 57, 58, 19, 60, 62, 63, 77, 91 Ti. 41 muMjarAja prabaMdha 62, muMjAladeva muMjAlamaMtrI 114, 124, 127 muMjAla upAsaka 208 muMjAlasvAmI maMdira 118 mudrita kumudacandra 148 tri. 78, 174 Ti. 18 munazI ka. mA. 137 munidevAcArya 148 municaMdra 148 Ti. 78 muMbaIgejhITIara juo bekhegejhITIara mUlanAyaka 191, 218, 224 41, 43, 44, 45, 46, 49, 50, 51, 52, 60, 61, 12, 130 Ti. 52, 136, 153 Ti. 88, 200 mUlarAjakumAra 110, 111, 112 mUlarAja bIje 204 mUlarAjavasahikA 46 bhUlezvara maMdira 47 Ti. 80 mUladevasvAmIprAsAda 46 mUSakavihAra 192 mRNAlavatI 57, 58, 19, 63 meghadUta 8 Ti. 15, 21 meghanAda medapATa juo mevADa merUtuMgari 148 199 Ti. 51 mUlarAja mevADa, Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 288 176 moDhavAhika moDhavaMza 176 moDheraka 166 Ti. 5 moDherapurAvatAra 210 meha parAjaya 43 Ti. 72, 164 Ti. 4, 168 Ti. 8, 169 Ti. 10, 182 Ti. 26, 199 Ti. para auryavaMza 23 yamunA 161 yavane yazaH 5Taha 124 Ti. 41 yazazcandagaNi 148 Ti. 78, 175, 186, 187 yazodharma 24 yazodhavala 124 yazobhadra 146 yazarAja yazovarmA 123, 125, 127, 12, 158, 161 yazovaramaMtrI 212, 213 yAdava 49 Ti. 84, 215 Ti. 71 yugAdideva 140, 183, 217, 221 yudhiSThira 56, 175 "kAvihAra 192 yAgarAja 36, 38, 40, 41 yogazAstra 182, 191 226, 227, 228, 29, 230 183 raghukula 156 raghuvaMza 8 Ti. 15, 92, raNathaMbhora 189 Ti. 36 . raNasiMha 253 ratnaparIkSA grantha 148 ratnaprabha 143, 147 ratnamaMdiragaNi 54 Ti. 92, 55 ki. 93-95, 56 Ti. 96-97, Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 98, 58 Ti. 101-102, 60 2i. 104, 2, 80 Ti. 24, 88 Ti, 34, 89 Ti. 38, 90 Ti. 39, 96 Ti. 48, 107, 108 ratnamAla zahera 230 2namALA 32 Ti. 50, 30, 40, 42 Ti. 70, para Ti. 90, 116 Ti. 18 ratnazekhara 230, 232 ratnAkara 143 ratnAditya 38, 40, 41 raMbhAmaMjarI nATikA 239 Ti. 14 ravikIrti 21 rasaratna samuccaya 258 Ti. 31 rAja kara tri. 70, 43, rAjadhara 168 rAjataraMgiNI 255 Ti. 28 rAjadamana (ke madana) zaMkara para Ti. 90 rAjapitAmaha birUda 171, 183, 187 rAja mArtaDa 107 Ti. 57 rAja mRgAMka 103 Ti. 57 rAja vallabha 62, 73 ki. 16, 108, rAja viDaMbana 73 Ti. 17, rAja zekhara kavi 71, 96 Ti. 48, 107, rAjAvalI koSTaka 36 Ti. 65, , 40 rAji juo rAja rANakadevI 135, 16, 137, 138 rA. dI. zAstrI 2 Ti. 5, 4 Ti. 7, 9 Ti. 17, 23, 37 ki. 56, 55 Ti. 94, 114 Ti. 11, 121 Ti. 31, 122 Ti. 35, 138 Ti. 61, 141 Ti. 68, 143 Ta. 70, 147 Ti. 76, 150 Ti. 89, 180 Ti. 38-39, 196 Ti. 46 rApaNupura 31 Ti. 48 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 88 rAdhAvedha rAma 51, 56, 58, 156, rAmacandra kavi 133, 188 Ti. 37, 190, 202, 203, rAmalAla cu. modI 69, 41, rAmezvara rAvaNa 56, 58, 68 rASTra kuTa 207 rAsamALA 32 Ti. 50, 40, 41, 135, 136, 137, 153 Ti. 88, 154 Ti. 90, 162, 229 Ti. 10, 247 Ti, 21, rUdatIvita 182, 183 rUdramahAkAla 130, rudramahAlaya 130, 160 Ti. 97 drAditya 54, 56, 57, 58, 63 rUpasuMdarI kara Ti. 50, revatagirirAsu 135, 147, 139 Ti. 62 revA 161 raivataka tIrtha ra61 (juo giranAra paNa) revatakedvAra prabaMdha 139 rAhaka rehaNAcala laMkA 59, 75, 156 lakSa 50, 51 lakSmaNusena 236, 238 lakSmaNavatI, 236, 238 Ti. 13 lakSmadeva 109 lalubhejarAja 298 ladhuvAhaDa 259 lalitA saravara 209, 215 Ti. 72 lavaNuprasAda 199, 205 Ti. 62, 206, 210, 217, 219 lAkha 49, 50, 51, 61, 200 Ti. 57 lAchI chIpaNuM 119 64. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 lATa . 44 Ti. 75, 61, 72, 199 Ti. 51, 215 Ti. 71, lIlAdevI 43, 60 lIle vaidya 117 118 lUNapAla 214, 215 luNapAlezvara 215 luNiga 210, 212 bhUNigavasahi 212 bhUtArAga 50, 20e vajadaka 155 vaDanagara 109 vaTapaka 191 vaDasara gAma 124 vaDodarA 19 vaDhavANa 134, 135, 137, 138, 183 vaDhIAra 31, 47 Ti. 80 vanarAja 32, 33, 34, 36, 38, 40, 41, 138 Ti. 60 vayajaladeva 48, 204 vararUci 6, 18, 19, 20, 99 varAha varAhamihira 20, 250, 251, 252, 258 Ti. 1 vardhamAnanI pratimA 228 vardhamAnasUri 81, 228 varmalAta 80 Ti. 24 valabhI 223, 225, Ti. 3, 226, 227, 228, 229 valabhIne nAza 230 vilabharAja para valasADa 17La Ti. 14 vasaMtavilAsa 42 Ti. 69, 46 Ti. 78, 47 Ti. 78, para Ti. 89, 19, 116 Ti. 18, 162, 169 Ti. 10, 172 Ti. 17, 204 Ti. 61, 210 Ti. 70, 215 Ti. 71, 216 Ti, 75 vastupAla 206 Ti, 63, 207, 209 212, 213, 214, 215, 216, 217, 218 Ti. 77, 220, 221 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 vastupAlacarita 213 Ti. 70, 215 Ti. 71, 216 Ti. 73, 217 ki. 05 vastupAlatejapAla 42 Ti. 69, 46 Ti. 78, 61, 116 Ti. 18 prazasti vastupAlatejapAla 207 Ti, 65 rAsA vAgbhaTapura vAgbhaTamaMtrI vAgbhaTa vaidya vAgbhaTa vaidhaprabaMdha 260 vAmbhaTAlaMkAra vAdhelA vaMza vAtsyAyana vAmana vAmanasthalI vAmarAzivipra thAyaTIya vAyaDagaccha vArANasI vArAhIgAma vArAhIbhruca vArAhIsaMhitA vALA deza vAlmiki vAsukI vAstuzAstra vAha 184, 185 167, 183, 184, 185, 195, 196, 197 258, 259 167 ki. 7 206 ra 80 Ti. 24, 86 219 ki. 79 193 119 211 53 153 113, 161 251 152 90 253, 254 212 119, 142 Ti. 69, 168, 169 vikramAMkadevacarita 42 Ti. 69, 103 Ti. 56 vikramAditya kra 2 Ti. 5, 3, 4, 5, 6, 9, 10, 11, 12, 13, vikramArka 16, 16, 18, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 29, 51, 66, 99 Ti. 51, 100 Ti. para, 165, 106, 222, 223, 257, 258 Ti, 30 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramAditya tribhuvanamala vikrama saMvata. vigraharAja vicAracaturmukha 188, 199 birUda vicArazreNI vijayasenasUri vijayA vidyAdhara vidyApati vidhyAcaLa vibhISaNa vimalamaMtrI vimalavasahiA vistaka jhADa vizvala vizAlA vizvAmitra vizvezvara kavi visemIrA vItarAga stuti vIracaryAM vIradhavalarAA vIramatI vIzaLa thIsaladeva vRddhavAdIsuri vairAgyazataka vairIsIMha 293 114 ki. 13, 247 ki. 21 24, 26 44, Ti. 74, 61, 190, 191 Ti. 41 39, 40, 44, .i 73, 52 Ti. 90, 61, 112 Ti. 8-9, 116 Dhi, 18, 161, 220 Ti, 81 208, 220 92, 93 240 103 140 156 208 212 171 190 19, 81 174 188, 189 18 182 16, 69 20, 207, 208, 210, 20, 218, 219, 220, 221 32 137, 138 220 27 246 ki. 20, 258 37, 39, 40, 41 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 vyAdhra pallI zaka 23, 25 zAla maMtrI 251 zakAri zakunagRha 201 zakunikAvihAra 183, 185, 187 zakAvatAra zaMkara digvijaya 12 Ti. 29, zaMkha 213, 214, 215 Ti, 71 zaMkhapura 262 zikharAjA 262 zatAnapura 248 zatruMjaya 131, 139, 140, 179, 183, 184, 185, 196 213, 217, 220, 224 zatruMjayAvabhara ra11 zaraNa 238 Ti. 13 zAkaTAyana 129, 146 zAkaMbharI 44 Ti. 74, 45, 189 Ti. 39 zAtavAhana juo sAtavAhana zAntisUri zAradAnaMda 19, 20 zAdharapaddhati 51 Ti. 88, 238 Ti. 13 zAlivAhana 255 Ti. 28 zAlivAhana prabaMdha ra7 zAhabuddIna 136, 242 Ti. 17, 247 Ti. 21 222 , zibi 216 zilAditya juo zIlAditya zilAhAravaMza 173 Ti. 17 zivacita 204 2i. 61 zivapurANa 48, 180 zizupAla vadhu 77, 80 Ti. 24 141, zikA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInagara 11. zItA 92, 93 zIlaguNasUri 32, 35 zIlAditya 224, 225, 229, 230 zahera 153 Ti. 88, 160 ki. 27 zukasaMvAda zukalatIrtha para Ti. 90, 113 Ti. 10 zulakezI 112 zubhazIla papa Ti. 93, 56 Ti. 98, 57 Ti. 99, dara zetrujA juo zetrujaya zobhanamuni 81, 82, 83, 91, zobhana rAjA 219 zobhana sutradhAra 212 zrIdevI 33, 35 131 zrIparvata zrIpAlakavi 4ra Ti. 69, 132, 196 ki. 45 zrI puMjarAja 232, 233, 234 zrImAtA 232, 233, 234 zrImAlajJAti 196 Ti. 45 zrImAlanagara 78, 80, 228 zrImALanA rAjA 234, 244 zrImAlavaMza 118 zrIsthaLa para Ti. 89, 130 di. para zrIharSa 54 Ti. 82 vetAMbaramata 1 Ti. 1, 23, 143, 147, 144, 148 vadarzana samuccaya 144 Ti. 73 sarjayada 213, 215 sagarA 170 sAjana 136, 138, 139 satyapurAvatAra 210 sUtrAgAra savaparIkSA prabaMdha 11 188 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 34 sAMgaNa sadaktikaNaMmata 238 Ti. 13 sanmati tarka 27 sapAdalakSa 44 Ti. 74, 16, 162, 169, 192, 197, 199 di. 51, 245 sapAdalakSanA rAja 44, 45, 46, 61, 134, 168, 190, 191 Ti. 41 samarAMgaNa sUtra 107 Ti. 57 samastarAja viDaMbana kare samudravijaya 254 samovasaNuM 1 Ti. 1 sarasvatI kaThAbharaNa 85, 86, 103 2i. 57, 209 Ti. 67 sarvadeva sahastraliMga sarevara 123, 149, 131, 132, 158, 160 Ti. 97, 16ra, sADa sAkAzya 207, 219 Ti. 79 sAtavAhana 21, 27, 28, 29, 253, 254 sAntarakuLa 247 Ti. 21 sAntamaMtrI 118, 120, 121, 13, 159, 160 sAtvasahikA 120 sAbdhi vigrahika 68, 69, 76, 97 Ti. 49 sAbaramatI 115 Ti, 16, 153 sAMbhara 41, 44 Ti. 74 sAmatasiMha 38, 40, 43 sAmaLa 124, 168, 169 sArasvata maMDala 61 sArasvata vyAkaraNa 188 Ti. kapa sAligavasahikA 192 sAhasaka (vikrama) 5 sitAMbaramArga 267, 261 siddhapAla 196 Ti. 45 siddhapura 170 siMdhaNa 215 Ti. 71 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 siddharAja 41, 44 Ti. 73, 110, 115 116 Ti. 18, 118, 12, 123, 124, 125, 126, 127, 128 Ti. 47, 129, 130, 131, 143, 134, 135, 146, 137, 138, 139, 147, 141, 144, 146, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 12, 164, 166, 168 Ti. 8, 174 Ti. 18, 193, 242, 247 Ti. 21 siddharSi 80 . 24. siddhasenAcArya 12, 13, 15, 16, 21, 26, 27 siddhahema 127, 128, 129, 146 Ti. 75 siddhahemaprazasti 116 Ti. 18, 128 2i. 47, 129 Ti. 48 silvadeza 199 Ti. 51 sindharAja 53 2i. 91, 61, 2, 215 ki. 71 sidhula ke simpala 54, 55, 62 siprA nadI 256 siMha 215 Ti. 71 siMhadanta bhaTa 54 siMhapura siMhAsanaAAtri 5 ki. 3, 9 Ti. 18, 10 Ti. 23, 11 Ti 26, , , 13 Ti. 32, 14.35, 18, 22, 23, 261 Te. 34. 13 Ta ka ra u che'. sihora 153 Ti. 88 sIMdhala juo siMdhula sAyaka 54 Ti. 9ra sIlaNa . sIla ( 158, 2016 sutakIrtikalinI 33 2i. 56, 36 Ti. 65, 30, 40, 46 Ti. 78, : - - 47 Ti. 9-81, 49 Ti, 84, para Ti. 90, 61 162, 169 Ti. 10, 172 8i. 17, 204 Ti. 61 sukRtasaMkIrtana 36 Ti, 65. 29, 40, 46 Ti. 78, 47 Ti. 79 -81 49 Ti. 74, para Ti, 90, 61, 109, 116, Ti. 8, 125 Ti. 42, 162, 169 Ti. 10, 172 Ti. 17, 24 Ti. 61, 207 Ti. 65, 213 Ti. 70, 215 Ti. 71 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA supratiSThAna subhagA subhaTava subhadradeva surASTra suMvara subhASitaratnasaMdeha 63 subhASitAvila surathe|tsava surapALa suzruta sUryazataka 204 Ti. 61 2 Ti. 5 jI pratiSThAna 223 205 Ti. 62 80 ki. 24 suvarNapurUSasiddhi suvratasvAmInuM maMdira 186 suvratasvAmI selaMkI sAlAka 14 Ti. 35 298 116 Ti. 18, 125 Ti. 42 32 Ti. 50 196 Ti. 45 jIe sAraDa 183 9, 197, 227 mUhava seDhI nadI sendhavIdevI sAmanAtha ke sAmezvara somanAthapATaNa 36, 4, 159, 179, 192, 211, 228 sAmaprabhAcArya 196 Ti. 45 sAmAditya 42 ki. 70 sAmezvara kavi 186, 187 43 Ti. 71, 258 5 239, 241, 242 225 Ti. 2, 254, 255 Ti. 26 186 sAmezvara pradhAna 246 sAra 43, 46, 47, 112, 113, 121, 122, 179, 154, 19, 166, 178, 179, 180, 181, 261, 262 101 Ti. 54, 125 Ti. 42, 172 Ti. 17, 114 ki. 18, 203 Ti. 59, 206 Ti. 63, 209 Ti. 27, 213 Ti. 70, 215, 216, 220, 247 Ti. 21 135, 166, 137, 138, 11, 162, 183, 124 Ti. 29, 194, 195, 199 Ti. 51 168, 169, 170, 172 119, 170, 131, 198 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 saurASTra sehaDa 205 saubhAgyasuMdarI 108 51 Ti. 87 staMbhanaka 225, 255 syAdvAda ratnAkara 148 Ti. 78 hanumannATaka 88 Ti. 34 hammIra 189 hammIra madamadana 215 Ti. 78 hammIra mahAkAvya 44 Ti. 74, 61, 247 Ti. 21 haripAla 163 haribhadra 144 Ta 73, 2017 harivaMza 24 harizcandra 242, Ti. 17 96 Ti. 48 harSacarita 143 Ti. 71 halAyudha 24 hemakhaMDa hemacanda, hemari sara Ti. 69, 44 Ti. 75, 46 Ti. 78, 51 Ti. ke hemAcArya 87, 5ra Ti. 90, 60, 61, 77 Ti. 23, 19, 114 Ti. 13, 115 ki. 15, 12, 127, 128, 129, 133, 134, 139 Ti. 63, 143, 144, 147, 148 Ti. 78, 149, 150, 151, 163 Ti. 3, 165, 17, 172 Ti. 17, 173, 174, 175, 176, 138, 179, 180, 181, 182, 143, 145, 186, 187, 188 149, 190, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 200, 201, 203, 211 hemaDavaDo 194 hemasUri maladhArI 120 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________