Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir LONG harItalyAdinighaMTa, bhASAyAMnuvAdasahita. For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org // zrIH // harItakyAdinighaMTa bhASATIkAsahita. zrImathurA nivAsI paMDita raMgIlAla tathA zrIyutajagannAtha zAstrI inhoMseM yaha bhASAMtara karavAyake, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaha graMtha gauDavaMzIya zrIyutabhagIrathAtmaja hariprasAdajI inhoMneM vidvAnoMseM zuddha karavAyake baMbe meM, "nirNayasAgara " chApakhAnemeM chApake prasiddha kiyA. zaka 1813, saMvat 1948. isake sabaprakArake hakka prasiddhakartAneM apane svAdhIna rakkhe haiM. For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vijJapti. prakaTa hokI, yaha harItakyAdinighaMTa nAmavAlA graMtha akhila nighaMToMmeM uttama hai. saba cikitsA karanevAle vaidyaloga aneka prakArake auSadha Adi upacAra karate haiM, paraMtu tinoMkoM anekavidha auSadhi, vanaspati, dhAtu, rasa ityAdikoMkA bhASAmeM yathArtha jJAna honekU atyaMta prayAsa paDatAhai. isa Apatti dUra karanevAlA yaha graMtha hai. isameM saba viSayoMkA acche prakArase vivaraNa kiyA hai. isa liye prAyakarike bahutase baDe baDe vidvajjanoMkoM isa graMthake saMgraha karanekI atyaMta abhilASA hai. usakA dUsarA kAraNa yaha hai kI, isa graMthameM bahuta auSadhoMkI jAti, varNa, deza, utpatti ityAdi bahuta prayatnaseM zodhakarake vizeSataH likhI haiM. isase haravakhta koIsebhI prasaMgameM jaba koIse auSadhIke jJAnakI AvazyakatA paDegI, taba jaisA isa graMthaseM auSadhi, vanaspati AdiyoMkA yathArtha svarUpa mAlUma paDegA vaisA anya graMthoMse nahIM paDatA hai, yaha bAta satya hai. paraMtu aisA sarvopayukta graMtha abataka chApake prasiddha huAnahIM, so prasiddha karanekI atyaMta jarUrI hai. aisI aneka vaidyavaroMkI saMmati lekara isa sarvasukhadAI graMthakI zrIyuta paMDita vaijanAtha bukaselara mathurAnivAsIne paMDita raMgIlAla tathA zrIjagannAtha zAstrIjIseM vrajabhASAmeM TIkA karAyI thI. vaha Upara likhita TIkAsahita graMtha paMDitoMkoM sAdyaMta dikhAya usapara unoMkI acchIprakAra saMmati lekara maine TIkAkAraseM hakkasahita yaha graMtha lekara vidvAnoMse usakA zodhana karavAyake "nirNayasAgara" chApakhAnemeM suMdara baDe akSaroMseM jilda kAgajapara chApake prasiddha kiyA hai. aba saboMkoM vijJApanA yaha hai kI, isa navIna TIkAmeM jo yadi azuddha Adi doSa kvacit sthalavizeghameM rahagayA hovai, to usaparakI doSadRSTikoM tyAgakara guNadRSTivAle, graMtha karaneke parizrama aura zodhanake prayAsa jAnanevAle, sAragrAhI, vidvAn kRpAdRSTiseM usameseM doSa nikAla karake pUrva jaisA zrIkRSNa bhagavAnajIneM daridrI sudAmadeva brAhmaNake chAlasahita pRthuka kevala usakI bhAvanA dekhakara tuSoMkoM nikAla zuddha pRthukoMkA svIkAra kiyA vaisA apane udAra Azrayake dAnase merA parizrama saphala karake graMthakA Adara karanA yahI prArthanA hai. hariprasAda bhagIratha. For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTAnukramaNikA. viSaya. viSaya. harItakyAdivarga SaDUSaNake guNa aura lakSaNa harItakIviSe dakSakoM prazna.... .... 1 yavAnIke nAma aura guNa .... .... 14 harItakIke utpattiprakAra .... .... ajamodake guNa lakSaNa .... .... usake nAma .... .... ,, khurAsAnI ajamAyana .... .... 15 usake sAta bheda .... .... 2 sapheta jIrA, kAlA jIrA, kalauMjIlakSaNa , dUsare rekhAkramaseM bheda .... sake guNa harItakIke prayoga karaneke prakAra .... dhAnyakake guNa .... .... .... harItakIke anekavidha bheda.... .... zatapuSpAke nAma aura guNa .... harItakIke svabhAva .... .... 4 methikAke nAmaguNa .... .... usake avayavaseM bheda .... 5 caMdrasUrasvabhAva .... .... carvaNa Adike guNa ... .... ,, hiMguke nAmaguNa .... lavaNAdiyogaseM guNavizeSa.... 6 vacake nAmaguNa .... harItakIke sevanakA niSedha.... ..... khurAsAnI vacakA lakSaNa baheDeke nAma aura guNa .... kulIjanakA lakSaNa AmalakIke nAma aura guNa 7 sugaMdhAke lakSaNa .... .... triphalAkA lakSaNa aura guNa .... covacInIlakSaNa .... soMThake nAma aura guNa .... 8 hapuSAlakSaNa .... adarakhake nAmaguNa .... ,, vAyaviDaMgake guNa.... pippalIke nAmaguNa .... 9 tuMburuphalake lakSaNa maricake nAmaguNa 10 vaMzalocanake lakSaNa trikaTuke nAma lakSaNa guNa .... 11 dUsarA lakSaNa .... .... .... pippalImUlake nAmaguNa .... , samudraphenakA lakSaNa .... caturUSaNakA lakSaNa 12 aSTavargakA svarUpa.... .... cavyake guNa .... .... ,, jIvaka au RSabhakakI utpatti .... gajapippalIke nAmaguNa .... ,, medA aura mahAmedAlakSaNa .... citrakake nAmaguNa ...... .... ,, zuklakaMdake lakSaNa .... .... paMcakolakA lakSaNaguNa ..... ....... 13 dUsarA lakSaNa .... .... : For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "" "" .... .... 38 39 ' viSaya. kAkolI kSIrakAkolIguNa.... .... usakA lakSaNa kAkolIlakSaNa .... .... RddhivRddhike nAmaguNa .... usakA pratinidhi madhuyaSTIke nAmaguNa kaMpillake nAmaguNa amalatAsake nAmaguNa kuTakIke svabhAva .... kirAtatiktake guNa iMdrayavalakSaNa .... mayanaphalake guNa .... rAsnAke guNa .... .... .... nAkulIke lakSaNa .... kAkamAcI (kimAgha ) .... pRSTha. viSaya. 25 vanahaladI 26 dAruhaladI , rasAMjana (rasota) , bAkucI .... .... 27 cakramarda ( cakora) 28 ativiSA nAmaguNa ..... ,, lodhra (lodha ) .... .... .... , 29 lazuna ( lhasana )ke utpattiprakAra svabhAva , guNa lakSaNa .... .... .... 42 30 palAMDu (pyAja ).... .... , bhallAtaka (bhilAva) 31 bhaMgA ( bhAMga )ke guNa , khasaphala (posta) .... .... 32 AphUka ( aphIma) ,, khasakhasake guNa .... 33 saiMdhavake guNa .... ,, sAMbharanamakakA guNa ,, pAMgAnamakake guNa.... .... 34 biDanamakake guNa .... .... ,, sauvarcala (sauMcara ) namakake guNa .... ,, kacalona namakake guNa .... .... 35 caNakSAranamakake guNa .... .... ,, java bArake guNa .... .... 36 saubhAgya ( suhAgA )ke guNa sajjIkhAra aura javAkhAra .... kSArASTakake svabhAva .... .... 37 cukra (coka )ke guNa .... .... " javatIgaNa .... kaTabhI ( mAlakAMganI ) .... kuSTa (kUTa )ke guNa .... puSkaramUla kUTakA bheda hemAhvA ( coka).... zRMgI (kAMkaDAziMgI) .... kaTaphala (kAyaphaLa) bhAMgIke nAmaguNa .... .... pASANabheda .... dhAtakI (dhAvayI) maMjiSThA (majITha) kusuMbhake guNa .... .... lAkSA (lAhI ) .... haridrA ( haladI) karpUrahaladI .... .... .... / karpUrAdivarga , kapUrake guNa aura lakSaNa.... .... 50 For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 3 ) viSaya. viSaya. cInI kapUrake guNa .... 50 gorocana nAmAdi .... .... kastUrIke lakSaNa .... .... 51 vyAghranakhI guNa .... .... mukhyadAnAke guNa.... sugaMdhavAlA nAma .... gaMdhamArjAravIryasvabhAva 52 vIraNakA nAmaguNa caMdanake nAma aura guNa 52 khazakA svabhAva .... pItacaMdanake guNa .... jaTAmAMsIguNa .... raktacaMdanake guNa .... 53 zaileya (bhUracharIla) pataMgake nAmaAdi .... .... ,, nAgaramothAguNa .... agaruke nAmaguNa .... kacUrakA guNa .... .... devadAruke guNa .... 54 ekAgI nAmaguNa .... dhUpasaralake nAmAdi ,, gaMdhapalAzIkA guNa tagarake svabhAva .... .... 55 priyaMgu gaMdhapriyaMgu.... .... padmAkake nAmaguNa reNukA maricasadRzI gugguluke guNa .... .... .... , graMthiparNa (ThIvana) / usake anya svabhAva .... .... 57 sthauNeya (thanera) .... .... 69 sarala niryAsa guggulu ,, graMthiparNakA dUsarA bheda rAlake nAmaAdi .... .... 58 dUsarA bhedasai bhaTeura kuMduru sugaMdhidravya zallakI niryAsa , tAlIsapatraguNa .... zilArasake guNa .... .... .... , kolaguNa .... jAyaphalake guNa .... .... .... 59 gaMdhakokilA .... .... .... jAvitrIke svabhAva lAmajjakakA guNa .... lavaMgake nAmaguNa .... elavAlu kaMkola elA baDI ilAyacI .... jalamothAkA guNa .... gujarAtI ilAcI .... ,, spRkkA sugaMdhadravya tvapatra (taja )ke guNa 61 parpaTI (padmAvatI) dAlacinIke guNa .... , nalikA (yavAdI) tamAlapatrake guNa ,, prapauMDarIka nAmaguNa .... nAgakezarakA guNa vijAta caturjAta .... | guDUcyAdivarga kuMkuma .... .... .... .... , guDUcI AdikA guNa .... .... 74 For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya. nAgarapAnakA guNa .... .... .... belaphalakA guNa .... .... gaMbhArI kuMbhera .... .... pANDarIkaMThapAMDarIguNa syonAka (sonApAThA) bRhatpaJcamUlalakSaNa zAliparNIkA guNa.... .... pRzniparNI (piThavana ) .... vArtAkI (baDI kaTerI) .... kaMTakArI ( bhaTakaTaiyA) bRhatI ( kaTelIguNA) .... gokSura (gokharu) .... laghupaMcamUlalakSaNa .... .... dazamUlalakSaNa .... jIvaMtInAmaguNa .... mudgaparNI (vanamUMga) mASaparNI .... .... jIvanIyagaNa .... zukla aura lAla eraMDa zukla alarka nAmaguNa sehuMDanAmaguNa sehuMDakA bheda zAtalA zuklapuSpI ( kalihArI ) .... zubhra aura lAla kanera dhattUrakA nAmaguNa.... .... vAsaka ( arUsA) pittapApaDA .... niMbakA guNa .... bakAyanakA nAmaguNa jalanI guNa ( 4 ) viSaya. 75 kacanArakA svabhAva .... .... 91 sahojanAkA guNa .... .... aparAjitAkA guNa .... siMduvAra ( saMbhAlu) kuTaja (kuraiyA).... karaMjaguNa .... .... arArinAmAdi .... zvetaraktaguMjA .... kimAca nAmaguNa .... ,, rohiNIsvabhAva 81 cihnakakA nAmaguNa .... .... " TaMkArIkA guNa .... (2 vetasakA guNa .... .... .... " jalavetasakA guNa .... .... samudraphalakA guNa.... .... aGkoTa ( hiMgoTa ) .... variArI, sahadevI, kAkahiyA, gulachakaDI balAcatuSTaya .... lakSmaNAnAmaguNa .... .... 85 svarNavallInAmaguNa .... 86 kapAsakA guNa .... 87 vaMzanAmaguNa .... .... .... , nalake nAmaguNa .... 88 bhadramuMja (zarapata) kAzakA nAmaguNa .... 89 gaMdhapaTerakA nAmaguNa ,, kuzAkA svabhAva .... .... , rohisasodhiyA .... 90 bhUtRNa .... .... .... 91 nIladUrvAnAmAdi .... For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTa. viSaya. viSaya. zvetadUrvAdi 104 cUrNahArakA nAmaguNa gAMDaradUrvA ,, kavaiyAkA nAmaAdi vidArIkaMdasaMbaMdhI kauADhoDhIguNa .... musalIkaMda 105 kAkajaMghA (masI) zatAvarI mahAzatAvarI nAgapuSpIguNa .... asagaMdha .... 106 meDhAziMgI pAThAkA nAmaguNa .... ___, haMsapAdIkA guNa .... zvetanisota 107 somavallI AkAzagaMgA zyAmanisota __, pAtAlagaruDI (vaMdA) laghudaMtIguNa 108 vaTapatrIkA guNa .... .... bRhadaMtIkA guNa .... __, vaMzapatrI matsyAkSI laghudaMtIphala .... .... .... , sarahaTI gaMDinI .... .... baDI iMdrakalA .... .... .... 109 zaMkhapuSpIkA guNa.... .... nIlikA nAmaguNa.... arkapuSpI, takSa, lajjAlu .... zaraphoka nAmaguNa alaMbuSA, dUdhI .... .... durAlabhA (javAsA) .... bhuiAMvarI (varaMbhI) muMDIkA nAmaguNa .... droNapuSpI ( gUmA) apAmArga (ciracirA) 111 hurahura dUsarA hurahura .... lAla ciracirA .... .... .... , vaMdhyA (vAMjakhakasA) .... tAlamakhAnA .... devadAlI (sonaiyA ) .... haDasaMghArI .... jalapippalI (panisagA).... kumArI (ghIkuvAra) 113 gojivhA (gobhI) zvetapunarnavA .... nAgadamanIkA guNa .... raktapuSpakA punarnavA 114 vIrataru ( varavela) .... gaMdhaprasAraNI .... .... .... , chikkanI kukuMdara .... .... .... kariAvAMsa .... sudarzana tathA AkhuparNI .... .... gaurI (AsAUM).... .... .... 115 mayUrazikhA .... .... .... 128 bhuMgarAjakA guNa .... zaNapuSpI (hulI) puSpAdivarga trAyamANa , guDUcIkI utpatti nAmaguNa .... 129 For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra padminInAmaguNa navapatrAdi sthalakamalapadminI jalakuMbhI ( sevAda ) sevaMtI gulAba vAsaMtI (nevArI) jAtI ( caMbelI )..... juhI (suvarNajuhI ) bakula (maulasarI ) kadaMbakA guNa mallikA (mAdhavI ) suvarNaketakI kiMkirAta ( karNikAra ) azoka ( asogI ) bANapuSpa ( kaTasaraiyA ) kuMdake guNa mucukuMda tilakanAma baMdhUka UrdhvapuSpA seMdUrI agasti tulasI zukla marutA ( maruA ) aura viSaya. .... .... **** .... .... damanaka ( vadanA ) varvarIke guNa .... ash nAma aura guNa pIpalake guNa naMdivRkSa uduMbara kaTuMbharI lakSa pAkArI 0000 .... .... kRSNa.. .... **** 0400 .... .... .... **** .... .... vAdivarga **** **** .... .... .... **** 9240 **** 30.8 ... .... .... **** 2008 .... **** .... .... 1000 .... .... .... .... 18.0 .... .... www.kobatirth.org ( 6 ) "" pRSTha. 130 kSIravRkSAdi paMcavalkala zAla aura usake bheda "" 131 | zalakI ( zAlaI ) 132 ziMzipA ( zIsama ) "" 133 |khairake nAmaguNa 77 99 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | kukubha ( koha ) . .... bIjaka ( vijayasAra ) 12 134 | rohitaka tathA babbUla "" viSaya. 140 zveta khaira irimeda.... .... .... 97 sahorA ( varuNa ) ..... 138 kaTabhIke nAma aura guNa mokSavRkSa zirISikA ( zamI ) "" 139 saptaparNI tathA tiniza | bhUmIsaha (bhuisai ) 11 putrIjIva iMgudI 135 jiMginI guNa tUNI tathA bhUrjapatra 39 136 | palAzake nAma zAlmalI ( sevara ) mocarasa ( kUTazAlmalI )..... " 137 dhava, dhAmArgava, karIra For Private and Personal Use Only DEDI **** 9000 .... .... .... **** **** .... **** .... **** **** .... **** .... 03.0 6330 .... 2300 141 usakA bIja aura navapallava rAjA tathA kozAmra "1 142 phanasakA nAma aura guNa ,, kSudra phanasakA nAma aura guNa 143 kulIkA guNa .... .... .... .... .... .... ... .... www. .... .... **** .... **** .... .... AmrAdiphalavarga AMbA ke nAma aura guNa .... .... .... .... .... *** .... 0000 .... .... .... ..... pRSTha. 143 144 19 145 99 19 146 "" 147 " 148 19 149 "7 150 "" 151 "2 192 "" 193 19 154 196 197 198 "7 199
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (7) viSaya. viSaya. pRSTha. cirbhaTake nAmaAdi .... .... 159 dhAturasaratnaviSavarga nAriyalakA guNa .... .... .... 160 dhAtuvoMkA lakSaNaguNa .... .... 179 kAliMda ( tarabUja) .... .... , suvarNakI utpatti Adi lakSaNa .... , kharabUja (trapusa, karkaTI) 161 raupyakI utpatti Adi .... .... pUgaphala (supArI) ___, tAMbAkI utpatti Adi .... tAlake guNalakSaNa .... .... 162 vaMgake nAmalakSaNa .... .... kapittha (kaithI) 163 sIsakI utpatti Adi nAraMgI ( teMduka) 164 lohakI utpatti Adi kapIlu .... .... sAralohakA lakSaNa phaleMdrA, jAmunI .... 165 kAMtalohalakSaNa .... Amalaka (AMvalI) 166 adhAtuvoMkA lakSaNa karamarda ( karoMdA) .... .... , tAramAkSika lakSaNa priyAla ( ciroMjI) .... .... 167 tuttha (tUtiyA) rAjAdana .... .... .... .... , kAMsAkA nAmaguNa vikaMkata, vaprabIja mASAnna , pittala ( kAMcIpitarI ) .... siMghADA, padmabIja, madhuka .... 168 siMdUrake guNa .... .... parUSaka tathA lUtA 169 zilAjatukI utpatti .... dADima (anAra) .... ,, rasa aura pAradakI utpatti / bahuvAra tathA kataka uparasoMkA lakSaNa drAkSA (dAkha).... hiMgulake nAmaAdi .... gostanI ( manukA) ,, gaMdhakakI utpatti Adi .... .... bhUmikharjUrikA .... 172 abhrakakI utpatti Adi.... bAdAmaseva amRtaphala ... .... 173 haritAlakI utpatti Adi .... 198 pIlUke guNa .... .... .... 174 manazilake guNa.... .... .... 199 bIjapUra (vijorA) .... .... , suramA (sauvIra ) guNa .... .... 200 jaMbIrake bheda .... .... suhAgA nAmaguNa .... .... niMbU mIThA niMbU karmaraMga .... .... 175 rAjAvata, cuMbaka, suvarNageru / aMbIlI ( amlavetasa ) .... .... 176 khaTI, gaurakhaTI tathA vAlu vRkSAmlakA nAmaguNa .... 177 kharparI, kAsIsa, saurASTrI.... .... kardama tathA bolakA guNa .... .... 0. 203 For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pramA viSaya. viSaya. kaMkuSThotpattilakSaNa .... .... 203 kSudradhAnyakA lakSaNa ratnanirukti aura nirUpaNa.... .... 204 | kaMgukA lakSaNa .... .... .... , hIrakakA nAma, lakSaNa aura guNa .... , cInAka aura zyAmAka .... mArita hIraka AdikoMkA lakSaNa.... 206 kodravakA guNa .... .... vaiDUrya, mauktika, pravAla Adi ratnoM- rucakakA lakSaNa .... kA guNa .... .... .... ,, vaMzabhava aura kusuMbhabIja .... .... , grahapriyaratna, uparatna .... .... 207 gavedhukAkA guNa .... .... vatsanAbha, hAridra, saktuka pradIpana- prasAdhikAkA guNa kA guNa .... .... .... , pavanakA nAmaguNa .... .... .... , saurASTrika, zRMgI, kAlakUTahAlAha__loMkA lakSaNa .... .... 208 zAkavarga brahmaputrakA svarUpa .... .... 209 zAkokA nirUpaNa .... .... potakIkA nAmaguNa .... dhaanyvrgH| taMDalIya tathA palakyA ...... dhAnyoMkA bheda .... .... .... 211 nADIkA aura paTTazAka ...... unoMkA guNa .... .... .... 212 kalaMbI aura loNikA .... kedAra aura sthalana dhAnya.... ,, cAMgerI aura cukrakA guNa / trIhi dhAnyakA lakSaNa .... .... 213 mUlaka tathA mavAnI .... .... 231 paSTikAoMkA lakSaNa .... 214 cavaka aura sehuMDa gehUMkA nAmaAdi.... .... .... 215 parpaTa aura gojivha .... .... 232 mUMgakI nirukti .... .... .... 217 paTolaguNa .... .... .... mASa aura rAjamASa .... .... guDUcI aura kAsamarda niSpAva, makuSTha, masUra, tuvarI ityA- caNaka, kalApa, sarSapa .... dikA guNa .... .... 218 agastipuSA, kadalIpuSpa .... .... caNaka, kalAya, tripuTa, inoMke nA- zigrupuSpa aura zAlmalIpuSpa maguNa .... ... .... 219 kUSmAMDa, alAbukA guNa .... .... kulittha aura tiloMkA guNa .... 220 kaTutuMbI tathA karkaTI .... .... atasIkA guNa .... .... .... 221 ciciMDA aura kAravela .... .... 235 tuvarIkA guNa .... .... .... , mahAkozAtakI, dhAmArgava .... .... , zirasamakA guNa .... .... .... , paTola tathA biMbIkA guNa .... .... 6 For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : .V (9) viSaya. viSaya. zibIke, saubhAMjanake guNa.... 237 pakSiyoMkI aMDI tathA chAga vRMtAkakA guNa ... .... .... ,, meDhA aura dubhAkA guNa .... .... 257 DiMDIza aura piMDAra .... .... 238 baila, azva, mahiSanAmaguNa .... , karkoTakI, viSamuSTi maMDUka aura kacchapa .... .... kaMTakArIkA guNa ..... .... .... , anekaprakArakI aMDI .... .... 260 sUraNakA guNa .... silandha, mocaka, zRMgI, hillasa ... 261 AlukakaMdakA nAmaguNa .... .... , saurIAdi aneka matsyoMkA guNa .... , mUlaka aura guMjana matsyAMDAdi matsyoMkA guNa .... 263 kadalI tathA vArAhI hastikarNakA nAmaguNa .... .... 242 kRtAnnavarga kemuka, kaserukA guNa .... .... . annasAdhanakA prakAra .... .... 265 padmAdi kaMdoMkA nAmaguNa.... .... 243 khicaDIkA guNa .... .... .... 266 pAyasa, sevayI, maMDaguNa .... .... ___ mAMsavarga papaDI, lapsI, roTIkA guNa .... mAMsoM ke nAma aura guNa .... .... 249 aMgAra aura karkaTI .... .... anekavidha matsyamAMsa .... .... , mASa, caNakaAdi polikA guNa .... bilezayoMke aura guhAzayoMke mAMsa- pApaDa, pUrI, vaTakaguNa .... .... 271 guNa .... .... .... 247 amlikA, mudga, mASa, kUSmAMDa vaTapratuda aura prasahoMkA guNa .... 248 kaguNa .... .... .... grAmameM, aura tIrameM caranevAlekA guNa 249 vaTaka aura kaDhIkA guNa .... .... plava au kozasthoMkA guNa.... .... , aba dUsare vaDekA prakAra .... .... pAdi tathA matsya.... .... .... 250 zuddhamAMsaprakAra .... .... .... jaMghAloMkA guNa .... .... .... , sehuMDaka aura akhanI .... .... , kuraMga tathA tittira .... .... 251 talAhuA mAMsakA guNa .... .... 278 vArAha aura sAMbara .... .... ,zAkoMkA prakAra .... .... .... 279 sedhAkA nAmaguNa .... ..... , karpUra aura nArikelI ..... pakSiyoMkA nAmaguNa 253 zaSkulI, sevikA, aura modaka .... vAlIka aura tittirikA guNa .... 254 sevana, modaka, tathA jilebI caTaka tathA kukkuTake guNa.... .... ,, zikhariNIkA guNa .... .... hArIta, mayUra, pArAvataguNa .... 255 sarabatakA guNa ..... .... .... ol . 285 . 2 For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (10) viSaya. viSaya. pRSTha. kAMjika, jAlI aura taka .... 286 dugdhadadhitakraghRtamUtravarga saktuoMkA prakAra tathA guNa .... 288 dugdhakA nAma aura guNa .... .... 305 cipiTakA guNa .... .... 289 vachaDArahita gauke dugdhakA guNa .... 306 ucIke guNa .... .... ___, bhaiMsa aura chAgaAdike guNa ...... , kulmASakA guNa .... .... ___, azva, UMTa, hAlI, aura nArIdugdha guNa .... .... .... 308 vArivarga | dhAroSNa dugdhake guNa .... .... " pAnIkA nAma aura guNa .... .... 291 pIyUSa, kilATa aura kSIrazAka dhArajalakA lakSaNa.... .... 292 takrapiMDa aura moraTake guNa gaMgA aura sAmudrakA lakSaNa __, zarkarAmizrita dugdhake guNa anArtavakA lakSaNa .... .... 293 dahIviSe vicAra .... .... .... 312 tuSAra jalakA lakSaNa 294 gau, bhaisa Adi dahIke guNa himajalakA lakSaNa .... .... , chakkarayukta dahIke guNa .... .... 314 bhaumajalakA lakSaNa 295 rAtrimeM dahIkA niSedha .... nAdeyajalakA lakSaNa 296 takrake nAma aura guNa .... audbhidajalakA lakSaNa ,, sAmAnyataH takrake bheda .... naijharajalakA lakSaNa 297 kaccA aura pakka takrake guNa sArasajalakA lakSaNa ___, usake sevanakA prakAra .... tADAgajalakA lakSaNa .... .... ,, navanItake guNa .... .... .... ., vApyajalakA lakSaNa 298 ghIke nAma aura guNa .... .... kaupajalakA lakSaNa , bhaisa chAga au uMTakA ghRta.... .... cauMjajalakA lakSaNa .... .... , nArI, azvakA dUdhake sadyaH kiye dahI kaidArajalakA lakSaNa .... .... 299 aura ghI.... .... .... 321 vArSika, aura haimaMtajalakA guNa ... , mUtravargameM gomUtrake guNa .... ..... 322 jaloMkA bheda jalagrahaNakAla jalapAnavidhi .... .... .... 300 300 tailasaMdhAnamadyamadhuikSuvarga talasaghAnamadhamathuikSu jalakA niSedha aura AvazyakatA .... 301 tailasvarUpakA nirUpaNa .... .... 3.24 prazastaniditajalavicAra ninditaja- bRMhaNa aura lekhanakA sAmAnAdhikaraNya 325 lakA zuddhIkaraNa .... 302 atasI, varA, khasakA tela.... .... 326 eraMDa, rAlake tela.... .... .... 327 9r - V For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya. pRSTha. ( 11 ) viSaya. kAMjikakA lakSaNaguNa .... .... 328 nAnAvidha ikSuke guNa .... .... 338 zaMDAkI, zukra, saMdhAna, madya .... 329 dAMta, yaMtra AdipIDita ikSurasakA guNa 339 ariSTa aura surAke guNa .... .... 331 ikSuvikAroMke guNa.... .... .... 340 Asavake guNa .... .... 332 navIna guDake guNa.... .... .... 341 nayA aura purAnA madyake guNa .... , madhuvargameM madhake nAmaguNa ..... ..... 333 anekArthavarga mAkSika, bhrAmara, kSaudrake guNa usameM graMthokta ekArtha, vyartha aura pautika, chAtra, aya'ke guNa.... .... tInaarthavAle nAmoMkA saMgraha dalake lakSaNa aura guNa .... .... kiyA hai so graMthaseM yathAikSuvargameM usake nAmaguNa .... .... 337 vat dekhalenA. For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Kailassagarsuri Gyan shriiH| harItakyAdinighaMTe hriitkyaadivrgH| dakSa prajApati svasthamazvinau vAkyamUcatuH / kuto harItakI jAtA tasyAstu kati jAtayaH // 1 // rasAH kati samArakhyAtAH kati coparasAH smRtaaH| nAmAni kati coktAni kiMvA tAsAM ca lakSaNam // 2 // ke ca varNA guNAH ke ca kA ca kutra prayujyate / kena dravyeNa saMyuktA kAMzca rogAn vyapohati // 3 // TIkA-svastha prajApatiko azvinIkumAroMne pUchA kI, harItakIkI arthAt haraDekI utpatti kahAMseM hai aura unakI kitanI jAta haiM // 1 // tathA usameM rasa kitane haiM aura uparasa kitane hote haiM aura isake nAma kitane haiM aura unakA lakSaNa kyA hai // 2 // aura unake varNa tathA guNa kitane haiM aura konakoM kahAMpara denI cAhiye aura konase dravyake sAtha deneseM konase rogoMkA nAza karatI hai // 3 // praznametadyathA pRSTaM bhagavan vaktumarhasi / azvinorvacanaM zrutvA dakSo vacanamabravIt // 4 // TIkA-he bhagavan , jaise yaha prazna hamane pUchA hai tALU Apa kahivekU samartha ho. aisA azvinIkumAroMkA vacana sunakara dakSaprajApati kahata bhaye // 4 // papAta bindurmedinyAM zakasya pibato'mRtam / tato divyAtsamutpannA saptajAtiharItakI // 5 // TIkA-jisasamaya indrane amRta pIyA usasamaya usameseM eka bUMda pRthvImeM girA. phira usa amRtakI bUMdaseM sAta jAtakI harItakI utpanna hota bhaI // 5 // harItakyabhayA pathyA kAyasthA pUtanA'mRtA / For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe hemavatyavyathA cApi cetakI zreyasI zivA // 6 // vayasthA vijayA cApi jIvantI rohiNIti ca / TIkA-harItakI 1, abhayA 2, kAyasthA 3, pUtanA 4, amRtA 5, hemavatI 6, avyathA 7, cetakI 8, zreyasI 9, zivA 10, // 6 // vayasthA 11, vijayA 12, jIvaMtI 13, aura rohiNI 14 ye caudAha harDake nAma haiM. vijayA rohiNI caiva pUtanA cAmRtA'ayA // 7 // jIvaMtI cetakI ceti vijJeyAH sapta jaatyH| TIkA-aba haraDoMkI jAti kahate haiM. vijayA 1, rohiNI 2, pUtanA 3, amRtA 4, abhayA 5, // 7 // jIvantI 6, cetakI 7 ye sAta prakArakI haraDa hotI haiM. aura inhI sAtoMkoM milAke bahutase nighaMToMmeM harDake 21 ekavIsa nAma kahe haiM. alAburattA vijayA vRttA sA rohiNI smRtA // 8 // pUtanAsthimatI sUkSmA kathitA mAMsalA'mRtA / paMcarekhAbhayA proktA jIvantI svarNavarNinI // 9 // TIkA-aba harDakI pahicAna likhate haiM. jo harDa tUMbIke samAna gola hoya usakoM vijayA kahate haiM, aura jo gola hoya usako rohiNI kahate haiM, // 8 // aura jisameM choTI guThalI hoya usako pUtanA, aura jo gUdedAra hoya usakoM amRtA kahate haiM. aura jisa harDameM pAMca lakIra hoya usakoM abhayA, aura jisakA sonekAsA raMga hoya usako jIvantI kahate haiM // 9 // trirekhA cetakI jJeyA sptaanaamiymaaktiH| vijayA sarvarogeSu rohiNI vraNarohiNI // 10 // TIkA-aura jisameM tIna rekhA hoM usako cetakI kahate haiM, yAmakAra sAtoMprakArake hau~ke svarUpa kahe haiM. aura vijayA samasta rogoMmeM denI cAhiye, aura ghAvoMke bharanameM rohiNI zreSTha hai // 10 // pralepe pUtanA yojyA zodhanArthe'mRtA hitaa| akSiroge'bhayA zastA jIvantI sarvarogahRt // 11 // . TIkA-lepameM pUtanA zreSTha hai, aura zodhanake artha pUtanA zreSTha kahI hai, aura netrarogameM abhayA denI acchI hai, aura jIvantI sarvarogoMkoM haranevAlI kahI hai // 11 // For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hriitkyaadivrgH| cUrNArthe cetakI zastA yathAyuktaM prayojayet / cetakI dividhA proktA zvetA kRSNA ca varNataH // 12 // TIkA-aura cUrNa banAnemeM cetakI zreSTha hotI hai. usakI yogake anusAra yojanA karanI. aura cetakI raMgameM dopakArakI hotI hai, eka sapheda dUsarI kaalii||12|| SaDaGgulAyatA zuklA kRSNA vekAmulA smRtaa| kAcidAsvAdamAtreNa kAcidgandhena bhedayet // 13 // TIkA-sapheda chaaMgula laMbI aura kAlI ekaaMgula laMbI hotI hai; koI khAnemAtraseM dasta lAtI hai aura koI sUMghanemAtraseMhI dasta lAtI hai // 13 // kAcitsparzena dRSTyAnyA caturdhA bhedayecchivA / cetakIpAdapachAyAmupasarpanti ye narAH // 14 // bhidyante tatkSaNAdeva pazupakSimRgAdayaH / cetakI tu dhRtA haste yAvattiSThati dehinaH // 15 // tAvadbhidyeta vegaistu prabhAvAnnAtra sNshyH| na dhArye sukumArANAM kazAnAM bheSajadviSAm // 16 // TIkA-aura koI sparza karaneseM aura koI dekhaneseMhI dasta lAtI hai. aisI cAra prakArakI harDa hotI hai. jo manuSya cetakIke vRkSakI chAyAmeM jAte haiM // 14 // unakoM usI kSaNa dasta lagajAtA hai, aura manuSyake zivAya pazupakSImRgAdikoMkobhI dasta lagajAtA hai, aura manuSya cetakIkoM jabataka dhAraNa karate haiM // 15 // tabataka usake prabhAvase dasta lagatA hai isameM kucha saMdeha nahIM hai. sukumAraavasthAvAle aura kuza aura auSadhike zatru inakoM dhAraNa karane yogya nahIM // 16 // cetakI paramA zastA hitA sukhvirecnii| saptAnAmapi jAtInAM pradhAnaM vijayA smRtA // 17 // TIkA-cetakI suSavI recanameM bahuta acchI hotI hai aura ina sAto jAtakI hoMmeM vijayAnAmakI harDa sabameM pradhAna kahI hai // 17 // sukhaprayogA sulabhA sarvarogeSu shsyte| harItakI paMcarasA lavaNA tuvarA param // 18 // For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe ____TIkA-mukhapUrvaka yogameM deneyogya hotI hai aura sulabha sabarogoMmeM prazasta hotI hai. harItakI pAMca rasoMse yukta aura lavaNase rahita tathA bahuta kaselI hotI hai // 18 // rUkSoSNA dIpanI medhyA svAdupAkA rasAyanI / cakSuSyA laghurAziSyA bRhaNI cAnulomanI // 19 // zvAsakAzapramehArza kuSThazothodarakRmIn / vaisvaryagrahaNIrogavibandhaviSamajvarAn // 20 // TIkA-rUkhI, garama, agniko dIpanakaranevAlI, pavitra, madhurapAkavAlI, rasAyanI hotI hai, netroMkoM hita karanevAlI aura halakI tathA Ayuko hitakAraka bRMhaNI tathA vAyu aura malakoM nIce karanevAlI hotI hai // 19 // svAsa, kAsa, prameha, vavAsIra, koDha, sUjana, udararoga, kRmi, svarabhaMga, grahaNI, vibaMdha arthAt kavajiyata aura viSamajvara // 20 // gulmAdhmAnatRSAcchardihikAkaMDUhadAmayAn / kAmalAM zUlamAnAhaM plIhAnaM ca yattathA // 21 // azmarI mUtrakRcchaMca mUtrAghAtaM ca nAzayet / svAdutiktakaSAyatvAtpittahatkaphahattu sA // 22 // TIkA-cAyugolA, AdhmAna, tRSA, vamana, hucakI, khAja, hRdayaroga, kAmalA, zUla, apharA, tApatillI, // 21 // patharI, mUtrakRcchra, aura mUtrAghAta itane rogoMkoM harItakI nAza karatI hai. mIThApanaseM aura tIkhApanaseM tathA kaselepanase ye pittakA nAza karatI hai aura kaphakAbhI nAza karatI hai // 22 // / kaTutiktakaSAyatvAdamlatvAdAtahacchivA / pittakRtkaTukAmlatvAhAtakanna kathaM zivA // 23 // prabhAvAddoSahantRtvaM siddhaM yattatprakAzyate / hetubhiH ziSyabodhArthaM na pUrvaM kathyate'dhunA // 24 // karmAnyatvaM guNaiH sAmyaM dRssttmaashrybhedtH| yatastato neti cintyaM dhAtrIlakucayoryathA // 25 // TIkA-kaTupaneseM aura tiktapaneseM tathA kaselepaneseM aura khaTTepaneseM harItakI vAtakA nAza karatI hai. kaDave aura khaTTepanaseM harItakI pittakoM karanevAlI hai. taba vA For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hriitkyaadivrgH| tako karanevAlI kyoM nahIM hai // 23 // prabhAvase jo doSakI nAzakatA siddha hai usako kahate haiM ziSyabodhake artha prathamahetuoMseM nahIM kahA // 24 // aba Azrayake bhedaseM guNoMkI samatA aura karmAnyatA dekhI jiseM ciMtavana karaneke yogya nahIM hai jaiseM Avale vaDhahaloMkI // 25 // pathyAyA majani svAduH snAyvAvamlo vyvsthitH| vRte tiktastvaci kaTurAsthitastuvaro rsH|| 26 // navA snigdhA ghanA vRttA gurvI kSiptA ca yAmbhasi / nimajetsA prazastA ca kathitA sA guNapradA // 27 // navAdiguNayuktA ca tathaikatra vikrsstaa| harItakyAH phale yatra dvayaM tacchreSThamucyate // 28 // TIkA-harDakI majjAmeM madhura aura snAyumeM amla rahatA hai, parademeM tiktatA aura chilake kaDavApana aura asthimeM kaselA rasa hotA hai // 26 // navIna snigdha ghana gola bhArI aura pAnImeM DAlaneseM DUba jAya vo harItakI acchI aura samastaguNoMke denevAlI hotI hai // 27 // navAdiguNakarike yukta aura taisehI ekajagaha do tolekI zreSTha hai aura jo harItakIke do phala ekasAtha juDehue hoM vobhI zreSTha haiM // 28 // carvitA vardhayatyagniM peSitA mlshodhinii| svinnA saMgrahiNI pathyA bhraSTA proktA tridoSanut // 29 // unmIlinI buddhibalendriyANAM nirmUlanI pittkphaanilaanaam| vitraMsinI mUtrazanmalAnAM harItakI syAtsaha bhojnen||30|| annapAnakatAndoSAnvAtapittakaphodbhavAn / harItakI haratyAzu bhuktasyopari yojitA // 31 // TIkA-carvaNa arthAt cavAIhuI harDa agnikoM baDhAtI hai, pIsIhuI malakoM zodhana karatI hai, aura talIhuI saMgrahaNIko nAza karatI hai, tathA bhunIhuI harItakI tridoSanAzaka hai // 29 // buddhi, bala, indriyoMkoM prakAza karanevAlI aura pitta, kapha, vAyu inakoM nAza karanevAlI tathA mUtra mala doSoMko nikAlanevAlI harItakI hotI hai. bhojanake sAtha // 30 // vAta, pita, kaphase utpanna hue doSa aura annapAnaseM hue doSoMkoM bhojanake uparAMta sevana kI huI harItakI zIghrahI nAza karatI hai // 31 // For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 harItakyAdinighaMTe lavaNena karpha hanti pittaM hanti sazarkarA / ghRtena vAtajAn rogAn sarvarogAn guDAnvitA // 32 // TIkA-harItakIkoM lavaNake sAtha khAnese kaphakoM nAza karatI hai aura zarkarAke sAtha khAnese pittakoM zAMti karatI hai tathA ghRtake sAtha sevana karanese vAtarogoMko aura guDake sAtha sevana karaneseM samastarogoMkoM harItakI nAza karatI hai // 32 // siMdhUtthazarkarA zuNThI kaNA madhuguDaiH kramAt / varSAdiSvabhayA prAzyA rasAyanaguNaiSiNA // 33 // TIkA-seMdhAnona, zarkarA, soMThi, pIpala, madhu, aura guDa kramaseM harItakIkoM inake sAtha varSAdi RtuoMmeM rasAyanake guNa cAhanevAloMkoM sevana karanI cAhiye // 33 // adhvAtikhinno balavarjitazca rUkSaH kazo laMghanakarSitazca / pittAdhiko garbhavatI ca nArI vimuktaraktastvabhayAM na khAdet34 TIkA:-mArgaseM atikhinna huA balase rahita, rUkhA, kRza, laMghana karaneseM durbala huA pitta adhikavAlA, garbhavatI strI, aura phasta liyA huA ityAdi manupyoMkoM harItakI khAnI nahIM cAhiye // 34 // __ atha bibhItakasya nAmAni guNAzca. bibhItakastrIliGgaH syAnAkSaH karSaphalastu sH| kaliTThamo bhUtAvAsastathA kliyugaalyH|| 35 // TIkAH-aba baheDeke nAma tathA guNa likhate haiM. bibhItaka, triliMga, akSa, karSaphala, kalidruma, bhUtAvAsa, kaliyugAlaya, ye sAta nAma baheDeke haiM // 35 // bibhItakaM svAdupAkaM kaSAyaM kaphapittanut / uSNavIrya himasparza bhedanaM kAsanAzanam // 36 // rUkSaM netrahitaM kezyaM kRmivaisvaryanAzanam / vibhItamajA tRcchardikaphavAtaharo lghuH|| 37 // kaSAyo madakaccAtha dhAtrImajApi tadguNaH / TIkA-baheDA pAkameM madhura kaselA kapha pittakA nAzaka hai uNavIryavAlA For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdivargaH / sparzameM zItala bhedana kAsakA nAzaka hai || 36 || rUpAnetrake hita karenevAlA hai aura kezoMke hita karenavAlA hai aura kRmi tathA svarabhaMgakA nAza karatA hai aura baheDekI girI, tRSA, vamana, kapha, vAta inakoM nAza karanevAlI aura halakI hotI hai // 37 // tathA kaselI aura nAza karanevAlI hotI hai aura AmalekI girI - bhI isIke samAna guNoMkoM karatI hai. athAmalakyA nAmAni guNAzra. triSvAmalakamAkhyAtaM dhAtrI triSvaphalAmRtA // 38 // harItakI samaM dhAtrIphalaM kintu vizeSataH / raktapittapramehanaM paraM vRSyaM rasAyanam // 39 // hanti vAtaM tadamlatvAt pittaM mAdhuryazaityataH / kaphaM rUkSakaSAyatvAt phalaM dhAtryAstridoSajit // 40 // yasya yasya phalasyeha vIryaM bhavati yAdRzam / tasya tasyaiva vIryeNa majjAnamapi nirdizet // 41 // TIkA - aba Amaleke nAma aura guNa kahate haiM. tInoM AmaloMmeM dhAtrIAmalaka prasiddha hai aura tInoM meM bephalavAlI amRtA prasiddha hai // 38 // aura harItakI ke samAnahI dhAtrIphalakebhI guNa jAnoM kiMtu vizeSa karike rakta pitta aura pramehakoM nAzaka aura atyanta vRSya tathA rasAyana hotI hai // 39 // vo khaTTepanase vAyukA nAza karatA hai, madhuratA aura zItalatAseM pittako nAza karatA hai rUpe aura kaselepana seM kaphakoM karatA hai. aise AvalA tridoSakoM jitanevAlA hai // 40 // yahAMpara jisajisake phalakA vIrya jaise hotA hai usausake majjAkobhI jAnaleve // 41 // atha triphalAyA lakSaNanAmaguNAH pathyAbibhItadhAtrINAM phalaiH syAt triphalA samaiH / phalatrikaM ca triphalA sA varA ca prakIrtitA // 42 // triphalA kaphapittaghnI mehakuSThaharA sarA / cakSuSyA dIpanI rucyA viSamajvaranAzanI // 43 // TIkA - isake anaMtara triphalAke nAma aura lakSaNa tathA guNa likhate haiM. harDa For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe vaheDA aura AmalA ina tInoM phaloMkoM samAna lekara milAneseM triphala hotI hai. phalatrika triphalA aura voha varAbhI kahI gaI hai // 42 // triphalA kapha aura pitakI nAzaka hotI hai. tathA prameha aura kuSThakAbhI nAza karatI hai aura dastAva rahai aura netroMkoM hita karanevAlIhai agnikI dIpana karanevAlI hai tathA rucikoM karatI hai aura viSamajvarakA nAza karatI hai // 43 // atha zuMThyA nAmAni guNAzca. zuNThI vizvA ca vizvaM ca nAgaraM viSvabheSajam / USaNaM kaTu bhadraM ca zRMgaberaM mahauSadham // 44 // zuNThI rucyAmavAtaghnI pAcanI kaTukA lghuH| snigdhoSNA madhurA pAke kaphavAtavibandhanut // 45 // vRSyA saryA vamizvAzazulakAsahRdAmayAna / hanti zlIpadazothArzaAnAhodaramArutAn // 46 // AgneyaguNabhUyiSThaM toyAMzaM parizoSi yaMt / saMgRhNAti malaM tattu grAhi zuMThyAdayo yathA // 47 // vibandhabhedanI yA tu sA kathaM grAhiNI bhavet / zaktirvibaMdhode syAt yato na malapAtane // 48 // TIkA-soMThake nAma tathA guNa likhate haiM. zuMThI, vizvA, vizvanAgara, vizvabheSaja, UpaNa, kaTu, bhadra, zrRMgavera, mahauSadha, ye soMThake nAma haiM // 44 // ye soMTha rucikoM karanevAlI aura AmavAtakI nAza karanevAlI hai, aura pAcana hai, kaDavI hai, halakI hai, cikanA garama pAkameM madhura kapha, vAta aura vibaMdha inako nAza karanevAlI hai // 45 // vRSya malakI anulomana karanevAlI tathA vamana, zvAsa, zUla, khAMsI, hRdayaroga, zlIpada, sUjana, bavAsIra, apharA, udararoga, aura vAtaroga inakA nAza karatI hai // 46 // bahuta garama jalake aMzakoM zoSaNa karanevAlI au vo malakoM bAMdhatI hai jaiseM grAhI zuMThyAdika // 47 // vibaMdhako bhedana karanevAlI jo hai voha kaise grAhiNI hotI hai, vibaMdhabhedameM zakti hai kyoMkI malapAtanameM nahIM // 48 // athAkanAmaguNAH. Ardra zRgaberaM syAtkaTu bhadraM tathArdrikA / For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org harItakyAdivargaH / AdrikA bhedanI gurvI tIkSNoSNA dIpanI matA // 49 // kaTukA madhurA pAke rUkSA vAtakaphApahA / ye Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guNAH kathitAH zuvyAste'pi saMtyArdrake'khilAH // 50 // bhojanAgre sadA pathyaM lavaNArdrakabhakSaNam / nisaMdIpanaM rucyaM jihvAkaNThavizodhanam // 51 // kuSTha pANDrAmaye kRcchre raktapitte vraNe jvare / dA nidAghazaradornaiva pUjitamArdrakam // 52 // TIkA - aba adaraka ke nAma aura guNa kahate haiM. adaraka 1, zRMgabera 2, kabhadra 3, ArdikA 4 ye adaraka ke cAra nAma haiM. ye adaraka bhedana karanevAlA aura bhArI, tIkhA, garama, dIpana, kahA gayA hai // 49 // kaDavA, pAkameM madhura, rUkhA, vAta aura kaphakA nAzaka hai. jitane guNa soMThameM kahiAye haiM utanehI saba adarakabhI jAnoM // 50 // bhojanakaraneseM pahile adaraka aura namakakA sevana karanA pathya hai, agnikA dIpana karanevAlA, tathA ruci karanevAlA hai, jIbha aura kaMTa inakA vizodhana hai // 51 // kuSTha, pAMDuroga aura mUtrakRcchra, tathA raktapitta, ghAva aura jvara inameMbhI pathya hai. dAhameM aura grISmameM tathA saradameM adaraka acchA nahIM hotA // 52 // atha pippalyA nAmAni guNAzca. pippalI mAgadhI kRSNA vaidehI capalA kaNA / upakulyoSaNA zauMDI kolA syAttIkSNataMDulA // 53 // 2 TIkA- aba pippalIke nAma aura guNa kahate haiM. pippalI 1, mAgadhI 2, kRSNA 3, vaidehI 4, capalA 5, kaNA 6, upakulyA 7, uSNA 8, zauMDI 9, kolA 10, tIkSNA 11, taMDulA 12, ye pIpalake bAraha nAma haiM // 53 // pippalI dIpanI vRSyA svAdupAkA rasAyanI / anuSNA kaTukA snigdhA vAtazleSmaharI laghuH // 54 // pippalI recanI hanti zvAsakAsodarajvarAn / kuSThapramehagulmArzaH lIhazUlAmamArutAn // 55 // For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe ArdrA kaphapradA snigdhA zItalA madhurA guruH| pittaprazamanI sA tu zuSkA pittaprakopinI // 56 // pippalI madhusaMyuktA medaHkaphavinAzinI / zvAsakAsajvaraharA vRSyA medhyAgnivardhinI // 57 // jIrNajvare'gnimAnye ca zasyate guddpipplii| kAsAjIrNArucizvAsahRtpAMDukRmiroganut // 58 // dviguNaH pippalIcUrNAguDo'tra bhiSajAM mtH| TIkA-aba pippalIke guNa kahate haiM. pIpalI dIpanI aura puSTa, pAkameM madhura, rasAyanI, kucheka garama, kaTu, cikanI, aura vAtakaphakoM dUra karanevAlI, tathA halakI hai // 54 // aura dastAvara, tathA zvAsa, kAsa, udararoga, aura jvara inakoM nAza karanevAlI hai. koTha, prameha, vAyagolA, bavAsIra, zUla, AmavAta, inakoM nAza karatI hai // 55 // aura gIlI pIpalI kaphakoM paidA karatI hai. cikanI zItala, madhura, bhArI, pittakI zamanI hotIhai, aura ye pIpalI, bahuta mUkhI huI pittakA prakopa karanevAlI hotI hai // 56 // pIpalIkoM sahatakesAtha khAnese meda, kapha, inakA nAza karatI hai, tathA zvAsa, kAsa, jvara, inakA nAza karatI hai, puSTa hai buddhiko baDhAnevAlI hai, agnikoM dIpana karanevAlI hai // 57 // jIrNajvarameM aura maMdAgnimeM pIpalI guDake saMga sevana karanI acchI hotI hai, kAsa, ajIrNa, aruci, tathA zvAsa, ina rogoMkoM nAza karanevAlI hai. pAMDuroga, kRmiroga, inako nAza karatI hai // 58 // pIpalake cUrNaseM dugunA guDa lenA vaidyoMne kahA hai. atha maricasya nAmAni guNAzca. maricaM vellajaM kRSNamUSaNaM dharmapattanam // 59 // maricaM kaTukaM tIkSNaM dIpanaM kaphavAtajit / uSNaM pittakaraM rUkSaM zvAsazUlakamIna haret // 60 // tadAmadhuraM pAke nAtyuSNaM kaTukaM guru / kiJcittIkSNaguNazleSmapraseki syAdapittalam // 61 // TIkA-aba maricake nAma aura guNa kahate haiM. marica, vellaja, kRSNa, uSaNa, For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdivargaH / 11 dharmapattana yaha, maricake nAma haiM // 59 // miraca kaDavI, tIkhI, dIpana, kaphavAtakI nAzaka hotI hai. uSNa pittakoM karanevAlI, rUkhI, zvAsa, zUla, kRmi, inakoM nAza karatI hai // 60 // voha golI pAkameM madhura hotI hai, aura na bahuta garama, kaDavI, bhArI, hotI hai. kucha tIkhI guNavAlI, kaphakoM nikAlanevAlI, pittakoM karanevAlI hotI hai // 61 // atha trikaTukanAmalakSaNaguNAH. vizvopakulyA maricaM trayaM trikaTu kathyate / kaTutrikaM tu trikaTu tryUSaNaM vyoSa ucyate // 62 // tryUSaNaM dIpanaM hanti zvAsakAsatvagAmayAn / gulma mehakapha sthaulya medazlIpadapInasAn // 63 // TIkA - aba trikaTuke nAma aura lakSaNa tathA guNa kahate haiM. soMTha, pIpala, miraca, ina tInoMkoM trikaTu kahate haiM. kaTutrika, trikaTu, tryUSaNa, vyopa, yaha trikaduke nAma haiM // 62 // trikaTu dIpana hai, zvAsa, kAsa, tvacAke roga inakoM nAza karatA hai. gulma, prameha, kapha, sthUlatA, meda, zlIpada, pInasa, inakoMbhI nAza karatA hai // 63 // atha pippalImUlasya nAmAni guNAzca. granthikaM pippalImUlamUSaNaM caTakAziraH / dIpanaM pippalImUlaM kaduSNaM pAcanaM laghu // 64 // rUkSaM pittakaraM bhedi kaphavAtodarApaham / AnAhalI hagulmannaM kamizvAsakSayApaham // 65 // TIkA- aba pIpalAmUlake nAma aura guNa kahate haiM. graMthika, pIpalImUla, UpaNa, caTakAzira, yaha pIpalImUlake nAma haiM. pIpalAmUla dIpana, kaDuvA, uSNa, pAcana, halakA hotA hai // 64 // rUkhA, pittakoM karanevAlA, bhedana karanevAlA, kapha, bAta, udararoga, inakA nAzaka. apharA, plIha, vAyagolA, inakA nAzaka tathA kRmi, zvAsa, kSaya inakA nAzaka hai // 65 // For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha caturUSaNasya lakSaNaguNAH. tryUSaNaM sakaNAmUlaM kathitaM caturUSaNam / vyoSasyaiva guNAH proktA adhikAzcaturUSaNaiH // 66 // TIkA-aba catarUSaNake lakSaNa aura guNa kahate haiM. tryUSaNa arthAt trikaTu pIpalImUlake sahita caturUSaNa kahA gayA hai. trikaTuseMhI adhika guNa caturUSaNameM hote haiM // 66 // cavyaguNAH. bhavecavyaM tu cavikA kathitA sA tthaagunnaa| kaNAmUlaguNaM cavyaM vizeSAdgudajApaham // 67 // TIkA-aba cavyake guNa likhate haiM. cavya, cavika tathA uSaNa hai. aura jo guNa pIpalameM haiM vahI cavyameMbhI jAnoM. aura vizeSakarike cacya vavAsIrakoM zAMti karatA haiM // 67 // gajapipalyA nAmAni guNAzca. cavikAyA phalaM prAjJaiH kathitA gjpipplii| kapivallI kolavallI zreyasI vazirazca sA // 68 // gajakRSNA kttutshlessmdvhnivrdhnii| uSNA nihaMtyatIsAraM zvAsakaNThAmayAmIn // 69 // TIkA-aba gajapIpalake nAma tathA guNa likhate haiM / cavikAke phalakoM zAstrameM gajapIpala kahatehaiM. phira ye kapivallI, kolavallI, zreyasI, vazira, ina cAra nAmose prasiddha hai // 68 // aura ye gajapIpala svAdameM kaDavI aura vAtakaphake rogoMkoM nAza karanevAlI tathA agnikoM dIpta karanevAlI aura uSNa yAnI garama hotI hai, aura atIsAra yAnI dastokI vAmArI, zvAsaroga, aura kaMTharoga kRmiroga ina sabarogoMkoM haratI hai // 69 // atha citrakanAmaguNAH. citrako'nalanAmA ca pITho vyaalstthossnnH| For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hriitkyaadivrgH| citrakaH kaTukaH pAke vahnirUtpAcano lghuH|| 70 // rUkSoSNA grAhiNI kuSThazothArza kamikAsanut / vAtazleSmaharo grAhI vAtArzaHzleSmapittahRt // 71 // TIkA-citraka, aura agnike nAmoMvAlA arthAt jo nAma agnike hai vohI isakebhI jAnoM. pITha, vyAla, USaNa, ye citrakake nAma haiM. aura ye citraka pAkameM kaDavA hai, agnikI dIpti karanevAlA hai, tathA pAcana aura halakA hotA hai // 7 // rUkhA hai, uNa yAnI garama hai. saMgrahaNI, koSTha, sUjana, tathA vavAsIra, kRmi, aura kAsa inako haranevAlA hai, tathA vAta, kapha inakA nAza karanevAlA hai, aura grAhI hai, vavAsIrako tathA kaphapitakA nAzaka hai // 71 // atha paMcakolalakSaNaguNAH. pippliipippliimuulcvycitrknaagraiH| paMcabhiH kolamAtraM yatpaMcakolaM taducyate // 72 // paMcakolaM rase pAke kaTudaM rucikanmatam / tIkSNoSNaM pAcanaM zreSThaM dIpanaM kaphavAtanut // 73 // gulmalIhodarAnAhazulanaM pittakopanam / TIkA-ava paMcakolake lakSaNa aura guNa likhate haiM. pIpala, pIpalAmUla, cavya, citraka, soMTha, ina pAMcoM auSadhoMkoM ekaeka kola yAnI ATha mAsekoM paMcakola kahA hai // 72 // phira ye paMcakola rasameM aura pAkameM kaDavA hai, tathA rucikoM karanevAlA hai, aura rUkhA hai, uSNa arthAt garama hai, pAcana hai, bahuta acchA dIpana hai, kapha tathA vAtarogoMkA haranevAlA hai // 73 // gulma, vAyagolA, plIhA, tathA udarake roga, apharA, aura zUla ina saba rogoMkA nAzaka hai, aura pittakoM kupita karanevAlA hotA hai. atha SaDSaNasya lakSaNaguNAH. paMcakolaM samaricaM SaDUSaNamudAhRtam // 74 // paMcakolaguNaM tattu rUkSamuSNaM viSApaham / TIkA-aba SaDUSaNake guNa aura lakSaNa likhatehaiM. paMcakolameM miraca milA For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe nese SaDUSaNa kahAtA hai // 74 // aura isameM paMcakolakehI samAna guNa hote haiM, tathA rUkhA, uSNa, arthAt garama aura viSakA nAzakabhI hotA hai. atha yavAnyA nAmAni guNAzca. yavAnikogragaMdhA ca vahAdarbhA'jamodikA // 75 // saivoktA dIpyakA dIpyA tathA syaadyvsaahvyaa| yavAnI pAcanI rucyA tIkSNoSNA kaTukA laghuH // 76 // dIpanI ca tathA tiktA pittalA zukrazUlahRt / vAtazleSmodarAnAhagulmaplIhakamipraNut // 77 // TIkA-yavAnikA, ugragaMdhA, brahmadarbhA, ajamodikA // 7 // dIpikA, dIpyA, tathA yavasAvhayA, ye ajamAyanake nAma haiM. phira ye ajamAyana pAcana karanevAlI, aura ruciko hita karanevAlI, aura tIkhI, tathA uNa, kaDavI aura halakI hai // 76 // tathA agnikoM dIpana karanevAlI aura pittakoM karanevAlI tathA zukra aura zUlakI nAzaka hotI hai. aura vAtaroga, kapharoga, apharA, tathA vAyagolA; tApatillI, aura kRmi inakoMbhI haranevAlI hotI hai // 77 // atha ajamodanAmAni guNAzca. ajamodA kharAzvA ca mayUro dIpyakastathA / tathA brahmakuzA proktA kAkolI ca samastakA // 78 // ajamodA kaTustIkSNA dIpanI kaphavAtanut / uSNA vidAhinI hRdyA vRSyA balakarI laghuH // 79 // netrAmayakaphacchardihikkAbastirujo haret / TIkA-aba ajamodake nAma aura guNa likhate haiM. ajamodA, kharAdhA, mayUra, dIpyaka, brahmakuzA, kAkolI, samastakA, ye ATha nAma ajamodake haiM // 78 // aura ye ajamodA, kaDavI hai, tIkhI hai, dIpana hai, aura kaphavAtakoM haranevAlI hai, aura garama tathA vidAhakoM karanevAlI hai, hRdya, vRSya, aura baladAyaka hai, halakI hai // 79 // netraroga, kapha, vamana, hicakI tathA peDUke darda itane rogoMkoM haranevAlI hai. For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hriitkyaadivrgH| atha (pArasIka) khurAsAnIguNAH. pArasIkayavAnI tu yavAnIsadazI guNaiH // 80 // vizeSAtpAcanI rucyA grAhiNI mAdinI guruH| TIkA-ye khurAsAnI ajamAyana ajamAyanakehI sadRza guNavAlI hotI hai, arthAt jo guNa ajamAyanake haiM vohI khurAsAnI ajamAyanake jAno // 80 // vizepakarike pAcana karanevAlI, aura rucikoM karanevAlI, aura grAhaNI, tathA mada karanevAlI, aura bhArI hotI hai. zuklajIrA kAlAjIrA kaloMjInAmaguNAH. jIrako jaraNo'jAjI kaNA syAdIrghajIrakaH // 81 // kRSNajIraM sugaMdhazca tathaivodgArazodhanaH / kAlA'jAjI tu suSavI kAlikA copakAlikA // 82 // pRthvIkA kAravI pRthvI pRthuH kRssnnopkuNcikaa| upakuMcI ca kuMcI ca bRhajIraka ityapi // 83 // TIkA-aba sapheda jIrA aura kAlA jIrA tathA kaloMjI inake nAma guNa likhate haiM. jIraka, jaraNa, ajAjI, kaNA, dIrghajIraka, ye pAMca saphedajIreke nAma haiM // 81 // kRSNajIraka, sugaMdha, udgAra, zodhana, kAlAjAnI, suSavI, kAlikA, upakAlikA, // 82 // pRthvIkA, kAravI, pRthvI, pRthu, kRSNA, upakuMcikA, ye cavadaha kRSNajIreke nAma hai. upakuMcI, kuMcI, bRhajjIraka, yebhI jIreke nAma haiM // 83 // jIrakatritayaM rUkSaM kaTUSNaM dIpanaM lghuH| saMgrAhI pittalaM medhyaM garbhAzayavizuddhikat // 84 // jvaraghnaM pAcanaM vRSyaM balyaM rucyaM kaphApaham / cakSuSyaM pavanAdhmAnagulmachatisArahRt // 85 // TIkA-phira ye tInoM jIre rUkhe, kaDave, tathA garama, dIpana, aura halake hote haiM, aura grAhI haiM, tathA pittakAraka haiM, buddhiko baDhAnevAle aura garbhAzayakI zuddhi karanevAle haiM // 84 // aura jvarake nAza karanevAle pAcana tathA puSTIkoM karanevAle tathA balakoM denevAle aura rucikoM karanevAle hote haiM. kaphako nAza karanevAle haiM For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe aura netroMkoM hitakAraka, vAyuroga apharA, vAyagolA, tathA vamana aura atIsAra inakebhI haranevAle hote haiM // 85 // atha dhAnyakasya nAma guNAzca. dhAnyakaM dhAnakaM dhAnyaM dhAnA dhaniyakaM tathA / kunaTI dhenukA chatrA kustumburu vitunnakam // 86 // dhAnyakaM tuvaraM snigdhamavRSyaM mUtralaM lghu| tiktaM kaTUSNavIryaM ca dIpanaM pAcanaM smRtam // 87 // jvaraghnaM rocakaM grAhI svAdupAkI vidoSanut / tRSNAdAhavamizvAsakAsakAryakamipraNut // 88 // AI tu tadguNaM svAdu vizeSAtpittanAzi tat / TIkA-dhAnyaka, dhAnaka, dhAnya, dhAnA, dhAneyaka, kunaTI, dhenukA, chatrA, kustumbaru, vitunnaka, ye dhaniyeke dasa nAma haiM // 86 // "phira ye dhaniyAM kasailA hai, cikanA hai, puruSalakoM nAza karanevAlA hai, mUtrakoM lAnevAlA hai, aura halakA hai, tikta hai, kaDavA hai, garama hai, vIryavAlA hai, dIpana aura pAcana hai // 87 // jvarakA nAza karanevAlA hai, rucikoM upajAnevAlA hai, dastoMkoM baMda karatA hai, pAkameM madhura hai, tridoSakA nAzaka hai, aura tRSA, dAha, vamana, tathA zvAsa, kAsa, durbalatA aura kRmi ina rogoMkA haranevAlA hai // 88 // aura harA dhaniyAbhI yahIguNavAlA jAnoM, madhura hai, vizeSakarike pittakA nAza karanevAlA hai . atha zatapuSpAnAmaguNAH. zatapuSpA zatAhvA ca madhurA kAravI misiH // 89 // atilambI sitachatrA saMhitA chatrikApi ca / chatrA zAleyazAlInau mizreyA madhurA misiH||90 // zatapuSpA laghustIkSNA pittakaddIpanI kaTuH / uSNA jvarAnilazleSmavraNazUlAkSirogahRt // 91 // mizreyA tadguNA proktA vizeSAdyonizulanut / For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdivargaH / 17 TIkA - aba soMpha aura soyA donoMke nAma aura guNa kramaseM likhate haiM. zatapuSpA, zatAhA, madhurA, kAravI, misi // 89 // atilambI, sitachatrA, saMhitA, chatrikA, yaha soMpha ke nava nAma haiM. aba soAke nAma kahe haiM. chatrA, zAleya, zAlIna, mizreyA, madhurA, misi, ye cha nAma seAke haiM // 90 // sauMpha hai so halakI hai, tIkhI hai, pittakoM karanevAlI hai, aura dIpana tathA kaDavI hai. uSNajvara, vAta, kapha, vraNa, zUla, aura netraroga inakoM haranevAlI hai // 91 // aura soAmeMbhI aisehI guNa jAnoM. vizeSakarike yonizUlake nAza karanevAlA hai. agnimAndhaharI yA baddhaviT rumizukrahRt // 92 // rUkSoSNA pAcanI kAsavamizleSmAnilAn haret / TIkA - maMdAgnikoM nAza karanevAlI, tathA hRdayake rogoMkoM haranevAlI, kavijiyatakoM haranevAlI, tathA kRmi aura zukra inakoM haranevAlI hai rUkhI hai // 92 // uSNa hai, pAcana hai, kAsarogakoM, kamanakoM, tathA kaphavAtakoM, haranevAlI hai. methIvanamethI nAmaguNAH. methikA mithinI methirdIpanI bahupatrikA // 93 // bodhanI bahuvIjA ca jAtigandhaphalA tathA / vallarI kAmathA mizrA mizrapuSpA ca kairavI // 94 // kuMcikA bahuparNI ca pittajit vAyunut dvidhA / methikA vAtazamanI zleSmanI jvaranAzinI // 95 // tataH svalpaguNA balyA vAjinAM sA tu pUjitA / TIkA - methikA, mithinI, methI, dIpanI, bahupatrikA // 93 // bodhanI, bahubIjA, jAtigandhaphalA, villarI, kAmathA, yaha 11 methIke nAma haiM. aba isake uparAMta vanamethIke nAma likhe haiM. mizrapuSpA, kairavI // 94 // kuMcikA, bahupaNIM, pittajita, vAyu ye doprakArakI vanamethI hotI hai. phira ye methI bAtake rogoMkoM haranevAlI, kapharogoMkA nAza karanevAlI, tathA jvarakoM haranevAlI, hotI hai // 95 // aura thoDe guNavAlI, balakoM denevAlI, tathA ghoDoMkoMbhI voha acchI hotI hai. For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 18 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe caMdrazUranAmaguNAH. candrikA carmahantrI ca pazumehanakArikA // 96 // nandinI kAravI bhadrA vAsapuSpA suvAsarA / caMdrazUraM hitaM hikkAvAta zleSmAtisAriNAm // 97 // asRgvAtagadadveSI balapuSTivivardhanam / TIkA - aba caMdrazUrake nAma tathA guNa likhate haiM. caMdrikA, carmahaMtrI, pazumehanakArikA // 96 // nandanI, kAravI, bhadrA, vAsapuSpA, suvAsarA, ye 8 caMdrazurake nAma haiM. phira ye caMdrazUra hicakIrogakI, vAtakaphajanitarogoMkI, tathA atIsArarogoMkI hita karanevAlI hai // 97 // raktarogoMkoM, vAtarogoMkoM haranevAlI tathA raktavAtakoM haranevAlI, aura bala tathA puSTikoM baDhAnevAlI hai. methikAdicatuSTayaguNAH. methikA caMdrazUrazca kAlAjAjI yavAnikA // 98 // etaccatuSTayaM yuktaM caturbIjamiti smRtam / taccUrNaM bhakSitaM nityaM nihanti pavanAmayam // 99 // ajIrNa zUlamAdhmAnaM pArzvazUlaM kaTivyathAm / TIkA - aba cAra dAneke lakSaNa aura guNa likhate haiM. methI, aura caMdrazUra, kAlAjirA, tathA ajamAyana // 98 // ina cAroMkoM samAna lekara milAneseM cAradAnA tathA caturbIja kahate haiM. phira isake cUrNakoM nitya sevanakaraneseM bAtake rogokoM // 99 // aura ajIrNakoM, tathA zUlakoM, apharAkoM, tathA pasalIke dardakoM aura kamarakI pIDAko ityAdi rogoMkoM haratA hai. atha hiMgunAmaguNAH. sahasravedhi jatukaM bAlhIkaM hiMgu rAmaTham // 100 // hiMguSNaM pAcanaM rucyaM tIkSNaM vAtavalAsahRt / zUlagulmodarAnAharUmighnaH pittavardhanaH // 101 // TIkA -- aba hiMgake nAma tathA guNa likhate haiM. sahasravedhi, jatuka, bAlhIka, For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hriitkyaadivrgH| hiMgu, rAmaTha, ye hiMgake nAma kahe haiM // 10 // phira ye hiMga garama hai, pAcana hai, aura rucikoM karanevAlA, tIkhA, vAtarogoMkoM tathA kapharogoMkoM haranevAlA, aura zUlaroga, gulmaroga, vAyagolA, udararoga, apharA, aura kRmiroga inake haranevAlA hai tathA pittako baDhAnevAlA hai // 101 // atha vacAnAmaguNAH. vacogragandhA SaDyanthA golomI zataparvikA / kSudrapatrI ca maMgalyA jaTilogrA ca lomazA // 102 // vacogragaMdhA kaTukA tiktoSNA vAntivahnirut / vibandhAdhmAnazUlanI zakanmUtravizodhinI // 103 // apasmArakaphonmAdabhUtajanvanilAn haret / TIkA-aba vacake nAma tathA guNa kahe haiM. vaca, ugragandhA, SaDgranthA, golomI, zataparvikA, kSudrapatrI, maMgalyA, jaTilA, ugrA, ye vacake nava nAma haiM // 102 // phira ye vaca kaDavI hai, tikta hai, aura uSNa hai, aura vamana tathA amikoM karanevAlI hai, kavaja hai, apharA aura zUla inako haranevAlI hai, tathA mala aura mUtrakA zodhana karanevAlI hai // 103 // miragI, kapharoga, unmAda, mUtra, kRmI, aura vAtajanitaroga inakoMbhI haratI hai. atha khurAsAnI vacAnAmaguNAH. pArasIkavacA zuklA proktA hemavatIti saa| haimavatyuditA tadadAtaM hanti vizeSataH // 104 // TIkA-aba khurAsAnI vacake nAma tathA guNa likhate haiM. pAramI, kavacA, zuklA, haimavatI, hemavatI, ye pAMca nAma haiM. ye vizeSakarike vAtajanitarogoMko haranevAlI kahI hai // 104 // atha (kulIjana)nAmaguNAH. sugandhApyugragandhA ca vizeSAtkaphakAsanut / susvaratvakarI rucyA hRtkaNThamukhazodhinI // 105 // TIkA-sugaMdhA, ugragaMdhA, ye do nAma kulIjanake haiM, aura ye vizeSakarike ka For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe pharoga aura kAsarogako haranevAlA hai aura svarakoM acchA karanevAlA hai, tathA lacAkoMbhI acchI karanevAlA kahA hai, aura rucikoM karanevAlA, hRdaya, kaMTha, aura mukha inakA zodhana karanevAlA hotA hai // 105 // aparAsugaMdhAnAmaguNAH. sthUlagraMthiH sugandhA syAt tatohInaguNA smRtaa| TIkA-moThIgAMThavAlI vaca sugaMdha hotI hai aura usse hInaguNavAlI hotI hai. atha vacA(covacInI)nAmaguNAH. dvIpAntaravacA kiJcitiktoSNA vahnidIptikat // 106 // vibaMdhAdhmAnazUlanI shknmuutrvishodhinii| vAtavyAdhimapasmAramunmAdaM tanuvedanAm // 107 // vyapohati vizeSeNa phiraGgAmayanAzinI / TIkA-aba covacInIke nAma tathA guNa likhate haiM. anya dvIpakI vacakoM isadezameM covacInI kahate haiM. ye covacInI kiMcit tikta aura uSNa hotI hai, aura agnikoM dIpana karatI hai // 106 // kavijiyata apharA aura zUla inako haranevAlI hai, tathA mala aura mUtrakA zodhana karanevAlI hai. aura vAtarogoMkoM, mRgIkoM, unmAdarogakoM, samasta zarIrakI pIDAkoM zamana karatI hai // 107 // aura adhikakarake phiraMgarogakA nAza karanevAlI hai.. atha hapuSAnAmaguNAH. tanmadhye prathamaM phalaM matsyasadRzaM vistragandhaM dvitIyamazvatthaphaladRzaM matsyagaMdhaM tayornAmAni guNAzca. hapuSA puSpavatsA ca parAzvatthaphalA matA // 108 // matsyagaMdhA plIhahantrI viSaghnI dhvaaNkssnaashinii| .. hapuSA dIpanI tiktA mRdUSNA tuvarA guruH // 109 // pittodarasamIrArthIgrahaNIgulmazUlahRt / parApyetadguNA proktA rUpabhedI dvayorapi // 110 // For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hriitkyaadivrgH| TIkA-aba donoMprakArake hAUveroM ke nAma tathA guNa likhate haiM. jismeM pahilekA phala mInayAnI machalIke sadRza kacce mAMsake samAna gaMdhavAlA hotA hai, aura dUsarA pIpalake phalake sahasa AkAravAlA machalIke gaMdhake samAna gaMdhavAlA hotA hai. hapuSA, puSpavatsA, aura dUsarA azvatthaphalA kahA hai // 108 // matsyagaMdhA, plIhahaMtrI, viSaghnI, dhvAkSanAzanI, ye hAUrake nAma haiM. aura ye hAUvera tikta, mRdu, uSNa, tathA kaselA aura bhArI hotA hai // 109 // pittodara aura vAtajanita vavAsIra tathA saMgrahaNI vAyagolA aura zUlaroga ina samastarogoMkA haranevAlA hai, aura dUsarA hAUverabhI isIke samAna guNavAlA hotA hai, aura inadonoMke rUpa tathA bhedabhI kahai haiM // 110 // atha viDaMganAmaguNAH. puMsi klIbe viDaGgaM syAtkRmighnaM jantunAzanam / taMDulazca tathA vellamamoghA citrataMDulA // 111 // viDaMgaM kaTu tIkSNoSNaM rUkSaM vahnikaraM laghu / zUlAdhmAnodarazleSmakamivAtavibandhanut // 112 // TIkA-aba vAyaviDaMgake nAma tathA guNa likhate haiM, pulliMga aura napuMsakaliMgameM vAyaviDaMga hotA hai. kRmighnaH jantunAzaka, taNDula, vella, amogha, citrataNDula, ye cha vAyaviDaMgake nAma haiM // 111 // phira ye vAyaviDaMga kaDavA, tIkhA, uSNa, aura rUkhA hai, agnikoM karanevAlA hai, tathA halakA hai, aura zUlaroga, AdhmAnaroga, udararoga, kapharoga, kRmiroga, vAtaroga, kavijiyata, itane rogoMko haranevAlA hai, aura bahutase graMthoM meM kSudra, bhUtandulA, ghoSA, karAla, mRgagAminI, viDaMga yebhI nAma vAyaviDaMgake likhe haiM // 112 // atha tuMbaruphalanAmaguNAH. tuMbaruH saurabhaH sauro vanajaH sAnujo'ndhakaH / tumbaru prathitaM tiktaM kaTu pAke'pi tatkaTu // 113 // rUkSoSNaM dIpanaM tIkSNaM rucyaM laghu vidAhi ca / vAtazleSmAkSikarNoSThazirorukgurutAUmIn // 114 // kuSThazUlArucizvAsalIharucchrANi nAzayet / For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe TIkA-tumbaru, saurabha, sauravanaja, sAnuja, aMdhaka, ye pAMca nAma tuMbarUphalake haiM. phira ye tikta hai, aura kaTu hai, tathA pAkameMbhI kaTu hai // 113 // aura rUkhA, uSNa, dIpana, tIkhA, aura ruciko utpanna karanevAlA, halakA, tathA vidAhI hai, vAtajanita rogoMkoM aura kaphajanita rogoMkoM aura netrarogoMkoM karNarogoMkoM mastakake rogoMkoM oSThanake rogoMkoM aura kamIkoM // 114 // kuSTharogakoM, zUlakoM, arucikoM, zvAsakoM, plIhoMkoM tathA mUtrakRcchrakoM inate rogoMkoM nAza karanevAlA hai. atha vaMzalocananAmaguNAH. syAbaMzarocanA vAMzI tugAkSIrA tugAyA // 115 // tvakSIrI vaMzajA zubhrA vaMzakSIrI ca vainnvii| vaMzajA bRMhaNI vRSyA balyA svAhI ca zItalA // 116 // tRssnnaakaasjvrshvaaskssypittaastrkaamlaaH| haretkuSThaM vraNaM pAMDukaSAyaM vAtakacchrajit // 117 // TIkA-vaMzarocanAnAma tathA guNa vaMzarocana, vaMzI, tugAkSIrI, tugA zubhA // 11 // tvakSIrI, zubhrA, vaMzakSIrI, vaiNavI, ye 9 vaMzalocanake nAma hai. vaMzalocana vIryakoM baDhAnevAlA hai, puSTa hai, malako denevAlA hai, madhura hai, zItala hai // 116 // tRSArogakoM, kAmarogakoM, jvarakoM, zvAsarogakoM, kSayarogakoM, raktapittarogakoM, kAmalArogakoM, inasamastanako haranevAlA hotA hai. tathA kuSTha, vraNa, pAMDuroga, aura vAtase utpanna bhaye mUtrakRcchrako nAza karatA hai // 117 // anyacca. vaMzajA veNuvAkSarI tvakkSIrI vaMzarocanA / tugAkSIrI tugAvaMzI vaMzakSIrI zubhA sitA // 118 // TIkA-aura graMthoMke mataseM vaMzalocanake yebhI nAma haiM, so likhate haiM. vazajA 1, veNuvA 2, kSIrI 3, tvakSIrI 4, vaMzarocanA 5, tugAkSIrI 6, tu. gAvaMzI 7, vaMzakSIrI 8, zubhAsitA // 118 // atha samudraphenanAmaguNAH. samudraphenaH phenazca DiNDIro'bdhikaphastathA / For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir haritakyAdivargaH / samudraphenazcakSuSyo lekhanaH zItalazca saH // 119 // kaSAyo viSapittaghnaH karNarukkaphahallaghuH / TIkA - samudraphena 1, phena 2, DiNDIra 2, abdhikapha 4, ye cAra samudraphenake nAma haiM, samudraphena netranakoM hita karanevAlA hai, lekhana aura zItala hotA hai // 119 // aura kaselA hai, viSakA tathA pittakA nAza karanevAlA hai, aura halakA hai. atha aSTavargasya lakSaNaguNAH. taarat mede kAkolyo RddhivRddhike // 120 // aSTavargo'STabhirdravyaiH kathitazvarakAdibhiH / aSTavargoM himaH svAdubRMhaNaH zukralo guruH // 121 // bhagnasaMdhAnakRt kAmabalAsabalavardhanaH / vAtapittAsratRdAhajvaramehakSayApahaH // 122 // TIkA - jIvaka 1, RSabhaka 2, medA 3, mahAmedA 4, kAkolI 5, kSIrakAkolI 6, Rddhi 7, vRddhi 8, // 120 // ina AThoMke milAnekoM aSTavarga kahate haiM, ye carakAdimuniyoMkA vAkya hai. aSTavarga zItala hai, madhura hai, aura dhAtuoMkI vRddhi karanevAlA hai, aura vIryakoM paidA karanevAlA hai, aura bhArI hai // 121 // TUTehue hADako jor3anevAlA hai, kAmadevako baDhAnevAlA hai, kapha aura bala inakI vRddhi karanevAlA hai. vAta, pitta, rakta, pyAsa, dAha, aura jvara, prameha tathA kSaya iaar haranevAlA hai // 122 // atha jIvakarSabhakotpattilakSaNanAmaguNAH. jIvakarSabhaka jJeyo himAdrizikharodbhavau / rasonakandavatkandau niHsArau sUkSmapatrakau // 123 // jIvakaH kUrcakAkAro RSabho vRSazRMgavat / jIvako madhuraH zRGgo hrasvAGgaH kUrcazIrSakaH // 124 // RSabho vRSabho dhIro viSANI drAkSa ityapi / For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 harItakyAdinighaMTe jIvakarSabhako balyo zItau zukrakaphapradau // 125 // madhurau pittdaahaakaaryvaatkssyaaphii| TIkA-aba jIvaka aura RSabhaka donoMke utpatti, lakSaNa, aura nAma tathA guNa saba likhate haiM. jIvaka aura RSabhaka donoM himAcalaparvatake Upara hote haiM, jaisA lahasunakA kaMda hotA hai isIke samAna hote haiM, tathA sArarahita choTechoTe patevAle hote haiM // 123 // aura ye kUcIke AkAravAlA tau jIvaka hotA hai, aura vRSabhake sIMgake samAna RSabhaka hotA hai. aba kramase inake nAma kahate haiM. jIvaka 1, madhura 2, zRMga 3, ikhAMga 4, kUrcazIrSaka 5, ye pAMca jIvakake nAma haiM // 124 // aura RSabha 1, vRSabha 2, dhIra 3, viSANI 4, drAkSa 5, ye pAMca nAma RSabhakake haiM, jIvaka aura RSabhaka ye donoM balakoM baDhAnevAle haiM, zAMta tathA zukra aura kapha inakoM karanevAle haiM // 125 // aura madhuratA, pitta, dAha, tathA rakta, kRzatA, aura vAtakSaya inakoMbhI haranevAle haiM. atha medAmahAmedAyA utpattilakSaNanAmaguNAH. mahAmedAbhidhaH kando moraGgAdau prajAyate // 126 // mahAmedA tathA medA syAdityuktaM munIzvaraiH / zuklAIkanibhaH kando latAjAtaH supaannddurH|| 127 // mahAmedAbhidho jJeyo medaalkssnnmucyte| TIkA:-mahAmedA nAma jo hai so kanda moraMgameM utpanna hotA hai // 126 / / mahAmedA tathA medA ye donoM khAnameM paidA hote haiM. aise muniyoMne kahA hai. sapheda aura gIlAsA kanda latAmeMseM hotA hai. aura bahuta zubhra hotA hai // 127 // aise kandako mahAmedA jAno, aura ava medAke lakSaNabhI kahate haiM. zuklakando nakhacchedyo medodhAtumiva stravet // 128 // yaH sa medeti vijJeyo jijnyaasaattprairjnaiH| zalyaparNI maNicchidrA medA medobhavA'dhvarA // 129 // mahAmedA vasucchidrA tridantI devatAmaNiH / TIkA-sapheda kanda aura jismeM nakhake chedaneseM dhAtuke sadRza srAva ho uskoM medA kahate haiM // 128 // jAnanekI icchA karate jo manuSya haiM. aba inake nAma For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdivargaH / kahate haiM, zAlyaparNI 1, maNichidrA 2, medA 3, medobhavA 4, nAma medAke haiM // 129 // aura mahAmedA 1, vasuchidrA 2, maNi 4, ye cAra nAma mahAmedAke haiM. anyacca. medA jJeyA zAlyaparNI vijJAmedA bhavAndharA // 130 // mahAmedA vasuchidrA tridantA devatAmaNiH / 25 adhvarA 5, ye pAMca tridantI 3, devatA TIkA- aba aura graMthake mataseM medA mahAmedAke nAma likhate haiM. medA 1, zAlyaparNI 2, vijJAmedA 3, bhavAndharA 4, // 130 // mahAmedA 5, vasuchidrA 6, tridantA 7, devatAmaNi 8, atha guNAH. medayugaM guru svAdu vRSyaM stanyaM kaphAvaham // 131 // bRMhaNaM zItalaM pittaraktavAtajvarapraNut / TIkA- aba medAmahAmedoMke guNa kahate haiM. ye donoM medA bhArI, madhura, puSTa, aura dUdhakoM paidA karanevAlI haiM. tathA kaphakoM paidA karanevAlI haiM / / 131 // bRMhaNa, zItala hai, tathA pittarakta, vAtajvara, inakoM haranevAlI haiM. atha kAkolyAH kSIrakAkolyAzvotpattiH. jAyate kSIrakAkolI mahAmedodbhavasthale // 132 // yatra syAtkSIrakAkolI kAkolI tatra jAyate / pIvarIsadRzaH kandaH kSIraM sravati gandhavat // 133 // sa proktaH kSIrakAkolI kAkolIliGga ucyate / For Private and Personal Use Only TIkA - aba prathama kAkolI kSIrakAkolIkI utpatti likhate haiM. jahAM mahA* medA utpanna hotI hai / / 132 / / vahAM kSIrakAkolIbhI utpanna hotI hai. aura jahAMpara kSIrakAkolI utpanna hotI hai usI jagepara kAkolIbhI utpanna hotI hai. aura isakA zatAvarike sadRza kaMda hotA hai, aura usameMseM sugaMdhayukta dUdha nikalatA hai // 133 // usakoM kSIrakAkolI kahate haiM. 4
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha lakSaNam. yathA syAt kSIrakAkolI kAkolyapi tathA bhavet // 134 // eSA kiJcidbhavetkRSNA bhedo'yamubhayorapi / TIkA-aba kAkolI kSIrakAkolIke lakSaNa likhate haiM. jaisI kSIrakAkolI hotI hai vaisIhI kAkolIbhI hotI hai // 134 // kAkolI kiMcit kAlI hotI hai itanAhI bheda jAno. atha nAmaguNAH. kAkolI vAyasolI ca vIrA kAyasthikA tathA // 135 // sA zuklA kSIrakAkolI vayasthA kssiirvllikaa| kathitA kSIriNI dhArA kSIrazuklA payasvinI // 136 // kAkolIyugalaM zItaM zukralaM madhuraM guru / bRMhaNaM vAtadAhAstrapittazoSajvarApaham / 137 // TIkA-aba kAkolI kSIrakAkolIke nAma aura guNa likhate haiM. kAkolI 1, vAyasolI 2, vIrA 3, kAyasthikA 4, ye cAra kAkolIke nAma haiM // 135 // aura ye sapheda hotI hai. aura vayasthA 1, kSIravallikA 2, kSIrakAkolI 3, kSIriNI 4, dhArA 5, kSIrazuklA 6, payasvinI 7, ye sAta nAma kSIrakAkolIke haiM // 136 // ye donoM kAkolI zItala haiM, aura zukrako baDhAnevAlI haiM, tathA madhura aura bhArI haiM, aura dhAtuoMko baDhAnevAlI haiM, vAta, dAha, rakta, pitta, sUjana, jvara, inako haranevAlI haiM // 137 // anyacca dUsare graMthakAroMne isake 12 bAraha nAma likhe haiM. kAkolI 1, madhurA 2, vIrA 3, kAyasthA 4, kSIrazaktikA 5, dhvAMkSolI 6, vAyasolI 7, khAdumAMsI 8, payasvinI 9, dUsarI kSIrakAkolI 10, surAhA 11, kSIriNI 12, . atha RdviddhinAmaguNAH. Rddhiddhizca kandau dvau bhavataH kozayAmale / zItalomAnvitaH kando latAjAtaH suraMdhrakaH // 138 // sa eva RddhivRddhI ca bhedamapyetayorbuve / For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdivargaH / sthUlagranthisamA RddhirvAmAvartaphalA ca sA // 139 // vRddhistu dakSiNAvartaphalA proktA maharSibhiH / RddhiryugmaM siddhilakSmyau vRddherapyAhvayA ime // 140 // RddhirmatsyA tridoSaghnI zukralA madhurA guruH / prANaizvaryakarI mUrchAraktapittavinAzinI // 141 // vRddhirbhapradA zItA bRMhaNI madhurA smRtA / vRSyA pittAstrazamanI kSatakAsakSayApahA // 142 // rAjJAmapyaSTavargastu yato'yamatidurlabhaH / 27 tasmAdasya pratinidhigRhNIyAttaguNaM bhiSak // 143 // TIkA- aba RddhivRddhikI utpatti aura nAma tathA guNa kahate haiM. Rddhi aura vRddhi ye donoM kaMda haiM, aura yAmaladazemeM paidA hote haiM. sapheda lomakarike yukta ka nda chidrasahita latAnameM utpanna hotA hai // 138 // usIkoM vaidyaloga RddhivRddhI ka hate haiM. aba unake bheda likhate haiM. jaisI semarakI gAMTha hotI hai, taisI vAmAvartaphalavAlIkoM Rddhi kahate haiM // 139 // aura maharSiyoMneM dakSiNAvarta phalavAlIkoM vRddhi nAma karake kahI haiM. donoMvRddhi, siddhi, lakSmI ye RddhIke nAma haiM // 140 // aba inake guNa kahate haiM. Rddhi tridoSakoM nAza karanevAlI hai, aura vIryakoM paidA karanevAlI madhura tathA bhArI hotI hai, aura prANa tathA aizvaryakI karanevAlI hai, aura mUrchA, raktapitta, inako haranevAlI hai // 141 // aura vRddhi garbhakoM dhAraNa karanevAlI hai, zItala tathA puSTi karanevAlI, aura madhura haiM. puruSoMkI zaktIkoM baDhAnevAlI hai. raktapittako nAza karanevAlI hai. kSata, kAsa, aura kSaya, inakoM haranevAlI hai // 142 // yaha aSTavarga rAjAoMkoMbhI durlabha haiM, tisakAraNaseM inakI pratinidhi ArthAta inhI samAna guNavAlI auSadhoMkoM vaidya grahaNa kare || 143 // etasya pratinidhimAha. For Private and Personal Use Only medA jIva kAkolI RddhivRddhayapi cAsatI / varI vidAryazvagandhA vArAhI ca kramAtkSipet // 144 // medAmahAmedAsthAne zatAvarImUlaM, jIvakarSabhakasthAne vidArImUlaM,
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe kAkolIkSIrakAkolIsthAne azvagandhAmUlaM, RddhivRddhisthAne vArAhIkaMdaM tattulyaM kSipet, mukhyasadRzaH pratinidhiH. TIkA-aba jo auSadhi isa aSTavargake abhAvameM leneyogya haiM tinakoM li. khate haiM. medA, jIvaka, kAkolI, Rddhi, ye auSadhi aprApti honeseM zatAvarI, vidArIkaMda, asagaMdha, vArAhIkaMda, inako kramaseM DAle // 144 // arthAt jaise medA mahAmedAkI jagaha zatAvarakI jaDa lenA aura jIvaka RSabhakakI jagaha vidArI lenA. tathA kAkolI kSIrakAkolIkI jagaha asagaMdha DAle, aura Rddhiddhike abhAvameM vArAhIkaMdakoM DAle. ina cAroM auSadhiyoMmeM aSTavargakehI samAnaguNa haiM. atha madhuyaSTInAmaguNAH. yaSTImadhu tathA yaSTI madhukaM klItakaM tthaa| anyat klItanakaM tattu bhavettoye madhUlikA // 145 // yaSTI himA guruH svAhI cakSuSyA balavarNakRt / susnigdhA zukralA kezyA svaryA pittAnilAstrajit // 146 // vraNazothaviSaccharditRSNAglAnikSayApahA / TIkA-yaSTI 1, madhuka 2, klItaka 3, klItanaka, dUsarA jalameM hotA hai. uskoM madhUlikA kahate haiM // 145 // muleThI zItala hai, bhArI hai, madhura hai, aura netroMkoM hita karanevAlI hai, tathA bala aura varNako baDhAnevAlI hai, acchI snigdha zukrakoM karanevAlI hai. bAloMkoM hitakAraka hai, tathA svarakoM hita hai, pitta, vAta, tathA rakta inako haranevAlI hai // 146 // vraNa arthAt ghAva aura sUjana, viSa, vamana, tathA tRSA, glAni, aura kSaya inakoMbhI haranevAlI hai. __ atha kaMpillanAmAni guNAzca. kAmpillaH karkazazcandro raktAGgo rocano'pi ca // 147 // kAmpillaH kaphapittAstrarUmigulmodaravraNAn / hanti recI kadUSNazca mehAnAhaviSAzmanut // 148 // TIkA-kAMpilla 1, karkaza, 2, candra 3, raktAMga 4, rocana 5, ye kampIlAke For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdivargaH / 29 nAma haiM // 147 // laukikameM ise khUvakalA kahate haiM. khUbakalA kapha raktapitta, kRmi, vAyagolA, udararoga, tathA ghAva inako haranevAlI hai. aura dastAvara, kaDavI tathA garama hotI hai. aura prameha, apharA, tathA viSa, patharI, inakoMbhI haranevAlI khUba - kalA kahI hai // 148 // atha AragvadhanAmaguNAH. Aragvadho rAjavRkSaH zamyAkazcaturaGgulaH / Arevato vyAdhighAtaH kRtamAlaH suvarNakaH // 149 // karNikAro dIrghaphalaH svarNAGgaH svarNabhUSaNaH / Aragvadho guruH svAduH zItalaH sraMsano mRduH // 150 // jvarahRdrogapittAstravAtodAvartazUlanut / tatphalaM sraMsanaM rucyaM kuSThapittakaphApaham // 151 // jvare tu satataM pathyaM koSThazuddhikaraM param / TIkA - Aragvadha 1, rAjavRkSa 2, saMpAka 3, caturaMgula 4, Arevata 5, vyAdhighAta 6, kRtamAla 7, suvarNaka 8, // 149 // karNikAra 9, dIrghaphala 10, suvarNAMga 11, varNabhUSaNa 12, ye amalatAsake nAma kahe. amalatAsa bhArI, madhura, zItala, dastAvara, aura mRdu hai // 150 // jvara, hRdayaroga, tathA raktapitta, aura vAtaroga, tathA udAvarta, aura zUlakoM haranevAlA hai, aura uskA phala dastAvara hai, rucikoM paidA karanevAlA hai, aura kuSTha, pitta, tathA kapha inakoM haranevAlA hai 151 aura jvarameM sadA pathya hai, aura koThekoM atyaMta zuddha karatA hai. atha kaTukInAmaguNAH. kuTI tu kaTukA tiktA kRSNabhedA kaTumbharA // 152 // azokA matsyazakalA cakrAGgI zakulAdanI / matsyapittA kANDaruhA rohiNI kaTurohiNI // 153 // kI tu kaTukA pAke tiktA rUkSA himA laghuH / bhedanI dIpanI hRdyA kaphapittajvarApahA // 154 // pramehazvAsakAsAstradAhakuSThakRmipraNut / For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 30 harItakyAdinighaMTe TIkA - kuTI 1, kaTukA 2, tiktA 3, kRSNabhedA 4, kaTuMbharA 5, // 152 // azokA 6, matsyazakalA 7, cakrAGgI 8, zakulAdanI 9, matsyapittA 10, kAMruhA 11, rohiNI 12, ye dvAdaza kuTakIke nAma haiM // 153 // kuTakI kaDavI, aura pAkameM tikta hai, rUkhI hai, aura zItala, tathA halakI hai, tathA bhedanI hai, aura dIpanI, hRdya, pitta, tathA jvara inakoM haranevAlI hai // 154 // aura prameha, zvAsa, kAsa, tathA raktapitta, aura dAha, kuSTha, kRmi, inakoMbhI jItanevAlI hai. atha kirAtatiktanAmaguNAH. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kirAtatiktaH kairAtaH kaTutiktaH kirAtakaH // 155 // kANDatiko nAryatikto bhUnimbo rAmasenakaH / kirAtakosnyo naipAlaH so'rdhatiko jvarAntakaH // 156 // kirAtaH sArako rUkSaH zItalastiktako laghuH / sannipAtajvarazvAsakaphapittAsradAhanut // 157 // kAsazothatRSAkuSThajvaravraNarumipraNut / ' TIkA - kirAtatikta 1, kairAta 2, kaTutikta 3, kirAtaka 4, // 155 // kANDati 5, nArItikta 6, bhUnimba 7, rAmasenaka 8, dUsarA cirAyatA nepAlInAmakA hotA hai. voha kucha kaDavA hotA hai, jvarAMtaka // / 156 // ye daza cirAyateke nAma haiM. cirAyatA sAraka, aura rUkhA, tathA zItala, tikta, aura laghu, hotA hai / / 157 / / cirAyatA kapha, pitta, dAha, inakoM haranevAlA hai, aura kAsaroga, sUjana, tRSA, tathA kuSTha, jvara, vraNa, aura kRmi, inakAbhI haranevAlA hotA hai. atha indrayavanAmaguNAH. uktaM kuTajabIjaM tu yavamindrayavaM tathA // 158 // kaliGgaM cApi kAliGga tathA bhadrayavA api / kacidindrasya nAmaiva bhavettadabhidhAyakam // 159 // phalAnIndrayavAstasya tathA bhadrayavA api / indravaM tridoSanaM saMgrAhi kaTu zItalam // 160 // jvarAtIsAraraktArzovamivIsarpakuSThanut / For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hriitkyaadivrgH| 31 dIpanaM gudakIlAsravAtAstrazleSmazUlajit // 161 // TIkA-kuTajabIja 1, yava 2, indrayava 3, kaliMga 4, kAliMga 5, bhadrayava 6, ye indrayavake nAma haiM // 158 // aura zrIdhanvaMtarijIne aura amarajIne kahA hai kI, jitane nAma indrake haiM utanehI indrayavakebhI jAno // 159 // phira ye indrayava tridoSakA haranevAlA hai, aura saMgrAhI hai, kaTu, tathA zItala hai // 160 // aura jvara, atIsAra, tathA khUnI, bavAsIra, vamana, visarpa, aura kuSTha, inakAbhI jI. tanevAlA hai. tathA dIpana hai, gudakIla, raktavAta, aura kapharoga, zUlaroga, ina sabakAbhI nAzaka hotA hai // 161 // atha mayanaphalanAmaguNAH. mardanazchardanaH piNDInaTaH piNDItakastathA / karahATo marubakaH zalyako viSapuSpakaH // 162 // madhuno madhurastikto vIryoSNo lekhano lghuH| vAntikad vidradhiharaH pratizyAyavraNAntakaH // 163 // rUkSaH kuSThakaphAnAhazothagulmavraNApahaH / TIkA-mardana 1, chardana 2, piMDInaTa 3, piMDItaka 4, karahATa 5, marubaka6, zalyaka 7, viSapuSpaka 8, ye aSTa mayanaphalake nAma haiM // 162 // phira ye mayanaphala madhura, tikta, uNa, lekhana, aura halakAbhI hotA hai. aura vamanakoM lAnevAlA, tathA vidradhikA nAzaka hai, juSAma, aura ghAvoMkAbhI haranevAlA hai // 163 // aura rUkhA hai, kuSTha, kapharoga, apharA, gulmaroga, zotharoga, tathA vraNa inakoMbhI haranevAlA hai. atha rAsnAnAmaguNAH. rAsnA yuktarasA rasyA suvahA rasanA rasA // 164 // elAparNI ca surasA sugandhA zreyasI tthaa| rAsnA'mapAcinI tiktA gurUSNA kaphavAtajit // 165 // shothshvaassmiiraastrvaatlodraaphaa| kAsajvaraviSAzItivAtakAmayahidhmahat // 166 // For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe TIkA-rAsnA 1, yuktarasA 2, rasyA 3, suvahA 4, rasanA 5, rasA 6, // 164 // elAparNI 7, surasA 8, sugaMdhA 9, zreyasI 10, ye daza rAsnAke nAma haiM. rAsnA AmakA pAcana karanevAlI hotA hai, tikta, bhArI, uSNa, aura kaphavAtako haranevAlI hai // 165 // aura zotharoga, zvAsa, vAtarakta, vAtazUla, udarake roga, ina samasta rogoMko haranevAlI hai. aura kAsa, jvara, viSa, aura assIprakArake vAtaroga, hima, ina sabanakoMbhI haranevAlI hai // 166 // atha nAkulInAmaguNAH. nAkulI sarasA nAgasugandhA gndhnaakulii| nakuleSTA bhujaGgAkSI sAGgI viSanAzinI // 167 // nAkulI tuvarA tiktA kaTukoSNA vinAzayet / bhogIlUtAvRzcikAkhuviSajvarakamivraNAn // 168 // TIkA-rAsnAkA bheda jisko laukikameM nAI bolate haiM, usake nAma aura guNa likhate haiM. nAkulI 1, surasA 2, nAgasugaMdhA 3, maMdhanAkulI 4, nakuleSTA 5, bhujaMgAkSI 6, sAkSI 7, viSanAzinI, // 167 // nAkulI kasailI hotI hai, tikta, kaTu, aura uSNa, hotI hai. aura sarpaseM Adile viSavAle jAnavaroMke jaise vicchU, makaDI, mUsA, kAMtara inake viSakoM nAza karatI hai. aura jvara, kRmi, tathA vraNa, ghAva, ina rogoMkoMbhI haranevAlI hai // 168 // atha mAcikAnAmaguNAH. mAcikA prasthikAmbaSThA tathA vAmbAlikAmbikA / mayUravidalA kezI sahastrA vAlamUlikA // 169 // mAcikAmlA rase pAke kaSAyA zItalA lghuH| pakkAtIsArapittAstrakaphakaNThAmayApahA // 17 // TIkA-isa kimAcako pazcimadezameM moiyA bolate haiM; aura isakA vRkSa hotA hai, aba isake nAma aura guNa likhate haiM. mAcikA 1, prasthikA 2, ambaSThA 3, ambAlikA 4, mayUrA 5, vidalA 6, kezI 7, sahasrA 8, vAlamUlikA 9, ye nava kimAcake nAma haiM // 169 // ye kimAca rasameM amla, pAkameM kaselA hotA hai, tathA 1 pazcimadeze moiA iti loke prasiddho vRkSavizeSaH. For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hriitkyaadivrgH| zItala aura halakA hotA hai, aura pakkAtisAra, raktapitta, kapharoga, tathA kaMTharoga, inakoMbhI haranevAlA hai // 170 // atha tejavatInAmaguNAH. tejasvinI tejavatI tejobA tejanI tathA / tejasvinI kaphazvAsakAsAsyAmayavAtahat // 171 // pAcanyuSNA kaTustiktA rucivahnipradIpinI / TIkA-tejasvinI 1, tejavatI, 2 tejohA 3, tejanI 4, ye cAra tejavatIke nAma haiM. tejavatI kapha, zvAsa, kAsa, mukhake roga, inako haranevAlI hotI hai // 171 // aura pAcana, garama, kaDavI, tikta, ruci tathA vahnikoM dIpana karanevAlI kahI hai. kaTabhI(mAlakAMganI)nAmaguNAH. jyotiSmatI syAt kaTabhI jyotiSkA kAMganIti c||172 pArAvatapadI paNyA latA proktA kakundanI / jyotiSmatI kaTustiktA sarA kaphasamIrajit // 173 // atyuSNA vAmanI tIkSNA vhnibuddhismRtiprdaa| TIkA-jyotibhatI ?, kaTabhI 2, jyotiSkA 3, kAMganI 4 // 172 // pArAvatapadI 5, paNyA 6, ye cha mAlakAMganIke nAma haiM. isakI latA kakundanInAmaseM prasiddha hai. ye mAlakAMganI kaDavI hai, tikta hai, sara hai, kapha tathA vAtakoM jItanevAlI hai // 173 // aura bahuta garama hai, vamana karAnevAlI hai, tIkhI hai, aura Agni, buddhi, tathA smRti, inako baDhAnevAlI hai. atha kuSTa(kUTa)nAmaguNAH. kuSTaM rogAhvayaM vApyaM pAribhavyaM tathotpalam // 174 // kuSTamuSNaM kaTu svAdu zukralaM tiktakaM laghu / hanti vAtAstravIsarpakAsakuSThamarutkaphAn // 175 // TIkA-kuSTa 1, rogAhvaya 2, vApya 3, pAribhavya 4, utpala 5, ye pAMca kUTake nAma haiM // 174 // kUTa garama, kaDavA, madhura, zukrako baDhAnevAlA, tikta For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 harItakyAdinighaMTe tathA halakA hotA hai. aura vAtarakta, kAsa, kuSTha, vAta, kapha, ina samastarogoMkoM haranevAlA hai / / 175 // atha puSkaramUlanAmaguNAH. uktaM puSkaramUlaM tu pauSkaraM puSkaraM ca tat / padmapatraM ca kAzmIraM kuSThabhedamimaM jaguH // 176 // pauSkaraM kaTukaM tiktamuktaM vAtakaphajvarAn / hanti zothArucizvAsAnvizeSAtpArzvazUlanut // 177 // TIkA - puSkaramUla 1, pauSkara 2, puSkara 3, padmapatra 3, kAzmIra 6, ye puSkaramUlake nAma haiM. yebhI kUTakAhI bheda hai || 176 / / puSkaramUla kaDavA hai, aura tikta hai, aura vAta, kapha, tathA jvara inakoM mukti karatA hai. tathA zotha, aruci, zvAsa, aura vizeSakarake pArzvazUlakoM, haranevAlA hai // 177 // atha hemAkA (coka) nAmaguNAH. kaTuparNI haimavatI makSIrI himAvatI / hemAhA pItadugdhA ca tanmUlaM cokamucyate // 178 // hemAhA recanI titA bhedinyutklezakAriNI / kRmikaNDUviSAnAhakaphapittAsrakuSThanut // 179 // TIkA - kaTuparNI 1, haimavatI 2, hemakSIrI 3, himAvatI 4, hemAhA 5, pItadugdhA 6, ye cokavRkSake nAma haiM. aura usake mUlakoM coka kahate haiM / / 178 // coka dastAvara hai, tikta hai, bhedana karanevAlI hai, aura jImi calAnevAlI haiM, aura kRmi, khujalI, viSa, apharA, kapharoga, mUtrakRccha tathA raktapitta, kuSTha, inakoMbhI haranevAlI hotI hai // 179 // atha zRMgI ( kAkaDAzIgI) nAmuguNAH. zRMgI karkaTaMgI ca syAtkulIraviSANikA / ajabhRMgI ca vakrA ca karkaTAkhyA ca kIrtitA // 180 // zRGgI kaSAyA tiktoSNA kaphavAtakSayajvarAn / zvAso'rdhvavAtatRTkAsahikkArucivamIn haret // 181 // For Private and Personal Use Only '
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdivargaH / 35 TIkA - zRMgI 1, karkaTazRMgI 2, kulIra 3, viSANikA 4, ajagI 5, vakA 6, karkaTA 7, ye kAkaDAzIMgIke nAma haiM // 180 // ye kaselI, tikta, kapha, vAta, kSaya, aura jvaroMkoM haranevAlI hai. aura zvAsa, UrdhvavAta, tRSA, kAsa, hicakI, aruci, tathA vamana, inakoMbhI haranevAlI kahI hai // 181 // atha kaTphalanAmaguNAH. kaTphala: somavalkazca kaiTaryaH kumbhikApi ca / zrIparNikA kumudikA bhadrA bhadravatIti ca // 182 // kaTphalastuvarastiktaH kaTurvAtakaphajvarAn / hanti zvAsapramehArzaH kAsakaNThAmayArucIH // 183 // TIkA - kaTphala 1, somavalka 2, kaiTarya 3, kuMbhikA 4, zrIparNikA 5, kumudikA 6, bhadrA 7, bhadravatI 8, ye kAyaphalake nAma haiM // 182 // ye kaselA hotA hai, aura tikta, tathA kaDavA hotA hai. vAta, kapha, tathA jvarokoM haranevAlA hai. aura zvAsa, prameha, vavAsIra, kAsa, kaMTharoga, aura aruci, inakoM haranevAlA hai // 183 // atha bhAMganAmaguNAH. bhAMga bhRgubhavA padmA phaJjI brAhmaNayaSTikA / bhAMgI rUkSA kaTustiktA rucyoSNA pAcanI laghuH // 184 // dIpanI tuvarA gulmaraktajaM nAzayeddhruvam / zothakAsakaphazvAsapInasajvaramArutAn // 185 // TIkA - bhAMga 1, bhRgubhavA 2, padmA 3, phaMjI 4, brAhmaNayaSTikA 5, ye bhAMgake nAma haiM. ye rUkhI hotI hai. tathA kaDavI, tikta, aura rucikoM karanevAlI hotI hai, aura garama, pAcana, tathA halakI hotI hai // 184 // aura dIpana, tathA kaselI hotI hai, aura rakta se utpanna bhaye vAyagolAkoM nizcaya haratI hai, aura zotha, kAsa, kapha, zvAsa, pInasa, tathA jvara, vAyu, inakoM bhI haranevAlI hai / / 185 // aura anyagraMthoM meM kAsanI 1, bhArgapaNinI (?) 2, parazAka 3, zukramAtA 4, ye cAra nAma bhAMga vizeSa likhe haiM. For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 36 harItakyAdinighaMTe atha pASANabhedanAmaguNAH. pASANabhedo'rzanI giribhidbhinnayAjanI | azmabhedo himastiktaH kaSAyo bastizodhanaH // 186 // bhedano hanti doSArzogulmakRcchrAzmahadbhujaH / yonirogAnpramehAMzca plIhazUlavaNAni ca // 187 // TIkA - pASANabhedaka ?, azmanna 2, giribhit 3, bhinnayAjanI 4 ye pASANabhedake nAma haiM. ye zItala, tikta, kaselA, mUtrAzayakoM zodhana karanevAlA hai // 186 // aura bhedana, tathA doSa, bavAsIra, gulma, mUtrakRcchra, patharI, hRdayakI pIr3A, yoniroga, prameha, plIha, zUla, ghAva, ina sabakoM haranevAlA hai / / 187 // ( aura graMthoM meM pASANabheda 1, pASANa 2, azmabheda 3, azmabhedaka 4, zilAbheda 5, pada 6, nagabhinnaka 7, ye nAma pASANabhedake vizeSa kahe haiM.) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha dhAtakI (dhAvaI ) nAmaguNAH. dhAtakI dhAtupuSpI ca tAmrapuSpI ca kuMjarA / subhikSA bahupuSpI ca vahnijvAlA ca sA smRtA // 188 // dhAtakI kaTukA zItA mRduruttuvarA laghuH / tRSNAtIsArapittAstraviSakRmivisarpajit // 189 // TIkA - dhAtakI 1, dhAtupuSpI 2, tAmrapuSpI 3, kuMjarA 4, mubhikSA 5, bahupuSpa 6, vahnijvAlA 7, ye dhakke nAma haiM // 188 // yaha dhAvaI kaDavI, aura zItala, tathA mulAyama karanevAlI, kaselI, halakI hotI hai. tRSA, atIsAra, raktapitta, viSa, kRmi, tathA visarpa inako haranevAlI hai // 189 // atha maMjiSThanAmaguNAH. maJjiSThA vikasA jiMgI samaGgA kAlameSikA / maNDUkaparNI maNDIrI bhaNDI yojanavallayapi // 190 // rasAyanyaruNA kAlA raktAGgI raktayaSTikA / bhaNDItakIca gaNDIrI maJjUSA vastraraJjinI // 191 // // For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hriitkyaadivrgH| maJjiSThA madhurA tiktA kaSAyA svaravarNakRt / guru coSNA viSazleSmazothayonyakSikarNaruk // 192 // raktAtIsArakuSThAstravIsarpavraNamehanut / TIkA-maMjiSThA 1, vikasA 2, jiMgI 3, samaMgA 4, kAlameSikA 5, maMDUkaparNI 6, bhaMDIrI 7, bhaMDI, yojanavallI 8, // 190 // rasAyanI 9, aruNA 10, kAlA 11, raktAMgI 12, raktayaSTikA 12, bhaNDItakI 13, gaMDIrI 14, maMjUSA15, vastraraMjanI 16, ye maMjIThake nAma haiM // 191 // ye madhura, tikta, kaselI, aura khara tathA varNako karanevAlI hai. tathA bhArI aura garama hotI hai. sabaprakArake viSa, kapha, zotha, yonipIDA, netrapIDA, karNapIDA, // 192 // tathA raktAtIsAra, kuSTha, raktapitta, visarpa, ghAva, aura pramehako haranevAlI hai. __ atha kusumbhanAmaguNAH. syAtkusumbhaM vahnizikhaM vastraraMjakamityapi // 193 // kusuMbhaM vAtalaM kacchU raktapittakaphApaham / TIkA-kusuMbha 1, vahnizikha 2, vastraraMjaka, 3, ye kusuMbhake nAma haiM // 193 // ye vAtaja hotA hai, aura mUtrakRcchrakA tathA raktapittakA, aura kaphakAbhI haranevAlA hai. __ atha lAkSA(lAhI)nAmaguNAH. lAkSA palaMkaSA'lakto yAvo vRkSAmayo jatu // 194 // lAkSA vA himA balyA snigdhA ca tuvarA lghuH| brAhmaNyaGgAravallI ca svarazAkA ca haJjikA // 195 // anuSNA kaphapittAstrahikkAkAsajvarapraNut / vraNoraHkSatavIsarpakamikuSThagadApahA // 196 // alaktako guNaistadvadvizeSAdvyaGganAzanaH / TIkA-lAkSA 1, palaMkaSA 2, alakta 3, yAva 4, vRkSAmaya 5, jatu 6, ye lAhIke nAma haiM // 194 // ye varNakoM acchA karanevAlI hai, zItala, balakoM baDhAnevAlI, cikanI, kaselI, aura halakI hai. brAhmaNI 1, aMgAravallI 2, svarazAkA 3, haMJjikA 4, ye brAhmIke nAma haiM // 195 // ye zItala hotI hai, kapha, raktapitta, For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 harItakyAdinighaMTe hicakI, kAsa, jvara, inakoM haranevAlI hai. aura ghAva, uraHkSata, visarpa, kRmi, aura kuSTha, inakoMbhI haranevAlI hai || 196 / / aura lAhI guNoMmeM isIke barAbara hai, paraMtu vizeSakarake vyaGgakI nAzaka hotI hai. atha haridrAnAmaguNAH. haridrA kAJcanI pItA nizAkhyA varavarNinI // 197 // manA haladI yoSitprayA hRdyA vilAsinI / haridrA kaTukA tiktA rUkSoSNA kaphapittanut // 198 // varNya tvagdoSamehAstrazothapANDuvraNApahA / ThIkA - haridrA 1, kAMcanI 2, pItA 3, nizAkhyA 4, varavarNinI 5, // 197 // kRmighnA 6, haladI 7, yoSitpriyA 8, hRdyA 9, vilAsinI 10, ye ha ladIke nAma haiM. ye kaDavI, tikta, rUkhI, aura garama, tathA kaphapittakI nAzaka hai // 198 // varNoM acchA karatI hai, tvacAke doSoMkoM aura pramehakoM tathA raktazotha, pAMDu, aura ghAvoMkoM haranevAlI hai. atha karpUraharidrAnAmaguNAH. dAvabhedAtragandhA ca surabhI dArudAruca // 199 // karpUrA padmapatrA syAtsurImat suratArikA / TIkA-dAvabhedA 1, asagaMdhA 2, surabhI 3, dArudAru 4 // 199 // kapUrA 5, padmapatrA 6, surImat 7, suratArakA 8, ye karpUrahaladI ke nAma haiM. atha vanahaladInAmaguNAH. araNyahaladIkandaH kuSThavAtAstranAzanaH // 200 // AmragandhirharidrA yA sA zItA vAtalA matA / pittanmadhurA tiktA sarvakaNDUvinAzinI // 201 // TIkA - araNyahaladIkanda arthAt vahaladI kuSThu aura vAtaraktakoM haranevAlI hai || 200 || aura karpUrahaladI zItala hai, vAtakoM paidA karanevAlI hotI hai. aura pittakoM haranevAlI hai, aura madhura hai, tikta hai, aura khujalIko haranevAlI hai / / 201 // For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir haritakyAdivargaH / atha dAruharidrAnAmaguNAH. dAva dAruharidrA ca parjanyA parjanIti ca / kaTaMkaTerI pItA ca bhavetsaiva pacapacA // 202 // saiva kAlIyakaH proktastathA kAleyako'pi ca / pItazva hariduzva pItadAru kapItakam // 203 // dAva nizAguNA kintu netrakarNAsyaroganut / TIkA - dArvI 1, dAruharidrA 2, parjanyA 3, parjanI 4, kaTaMkaTerI 5, pItA 6, pacapacA 7 // 202 // kAlIyaka 8, kAleyaka 9, pItadruma 10, haridrA 11, pItadAru 12, kapItaka 13, ye dAruhaLadIke nAma haiM // 203 // ye dAruhaladI ha ladIke samAnahI guNavAlI hotI hai, tathApi bahutakarike netra, karNa, mukha, inake rogeko haranevAlI hai. atha rasAMjana ( rasota ) nAmaguNAH. 39 dAvakAthasamaM kSIraM pAdaM paktvA yathA ghanam // 204 // tadA rasAMjanAkhyaM tat netrayoH paramaM hitam / rasAMjanaM tArkSazailaM rasagarbhaM ca tArkSyajam // 205 // rasAMjanaM kaTuzleSmaviSanetravikAranut / uSNaM rasAyanaM tiktaM chedanaM vraNadoSanut // 206 // TIkA - dAruhaLadI kADheke samAna dUdhakoM pakAve, jaba cothA hissA gADhA rahajAya // 204 // taba usako rasAMjana arthAt rasota kahate haiM. ye netroMke baDA hitakArI hotA hai. rasAMjana 1, tArkSyazaila 2, rasagarbha 3 tArkSyaja 4, ye rasotake nAma haiM // 205 // ye kaDavA hotA hai, kapha, tathA viSa aura netrarogoMkoM haranevAlA hai, aura garama, rasAyana, tikta, chedana, ghAvoMkA aura doSoMkA haranevAlA haiM // 206 // atha bAkucInAmaguNAH. avalgujI bAkucI syAt somarAjI suparNikA / For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe zazilekhA kRSNaphalA somA pUtiphalIti ca // 207 // somavallI kAlameSI kuSThanI ca prakIrtitA / bAkucI madhurA tiktA kaTupAkA rasAyanI // 208 // viSTambhahRddhimA rucyA sarA zleSmAstrapittanut / rakSA hRdyA zvAsakuSThamehajvararumipraNut // 209 // tatphalaM pittalaM kuSThakaphAnilaharaM kaTu / kezyaM tvacyaM vamizvAsakAsazothAmapANDunut // 210 // TIkA-avalguja 1, bAkucI 2, somarAjI 3, suparNikA 4, zazilekhA 5, kRSNaphAlA 6, somA 7, pUtiphalI 8 // 207 // somavallI 9, kAlameSI 10, kuSTanI, ye vAkucIke nAma haiM. ye madhura hai, tikta hai, pAkameM kaDavI hai, rasAyanI hai // 208 // viSTaMbhakoM hare hai, zItala hai, ruciko baDhAnevAlI hai, dastAvara hai, kapha tathA raktapittako nAza karanevAlI hai, rUkhI hai, hRdayako priya hai, aura zvAsaroga, kuSTharoga, prameha tathA jvara, kRmi, inako haranevAlI hai // 209 // aura isakA phala pittakAraka hai, kuSTha, kapha, vAta, inakA nAzaka hai, kaDavA hai, bAloMkoM hitakAraka hai, bacAkoM acchA karanevAlA hai, vamana, zvAsa, kAsa, aura sUjana, pAMDuroga inakA haranevAlA hai // 21 // atha cakramardanAmaguNAH. cakramardaH prapunnATo dadruno meSalocanaH / padmATaH syAdeDagajazcakrI punnATa ityapi // 211 // cakramardo laghuH svAdu rUkSaH pittaanilaaphH| hRdyo himaH kaphazvAsakuSThadadrukamIna haret // 212 // hantyuSNaM tatphalaM kuSThakaNDUdadbhaviSAnilAn / gulmakAsakamizvAsanAzanaM kaTukaM smRtam // 213 // TIkA-cakramarda 1, prapunnATa 2, dadrughna 3, meSalocana 4, padmATa 5, eDagaja 6, cakrI 7, punnATa 8, ye cakorake nAma haiM // 211 // ye halakA, aura madhura, tathA rUkhA hotA hai, aura pittavAyUkA haranevAlA hai, hRdayakA priya hai, zItala hai, For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hriitkyaadivrgH| kapha, zvAsa, kuSTa, tathA dAha, kRmi, inako haranevAlA hai // 212 // aura isakA phala bahuta garama hotA hai. aura kuSTha, pAMDU, dAha, viSa, vAta, vAyagolA, kAsa, kRmi, zvAsa, inakA nAzaka hai, aura kaDavA kahAgayA hai // 213 // ativiSAnAmaguNAH. viSA tvativiSA vizvA zRGgI prativiSAruNA / zuklakandA copaviSA bhaGgurA ghuNavallabhA // 214 // viSA soSNA kaTustiktA pAcanI dIpanI haret / kaphapittAtisArAmaviSakAsavamikamIn // 215 // TIkA-viSA 1, ativiSA 2, vizvA 3, bhaMgI 4, prativiSA 5, aruNA 6, zuklakaMdA 7, upaviSA 8, bhaMgurA 9, ghuNavallabhA, ye atIsake nAma haiM // 214 // ye thoDA garama hai, kaDavI hai, tikta aura pAcana hai, tathA dIpana hai, aura kapha, pitta, atisAra, Ama, viSa, tathA kAsa, vamana, kRmI, inako haranevAlA hai // 21 // atha lodhranAmaguNAH. lodhrastirITakazcaiva zAvaro mAlavastathA / vinAyaH paTTikAlodhraH kramukaH sthUlavalkalaH // 216 // jIrNapatro bRhatpatraH paTTIlAkSAprasAdanaH / lodhro grAhI laghuH zItazcakSuSyaH kaphapittanut // 217 // kaSAyo raktapittAstrajvarAtIsArazothahRt / TIkA--lodhra ?, tirITaka 2, zAvara 3, mAlava 4, ye lodhrake nAma haiM. pa. TTikA 1, lodhra 2, kRmika 3, sthUlavalkala 4, // 216 // jIrNapatra 5, bRhatpatra 6, paTTI 7, lAkSA 8, prasAdana 9, ye paThAnI lodhake nAma haiM. ye grAhI, alpa aura zItala hai, netroMkoM hitakAraka hai, kaphapittako haranevAlA hai // 217 // aura kaselA hai, tathA raktapitta, jvara, atIsAra, aura zotha, inako jItanevAlA hai. atha lazunanAmaguNAH. lazunastu rasonaH syAduragandho mahauSadham // 218 // ariSTo mlecchakandazca yavaneSTo rsonkH| For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 42 harItakyAdinighaMTe TIkA - lahasuna 1, rasona 2, ugragandha 3, mahauSadha 4, // 298 // ariSTa 5, mlecchakanda 6, yavaneSTa 7, rasonaka 8, ye lahasunake nAma haiM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tadA tato'patadvinduH saraso no'bhavadbhuvi // 219 // paMcabhizca rasairyukto rasenAmlena varjitaH / tasmAdrasona ityukto dravyANAM guNavedibhiH // 220 // kaTukazcApi mUleSu tiktaH patreSu saMsthitaH / nAle kaSAya uddiSTo nAlAye lavaNaH smRtaH // 221 // bIje tu madhuraH prokto rasastadguNavedibhiH / rasono bRMhaNo vRSyaH snigdhoSNaH pAcanaH saraH // 222 // rase pAke ca kaTukastIkSNo madhurako mataH / TIkA -- jaba usse pRthvIpara bUMda, girI tisakA lahasuna hotA hai || 219 // pAMcarasoMse yukta aura amlarasa se rahita hotA hai. isaliye dravyoMke guNa jAnanevAloMneM rasota nAma kahA hai // 220 // ye mUlameM kaDavA hai, aura patra meM tikta rahatA hai, aura nAlameM kaselA, aura nAlake agrabhAgameM lavaNa aisA kahate haiM / / 221 // aura bIja meM madhura yAprakAra isake rasa kahe haiM. ye samasta dhAtuoMkoM baDhAnevAlI hai, aura kAmadevako prabala karatI hai, aura snigdha, uSNa, tathA pAcana, dastAva - ra hotA hai / / 222 / / aura rasa aura pAkameM kaDavA, tIkSNa, garama, aura madhurabhI hotA hai. bhagnasandhAnakRt kaNThyo guruH pittAsravRddhidaH // 223 // balavarNakaro medhAhito netryo rasAyanaH / TIkA - TUTehADakA joDanevAlA, kaMThake hita, bhArI, raktapittakoM baDhAnevAlA, hotA hai / / 223 / / valakoM tathA varNakoM baDhAnevAlA hai, kAMtikoM karanevAlA hai, netroM kA hita karanevAlA hai, aura rasAyana hotA hai, hRdrogajIrNajvarakukSizulavibandhagulmArucikAsazophAn // 224 // durnAmakuSThAnalasAdajantusamIraNAzvAsakaphAMzca hanti / madyaM mAMsaM tathAmlaM ca hitaM lazunasevinAm // 225 // vyAyAmamAtapaM roSamatinIraM payo guDam / For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdivargaH / rasonamaznanpuruSastyajedetAnniraMtaram // 226 // TIkA: - hRdayaroga, aura jIrNajvara, tathA koSThake zUla, vibaMdha, aura vAyagolA, aruci, tathA kAsa, // 224 // zotha, aura kuSTha, maMdAgni, kRmi, vAtaroga, zvAsa, aura kapha, inakoM haranevAlA hai. isa lahasana sevana karanevAlekoM madya arthAta madirA aura mAMsa tathA khaTAI ye hitakAraka haiM / / 225 || aura daMDa pelanA, dhUpameM phiranA, krodhakaranA, bahuta jala pInA, dUdha pInA, guDa khAnA lahasanake sena karanevAlA, inakoM yatnaseM tyAga de || 226 // atha palAMDu (pyAja) nAmaguNAH. palANDuryavaneSTazva durgandho mukhadUSakaH / palANDustu guNairjJeyo rasonasadRzo guNaiH // 227 // svAduH pAke raso'nuSNaH kaphakRnnAtipittalaH / harate kevalaM vAtaM balavIryakaro guruH // 228 // 43 TIkA - palAMDu 1, yavaneSTa 2, durgandha 2, mukhadUSaka 4, ye pyAjake nAma haiM. jitane guNa lahasana meM haiM utanehI isameM haiM // 227 // aura ye pAkameM madhura, rasa zItala, aura kaphakoM karanevAlA hai, aura pittakoM adhika karanevAlA nahIM, phakta Eraat haranevAlA hai, aura balakoM tathA vIryako baDhAnevAlA haiM, tathA guru he // 228 // atha bhallAtaka ( bhilAvA) nAmaguNAH. bhallAtakaM triSu proktamaruSko 'ruSkaro'gnikaH / tathaivAmukhI bhI vIravRkSaca zopharUt // 229 // bhallAtakaphalaM pakkaM svAdupAkarasaM laghu / kaSAyaM pAcanaM snigdhaM tIkSNoSNaM chedi bhedanam // 230 // medhyaM vahnikaraM hanti kaphavAtatraNodaram / kuSThAzagrahaNIgulmazophAnAhajvararumIn // 231 // For Private and Personal Use Only TIkA - bhallAtaka tInoMmeM kahA hai. aruSka, aruSkara, agnika, ye bhilAveke nAma haiM. isIprakAra agnimukhI, bhallI, vIravRkSa, zophakRta, yebhI nAma kahe haiM
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 harItakyAdinighaMTe // 229 // bhilAvekA phala pakkA bhayA pAkameM madhura hai, rasa halakA hai, kaselA, pAcana, snigdha, tIkhA, garama, chedana karanevAlA, aura bhedana karanevAlAbhI kahA hai, // 230 // kAMtikoM baDhAnevAlA, agnikoM prabala karatA hai, kapharoga, vAtaroga, ghAva, aura udararoga inakoM haranevAlA hai. tathA kuSTharoga, bavAsIra, aura saMgrahaNI, vAyagolA, zotha, aura apharA, jvara, kRmI, inakobhI haranevAlA hai| 2.31 // tanmajjA madhuro vRSyo bRMhaNo vAtapittahA / vRttamAruSkaraM svAdu pittaghnaM keyamanit // 232 // bhallAtakaH kaSAyoSNaH zukralo madhuro laghuH / vAtazleSmodarAnAhakuSThAzagrahaNIgadAn // 233 // hanti gulmajvarazvitravahnimAndyakrimivraNAn / ga TIkA -- isakI girI madhura hotI haiM, puruSatvako baDhAnevAlI, balakoM baDhAnevAlI, vAtaroga tathA pittakoM haranevAlI hai, aura gola bhilAvA madhura, pittakoM haranevAlA kahA hai, agnikoM prabala karanevAlA hai || 232 || aura ye bhilAvA kaselA hotA, rama, vIryakoM baDhAnevAlA, madhura, tathA halakA hai. vAta, kapha, udararoga, apharA, kuSTha, vavAsIra, saMgrahaNI, inakoM jItanevAlA hai || 233 // aura vAyagolA, jvara, zvetakuSTha, mandAgni, tathA kRmi, aura ghAvoMkoM haratA hai. bhaGgA (bhAMga) nAmaguNAH. bhaGgA gaMjA mAtulAnI mAdinI vijayA jayA // 234 // bhaMgA phaharI tiktA grAhiNI pAcanI laghuH / tIkSNoSNA pittalAnAhamandavAgvahnivardhinI // 235 // TIkA -bhaMgA 1, gaMjA 2, mAtulAnI 3, mAdinI 4, vijayA 5, jayA 6, ye bhAMgake nAma haiM || 234 // ye kaphakoM paidA karatI haiM. tikta, grAhaNI, pAcana, tathA halakI, tIkSNa aura garama hai, aura pittakoM prabala karanevAlI, moha, tathA mandavANI, maMdAni, inakoMbhI prabala karanevAlI hai // 235 // atha khasaphala (posta ) nAmaguNAH. tilabhedaH khasatilaH kAsazvAsaharaH smRtaH / syAt vA khasaphalodbhUtaM valkalaM zItalaM laghu // 236 // For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hriitkyaadivrgH| grAhi tiktaM kaSAyaM ca vAtakacca kaphAstrahat / dhAtUnAM zoSakaM rUkSaM madakadvAgvivardhanam // 237 // muharmohakaraM rucyaM sevanAtpuMstvanAzanam / / TIkA-tilabheda 1, khasatila 2, ye postake nAma haiM. ye kAsa aura zvAsakoM haranevAlA hai. postaphalakA jo vakala hai vo zItala aura halakA hai // 236 // grAhI, tikta, kaselA, aura vAtakoM paidA karanevAlA, aura kapharaktakA haranevAlA, aura dhAtunakA zoSaka, tathA rUkhA, aura nazA lAtA hai, vA avAjako baDhAnevAlA hai // 327 // aura ye vAraMvAra mohakAraka, rucidAyaka, aura kAmadevakoM hita karatA hai. atha AphUka(aphIma)nAmaguNAH. uktaM khasaphalaM kSIramAphUkamahiphenakam // 238 // AphUkaM zoSaNaM grAhi zleSmaghnaM vAtapittalam / tathA khasaphalodbhutavalkalaprAyamityapi // 239 // TIkA-postake phalake dUdhakoM aphUka aura ahiphena kahate haiM // 238 / / aphIma dehakoM sukhAnevAlI, grAhI, kaphakoM haranevAlI hai, vAtapittako baDhAnevAlI hai. aura ye guNameM postake vakalasadRza guNavAlI hotI hai // 239 // atha khasabIja(khasakhasa)nAmaguNAH. ucyate khasabIjAni tekhA khasatilA api / khasabIjAni balyAni vRSyANi sugurUNi ca // 240 // janayanti karpha tAni zamayanti samIraNam / TIkA-isa postake bIjoMkoM khAkhasa tilabhI kahate haiM. ye khasakhasa balakoM baDhAnevAlI, aura puSTa, bhArI, hai // 240 // tathA kaphakoM paidA karatI hai aura vAtakoM haratI hai. atha saindhavanAmaguNAH. saindhavo'lpo zItazivaM mANimanthaM ca sindhujam // 241 // saindhavaM lavaNaM svAdu dIpanaM pAcanaM lghuH| snigdhaM rucyaM himaM vRSyaM sUkSma netryaM tridoSahat // 242 / / For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 46 harItakyAdinighaMTe TIkA - saiMdhava 1, zItaziva 2, mANimaMtha 3, siMdhuja 4, ye seMdhenamakake nAma haiM // 249 // ye svAdu, dIpana, pAcana, tathA halakA, hotA hai. cikanA, aura ruciko baDhAnevAlA, zItala, kAmadevako baDhAnevAlA, sUkSma, netroMkA hitakAraka, aura tridoSakoM haranevAlA hai / / 242 // atha kSAkaMbharI (sAMbharanamaka) nAmaguNAH. zAkaMbharIyaM kathitaM guDAkhyaM romakaM tathA / guDAkhyaM laghu vAtaghnamatyuSNaM bhedi pittalam // 243 // tIkSNoSNaM cApi sUkSmaM cAbhiSyandi kaTupAki ca / TIkA - zAkaMbhari 1, guDAkhya 2, romaka, 3, ye sAMbharanamakake nAma haiM. ye halakA, vAtanAzaka, garama, bhedI, tathA pittakoM paidA karatA hai || 243 || aura tIkhA, garama, sUkSma, abhiSyandI haiM, tathA pAkameM kaDavA hotA hai. atha sAmudra ( pAGgAnamaka) nAmaguNAH. sAmudraM yattu lavaNamakSAraM vasaraM ca tat // 244 // sAmudrajaM sAgarajaM lavaNodadhisambhavam / sAmudraM madhuraM pAke satitaM madhuraM guru // 245 // nAtyuSNaM dIpanaM bhedi sakSAramavidAhi ca / zleSmalaM vAtanut tiktamarUkSaM nAtizItalam // 246 // TIkA --- samadralona jo hai so kSArarahita hotA hai. vAkoM vasara kahe haiM / / 244 // sAmudraja ?, sAgaraja 2, udadhisaMbhava 3, ye pAMgAlavaNake nAma haiM. ye pAkameM mamadhura, thoDA tikta, madhura, aura bhArI haiM // 245 // bahuta garama, aura dIpana hai, bhedI, thoDA kSAra, aura avidAhI hotA hai. aura ye kaphajatita vAtakA nAza ka ranevAlA, tikta, snigdha, aura zItala hotA hai // 246 // atha biDanamakanAmaguNAH. viDaM pAkaM ca katakaM tathA drAviDamAsuram / biDaM sakSAramUrchAdhaH kaphavAtAnulomanam // 247 // (UrdhvaM kaphamadho vAtaM saMcArayedityarthaH / ) For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hriitkyaadivrgH| dIpanaM laghu tIkSNoSNaM rUkSaM rujyaM vyavAyi ca // 248 // vibandhAnAhaviSTambhahRduggauravazUlanut / TIkA-viDapAka 1, kataka 2, drAviDa 3, Asara 4, ye viDanonake nAma haiM. viDa thoDA kSAra, arva adha, kaphavAtakA, anulomana karanevAlA hotA hai // 247 // Upara kapha aura nIce vAtakoM nikAlatA hai, aura ye dIpana, halakA, tIkhA, garama, aura rUkhA, ruciko baDhAnevAlA hai // 248 // aura vivandha, apharA, viembha, hRdayakI pIDA, tathA bhArIpana zUla inako haranevAlA hai. atha sauvarcala(sauMcara)nAmaguNAH. sauvarcalaM syAdrucakamandhapAkaM ca tanmatam // 249 // rucakaM rocanaM bhedi dIpanaM pAcanaM param / susnehaM vAtanunnAtipittakaM viSadaM laghu // 250 // udgArazuddhidaM sUkSmaM vibandhAnAhazulajit / TIkA-mauvarcala 1, rucaka 2, andhapAka 3, ye saucaranonake nAma haiM // 249 // ye ciko baDhAtA hai, bhedI; dIpana, bahuta pAcaka hotA hai. cikanA, vAtakA haranevAlA, aura atipittakA karanevAlA, viSakA nAzaka, aura halakA hai // 250 / / tathA DakArako zuddha karanevAlA hai, vibaMdha, apharA, tathA zUla, inakoMbhI zamana karanevAlA hai. atha audbhida(kacalona)nAmaguNAH. audbhidaM pAMzulavaNavajAtaM bhUmijaM svayam // 251 // kSAraM guru kaTu snigdhaM zItalaM vAtanAzanam / TIkA-audbhida 1, pAMsulavaNa 2, ye kacanonake nAma haiM. jo bhUmiseM ApahI utpanna hotA hai / 151 // kSAra hai, bhArI aura kaDavA, snigdha, tathA zItala hai aura vAtakA haranevAlA hai. atha caNakakSAranAmaguNAH. caNakAmlakamatyuSNaM dIpanaM dantaharSaNam // 252 // lavaNAnurasaM rucyaM zUlAjIrNavibandhanut / For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe TIkA-canekA khAra bahuta garama aura dIpana hotA hai dotoMkoM roMDhanevAlA hai // 252 // aura lavaNake anusArahI rucikoM paidA karatA hai, tathA zUla, aura ajIrNa, vibaMdha, inakA haranevAlA hai. ___ atha vayakSAra(javAkhAra)guNAH. pAkakSAro yavakSAro yAvazUko yvaagrjH|| 253 // svarjikApi smRtaH kSAraH kapotaH sukhvrckH| kathitaH svarjikAbhedo vizeSajJaiH suvrcikH|| 254 // yavakSAro laghuH snigdhaH susUkSmo vahnidIpanaH / TIkA-pAkakSAra 1, yavakSAra 2, yAvazUka 3, yavAgraja 4, ye javAkhArake nAma haiM // 253 // aura sajjIkoMbhI kSAra kahate haiM, kApota ?, sukhavarcaka, ye sajIkA bheda suvacika vaidyoMne kahA hai // 254 // javAkhAra halakA, snigdha, bahuta mUkSma, agnikoM karanevAlA hai. nihanti zulavAtAmazleSmazvAsagalAmayAn // 255 // pAMDurzIgrahaNIgulmAnAhalIhahRdAmayAna / svarjikAlpaguNA tasmAdvizeSAdgulmazUlahRt // 256 // suvarcikA kharjikAvaboddhavyA guNato jnaiH|| TIkA-aura zUlakoM, vAtakoM, AmakoM, tathA kaphakoM, aura zvAsakoM, tathA galeke rogoMkoM, haratA hai // 255 // aura pAMDu, bavAsIra, saMgrahaNI, vAyagolA, tathA apharA, plIha, aura hRdayaroga, inakoMbhI haranevAlA hai. aura sajjI isse thoDe guNavAlI hotI hai, sajjI vizeSakarike vAyagolAkoM haratI hai // 256 // aura sorA sajjIke samAna guNavAlA kahA hai. atha saubhAgya(suhAgA)nAmaguNAH. saubhAgyaM TaGkaNaM kSAro dhAtudrAvakamucyate // 257 // TaMkaNaM vahnidrUkSaM kaphavAtapittakat / / TIkA-saubhAgya 1, TaMkaNa 2, kSAra 3, dhAtudrAvaka 4, ye suhAgeke nAma haiM // 257 // ye agnikoM dIpta karanevAlA hai, aura rUkhA hai, kaphakA haranevAlA hai, tathA vAtapittakAraka hai. For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org harItakyAdivargaH / atha kSAradvayanAmaguNAH svarjikA yAvakazca kSAradvayamudAhRtam // 258 // TaMkaNena yutaM tattu kSAratrayamudIritam / militastUktaguNavadvizeSAgulmahRtparam // 259 // TIkA - sajjIkhAra aura javAkhAra inakoM kSAradvaya bolate haiM. aura suhAgAbhI milAneseM kSAratraya hotA hai || 258 || ye mile hue uktaguNoMkoM karanevAle haiM, vizeSakarake vAyagolAko harate haiM // 259 // atha kSArASTakanAmaguNAH. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir palAzavajrIzikhariciMcArkatilanAlajAH / yavajaH svarjikA ceti kSArASTakamudAhRtam // 260 // kSArA ete'gninA tulyA gulmazulaharA bhRzam / TIkA - palAsa 1, thUhara 2, kacerA 3, imalI 4, Aka 5, tila 6, java 7, sajjI 8, ina AThoM kSAroMkoM kSArASTraka kahate haiM || 260 // ye kSArASTraka anike samAna hai, vAyagolA, tathA zUla, inakA haranevAlA hai. atha cakra (coka) nAmaguNAH. cukaM sahasravedhi syAdvasAmlaM zukramityapi / cukramatyamlamuSNaM ca dIpanaM pAcanaM param // 261 // zUlagulmavibaMdhAmavAtazleSmaharaM saram / 7 49 kamitRSNAsya vairasyahRtpIDAvahnimAndyahRt // 262 // iti bhAvamizraviracite harItakyAdinighaMTeM harItakyAdivargaH samAptaH // 1 // vA TIkA - cukra 1, sahasravedhI 2, rasAmla 3, zukra 4, ye cokake nAma haiM. coka bahuta khaTTA hotA hai, garama, dIpanIya, pAcana, hai || 261 || aura zUla, yagolA, tathA vibaMdha, AmavAta, aura kaphakoM haranevAlA, aura dastAvara hai, tathA kRmi, tRSA, mukha svAda bigaDanekoM, hRdayakI pIDAkoM, mandAnIkobhI haranevAlA hai // 262 // iti zrIharItakyAdinighaMTe bAlabodhanITIkAyAM harItakyAdivargaH samAptaH // 1 // For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shriiH| harItakyAdinighaMTe kraadivrgH| peop karpUranAmaguNAH. puMsi kkIbe ca karpUraH sitAbhro himavAlukaH / ghanasArazcandrasaMjJo himanAmApi sa smRtH||1|| karparaH zItalo vRSyazcakSuSyo lekhano lghuH| surabhirmadhurastiktaH kaphapittaviSApahaH // 2 // TIkA-pulliMga aura napuMsakaliMgaseM karpUra banA hai. karpUra 1, sitAbhra 2, himavAluka 3, ghanasAra 4, caMdrasaMjJa 5, yaha himanAmaseMbhI kahA hai // 1 // ye zItala, vRSya, netroMkA hitakAraka, lekhana, aura halakA hai, sugaMdhayukta, madhura, aura tikta hotA hai, aura kapha, pitta, viSa, inako haranevAlA hai // 2 // dAhatRSNAsyavairasyamedodaurgandhyanAzanaH / karpUro dvividhaH proktaH pakkApakkaprabhedataH // 3 // pakkAt karpUrataH prAhurapakkaM guNavattaram / TIkA-dAha, pyAsa, mukhake svAda bigaDanA, medakA durgaMdha, inako haranevAlA hai, aura karpUra doprakArakA hotA hai, kaccA aura pakA // 3 // pakke karpUrase kaccA karpUra adhikaguNavAlA hotA hai. __ atha cInasaMjJakarpUranAmaguNAH. cInAkasaMjJaH karpUraH kaphakSayakaraH smRtaH // 4 // kuSThakaNDavamiharastathA tiktarasazca sH| TIkA-cInAka nAma cIniyA karpUrakA hai. vo kaphakoM aura kSayakoM karanevAlA hotA hai // 4 // kuSTha aura khujalI tathA vamana inakA rahanevAlA hai, tathA tikta rasavAlA hotA hai. For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir krpuuraadivrgH| atha kastUrInAmaguNAH. mRganAbhirmugamadaH kathitastu sahastrabhit // 5 // kastUrikA ca kastUrI vedhamukhyA ca sA smRtA / kAzmarI kapilacchAyA kastUrI trividhA smRtA // 6 // kAmarUpodbhavA zreSThA naipAlI madhyamA bhavet / kAmarUpodbhavA kRSNA naipAlI nIlavarNayuk // 7 // kAzmIradezasaMbhUtA kastUrI hyadhamA mtaa| kastUrikA kaTustiktA kSAroSNA zukralA guruH // 8 // kaphavAtaviSacchardizItadaurgandhyazoSahat / ThIkA-mRganAbhi 1, mRgamada ?, sahasrabhit 3, ye kastUrIke nAma haiM // 5 // aura kastUrikA ?, kastUrI 2, vedhamukhyA 3, ye dUsarIke nAma haiM. kAzmarI 1, kapilacchAyA 2, kastUrI 3, ye tIsarIke nAma hai. aise tIna prakArakI kastUrI likhI hai // 6 // jo kastUrI kAmarUpadezameM utpanna hotI hai voha zreSTha hai, aura jo nepAlameM hotI hai vo madhyama hotI hai. kAmarUpameM kAlI aura nepAlameM nIlI hotI hai // 7 // jo kastUrI kAzmIradezameM utpanna hotI hai vaha adhama kahI hai. kastUrI kaDavI hotI hai, tikta, kSAra, garama, zukrakoM paidA karanevAlI // 8 // tathA bhArI hotI hai, aura kapha, vAta, viSa, vamana, tathA zIta, durgaMdhitA, zoSa, inako haranevAlI hai. atha kastUrikA(muskadAnA)guNAH, latA kastUrikA tiktA svAdI vRSyA himA laghuH // 9 // cakSuSyA chedinI zleSmatRSNAbastyAsyarogahRt / / TIkA-kastUrikA latA, tikta, aura madhura hotI hai, tathA puSTa, zItala, aura halakI hotI hai // 9 // netroMkoM hita karanevAlI hai, tathA chedana karanevAlI hai, kapha, pyAsa, tathA peDU, aura mukhake roga inako haranevAlI hai. atha gandhamArjAravIryaguNAH. gandhamArjAravIrya tu vIryakat kaphavAtahat // 10 // For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe kaNDUkuSThaharaM netryaM sugandhaM svedagandhanut / TIkA-gaurAsarako AMDInAmase kahate haiM. gaMdhamArjAra 1, vIryabala karanevAlA aura kaphavAtakA nAzaka hotA hai // 10 // tathA kaMDU, aura kuSTha inakA haranevAlA hai, aura netroMkA hitakArI hai, sugandha hai, pasInAke gandhakoM nAza karanevAlA hai. isadezameM ise villIloTana kahate haiM. atha candananAmaguNAH. zrIkhaNDaM candanaM nastrI bhadraHzrIstailaparNikaH // 11 // gandhasAro malayajastathA candradyutizca saH / svAde tiktaM kaSe pItaM chede raktaM tanau sitam // 12 // granthikoTarasaMyuktaM candanaM zreSThamucyate / candanaM zItalaM rUkSaM tiktamAlAdanaM laghuH // 13 // zramazoSaviSazleSmatRSNApittAstradAhanut / TIkA-zrIkhaMDa 1, caMdana 2, bhadrazrI 3, telapaNikA 4 // 11 // gaMdhasAra 5, malayaja 6, caMdradyuti 7, ye caMdanake nAma haiM. ye svAdameM tikta hai, ghisanemeM pIlA hai, aura kATanemeM lAla aura zarIrameM lagAnemeM sapheda hotA hai // 12 // gAMTha aura khoDase yukta aisA caMdana zreSTa kahA hai. ye zItala, rUkhA, aura tikta hai, harSakoM denevAlA hai, aura halakA hai // 13 // tathA zrama, zoSa, aura viSa, kapha, tRpA, raktapitta, aura dAha, inako jItanevAlA hai. atha pItacaMdananAmaguNAH. kAlIyakaM tu kAlIyaM pItAbhaM haricandanam // 14 // haripriyaM kAlasAraM tathA kAlAnusAryakam / kAlIyakaM raktaguNaM vizeSAvyaGganAzanam // 15 // TIkA-pItacaMdanakoM laukikamaiM kalambaka kahate haiM. kAlIyaka 1, kAlIya 2, pItAbha 3, haricaMdana 4 // 14 // haripriya 5, kAlasAra 6, kAlAnusAryaka 7, ye pItacaMdanake nAma haiM. pItacaMdanameM raktacaMdanake varAvara guNa hote haiM, aura vizeSakarike mukhakI jhAIko haratA hai // 15 // For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karpUrAdivargaH / atha raktacaMdananAmaguNAH. raktacandanamAkhyAtaM raktAGgaM kSudracandanam / tilaparNa raktasAraM tatpravAlaphalaM smRtam // 16 // raktaM zItaM guru svAdu charditRSNAstrapittahRt / tiktaM netrahitaM vRSyaM jvaraNaviSApaham // 17 // TIkA - raktacaMdana 1, raktAMga 2, kSudracaMdana 3, aisA kahA hai. aura tilaparNa 1, raktasAra 2, pravAlaphala 3, aisA bhI kahate haiM // 16 // raktacaMdana zItala, bhArI, madhura, aura vamana, tRSA, raktapitta, inakA haranevAlA hai, aura tikta hai, netroMkoM hitakAraka hai, tathA vRSya hotA haiM, aura jvara, ghAva, viSa, inakA hAraka haiM // 17 // atha pataMganAmaguNAH. 53 pataMga raktasAraM ca suraMgaM raJjanaM tathA / paTTaraakamAkhyAtaM patraM ca kucandanam // 18 // pataMgaM madhuraM zItaM pittazleSmatraNAsranut / haricaMdanavadvedyaM vizeSAddAhanAzanam // 19 // candanAni tu sarvANi sadRzAni rasAdibhiH / gandhena tu vizeSosti pUrvaH zreSThatamo guNaiH // 20 // TIkA - raktasAra 1, pataMga 2, suraMga 3, raMjana 4, paTTaraMjaka 5, pattUra 6, kucaMdana 7, ye pataMgake nAma haiM. yebhI caMdanakI kismaseM hotA hai // 18 // pataMga madhura haiM, zItala hai, pitta, kapha, ghAva, rakta, inako haranevAlA hai aura pIta caMdanake samAna jAnanA, paraMtu vizeSakarike dAhakA nAzaka hai // 19 // sarvacaMdana, rasanameM samAna haiM, aura gandhaseM vizeSa hai, unameM pahile guNoMmeM zreSTha haiM // 20 // atha agarunAmaguNAH. agaru pravaraM lohaM rAjArha yogajaM tathA / vaMzikaM kamijaM vApi kamijagdhamanAryakam // 21 // agarUSNaM kaTu vacyaM tiktaM tIkSNaM ca pittalam / / For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe laghu karNAkSirogaghnaM zItavAtakaphapraNut // 22 // kRSNAguNAdhikaM tattu lohabahAri majati / aguruprabhavaH snehaH kRSNAgurusamaH smRtaH // 23 // TIkA-agaru 1, pravaraloha 2, rAjAI 3, yogaja 4, vaMzika 5, kRmijagdha 6, anAryaka 7, ye agarake nAma haiM // 21 // ye svAdameM kaTu hai, khacAkA hitakAraka, tikta, tIkSNa, pittakoM paidA karatA hai, halakA hai, karNa tathA netroMke rogoMkA haranevAlA hai, zIta tathA vAta kapha inakoM jIta // 22 // aura ina donoMmeM kAlA agaru guNameM adhika hai, aura vo lohake samAna jalameM DUba jAtA hai, aura agarakA tela kRSNAgarake samAna kahA gayA hai // 23 // atha devadArunAmaguNAH. devadAru smRtaM dArubhadraM dArvindradAru ca / mastadAru drukilimaM kRtrimaM surabhUruhaH // 24 // devadAru laghu snigdhaM tiktoSNaM kaTu pAki ca / vibandhAdhmAnazothAmatandrAhikkAjvarAtrajit // 25 // pramehapInasazleSmakAsakaNDUsamIranut / TIkA-devadAru 1, dArubhadra 2, dArvI 3, indradAru 4, mastadAru, dukilima 6, kRtrima 7, surabhUruha 8, ye devadAruke nAma haiM // 24 // ye halakA hotA hai, cikanA, tathA garama, tikta, aura pAkameM kaDavA hai, vibaMdha, AdhmAna, aura sUjana tathA taMdrA hicakI jvara aura rakta inakA nAzaka hai // 25 // aura prameha, pInasa, kapha, tathA kAsa, khujalI, aura vAtakoMbhI haratA hai. atha dhUpasaralanAmaguNAH. saralaH pItavRkSaH syAttathA surabhidArukaH / saraso madhurastikto kaTupAkaraso laghuH // 26 // snigdhoSNaH karNakaNThAkSirogarakSoharaH smRtH| kaphAnilasvedadAhakAsamUrchAvaNApahaH // 27 // TIkA-sarala 1, pItavRkSa 2, surabhi 3, dAruka 4, ye dUsare devadAruke For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir krpuuraadivrgH| nAma haiM. ye madhura hai, tikta hai, pAkameM kaDavA haiM // 26 // aura snigdha, garama tathA kAna, kaMTha, aura netraroga, aura rAkSasoMkA nAza karanevAlA hai, aura kapha, pasInA, dAha, tathA kAsa, mUrchA, aura ghAvoMkoMbhI haranevAlA hai // 27 // atha tagaranAmaguNAH. kAlAnusArya tagaraM kuTilaM naghuSaM natam / aparaM piNDatagaraM daNDahastI ca varhiNam // 28 // nagaradvayamuSNaM syAt svAdu snigdhaM laghu smRtam / viSApasmArazUlAkSirogadopatrayApaham // 29 // TIkA-kAlAnusArya 1,taraga 2, kuTila 3, madhupanata 4, ye tagarake nAma haiM, aura dUsare tagarakoM piMDatagara 1, daMDahasti, varhiNa kahate haiM // 28 // ye donoM garama hote haiM, aura madhura, cikane tathA halake hote haiM, aura viSa, miragI, zUla tathA netraroga, aura tridoSakoMbhI rahanevAle haiM // 29 // atha padmAkanAmaguNAH. padmakaM padmagandhi syAttathA padmAhvayaM smRtam / padmakaM tu paraM tiktaM zItalaM vAtalaM laghu // 30 // visarpadAhavisphoTakuSThazleSmAstrapittanut / garbhasaMsthApanaM vRSyaM vamivraNatRSApraNut // 31 // TIkA-padmaka 1, padmagaMdhi 2, padmAdvaya 3, ye padmAkake nAma haiM. ye kaselA aura tikta, zItala, vAtakAraka hai / / 30 // visarpa, dAha, tathA visphoTaka, kuSTha, aura kapha, raktapitta, inakoMbhI hAraka hai, aura garbhakoM staMbhana karatA hai, rucikoM baDhAtA hai, vamana, ghAva, aura tRSA inakAmI haranevAlA hai // 31 // atha guggulunAmaguNAH. guggullurdevadhUpazca jaTAyuH kauzikaH purH| kustAlUkhalakaM klIve mahISAkSaH palaGkaSaH // 32 // mahiSAkSo mahAnIlaH kumudaH padma ityapi / hiraNyapaMcamo jJeyo gugguloH paJca jaatyH|| 33 // For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe bhRGgAjanasuvarNastu mahiSAkSa iti smRtH| mahAnIlastu vijJeyaH svanAmasamalakSaNaH // 34 // kumudaH kumudAbhaH syAt padmo mANikyasannibhaH / hiraNyAkSastu hemAbhaH paMcAnAM liMgamIritam // 35 // mahiSAkSo mahAnIlo gajeMdrANAM hi taavubhau| hayAnAM kumudaH padmaH svastyArogyakarau parau // 36 // vizeSeNa manuSyANAM kanakaH parikIrtitaH / kadAcinmahiSAkSazca yataH kaizcinnRNAmapi // 37 // guggularviSadastikto vIryoSNaH pittalaH saraH / kaSAyaH kaTukaH pAke kaTurUkSo laghuH paraH // 38 // bhagnasaMdhAnakad vRSyaH sUkSmaH svayaryo rsaaynH| dIpanaH picchalo balyaH kaphavAtavraNApacI // 39 // TIkA-guggula ?, devadhUpa 2, jaTAyu 3, kauzikapura 4, kustAlu 5, khalaka 6, ye gUgalake nAma napuMsakaliMgameM kahe haiM. aura mahiSAkSa 1, palaMkaSa, yebhI nAma haiM // 32 // mahiSAkSa 1, mahAnIla 2, kumuda 3, padma 4, hiraNya, yebhI gUgalake nAma haiM // 33 // jo gUgala bhorAke samAna kAleraMgakA ho use mahiSAkSa kahate haiM, aura mahAnIla apane nAmake barAvara lakSaNavAlA hotA hai // 34 // aura kumuda sapheda kamalake samAna tathA padmamaNike sadRza kahA hai, aura hiraNyAkSakA suvarNakAsA raMga hotA hai, isaprakAra pAMcoMkA lakSaNa kahA hai // 35 // mahiSAkSa aura mahAnIla ye donoM hathiyoMkoM hitakAraka hai, aura ghoDAnakoM kumuda tathA padma ye donoM Arogya karanevAle haiM // 36 // aura vizeSakarake kanaka manuSyanakoM hitakAraka hai, kabhIkabhI mahiSAkSabhI manuSyoMkoM hitakAraka hai // 37 // ye gUgala viSada hai, tikta hai, vIryameM garama hai, pittakoM paidA karatA hai, sara hai, kasailA hai, kaDavA hai, aura pAkameM kaTu hai, aura rUkhA hai, tathA bahuta halakA hotA hai // 38 // aura TUTe hADauMko joDanevAlA hai, puSTa hai, sUkSma svarakoM acchA karanevAlA hai, aura rasAyana hai, dIpana, aura ca. pedAra tathA balakoM baDhAnevAlA hotA hai, aura kapha, vAta, ghAva, apacI, inakA nAza karatA hai // 39 // For Private and Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karpUrAdivargaH / medomehAramavAtAMca vedakuSThAmamArutAn / piDikAgranthizophArzogaNDamAlAkamIn jayet // 40 // mAdhuryAcchamayedvAtaM kaSAyatvAcca pittahA / tiktatvAt kaphajittena gugguluH sarvadoSahA // 41 // sa navo bRMhaNo vRSyaH purANastvatilekhanaH / snigdhaH kAMcanasaMkAzaH pakkajambUphalopamaH // 42 // nUtano gugguluH proktaH sugandhiryastu picchilaH / zuSko durgandhazcaiva tyaktaprakRtivarNakaH // 43 // purANaH sa tu vijJeyo gugguluvaryavarjitaH / amlaM tIkSNamajIrNa ca vyavAyaM zramamAtapam // 44 // madyaM roSaM tyajet samyagguNArthI purasevakaH / TIkA - meda, prameha, patharI, tathA vAta, kkeda, kuSTha, aura AmavAta, tathA piMDikA, granthi, aura sUjana, bavAsIra, tathA gaMDamAlA, aura kRmi, inakoM haranevAlA hai // 40 // aura madhura rasaseM vAtanAzaka hai, kaselepanaseM pittanAzaka hai, tiktapaneseM kaphanAzaka hai, isIseM gUgala sarvadoSoM kA jItanevAlA hotA hai // 41 // nayA gUgala vIryakoM baDhAnevAlA hai, aura purAnA, bahuta lekhana hotA hai. pakA gUgala cikanA suvarNake raMga kaisA athavA pakke jAmanake sadRza hotA hai // 42 // aura nayA gUgala sugandha capadAra hotA hai, zuSka durgaMdhake karanevAlA tathA svAbhAvika varNaseM rahita // 43 // aura purAnA gUgala vo hai jo vIryase rahita hai, khaTAI, mirca, ajIrNa, maithuna, zramakaranA, dhUpameM baiThanA // 44 // madya pInA, krodha karanA, itanI vAtoMkoM gUgalakA sevana karanevAlA avazya tyAga de. atha saralaniryAsagugguluH zrIvAsaH saralasrAvaH zrIveSTo vRkSadhUpakaH // 45 // zrIvAso madhurastiktaH snigdhoSNastuvaraH saraH / pittalo vAtamUrdhAkSisvararogakaphApahaH // 46 // rakSoghnaH svedaurgandhyayUkAkaNDUvraNapraNut / For Private and Personal Use Only 57
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 58 harItakyAdinighaMTe TIkA - devadArukI jAtakA eka goMda hotA hai, useM gUgala kahate haiM. zrIvAsa 1, saralasrAva 2, zrIveSTa 3, vRkSadhUpaka, ye isake nAma haiM // 45 // ye sarala aura madhura hotA hai, tikta, snigdha, garama, aura kaselA, tathA sara hai. pittahAraka haiM, vAtaroga, ziroroga, netraroga, svararoga, kapha, inakoM haranevAlA hai // 46 // aura rAkSasoM kA nAzaka hai, tathA pasInA, durgandhitA, jUAM khujalI, ghAva, inakabhI haranevAlA hai. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha rAlanAmaguNAH. rAlastu zAlaniryAsastathA sarjarasaH smRtaH // 47 // devadhUpo yakSadhUpastathA sarvarasazca saH / rAlo himo gurustiktaH kaSAyo grAhako haret // 48 // doSAstrasvedavIsarpajvaravraNavipAdikAH / grahabhagnAgnidagdhAzca zUlAtIsAranAzanaH // 49 // TIkA- rAla 1, sAla 2, niryAsa 3, sarjarasa 4 // 47 // devadhUpa 5, yakSadhUpa 6, sarjarasa ye rAlake nAma haiM. rAla zItala, bhArI, tikta, kaselA, aura grAhaka hai, // 48 // aura doSa, rakta, pasInA, tathA visarpa, jvara, ghAva, aura vipAdika inako haranevAlA hai aura zUla atIsAra inakoMbhI jIte hai. graha aura TUTehAkoM tathA agnidagdhakoM acchA karatA hai // 49 // atha kundurusugaMdhadravyazallakIniryAsaH kundurustu mukundaH syAt sugandhaH kunda ityapi / kundururmadhurastiktastIkSNastvacyaH kaTurharet // 50 // jvarasvedagrahAlakSmImukharogakaphA'nilAn / TIkA - sonAdararaktake goMdakoM kundarugoMda kahate haiM. kundaru 1, mukunda 2, sugandhakunda 3, ye kuMdarugoMda ke tIna nAma haiM. ye madhura, tikta, tIkSNa, khacAke hitakArI hai, aura kaDavA hotA hai // 50 // jvara, sveda, graha, alakSmI, tathA mukharoga, kapharoga, aura rogoMkoMbhI haranevAlA hai. atha zilArasanAmaguNAH. sihnakastu turuSkaH syAdyato yavanadezajaH // 51 // For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir krpuuraadivrgH| kapitailaM ca saMkhyAtastathA ca kapinAmakaH / sihnakaH kaTukaH svAduH snigdhoSNaH zukrakAntikat // 52 // vRSyaH kaNThyaH svedakuSThajvaradAhagrahApahaH / TIkA-silhaka 1, turuSka 2, yavanadezaja 3, // 51 // kapila 4, kapinAmaka 5, ye zilArasake pAMca nAma haiM. zilArasa kaDavA hotA hai, aura madhura, cikanA, tathA zukra aura kAMtiko baDhAnevAlA hai // 52 // puSTa hai, kaMThakA hitakArI hai, aura pasInA, kuSTha, jvara, dAha, aura graha inakA nAzaka hai. atha jAtIphalanAmaguNAH. jAtIphalaM jAtikozaM mAlatIphalamityapi // 53 // jAtIphalaM rase tiktaM tIkSNoSNaM rocanaM lghuH| kaTukaM dIpanaM grAhI svayaM zleSmAnilApaham // 54 // nihanti mukhavairasyaM mdydaurgndhykRssnntaaH| kamikAsavamizvAsazoSapInasahRdrujaH // 55 // TIkA-jAtIphala 1, jAtikoza 2, mAlatIphala 3, ye jAyaphalake nAma haiM // 53 // jAyaphala rasameM tikta, tIkSNa, garama, rucikoM karanevAlA tathA halakA hai kaDavA, dIpana, tathA grAhI hai, svarako acchA karatA hai, kaphavAtako haranevAlA hai // 54 // mukhake bigaDe svAdakoM aura mathakI durgaMdhitAkoM aura kAlepanakoMbhI haranevAlA hai, aura kRmi, kAsa, vamana, tathA zvAta, zoSa, pInasa, aura hRdayakI pIDA, inakoMbhI jItanevAlA hai // 55 // atha jAtIphala(jAvitrI)nAmaguNAH. jAtIphalasya tvak proktA jAtIpatrI bhissgvraiH| jAtIpatrI laghuH svAduH kaTUSNA rucivarNakRt // 56 // kaphakAsavamizvAsatRSNAkamiviSApahA / TIkA-vaidyoMne jAyaphalakI chAlakoM jAvitrI kahI hai. jAvitrI halakI, madhura, kaDavI, garama, ruci tathA varNako karanevAlI hai // 56 // aura kapha, kAsa, vamana, tathA zvAsa, tRSA, kRmi, aura viSa, inako haranevAlI hai. For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha lavaMganAmaguNAH. lavaMgaM devakusumaM zrIsaMjJaM zrIprasUnakam // 57 // lavaMgaM kaTukaM tiktaM laghu netrahitaM himam / dIpanaM pAcanaM rujyaM kaphapittAstranAzakRt // 58 // tRSNAM chardi tathAdhmAnaM zUlamAzu vinAzayet / kAsaM zvAsaM ca hikAM ca kSayaM kSapayati dhruvam // 59 // TIkA-lavaMga 1, devakusuma 2, zrIsaMjJa3, zrIpramUnaka 4, // 57 // ye loMgake cAra nAma haiM. aura loMga kaDavI, tikta, halakI, netroMko hitakArI, zItala, dIpana, pAcana, tathA rucike denevAlI, aura kapha, raktapitta, inako haranevAlI hai // 58 // aura pyAsa, vamana, tathA apharA, tathA zUla, inakI hAraka hai aura kAsa, zvAsa, hicakI, tathA kSaya inakobhI zIghra haratI hai // 59 // atha sthUlailA(baDI ilAyacI)nAmaguNAH. elA sthUlA ca bahulA pRthvIkA tripuTApi ca / bhadailA bRhadelA ca caMdravAlA ca nisskuttiH||60|| sthUlailA kaTukA pAke rase cAnalakallaghuH / rUkSoSNA zleSmapittAstrakaNDUzvAsatRSApahA // 61 // hRllAsaviSavastyAsyazirorugvamikAsanut / TIkA-elA 1, sthUlA 2, bahulA 3, pRthvIkA 4, tripuTA 5, bhadrelA 6, bRhadelA 7, caMdravAlA 8, niSkuTI 9, ye baDI ilAyacIke nava nAma haiM // 60 // ye pAka aura rasameM kaDavI hai, agnikoM dIpta karatI hai, aura halakI, rUkhI, garama hai, kapha, rakta, pitta, tathA khujalI, zvAsa, tRSA, inakI hAraka hai // 61 // aura ha. llAsa, viSa tathA peDU, muSa aura zira inakI pIDAkoM haratI hai, tathA vamana aura zvAsa inakoMbhI haratI hai. atha sUkSmailA(gujarAtI ilAyacI)nAmaguNAH. sUkSmopakuMcikA tutthA koraMgI drAviDI truTiH // 62 // elA sUkSmA kaphazvAsakAsArzomUtrakRcchrahRt / For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir krpuuraadivrgH| rase tu kaTukA zItA laghvI vAtaharI matA // 63 // TIkA-sUkSmA 1, upakuMcikA 2, tutthA 3, koraMgI 4, drAviDI 5, truTi 6, ye choTI ilAyacIke nAma haiM // 62 // ye kapharoga, zvAsa, kAsa, bavAsIra, mUtrakRcchra, ina rogoMkoM haranevAlI hai, rasameM kaDavI hai, zItala hai, halakI hai, vAtahAraka hai // 63 // atha tvakpatra(taja)nAmaguNAH. tvapatraM ca varAMgaM syAd bhRGgaM codanta utkaTam / tvacyaM laghUSNaM kaTukaM svAdu tiktaM ca rUkSakam // 64 // pittalaM kaphavAtaghnaM kaNDDAmArucinAzanam / hRdvastirogavAtArzaHkamipInasazukahRt // 65 // TIkA-vakpatra 1, varAMga 2, bhRga 3, udanta 4, utkaTa 5, ye tajake nAma haiM. ye halakI, garama, kaDavI, madhura, tikta, rUkhI hai // 64 // pittakoM utpanna karanevAlI hai, kaphavAtakI haranevAlI hai, khujalI, Ama, aruci, inako jItanevAlI hai, hRdaya, basti ina rogoMkoM aura vAtakI bavAsIrakoM kRmi, pInasa, tathA zukrakoM haranevAlI hai // 65 // atha tvak(dAlacInI)nAmaguNAH. tvak svAhI tu tanutvak syAttathA dArusitA mtaa| uktA dArusitA svAGgI tiktA cAnilapittahat // 66 // surabhiH zukalA varSyA mukhazoSatRSApahA / TIkA-khaka 1, tanukhaka 2, dArusItA 3, ye kalamI dAracInIke nAma haiM. ye madhura aura tikta hai, tathA vAtapittako haranevAlI hai // 66 // sugandhayukta zukrakoM baDhAnevAlI hai, rogako acchA karatI hai, mukhazoSa, aura tRSA inako jItanevAlI hai. atha patrakanAmaguNAH. patraM tamAlapatraM ca tathA syAt patravAmakam // 67 // patrakaM madhuraM kiJcittIkSNoSNaM picchilaM laghuH / nihanti kaphavAtAjhe hRllAsArucipInasAn // 68 // For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe TIkA-patra 1, tamAlapatra 2, patranAmaka 3, ye tejapAtrake nAma hai // 67 // ye madhura hai, thoDA tIkSNa hai, garama hai, aura capedAra tathA halakA hotA hai, aura kapha, vAta, bavAsIra, jImicalAnA, aruci, pInasa, inako haranevAlA hai // 68 // atha nAgakezaranAmaguNAH. nAgapuSpaH smRto nAgaH kezaro naagkeshrH| cAmpeyo nAgakialkaH kathitaH kAJcanAhvayaH // 69 // nAgapuSpaM kaSAyoSNaM rUkSaM laghvAmapAcanam / jvarakaMtRSAsvedacchardihallAsanAzanam // 70 // daurgandhyakuSThavIsarpakaphapittaviSApaham / TIkA-nAgakezara 1, nAgapuSpa 2, kezara 3, cAmpeya 4, nAgakiMjalka 5, kAJcanAhvaya 6, ye nAgakezarake nAma haiM // 69 // ye puSpanameM napuMsaka hai, ye kaselA hai, garama hai, rUkhA hai, halakA hai, aura AmakA pacAnevAlA hai, aura khujalI, tRSA, pasInA, vamana tathA jImi calAnekoM haratA hai // 70 // aura durgandhatA, kuSTha, visarpa, kapha, pitta, tathA viSa inako haranevAlI hai. atha trijAtacAturjAtakanAmaguNAH. tvargalA patrakaistulyaistrisugaMdhi trijAtakam // 71 // nAgakezarasaMyuktaM cAturjAtakamucyate / tavayaM recanaM rUkSaM tIkSNoSNaM mukhagandhahRt // 72 // laghupittAgnirUdvayaM kaphavAtaviSApaham / TIkA-dAracinI 1, ilAyacI 2, patraka 3, ina tInoMkoM samAna bhAga lekara milAyA huA trijAtaka kahAtA hai // 71 // tathA isameM nAgakezara milAneseM cAtujarjAtaka kahAtA hai, ye donoM recana haiM, rUkhe haiM, tIkSNa haiM, garama haiM, aura mukhakI durgadhatAke haranevAle haiM // 72 // aura laghu haiM, pitta agnikoM karanevAle haiM, varNakoM acchA kareM kapha, vAta, viSanAzaka, haiM. atha kuGamam. kuGkumaM ghusRNaM raktaM kAzmIraM pItakaM varam // 73 // For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir krpuuraadivrgH| saGkocaM pizunaM dhIraM bAhrIkaM zoNitAbhidham / kAzmIradezaje kSetre kuGkumaM yadbhaveddhi tat // 74 // sUkSmakezaramAraktaM padmagandhaM taduttamam / bAhrIkadezasaMjAtaM kuMkuma pANDuraM matam // 75 // ketakIgandhayuktaM tanmadhyamaM sUkSmakezaram / kuGkumaM pArasIke yat madhugandhi tadIritam // 76 // iSatpANDuravaNaM tadadhamaM sthUlakezaram / kuGkumaM kaTukaM snigdhaM zirorug vaNajantujit // 77 // tiktaM vamiharaM vayaM vyaGgadoSatrayApaham / TIkA-kuMkuma ?, ghusUNa 2, rakta 3, kAzmIra 4, pItaka 5 // 73 // saMkoca 6, pizuna 7, dhIra 8, bAhrIka 9, zoNitAbhidha 10 ye kezarake dasa nAma haiM // 74 // jo kezara kAzmIradezameM utpanna hotA hai vo sUkSma raktavarNa padmake sadRza gaMdhavAlA uttama hotA hai bAhrIkadeza arthAt valakhadezameM jo kezara hotA hai // 7 // vo kevaDeke sadRza gaMdhavAlA sUkSma hotA hai, madhyama hai. jo kezara pArasa dezameM hotA hai usako madhugaMdhi kahate haiM // 76 // vo kucha saphedavarNa aura moTA hotA hai, vobhI madhyama hai, ye kaDavA hai, cikanA hai, aura zirake roga, aura ghAva, kRmi, inako haranevAlA hai // 77 // aura tikta hai, vamanakA nAzaka, raMgakA kAraka, aura jhAI tathA tInoM doSa inakAbhI haranevAlA hai // 78 // atha gorocananAmaguNAH. gorocanA tu maGgalyA vandyA gaurI ca rocanA // 78 // gorocanA himA tiktA vazyA mngglkaantidaa| viSA'lakSmIgrahonmAdagarbhasrAvakSatAstrahat // 79 // TIkA-gorocanA 1, maMgalyA 2, vandyA 3, gorI 4, rocanA 5, ye gorocanake nAma haiM // 78 // ye zItala hai, tikta hai, vazakaranevAlI hai, maMgala tathA kAMtikAraka hai aura viSa, alakSmI, graha, unmAda, garbhasrAva, tathA kSata, inakoM dUra karanevAlI hai // 79 // For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha nakhanakhInAmaguNAH. nakhaM vyAghranakhaM vyAghrAyudhaM taccakrakArakam / nakhaM svalpaM nakhI proktA hnuhttvilaasinii|| 80 // nakhadravyagrahazleSmavAtAstrajvarakuSThahat / laghUSNaM zukralaM vayaM svAdu vraNaviSApaham // 81 // alakSmImukhadaurgandhyahRtpAkarasayoH kttuH| TIkA-nakha 1, vyAghanakha 2, vyAghrAyudha 3, cakrakAraka 4, choTe nakhakoM nakhI aura hanuhaTTavilAsinIbhI kahate haiM // 80 // nakha dravyagrahanAzaka hai, kapha, vAta, rakta, jvara, kuSTha, inakA haranevAlA hai, aura halakA hai, zukrakoM paidA karatA hai, varNakAraka hai, madhura hai, ghAva, viSa, inakA jItanevAlA hai // 81 // aura alakSmI, mukhakI durgandhanAzaka hai, aura ye pAkameM aura rasameM kaDavA hotA hai. atha sugaMdhavAlAnAmaguNAH. bAlaM hIberabarhiSThodIcyaM kezAmbunAma ca // 82 // bAlakaM zItalaM rUkSaM laghu dIpanapAcanam / hallAsArucivIsarpahRdrogAmAtisArajit // 83 // TIkA-bAla, hrIbera, barhiSTha, udIcya, keza, ambunAma, ye sugaMdhavAlAke nAma haiM // 82 // ye zItala, rUkhA, dIpana, halakA, aura pAcana hai aura jImi calAnekoM aruci, aru visarpa, tathA hRdayaroga, AmAtisAra, inako haranevAlA hai83 atha vIraNanAmaguNAH. syAhIraNaM vIratarurvIraM ca bahumUlakam / vIraNaM pAcanaM zItaM vAntihallaghutiktakam // 84 // stambhanaM jvrnudvaantimdjitkphpittht|| tRSNAstraviSavIsarpakacchradAhavraNApaham // 85 // TIkA-jisa auSadhikI jaDa khaza hotI hai, usko vIraNa kahate haiM. vIraNa 1, vIrataru 2, vIra 3, bahumUlaka, ye vIraNake pAMca nAma haiM. ye pAcana, zItala, vamanakA haranevAlA, aura halakA, tikta hai / / 84 // aura stambhana hai, jvara, bhrAMti, For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir krpuuraadivrgH| mada, inakAmI haranevAlA hai, kapha, pitta, tRSA, rakta, viSa, visarpa, mUtrakRcchra, dAha, aura ghAva, inako haranevAlA hai // 85 // atha khazanAmaguNAH. vIraNasya tu mUlaM syAduzIraM naladaM ca tat / amRNAlaM ca sevyaM ca samagandhikamityapi // 86 // uzIraM pAcanaM zItaM stambhanaM laghu tiktakam / madhuraM jvarahRtAMtimadanut kaphapittahat // 87 // tRSNAstraviSavIsarpadAharUcchravraNApaham / TIkA-nalada 1, uzIra 2, amRNAla 3, sevya 4, sugaMdhika 5, ye khazake pAMca nAma haiM // 86 // ye pAcana, zItala, staMbhana, aura halakA, tikta, madhura hai; jvara, vamana, mada, inako haranevAlA hai, aura kapha, pittakA haranevAlA hai // 87 // tathA tRSA, rakta, viSa, visarpa, dAha, mUtrakRcchra, aura ghAvoMkAbhI nAza karanevAlA hai. artha jaTAmAMsInAmaguNAH. jaTAmAMsI bhUtajaTA jaTilA ca tapasvinI // 88 // mAMsI tiktA kaSAyA ca medhyA kaantiblprdaa| svAdI himA tridoSAnadAhavIsarpakuSThanut // 89 // TIkA-jaTAmAMsI 1, bhUtajaTA 2, jaTilA 3, tapasvinI 4, ye jaTAmAMsIke 5, nAma haiM // 88 // ye tikta, kaselI, pavitra, kAnti aura balakoM baDhAnevAlI hai, madhura aura zItala hai, tridoSa, rakta, dAha, visarpa, aura kuSTha inakoM jItanevAlI hai // 89 // zaileya(bhUracharIla)nAmaguNAH. zaileyaM tu zilApuSpaM vRddhaM kAlAnusAryakam / zaileyaM zItalaM hRdyaM kaphapittaharaM laghu // 90 // kaNDUkuSThAimarIdAhaviSaDdaraktahRt / For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe TIkA-zaileya 1, zilApuSpa 2, vRddha 3, kAlAnusAryaka 4, ye bhUracharIlake nAma haiM. ye zItala, hRdayakA priya karanevAlA, kaphapittakA haranevAlA hai // 90 // aura khujalI, kuSTha, patharI, dAha, tathA viSa, inakA haranevAlA hai, aura gudAke raktakA hAraka hai isako laukikameM vAlachaDa volate haiM. atha mustA(nAgaramothA)nAmaguNAH. mustakaM ca striyAM mustaM triSu vAridanAmakam // 91 // kuruvinda asaMkhyAto'paraH koddkserukH| bhadramustaM ca gundrA ca tathA nAgaramustakaH // 92 // mustaM kaTu himaM grAhi tiktaM dIpanapAcanam / kAyaM kaphapittAstrajvarArucijantuhRt // 93 // anUpadeze yajAtaM mustakaM tat prshsyte| tatrApi munibhiH proktaM varaM nAgaramustakam // 94 // TIkA-mustaka 1, musta 2, vArida 3, // 91 // kuruviMda 4, saMkhyAta 5, kroDa 6, kaseruka 7, bhadramusta 8, gundrA 9, nAgaramustaka 10, ye nAgaramothAke nAma haiM // 92 // ye kaDavA aura zItala hai, dastoMkoM rokanevAlA hai, tikta aura dIpana hai, pAcana hai kaselA hai, kapha, rakta, pitta, tRSA, jvara, aruci, aura kRmi inakA haranevAlA hai // 93 // aura anUpa dezakA utpanna bhayA nAgaramothA uttama kahA hai ye muniyoMne ismeMbhI nAgaramothA zreSTha kahA hai // 94 // atha kacUranAmaguNAH. ka--ro vedhamukhazca drAviDaH kalpakaH zaTI / ka--ro dIpano rucyaH kaTukastikta eva ca // 95 // sugaMdhiH kaTupAkaH syAt kuSThAjhevraNakAsanut / uSNo laghurharecchAsaM gulmavAtakaphakRmIn // 96 // TIkA-kacUra 1, vedamukhya 2, drAviDa 3, kalpaka 4, zaTI 5, ye kacUrake nAma haiM; ye dIpana, hai rucikAraka, kaDavA, aura tikta hai // 95 // sugaMdhiyukta aura pAkameM kaTu hotA hai, tathA kuSTha, bavAsIra, ghAva, aura kAsa, inakAbhI hAraka For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir krpuuraadivrgH| hai, aura garama, halakA, tathA zvAsa, vAyagolA, vAta, kapha, aura kRmi, inakoMbhI haranevAlA hai // 96 // atha ekAgInAmaguNAH. murA gandhakaTI daityA surabhiH shaalprnnikaa| murA tiktA himA svAdI laghvI pittAnilApahA // 97 // jvarAsRgbhUtarakSonI kusstthkaasvinaashinii| TIkA-murA 1, gandhakaTI 2, daityA 3, surabhi 4, zAlaparNikA 5, ye ekAgIke nAma haiM. ye tikta hai, aura zItala, madhura, halakI, tathA pittavAtakoM nAza karanevAlI hai // 97 // aura jvara, rakta, bhUta, rAkSasa, tathA kuSTha, kAsa, inakI nAza karanevAlI hai, ye isalokameM maroDaphalI nAmase vikhyAta hai. atha gandhapalAzInAmaguNAH. zaThI palAzI SaDgranthA suvratA gandhamUlikA // 98 // gandhArikA gandhavadhUrvadhUH pRthupalAzikA / bhaveddhapalAzI tu kaSAyA grAhiNI laghuH // 99 // tiktA tIkSNA ca kaTukA ussnnaasymlnaashinii| zothakAsavraNazvAsazUlahidhmagrahApahA // 10 // TIkA-ye sugandhadravya kAzmIradezameM prasiddha hai. aura ye kacUrake kismase hotI hai. zaThI 1, palAzI 2, SagraMthA 3, suvratA 4, gaMdhamUlikA 5 // 98 // gandhArikA 6, gandhavadhR 7, pRthupalAzikA 8, ye gandhapalAzIke nAma haiM; ye kasailI hotI hai, aura dastakoM rokatI hai, aura halakI hai // 99 // aura tIkhI, kaDavI, uSNa hotI hai, mukhake malako haranevAlI hai, sUjana, kAsa, ghAva, zvAsa, zUla, hidhma, graha, inakI hAraka hai // 10 // atha priyaGgugandhapriyaGganAmaguNAH. priyaGguH phalinI kAntA latA ca mhilaahvyaa| gundrA gundraphalA zyAmA viSvaksenAGganApriyA // 101 // For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe priyaGguH zItalA tiktA tuvarAnilapittahat / raktAtiyogadaurgandhyasvedadAhajvarApahA // 102 // gulmatRviSamohanI tdvdgndhpriynggukaa| tatphalaM madhuraM rUkSaM kaSAyaM zItalaM guru // 103 // vivandhAdhmAnabalakat saMgrAhI kaphapittajit / TIkA-priyaMgu, phalanI, kAntA, latA, mahilAhayA, gundrA, gundraphalA, zyAmA, viSvaksenA, aMganAmiyA, ye priyaMguke nAma haiM // 101 // ye zItala, tikta, kaselA, vAtapittakA haranevAlA, aura raktakA atiyoga hai, durgaMdhatA, pasInA, dAha, jvara, inakA haranevAlA hai // 102 // tathA vAyagolA, tRSA, viSa, inakAbhI hAraka hai, aura isIke samAnagandha priyaMgubhI hai, usakA phala madhura, rUkhA, kaselA, aura zItala, hotA hai, aura bhArI hotA hai // 103 // vivaMdha, apharA, aura bala inakoM karanevAlA hai, tathA malakA avarodha karanevAlA hai, kaphapittakA haranevAlA hai. atha reNukAmaricasahazA. reNukA rAjaputrI ca nandinI kapilA dvijA // 104 // bhasmagandhA pANDuputrI smRtA kauntI hareNukA / reNukA kaTukA pAke tiktA coSNA kaTurlaghuH // 105 // pittalA dIpanI medhyA pAcanI garbhapAtinI / balAsavAtakaccaiva tRTukaNDaviSadAhanut // 106 // TIkA-ye miracake sadRza sugaMdhadravya hotA hai, reNukA 1, rAjaputrI 2, nandanI 3, kapilA 4, dvijA // 104 // bhasmagaMdhA 5, pANDuputrI 6, kauntI 7, hareNukA 8, ye reNukAke nAma haiM. ye pAkameM kaDavI, tikta, garama, kaTu, halakI, // 105 // aura pittakoM karanevAlI, dIpana, buddhiko baDhAnevAlI, pAcana, garmikoM girAnevAlI hai, kaphavAtakAraka tathA tRSA, khujalI, viSa, dAha, inakI hAraka hai // 106 // atha graMthiparNa(Thivana)nAmaguNAH. granthiparNa granthikaM ca kAkapucchaM ca gucchakam / For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karpUrAdivargaH / nIlapuSpaM sugandhaM ca kathitaM tailaparNakam // 107 // granthiparNaM tiktatIkSNaM kaTUSNaM dIpanaM laghuH / kaphavAtaviSazvAsakaNDUdaurgandhyanAzanam // 108 // -- TIkA - granthiparNa 1, granthika 2, kAkapuccha 3, gucchaka 4, nIlapuSpa 5, sugandha 6, tailaparNaka 7, ye bhaTorA ke nAma haiM // 107 // ye tikta, tIkSNa, kaTu, aura garama, dIpana, laghu, hai. aura kapha, vAta, viSa, zvAsa, kaNDU, tathA durgandhi, inakA haranevAlA hai // 108 // atha granthiparNasyaiva bheda ISatsugandhaH sthauNeyaM (thara) iti loke prasiddhaM tadguNAH. 69 sthANeyakaM bArhirSaM ca zukrabarha ca kukkuram / zIrSaroma zukaM cApi zuSkapuSpaM zukacchadam // 109 // sthANeyakaM kaTu svAdutitaM snigdhaM tridoSanut / medhAzukrakaraM rucyaM rakSoghnaM jvarajantujit // 110 // hanti kuSThAtRDdAhadaurgandhyatilakAlakAn / TIkA-bhaTorAhIke bheda kucha sugaMdhavAlA sthANeya arthAt dhanera nAmaseM prasiddha hai. thauNeyika 1, barhiSa 2, zukrabaI 3, kukura 4, zIrSaroma 5, zuka 6, zuSkapuSpa 7, zukacchada 8, ye nAma haiM // 109 // ye kaDavA, madhura, tikta, snigdha, tridoSahAraka, aura buddhi, zukra inakA paidA karanevAlA hai, rucikAraka, rAkSasoMkA nAzaka, aura jvara, tathA kRmi, inakabhI jItanevAlA hai // 110 // aura kuSTha, rakta, tRSA, dAha, durgaMdhatA, tathA tilakAlaka, inakAbhI haranevAlA hai, isa dezameM isakoM karoMdA kahate haiM. atha granthiparNasyaiva bhedaH (bhaTeura) iti nepAladeze bhavati tadguNAH. nizAcaro dhanaharo kitavo gaNahAlakaH // 111 // rocako madhurastiktaH kaTupAke kaTurlaghuH / For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 70 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe tIkSNo dyo himo hanti kuSThakaNDUkaphAnilAn // 112 // rakSaH zrIsvedamedostrajvarAgandhaviSavraNAn / TIkA -- karoMdekI kismaseM bhaTehara eka dravya nepAladezameM utpanna hotA hai usakenAma ye haiM. nizAcara 1, dhanahara, kitava, gaNahAlaka ye bhaTeurake nAma haiM // 111 // ye rucike karanevAlA hotA hai, madhura, aura tikta, tathA pAkameM kaDavA, halakA hai, aura tIkSNa hai, hRdayakoM priya hai, aura zItala hotA hai, tathA kuSTha, kaNDU, kapha, aura bAta, inakoM haranevAlA hai // 112 // aura rAkSasa, kAMti, pasInA, meda, raktajvara, gaMdha, viSa, vraNa, inakAbhI haranevAlA hai. atha tAlIsapatranAmaguNAH. tAlIsamuktaM patrADhyaM dhAtRpatraM ca tatsmRtam // 113 // tAlIsaM laghutIkSNoSNaM zvAsakAsakaphAnilAn / nihantyarucigulmAdivahnimAndyakSayAmayAn // 114 // TIkA - tAlIsa, patrADhya, dhAtrIpatru ye nAga haiM // 113 // ye halakA, tIkhA, garama, hai. zvAsa, kAsa, vAta, inako haranevAlA hai; aruci, gulma, agnimAMdya, aura kSayaroga, inakoM bhI jItanevAlA hai // 114 // atha kaMkolanAmaguNAH. kaGkalaM kolakaM tathA kozaphalaM smRtam / kaGkalaM laghu tIkSNoSNaM tiktaM hRdyaM rucipradam // 115 // // Asya daurgandhyahRdroga kaphavAtAmayAndhyahRt / TIkA - kaMkola, kolaka kozaphala, ye nAma haiM. kaMkola halakA aura tIkhA, garama, tathA tikta, hRdayakA priya, aura rucikoM denevAlA hai // 115 // mukhakI durgatA tathA hRdayaroga, kapha, vAta, aura AdhmAna inako haranevAlA hai. isakoM sItalacInI bhI kahate haiM. atha gandhakokilAnAmaguNAH. snigdhoSNA kaphahattikA sugandhA gaMdhakokilA // 116 // gandhakokilayA tulyA vijJeyA gandhamAlatI / For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir krpuuraadivrgH| 71 TIkA-gandhakokilA gandhamAlatIkoM kahate haiM. ye camelIkItaraha sugaMdhayukta hotI hai // 116 // aura snigdha, garama, kaphakoM dUra karanevAlI tathA tikta sugandha isaprakAra gaMdhakokilA hotI hai aura isIke sadRza gaMdhamAlatIbhI jAnanA. atha lAmajakamuzIravatpItacchavi tRNavizeSaH. lAmajakaM sutAlaM syAdamRNAlaM layaM laghuH // 117 // iSTakApathakaM sevyaM naladaM cAvadAtakam / lAmajakaM himaM tiktaM laghu doSAmayAstrajit // 118 // svagAmayasvedakRcchradAhapittAstraroganut / TIkA-lAmajjakanAmakI khazake sadRza pIlI ghAsa hotI hai. lAmajjaka 1, sunAla 2, amRNAla 3, layalaghu 4, ye lAmajjakake nAma haiM // 117 / / aura iTakApathaka, sevya, nalada, avadAtaka, yebhI isIke nAma haiM, ye zItala, tikta, halakI, hotI hai tridoSakI haranevAlI hai // 118 // aura bacAke roga, pasInA, mUtrakRccha, tathA dAha, aura raktapitta, inakIbhI haranevAlI hai. atha elavAlukaM kakolasadRzaM kuSThagandhi tadguNAH. elavAlukamaileyaM sugandhi harivAlukam // 119 // elavAlukamelAlukapitthaM patramIritam / elvAlu kaTukaM pAke kaSAyaM zItalaM laghu // 120 // hanti knndduuvrnnchrditRttkaasaarucihRdujH| balAsaviSapittAstrakuSThamUtragadakamIn // 121 // TIkA-elavAlakanAma zItala cInIkesadRza kUTake gandhayukta hotA hai. isakoM vAlukakaDIbhI kahate haiM. elavAlaka 1, aileya 2, sugandhi 3, harivAluka 4, // 119 // elavAluka elAlu kathitapatra ye eluvAlakake nAma haiM. ye kaDavA aura pAkameM kaselA hotA hai, zItala, halakA, hotA hai // 120 // aura khujalI, ghAva, vamana, tRSA, kAsa, aura aruci inakA haranevAlA hai, aura pIDA, kapha, viSa, pitta, rakta, kuSTha, mUtraroga, tathA kRmi inakA haranevAlA hai // 121 // For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. harItakyAdinighaMTe atha jalamothAnAmaguNAH. (guDatajI iti ca iyaM tu vitunnakanAno vRkSasya tvak mustAkatiH) kuTannaTaM dAsapuraM vAleyaM paripelavam / plavagopuragonardakaivartImustakAni ca // 122 // mustAvatpelavaM puSTaM zukrAbhaM syAdvitunnakam / vitunnakaM himaM tiktaM kaSAyaM kaTu kAntidam // 123 // kaphapittAstravIsarpakuSTakaNDUviSapraNut / TIkA-kuTannaTa, dAsapura, vAleya, parivelava, plava, gopura, gonarda, kaivartI, mustaka / / 122 // mothAke sadRza pelava, puSTa, zakrAbha, vitunnaka, ye jalamothAMke nAma haiM. ye zItala, tikta, kaselA, tathA kaDavA hai, aura kAntiko denevAlA hai // 123 // aura kapha, rakta, visarpa, kuSTha, khujalI, tathA viSa, inakAbhI nAzaka hai. atha sTakAsugaMdhadravyanAmaguNAH. sTakkAsRk brAhmaNI devI marunmAlA latA laghuH // 124 // samudrAntA vadhUH koTivarSAlaGkopiketyapi / sTakkA svAdI himA vRSyA tiktA nikhiladoSanut // 125 // kuSThakaNDUviSasvedadAhAstrajvararaktahRt / TIkA-spRkkAnAmakA eka sugaMdhadravya zAkavizeSa hai, isakoM piMDitazAka kahate haiM. spRkkA, asRk, brAhmaNI, devI, marunmAlA, latA // 124 // samudrAntA, vadhU, koTivarSA, laMkopikA, ye spRkkAke nAma haiM. svarakoM madhura, zItala, dhAtunako baDhAnevAlA hai, tikta hai, saMpUrNa doSoMkA haranevAlA hai // 12 // aura kuSTha, khujalI, viSa, pasInA, dAha, raktajvara, tathA rakta inakAbhI haranevAlA hai. ___ atha parpaTI(padmAvatI)nAmaguNAH. parpaTA raJjanA kRSNA jatuktA jananI janI // 126 // jatu kRSNAgnisaMsparzA jaturucakravartinI / parpaTI tuvarA tiktA zizirA varNakallaghuH // 127 // For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kraadivrgH| viSavraNaharI kaNDakaphapittAstrakuSThanut / TIkA-parpaTI jo hai so padmAvatInAmase uttaradezameM prasiddha hai, aura mAlavemeM isako cakavata kahate haiM. parpaTI, raMjanA, kRSNA, jatukA, jananI, janI // 126 // jatu, kRSNA, agnisaMsparzA, jatukRt, cakravartinI, pApaDI kaselI hai, tikta aura zItala hai, raMgakoM acchA karanevAlI, aura halakI hai // 127 // aura viSa tathA ghAvoMkI haranevAlI tathA khujalI, kapha, raktapitta, kuSTha, inakoMbhI jItanevAlI hai. atha nalikA(yavArI)nAmaguNAH. nalikA vidrumalatA kapotacaraNA naTI // 128 // dhamanyaJjanakezI ca nirmadhyA suSirA nlii| nalikA zItalA laghvI cakSuSyA kaphapittahat // 129 // kacchrAzmavAtatRSNAstrakuSThakaNDUjvarApahA / TIkA-ye nalikAnAmase uttaradezameM prasiddha hai. ravari pAreke sadRza hai aura yavarInAmaseM prasiddha hai. nalikA, vidrumalatA, kapotacaraNA, naTI, // 128 // dhamanI, aMjanakezI, nirmadhyA, suSirA, nalI, ye nalIke nAma haiM. ye zItala, halakI, netrake hitakAraka, kaphapittahAraka, // 129 // tathA mUtrakRcchra, patharI, vAta, vRSA, raktakuSTha, khujalI, jvara, inakI haranevAlI hai. atha prapauNDarIka(puNDerI)nAmaguNAH. prapauNDarIkaM pauNDarya cakSuSyaM pauNDarIyakam // 130 // pauNDayaM madhuraM tiktaM kaSAyaM zukralaM himam / cakSuSyaM madhuraM pAke vayaM pittakaphapraNut // 131 // iti bhAvamizraviracite harItakyAdinighaMTe karpUrAdi vargaH samAptaH // 2 // TIkA-prapauMDarIka ye sugaMdhidravya hai aura puMDerInAmase prasiddha hai. prapauMDarIka 1, pauMDarya 2, cakSuSya 3, pauMDarIyaka 4, yaha puMDarIke nAma haiM. // 130 // ye madhura, tikta, kaselI, zukrakoM paidA karanevAlI, aura zItala hai, netroMkoM hitakAraka pAkameM madhura, varNakoM zreSTha karanevAlI hai tathA pitta kaphakI nAzaka hai // 131 // iti harItakyAdinighaMTe bAlabodhanITIkAyAM kapUrrAdivargaH samAptaH // 2 // 10 For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shriiH| harItakyAdinighaMTe gudduucyaadivrgH| atha guDUcyA utpattirnAmAni guNAzca. atha laMkezvaro mAnI rAvaNo rAkSasAdhipaH / rAmapatnI balAtsItAM jahAra madanAturaH // 1 // tatastaM balavAn rAmo ripuM jAyApahAriNam / tato vAnarasainyena jaghAna raNamUrdhani // 2 // TIkA-atha guDUcI arthAt giloyakI utpatti likhate haiM. abhimAnI rAkSasoMkA rAjA laMkezvara rAvaNa kAmAtura hoke zrIrAmacaMdrakI patnI sItAko balakarake hara le gayA // 1 // phira balavAna zrIrAmacaMdrane apanI patnIke curAnevAle zatrUkoM vAnaroMkI senA saMga le raNameM mArA // 2 // hate tasmin surArAtau rAvaNe balagavite / devarAjaH sahasrAkSaH parituSTo'tirAghave // 3 // tatra ye vAnarAH kecidrAkSasainihatA rnne| tAnindro jIvayAmAsa sNsicyaamRtvRssttibhiH||4|| tato yeSu pradezeSu kapigAtrAt pricyutaaH|| pIyUSabindavaH petustebhyo jAtA guDUcikA // 5 // TIkA-balakarike garvita devatAoMke zatru rAvaNake maraneseM devatAoMkA rAjA indra zrIrAmacaMdrapara bahuta prasanna huaa||3|| usa raNameM rAkSasoMke hAthaseM mAregaye jo vAnara tinakoM indraneM amRtakI varSAkara sIMca jivAdiyA // 4 // jisadezameM vAnaroMke zarIroMseM amRtakI bUMda girI usase guDUcI arthAt giloya paidA huI // 5 // guDUcI madhuparNI syAdamRtAmRtavallarI / For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gdduucyaadivrgH| chinnA chinnaruhA chinnodbhavA vatsAdanItica // 6 // jIvantI tantrikA somA somavallI ca kuNDalI / cakralakSaNikA dhIrA vizalyA ca rasAyanI // 7 // candrahAsI vayasthA ca maNDalI devnirmitaa| guDUcI kaTukA tiktA svAdupAkA rasAyanI // 8 // saMgrAhiNI kaSAyoSNA lavI blyaagnidiipnii| doSatrayAmatRDdAhamehakAsAMzca pANDutAm // 9 // kAmalAkuSThavAtAstrajvarakamivamIna haret / / pramehazvAsakAsAzakacchrahRdrogavAtanut // 10 // TIkA-aba giloyake nAma likhate haiM. guDUcI 1, madhuparNI 2, amRtA 3, amRtavallarI 4, chinnA 5, chinnarahA 6, chinnodbhavA 7, matsyAdanI 8 // 6 // jIvaMtI 9, tatrikA 10, somA 11, somavallI 12, kuMDalI 13, cakralakSaNikA 14, dhIrA 15, vizalyA 16, rasAyanI 17 // 7 // candrahAsI 18, vayasthA 19, maNDalI 20, devanirmitA 21, ye giloyake nAma haiM. ye kaDavI, tikta, pAkameM madhura, rasAyanI hai // 8 // saMgrAhiNI, tathA kaselI, garama, aura halakI hotI hai. balako karanevAlI, agnikoM dIpana karanevAlI, aura tridoSa, Ama, tRSA, dAha, prameha, kAsa, pANDu // 9 // kAmalA, kuSTha, vAta, rakta, jvara, kRmi, vamana, inakoM haranevAlI hai. aura prameha, zvAsa, kAsa, bavAsIra, mUtrakRcchra, hRdayaroga, vAtaroga, inakoMbhI haranevAlI hai // 10 // atha pAnanAmaguNAH. tAmbUlavallI tAmbUlI nAganI nAgavallarI / tAmbUlaM vizadaM rucyaM tIkSNoSNaM tuvaraM saram // 11 // vazyaM tiktaM kaTu kSAraM raktapittakaraM laghu / balyaM zleSmAsyadaurgandhyamalavAtazramApaham // 12 // TIkA-tAmbUlavallI 1, tAmbUlI 2, nAginI 3, nAgavallarI 4, ye pAnake nAma haiM. tAmbUla vizada, rucikoM karanevAlA, tIkSNa, aura garama, kaselA aura For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe sara aisA hai // 11 // vazIkaraNa hai, tikta, kaTu, kSAra, tathA raktapittakA karanevAlA, aura halakA, balakoM baDhAnevAlA tathA kapha aura mukhakI durgadhitA, mala, vAta, aura zrama, inakA haranevAlA hai // 12 // atha(bala)nAmaguNAH. bilvaH zANDilyazailUSau mAlUrazrIphalAvapi / zrIphalastuvarastikto grAhI rUkSo'gnipittakRt // 13 // vAtazleSmaharo balyo laghuruSNazca paacnH| TIkA-bilva 1, zAMDilya 2, zailUSa 3, mAlUra 4, zrIphala 5, ye belake nAma haiM. ye kaselA aura tikta grAhI, aura rUkhA hai. agni tathA pittakoM baDhAnevAlA hai // 13 // vAtakoMkA haranevAlA, balakA karanevAlA, tathA halakA aura garama tathA pAcana hai. atha gambhArI(kuMbhera)nAmaguNAH. gambhArI bhadraparNI ca zrIparNI madhuparNikA // 14 // kAzmIrI kAzmarI hIrA kAzmayaH pitarohiNI / kRSNadantA madhurasA mahAkusumikApi ca // 15 // kAzmarI tuvarA tiktA vIryoSNA madhurA guruH| dIpanI pAcanI medhyA bhedanI bhramazoSajit // 16 // doSatRSNAmazulAzoMviSadAhajvarApahA / tatphalaM bRMhaNaM vRSyaM guru kezyaM rasAyanam // 17 // vAtapittatRSAraktakSayamUtravibandhanut / svAdu pAke himaM snigdhaM tuvarAmlavizuddhikat // 18 // hanyAdAhatRSAvAtaraktapittakSatakSayAt / / TIkA-gaMbhArI 1, bhadraparNI 2, zrIparNI 3, madhuparNikA 4, // 14 // kAzmIrI 5, kAzmarI 6, hIrA 7, kAzmaryA 8, pItarohiNI 9, kRSNadantA 10, madhurasA 11, mahAkumumikA 12, ye kaMbhArI arthAt kuMbherake nAma haiM // 15 // ye kaselI, tikta, vIryameM For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ___ gdduucyaadivrgH| 77 garama, madhura, aura bhArI hai, dIpana aura pAcana, kAMtiko baDhAnevAlI, bhedana karanevAlI, bhrama aura zoSakoM jItanevAlI hai // 16 // doSa, tRSA, AmazUla, vavAsIra, viSa, dAha, aura jvara, inako haranevAlI. isakA phala puSTa hai, vIryakoM utpanna karanevAlA, rasAyana hai // 17 // aura vAta, pitta, tRSA, raktakSaya, mUtrakA baMdahonA, inako haranevAlA hai, aura pAkameM madhura, zItala, cikanA, tathA kaselA, aura khaTTA hotA hai, zuddhikoM karanevAlA hai // 18 // aura dAha, tRSA, vAta, rakta, pitta, kSata, tathA kSayakoMbhI haranevAlA jAnanA. atha pATalI(pANDarIkaNThapANDarI)nAmaguNAH. pATaliH pATalA moghA madhudUtI phaleruhA // 19 // kRSNavantA kuberAkSI kAlasthAlyalivallabhA / tAmrapuSpI ca kathitA parA syAtpATalA sitA // 20 // muSkako mokSako ghaNTA pATaliH kaasstthpaattlaa| (kAlasthAlItyatra kAcasthAlItyeke) TIkA-pATali 1, pATalA 2, moghA 3, madhudUtI 4, phaleruhA 5 // 19 // kRSNatA 6, kuberAkSI 7, kAlasthAlI 8, alivallabhA 9, tAmrapuSpI 10, ye pATalAke nAma kahe. aura dUsarI pATalA sitA 1 // 20 // muSkaka 2, mokSaka 3, ghaNTA 4, pATalI 5, kASThapATalA 6, ye kASThapATalAke nAma haiM. pATalA tuvarA tiktA coSNA doSatrayApahA // 21 // arucizvAsazothAstrachardihikkAtRSAharA / puSpaM kaSAyaM madhuraM himaM hRdyaM kaphAstranut // 22 // pittAtIsArahatkaNThyaM phalaM hikkAstrapittahat / TIkA-kAlasthAlI yahAMpara koI kAcasthAlIbhI kahate haiM. ye kaselI, tikta, zItala, tInoM doSoMke nAza karanevAlI // 21 // aruci, zvAsa, zotha, raktavamana honA, tRSA, inakI haranevAlI hai, aura isakA puSpa kaselA, aura madhura, tathA zItala, hRdayakoM hitakArI, kapha, tathA raktakA nAzaka hai, pittAtIsArako haranevAlA hai // 22 // kaMThakoM acchA karanevAlA hai, aura usakA phala, hucakI, tathA raktapitta, aura kaphakA nAzaka hai. For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 78 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha agnimaMtha (ageMtha, ganiyArI) nAmaguNAH. agnimantho jayaH sa syAcchrIparNI gaNikArikA // 23 // jayA jayantI tarkArI nAdeyI vaijayantikA / agnimanthaH zvayathunudvIryoSNaH kaphavAtahRt // 24 // pANDunut kaTukastiktastuvaro madhuro'gnidaH / TIkA - agenthakoM ganiyArI bhI kahate haiM. agnimantha, jaya, zrIparNI, gaNikArakA // 23 // jayA, jayantI, tarkArI, nAdeyI, vaijayantikA, ye aranIke nAma haiM. ye zodhakI nAzaka, vIryameM garama, kaphavAtakoM dUra karanevAlI || 24 || pANDurogakI nAzaka, aura kaDavI tikta, kaselI, madhura, anikoM karanevAlI hai, isakoM arabhI kahate haiM. atha syonAka (sonApAThA) guNAH. syonAkaH zoSaNazca syAnnaTakaTuTuTukAH // 25 // maNDUkaparNapatrorNazukanAzaH kuTannaTA / dIrghavRnto'zvApi pRthuzimbaH kaTaMbharaH // 26 // syonAko dIpanaH pAke kaTukastuvaro himaH / grAhI tikto'nilazleSmapittakAsapraNAzanaH // 27 // TuNTukasya phalaM bAlaM rUkSaM vAtakaphApaham / hRdyaM kaSAyaM madhuraM rocanaM laghu dIpanam // 28 // gulmArzaHkRmihRtprauDhaM guru vAtaprakopanam / TIkA - syonAka, zoSaNa, naTa, kaTuMga, Tuka || 25 || maMDUkaparNa, patrorNa, zukanAsa, kuTannaTa, dIrghavRnta, aralu, pRthuzimba, kaTambhara, ye sonApAThA ke nAma haiM // 26 // ye dIpana, pAkameM kaTu, aura kaselA tathA zItala hai, dastoMkoM baMda karanevAlA, tikta, aura vAta, pitta, kapha, inakA haranevAlA hai || 27 || aura isakA kaccA phala rUkhA hai, vAtakaphoMkA haranevAlA, hRdayakA hitakArI, kaselA, rucikoM karanevAlA, halakA, aura dIpana hai // 28 // vAyagolA, bavAsIra, For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gdduucyaadivrgH| aura kRmi, inakAmI haranevAlA hai. aura isakA pakA phala bhArI hai, vAtako kupita karanevAlA hai. isakoM syonAka kahate haiM. atha bahatpaJcamUlalakSaNaguNAH. zrIphalaH sarvatobhadrA pATalA gaNikArikA // 29 // syonAkaH paMcabhizcaitaiH paMcamUlaM mahanmatam / paJcamUlaM mahatniktaM kaSAyaM kaphavAtanut // 30 // madhuraM zvAsakAsanamuSNaM laghvagnidIpanam / TIkA:-zrIphala 1, sarvatobhadra 2, pATalA 3, gaNikArikA 4 // 29 // so. nApAThA 5, ina pAMcoMseM bRhatpaMcamUla hotA hai. ye tikta, kaselA, aura kapha, vAtakA haranevAlA, hai // 30 // aura madhura hai, zvAsa kAsakA nAzaka, garama, halakA, agnikA dIpana karanevAlA hai. atha zAliparNI(sarivana)nAmaguNAH. zAliparNI sthirA saumyA triparNI pIvarI guhA // 31 // vidArigandhA dIrghAGgI dIrghapAtrAMzumatyapi / zAlipI gurucchardijvarazvAsAtisArajit // 31 // zoSadoSatrayaharI bRMhaNyuktA rsaaynii| tiktA viSaharI svAduH kSatakAsakamipraNut // 33 // TIkA-zAliparNI, sthirA, saumyA, triparNI, pIvarI, guhA // 31 // vidArigaMdhA, dIrghAGgI, dIrghapatrA, aMzumatI, ye saravanake nAma haiM. ye bhArI hai aura vamana, jvara, zvAsa, tathA atIsArako haranevAlA hai // 32 // zopa, tridoSa, inakA haranevAlA hai, aura dhAtuoMkA puSTa karanevAlA, aura rasAyana tikta aura viSakA nAzaka, madhura, kSata, kAsa, aura kamI, inakA haranevAlA hai. isakA nAma zAliparNI prasiddha hai // 33 // atha ezciparNI(piThavana)nAmaguNAH. eniparNI pRthakparNI citrprnnyhiprnnypi| For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe koSTavinnA siMhapucchI kalazI dhAvanI guhA // 34 // pRzniparNI tridoSaghnI vRSyoSNA madhurA sraa| hanti dAhajvarazvAsaraktAtIsAratRDvamIn // 35 // TIkA-pRzniparNI, pRthakparNI citraparNI, ahiparNI, kroSThavinnA, siMhapuchI, kalazI, dhAvanI, guhA ye piThavanake nAma haiM, // 34 // ye tridoSakI nAzaka aura dhAtukoM puSTa karanevAlI, garama, madhura, aura sara hai, aura dAha, jvara, zvAsa, tathA raktAtIsAra, tRSA, aura vamana, inako haranevAlI hai. isako laukikameM pRSTaparNI aisAbhI kahate haiM // 35 // atha vArtAkI(baDIkaTerI)nAmaguNAH. vArtAkI kSudrabhaNTAkI mahatI bRhatI kulii| hiGgulI rASTrikA siMhI mahoSTrI duHpradharSiNI // 36 // bRhatI grAhiNI hRdyA pAcanI kaphavAtahRt / kaTutiktAsyavarasyamalArocakanAzinI // 37 // ussnnkusstthjvrshvaasshuulkaasaagnimaanyjit| TIkA-vArtAkI, kSudrabhaNTAkI, mahatI, bRhatI, kulI, hiMgulI, rASTrikA, siMhI, mahoSTrI, duHprarSiNI // 36 // ye baDIkaTelIke nAma haiM. ye kAvija hRdayake hitakArI hai, pAcana hai, kaphavAtakI haranevAlI hai, aura kaDavI, tikta, mukhake bigaDe svAda, mala, aruci, inako haranevAlI hai // 37 // aura garama hai, kuSTha, jvara, zvAsa, zUla, kAsa, agnimAMdya, inakoMbhI haranevAlI hai. atha kaNTakArI(bhaTakaTaiyA)nAmaguNAH. kaNTakArI tu duHsparzA kSudrA vyAghrI nidigdhikA // 38 // kaNTAlikA kaNTakinI dhAvanI bRhatI tathA / TIkA-kaMTakArI, duHsparzA, kSudrA, vyAghrI, nidigdhikA // 38 // kaNTAlikA, kaTiMkanI, dhAvanI, bRhatI, ye choTIkaTelIke nAma hai. ubhe ca bRhatyau / yata Aha zuzrutaH / kSudrA yA kSudrabhadrAkhyA vRhatIti nigadyate // 39 // For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gdduucyaadivrgH| zvetA kSudrA candrahAsA lakSmaNA kssetrduutikaa| garbhadA candrabhA candrI candrapuSpA priyaGkarI // 40 // kaNTakArI sarA tiktA kaTukA dIpanI lghuH| rUkSoSNA pAcanI kAsazvAsajvarakaphAnilAn // 41 // nihanti piinsshvaaspaarshvpiiddaahdaamyaan| TIkA-donoM kaTelI jaiseM zuzrutaneM kahA hai choTI kaTelI, aura baDI kaTelI, inako bRhatI kahate haiM // 39 // aura sapheda kaTelIkoM candrahAsA, lakSmaNA, kSetradUtikA, garbhadA, caMdraprabhA, candrI, caMdrapuSpA, priyaGkarI, aisA kahate haiM // 40 // kaTelI sara, tikta, kaDavI, aura dIpana, tathA halakI, rUkhI, garama, pAcana hai, kAsa, zvAsa, jvara, kapha, vAta, inakoM jItanevAlI hai // 41 // pasalIkI pIDA, hRdayaroga, inakoMbhI haranevAlI hai.. atha bahatI(kaTelI)phalaguNAH. tayoH phalaM kaTu rase pAke ca kaTukaM bhavet // 42 // zukrasya recanaM bhedi tiktaM pittAgnikallaghu / hanyAtkaphamarutkaNDUkAsabhedakamijvarAn // 43 // tadvatproktA sitAkSudrAvizeSAdgarbhakAriNI / TIkA-kaTelIkA phala rasameM aura pAkameMbhI kaDavA hai // 42 // zukrakA recaka, bhedana karanevAlA, tikta, pitta aura agnikoM karanevAlA, halakA, aura kapha, vAyu, khujalI, kAsa, meda, kRmi, tathA jvara, inakA haranevAlA hai // 43 // isI. prakAra zvetakaTelIkebhI guNa haiM, aura vizeSakarake garbhakoM karanevAlI hotI hai. atha gokSura(gokharU)nAmaguNAH. gokSuraH kSurako'pi syAt trikaNTaH svAdukaNTakaH // 44 // gokaNTako gokSurako vanazRGgATa ityapi / phalaMkaSA zvadaMSTrA ca tathA syAdikSugandhikA // 45 // gokSuraH zItalaH svaadurblkvstishodhnH| 15 For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe madhuro dIpano vRSyaH puSTidazvAzmarIharaH // 46 // pramehazvAsakAsAzakacchrahRdrogavAtanut / TIkA-gokSura, kSuraka, trikaTu, svAdukaMTaka // 44 // gokaMTaka, gokSuraka, vanabhaMgATa, palaMkaSa, zvadaMSTrA, ikSugaMdhikA, ye gokharuke nAma haiM // 45 // ye zItala, madhura, balakoM baDhAnevAlA, mUtrAzayakoM zodhanevAlA hai, madhura, dIpana, zukrakoM baDhAnevAlA, puSTikAraka, patharIkA haranevAlA hai // 46 // prameha, zvAsa, kAsa, bavAsIra, mUtrakRcchra, hRdayaroga, aura vAtakA hAraka hai. atha laghupaMcamUlalakSaNaM guNAzca. zAliparNI pRSTaparNI vArtAkI kaNTakArikA // 47 // gokSuraH paMcabhizcaitaiH kaniSThaM paJcamUlakam / paJcamUlaM laghu svAdu balyaM pittAnilApaham // 48 // nAtyuSNaM vRMhaNaM grAhi jvarazvAsAzmarIpraNut / / TIkA-zAliparNI, pRSTaparNI, donoM kaTelI // 47 // aura gokharU, inapAcokoM milAneseM laghupaMcamUla hotA hai. ye halakA, madhura, balako baDhAnevAlA, pitta vAtakA haranevAlA hai // 48 // aura bahuta garama nahIM haiM. dhAtuko baDhAnevAlA hai, kAvija hai, aura jvara, zvAsa, tathA patharI, inakA haranevAlA hai. atha dazamUlasya lakSaNaM guNAzca. ubhAbhyAM paJcamUlAbhyAM dazamUlamudAhRtam // 49 // dazamUlaM tridoSaghnaM zvAsakAsazirorujaH / tandrAzothajvarAnAhapArzvapIDA'rucIrharet // 50 // TIkA-donoM paMcamUloMko milAneseM dazamUla hotA hai // 49 // ye tridoSa haranevAlA, aura zvAsa, kAsa, zirakI pIDA, tandrA, zotha, jvara, apharA, pasalIkI pIDA, aura aruci inakA haranevAlA hai // 50 // jIvantInAmaguNAH. jIvantI jIvanI jIvA jIvanIyA mdhustrvaa| For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gdduucyaadivrgH| 83 maGgalyanAmadheyA ca zAkazreSThA payasvinI // 51 // jIvantI zItalA svAduH snigdhA doSatrayApahA / rasAyanI balakarI cakSuSyA grAhiNI laghuH // 52 // TIkA-jIvantI, jIvanI, jIvA, jIvanIyA, madhurasravA, maMgalyanAmadheyA, zAkazreSThA, payasvinI, ye jIvantIke nAma haiM // 51 // ye zItala, madhura, cikanI, tridoSakoM haranevAlI, rasAyanI, balakoM karanevAlI, netroMkA hita karanevAlI, kAvija hai, halakI hai // 52 // atha mudgaparNI(vanamUga)nAmaguNAH. mudgaparNI kAkaparNI sUryaparNyalpikA sahA / kAkamudrA ca sA proktA tathA mArjAragaMdhikA // 53 // mudgaparNI himA rUkSA tiktA svAduzca shukrlaa| cakSuSyA kSatazothanI grAhiNI jvaradAhanut // 54 // doSatrayaharI laghvI grhnnyrtho'tisaarjit| TIkA-mudgaparNI 1, kAkaparNI 2, sUryaparNI 3, alpikA 4, sahA 5, kAkamuddA 6, mArjAragaMdhikA 7, ye vanamUMgake nAma haiM // 53 // ye zItala, rUkhI, tikta, madhura, zukrakoM utpannakaranevAlI, natroMko hitakAraka, kSata, zotha, inakI nAzakAraka hai, kAvija hai jvara, aura dAhakI haranevAlI, hai // 54 // tInoM doSoMko haranevAlI, halakI, aura grahaNI, bavAsIra, atIsAra, inako jItanevAlI hai. atha mASaparNInAmaguNAH. mASaparNI sUryaparNI kAmbojI hayapucchikA // 55 // pANDulomazaparNI ca kRSNavRntA mhaashaa| mASaparNI himA tiktA rUkSA zukrabalAstrAt // 56 // madhurA grAhiNI zothavAtapittajvarAtrajit / TIkA-mASaparNI 1, mUryaparNI 2, kAmbojI 3, hayapucchikA 4 // 55 // pANDu 5, lomazaparNI 6, kRSNavRntA 7, mahAsahA 8, ye vanamASaparNIke nAma haiM. ye For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe 84 zItala, tikta, rUkhI, hai zukra aura balakoM karanevAlI // 56 // madhura, kAvija, aura zotha, vAta, pittajvara tathA rakta, inakoM jItanevAlI haiM. atha jIvanIyagaNasya lakSaNaM guNAzca. aSTavargaH sayaSTIko jIvantI mudraparNikA // 57 // mASapaNagaNo'yaM tu jIvanIyagaNaH smRtaH / jIvano madhurazvApi nAmnA sa parikIrtitaH // 58 // jIvanIyagaNaH proktaH zukrakada bRMhaNo himaH / gururgarbhapradaH stanyakaphahRt pittarahRt // 59 // tRSNAM zoSaM jvaraM dAhaM raktapittaM vyapohati / TIkA - aSTavarga mulahaThIke sAtha aura jIvantI, vanamRga // 57 // vanauDada, ise jIvanIyagaNa kahate haiM. ye jIvana, aura madhura nAmaseMbhI kahA gayA hai // 58 // ye zukrakoM paidA karanevAlA, dhAtukoM baDhAnevAlA, aura zItala, bhArI, garbhakoM denevAlA, dUdha aura kaphakoM karanevAlA, pittaraktakA haranevAlA hai // 59 // tRSA, zoSa, jvara, dAha, raktapitta, inakA nAzaka hai. atha zukaraktairaNDanAmaguNAH. zukkaeraNDa AmaNDuzvitro gandharvahastakaH // 60 // paJcAGgulo vardhamAno dIrghadaNDo'pyadaNDakaH / vAtAristaruNazcApi rubUkazca nigadyate // 61 // rakto'paro rubUkaH syAdurubUkorubUstathA / vyAghrapucchazva vAtArizvacuruttAnapatrakaH // 62 // eraNDayugmaM madhuramuSNaM guru vinAzayet / TIkA- AmaNDu, citra, gaMdharvahastaka // 60 // paMcAMgula, vardhamAna, dIrghadaNDa, adaNDaka, vAtAri, taruNa, rubuka, ye eraMDake nAma haiM // 61 // dUsarA lAla eraMDa, rubUka, urubUka, urubU, vyAghrapuccha, vAtAri, caMcu, uttAnapatraka, ye lAla eraMDake nAma haiM // 62 // ye donoM eraMDa madhura, aura bhArI haiM. For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaDUcyAdivargaH / zUlazotha kaTIbastiziraHpIDodarajvarAn // 63 // vraNazvAsakaphAnAhakAsakuSThAmamArutAn / eraNDapatraM vAtaghnaM kaphakRtkRminAzanam // 64 // mUtrakRcchraharaM cApi pittaraktaprakopanam / vAtAryapradalaM gulmabastizUlaharaM param // 65 // kaphavAta mInhanti vRddhiM saptavidhAmapi / eraNDaphalamatyuSNaM gulmazUlAnilApaham // 66 // yallIhodarArzoghnaM kaTukaM dIpanaM param / tadvanmajjA ca vibhedI vAtazleSmodarApahA // 67 // TIkA-zUla, zotha, tathA kaTi, peDU, zira, inakI pIDA, udararoga, jvara // 63 // bada, zvAsa, kapha, apharA, kAsa, kuSTha, AmavAta, inako haranevAlA hai. aMDIkA patrA vAtanAzaka, kaphavamikoM haranevAlA hai // 64 // aura mUtrakRcchrakA haranevAlA hai, tathA piraktakA prakopa karanevAlA hai, aMDIkA agradala vAyagolA, peDUkA zula, inakA nAzaka hai // 65 // kapha, vAta, kRmI, aura sAtaprakArakI aMDavRddhI inakA nAzaka hai. aura aMDIkA phala bahuta garama hotA hai, aura vAyagolA, zUla, vAta, inakA haranevAlA hai // 66 // yakRta, plIha, udara, bavAsIra, inakA nAzaka haiM, kaTu hai, atyanta dIpana hai, isIprakAra isakI girI malakoM bhedana karanevAlI hai, vAta, kapha, tathA udarakI nAzaka hotI hai // 67 // atha zukkAlarkanAmaguNAH. alarko guNarUpaH syAnmandAro vasuko'pi ca / zvetapuSpaH sadApuSpaH sabAlArkaH pratIpasaH // 68 // rakta paro'rkanAmA syAdarkaparNo vikIraNaH / raktapuSpaH zuklaphalastathA sphoTaH prakIrtitaH // 69 // arkadvayaM saraM vAtakuSThakaNDUviSavraNAn / nihanti lIhagulmArzaH zleSmodarazakRtkamIn // 70 // alarkakusumaM vRSyaM laghu dIpanapAcanam / For Private and Personal Use Only 85
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 86 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe arocakaprasekArzaH kAsazvAsanivAraNam // 71 // raktArkapuSpaM madhuraM satiktaM kuSThakRmighnaM kaphanAzanaM ca / azaviSaM hanti ca raktapittaM saMgrAhi gulme zvayathau hitaM tat 72 kSIramarkasya tiktoSNaM strigdhaM salavaNaM laghu / kuSThagulmodaraharaM zreSThametadvirecanam // 73 // TIkA - alarka, guNarUpa, maMdAra, vasu, zvetapuSpa, sadApuSpa, sabAlArka, pratIpasa, ye sapheda Aka ke nAma haiM // 68 // dUsarA lAla Aka isake sUryake se nAma haiM. aura arkaphala, vikIrNa, raktapuSpa, zuklaphala, tathA sphoTa, ye lAla Akake nAma haiM // 69 // donoM Aka sara haiM, vAta, kuSTha, kaNDU, ghAva, viSa, inakoM haranevAlA hai, aura plIha, vAyagolA, vavAsIra, kapha, udaramala, kRmi inakAbhI haranevAlA hai // 70 // aura AkakA phUla, dhAtukoM baDhAnevAlA, aura halakA, dIpana, pAcana hai, aura aruci, sveda, vavAsIra, kAsa, zvAsa, inakA, dUrakaranevAlA hai || 71 || lAla AkakA phUla madhura, aura, tikta, hotA hai. aura kuSTha kRmi, inakA haranevAlA hai, aura kaphakAbhI haranevAlA hai, vavAsIra, viSa, inakA nAzaka hai, aura rakta pittakA nAzaka hai, aura kAvija, tathA vAyagolA, sUja - nakoMbhI hita hai // 72 // aura AkakA dUdha tikta, garama, cikanA, lavaNakesahita hotA hai, halakA hai. tathA kuSTha, gulma, udara, inakA nAzaka hai, aura ye zreSTha recana hai // 73 // atha sehuNDanAmaguNAH. huNDaH siMhatuNDaH syAdajI vajradrumo'pi ca / sudhA sumantadugdhA ca ssruk striyAM syAt sruhI guGA // 74 // huNDo recanastIkSNo dIpanaH kaTuko guruH / zUlamaSThIlikAdhmAnaka phagulmodarAnilAn // 75 // unmAdamohakuSThArzaH zothamedo'zmapaNDutAH / vraNazothajvaraplIhaviSadUrvAviSaM haret // 76 // uSNavIryaM sruhI kSIraM snigdhaM ca kaTukaM laghu / For Private and Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gdduucyaadivrgH| gulminAM kuSThinAM cApi tathaivodararogiNAm // 77 // hitametadvirekArthe ye cAnye diirghroginnH| TIkA-sehuMDa, siMhatuNDa, vajrI, vajradruma, sudhA, samaMtadugdhA, nuk snuhI, guDA, ye thUarake nAma haiM // 74 // ye recana, tIkSNa, dIpana, kaTu, aura bhArI hai. zUla, aSThIlikA, AdhmAna, kapha, vAyagolA, udaravAta // 75 // unmAda, moha, kuSTa, bavAsIra, mUjana, meda, patharI, pAMDu, ghAva, jvara, snehI, viSa, dUSIviSa, inakoM haranevAlA hotA hai // 76 // thUarakA dUdha garama, snigdha, kaTu, aru laghu hotA hai aura gulma, kuSTha, udara, inarogoMvAlekoM // 77 // ye vireca denA hita hai, tathA aura dIrgharogiyoMke vAstebhI hitakArI kahA hai. (atha sehuNDabhedaH zAlalA anenaiva nAmnA prasiddhA) zAtalA saptalA sArA vimalA vidulA ca sA // 78 // tathA nigaditA bhUriphenA carmakaSetyapi / zAtalA kaTukA pAke vAtalA zItalA lghuH|| 79 // tiktA zothakaphAnAhapittodAvartaraktajit / TIkA-thoharakA bheda dUsarA zAtalAnAmaseM prasiddha hai. zAtalA, saptalA, sArA, visalA, vidulA // 78 // bhUriphenA, carmakaSA, ye zAtalAke nAma haiM, ye pAkameM kaTu hotA hai, aura vAyuko kAranevAlA, zItala, halakI, aura tikta hai // 79 // tathA sUjana, kapha, apharA, pitta, udAvarta, rakta, inako haranevAlA hai. atha zakrapuSpI(kalihArI)nAmaguNAH. kalihArI tu halinI lAgalI zakrapuSpyapi // 8 // vizalyAgnizikhAnantA vahnivakA ca garbhanut / kalihArI sarA kuSThazophArzovraNazUlajit // 81 // sakSArA zleSmajittiktA kaTukA tuvarApi c| tIkSNoSNA kamihallaghvI pittalA garbhapAtinI // 82 // TIkA:-kalihArI, halinI, lAGgalI, zakrapuSpI // 80 // vizalyA, agnizikhA, anantA, vahnivakrA, garbhanut, ye kalihArIke nAma haiM. ye sara hai, kuSTha, zopha For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 66 harItakyAdinighaMTe vavAsIra, ghAva, aura zUla, inako jItanevAlI hai // 81 // aura kucha kSAravAlI hotI hai, aura kaphakoM jItanevAlI hotI hai, tikta, kaDavI, aura kaselI, tIkSNa, garama, kRmikoM nAza karatI hai, halakI, pittakoM utpanna karanevAlI, aura garbhakI girAnevAlI hai // 82 // atha karavIra(zvetaraktakanera)nAmaguNAH. karavIraH zvetapuSpaH zatakumbho'zvamArakaH / dvitIyo raktapuSpazca caNDAto laguDastathA // 83 // karavIradayaM tiktaM kaSAyaM kaTukaM ca tat / vraNalAghavakannetrakopakuSThavraNApaham // 84 // vIryoSNaM kamikaNDUnaM bhakSitaM viSavanmatam / TIkA-sapheda phUlake kanerakoM zatakumbha azvamAraka kahate haiM, aura lAla kanerakoM caMDAta, laguDa, kahate haiM / 83 // donoM kanera tikta, kasele, aura kaDave hote haiM, aura ghAvoMkoM bharanevAle haiM aura netra, kuSTha, vraNa, inakoM zamana karanevAle haiM / / 84 // tathA vIryameM garama haiM, kRmi aura khujalI inako haranevAle haiM, aura khAnemeM viSake samAna haiM. atha dhatUranAmaguNAH. dhatUradhUrtadhattUrA unmattaH kanakAhvayaH // 85 // devatAkitavastUrI mahAmohI shivpriyH| mAtulo madanazcAsya phale mAtulaputrakaH // 86 // dhattUro madavarNAgnivAtakajvarakuSThanut / kaSAyo madhurastikto yUkAlikSAvinAzakaH // 87 // uSNo gururvnnshlessmknndduukmivissaaphH| TIkA-dhatUra, dhatUrA, unmatta, svarNake nAmoMvAlA // 85 // devatA, kitavastUrI, mahAmohI, zivapriyA, mAtula, madana, ye dhatUreke nAma haiM. aura isake phalakoM mAtulaputra kahate haiM // 86 // ye madakArI, agni vAta inakoM karanevAlA hai, jvara, kuSThakA haranevAlA hai, aura kaselA, madhura, tikta, jUvAlika inakA harane For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 89 gahacyAdivargaH / vAlA hotA hai // 87 // garama, bhArI, ghAva, khujalI, kapha, kRmi, viSa inakabhI haranevAlA hai. atha vAsaka ( arUsA) nAmaguNAH. vAsako vAsikA vAsA bhiSaGmAtA ca siMhikA // 88 // siMhAsyo vAjidantA syAdATarUSo'TarUSakaH / ATarUSo vRSastAmraH siMhaparNazca sa smRtaH // 89 // vAsako vAtakRtsvaryaH kaphapittAstranAzanaH / tiktastuvarako hRhyo laghuH zItastRDartihRt // 90 // zvAsakAsajvaracchardimehakuSThakSayApahaH / TIkA - vAsaka 1, vAsikA 2, vAsA 3, bhiSamAtA 4, siMhikA 5 // 88 // siMhAsya 6, vAjidantA 7, ATarUSaka 8, ye vAMseke nAma haiM aura vRSa 1, tAmra 2, siMhaparNa 3, yabhI nAma haiM // 89 // ye vAtakAraka, svarakoM zreSTha karanevAlA, kapha raktapittakA haranevAlA hai, tikta hai, kaselA hai, hRdayakoM acchA karanevAlA, halakA, zIta, tRSA, pIDA, inakA nAzaka hai // 90 // zvAsa, kAsa, jvara, vamana, prameha, kuSTha, kSaya, inakAbhI haranevAlA hai. atha parpaTa (pittapApaDA ) nAmaguNAzca. parpaTo varatiktazca smRtaH parpaTakazca saH // 91 // kathitaH pAMzuparyAyastathA kavacanAmakaH / parpaTo hanti pittAsrabhramatRSNAkaphajvarAn // 92 // saMgrAhI zItalastito dAhanudvAtalo laghuH / TIkA - parpaTa 1, varatikta 2, parpaTaka 3 // 91 // pazuparyAya 4, aura kavacanAmaka 5, ye pittapApaDe ke nAma haiM. ye pitta, bhrama, tRSA, kapha, jvara, inakoM haratA hai // 92 // aura kAvija, zItala, tikta, dAhakA karanevAlA, vAtakAraka hai. atha nimba (nIma ) nAmaguNAzca. nimbaH syAt picumardazca picumandazca tiktakaH // 93 // 12. For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe ariSTaH pAribhadrazca hiMguniryAsa ityapi / nimbaH zIto laghurgAhI kaTupAko'gnivAtanut // 94 // ahRdyaH zramatRTkAsajvarArucikamipraNut / vraNapittakaphachardikuSThahRllAsamehanut // 95 // nimbapatraM smRtaM netryaM kamipittaviSapraNut / vAtalaM kaTupAkaM ca sarvArocakakuSThanut // 96 // nimbaphalaM rase tiktaM pAke tu kaTu bhedanam / snigdhaM laghUSNaM kuSThanaM gulmArzaHkamimehanut // 97 // TIkA-nimba 1, picumarda 2, picumanda 3, tiktaka 4 // 93 // ariSTa 5, pAribhadra 6, hiMguniryAsa 7, ye nImake nAma haiM. ye zItala aura halakA, kAvija, pAkameM kaTu, agnivAyuko haranevAlA hai // 94 // hRdayakA apriya, zrama, tRSA, kAsa, jvara, aruci, kRmi, inakA haranevAlA hai vraNa, pitta, kapha, chardi, kuSTha, hallAsa, prameha, inakA haranevAlA hai // 95 // aura nImakA patra netroMkA hitakArI hai; kRmi, pitta, aura viSa inakA nAzaka hai, vAyukAraka hai, pAkameM kaTu hai, sarva aruci, kuSTha, inakA haranevAlA hai // 96 // aura nImakA phala rasameM tikta, aura pAkameM tikta, tathA kaTu, aura bhedana hotA hai, aura cikanA, halakA, garama, tathA kuSThakA nAzaka hai, vAyagolA, bavAsIra, kRmi, prameha, inakA haranevAlA hai, // 97 // atha vakAyananAmaguNAzca. mahAnimbaH smRtodreko'ramyako viSamuSTikaH / kezAmuSTirnimbakazca kArmuko jIva ityapi // 98 // mahAnimbo himo rUkSastikto grAhI kssaaykH| kaphapittabhramacchardikuSThahallAsaraktajit // 99 // pramehazvAsagulmA muussikaavissnaashnH| TIkA-mahAnimba 1, udreka 2, aramyaka 3, viSamuSTika 4, kezAmuSTi 5, nimbaka 6, kArmuka 7, jIva 8, ye vakAyanake nAma haiM // 98 // ye zItala, aura rUkhA, tikta, kAvija, kaselA, kapha, pitta, bhrama, vamana, kuSTha, hallAsa, rakta, i. For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gacyAdivargaH / 91 nako jItatA hai // 99 // aura prameha, zvAsa, vAyagolA, vavAsIra, mUSekA viSa, inakA nAzaka hai. atha pAribhadra ( jalanIma) nAmaguNAzca. pAribhadro nimbatarurmandAraH pArijAtakaH // 100 // pAribhadro'nila zleSmazothamedaH kRmipraNut / tatpatraM pittarogaghnaM karNavyAdhivinAzanam // 101 // TIkA - pAribhadra 1, nimbataru 2, maMdAra 3, pArijAtaka 4, ye jalanImake nAma haiM, // 100 // ye vAta, kapha, sUjana, meda kRmi, inakA haranevAlA hai, aura isakA patra pittarogakA nAzaka hai, aura karNArogakAbhI haranevAlA hai // 101 // atha kAJcanAra (kacanAra) nAmaguNAzca. kAJcanAraH kAJcanako gaNDAriH zoNapuSpakaH / ( atha kacanArabhedaH) kovidArazvamarikaH kuddAlo yugapatrakaH // 102 // kuNDalI tAmrapuSpazcAzmantakaH svalpakesarI / kAJcanAro himo grAhI tuvaraH zleSmapittanut // 103 // kRmikuSThagudabhraMzagaMDamAlAvraNApahaH / kovidAropi tadvatsyAttayoH puSpaM laghu smRtam // 104 // rUkSaM saMgrAhi pittAstrapradarakSayakAsanut / ye TIkA - kAJcanAra 1, kAJcanaka 2, gaMDArI 3, zoNapuSpaka 4, ye kacanArake nAma haiM, aba dUsarA kacanArake nAma likhe haiM. kovidAra 1, camarika 2, kuddAla 3, yugapatraka 4, // 102 // kuNDalI 5, tAmrapuSpa 6, azmaMtaka 7, svalpakesarI 8, dUsarA kacanAra ke nAma haiM. ye zItala, kAvija, kaselA, kapha pittakA hAraka hai // 103 // kRmi, kuSTha, gudabhraMza, gaMDamAlA, ghAva, inakA haranevAlA hai, aura dUsarA kacanArabhI isIke samAna guNavAlA hotA hai, aura inakA phUla halakA hai // 104 // rUkhA, kAvija, raktapitta, pradara, kSaya, kAsa, inakAbhI haranevAlA hai. For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha zobhAMjana(sahajana)nAmaguNAzca. zobhAJjanaH zigrutIkSNo gandhakAkSIvamocakaH // 105 // tabIjaM zvetamaricaM madhuzigruH slohitH| zigruH kaTuH kaTuH pAke tINoSmo madhuro laghuH // 106 // dIpano rocano rUkSaH kSArastikto vidAhakat / saMgrAhI zukralo hRdyo pittaraktaprakopanaH // 107 // cakSuSyaH kaphavAtaghno vidradhizvayathukamIn / TIkA-kAlA, sapheda, lAla tInoM prakArake sahajanake nAma tathA guNa likhate haiM. zobhAMjana 1, zigru 2, tIkSNa 3, gaMdhaka 4, AkSIva 5, mocaka 6 // 105 // isakA bIja sapheda miracasadRza hotA hai. aura madhura sahajana thoDA lAla hotA hai, ye kaDavA, pAkameM kaTu, tIkSNa, garama, madhura, halakA, // 106 // dIpana, rocana, rUkhA, kSAra, tikta hotA hai, vidAhakoM karanevAlA hai aura kAvija, zukrakoM karatA hai, hRdayakoM acchAkaranevAlA, pittaraktakA kopa karanevAlA, // 107 // netroMkA hitakArI, kaphavAtakA nAza karanevAlA, vidradhi, sUjana, kRmi, inako haratA hai. medApacIviSazlIhagulmagaNDavraNAnharet // 108 // zvetaH proktaguNo jJeyo vizeSAddAharUdbhavet / plIhAnaM vidradhiM hanti vraNaghnaH pittaraktahRt // 109 // madhuzigruH proktaguNo vizeSAddIpanaH srH| zigruvalkalapatrANAM svarasaH paramArtihat // 110 // cakSuSyaM zigrujaM bIjaM tIkSNoSNaM viSanAzanam / avRSyaM kaphavAtaghnaM tannasyena zirotinut // 111 // TIkA--meda, aruci, viSa, plIha, vAyagolA, gaNDamAlA, vraNa, inako haranevAlA hai // 108 // aura sapheda kahehuye guNake samAna jAnalenA. vizeSakarake dAhakAraka hai. plIha vidradhIko haranevAlA hai, vraNakA haranevAlA, pittaraktako haratA hai, // 109 // aura sahajanekA bIjabhI kahehuye guNoMvAlA hai, paraMtu vizeSakarake dIpana hai. sahajanekI chAla aura patra inakA svarasa atyaMta pIDAko haranevAlA hai // 110 // For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaDUcyAdivargaH / 93 aura netroMkA hitakArI hai, aura isakA bIja, tIkhA, garama, viSakA haranevAlA, dhAtukoM kSINa karanevAlA, aura kapha vAtakA hAraka hai, aura ye nAma leneseM zirakI pIDAko haratA hai // 111 // atha aparAjitAnAmaguNAH. AsphotA girikarNI syAdviSNukrAntAparAjitA / aparAjite kaTU medhye zIte kaNThye sudRSTide // 112 // kuSThamUtratridoSAmazothavraNaviSApahe / kaSAye kaTuke pAke tikte ca smRtibuddhide // 113 // TIkA - aba sapheda phUla aura nIle phUlavAlI viSNukrAMtA ke nAma aura guNa likhate haiM. AsphotA 1, girikaNI 2, viSNukrAntA 3, aparAjitA 4, ye viSNukrAMtA ke nAma haiM. ye kaDavI, aura buddhikoM utpanna karanevAlI hai, zItala hai, kaMThakoM acchA karanevAlI hai // 112 // dRSTikoM acchI hai, kuSTha, mUtra, doSa, Ama, sUjana, ghAva, viSa, inake haranevAlI hai, au kaselI, kaDavI, pAka meM tikta, aura smRti, buddhi inakoM denevAlI hai // 113 // atha siMduvAra (saMbhAlU) nAmaguNAH. sinduvAraH zvetapuSpaH sindukaH sinduvArakaH / nIlapuSpI tu nirguNDI zephAlI suvahA ca sA // 114 // sindukaH smRtidastiktaH kaSAyaH kaTuko laghuH / kezyo netrahito hanti zUlazothAmamArutAn // 115 // kRmikuSThArucizleSmajvarAnnIlApi tadvidhA / sinduvAradalaM jantuvAta zleSmaharaM laghu // 116 // TIkA -saMbhAluko sinduvArabhI kahate haiM. sinduvAra 1, zvetapuSpa 2, sinduka 3, sinduvAraka 4, nIlapuSpI 5, nirguDI 6, zephAlI 7, suvahA ye meDIke nAma haiM. // 114 // ye smRtikoM denevAlI, tikta, kaselI, kaDavI, halakI hai, kezoMkoM acche karatI hai, netroMkI hitakArI hai, aura zUla, zotha, AmavAta, inakoM haranevAlI hai // 115 // kRmi, kuSTha, aruci, kapha, jvara, inakI nAzaka hai. ye For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe nIlIbhI doprakArakI hai. meuDIkA patra kRmi, vAta, kapha, inakA haranevAlA tathA halakA hai // 116 // atha kuTaja(kuraiyA)nAmaguNAH. kuTajaH kUTajaH koTI vatsako girimllikaa| kAligazakazAkhI ca mallikApuSpa ityapi // 117 // indro yavaphalaH prokto vRkSakaH paannddurdrumH| kuTajaH kaTuko rUkSo dIpanastuvaro himaH // 118 // artho'tisArapittAstrakaphatRSNAmakuSThanut / TIkA-kuTaja 1, kUTaja 2, koTI 3, vatsaka 4, girimallikA 5, kAliMga 6, zakrazAkhI 7, mallikApuSpa 8, ye kuraiyAke nAma haiM // 117 // aura iMdrayava, phalavRkSaka, pAMDuradruma, yebhI nAma haiM. ye kaDavA, rUkhA, dIpana, kaselA, aura ThaMDA hai // 118 // vavAsIra, atIsAra, raktapitta, tRSA, Ama, inakA haranevAlA hai. atha karaMjanAmaguNAH. karaMjo naktamAlazca tathAsau cirabilvakaH // 119 // ghRtapUrNakaro'nyaH prakIryaH pUtiko'pi ca / sa coktaH pUtikarajaH somavalkazca sa smRtaH // 120 // karaJjaH kaTukastIkSNo vIryoSNo yonidoSahRt / kuSThodAvartagulmArthIvraNamikaphApahaH // 121 // tatpatraM kaphavAtArzaHkamizothaharaM param / bhedanaM kaTukaM pAke vIryoSNaM pittalaM laghu // 122 // tatphalaM kaphavAtaghnaM mehArza kmikusstthjit|| ghRtapUrNakaropi karaJjasadRzo guNaiH // 123 // TIkA-karaMja 1, naktamAla 2, cirabilvaka 3 // 119 // ghRtapUrNa 4, aura dusarA karaMja prakIrya pUtikabhI kahate haiM. ye pUtikaraMja kahAgayA hai. aura usIkoM somavallabhabhI kahate haiM // 120 // ye kaDavA, tIkhA, garama, vIryameMgarama, yonike For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 gdduucyaadivrgH| doSoMkA haranevAlA, aura kuSTha, udAvarta, gulma, vavAsIra, vraNa, kRmi, kapha, inakA haranevAlA hai // 121 // aura isakA patra kapha, vAta, bavAsIra, kRmi, sUjana, inakA haranevAlA hai. bhedanIya, kaDavA, pAkameM aura vIryameM garama, pittakoM karanevAlA, halakA hai // 122 // aura isakA phala kaphavAtakA haranevAlA, prameha, vavAsIra, kRmi, kuSTha, inakoM jItanevAlA hai. ghRtapUrNanAma dUsarA karaMjabhI isIke sadRza hai // 123 // atha udakIrya(arAri)nAmaguNAzca. udakIyastRtIyo'nyaH SaDnthA hstivaarunnii| markaTI vAyasI cApi karaJjI karabhaJjikA // 124 // karaJjI stambhanI tiktA tuvarA kttupaakinii| vIryoSNA vamipittAzaHkamikuSThapramehajit // 125 // TIkA:-udakIrya aura tIsarA karaMjavA, SaDgranthA, hastivAruNI, markaTI, vAyasI, karaMjI, karabhaMjikA, ye DArakarajake nAma haiM // 124 // ye stambhana karanevAlA, tikta, aura kaselA, kaTupAkavAlA, vIryameM garama, aura vamana pittakI vavAsIra, kRmi, kuSTha, prameha, inako jItanevAlA hai // 125 // atha zvetaraktaguMjAnAmaguNAzca. zvetA raktoccaTA proktA kRSNalA cApi sA smRtaa| raktA sA kAkaciJcI syAt kAkAnantA ca raktikA // 126 // kAkAdanI kAkapIlaH sA smRtA kAkavallarI / guJjAiyaM tu kezyaM syAt vAtapittajvarApaham // 127 // mukhazoSabhramazvAsatRSNAmadavinAzanam / netrAmayaharaM vRSyaM balyaM kaNDUvraNaM haret // 128 // kamIndraluptakuSThAni raktA ca dhavalApi ca / TIkA-aba sapheda aura lAla ciramiThIke nAma tathA guNa kahate haiM. sapheda, aura lAlakoM uccaTA aura kRSNalAbhI kahai haiM. aura lAlaciramiThIkoM kAkacizcI 1, kAkAnantA 2, raktikA 3 // 126 // kAkAdanI 4, kAkapIlu 5, kAkavallarI 6, For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 96 harItakyAdinighaMTe ye lAlaciramiTIke nAma haiM. ye donoM ciramiTI kezoMkI hitakAraka haiM, aura bAta, pittajvarakI hAraka haiM / / 127 // aura mukhazoSa, bhrama, zvAsa, tRSA, mada, inakabhI haranevAlI haiM. aura netrarogoMko dUra karanevAlI, puSTa, balakoM karanevAlI, aura kaNDU, vraNa, inakobhI jItanevAlI hai // 128 // aura kRmi, indralupta, lAla sapheda kuSTa inakAbhI nAza karanevAlI hai. atha kapikacchU (kimAMca ) nAmaguNAzca. kapikacchrerAtmaguptA vRSyA proktA ca markaTI // 129 // ajarA kaNDurA vyaGgA duHsparzA prAvRSAyaNI / lAGgulI zUkazimbI ca saiva proktA maharSibhiH // 130 // kapikaNDUrbhRzaM vRSyA madhurA vRMhaNI guruH / tiktA vAtaharI balyA kaphapittAsranAzinI // 131 // tadvIjaM vAtazamanaM smRtaM vAjIkaraM param / TIkA - kapikacchU 1, AtmaguptA 2, hRSyA 3, marakaTI 4 // 129 // ajarA 5, kaNDurA 6, vyaMgA 7, duHsparzA 8, prAvRSAyaNI 9, lAMgalI, 10, zukazimbI 11, ye kimAcake nAma haiM. so maharSiyoMneM kahe haiM // 130 // ye atyanta dhAtukoM baDhAnevAlI, madhura, puSTa, bhArI, aura dastAvara vAyakI nAzaka, balakoM karanevAlI, tathA kapha, raktapitta, inako haranevAlI hai // 131 // iskA bIja vAtanAzaka hai aura atyanta vAjIkaraNa, kahAgayA hai. atha rohiNInAmaraNAca. mAMsarohiNyatiruhA vRttA carmakarI kaSA // 132 // prahAravallI vikasA vIravatyapi kathyate / syAnmAMsarohiNI vRSyA sarA doSatrayApahA // 133 // TIkA - mAMsarohiNI 1, atiruhA 2, vRttA 3, carmakarI 4, kaSA 5, // 132 // prahAravallI 6, vikasA 7, vIravatI, ye rohiNI ke nAma haiM. ye puSTa, sara, tridoSa nAzaka hai // 133 // atha cilhakanAmaguNAzca. cilhako vAtaniharaH zleSmaghno dhAtupuSTikat / For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gdduucyaadivrgH| Agnoyo viSavadyasya phalamatsyaniSUdanam // 134 // TIkA-cilhaka, vAtanirhAra, zleSmaghna ye cIlUke nAma haiM. ye zleSmakA nAzaka, dhAtukA puSTa karanevAlA, aura garama hai. isakA phala viSake samAna hai, aura macharIkA nAzaka hai / / 134 // atha TaMkArInAmaguNAzca. TaMkArI vAtajittiktA zleSmaghnI dIpanI laghuH / zothodaravyathAhantrI hitA pIThavisarpiNAm // 135 // TIkA-TaMkArI vAtakoM jItanevAlI hai, tikta hai, aura kaphakI nAzaka hai, dIpana hai, halakI hai, zotha, udaravyathA inakA nAza karanevAlI hai, aura pITha, visaparoga, inako hita hai // 135 // .. atha vetasanAmaguNAH. vetaso namrakaH prokto vAnIro vajhulastathA / abhrapuSpazca vidulo rathazItazca kIrtitaH // 136 // vetasaH zItalo dAhazothArthoyonirukpraNut / hanti vIsarpakacchrAstrapittAzmarikaphAnilAn // 137 // TIkA-vetasa 1, namraka 2, vAnIra 3, vaJjula 4, abhrapuSpa 5, vidula 6, rathazIta 7, ye vateke nAma haiM, / / 136 // ye zItala hai. dAha, zotha, bavAsIra, yonipIDA, inako haranevAlA hai. aura visarpa, mUtrakRcchra, raktapitta, patharI, kapha, vAyu, inakA nAza karanevAlA hai // 137 // atha jalavetasanAmaguNAH. nikuJcakaH parivyAdho nAdeyo jlvetsH| jalajo vetasaH zItaH kusstthRdaatkopnH|| 138 // TIkA-nikuMcaka 1, parivyAdha 2, nAdeya 3, jalavatesa 4, ye jalavetasake nAma haiM. ye zItala hai, kuSThakA nAzaka hai, vAtakA prakopa karanevAlA hai // 138 / / For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha hijala(samudraphala)nAmaguNA.: ijalo hijalazcApi niculshcaambujstthaa| jalavetasavavedyo hijaloyaM viSApahaH // 139 // TIkA-ijjalakoM samudraphala lokameM kahate haiM. ijjala 1, hijjala 2, nicula 3, ambuja 4, ye samudraphalake nAma haiM. jalavetasake samAna iskoM jAnoM. ye viSahAraka hai // 139 // atha aGkoTa( hiMgoTa )nAmaguNAH. aGkoTo dIrghakIlaH syAdakolazca nikocakaH / aGkoTakaH kaTustIkSNAH snigdhoSNastuvaro laghuH // 140 // recanaH kamizUlAmazophagrahaviSApahaH / visarpakaphapittAstramUSakAhiviSApahaH // 141 // tatphalaM zItalaM svAdu zleSmaghnaM bRMhaNaM guru / balyaM virecanaM vAtapittadAhakSayAstrajit // 142 // TIkA-aMkoTa 1, dIrghakAla 2, aMkola 3, nikocaka 4, ye hiMgoTake nAma haiM. ye kaDavA, tIkSNa, cikanA, garama, kaselA, aura halakA hai // 140 // recana hai, kRmi, zUla, Ama, sUjana, graha, viSa, inakA haranevAlA hai. visarpa, kapha, raktapitta, mUSA, sarpa, inake viSakA haranevAlA hai // 141 // aura usakA phala, zItala aura madhura hai, kaphavAtahAraka, dhAtuko baDhAnevAlA, bhArI, balako karanevAlA, recaka, vAta, pitta, dAha, kSaya, rakta, inakA jItanevAlA hai // 142 // (atha variAra, sahadevI, kAkahiyA,) (gulazakarI, iti balAcatuSTayaM) vAghA vAghAlikA vAghA saiva vAghAlakA'pi ca / mahAbalA pItapuSpA sahadevI ca sA smRtA // 143 // tato'nyAtibalA RSyaproktA kaMkatikA ca saa| gAGgerukI nAgabalA hyeSA hrasvA gavedhukA // 144 // For Private and Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gdduucyaadivrgH| balAcatuSTayaM zItaM madhuraM balakAntikRt / snigdhaM grAhi samIrAstrapittAstrakSatanAzanam // 145 // balAmUlastvacacUrNa pItaM sakSIrazarkaram / mUtrAtisAraM harati dRSTametanna saMzayaH // 146 // harenmahAbalA kacchaM bhavedAtAnulomanI / hanyAdatibalA mehaM payasA sitayA samam // 147 // TIkA-variyAra, sahodayI, kakahiyA, gulazakarI, ye balAcatuSTaya haiM. vAgha 1, vAghAlika 2, ye variyArake nAma haiM. aura mahAbalA 1, zItapuSpA 2, sahadevI 3, ye sahadevIke nAma haiM // 144 // aura isase dUsarI kakantikA, atibalA, ye kakaraiyAke nAma RSiyoMne kahai haiM. aura gAMgerukI 1, nAgavalA 2, hrasvA 3, gavedhukA 4, ye gulazakarIke nAma haiM // 145 // ye cAroM zItala, madhura, vala aura kantikoM karanevAlI, cikanI, aura kAvija haiM. vAta, rakta, pitta, raktakSata, inakI hAraka haiM // 146 // variyArekI chAlake cUrNakoM dUdha au zakkarake sAtha pIneseM mUtrAtIsArakoM haratI hai, isameM saMzaya nahIM. aura mahAbalA mUtrakRcchrakoM haratI hai, aura vAtakoM anulomana karatI hai, aura gulazakarI dUdha, aura cInIke sAtha pIneseM pramehakoM haratI hai // 147 // atha lakSmaNAnAmaguNAH. putrakAkAraraktAlpabindubhiAJchitA sdaa| lakSmaNA putrajananI bastagandhAkatirbhavet // 148 // kathitA putradAvazyaM lakSmaNamunipuGgavaiH / TIkA-putrakAkAra raktake alpa binduoMseM lAMchita hotI hai, lakSmaNA, putrajananI, bastagandhAkRti // 148 // putradA, ye lakSmaNAke nAma haiM. munizreSThoMne lakSmaNAkoM avazya putrake denevAlI kahI hai. atha svarNavallInAmaguNAH. svarNavallI raktaphalA kAkAyuH kAkavallarI // 149 // svarNavallI ziraHpIDAM tridoSAnhanti dugdhdaa| For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 harItakyAdinighaMTe TIkA-svarNavallI 1, raktaphalA 2, kAkAyu 3, kAkavallarI 4 // 149 // svarNavallI mAthekI pIDAkoM aura tridoSako haranevAlI hai aura dugdhoM karanevAlI hai. atha kArpAsa(kapAsa)nAmaguNAH. kArpAsI tuNDakerI ca samundrAntA ca kathyate // 150 // kAryAsakI laghuH koSNA madhurA vAtanAzinI / tatpalAzaM samIraghnaM raktakanmUtravardhanam // 151 // tatkarNapIDikAtodapUyAstrAvavinAzanam / / tabIjaM stanyadaM vRSyaM snigdhaM kaphakaraM guru // 152 // TIkA-kArpAsI 1, tuNDakerI 2, samudrAntA 3, ye kapAsake nAma haiM // 15 // ye halakA hai, thoDA garama hai, madhura hai, aura vAtanAzaka hai, aura isakA pattA vAtakA haranevAlA hai, raktakoM karanevAlA hai, aura mUtrakI vRddhi karanevAlA hai||151|| aura karNapIDA, nAda, pUyakA srAva, inakAmI haranevAlA hai, aura iskA bIja dUdhako baDhAnevAlA hai, zukrakoM utpanna karanevAlA hai, kaphakArI hai, aura bhArI hai152 atha vaMzanAmaguNAH. vNshstvksaarkirmiirtvcisaarstRnndhvjH| zataparvA zataphalo vennumskrtejnaaH||153 // vaMzaH saro himaH svAduH kaSAyo bastizodhanaH / chedanaH kaphapittanaH kuSThAstravraNazothajit // 154 // tatkarIraH kaTuH pAke rase rUkSo guruH srH| kaSAyaH kapharutsvAdurvidAhI vaatpittlH||155 // tadyavAstu sarA rUkSAH kaSAyAH kaTupAkinaH / vAtapittakarA uSNA badamUtrAH kphaaphaaH|| 156 // TIkA-vaMza 1, khakasAra 2, kirmIra 3, tRNadhvaja 4, zataparvA 5, zataphala 6, veNu 7, maskara 8, tejana 9, ye vAMsake nAma haiM // 153 // ye vAyukoM anulomana karanevAlA hai, zItala hai, madhura hai, kaselA hai, mUtrAzayakoM zodhe hai, chedana, kaphapittakA hAraka, kuSTha, rakta, vraNa, sUjana, inako jItanevAlA hai // 154 // isakA For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaDUcyAdivargaH / 101 aGkura pAkameM aura rasameMbhI kaDavA haiM, rUkhA, aura bhArI hai, dastAvara hai, kaselA hai, kaphakAraka hai, madhura hai, vidAhI hai, vAtapittakAraka hai // 155 // jo vAyukoM anulomana karanevAle, rUkhe, kasele, kaTupAkavAle, vAtapittakoM karanevAle, uSNa, mUtrakoM rokanevAle, kaphake haranevAle haiM // 156 // atha nalanAmaguNAH. nalaH poTagalaH zUnyamadhyazca dhamanastathA / nalastu madhurastiktaH kaSAyaH kapharaktajit // 157 // uSNo hRdvastiyonyartidAhapittavisarpahRt / TIkA - nala 1, poTagala 2, zUnyamadhya 2, dhamana 4, ye nalake nAma haiM. ye madhura, tikta, kaselA, kapha raktakoM jItanevAlA hai // 157 // garama, hRdaya, mUtrAzaya, yoni, inakI pIDA, dAha, pitta, visarpa, inakA haranevAlA hai. bhadramuJja (atha rAmazara, zarapata ) itivA. bhadramuJjaH zaro bANastejanazcakSuveSTanaH // 158 // TIkA -- bhadramuJja 1, zara 2, vANa 3, tejana 4, cakSuveSTana 5, ye sarapateke nAma haiM // 158 // atha muJjanAmaguNAH, muJja muJjAtako vANaH sthUladarbhaH sumekhalaH / muJjayaM tu madhuraM tuvaraM ziziraM tathA // 159 // dAhatRSNAvisarpAmamUtrakRcchrAkSirogajit / doSatrayaharaM dRSyaM mekhalAsupayujyate // 160 // TIkA - mUMja 1, muMjAtaka 2, vANa 3; sthUladarbha 4, sumekhala 5, ye mUMjake nAma haiM. donoM mUMja madhura, kaselA, aura zItala haiM, // 159 // aura dAha, tRSA, visarpa, mUtrakRcchra, netraroga inakoM jItanevAlA, hai tathA tInI doSoMkoM haranevAlA hai, dhAtukoM puSTa karanevAlA hai, aura mekhalAmeM uskA upayoga kiyA jAtA hai // 160 // atha kAzanAmaguNAH. kAzaH kAzekSuruddiSTaH saH syAdikSusarastathA / For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe ikSvAlikekSugandhA ca tathA poTagalaH smRtaH // 161 // kAzaH syAnmadhurastiktaH svadupAkI himaH zaraH / mUtrakRcchrAimadAhAstrakSayapittajarogajit // 162 // TIkA-kAsa 1, kAsekSu 2, ikSusara 3, ikSvAlika 4, ikSugandhA 5, poTagala 6, ye kAsake nAma haiM // 161 // ye madhura, tikta, pAkameM madhura, zItala, dastAvara, mUtrakRcchra, patharI, dAha, raktakSaya, aura pittake rogoMko jItanevAlI hai||162|| atha gandhapaTeranAmaguNAH. gundraH paTerakoracchaH shRnggveraabhmuulkH| gundraH kaSAyo madhuraH ziziraH pittaraktajit // 163 // stanyaH zukrarajomUtrazodhano mUtrakRcchrahRt // erakA gundramUlA ca zivirgundrA zarIti ca // 164 // erakA zizirA vRSyA cakSuSyA vaatkopinii| mUtrakRcchrAzmarIdAhapittazoNitanAzinI // 165 // TIkA-gandhapaTera 1, koraccha 2, zRMgaverAbha 3, mUlaka 4, ye gaMdhapaTerake nAma haiM. ye kaselA, madhura, zItala, pittaraktakoM jItanevAlA hai // 163 // dUdhakoM utpanna karatA hai, zukra, raja, mUtra, inakA zoSaka hai, aura mUtrakRcchrakA nAzaka hai. e. rakA 1, guMdramUlA 2, zirA 3, gundrA 4, zarI 5, ye mothIke nAma haiM // 164 // ye zItala, dhAtukoM puSTa karanevAlI hai, netroMke vAtakoM prakopa karanevAlI hai, mUtrakRcchra, patharI, dAha, raktapitta, inako haranevAlI hai // 165 // atha kuzAnAmaguNAH. kuzo darbhastathA barhiH sUcyagro yajJabhUSaNaH / tatonyo dIrghapatraH syAtkSurapatrastathaiva ca // 166 // darbhadvayaM tridoSaghnaM madhuraM tuvaraM himam / mUtrakRcchrAimarItRSNA bastirupradarAsvajit // 167 // TIkA-kuza 1, darbha 2, vahIM 3, sUcyagra 4, yamabhUSaNa, ye kuzAke nAma haiM. aba DAbhake nAma kahe haiM isakoM dUsareprakArakA kuzA dIrghapatra 1, kSurapatra 2, ye DA For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gdduucyaadivrgH| bhake nAma haiM // 166 // donoM prakArakI kuzA tridoSanAzaka hai, madhura hai, kaselI hai, aura zItala hai, mUtrakRcchra, patharI; tRSA, peDUkA darda, pradara, rakta inakI haranevAlI hai // 167 // atha kattRNa(rohisasodhiyA)nAmaguNAH. kattRNaM rauhiSaM devajagdhaM saugandhikaM tthaa| bhUtIkaM dhyAmapauraM ca zyAmakaM dhUmagandhikam // 168 // rauhiSaM tuvaraM tiktaM kaTupAkaM vyapohati / hRtkaNThavyAdhipittAstrazUlakAsakaphajvarAn // 169 // TIkA-rohiSa, sodhya, isaprakAra lokameM kahate haiM. kattRNa 1, rohiSa 2, devajagdha 3, saugandhika 4, bhUtIka 5, dhyAma 6, paura 7, dhyAmaka 8, zyAmaka 9, dhUmagandhika 10, ye pIrIkhasake nAma haiM // 168 // kaselI, ciraparI, kaDavI, aura hRdaya, kaMTha, inake roga, raktapitta, zUla, kAsa, kapha, jvara, inako haranevAlI hai // 169 // atha bhUstRNa(bhUtaNa)nAmaguNAH. guhyabIjaM tu bhUtIkaM sugandhaM jambukapriyam / bhUstRNaM tu bhavecchatrAmAlAtRNakamityapi // 17 // bhUtRNaM kaTukaM tiktaM tIkSNoSNaM recanaM laghu / vidAhI dIpanaM rUkSamanetryaM mukhazodhanam // 171 // vRSyaM ca bahuviTkaM ca pittaraktapradUSaNam / TIkA-guhyabIja 1, bhUtIka 2, sugandha 3, jambukapriya 4, ye bhUtRNake nAma haiM. yebhI eka ghAsa hai. aura sugaMdhayuta hotI hai. bhUstRNa, chatramAlA, tRNaka, yebhI isIke nAma haiM // 170 // ye caraparA hai, aura kaDavA, tIkSNa, garama, recana, halakA, vidAhI, dIpana, sUkSma, netroMkA ahitakArI, aura mukhakA zodhana hai // 171 // napuMsakatAko karanevAlA hai, bahuta malakoM upajAve hai. aura pittaraktakoM bigADanevAlA hai. ___ atha nIladUrvAnAmaguNAH. nIladUrvAruhAnantA bhArgavI zataparvikA // 172 // For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 104 harItakyAdinighaMTe zaSpA sahastravIryA ca zatavallI ca kIrtitA / nIladUrvA himA tiktA madhurA tuva kaphapittAsravIsarpa tRSNAdAhatvagAmayAn / TIkA nIladUrvA 1, ruhA 2, anantA 3, bhArgavI 4, zataparvikA 6, ye nIladUrvAke nAma haiM // 172 // zappA, sahasravIryA, zatavallI ye kAlI dubake nAma haiM. kAlIdUva zItala hai, kaDavI hai, madhura hai, kaselI hai // 173 // aura kapha, raktapitta, visarpa, tRSA, dAha, tvacA ke roga, inakoM haranevAlI hai. atha zvetadUrvAnAmaguNAH. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harA // 173 // dUrvA zuklA tu golomI zatavIryA ca kathyate // 174 // zvetA dUrvA kaSAyA syAt svAdI vraNyA ca jIvanI | tiktA himA visarpAstratRpittakaphadAhahRt // 175 // TIkA - zvetadUrvA 1, golomI 2, zatavIryA 3, ye sapheda dUbake nAma haiM 174 ye kaselI hai, ghAvoMkoM acchA karanevAlI hai, jIvana hai, kaDavI, zItala, kaselI hai. visarpa, rakta, tRSA, pitta, kapha, dAha, inako haranevAlI hai // 175 // atha gANDaridUvipAca iti ca. For Private and Personal Use Only gaNDadUrvA tu gaNDAlI matsyAkSI zakulAkSakaH / gaNDadUrvA himA lohadrAviNI grAhiNI laghuH // 176 // tiktA kaSAyA madhurA vAtakRtkaTupAkinI / dAhatRSNAvalAsAstrakuSThapittajvarApahA // 177 // TIkA- gaNDadUrvA 1, kaMDAlI 2, matsyAkSI 3, zakulAkSaka 4, ye gAMDarake nAma haiM. ye zItala hai, lohekoM galAnevAlI hai, kavaja karanevAlI hai / / 176 // aura kaDavI, kaselI, madhura, tathA vAtala hai, pAkameM caraparI hai, dAha, tRSA, kapha, rakta, kuSTha, pittajvara, inakI hAraka hai / / 177 / / atha vidArIkaMdanAmaguNAH. vArAhI kandarA vAnyaizcarmakArAluko mataH / anUpasaMbhave deze vArAha iva lomavAn // 178 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaDUcyAdivargaH / vidArI svAdukandA ca sA tu kroSTrI sitA smRtA / ikSugandhA kSIravallI kSIrazuklA payasvinI // 179 // vArAhavadanA gRSTidaretyapi kathyate / vidArI madhurA snigdhA bRMhaNI stanyazukradA // 180 // zItA svaryA mUtralAca jIvanI balavarNadA / guruH pittAstrapavanadAhAnhanti rasAyanI // 181 // 105 TIkA - aura isa vArAhIkaMdakoM koI AcArya carmakArAluka kahate haiM, aura ye AnUpadezameM varAhake samAna romavAlA hotA hai / / 178 // vidArI 1, svAdukandA 2, kroSTrI 3, sitA 4, ikSugandhA 5, kSIravallI 6, kSIrazuklA 7, payasvinI 8, / / 179 / / vArAhavadanA 9, gRSTi 10, badarA, ye vidArIkaMdake nAma haiM, aura ye madhura hotA hai, snigdha hai, puSTa hai, dugdha aura zukrakoM karanevAlA hai // 180 // zIta, svarakoM acchA karanevAlA hai, mUtrakoM utpanna karanevAlA hai, jIvana hai, balavarNakoM denevAlA hai, bhArI hai, aura raktapitta, vAta, dAha, inakA haranevAlA hai, aura rasAyanI hai // 181 // atha musalIkandanAmaguNAH. tAlamUlI tu vidvadbhirmusalI parikIrtitA / mUlI tu madhurA vRSyA vIryoSNA bRMhaNI guruH // 182 // tiktA rasAyanI hanti gudajAnyanilaM tathA / TIkA - tAlamUlIkoM vidvAnoMneM muzalI kahI hai. ye mUzalI madhura hai, puruSatvaka karanevAlI hai, vIryameM garama hai aura puSTa tathA bhArI hotI hai, aura kaDavI, rasAyana hai, tathA vavAsIra bAta unako haranevAlI hai // 182 // atha zatAvarImahAzatAvarInAmaguNAH. zatAvarI bahusutA bhIrurindIvarI varI // 183 // nArAyaNI zatapadI zatavIryA ca pIvarI / mahAzatAvarI cAnyA zatamUlyardhakaNTikA // 184 // sahasravIryA hetucariSyA proktA mahodarI / 14 For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 harItakyAdinighaMTe zatAvarI guruH zItA tiktA svAdI rasAyanI // 185 // medhAgnipuSTidA snigdhA netryA gulmAtisArajit / zukrastanyakarI balyA vAtapittAstrazothajit // 186 // mahAzatAvarI medhyA hRdyA vRSyA rsaaynii| zItavIryA nihntymegrhnniinynaamyaan // 187 // TIkA-zatAvarI 1, bahusutA 2, bhIru 3, indIvarI 4, varI 5, // 183 // nArAyaNI 6, zatapadI 7, zatavIryA 8, pIvarI 9, ye zatAvarake nAma haiM. zatamUlI 1, ardhakaNTikA 2, // 184 // sahasravIryA 3, hetucariSyA 4, mahodarI 5, ye mahAzatAvara arthAt baDI zatAvarake nAma haiM. ye bhArI hai, zItala hai, kaDavI, madhura, rasAyana // 185 // aura kAnti, agni, aura puSTatA, inakoM denevAlI hai, snigdha hai, aura netroMkoM hitakAraka hai, aura vAyagolA atIsArakoM jItanevAlI hai, zukrakoM tathA dugdhakoM karanevAlI hai, balake hitakArI hai, vAta, pitta, rakta, mUjana, inakoMbhI jItanevAlI hai // 186 // aura baDI zatArI kAntiko karanevAlI hai, dilakoM tAkata detI hai, puruSakhakoM baDhAtI hai, rasAyanI hai, aura bar3A zatAvara, vavAsIra, saMgrahaNI, netraroga, inakA nAza karanevAlI hai // 187 // __ atha asagaMdhanAmaguNAH. gandhAntA vAjinAmAdirazvagandhA hayAhvayA / varAhakarNI varadA tathoktA kuSThagandhinI // 188 // azvagandhAnilazleSmazvitrazothakSayApahA / balyA rasAyanI tiktA kaSAkoSNAtizukralA // 189 // TIkA-gandhAntA 1, ghoDekenAmaAdivAlA 2, azvagaMdhA 3, hayAhvayA 4, varAhakarNI 5, varadA 6, kuSThagandhinI 7, ye asagaMdhake nAma haiM // 188 // ye vAta, kapha, zvitra, sUjana, kSaya inakI haranevAlI, balakoM denevAlI, rasAyana hai, caraparI, kaselI, aura khAneseM zukrakoM utpanna karatI hai // 189 // atha pAThAnAmaguNAH. pAThAMbaSThAMbaSThakI ca prAcInA paapcelikaa| ekASThIlA rasA proktA pAThikA varatiktakA // 190 // For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , ambaSThA, ambAha pAThAke nAma haiN| la, jvara, vamana, gdduucyaadivrgH| 107 pAThoSNA kaTukA tIkSNA vAtazleSmaharI lghuH| hanti zUlajvarachardikuSThAtIsAradujaH // 191 // dAhakaNDUviSazvAsakamigulmagaravraNAn / / TIkA-pAThA, ambaSThA, ambaSThakI, prAcInA, pApacelikA, ekASThIlA, rasA, pAThikA, varatiktakA // 190 // yeha pAThAke nAma haiM, pAThA uSNa, kaDavI, tIkSNa, vAta kaphako haranevAlI, halakI, hotI hai, aura zUla, jvara, vamana, kuSTha, atIsAra, hRdayakI pIDA // 19 // dAha, khujalI, viSa, zvAsa, kRmi, vAyagolA, vraNa, inakoM haratI hai. atha zvetanizotanAmaguNAH. zvetA trivRtA bhaNDI syAnivRtA tripuTApi ca // 192 // sarvAnubhUtiH saralA nizotA recanIti ca / zvetA tRvRdrecanI syAtsvAduruSNA samIrahRt // 193 // rUkSA pittajvarazleSmapittazothodarApahA / TIkA---zvetA, tritA, bhaNDI, tripuTA // 192 // sarvAnubhUti, saralA, nizAMtA, recanI, yeha mupheda nizotake nAma haiM. mupheda nizota dastAvara hotI hai, madhura, uSNa, vAtakI nAzaka // 193 // rUkSa, pitta, jvara, zleSma, zotha, udara, inako haratI hai. atha zyAmanizotanAmaguNAH. trivRcchyAmArdhacandrA ca pAlindI ca suSeNikA // 194 // masUravidalA kolakaiSikA kaalmessikaa| zyAmA trivRt tato hInaguNA tIvra virecanI // 195 // mUrchAdAhamadabhrAntikaNThotkarSaNakAriNI / TIkA-trivRt, zyAmA, ardhacaMdrA, pAlindI, suSeNikA // 194 // mamaravidalA, kolakaipikA, kAlameSikA, yaha kAlI nizotake nAma haiM. kAlI. nizota usse hInaguNavAlI aura adhika dastAvara hotI hai // 195 // tathA mUrchA, dAha, mada, bhrAnti, kaMThakA utkarSaNa karanevAlI hotI hai. For Private and Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 harItakyAdinighaMTe atha laghudantInAmaguNAH. laghudantI vizalyA ca syAdudumbaraparNyapi // 196 // tathairaNDaphalA zIghrA zyenaghaNTA ghunnpriyaa| vArAhAGgI ca kathitA nikumbhazca makUlakaH // 197 // TIkA-laghudantI, vizalyA, udumbaraparNI, // 196 // eraNDaphalA, zIghrA, zyenaghaMTA, ghuNapriyA, vArAhAMgI, nikumbha, makUlaka, yaha choTI dantIke nAma haiN||197|| atha bahaddantIeraNDapatraviTapA. dravantI sA varI citrA pratyakparSyAkhuparNyapi / citropacitrA nyagrodhI pratyakzreNyAkhukarNyapi // 198 // dantikaM ca saraM pAke rase ca kaTu dIpanam / gudAGkurAzmazUlArzaHkaNDUkuSThavidAhanut // 199 // tIkSNoSNaM haMti pittAstrakaphazothodArakamIn / TIkA-jisakA phala jamAlagoTA hai, jo baDI dantI usake patte eraMDake pattoMke samAna hote haiM. dravaMtI, varI, citrA, pratyakparNI, AkhuparNI, citropacitrA, nyAyodhI, pratyakzreNI, AkhukarNI, yaha daMtIke nAma haiM // 198 // donoM dantI dastAvara, pAka aura rasameM kaDavI, dIpana, bavAsIra, patharI, zUla, khAja, kuSTha, vidAha, inakoM haratI hai // 199 // tIkhI, aura uSNa hai, tathA rakta, pitta, kapha, zotha, udararoga, kRmi, inako haratI hai. __ atha laghudantIphalam. kSudradantIphalaM tu syAnmadhuraM rasapAkayoH // 200 // zItalaM sRSTaviNmUtragarazothakaphApaham / jayapAlo dantibIjaM vizeSAtitiDIphalam // 201 // jayapAlo guruH snigdho recI pittakaphApahaH / . TIkA-choTe jamAlagoTekA phala rasa aura pAkameM madhura hotA hai // 200 // aura zItala hotA hai, tathA milehue malamUtrako nikAlanevAlA, viSake zothakoM tathA For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaDUcyAdivargaH / 109 aai haratA hai jayapAla, dantibIja, tintiDIphala yaha jamAlagoTeke nAma haiM // 201 // jamAlagoTA bhArI, cikanA, recana, pittakaphakoM haratA hai. indravAruNI baDI indrakalA. aindrIndravAruNI citrA gavAkSI ca gavAdinI // 202 // vAruNI ca parApyuktA sA vizAlA mahAphalA / zvetapuSpA mRgAkSI ca mRgairvArumRgAdanI // 203 // gavAdanIdvayaM tiktaM pAke kaTu saraM laghu / vIryoSNaM kAmalApittakaphalIhodarApaham // 204 // zvAsakAsApahaM kuSThagulmagranthivraNapraNut / pramehamUDhagarbhAmagaNDAmayaviSApaham // 205 // TIkA - endrI indravAruNI citrA gavAkSI gavAdinI // 202 // vAruNI ye indrAyanake nAma haiM. dUsarI indrAyanake nAma vizAlA, mahAphalA, zvetapuSpA, mRgAkSI, mRgairvAru, mRgAdanI, yaha baDI indrAyanake nAma haiM // 203 || donoM indrAyana tikta, pAkameM kaDavI, dastAvara, halakI, vIryameM uSNa haiM. tathA kAmalA, pitta, kapha, plIha, udararoga, inakoM haratI hai // 204 // aura zvAsa, kAsake nAzaka, tathA kuSTha, vAyagolA, gAMTha, vraNa, inakoMbhI haratI hai, aura prameha, mUDhagarbhasrAva, gaMDaroga, gaMNDamAlA, viSa, inakoM haratI hai // 205 // atha nIlInAmaguNAH. nIlI tu nIlinI tUlI kAladolA ca nIlikA / raJjanI zrIphalI tutthA grAmINA madhuparNikA // 206 // kItakA kAlakezI ca nIlapuSpA ca sA smRtA / nIlinI recanI tiktA kezyA mohabhramApahA // 207 // uSNA hantyudaralIhavAtaraktakaphAnilAn / AmavAtamudAvartaM mandaM ca viSamuddhatam // 208 // TIkA nIlI, nIlinI, tUlI, kAladolA, nIlikA, raMjanI, zrIphalI, tutthA, grAmINA, madhuparNikA // 206 // krItakA, kAlakezI, nIlapuSpA, ye nI For Private and Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 harItakyAdinighaMTe lAke nAma haiM. nIlA recana, tikta, kezake hita, moha, bhramako haratA hai // 207 // uSNa, tathA udararoga, plIha, vAtarakta, kaphavAta, AmavAta, udAvarta, mandAgni, inakoM haratI hai, viSa nikAlanevAlI hai // 208 // atha zarapuMkha(saraphokA)nAmaguNAH. zarapuGkhaH plIhazatrurnIlI vRkSArutizca sH| zarapulo yakallIhagulmavraNaviSApahaH // 209 // tiktaH kaSAyaH kAsAstrazvAsajvaraharo lghuH| TIkA-zarapuMkha, plIhazatru, ye saraphoMkAke nAma haiM. yaha nIlakSake AkAra hotI hai. saraphoMkA tillI, plIha, vAyagolA, vraNa, viSa, inakoM rahatA hai, aura tikta, kaselA // 209 // zvAsa, jvara, inakoM haratA hai, aura halakA hai. atha durAlabhA(javAsA)nAmaguNAH. yAso yavAso duHspoM dhanvayAsaH kunAzakaH // 210 // durAlabhA durAlambhA samudrAntA ca rodanI / gAndhArI kacchurAnantA kaSAyA haravigrahA // 211 // yAsaH svAduH sarastiktastuvaraH zItalo laghuH / kaphamedomadabhrAntipittAsRkuSThakAsajit // 212 // tRSNAvisarpavAtAsvamijvaraharaH smRtH| yavAsasya guNaistulyA budhairuktA durAlabhA // 213 // TIkAH --yAsa, yavAsa, duHsparza, dhanvayAsa, kunAzaka // 210 // durAlabhA, du. rAlaMbhA, samudrAntA, rodanI, gAndhArI, kacchurA, anantA, kaSAyA, haravigrahA, ye javAseke nAma haiM // 211 // javAsA madhura, dastAvara, tikta, kaselA, zItala, halakA hai aura kapha, meda, mada, bhrAnti, ktarapitta, kuSTha, kAsa, inako haranevAlA hai // 212 // aura tRSA, visarpa, vAta, rakta, vamana inako haratA hai. paMDitAne javAseke guNake samAna durAlabhAke guNa kahe haiM // 213 // atha muNDInAmaguNAH. muNDI bhikSurapi proktA zrAvaNI ca tpodhnaa| For Private and Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir d d ' gdduucyaadivrgH| zravaNAhA muNDatikA tathA zravaNazIrSakA // 214 // mahAzravaNakAnyA tu sA smRtA bhUkadambikA / kadambapuSpikA ca syAdavyathAtitapasvinI // 215 // muNDatikA kaTuH pAke vIryoSNA madhurA laghuH / medhyA gaNDApacI kRcchakamiyonyatipANDunut // 219 // zlIpadArucyapasmAraThalIhamedogudAtihat / mahAmuNDI ca tattulyA guNairuktA maharSibhiH // 217 // TIkA-muNDI, bhikSuzrAvaNI, tapodhanA, zravaNAhA, muMDatikA, zravaNazIrSakA, yaha muNDIke nAma haiM // 214 // vaDImuMDI, mahAzrAvaNikA, bhUkadambikA, kadambapuSpikA, avyathA, atitapasvinI // 215 // muNDI pAkameM kaDavI, vIryameM uSNa, madhura halakI, hotI hai, kAntIkoM denevAlI, gaNDamAla, apacI, mUtrakRcchra, kRmi, yonipIDA, pANDuroga, inako haranevAlI hai // 216 // aura zlIpada, aruci, miragI, plIha, meda, gudAkI pIDA, inako haranevAlI hai. baDI muMDI guNoMmeM usIke samAna maharSiyoMneM kahI hai // 217 // atha apAmArga(ciracirA)nAmaguNAH. apAmArgastu zikharI hyadhaHzalyo myuurkH| markaTo durgrahA cApi kiNihI kharamaJjarI // 218 // apAmArgaH sarastIkSNo dIpanastiktakaH kttuH| pAcano rocanazchardikaphamedo'nilApahaH // 219 // nihanti hRdrujaadhmaarshHknndduushuulodraapcii| TIkA-apAmArga, zikharI, adhaHzalyA, mayUraka, markaTI, durgrahA, kiNihI, kharamaMjarI, ye ciceMDeke nAma haiM // 218 // ciceMDA dastAvara, tIkSNa, uSNa, dIpana, tikta, kaTu, pAcana, rocana, kapha, meda, vamana, vAta, inako haratA hai // 219 // hRdayakI pIDA AdhmAna, bavAsIra, khujalI, zUla udararoga, apacI, inakoM haratA hai. atha raktApAmArga(ciracirA)nAmaguNAH. raktonyo vaziro vRttaphalo dhAmArgavo'pi ca // 220 // For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 harItakyAdinighaMTe pratyakparNI kezaparNI kathitA kapipippalI / apAmArgo'ruNo vAtaviSTambhI kaphat himaH // 221 // rUkSaH pUrvaguNainyUnaH kathito guNavedibhiH / apAmArgaphalaM svAdu rase pAke ca durjaram // 222 // viSTambhi vAtalaM rUkSaM raktapittaprasAdanam / TIkA-dUsarA lAla vazira, vRttaphala, apAmArga // 220 // pratyakaparNI, kezaparNI, kapipippalI, yaha lAla cicereke nAma haiM. lAla cicerA aruNa vAtakoM vi. TaMbha karanevAlA, kaphakoM karanevAlA, zItala // 221 // rUkSa, aura pahaleke guNoMseM hInaguNake jAnanevAloMne aisA kahA hai. cicerekA phala rasameM madhura, aura pAkameMbhI madhura, vidagdha // 222 // viSTaMbhakoM karanevAlA, vAtakoM karanevAlA, rUkhA, raktapittakoM acchA karanevAlA hotA hai. atha kokilAkSa(tAlamakhAnA)nAmaguNAH. kokilAkSastu kAkekSurikSuraH kSurakaH kSuraH // 223 // ikSuH kANDekSurapyukta ikSugandhejhuvAlikA / kSurakaH zItalo vRSyaH svAdamlaH pittalastathA // 224 // tikto vAtAmazothAzmatRSNAdRSTyanilAstrajit / TIkA-kokilAkSa, kAkekSu, ikSura, kSuraka, kSura // 223 // ikSu, kANDekSu, ikSugandhA, ikSuvAlikA, yaha tAlamakhAneke nAma haiM. tAlamakhAnA zItala, zukrakoM utpanna karanevAlA, madhura, amlapittakoM utpanna karanevAlA // 224 // tikta, AmavAta, patharI, zotha tRSA, dRSTiroga, vAtarakta, inako haranevAlA hai. atha graMthi(haDasaMghArI)nAmaguNAH. granthimAnasthisaMhArI vajrAGgI caasthishRngkhlaa| asthisaMhArakaH prokto vAtazleSmaharo'sthiyuk // 225 // uSNaH saraH kRmighnazca durnAmano'kSirogajit / rUkSaH svAdurlaghurvaSyaH pAcanaH pittalaH smRtaH // 226 // For Private and Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 113 gahUcyAdivargaH / kANDatvagvirahitamasthi zRGkhalAyA mASArdraM dvidalamakaMcukaM tadardham / sampiSTaM tadanu tatastilasya taile sampakkaM vaTakamatIva vAtahAri 227 TIkA- granthimAn, asthisaMhAra, vajrAMgI, asthizrRMkhalA, asthisaMhAraka, yaha harasiMghArake nAma haiM, harasiMghAra vAtakaphakoM haratA hai, aura haDDiyoMkoM jor3anevAlA // 225 // uSNa, dastAvara, kRmikoM, haratA hai, vavAsIrakoM haratA hai, netrarogakoM haranevAlA, rUkhA, madhura, halakA, zukrakoM utpanna karanevAlA, pAcana, piasoM karanevAlA kahA gayA hai || 226 || tAlamakhAnA tvacAseM rahita harasiMgAra - kAbhI gIlA uDada, cuka, usseM AdhA inakoM pIsakai uske pazcAt usko tilake tela meM pakAyA vaTaka ativAtakoM haratA hai / / 227 // atha kumArI (ghIkuvAra) nAmaguNAH. kumArI gRhakanyA ca kanyA ghRtakumArikA / kumArI bhedanI zItA tiktA netryA rasAyanI // 228 // madhurA bRMhaNI balyA vRSyA vAtaviSapraNut / gulmalIharu dRddhikaphajvaraharI haret // 229 // granthyagnidagdhavisphoTapittaraktatvagAmayAn / TIkA - kumArI, grahakanyA, kanyA, ghRtakumArI, yaha bIkuvArake nAma haiM. ghIkuvAra bhedana, zIta, tikta, netrakA hita, rasAyana // 228 // madhura, puSTa, balakoM baDhAnevAlA, zukrakoM utpanna karanevAlA, vAta, viSakoM haratA hai, gulma, vAyagolA, lI, tillI, aMDavRddhi, kaphajvara, inakoM haratA hai || 229 // aura granthi, agnidagdha, visphoTa, pittarakta, tvacAke roga, inakoM haratA hai. atha zvetapunarnavAnAmaguNAH. punarnavA zvetamUlA zothanI dIrghapatrikA // 230 // kaTuH kaSAyAnurasA pANDughnI dIpanI sarA | zophAnilagarazleSmaharI vraNyodarapraNut // 231 // TIkA - punarnavA, zvetamUlA, zothannI, dIrghapatrikA, yaha sapheda gadahapUranA ke 9'3 For Private and Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe nAma haiM // 230 // sapheda punarnavA kaselA, pANDurogakoM haratA hai, dIpana aura vAta, viSa, kapha, inakoM haratA hai, tathA udararogakoM haratA hai / / 231 // atha raktapuSpapunarnavAnAmaguNAH. punarnavA'parA raktA raktapuSpA zilATikA / zothanaH kSudravarSAbhUrvRSaketuH kapillakaH // 232 // punarnavAruNA tiktA kaTupAkA himA laghuH / vAtalA grAhiNI zleSmapittaraktavinAzinI // 233 // TIkAH-punarnavA dUsarI raktapuSpA, zilATikA, yaha lAlapunarnavAke nAma haiM. zothana, kSudra, varSAbhU, vRSaketu, kapillaka, yaha punarnavAke nAma haiM // 232 // punanavA lAla, tikta, pAkameM kaTu, zItala, halakA, vAtako utpanna karanevAlA, agni, kapha, pitta, rakta, inakoM haratA hai // 233 / / atha gandhaprasAraNInAmaguNAH. prasAraNI rAjabalA bhadraparNI prtaapnii| saraNI sAraNI madrA balA cApi kaTambharA // 234 // prasAriNI gururvRSyA balasandhAnarutsarA / vIryoSNA vAtahat tiktA vAtaraktakaphApahA // 235 // TIkA:-prasAraNI, rAjabalA, bhadraparNI, pratApanI, saraNI, sAraNI, bhadrA, balA, kaTambharA, yaha gandhaprasAraNIke nAma haiM // 234 // gandhaprasAraNI bhArI, zu. krakoM utpanna karanevAlI, balakoM denevAlI, haDDiyoMkoM joDanevAlI, dastAvara, vIryameM uSNa, vAtakoM haratI hai, tikta hai, vAtarakta, kapha, inako haranevAlI hai // 235 // atha iMdrajaMbUka(kariAvAMsA)nAmaguNAH. indrajambUkavatpatrA sugandhA kalaghaNTikA / kRSNA tu zArivA zyAmA gopI gopavadhUzca sA // 236 // TIkA-ye baDe jAmanake pattoMke samAna patte hote haiM, aura sugandhabhI hotA hai, kalaghaMTikA, mugandhA, indrajambUka pattoMke samAna pattoMvAlI kRSNA, sArivA, zyAmA, gopI, gopavadhU, yaha kAle sArivAke nAma haiM. usko pUrvasAMu kahate haiM 236 For Private and Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gdduucyaadivrgH| zArivA(gaurIAsAU)nAmaguNAH. (iyamapi jambUvatpatrA dugdhagarbhA vratatirbhavati) dhavalA zArivA gopI gopakanyA kazodarI / sphoTA zyAmAgopavallI latA'sphotA ca candanA // 237 // (ka) gopI gopasya strI puMyogAdiGIp / gopA gAM pAtIti gopA gopakanyA zyAmApadena kRSNA zvetApi sArivA kathyate saa| zvetena sArivApadasya prayuktatvAt / sArivA ca nizi zyAmAzyAmA ca haritA sitaa| sArivAyugalaM svAdu snigdhaM zukrakaraM guru // 238 // agnimAndyArucizvAsakAsAmaviSanAzanam / doSatrayAmapradarajvarAtIsAranAzanam // 239 // TIkA-iskebhI jamanakese patte hote haiM, bhItara dUdha hotA hai, aura latAvAlI hotI hai. dhavalA, sArivA, mopI, gopakanyA, kRzodarI, sphoTA, zyAmA, gopavallI, latA, AsphetA, candanA // 237 // yaha zvetasArivAke nAma haiM. (ka) (gopI) gopakI strI. puMyogaseM DIp pratyaya huvA hai. (gopA) gAyakoM jo rakSaNa karatA hai vaha gopa hai (gopakanyA) zyAmApadaseM kAlI aura supeda sArivA kahI hai, vaha zvetasArivApadake prayoga honeseM. voha jaise sArivAmeM nizi, zyAmA, azyAmA, haritA, sitA, isaprakAra kahA hai. donoM sArivA madhura cikanI zukrakoM utpanna karanevAlI, bhArI hai // 238 // aura agnimAnya, aruci, zvAsa, kAsa, Ama, viSa inakoM haratI hai, tathA tridoSa raktapradara, jvarAtisAra, inakA nAza karanevAlI hai // 239 // atha zugarAjanAmaguNAH. bhRGgarAjo bhRGgarajo mArkavo bhRGga eva c| aGgArakaH kezarAjo bhRGgAraH kezaraJjanaH // 240 // bhRGgAraH kaTukastIkSNo rUkSoSNaH kaphavAtanut / kezyastvayaH kamizvAsakAsazothAmapANDunut // 241 // dantyo rasAyano balyaH kusstthnetrshirotinut| For Private and Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe TIkA-bhaMgarAja, ,garaja, mArkava, bhaMga, aMgAraka, kezarAja, gAra, kezarajana, yaha bhaMgerake nAma haiM, // 242 // bhaMgerA kaDavA, tIkhA, rUkhA, garama, kaphavAtakoM haratA hai, aura kezakoM hita, khacAko acchA karanevAlA, aura kRmi, zvAsa, kAsa, zotha, pANDurogakoM haratA hai / / 241 // aura dAMtoMkoM acchA karanevAlA, rasAyana, balakoM denevAlA, kuSTha, medaroga, zirakI pIDA, inako haranevAlA hai. zaNapuppI(hulI)nAmaguNAH. zaNapuSpI kaTustiktA vAmanI kaphapittajit // 242 // zaNapuSpI smRtA ghaNTA shnnpusspsmaaruutiH| TIkA-isako hulIbhI kahate hai. iske phUla saNake phUlake samAna hote haiM. zaNapuSpI, ghaNTA, paNapucchasamAkRti yaha hulIke nAma haiM // 242 // hulI kaDavI, tikta, vamanako karanevAlI, kaphapittako haranevAlI hai. atha trAyamANAnAmaguNAH. balabhadrA lAyamANA trAyantI girisAnujA // 243 // trAyantI tuvarA tiktA sarA pittakaphApahA / jvarahRdrogagulmAzIbhramazUlaviSapraNut // 244 // TIkA-balabhadrA, trAyamANA, trAyaMtI girasAnujA, yaha trAyamANake nAma haiM // 243 // trAyamANA kaselI, tikta, dastAvara, pittakaphakoM haratI hai, aura jvara, hRdroga, vAyagolA, bavAsIra, bhrama, zUla, viSa, inakoM haratI hai // 244 // atha cUrNahAranAmaguNAH. mUrvA madhurasA devI moraTA tejanI srvaa| madhUlikA madhuzreNI gokarNI pIluparNyapi // 245 // mUrvA sarA guruH svAdustiktA pittAsamehanut / tridoSatRSNAhRdrogakaNDUkuSThajvarApahA // 246 // TIkA-mUrvA, madhurasA, devI, moraTA, tejanI, savA, madhUlikA, madhuzreNI, gokarkI, pIluparNI, yaha maroDaphalIke nAma haiM // 245 // maroDaphalI, mala, vAtakoM For Private and Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gdduucyaadivrgH| 117 nIce karanevAlI, bhArI, madhura, tikta, raktapitta, prameha, inakoM haratI hai, aura tridoSa, tRSA, hRdroga, khujalI, kuSTha, jvara, inakoMbhI haratI hai // 246 // atha kAkamAcI(kavaiyA)nAmaguNAH. kAkamAcI dhvAGgamAcI kAkAhA caiva vAyasI / kAkamAcI tridoSanI snigdhoSNA svarazukradA // 247 // tiktA rasAyanI zothakuSThAjhaijvaramehajit / - kaTurnetrahitA hikkAcchardihRdroganAzinI // 248 // ___TIkAH-kAkamAcI, dhvAMkSamAcI, kAkAhA, vAyasI, yaha kimAcake nAma haiM. kimAca tridoSahAraka, cikanI, uSNa, svara, zukrakoM karanevAlI, // 247 // tikta, rasAyana, zotha, kuSTha, bavAsIra, jvara, prameha, inako haranevAlI hai, kaDavI, netrake hita hai, hucakI, vamana, hRdayaroga inako haranevAlI hai // 248 // atha kAkanAsA(kauADhoDhI)nAmaguNAH. kAkanAsA tu kAkAGgI kAkatuNDaphalA ca saa| kAkanAsA kaSAyoSNA kaTukA rasapAkayoH // 249 // kaphanI vAmanI tiktA zothArza:zvitrakuSThahat / TIkAH-kAkanAsA, kAkAGgI, kAkatuMDaphalA, yaha kauvADhoDhIke nAma haiM. kauvADhoDhI kaselI, rasapAkameM kaDavI hotI hai // 249 // aura kaphakoM haratI hai, vamana karanevAlI, tikta, sUjana, bavAsIra, zvitra, kuSTha, inakoM haratI hai. __ atha kAkajaMghA(masI)nAmaguNAH. kAkajaMghA nadIkAMtA kAkatiktA sulomazA // 250 // pArAvatapadI dAsI kAkA cApi prakIrtitA / kAkajaMghA himA tiktA kaSAyA kaphapittajit // 251 // nihanti jvarapittAstrajvarakaNDUviSakamIn / TIkA-kAkajaMghA isko lokameM masI aisI kahate haiM. kAkajaMghA, nadIkAMtA, kAkatiktA, sulomazA // 250 // pArAvatapadI, dAsI, kAkA, yaha masIke nAma haiM. For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 harItakyAdinighaMTe kAkajaMghA tikta, zItala, kaselI, kaphapittakoM haratI hai / / 251 / / aura jvara, pitta, rakta, kRmi, kaNDU, viSa, inakoM haratI hai, atha nAgapuSpI nAmaguNAH. nAgapuSpI zvetapuSpA nAginI rAmadUtikA // 252 // nAginI rocanI tiktA tIkSNoSNA kaphapittanut / vinihanti viSaM zUlaM yonidoSavamikamIn // 253 // TIkA - nAgapuSpI, zvetapuSpA, nAginI, rAmadUtikA, yaha nAginIke nAma haiM, || 252 || nAginI rucikoM karanevAlI, tikta, tIkhI, uSNa, kapha pittakoM haratI hai. aura viSa, zUla, yonidoSa, vamana, kRmi inakoM haratI hai / / 253 // atha meSazRMgI ( meDhAsIMgI) nAmaguNAH. meSazRGgI viSANI syAnmeSavallayajazRGgikA / meSazRGgI rase tiktA vAtalA zvAsakAsahRt // 254 // rUkSA pAke kaTutiktA vraNazleSmAkSizUlanut / meSazRGgIphalaM tiktaM kuSThamehakaphapraNut // 255 // dIpanaM sraMsanaM kAsakamivraNaviSApaham / TIkA - meSazRMgI, viSANI, meSavallI, ajabhRMgikA, yaha meMDhAsIMgIke nAma haiM, meDhAsIMgI rasameM tikta, vAtakoM utpanna karanevAlI, zvAsa, kAsakoM haratI hai // 254 // aura rUkhI, pAkameM kaTu, tikta, vraNa, kapha, netra, zUla, inakoM haranevAlI hai. meDhAsIMgIkA phala tikta hai, kuSTha, prameha, kapha, inakoM haratA hai || 255 // dIpana, dastAvara, kAsa, kRmi vraNa, viSa, inakoM haratA hai, atha haMsapAdInAmaguNAH. haMsapadI haMsapadI kITamAtA tripAdikA // 256 // haMsapAdI guruH zItA hanti raktaviSavraNAn / visarpadAhAtIsAratAbhUtAnirohiNI // 257 // TIkA- haMsapAdI, hasapadI, kITamAtA, tripAdikA, yaha haMsapadIke nAma haiM // 256 // haMsapadI bhArI, zIta, rakta, viSa, vraNakoM haratI hai, aura visarpa, dAha, atIsAra, lUtA, bhUta, agni, rohiNI, inakoMbhI haratI hai // 257 // For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gahUcyAdivargaH / atha somalatA tathA AkAzavallInA maguNAH. somavallI somalatA somakSIrI dvijapriyA / somavallI tridoSanI kaTustiktA rasAyanI // 258 // AkAzavallI tu budhaiH kathitAmaravallarI | vallI grAhiNI tiktA picchilAkSAmayApahA // 259 // turAkirI hA pittazleSmAmanAzinI / ThIkA - somavallI, somalatA, saumakSIrI, dvijapriyA, yaha somalatA ke nAma haiMsomalatA, tridoSa haratI hai, kaDavI, tikta, rasAyanI hai // 258 // AkAzavallIkoM paMDita amaravela kahate haiM. AkAzavallI, kAvija, tikta, cepadAra, rAjayakSmArogakoM haratI // 259 // kaselI agnikoM karanevAlI, hRdya, pitta, kapha, inakoM haratI hai, 119 atha pAtAlagaruDI tathA vandAnAmaguNAH. chilihiNTo mahAmUlaH pAtAlagaruDAhvayaH // 260 // chilihiNTaH paraM vRSyaH kaphaghnaH pavanApahaH / vandA vRkSAdanI vRkSabhakSyA vRkSaruhApi ca // 261 // bandAkaH syAddhimastiktaH kaSAyo madhuro rase / mAGgalyakaphavAtAstrarakSovraNaviSApahaH // 262 // TIkA -- chilihiNTa, mahAmUla, pAtAlagaruDInAmavAlI, yaha pAtAlagaruDIke nAma haiM || 260 || pAtAlagaruDI atyanta zukrakoM utpanna karanevAlI, kapha haratI arant haratI hai. vRkSAdanI, bandA, vRkSabhakSA, vRkSaruhA || 261 || yaha vandAkake nAma haiM. bandAka zItala, tikta, kaselA, rasameM madhura hai, aura maMgalakAraka, kapha, vAta, rakta, rAkSasa, vraNa, viSa, inakoM haratA hai // 262 // atha vaTapatra nAmaguNAH. vaTapatrI tu kathitA mohinI recanI budhaiH / vaTapatrI kaSAyoSNA yonimUtragadApahA // 263 // hipatrI tu kabarI pRthvIkA prathukA pRthuH / For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe hiGgapatrI bhavedvacyA tIkSNoSNA pAcanI kaTuH // 264 // hRdvastirugvibandhAzaHzleSmagulmAnilApahA / TIkA-vaTapatrI, mohinI, recanI, yaha vaTapatrIke nAma paMDitoMne kahe haiM. vaTapatrI, kaselI, garama hai, aura yoniroga, mUtraroga, inakoM haratI hai // 263 // hiMgupatrI, kavarI, pRthvIkA, pRthukA, pRthu, yaha hiMguputrIke nAma haiM. hiMgupatrI rucikoM karanevAlI, tIkhI, uSNa, pAcana kaDavI hai // 264 // aura hRdaya, peDakI pIDA, vivandha, vavAsIra, kapha, vAyagolA, vAta, inako haratI hai. atha vaMzapatrI, matsyAkSInAmaguNAH. vaMzapatrI veNupatrI piGgA hiDa zivATikA // 265 // hiDapatrI guNA vijJaivaMzapatrI ca kiirtitaa|| matsyAkSI bAlikA matsyagandhA matsyAdanIti ca // 266 // matsyAkSI grAhiNI zItA kuSThapittakaphAstrajit / laghustiktA kaSAyA ca svAdI kaTuvipAkinI // 267 // TIkA:-patrI, veNupatrI, piNDA, hiMguzivATikA yaha vaMzapatrIke nAma haiM. // 265 // zapatrI hiMgupatrIke samAna guNameM kahIM hai matsyAkSI isko macchegI aura machariyA aisA kahate haiM. // 266 // matsyAkSI, bAhikA, matsyagandhA, matsyAdanI, yaha matsyAkSIke nAma haiM. matsAkSI kAvija, zItala hai, aura pitta, kuSTa, kapha, rakta, inako haranevAlI hai, aura halakI, tikta, kaselI, madhura, pAkameM kaTu hotI hai||26|| atha sAkSI(sarahaTIgaNDinI)nAmaguNAH. sarpAkSI syAttu gaNDAlI tathA nADIkapAlakAH / sarpAkSI kaTukA tiktA soSNA kamivikantanI // 268 // vRzcikondurasarpANAM viSaghnI vrnnropnnii| TIkA-sarpAkSIkoM sarahaTI, gaMDinI aisAbhI kahate haiM, sAkSI gaMDAlI, tathA nADI kapAlaka, yaha sAkSIke nAma haiM. sAkSI kaDavI, tikta, kucha, garama hotI hai, aura kRmikoM haratI hai // 268 // aura vicchU, cUhA, sAMpa, inake viSakoM haratI hai, aura ghAvakoM bharanevAlI hai. For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 121 gdduucyaadivrgH| atha zaGkhapuSpInAmaguNAH. zaGkhapuSpI tu zaGkhAhvA mAGgalyakusumApi ca // 269 // zaGkhapuSpI sarA medhyA vRSyA mAnasarogahRt / rasAyanI kaSAyoSNA smRtikAntibalAgnidA // 270 // doSApasmArabhUtAdi kuSThakamiviSapraNut / TIkA-zaMkhapuSpI, zaMkhAvhA, mAgalyakusumA, yaha zaMkhapuSpIke nAma haiM // 269 // zaMkhapuSpI mala, vAtako anuloma karanevAlI, kAntiko baDhAnevAlI, zukrakoM utpanna karanevAlI, mAnasarogakoM haratI hai. aura rasAyana, kaselI, garama, smRti, kAnti, bala, agni inakoM denevAlI // 270 // aura mRgI, bhUta, kuSTa, kRmi, viSa, inakoM haratI hai. atha arkapuSpItakSalajjAlunAmaguNAH. arkapuSpI krUrakarmA payasyA jalakAmukA // 271 // arkapuSpI kamizleSmamehapittavikArajit / lajAluH syAt zamIpatrA samajhA jalakArikA // 272 // raktapAdI namaskArI nAnA khadiraketyapi / lajjAluH zItalA tiktA kaSAyA kaphapittajit // 273 // TIkA-arkapuSpI, krUrakarmA, payasyA, jalakAmukA, yaha arkapuSpIke nAma haiM. // 27 // arkapuSpI kRmi, kapha, prameha, pittaroga, inakoM haratI hai. lAjAlU, zamIpatrI, samaMgA, jalakArikA, raktapAdI, namaskArI, khadirakA yaha lajAlUke nAma haiM // 272 // lAjAlU zItala, tikta, kaselA hotAhai aura kapha, pittako haranevAlA, tathA rakta, pitta, atIsAra, yoniroga, inako haratA hai // 273 // alambuSA, tathA dUdhI nAmaguNAH. raktapittamatIsAraM yonirogAn vinAzayet / alambuSA svaratvak ca tathA medogalA smRtA / alambuSA laghuH svAduH kamipittakaphApahA // 271 // For Private and Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe dugdhikA svAduparNI syAtkSIrA vikSIraNI tathA / dugdhikoSNA gurU rUkSA vAtalA garbhakAriNI // 275 // svAdukSIrA kaTustiktA sRSTamUtramalApahA / svAdurviSTambhinI vRSyA kaphakuSThakamipraNut // 276 // TIkA-alambuSA, svarakhaka, medogalA, yaha hAuverake nAma haiM. hAuvera halakA, madhura, kRmi, pitta, kafa inakoM haratA hai // 274 // dugdhikA, svAduparNI, kSIrA, vikSIraNI, yaha dugdhIke nAma haiM. dugdhI garama, bhArI, rUkhI, vAtakoM karanevAlI aura garbhakoM karanevAlI // 275 // aura dugdhavAlI, kaDavI, tikta, mUtrakoM karanevAlI, malaharatI hai madhura, viSTambhako karanevAlI, zukrakoM utpanna karanevAlI, aura kapha, kuSTha, kRmi, inako haratI hai // 276 // atha bhuiAMvarA tathA varaMbhI. bhUmyAmalakikA proktA zivA tAmalakIti ca / bahupatrA bahuphalA bahuvIryA jaTApi ca // 277 // bhUdhAtrI vAtakattiktA kaSAyA madhurA himaa| pipAsAkAsapittAstrakaphakaNDUkSatApahA // 278 // brAhmI kapotavaGkA ca zivamallI srsvtii| maNDUkaparNI mANDUkI tvASTrI divyA mahauSadhI // 279 // brAhmI himA sarA tiktA laghurmedhyA ca shiitlaa| kaSAyA madhurA svAdupAkAyuSyA rasAyanI // 280 // svaryA smRtipradA kuSTapANDUmehAstrakAsajit / viSazothajvaraharI tahanmaNDUkaparNinI // 281 // TIkA-bhUmyAmalaki, zivA, tAmalakI, bahupatrA, bahuphalA, bahuvIryA, jaTA, yaha bhuIAMvaleke nAma haiM // 277 // bhuIAMvalA vAtakoM karanevAlA, tikta, kaselA, madhura, zItala hai. aura pyAsa, kAsa, raktapitta, kapha, khujalI, kSata inakoM haratA hai // 278 // brAhmI, kapotavaMkA, somavallI, sarasvatI, maNDUkaparNI, maNDUkI, tvASTrI, divyA, mahoSadhI yaha brAhmI aura maNDUkaparNIke nAma haiM // 279 // brAhmI zItala, sara, For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gaTTacyAdivargaH / 123 tikta, halakI, buddhIkoM baDhAnevAlI hai, zItala, kaselI, madhura pAkameM madhura AyukoM denevAlI, rasAyanI hai // 280 // aura svarakoM acchA karanevAlI, smRtikoM denevAlI tathA kuSTha, pANDuroga, prameha, rakta, kAsa, inakoM haranevAlI hai. aura viSa, zotha, jvara, inakoM haratI hai. maNDUkaparNAbhI guNeMseM brahmIke samAna hai || 281 // atha droNapuSpI (gumA) nAmaguNAH. droNA ca droNapuSpI ca phalepuSpA ca tiktikA / droNapuSpI guruH svAdvI rukSoSNA vAtapittakRt // 282 // satIkSNalavaNA svAdupAkA kaTTI ca bhedinI / kaphAmakAmalAzothatamakazvAsajantujit // 283 // TIkA-droNA, droNapuSpI, phalepuSpA, tiktikA yaha gomAke nAma kahe gaye haiM. gomA bhArI, madhura, rUkhI, garama, vAtapittakoM karanevAlI hai // 282 // tIkhI, namakayukta, pAka meM madhura, aura kaTu, tathA bhedana hai. aura kapha, Ama, kAmalA, zotha, tamaka, zvAsa, kRmi, inakoM haranevAlI hai // 283 // atha suvarcala (hurahurAdvitIya hurahura) guNAH. suvarcalA sUryabhaktA varadAvaradApi ca / sUryAvartA raviprItA'parA brahmasuvarcalA || 284 // suvarcalA himA rukSA svAdupAkA sarA guruH / ApittalA kaTuH kSArA viSTambhakaphavAtajit // 285 // anyA tiktA kapAyoSNA sarA rUkSA laghuH kaTuH / nihanti kaphapittAstrazvAsakAsArucijvarAn // 286 // visphoTakuSThamehAstrayonirukkRmipANDutAH / TIkA - suvarcalA, sUryabhaktA, varadA, sUryAvartA, ravinItA, aura dUsarI brahma suvarcalA yaha dUsare hurahurake nAma haiM || 284 // hurahura zItala, rUkhI, pAka meM madhura, sara, bhArI, pittakoM karanevAlI, kaDavI, kSAra hai. aura viTaMbha, kaphavAtakoM haranevAlI hai || 285 || aura dUsarI tikta, kaselI, garama, sara, rUkhI, halakI, For Private and Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 harItakyAdinighaMTe kaDavI, hai aura kapha, rakta, pitta, zvAsa, kAsa, aruci, jvara, inako haratI hai 286 tathA visphoTa, kuSTha, prameha, rakta, yonipIDA, kRmI, pANDutA, inakoMbhI haratI hai. atha vaMdhyA(vAbhUkhake)nAmaguNAH. vandhyA karkoTakI devI kanyA yogIzvarIti ca // 287 // nAgArI nakradamanI viSakaNTakinI tthaa| vandhyA karkoTakI laghvI kaphanuvraNazodhinI // 288 // sarpadarpaharI tIkSNA visrpvisshaarinnii| mArkaNDikA bhrUmavallI mArkaNDI mRdurecanI // 289 // mArkaNDikAkuSThaharI adhiHkAyazodhinI / viSadurgandhakAsanI gulmodaravinAzinI // 29 // vlliibhuumiprsrnnshiilaa| TIkA-vandhyA, karkoTakI, devI, kanyA, yogIzvarI // 287 // nAgArI, nakadamanI, viSakaMTakinI yaha vAMjakhakasAke nAma haiM vAMjakhakasA halakA, kapha haratA, traNazodhana // 288 // sarpake darpako dUra karanevAlA, tIkhA, visarpa, viSa, haratA hai. yaha latA bhUmIpara phailanevAlI hotI hai. mArkaDikA, bhUmavallI, mArkaDI, mRdurecanI, yahabhI khakasAke nAma haiM / / 289 // khakasA kuSTha haratA Upara aura nIcesa zarIrako zodhana karanevAlA hai aura viSa, durgadha, kAsa, inako haratA aura vAyagolA, udararoga, inakoMbhI haratA hai // 290 // atha devadAlI(sonaiyA)nAmaguNAH. (iyamapi khakhasAvatphalA vratatiH) devadAlI tu veNI syAtkarkaTI ca garAgarI / devadAlI vRttakozastathA jImUta ityapi // 291 // pItAparA kharasparzA viSaghnI garanAzinI / devadAlI rase tiktA kaphArzaHzophapANDutAH // 292 // nAzayeddAmanI titA kSayahikAhamijvarAn / For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gdduucyaadivrgH| 125 devadAlIphalaM tiktaM kamizleSmavinAzanam // 293 // khrasanaM gulmazUlaghnamarzoghnaM vAtajitparam / TIkA--devadAlI jisako soniyAbhI kahate haiM, yaha khAkasake samAnaphala aura latAvAlI hai. devadAlI, veNI, karkaTI, garAgarI, devatANDI, vRttakoza, tathA jImUta, yaha sonayAke nAma haiM // 291 // aura dUsarI pIlI kharasparzA, viSanI, garanAzinI, yaha pIlI sonayAke nAma haiM. sonayA rasameM tikta, kapha, vavAsIra, pAMDuroga, inakoM haratI hai // 292 // aura kailAnevAlI, tikta hai, tathA kSaya, hicakI, kRmi, jvara, inako haratI hai, sonayAkA phala tikta, kRmi, kaphakoM haratA hai // 293 // aura dastAvara, vAyagolA, zUla, inakoM haratA hai, bavAsIrakoM haratA hai, vAta pittako haranevAlA hai. atha jalapippalI(panisagA)nAmaguNAH. jalapippalyabhihitA zAradI zakulAdanI // 294 // matsyAdanI matsyagandhA lAgalItyapi kiirtitaa| jalapippalikA hRdyA cakSuSyA zukralA laghuH // 295 // saMgrAhiNI himA rUkSA rktdaahvrnnaaphaa| kaTupAkarasA rucyA kaSAyA vahnivardhinI // 296 // TIkA-jalapippalI isko panisagA aisA lokameM kahate haiM. jalapippalI, zA. radI, zakulAdanI // 294 // matsyAdanI, matsyagandhA, lAGgalI, yaha jalapippalIke nAma haiM. jalapippalI hRdya, netrahita, zukrakoM utpanna karanevAlI, halakI, kAvija, rUkhI, dAha vraNakoM haratI hai // 295 // aura pAka rasameM kaTu, rucikoM karanevAlI, kaselI agniko baDhAnevAlI hai // 296 // __ atha gojikA(gobhI)nAmaguNAH. gojihvA gojikA gobhI dArvikA khrprnninii| gojihvA vAtalA zItA grAhiNI kaphapittanut // 297 // hRdyA pramehakAsAstravraNajvaraharI lghuH| komalA tuvarA tiktA svAdupAkarasA smRtA // 298 // For Private and Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 harItakyAdinighaMTe TIkA-gojivhA, gojikA, gobhI, dArvikA, kharapaNinI, yaha gAvajuvAke nAma haiM. gAvajuvA vAtakoM karanevAlA, zItala, kAvija, kaphapittako haratA hai 297 aura hRdya, prameha, kAsa, raktatraNa, jvara, inakoM haratI hai. aura halakI hotI hai, tathA komala, kaselI, tikta, pAka aura rasameM madhura kahI gaI hai // 298 // atha nAgadamanInAmaguNAH. vijJeyA nAgadamanI balA moTA viSApahA / nAgapuSpI nAgapatrA mahAyogezvarIti ca // 299 // balA moTA kaTustiktA laghuH pittakaphApahA / mUtrakRcchravraNAnakSo nAzayejAlagardabham // 300 // sarvagrahaprazamanI niHzeSaviSanAzinI / jayaM sarvatra kurute dhanadA sumatipradA // 301 // TIkA-nAgadona, nAgadamanI, balA, moTA, viSAprahA, nAgapuSpI, nAgapatrA, mahAyogezvarI // 299 // nAgadamana kaDavI, tIkhI, halakI, pittakaphakoM haratI hai, aura mUtrakRcchra, ghAva, rAkSasa, inako haratI hai. aura jAlagardabha nAma phusIkoM haratI hai // 300 // aura saMpUrNa grahoMkoM, inakoM haratI hai tathA azeSa viSakoM haratI hai aura sarvatra jayakoM karatI hai, tathA dhanakoM denevAlI hai, tathA acchI matiko denevAlI hai // 301 // atha vIrataru(varavela)nAmaguNAH. velantaro jagati vIrataruH prasiddhaH shvetaasitaarunnvilohitniilpusspH| syAjAtitulyakusumaH zamisUkSmapatraH syAtkaNTakIvijaladezaja eSa vRkSaH // 302 // velantaro rase pAke tiktastRSNAkaphApahaH / mUtrAghAtAzmajidrAhI yonimUtrAnilArtijit // 303 // TIkA-velantara jagameM vIrataru nAmaseM prasiddha hai. vaha supheda kAlA aruNa lAla nIla ese phUlavAlA hotA hai. apanI jAtakI sadRza phUla hote haiM. aura zamIkSake For Private and Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gdduucyaadivrgH| 127 samAna sUkSma pAtte hote haiM, tathA kAToMke sahita nijIladezameM yaha hotA hai // 302 // varavela rasa aura pAkameM tikta hotA hai, aura tRSAkaphakoM, haratI hai, mUtrAghAta, patharI, inako haranevAlA, kAvija, tathA yoniroga mUtravAtakI pIDA inako haranevAlA hai // 303 // atha chikkanItathA kukuMdaranAmaguNAH. chikkanI kSavakattIkSNA chikkikA ghrANaduHkhadA / chikanI kaTukA rucyA tIkSNoSNA vahnipittakRt // 304 // vAtaraktaharI kuSThakamivAtakaphApahA / / kukundarastAmracUDaH sUkSmapatro mRducchadaH // 305 // kukundaraH kaTustikto jvrrktkphaaphH| tanmUlamA niHkSiptaM vadane mukhazoSat // 306 // TIkA-chikkanI, kSavakRta, tIkSNA, chikikA, prANaduHkhadA, yahataka chikanIke nAma haiM. chikkanI, kaDavI, rucikoM karanevAlI, tIkhI, aura garama, agnikoM pittakoM karanevAlI hai // 304 // aura vAtaraktakoM haratI tathA koSTha, kRmi, vAta kaphakoM haratI hai. kukundara, tAmracUDa, mUkSmapatra, mRducchada, yaha kakaroMdAke nAma haiM // 305 // kakaroMdA kaDavA, tikta, jvara, rakta, kapha, inakoM haratA hai. uskI gIlI jaDa murameM DAleseM mukhazopako haratI hai // 306 // atha sudarzana tathA AkhuparNI nAmaguNAH. sudarzanA somavallI cakrAhA madhuparNikA / sudarzanA svAduruSNA kaphazophAstravAtajit // 307 // AkhukarNI tvAkhukarNaparNikA bhUdarIbhavA / AkhukarNI kaTustiktA kaSAyA zItalA laghuH // 308 // vipAke kaTukA mUtrakaphAmayarumipraNut / TIkA-sudarzanA, somavallI, cakrAvhA, madhuparNikA, yaha sudarzanake nAma haiM. sudarzana, madhura, uSNa, kapha, zotha, rakta, vAtakoM haranevAlI hai // 307 // AkhukarNI akhukarNa, parNikA, bhUdarIbhavA, yaha mUsAkIke nAma haiM mUsAkarNI kaDavI, For Private and Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 harItakyAdinighaMTe tikta, kaselI, zItala, halakI, hotI hai // 308 // aura pAkameM kaDavI tathA mUtra, kapharoga, kRmi, inakoM haratI hai. atha mayUrazikhAnAmaguNAH. mayUrAhvazikhA proktA shsraahimdhucchdaa| nIlakaMThazikhA laghvI pittazleSmAtisarajit // 309 // iti harItakyAdinighaMTe gUDacyAdivargaH samAptaH // 3 // TIkA-mayUrAvhazikhA, sahasrA, ahi, madhucchadA, nIlakaMThazikhA, yaha morazikhAke nAma haiM. morazikhA halakI pitta atIsArako haranevAlI hai // 309 // iti harItakyAdinighaMTe gaDUcyAdivargaH samAptaH // For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIH / harItakyAdinighaMTe puSpAdivargaH / atha guDUcyA utpattirnAmAni guNAzca. tatrAdau kamalasya nAmAni guNAzca. vA puMsi padmaM nalinamaravindaM mahotpalam / sahasrapatraM kamalaM zatapatraM kuzozayam // 1 // paGkeruhaM tAmarasaM sArasaM sarasIruham / bisaprasUna rAjIva puSkarAmbhoruhANi ca // 2 // kamalaM zItalaM varNya madhuraM kaphapittajit / tRSNAdAhAstravisphoTaviSavIsarpanAzanam // 3 // vizeSataH sitaM padmaM puNDarIkamiti smRtam / raktaM kokanadaM jJeyaM nIlamindIvaraM smRtam // 4 // dhavalaM kamalaM zItaM madhuraM kaphapittajit / tasmAdalpaguNaM kiJcidanyadraktotpalAdikam // 5 // TIkA - usmeM pahale kamalake nAma aura guNa kahate haiM. padma, nalina, araviMda, mahotpala, sahasrapatra, kamala, zatapatra, kuzezaya // 1 // paMkeruha, tAmarasa, sArasa, sarasIruha, visaprasUna, rAjIva, puSkara, ambhoruha yaha kamalake nAma haiM // 2 // kamala zIta, vraNakoM acchAkaranevAlA, madhura, kaphapitakoM haranevAlA aura tRSA, dAha, rakta, visphoTa, viSa, visarpa inakoM haratA hai // 3 // vizeSakarake zvetapadmakoM puNDarIka aisA kahA hai. lAlakoM kokanada jAnanA cAhiye. aura nIlekoM indIvara aisA hai // 4 // zvetakamala zItala, madhura, kaphakoM haranevAlA hai, usseM kucha alpaguvAle dusare lAlakamalAdika haiM // 5 // kahA 17 For Private and Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 130 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha padminInAmaguNAH. mUlanAladalotphullA phalaiH samuditA punaH / padminI procyate prAjJairbisinyAdi ca sA smRtA // 6 // (ka) AdizabdAnnalinI kamalinItyAdi // padminI zItalA gurvI madhurA lavaNA ca sA / pittAsRkkaphanukSA vAtaviSTambhakAriNI // 7 // TIkA - mUla, nAla, patra, puSpa, phala, inakarake yuktakoM padminI aisA prAjJa kahate haiM. aura mUla visinIAdi kahI gaI hai || 6 || (ka) AdizabdaseM nalinI kamalinI ityAdika jAnanA. padminI zItala, bhArI, madhura, lavaNa, rasakarake yukta hotI hai aura yaha raktapitta, kapha, inakoM haranevAlI tathA vAtakA vijRmbha karanevAlI hai // 7 // atha navapatrAdi nAmaguNAH. saMvartikA navadalaM bIjakozastu karNikA / kiJjalkaH kesaraH proko makarando rasaH smRtaH // 8 // padmanAlaM mRNAlaM syAttathA visamiti smRtam / saMvartikA himA tiktA kaSAyA dAhatRTpraNut // 9 // mUtrakRcchragudavyAdhiraktapittavinAzinI / padmasya karNikA tiktA kaSAyA madhurA himA // 10 // mukhavaizadyarullaghvI tRSNAstra kaphapittanut / kiJjalkaH zItalo vRSyaH kaSAyo grAhako'pi saH // 11 // kaphapittatRSAdAharaktAzaviSazothajit / mRNAlaM zItalaM vRSyaM pittadAhAstrajidguru // 12 // durjaraM svAdupAkaM ca stanyAnilakaphapradam / saMgrAhi madhuraM rUkSaM zAlUkamapi tadguNam // 13 // TIkA - kamalake naye pattoMkoM saMvartikA kahate haiM, aura bIjake kozakoM ka For Private and Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pusspaadivrgH| 131 NikA kahate haiM. aura parAgakoM kiMjalka, kesara kahate haiM, tathA rasako makaraMda aisA kahate haiM // 8 // aura uske nAlako mRNAla, padmanAla, bisa aisA kahAhai. navIna pattA zItala kaselA dAha, tRSAkoM haratA haiM // 9 // aura mUtrakRcchra, gudAroga, raktapitta, inakoM haratA hai aura uske bIja tikta, kaselA, zItala hai // 10 // aura mukhakoM svaccha karanevAle halake tathA tRSA, rakta, kapha, pitta, inako haratA hai. tirriyAM zItala, zukrakoM utpanna karanevAlI, kaselI, kAvija hotI hai // 11 // kapha, pitta, tRSA, dAha, raktakI bavAsIra, viSa, sUjana, inakoM haranevAlAhai. kamalakA nAla, zItala, zu. krako utpanna karanevAlA, aura pitta, dAha, rakta, inako haranevAlA bhArI hai // 12 // durjara, pAkameM madhura, dugdha, vAta, kapha, inakoM utpanna karanevAlI hai tathA kAvija, madhura, rUkhI hotI hai aura zAlUka arthAt uskI jaDabhI usIke samAna guNameM hotI hai // 13 // sthalakamala, kumudanI, kumudabhedAH. padmacAriNyaticarA vyathA padmA ca zAradA / padmAnuSNA kaTustiktA kaSAyA kaphavAtajit // 14 // mUtrakRcchAzmazUlanI zvAsakAsaviSApahA / zvetaM kuvalayaM proktaM kumudaM kairavaM tathA // 15 // kumudaM picchilaM snigdhaM madhuraM hRdyazItalam / kumudatI kairavikA tathA kumudinIti ca // 16 // . sA tu mUlAdisarvAGge raktA samuditA budhaiH| kumudatI ca sA proktA kumudinyapi ca smRtA // 17 // TIkA-padmacAriNI, aticarA, avyathA, padmA, zAradA, yaha sthalakamalake nAma haiM. sthalakamala zItala, kaDavA, tikta, kaselA, kapha, vAtakoM haranevAlA hai // 14 // aura mUtrakRccha, patharI, zUla, inako haratA tathA zvAsa, kAsa, viSa inakoMbhI haratA hai. zvetakamalakoM kumuda tathA kairava kahate hai // 15 // zvetakamala cikanA, cepadAra, madhura, hRdya, zItala, hotA hai. kumudvatI, kairavikA, kumudinI, yaha kumudinIke nAma haiM // 16 // vaha mUlaAdisaba aMgoMseM khilI huI hotI aisA paMDitoMne kAhA hai. jo padmanIke guNa kahe gaye haiM vohI kumudinIkebhI kahehaiM 17 For Private and Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 harItakyAdinighaMTe atha jalakumbhI(sevAra)nAmaguNAH, vAriparNI kumbhikA syAcchaivAlaM zaivalaM ca tat / vAriparNI himA tiktA laghvI svAhI sarA kaTuH // 18 // doSatrayaharI rUkSA zoNitajvarazoSakat / / zaivAlaM tuvaraM tiktaM madhuraM zItalaM laghu // 19 // snigdhaM dAhatRSApittaraktajvaraharaM param / TIkA-vAriparNI, kumbhikA, yaha jalakuMbhIke nAma haiM. zaivAla zaivala yaha saivAreke nAma haiM. jalakumbhI zItala, tikta, halakI, madhura, sara, kaTu hotI hai // 18 // aura tridoSako haranevAlI, rUkhI, rakta, jvara, inakoM karanevAlI hai aura sivAra, kaselA, tikta, madhura, halakA // 19 // cikanA aura dAha, tRSA, pitta, rakta, jvara, inakoM dUra karanevAlA hai. atha sevatI gulAbaiti tasya nAmaguNAH, zatapatrI taruNyuktA karNikA cArukezarA // 20 // mahAkumArI gandhADhyA lAkSA kRssnnaatimnyjulaa| zatapatrI himA hRdyA grAhiNI zukralA lghuH|| 21 // doSatrayAjidA tiktA kaTI ca paacnii|| TIkA-zatapatrI, taruNI, kaNikA, cArukezarA // 20 // mahAkumArI, gandhAhA, lAkSA, kRSNA, atimaJjulA, yaha sevatIke nAma haiM. zevatI zItala, hRdayakoM priya, kAvija, zukrakoM utpanna karanevAlI, halakI // 21 // aura tridoSa, rakta, i. nakoM haranevAlI aura varNakoM acchA karanevAlI, tikta, kaDavI, pAcana hai. __ atha vAsaMtI (nevAri)iti loke. nepAlI kathitA tajjJaiH saptalA navamAlikA // 22 // vAsantI zItalA laghvI tiktA doSatrayAstrajit / zlIpadI SaTpadA nandA vArSikI muktabandhanA // 23 // vArSikI zItalA ladhvI tiktA doSatrayApahA / karNAkSimukharoge syAttailaM tadguNakaM smRtam // 24 // For Private and Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pusspaadivrgH| 133 TIkA-naipAlI, saptalA, navamAlikA, yaha nivArIke nAma haiM // 22 // nivArI zItala, halakI, tikta, tridoSako haranevAlI hai. vArSikIvela, arthAt varasAnIvela zlIpadI, SaTpadA, naMdA, vArSikI, zukrabandhanA, yaha varasAtI velake nAma haiM // 23 // varsAtI zItala, tikta, halakI, tridoSakoM haratI hai, aura kAna, AMkha mukha, inake rogoMkoM haratI hai. uskA tela usIke samAna guNameM kahA gayA hai // 24 // atha jAtI(cambelI)nAmaguNAH. jAtirjAtI ca sumanA mAlitI rAjaputrikA / cetikA hRdyagandhA ca sA pItA svarNajAtikA // 25 // jAtIyugaM tiktamuSNaM tuvaraM laghu doSajit / zirokSimukhadantAtiviSakuSThAnilAstrajit // 26 // TIkA-jAti, jAtI, mumanA, mAlinI, rAjaputrikA, yaha camelIke nAma haiM. aura cetikA hRdyagandhA, svarNajAtikA, yaha pIlI camelIke nAma haiM // 25 // donoM camelI tikta, uSNa, kaselI, halakI, doSakI haranevAlI hai, aura zira, netra, mukha, dAMta, inakI pIDA. aura viSa, kuSTha, vAtarakta, inako haranevAlI hai // 26 // atha yUthikA tathA caMpA (juhIsuvarNajuhI). yathikAgaNikAmbaSThA sA pItA hempusspikaa| yUthIyugaM himaM tiktaM kaTupAkarasaM laghu // 27 // madhuraM tuvaraM hRdyaM pittaghnaM kaphavAtalam / vraNAstramukhadantAkSizirorogaviSApaham // 28 // cAmpeyazcampakaH prokto hemapuSpazca sa smRtH| etasya kalikA gandhaphalinI kathitA budhaiH // 29 // campakaH kaTukastiktaH kaSAyo madhuro himaH / viSakamiharaH kRcchrakaphavAtAsvapittajit // 30 // TIkA-yUthikA, gaNikA, ambaSThA, yaha juhIke nAma haiM. aura hemapuSpikA, yaha pIlIjuhIke nAma hai. donoM juhI zItala, pAkameM kaDavI, halakI hotI hai||27|| aura madhura, kaselI, hRya, pittaharatI, kaphavAtakoM karanevAlI hai, aura ghAva, rakta, For Private and Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 harItakyAdinighaMTe mukha, daMta, netra, zira, inake roga tathA viSa inakoM haratI hai // 28 // cAmpeya, campaka, hemapuSpa, yaha campeke nAma kahe haiM. iskI phalIkoM gandhaphalI aisA paMDitoMneM kahA hai // 29 // campA kaDavI, tikta, kaselA, madhura, zItala hai aura viSa kRmi inakoM haratA tathA mUtrakRcchra, kaphavAta, raktapitta, inako haranevAlA hai // 30 // atha bakula (maulasarI) nAmaguNAH. bakulo madhugandhazca siMhakesarakastathA / bakulastuvaro'nuSNaH kaTupAkaraso guruH // 31 // kaphapittaviSazvitrakRmidantagadApahaH / zivamallI pAzupata ekASThIlo vuko vasuH // 32 // buko'nuSNaH kaTustiktaH kaphapittaviSApahaH / yonizUlatRSAdAhakuSThazothAsvanAzanaH // 33 // TIkA - bakula, madhugandha, siMhakesaraka, yaha maulasarIke nAma haiM. maulasarI kaselI, zItala, pAkarasameM kaTu, halakI, bhArI hai // 31 // kapha, pitta, viSa, zvitra, kRmi, dantaroga, inakoM haratI hai. zivamallI, pAzupata, ekASThIla, buka, vasu, yaha ast maulasarIke nAma haiM // 32 // maulasirI zItala, kaDavI, tikta hai aura kapha, pitta, vipakoM haratI hai. yonizUla, tRSA, dAha, kuSTha, rakta, zotha, inakoM ha ratI hai // 33 // atha kadamba tathA kubja. kadambapriyako nIpo vRttapuSpo halipriyaH / kadambo madhuraH zItaH kaSAyo lavaNo guruH // 34 // saro viSTambhakSaH kaphastanyAnilapradaH / kuJjako bhadratariNI bRhatpuSpo'tikesaraH // 35 // mahAsahA kaNTakAdyA nIlAlikulasaGkulA / kunakaH surabhiH svAduH kaSAyAnurasaH saraH // 36 // tridoSazamano vRSyaH zItahartA ca sa smRtaH / TIkA - kadamba, priyaka, nIpa, vRttapuSpa, haripriya, yaha kadaMbake nAma haiM. kadama For Private and Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puSpAdivarga: / 135 madhura, zItala, kaselA, namakIna bhArI // 34 // viSTambha, sara karanevAlA, rukhA hai, aura kapha, dugdhavAta, inakoM karanevAlA hai, kubnaka, bhadrataraNI, bRhatpuSpa, atikesara // 35 // mahAsahA, kaNTakAdyA, nIlAlikulasaMkulA yaha kUjAke nAma haiM. yaha phUla sevaMtIkI kismase hotA hai, kUjA sugandhayukta, madhura, pIchese kaselA, sara // 36 // tridoSazamana, zukrakoM utpanna karanevAlA, zIta kahAgayA hai. atha mallikA tathA mAdhavI nAmaguNAH. mallikA madayantI ca zItabhIruva bhUpadI // 37 // mallikozA laghurvRSyA tiktA ca kaTukA haret / vAtapittAsyagvyAdhi kuSThAruciviSavraNAn // 38 // mAdhavI syAttu vAsantI puNDrako maNDako'pi ca / atimukto vimuktazca kAmuko bhramarotsavaH // 39 // mAdhavI madhurA zItA laghvI doSatrayApahA / / TIkA - mallikA, madayantI, zItabhIru, bhUpadI // 37 // yaha mAlatIke nAma haiM. mAlatI garama, halakI, zukrakoM utpanna karanevAlI, tikta, kaDavI hotI hai, aura vAta, pitta, mukha, dRSTi, kuSTaroga, aruci, viSa, vraNa, inakoM haratI hai // 38 // mAdhavI, vAsantI, puNDraka, maNDaka, atimukta, vimukta, kAmuka, bhramarotsava // 39 // yaha motiyAke nAma haiM. motiyA zItala, madhura, halakA doSatrayakoM haratA hai. atha suvarNaketakInAmaguNAH. ketakaH sUcikApuSpo jambukaH krakacachadaH // 40 // suvarNaketakI tvanyA laghupuSpA sugandhinI / ketakaH kaTukaH svAdurlaghustiktaH kaphApahaH // 41 // uSNA tiktA rasA jJeyA cakSuSyA ketakI / TIkA - ketaka, sUcikApuSpa, jambuka, krakacacchada, yaha kevaDeke nAma haiM // 40 // -------- aura dUsarA sunaharIkevaDA choTe phUlavAlA, sugandhayukta hotA hai. kevaDA madhura, halakA, tikta, kaphakoM haratA hai, aura sunaharIkevarA // 41 // uSNa rasameM tikta netra hita hotA hai. For Private and Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 133 harItakyAdinighaMTe atha kiGkirAta tathA karNikAranAmaguNAH. kiGkirAto hemagauraH pItakaH pItabhadrakaH // 42 // kiGkirAto himastiktaH kaSAyazca hredsau| kaphapittapipAsAstradAhazothavamikamIn // 43 // karNikAraH parivyAdhaH pAdapotpala ityapi / karNikAraH kaTustiktastuvaraH zodhano laghuH // 44 // raJjanaH sukhadaH zothazleSmAstravraNakuSThajit / TIkA-kiMkirAta, hemagaura, pItaka, pItamadraka yaha kiMkirAtake nAma haiM // 42 // kiMkirAta, zItala, tikta, kaselA hai, aura kapha, pitta, tuSA, rakta, dAha, zotha, vamana, kRmi inakoM haratA hai // 43 // karNikAra, parivyAdha, pAdapotpala, yaha karNikArake nAma haiM. karNikAra kaDavA, tikta, kaselA, zodhana, halakA // 44 // raJjana sukha denevAlA zotha kapha, rakta, vraNa, kuSTha, inako haranevAlA hai. atha azoka(asogi)nAmaguNAH. azoko hemapuSpazca vaculastAmrapallavaH // 45 // aGkelI piNDapuSpazca gandhapuSpo nttstthaa| azokaH zItalastito grAhI varNyaH kaSAyakaH // 46 // doSApacItRSAdAhakamizothaviSAstrajit / TIkA--azoka, hemapuSpa, vaMjula, tAmrapallava, // 45 // aMkelI, piMDapuSpa, gaMdhapuSpa, naTa yaha azokake nAma hai azoka zItala, tikta, kAvija, varNako acchA karanevAlA kaselA hai // 46 // doSa apacI, tRSA, dAha, kRmi, zotha, viSa, rakta, inako haranevAlA hai. atha bANapuSpa tathA kaTasaraiyA. amlAto'mlATanaH proktastathAmlAtaka ityapi // 47 // kuraNTako varNapuSpaH sa evokto mahAsahaH / amlATanaH kaSAyoSNaH snigdhaH svAduzca tiktkH||48|| For Private and Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pusspaadivrgH| saireyakaH zvetapuSpaH saireyaH kttsaarikaa| sahAcaraH sahacaraH sa ca bhindyapi kathyate // 49 // kuraNTako'tra pine syAdrakte kurabakaH smRtH| nAle bANAdayorukto dAse Artagalazca saH // 50 // saireyaH kuSThavAtAstrakaphakaNDUviSApahaH / tiktoSNo madhuro'namlaH susnigdhaH kezaraJjanaH // 51 // TIkA-amlAta, amlATana, tathA amlAtaka, kuraMTaka, varNapuSpa, mahAsaha yaha bANapuSpake nAma haiM // 47 // bANapuSpa kaselA, garama, cikanA, madhura, tikta hotA hai. // 48 // saireyaka, zvetapuSpa, saireya, kaTasArikA, sahAcara, sahacara, bhindi, yaha kaTasaraiyAke nAma haiM // 49 // kaTasaraiyA, pIlIphUlavAlIkoM kuraMTaka kahate haiM aura lAlaphUlavAlIko kurabaka kahA hai aura duraMge phUlavAlI dAsa Artagala kahI hai // 50 // kaTasaraiyA kuSTha, vAtarakta, kapha, khujalI, viSa, inakoM haratI hai aura tikta, garama, madhura, khaTTI, cinakI, kezakI raJjana hotI hai // 51 // atha kundanAmaguNAH, kundaM tu kathitaM mAdhyaM sadApuSpaM ca tatsmRtam / kundaM zItaM laghu zleSmazirorugviSapittahat // 52 // atha mucukunda tathA tilakanAmaguNAH. mucukundaH kSatravRkSazcitrakaH prtivissnnukH| mucukundaH ziraHpIDA pittAstraviSanAzanaH // 53 // tilakaH kSurakaH zrImAnpuruSazchinnapuSpakaH / tilakaH kaTukaH pAke rase coSNo rasAyanaH // 54 // kaphakuSThakamInbastimukhadantagadAnharet / TIkA-kunda, mAdhya, sadApuSpa, yaha kundake nAma haiM. kunda zItala, halakA, kapha, zirakI pIDA, viSa, pitta, inako haratA hai // 52 // mucukunda, kSatravRkSa, citraka, prativiSNuka, yaha mucukundake nAma haiM. mucukunda, zirakIpIDA, raktapitta, viSa, inakoM haratA hai // 53 // tilaka iskA phUla tilake samAna hotA hai aura 18 For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 harItakyAdinighaMTe isInAmase prasiddha hai. tilaka, kSuraka, zrImAn , puruSa, chinnapuSpaka, yaha tilakake nAma haiM. tilaka, pAkarasameM kaDavA, uSNa, rasAyana hai // 54 // tathA kapha, kuSTha, kRmi, vasti, mukha, daMta, ina rogoMkoM haratA hai. atha bandhUka tathA UrdhvapuSpanAmaguNAH. phandhako baMdhUjIvazca rakto mAdhyAhniko'pi ca // 55 // bandhUkaH kaphaLat grAhI vAtapittaharo lghuH| UrdhvapuSpaM japA cAtha trisandhyA sAruNA sitA // 56 // japA saMgrAhiNI kezyA trisandhyA kaphavAtajit / ThIkA-bandhUka, bandhujIva, rakta, mAdhyAnhika, yaha dupahariyAke nAma haiM. dupahariyA kaphakoM karanevAlA, kAvija, vAtapittakoM haratA hai, halakA hotA hai // 55 // UrdhvapuSpa, javApuSpa, trisandhyA, aruNA, sitA, yaha japApuSpake nAma haiM. javApuSpa kAvijakoM acchA karanevAlA, kaphako haranevAlA hai // 56 // atha sendUrI tathA agastinAmaguNAH. sindUrI raktavIjA ca raktapuSpA sukomalA // 57 // sindUrI viSapittAtratRSNAvAntiharI himaa| athAgastyo vaGgaseno munipuSpo munidrumaH // 58 // agastiH pittakaphajiccAturthakaharo himH| rUkSo vAtakarastiktaH pratizyAyanivAraNaH // 59 // TIkA-siMdUrI, raktavIjA, raktapuSpA, sukomalA, yaha siMdUriyAke nAma haiM // 57 // sindUrI, viSa, rakta, pitta, tRSA, vamana, inakoM haratI hai, zItala hai. agastya, vaMgasena, munipuSpa, munidruma, yaha agastyake nAma haiM // 58 // agastya pitta, kaphakoM haranevAlA, aura cAturthaka jvarako haranevAlA zItala hai, aura rUkhA, vAtakoM karanevAlA, tikta, pratizyAyako haranevAlA hai // 59 // atha tulasIzuklA kRSNA ca. tulasI surasA grAmyA sulabhA bahumaJjarI / apetarAkSasI gaurI zUlanI devadundubhiH // 60 // For Private and Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Achar www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pusspaadivrgH| tulasI kaTukA tiktA hRdyoSNA dAhapittakat / dIpanI kuSTharucchrAstrapArzvarukkaphavAtajit // 61 // zuklA kRSNA ca tulasI guNaistulyA prkiirtitaa| TIkA-kAlI aura zveta tulasI, surasA, grAmyA, sulabhA, bahumaJjarI, apetarAkSasI, gaurI, zUlanI, devadundubhI yaha tulasIke nAma haiM // 60 // tulasI kaDavI tikta hRdya uSNa dAha pittakoM karanevAlI, aura dIpana hai, tathA kuSTha, mUtrakRcchra, rakta, pasalIkI pIDA, kapha, vAta, inako haranevAlI hai // 61 // kAlI aura zveta tulasI guNameM samAna kahI gaI hai. atha mArutA(maruA)nAmaguNAH. mAruto'sau marubako marunmarurapi smRtaH // 62 // phaNI phaNijakazcApi prasthapuSpaH samIraNaH / marudagniprado hRdyastIkSNoSNaH pittalo laghuH // 63 // vRzcikAdiviSazleSmavAtakuSTharumipraNut / kaTupAkaraso rucyastikto rUkSaH sugandhikaH // 64 // TIkA-mAruta, maruvaka, maruta, maru // 62 // phaNI, phaNijjaka, prasthapuSpa, samIraNa, yaha maruAke nAma haiM. maruA agnikoM karanevAlA, hRdya, tIkSNa, uSNa, pittakoM karanevAlA, halakA hai // 63 // aura vicchraAdiyoMke viSa, kapha, vAta, kuSTha, kRmi, inakoM haratA hai. aura pAka rasameM kaDavA, rucikoM karanevAlA, tikta, rUkhA, sugandhika hotA hai // 64 // atha damanaka(davanA)nAmaguNAH. ukto damanako dAnto muniputrastapodhanaH / gandhotkaTo brahmajaTo vinItiH kalapatrakaH // 65 // damanastuvarastito hRdyo vRSyaH sugandhikaH / grahaNAdviSakuSThAstrakledakaNDUtridoSajit // 66 // TIkA-damanaka, dAnta, muniputra, tapodhana, gandhotkaTa, brahmajaTa, vinIti, kalapatraka, yaha davanAke nAma haiM // 65 // davanA kaselA, tikta, hRdya, zukrakoM utpanna For Private and Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe karanevAlA, sugandhika hai, aura pInasa, viSa, kuSTha, rakta, kleda, khujalI, tridoSa, inako haranevAlA hai // 66 // atha varvarInAmaguNAH. varvarI tuvarI tuGgI kharapuSpAjagaMdhikA / parNAzastatra kRSNastu kaThillakakuTherakau // 67 // tatra zukke'rjakaH prokto vaTapatrastato'paraH / varvarItritayaM rUkSaM zItaM kaTu vidAhi ca // 68 // tIkSNaM rucikaraM hRdyaM dIpanaM laghupAki ca // pittalaM kaphavAtAstrakaNDUkamiviSApaham // 69 // iti harItikyAdinighaMTe puSpAdivarga samAptaH / TIkA-varvarI, tuvarI, tuMgI, kharapuSpA, ajagandhikA, parNAza yaha varvarIke nAma haiM. usmeM kAlekA nAma kaThillaka aura kuTheraka hai / / .67 // unmeM supheda arjaka, vaTapatra kahAgayA hai, tInoM varvarI rUkhI, zItala, kaDavI, vidAhakoM karanevAlI hai // 6 // tathA tIkhI, rucikoM karanevAlI, hRdya, dIpana, aura pAkameM halakI hotI hai, aura pittako karanevAlI, kapha, vAtarakta, khujalI, kRmi, viSa, inako haratI hai // 69 // iti harItakyAdinighaMTe bAlabodhanITIkAyAM puSpAdivargaH samAptaH / For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIH / harItakyAdinighaMTe vaTAdivargaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatrAdau vaTasya nAmAni guNAzca. vaTo raktaphalaH zRGgI nyagrodhaH skandhajo dhruvaH / kSIrI vaizravaNo vAso bahupAdo vanaspatiH // 1 // vaTaH zIto gurugrahI kaphapittavraNApahaH / vaya visarpadAhaghnaH kaSAyo yonidoSahRt // 2 // TIkA-vaTa, raktaphala, zRGgI, nyagrodha, skaMdhaja, dhruva, kSIrI, vaizravaNa, vAsa, bahupAda, vanaspati yaha vaDake nAma haiM // 1 // vaDa zItala, bhArI, kAvija, kapha, pitta, vraNakoM haratA hai aura vraNakoM acchA karanevA tathA visarpa dAhakoM haratA kaselA aura yonidoSakoM haratA hai // 2 // atha pippalanAmaguNAH / bodhiduH pippalo'zvatthazcalapatro gajAzanaH / pippalo durjaraH zItaH pittazleSmatraNAsrajit // 3 // gurustuvarako rUkSo vayoM yonivizodhanaH / pArISo'nyaH palAzazca kapirutaH kamaNDalaH // 4 // gardabhANDaH kandarAlaH kapItanasupArzvakaH / pArISo durjaraH snigdhaH kamizukrakaphapradaH // 5 // phale'mlo madhuro mUle kaSAyaH svAdumajjakaH / TIkA - bodhidru, pIpala, azvattha, calapatra, gajAzana, yaha pIpalake nAma haiM, pIpala durjara, zItala, pitta, kapha, vraNa, raktakoM haranevAlA hai // 3 // aura bhArI, kaselA, rUkhA, varNakoM acchA karanevAlA, yonikA zodhaka hai, gajadaNDa soharA For Private and Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 harItakyAdinighaMTe isaprakAra lokameM kahatehaiM anya pArISa palAza, kapiruta, kamaNDala // 4 // gardabhANDa, kaMdarAla, kapItana, supArzvaka, yaha parasapIpalake nAmahaiM yaha durjara, cikanA, kRmi, zukrakoM kaphakoM karanevAlAhai. // 5 // phalameM khaTTA, mUlameM madhura, girI kaselI aura madhura hotI hai. atha nNdittkssnaamgunnaaH| nandivRkSo'zvatthabhedaH prarohI gajapAdapaH // 6 // sthAlIvRkSaH kSayataruH kSIrI ca syaadnsptiH| nandivRkSo laghuH svAduH tiktastuvara uSNakaH // 7 // kaTupAkaraso grAhI viSapittakaphAstrajit / TIkA-nandivRkSa azvatthavela, prarohI, gajapAdapa, // 6 // sthAlIvRkSa, kSayataru, kSIrI, vanaspati yaha veriyApIparake nAma haiM. veriyApIpara, halakA madhura, tikta, kaselA, garama hai // 7 // aura pAkarasameM kaTu, kAvija, viSa, pitta, kapha, raktakoM haratA hai. atha udumbara tathA kttuNbhriinaamgunnaaH| udumbaro jantuphalo yajJAGgo hemadugdhakaH // 8 // udumbaro himo rUkSo guruH pittakaphAstrajit / madhurastuvaro vayo vraNazodhanaropaNaH // 9 // kAkodumbarikA phlgumlyuurjghnephlaa| malapUstambhakRttiktA zItalA tuvarA jayet // 10 // kaphapittavraNazvitrakuSThapANDdarzakAmalAH / TIkA-udumbara, jaMtuphala, yajJAGga, hemadugdhaka, yaha gUlarake nAma haiM // 8 // gUlara zItala, rUkhA, bhArI, pitta, kapha, raktako haranevAlA hai. aura madhura, kaselA, varNakoM acchA karanevAlA, vraNakoM zodhana ropaNa hai // 9 // kAkodumbarikA, phalgu, malayU, jaghanephala, yaha kaThiyA gUlarake nAma haiM. kaThiyAgUlara staMbhana karanevAlA, tikta, zItala, kaselA hai // 10 // aura kapha, pitta, vraNa, zvitra, kuSTha, pAMDuroga, vavAsIra, kAmalA inakoM haratAhai // For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vttaadivrgH| atha plakSa(pAkAri) nAmaguNAH. plakSo jaTI parkaTI ca striyAmapi ca sa smRtH||11|| plakSaH kaSAyaH ziziro vraNayonigadApahaH / dAhapittakaphAstraghnaH zothahA raktapittahat // 12 // zirISo bhaNDilo bhaNDI bhaNDIrazca kpiitnH| zukapuSpaH zukatarupa'dupuSpaH zukapriyaH // 13 // zirISo madhuro'nuSNastiktazca tuvaro laghuH / doSazothavisarpaghnaH kAsavraNaviSApahaH // 14 // TIkA-plakSa, jaTI, parkaTI, yaha pAkarake nAma haiM // 11 // pAkara kaselA zItala vraNa, yoniroga, inakoM haratAhai aura dAha, pitta, kapha, rakta, inakoM haratA zothanAzaka rakta pitta haranevAlA hai // 12 // zirISa, bhaNDila, bhaNDI, bhaNDIra, kapItana, zukapuSpa, zukataru mRdupuSpa, zukapriya yaha zirISake nAma haiM // 13 // zirasa madhura zItala, tikta, kaselA, halakA hotAhai, aura doSa, zotha, visarpa, inakoM haratA tathA kAsa vraNa inako haratAhai, viSakoM haratA hai // 14 // atha kSIrakSAdi paJcavalkalayorlakSaNaM guNAzca. nyagrodhodumbarAzvatthapArISaplakSapAdapAH / paJcaite kSIriNo vRkSAstveSAM tvakpaJcavalkalam // 15 // (kecittu pArISasthAne zirISaM vetasaM pare vadantIti zeSaH) kSIravRkSA himA vA yonirogavraNApahA / rUkSA kaSayA medonA visarpAmayanAzanI // 16 // zothapittakaphAstraghnA stanyA bhgnaasthiyojkaa| tvakpaMcakaM himaM tiktaM vraNazothavisarpajit // 17 // teSAM patraM himaM grAhi kaphavAtAstranullaghu / viSTambhAdhmAnajittiktaM kaSAyaM laghu lepanam // 18 // TIkA-paMcavalkaloMkA lakSaNa aura guNa kahatehaiM vaDa gUlara pIpala pAriSa For Private and Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 harItakyAdinighaMTe plakSa pAMca yaha kSIravRkSa haiM. unakI chAla paMcavalkala haiM // 15 // koI pArzvapIpalakoM zirISa aura koI vetasakoM kahate haiM. yaha zeSahai. kSIra zItala, varNakoM acchA karanevAle yoniroga vraNa inakoM haratA hai sUkhe, kasele, medakoM haranevAle, visarparogakoM haratehaiM // 16 // tathA zotha, pitta, kapha, rakta, inakoM haratAhai aura dUdhakoM karanevAlA hai TUTehADakoM joDanevAlIhai aura pAMcoMkI chAla zItala, kAvija, vraNa, zotha, visarpa, inako haranevAlAhaiM // 16 // inake patte zItala, kAvija, kapha, vAta, raktakoM haratehaiM, halake haiM aura viSTambha, AdhmAna, inako haranevAle tikta kasele lepana haiM // 18 // __ atha zAlastadbhedazca tadguNAH. zAlastu sarjakAryAzvakarNikAzasyasaMvaraH / azvakarNaH kaSAyaH syAdraNasvedakaphaLamIn / badhmavidradhibAdhiryayonikarNagadAnharet // 19 // sarjako'jakakarNaH syAcchAlo maricapatrikaH / ajakarNaH kaTustiktaH kaSAyoSNo vyapohati / kaphapAmAzrutigadAnmehakuSTaviSavraNAn // 20 // TIkA-zAla, sarjakArya, azvakarNikA, zasyasaMvara yaha sAlake nAma haiM. sAla kaselA hotAhai aura vraNa, sveda, kapha, kRmi, bada, vidradhI, baharApana, yoniroga, karNaroga, inakoM haratA hai // 19 // sarjaka, ajakarNa, zAla, maricapatraka yaha zAlabhedake nAma haiM dUsarA zAla kaDuvA, tikta, kaselA, uSNa hotA hai aura kapha, khujalI, karNaroga, prameha, kuSTha, viSa, vraNa, inako haratA hai // 20 // atha zallakI (zAlaI) nAmaguNAH. zallakI gajabhakSyA ca suvahA surabhI rsaa| maheruNA kundurukI vallakI ca vahustravA // 21 // zallakI tubarA zItA pittazleSmAtisArajit / raktapittavraNaharI puSTikatsamudIritA // 22 // TIkA-zallakI, gajabhakSyA, suvahA surabhIrasA, maheruNA, kundurukI, vallakI, bahusravA yaha salaIke nAma haiM. // 21 // salaI kaselI, zItala, pitta, kapha, For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vttaadivrgH| 145 atisArako haranevAlI, rakta, pitta, vraNa, inako haranevAlI puSTikoM karanevAlI kahIgaIhai // 22 // atha ziMzipA(zIsama)nAmaguNAH. zizipA picchilA zyAmA kRSNasArA ca sA guruH| kapilA saiva munibhirbhasmagarbheti kIrtitA // 23 // zizipA kaTukA tiktA kaSAyA shosshaarinnii| uSNavIryA harenmedaHkuSThazvitravamikrimIn // 24 // bastirugvaNadAhAstrabalAsAn garbhapAtinI / TIkA-aura kapilavarNa zIzamake nAmaguNa kahatehaiM. zizipA, picchilA,zyAmA, kRSNasArA, yaha zIzamake nAma haiM. aura voha bhArI hotAhai. kapilA, bhasmagarbhA, aisA muniyoMne kahAhai // 23 // zIzama kaDavA, tikta, kaselA, zoSakoM haratA hai, uSNavIrya hotA hai, aura meda, kuSTha, zvitra, vamana, kRmi, inakoM rahatAhai // 24 // aura peDakI pIDA, vraNa, dAha, rakta, kapha, inakoMbhI haratA hai, aura garbhakoM girAnevAlA hai. __ atha kakubha( kauha)nAmaguNAH. kakubho'rjunanAmAkhyo nadIsarjazva kIrtitaH // 25 // indradrurvIravRkSazca vIrazca dhavalaH smRtH| kakubhaH zItalo hRdyaH kSatakSayaviSAstrajit // 26 // medomehavraNAnhanti tuvaraH kaphapittahat / TIkA-kakubha, arjunanAmAkhya, nadIsarja // 25 // indradu, vIravRkSa, vIra, dhavala, yaha arjunadRkSake nAma haiM. arjuna zItala, hRdya, kSata, kSaya, viSa, rakta, inakoM haranevAlA hai // 26 // aura meda, prameha, vraNa, inakoM haratA hai aura kaselA hai tathA kapha pittakoM haratA hai. atha bIjaka( vijayasAra )nAmaguNAH. bIjakaH pItasArazca pItazAlaka ityapi // 27 // bandhUkapuSpaH priyakaH sarjakazvAsanaH smRtH| 19 For Private and Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 146 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe bIjakaH kuSThavIsarpazvitramehagudakRmIn // 28 // hanti zleSmAstrapittaM ca tvacyaH kezyo rasAyanaH / TIkA - aba Asana aura vijayasArake nAma guNa kahate hai. bIjaka, pItasAra, pItazAlaka // 27 // bandhUkapuSpa, priyaka, sarjaka, Asana, yaha vijayasArake nAma haiM. vijayasAra kuSTha, visarpa, zvitra, prameha, guda, kRmi inakoM haratAhai // 28 // aura kapha, rakta, pittakoM bhI haratA hai tathA tvacAkA hita, kezakA hita, tathA rasAyana hai. atha khadiranAmaguNAH. khadiro raktasArazva gAyatrI dantadhAvanaH // 29 // kaNTakI vAlapatrazca bahuzalyazca yajJiyaH / khadiraH zItalo dantyaH kaNDUkAsArucipraNut // 30 // tiktaH kaSAyo medoghnaH kRmimehajvaravraNAn / zvitrazothAmapittAstrapANDukuSThakaphAnharet // 31 // TIkA - khadira, raktasAra, gAyatrI, dantadhAvana, // 29 // kaNTakI, vAlapatra, bahuzalya, yajJiya, yaha khairake nAma haiM. khaira zItala, dantakoM acchA karanevAlA, kaNDU, kAsa, aruci, inakoM haratA hai // 30 // tikta, kaselA, medakoM hAraka, kRmi, prameha, jvara, vraNa, zotha, Ama, raktapitta, pAMDuroga, kuSTha, kapha, inakoM haratA hai 31 atha zvetakhadira tathA irimedanAmaguNAH. khadiraH zvetasAro'nyaH kadaraH somavalkalaH / kadaro vizado vaNyoM mukharogakaphAstrajit // 32 // irimedo vikhadiraH kAlaskandho'rimedakaH / irimedaH kaSAyoSNo mukhadantagadAtrajit // 33 // hanti kaNDUviSazleSmakamikuSThaviSavraNAn / TIkA - supheda katthA jiskoM papaDIkhaira kahate haiM usake nAma guNa kahate hai. khadira, zvetasAra, kaMdara, somavalkala yaha papaDIkhairake nAma haiM. papaDIkhaira vizada, varNakoM acchA karanevAlA, mukharoga, kapha, rakta, inakoM jItanevAlA hai || 32 // irimeda viTkhadira, kAlaskandha, arimedaka, yaha durgandha khairake nAmahaiM. durgandha khadira, kaselA, For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vttaadivrgH| 147 garama, mukhadantake roga, rakta, inako haranevAlAhai // 33 // aura khujalI, viSa, kapha, kRmi, kuSTha, viSa, vraNa, inakoM haratA hai. atha rohitaka tathA babbUlanAmaguNAH. rohItako rohitako rohI dADimapuSpakaH // 34 // rohItakaH plIhaghAtI rucyo raktaprasAdhanaH / babbUlaH kiGkirAtaH syAtkiGkiNazca spiitkH||35|| sa eva kthitstjjnyairaabhaasspdmodinii| babbUlaH kaphanud grAhI kuSThakamiviSApahaH // 36 // ariSTakastu mAGgalyaH kRssnnvrnno'rthsaadhnH| raktabIjaH pItaphenaH phenilo garbhapAtanaH // 37 // TIkA-rohitaka isameM anArakese phUla hote haiM. rohitaka, rohItaka, rohI, dADimapuSpaka, yaha rohIke nAma haiM // 34 // rohI plIhakoM haranevAlI rucikoM karanevAlI raktako svaccha karanevAlI hai. babUla, kiMkirAta, kiMkiNa, sapItaka, yaha babUlake nAma haiM // 35 // usIkoM uske jAnanevAloMne AbhASapadamodanI aisA kahAhai. kIkara kaphaharatA, kAvija, kuSTha, kRmi, inako haratAhai // 36 // ariSTaka, mAMgalya, kRSNavarNa, arthasAdhana, raktabIja, pItaphena, phenila, garbhapAtana, yaha rITheke nAma haiM // 37 // atha putrIjIva tathA iMgudInAmaguNAH. putrIjIvo garbhakaro yaSTIpuSpo'rthasAdhakaH / putrIjIvo gururvRSyo garbhadaH zleSmavAtahat // 38 // sRSTamUtramalo rukSo himaH svAduH paTuH kaTuH / igudo'GgAratakSazca tiktakastApasadrumaH // 39 // iGgudaH kuSThabhUtAdigrahavraNaviSakamIn / / haMtyuSNazvitrazUlanastiktakaH kaTupAkavAna // 40 // TIkA-putrIjIva, garbhakara, yaSTIpuSpa, arthasAdhaka, yaha putrajIvake nAma haiM. putrajIva bhArI zukrakoM utpanna karanevAlA // 38 // rukhA, zItala, madhura, namakIna, For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 harItakyAdinighaMTe ti asat hotI hai garbhakoM karanevAlI, kaphakoM haratI hai // 39 // iMguda aMgAravRkSa, taka, tApasatuma, yaha hiMgoTheke nAma haiM. hiMgoTha kuSTha, bhUtAdigraha, vraNa, viSa, kRmi, inakoM haratA hai aura uSNahai tathA zvitra zUlakoM haratA, tikta, kaTupAkavAlA hai // 40 // atha jiGginInAmaguNAH. jiGginI jhiGginI jhiGgI suniryAsA pramodinI / jiGginI madhurA soSNA kaSAyA vraNazodhinI // 41 // kaTukA vraNahRdrogavAtAtIsArahRtpaTuH / tamAlaH zAlava dAhavisphoTahRtpunaH // 42 // TIkA - jiMginI, jhiMginI, jhiMgI, suniryAsA, pramodanI, yaha jiMganIke nAma haiM. jiMganI madhura, kucha garama, kaselI, vraNazodhaka hai // 41 // aura kar3avI hai, tathA vraNa, hRdayaroga, vAtAtisAra, inakoM haratI, namakIna, hotI hai. tamAla aura sAlake sadRza isakoM jAnanA cahiye. aura dAha, visphoTakoM haratI hai // 42 // atha tUNI tathA bhUrjapatranAmaguNAH. tUNI tunnaka ApInastuNikaH kacchakastathA / kuTherakaH kAntalako nandivRkSazca nandakaH // 43 // tUNI raktaH kaTuH pAke kaSAyo madhuro laghuH / tito grAhI himo vRSyo vraNakuSThAstrapittajit // 44 // bhUrjapatraH smRto bhUrjacarmI bahulavalkalaH / bhUrjo bhUtagrahazleSma karNarupittaraktajit // 45 // kaSAyo rAkSasannazva medoviSaharaH paraH / TIkA- tUNI, tunaka, ApIna, tuNika, kacchaka, kuTheraka, kAntalaka, nandivRkSa, nandaka, yaha tunake nAma haiM ||43|| tUnI pAkameM kaDavA, kaselA, madhura, halakA hotA hai aura tikta, kAvija, zItala, zukrakoM utpanna karanevAlA, vraNa, kuSTha, rakta, inakoM haranevAlA hai // 44 // bhUrjapatra, bhUrjacarmI, bahuvalkala, yaha bhojapatrake nAma haiM. bhojapatra bhUta, graha, kapha, karNapIDA, pittarakta, inako haranevAlA hai // 45 // aura kaselA rAkSasakoM, tathA meda, viSakoM haratA hai. For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vttaadivrgH| 149 atha palAzanAmaguNAH. palAzaH kiMzukaH parNo yajJiyo raktapuSpakaH // 46 // kSArazreSTho vAtaharo brahmavRkSaH smidvrH| palAzo dIpano vRSyaH saroSNo vraNagulmajit // 47 // kaSAyaH kaTukastiktaH snigdho gudajarogajit / TIkA-palAza, kiMzuka, parNa, yajJiya, raktapuSpa, // 46 // kSArazreSTha, vAtahara, brahmakSa, samidvara, yaha palAzake nAma haiM. palAza dIpana, zukrakoM utpanna karanevAlA, sara, uSNa, aura vraNa, vAyagolA, inako haranevAlA hai // 47 // tathA kaselA, kaDavA, tikta, cikanA, gudAke rogoMko haranevAlA. bhagnasandhAnakaddoSagrahaNya kamInharet // 48 // tatpuSpaM svadu pAke tu kaTu tiktaM kaSAyakam / vAtalaM kaphapittAstrakRcchajidrAhi zItalam // 49 // tRDdAhazamakaM vAttaraktakuSThaharaM param / phalaM laghUSNaM mehArzaHkRmivAtakaphApaham // 50 // vipAke kaTukaM rUkSaM kuSThagulmodarapraNut / ___ atha zAlmalInAmaguNAH. zalmalistu bhavenmocA picchilA pUraNIti ca // 51 // raktapuSpA sthirAyuzca kaNTakADhayA ca tuulinii| zAlmalI zItalA svAdI rase pAke rasAyanI // 52 // zleSmalA pittavAtAvahAriNI raktapittajit / TIkA-ThUTehuve hADako joDanevAlA, aura saMgrahaNI, vavAsIra, kRmi, inako haratA hai // 48 // uskA puSpa pAkameM madhura, kaDavA, tikta, kaselA hotA hai tathA vAtakoM karanevAlA, kapha, raktapitta, mUtrakRcchra, inako haranevAlA, kAvija, zItala hotAhai, // 49 // aura tRSA, dAhakA zamana karanevAlA, atyanta vAtarakta, aura kuSTha inakoM haratA hai. uskA phala halakA, uSNa hotA hai, aura prameha, bavAsIra, kRmi, For Private and Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 harItakyAdinighaMTe vAtakapha, inakoM haratA hai. vipAkameM kaTu, rUkhA hotAhai. tathA kuSTha, vAyagolA, udararoga, inako haratA hai. zAlmalI, mocA, picchilA, pUraNI // 51 // raktapuSpA, sthirAyu, kaNTakADhyA, tUlinI, yaha semalake nAma haiM. semala zItala, rasameM aura pAkameM madhura, rasAyanI // 52 // kaphakoM karanevAlI, pitta, vAtaraktakoM haratI raktapittako haranevAlI hai. atha mocarasa tathA kUTazAlmalInAmaguNAH. niryAsaH zAlmaleH picchA zAlmalI veSTako'pi ca // 53 // mocAstrAvo mocaraso mocaniryAsa ityapi / mocAraso himo grAhI snigdho vRSyaH kaSAyakaH // 54 // pravAhikAtisArAmakaphapittAstradAhanut / kutsitaH zAlmaliH prokto rocanaH kuuttshaalmliH|| 55 // kUTazAlmalikastiktaH kaTukaH kaphavAtanut / bhedyuSNaH plIhajaTharayarugulmaviSApahaH // 56 // bhuutaanaahvibndhaastrmedHshuulkphaaphH| TIkA-mocarasa yaha semalakA goMda hai. picchA, zAlmalIveSTaka // 53 // mocAsrAva, mocarasa, mocaniryAsa, yaha mocarasake nAma haiM. mocarasa zItala, kAvija, cikanA, zukrakoM utpanna karanevAlA, kaselA, hotA hai / / 54 // aura pravAhikA, atisAra, Ama, kapha, raktapitta, inako haranevAlA hai. kutsitazAlmalI, rocana, kUTazAlmalI, yaha kUTazAlmalIke nAma haiM // 55 // kUTasemala tikta, kaTu, kaphavAtakoM haratAhai bhedanakaranevAlA uSNa hotIhai aura plIha, udararoga, yakRta, vAyagolA, viSa, inako haratA hai. aura bhUta, aphArA, vibandha, rakta // 56 // meda, zUla, kapha, inakoM haratA hai. atha dhava, dhAmArgava, karIranAmaguNAH. dhavo dhaTo nanditaruH sthiro gauro dhurandharaH // 57 // dhavaH zItapramehArzaHpANDUtiktakaphApahaH / madhurastuvarastasya phalaM ca madhuraM manAk // 58 // For Private and Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vttaadivrgH| dhanvaGgAstu dhanurvakSo gotravRkSaH sutejanaH / dhanvaGgaH phakapittAstrakAsahRttuvaro laghuH // 59 // bRhaNo balakadrUkSaH sndhirudrnnropnnH| karIraH kakaraH patro granthilo marubhUruhaH // 60 // karIraH kaTukastiktaH svedyuSNo bhedanaH smRtaH / durnAmakaphavAtAmagarazothavraNapraNut // 61 // TIkA-dhava, ghaTa, nanditaru, sthira, gaura, dhuraMdhara yaha dhavake nAma haiM // 57 // dhava zItala, prameha, bavAsIra, pANDU, pitta, kapha, inakoM haratA hai. madhura, kaselA, hotAhai // 58 // dhanvaMga, dhanurvRkSa, gotravRkSa, sutejana, yaha dhAminake nAma haiM. dhAmina kapha, rakta, pitta, kAsa, inako haranevAlA halakA hotAhai // 59 // aura puSTa balakoM karanevAlA, rUkhA saMdhIkoM karanevAlA, ghAvakoM bharanevAlA hai. karIra, kakarapatra, granthila, marubhUruha, yaha karIrake nAma haiM // 60 // karIra, kaDuvA, tikta, pasInA lAnevAlA, uSNa, bhedana, kahAgayAhai. aura vavAsIra, kapha, vAta, Ama, viSa, zotha, vraNa, inakoM haratA hai // 61 // atha sahorA tathA varuNanAguNAH. zAkhoTaH pItakalako bhUtAvAsaH svaracchadaH / zAkhoTo raktapittAjhevAtazleSmAtisArajit // 62 // varuNo varaNaH setustiktazAko'gnidIpanaH / kaSAyo madhurastiktaH kaTuko rUkSako laghuH // 63 // TIkA-zAkhoTa, pItakalaka, bhUtAvAsa, svaracchada, yaha sahorAke nAma haiM. sahorA rakta, pitta, vavAsIra, vAtakapha, atIsAra inako haranevAlA hai / / 62 // varuNa, varaNa, setu, tiktazAka, yaha varuNake nAma haiM. varuNa agnidIpana kaselA madhura tikta kaDavA rUkhA halakA hotA hai // 63 // __atha kaTabhInAmaguNAH. kaTabhI svAdupuSpI ca madhureNuH kaTumbharA / kaTabhI tu pramehArmonADIvraNaviSakamIn // 64 // For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe hantyuSNA kaphakuSThannI kaTU rUkSA ca kiirtitaa| tatphalaM tuvaraM jJeyaM vizeSAtkaphazukrahRt // 65 // . TIkA-kaTabhI, svAdupuSpI, madhureNu, kaTumbhara, yaha kaTabhIke nAma haiM. yaha mAlakaMganIkI kismaseM hai. kaTabhI prameha, bavAsIra, nADIvraNa, viSa, kRmi, inakoM haratI hai // 64 // aura uSNa hotI hai. tathA kapha, kuSThakoM haratI kaDavI, rUkhI, kahIgaI hai. iskA phala kaselA jAnanA cAhiye, vizeSakarake kaphazukrakoM haratA hai65 atha mokSarakSanAmaguNAH. mokSastu mokSako'pi syAdgolIDho golihastathA / kSArazreSThaH kSAravRkSo dvividhaH zvetakRSNakaH // 66 // mokSakaH kaTukastito grAASNaH kaphavAtahRt / viSamedogulmakaNDUbastiskRmizukranut // 67 // TIkA-yaha lodhakI kismaseM hotAhai. iske patte palAsakese hote haiM. mokSa, mokSaka, golIDha, goliha, kSArazreSTha, kSArakSa, yaha ghaMTApATalAke nAma haiM. yaha doprakArakA hotA hai kAlA aura sapheda // 66 // ghaMTApATala, kaDavA, tikta, kAvija, uSNa, kaphavAtakoM haratA hai. aura viSa, meda, vAyagolA, khujalI, bastikI pIDA aura kRmi zu. krakoM haratA hai // 67 // atha zirISikA tathA zamInAmaguNAH. zirISikA TiNTiNikA durbalAmbuzirISikA / tridoSaviSakuSThAjheharI vArizirISikA // 68 // zamI saktuphalA tuGgA kezahantrI phalAzivA / maGgalyA ca tathA lakSmIH zamIraH sAlpikA smRtA // 69 // zamI tiktA kaTuH zItA kaSAyA recanI lghuH| kaphakAsabhramazvAsakuSThArzaHkamijismRtA // 70 // TIkA-iskoM TiMTaNIbhI kahate haiM. zirISikA, TiMTiNikA, durbalA aMbuzirIpikA yaha jalazirISake nAma haiM. jalazirISa tridoSa, viSa, kuSTha, bavAsIra, inakoM haranevAlI hai // 68 // zamI, saktuphalA, tuGgA, kezahatrI, phalA, zivA, maMgalyA, For Private and Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org aararga: / 153 lakSmIsamIra, sAlpikA, yaha zamI ke nAma haiM // 69 // zamI kaDavI, tikta, zItala, kaselI, dastAvara, halakI hotI hai aura kapha, kAsa, bhrama, zvAsa, kuSTha, vavAsIra, kRmi, inakoM haranevAlI kahIgaI hai // 70 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha saptaparNI tathA tinizanAmaguNAH. saptaparNI vizAlatvaka zArado viSamacchadaH / saptaparNI vraNazleSma vAtakuSThAstrajantujit // 71 // dIpanaH zvAsagulmanaH snigdhoSNastuvaraH saraH / tinizaH syandano nemI rathadurvalastathA // 72 // tinizaH zleSmapittAstramedaH kuSThapramehajit / turaH zvitradAhano vraNapANDukamipraNut // 73 // TIkA - saptaparNa, vizAlatvaka, zArada, viSamacchada, yaha chitavanake nAma haiM. chitavana, vraNa, kapha, vAta, kuSTha, rakta, jantu, inakoM haratA hai // 71 // aura dIpana vAyagolA inakoM haratA cikanA uSNa kaselA sara hai iskoM tirichabhI kahA hai. tiniza, spaMdana, nemI, rathagu, vaJjula, yaha tinizake nAma haiM // 72 // tiniza kapha, rakta, pitta, meda, kuSTha, prameha inakoM haranevAlA hai. aura kaselA, zvitra, dAhakoM haratA hai vraNa, pAMDu kRmi, inakoMbhI haratA hai // 73 // 20 atha bhUmIsaha ( bhuisaha) nAmaguNAH. bhUmIsaho dvAradArunaridAruH svaracchadaH / bhUmIsahastu ziziro raktapittaprasAdanaH // 74 // iti zrIharItakyAdinighaMTevaTAdivargaH // TIkA - bhUmIsaha, dvAradAru, naridAru, svaracchada, yaha bhuisAhake nAma haiM. bhuisahA zItala, raktapittakoM acchA karanevAlA hai // 74 // iti zrIharItakyAdinighaMTe vaTAdivargaH samAptaH // For Private and Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shriiH| harItakyAdinighaMTe aamraadiphlvrgH| - DAO3000 --- tatrAdAvAmrasya nAmAni guNAzca. AmraH prokto rasAlazca sahakAro'tisaurabhaH / kAmAGgo madhudUtazca mAkandaH pikavallabhaH // 1 // AmrapuSpamatIsArakaphapittapramehanut / asRgduSTiharaM zItaM rucirudrAhi vAtalam // 2 // TIkA-usmeM pahale Amake nAma aura guNakoM kahatehai. Amra, rasAla, sahakAra, atisaurabha, kAmAMga, madhudRta, mAkaMda, pikavallabha, yaha Amrake nAma haiM // 1 // AmrakA puSpa atisAra, kapha, pitta, prameha, inakoM haratAhai. aura duSTaraktakoM haratA, zItala, ruci karanevAlAhai, kAvija, vAtakoM karanevAlAhai // 2 // AnaM vAlaM kaSAyAmlaM rucyaM mArutapittakRt / taruNaM tu nadatyaktaM rUkSaM doSatrayAstrahat // 3 // AmramAmaM tvacAhInamAtapetivizoSitam / amlaM svAdu kaSAyaM syAdbhedanaM kaphavAtajit // 4 // pakkaM tu madhuraM vRSyaM snigdhaM balasukhapradam / guru vAtaharaM hRdyaM vayaM zItamapittalam // 5 // kaSAyAnurasaM vanhizleSmazukravivardhanam / tadeva vRkSasampakkaM guru vAtaharaM param // 6 // madhurAmlaM rasaM kiJcidbhavetpittaprakopanam / AnaM kRtrimapakkaM ca tadbhavetpittanAzanam // 7 // sarasyAmlasya hInastu mAdhuryAcca vizeSataH / For Private and Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AmrAdiphalavargaH / 155 TIka - kairI kaselI, khaTTI, rucikoM karanevAlI, vAtapittakoM karanevAlI hai. aura kaccA Ama atyanta khaTTA, rUkhA, hotA hai tathA tInoM doSa aura raktakoM karanevAlA || 3 || vechA kiyA kaccA Ama dhUpameM sukhada khaTTA madhura kaselA hotA hai, aura bhedana kaphavAtakoM haranevAlA hai || 4 || aura pakAhuvA madhura zukrakoM utpanna karanevAlA cikanA bala sukhakoM denevAlA hai, aura bhArI, vAtaharatA, hRdya, varNakoM acchA karanevAlA, zItala, pittakoM karanevAlA || 5 || pIche kaselA agni, kapha, zukra, inakoM baDhAnevAlA hai. aura vohI vRkSapara pakAhuvA bhArI paramavAta haratAhaiM || 6 || aura madhura kucha khaTTA pittakoM karanevAlA hai amlarasaseM hIna aura adhika madhuratA voha pAlakA pakAhuvA pittakoM haratA hai // 7 // uSitaM tatparaM rucyaM balyaM vIryakaraM laghu // 8 // zItalaM zIghrapAki syAdvAtapittaharaM saram / taso gAlito balyo guruvataharaH saraH // 9 // astarpaNo'tIva bRMhaNaH kaphavardhanaH / paraM rocanaM cirapAka ca // 10 // tasya khaNDaM guru madhuraM bRMhaNaM balyaM zItalaM vAtanAzanam / vAtapittaharaM rucyaM vRMhaNaM balavardhanam / vRSyaM varNakaraM svAdu dugdhAnaM guru zItalam // 11 // mandAnatvaM viSamajvaraM ca raktAmayaM baddhagudoraM ca / AmrAtiyogo nayanAbhayaM vA karoti tasmAdati tAninAdyAt 12 etadamlAnaviSayaM madhurAmlaparaM natu / madhurasyaparaM netraM hitvAdyAtra guNA yataH // 13 // zuMoyAmbhaso'nupAnaM syAdAmrANAmatibhakSaNe / jIrakaM vA prayoktavyaM sahasauvarcalena ca // 14 // pakkaM ca sahakArasya paTe vistArito rasaH / dharmazuSko muhurdata AmrAvarta iti smRtaH // 15 // For Private and Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe AmrAvastRSAcchardivAtapittaharaH srH| rucyaH sUryAMzubhiH pAkAllaghuzca sa hi kIrtitaH // 16 // TIkA-aura rakkhAhuvA voha parama rucikoM karanevAlA, balakoM denevAlA, zukrakoM utpanna karanevAlA, halakA hotAhai // 8 // bahuta aura zItala, zIghrapAka vAlA, vAtapittako haratA sara hotAhai. uskA nicoDA huvA rasa balakoM dene vAlA bhArI vAta haratA sara hotAhai // 9 // aura hRdya tarpaNa aura puSTikoM karanevAlA kaphako baDhAnevAlA hai. aura uskA TukaDA bhArI atyanta rucikoM karanevAlA bahuta kAlameM pAka honevAlA hai // 10 // aura madhura, puSTa, balakoM karanevAlA, zItala, vAtakoM haratAhai. dUdha AmavAta pittakoM karanevAlA ruciko karanevAlA, puSTa, balako baDhAnevAlA // 11 // zukrakoM utpanna karanevAlA, varNakoM karanevAlA, madhura, bhArI, zItala hotA hai. bahuta AmakA sevana maMdAmi, viSamajvara, raktake roga, baddhagudodara aura netraroga, inakoM karatAhai isavAste bahuta na sevana karai. // 12 // yaha khaTTe Amake viSayameM kahAhai nakI madhura Amake viSayameM ma dhura paramanetrake hita hotA hai. kyoMkI pahale kahe huve muNoMseM // 13 // Amrake atibhakSaNameM pIcheseM soMTha aura pAnI pIve athavA jIrA aura soMcalanamaka milAke pIve // 14 // pakehuve Amake rasakI kapaDepara phailAkara dhRpameM sukhAyAhuvA aura phiraseM puTa diye huvekoM AmrAvarta aisA kahate hai // 15 // aura amavaTa aisA lokameM kahate hai. amravaTa tRSA vamana vAta pitta inako haratA sara rucikoM karanevAlA hai aura sUryakI kiraNoMke dvArA pAka honese voha halakA kahAgayAhai // 16 // ababIja tathA navapallavanAmaguNAH, AmrabIja kaSAyaM syAccharghatIsAranAzanam / ISadamlaM ca madhuraM tathA hRdayadAhanut // 17 // Amrasya pallavaM rujyaM kaphapittavinAzanam / TIkA-AmakI guThalI kaselI aura vamana atIsArako haratA kucha khaTTI madhura tathA hRdya dAhakoM haratA // 17 // Amake patte rucikoM karanevAle kaphapittakoM haranevAle haiM. For Private and Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aamraadiphlvrgH| 157 amrAtakanAmaguNAH. AnAtakaH pItanazca markaTAmrakapItanaH // 18 // AmrAtamamlavAtaghnaM gurUNaM rucikatsaram / pakkaM tu tuvaraM svAdu rase pAke himaM smRtam // 19 // tarpaNaM zleSmalaM snigdhaM vRSyaM viSTambhi haNam / guru balyaM marutpittakSatadAhakSayAsrajit // 20 // TIkA-AmrAtaka, pItana, markaTAmra, kapItana, yaha ambADeke nAma haiM. ambADA khaTTA, vAtaharatA, bhArI, garama, rucikoM karanevAlA, sarahai // 18 // pakkA kaselA, pAkarasameM madhura, aura zItala kahAhai. tarpaNa kaphakoM karanevAlA, cikanA, zukra utpannakaranevAlA, viSTaMbhI, puSTahai // 19 // tathA bhArI, balakoM hitahai. aura vAta, pitta, kSata, dAha, kSaya, rakta, inako jItanevAlAhai // 20 // atha rAjAmra tathA kozAmranAmaguNAH, rAjAmraSTaGka AmrAtaH kAmAhvo raajputrkH| rAjAnaM tuvaraM svAdu vizadaM zItalaM guru // 21 // grAhi rUkSaM vibandhAdhmavAtakRtkaphapittanut / / kozAna uktaH kSudrAmraH kRmivRSyaH sukozakaH // 22 // kozAmraH kusstthshothaastrpittvrnnkphaaphH| tatphalaM grAhi vAtaghnamamlo'mlaM guru pittalam / pakkaM tu dIpanaM rucyaM laghUSNaM kaphavAtanut // 23 // TIkA-rAjAmra, TaGka, AmrAta, kAmAha, rAjaputraka, yaha kaselA, madhura, vizada, zItala, bhArI // 21 // kAvija, rUkhAhai. aura vibandha, AdhmAna, vAta i. nakoM karanevAlA aura kaphapittakoM haratA hai. atha kozAmra iskoM kozambhabhI kahate haiM. kozAmra, kSudrAmra, kRmivRkSa, sukauzika, yaha kozAmrake nAma haiM. kozambha, raktapitta, kuSTha, mUjana, vraNa, kapha inako haranevAlA hai // 22 // uskA phala kAvija, vAtaharatA, khaTTA aura pAkameMbhI khaTTA hotAhai. bhArI pittakoM karanevAlA hai tathA pakAhuvA dIpana rucikoM karanevAlA halakA uSNa kaphavAtakoM haratAhai // 23 // For Private and Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 harItakyAdinighaMTe atha phanasanAmaguNAH. phanasaH kaNTakiphalaH pnnsho'tibRhtphlH| paNazaM zItalaM pakkaM snigdhaM pittAnilApaham // 24 // tarpaNaM bRMhaNaM svAdu mAMsalaM zleSmalaM bhRzam / balyaM zukapradaM hanti raktapittakSatavraNAn // 25 // AmaM tadeva viSTambhi vAtalaM tuvaraM guru / dAhakanmadhuraM balyaM kaphamedovivardhanam // 26 // phanasodbhUtabIjAni vRSyANi madhurANi ca / gurUNi badaviTkAni sRSTamUtrANi saMvadet // 27 // majA phanasajo vRSyo vAtapittakaphApahaH / vizeSAtpanaso vajyoM gulmibhirmandavahnibhiH // 28 // TIkA-phanasa, kaMTakiphala, paNasa, atibRhatkala, yeha kaTahalake nAma haiM. kaTahala zItala aura pakAhuvA cikanA pittavAtakoM haratA hai // 24 // tRptikoM karanevAlA, puSTa, madhura, mAMsakoM karanevAlA aura atyanta kaphakoM karanevAlAhai. tathA balakoM karanevAlA aura zukrakoM karanevAlAhai. raktapitta, kSata, vraNa, inakoM haratAhai // 25 // vohI kaccA viSTambha karanevAlA, vAtala, kaselA, bhArIhai aura dAhakoM karanevAlA madhura balake hita kaphamedakoM baDhAnevAlA hai // 26 // kaTahalake bIja zukrakoM utpanna karanevAle madhurahai aura bhArI malako rokanevAlA tathA mUtrakoM karanevAlA hai // 27 // kaTahalakI girI zukrakoM karanevAlI vAtapittakaphakoM haratIhai, vizeSakarake vAyagolAvAle aura mandAgnivAle kaTahalakoM na sevana karai // 28 // atha kSudraphanasanAmaguNAH. lakucaH kSudrapanaso likuco Dahurityapi / AmaM lakucamuSNaM ca guru viSTambhakattathA // 29 // madhuraM ca tAthAmlaM ca doSatritayaraktarut / zukrAgninAzanaM vApi netrayorahitaM smRtam // 30 // supakkaM tattu madhuramamlaM cAnilapittahRt / For Private and Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 159 aamraadiphlvrgH| kaphavahnikaraM rucyaM vRSyaM viSTambhakaM ca tat // 31 // TIkA-lakuca kSudrapaNasa likuca Dahu itane nAma vaDahalake haiM. kaccA vaDahala garama bhArI viSTambhako karanevAlA hai // 29 // aura madhura tathA khaTTA tInoMdoSoMkoM aura raktakoM karanevAlA hai aura zukra tathA agnikoM haratA aura netroMke ahita kahAhai // 30 // aura accheprakAra pakA huvA khaTTA aura mIThA hotA hai tathA vAtapittakoM haranevAlA hai aura kapha agnikoM karanevAlA rucike hita zukrakoM karanevAlA aura viSTambhaka hai // 31 // atha kadalInAmaguNAH. kAdalI vAraNA mocAMbusArAMzumatIphalA / mocAphalaM svAdu zItaM viSTambhi kaphanuguru // 32 // snigdhaM pittAtratRTdAhakSatakSayasamIrajit / pakkaM svAdu himaM pAke svAdu vRSyaM ca bRMhaNam / kSuttRSNAnetragadahanmedoghnaM rucimAMsakRt // 33 // mANikyamAmRtacampakAdyA medAH kadalyA bahavo'pi santi / uktA guNAsteSvadhikA bhavanti nirdoSatA syAllaghutA ca teSAm // 34 TIkA-kadalI, vAraNA, mocA, ambusArA, aMzumatIphalA, yaha keleke nAma haiM. kelA madhura, zItala, viSTaMbha karanevAlA, kaphaharatA, bhArI hai // 32 // aura cikanA pitta, rakta, tRSA dAhakoM haratA aura kSata, kSaya, vAta, inako haranevAlAhai. pakA huvA zItala, madhura, aura pAkameM madhura zukrakoM karanevAlA aura puSTa hai. kSudhA, tRSA, netraroga inakoM haratA pramehakoM haratA tathA ruci aura mAMsakoM karanevAlA hai||33|| mANikya martya amRta caMpaka Adi keleke bahuta bheda haiM unmeM yaha kahehue guNoMmeM Adhikahai aura unmeM nirdoSatA tathA laghutA hai // 34 // atha cirbhaTanAmaguNAH. cirbhaTaM dhenudugdhaM ca tathA gorksskrkttii| cirbha madhuraM rUkSaM guru pittakaphApaham // 35 // anuSNaM grAhi viSTambhi pakkaM tUSNaM ca pittlm| For Private and Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 harItakyAdinighaMTe TIkA - cirbhaTa, dhenudugdha, gorakSa, kakIM, yaha bhrukurake nAma haiM. bhukura madhura, rUkSa, pitta, kaphakoM haratA bhArI hai // 35 // aura uSNa, kAvija, viSTambha, aura pakAhuvA uSNa tathA pittakoM karanevAlA hai. atha nArikelanAmaguNAH. nArikero dRDhaphalo lAGgalI kUrcazIrSakaH // 36 // tuGgaskandhaphalacaiva tRNarAjaH sadAphalaH / nArikeraphalaM zItaM durjaraM bastizodhanam // 37 // viSTambha bRMhaNaM balyaM vAtapittAsradAhanut / vizeSataH komalanArIkeraM nihanti pittajvara pittadoSAn // 38 // tadeva jIrNaM guru pittakAri vidAhi viSTambhi mataM bhiSagbhiH / tasyAmbhaH zItalaM hRdyaM dIpanaM zukralaM laghu // 39 // pipAsApittajitsvAdu bastizuddhikaraM param / nArikerasya tAlasya kharjUrasya zIrAMsi tu // 40 // kaSAyastrigdhamadhurabRMhaNAni gurUNi ca / TIkA - nArikera, Dhaphala, lAGgalI, kUrcazIrSaka // 36 // tuGga, skandhaphala, tRNarAja, sadAphala yaha nAriyalake nAma haiM / / 37 / / nAriyala zItala, durjara, bastizodhana, viSTaMbhI, puSTa, balake hita aura vAta, pitta, rakta, dAha, inakoM haratA hai vizeSakarake komala nArikela pittajvara aura pittake deSoMkoM haratA hai // 38 // vohI jIrNa bhArI, pitta, kAsa, vidAhI, viSTambhI, esA vaidyoMneM mAnA hai. uskA jala zItala, hRdya, dIpana, zukrakoM karanevAlA, halakA hai // 39 // aura tRSNA, pitta inakoM jItanevAlA, madhura tathA vastikoM zuddha karanevAlA hai. nAriyala tADa, khajUra, inakI zirA // 40 // kaselI cikanI puSTa bhArI hotI hai. atha kAlinda ( tarabUja ) nAmaguNAH. kAlindaM kRSNavIjaM syAtkAliGgaM ca suvarttulam // 41 // kAlindaM prAhi pittazukrahRcchItalaM guru / pakkaM tu soSNaM sakSAraM pittalaM kaphavAtajit // 42 // For Private and Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 161 aamraadiphlvrgH| TIkA-kAlinda kRSNabIja, kAliMga, suvartula yeha tarabUjake nAma haiM // 41 // tarabUja kAvija, dRSTI, pitta, zukra, inako haranevAlI zItala aura bhArI hotA hai pakAhuvA kucha garama aura kSArake sahita hotA hai aura pittakoM karanevAlA kaphavAtakoM haratAhai // 42 // atha khabUMja tathA trapusakarkaTInAmaguNAH. dazAGgulaM tu kharbujaM kathyate tadguNA ath| kharbujaM mUtralaM balyaM koSThazuddhikaraM guru // 43 // . snigdhaM svAdutaraM zItaM vRSyaM pittAnilApaham / teSu yaccAmlamadhuraM sakSAraM ca rasAdbhavet // 44 // raktapittakaraM tattu mUtrakRcchrakaraM param / trapusa kaNTakiphalaM sudhAvAsaH suzItalam // 45 // trapusaM laghu nIlaM ca navaM tRTakkamadAhajit / svAdu pittApahaM zItaM raktapittaharaM param // 46 // tatpakkamamlamuSNaM syAtpittalaM kaphavAtanut / tabIjaM mUtralaM zItaM rUkSaM pittAstrakacchajit // 47 // . TIkA-dazAMgula kharabUja yaha kharabUjake nAma haiM. aba uske guNa kahatehaiM. kharabUja mUtrakoM karanevAlA balakoM karanevAlA koSThakI zuddhi karanevAlA aura bhArI hotAhai // 43 // aura cikanA, bahuta madhura, zItala, zukrakoM karanevAlA pittavAtakoM haratAhai unameM jo khaTTA, madhura, kSArake sahita rasase hotA hai voha rakta pittakoM karanevAlA aura mUtrakRcchrakoM karanevAlA hai // 44 // trupusa kaMTakiphala, sudhAvAsa, suzItala, yeha vAlamakhIreke nAma haiM. khIrA harA aura nayA khIrA halakA hotAhai voha tRSA, klama, dAha inako haranevAlA hai // 45 // aura madhura, pittaharatA, zItala, aura raktapittakoM haratA hai. vo pakAhuvA khaTTA uSNa aura pittakoM karanevAlA kaphavAtakoM haratA hai // 46 // uskA bIja mUtrakoM karanevAlA, zItala, rUkhA, raktapitta aura mUtrakRcchra, inako haranevAlA hai // 47 // atha pUgaphala(supArI)nAmaguNAH, ghoNTAtha pUgI pUgazca guvAkaH kramuko'sya tu / For Private and Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 162 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe phalaM pUgIphalaM proktamudvegaM ca tadIritam // 48 // pUgaM guru himaM rUkSaM kaSAyaM kaphapittajit / mohanaM dIpanaM rucyamAsyavairasyanAzanam // 49 // Ardra gurvabhiSyandi vahnidRSTiharaM smRtam / svinnaM doSatrayacchedi dRDhamadhyaM taduttamam // 50 // TIkA- ghoNTA, pUgI, pUrA, guvAka, kramukaphala, pUgIphala, udvega yaha supArIke nAma haiM // 48 // supArI bhArI, zItala, rUkhI kaselI, kaphapittakoM haranevAlI hai. aura mohana, dIpana, bhArI, rucikoM karanevAlI mukhake virasatAkoM haratA hai // 49 // voha golI bhArI abhiSyaMdI hotI hai aura agnikoM dRSTikoM haratA hai cikanI tInoM doSoMkoM haranevAlI bIcameM jo dRDha hotI voha uttama hai // 50 // atha tAlaH. tAlastu lekhapatraH syAttRNarAjo mahonnataH / pakkaM tAlaphalaM pittaraktazleSmavivardhanam // 51 // durjaraM bahumUtraM ca tandrAbhiSyandi zukradam / tAlamajjA tu taruNaH kiJcinmadakaro laghuH // 52 // zleSmalo vAtapittaghnaH sasneho madhuraH saraH / tAlajaM taruNaM toyamatIva mAdakRnmatam // 53 // amlIbhUtaM tadA tu syAtpittakRdvAtadoSahRt / bilvaH zaNDilyazailUSo mAlUra zrIphalAvapi // 54 // bAlaM bilvaphalaM bilvakarkaTI bilvapezikA | grAhiNI kaphavAtAmazUlaghnI bilvapeSikA // 55 // TIkA - tAla lekhapatra tRNarAja mahonnata yaha tADake nAma haiM. pakAhuvA tADaphala rakta, pitta, kapha, inakoM baDhAnevAlA // 51 // durjara bahuta mUtrakoM karane - vAlA tandrA abhiSyandI aura zukrakoM denevAlA hai. pakehuve tAlakI girI kucha nazA lAnevAlI aura halakI hotI hai // 52 // aura kaphakoM karanevAlI vAtapi For Private and Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AmrAdiphalavargaH / 163 takoM haratI kucha cikanI madhura sara hotI hai. tADI bahuta nazA karanevAlI hotI hai // 53 // aura jaba khaTI hotI hai taba pittakoM karanevAlI bAta tathA vAtadoSakoM haratI hai. bilva, zANDilya, zailyUSa, mAlUra, zrIphala, yaha belaphalake nAma haiM // 54 // aura kacce belaphala bilvakarkaTI aura bilvapezikA kahate haiM. kaccA bela kAvija, kaphavAta, aMgazUla, inakoM haratA hai // 55 // (anyacca) bAlaM bilvaphalaM grAhi dIpanaM yAcanaM kaTu | kaSAyoSNaM laghu snigdhaM tiktaM vAtakaphApaham // 56 // pakkaM guru tridoSaM syAddurjaraM pUtimArutam / vidAhi viSTambhakaraM madhuraM vahnimAndhat // 57 // phaleSu paripakaM yadguNavattadudAhRtam / bilvAdanyatra vijJeyamAmaM tadviguNAdhikam // 58 // drAkSAbilvazivAdInAM phalaM zuSkaM guNAdhikam / TIkA - kaccA belaphala kAvija, dIpana, pAcana, kaTu, kaselA, uSNa, halakA, cikanA, tikta, vAtakaphakoM, haratA hai / / 56 / / aura pakAhuvA bhArI, tridoSakoM karanevAlA hotA hai aura saDAhuvA, durgaMdhi, aura vAtakoM karatA hai, tathA vidAhakoM karanevAlA viSTambhI madhura agnimAMdyakoM karanevAlA hai / / 57 / / phaloMmeM pakAhuvA jo hotA hai voha guNayukta hotA hai, parantu belaseM atiraktoMkoM jAnanA cAhiye yaha kaccA guNameM adhika hotA hai // 58 // dAkhavela Amale ityAdikoMke phala sUkhehuve guNameM adhika hote haiM. atha kapittha (kaithI) nAmaguNAH. kapitthastu dadhitthaH syAttathA puSpaphalaH smRtaH // 59 // kapipriyo dadhiphalastathA dantazaTho'pi ca / kapitthamAmaM saMgrAhi kaSAyaM laghu lekhanam // 60 // pakaM guru tRSAhikkAzamanaM vAtapittajit / syAdalpaM tuvaraM kaNThazodhanaM grAhi durjaram // 61 // For Private and Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 harItakyAdinirghaTe TIkA - kapittha, dadhittha, puSpaphala, yaha kaithake nAma // 59 // aura kapi - priya, dadhiphala, tathA dantazaTha, yahabhI kaithake nAmahaiM. kaccA kaitha kAvija, kaselA, halakA, recana, hotA hai // 60 // aura pakA huvA bhArI, hotA hai aura tRSA, hicakI inakA zamana karanevAlA, vAtapittakoM haratA hai // 61 // atha nAraMgI tathA teMdukanAmaguNAH. nAraGgo nAgaraGgaH syAttvaksugandhaH sukhapriyaH / nAraGgo madhurAmlaH syAdreocanaM vAtanAzanam // 62 // aparaM tvamlamatyuSNaM durjaraM vAtahat saram / tiMdukaH sphUrjakaH kAlaskandhazca sitakArakaH // 63 // syAdAmaM tiMdukaM grAhi vAtalaM zItalaM laghu / pakkaM pittapramehAstrazleSmalaM madhuraM guru // 64 // TIkA - nAraMga nAgaraMga khaksugaMdha sukhapriyA ye nAmahaiM aura yaha moThI hai khaTTI hai rocaka hai aura vAtako nAza karatI hai // 62 // aura dUsare prakArakI nAraMgI khaTTI hai atigarama vA durjara hai vAtakoM nAza karatI hai tinduka sphUrjaka kAlaskandha sitakAraka ye nAma haiM // 63 // aura iskA kaccAphala kubja karahai bAtakoM paidA karatA hai aura zItala hotA hai halakA hai aura pakA huA phala pitta prameha raktadoSa patharI inoMkoM nAza karatA hai mIThA hai aura bhArI hai yaha teMduTTakSa dIrghapattoMvAlA jalake dezameM hotA hai // 64 // atha kupIluH tindukabhedaH. ( tasya phalaM kucilAiti loke madhurateMdu iti ca / ) tinduko yastu kathito jalado dIrghapatrakaH / kupIluH kulakaH kAlastidukaH kAkapIlukaH // 65 // kAkendurviSatinduzca tathA markaTatindukaH / kupIla zItalaM tiktaM vAtalaM madallaghu // 66 // paraM vyathAharaM grAhI kaphapittAstranAzanam / atha kapIla vRkSavizeSa isakA phala kucalA hotA hai kupIla kulaka kAkatinduka kAlapIluka // 65 // kAkendu viSatinduka markaTatinduka ye nAma hai aura yaha zItala For Private and Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aamraadiphlvrgH| 165 hotAhai kaTuAhai vAtavAlAhai mada karai hai halakA hai atyanta pIDAko nAza karadetAhai // 66 // kula karai hai aura kapha pitta rakta inakoM nAza karatAhai // atha phaleMdrA tathA jAmunIguNAH. phaleMdrA kathitA nando rAjajambUmahAphalA // 67 // tathA surabhipatrA ca mahAjambUrapi smRtA / rAjajambUphalaM svAdu viSTambhi guru rocanam // 68 // kSudrA jambUH sUkSmapatrA nAdeyI jalajambukA / jambU saMgrAhiNI rUkSA kaphapittAstradAhanut // 69 // phaleMdrA anandA rAjajaMbU mahAphalA // 67 // surabhipatrA mahAjaMbU ye nAmahaiM aura yaha svAdiSThahai viSTaMbhakArakahai bhArI hotA hai rocana hotAhai // 68 // kSudrajambU sUkSmapatrA nAdeyI jalajambukA ye nAmahaiM aura yahajAmana kubja karatIhai rUkhI hotI hai aura kaphapitta rakta dAha inoMkoM nAza karatIhai // 69 // puMsi striyAM ca karkandhUrbadarI kolamityapi / phenilaM kuvalaM ghoNTA sauvIraM badaraM ca tat // 70 // ajApriyA mahAkolI vissmobhyknnttkH| TIkA-karkandhU badarI kolI phenila kuvala choTA sauvIra // 70 // ajapriyA mahAkolI viSamIbhayakaMTakA ye nAma haiM / pacyamAnaM sumadhuraM sauvIraM badaraM mahat // 71 // sauvIraM badaraM zItaM bhedanaM guru zukralam / bRMhaNaM pittadAhAstrakSayatRSNAnivAraNam // 72 // sauvIrAllaghu saMpakaM madhuraM kolamucyate / kolaM tu badaraM grAhI rucyamuSNaM ca vAtahat // 73 // kaphapittakaraM cApi guru sArakamIritam / karkandhUH kSudrabadaraM kathitaM pUrvasUribhiH // 74 // amlaM syAt kSudrabadaraM kaSAyaM madhuraM manAk / For Private and Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 166 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe strindhaM guru ca tiktaM ca vAtapittApahaM smRtam // 75 // zuSkaM bhedyagnikRtsarvaM laghu tRSNAkamAstrajit / kola verakA vIja rucikoM karanevAlA garama vAtakoM karanevAlA hai // 73 // aura kapha, pittakoM karanevAlA bhArI sAraka kahA hai. pahile vidvAnoMneM choTeverakoM karkandhU aisA kahA hai // 74 // choTA vera khaTTA, kaselA, aura thoDA mIThA hotA hai aura cikanA, bhArI, tikta, vAtapittakoM haratA kahAhai // 75 // tathA sUkhA bhedanakaranevAlA aura agnikoM karanevAlA hai aura saba isake hote hai tathA tRSA, kRmi, rakta, inakoM haranevAlA hai. atha prAcInAmalaka tathA lavalInAmAguNAH. prAcInAmAlakaM loke prAcInAmalakaM smRtam // 76 // prAcInAmalakaM doSatrayajid jvaraghAti ca / sugandhamUlA lavalI pANDuH komalAvalkalA // 77 // lavalIphalamaimArzaH kaphapittaharaM guru / vizadaM rocanaM rUkSaM svAdvamlaM tuvaraM rase // 78 // TIkA - prAcInAmAlakakoM lokameM prAcInAmalaka kahA hai || 76 || prAcInAmalaka tridoSakoM haranevAlA aura jvara haratA hai. aba haraphare baDI ye sugandhamUlA lavalI pAMDukomala valkalA yeha haraphAre baDIke nAma haiM // 77 // harapharIkA phala patharI aura vavAsIra, kapha, pitta, inako haratA bhArI vizada, rocana, rUkhA, madhura, khaTTA, aura kasailA, rasameM hotA hai // 78 // atha karamarda ( karoMdA) nAmaguNAH. karamardaH suSeNaH syAtkRSNapAkaphalastathA / tasmAllaghuphalA yA tu sA jJeyA karamardakA // 79 // karamardadvayaM tvAmamamlaM guru tRSAharam / uSNaM rucikaraM proktaM raktapittakaphapradam // 80 // tatpakkaM madhuraM rucyaM laghupittasamIrajit / TIkA -- karamarda, suSeNa, kRSNapAkala, yaha karoMdA ke nAma haiM aura choTekoM For Private and Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 167 aamraadiphlvrgH| karamardikA kahatehaiM // 79 // donoM karoMde khaTTe bhArI, tRSAharatAhaiM aura uSNa, ru. cikoM karanevAlA tathA raktapittakaphakoM denevAle kahehaiM // 80 // voha pakAhuvA madhura rucikoM karanevAlA halakA aura vAta pittako haranevAlA hai. ___ atha priyAla(cirauMjI)nAmaguNAH. priyAlastu kharaskandhazvAro bahulavalkalaH // 81 // rAjAdanastApaseSTaH sannakaTThardhanuSpaTaH / cAraH pittakaphAstraghnastatphalaM madhuraM rugu // 82 // snagdhaM saraM marutpittadAhajvara tRSApaham / priyAlamajjA madhuro vRSyaH pittAnilApahaH // 83 // hRdyo'tidurjaraH snigdho viSTambhI caamvrdhnH| TIkA-priyAla, kharaskandha, cAra, bahulavalkala // 81 // rAjAdana, tApaseSTa, sannakadru, yaha ciroMjIke nAmahaiM. ciroMjI pitta, kapha, rakta, inakoM haratIhai aura uskA phala madhura, bhArI // 82 // cikanA sarahotA hai aura pitta, vAta, dAha, jvara, tRSA, inakoM haratAhai. cirauMjIkI girI madhura, zukrakoM karanevAlI, pittavAtakoM haratA // 83 // hRdya atidurjara, snigdha, viSTaMbhI, Amako baDhAnevAlIhai. atha rAjAdananAmaguNAH. rAjAdanaH phalAdhyakSo rAjanyA kSIrikApi ca // 84 // kSIrikAyAH phalaM vRSyaM balyaM snigdhaM himaM rugu| tRSNAmUrchAmadabhrAntikSayadoSatrayAstrajit // 85 // TIkA-rAjAdana, phalAdhyakSa, rAjanyA, yaha khiranIke nAma haiM, // 84 // khiranIkA phaka zukrakoM karanevAlA, balakoM denevAlA, cikanA, zItala, bhArI hotAhai aura mUrchA, mada, bhrAMti, kSaya, tridoSa, rakta, inako haranevAlAhai // 85 // atha vikaMkata, padmabIja, mASAnnanAmaguNAH. vikaGkataH struvAvRkSo granthilaH svAdukaNTakaH / sa eva yajJavRkSazca kaNTakI vyaghrapAdapi // 86 // For Private and Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 168 harItakyAdinighaMTe vikaGkataphalaM pakkaM madhuraM sarvadoSajit / padmavIjaM tu padmAkSaM gAloDyaM padmakarkaTI // 87 // padmabIjaM himaM svAdu kaSAyaM tiktakaM guru / viSTambha vRSyaM rUkSaM ca garbhasaMsthApakaM param // 88 // kaphavAtakaraM balyaM grAhi pittAsradAhanut / mASAnaM padmabIjAbhaM pAnIyaphalamityapi // 89 // mASAnaM padmavIjasya guNaistulyaM vinirdizet / TIkA - vikaGkata, khuvAvRkSa, granthila, svAdukaMTaka, yajJavRkSa, kaMTakI, vyAghrapAda, yaha kaMTAI ke nAma || 86 || kaMTAIkA pakA phala madhura aura sabadoSoM haranevAlA hai. padmabIja, padmAkSa, gAloDya, padmakarkaTI, yaha kamalagaTTAke nAmahai // 87 // kamalagaTTA zItala, madhura, kaselA, tikta bhArI viSTaMbhI, zukrakoM karanevAlA, rUkhA, garbhakoM sthApana karanevAlA hai // 88 // aura kaphavAtakoM karanevAlA, balake hita, kAvija, rakta pitta aura dAha, inakoM haratA hai mApAna, padmabIjAbha, pAnIyaphala yaha makhAneke nAma hai // 89 // maSAnna kamalagaTTeke samAna guNameM jAnanA cAhiye // atha siMghADA, padmabIja, madhukanAmaguNAH. zaGgATakaM jalaphalaM trikoNaphalamityapi // 90 // zRGgATakaM himaM svAdu guru vRSyaM kaSAyakam / grAhi zukrAnilazleSmapradaM pittAsradAhanut // 91 // uktaM kumudavIjaM tu budhaiH kairaviNIphalam / bhavetkumudvatIbIjaM svAdu rUkSaM himaM guru // 92 // madhuko guDapuSpaH syAnmadhupuSpo madhusravaH / vAnaprastho madhuSThIlo jalajetra madhUlakaH // 93 // madhUkapuSpaM madhuraM zItalaM guru bRMhaNam / balazukrakaraM proktaM vAtapittavinAzanam // 94 // phalaM zItaM guru svAdu zukalaM vAtapittanut / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AmrAdiphalavargaH / ahRdyaM hanti tRSNAstradAhazvAsakSatakSayAn // 95 // TIkA - zrRMgATaka, jalaphala, trikoNaphala, yaha siMghADeke nAma haiM // 90 // siMghADA zItala, madhura, bhArI, zukrakoM karanevAlA, kaselA kAvija, aura zukra, vAta, kapha, inakoM denevAlA tathA pittarakta, dAha, inakoM haratAhai // 91 // kumuke bIjakoM kairiviNIphala aisA paMDitoMneM kahA hai kumudvatIkA bIja, madhura, rUkhA, zItala hotAhai // 92 // madhuka, guDapuSpa, madhupuSpa, madhusrava, vAnaprastha, madhuSThIla, jalaja, madhUlaka, // 93 // yaha mahuveke nAma hai. mahuvA madhura, zItala, bhArI, puSTa, bala zukrakoM karanevAlA aura vAtapittakoM haratA kahAhai // 94 // uskA phala zItala, bhArI, madhura, zukrakoM karanevAlA, vAtapittakoM haratA, aura ahRdya hotA hai tathA tRSA, rakta, dAha, zvAsa, kSatakSaya, inakoM haratA hai // 95 // atha parUpaka tathA tRtAnAmaguNAH. parUSakaM tu paruSamalpAsthi ca parAparam / purUSakaM kaSAyAmlamAmaM pittakaraM laghu // 96 // tatpakkaM madhuraM pAke zItaM viSTambha bRMhaNam / hRdyaM tu pittadAhAstrajvarakSayasamIrahRt // 97 // tUtaH sthUlazca pUgazca kramuko brahmadAru ca / tUtaM pakkaM guru svAdu himaM pittAnilApaham // 98 // tadevAmaM guru saramamloSNaM raktapittakRt / TIkA - parUSaka, paruSa, alpAsthi, parApara yaha phAlaseke nAma hai. phAlasA kaselA khaTTA pittakoM karanevAlA, halakA, hotA hai // 96 // vaha pakAhuvA pAkameM madhura, zItala, viSTambhI, puSTa hotA hai aura hRdya, pitta, dAha, rakta, jvara, kSaya, vAta, inakoM haratA hai // 97 // tUta, sthUla, pUga, kramuka, brahmadAha, yaha tUtake nAma haiM pakAhuvA tUta bhArI, madhura, zItala, pittavAtakoM haratA hai // 98 // vohI kaccA bhArI sara, khaTTA, uSNa, raktapittakoM karanevAlA hai. atha dADima (anAra) nAmaguNAH. dADimaH karako dantabIjo lohitapuSpakaH // 99 // tatphalaM trividhaM svAdu svAdvamlaM kevalAmlakam / 22 For Private and Personal Use Only 169
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 harItakyAdinighaMTe tattu svAdu tridoSaghnaM tRDdAhajvaranAzanam // 10 // hRtkaNThamukhagandhaghnaM tarpaNaM zukralaM laghu / kaSAyAnurasaM grAhi snigdhaM medhAbalApaham // 101 // svAdamlaM dIpanaM rucyaM kiMcitpittakaraM lghu| amlaM tu pittajanakamamlaM vAtakaphApaham // 102 // TIkA-dADima, karaka, dantabIja, lohitapuSpaka, yaha anArake nAma haiM // 19 // uskA phala tInaprakArakA hotA hai madhura madhurayukta khaTTA, aura kevalakhaTTA, unameM madhura tridoSa haratA aura tRSA, dAha, jvara, inakoM haratA hai // 100 // hRdaya, kaNTha, mukhagaMdha, inakoM haratA, tarpaNa, zukrakoM karanevAlA, halakA, hotA hai. pIcheseM kaselA, kAvija, cikanA, hotA hai aura medhA, bala, inakoM haratA hai // 101 // aura khaTTA, mIThA, dIpana, rucikoM karanevAlA, halakA, hotA hai. khaTTA pittakoM karanevAlA aura vAtakaphakoM haratA hai // 102 // atha bahuvAra tathA katakanAmaguNAH. bahuvArastu zItaH syAduddAlo bahuvArakaH / zetuH zleSmAtakazcApi picchilo bhUtavRkSakaH // 103 // bahuvAro viSasphoTavraNavIsarpakuSThanut / madhurastuvarastiktaH kezyazca kaphapittahRt // 104 // phalamAmaM tu viSTaMbhi rUkSaM pittakaphAstrajit / tatpakkaM madhuraM snigdhaM zleSmalaM zItalaM guru // 105 // payaH prasAdi katakaM katakaM tatphalaM ca tat / katakasya phalaM netryaM jalanirmalatAkaram // 106 // vAtazleSmaharaM zItaM madhuraM tuvaraM guru / TIkA-bahuvAra zIta, uddAla, bahuvAraka, zelu, zleSmAtaka, picchila, bhUtavRkSaka, yaha bahuvArake nAma haiM // 103 // bahuvAra viSa, visphoTa, vraNa, vIsarpa, kuSTha, inakoM haratA hai. aura madhura, kaselA, tikta, kezako hita kapha pittakoM haratA hai // 104 // kaccA phala rUkhA, viSTambha karanevAlA, pitta, kapharaktakoM For Private and Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aamraadiphlvrgH| 171 haranevAlA hai. aura vaha pakA huvA madhura, cikanA, kaphakoM karanevAlA zItala, bhArI hai // 105 // payaHprasAdi, kataka, aura uskA phalabhI kataka hai. nirmalIkA phala netrake hita aura jalakI nirmalatA karanevAlA hai // 106 // aura vAta kaphakoM haranevAlA zItala madhura kaselA bhArI hai. atha drAkSAnAmaguNAH. drAkSA svAduphalA proktA tathA madhurasApi ca // 107 // mRddIkA hAraharA ca gostanI cApi kiirtitaa| drAkSA pakkA sarA zItA cakSuSyA vRMhaNI guruH|| 108 // svAdupAkarasA svaryA tuvarA spRSTamUtraviT / koSThamArutad vRSyA kaphapuSTirucipradA // 109 // hanti tRssnnaajvrshvaasvaatpittaastrkaamlaaH| kRcchrAsvapittasaMmohadAhazoSamadAtyayAn // 110 // AmA svalpaguNA gurvI saivAmlA rktpittkt| vRSyA syAdgostanI drAkSA gurvI ca kaphapittanut // 111 // TIkA-drAkSA, svAduphalA, madhurasA // 107 // mRdvIkA, hArahUrA, gostanI, yaha dAkhake nAma haiM. pakIhuvI dAkha sara, zItala, netrako hitakaranevAlI, puSTa, bhArI hotA hai // 108 // aura pAkarasameM madhura svarakoM acchA karanevAlA kaselA malamUtrakoM karanevAlA hai. aura koSTha, vAtakoM karanevAlI, zukrakoM utpanna karanevAlI, tathA kapha, puSTi, ruci, inakoM denevAlI hai // 109 // aura tRSA, jvara, zvAsa, vAta, rakta, kAmalA inakoM haratI hai. aura mUtrakRcchra, raktapitta, moha, dAha, zoSa, madAtyaya, inakoMbhI haratI hai // 110 // aura kaccI usseM alpaguNavAlI, bhArI, hotI hai aura vohI khaTTI, raktapittakoM karanevAlI hai. gostanI dAkha, zukrakoM utpannakaranevAlI, bhArI aura kaphapittakoM haratI hai // 111 // gostanI (manukA) iti loke. abIjAnyA svalpasedhA gostanIsahazI guNaiH / drAkSA parvatajA laghvI sAmlA zleSmAmlapittarut / For Private and Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 172 harItakyAdinighaMTe drAkSA parvatajA yAhakatAdRzI karamardikA // 112 // TIkA-gostanIko manukA lokameM kahatehaiM. dUsarI bIjaseMrahita bahutachoTI munakAke samAna guNameM hotIhai. pahADIdAkha halakI hotIhai aura kucha khaTTI hotIhai tathA kapha amlapittakoM karanevAlI hai // 112 // jisaprakArakI pahADIdAkha hotIhai vaisIhI karoMdI hotIhai // __ atha bhUmikharjUrikAnAmaguNAH. bhUmikharjUrikA svAdI durArohA mRducchadA / tathA skandhaphalA kAkakarkaTI svAdumastakA // 113 // piNDakhajUMrikA tvanyA sA deze pazcime bhavet / kharjurI gostanAkArA paradvIpAdihAgatA // 114 // jAyate pazcime deze sA cchohAreti kIrtyate / kharjUrItritayaM zItaM madhuraM rasapAkayoH / snigdhaM rucikaraM hRdyaM kSatakSayaharaM guru // 115 // tarpaNaM raktapittaghnaM puSTiviSTambhazukradam / koSThamArutahabalyaM vAntivAtakaphApaham / jvarAtisArakSuttRSNAkAsazvAsanivArakam // 116 // madamUrchAmarutpittamadyodbhUtagadAntakRt / mahatIbhyAM guNairalpA svalpakharjUrikA smRtA // 117 // kharjUrItarutoyaM tu madapittakaraM bhavet / vAtazleSmaharaM rucyaM dIpanaM balazukrarut // 118 // sulemAnI tu mRdulA dalahInaphalA ca sA / sulemAnI zramabhrAntidAhamUrchAstrapittahat // 119 // TIkA-bhUmikharjUrikA, svAdvI, durArohA, mRducchadA, skaMdhaphalA, kAkakarkaTI, svAdumastakA, yaha khajUrake nAma haiM // 113 // aura dUsarI piNDakhajUra, voha pazcimameM hotIhai. sunakAke samAna jo khajUra hotIhai voha aura dvIpase yahAM AI For Private and Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AmrAdiphalavargaH / 173 hai // 114 // aura pazcimadezameM hotI hai uskoM chuhArA aisA kahate haiM. tInoM khajUra zItala, rasapAkarme madhura, hotI hai aura cikanI, rucikoM karanevAlI, hRdya, kSata, kSaya, inakoM haranevAlI, bhArI, // 115 // tarpaNa, raktapittakoM haratI, puSTi, viSTambha, zukrakoM karanevAlI, kuSThavAtakoM haratI, balakoM denevAlI vamana, vAta, kapha, inakoM haratI, jvara, atisAra, kSudhA, tRSA, kAsa, zvAsa, inakoM haranevAlI // 116 // mada mUrcchA, vAta, pitta, aura madyake sevanaseM utpanna huve rogoMkoM haranevAlI hai bar3I khajUroMseM choTI khajUra guNameM nyUna kahI hai // 117 // khajUrake vRkSakA jala, mada, pitta, inakoM karanevAlA hai aura vAtakaphakoM, haratA rucikoM denevAlA, dIpana, valazukrakoM karanevAlA hai // 118 // sulemAnI, mRdulA, dalahInaphalA, yaha sulemAnI khajUrake nAma haiM. sulemAnI khajUra, zrama, bhrAnti, dAha, raktapitta, inakoM haranevAlAhai // 119 // atha vAdAmaseva, tathA amRtaphalanAmaguNAH. vAtAdo vAtavairI syAnneopamaphalastathA / vAtAda uSNaH susnigdho vAtaghnaH sa ca zukrakRt // 120 // vAtAdamajjA madhuro vRSyaH pittAnilApahaH / snigdhazva kaphanneTo raktapittavikAriNAm // 121 // muSTipramANaM badaraM sevaM sivitikAphalam / sevaM samIrapittaghnaM bRMhaNaM kaphakaguru / rase pAke ca madhuraM ziziraM rucizukrakRt // 122 // amRtaphalaM laghuvRSyaM sukhadaMdvau trInhareddoSAn / dezeSu mugalAnAM bahulaM tallabhyate lokaiH // 123 // vAtAda vAtavairI netropamaphala yaha badAmake nAmahaiM badAma uSNa, snigdha, vAtaharatA, zukrakoM karanevAlA bhArI hotAhai // 120 // badAmakI girI madhura, zukrakoM karanevAlI, pittavAtakoM haratI snigdha uSNa kaphakaranevAlI hotI hai aura raktapittake rogavAloMkoM hita nahIM hotI // 121 // muSTipramANa badara seva sivitikAphala, yaha sevake nAma haiM seva vAtapittakoM haratA, puSTa kaphakoM karanevAlA bhArI hotA hai aura rasapAkA meM madhura zItala ruci aura zukrakoM karanevAlA hai || 122 || amRtaphala For Private and Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 174 harItakyAdinighaMTe halakA zukrakoM utpanna karanevAlA, madhura hotAhai aura tInoM doSoMkoM haratAhai mu. galoMke dezoMmeM yaha vizeSakarake milatAhai // 123 // atha pIluguNAH, pIlurguDaphalaH saMtrI tathA zItaphalo'pi ca / pIlaH zleSNasamIraghnaM pittalaM bhedi gulmanut // 124 // svAdu tiktaM ca yatpIlu tannAtyuSNaM tridoSahRt / pIluH zailabhavo'kSoTaH karparAlazca kiirtitH|| akSoTako'pi vAtAmasadRzaH kaphapittahat // 125 // TIkA-pIlu guDaphala sraMsI tathA zItaphala yaha pIlUke nAma haiM pIlU kaphavAtakoM haratA pittakoM karanevAlA, bhedana karanevAlA, vAyagolAkoM haratA hai // 124 // aura jo pIlU madhura, tikta hotAhai voha bahuta garama nahIM hotA aura tridoSakoM haratAhai akSoTabhI badAmake samAna guNameM hotAhai aura kaphapittakoM karanevAlA hai // 225 // atha bIjapUra(bijorA)nAmaguNAH. bIjapUro mAtulaGgo rucakaH phalapUrakaH / bIjapUraphalaM svAdu rase'mlaM dIpanaM laghu // 126 // raktapittaharaM kaNThajihvAhRdayazodhanam / zvAsakAsAruciharaM hRdyaM tRSNAharaM smRtam // 127 // TIkA-bIjapUra, mAtuluGga, rucaka, phalapUraka yaha vijoreke nAma haiM. vijorekA phala rasameM madhura aura amla hotAhai dIpana, halakA, hotAhai // 126 // raktapitakoM haratA hai, kaNTha, jihvA, hRdaya, inakA zodhana tathA zvAsa, kAsa, aruci, inakoM haratA hRdya aura tRSAkoM haratA kahAgayAhai // 127 // atha jaMbIrabhedAH. bIjapUro'paraH prokto madhuro madhukarkaTI // 128 // madhukarkaTikA svAhI rocanI zItalA guruH| raktapittakSayazvAsakAsahikkAbhramApahA // 129 // For Private and Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aamraadiphlvrgH| syAjambIrI dantazaThA jmbhjmbhiirjmbhlaaH| jaMbIramuSNaM gurvamlaM vAtazleSmavibandhanut // 130 // zUlakAsakaphokezarditRSNAmadoSajit / AsyavairasyahRtpIDAvahnimAndyarUmInharet // 131 // svalpajambIrikA tdvttRssnnaachrdinivaarinnii| TIkA-aba vijorekA bheda madhukakaDI aura kismake vijoreko madhukakaDI kahatehaiM madhukakaDI madhura rucikoM karanevAlI zItala bhArI raktapitta kSaya zvAsa kAsa hicakI bhrama inakoM haratIhai // 129 // atha donoM kismake jaMbIrInIMbU jaMbIra dantazaTha jambha jambhIra jambhala yaha jaMbIrI nIMbUke nAma haiM jaMbIra uSNa bhArI khaTTA vAta kapha nibandha inakoM haratA // 130 // aura zUla kAsa kapha matalI vamana tRSA aura AmadoSa inako haranevAlIhai aura mukhakI virasatA hRdayapIDA agnimAnya kRmi inakoM haratA hai // 131 // nIMbU mIThAnIMbU tathA karmaraMgaguNAH. nimbU strI nimbukaM klIbe nimbUkamapi kiirtitm| nimbUkamamlaM vAtaghnaM dIpanaM pAcanaM laghu // 132 // nimbukaM kamivimohanAzanaM tIkSNamamlamudaragrahApaham / vAtapittakaphazUline hitaM kaSTanaSTarucirocanaM param // 133 // tridoSavahnikSayavAtaroganipIDitAnAM viSavihvalAnAm / mandAnale badagude pradeyaM viSUcikAyAM munayo vdnti||134|| miSTaM nimbUphalaM svAdu guru mArutapittanut / gararogaviSadhvaMsi kaphotklezi ca raktahRt // 135 // zoSArucitRSAchardiharaM balyaM ca bRMhaNam / karmaraGgaM himaM grAhi svAdamlaM kaphavAtahat // 136 // TIkA-choTI jaMbIrI usIke samAna guNameM hotI hai aura tRSA vamanakoM nAza karanevAlIhai nIMbU ye strIliMgameM aura napuMsakaliMgameM niMbuka aura niMbUkabhI kahAgayAhai nIbU khaTTA vAtaharatA dIpana pAcana halakA hotAhai // 132 // nIbU kRmi moha For Private and Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 176 harItakyAdinighaMTe inakoM haratA tIkhA khaTTA hotAhai aura phunehuve peTakoM haratAhai aura vAta pitta kapha inake zUlameM hita tathA kaSTasAdhya aura naSTa aisI arucirogameM atyanta rucikoM karanevAlAhai // 133 // tridoSa agnikSaya vAtaroga inase pIDita aura viSase vihvala inakoM aura mandAgnimeM baddhagudameM tathA vicikAmeM denA cAhiye aisA muniyoMne kahA hai // 134 // madhura bhArI vAtapittakoM haratA hai aura gararoga viSa inakoM haratA kaphakoM ukheDanevAlA raktakoM haratA // 235 // zoSa aruci tRSA vamana inakoM haratA balakA hita aura puSTa hotAhai karmaraMga yaha kamarakhakA nAma hai kamarakha zItala kAvija madhura khaTTA kaphavAtakoM haratA hai // 136 // atha ambilI tathAmlavesaguNAH. amlikA cukikAmlI ca cukrA dantazaThApi ca / amlA ca cavikA ciJcAtintiDIkA ca tintiddii||137|| amlikAmlA gururvAtaharI pittakaphAstrarUt / pakkA tu dIpanI rUkSA saroSNA kaphavAtanut // 238 // sthAdamlavetasazcakraHzatavedhI sahasranut / amlavetasamatyamlaM bhedanaM laghu dIpanam // 139 // hRdrogazUlagulmannaM pittalaM lomaharSaNam / rUkSaM viNmUtradoSaghnaM plIhodAvartanAzanam // 140 // hikkAnAhArucizvAsakAsAjIrNavamipraNut / kaphavAtAmayadhvaMsi chAgamAMsaM dravatvakat // 141 // caNakAmlaguNaM jJeyaM lohasUcIdravatvAt // TIkA-amlikA cukrikA amlI cukrA dantazA amlA cavikA ciMcA titiDIkA titiDI yaha imalIke nAma haiM // 137 // imalI khaTTI bhArI vAtakoM haratI pitta kapharaktakoM karanevAlI hai aura pakIhuvI dIpana rUkhI sara uSNa kaphavAtakoM haratIhai // 138 // amlavetasa cukra zatavedhI sahasranut yaha amalavetake nAma haiM amalaveta bahuta khaTTA bhedana halakA dIpana hotAhai // 139 // aura hRdayaroga zUla vAyagolA inakoM haratA pittakoM karanevAlA aura romAMcakoM karanevAlA rUkhA malamUtradoSakoM haratA aura pilahI udAvarta inakoMbhI haratA hai // 140 // aura hicakI aphArA aruci For Private and Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aamraadiphlvrgH| 177 zvAsa kAsa ajIrNa vamana inako haratA tathA kaphavAtake rogoMko haranevAlA aura bakarIke mAMsakoM galAnevAlA hai // 141 // caNakAmlake samAna guNameM hai aura lohekI suIko galAnevAlA hai. atha rakSAmlanAmaguNAH. vRkSAmlaM tintiDIkaM ca cukaM syAdamlavRkSakam // 142 // vRkSAmlamAmamamloSNaM vAtaghnaM kaphapittalam / pakkaM tu guru saMgrAhi kaTukaM tuvaraM laghu // 143 // amloSNaM rocanaM rUkSaM dIpanaM kaphavAtarut / tRSNArthIgrahaNIgulmazUlahRdrogajantujit // 144 // amlavetasavRkSAmlahajambIranimbukaiH / caturamlaM hi paJcAmlaM bIjapUrayutairbhavet // 145 // TIkA-vRkSAmla titiDIka cukra amlakSaka yaha viSAmbilake nAma haiM // 142 // viSAmbila kaccI khaTTI uSNa vAta haratI kaphapittakoM karanevAlI hotIhai aura pakIhuvI bhArI kAvija kaDavI aura kaselI halakI // 143 // khaTTI garama arucikoM karanevAlI rUkhI dIpana kaphavAtakoM haranevAlI aura tRSA vavAsIra saMgrahaNI vAyagolA zUla hRdayaroga kRmi inako haranevAlI hai // 144 // caturamla aura pazvAmla inadonoMkA lakSaNa kahatehai amalaveta vRkSAmla aura baDA jaMbIranIMbU inase caturAmla hotA hai aura vijoreke milAneseM paJcAmla hotAhai // 145 // phaleSu paripakvaM ydgunnvttduhaahRtm| bilvAdanyatra vijJeyamAmaM tadviguNAdhikam // 146 // phaleSu sarasaM yatsyAdguNavattadudAhRtam / drAkSAbilvazivAdInAM phalaM zuSkaM guNAdhikam // 147 // phalatulyaguNaM sarvaM majAnamapi nirdizet / phalaM himAgnidurvAtavyAlakITAdidUSitam / akAlajaM kubhUmijaM pAkAtItaM na bhakSayet // 148 // 23 For Private and Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 178 harItakyAdinighaMTe iti zrIharItakyAdinighaMTe AmrAdiphalavargaH // TIkA - phaloMmeM jo pakAhuvA hai voha guNavAlA kahA gayA hai belake sivAya jAnanA cAhiye kaccA bela guNameM adhika hotA hai // 146 // phaloMmeM rasake sahita jo hotA hai vaha guNameM adhika kahAhai parantu dAkhavela AMvale inake phala sUkhe huve guNameM adhika hotehaiM || 147 || sabake majjAoMkA guNa phalake samAna hotA hai hima ani duSTavAta sarpa kITa AdiseM duHkhita aura ve RtukA phala kutsita bhUmikA vepakAhuvA aise phalakoM bhakSaNa nahIM kareM // 148 // iti zrIharItakyAdinighaMTe phalavargaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . shriiH| harItakyAdinighaMTe dhaatuupdhaatursoprsrtnoprtnvissopvissvrgH| tatra dhAtUnAM lakSaNAni guNAzca. svarNaM rUpyaM ca tAnaM ca raGgaM yasadameva ca / sIsaM lohaM ca saptaite dhAtavo girismbhvaaH||1|| valIpalitakhAlityakAryAbalyajarAmayAn / nivArya dehaM dadhati nRNAM taddhAtavo matAH // 2 // TIkA-dhAtu upadhAtu rasa uparasa ratna uparatna aura viSa upaviSa inakA varga usameM dhAtuvoMkA lakSaNa aura guNa kahatehaiM sonA rUpA tAMbA rAMga jasta zIsA lohA yaha sAta pahADaseM utpanna honevAle dhAtu haiM // 1 // bhuriyAMvAloMkI suphedI gaMjApana kRzatA aura durbalatA buDhApA inarogoMkoM dUra karake jo manuSyoMke zarIrakoM dhAraNa karatehaiM voha dhAtu kahegayehaiM // 2 // (atha tatrAdau suvarNasyotpattilakSaNaM guNAzca.) purA nijAzramasthAnAM saptarSINAM jitAtmanAm / patnIvilokya laavnnylkssmiismpnnyauvnaaH||3|| kandarpadarpavidhvaMsacetaso jAtavedasaH / / patitaM yadvarASTaSThe retastaddhematAmagAt // 4 // marIciragirA atriH pulastyaH pulahaH krtuH| vasiSThazceti saptaite kIrtitAH paramarSayaH // 5 // kRtrimaM cApi bhavati tadrasendrasya vedhanAt / svarNaM suvarNaM kanakaM hiraNyaM hema hATakam // 6 // For Private and Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 180 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe tapanIyaM ca gAGgeyaM kaladhautaM ca kAJcanam / cAmIkaraM zAtakumbhaM tathA kArtasvaraM ca tat // 7 // jAmbUnadaM jAtarUpaM mahArajata ityapi / dAhe raktaM sitaM cchede nikaSe kuGkumaprabham // 8 // TIkA- inameM pahale suvarNakI utpatti nAma lakSaNa aura guNa kahate haiM pahile nijaAzrama meM rahanevAle jitendriya saptaRSiyoMkI lAvaNya lakSmI inakarake yukta yauvanavAlI strIyoMkoM dekhakara || 3 || kaMdarpake darpaseM dhvasta hogayA hai citta jiskA aise agnikA jo pRthvIpara zukra girA voha sonA hogayA // 4 // marIci aMgirA atrI pulastya pulaha kratu vasiSTha yaha sAtamaharSi kahegaye haiM // 5 // kRtrimabhI suvarNa hotA hai voha pAreke bhedaseM svarNa suvarNa kakana hiraNya hema hATaka tapanIya gAMgeya kaladhauta kAMcana cAmIkara zAtakumbha tathA kArtasvara // 7 // jAmbUnada jAtarUpa mahArajata yaha suvarNake nAma haiM dAhameM lAla kATane meM sapheda aura kasoTI meM kesarake samAna hotA hai // 8 // tArazulbajitaM snigdhaM komalaM guru hema sat / tacchrutaM kaThinaM rUkSaM vivarNa samalaM dalam / dA che sitaM zvetaM kaSe tyAjyaM laghu sphuTam // 9 // suvarNa zItalaM vRSyaM balyaM guru rasAyanam / svAdu tiktaM ca tuvaraM pAke ca svAdu picchilam // 10 // pavitraM bRMhaNaM netryaM medhAsmRtimatipradam / hRdyamAyuH karaM kAntivAgvizuddhisthiratvat // 11 // viSaya kSayonmAdatridoSajvarazoSajit / balaM savIryaM harate narANAM rogavrajAn zoSayatIha kAye / AsaukhyakartA ca sadA suvarNamazuddhametanmaraNaM ca kuryAt // 12 // asamyaGmAritaM svarNaM balaM vIryaM ca nAzayet / karoti rogAn mRtyuM ca tadanyAdyatnatastataH // 13 // TIkA - aura cAMdI tAMbekoM jItanevAlA cikanA komala bhArI aisA suvarNa For Private and Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaatursrbvissvrgH| 181 bahuta acchA hai aura jo kaThina rUkhA vivarNa samadala dalavAlA dAhameM aura kATanemeM zveta halakA alaga honevAlA hai jo zvetahai voha tyAganeyogyahai // 9 // dalajora isaprakAra lokameM kahatehaiM sonA zItala zukrakoM utpanna karanevAlA balakArI rasAyana madhura tikta kaselA aura pAkameMbhI madhura picchila // 10 // pavitra puSTa karanevAlA netrakoM hita medhA smRti buddhi inako denevAlA hRdya ayuko karanevAlA kAnti vANIkI zuddhi sthiratA inakoM karanevAlA // 11 // saMsarga viSakoM haranevAlA unmAda tridoSa jvara zoSa inako haranevAlA azuddha svarNa manuSyoMkA bala vIryake sahita haratA hai aura bahutase rogoMkoM karatA hai aura kAyAkoM sukAtA hai tathA klezakoM karanevAlA hotA hai tathA maraNakoMbhI karatA hai // 12 // acchItaraha naphUkAhuvA sonA valavIryakoM haratAhai aura rogoMkoM tathA mRtyukoMbhI karatA hai usavAste yanaseM phUke // 13 // atha rUpyasyotpattinAmalakSaNaguNAzca. tripurasya vadhArthAya ninimissairvilocnaiH| nirIkSayAmAsa zivaH krodhena paripUritaH // 14 // agnistatkAlamapatattasyaikasmAdvilocanAt / tato rudraH samabhavadvaizvAnara iva jvalan // 15 // dvitIyAdapatannetrAdazrubindustu vAmakAt / tasmAdrajatamutpannamuktakarmasu yojayet // 16 // kRtrimaM ca bhavettaddhi vnggaadirsyogtH| rUpyaM tu rajataM tAraM candrakAntisitaprabham // 17 // guru snigdhaM mRdu zvetaM dAhe chede ghanakSamam / varNADhayaM candravatsvacchaM rUpyaM navaguNaM zubham // 18 // kaThinaM kRtrima rUkSaM raktaM pItadalaM lghu| dAhacchedadhanairnaSTaM rUpyaM duSTaM prakIrtitam // 19 // TIkA-cAMdIkI utpatti nAma aura lakSaNa guNa tripurAsurake mAraneke artha krodhaseM bharehuve zivajIne nimeSarahita netroMseM dekhA // 14 // usIkAla unake ekanetraseM agni nikAlA agnike samAna jAjvalyamAna usseM rudra huvA // 15 // dU For Private and Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 harItakyAdinighaMTe sarI bAMI AMkha jo AMsU girI usseM cAMdI utpanna haI uskoM kahe huve kAmameM yojanA kare || 16 | aura voha rajata aura pArA AdikI yojanAseM kRtrimabhI hotI hai rUpya rajata tAra caMdrakAnti sitaprabha // 17 // yaha cAMdI ke nAma haiM cAMdI bhArI cikanI mulAyama dAhameM aura kATanemeM zveta aura coTa sahanevAlI aura cAMdIke samAna zveta svaccha yaha cAMdI ke to guNa zubha hai || 18 || aura kRtrima kaThina rUkhI lAlapIle paradoMseM yukta halakI dAhameM kATanemeM aura coTameM naSTa honevAlI isaprakArakI cAMdI kharAba hotI hai // 19 // rUpyaM zItaM kaSAyAhaM svAdupAkarasaM saram | vayasaH sthApanaM snigdhaM lekhanaM vAtapittajit // 20 // pramehAdikarogAMzca nAzayatyacirAdbhuvam / tAraM zarIrasya karoti tApaM viddhaM ghanaM yacchati zukranAzanam 21 vIryaM balaM hanti tanozca puSTiM mahAgadAna zoSayati zuddham / TIkA - cAMdI zItala kaselI khaTTI aura rasapAka meM madhura sara vayakoM sthApana karanevAlI cikanI lekhana vAtapittakoM karanevAlI hai || 20 | aura prameha Adi rogoMkoM nizcaya nAza karatI hai vinAzodhI cAMdI zarIra meM tApa karatI hai aura vadhe hue tathA gADhe zukrakoM haratI hai || 21 || aura vIrya bala tathA zarIrakI puSTikoM haratI hai aura baDerogoMkoM sukhAtI hai // atha tAmrasya utpattirnAmalakSaNaguNAzca. zukraM yatkArtikeyasya patitaM dharaNItale / tasmAttAtraM samutpannamidamAhuH purAvidaH // 22 // tAmramoduMbaraM zulbamuduMbaramapi smRtam / ravipriyaM mlecchamukhaM sUryaparyAyanAmakam // 23 // japAkusumasaGkAzaM snigdhaM mRdu ghanakSamam / lohanAgojjhitaM tAmraM mAraNAya prazasyate // 24 // kRSNaM rukSamatistabdhaM zvetaM cApi ghanAsaham / lohanAgayutaM ceti zulvaM duSTaM prakIrtitam // 25 // For Private and Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaatursrtnvissvrgH| 183 tAnaM kaSAyaM madhuraM ca tiktamamlaM ca pAke kuTu sArakaM ca / pittApahaM zleSmaharaM ca zItaM tadropaNaM syAllaghu lekhanaM ca // 26 // pANDUdarArthIjvarakuSThakAsazvAsakSayAn pInasamamlapittam / zothaM kami zUlamapAkaroti prAhuH pare haNamalpametat // 27 // eko doSo viSe tAne tvasamyaGmArite'STa te| dAhaH svedo rucirmUrchA kledo reko vamirdhamaH // 28 // TIkA-tAMbekI utpatti nAma lakSaNa aura guNakoM kahatehai kArtikeyakA jo zukra pRthvIpara girA usse tAMbA utpanna huvA aisA pahile logoMne kahAhai // 22 // tAmra audumbara zulba uduMbara ravipriya mlecchamukha aura sUrya ke paryAya nAma yaha tAMbeke nAma haiM // 23 // javAphUlake sadRza varNa cikanA mulAyama coTako sahanevAlA lohA zIsA inase rahita tAMbavA phUkanekevAste acchA hotAhai // 24 // kAlA rUkhA atizveta aura coTakoM sahanevAlA lohazIsoMse yukta aisA tAMbA kharAba kahAhai // 25 // tAMbA kaselA madhura tikta amla pAkameM kaTu aura sAraka tathA pittakoM haratA kaphaharatA zItala hotA hai aura voha ropaNa aura halakA lekhanabhI hotAhai // 26 // aura pANDuroga udararoga jvara kuSTha kAsa zvAsa kSaya pInasa amlapitta zotha kRmi zUla inakoM haratAhai aura AcArya uskoM alpa bRMhaNabhI kahatehaiM // 27 // viSameM ekadoSa aura acchItaraha naphukehuvemeM ATha doSa hote haiM dAha kheda aruci mUrchA kleda vamana virecana bhrama yaha ATha doSahaiM // 28 // atha vaGgasya nAmalakSaNaguNAH. raktaM vaGgaM trapu proktaM tathA piccaTamityapi / khurakaM mizrakaM cApi dvividhaM vaGgamucyate // 29 // uttamaM khurakaM tatra mizrakaM tvavaraM matam / raGgaM laghu saraM rUkSamuSNaM mehakaphalmIn // 30 // nihanti pANDaM sazvAsaM cakSuSyaM pittalaM manAk / siMho yathA hastigaNaM nihanti tathaiva vaGgo'khilamehavargam / dehasya saukhyaM prabalendriyatvaM narasya puSTiM vidadhAti nUnam31 For Private and Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 harItakyAdinighaMTe yasadaM raGgasadRzaM rItihetuzca tanmatam / yasadaM tuvaraM tiktaM zItalaM kaphapittahat / cakSuSyaM paramaM mehAnpANDaM zvAsaM ca nAzayet // 32 // TIkA-rAMgake nAma lakSaNa aura guNa kahatehai lAlarAMgekoM traSu tathA picaTabhI kahate haiM khuraka aura mizraka aisA dopakArakA rAMga hotAhai // 29 // usmeM uttama khuraka aura mizraka kharAba hotAhai rAMga halakA sara rUkhA garama hotAhai aura prameha kapha kRmi inako haratAhai // 30 // aura pANDuroga zvAsa inakoMbhI haratA hai tathA netrako hita aura alpapitta karanevAlA hotAhai jaise siMha gajagaNoMkoM haratAhai vaise rAMgA sampUrNa pramehavargako haratAhai aura dehakA saukhya indriyakI prabalatA aura puSTikoMbhI nizcayaseM karatA hai // 31 // yasada raMgasadRza rItihetu arthAt pItalakA kAraNa uskoM kahAhai jasta kaselA tikta zItala kaphapittakoM haratA paramanetrake hita prameha pANDuroga zvAsa inakobhI haratAhai // 32 // atha sIsasyotpattirnAmaguNAzca. dRSTvA bhogisutAM ramyAM vAsukistu mumoca yat / vIrya jAtastato nAgaH sarvarogApaho nRNAm // 33 // sIsaM branaM ca vapraM ca yogeSTaM nAganAmakam / sIsaM raGgaguNaM jJeyaM vizeSAnmehanAzanam // 34 // nAgastu nAgazatatulyabalaM dadAti vyAdhi vinAzayati jIvanamAtanoti // vahiM pradIpayati kAmabalaM karoti mRtyuM ca nAzayati santatasevitaH saH // 35 // pAkena hInau kila vaGganAgau kuSThAni gulmAMzca tathAtikaSTAn / kaNDUM pramehAnalasAdazothabhagandarAdInkurutaH prabhuktau // 36 // TIkA-aba zIsekI utpatti nAma aura guNa kahatehai vAsukIne suMdara nAgakanyAoMkoM dekhakara vIryakoM choDA usse manuSyoMke saba roMgoMkoM haratA zIsA utpanna huvA // 33 // zIsa brana va yogeSTa nAganAmaka arthAt sAMpake nAmavAlA yaha zIseke nAma haiM zIsA guNameM rAMgake samAna hotAhai aura vizeSakarake pramehakoM haratAhai // 34 // zIsA sau hAthIke samAna balakoM detAhai aura rogoMkoM haratA hai tathA jI For Private and Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAturasaratnaviSavargaH / 185 nakoM detA hai aura agnikoM dIpana karatA hai tathA kAmabalakoM detA hai niraMtara sevana karaneseM voha mRtyukoM haratA hai || 35 || acchItaraha na phukehuve nAga aura vaMgoMkoM khAneseM voha kuSTha vAyagolA tathA atikaSTa khujalI prameha agnimAndya sUjana bhagandara AdiyoMkoM karatA hai || 36 // atha lohasyotpattirnAmalakSaNaguNAzca. purA lobhinadaityAnAM nihatAnAM surairyudhi / utpannAni zarIrebhyo lohAni vividhAni ca // 37 // loho'strI zastrakaM tIkSNaM piNDaM kAlAyasAyasI / gurutA dRDhatoledaH kazmalaM dAhakAritA // 38 // azmadoSaH sudurgaghno doSAH saptAyasasya tu / lohaM tiktaM saraM zItaM madhuraM tuvaraM guru // 39 // rUkSaM vayasyaM cakSuSyaM lekhanaM vAtalaM jayet / kaphaM pittaM garaM zUlaM zothArzaH lIhapANDutAH // 40 // medo mehamI kuSThaM tatkidvaM tadvadeva hi / pANDutvakuSThAmayamRtyudaM bhaveddhRdrogazUlau kurute'imarI ca / nAnArujAnAM ca tathA prakopaM karoti hallAsamazuddhaloham 41 jIvahAri madakAri cAyasaM dehazuddhimadasaMskRtaM dhruvam / pATavaM na tanute zarIrake dAruNAM hRdi rujaM ca yacchati // 42 // kUSmANDaM tilatailaM ca mASAnnaM rAjikAM tathA / madyamamlarasaM cApi tyajellohasya sevakaH // 43 // TIkA - lohakI utpatti nAma lakSaNa aura guNa kahate haiM devatAoMkI laDhAImeM mArehuve lobhinadaityoMke zarIroMmeMseM nAnAprakArake loha utpanna huve // 37 // loha aar tIkSNapiNDa kAlAyasa yaha lohake nAmahaiM yaha bhArIpana dRDhatA matalI karanA kAsa dAha karanA // 38 // azmarIdoSa mRga durgandhatA yaha sAta doSa lohe ke haiM loha tikta sara zItala madhura kaselA bhArI || 39 // rUkhA rasAyana netrake hita lekhana aura vAtala hai aura kapha pitta viSa zUla sUjana vavAsIra plIhI pANDuroga 24 For Private and Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 "harItakyAdinighaMTe // 40 // meda prameha kRmi kuSTha inakoM haratA hai aura uskA kITabhI usIke samAna hotA hai azuddha lohA pAMDutA kuSTharoga aura mRtyu inakoM karanevAlA hai aura hRdaya - roga zUla azmarI inakoMbhI karatA hai tathA anekatarahakI pIDAoMkA prakopa aura hallAsa inakoMbhI karatA hai // 41 // vinazuddha kiyAloha jIvanako haratA mada karanevAlA aura vamana virecana karanevAlA nizcaya hai aura zarIrameM caitanyatA nahIM karatA tathA hRdayameM dAruNa pIDAbhI karatA hai // 42 // peThA tilataila uDada rAI madirA khaTTAI inakoM lohakA sevana karanevAlA tyAgadevai // 43 // tatra sAralohasya lakSaNaM guNAzca. kSamAbhRcchikharAkArAnyaGgAnyamlena lepayet / lohe syuryatra sUkSmANi tatsAramabhidhIyate // 44 // lohaM sArAhvayaM hanyAdrahaNImatisArakam / ardhaM sarvAGgajaM vAtaM zUlaM ca pariNAmajam // 45 // chardi ca pInasaM pittaM zvAsaM kAsaM vyapohati // 46 // TIkA - usameM sAralohake lakSaNa aura guNa kahate haiM pahADa vA zikharAkAra aMgoMkoM khaTAIseM lepa kareM usa lohemeMseM jo sUkSma aMza hote haiM usako sAra kahate hai 44 sAranamaka loha saMgrahaNI atIsAra aura ardhAGga tathA sarvAGgavAta tathA pariNAmazUla inakoM haratA hai // 45 // aura vamana pInasa pitta zvAsa kAsa unakobhI haratAhai // 46 // atha kAntalohasya lakSaNaM guNAzca. yatpAtreNa prasarati jale tailabinduH prataptaihiGgurgandhaM tyajyati ca nijaM tiktatAM nimbavalkaH / taptaM dugdhaM bhavati zikharAkArakaM naiti bhUmiM kRSNAGgaH syAtsajalacaNakaH kAntalohaM taduktam // 47 // gulmodarArzaHzUlAmamAmavAtaM bhagandaram / kAmalAzotha kuSThAni kSayaM kAntamayo haret // 48 // plIhAnamamlapittaM ca yaccApi zirorujam / For Private and Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAturasaratnaviSavargaH / sarvAnrogAnvijayate kAntalohaM na saMzayaH // 49 // balaM vIryaM vapuH puSTiM kurute'gniM vivardhayet / dhmAyamAnasya lohasya malaM maNDUramucyate / lohasiMghAnika kiTTI siMghAnaM ca nigadyate // 50 // lohaM guNaM proktaM tatkimapi tadguNam / TIkA - kAntalohakA lakSaNa aura guNa kahate haiM jisa jalake bharehave pAtrameM telakI bUnda nahIM phailatI aura tapAnemeM hIMgasI gandha nikalatI hai tathA nImakI chAlasI kaDuvI hotI hai aura jisameM garama dUdha zikharake AkAra UMcA hotA hai parantu jamInapara nahIM giratA aura jalake sahita cane kAle hojAtehaiM uskoM kAntaloha kahA hai // 47 // kAntaloha vAyagolA udararoga bavAsIra zUla Ama aura AmavAta bhagaM - dara kAmalA sUjana kuSTha aura kSaya inakoM haratA hai // 48 // aura pilahI amlapitta yakRt zirakI pIDA tathA savaroga inakoM kAntaloha haratA hai isameM koI saMzaya nahIM // 49 // aura bala vIrya zarIrakI puSTi karatA hai tathA agnikoM baDhAtA hai tapAyehuve lohekA jo kITa hai uskoM maMDUra kahate haiM siMghAnikA kiTTIsiMghAnabhI kahate haiM // 50 // jo lohA jisaguNavAlA kahA gayA hai uskA kITa usIke guNasamAna hotA hai | upadhAtUnA lakSaNaM guNAzca. saptopadhAtavaH svarNamAkSikaM tAramAkSikam / tutthaM kAMsyaM ca rItizca sindUrazca zilAjatu // 51 // upadhAtuSu sarveSu tattaddhAtuguNA api / santi kiM teSu te'tronA tattadaMzAlpabhAvataH // 52 // svarNamAkSikamAkhyAtaM tApIjaM madhumAkSikam / tApyaM mAkSikadhAtuzca madhudhAtuzca sa smRtaH // 53 // kiJcitsuvarNasAhityAtsvarNamAkSikamIritam / upadhAtuH suvarNasya kiJcitsvarNaguNAnvitaH // 54 // tathAca kAJcanAbhAve dIyate svarNamAkSikam / kintu tasyAnukaMpatvAt kiJcidUnaguNAstataH // 55 // For Private and Personal Use Only 187
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 harItakyAdinighaMTe na kevalaM svarNaguNA vartante svarNamakSike / dravyAntarasya saMsAt santyanye'pi guNAthat // 56 // suvarNaM mAkSikaM svadu tiktaM vRSyaM rasAyanam / cakSuSyaM vastirukkuSThapANDumehaviSodarAn // 57 // arzaH zothaM viSaM kaNDUM tridoSamapi nAzayet / mandAnalatvaM balahAnimunAM viSTambhitAM netragadAnsakuSThAn / tathaiva mAlIvraNapUrvikAM ca karoti tApIjamazuddhametad 58 TIkA-upadhAtu uskoM kahatehai usmeM upadhAtuvoMkA lakSaNa aura guNa kahate hai sonAmAkhI rUpAmAkhI lIlAthothA kAMsA pItala siMdUra zilAjIta yaha sAta upadhAtu haiM // 51 / / saba upadhAtuvoMmeM unauna dhAtuvoMkebhI guNa haiM to kyA unameM vo ghaTakehai kyoMkI unaunake aMza alpahoneseM // 52 // unameM sonAmAkhIke nAma aura guNa kahatehai suvarNamAkSika tApIja madhumAkSika tApya mAkSika dhAtu madhudhAtu yaha uske nAma haiM // 53 // kucha eka sonake milehonese sonAmAMkhI kahI gaIhai sonekI upadhAtu kucha eka soneke guNase yukta hotIhai // 54 // vaisehI svarNake abhAvameM sonAmAkhI dIjAtIhai kyoMkI usse pIddhe kahaneseM usse kucha eka guNameM nyUna hai // 55 // 56 // kevala suvarNake guNa sonAmAkhI madhura tikta zukrakoM utpanna karanevAlI rasAyana netrahita hai vastikI pIDA kuSTha pANDuroga prameha viSa udararoga // 57 // vavAsIra zotha viSa kaMDU tridoSa inakoMbhI haratIhai vinAsodhA sonAmAkhI mandAgni balakI hAni atyanta viSTambhaka hotI netraroga kuSTha vaisehI gaMDamAlA inakoM karatIhai // 58 // atha tAramAkSikasya lakSaNaM guNAzca. tAramakSikamanyattu tadbhavedrajatopamam / / kizcidrajatasAhityAttAramAkSikamIritam // 59 // anukalpaM tathA tasya tato hInaguNAH smRtaaH| na kevalaM rUpyaguNA yataH syAttAramAkSikam // 60 // svAdu pAke rase kiJcittiktaM vRSyaM rasAyanam / cakSuSyaM bastirukkuSThapANDumehaviSodaram // 61 // For Private and Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAturasaratnaviSavargaH / arza: zothaM kSayaM kahUM tridoSamapi nAzayet / mandAnatvaM balahAnimugrAM viSTambhitAM netragadAnsakuSThAn / tathaiva mAlAM vraNapUrvikAM ca karoti tApIjamidaM ca tadvat // 62 // 189 TIkA - rUpAmAkhI kaNDake nAma aura guNa dUsarI rUpAmAkhI cAMdI ke samAna hotIhai kucheka cAMdI milaneseM rUpAmAkhI kahI hai // 59 // usake pIche kahane seM hInaguNa kahI gaI hai kevala cAMdIke guNa rUpAmAkhImeM nahIM haiM // 60 // jaise pAkameM madhura rasameM kucha tikta zukrakoM utpanna karanevAlI rasAyana netra kehita hai aura pecar roga aue kuSTha pANDuroga prameha viSa udararoga || 61 // vavAsIra sUjana kSaya kaMDU viSadoSa inakoM haratI hai binasodhIhuI rUpAmAkhI mandAgni balahAni viSTambhatA netraroga kuSTha gaMDamAlA inakoM karatI hai / / 62 / / atha tuttha ( tUtiyA ) nAmaguNAH. tutthaM vitunnakaM cApi zikhigrIvaM mayUrakam / tutthaM tAmropadhAturhi kiJcittAmreNa tadbhavet // 63 // kiJcitAmraguNaM tasmAdvakSyamANaguNaM ca tat / tutthakaM kaTukaM kSAraM kaSAyaM vAmakaM laghu // 64 // lekhanaM bhedanaM zItaM cakSuSyaM kaphapittahRt / viSAzmakuSThakaNDUnaM kharparaM cApi tatsmRtam // 65 // For Private and Personal Use Only TIkA - tuttha vitunaka zikhigrIva mayUraka yaha nIlethotheke nAma haiM nIlAthothA tAMant upadhAtu aura thoDe tAMbe se hotA hai // 63 // isavAste thoDese tAmbeke guNa aura kahuve guNa hote haiM nIlAthothA kaDavA kSAra kaselA vamana karanevAlA halakA ||64|| lekhana bhedana zItala netrake hita kapha pittakoM haratA hai aura viSa azmarI kuSTha kaNDU inakoM haratA hai aura khapariyAbhI usIke samAna guNameM hai // 65 // atha kAMsyanAmaguNAH. tAmratra pujamAkhyAtaM kAMsyaM ghoSaM ca kaMsakam / upadhAturbhavet kAMsyaM dvayostaraNiraGgayoH // 66 // kAMsasya tu guNA jJeyAH svayonisadRzA janaiH 1
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 190 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe saMyogajaprabhAveNa tasyAnye'pi guNAH smRtAH // 67 // kAMsyaM kaSAyaM tiktoSNaM lekhanaM vizadaM saram / guru netrahitaM rUkSaM kaphapittaharaM param // 68 // TIkA - tAMbe aura rAMgAse utpanna huvA kAMsya prasiddha hai ghoSa kaMsaka yaha kAMseke nAma haiM kAMsA tAMbA aura rAMgoM kA upadhAtu hai // 66 // kAMseke guNa apakaraNa ke samAna jAnanA cAhiye saMyogaja prabhAvaseM usake aurabhI guNa kahe haiM 67 kAMsA kaselA tikta uSNa lekhana sara vizada bhArI netrake hita rUkhA kaphapittakoM haratAhai // 68 // tathA pittala (kA~cIpItarI) guNAH. pittalaM tvArakUTaM syAdArI rItizca kathyate / rAjarItirbrahmarItiH kapilA piGgalApi ca // 69 // rItirapyupadhAtuH syAttAmrasya yasadasya ca / pittalasya guNA jJeyAH svayonisadRzA janaiH // 70 // saMyogajaprabhAveNa tasyApyanye guNAH smRtAH / rItikAyugalaM rUkSaM tiktaM ca lavaNaM rase // 71 // zodhanaM pANDurogaghnaM kRmighnaM nAtilekhanam / TIkA - pittala ArakUTa ArI rIti yaha pItalake nAmahaiM aura rAjarIta brahmata afpalA piMgalA yaha kacce pItalake nAma guNahaiM // 69 // pItalabhI tAMbA aura jastA upadhAtu kahA hai pItalake guNa apane kAraNake sadRza jAnane cAhiye // 70 // saMyogake prabhAva se usake aura guNa kahate haiM donoM pItala rUkhe tikta lavaNa rasameM haiM // 71 // aura zodhana pANDurogakoM harate kRmi haranevAle na bahuta lekhana haiM || atha sindUranAmaguNAH. sindUraM raktareNuzca nAgagarbhazca sIsajam // 72 // sIsopadhAtuH sindUraguNaistatsIsavanmatam / saMyogajaprabhAveNa tasyApyanye guNAH smRtAH // 73 // sindUramuSNaM vIsarpakuSThakaNDUviSApaham / For Private and Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaatursrtnvissvrgH| bhagnasaMdhAnajananaM vraNazodhanaropaNam // 74 // ThIkA-siMdUra raktareNu nAgagarbha sIsaja yaha sindUrake nAma haiM // 72 // sindUra sIsekA upadhAtu hai aura guNa sIseke samAna haiM tathA saMyogaja prabhAvase uskebhI aura guNa kahe haiM // 73 // siMdUra garama visarpa kuSTha khujalI inakoM haratA aura TUTehuveko joDanevAlA vraNazodhana aura ropaNa hai // 74 // atha zilAjatutadutpattirnAmalakSaNaguNAzca. nidAghe dharmasantatA dhAtusAraM dharAdharAH / niryAsavatpramuJcanti tacchilAjatu kIrtitam // 75 // sauvarNaM rAjataM tAmramAyasaM taccaturvidham / zilAjatvadrijatu ca zailaniryAsa ityapi // 76 // gaireyamaimajaM cApi girijaM zailadhAtujam / zilAjaM kaTu tiktoSNaM kaTupAkaM rasAyanam // 77 // chedi yogavahaM hanti kaphamedAimazarkarAH / mUtrakRcchre kSayaM zvAsaM vAtAAsi ca pANDutAm // 78 // apasmAraM tathonmAdaM zothakuSTodarakamIn // 79 // sauvarNaM tu javApuSpavarNaM bhavati tadrasAt / madhuraM kaTu tiktaM ca zItalaM kaTupAki ca // 80 // rAjataM pANDuraM zItaM kaTukaM svAdupAki ca / tAnaM mayUrakaNThAbhaM tIkSNamuSNaM ca jAyate // 81 // lauhaM jaTAyUpakSAbhaM tattiktalavaNaM bhvet| vipAke kaTukaM zItaM sarvazreSThamudAhRtam // 82 // TIkA-uskI utpatti nAma lakSaNa guNa grISmameM saMtaptahuve parvata dhAtuke sArakoM goMdake samAna choDatehaiM uskoM zilAjIta kahatehaiM // 75 // sonekA cAMdIkA tAMbekA aura lohekA ese cAra prakArakA hotAhai zilAjatu adrijatu zailaniryAsa // 76 // gaireya azmaja girija zailadhAtuja yaha zilAjItake nAma haiM zilA For Private and Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 192 harItakyAdinighaMTe jIta kaDubA tIkhA uSNa pAkameM kaTu rasAyana hai // 77 // aura chedana karanevAlA tathA yogavAhI hai aura kapha meda azmarI zarkarA inakoM haratA hai tathA mUtrakRcchra kSaya zvAsa vAtakI vavAsIra pANDutA // 78 // miragI unmAda zotha kuSTharoga udararoga kRmi inakoM haratA hai // 79 // sauvarNa zilAjIta varNa meM javAphUlake samAna hotA hai aura rasameM madhura kaTutikta zItala pAkameM kaTu hotA hai // 80 // cAMdIke mailakA zilAjIta varNa meM zveta zItala kaTu pAkameM madhura hotA hai tAMbekA varNa meM morake kaMke samAna tIkhA uSNa hotA hai // 81 // lohekA raMga giddhake paMkhake samAna ho - tA tathA pAka kaTu zItala aura sabameM zreSTha kahA hai // 82 // atha rasasya pAradasya ca niruktiH. rasAyanArthibhirlokaiH pArado rasyate yataH / tato rasa iti proktaH sa ca dhAturapi smRtaH // 83 // zivAGgAtpracyutaM retaH patitaM dharaNItale / taddehasArajAtatvAcchukkamacchamabhUcca tat // 84 // kSetrabhedena vijJeyaM zivavIryaM caturvidham / zvetaM raktaM tathA pItaM kRSNaM tattu bhavetkramAt // 85 // brAhmaNaH kSatriyo vaizyaH zUdrazva khalu jAtitaH / zvetaM zastaM rujAM nAze raktaM kila rasAyanam // 86 // dhAtuvedhe tu tatpItaM khagatau kRSNameva ca / pArado rasadhAtuzca raseMdrazca mahArasaH // 87 // capalaH zivavaryaM ca rasaH sUtaH zivAhvayaH / pAradaH SaDrasaH snigdhastridoSaghno rasAyanaH // 88 // yogavAhI mahAvRSyaH sadA dRSTibalapradaH / sarvAmayaharaH prokto vizeSAtsarvakuSThanut // 89 // svastha raso bhavedbrahmA baddho jJeyo janArdanaH / raJjitaH kAmitazcApi sAkSAdevo mahezvaraH // 90 // mUcchito hariti rujaM bandhana manubhUya khe gatiM kurute / For Private and Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaatursrtnvissvrgH| 193 ajarIkaroti hi mRtaH ko'nyaH karuNAkaraH sUtAt // 91 // TIkA-aura uskI nirukti jisakAraNa rasAyana cAhanevAle loga pArA khAtehaiM usa kAraNa rasa isa prakArase kahAhai aura voha dhAtubhI kahAgayAhai // 83 // pArekI utpatti nAma lakSaNa guNa kahate haiM zivajIke aMgase nikalAhuvA vIrya pRthvIpara girA unake dehasArase utpanna honeseM voha zveta aura svaccha huvA // 84 // pArA kSetrabhedaseM cAraprakArakA jAnanA cAhiye sapheda lAla pIlA kAlA // 85 // kramaseM brAhmaNa kSatriya vaizya zUdra inajAtaseM hotAhai zveta rogoMke haranemeM prazasta hai aura lAla rasAyana // 86 // dhAtuvedhameM pIlA aura AkAzagamanameM kAlA prazastahai pArada rasadhAtu rasendra mahArasa // 87 // capala zivavIrya rasa sUta zivanAma yaha pAreke nAma haiM pArA chaharasoMse yukta cikanA tridoSa haratA rasAyana // 88 // yogavAhI atyanta zukrakoM karanevAlA aura dRSTibalakoM denevAlA hai tathA sabarogoMkoM haratA aura vizeSakarake kuSThaharatA kahA hai // 89 // svastha rasa brahmA hotAhai aura baddhAhuvA pArA viSNu hotAhai raMjita tathA kAmita sAkSAt mahAdevahai // 90 // mUcchita pArA rogoMkoM haratAhai aura bandhanakoM jAnakara AkAzameM gatikoM karatAhai tathA marAhuvA ajara karatA hai isavAste pAreseM sivAya aura kauna karuNAkarahai // 91 // asAdhyo yo bhavedrogo yasya nAsti cikitsitam / rasendro hanti taM rogaM narakuJjaravAjinAm // 92 // malaM viSaM vahnigiritvacApalaM naisargikaM doSamuzanti pArade / upAdhijau dvau trapunAgayogajau doSo rasendre kathito munIzvaraiH 93 malena mUrchA maraNaM viSeNa dAho'gninA kaSTataraH zarIre / dehasya jADyaM giriNA sadA syAcAJcalyato vIryahRtizca puMsAm 94 vaGgena kuSThaM bhujagena SaNDho bhavedato'sau prishodhniiyH| vahnirviSamalaM ceti mukhyA doSAstrayo rase // 95 // ete kurvanti santApaM mRti mUchauM nRNAM kramAt / anye'pi kathitA doSA bhiSagbhiH pArade yadi // 96 // tathApyate trayo doSA haraNIyA vishesstH| saMskArahInaM khallu sUtarAjaM yaH sevate tasya karoti bAdhAm / For Private and Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 194 harItakyAdinighaMTe dehasya nAzaM vidadhAti nUnaM kaSTAMzca rogAanayennarANAm 97 TIkA-jo roga asAdhya hojAtAhai aura jisakI davA nahIM hai usarogakoM aura manuSya ghoDA hAthI inake rogoMkoM pArA haratAhai // 92 // mala viSa vanhi gurukha capalatA ye pAremeM naisargika doSa kahehaiM do upAdhi sIsA aura rAMgA inake yogase utpannahuve doSa pAremeM munIzvaroMne kahAhai // 93 // malaseM mUrchA viSaseM maraNa agnise zarIrameM atyanta kaThina dAha giriseM dehameM sadA jaDatA hotIhai aura caMcalatAseM manuSyoMke vIryakoM haratAhai // 94 // rAMgeseM koDa sIseseM napuMsakatA hotI hai isavAste yaha pArA zodhaneyogya hai pAremeM tIna doSa mukhya haiM vanhi viSa aura mala // 95 // yaha doSa manuSyoMkoM kramase santApa mRtyu mUrchA karatehaiM yadi aurabhI doSa vaidyoMne pAremeM kahe haiM // 96 // tathApi yaha tIna doSa vizeSakarake dUrakarane cAhiye saMskArahIna pArekoM jo sevana karatAhai uskoM vAdhA karatAhai aura manuSyoMke dehakoM haratAhai tathA atyanta kaSTasAdhya rogoMkoMbhI karatAhai // 97 // athoparasAnAM lakSaNam. gandho hiGgulamabhratAlakazilAH srotoJjanaM TaGkaNaM rAjAvartakacumbakaH sphaTikayA zaGkha khaTI gairikam / kAsIsaM rasake kapardasikatA bolAzca kaSTakaM saurASTrI ca matA amI uparasAH sUtasya kiJcidguNaiH 98 TIkA-gandhaka siMgarapha abhraka haratAla manasila suramA suhAgA lohacumbaka patthara villaura zaMkha khaDiyA mATI gerU hirAkasIsa rasakapUra kauDI reta bola isakoM phUlasakhabhI kahatehaiM pahADImaTTI sauraThImATI yaha uparasa kahegayehaiM pArekA kucha ekaguNa inameM hotAhai // 98 // hiDalasya nAmAni lakSaNaM guNAzca. hiGgulaM daradaM lmecchamiGgulaM pUrNapAradam / daradastrividhaH proktazcAraH zukatuNDakaH // 99 // haMsapAdastRtIyaH syAdguNavAnuttarottaram / cAraH zuklavarNaH syAtsapItaH zukatuNDakaH // 10 // javAkusumasaGkAzo haMsapAdo mahottamaH / For Private and Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaatursrtnvissvrgH| tiktaM kaSAyaM kaTu hilaGgu syAnnetrAmayaghnaM kaphapittahAri 101 hRllAsakuSThajvarakAmalAMzca plIhAmavAtau ca garaM nihanti / UrdhvapAtanayuktyA tu DamaruyantrapAcitam // 102 // hiDalaM tasya sUtaM tu zuddhamevaM na shodhyet| TIkA-siMgaraphake nAma aura guNa hiMgula darada mleccha iMgula pUrNapArada yaha ziMgaraphake nAma haiM ziMgarapha tInaprakArakA hotAhai cAra zukratuNDaka // 99 // aura tIsarA haMsapAda yaha uttarottara guNameM adhika cAra sapheda hotAhai aura pilahIke sahita zukatuNDaka hotAhai // 100 // haMsapAda javAphUlake samAna hotAhai voha bahuta uttama hai tikta kaselA kaDavA hiMgula hotAhai aura netrarogakoM haratA tathA kaphapitakoM haratAhai // 101 // aura hallAsa kuSTha jvara kAmalA inakoM tathA pilahI AmavAta aura viSa inakoMbhI haratAhai UrdhvapAtanakI yukti athavA DamaruyaMtraseM pakAyAhuvA // 102 // hiMgula uskA pArA isaprakAra siddha hotAhai isko zodhana na karai. atha gandhakasyotpattirnAmalakSaNaguNAzca. zvetadvIpe purA devyAH krIDantyA rajasAplutam / dukUlaM tena vastreNa snAtAyAH kSIranIradhau // 103 // prasRtaM yadrajastasmAdgandhakaH smbhuutttH| gandhako gandhikazcApi gandhapASANa ityapi // 104 // saugandhikazca kathito balibalarasAdi c| caturdhA gandhakaH prokto raktaH pItaH sito'sitaH // 105 // rakto hemakriyAsUktaH pItazvetau rasAyane / vraNAdilepane zvetaH kRSNaH zreSThaH sudurlabhaH // 106 // gandhakaH kaTukastikto vIryoSNastuvaraH srH| pittalaH kaTukaH pAke kaNDUvIsarpajantujit // 107 // hanti kuSThakSayalIhakaphavAtAn rasAyanaH / azodhito gandhaka eSa kuSThaM karoti tApaM viSamaM shriire||108|| For Private and Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 harItakyAdinighaMTe zoSaM ca rUpaM ca nalaM tathojaH zukra nihantyeva karoti cAstram / TIkA-gandhakakI utpatti aura nAma lakSaNa guNoMkoM kahatehai zvetadvIpameM pahile krIDA karatI huI pArvatIjIkA kapaDA rajase mala gayAthA usa kapaDeseM // 103 // kSIrasAgarameM snAna karatI huIke usasAMThIseM jo raja phelA usse gandhaka huvA gandhaka gandhika gandhapASaNa // 104 // saugandhika bali balarasa yaha gandhakake nAma, gandhaka cAraprakArakA hotAhai lAla pIlA mupheda kAlA // 105 // lAla suvarNa kriyAmeM kAma AtAhai aura pIlA mupheda rasAyanameM kahAhai aura ghAva Adike lepameM mupheda tathA kAlA zreSTha hotAhai voha durlabhahai // 106 // zreSTha suvarNa kriyAmeM sabajagahameM prazastatara hai gandhaka kaTu tikta vIryameM uSNa kaselA sara hotAhai pittakoM karanevAlA pAkameM kaTu aura khujalI vIsarpa kRmi inako haranevAlAhai // 107 // aura kuSTha kSaya pilahI kapha vAta inako haratAhai tathA rasAyanahai vinAsodhAhuvA yaha gandhaka kuSThakoM aura viSama santApakoM zarIrameM karatAhai // 108 // zopa rUpa bala tathA auja zukra inakoM haratAhai aura raktakoM karatAhai. athAbhrakasyotpattinAmalakSaNaguNAzca. purA vadhAya vRtrasya vaJiNo vjrghaattH| visphuliGgAstatastasya gagane parisarpitAH // 101 // te nipeturghanadhvAnAcchikhareSu mahIbhRtAm / tebhya eva samutpannaM tattaddiriSu cAbhrakam // 110 // tahajaM vajrapAtatvAdabhramabhraravodbhavAt / gaganAtskhalitaM yasmAdgaganaM ca tato matam // 111 // viprakSatriyaviTzadrabhedAttatsyAccaturvidham / TIkA-abhrakakI utpatti nAma lakSaNa aura guNako kahatehaiM pahale indrane vRtrAsurakoM mAranekevAste vajra uThAyA usse caMgAre AkAzameM phailagaye // 109 // vaha vAdalake garajase pahADoMkI coTIpara gire usIseM unauna pahADoMmeM abhraka utpanna huvA // 110 // voha vajrase utpanna honeseM aura abhra vAdaloMke garajase utpanna honeseM tathA AkAzaseM giraneseM gagana mAnA hai // 111 // brAhmaNa kSatriya vaizya aura zUdra iname doseM voha cAraprakArakA hotAhai. krameNaivAsitaM raktaM pItaM kRSNaM ca varNataH // 112 // For Private and Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaatursrtnvissvrgH| prazasyate sitaM tAraM raktaM tattu rasAyane / pItaM hemani kRSNaM tu gadeSu drutaye'pi ca // 113 // pinAkaM durduraM nAgaM vanaM ceti cturvidhm| muJcatyagnau vinikSiptaM pinAkaM dalasaJcayam // 114 // ajJAnAdbhakSaNaM tasya mahAkuSThapradAyakam / daIraM tvagniniHkSiptaM karute darduradhvanim // 115 // golakAnbahuzaH kRtvA sa syAnmRtyupradAyakaH / TIkA-kramaseM sapheda lAla pIlA kAlA ina cAra varNoMseM cAra jAtikA hai // 112 // zveta cAMdImeM prazastahai aura rakta rasAyanameM prazastahai tathA pIlA sonemeM aura kAlA rogameM tathA galAnemeMbhI prazastahai / / 113 // pinAka dardura nAga vajra aise cAra prakArakA abhraka hotAhai pinAka AimeM DAlaneseM patrapatra alaga hojAtAhai // 114 // vinAjAne uske khAneseM mahAkuSTha utpanna hotAhai dardura AgameM DAlaneseM dardurazabdakoM karatAhai bahutase golakoMkarake voha mRtyudAyaka hotAhai nAga abhraka sarvake samAna agnimeM phUtkArazabdoMkoM karatA // 115 // uskoM khAneseM avazya bhagaMdara hotAhai nAgaM tu nAgavadanhau phUtkAraM primunycti| tadbhakSitamavazyaM tu vidadhAti bhagandaram // 116 // vanaM tu vajravattiSThetannAnau vikRtiM vrajet / sadAbhrake sevite tu vyAdhivArdhakyamRtyuhat // 117 // abhramuttarazailotthaM bahusatvaM guNAdhikam / dakSiNAdribhavaM svalpasatyamalpaguNapradam // 118 // abhraM kaSAyaM madhuraM suzItamAyuSkaraM dhAtuvivardhanaM ca / hanyAtridoSaM vraNamehakuSThaplIhodaraM granthiviSakamIzca // 119 // rogAnhanti draDhayati vapurvIryavRddhi vidhatte tAruNyADhyaM ramayati zataM yoSitAM nityameva // dIrghAyuSkAnjanayati sutAnvikramaiH siMhatulyAnmRtyobhItiM harati satataM sevyamAnaM mRtAbhram // 120 // For Private and Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 198 harItakyAdinighaMTe pIDAM vidhatte vividhAM narANAM kuSThaM kSayaM pANDugadaM ca zotham / hRtpArzvapIDAM ca karotyazuddhamabhraM tvasiddhaM gurutApradaM syAt 121 TIkA-cAgrI agnimeM vajrake samAna ThaharatAhai voha agnimeM vikArakoM nahIM prApta hotA saba abhrameM vajra zreSTha hai voha roga buDhApA aura mRtyu inakoM haratAhai // 116 // uttaradizAke pahADoMmeM utpanna huvA abhraka adhika satvase yukta guNameM adhika hotAhai dakSiNake pahADoMme utpanna huvA thoDe satvavAlA aura alpaguNakoM dainevAlA hai // 117 // abhraka kaselA madhura zItala AyukoM karanevAlA dhAtukoM baDhAnevAlA hotAhai aura tridoSa vraNa prameha kuSTha plIhodara granthi viSa kRmi inakoM haratAhai // 118 // sevana kiyAhuvA abhrakakA bhasma rogoMko haratAhai zarIrakoM dRDha karatA hai aura zukrakI vRddhikoM karatA hai // 119 // tAruNyaseM bharIhuI saustriyokA bhoga karatAhai isake sevana karanevAlA manuSya vRddhabhI tAruNyakoM prApta hotAhai siMhake samAna parAkramavAle aura dIrghaAyuvAle putroMkoM utpanna karatA hai aura mRtyuke bhayakoM dUra karatA hai // 120 // vinAsudhAhuvA aura asiddha abhraka manuSyoMkoM nAnAprakArakI pIDAko karatAhai aura kuSTha vAta pAMDuroga sUjana hRdaya pasalIkI pIDA inakoM karatAhai tathA bhArIpana aura santApa inakoMbhI karanevAlAhai 121 atha haritAlasya nAmAni lakSaNaguNAzca. haritAlaM tu tAlaM syAdAlaM tAlakamityapi / haritAlaM dvidhA proktaM patrAkhyaM piNDasaMjJakam // 122 // tayorAyaM guNaiH zreSThaM tato hInaguNaM param / svarNavarNaM guru snigdhaM sapatraM cAmrapatravat // 123 // patrAkhyaM tAlakaM vidyAdguNADhyaM tadrasAyanam / niSpatraM piNDasadRzaM svalpasatvaM tathA guru // 124 // strIpuSpahArakaM svalpaguNaM tatpiNDatAlakam / haritAlaM kaTu snigdhaM kaSAyoSNaM hareviSam // 125 // kaNDUkuSThAsyarogAstrakaphapittakacavraNAn / harati ca haritAlaM cArutAM dehajAtAM sRjati ca bahutApAmaGgasaGkocapIDAm / For Private and Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaatursrtnvissvrgH| vitarati kaphavAtau kuSTharogaM vidadhyA didama zitamazuddha mAritaM cApyasamyak // 126 // TIkA-haritAlake nAma aura lakSaNoMkoM karatehai haritAla tAla AlatAlaka yaha haritAlake nAmahaiM haritAla do prakArakA hotAhai eka varakI dUsarA govariyA122 unameM pahilA guNameM zreSThahai aura dUsara hInaguNahai raMgame sonekesamAna bhArI ci. kanA aura varakakesahita abhrakake varakakesamAna jo hotAhai // 123 // uskoM varakI haritAla jAnanA cAhiye voha guNameM adhika aura rasAyana hai ve varaka piMDakesamAna thoDe satvavAlA tathA bhArI // 124 // strIke rajakoM haratA voha piNDa haritAla guNameM nyUna hotAhai haritAla kaDavI cikanI kasailI garama hotIhai aura viSa // 125 // khujalI kuSThaM mukharoga raktapitta kapha kaca vraNa inako haratAhai azuddha aura acchItaraha phukA huA haratAla khAIhuI dehakI sundaratAko haratAhai aura adhika santApa zarIrakA saMkoca pIDA inakoM karatAhai kapha vAta baDhake kuSTharogakoM karatehai // 126 // atha manaHzilAnAmAni guNAzca. manaHzilA manoguptA manohA naagjibikaa| nepAlI kunaTI golA zilA divyauSadhiH smRtaa||127|| manaHzilA gururvA saroNA lekhanI kaTuH / tiktA snigdhA viSazvAsakAsabhUtakaphAstranut // 128 // manaHzilA mandabalaM karoti jantuM dhruvaM zodhanamantareNa / malAnubandhaM kila mUtrarodhaM sazakkaraM kRcchragadaM ca kuryAt // 129 // TIkA-manazilake nAma aura guNa kahatehaiM manaHzilA manoguptA manovhA nA. gajihikA nepAlI kunaTI golA zilA divyauSadhi yaha mainasilake nAma haiM // 127 // manasila bhArI varNakoM acchA karanevAlI sara uSNa lekhanI tikta cikanI hotIhai aura viSa zvAsa kAsa bhUta kapha rakta inako haranevAlIhai // 128 // zodhanakevinA manasila balako kama karatIhai aura nizcaya kRmikoM karatIhai tathA kavajiyata mUtrakA na honA zarkarAkesahita mUtrakRcchrakoM karatIhai // 129 // For Private and Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20. harItakyAdinighaMTe atha suramA sauvIranAmaguNAH. aJjanaM yAmunaM cApi kApotAJjanamityapi / tattu srotoJjanaM kRSNaM sauvIraM zvetamIritam // 130 // valmIkazikharAkAraM bhinnamaJjanasannibham / ghRSTaM tu gairikAkArametattrotoJjanaM smRtam // 131 // srotoJjanasamaM jJeyaM sauvIraM tattu pANDuram / srotoJjanaM smRtaM svAdu cakSuSyaM kaphapittanut // 132 // kaSAyaM lekhanaM snigdhaM grAhi chardiviSApaham / sidhmakSayAtrahacchrItaM sevanIyaM sadA budhaiH 133 // srotoJjanaguNAH sarve sauvIrepi matA budhaiH| kintu dvayoraJjanayoH zreSThaM srotoJjanaM smRtam // 134 // TIkA-aMjana yAmuna kApotAMjana yahabhI surameke nAma haiM usmeM kAle surameko srotoMjana aura saphedakoM sauvIra kahAhai // 130 // vamaIseM zikharAkArabhinna kAjalakesamAna hotAhai aura ghisaneseM geruke AkAra hotAhai isko srotoMjana kahAhai // 131 // srotoMjanakesamAna sauvIrakoM jAnanA cAhiye yaha sapheda hotAhai kAlA suramA madhura netrake hita kaphapittakoM haratA // 132 // kaselA lekhana cikanA kAvija vamana viSakoM haratAhai aura sidhma kSaya raktakoM dUra karanevAlA zItala hotAhai aura vidvAnoMkedvArA sadA sevana karaneke yogya hai // 133 // kAle surameke saba guNa sapheda suramemeMbhI paMDitoMne mAnehaiM parantu donoM aMjanoMmeM kAlA aMjana zreSTha kahAhai // 134 // atha suhAgAnAmaguNAH. TaGkaNo'gnikaro rUkSaH kaphano vAtapittat // 135 // sphaTI ca sphaTikA proktA zvetA zubhrA ca rnggaadaa| dRDharaGgA raGgadA ca dRDhA raGgApi kathyate // 136 // sphaTikA tu kaSAyoSNA vAtapittakaphavraNAn / nihanti zvitravIsarpAnyonisaGkocakAriNI // 137 // For Private and Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAturasaratnaviSavargaH / 201 TIkA - suhAgA agnikoM karanevAlA rUkhA kaphakoM haratA vAtapittakoM karanevAlA hai iskoM uparasa honeseM phira kahA // 135 // sphaTI sphaTikA zvetA zubhrA raMgadA dRDharaGgA raGgadAbhA aura dRDhA tathA raMgAbhA yaha phiTakarIke nAma haiM // 136 // phiTI kaselI garama hotI hai aura vAta pitta kapha vraNa inakoM haratI hai tathA zvitra visarpakabhI haratI hai aura yonikA saGkoca karanevAlI hai // 137 // atha rAjAvartacumbaka suvarNagerUnAmaguNAH. rAjAvarttaH kaTustiktaH ziziraH pittanAzanaH / rAjAvarttaH pramehanachardihikkAnivAraNaH // 138 // cumbakaH kAntapASANo yaH kAnto lohakarSakaH / cumbako lekhanaH zIto medoviSagarApahaH // 139 // gairikaM raktadhAtuzca gaireyaM girijaM tathA / suvarNagairikaM tvanyattato raktataraM hi tat // 140 // gairikadvitayaM snigdhaM madhuraM tuvaraM himam / cakSuSyaM dAhapittAsrakaphahikkAviSApaham // 141 // TIkA- rAjAvarta kaDavI tikta zItala pitta haratA hai rAjAvarta prameha haratA aura vamana hicakI inakoM haranevAlA hai || 138 || cumbaka kAntapASANa kAnta lohakarSaka yaha lohacumbakake nAma haiM cumbaka lekhana zItala meda viSa gara inakoM haratA hai // 139 // gairika raktadhAtu gaireya girija yaha gerUke nAma haiM sonAgerU usseM dUsarA hotA hai aura voha bahuta lAla hotA hai / / 140 // donoM gerU cikane madhura kasele zItala netrake hita aura dAha pitta rakta kapha hicakI viSa inakoM haratA hai // 141 // atha khaTIgaurakhaTI tathA vALUnAmaguNAH. khaTikA kaTinI cApi lekhanI ca nigadyate / khaTikA dAhajicchItA madhurA viSazothajit // 142 // lepAdetaguNA proktA bhakSitA mRttikAsamA / khaTI gaurakhaTI dve ca guNaistulye prakIrttite // 143 // 26 For Private and Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 202 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe vAlukA sikatA proktA zarkarA retajApi ca / vAlukA lekhanI zItA vraNoraHkSatanAzinI // 144 // TIkA - khaTikA khaTinI lekhanI yaha khaDiyAke nAma haiM khaDiyA dAhakoM haranevAlI zItala madhura aura viSa zothakoM haranevAlI hai / / 142 || lepase yaha kahuve guNa hote haiM aura khAneseM maTTIke samAna hotI hai khaDiyA aura sapheda khaDiyA donoM guNameM samAna kahe haiM / / 143 // vAlukA sikatA zarkarA retajA yaha vAlUke nAma haiM bAlU lekhana zItala hai aura vraNa uraHkSata inako haranevAlI hai / / 144 / / atha kharparIkAsIsa tathA saurASTraguNAH. kharparI tutthakaM tutthAdanyattadrasakaM smRtam / ye guNAstutthake proktAste guNA rasake smRtAH // 145 // kAsIsaM dhAtukAsIsaM pAMsukAsIsamityapi / tadeva kiMcitpItaM tu puSpakAsIsamucyate // 146 // kAsIsamamlamuSNaM ca tiktaM ca tuvaraM tathA / vAtazleSmaharaM kezyaM netrakaNDUviSapraNut // 147 // mUtrakRcchrAzmarIzvitranAzanaM parikIrttitam / saurASTrI tuvarI kAkSI mRttAlakasurASTraje // 148 // ADhakI cApi sAkhyAtA mRtsnA ca suramRttikA / sphaTikAyA guNAH sarve saurASTryamapi kIrttitAH // 149 // TIkA - khapariyA yaha lIlAthothekA bheda hai kharparI tutthaka hai isseM dUsarIkoM rasaka kahA hai jo guNa lIlethothe meM kaheM haiM vohI guNa khapariyA meM kaheM haiM // 145 // kAsIsa dhAtukAsIsa pAMzukAsIsa yaha kAsIsake nAmahaiM vohI kucha eka pIlIkoM puSpakAsIsa kahate haiM // 146 // kAsIsa khaTTI garama tikta tathA kaselI aura vAta pitta kaphakoM haratA kezake hita tathA netrakI khujalI viSa inakoM haratI hai || 147 // aura mUtra patharI zvitra kuSTha inakI nAzaka kahI gaI hai saurASTrI tuvarI kAkSI mRttAlaka murASTraja // 148 // ADhakI bhI voha kahI gaI hai aura mRtsnA tathA suramRttikA yahabhI uske nAma haiM sphaTikAke saba guNa soraThImeM kahe haiM // 149 // For Private and Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaatursrtnvissvrgH| atha kardama tathA bolaguNAH. kardamo dAhapittAtizothanaH zItalaH saraH / bolagandharasaprANaH piNDagoparasAH samAH // 150 // bolaM raktaharaM zItaM medhyaM dIpanapAcanam / madhuraM kaTu tiktaM ca dAhasvedatridoSajit // 151 // jvarApasmArakuSTaghnaM garbhAzayavizuddhikat / TIkA-kIcaDa dAha pitta pIDA sUjana inakoM haratI zItala sara hai bola gandharasa prANa piNDagoparasa yaha bolake nAma haiM // 150 // bola raktaharatA zItala medhAkoM karanevAlA dIpana pAcana madhura kaTu tikta aura dAha pasInA tathA tridoSa inako haranevAlA hai // 151 // oja jvara miragI kuSTa inakoM haratA aura garbhAzayakoM zuddha karanevAlA hotAhai. atha kaGguSThotpattilakSaNanAmaguNAH. himavatpAdazikhare kakuSThamupajAyate // 152 // tatraikaM raktakAlaM syAttadanyadaNDakaM smRtam / pItaprabhaM guru snigdhaM zreSThaM kakuSThamAdizet // 153 // zyAmaM pItaM laghu tyaktasatvaM neSThaM tathANDakam / kaSThaM kAkakuSTaM ca varAGga kolakAkulam // 154 // kaGguSThaM recanaM tiktaM kaTUSNaM varNakArakam / kamizothodarAdhmAnagulmAnAhakaphApaham // 155 // TIkA-kaMkuSTha yaha eka kismakI pahADI maTTIhai uskI utpatti lakSaNa nAma guNa kahatehaiM himAcalapara kaMkuSTha hotAhai // 152 // usmeM eka rakta kAlA hotAhai aura usse dUsarA aMDaka kahAgayA hai pIlA bhArI cikanA aiseko zreSTha kaMkuSTha kahate hai // 153 // aura kAlA pIlA halakA aura besattva yaha acchA nahIM isko aMDaka kahatehaiM kaMkuSTha kAkakuSTha varAGga kolakAkula yaha kaMkuSThake nAma haiM // 154 // kaMkuSTha recana tikta kaTu uSNa varNako karanevAlA aura kRmi sUjana udara AdhmAna vAyagolA a. phArA kapha inako haratAhai // 155 // For Private and Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 204 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha ratnaniruktistathA nirUpaNaM. dhanArthino janAH sarve ramante'sminnatIva yat / tato ratnamiti proktaM zabdazAstravizAradaiH // 156 // ratnaM kI maNiH puMsi striyAmapi nigadyate / tattu pASANabhedo'sti muktAdi ca taducyate // 157 // ratnaM gArutmataM puMsyaM rAgo mANikyamevaca / indranIlazva gomedastathA vaiDUryamityapi // 158 // mauktikaM vidrumazceti ratnAnyuktAni vai nava / viSNudharmottare'pi navaratnanirUpaNam / muktAphalaM hIrakaM ca vaiDUryaM padmarAgakam / puSparAgaM ca gomedaM nIlaM gArutmataM tathA / pravAlayuktAnyetAni mahAratnAni vai nava // 159 // TIkA - dhanArthI sabaloga jisameM adhikakarake ramate haiM isavAste vyAkaraNake paMDitoMneM ratna aisA kahA hai || 156 || aba ratnake nAma aura lakSaNa nirUpaNa ratna napuMsaka aura maNipulliMgameM tathA strIliMgameMbhI hotA hai voha pASANakA bheda hai aba muktAdikoM kahatA hUM / / 157 // ratnAdikoMkA nirUpaNa ratna gArutmata puSparAga aura mANikyabhI nIla gomeda tathA vaiDUrya yaha // 158 // aura motI mUMgA isaprakAra yaha navaratna kahaiM ratna hIrA gArutmata pannA sAnIka nIlama viSNudharmottarameMbhI navaratna kahe haiM motI hIrA vaiDUrya mANika puSparAja gomeda nIla pannA aura mUMgA yaha nava mahAratna haiM / / 159 / / atha hIrakanAmalakSaNaguNAzca. hIrakaH puMsi vo'strI candro maNivarazva saH / sa tu zvetaH smRto vipro lohitaH kSatriyaH smRtaH // 160 // pIto vaizyo'sitaH zUdrazvaturvarNAtmakazca saH / rasAyane mato vipraH sarvasiddhipradAyakaH // 161 // For Private and Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaatursrbvissvrgH| 205 kSatriyo vyAdhividhvaMsI jarAmRtyuharaH smRtH| vaizyo dhanapradaH proktastathA dehasya dADharyakat // 162 // zUdro nAzayati vyAdhInvayastambhaM karoti c| puMstrInapuMsakAnIha lakSaNIyAni lakSaNaiH // 163 // suvRttAH phalasampUrNAstejoyuktA vRhttraaH| puruSAste samArakhyAtA rekhAbinduvivarjitAH // 164 // rekhAbindusamAyuktAH SaDarAste striyaH smRtaaH| trikoNAzca sudIrghAste vijJeyAzca npuNskaaH| teSu syuH puruSAH zreSThA rasabandhanakAriNaH // 165 // striyaH kurvanti kAyasya kAnti strINAM sukhprdaaH| napuMsakAstvavIryAH syurakAmAH satvavarjitAH // 166 // striyaH strIbhyaH pradAtavyAH klIbaM klIne prayojayet / sarvebhyaH sarvadA deyAH puruSA vIryavardhanAH // 167 // azuddhaM kurute vajnaM kuSTaM pArzvavyathAM tathA / pANDutAM paGgulatvaM ca tasmAtsaMzodhya mArayet // 168 // TIkA-usmeM hIraka hIrA isaprakAra lokameM prasiddha hai uske nAma lakSaNa aura guNa kahatehaiM hIraka pulliMgameM aura vajra napuMsakameM hotA hai caMdramaNivara yaha hIreke nAma haiM voha zveta brAhmaNa kahAgayA hai aura lAla kSatriya kahAhai // 160 ||piilaa vaizya aura kAlA zUdra aise hIrA cAra varNakA hotAhai rasAyanameM brAhmaNa aura sabasiddhiyoMkoM denevAlA hai // 161 // kSatriya roga haratA aura buDhApA tathA mRtyukoM haratA vaizya dhanadenevAlA kahA hai tathA zarIrakI dRDhatA karanevAlA hai // 162 ||shuudr rogoMkoM haratA hai aura vayakoM sthApana karatAhai isameM strI puruSa aura napuMsaka inake lakSaNa hotehaiM // 163 // acche gola saba phalavAle tejoyukta bahuta bar3e aura rekhA biMduse rahita aise hIre puruSa kahegayehaiM // 164 // aura rekhA biMduse yukta chakonavAle ve strI kahegayehaiM trikoNa aura acche lambe ve napuMsaka jAnane cAhiye unameM puruSa zreSThahaiM aura ve pAreko bAMdhanevAle haiM // 165 // strIjAtike hIre zarIrakI kA For Private and Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 harItakyAdinighaMTe ntikoM karatehaiM aura striyoMkoM sukha denevAle haiM napuMsaka avIrya hotehaiM aura akAma sabase rahita hote haiM // 166 / / strIjAtike hIre striyoMkoM denecAhiye aura napuMsakakoM napuMsaka devai aura sabako sarvadA vIryakoM baDhAnevAlA puruSajAtiko denecAhiye // 167 // vinA zodhAvA koDha tathA pasalIkI pIDA pAMDutA aura lulApana inakoM karatA hai isavAste zodhakara phUMke // 168 // mAritavajaharinmaNimANikyapuSparAgaiMdranIlagomeda. AyuH puSTiM balaM vIrya varNaM saukhyaM karoti ca / sevitaM sarvarogaghnaM mRtaM vajyaM na saMzayaH // 169 // gArutmataM marakatamazmagarbho hrinmnniH| mANikyaM padmarAgaH syAcchoNaratnaM ca lohitam // 17 // paSparAgo maJjamaNiH syAdvAcaspativallabhaH / nIlaM tathendranIlaM ca gomedaH pItaratnakam // 171 // TIkA-hIreke bhasmakA guNa Ayu puSTi bala vIrya varNa saukhya inakoM karatA hai aura hIrekA bhasma sevana karaneseM sabarogoMkoM haratAhai isameM koI saMzaya nahIM hai||169|| gArutmata marakata azmagarbha harinmaNi yaha panneke nAma haiM mANikya padmarAga zoNaratna lohita yaha mANikake nAmahaiM puSparAga maMjumaNi vAcaspativallabha yaha puSparAjake nAmahaiM // 170 // nIla tathA indranIla yaha nIlamake nAma haiM aura gomeda tathA pItaratnaka yaha gomedake nAmahaiM // 171 // vedUryamauktikapravAlAdiratnAnAM guNAH. vaidUryaM dUraja ratnaM syAtketugrahavallabham / mauktikaM zauktikaM muktA tathA muktAphalaM ca tat / zuktiH zaGkho gajakoDaH phaNI matsyazca darduraH // 172 // veNurete smaakhyaataastjjnyaiauktikyonyH| mauktikaM zItalaM vRSyaM cakSuSyaM balapuSTidam // 173 // puMsi kkIbe pravAlaH syAtpumAneva tu vidrumH| ratnAni bhakSitAni syurmadhurANi sarANi ca // For Private and Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaatursrtnvissvrgH| 207 cakSuSyANi ca zItAni viSanAni tAni ca // 174 // maGgalyAni manojJAni grahadoSaharANi ca / TIkA-vaidUrya dUraja ratnaketu grahavallabha yaha vaidUryake nAma haiM mauktika zauktika muktA tathA muktAphala yaha motIke nAma, zIpa zaMkha hAtI zUkara sarpa machalI meMDaka // 172 // aura vAMsa yaha usake jAnanevAloMne motIke utpattisthAna kahehaiM motI zItala zukrakoM utpanna karanevAlA netrake hita aura vala puSTiko denevAlA hai // 173 // pulliMga aura napuMsakameM pravAla hotAhai aura vidruma pulliMgameM hI hotAhai ratnabhakSaNa kiyehuve madhura aura sara hote haiM tathA netrake hita zIta viSa haratAhai aura dhAraNa kiye huve // 17 // maGgalake karanevAle manojJa tathA grahadoSakoM haratehaiM. atha grahapriyaratnauparatnaguNAH. mANikyaM taraNeH sujAtamamalaM muktAphalaM zItago heyasya tu vidrumo nigaditaH saumyasya gArutmatam / devejyasya ca puSparAgamasurAcAryasya vajnaM zane laM nirmalamanyayornigadite gomedavaiDUryake // 175 // uparatnAni kAcazca karpUrAzmA tathaivaca / muktA zuktistathA zaGkha ityAdIni bahUnyapi // 176 // guNA yathaiva ratnAnAmuparatneSu te tthaa| kintu kizcittato hInA vizeSo'yamudAhRtaH // 177 // kaunasA ratna kisagrahake prItikara honeseM doSanAzaka hotA hai isa praznameM uskA uttara kahatehaiM ratnamAlAmeM sUryakA mANika caMdrakA motI maGgalakA mUMgA budhakA pannA kahAhai bRhaspatikA puSparAja zukrakA hIrA zanIkA nirmala nIlamaNi aura rAhukA gomeda ketukA vaiDUrya yaha kahAhai // 175 // kAca kApUrIpatthara aura motIkI sIpa ityAdi zaMkha bahutase uparatna haiM // 176 // uparatna arthAt gauNaratna karpUrIpatthara motIkI sIpa hatnoMke jaise guNahaiM vaisehI uparatnoMmeMbhI guNa kahe parantu kucha unase kamahaiM vizeSa yaha kahAhai // 177 // vatsanAbhahAridrasaktukapradIpanasvarUpa. viSaM tu garalaH kSveDastasya bhedaanudaahre| For Private and Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 208 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe vatsanAbhaH sahAridraH saktakazca pradIpanaH // 178 // saurASTrakaH zRGgikazca kAlakUTastathaivaca / hAlAhalo brahmaputro viSabhedA amI nava // 179 // sinduvArasapatro vatsanAbhyArutistathA / yatpArzvena tarovRddhirvatsanAbhaH sa bhASitaH // 180 // haridrAtulyamUlo yo hAridraH sa udAhRtaH / yadranthiH sakukenaiva pUrNamadhyaH sa sakkukaH // 181 // varNato lohito yaH syAddIptimAn dahanaprabhaH / mahAdAhakaraH pUrvaiH kathitaH sa pradIpanaH // 182 // TIkA - viSa garala veDa yaha viSake nAmahaiM unake bhedoMkoM kahate haiM vatsanAbha hAridra sakka pradIpana // 178 // saurASTrika zRMgika tathA kAlakUTa hAlAhala brahmaputra yaha 9 viSake nAma haiM // 179 // usameM bacanAgakA nirUpaNa lAla kacanAra ke samAna patte tathA chaDeke nAbhike Akara aura jo eka taraphaseM vRkSakI vRddhi hotI hai uskoM bacanAga kahate haiM || 180 // jo haradIkI jaDake samAna hotA hai useM hAridra kahA hai jo gAMTha bIcameM sakse bharI huIke samAna hotI hai voha sakchuka hai || 181 // jo raMgata meM lAla hotA hai aura aGgAreke samAna dIptimAna hotA hai tathA bahuta dAhakoM karanevAlA aisekoM prAcIna logoMne pradIpana kahA hai / / 182 // atha sorASTrikazRMgIkAlakUTahAlAhalasvarUpANi. svarASTraviSaye yaH syAtsa saurASTrika ucyate / yasmin gozRGgake baddhe dugdhaM bhavati lohitam / sa zRGgika iti prokto dravyatattvavizAradaiH // 183 // devAsuraraNe devairhatasya pRthumAlinaH / daityasya rudhirAjjAtastarurazvatthasannibhaH // 184 // niryAsaH kAlakUTossya munibhiH parikIrttitaH / sopi kSatre zRGgavere koGkaNe malaye bhavet // 185 // For Private and Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 209 dhaatursrtnvissvrgH| gostanAbhaphalo gucchastAlapatracchadastathA / tejasA yasya dahyante samIpasthA drumaadyH|| 186 // asau hAlAhalo jJeyaH kiSkiMdhAyAM himaalye| dakSiNAbdhitaTe deze koGkaNe'pi ca jAyate // 187 // TIkA-surASTradezameM jo hotAhai vo saurASTrika kahAhai siMgiyAkA svarUpa jisakoM gAyake sIMgameM bAMdhaneseM dugdha lAla hotAhai uskoM dravyake tatvoMke jAnanevAloMne zRGgika kahAhai // 183 // devatA aura dAnavake yuddhame devatAoMseM mAregaye pRthumAlInAmadaityake rudhirase pIpalake samAna vRkSa utpanna huvA // 184 // iske goMdakoM kAlakUTa aisA munioMne kahAhai voha zRGgavera kSetrameM aura koGkaNadeza tathA malayAcalameM hotAhai // 185 // gAyake stanakese phaloMke gucche tathA tAlapatrake samAna patra hotehaiM aura jisake tejaseM pAsake vRkSAdika jalajAtehaiM // 186 // iskoM hAlAhala jAnanA cAhiye aura yaha kiSkindhAmeM himAlayameM dakSiNasamudrake kinAreparake dezoMmeM aura koGkaNadezameMbhI utpanna hotAhai // 187 // atha brahmaputrasya svarUpam / varNataH kapilo yaH syAttathA bhavati saartH| brahmaputraH sa vijJeyo jAyate malayAcale // 188 // brAhmaNaH pANDurasteSu kSatriyo lohitprbhH| vaizyaH pItaH sitaH zUdro viSa uktazcaturvidhaH // 189 // rasAyane viSaM vipraM kSatriyaM dehapuSTaye / vaizyaM kuSThavinAzAya zUdraM dadyAdhAya hi // 190 // viSaM prANaharaM proktaM vyavAyi ca vikAzi ca / AgneyaM vAtakaphahRdyogavAhi madAvaham // 191 // TIkA-jo raMgaseM kapila sathA sArase kapila hotAhai uskoM brahmaputra jAnanA cAhiye voha malayAcalameM hotAhai 188 usmeM brAhmaNajAtikA zveta lAla kSatriya pIlA vaizya aura kAlA zUdra aise viSa cAraprakArakA kahAhai // 189 // rasAyanameM sapheda zarIrakI puSTike artha lAla pIlA kuSThanAzake artha aura kAlA maraNake artha devai For Private and Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 210 harItakyAdinighaMTe // 190 // viSa prANahara kahA hai aura vyavAyi tathA vikAzi aura agniguNavAlA vAtakaphakoM haratA yogavAhI tathA mada karanevAlA hai // 191 // vyavAyi sakalakAyaguNavyApanapUrvakaM pAkagamanazIlaM / vikAzi ojaHzoSaNapUrvakaM sandhibandhazithilIkaraNazIlam Agneyam adhikAmyaM yogavAhi saGgiguNagrAhakaM madAvaham / tamoguNAdhikyena buddhividhvaMsakam / tadeva yuktiyuktaM tu prANadAyi rasAyanam / yogavAhi tridoSaghnaM bRMhaNaM vIryavardhanam // 192 // ye durguNA viSe'zuddhe te syuhInA vizodhanAt / tasmAdviSaM prayogeSu zodhayitvA prayojayet // 193 // arkakSIraM snuhIkSIraM lAgalI karavIrakaH / guJjAhipheno dhattUraH saptopaviSajAtayaH // 194 // iti zrIharatakyAdinighaMTe dhAtUpadhAturasoparasara noprtnvissopvissvrgH|| TIkA-saMpUrNa zarIraguNa vyApanapUrvaka honevAlA vyavAyi hai ojakA zoSaNapUrvaka joDoMke bandhanakoM zithila karanevAlA Agneya arthAt bahuta garama yogavAhI arthAt saMgavAleke guNako grahaNa karanevAlA tamoguNakI adhikatAse buddhikoM haratA vohI yuktipUrvaka yojanA kiyAhuvA pANadenevAlA rasAyana yogavAhI tridoSa haratA bRMhaNa vIryakoM baDhAnevAlAhai / / 192 // jo durguNa azuddha viSameM hai voha yazodhanaseM hIna ho jAtA hai // 193 // AkakA dUdha thUharakA dUdha karihArI kanera ciramiThI aphIma dhatUrA yaha sAta jAta upaviSakI haiM upaviSa arthAt gauNaviSa inakA guNa vahAM vahAMpara dekhalenA // 194 // iti harItakyAdinighaMTe dhAtu upadhAtu rasa uparasa ratna uparatna vipa upaviSavargaH samAptaH For Private and Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shriiH| harItakyAdinighaMTe atha dhaanyvrgH| tatra dhAnyAnAM bhedAH. zAlidhAnyaM vrIhidhAnyaM zUkadhAnyaM tRtIyakam / zimbIdhAnyaM kSudradhAnyamityuktaM dhAnyapaJcakam // 1 // zAlayo raktazAlyAdyA vrIhayaH SaSTikAdayaH / yavAdikaM zukadhAnyaM mudgAdyaM zimbidhAnyakam // 2 // kaGgvAdikaM kSudradhAnyaM tRNadhAnyaM ca tatsmRtam / raktazAliH sakalamaH pANDukaH zakunAhRtaH / sugandhakaH kardamako mahAzAlizca dUSakaH // 3 // puSpANDakaH puNDarIkastathA mahiSamastakaH / dIrghazUkaH kAJcanako hAyano lodhrapuSpakaH // 4 // ityAdyAH zAlayaH santi bahavo bhudeshjaaH| granthavistarabhIteste samastA nAtra bhaassitaaH||5|| TIkA- usmeM dhAnyoMke bheda zAlidhAnya trIhidhAnya tIsarA zUkadhAnya zimbIdhAnya kSudradhAnya isaprakAra sAta dhAnya kahehaiM // 1 // lAla dhAnya zAlidhAnya aura sAThI Adi vrIhidhAnya java Adika zUkadhAnya mUMga Adi zimbIdhAnya // 2 // aura kaMgunIAdi kSudradhAnya tathA usse tRNadhAnyabhI kahate haiM usmeM zAlidhAnyakA lakSaNa aura guNa vinAkUTe supheda aura hemantameM honevAle zAlidhAnya kahegaye haiM lAladhAnya kalamIdhAnya pAMDuka zakunAhata sugandhaka kardamaka mahAzAlI dUSaka // 3 // puSpAMDaka puNDarIka tathA mahiSamastaka dIrghazUka kAMcanaka hAyana lodhrapuSpaka // 4 // itane prakArake dhAnya haiM aura bahutaprakArake bahutase dezoMmeM hotehaiM grantha baDhajAneke bhayaseM saba yahAM para nahIM kahe // 5 // For Private and Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 212 harItakyAdinighaMTe atha teSAM guNAH. zAlayo madhurAH snigdhA balyA bhaalpvrcsH| kaSAyA laghavo rucyAH svaryA vRSyAzca bRMhaNAH // 6 // alpAnilakaphAH zItAH pittalA mUtralAstathA / zAlayo dagdhamRjAtAH kaSAyA laghupAkinaH // 7 // sRSTamUtrapurISAzca rUkSAH shlessmaapkrssnnaaH|| kaidArA vAtapittanA guravaH kaphazukralAH // 8 // kaSAyA alpavarcaskA medhyAzcaiva blaavhaaH| TIkA-dhAna madhura cikane bala karanevAle malakoM bAMdhanevAle aura thoDA teja karanevAle kasele halake rucikoM karanevAle svarakoM acchA karanevAle zukrakoM acchA karanevAle puSTa // 6 // alpavAta kaphakoM karanevAle zItala pitta haratA tathA mUtrakoM karanevAle hotehaiM dagdhabhUmimeM utpanna huve dhAna kasele laghupAkavAle hotehaiM // 7 // malamUtrakoM karanevAle rUkhe kaphakoM ghaTAnevAlehaiM kedAra vAtapittake nAzaka bhArI kapha zukrakoM karanevAlehaiM // 8 // kasele alpamalakoM karanevAle madhya balakoM karanevAlehaiM. kaidArAH kaSTakSetrajA uptAH, sthalajA akRSTabhUmijAtAH / sthalajAH svAdavaH pittakaphanA vAtapittadAH / kiJcittiktAH kaSAyAzca vipAke kaTukA api // 9 // vApitA madhurA vRSyA balyAH pittapraNAzanAH / zleSmalAzvAlpavarcaskAH kaSAyA guravo himAH // 10 // vApitebhyo guNaiH kiMciddhInAH proktA avApitAH / ropitAstu navA vRSyAH purANA laghavaH smRtAH / tebhyastu ropitA bhUyaH zIghrapAkA guNAdhikAH // 11 // cchinnarUDhA himA rUkSA balyAH pittakaphApahAH / badaviTkAH kaSAyAzca laghavazvAlpatiktakAH // 12 // For Private and Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaanyvrgH| raktazAlivarasteSu balyo varNyastridoSajit / cakSuSyo mUtralaH svaryaH zukralastRDjvarApahaH // 13 // viSavraNazvAsakAsadAhanudanhipuSTidaH / / tasmAdalpAntaraguNAH zAlayo mahadAdayaH // 14 // TIkA-kaidAra arthAt jotehuve khetameM voyehuve sthalameM utpanna huve madhura pittakaphakoM harate vAtapittakoM karanevAle kucha eka tikta aura kasele vipAkameMbhI kaTu hotehaiM // 9 // sthalaja arthAt vinAjotehuve jamInameM huve svayaM utpanna huve voye huve madhura zukrakoM karanevAle balakoM denevAle pittaharatehaiM kaphakoM karanevAle thoDe malakoM karanevAle kasele zItala bhArI hotehaiM // 10 // voyehuve jote khetameM aura bejote khetameM voye huvoMse kucha guNameMhI nayevoyehuve kahehaiM jotehuve khetameM athavA bejotehuve khetameM voyehuve naye zukrakoM karanevAlehaiM aura purAne halake kahahaiM unase bevoyehuve zIghrapAkavAle aura guNameM adhika kahehaiM // 11 // komala kaTehuve zItala rUkhe balakoM karanevAle pitta kaphako harate malakoM bAMdhanevAle kasele halake thoDe tikta hotehaiM // 12 // unameM lAladhAna zreSThahai balakoM aura varNakoM karanevAle zukrakoM karanevAle tRSA jvarakoM haratehaiM // 13 // aura viSa vraNa zvAsa kAsa dAha inakoM harate agni aura puSTikoM denevAle haiM usase alpAntaraguNa mahAzAli AdimeM hai lAladhAna isko lokameM dAudakhAnI isaprakAra kahate haiM yaha magadhadezameM prasiddhahai // 11 // atha vrIhidhAnyasya lakSaNaM guNAzca. vArSikAH kaNDitAH zuklA vrIhayazcirapAkinaH / kRSNavrIhiH pATalazca kukkuTANDaka ityapi / zAlAmukho jatumukha ityAdyA vrIhayaH smRtAH // 15 // kRSNavrIhiH sa vijJeyo ykRssnntusstnnddulH| pATalaH pATalApuSpavarNako vrIhirucyate // 16 // kukkuTANDArUtirkIhiH kukkuTANDaka ucyate / zalAmukhaH kRSNazUkaH kRSNataNDula ucyate // 17 // lAkSAvarNaM mukhaM yasya jJeyo jatumukhastu sH| For Private and Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 harItakyAdinighaMTe vrIhayaH kathitAH pAke madhurA vIryato hitAH // 18 // alpAbhiSyandino baddhavarcaskAH SaSTikaiH samAH / kRSNavrIhirvarasteSAM tasmAdalpaguNAH pare // 19 // TIkA-varasAtI kuTehuve bhukta AraderameM pakanevAle vrIhi dhAna kahegayehaiM 15 kAlA dhAna use jAnanA cAhiye jo kAle chilakeke cAvalahaiM pATalAke phUla samAnavarNavAlIko pATalatrIhi kahatehaiM // 16 // murageke aNDeke AkAravAlI vI. hIkoM kukkuTANDaka kahatehaiM zAlAmukha kRSNazUka kRSNataNDula yebhI uske nAma haiN||17|| lAkhake samAna varNa jisake mukhakA ho use jatumukha kahatehaiM dhAna pAkameM madhura vIyaseM hita kahegayehaiM // 18 // aura abhiSyandana karanevAle malakoM bAMdhanevAle sAM. ThIke samAna hotehaiM unameM kAlA dhAna zreSThahai aura bAkI saba use guNameM thoDehaiM 19 atha SaSTikAnAM lakSaNaM guNAzca. garbhasthA eva ye pAkaM yAnti te SaSTikA mtaaH| SaSTikaH zatapuSpazca pramodakamukundakauM // 20 // mahASaSTika ityAdyAH SaSTikAH smudaahRtaaH| ete'pi vrIhayaH proktA vrIhilakSaNadarzanAt // 21 // SaSTikA madhurAH zItA laghavo bddvrcsH| vAtapittaprazamanAH zAlibhiH sadRzA guNaiH // 22 // SaSTikA pravarA teSAM ladhvI snigdhA tridoSajit / svAhI mRdI grAhiNI ca baladA jvarahAriNI // 23 // raktazAliguNaistulyA tataH svalpaguNAH pare / yavastu zitazUkaH syAnniHzUko'tiyavaH smRtaH // 24 // tokyastadvatsaharitastatazcAlpazca kIrtitaH / yavaH kaSAyo madhuraH zItalo lekhano mRduH // 25 // vraNeSu tilavatpathyo rUkSo medhAgnivardhanaH / kaTupAko'nabhiSyandI svayoM balakaro guruH // 26 // For Private and Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAnyavargaH / bahuvAtamalo varNa sthairyakArI ca picchilaH / kaNThatvagAmaya zleSmapittamedapraNAzanaH // 27 // pInasazvAsakAsorustambhalohitatRTpraNut / asmAdatiyavo nyUnastokyo nyUnatarastataH // 28 // TIkA-sAMThIke lakSaNa aura guNakoM kahate haiM jo garbhameM rahatehuvehI pAkakoM prApta hote haiM voha sAMThI haiM SaSTika zatapuSpa pramodaka mukundaka || 20 || mahASaSTika ityAdika SaSTika kahe gaye haiM dhAna ke lakSaNa dekhaneseM yaha dhAna kaheM haiM // 21 // sAThI madhura zItala halake malakoM bAMdhanevAle vAtapittakoM zamana karanevAle aura dhAnoMke samAna guNa meM hote haiM || 22 || unmeM sAThI bahuta zreSTha halakI cikanI tridoSakoM jItanevAlI madhura mRdu kAvija valakoM denevAlI jvara haratI hai || 23 || lAla dhAnake samAna guNameM hotI hai usseM aura guNameM svalpa hotI hai usako lokameM sAThI aisA kahate haiM zukadhAnya unmeM jaba prasiddha hai atiyava atizuka kRSNa aura aruNavarNa yava tokya harita niHzuka svalpayava yaha saba isanAmaseM prasiddha haiM unake nAma aura guNa kahate haiM jaba noMvAle hotehaiM aura benoMkavAle atiyava kahe gaye haiM // 24 // tathA tokya usIke samAna aura harita usseM alpaguNa kahAgayA hai jaba kaselA madhura zItala lekhana mulAyama || 25 || aura vraNameM tilakesamAna pathya rUkSa meghA aura agnikoM baDhAnevAlA haiM pAkameM kaTu abhiSyandana karanevAlA svarakoM acchA karanevAlA balakAraka bhArI // 26 // bahuta bAta malakoM karanevAlA aura varNasthiratAkoM karanevAlA picchila hai aura kaMTharoga tvacAke roga kapha pitta meda inakoM haratA hai 27 tathA pInasa zvAsa kAsa Urustambha rakta tRSA inakoM haratA hai isseM atiyava guNameM nyUna hai aura tokya usseMbhI guNameM nyUna haiM // 28 // atha godhUmasya nAmAni lakSaNaM guNAzca. godhUmaH sumano'pi syAtrividhaH sa ca kIrtitaH / mahAgodhUma ityAkhyaH pazcAddezAtsamAgataH // 29 // mAdhUlI tu tataH kiJcidalpA sA madhyadezajA / niHzuko dIrghagodhUmaH kvacinnandImukhAbhidhaH // 30 // godhUmo madhuraH zIto vAtapittaharo guruH / For Private and Personal Use Only 215
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 216 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe kaphazukraprado balyaH snigdhaH sandhAnakatsaraH // 31 // jIvano bRMhaNo varNyo vraNyo rucyaH sthiratvakat / purANayavagodhUmakSaudrajAGgalabhAgiti // 32 // TIkA - aba gehUM ke nAma lakSaNa aura guNa kahate haiM godhUma sumanabhI gahUMke nAhaiM vaha tInaprakArakA kahA hai baDA gehUM isanAmaseM pazcimadeza meM hotA hai || 29 // mahAgodhUma vaDegodhUma isanAmaseM lokameM prasiddha haiM madhUlIbhI usseM kucha alpaguNameM hotI hai vaha madhyadeza meM honevAlI hai venoMka laMbA gehUM kahIMpara naMdimukha nAma hai // 30 // gehUM madhura zItala vAtapittakoM haratA bhArI kaphazukrakoM karanevAlA balakoM karanevAlA cikanA sandhAna karanevAlA sara jIvana puSTa varNakoM acchA karanevAlA - rat rucikoM karanevAlA aura sthiratAkoM karanevAlA hai // 31 // kaphakoM karanevAlA navInanakI purAnA java gaMhUM madhu hariNa AdiyoMke mAMsakA kavAla inakA sevana karanevAlA hotA hai / / 32 / / vAgbhaTena vasante gRhItatvAt / madhUlI zItalA snigdhA pittaghnI madhurA laghuH / zukalA bRMhaNI pathyA tadvannandImukhaH smRtaH // 33 // zamIjA: zimbijAH zimbIbhavAH saryAzca vaidalAH / vaidalA madhurA rUkSAH kaSAyAH kaTupAkinaH // 34 // vAtalAH kaphapittaghnA baddhamUtramalA himAH / Rte mudramasUrAbhyAmanye tvAdhmAnakAriNaH // 35 // TIkA - vAgbhaTaneM vasantameM liyA hai isavAste madhUlI arthAt na bahuta baDA aise gehUM zItala pittaharatA madhura hote haiM / / 33 / / zukrakoM karanevAle puSTa pathya arthAt hita hote haiM aura usIke samAna nandImukha kahegaye haiM zimbIdhAnya arthAta jo saimameM hotA hai uske paryAyoMkoM kahate hai zamIja zimbIja zimbIbhava sarya vaidala yaha zimbIdhAnake nAma haiM || 34 // unake guNa zimbIdhAnya madhura rUkhe kasele pAkameM kaTu bAtakoM karanevAle kaphapittakoM harate malamUtrakoM rokanevAle zItala hote haiM mUMga masUrakoM chor3ake bAkI saba peTakoM phulAte haiM / / 35 / / For Private and Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaanyvrgH| mudgasya guNAH. mudgamasUrayorAdhmAnakAritvamanyavaidalApekSayA natu sarvathA etayorapi kiJcidAdhmAnakAritvAt / mudgo rUkSo laghuryAhI kaphapittaharo himaH / svAduralpAnilo netryo jvaraghno vanajastathA // 36 // mudgo bahuvidhaH zyAmo haritaH pItakastathA / zveto raktazca teSAM tu pUrvaH pUrvo laghuH smRtaH // 37 // suzrutena punaH prokto haritaH pravaro gunnaiH| carakAdibhirapyukta eSa eva guNAdhikaH // 38 // TIkA-mUMga masUrakoM AdhmAnakAritva aura dAloMkI apekSAseM hai sarvathA inameMbhI kucha AdhmAnakArikha honeseM usmeM mUMgake guNa kahatehai mudga rUkhA halakA kAvija kaphapittakoM haratA zItala madhura alpavAtakoM karanevAlA netrake hita jvara haratAhai vaisehI vanamUga hotA hai // 36 // mUMga haraprakArake hote haiM kAle hare pIle supheda lAla unmeM pahile halake kahe haiM // 37 // jo suzrutane kahehaiM kI harA mUMga guNameM adhika hotAhai aura carakAdimuniyoM ne bhI kahAhai yehI guNameM adhika hotAhai // 30 // atha mASarAjamASanAmaguNAH. mASo guruH svAdupAkaH snigdho rucyo'nilApahaH / khaMsanastarpaNo balyaH zukralo vRMhaNaH paraH // 39 // bhinnamUtramalastanyo medHpittkphprdH| gudakIlArditaH zvAsapaMktizUlAni nAzayet // 40 // kaphapittakarA mASAH kaphapittakaraM ddhi| kaphapittakarA matsyA vRntAkaM kaphapittakRt // 41 // rAjamASo mahAmASazcapalazcavalaH smRtH| rAjamASo guruH svAdustuvarastarpaNaH saraH // 42 // rUkSo vAtakaro rucyaH stanyabhUribalapradaH / 28 For Private and Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 218 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinirghaTe zveto raktastathA kRSNastrividhaH sa prakIrtitaH // 43 // yo mahAMsteSu bhavati sa evokto guNAdhikaH / TIkA - mASa arthAt uDada bhArI pAkameM madhura cikanA rucikoM karanevAlA vAtaharA saMsana tarpaNa balakehita zukrakoM karanevAlA puSTa hotA hai // 39 // aura malamUtrakoM karanevAlA dugdhakoM karanevAlA bheda aura pittakoM karanevAlA hai aura guda ardita zvAsa paMktizUla inakoM haratA hai // 40 // uDada kaphapittakoM karanevAlA hai aura dahI kaphapittakoM karanevAlI hai aura machaliyAM kaphapittakoM karanevAlI haiM tathA baiMgana kaphapittakoM karanevAlA hai // 41 // voDA yaha nAma banArasa meM prasiddha hai aura verAtarA loviyA inanAmoMseM bhI kaIka zaharoMmeM prasiddha haiM rAjamASa mahAmASa capala cavala yeha loviyAke nAma kaheM haiM loviyA bhArI madhura kaselA tRSTikoM karanevAlA sara // 42 // rUkhA vAtakArI rucikoM karanevAlA dugdha aura 'bahuta balkoM denevAlA hai sapheda lAla tathA kAlA aise voha tInaprakArakA kahAhai // 43 // unmeM jo baDA hai voha guNameM adhika hotA hai. atha niSpAvamakuSThamasUratuvarInAmaguNAH. niSpAvo rAjazimbiH syAdvalakaH zvetazimbikaH / niSpAvo madhuro rUkSo vipAke'mlo guruH saraH // 44 // kaSAyastanyapittAstramUtravAtavibandhakat / vidAdyuSNo viSazleSmazothahRcchukranAzanaH // 45 // makuSTho vanamudgaH syAnmakuSThakamukuSThakau / kuSTha vAtalo grAhI kaphapittaharo laghuH // 46 // vanhi janmadhuraH pAke rUmikajjvaranAzanaH / maMgalyako masUraH syAnmaMDalyA ca masUrikA // 47 // masUro madhuraH pAke saMgrAhI zItalo laghuH / kaphapittAsrajidrkSo vAtalo jvaranAzanaH // 48 // ADhakI tuvarI cApi sA proktA zaNapuSpikA / ADhakI tuvarA rUkSA madhurA zItalA laghuH // 49 // For Private and Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaanyvrgH| grAhiNI vAtajananI vA pittakaphAstrajit / / TIkA-niSpAva isakoM dakkhanameM pAvaTA kahatehaiM aura pUrvameM bhaTavAMsabhI kahatehaiM yaha baDIsaima kAvijahai niSpAva rAjazimbI vallaka zvetazimbika yaha saimake bIjake nAma, saima kAvija madhura rUkhA vipAkameM khaTTA bhArI sara // 44 // kasailA aura dugdha raktapitta mUtra vAta vibandha inakoM karanevAlA hai tathA vidAhI garama viSa kapha sUjana inakoM haratA aura zukrakoM haratAhai // 45 // makuSTha vanamudga makuSThaka mukuThaka yaha moThake nAma, moTha vAtakoM karanevAlA kAvija kaphapittakoM haratA halakA hotAhai // 46 // agnikoM haranevAlA pAkameM madhura kRmiko karanevAlA jvara haratAhai // 47 // maMgalyaka masUra aura maGgalyA masUrikA yeha masUrake nAma, masUra pAkameM madhura aura kAvija halakA zItala hotIhai // 48 // tathA kapha raktapitta inakoM haranevAlI vAtakoM karanevAlI jvaraharatI hai ADhakI tuvarI zaNapuSpikA yaha hararIke nAma, raharI kaselI rUkhI madhura zItala halakI // 49 // kAvija vAtakoM karanevAlI varNako acchA karanevAlI pitta kapha raktako haranevAlIhai. atha caNakakalAyatripuTanAmaguNAH. caNako harimanthaH syAtsakalapriya ityapi // 50 // caNakaH zItalo rUkSaH pittaraktakaphApahaH / laghuH kaSAyo viSTambhI vAtalo jvaranAzanaH // 51 // sa cAGgAreNa sambhRSTastailamRSTazca tadguNaH / ArdrabhRSTo balakaro rocanazca prakIrtitaH // 52 // zuSkabhRSTo'tirUkSazca vaatkusstthprkopnH| svinnaH pittakarpha hanyAguDaH kSobhakaro mataH // 53 // Adro'tikomalo rucyaH pittazukaharo himaH / kaSAyo vAtalo grAhI kaphapittaharo laghuH // 54 // kalAyo vartulaH proktaH satInazca hareNukaH / kalAyo madhuraH svAduH pAke rUkSazca zItalaH // 55 // tripuTaH khaNDako'pi syAtkathyante tadguNA atha / For Private and Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 220 harItakyAdinighaMTe tripuTo madhurastiktastuvaro rUkSaNo bhRzam // 56 // kaphapittaharo rucyo grAhakaH shiitlstthaa| kintu khaJjatvapaGgutvakArI vAtAtikopanaH // 57 // TIkA-caNaka harimantha aura sakalapriya yaha caneke nAmahai // 50 // canA zItala rUkhA pitta kapha rakta inakoM haratAhai aura halakA kaselA viSTambhI vAtakoM karanevAlA jvaraharatAhai voha aMgAreseM bhunAhuvA tathA telaseM bhunAhuvA vohI guNavAlAhai // 51 // gIlA bhUnA huvA bala karanevAlA aura rucikoM karanevAlA kahAhai sUkhA bhUnAhuvA bahuta rUkhA vAta kuSThakA prakopa karanevAlAhai pakIhuI iskI dAla pitta kaphakoM haratIhai // 52 // aura kSobhakoM karanevAlI kahIhai atigIlI atikomala rucikoM denevAlI pittazukrakoM haratIhuI kahIhai // 53 // aura kaselI vAtakoM karanevAlI kAvija kaphapittako haratI halakI hai // 54 // kalAya vartula satIna hareNuka yaha maTarake nAmahaiM maTara madhura aura pAkameM madhura rUkhA zItalahai 55 tripuTa khaMDika yeha khesArIke nAma, aba uske guNa kahatehaiM khesArI madhura tikta kaselI atyanta rUkhI // 56 // kapha pittakoM haratI rucikoM karanevAlI kAvija tathA zItala hotIhai kintu khaJjA paGgulA karanevAlI aura adhika vAtakoM karanevAlIhai 57 atha kulatthi tathA tilanAmaguNAH. kulatthikA kulatthazca kathyante tadguNA atha / kulatthaH kaTukaH pAke kaSAyaH pittaraktarut // 58 // laghurvidahI vIryoSNaH zvAsakAsakaphAnilAn / hanti hikAzmarIzukradAhAnAhAnvinAzayet // 59 // svedasaMgrAhako medojvarakamiharaH prH| tilaH kRSNaH sito raktaH savayo'lpatilaH smRtaH // 6 // tilo rase kaTustikto madhurastuvaro guruH / vipAke kaTukaH svAduH snigdhoSNaH kaphapittanut // 61 // balyaH kezyo himasparzastvacyaH stanyoH vraNe hitaH / dantyo'lpamUtraddhAhI vAtaghno'gnimatipradaH // 62 // For Private and Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAnyavargaH / kRSNaH zreSThatamasteSu zukalo madhyamaH sitaH / anye hInatarAH proktAstajjJai raktAdayastilAH // 63 // For Private and Personal Use Only 221 TIkA - kulatthakA kulattha yaha kulathI ke nAma haiM aura aba isake guNa kahate haiM kulathI pAkameM kaDavI kaselI pittaraktakoM karanevAlI hai // 58 // aura halakI vi dAhI vIryameM uSNa zvAsa kAsa kapha vAta inakoM haratI hai aura hicakI patharI zukra dAha aphArA patharI inakoM haratI hai // 59 // pasInoMkoM rokanevAlI meda jvara kRmi inakoM haratI hai tilakAlA sapheda lAla varNya aura alpatila aisA kahA hai // 60 // tila rasameM kaTutikta madhura kaselA bhArI vipAkameM kaTu madhura cikanA garama kaphapittakoM haratA hai // 61 // aura balake hita kezakoM acchA karanevAlA zItala rUpazevAlA khacAke hita dugdhakoM karanevAlA vraNameM hita dAMtoMkoM hita alpamUtrakoM karanevAlA kAvija vAtaharatA agni aura matikoM denevAlA hai // 62 // unameM kAlA bahuta zreSTha hai aura zukrakoM karanevAlA madhyazveta aura lAla Adika tila unake jAnanevAloM atyantahI guNa kahe haiM // 63 // athAtasItuvarIsarSapanAmaguNAH. atasI nIlapuSpI ca parvatI syAdumA kSumA / atasI madhurA tiktA snigdhA pAke kaTurguruH / uSNA zukravAtaghnI kaphapittavinAzinI // 64 // tuvarI grAhiNI proktA laghvI kaphaviSAstrajit / tIkSNoSNA vahnidA kaNDukuSThakoSThakamipraNut // 65 // sarSapaH kaTukaH snehastuntubhava kadambakaH / gaurastu sarSapaH prAjJaiH siddhArtha iti kathyate // 66 // sarSapastu rase pAke kaTuH snigdhaH satiktakaH / tIkSNoSNaH kaphavAtaghno raktapittAgnivardhanaH // 67 // rakSoharo jayetkaNDU kuSThakoSThakamigrahAn / yathA raktastathA gauraH kintu gauro varo mataH // 68 // rAjI tu rAjikA tIkSNagandhA kuJjanikAsurI |
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 harItakyAdinighaMTe kSavaH kSutAbhijanakaH kRmikakRSNasarSapaH // 69 // rAjikA kaphapittanI tIkSNoSNA raktapittakat / kiJcidbhakSAgnidA kaNDUkuSThakoSThakamIn haret // 70 // atitIkSNA vizeSeNa tadvatkRSNApi rAjikA / TIkA-atasI nIlapuSpI pArvatI umA kSumA yaha atasIke nAmahaiM atasI madhura cikanI tikta pAkameM kaTu bhArI garama hotI hai aura dRSTI zukra vAta inako haratI aura kapha pitta inakoM haratIhai // 64 // torI isako toDisa isaprakAra kahatehaiM torIkA bIja halakA kapha viSa rakta inako haranevAlAhai // 65 // tIkhA uSNa agnikoM karanevAlAhai aura khujalI kuSTha koSTha kRmi inakoM haratAhai sarSapa kaTuka sneha tuMtubha kadaMbaka yaha lAla sarasoMke nAmahaiM pIlI sarasoMkoM buddhivAnoMne siddhArtha aisA kahAhai // 66 // sarasoM rasa aura pAkameM kaTu cikanA kucha tikta tIkhA uSNa kapha vAtakoM haratA aura raktapitta agni inako baDhAnevAlAhai // 67 // rAkSasoMkoM haratAhai kaNDU koSTha kRmi graha inakoM haratAhai jaisA lAla vaisA pIlA kintu pIlA zreSTha kahAhai // 68 // rAjI rAjikA tIkSNagandhA kuJjanikA surI yaha rAIke nAma haiM chIMka aura ghAvakoM karanevAlI kRmikoM karanevAlI kAlI sarasoM hotI hai // 69 // rAI kaphapittakoM haratI tIkhI garama raktapittakoM karanevAlI kucheka rUkhI agnidIpana khujalI kuSTha koSTha kRmi inakoM haratIhai // 70 // bahuta tIkhI isavizepaNaseM usIke sadRza kAlI rAI hotIhai. atha kSudradhAnyakaGgucInAkazyAmAkaguNAH. kSudradhAnyaM kudhAnyaM ca tRNadhAnyamiti smRtam / kSudradhAnyamanuSNaM syAtkaSAyaM laghu lekhanam // 71 // madhuraM kaTukaM pAke rUkSaM ca kledazoSakam / vAtavaddhaviTkaM ca pittaraktakaphApaham // 72 // striyAM kaGgupriyaGg dve kRSNA raktA sitA tathA / pItA caturvidhA kaGgustAsAM pItA varA smRtA // 73 // kamustu bhagnasandhAnavAtakaDhuMhaNo guruH / rUkSA zleSmaharAtIva vAjinAM guNakadRzam // 74 // For Private and Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhaanyvrgH| 223 cInAkaH kaGgubhedo'sti sa jJeyaH knggvdgunnaiH| zyAmAkaH zoSaNo rUkSo vAtalaH kaphapittahat // 75 // TIkA-kSudradhAnya kudhAnya tRNadhAnya yaha choTe dhAnake nAma, kSudradhAna zItala kaselA halakA lekhana // 71 // madhura pAkameM kaTu rUkhA kaphakoM sukhAnevAlA vAtakoM karanevAlA aura malakoM bAMdhanevAlA pitta rakta aura kaphakoM haratAhai // 72 // unameM strIliMgameM kaGgu priyaGgu ye donoM hote haiM kAlI lAla supheda tathA pIlI aisI cAra prakArakI kaGgunI hotIhai unmeM pIlI zreSTha kahIhai // 73 // kaMgunI TUTehADakoM joDanevAlI vAtakRtpuSTa bhArI rUkhI kaphakI atyanta nAzakahai aura ghoDoMkoM atyantahI guNa karanevAlIhai // 74 // cInA kAMgunIkA bhedahai uskoM guName kaMgunIke samAna jAnanA cAhiye sAMvA zoSaNa rUkhA vAtakoM karanevAlA kaphapittakoM haratAhai // 75 // atha kodravarucakavaMzabhavakusuMbhavIjaguNAH. kodravaH koradUSaH syAduddAlo vnkodrvH| kodravo vAtalo grAhI himapittakaphApahaH // 76 // uddAlastu bhaveduSNo grAhI vAtakaro bhRzam / cArukaH sarabIjaH syAtkathyante tadguNA atha // 77 // cAruko madhuro rUkSo raktapittakaphApahaH / zItalo laghu vRSyazca kaSAyo vAtakopanaH // 78 // yavA vaMzabhavA rUkSAH kaSAyAH kttupaakinH| baddhamUtrAH kaphanAzca vAtapittakarAH sarAH // 79 // kusumbhabIjaM varaTA saiva proktA vraattikaa| varaTA madhurA snigdhA raktapittakaphApahA // 8 // kaSAyA zItalA gurvI sA syAdRSyAnilApahA / TIkA-kodrava koradUSa yaha kodoMke nAmahaiM aura vanakodrava uddAla yaha vanakodoMke nAma, kodoM vAtakoM karanevAlA kAvija zItala kaphakoM haratAhai // 76 // vanakodo uSNa kAvija aura atyanta vAtako karanevAlAhai cAruka saravIjakA nAmahai For Private and Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 harItakyAdinighaMTe aba uskA guNa kahate haiM sarabIja madhura rUkhA rakta pitta kapha inako haratA hai // 77 // aura zItala halakA zukrakoM utpanna karanevAlA kaselA vAtakoM karanevAlA hai // 78 // vAMsake bIja rUkhe kasele aura kaTupAkavAle haiM mUtrakoM rokanevAle kapha haratA vAtapittakoM karanevAle sara hotA haiM // 79 // kusuMbhabIja varaTA aura vahI varaTTikAbhI kahA hai vA madhura cikanA aura raktapitta kaphakoM haratA hai // 80 // aura kaselA zItala bhArI zukrakoM karanevAlA vAta haratA hai. atha gavedhukAprasAdhikApavananAmaguNAH. gavedhukA tu vidvadbhirgavedhuH kathitA striyAm / gavedhuH kaTukA svI kArzyatkaphanAzinI // 81 // prasAdhikA tu nIvArastRNAnnamiti ca smRtam / nIvAraH zItalo grAhI pittaghnaH kaphavAtakRt // 82 // pavano lohitaH svAdurlohitaH zleSmapittajit / avRSyastuvaro rUkSaH kledakRtkathito laghuH // 83 // dhAnyaM sarvaM navaM svAdu guru zleSmakaraM smRtam / tattu varSoSitaM pathyaM yato laghutaraM hitam // 84 // varSoSitaM sarvadhAnyaM gauravaM parimuJcati / natu tyajati vIryaM svaM kramAnmuJcatyataH param // 85 // eteSu yavagodhUmatilamASA navA hitAH / purANA virasA rUkSA na tathA guNakAriNaH // 86 // purANA varSadvayAduparisthitA yavAdayo navAH svAsthyAnprati hitAH pathyAzinAM tu purANA hitAH // purANA yavagodhUmakSaudrajAGgalazUlya bhugiti vAsante vAgbhaTenoktatvAt / iti zrIharItakyAdinighaMTe dhAnyavargaH // TIkA - gavedhukAkoM vidvAnoMne gavedhu aisA strIliMga meM kahA hai isako devadhAna kahate hai devadhAna kaDuvA madhura kRzatAkoM karanevAlA kaphapittakoM haratA hai // 81 // For Private and Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 29 dhAnyavargaH / 225 prasAdhikA nIvAra aura tRNAnna yaha nAma haiM ye tInI zItala kAvija pitta haratI kaphavAtakoM karanevAlI hai || 82 // pavanA lohita yaha punerAke nAmahaiM punerA lAla madhura kaphapittakoM haranevAlA hai aura zukrakoM haratA kaselA glAnikoM karanevAlA halakA kahAhai || 83 || saba nayAdhAna madhura bhArI aura kaphakoM rokanevAlA kahA hai voha UparaseM barasAta nikalAhuvA hita hotA hai kyoMkI voha bahuta halakA hotA hai // 84 // UparaseM varasAta gujarajAnepara sabadhAna bhArIpanako choDa dete haiM parantu apane vIryakoM nahIM chor3ate isake uparAnta kramaseM choDadeteM haiM // 85 // inameM jaba gehUM tila uDada ye naye hitaheM purAne berasa rUkhe aura vaise guNakArI bhI nahIM hai || 86 // purAne arthAt dovarasase Upara ke jaba Adika naye nirogiyoMkoM hitahaiM aura pathyabhojana karanevAloMkoM to purAne hitahaiM purAne jaba gehUM madhuhariNa AdiyoM ke mAMsakA kavAva inakoM bhojana karanevAlA isaprakAra vasantaRtu meM vAgbhaTaneM kahA hai // 87 // iti zrIharItakyAdinighaMTe dhAnyavargaH samAptaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIH / harItakyAdinighaMTe atha zAkavargaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatra zAkanirUpaNaM guNAzca. patraM puSpaM phalaM nAlaM kandaM saMsvedajaM tathA / zAkaM SaDidhamuddiSTaM guru vidyAdyathottaram // 1 // prAyaH zAkAni sarvANi viSTambhIni gurUNi ca / rUkSANi bahuvacasi sRSTaviSmArutAni ca // 2 // zAkaM bhinatti vapurasthinihanti netraM, varNaM vinAzayati raktamathApi zukram / prajJAkSayaM ca karute palitaM ca nUnaM hanti smRtiM gatimiti pravadanti tajjJAH // 3 // zAkeSu sarveSu vasanti rogAste hetavo dehavinAzanAya / tasmAdbudhaH zAkavivarjanaM tu kuryAttathAmleSu sa eva doSaH // 4 // etAni zAkanindakAni vacanAni sAmAnyAni / atha zAkeSu viziSTAni vacanAni tatra patrazAkAni / tatrApi vAstUkadvayasya nAmAni guNAzca / vAstukaM vAstukaM ca syAtkSArapatraM ca zAkarAT / tadeva tu bRhatpatraM raktaM syAdgauDavAstukam // 5 // prAyazo yavamadhye syAdyavazAkamataH smRtam / vAstUkadvitayaM svAdu kSAraM pAke kaTUditam // 6 // dIpanaM pAcanaM rucyaM laghuzukrabalapradam / For Private and Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shaakvrgH| saraM plIhAstrapittAza kamidoSatrayApaham // 7 // TIkA-patra phUla phala nAla kanda tathA saMkhedaja isaprakAra chaha prakArakA sAga kahAhai unameM yathottara bhArI jAnane // 1 // aba zAkoMke guNa prAyaseM saba zAka viSTambhI aura bhArIhaiM tathA rUkhe bahuta malakoM karanevAlI haiM // 2 // sAga zarIra a. sthikoM bhedana karatAhai aura netrakoM haratAhai tathA varNakoM haratAhai aura rakta tathA zukrakoMbhI haratAhai buddhikA kSayabhI karatAhai sirake vAladhaulebhI hotehaiM aura smRti tathA matikoMbhI haratAhai aisA uske jatanevAloMne kahAhai // 3 // saba sAgoMmeM roga vasatehaiM veha dehanAzake kAraNa haiM isavAste buddhavAn sAga na sevana karai vaisehI amlameMbhI vohI doSa hai // 4 // yaha sAgakI nindAke sAmAnya vacanahai aba zAkameM vizeSavacanakoM kahatehaiM usmeM patrazAka unameMbhI donoM vathunIke aura guNa kahatehaiM vAstUka aura vAstukabhI hotAhai kSArapatra zAkarAT yaha vathuveke nAmahaiM vohI baDepattekA lAla hotAhai uskoM gauDavAstuka kahate haiM // 5 // prAyaH javake vIcameM hotAhai i. savAste jakzAka kahAhai donoM vathuve madhura kSAra pAkameM kaDave kahehai // 6 // aura dIpana pAcana rucikoM karanevAle halakA zukra balakoM dainevAle haiM sara pilahI raktapitta vavAsIra kRmi tInoMdoSa inakoM haratAhai // 7 // __ atha potakInAmaguNAH. potakyupodikA sA tu mAlavAmRtavallarI / potakI zItalA snigdhA zleSmalA vAtapittanut // 8 // akaNThyA picchilA nidrA zukradA raktapittajit / baladA rucirutpathyA bRMhaNI tRptikAriNI // 9 // mAriSo bASpako mArSaH zveto raktazca sa smRtaH / mAriSo madhuraH zIto viSTammo pittanudguruH // 10 // vAtazleSmakaro raktapittanudviSamAgnijit / raktamASo guru ti sakSAro madhuraH saraH // 11 // zleSmalaH kaTukaH pAke svalpadoSa udiiritH| TIkA-potakI upodikA mAlavA amRtavallarI yaha poIke nAmahaiM poI zItala cikanI kaphakoM karanevAlI vAtapittakoM haratIhai // 8 // kaMThake hita picchila nidrA For Private and Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 228 harItakyAdinighaMTe aura zukrakoM karanevAlI tathA raktapittakoM haranevAlI hai aura balakoM denevAlI hai rucikoM karanevAlI pathya puSTa tathA tRptikoM karanevAlI hai // 9 // supheda marasA aura sAlamarasA navaDA isaprakArabhI kahate haiM mAriSa vRSyaka mArSa yaha maraseke nAma haiN| voha lAla aura sapheda kahA hai marasA madhura zItala viSTaMbha karanevAlA pittakoM haratA bhArI hai // 10 // vAtakaphakoM karanevAlA raktapittakoM haratA viSama agnikoM haranevAlA hai lAla marasA bahuta bhArI nahIM hotA aura kSIrake sahita madhura sara hotAhai // 11 // aura kaphakoM karanevAlA pAkameM kaTu aura alpadoSa karanevAlA kahA hai // atha taNDulIya tathA palakyAnAmaguNAH. taNDulIyo meghanAdaH kANDerastaNDulerakaH // 12 // bhaNDIrastaNDulIbIjo viSaghnazcAlpamAriSaH / taNDulIyo laghuH zIto rUkSaH pittakaphAsrajit // 13 // sRSTamUtramalo rucyo dIpano viSahArakaH / pAnIyaM taNDulIyaM tu kacaTaM samudAhRtam // 14 // kacaTaM titakaM raktapittAnilaharaM laghu / palakyA vAstukAkArAcchurikA cIritacchadA // 15 // palakyA vAtalA zItA zleSmalA bhedinI guruH / viSTambhinI madazvAsapittaraktakaphApahA // 16 // TIkA - choTA marusA isaprakAra kahate haiM taMDulIya meghanAda kANDera taMDuleraka maMDIra taMDulIvIja vipana alpamAriSa yeha cavarAIke nAmahaiM / 12 // cavarAI halakI zItala rUkhI pitta kapha rakta inakoM haranevAlI hai aura mala mUtrakoM karanevAlI rucikoM karanevAlI dIpana viSaharatI hai // 13 // dUsare kismakI cavarAI paniyAcavarAI zAstrameM kaTa isanAmaseM prasiddha hai pAnIya taMDulIyaka kacaTa isaprakAra kahA hai panIyA cavarAI tikta rakta pitta aura vAta inakoM haratI halakI hotI hai // 14 // palakyA vAstukAkArA arthAt vathuvekIsI cchurikA cIritacchadA yaha pAlakake nAmahaiM pAlaka vAtakoM karanevAlA zItala kaphakoM karanevAlA bhedana bhArI hai // 15 // aura viSTambhakoM karanevAlA tathA mada zvAsa pitta rakta kapha inakoM haratA hai || 16 // For Private and Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAkavargaH / atha nADikApaTTazAkakalaMbIlokikAguNAH. nADikaM kAlazAkaM ca zrAddhazAkaM ca kAlakam // 17 // kAlazAkaM saraM rucyaM vAtakRtkaphazothahRt / balyaM rucikaraM medhyaM raktapittaharaM himam // 18 // paTTazAkastu nADIko nADIzAkazca sa smRtaH / nADIko raktapittaghno viSTambhI vAtakopanaH // 19 // kalambI zataparvI ca kathyante tadguNA atha / kalambI stanyadA proktA madhurA zukrakAriNI // 20 // loNA loNI ca kathitA bRhalloNI tu ghoTikA / loNI rUkSA smRtA gurvI vAtazleSmaharI paTuH // 21 // arzoghnI dIpanI cAmlA mandAgniviSanAzinI / ghoTikAmlA sarA coSNA vAtakRtkaphapittahRt // 22 // vAgdoSavraNagulmI zvAsakAsapramehanut / zothalocanaroge ca hitA tajjJairudAhRtA // 23 // For Private and Personal Use Only 229 TIkA - iskoM kAlAsAgabhI kahate haiM nADIka kAlazAka zrAddhazAka kAlaka yaha kAlesAgake nAmahaiM || 17 || kAlA sAga rucikoM karanevAlA sara vAyukoM karanevAlA aura kapha zothakoM haratA hai tathA balakoM karanevAlA rucikara kAntikoM karanevAlA raktapittakoM haratA zItalahai || 18 || paTTazAka nADIka nADIzAka yeha paTuvAke nAma haiM paTuvA raktapittakoM haratA viSTambha karanevAlA vAtakopana hai // 19 // kalaMbI zataparvI yaha kalagIsAga ke nAmahaiM kalagI dugdhakoM karanevAlI kahI hai aura madhura zukrakoM karanevAlI kahI hai || 20 || loDA loDI yaha noMniyAke nAma haiM aura baDInoniyAkoM ghoTikA kahate haiM noMniyA rUkhI kahI hai aura bhArI vAtakaphakoM haratI namakIna hotI hai || 21 || aura vavAsIrakoM haratI dIpana khaTTI hotI hai tathA mandAgni viSa pani haratI hai baDI noniyA khaTTI sara garama vAtakoM karanevAlI kaphapittakoM haratI hai || 22 || vANIkA doSa vraNa vAyagolA inakoM haratA hai tathA zvAsa kAsa prameha inakoM haratI tathA sUjana aura netrarogameM hita hai aisA usake jAnanevAloMneM kahAhai // 23 //
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha cAGgerIcukrakaguNAH. cAGgerI cukrikA dantazaThAmbaSThAmlaloNikA / azmantakastu zapharI pisalI cAmlapatrakaH // 24 // cAGgerI dIpanI rucyA rUkSoSNA kaphavAtanut / pittalAmlA grahaNyarzaHkuSTAtIsAranAzinI // 25 // cukrikA syAttu patrAmlA rocanI shtvedhinii| cukA tvamlatarA svAdvI vAtaghnI kaphapittat // 26 // rucyA laghutarA pAke vRntAke naatirocnii| ciJcA caJcuzcaJcukI ca dIrghapatrA satiktakA // 27 // cuJcuH zItA sarA rucyA svAhI doSatrayApahA / dhAtupuSTikarI balyA medhyA picchilakA smRtA // 28 // brAhmI zaGkhadharA cArI brAhmI ca hilamocikA / zothaM kuSThaM karpha pittaM harate hilamocikA // 29 // zitavAraH zitivaraH svastikaH suniSaNNakaH / zrIvArakaH sUcipatraH paNIkaH kukkuTaH zikhI // 30 // cAMgerIsadRzaH patraizcaturdala itiiritH| zAko jalAnvite deze catuHpatrIti cocyate // 31 // suniSaNNo himo grAhI mohadoSatrayApahaH / avidAhI laghuH svAduH kaSAyo rUkSadIpanaH // 32 // vRSyo rucyo jvarazvAsamehakuSThabhramapraNut / TIkA-atha cAGgerI yaha cUkakA bhedahai cAMgerI cukrikA dantazaThA ambaSThA amlaloNikA yaha caMgerIke nAmahaiM aura azmantaka zapharI pisalI amlapatraka yahabhI uske nAmahaiM // 24 // cAMgerI dIpanI rucikoM karanevAlI rUkhI uSNa kaphavAtakoM haratI pittakoM karanevAlI hai khaTTI hotIhai aura saMgrahaNI bavAsIra kuSTha atIsAra inakoM haratI hai // 25 // cutrikA patrAmlA rocanI zatavedhinI yaha cUkake For Private and Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAkavarga: / 231 nAmahaiM cUka bahuta khaTTI madhura kaphapittakoM karanevAlI // 26 // rucikoM karanevAlI pAka meM bahuta halakI baiMgana meM bahuta rucikoM karanevAlI nahIM hotI ciJcA caJcu caMcukI dIrghapatrA satiktA yaha cAvunAke nAma haiM || 27 || cAvunA zItala sara rucikoM karanevAlA madhura tInoM doSoMkoM haratA hai dhAtupuSTa karanevAlA balakoM karanevAlA kA - ntikoM karanevAlA picchila kahA hai || 28 // brAhmI zaMkhadharA cArI brAhmI hilamocikA yaha hurahura ke nAma haiM hurahura sUjana kuSTha kapha pitta inakoM haratA hai // 29 // zitivAra zitivara svastika suniSaNNaka zrIvAraka sUcipatra paNIka kukkuTa zikhI yaha ziriArIke nAma haiM || 30 // yaha caMgerIke samAna patra caupattI kahAgayA hai yaha sAga jalAnvita deza meM caupattI aisA kahate haiM // 31 // ziriArI zItala kAvija hotI hai aura moha tathA tInoM doSa inakoM haratI hai aura avidAhI halakI madhura kaselI rUkhI dIpana hai // 32 // aura zukrakoM karanevAlI aura rucikoM karanevAlI haiM aura jvara zvAsa prameha kuSTa bhrama inako haratI hai || atha mUlakayavAnIcavakase huNDanAmaguNAH. pAcanaM laghu rucyoSNaM patraM mUlakajaM navam / snehasiddhaM tridoSanaM prasiddhaM kaphapittakRt // 33 // droNapuSpIdalaM svAdu rUkSaM guru ca pittakRt / bhedanaM kAmalAzothame hajvaraharaM kaTu // 34 // yavAnIzAkamAgneyaM rucyaM vAtakaphapraNut / uSNaM kaTu ca tiktaM ca pittalaM laghu zUlahRt // 35 // danapatraM doSaghnamamlaM vAtakaphApaham / kaNDUkAsakramizvAsadadrukuSThapraNulaghu // 36 // sehuNDasya dalaM tIkSNaM dIpanaM rocanaM haret / AdhmAnASThIlikA gulmazUlazothodarANi ca // 37 // TIkA - nayemUlI ke patte pAcana halake rucikoM karanevAle uSNa hotehaiM aura cikanAI meM siddha kiye huve tridoSanAzaka aura kacce kaphapittakoM karanevAle haiM // 33 // gummAkA patra madhura rUkhA bhArI pittakoM karanevAlA hai aura bhedana kAmalA sUjana meha jvara inakoM haratA kaDuhai || 34 || ajavAinakA sAga garama rucikoM karanevAlA For Private and Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 harItakyAdinighaMTe vAtakaphakoM haratAhai aura uSNa kaTu tikta pittakoM karanevAlA hai halakA aura zUlakoM haranevAlA hai // 35 // cakavaDakA patra doSaharatA khaTTA aura vAta kaphakoM haratA hai aura khujalI kAsa kRmi zvAsa dAda kaMDU inako haratA hai // 36 // sehuMDakepatte tIkhe dIpana rocana hotehaiM aura AdhmAna aSThIlA vAyagolA zUla mUjana aura udararoga inako haratAhai // 37 // atha parpaTagojivhapaTolaguDUcIkAsamardaguNAH. parpaTo hanti pittAstrajvaratRSNAkaphabhramAn / saMgrAhI zItalastikto dAhanudvAtalo laghuH // 38 // gojihvA kuSThamehAstrakacchrajvaraharo laghuH / paTolapatraM pittaghnaM dIpanaM pAcanaM laghu // 39 // snigdhaM vRSyaM tathoSNaM ca jvarakAsamipraNut / guDUcIpatramAgneyaM sarvajvadaraM haraM lghu| kaSAyaM kaTu tiktaM ca svAdupAkaM rasAyanam // 40 // balyamuSNaM ca saMgrAhi hanyAdoSatrayaM tRSAm / dAhapramehavAtAmukkAmalAkuSThapANDutAm // 41 // kAsamardo'rimardazca kAsAriH karkazastathA / kAsamardadalaM rucyaM vRSyaM kAsaviSAstranut // 42 // madhuraM kaphavAtaghnaM pAcanaM kaNThazodhanam / vizeSataH kAsaharaM pittaghnaM grAhakaM laghu // 43 // TIkA-pittapApaDA raktapitta jvara tRSA kapha bhrama inakoM haratAhai aura kA. vija zItala tikta dAha inakoM haratA vAtakoM karanevAlA halakA hotAhai / / 38 // gobhI koDha prameha rakta mUtrakRcchra jvara inakoM haratI halakI cikanI zukrakoM karanevAlI // 39 // tathA uSNa jvara kAsa kRmi inakoM haratI kahIgaIhai giloyake patra garama sabajvarako harate halake kasaile kaDave tikta pAkameM madhura rasAyana // 40||b. lakoM karanevAle uSNa kAvija hotehaiM aura tInoMdoSa tathA tRSA inakoM haratehaiM aura dAha prameha vAtarakta kAmalA kuSTha pANDuroga inakoMbhI haratehaiM // 41 // kAsamarda a For Private and Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAkavargaH / 233 rimarda kAsAra tathA karkaza yaha kasauMdIke nAma haiM kasauMdIke patra rucikoM karanevAle zukrakoM karanevAle aura kAsa viSa rakta inakoM harate haiM || 42 || aura madhura kapha vAtakoM haratA pAcana kaNThake zodhana hai vizeSakarake kAsa haratA pittakoMbhI haratA hai aura kAvija halake haiM // 43 // atha caNakakalAyasarSapa. rucyaM caNakazAkaM syAddurjaraM kaphavAtakRt / amlaM viSTambhajanakaM pittaddantazothahRt // 44 // kalA zAkaM bhedi syAllaghu tiktaM tridoSajit / kaTukaM sArSapaM zAkaM bahumUtramalaM guru // 45 // amlapArka vidAhi syAduSNaM rUkSaM tridoSajit / sakSAraM lavaNaM tIkSNaM svAdu zAkeSu ninditam // 46 // TIkA - canekA sAga rucikoM karanevAlA hai aura durjara kaphavAtakoM karane - vAlA aura khaTTA viSTaMbha karanevAlA pitta haratA dAMtoMkI sUjanakoM dUra karanevAlA hai || 44 || maTarakA sAga bhedana karanevAlA halakA tikta tridoSakoM haranevAlA hai sarasoMkA sAga kaDavA bahuta mUtra malakoM karanevAlA bhArI || 45 // pAkameM amla vidAhI uSNa rUkhA tridoSakoM haranevAlA hai kSArake sahita namakIna tIkhI madhura aura sAgoMmeM nindita hai // 46 // atha agastipuSpakadalIpuSpazigrupuSpazAmlalI puSpaguNAH. agastikusumaM zItaM cAturthakanivAraNam / naktAndhyanAzanaM tikkaM kaSAyaM kaTupAki ca // 47 // pInasazleSmapittaghnaM vAtaghnaM munibhirmatam / kadalyAH kusumaM snigdhaM madhuraM tuvaraM guru // 48 // vAtapittaharaM zItaM raktapittakSayapraNut / zigroH puSpaM tu kaTukaM tIkSNoSNaM snAyuzodhakRt // 49 // asarai vidradhiplIhagulmajit / madhuziyostvakSihitaM raktapittaprasAdanam // 50 // For Private and Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 234 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe zAlmalIpuSpazAkaM tu ghRtasaindhavasAdhitam / pradaraM nAzayatyeva duHsAdhyaM ca nasaMzayaH // 51 // rase pAke ca madhuraM kaSAyaM zItalaM guru / kaphapittAsrajidrAhi vAtalaM ca prakIrtitam // 52 // TIkA - aba puSpazAkoMkoM kahate haiM unmeM agastike phUlakA guNa kahate haiM agaftaar phUla zItala aura cauthaiyAko haranevAlA hai aura ratauMdhIkoM haratA tikta kasailA pAkameM kaTu kahA hai || 47|| aura pInasa kapha pittakoM haratA vAtaharatA hai aisA muniyoMneM kahA hai kele kA phUla cikanA madhura kasailA bhArI // 48 // vAtapittakoM haratA zItala aura rakta pitta kSaya inakoM haratA hai sohAMjanekA phUla kaDuvA tikhA uSNa snAyu zothakoM karanevAlA / / 49 / / kRmikoM haratA kaphavAtakoM haratA aura vidradhi pilahI vAyagolA inakoM haranevAlA hai lAla saMhijanA netra kehita raktapittakoM acchA karanevAlA hai || 50 || semalake phUlakA sAga ghRta saindhavaseM siddha kiyAhuvA kaSTasAdhya pradaraka bhI haratA hai isameM koI saMdeha nahIM // 51 // rasa aura pAkameM kaTu madhura kasailA zItala bhArI hotA hai aura kapha raktapitta inakoM haranevAlA hai // 52 // atha alAbUkaTutuMtIkarkaTIrANAH. kUSmANDaM syAtpuSpaphalaM pItapuSpaM bRhatphalam / kUSmANDaM bRMhaNaM vRSyaM guru pittAsravAtanut // 53 // vAlaM pittApahaM zItaM madhyamaM kaphakArakam / vRddhaM nAtihimaM svAdu sakSAraM dIpanaM laghu // 54 // vastizuddhikaraM cetorogahRtsarvadoSajit / kUSmANDI tu bhRzaM laghvI karkArurapi kIrtitam | karkarugrahiNI zItA raktapittaharA guruH // 55 // pakkA tiktAgnijananI sakSArA kaphavAtanut | alAbUH kathitA tumbI dvidhA dIrghA ca vartulA // 56 // miSTatumbIdalaM hRdyaM pittazleSmApahaM guru / vRSyaM rucikaraM proktaM dhAtupuSTivivardhanam // 57 // For Private and Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 235 shaakvrgH| ikSvAkuH kaTutuMbI syAtsA tumbI ca mahAphalA / kaTutumbI himA hRdyA pittakAsaviSApahA // 58 // tiktA kaTurvipAke ca vAtapittajvarAntakat / ervAruH karkaTI proktA kathyante tadguNA atha // 59 // karkaTI zItalA rUkSA grAhiNI madhurA guruH| rucyA pittaharA sAmA pakkA tRSNAgnipittahat // 6 // TIkA-phalazAka unameM peTheke nAma aura guNa kahatehai kUSmANDakA puSpa aura phala pItapuSpa bRhatphala yaha peTheke nAma, peThA puSTa zukrakoM karanevAlA bhArI rakta pitta aura vAta inakoM haratAhai // 53 // choTA pittaharatA aura zItala hotAhai aura madhyama kapha karanevAlA tathA baDA bahuta zItala nahIM hotA aura madhura kSArake sahita dIpana halakA // 54 // bastikoM zuddha karanevAlA mAnasika rogoMkoM haratA aura saba doSoMkoM haranevAlA hai choTA peThA bahuta halakA hotAhai aura iskoM karkArubhI kahatehaiM choTA peThA kAvija zItala raktapittakoM haratA aura bhArI hotAhai 55 pakkA tikta agnikoM karanevAlA kSArakesahita kaphavAtakoM haratAhai alAbU tumbI yaha lokIke nAmahaiM yaha dopakArakI hotIhai laMbI aura gola // 56 // mIThI tumbIke patra hRdya pittakaphakoM harate bhArI hotehaiM aura zukrakoM karanevAlA rucikara dhAtupuSTiko baDhAnevAlA hai // 57 // ikSvAku kaTutumbI yaha tilokIke nAma, voha baDe phUlavAlI hotIhai kaDavI tumbI zItala hRdya pitta kAsa viSa inakoM haratAhai // 50 // tikta vipAkameM kaTu hotIhai aura vAta pitta jvara inakoM haratIhai // 59 // ervAru karkaTI yaha kAkaDIke nAmahaiM aba uske guNa kahatehaiM kaDavI rUkhI zItala kAvija madhura bhArI rucikoM karanevAlI pittaharatI kaccI hotIhai aura pakIhuI tRSA agni pitta inakoM karanevAlIhai / / 60 / / atha ciciNDAkAravellamahAkozAtakIdhAmArgavaguNAH. jiciNDaH zvetarAjiH syAtsudIrgho gRhakUlakaH / ciciNDo vAtapittano balyaH pathyo rucipradaH // 61 // zoSiNo'tihitaH kiJcidguNai!naH paTolataH / kAravellaM kaThillaM syAtkAravellI tato laghuH // 62 // For Private and Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 236 harItakyAdinighaMTe kAravellaM himaM bhedi laghu tiktamavAtalam / jvarapittakaphAstraghnaM pANDumehakamInharet // 63 // tadguNA kAravellI syAvizeSAddIpanI laghuH / mahAkezAtakI proktA saiva hastimahAphalA // 64 // dhAmArgavo ghoSakazca hastiparNazca sa smRtaH / mahAkezAtakI snigdhA raktapittAnilApahA // 65 // dhAmArgavaH pItapuSpo jAtinI kRtvedhnaa| rAjakezAtakI ceti tathoktA rAjimatphalA // 66 // rAjakezAtakI zItA madhurA kphvaatlaa| pittaghnI dIpanI zvAsajvarakAsahamipraNut // 67 // TIkA-ciceMDA zvetarAji mudIrgha gRhakUlaka yeha ciciMDeke nAma, ciciMDA vAtapittako haratA balake hita pathya rucikoM denevAlAhai // 61 // mukAnevAle atihita aura pakhalaseM kuSTha eka guNameM nyUna hotAhai kAravella kaThilla yeha kareleke nAma haiM aura karelI usse choTI hotIhai // 62 // karelA zItala bhedana karanevAlA halakA tikta vAtakoM karanevAlAhai aura jvara pitta kapha rakta inako haratAhai aura pANDuroga prameha kRmi inako haratAhai // 63 // karelI usIke samAna guNameM hotIhai vizeSakarake dIpana halakI hai mahAkezAtakI hastighopA mahAphalA dhAmArgava ghoSa hastiparNa yaha ghiyAtoreke nAmahaiM // 64 // ghiyAtorai cikanI rakta pitta vAta inakoM haratIhai // 65 // dhAmArgava pItapuSpa jAlinI kRtavedhanA rAjakezAtakI yaha toraIke nAmahaiM tathA lakIroMse yukta phala hotAhai // 66 // turaI zItala madhura kaphavAtakoM karanevAlI pittanAzaka dIpana hotIhai aura zvAsa kAsa jvara kRmi inakoM haratIhai / / 67 // atha paTolabiMbInAmaguNAH. paTolaH kUlakastiktaH pANDukaH karkazacchadaH / rAjIphalaH pANDuphalo rAjeyazcAmRtAphalaH // 68 // bIjagarbhaH pratIkazca kuSThahA kAsabhaJjanaH / paTolaM pAcanaM hRdyaM vRSyaM laghvagnidIpanam // 69 // For Private and Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shaakvrgH| 237 snigdhoSNaM hanti kAsAstrajvaradoSatrayakamIn / paTolasya bhavenmUlaM virecanakaraM sukhAt // 7 // nAlaM zleSmaharaM patraM pittahAri phalaM punaH / doSatrayaharaM proktaM tadattiktA paTolikA // 71 // bimbI raktaphalA tuNDI tuNDakerI ca bimbikaa| oSThopamaphalA proktA pIluparNI ca kathyate // 72 // bimbIphalaM svAdu zItaM guru pittAstravAtajit / stambhanaM lekhanaM rujyaM vibandhAdhmAnakArakam // 73 // TIkA-paTola kUlaka tikta pANDuka karkazacchada rAjIphala pANDuphala rAjeya amRtAphala // 68 // bIjagarbha pratIka kuSThahA kAsabhaJjana yaha paravalake nAma, paravala pAcana hRdya zukrakoM utpanna karanevAlA halakA agnidIpana // 69 // cikanA uSNahai aura kAsa zvAsa jvara tInoM doSa kRmi inako haratAhai pakhalakI jaDa sukhase virecana karanevAlI hai // 70 // nAla kaphaharatA patra pittaharatA aura phala tridoSa haratA kahAhai usIprakAra tikta paTolikA hai // 71 // bimbI raktaphalA tuNDikerI vimbikA oSThopamaphalA pIlupI yaha kundurUke nAmahaiM // 72 // kunduruphala madhura zItala bhArI rakta pitta vAta inako haranevAlA hai staMbhana lekhana rucikoM karanevAlA vibandha aura AdhmAna karanevAlA hai // 73 // atha ziMbIsaubhAMjanaThaMtAkaguNAH. zimbiH zimbI pustazimbI tathA pustkshimbikaa| zimbIdvayaM ca madhuraM rase pAke himaM guru // 74 // balyaM dAhakaraM proktaM zleSmalaM vAtapittajit / kolazimbiH kRSNaphalA tathA paryaGkapaTTikA // 75 // kolazimbiH samIranI guryuSNA kaphapittarut / zukrAgnisAdakatprokto rucidA baddhaviDguruH // 76 // saubhAMjanaphalaM svAdu kaSAyaM kaphapittanut / . For Private and Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe zUlakuSThakSayazvAsagulmahaddIpanaM param // 77 // vRntAkaM strI tu vArtAkurbhaNTAkI bhANTikApi ca / vRntAkaM svAdu tIkSNoSNaM kaTupAkamapittalam // 78 // jvaravAtabalAsaghnaM dIpanaM zukralaM laghu / tadvAlaM kaphapisughnaM vRddha pittakaraM laghu // 79 // tRntAkaM pittalaM kiJcidaGgAraparipAcitam / kaphamedonilAmanamatyarthaM laghu dIpanam // 80 // tadeva ca guru snigdhaM satailaM lavaNAnvitam / aparaM zvetavantAkaM kukkuTANDasamaM bhavet // 81 // tadarzaHsu vizeSeNa hitaM hInaM ca pUrvavat / TIkA-zimbi zimbI pustazimbI tathA pustakazimbikA yaha saimake nAma haiM donoM saima madhura rasa aura pAkameM aura zItala bhArI hai / 74 // balake hita dAhakara kaphakoM karanevAle aura vAtapittako haranevAle hai suvarAsaima isakoM AlakuzIbhI kahatehaiM // 75 // kAlazimbI kRSNaphalA tathA paryaGkapaTTikA yaha AlakuzIke nAma, AlakuzI vAtaharatI bhArI uSNa kaphapittakoM karanevAlI hai aura zukra agnimAnya inakoM karanevAlI zukrakoM karanevAlI rucikoM karanevAlI malakoM bAMdhanevAlI bhArI hai // 76 // sahijanekA phala madhura kaselA kaphapittakoM haratAhai aura zUla kuSTha kSaya zvAsa vAyagolA inakoM haratA aura aura atyaMta dIpana hai // 77 // vRntAka vArIka bhaMTAkI bhANTikA yaha baiMganake nAma, baiMgana madhura tIkhA uSNa pAkameM kaTu aura pittakoM na karanevAlA hai // 78 // aura jvara vAta kapha inakoM haratAhai dIpana zukrakoM karanevAlA halakA hai vaisehI kaccA kapha pittako haratA aura baDA pittakoM karanevAlA halakA hotAhai // 79 // aMgArepara pakAhuvA kuchaka pittakoM karanevAlA hai aura kapha meda vAta Ama inakoM haratA atyanta dIpana halakA hai // 80 // vohI bhArI cikanA tela aura lavaNake yukta hotA hai dUsarA sapheda baiMgana murageke aNDeke samAna hotAhai // 81 // vaha bavAsIrameM vizeSakarake hitahai aura pUrvavat hInabhIhai. atha DiNDizapiNDArakarkoTakIviSamuSTikaMTakArIguNAH, DiNDizo romazaphalo muninirmita ityapi // 82 // For Private and Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shaakvrgH| DiNDizo rucikadbhedI pittazleSmApahaH smRtH| suzIto vAtalo rUkSo mUtralazvAzmarIharaH // 83 // piNDAraM zItalaM balyaM pittaghnaM rucikArakam / pAke laghu vizeSeNa viSazAntikaraM smRtam // 84 // karkoTI pItapuSpA ca mahAjAlIti cocyate / karkoTI malahatkuSThahallAsArucinAzinI // 85 // zvAsakAsajvarAnhanti kaTupAkA ca diipnii| DoDikA viSamuSTizca DoDItyapi sumuSTikA // 86 // DoDikA puSTidA vRSyA rucyA vahnipradA laghuH / hanti pittakaphAoNsi kamigulmaviSAmayAn // 87 // kaNTakArIphalaM tiktaM kaTukaM dIpanaM laghu / rUkSoSNaM zvAsakAsaghnaM jvarAnilakaphApaham // 88 // tIkSNoSNaM sArSapaM nAlaM vAtazleSmavraNApaham / kaNDUvamiharaM dadrUkuSThaghnaM rucikArakam // 89 // TIkA-DiMDiza romazaphala muninirmita yaha TiTheke nAmahaiM // 82 // TiDhA ru. cikoM karanevAlA bhedana pittakaphakoM haratA kahAhai aura zItala vAtakoM karanevAlA rUkhA mUtrako karanevAlA azmarI haratAhai // 83 // piMDAra zItala balakoM karanevAlA pittaharatA rucikoM karanevAlA pAkameM halakA aura vizeSakarake viSakI zAntikoM karanevAlA kahAhai // 84 // karkoTakI pItapuSpA mahAjAlI yaha khekhaseke nAma, khekhasA malakoM haratA aura kuSTha hallAsa aruci inakoM haratAhai // 85 // aura zvAsa kAsa jvara inakoM haratA hai tathA pAkameM kaDavA dIpana hai DoDikA viSamuSTi DoDI sumuSTikA // 86 // yaha kareruAke nAma, kareruA puSTi karanevAlI agnidIpana halakI hotIhai aura pitta kapha vavAsIra kRmi vAyagolA viSaroga inakoM haratIhai // 87 // kaTherIkA phala tikta kaTu dIpana halakA rUkhA uSNa hai aura zvAsa kAsa inakoM haratA tathA jvara vAta kapha inakoM haratAhai // 88 // unameM sarasoMkA nAla tIkhA garama hotAhai aura vAta vraNa kapha inakoM haratAhai aura khujalI vamana inakoM haratA tathA dAda kuSTha khujalI inakoM haratA tathA rucikoM karanevAlAhai // 8 // For Private and Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 240 240 harItakyAdinighaMTe atha sUraNasyaAlukakaMdasyanAmAniguNAzca, sUraNaH kandaolazca kandalo'zoghna itypi| sUraNo dIpano rUkSaH kaSAyaH kaNDukRtkaTuH // 90 // viSTambhI vizado rucyaH kaphAkantano lghuH| vizeSAdarzase pathyaH plIhAgulmavinAzanaH // 91 // sarveSAM kandazAkAnAM sUraNaH zreSTha ucyate / daddUNAM raktapittinAM kuSThinAM na hito hi saH // 92 // sandhAnayogaM samprAptaH sUraNo gunnvttrH| ArukamapyAlUkaM tatkathitaM vIrasenazca // 93 // kASThAlukazaMkhAlukahastyAlukAni kathyante / piNDAlukasaptAlukaraktAdyakAni coktAni // 94 // AlukaM zItalaM sarvaM viSTambhi madhuraM guru / sRSTamUtramalaM rUkSaM durjaraM raktapittanut // 95 // kaphAnilakaraM valyaM vRSyaM svalpAgnivardhanam / raktAlubhede paTikA tanvI ca prathitAllukI // 96 // AlukI balakasnigdhA gurvI hatkaphanAzinI / viSTambhakAriNI taile talitAtirucipradA // 97 // ThIkA-unameM sUranake nAma aura guNa sUraNakanda alukanda arzoghna yaha sUranake nAma haiM sUrana dIpana rUkhA kaselA khAja karanevAlA kaTu hotAhai // 90 // aura viSTambha karanevAlA vizada rucikoM karanevAlA kapha bavAsIrakoM haratA aura halakAhai vizeSakarake bavAsIrameM pathyahai aura pilahI vAyagolA inakoM haratAhai // 91 // saba kandazAkoMmeM sUraNa zreSTha kahAhai dAdavAle aura raktapittavAle tathA kuSTavAle inakoM voha hitahai // 92 // sandhAna yogameM prApta huvA suraNa adhika guNavAlA hotAhai Aruka AlUka yaha AlUke nAma, vIrasenanebhI kaThiyAAlu saMkhAlu hastyAlu kahehaiM // 93 // piMDIlU saptAluka raktAlu yaha kahAhai kASThAluka kAThinyayukta kaDhAru zaGkhAlaka zvetatAyukta zaGkhAru hastyAlaka dIrghatAyukta baDA piMDAlu gola suthanI sa For Private and Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shaakvrgH| 241 tAluka madhuratAyukta romoMkarakeyukta laMbI suthanI hotIhai // 94 // raktAlU arthAt zakarakanda saba AlU zItala viSTambha karanevAle madhura bhArI malamUtrakoM karanevAle rUkhe durjara raktapittakoM haratehaiM // 95 // kaphavAtakoM karanevAle balakehita zukrakoM karanevAle alpa agnikoM baDhAnevAle haiM atha aruI raktAlukA bheda chIlanemeM patalA chilakA hotAhai voha aruIhai / 96 // aruI balakoM karanevAlI cikanI aura bhArI hRdayake kaphakoM haratIhai telameM bhunIhuI viSTambha karanevAlI aura rucikoM denevAlI hai // 97 // atha mUlakaraMjanakadalIvArAhIguNAH. mUlakaM dvividhaM proktaM tatraikaM laghu mUlakam / zAlamarkaTakaM vistraM zAleyaM marusambhavam // 98 // cANakyaM mUlakaM tIkSNaM tathA mUlakapotikA / nepAlamUlakaM cAnyattadbhavedgajadantavat // 99 // laghumUlaM kaTUSNaM syAdrucyaM laghu ca pAcanam / doSatrayaharaM svayaM jvarazvAsavinAzanam // 10 // nAsikAkaNTharoganaM nayanAmayanAzanam / mahattadeva rUkSoSNaM guru doSatrayapradam // 101 // snehasiddhaM tadeva syAddoSatrayavinAzanam / gAjaraM gRJjanaM proktaM tathA nAraGgavarNakam // 102 // gAjaraM madhuraM tIkSNaM tiktoSNaM dIpanaM laghu / saMgrAhi rktpittaamegrhnniikphvaatjit // 103 // zItalaH kadalIkando balyaH kezyo'mlapittajit / vahnikaddAhahArI ca madhuro rucikArakaH // 104 // mAnakaH syAnmahApatraH kathyante tadguNA ath| mAnakaH zothahRcchItaH pittaraktaharo lghuH|| 105 // vArAhI pittalA balyA kaTTI tiktA rasAyanI / AyuHzukrAgnikanmehakaphakuSThAnilApahA // 106 // For Private and Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 242 harItakyAdinighaMTe TIkA - mUlI doprakArakI kahI hai usameM eka choTI mUlI zAlamarkaTaka visra zAleya marusaMbhava // 98 // cANakya mUlaka tIkSNa tathA mUlakapotikA yaha mUlIke nAma haiM aura dUsarI naipAlI mUlI tathA usakA bheda hAthI ke dAMtake samAna hotI hai 99 choTI mUlI kaDavI garama hotI hai aura rucikoM karanevAlI halakI pAcana hotI hai aura tInoM doSoMkoM haratI svarakoM acchA karanevAlI aura jvara zvAsakoM haratI hai 100 aura nAsikAroga tathA kaNTharoga inakoM haratI hai aura netrarogakoM haratI hai vohI baDI rUkhI garama bhArI tInoM doSoMkoM chedanevAlI hai // 101 // snehasiddha vohI tInoM doSoMkoM haratI hai gAjara guMjana nAraMgavarNaka yaha gAjara ke nAma haiM / / 102 // gAjara madhura tIkhA uSNa dIpana halakA hotA hai aura kAvija rakta pitta vavAsIra saMgrahaNI kaphavAta inakoM haranevAlA hai // 103 // kelAkA kanda zItala valakoM denevAlA kezake hita amlapittakoM haranevAlA agnidIpana dAhakoM haratA madhura rucikoM karanevAlA hai || 104 // atha mAnakaMda mAnaka mahApatra hote haiM aba iske guNa kahate haiM mAnakaMda zothakoM haratA zItala pittaraktakoM haratA halakA hotA hai 105 iskoM ThoMThI isaprakAra lokameM kahatehaiM vArAhIkanda pittakoM karanevAlA balakehita kaDavA tikta rasAyana aura Ayu zukrakoM aura agnikoM karanevAlA aura prameha kapha kuSTha vAta inakoM haratA hai // 106 // atha hastikarNAmukakaseruguNAH. gajakarNA tu tiktoSNA tathA vAtakaphAnjayet / zItajvaraharI svAduH pAke tasyAstu kandakaH // 107 // pANDuzothakamiplIhagulmAnAhodarApahaH / grahaNyazavikAraghno vanasUraNakandavat // 108 // kemukaM kaTukaM pAke tiktaM grAhi himaM laghu / dIpanaM pAcanaM hRdyaM kaphapittajvarApaham // 109 // kuSThakAsapramehAsvanAzanaM vAtalaM kaTu / kaseru dvividhaM tattu mahadrAjakaserukam // 110 // mustAkatirlaghu syAyattaccicoDhamiti smRtam / kaserukadvayaM zItaM madhuraM tuvaraM guru // 111 // For Private and Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAkavargaH / pittazoNitadAhanaM nayanAmayanAzanam / grAhi zukrAnilazleSmArucistanyakaraM smRtam // 112 // TIkA - hastikarNI tikta uSNa tathA vAta kapha inakoM haratI hai aura zItajvarakoM haratI pAkameM madhura hotI hai usakA kanda // 107 // pANDuroga sUjana kRmi toint vAyagolA AnAha udararoga inakoM haratA hai aura saMgrahaNI vavAsIra vikArakoM haratA hai yaha vanasUraNake samAna hotA hai // 108 // kemuka kaDavA pAkameM tikta kAvija zItala halakA hotA hai dIpana pAkameM hRdya kapha pitta jvara inakoM haratA hai // 109 // aura kuSTha kAsa prameha rakta inakoM haratA vAtakoM karanevAlA kaTu hotA hai kaseru doprakArakA hotAhai usameM baDA rAjakaseruka // 110 // aura motheke AkAra choTA jo hotA hai uskoM cicoDa aisA kahA hai donoM kaserU zItala madhura kasele bhArI // 111 // pitta rakta dAha inakoM haratA aura netrarogoMkoM haratA hai kAvija zukra vAta kapha aruci dugdha inakoM karanevAlA kahAhai // 112 // atha padmAdikaMdanAmaguNAH. padmAdikandaH zAlUkaM karahATazca kathyate / mRNAlamUlaM bhisANDaM lajjAzukaM ca kathyate // 113 // zAlUkaM zItalaM vRSyaM pittadAhAstranuguru | 1 durjaraM svAdupAkaM ca stanyAnilakaphapradam // 114 // saMgrAhi madhuraM rUkSaM bhisANDamapi tadguNam / bAlaM nArtavAjIrNe vyAdhitaH krimibhakSitam // 115 // kandaM vivarjayetsarvaM yadvA'yAdividUSitam / atijIrNamakAlotthaM rUkSaM siddhamadezajam // 116 // karkazaM komalaM cAti zItavyAlAdidUSitam / saMzuSkaM sakalaM zAkaM nAzrIyAnmUlakaM vinA // 117 // TIkA - padma AdiyoMke kandoMkoM zAlUka aura karahATa kahate haiM mRNAlamUla bhisANDa lajjAzuka yahabhI kamala kakaDIke nAma haiM // 113 // kamalakakaDI zItala zukrakoM karanevAlI pitta dAha rakta inakI nAzaka bhArI hai aura durjara pAkameM madhura dugdha vAta kapha inakoM karanevAlI hai // 114 // tathA kAvija madhura rUkhI bhisA For Private and Personal Use Only 243
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 244 harItakyAdinighaMTe NDabhI usIke samAna guNameMhai kaccA anArtava ajIrNa vyAdhita kIDoMne khAyAhuvA // 115 // aisA saba kanda tyAgadevai athavA jo agni AdiseM dUSita bahuta jIrNa ve mausamakA rUkhA siddhakiyA adezaja // 116 // atikarkaza atikomala aura zItala sarpaAdiseM dUSita vahuta sUkhAhuvA saba zAkamUlIke vinA na sevana karai 117 atha svadezajazAkAni teSAM nAmAni guNAzca. uktaM saMsvedajaM zAkaM bhUmichannaM zilIndhrakam / kSitigomayakASTheSu vRkSAdiSu tadudbhavet // 118 // sarve saMsvedajAH zItA doSalAH picchilAzca te| guravazchadyatIsArajvarazleSmAmayapradAH // 119 // zvetazubhrasthalIkASThavaMzagovraNasaMbhavAH / nAtidoSakarAste syuH zeSAstebhyo vigarhitAH // 120 // iti zrIharItakyAdinighaMTe zAkavargaH samAptaH / TIkA-telaAdiseM na siddhahuvA rUkSa zubhasthAna huvA aba saMvedaja zAka unake nAma aura guNa kahatehaiM saMsvedaja zAka use kahatehaiM jo davIpaDIhuvI jamInaseM hotAhai use zilIndhraka kahatehaiM pRthvI govara kASTha vRkSa AdimeMbhI utpanna hotAhai use kukura musA kahatehaiM // 118 / / sabase svedaja zItala doSakoM utpanna karanevAlA picchila jo hotehaiM ve bhArI hote haiM aura vamana atisAra jvara kaphake roga inakoM karanevAle haiM // 119 // zveta aura zubhra bevanI huI jamIna kASThavAsa govraNa inase utpanna atidoSa karanevAle nahIMhaiM bAkI unaseM ninditahaiM saMsvedaja iskoM chAtA isaprakAra lokameM kahate haiM // 120 // iti harItakyAdinighaMTe zAkavargaH samAptaH / For Private and Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIH / harItakyAdinighaMTe atha mAMsavargaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatra mAMsasya nAmAni guNAzca. mAMsaM tu pizitaM kravyamAmiSaM palalaM palam / mAMsaM vAtaharaM sarvaM bRMhaNaM balapuSTikRt // 1 // prINanaM guru hRdyaM ca madhuraM rasapAkayoH / mAMsavargoM dvidhA jJeyo jAGgalA'nupabhedataH // 2 // mAMsavargo'va jagAlA vilasthAzca guhAzayAH / tathA parNamRgA jJeyA viSkirAH pratudo'pi ca // 3 // prasahAzcApyatha grAmyA aSTau jAGgalajAtayaH / jAGgalA madhurA rUkSAstuvarA laghavastathA // 4 // balyAste bRMhaNA vRSyA dIpanA doSahAriNaH / mUkatAM minminAtvaM ca gadgadatvArdite tathA // 5 // bAdhiryamarucicchardipramehaM mukhajAngadAn / zlIpadaM galagaNDaM ca nAzayatyanilAmayAn // 6 // kUlecarAH plavAzvApi kozasthAH pAdinastathA / matsyA ete samAkhyAtAH paJcadhA'nUpajAtayaH // 7 // AnUpA madhurAH snigdhA guravo vahnisAdanAH / zleSmalAH picchalAzcApi mAMsapuSTipradA bhRzam // 8 // tathAbhiSyandinaste hi prAyaH pathyatamAH smRtAH / hariNaiNa kuraGgayaSTaSatanyaGkusambarAH // 9 // For Private and Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 246 harItakyAdinighaMTe rAjIvo'pi ca muNDI cetyAdyA jngghaalsNjnykaaH| hariNastAmravarNaH syAdeNaH kRSNaH prakIrtitaH // 10 // . TIkA-mAMsake nAma kahate haiM mAMsa pizita kravya AmiSa palala pala yaha mAMsake nAma haiM sava mAMsa vAta harate bRMhaNa bala puSTiko karanevAle haiM // 1 // aura prINana bhArI hRdya rasa aura pAkameMbhI madhura aba unake bheda kahatehaiM mAMsavarga dopakArakA jAnanA cAhiye jAGgala aura AnUpa ina bhedoMseM // 2 // unameM jAGgalakA lakSaNa aura guNa yahAMpara mAMsavarga jaMgalameM rahanevAle bilameM rahanevAle guhAmeM rahanevAle tathA parNamRga viSkira aura pratuda // 3 // prasaha aura grAmya yaha ATha mAMsakI jAtIhai jAMgala madhura rUkhe kasele tathA halake // 4 // balakoM denevAle puSTa zukrakoM utpanna karanevAle dIpana doSa harate gRGgApana minaminApana gadgadatA tathA ardita 5 bahirApana aruci vamana prameha mukhake roga zlIpada galagaMDa aura vAtake roga inakoM rahatehaiM // 6 // AnUpamAMsakA lakSaNa aura guNa kahatehaiM kUlecara plava kozastha pAdina tathA matsya yaha pAMca prakArakI AnUpajAti kahIMhai // 7 // AnUpa madhura cikane bhArI agnimAndya karanevAlA kaphakArI picchila aura atyanta mAMsa puSTikoM karanevAlehai // 8 // tathA abhiSyandI aura prAyaH pathyatama kahe haiM anantara jAMgaloMkI gaNanA aura vizeSa guNa hariNa kuraMga RSya pRSata nyaMku sambara // 9 // rAjIva muNDI ityAdi yaha jAGgalanAma hariNake bhedahaiM lAlaraMgakA hariNa aura kAlA eNa kahAhai // 10 // kuraGga ISattAmraH syAdeNatulyAkatirmahAn / RSyo nIlAGgako loke sarohya iti kiirtitH|| 11 // pRSatazcandrabinduH syAdariNAtkiJcidalpakaH / nyakurbahuviSANo'tha zambaro gavayo mahAn // 12 // rAjIvastu mRgo jJeyo rAjIbhiH parito tRtaH / yo mRgo bhRGgahInaH syAtsa muNDIti nigadyate // 13 // jaMghAlAH prAyazaH sarve pittazleSmaharAH smRtaaH| kiJcidvAtakarAzcApi laghavo balavardhanAH // 14 // TIkA-kucha eka lAla kuraMga hotA hai eNake samAna akRti baDA hotA hai nIlAGgaka isko lokameM sarohi isaprakAra kahAhai // 11 / / pRSata sapheda bundakI For Private and Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAMsavargaH / 247 vAlA hariNaseM kucha eka choTA hotA hai bahuta siGgavAlA nyaMku sAbara mahAn gavaya hotA hai || 12 || jo mRga bahutasI lakIroMseM yukta ho iskoM rAjIva mRga jAnanA cAhiye jo mRga besiGgakA hotA hai usako muNDI aisA kahate haiM / / 13 // saba prAyaH pittakaphakoM harate kahehaiM alpa vAtakoM karanevAle halake aura balakoM baDhAnevAle haiM // 14 // atha bilezayAnAM guhAzayAnAM ca guNAH. godhAzazabhujaGgAkhuzalakyAdyA bilezayAH / bilezayA vAtaharA madhurA rasapAkayoH // 15 // vRMhaNA baddhaviNmUlA vIryoSNAzca prakIrttitAH / siMhavyAghravRkA RkSatarakSudvIpinastathA // 16 // babhrujambUkamArjArA ityAdyAH syurguhAzayAH / sthUlapuccho raktanetro babhrudehaH sa nAkulaH // 17 // guhAzayA vAtaharA gurUSNA madhurAzca te I snigdhA balyA hitA nityaM netrAmayavikAriNAm // 18 // TIkA - bila meM rahanevAloMkI gaNanA aura guNa kahate haiM goha kharagoza sApa cUhA sAhi Adi yaha bilezaya haiM bilezaya vAta haratA aura rasapAkameM madhura hai 15 tathA puSTa malamUtrakoM bAMdhanevAle aura vIryameM uSNa kahehaiM aba guhAzayoMkI gaNanA aura guNa zerabheDiyA rIcha tenduvA vAgha cItA tathA / / 16 / / naulA gIdaDa bilAva ityAdi yeha guhAzaya haiM tarakSu hauhA isaprakAra lokameM kahate haiM cItA vyAghra isaprakAra lokameM kahate haiM moTI puccha lAla AMkhoM piMgala zarIra voha neulA hai || 17 // guhAzaya vAtaharatA bhArI uSNa madhura cikane balakoM karanevAle aura sadA netra liMroga vAloMkoM hita hai // 18 // vanauko vRkSamArjAro vRkSamarkaTikAdayaH / ete parNamRgAH proktAH suzrutAdyairmaharSibhiH // 19 // vanaukAM vAnaro vRkSamArjAro vRkSaviDAlaH / smRtAH parNamRgA vRSyAzcakSuSyAH zoSiNe hitAH // 20 // For Private and Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 harItakyAdinighaMTe zvAsArzaHkAsazamanAH sRssttmuutrpuriissikaaH| vartakAlAvavartArakapiJjalakatittirAH // 21 // kuliGgakukkuTAdyAzca viSkirAH smudaahRtaaH| vikIrya akSayantyete yasmAttasmAdi viSkirAH // 22 // kapiJjala iti prAjJaiH kathito gaurtittiriH| viSkirA madhurAH zItAH kaSAyAH kaTupAkinaH // 23 // balyA vRSyAstridoSanAH pathyAste laghavaH smRtaaH| TIkA-candara vRkSamArjAra vRkSamarkaTikA Adika yeha parNamRga suzrutAdi maharSiyoMne kahehaiM // 19 // vAnara vRkSabiDAla rUkhI isaprakAra lokameM kahatehaiM parNamRga zukrakoM karanevAle netrake zoSavAleko hita // 20 // aura zvAsa vavAsIra kAsa inakoM harate malamUtrakoM karanevAle haiM atha viSkiroMkI gaNanA aura guNa jaMgalI viDAla vAtaTera sapheda tItara // 21 // ciDe muragA Adika yaha viSkira kahehaiM jo chitarAke khAtehai isavAste ve viSkira haiM // 22 // supheda tItarakoM buddhivAnoMne kapiJjala aisA kahAhai gavaraiA isaprakAra lokameM kahate haiM viSkira madhura zItala kasele pAkameM kaTu // 23 // balakoM karanevAle tridoSaharate pathya aura ye halake haiM. atha pratudAnAM prasahAnAM ca guNAH. harIto dhavalaH pANDuzcitrapakSo bRhacchakaH // 24 // pArAvataH khaJjarITaH pikAdyAH pratudAH smRtaaH| pratudya bhakSayantyete tuNDena pratudAstataH // 25 // kapoto dhavalaH pANDuH zatapatro bRhacchakaH / pratudA madhurAH pittakaphannAstuvarA himAH // 26 // laghavo baddhavarcaskAH kiJcidvAtakarAH smRtaaH| kAko gRdhra ulUkazca cillazca zazaghAtakaH // 27 // cASo bhAsazca kurara ityAdyAH prasahAH smRtaaH| bhAso gRdhravizeSaH syAtkurarazca nigadyate // 28 // For Private and Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 249 maaNsvrgH| prasahAH kIrtitA ete prasahyAcchidya bhakSaNAt / prasahAH kharavIryoSNAstanmAMsa bhakSayanti ye // 29 // te zoSabhasmakonmAdazukrakSINA bhavanti hi| TIkA-pratudoMkI gaNanA aura guNa harIta kaThaphora vA jaMgalI tItara pahADI totA // 24 // pAravA khaMjana koila ityAdika yaha pratuda kahehaiM jo apanI coMcaseM toDakara khAtehaiM isavAste pratuda harIla isaprakAra lokameM kahatehaiM // 25 // kapota dhavala pANDu zatapatra bRhacchuka dArvAghATa isaprakAra amarameM kahAhai kaThapAravA isaprakAra lo. kameM kahatehaiM pratuda madhura pitta kaphakoM haratA kaselA zItala // 26 // halakA malakoM bAdhanevAlA aura kucha eka vAtakoM karanevAlA kahA haiM atha prasahoMkI gaNanA aura guNa kauvvA giddha ullU // 27 // cIla vAja nIlakaMTha bhAsa yaha giddhakA bhedahai kurIra ityAdi yaha pakSI prasaha kahehaiM vAja isaprakAra lokameM kahate haiM yeha giddhake kisma meM haiM karAkura isaprakAra lokameM kahatehaiM // 28 // yaha jabaradastI kATakara khAtehaiM isavAste prasaha haiM prasaha vIryameM uSNa hai unake mAMsakoM jo bhakSaNa karatehaiM // 29 // ve zoSa bhasmaka unmAdayukta aura zukrakSINa hojAtehaiM. atha grAmyANAM kUlecarANAM plavAnAM kozasthAnAM ca guNAH. chAgameSavRSAzcAzvA grAmyAH proktA maharSibhiH // 30 // grAmyA vAtaharAH sarve dIpanAH kaphapittalAH / madhurA rasapAkAbhyAM vRMhaNA balavardhanAH // 31 // lulAyagaNDavArAhacamarIvAraNAdayaH / ete kUlacarAH proktA yataH kUle carantyapAm // 32 // kUlecarA marutpittaharA vRSyA blaavhaaH| madhurAH zItalAH snigdhA mUtralAH zleSmavardhanAH // 33 // hNssaarskaarnnddbkkraunycsraarikaaH| nandImukhI sakAdambA balAkAdyAH plavAH smRtAH // 34 // plavanti salile yasmAdete tasmAtlavAH smRtaaH| sthUlA kaThorA vRttA ca yasyAzcaJcUpari sthitA // 35 // For Private and Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 250 harItakyAdinighaMTe guTikA jambUsadRzI proktA nandImukhIti sA / lavAH pittaharAH strigdhA madhurA guravo himAH // 36 // zaGkhaH zaGkhanakhazvApi zuktizambUkakarkaTAH / jIvA evaMvidhAzvAnye kozasthAH parikIrtitAH // 37 // kozasthA madhurAH snigdhA vAtapittaharA himAH / bRMhaNA bahuvarcaskA vRSyAzca balavardhanAH // 38 // TIkA - atha grAmyoMkI gaNanA aura guNa bakarI meMDhA baila ghoDA inakoM maharSiyoMne grAmya kahA hai // 30 // saba grAmya vAtakoM harate dIpana kaphapittakoM karanevAle haiM aura rasapAka meM madhura puSTa balakoM baDhAnevAle haiM // 31 // atha kUlecaroM kI gaNanA aura guNa bhaiMsa gaiMDA sUkara cavara gAya hAthI Adika yaha kUlecara haiM kyoMkI jalake kinAre vicarateM haiM || 32 // bhaiMsa gaiMDA cavara puccha gau kUlecara vAtapittakoM harate zukrakoM karanevAle balakArI madhura zItala cikane sUtrakoM karanevAle aura arat baDhAnevAle haiM // 33 // atha plavoMkI gaNanA aura guNa haMsa sArasa kuraMDa bagalA TIMka ADI nandImukhI yaha voha jAnavara haiM jisake coMcapara jAmanake sama guThalI hotI hai aura batakasA hotA hai karavA vagulA Adi ye plava kaheM haiM ||34|| yaha jalameM rahatehaiM isavAste inakoM plava kahA hai karaDuvA DhIMka ADI iti sthUlakaThora gola jisake coMcapara rahatA hai jAmunake guThalI ke samAna vo nandImukhI kahA hai // 35 // karavA isaprakAra lokameM kahate haiM lava pitta harate cikane madhura bhArI zItala vAtakaphakoM karanevAle aura zukrakoM karanevAle sarahai || 36 || anantara kozathoMkI gaNanA aura guNa kahate haiM zaMkha choTA zaMkha sIpa ghoMghA kekaDA isaprakArake jIva aura kozastha kaheM haiM // 37 // kozastha madhura cikane vAtapittakoM harate zItala puSTa bahuta malakoM karanevAle zukrakoM karanevAle aura balakoM baDhAnevAle haiM // 38 // atha pAdinAM matsyAnAM jaMghAlAnAM ca guNAH. kumbhIrakUrmanakAzca godhAmakarazaGkavaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghaNTikaH zizumArazcetyAdayaH pAdinaH smRtAH // 39 // pAdino'pi ca ye te tu kozasthAnAM guNaiH samAH / matsyo mIno vikAraca upo vaisAriNo'NDajaH // 40 // For Private and Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAMsavargaH / zAkulaH pRthuromA ca sa sudarzana ityapi / rohitAdyAstu ye jIvAste matsyAH parikIrtitAH // 41 // matsyAH snigdhoSNamadhurA guravaH kaphapittalAH / vAtaghnA bRMhaNA vRSyA rocakA balavardhanAH // 42 // madyavyavAyasaktAnAM dIptAgnInAM ca pUjitAH / hariNaH zItalo baddhaviNmUtro dIpano laghuH // 43 // rase pAke ca madhuraH sugandhiH sannipAtahA / eNaH kaSAyo madhuraH pittAsrukkaphavAtahRt // 44 // saMgrAhI rocano balyo jvaraprazamanaH smRtaH / For Private and Personal Use Only 251 TIkA - anantara pAdiyoMkI gaNanA aura guNa yaha magarakA bheda hai kachu AnAkA gohI magara sAkuca ghaDiyAla sUsa ityAdi yaha pAdI kaheM haiM / / 39 // yaha mAraka jalajIva haiM kachuvA nAkA gohI magara sAkuca ghariAla sUsa jo pAdi haiM bhI kozasthoMke samAna guNameM haiM machaliyoMke nAma aura guNa matsya mIna vikAra uSa vaisAriNa aMDaja // 40 // zakula pRthuromA aura sudarzana yaha machaliyoMke nAhaiM rohU Adika jo jIva haiM ve matsya kaheM haiM // 41 // matsya cikane uSNa madhura bhArI kaphapittakoM karanevAle haiM aura vAta harate puSTa zukrakoM karanevAle rocaka kavalakoM baDhAnevAle haiM // 42 // tathA madya maithunameM AsaktoMkoM aura dIptAniyoMkoMbhI hita hai anantara jAMgala AdiyoMke nAma guNa unameM hariNake guNa hariNa zItala sUtroM baDhAnevAlA dIpana halakA // 43 // rasa aura pAkameM madhura sugandhi sannipAtakoM haratA hai anantara kAlA hariNa eNa kasailA madhura rakta pitta kaphavAta inakoM haratA hai / / 44 / / aura kAvija rocana balake hita jvarakoM haranevAlA kahA hai. atha kuraGgatittiravArAhasAMbara sedhAnAmaguNAH. kuraMgo bRMhaNo balyaH zItalaH pittahRdguruH / madhuro vAtagrAhI kiJcitkaphakaraH smRtaH // 45 // RSyo tIlANDakacApi gavayo rodha ityapi / gavayo madhuro balyaH snigdhoSNaH kaphapittalaH // 46 //
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 252 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe pRSatastu bhavetsvAdurgrAhikaH zItalo laghuH / dIpano rocanaH zvAsajvaradoSatrayAstrajit // 47 // nyaH svAdurlaghurbalyo vRSyo doSatrayApahaH / sAvaraM palalaM snigdhaM zItalaM guru ca smRtam // 48 // rase pAke ca madhuraM kaphadaM raktapittahRt / rAjIvastu guNairjJeyaH pRSatena samo janaiH // 49 // muNDI tu jvarakAsAmlakSayazvAsApaho himaH / lambakarNaH zarAH zUlI lomakarNo bilezayaH // 50 // zazaH zIto laghugrahI rUkSaH svAduH sadA hitaH / vahnirutkaphavAtaghno vAtasAdhAraNaH smRtaH // 51 // jvarAtIsArazoSAstrazvAsAmayaharazca saH / sedhA tu zalyakaH zvAvitkathyante guNA atha // 52 // zalyakaH zvAsakAsAstrazoSadoSatrayApahaH / TIkA - kuraMga bRMhaNa balake hita zItala pittaharatA bhArI madhura vAta haratA kAvija aura kucha phaka karanevAlA kahA hai // 45 // RSya nIlANDaka gavaya roU yaha nIla gAyake nAma haiM nIlagAya madhura balake hita cikanI uSNa kaphapittakoM karanevAlI hai // 46 // cittari madhura kAvija zItala halakA dIpana rocana hai aura zvAsa jvara tInoM doSa rakta inako haranevAlI hai // 47 // vArAhasiMgA madhura halakA balake hita zukrakoM karanevAlA tInoM doSoMkoM haratA hai sAvarakA mAMsa cikanA zItala bhArI kahA hai rasapAkameM madhura kaphakoM karanevAlA raktapittakoM haratA hai // 48 // rAyA cittarike samAna loga guNameM jAnane pIThI jvara kAsa rakta kSaya zvAsa inakoM haratA zItala hotA hai // 49 // ava bilezayo meM zaza hotA hai lambakarNa zaza zUlI lomakarNa bilezaya yaha kharagozake nAmahaiM kharagoza zItala halakA || 50 // kAvija rUkhA madhura sadA zItala agnidIpana kaphavAtakoM haratA sAdhAraNa kaphavAtakoM karanevAlA kahA hai // 51 // aura jvara atIsAra zoSa rakta zvAsaroga inakoM haratA voha hai sedhA zalyaka zvAvita yaha sAhIke nAma haiM 52 usake guNa kahate hai sAhI zvAsa kAsa rakta coSa aura tridoSa inakoM haratA hai For Private and Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 253 maaNsvrgH| atha pakSinAmAni guNAzca. pakSI khago vihaGgazca vihagazca vihaGgamaH // 53 // zakunirviH patatrI ca viSkiro vikiro'nnddjH| dhAnyAH kuracarAye'tra teSAM mAMsaM laghUttamam // 54 // AnUpaM balakanmAMsaM snigdhaM gurutaraM smRtm| vartIko varttakazcitrastato'nyA vartakAH smRtAH // 55 // vartako'gnikaraH zIto jvaradoSatrayApahaH / surucyaH zukrado balyo vartakAlpaguNAstataH // 56 // lAvA viSkiravargeSu te caturdhA matA budhaiH| pAMzulo gaurako'nyastu pauNDarIkodarastathA // 57 // lAvA vahnikarAH snigdhA garanA grAhikA hitaaH| pAMzulaH zleSmalasteSu vIryo hyanilanAzanaH // 58 // gauro laghutaro rUkSo vahnikArI tridoSajit / pauNDrakaH pittakatkiJcilladhurvAtakaphApahaH // 59 // damero raktapittano hRdAmayaharo himaH / TIkA-aba pakSiyoMke nAma aura guNa pakSI khaga vihaMga vihaga vihaMgama zakunI vi patatrI viSkira vikira aMDaja yaha pakSiyoMke nAmahaiM // 53 // dhAnya aura kuracara jo ismeM haiM unake mAMsa halake aura acchehaiM // 54 // AnUpamAMsa balakArI cikanA gurutara kahAhai unaviSkiroMmeM vaTera vaTaI vartIka vattika yaha vaTerake nAma haiM // 55 // aura usseM dUsarA vartaka kahAhai vaTera agnidIpana zItala jvara aura tInoMdoSa inakoM haratAhai aura acchA rucikoM karanevAlA zukrakoM karanevAlA balake hita hotAhai aura vaTaI usse guNameM alpa hai // 56 // viSkaravargameM voha cAraprakArakA paMDitoMne mAnAhai paMzula gauraka aura dUsarA pauNDarIka udara yaha lavAke bheda haiN|||57|| lavA agnikoM karanevAlA cikanA viSaharatA kAvija aura pathyahai aura unmeM pAMzula kaphakArI zukrakoM karanevAlA vAtaharatAhai // 58 // gaura bahuta halakA rUkhA dIpana aura tridoSako haranevAlA hai pauMDraka pittakoM karanevAlA kucha halakA vAtakaphako haratAhai // 59 // damera raktapittakoM haratA aura hRdayarogakoM haratA zItala hai. For Private and Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 harItakyAdinighaMTe atha vAlIkatittirAcaTakakukkuTanAmaguNAH. vAlIkavartI caTako vArtAkazcaiva sa smRtaH // 60 // vAlIko madhuraH zIto rUkSazca kaphapittanut / tittiriH kRSNavarNaH syAccitro'nyo gauratittiriH // 61 // tittirirvalado grAhI hikkAdoSatrayApahaH / zvAsakAsajvaraharastasmAddaurAdhiko guNaiH // 62 // caTakaH kalaviGkaH syAtkuliGgaH kAlakaNTakaH / kuliGgaH zItalaH snigdhaH svAduH zukrakaphapradaH // 63 // sannipAtaharo vezma cttkshvaatishukrleH| kukuTaH rukavAkuH syAtkalayazcaraNAyudhaH // 64 // tAmracUDastathA dakSo pAtarNAdI zikhaNDikaH / kukkubo bRMhaNa snigdho vIryoSNo'niladguruH // 65 // cakSuSyaH zukrakapharuhalyo vRssykssaaykH| AraNyakukkuTaH snigdho vRMhaNaH zleSmalo guruH // 66 // vAtapittakSayavamiviSamajvaranAzanaH / TIkA-cAlIkavartI caTaka vArtAka yaha vagerAke nAma haiM // 60 // vagairA madhura zItala rUkhA kaphapittakoM haratA hai anantara supheda tItara kAlA tItara citra aura dUsarA sapheda tItara hotA hai // 61 // tItara balakoM denevAlA kAvija hai aura hicakiyAM tInoM doSa jvara inakoM haratA hai usse sapheda tItara guNameM adhika hai // 62 // caTaka kalavika kAlakaNThaka yaha gavaraiAke nAma haiM gavaraiA zItala cikanA madhura zukra aura kaphakoM karanevAlA // 63 // tathA sannipAtakoM haratA aura gharakI gavaraiA bahuta zukrakoM karanevAlA hai kukuTa kukavAku kalaya caraNAyudha // 64 // tAmracUDa tathA dakSa pAtarNAdI zikhiNDika yaha murageke nAma haiM muragA puSTa cikanA vIryameM uSNa vAtaharatA bhArI hai // 65 // aura netrake hita zukra kaphakoM karanevAlA balake hita zukrakoM karanevAlA kasailA hai vanamuragA cikanA puSTa kaphakoM karanevAlA bhArI hai // 66 // aura vAta pitta kSaya vamana viSamajvara inakoM haratA hai // For Private and Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maaNsvrgH| 255 atha hArItamayUrapArAvatanAmaguNAH. hArIto raktapittaH syAddharito'pi sa kathyate / hArIto rUkSa uSNazca raktapittakaphApahaH // 67 // svedasvarakaraH prokta ISadvAtakarazca sH| pANDastu vividho jJeyazcitrapakSaH kaladhvaniH // 68 // dvitIyo dhavalaH prokto sakapotaH sphuTasvanaH / citrapakSaH kaphaharo vAtaghno grahiNIpraNut / dhavalaH pANDuruddiSTo raktapittaharo himaH // 69 // mayUrazcandrakI kekI megharAvo bhujaGgabhuk / zikhI zikhAvalo bahIM zikhaNDI nIlakaNThakaH // 70 // zuklopAGgaH kalApI ca meghanAdaH kalApyapi / rase pAke ca madhuraH saMgrAhI vAtazAntikat // 71 // pArAvataH kalaravaH kapoto rktvrdhnH| pArAvato guruH snigdho rktpittaanilaaphH|| 72 // saMgrAhI zItalastajjJaiH kathito viiryvrdhnH| TIkA-hArIta raktapIta hotA hai aura haritabhI yaha uskA nAma hai isko harIla isaprakAra lokameM kahate hai hArIla rUkhA garama rakta pitta kaphakoM haratA hai aura kheda kharakoM karanevAlA kahA hai tathA alpavAtakoM karanevAlA kahA hai // 67 // pANDu aura dhavala pANDa piMDukA do prakArakA hotA hai citrapakSa aura kaladhvani // 68 // dUsarA dhavala kahA hai kapota sphuTasvana ye peDakIke nAma haiM citrapakSa kapha haratA vAta haratA aura saMgrahaNIkoM haratA hai dhavala aura pANDu raktapittakoM haratA zItala kahA hai // 69 // anantara ramora candrakI kekI meghArAva bhujaGgamuk zikhI zikhAvala bI zikhaNDI nIlakaNThaka // 70 // zuklApAGga kalApI meghanAda yaha morake nAma haiM mora rasapAkameM madhura kAvija vAta karanevAlA hai // 71 // anantara kabUtara parevA pArAvata kalarava kapota raktavardhana yaha kabUtarake nAma haiM kabUtara bhArI cikanA rakta pitta vAtakoM haratA hai // 72 // aura kAvija zItala usako jAnanevAloMne vIryakA baDhAnevAlA kahA hai. For Private and Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256 harItakyAdinighaMTe atha pakSyaNDachAganAmaguNAH. nAtisnigdhAni vRSyANi svAdupAkarasAni ca // 73 // vAtaghnAnyapi zukrANi gurUNyaNDAni pakSiNAm / chAgalo varkaraichAgo vastojaH kSetrakaH stubhaH // 74 // ajA chAgI stubhA cApi chelikA ca galastanI / chAgamAMsaM laghu snigdhaM svAdupAkaM tridoSanut // 75 // nAtizItamadAhi syAtsvAdu pInasanAzanam / paraM balakaraM rucyaM bRMhaNaM vIryavardhanam // 76 // ajAyA ajasUtAyA mAMsaM pInasanAzanam / zuSkakAse'rucau zoSe hitamagnezca dIpanam // 77 // ajAsutasya vAlasya mAMsaM laghutaraM smRtam / hRdyaM jvaraharaM zreSThaM sukhadaM baladaM bhRzam // 78 // mAMsaM niSkAsitANDasya chAgasya kaphaguru / srotaHzuddhikaraM balyaM mAMsadaM vAtapittanut // 79 // vRddhasya vAtalaM rUkSaM tathA vyAdhimRtasya ca / UrdhvajatruvikAraghnaM chAgalANDaM rucipradam // 8 // TIkA-anantara pakSiyoMke aMDoMkA guNa na bahuta cikane zukrakoM karanevAle rasa aura pAkameM madhura // 73 // vAta haratA atizukrakoM karanevAle bhArI aise pakSIyoMke aMDe hote haiM grAmyameM bakarIkA // 74 // chAgala varkala chAgavasta ojakSelaka stubha yaha bakareke nAma haiM aura ajA chAgI stubhA chelikA galastanI yaha bakarIke nAma chAgamAMsa halakA cikanA pAkameM madhura tridoSa haratA // 75 // na bahuta zI. tala avidAhI madhura hotAhai aura pInasakoM haratAhai atyanta balakoM karanevAlA rucikoM karanevAlA puSTa vIryako baDhAnevAlAhai // 76 // vinavacoMko dIhuI bakarIkA mAMsa pInasa haratAhai sUkIkhAMsImeM arucimeM zoSameM hitahai aura agnidIpana hai // 77 // bakarIke baccekA mAMsa laghutara kahAhai hRdya jvara haratA zreSTha sukhakoM denevAlA aura atyanta balakoM denevAlA hai // 78 // AMDa nikAle hue bakarekA mAMsa kaphakoM For Private and Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAMsavargaH / 257 karanevAlA bhArI hai aura srotoMkoM zuddha karanevAlA balake hita mAMsakoM karanevAlA vAtapittakoM haratA kahA hai || 79 // vRddhachAgakA mAMsa vAtala rUkhA tathA rogaseM mare - huvekA mAMsabhI vaisehI hotA hai bakarIkA zira jatruke Upara honevAle rogakoM haratA aura rucikoM karanevAlA hai // 80 // atha meSaTuMbAMDaka. meTro meDho huMDameSa uraNo'pyeDako'pi ca / avivRSTistathorNAyuH kathyante tadguNA atha // 81 // meSasya mAMsaM puSTaM syAtpittazleSmakaraM guru / tasyaivANDavihInasya mAMsaM kiMcillaghu smRtam // 82 // DumbANDaH pRthu zRGgaH syAnmedaH pucchastu DumbakaH / STathuzTaGgaH eDakasya palaM jJeyaM meSAmiSasamaM guNaiH // 83 // medaH pucchodbhavaM mAMsaM hRdyaM vRSyaM bhramApaham / pittazleSmakaraM kiMcidvAtavyAdhivinAzanam // 84 // TIkA - medU meDha huDa meSa uraNANDakabhI avidRSTI tathA UrNAyu yaha mesh nAma hai aba uske guNa kahate haiM // 81 // meMDhekA mAMsa puSTa hotA hai aura pittakaphakoM karanevAlA bhArI hai aMDarahita uskA mAMsa kiMcita halakA kahA hai // 82 // dumbANDaka pRthuzRGga medapucchadumbaka yaha dumbeke nAmahaiM dumbekA mAMsa meMDhake mAMsa ke samAna guNameM jAnanA cAhiye // 83 // usake dumbakA mAMsa hRdya zukrakoM utpana karanevAlA zrama haratA hai aura pitta kaphakoM karanevAlA tathA kuchaeka vAtake rohi haratA hai || 84 // atha balIvardAzvamahiSanAmaguNAH, balIvardastu vRSabha RSabhazca tathA vRSaH / anaDDAn saurabheyolpagaurUkSAbhadra ityapi // 85 // surabhiH saurabheyI ca mAheyI gaurudAhRtA / gomAMsaM tu guru snigdhaM pittazleSmavivardhanam // 86 // bRMhaNaM vAtahRddalyamapathyaM pInasapraNut / 33 For Private and Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 258 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe ghoTake pItituragaturaGgAca turaGgamAH // 87 // vAjivAhArvagandharvayahasaindhavasatayaH / azvamAMsaM tu tuvaraM vahnitkaphapittalam // 88 // vAtabRMhaNaM balyaM cakSuSyaM madhuraM laghu I mahiSo ghoTakAriH syAtkAsarazca rajasvalaH // 89 // pInaskandhaH kRSNakAyo lulAyo yamavAhanaH / mahiSasyAmiSaM svAdu snigdhoSNaM vAtanAzanam // 90 // nidrAzukrapradaM valyaM tanudADharyakaraM guru / vRSyaM ca sRSTaviNmUtraM vAtapittAsranAzanam // 91 // TIkA - balIvarda vRSabha RSabha tathA vRSa anavAna saurabheya alpagau ukSAbhadra yaha bailake nAma haiM // 85 // surabhI saurabheyI mAheyI gau yaha gAyake nAma haiM gaumAMsa bhArI cikanA pittakaphakoM baDhAnevAlA hai || 86|| aura puSTa vAtaharatA balakoM karanevAlA ahita aura pInasakoM haratA hai ghoDAke nAma kahate haiM ghoTaka pIti turaga turaGgama // 87 // vAji vAha arva gaMdharva yaha saindhava sapti yaha ghoDeke nAma haiM ghoDekA mAMsa selA dIpana kaphapittakoM karanevAlA hai // 88 // vAta haratA bRMhaNa balake hita netrake hita madhura halakA hai bhaiMsA ke nAma kahate haiM mahipa ghoTakAri kAsAra rajasvala89 pInaskandha kRSNakAya lulAya yamavAhana yaha bhaiMsake nAma haiM bhaiMsAkA mAMsa madhura cikanA garama vAtaharatA hai // 90 // aura nidrA zukrakoM karanevAlA balake hita zarIrakoM dRDha karanevAlA bhArI zukrakoM karanevAlA aura malamUtrakoM karanevAlA vAta rakta pitta inakoM haratA hai // 91 // atha maNDUkakacchapaguNAH. maNDUkaH lavago bheko varSAbhUrdarduro harI / maNDUkaH zleSmalo nAtipittalo balakArakaH // 92 // kacchapo gUDhapAtkUrmaH kamaTho dRDhaSTaSThakaH / kacchapo balado vAtapittanutpuMstvakArakaH // 93 // sadyohatasya mAMsaM syAt vyAdhighAti yathA'mRtam / For Private and Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maaNsvrgH| vayasyaM bRMhaNaM sAtmyamanyathA tadvivarjayet // 94 // svayaM mRtasya cApalyamatIsArakaraM guru| bRddhAnAM doSalaM mAMsaM bAlAnAM balahallaghu // 95 // sarpadaSTasya tu proktaM zuSkamAMsaM tridoSakat / vyAladRSTaM ca duSTaM ca zuSkaM zUlakAraM param // 96 // viSAmburuGmRtasyaitanmRtyudoSarujAkaram / klinnamutklezajanakaM kazavAtaprakopanam // 97 // toyapUrNa zirAjAlaM mRtamapsu tridoSakat / viDaGgeSu pumAn zreSThaH strI catuSpadajAtiSu // 98 // parAdhoM laghupuMsAM syAtstrINAM pUrvArdhamAdizet / dehamadhyaM gurupAyaM sarveSAM prANinAM smRtam // 99 // pakSakSepAdihaGgAnAM tadeva laghu kthyte| TIkA-maMDUka lpavaga bheka varSAbhU dardura harI yaha maMDUkake nAma haiM maMDUka kaphakaranevAlA aura bahuta pittakoM karanevAlA nahIM hai tathA bala karanevAlA hai // 92 // kacchapa gUDhapAt kUrma kamaTha dRDhapRSThaka yaha kachuveke nAma haiM kacchuvA balakoM denevAlA vAtapittakoM haratA puruSatvakoM karanevAlA hai // 93 // tatkAlake mArehuvekA mAMsa rogaharatA jaise amRta vayake hita puSTa sAtmya hotAhai aura isseM viruddha usko tyAga deve // 94 // ApahI marehuvekA mAMsa balaharatA atIsArako karanevAlA bhArI hotA hai vRddha aura bAlakA mAMsa vRddhoMkA mAMsa doSakAraka aura baccoMkA mAMsa balakoM denevAlA halakA hotA hai // 95 // sAMpake kATehuvekA mAMsa aura sUkA mAMsa tridoSakArakahai sAMpake kATehuvekA mAMsa aura duSTa tathA mUkA mAMsa parama zUlakAraka hai // 96 // viSa jala aura roga inase marehuvekA mAMsa mRtyu doSa roga inakoM karanevAlA hai aura saDA utklezakoM karanevAlA kRza vAtake prakopako karanevAlA hai // 97 // jalameM marAhuvA jalase bharA zirAjAlavAlA aisA mAMsa tridoSakoM karanevAlA hai pakSiyoMmeM nara zreSTha aura caupAyoMmeM strI zreSTha hai // 98 // naroMkA pichalA hissA halakA hotA hai aura strIyoMkA agalA hissA halakA saba jIvoMkA madhyadeha prAyaH bhArI kahAhai // 99 // pakSakSepaseM parindoMkA vohI halakA kahAhai. For Private and Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 260 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha aNDAdiguNAH. guruNyaNDAni sarveSAM gurvI grIvA ca pakSiNAm // 100 // uraH skandhodaraM kukSI pAdau pANI kaTI tathA / pRSThatvagyarudantrANi gurUNIha yathottaram // 101 // laghu vAtakaraM mAMsaM khagAnAM dhAnyacAriNAm / matsyAzinAM pittakaraM vAtaghnaM guru kIrtitam // 102 // palAzinAM zleSmakaraM laghu rUkSamudIritam / bRMhaNaM guru vAtaghnaM teSAmevaM palAzinAm // 103 // tulyajAtizvApadehA mahAdeheSu pUjitAH / alpadeheSu zasyante tathaiva sthUladehinaH // 104 // raktodaro raktamukho raktAkSo raktapakSatiH / kRSNapuccho jhaSazreSTho rohitaH kathito budhaiH // 105 // rohitaH sarvamatsyAnAM varo vRSyo'rditArttijit / kaSAyAnurasaH svadurvAtaghno nAtipittakRt // 106 // TIkA - sarva pakSiyoMke aMDe bhArI aura garadanabhI bhArI hotI hai aura chAtI kandhA udara kUkha pAma hAtha tathA kamara pITha tvacA yakRta AMta yaha yathottara bhArI hai // 101 // dhAna caranevAle pakSiyoMkA mAMsa halakA aura vAta karanevAlA hai aura machalI khAnevAloMkA pitta vAta haratA bhArI kahAhai // 102 // mAMsa khAnevAloMkA kapha karanevAlA halakA rUkhA kahA hai unhIke mAMsa khAnevAloMkA mAMsa puSTa bhArI vAta haratA hai || 103 || samAna jAtivAle baDe dehavAloMmeM alpadehavAle zreSTha haiM usIprakAra alpazarIravAloMmeM sthUladehavAle prazasta haiM // 104 // machaliyoMmeM rohakA mAMsa lAla udara lAla mukha lAla paira kAlI pUcha machaliyoM meM zreSTha paMDitoMneM kahA hai // 195 // roha saba machaliyoMmeM zroSTha zukrakoM karanevAlI arditarogakoM haranevAlI pIche kasailI madhura vAtaharatI na bahuta pittakoM karanevAlI hai || 106 // rohakA zira gale ke Uparake rogoMkoM haratA hai. For Private and Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maaNsvrgH| 261 atha zilIMdhramocakAzRMgIhillasaguNAH, UrdhvajatrugatAnogAnhanyAdrohitamuNDakam / silIndhraH zleSmalo balyo vipAke madhuro guruH // 107 // vAtapittaharo hRdya AmavAtakarazca sH| bhakkuro madhuraH zIto vRSyaH zleSmakaro guruH // 108 // viSTambhajanakazcApi raktapittaharaH smRtaH / mocakA vAtabalyA bRMhaNI madhurA guruH // 109 // pittahRtkapharudrucyA vRSyA dIptAnaye hitaa| pAThinaH zleSmalo balyo nidrAluH pishitaashnH||110|| dUSayedrudhiraM pittakuSTharogaM karoti ca / zrRMgI tu vAtazamanI snigdhA zleSmaprakopanI // 111 // rase tiktA kaSAyA ca ladhvI rucyA smRtA budhaiH / illaso madhuraH snigdho rocano vanhivardhanaH // 112 // pitthtkphltkinycillghurvRssyo'nilaaphH|| TIkA-silandha kaphakoM karanevAlI balake hita vipAkameM madhura bhArI // 107 // vAtapittakoM haratI hRdya aura voha AmavAtakoM karanevAlIhai bhukkura madhura zItala zukrakoM karanevAlI kaphakAraka bhArI hotIhai // 108 // aura viSTambhajanaka tathA raktapittakoM haratIbhI vahIMhai mocikA vAta haratI balakoM karanevAlI puSTa madhura bhArI // 109 // pittaharatI kaphakoM karanevAlI aura dIptAgnivAleko hitahai poThiyAvorI maThanA kaphakoM karanevAlI balake hita nidrAko karanevAlI hai aura mAMsa khAnevAleke rudhirako bigADatIhai // 110 // tathA pitta aura kuSTharogakoMbhI karatIhai sIMgI vAtakoM zamana karanevAlI cikanI kaphaprakopa karanevAlI rasameM tikta kaselI rucikoM karanevAlI paMDitoMne kahIhai // 111 // hIlasA madhura cikanI rucikoM karanevAlI dIpana // 112 // pittaharatI kaphakoM karanevAlI kucha halakI zukrakoM karanevAlI vAtaharatIhai. atha saurIAdianekamatsyanAmaguNAH. zaSkulI grAhiNI hRdyA madhurA tuvarA smRtAH // 113 // For Private and Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 harItakyAdinighaMTe gargaraH pittalaH kiMcidAtajitkaphakopanaH / kavikA madhurA snigdhA kaphanA rucikAriNI // 114 // kiJcitpittakarI vAtanAzinI vnhivrdhinii| varmimatsyo haredvAtaM pittaM rucikaro laghuH // 115 // daNDamatsyo rase tiktaH pittaM raktaM karpha haret / vAtasAdhAraNaH proktaH zukralo balavardhanaH // 116 // eraGgI madhuraH snigdho viSTambhI zItalo lghuH| ziziro madhuro rugyo vAtasAdhAraNaH smRtaH // 117 // garanI madhurA tiktA tuvarA vAtapittahat / kaphanI rucikallaghvI dIpanI balavIryakat // 118 // madgurI vAtahabalyo vRSyaH kaphakaro laghuH / sapAdamatsyo medhAUnmehakSayakarazca saH // 119 // vAtapittakarazcApi rucirutparamo mtH| proSThI tiktA kaTuH svAduH zukranI kaphavAtajit // 120 // snigdhAsyakaNTharoganI rocanI ca laghuH smRtaa| kSudrA matsyAH svAdurasA doSatrayavinAzanAH // 121 // laghupAkA rucikarA baladAste hitA matAH / atisUkSmAH puMstvaharA rucyAH kaasaanilaaphaaH|| 122 // TIkA-saurI kAvija hRdya madhura kaselI kahIhai // 113 // gargarA pittakoM karanevAlI kucha eka vAtakoM haranevAlI kaphakoM kupita karanevAlI hai kavaI madhura cikanI kaphaharatI rucikoM karanevAlI // 114 // kuchaeka pittakoM karanevAlI vAtaharatI agnikoM baDhAnevAlI hai jAmbImalI vAtapittakoM haratIhai aura rucikoM karanevAlI halakIhai // 115 // daNDArI machalI rasameM tikta aura pitta rakta kapha inakoM haratIhai tathA sAdhAraNa vAtakoM karanevAlI zukrakoM karanevAlI aura balakoM baDhAnevAlI kahIhai // 116 // araMgI madhura cikanI viSTambhakoM karanevAlI zItala halakI hotIhai atha pApatA tikta pittakaphakoM haratI zItala madhura rucikoM karanevAlI sA For Private and Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAMsavargaH / 263 dhAraNa vAtakoM karanevAlI kahI hai // 117 // atha garaI madhura tikta kaselI vAtapittakoM haratI kapha haratI rucikoM karanevAlI dIpana balavIryakoM karanevAlI hai // 118 // magurI vAtaharatI balakehita zukrakoM karanevAlI kaphakAraka halakI hai TeMgarA kAntikoM karanevAlI aura pramehakoM haratI hai / / 119 / / tathA vAtapittakara aura parama rucikoM karanevAlI kahIhai atha poThI tikta kaDavI madhura zukrakoM karanevAlI hai aura kaphavAtakoM haranevAlI hai // 120 // cikanI mukha kaMTha inake rogoMkoM haratI rucikoM karanevAlI halakI kahI hai atha choTI machaliyAM rasameM madhura tInoM doSoMkoM haratI / / 121 // pAkameM halakI rucikoM karanevAlI balakoM denevAlI ve hita hai atha bahuta choTI purupalakoM haratI rucikoM karanevAlI kAsa vAtakoM haratI hai // 122 // atha matsyANDAdimatsyAnAM guNAH. matsyagarbho bhRzaM vRSyaH snigdhaH puSTikaro laghuH / kaphamehaprado balyo glAnirunmehanAzanaH // 123 // zuSkamatsyA navA balyA durjarA vivibandhinaH / dagdhamatsyo guNaiH zreSThaH puSTikaddalavardhanaH / kaupamatsyAH zukramUtra kuSTha zleSmavivardhanAH // 124 // sarojA madhurAH snigdhA balyA vAtavinAzanAH / nAdeyA vRMhaNA matsyA guravo'nilanAzanAH // 125 // raktapittakarA vRSyAH snigdhoSNAH svalpavarcasaH / cauJjAH pittakarAH snigdhA madhurA laghavo himAH // 126 // tADAgA guravo vRSyAH zItalA balamUtradAH / tADAgAvakSiptajAtA balAyurmatidRkkarAH // 127 // hemante kUpajA matsyAH zizire sArasA hitAH / vasaMte te tu nAdeyA grISme cauasamudbhavAH // 128 // taDAgajAtA varSAsu tAsvapathyA nadIbhavAH / nairjharAH zaradi zreSThA vizeSo'yamudAhRtaH // 129 // iti zrIharItakyAdinighaMTe mAMsavargaH samAptaH / For Private and Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 harItakyAdinirghaTe TIkA - machalI aMDe atyanta zukrakoM karanevAle cikane puSTikoM karanevAle roha aura kapha pramehakoM karanevAle balakoM hita glAnikoM karanevAle prameha haratehaiM // 123 // sUkI machalI naI balakoM denevAlI durjara malakoM bAMdhanevAlI hai dagdha machalI guNa zreSTha puSToM karanevAlI balakoM baDhAnevAlI hai atha kuvekI machaliyAM zukra mUtra kuSTha kapha inako baDhAnevAlI hai // 124 // sarovarakI machaliyAM madhura cikanI balakoM karanevAlI bAtakoM haratI hai nadIkI machaliyAM puSTa bhArI vAtaharatI hai / / 125 / / aura rakta pittakoM karanevAlI cikanI uSNa alpa malakoM karanevAlI hai gaDhaIkI machaliyAM pittakoM karanevAlI cikanI madhura halakI zItala hotI hai| / / 126 / / tAlAvakI machaliyAM bhArI zukrakoM karanevAlI zItala bala mUtrakoM denevAlI hai tAlAva aura sAvalIkI machaliyAM bala Ayu mati dRSTI inakoM karanevAlI hai / / 127 / / atha RtuvizeSaseM matsyavizeSa hemantameM kubekI machalI zizira meM saro varakI vasantameM nadIkI grISma meM gaDhaIkI // 128 // varasAtameM talAvakI hita hotI aura varasAta nadIkI ahita hotI hai jharanekI zarad meM zreSTha hotI hai yaha vizeSa kahAhai // 129 // iti harItakyAdinighaMTe mAMsavargaH samAptaH || For Private and Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIH / harItakyAdinighaMTe kRtAnnavargaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatrAnnAnAM sAdhanaprakAra: siddhAnAM guNAzca. samavAyini tau ye munibhirgaNitA guNAH / kArye'pi te'khilA jJeyAH paribhASeti bhASitA // 1 // kacitsaMskArabhedena guNabhedo bhavedyataH / bhaktaM laghu purANasya zAlestaccipiTo guruH // 2 // kacidyogaprabhAvena guNAntaramapekSyate / kadannaM guru sarpizca laghUktaM suhitaM bhavet // 3 // atha bhaktasya nAmAni sAdhanaM siddhajA guNAH / bhaktamannaM tathAndhazca kvacitkUraM ca kIrtitam // 4 // aarisar striyAM bhassA dividaH puMsi bhASitaH / sudhautAstaNDulAH sphItAstoye paJcaguNe pacet // 5 // tadbhaktaM prasrutaM coSNaM vizadaM guNavanmatam / bhaktaM vahnikaraM pathyaM tarpaNaM rocanaM laghu // 6 // adhautamazrutaM zItaM gurvarucyaM kaphapradam / dalitaM zimbIdhAnyaM tu dAlirdAlI striyAmubhe // 7 // dAlI tu salile siddhA lavaNArdrakahiGgubhiH / saMyuktA sUpanAnI syAtkathyante tadguNA atha // 8 // sUpo viSTambhako rUkSaH zItastu sa vizeSataH / nistuSo bhRSTasaMsiddho lAghavaM sutarAM vrajet // 9 // 34 For Private and Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 266 harItakyAdinighaMTe TIkA - aba annoMke banAnekA prakAra aura banehueke guNa paribhASA samavAIkAraNameM jo guNa muniyoMneM mAne haiM ve saba kAryameM bhI jAnane cAhiye isaprakAra paribhASA kahI hai // 1 // kahIMpara saMskArabhedaseM guNabheda hotA hai jaise purAne cAvaloMkA bhAta halakA aura usakA ciDavA bhArI hotA hai || 2 || kahIMpara yogake prabhAvaseM guNAntara hojAtA hai kadana bhArI saghRta halakA kahA hai voha hita hotA hai // 3 // atha bhAtake nAma sAdhana aura guNa bhakta anna andha aura kahIMpara kahA hai // 4 // napuMsakameM odana strIliMga bhissA divida pulliMga meM kahA hai acchItaraha dhoyehuve cAvala baDhAyehuve pAMcagune pAnI meM pakAvai // 5 // voha paseyA huvA garama vizada guNayukta bhAta kahA hai bhAta dIpana pathya tarpaNa rocana halakA hotA hai || 6 || aura binadhoyA tathA binapaseyA zItala bhArI arucikoM denevAlA aura kaphakArI hotA hai zibIdhAnya dAla yaha donoM rUpa strIliMga meM hote haiM || 7 || dAla jalameM siddha aura lavaNa Ardraka hiGga inaseM yuktakA sUpa nAmahai aba usake guNa kahate haiM // 8 // dAla viSTambha karanevAlI rUkhI zItala hotI hai vizeSaseM vechilakekI bhUnake siddha kI huI bahuta halakI hojAtI hai // 9 // atha khicaDIguNAH. taNDulA dAlisaMsinA lavaNArdrakahiGgubhiH / saMyukta salile siddhA kazarA kathitA budhaiH // 10 // kazarA zukalA balyA guruH pittakaphapradA / durjarA buddhiviSTambhamalamUtrakarI smRtA // 11 // ghRte haridrAsaMyukte mASajAM bharjayedvaTIm / taNDulAMzcApi nirdhotAnsahaiva paribharjayet // 12 // siddhayogyaM jalaM tatra prakSipya kuzalaH pacet / lAvaNAI kahiMgUni mAtrayA tatra niHkSipet // 13 // eSA siddhiH samAnajJA proktA tApaharI budhaiH / bhavettApaharI balyA vRSyA zleSmANamAcaret // 14 // bRMhaNI tarpaNI rucyA gurvI pittaharA smRtA / TIkA - dAla milehuve cAvala lavaNa Ardraka hIMgaseM yukta jalameM siddhakoM paMDi For Private and Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tAmavargaH / 267 taneM kusarA kahA hai || 10 || khicaDI zukrakoM karanevAlI balake hita bhArI pitta kaphakoM denevAlI aura durjara buddhi viSTaMbha malakoM karanevAlI kahI hai // 11 // haradIke sAtha ghRtameM uDadakI vaDiyoMkoM bhUnevinadhoya cAvalokoMbhI sAthahI bhUne // 12 // usmeM pakaneke aMdAjaseM jala DAlakara catura pakAvai lavaNa Ardraka hIMga usmeM hisAbaseM DAlai // 13 // isa siddhahaIkoM paMDitoMneM tAyarI kahA hai tAyarI baaai denevAlI zukra karanevAlI hai aura kaphakoM karatI hai // 14 // bRMhaNa tapaNa ruci karanevAlI bhArI pitta haratI hai. atha kSIra tathA savayImaMDaguNAH. pAyasaM paramAnnaM syAtkSIrikApi taducyate / zuddhe'rdhapake dugdhe tu ghRtAktAMstaNDulAnpacet // 15 // te siddhA kSIrikA khyAtA sa sitAjyayutottamA / kSIrakA durjarA proktA bRMhaNI balavardhinI // 16 // nAlikeraM tunUtya cchinnaM payasi goH kSipet / sitAgavyAjyasaMyukte tatpacenmRdunA'gninA // 17 // nArIrodbhavA kSIrI snigdhA zItAtipuSTidA / gurvI sumadhurA vRSyA raktapittAnilApahA // 18 // samitAM varttikAM kRtvA sUkSmAM tu yavasannibhAm / zuSkA kSIreNa saMsAdhyA bhojyA ghRtasitAnvitA // 19 // sevikA tarpaNI balyA gurvI pittAnilApahA / grAhiNI sandhikacyA tAM khAdennAtimAtrayA // 20 // godhUmA dhavalA dhautAH kuTTitAH zoSitAstataH / prokSitA yantraniSpiSTAzcAlitAH samitAH smRtAH // 21 // vAriNAM komalA kRtvA samitAM sAdhu mardayet / hastalAlanayA tasyA loptrIM samyak prasArayet // 22 // adhomukhaghaTasyaitadvistRtaM prakSipedvahiH / For Private and Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 268 harItakyAdinighaMTe mRdunA vahninA sAdhyaH siddho maNDaka ucyate // 23 // dugdhena sAjyakhaNDena maNDakaM bhkssyennrH| athavA siddhAMsena sattakravaTakena vA // 24 // maNDako bRMhaNo vRSyo balyo rucikaro bhRzam / pAke'pi madhuro grAhI laghurdoSatrayApahaH // 25 // TIkA-pAyasa paramAnna kSIrikA yaha kSIrake nAma, zuddha adhaoMTe dUdha ghRtayukta cAvaloMkoM pakAvai // 15 // voha zuddha kSIrikA cInI ghRtase yukta uttama kahIhai durjara khIra puSTa balako baDhAnevAlIhai // 16 // nAriyalakoM chIlake gAyake dUdha DAlai cInA gAyakoM ghRtase yukta usko mandI AMcase pakAvai // 17 // nAriyalakI khIra jikanI zIta atipuSTikoM karanevAlI bhArI madhura zukrakoM karanevAlI aura rakta pitta vAta inako haratIhai // 18 // sUkSmajavake samAna barAbara vattIkoM karake sukAkara dUdhaseM pakAvai aura ghRta cInIke sAtha khAvai // 19 // sevaI tarpaNI balakoM denevAlI bhArI pittavAtakoM haratI kAvija sandhi karanevAlI rucikoM karanevAlI hotIhai usako bahuta na khAvai // 20 // aba maMDa mupheDa dhoye kuTehuve aura mukAyehuve gehUMkoM prokSita karake cakIseM pisehuve tathA calanIseM chAnehuvekoM samitA arthAta maidA kahAhai // 21 // maideko pAnImeM gholakarakai acchItaraha mardana karai hAthakI lAlanAseM uskoM loI acchItarahase karai // 22 // nIcemukha upara yaha phailI huIkoM DAlai manda agniseM siddha huIko maMDa kahatehaiM // 23 // loI isaprakAra kahate haiM dUdha ghRta khAMDa inase manuSya maMDekoM khAvai athavA siddha mAMsase vAdahIke baDeseM khAve // 24 / / maMDA zukrakoM karanevAlA aura balake hita atyanta ruciko karanevAlAhai pAkameMbhI madhura kAvija halakA doSatrayako haratAhai // 25 // atha parpaTikA tathA lapsIroTIguNAH. kuryAtsamitayA''tIva tanvI parpaTikA tataH / svedayettaptake tAM tu polikAM jagadurbudhAH // 26 // tAM khAdellapsikAyuktAM tasyA maNDakavadguNAH / samitAM sarpiSAbhRSTAM zarkarAM payasi kSipet // 27 // tasmin ghanIkate nyasyellavaGga maricAdikam / For Private and Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtaannvrgH| 269 si?SA lapsikA khyAtA guNAstasyA vadAmyaham // 28 // lapsikA bRMhaNI vRSyA balyA pittAnilApahA / snigdhA zleSmakarI gurvI rocanI tarpaNI param // 29 // zuSkagodhUmacUrNena kiJcitpuSTAM ca polikAm / taptake svedayekatvA bhUryaGgAre'pi tAM pacet // 30 // si?SA roTikA proktA guNaM tasyAH pracakSmahe / roTikA balarudrucyA bRMhaNI dhAtuvardhanI // 31 // vAtaghnI kapharugurvI dIptAnInAM prpuujitaa| TIkA-maideseM atIva sUkSma papaDI kare uske anantara uskA tavepara sekai usakoM polikA vidvAnoMne kahAhai // 26 // usako lapasIke sAtha khAvai usakA guNa maMDake samAna hai taptaka tavA isaprakAra lokameM kahatehaiM maidekoM ghRtaseM bhUnakara zarkarAke sAtha dUdhameM DAle // 27 // vaha gADhA hojAnepara loMga miraca Adi DAlai yaha siddhahuI lapsI kahIhai uske guNoMkoM kahatehaiM // 28 // lapsI puSTa zukrakoM karanevAlI balakoM karanevAlI pittavAtakoM haratI cikanI kaphakArI bhArI rocanI tarpaNIhai // 29 // sUke gehUMke ATeseM kucha moTI roTIkoM tavepara sekai aura sekakai uskoM bahutase aMgAroMpara pakAvai // 30 // isako siddharoTikA kahIhai usake guNa kahatehaiM roTI balakoM karanevAlI rucike hita puSTa dhAtukoM baDhAnevAlI // 31 // vAtaharatI kaphakoM karanevAlI bhArI dIptAgnivAloMkoM zreSTha hai. aMgArakarkaTIroTImASacaNakAdipolikAguNAH. zuSkagodhUmacUrNaM tu sAmbu gADhaM vimardayet // 32 // vidhAya vaTakAkAraM ni me'nau zanaiH pacet / aGgArakarkaTI hyeSA bRMhaNI zukalA laghuH // 33 // dIpanI kaphabalyA piinsshvaaskaasjit| yavajA roTikA rucyA madhurA vizadA laghuH // 34 // malazukrAnilakarI balyA hanti kaphAmayAn / mASAnAM dAlayastoye sthApitAstyaktakaJcakAH // 35 // For Private and Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 270 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe Atape zoSitA yantre piSTAstA dhUmasI smRtA / dhUmasI racitA caiva proktA jharjharikA budhaiH // 36 // jharjharI kaphapittaghnI kiJcidvAtakarI smRtA / caNakyA roTikA rUkSA zleSmapittAsranudguruH // 37 // viSTambhinI na cakSuSyA tadguNA cAtizaSkulI / dAliH saMsthApitA toyetatopahRtakaJcukA // 38 // zilAyAM sAdhu sampiSTA piSTikA kathitA budhaiH / mASapiSTikayA pUrNA garbhI godhUmacUrNataH // 39 // racatA roTikA saiva proktA veDhamikA budhaiH / bhaveDhamikA balyA vRSyA rucyA'nilApahA // 40 // uSmasantaparNI gurvI bRMhaNI zukralA param / bhinnamUtramalA stanyamedaH pittakaphapradA // 41 // gudakIlArditaH zvAsaM paGgizUlAni nAzayet / TIkA - sUke gehUM ke ATekoM jalake sAtha gADhA osane // 32 // vaTakAkAra karakai nirdhUma agnimeM dhIredhIre pakAvai yaha aMgArakakaDI puSTa zukrakoM karanevAlI halakI kahI hai || 33 // aura dIpanI kaphakoM karanevAlI balake hita aura pInasa zvAsa kAsa inako haranevAlI hai jabakI roTI rucikoM karanevAlI madhura vizada halakI // 34 // mala zukra vAtakoM karanevAlI balake hita hotI hai aura kaphake rogoMkoM haratI hai // 35 // ur3ada kI dAlakoM pAnIseM bhigoyakai chilake nikAlI huIkoM dhUpameM sukAvai aura cakI meM pI usko dhUmasI kahI hai dhUmasI sevanI huI vohI jharjharikA kahIM hai || 36 || jharjharI kaphapittakoM haratI kucha eka vAtakoM karanevAlI kahIM hai canekI roTI rUkhI aura kapha raktapitta inakoM haratI bhArI // 37 // viSTambha karanevAlI netra kehita aura usIke guNa atizaSkulI hai dAlakoM pAnI meM bhigoya ke aura uskA chilakA nikAlakara // 38 // silapara acchI taraha pIsI huIko piTTI paMDitoMneM kahI hai uDadakI piThThIkoM ATeke bhItara bharake // 39 // banAI huIkoM veTaI paMDitoMneM kahA hai beDaI balakoM karanevAlI zukrakoM utpanna karanevAlI rucikoM karane vAlI vAtaharatI ||40|| garama santarpaNI bhArI puSTa zukrakoM karanevAlI hai malamUtrakoM karanevAlI dugdha meda pitta kapha inakoM denevAlI hai // 41 // aura gudakIla ardita zvAsa paktizUla inakoM haratI hai. For Private and Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtaannvrgH| 271 atha pApaDapUrIvaTakAdiguNAH. dhUmaNI racitA hiGguharidrAlavaNairyutA // 42 // jIrakasvarjikAbhyAM ca tanUkatya ca vellitaa| parpaTAste sadAGgArabhRSTAH paramarocikAH // 43 // dIpanAH pAcanA rUkSA guravaH kishcidiiritaaH| maudgAzca tadguNAH proktA vizeSAllaghavo hitAH // 44 // caNakasya guNairyuktAH parpaTAzcaNakodbhavAH / snehabhRSTrAstu te sarve bhASeyurmadhyamA guNaiH // 45 // mASANAM piSTikA pUjyA lavaNAkahiGgubhiH / tayA piSTikayA pUrNA samitA katapolikA // 46 // tatastailena pakkA sA pUrikA kathitA budhaiH / rucyA svAhI guruH snigdhA balyA pittAstradUSikA // 47 // cakSustejoharI coSNA pAke vAtavinAzinI / tathaiva ghRtapakkApi cakSuSyA raktapittahRt // 48 // maSANAM piSTikA yuktA lavaNAkahiGgubhiH / kRtvA vidadhyAhaTakAstAstaileSu pacecchanaiH // 49 // vizuSkA vaTakA balyA bRhaNI viiryvrdhnii| vAtAmayaharI rucyA vizeSAdarditApahA // 50 // vibandhabhedinI zleSmakAriNI'tyagnipUjitA / saMcUrNya nikSipettake bhRSTaM jIrakahiGgubhiH // 51 // lavaNaM tatra vaTakAn sakalAnapi majayet / zukralastana vaTako balakadrocano guruH // 52 // vibandhahRdvidAhI ca zleSmalaH pvnaaphH| rAjyaktapAtino vAnyAn pAcanAMstAMstu akSayet // 53 // For Private and Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 272 harItakyAdinighaMTe: manthanI nUtanA dhAryA kaTutailena lepitA / nirmalenAmbunApUrya tasyAM cUrNaM viniH kSipet // 54 // rAjikAM jIralavaNahiGazuNThInizAkRtam / niHkSipeTakAMstatra bhANDasyAsyaM ca mudrayet // 55 // tato dinatayAdUrdhvamamlAH syurvaTakA dhruvam / kAJjiko vaTako rucyo vAtaghnaH zleSmakArakaH // 56 // zItadAhazUlAjIrNa harate dRyujApahaH / TIkA - pUrvokta dhUmasIseM hIMga haladI lavaNako milAkai banAyA huvA // 42 // aura jIrA sajjI inakoM milAkai bArIka karake velAhuvA pApaDa hai ve pApaDa aGgAreseM bhUne hue parama rocaka // 43 // dIpana pAcana rUkhe kucha bhArI kaheM haiM aura mUMhi usIke samAna guNameM kahe haiM vizeSa karake halake hita hote hai // 44 // caneke pApaDa cane ke guNake samAna hote haiM ve saba telake bhUnehuve guNa madhyama // 45 // uDadakI piTThI lavaNa adraka hIMgaseM yukta karake usa piTTIseM pUrNa maidAkI kI huI polikA || 46 // vo telaseM pakIkoM pUrikA paMDitoMneM kahIM hai rucikoM karanevAlI ma dhura bhArI cikanI balakehita raktapittakoM bigADanevAlI kahIMhai // 47 // netrakI tejIkoM haranevAlI garama pAkameM vAtakoM haranevAlI vaisehI ghIkI pakI huI bhI netrake hita raktapittakoM haratI hai // 48 // atha vaDA uDadoMkI piThThI lavaNa adraka hIMga isaseM yukta karake vaDe banAvai unakoM telameM dhIredhIre pakAvai // 49 // sukehuve vaDe balakoM karanevAle puSTa dhAtukoM baDhAnevAle vAtarogoMkoM harate rucikoM karanevAle vizekarake arditaroga nAzaka haiM // 50 // vibandhakoM bhedana karanevAlI kaphakoM na karanevAlI ati agnimeM pUjita hai cUrAkarake jIrA hIMgake sAtha meThameM DAle // 51 // aura lavaNa usameM saba vaDauMkoM DubAve usmaikA vaDA zukrakoM karanevAlA balakoM karanevAlA rocana bhArIhai / / 52 / / vibandhakoM haratA vidAhI kaphakoM karanevAlA vAtaharatA rAitA gholA huA vA aura kucha pAcana unakoM khAvai // 53 // rAitA isaprakAra loka meM kahate haiM navIna manthanI kaTutailaseM lepita rakhkhe usmeM nirmala jala bharake yaha cUrNa DAle || 54 // rAI jIrA lavaNa hIMga soMTha haldI inaseM kiyA huvA usameM vaDe DAle aura isa varatanakA mukha Thaka devai // 55 // usse tIna dinake vAda ds for khaTTe hote haiM kAMjI baDA rucikoM karanevAlA vAtakoM haratA kaphakAraka56 zIta dAha zUla ajIrNa inakoM haratA hai aura dRSTirogameM ahita. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtaannvrgH| 273 atha amlikAmudmASakUSmAMDavaTakaguNAH. amlikA svedayitvA tu jalena saha mardayet / tannIre kRtasaMskAre vaTakAnmajayetpunaH // 57 // amlikAvaTikAste tu rucyA vahnipradIpanAH / vaTakasya guNaiH pUrvaireSo'pi ca samanvitaH // 58 // mudgAnAM vaTakAstake bharjitA laghavo himaaH| saMskArajaprabhAvena tridoSazamanA hitAH // 59 // mASANAM piSTikA hinggulvnnaardrksNskRtaaH| tayA viracitA vastre vaTikAH sAdhuzoSitAH // 6 // bharjitAstaptatailaistA athvaambupryogtH| vaTakasya guNairyuktA jJAtavyA rucidA bhRzam // 61 // kUSmANDakavaTI jJeyA pUrvoktavaTikAguNA / vizeSAtpittaraktaghnI laghvI ca kathitA budhaiH // 62 // mudgAnAM vaTikA tadvadracitA sAdhitA tathA / pathyA rucyA tathA laghvI mudgasUpaguNA smRtA // 63 // TIkA-imalIkoM garama karake jalake sAtha male masAlA DAle huve usa jalameM vaDoMkoM DAladevai // 57 // ve imalIke vaDe rucikoM karanevAle agnidIpana pahile vaDoMke guNake samAnahaiM // 58 // mUMgakI vaDiyAM bhUnIhuI halakI zItala hai aura saMskArake prabhAvaseM tridoSazamana tathA hita hotIhai / / 59 // uDadakI piDhI hiMga lavaNa AIka inaseM saMskAra kIhuI usse banIhuI kapaDepara acchItaraha sukAya 60 garama telaseM bhUne athavA jalameM pakAvai iskoM vaDeke guNake samAna jAnanA cAhiye aura atyanta rucikoM karanevAlIhai // 61 // kohaDaurI pUrvokta vaTikAke guNa samAnahai vizeSakarake pittaraktakoM haratI halakI paMDitoMne kahIhai / / 62 // anantara mUgakIvaDI mUMgakI vaTikA banAIhuI aura sAdhita pathya rucikoM karanevAlI tathA halakI mUMgakI dAlake samAna guNameM kahIhai // 63 // 35 For Private and Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 274 harItakyAdinirghaTe atha vaTakabhedAH kvathikAraNAzca. mASapiSTikayA liptaM nAgavallIdalaM mahat / tattu saMsvedayedyuktatyA sthAlyAmAstArakopari // 64 // tato niSkAsya taM paNDyaM tatastailena bharjayet / alIkamatsya ukto'yaM prakAraH pAkapaNDitaiH // 65 // taM vRntAkabhaTitreNa vAstUkena ca bhakSayet / sthAlyAM ghRte vA taile vA haridrAhiGgubharjayet // 66 // avalehanasaMyuktaM takaM tatraiva nikSipet / eSA siddhA samaricA kathitA kathikA budhaiH // 67 // afthikA pAcanI rucyA laghvI vahnipradIpanI / kaphAnilavibandhaghnI kiJcitpittaprakopinI // 68 // alIkamatsyAH zuSkA vA kiMvA kathitayA punaH / bRMhaNA rocanA vRSyA balyA vAtagadApahAH // 69 // koSThazuddhikarA et kiJcitpittaprakopanAH / ardite sahanustambhe vizeSeNa hitAH smRtAH // 70 // TIkA - udakI piTThIseM lipta baDA nAgavelakA pAna uskoM tasalemeM kapaDekeUpara yuktiseM pakAvai // 64 // useM nikAlakara usake TukaDe karake telake sAtha bhUneM TukaDA arthAt TukaDekarake yukta alIkamatsyakA yeha prakAra kahA hai pAkapaMDitoMne65 isakoM bhaTeke bharateke sAtha athavA vadhuveke sAtha khAvai tasalemeM ghRta athavA telameM haladI hIMga bhUneM || 66 || avalehanake sAtha maThekoM usImeM DAlai yaha siddha mari ke sAtha auTAIduIko paNDitoMne kahI kahI hai // 67 // hariina isaprakAra lokameM kahate haiM kaDhI pAcana rucikoM karanevAlI halakI dIpana kapha vAta vibandhakI nAzaka kuchaeka pittake prakopakoM karanevAlI hai // 68 // alIkamatsya sUke arthAta phiraseM auTAne se hote haiM puSTa rocana zukrakoM karanevAle balake hita vAtarogakoM harate haiM / / 69 / / koSTha zuddhi karanevAle zuktike sAtha kucha pittaprakopa karanevAle kahe haiM ardita sahanustaMbha meM vizeSakarake hita kaheM haiM // 70 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtaanvrgH| 275 athAnye vaTakaprakArAH. mudgapiSTAviracitAnvaTAMstailena pAcitAn / hastena cUrNayetsamyak tasmiMzcUrNe viniHkSipet // 71 // bhRSTaM hiGagvArdrakaM sUkSmaM marIcaM jIrakaM tthaa| nImbUrasaM javAnI ca yuktyA sarva vimizrayet // 72 // mudgapiSTiM pacetsamyaksthAlyAmAstArakopari / tasyAstu golakaM kuryAttanmadhye pUraNaM kSipet // 73 // taile tAn golakAnpaktvA kvathikAyAM nimajayet / golakAH pAcakAH proktAste tvAkavaTA api // 74 // mudgAkavaTA rucyA laghavo balakArakAH / dIpanAstarpaNAH pathyAstriSu doSeSu pUjitAH // 75 // dAlayazcaNakAnAM tu nistuSA yantrapeSitAH / tannRNa besanaM proktaM pAkazAstravizAradaiH // 76 // vaTikA besanasyApi kathikAyAM nibhrjitaa| rucyA viSTambhajananI balyA puSTikarI smRtA // 77 // TIkA-muMgakI piTTIseM banI vaDIkoM telaseM pakAvai uskoM hAthaseM acchItaraha cUrNa karai usacUremeM inakoM DAlai // 71 // bhUnI hIMga adraka miraca tathA jIrA inakoM pIsake DAle aura nIMbUkA rasa ajavAyana inakoM yuktise sabakoM milAvai // 72 // tasalemeM kapaDeke Upara mudgakI piTThIkoM acchItaraha pakAvai usakA golaka karake usake bIcameM pUraNa bhare // 73 // inagolakoMkoM tailameM pakAke kaDhImeM DubAdevai golaka pAcaka hai aura aka vaTabhI usIkoM kahatehaiM // 74 // mUMgake AIvaTaka rucikoM karanevAle halake balakAraka hai aura dIpana tarpaNa pathya aura tInoM doSoMko acchehaiM // 76 // caneAdiyoMkI dAloMkoM vechilake karake cakkImeM pIsai usa cUrNakoM besana pAkazAstrake jAnanevAloMne kahAhai // 76 // besanakI vaTikA bhUnakai kaDhImeM pakIhuI rucikoM karanevAlI viSTaMbhako karanevAlI balakehita puSTikoM karanevAlI kahIMhai // 77 // For Private and Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 276 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha zuddhamAMsaprakArAH. pAke pAtre ghRtaM dadyAttailaM ca tadabhAvataH / tatra hiMgu haridrAM ca bharjayettadanantaram // 78 // chAgAderasthirahitaM mAsaM tatkhaNDitaM dhruvam / dhautaM nirgAlitaM tasminghRte tadbharjayecchanaiH // 79 // siddhayogyaM jalaM dattvA lavaNaM tu pacettataH / siddhe jalena saMpiSya vesavAraM parikSipet // 80 // dravyANi vesAvArasya nAgavallIdalAni ca / taNDulAzca lavaGgAni maricAni samAsataH // 81 // anena vidhanA siddhaM zuddhamAMsamiti smRtam / zuddhamAMsaM paraM vRSyaM balyaM rucyaM ca bRMhaNam // 82 // tridoSazamakaM zreSThaM dIpanaM dhAtuvardhanAt / TIkA - usseM zuddhamAMsa sudhavA isaprakAra lokameM kahate hai pakAneke varatanameM ghRta DAle uske abhAvameM tela DAlai usameM hIMga haladIkoM bhUneM aura vAda // 77 // bakare AdikA behaDDIkA mAMsa Tukar3e kiyAhuvA aura dhokai sApha kiyAhuvA usa dhImeM usako dhIredhIre bhUne // 78 // usameM pakaneke yogya jala dekara aura lavaNa dekara pAvai usake anantara siddhahuvemeM pAnIseM garama masAlA pIsakara usameM DAlai 79 masAlekI vastu pAna cAvala lavaMga marica ye saMkSepaseM hai // 80 // isavidhiseM siddha kiyAhavA zuddhamAMsa aisA kahA hai zuddha mAMsa parama zukrakoM karanevAlA balakArI ru cikoM karanevAlA puSTa || 81 / / 82 / / tridoSakA zamaka zreSTha dIpana dhAtubaDhAneseM hai. atha sehuNDakaM akhanInAmaguNAH. chAgAdermAMsamUrvAdeH kuTTitaM khaNDitaM punaH // 83 // zuddha mAMsavidhAnena pacedetatsahArdrakam / sahArdrakaM guNairgranthe zuddhamAMsaguNaM smRtam // 84 // pAkapAtre ghRtaM dattvA haridrAhiGgubharjayet / For Private and Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 277 kRtaannvrgH| chAgAdeH sakalasyApi khaNDAnyapi ca bharjayet // 85 // siddhayogyaM jalaM datvA pacenmRdutaraM tthaa| jIrakAdiyute take mAMsakhaNDAni tArayet // 86 // takramAMsaM tu vAtaghnaM laghu rucyaM balapradam / kaphaghnaM pittalaM kiJcitsarvAhArasya pAcanam // 87 // pAkapAtre tu bRhatI mAMsakhaNDAni niHkSipet / pAnIyaM pracura sarpiH prabhUtaM hiDa jIrakam // 88 // haridrAmAkaM zuNThI lavaNaM maricAni ca / taNDulAMzcApi godhUmAn jambIrANAM rasAna bahUn // 89 // yathA sarvANi vastUni supakkAni bhavanti hi| yathA pacettu nipuNo bahumAMsaM kSitiryathA // 90 // eSA harIsA balakadvAtapittApahA guruH / zItoSNA zukradA snigdhA sarA sandhAnakAriNI // 91 // TIkA-saharvAsu aisA lokameM kahatehaiM bakare Adike jAMgha AdikA mAMsa kuTAhuvA alaga alaga Tukar3e kiyehuve // 83 // isakoM zuddhamAMsakI vidhIseM pakAvai yaha sahAdrakahai sahadrake nighaMTameM zuddhamAMsake samAna guNameM kahAhai // 84 // pakAneke pAtrameM ghRta DAlakara haladI aura hIMgakoM bhUneM aura bakare Adike sabake mAMsake TukaDoMkoMbhI bhUneM // 86 // pakaneke yogya jala dekara mandaAMcase pakAvai jIrA Adikase yukta mahemeM mAMsake TukaDoMkoM ddaalai||86|| yaha takramAMsa vAtaharatA halakA rucikoM karanevAlA balakoM denevAlA kaphaharatA pitakoM karanevAlA kucha saba AhArakA paackhai||87|| pakAneke varatanameM veDe mAMsake TukaDe DAlai pAnI bahutasA ghRta bahuta hIGga jIrA 88 adraka haladI soMTha lavaNa miraca cAvala aura gehUM jambIrIkA bahuta rasa // 89 // jisameM saba mAMsa acchItaraha pakajAvai vaise saba vastuvoMkoM nipuNa pakAvai jaise bahuta mAMsameM kSiti // 90 // yaha harIsA balakoM karanevAlA vAtapittakoM haratA bhArI zIta uSNa zukrakoM karanevAlA cikanA sara sandhAna karanevAlA hai // 91 // For Private and Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 278 harItakyAdinighaMTe atha talitamAMsaguNAH zuddhamAMsavidhAnena mAMsaM samyakprasAdhitam / punastadAjye sambhRSTaM talitaM procyate budhaiH // 92 // talitaM balamedhAgnimAMsaujaH zukravRddhirut / tarpaNaM laghu susnigdhaM rocanaM dRDhatAkaram // 93 // kAlakhaNDAdimAMsAni granthitAni zalAkayA / ghRtaM salavaNaM datvA nirdhUme dahane pacet // 94 // tattu zulyamidaM proktaM pAkakarmavicakSaNaiH / zUlyaM palaM sudhAtulyaM rucyaM vahnikaraM laghu // 95 // kaphavAtaharaM balyaM kiJcitpittakaraM hi tat / zuddhamAMsaM tanUkRtya karttitaM sveditaM jale // 96 // lavaGgahiGgulavaNamaricArdrakasaMyutam / elAjIrakadhAnyAkanimbUrasasamanvitam // 97 // ghRte sugandhe taddRSTaM mAMsaM zRMgATakocyate / mAMsaM zRMgATakaM rucyaM vRMhaNaM balaguru // 98 // vAtapittaharaM vRSyaM kaphaghnaM vIryavardhanam / siddhamAMsaraso rucyaH zramazvAsakSayApahaH // 99 // prINano vAtapittaghnaH kSINAnAmalparetasAm / vizliSTa bhagnasandhInAM zuddhAnAM zuddhikAGkSiNAm // 100 // smRtyojobalahInAnAM jvarakSINakSatorasAm / zasyate svarahInAnAM dRSTvAyuH zravaNArthinAm // 101 // prakArAH kathitAH santi bahavo mAMsasambhavAH / granthavistArabhateste mayA nAtra prakIrttitAH // 102 // TIkA - zuddhamAMsakI vidhiseM mAMsakoM acchItaraha pakA karakai phiraseM usakoM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtAnnavargaH / 279 ghRtameM bhUneM usako talitamAMsa kahate haiM / / 92 / / talAhuvA mAMsa bala kAnti mAMsa aura zukra inakoM baDhAnevAlA tarpaNa halakA bahuta snigdha rAcana dRDhatA karanevAlAhai // 93 // kAlakhaNDAdi mAMsoMkoM sIkhameM lagAkara nimaka ghI dekara nirdhUma agnimeM pAvai 94 usako zUlya aisA kahA hai pAkakarmameM catura puraSoMneM zUlyamAMsa amRtake samAna rucikoM karanevAlA dIpana halakA / / 95 / / kaphavAtakoM haratA balakoM karanevAlA kucha pittakoM karanevAlA voha hotA hai zuddhamAMsa bArIka karake jalameM pakAvai // 96 // loMga hoMga lavaNa marica aura Ardraka inaseM yukta tathA ilAyacI jIrA dhaniyAM nImbUkA rasa inaseM yukta // 97 // acche ghRtameM uskoM bhUne usakoM mAMsa zRMgATaka kahate hai // 98 // mAMsazRMgATaka rucikoM karanevAlA puSTa bala karanevAlA bhArI hotAhai aura vAtapittakoM haratA zukrakoM karanevAlA kaphaharatA vIryakoM baDhAnevAlA hai siddhamAMsakA rasa rucikoM karanevAlA zrama zvAsa kSaya inakoM haratA hai // 99 // aura prINana vAtapittakoM haratA aura kSINa tathA alpa zukravAle inakoM aura vizliSTa bhagnasandhIvAle zuddhacAhanevAle // 100 // smRti oja bala inaseM hIna jvara kSINa kSata uravAle inakoM hitahai aura hInakharavAle tathA dRSTi Ayu zravaNArthiyoMkoMbhI hita hai // 101 // mAMsakI bahutasI kisma banAne kI hai parantu grantha baDhajAneke DaraseM unakoM maineM yahAMpara nahIM kahA hai // 102 // atha zAkanAM prakAraH. hiGgujIrayute taile kSipecchAkaM sukhaNDitam / lavaNaM cAmlacUrNAdisiddhe hiMgUdakaM kSipet // 103 // ityevaM sarvazAkAnAM sAdhano'bhihito vidhiH / samitAmardayedanyajalenApi ca sannayet // 104 // tasyAstu vaTikAM kRtvA pacetsarpiSi nIrasam / elAlavaGgakarpUramarIcAdyairalaGkRte // 105 // majjayitvA sitApAke tatastaM ca samuddharet / ayaM prakAraH saMsiddho maTha ityabhidhIyate // 106 // maThastu bRMhaNo vRSyo balyaH sumadhuro guruH / pittAnilaharo rucyo dIptAgnInAM supUjitaH // 107 // For Private and Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 280 harItakyAdinighaMTe samitAH zarkarAsapirnirmitA apare'pi ye / prakArA amunA tulyAste'pi cettadguNAH smRtAH // 108 // parpaTyaH sAjyasamitAHnirmitA ghRtbhrjitaaH| kuhitAzcAlitAH shuddhshrkraabhirvimrditaaH|| 109 // tatra cUrNaM kSipedelAlavaGgamaricAni c| nAlikeraM sakarpUraM cArabIjAnyanekadhA // 110 // TIkA hIMga jIrAke sahita telameM acchI taraha banAIhuI zAkako DAle // 103 // lavaNa AmacUraAdi siddhahuvemeM hogakA pAnI DAle isamakAra saba zAkoMke banAnekI vidhi iSTa hai // 104 // maidekoM malai aura pAnIseM sAnai uskI vaTikA karake ghRtameM nIrasa pakAvai ilAyacI lavaMga kapUra maricaAdiseM yukta // 105 // iskoM cInIke pAkameM DAlai anantara uskoM nikAlai isatarahapara siddhahuvekoM maThaDI aisA kahatehaiM // 106 // maThaDI puSTa zukrako karanevAlI balakehita acchI madhura bhArI pittavAtakoM haratI rucikoM karanevAlI dIptAgnivAlokoM acchIhai // 107 // aurabhI jo maidA zakara ghI inaseM banAyehuve padArtha isIke samAna guNameM hai vebhI usIke samAna guNavAle kahehaiM // 108 // ghRtake sahita maideseM banAyehuve roTa ghImeM bhUnehuve // 109 // usa cUrNameM ilAyacI lavaMga marica nAriyala kapUra ciroMjI aura aneka prakAra // 110 // atha karpUranAlikelIguNAH. ghRtAktasamitA puSTaroTikA racitA tataH / tasyAntaH pUraNaM tasya kuryAnmudrAM dRDhAM sudhIH // 111 // sarpiSi pracure tAM tu supacennipuNo jnH| prakArajJaiH prakAro'yaM sampAva iti kIrtitaH // 112 // ghRtADhyayA samitayA lAmbaM kRtvA puTaM tataH / lavaGgolbaNakartarayutaMca sitayA'nvitam // 113 // pacedAjyena siddhe sA jJeyA karinAlikA / sampAvasadRzI jJeyA guNaiH karpUranAlikA // 114 // For Private and Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtAnnavargaH / samitAyA ghRtADhyAyA vArtiM dIrghA samAcaret / tAstu sannihitA dIrghAH pIThasyopari dhArayet // 115 // vellallanenaitA yathaikA parpaTI bhavet / tatazchuriyA tAM tu salagnAmeva kartayet // 116 // tatastu velladrUpa sahakena ca lepayet / zAlicUrNaM ghRtaM toyaM mizritaM dazakaM vadet // 117 // tataH saMvRtya tallotrIM vidadhIta pRthakpRthak / punastAM vellayellolIM yathA syAnmaNDalAkRtiH // 118 // tatastAM supacedAjye bhaveyuzca puTAH sphuTAH / sugandhayA zarkarayA taduddhRlanamAcaret // 119 // sidvaiSA phenikA nAmnI maNDakena samA guNaiH / tataH kiJcillaghuriyaM vizeSo'yamudAhRtaH // 120 // For Private and Personal Use Only 281 TIkA - usake anantara maidemeM ghI milAkara moTI roTI banAvai usake anantara usake bIca meM usakA pUraNa deve aura dRDha mudra buddhivAn kare // 111 // buddhivAna usako bahutase ghRtameM pakAvai tarakIvake jAnanevAloMneM isakoM sampAva aisA kahA hai // 112 // bahuta ghRta DAlakara maideseM lambA puTakarake anantara lavaMga adhika kapUra ke yukta cInIseM yuktakoM // 113 // ghRtameM pakAvai yaha siddhakarpUra nAlikA jAnanI cAhiye saMpAvake samAna guNameM karpUranAlikA jAnanI cAhiye // 114 // ghRtake sahita maide se lambI battI karai voha sannihita dIrghapIDe ke Upara rakhkhe // 115 // inakoM velaneseM velai jisameM eka roTI hojAvai usake anantara unakoM churIseM lagI huIkohI kaThai // 116 // phira use belai aura saTTaka arthAt cAvalakA ATA usseM lepana karai cAvalakA cUrNa ghRta jala ina saba milehuvekoM dazaka kahate haiM / / 117 // usseM loI gola karakai alagaalaga rakhkhe phira usa loIkoM velai jisameM maMDalAkRti hojAvai // 118 // usake anantara usakoM ghRtameM pakAvai usake paDate khilajAte haiM sugandhacInIkoM usake Upara burakAve // 119 // siddha yeha phenInAma maMDakake samAna guNameM hotI hai usseM kucha halakI yaha hotI hai yaha vizeSa kahA hai // 120 // 36
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 282. www.kobatirth.org harItakyAdinighaMTe Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha zaSkulI sevikAmodakaguNAH. samitAyA ghRtAktAyA loplIM kRtvA ca vellayet / Ajye tAM bharjayetsiddhA zaSkulI phenikAguNA // 121 // ghRtADhyA samitayA kRtvA sUtrANi tAni tu / nipuNo bharjayedAjye khaNDapAkena yojayet // 122 // yuktena modakAnkuryAtte guNairmaNDakA yathA / mudrAnAM dhUmasI samyaggholayennirmalA'mbunA // 123 // kaTAhasya vRterUrdhva jharjharaM sthApayettataH / dhUmasIM tu dravIbhUtAM prakSipejjharjharopari // 124 // patanti bindavastasmAttAn supakkAn samuddharet / sitApAkena saMyojya kuryAddhastena modakAn // 125 // laghugrahI tridoSaghnaH svAduH zIto rucipradaH / cakSuSyo jvarahRdvalyastarpaNo mudgamodakaH // 126 // TIkA - ( ka ) vela velana roTI loI anantara soharI ghRtasahita maidekI loI banAkaravele usko ghRtameM pakAvai voha siddha huI phenike samAna guNameM hotI hai // 121 // ghRtake sahita maidAroM sUtrakarake unakoM nipuNa ghRtameM pakAvai anantara khAM - Dake pAkameM usakoM DAlai // 122 // unake laDDu karai ve guNameM maNDakake samAna hote haiM mUMgake ATekoM nirmala jalameM gholai // 123 // kaTAIke kinArepara jhArekoM rakhe anantara usa gholehue mUMgake ATekoM jhAreke Upara DAle // 124 // usseM buMda girate haiM una pakehuvakoM nikAlaleve cInIke pAka meM milAkara hAthaseM laDDu banAvai || 125 || yaha halakA kAvija tridoSaharatA madhura zItala rucikoM karanevAlA netrake hita jvara haratA balakArI tarpaNa mRdgake laDDu hote haiM // 126 // atha sevanamodaka tathA jilebI guNAH. evameva prakAreNa kAryAH sevanamodakAH / te balyA laghavaH zItAH kiJcidvAtakarAstathA // 127 // For Private and Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtaanvrgH| 283 viSTambhino jvaranAzca pittrktkphaaphaaH| taNDulacUrNavimizritanaSTakSIraNa sAndrapiSTena // 128 // dRDhakUpikAM vidadhyAttAM ca pacetsarpiSA samyak / atha tAM keritamadhyAM dhanapayasA pUrNagarbhA ca // 129 // zaTTakamudritavadanAM sarpiSi saMpakavadanAM ca / atha pANDukhaNDapAke snapayetkarpUravAsite kushlH|| 130 // dugdhakUpI samAkhyAtA balyA pittAnilApahA / vRSyA zItA gurvI zukrakarI bRMhaNI tathA rucyA // 131 // vidadhAti kAyapuSTiM dRSTiM dUraprasAriNIM suciram / nUtanaM ghaTamAnIya tasyAntaH kuzalo janaH // 132 // prasthApirimANena dagdhA'mlena pralepayet / dviHprasthAM samitAM tatra dadhyamlaM prasthasammitam // 133 // ghRtamardhazarAvaM ca gholayitvA ghRte kSipet / Atape sthApayettAvadyAvadyAti tadamlatAm // 134 // tatastatprakSipetpAtre sacchidre bhAjane tu tat / paribhrAmya yathAsvaM ca tattu tapte ghRte kSipet // 135 // punaH punastadAvRttyA vidadhyAnmaNDalAkRtim / tAM supakkAM ghRtAnnItvA sitApAke tanudrave // 136 // karpUrAdisugandhaM ca snaapyitvoddhretttH| eSA kuNDalinI nAnA puSTikAntibalapradA // 137 // dhAtuvRddhikarI vRSyA rucyA ca kssiprtrpnnii| TIkA-aisahI sevake laDDu banAvai ve balake hita halake zItala kucha eka vAtakoM karanevAle haiM // 127 // aura viSTambha karanevAlA jvaraharatA tathA rakta pitta kapha isakoM haratAhai anantara dugdhakUpikA cAMvalake ATekoM milAkarake phaTe dUdhakoM masA karake // 128 // use dRDhakUpI karai usako dhImeM pakAvai anantara usakoM bI For Private and Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 284 harItakyAdinighaMTe cameMseM khAlI karake usameM khoyA bharai // 129 // aura uskA mukha cAMvalake ATeseM banda karake dhImeM pakAvai anantara supheda khAMDake pAkameM DubAvai kapUrake vAsitameM kuzala // 130 // anantara dugdhakUpI vo balake hita pittavAtakoM haratI hai zukrakoM karanevAlI zItala bhArI puSTa ruciko karanevAlIhai // 131 // aura zarIrakI puSTikoM karatAhai tathA bahutakAlataka acchI dRSTI karatIhai kuzala manuSya nayAghaDAkara uske bhItara // 132 // Adhasera khaTTA dahIse lepa karAve usameM dosera maidA aura ekasera khaTTA dahI // 133 // pAvabhara ghRta inakoM gholakara ghRtameM DAlai isako dhUpameM rakhkhai tabataka jabataka khaTTApana ismeM na Avai // 134 // a. nantara chekavAle varatanameM usako DAlai usako ghumArakara jalatehuve dhImeM DAlai 135 phira usakI pherase maMDalAkRti karai usa pakIhuIko ghRtase nikAlakara cInIke patale pAkameM DAlai // 136 // kapUra AdiseM yuktameM DAlakara nikAlalevai yaha jilebI puSTa kAnti balakoM denevAlIhai // 137 // aura dhAtuko baDhAnevAlI zukrakoM karanevAlI netrakI tarpaNahai. __ atha zikhariNIguNAH, Adau mAhiSamamlamamburahitaM dadhyADhakaM zarkarAM zubhrAM prasthayugonmitAM zucipaTe kiJcicca kiJcikSipet / dugdhenArdhaghaTena mRNmayanavasthAlyAM dRDhaM srAvayedelAMbIjalavaGgacandrimaricaiyauMgyaizca tadyojayet // 138 // bhImena priyabhojanena racitA nAnA rasAlA svayaM zrIkRSNena purA punaHpunariyaM prItyA samAsvAditA / eSA yena vasantavarjitadine saMsevyate nityazastasya syAdativIryavRddhiranizaM sarvendriyANAM balam // 139 // grISme tathA zaradi ye ravizoSitAGgAH ye ca pramattavanitAsuratAdikhinnAH / ye cApi mArgaparisarpaNazIrNagAtrAsteSAmiyaM vapuSi poSaNamAzu kuryAt // 140 // rasAlA zukralA balyA rocanI vAtapittajit / dIpanI vRMhaNI snigdhA madhurA zizirA sarA // 141 // For Private and Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir katAnnavargaH / raktapittatRSAdAhapratizyAyAn vinAzayet / TIkA - pahile bhaisakI jalarahita cArasera dahIkoM sapheda dosera zarkarAke sahita supheda kapaDepara thoDA thoDA DAlai ardha ghaTa dugdhaseM naI miTTIkI sthAlImeM charait ilAyacI loMga candana marica aura ucita usameM DAle // 138 // acche bhojanakaranevAle bhImasenaneM rasAlAnAma svayaM banAI hai pahile zrIkRSNaneM vAraMvAra isakoM prItiseM AsvAdana kiyA hai isakoM jo vasantaseM rahita dinoM meM nitya sevana karate haiM usake ativIryavRddhi aura saba indriyoMkA bala hotA hai // 139 // grISma meM tathA zaradameM jo sUryaseM zoSita aMgavAle haiM aura jo pramattastrIke maithunaseM atikhinna tathA jo mArga calaneseM zIrNagAtra hai unake zarIrameM yaha poSaNa zIghra karatA hai 140 rasAlA zukrakoM karanevAlI balake hita rocana vAtapittakoM haranevAlI hai aura dI - pana puSTa cikanI madhura zItala sarahai // 141 // rakta pitta tRSA dAha. pratizyAya inakoM haratI hai // For Private and Personal Use Only 285 atha sarabata jalena zItalenaiva gholitA zubhrazarkarA // 142 // elAlavaGgakarpUramaricaizca samanvitA / zarkarodakanAmnA tatprasiddhaM viduSAM mude // 143 // zarkarodakamAkhyAtaM zukralaM ziziraM saram / balyaM rucyaM laghu svAdu vAtapittapraNAzanam // 144 // mUrcchAcharditRSAdAhajvarazAntikaraM param / AmramAmaM jale svinnaM marditaM dRDhapANinA // 145 // sitAzItAmbusaMyuktaM karpUramAricAnvitam / prapAnakamidaM zreSThaM bhImasenena nirmitam // 146 // sadyorucikaraM balyaM zIghramindriyatarpaNam / amlikAyAH phalaM pakkaM marditaM vAriNA dRDham // 147 // zarkarAmaricairmizraM lavaGgendusuvAsitam / amlikA phalasambhUtaM pAnakaM vAtanAzanam // 148 //
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 286 harItakyAdinighaMTe pittazleSmakaraM kiJcitsurucyaM vahnibodhanam / bhAgaikaM nimbujaM toyaM SaDbhAgaM zarkarodakam // 149 // lavaGgamaricaimizraM pAnaM pAnakamuttamam / nimbUphalabhavaM pAnamatyamlaM vAtanAzanam // 150 // vahridIptikaraM rucyaM samastAhArapAcakam / zilAyAM sAdhu sampiSTaM dhAnyakaM vastragAlitam // 151 // zarkarodakasaMyuktaM karpUrAdisusaMskRtam / nUtane mRNmaye pAtre sthitaM pittaharaM param // 152 // TIkA-zItala jalaseM gholIhuI suphedacInI // 142 // aura ilAyacI la. vaGga kapUra marica inase yukta zarkarodaka nAmaseM prasiddha paMDitoMke sukhameMhai // 143 // zarkarodaka prasiddha hai zukrakoM karanevAlA zItala sarahai aura balake hita rucikoM karanevAlA halakA madhura vAtapittakoM haratA hai // 144- // aura mUrchA vamana tRSA dAha jvarakI zAntikoM karanevAlA hai atha panekI kRti usmeM AmakA panA kacce Amako pAnImeM uvAlake hAthaseM khUba malai // 145 // cInI aura zItalajalase yukta aura kapUra maricake sAtha yaha prapAnaka zreSTha bhImasenakA vanayAhuvA // 146 // takAla rucikoM karanevAlA balakehita zIghra indriyakA tarpaNahai pakI imalIko pAnIke sAtha khUba malai // 147 // zakkara aura maricase yukta aura lavaGga kapUrase suvAsita yaha imalIkA panA vAtakoM haratA hai // 148 // aura pitta kaphakoM karanevAlA kiMcit tathA rucakara dIpana hai nimbUkA panA ekabhAga nImbUkA rasa chaH bhAga sarabata // 149 // loMga miracase yukta panA panAmeM zreSTha hai niMbUkA panA bahuta khaTTA vAtaharatA // 150 // agnidIpana rucikara sampUrNa AhArakoM pakAnevAlA hai dhaniyAkA panA silapara acchItaraha pisA huvA dhaniyA kapaDachAna karakai // 151 // sarvatake sahita kapUra Adise yukta navIna miTTIke varatanameM rakhkhAhuA paramapittakoM haratA hai // 152 // atha kAMjikajAlI tathA takraguNAH. kAJjividhirvaTakAvasare likhitH| kAlikaM rocanaM rucyaM pAcanaM vahnidIpanam / For Private and Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtaanvrgH| 287 zulAjIrNavibandhanaM koSThazuddhikaraM param // 153 // na bhavetkAJjikaM yatra tatra kAliH pradIyate / AmamAmraphalaM piSTaM rAjikA lavaNAnvitam // 154 // bhRSTahiGgusamAyutaM gholitaM jaalirucyte| jAliharati jihvAyAH kuNThatvaM kaNThazodhanI // 155 // mandamandaM tu pItA sA rocanI vanhibodhinI / turyAzena jalena saMyutamatisthUlaM sadamlaM dadhi // 156 // prAyo mAhiSamambukena vimale mudbhAjane mAlayet / bhRSTaM hiGgu ca jIrakaM ca lavaNaM rAjI ca kiJcinmitAm / piSTvA tatra vimizrayedbhavati tattakaM na kasya priyam // 157 // takaM rucikaraM vahnidIpanaM pAcanaM param / udare ye gadAsteSAM nAzanaM tRptikArakam // 158 // vidAhInyannapAnAni yAni bhuGkte hi mAnavaH / tadvidAhaprazAntyarthaM bhojanAnte payaH pibet // 159 // TIkA-kAMjIkI vidhi vaTakake avasarameM kahI hai kAMjI rocana rucikoM karanevAlI pAcana agnidIpanahai aura zUla ajIrNa vivandhakoM haratA tathA parama koSThazuddhiko karanevAlA hai // 153 // jahAMpara kAMjI na ho vahAMpara kAliH do jAtI hai a. nantara kAMjI kacce Amake phalakoM pIsakara rAI aura lavaNase yukta // 154 // bhUnI hIGgake sahita gholI huIkoM jAli kahate haiM jIbhakI kuMThatAkoM jAli haratI hai aura kaNThakI zodhana hai // 155 // mandamanha pIhuI voha rocana agnikoM jagAnevAlIhai cauthAI jalase yukta atisthUla acchA khaTTA dahI // 156 // prAyaH bhaisakA jalaseM vimala miTTIke varatanameM rakhkhe bhUnAhuvA hIMga jIrA lavaNa rAIbhI kucha yukta pIsake usameM milAvai voha mahA kisake priya nahIM hotA // 157 // mahA rucikara dIpana pAcana aura udarake jo roga haiM unako haratA tRptikAraka hai // 158 // manuSya jina vidAhi annapAnoMkA bhojana karatA hai usake vidAhaprazAntike artha bhojanake antameM dugdha pIvai // 159 / / dugdhavargameM dugdhake aura guNa kahehaiM / For Private and Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 harItakyAdinighaMTe atha saktavaH dhAnyAni bhrASTrabhRSTAni yantrapiSTAni saktavaH / yavajAH saktavaH zItA dIpanA laghavaH sarAH // 160 // kaphapittaharA rUkSA lekhanAca prakIrtitAH / te pItA baladA vRSyA bRMhaNA bhedanAstathA // 161 // tarpaNA madhurA rucyAH pariNAme blaaphaaH| kaphapittazramakSuttRvRddhi netrAmayApahAH // 162 // prazastA dharme dAhADhayavyAyAmArtazarIriNAm / nistuSaizcaNakai STaisturyAMzaizca yavaiH kRtaaH|| 163 // saktavaH zarkarAsarpiyuktA griissmetipuujitaaH| saktavaH zAlisambhUtA vahnidA laghavo himAH // 164 // madhurA grAhiNI rucyA pathyAzca blshukrdaaH| na bhuktvA na radaizchitvA na nizAyAM navA bahUn // 165 // na jalAntaritAn taddhi saktanadyAnna kevalAn / pRthak pAnaM punardAnaM AmiSaM payasA nizi // 166 // dantacchedanamuSNAM ca sapta saktuSu varjayet / / yavAstu nistuSA bhRSTAH smRtA dhAnA iti striyAm // 167 // dhAnAH syurdurjarA rUkSA stRpradA guravazca taaH| tathA mehakaphacchardinAzinyaH samprakIrtitAH // 168 // yeSAM syustaNDulAstAni dhAnyAni satuSANi ca bhRSTAni sphuTitAnyAhu jAniti manISiNaH // 169 // lAjAH syurmadhurAH zItA laghavo dIpanAzca te / svalpamUtramalA rUkSA balyA pittakaphacchidaH // 170 // chrytiisaardaahaastrmehmedstRssaaphaaH| For Private and Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtAnnavargaH / 289 TIkA - anantara sattU bhAMDameM dhAnya bhUne cakIseM pIse huve sattU haiM jabakA sattU zItala dIpana halakA sara // 160 // kaphapittakoM haratA lekhana kahA hai ve pIyehuve balakoM denevAle zukrakAraka puSTa bhedana || 161 // tarpaNa madhura rucikoM karanevAle aura pariNAmameM balakoM haratehaiM kapha pitta bhrama kSudhA tRSAvRddhi netraroga inakoM harate haiM // 162 // gharmadAhADhya kasaratapIDita zarIravAloMkoM hita haiM atha canejavA sattU chilakese rahita canoMkoM bhUnakara aura cauthAI jabaseM banAyAhuvA 163 sattU zarkarAghRtaseM yukta grISma meM atipUjita hai atha dhAnakA sattU dhAnakA sattU agnidIpana halakA zItala // 164 // madhura kAvija rucikoM karanevAlA pathya bala zu hi denevAlA hai na bhojana karake na dAMtoMseM kATakara na rAtrameM na bahuta // 165 // na jalaseM antarita aura usa sattUkoM kevala na khAvai alaga pAna phirase dainAnAM - sajala rAta // 166 // dantachedana aura garama yaha sAta sattU meM tyAgadevai vechilakeke bhUne java strIliMga meM dhAnA isaprakAra kahAte haiM // 167 // dhAnA durjara rUkhe tRSA dAhakoM denevAle bhArI hai tathA prameha kapha vamana inakoM haranevAle haiM // 168 // khIlAM jinake cAvala hote haiM voha chilakeke sahita dhAna bhunehuvoMkoM vidvAnoMne lAjA isaprakAra kahAhai // 169 // khIlA madhura zItala halakA dIpana hotI hai ve alpa malamUtrakoM karanevAle rUkhe balakoM karanevAle haiM aura pittakaphakoM kATanevAle haiM // 170 // tathA vamana atIsAra dAha rakta meda meha tRSA inakoM harate haiM. atha cipiTaUcIkulmASaguNAH. zAlayaH satuSA ArdrA bhRSTA asphuTitAzca tat // 171 // kuTTitAzcipiTAH proktAste smRtAH pRthukA api / pRthukA guravo vAtanAzanAH zleSmalA api // 172 // sakSIrA bRMhaNA vRSyA balyA bhinnamalAzca te / ardhapakkaiH zamIdhAnyaistRgAmRSTaizca holakaH // 173 // Front sepAnilo medaH kaphadoSatrayApahaH / bhavedyo holako yasya sa ca tatadguNo bhavet // 174 // maJjarItvarddhapakAyA yavagodhUmayorbhavet / tRSNAnalena saMbhRSTA budhairUcIti sA smRtA // 175 // 37 For Private and Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 290 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe UcI kaphapradA balyA laghvI pittAnilApahA / ardhasvinnAstu godhUmA anye'pi caNakAdayaH // 176 // kulmASA iti kathyante zabdazAstreSu paNDitaiH / kulmASA guravo rUkSA vAtalA bhinnavarcasaH // 177 // palalaM tu samAkhyAtaM saikSavaM tilapiSTakam | palalaM malakahRSyaM vAtaghnaM kaphapittakRt // 178 // bRMhaNaM ca guru snigdhaM mUtrAdhikyanivarttakam / tilaki tu piNyAkaM tathA tilakhaliH smRtA // 179 // piNyAko lekhano rUkSo viSTambhI dRSTidUSaNaH / taNDulo mehajantunaH sanavastvatidurjaraH // 180 // iti zrIharitakyAdinighaMTe kRttAnnavargaH samApteH / TIkA - anantara ciDavA chilakevAle dhAnabhI le aura bhUnehuve asphuTita kUTecipiTa haiM // 171 // ve pRthukabhI kaheM haiM ciDavA bhArI vAtaratA bhI kahA hai aura dUdhake sahita puSTa zukrakoM karanevAle bala karanevAle // 172 // malakoM alaga karanevAle haiM Adhe pakehuve zimbIdhAnya tRNaseM bhUnehuvakoM hola kahAhai // 173 // hola alpavAta meda kapha tridoSa inako haratA hai jisakA holA hotA hai voha usake guNavAlA hotAhai // 174 // jaba gehUMkoM jo adhapakIvAle hotI haiM tRNAniseM bhUnIhuI usakoM vidvAnoMneM UcI aisA kahA hai // 175 // lokameM umiyA isaprakAra kahate haiM UcI kaphakoM karanevAlI balakehita halakI pittavAtakoM haratI hai Adhe pakAyehuve gehUM aura cane AdikA // 176 // vyAkaraNake paMDitoMneM isakoM kulmASa aisA kahA hai kulmASa bhArI rUkhe vAtakoM karanevAle malakoM alaga karanevAle haiM anantara tilakuTa || 177 / / guDake sahita tilakI piTTIkoM palala kahA~ hai palala malakArI zukrakoM karanevAlA vAtaharatA kaphapittakoM karanevAlA hai // 178 // puSTa bhArI cikanI aura mUtrAdhikyakoM dUra karanevAlA hai anantara khalI || 179 // tilakihakoM piNyAka tathA tilakhalI kahI hai khalI lekhana rUkSa viSTaMbhI dRSTidUSaNa hotI hai cAvala prameha kRmikoM haratA aura nayA atidurjara hotA hai // 180 // iti harItakyAdinighaMTe kRtAnnavargaH samAptaH / For Private and Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shriiH| harItakyAdinighaMTe atha vaarivrgH| tatra pAnIyanAmAni guNAzca. pAnIyaM salilaM nIraM kIlAlaM jalamambu ca / Apo vArvArikaM toyaM payaH pAthastathodakam // 1 // jIvanaM vanamambho'rNo'mRtaM ghanaraso'pi ca / pAnIyaM zramanAzanaM kkamaharaM mUrchApipAsApahaM tandrAchardivibandhahabalakaraM nidrAharaM tarpaNam / hRdyaM guptarasaM hyajIrNazamakaM nityaM hitaM zItalaM laghvacchaM rasakAraNaM tu nigate pIpUSavajIvanam // 2 // pAnIyaM munibhiH proktaM divyaM bhaumamiti vidhaa| divyaM caturvidhaM prektaM dhArAjaM karakAbhavam // 3 // tauSAraM ca tathA haimanteSu dhAraM guNAdhikam / TIkA-aba jalake nAma aura guNa kahatehai pAnIya salila nIra kIlAla jala amRta Apa vAri vAraka toya paya pAtha tathA udaka // 1 // jIvana aMbha arNa amRta ghanarasa yaha pAnIke nAma haiM jala zramaharatA klamahara mUrchA pipAsAkoM haratA nidrA vamana vibandha inakoM haratA balakara nidrAharatA tarpaNa hRdya guptarasa ajIrNazamaka nitya hita zItala hotAhai halakA svaccha rasakAraNa amRtake samAna jIvana kahAhai // 2 // usake bheda muniyoMne jala do prakArakA kahAhai divya aura bhauma divya cAraprakArakA kahAhai dhArakA oloMkA // 3 // tuSArakA tathA haimantameM dhArakA guNameM adhika hotaahai| For Private and Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 292 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe tatra dhArasya lakSaNaM guNAzca. dhArAbhiH patitaM toyaM gRhItaM sphItavAsasA // 4 // zilAyAM vA sudhAyAM vA dhautAnAM patitaM ca tat / sauvarNe rAjate tAmre sphATike kAcanirmite // 5 // bhAjane mRNmaye vApi sthApitaM dhAramucyate / dhAraM nIraM tridoSannamanirdezyarasaM laghu // 6 // saumyaM rasAyanaM balyaM tarpaNaM hAdi jIvanam / pAcanaM matikRnmUrcchAtandrAdAhazramaklamAn // 7 // tRSNAM harati nAtyarthaM vizeSAtprAvRSi sthitam / dhArAjalaM ca dvividhaM gaGgA sAmudrabhedataH // 8 // TIkA - dhArAse girAhuvA sApha kapaDemeM liyAhuvA || 4 || zilApara sudhApara dhotarapara girAhuvA voha soneke cAMdIke tAmbeke sphaTikake kAcake banehuve varatanameM // 5 // athavA miTTikemeM rakhkhAhuvA jala dhAra kahA hai dhArajala tridoSaharatA anirdezya rasa halakA // 6 // saumya rasAyana balake hita tarpaNa lhAdi jIvana pAcanamatikoM karanevAlA mUrcchA tandrA dAha bhrama klama // 7 // tRSA inakoM haratA hai naatyanta vizeSakarake prAvRTkAlameM sthita hai dhArAjala do prakArakA hotA hai gaMgA aura samudra // 8 // atha gaGgAsAmudrayorlakSaNaM guNAzca. AkAzagaGgAsambandhijalamAdAya diggajAH / meghairantaritA vRSTiM kurvantIti vacaH satAm // 9 // gAGgamAzvayuje mAsi prAyo varSati vAridaH / sarvathA tajjalaM deyaM tathaiva carake vacaH // 10 // sthApitaM haimaje pAtre rAjate mRnmaye'pi vA / zAlyannaM yena saMsiktaM bhavedakledi varNavat // 11 // tadbhAgaM sarvadoSaghnaM jJeyaM sAmudramanyathA / For Private and Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaarivrgH| 293 tattu sakSAralavaNaM zukradRSTibalApaham // 12 // vistraM ca doSalaM tIkSNaM sarvakarmasamAhitam / sAmudraM tvAzvine mAsi guNairgAGgavadAdizet // 13 // yato'gastyasya divyarSerudayAtsakalaM jalam / nirmalaM nirviSaM svAdu zukralaM syAdadoSalam // 14 // phUtkAraviSavAtena nAgAnAM vyomacAriNAm / varSAsu saviSaM toyaM divyamapyAzvinaM vinA // 15 // TIkA-usake lakSaNa kahatehaiM diggaja AkAzagaMgAsambandhi jala lekara meghoMseM antarita dRSTikoM karate haiM isaprakAra satpuruSoMkA vacanahai // 9 // meghagaMgAjalakoM prAyaH Azvinake mahInemeM barasAte haiM sarvathA voha jala deneyogyahai vaisehI carakakA vacanahai // 10 // soneke vA cAndIke athavA miTTIke pAtrameM rakhkhehuve meghAnabhijoye huve kledarahita varNavAlA hove // 11 // voha gaGgAjala savadoSoMkoM haratA jAnanA cAhiye isse viparIta sAmudra voha kSArake sahita zukra dRSTibalakoM haratAhai // 12 // durgandhiyukta doSako karanevAlA tIkhA sarva karma samAhitahai aura sAmudra Azvinake mahIne meM guNameM gaMgAjalake samAna hotAhai // 13 // kyoMkI agastyaRSike udayaseM sampUrNa jala nirmala aura nirviSa madhura zukrakoM karanevAlA adoSalahai isIvAste kahAhai // 14 // vyomacArI sAMpoMke phUtkAra viSavAtaseM varSAmeM saviSa jala divyabhI Azvinake vinA hotAhai // 15 // athAnAtavAnAM guNAH. anArtavaM pramuJcanti vAri vAridharAstu yat / tatridoSAya sarveSAM dehinAM parikIrtitam // 16 // anArttavaM tu pauSAdicaturmAsagataM bhavet / divyavAyvagnisaMyogAtsaMhatAH khAtpatanti yAH // 17 // pASANaSaNDavaccApastAH kaarikyo'mRtopmaaH| kArikAjaM jalaM rUkSaM vizadaM guru ca sthiram // 18 // dAruNaM zItalaM sAndraM pittahRtkaphavAtarut / For Private and Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 294 harItakyAdinighaMTe TIkA - beRtukA jala megha choDate haiM voha saba dehiyoMke tridoSake artha kahA hai // 16 // beRtukA arthAt pauSAdi mAsacatuSTayakA viSaya hai aba oloMke jalakA lakSaNa aura guNa // 17 // antirikSavAyu abhike saMyogaseM saMhata pattharake TukaDe ke samAna jala AkAzaseM jo girate haiM voha ole amRtake samAna hote haiM oloMkA pAnI rUkhA vizada bhArI sthira hai || 18 || dAruNa zItala sAndra pittaharatA kaphavAtakoM karanevAlA hai. atha tuSArahimajalalakSaNAni. api nadyAH samudrAnte vahnirApastadudbhavAH // 19 // dhUmAvayavanirmuktAstuSArAkhyAstu tAH smRtAH / apathyAH prANinAM prAyo bhUruhANAM tu nohitAH // 20 // tuSArAmbu himaM rUkSaM syAdvAtalamapittalam / kaphorustambhakaNThAgnimehakaNThAdiroganut // 21 // himavacchikharAdibhyo dravIbhUyAbhivarSati / yattadeva himaM haimaM jalamAhurmanISiNaH // 22 // himAmbu zItaM pittaghnaM guru vAtavivardhanam / himaM tu zItalaM rUkSaM dAruNaM sUkSmamityapi // 23 // na tadrUSayate vAtaM na ca pittaM na vA kapham / TIkA - nadIseM lekara samudraparyanta agni hotI hai usseM utpanna dhUmAMzarahita // 19 // voha jalatuSAra nAma kahA hai nadIseM lekara samudraparyaMta agni hotA hai usa anaseM utpanna dhUmAMzararita jala tuSAranAma hai tuSa aura tuSAra isaprakAra bhI lokameM kahate haiM ye ha prAyaH prANiyoMkoM ahita hai aura vRkSAdiyoMkoM hita nahIM hai || 20 || tuSArajala zItala rUkhA hotA hai aura vAtakoM karanevAlA tathA pittakoM karanevAlA hai aura kapha UrustaMbha kaNTharoga agnimAndha prameha kaNDDAdirogakoM haratAhai || 21 || himAlayake zikharAdiyoMseM nikalake jo barasatA hai voha himahai usake jalakoM haimajala muniyoMneM kahA hai // 22 // baraphakA pAnI zItala pittakoM haratA bhArI vAyukIM baDhAnevAlA hai vaDavAnala ke dhUmase prerita samudrakA jala jo gADhAhuvA vAyuseM lAyAhuvA uttarameM usakoM hima aisA For Private and Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vArivarga: / 295 vidvAnoMneM kahA hai lokameM kuhela aisA kahate haiM barapha zItala rUkhA dAruNa sUkSmabhI hai // 23 // voha na vAtakoM na pittakoM na kaphakoM bigADatA hai. atha bhaumajalalakSaNAni. bhaumamambho nigaditaM prathamaM trividhaM budhaiH // 24 // jAGgalaM paramAnUpaM tataH sAdhAraNaM kramAt / alpodako'lpavRkSazca pittaraktAmayAnvitaH // 25 // jJAtavyo jAGgalo dezastatratyaM jAGgalaM jalam / bahvamburbahuvRkSazca vAtazleSmAmayAnvitaH // 26 // dezo'nUpa iti khyAta AnUpaM tadbhavaM jalam / mizracihnastu yo dezaH sa hi sAdhAraNaH smRtaH // 27 // tasmindeze yadudakaM tattu sAdhAraNaM smRtam / jAGgalaM salilaM rUkSaM lavaNaM laghu pittanut // 28 // vahnirutkaphakatpathyaM vikArAnharate bahUn / AnUpaM vAryabhiSyandi svAdu snigdhaM ghanaM guru // 29 // vahnirutkaruhRdyaM vikArAn harate bahUn / sAdhAraNaM tu madhuraM dIpanaM zItalaM laghu // 30 // tarpaNaM rocanaM tRSNAdAhadoSatrayapraNut / TIkA - bhUmikA jala aura usake bheda paMDitoMneM bhUmikA jala tInaprakArakA prathama kahAhai || 24 || kramaseM jAGgala dUsarA AnUpa aura sAdhAraNa usake lakSaNa aura guNa thoDA jala thoDe vRkSa pittaraktarogayukta || 25 || aisA deza jaGgala jAnanA uskA jala jAGgala jAnanA cAhiye bahuta jala bahuta vRkSa vAtakapharogaseM yukta ||26|| aisA anUpadeza masiddha hai vahAMkA jala AnUpahai aura milehuve dezavAlA jo lakSaNa hai vaha sAdhAraNa kahA // 27 // usadezameM jo jala hotA hai voha sAdhAraNa kahA hai jAGgalajala rUkhA namakIna halakA pittaharatA // 28 // agnikoM karanevAlA kaphakoM karanevAlA hRya aura bahutase vikAroMkoM haratA hai anUpajala abhiSyandi hotA hai aura madhura cikanA bhArI hotA hai || 29 // agnikoM karanevAlA kaphakArI hRya tathA ba For Private and Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 296 harItakyAdinighaMTe huta rogoMkoM haratA hai sAdhAraNa jala madhura dIpana zItala halakA // 30 // tarpaNa rocana hotA hai aura tRSA dAha tInoM doSa inakoM haratA hai. atha nAdeyasya audbhidasya lakSaNaM guNAzca. nadyA nadasya vA nIraM nAdeyamiti kIrttitam // 31 // nAdeyamudakaM rUkSaM vAtalaM laghu dIpanam / anabhiSyandi vizadaM kaTukaM kaphapittanut // 32 // nadyaH zIghravahA laghvyaH sarvAzvApyamalodakAH / gurvyaH zaivalasaMchannA mandagAH kaluSAzca yAH // 33 // himavatprabhavAH pathyA nadyo'zmAhatapAthasaH / gaGgAzatadUsarayUyamunAdyA guNottamAH // 34 // sadyaH zailabhavA nadyo veNA godArImukhAH / kurvanti prAyazaH kuSThamISadvAtakaphAvahAH // 35 // nadIsarastaDAgasthe kUpaprastravaNAdije / udake dezabhedena guNAn doSAMzca lakSayet // 36 // vidArya bhUmiM nirmAya mahatyA dhArayA stravet / tato'yamadbhidaM nAma vadantIti maharSayaH // 37 // audbhidaM vAri pittaghnamavidAhyatizItalam / prINanaM madhuraM balyamISadvAtakaraM laghu // 38 // TIkA - nadakA athavA nadIkA jo jala hai usakoM nAdeya aisA kahA haiM || 31 // nAdeya jala rUkhA vAtakoM karanevAlA halakA dIpana anabhiSyandi vizada kaTuka kaphapittakoM haratA kahAhai // 32 // zIghra vahanevAlI aura svaccha udakavAlI saba nadiyAM halakI hotI haiM mevAra meMDhakI sanda calanevAlI aura jo kAlI hotI hai voha bhArI // 33 // himAlayaseM nikalI aura pASANasahita jalavAlI nadiyAM hita haiM gaGgA sataluja sarayU yamunA Adi guNameM uttama haiM // 34 // saya pahADaseM nikalI door godAvarI pramukha prAyaH kuSThakoM karatI hai aura kucha vAtakaphakoMbhI karatI hai 35 nadI sarovara tAlAva inakA aura ku~vA jharanA Adike jaloMmeM dezabhedaseM guNado For Private and Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vArivargaH / 297 SoMkoM jAne || 36 || anantara audbhidakA lakSaNa aura guNa bhUmikoM DhAlavAM khaahast dhAraseM jo jala giratA hai usa jalakoM audbhida aisA mahirSiyoMne kahA hai // 37 // audbhidajala pittaharatA avidAhi atizItala hotA hai aura prINana madhura balahhita thoDA vAtakoM karanevAlA halakA hotA hai // 38 // atha nairjharasArasatADAgalakSaNaM guNAzva. zailasAnuvanvAri pravAho nirjharo jharaH / sa tu praNazcApi tatratyaM nairjharaM jalam // 39 // nairjharaM rucikannIraM kaphaghnaM dIpanaM laghu / madhuraM kaTupAkaM ca vAtalaM syAdapittalam // 40 // nayAH zailAdiruddhAyA yatra saMsrutya tiSThati / tatsaro jalasaMchannaM tadambhaH sArasaM smRtam // 41 // sArasaM salilaM balyaM tRSNAnaM madhuraM laghu / rocanaM tuvaraM rUkSaM baddhamUtramalaM smRtam // 42 // prazasta bhUmibhAgastho bahusaMvatsaroSitaH / jalAzayastaDAgaH syAttADAgaM tajjalaM smRtam // 43 // tADAgamudakaM svAdu kaSAyaM kaTupAki ca / vAtalaM baddhaviNmUlamasRk pittakaphApaham // 44 // TIkA - pahADI tarAIseM jhiranevAlA jalapravAha jo AtA hai usakoM nirjhara aura prasravaNabhI kahate haiM usakA pAnI nairjhara hai || 39 // jharanekA pAnI rucikoM karanevAlA kaphaharatA dIpana halakA madhura pAkameM kaTu vAta tathA pittakoM karanevAlAhai // 40 // aba sArasakA lakSaNa pahADa AdiseM rukI huI nadIkA jala jahAMpara bahakara ThaharatA hai voha AcchAdita sarojala hai uskA pAnI sArasa kahAhai // 41 // sArasajala balakehita tRSAkoM haratA madhura halakA rocana kaselA rUkhA malamUtrakoM rokanevAlA kahAhai // 42 // prazasta bhUmibhAgakA bahuta varasakA purAnA jalAzaya tAlAva hotA hai usakA pAnI tADAga kahA hai // 43 // tAlAvakA pAnI madhura kaselA pAkameM kaTu vAtala malamUtrakoM bAMdhanevAlA aura rakta pitta kapha inakoM haratAhai // 44 // 38 For Private and Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 298 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha vApyakaupacauMjalakSaNaM guNAzca. pASANairiSTakAbhirvA baddhaH kUpo bRhattaraH / sasopAnA bhavedvApI tajjalaM vApyamucyate // 45 // vApyaM vAri yadi kSAraM pittakRtkaphavAtahRt / tadeva miSTaM kaphat vAtapittaharaM bhavet // 46 // bhUmau khAto'lpavistAro gambhIro maNDalAkRtiH / aaiseH sa kUpaH syAttadambhaH kaupamucyate // 47 // kaupaM payo yadi svAdu tridoSaghnaM hitaM laghu / tatkSAraM kaphavAtaghnaM dIpanaM pittakRtparam // 48 // zilAkIrNa svayaM zvabhraM nIlAJjanasamodakam / latAvitAnasaMchannaM cauMjyamityabhidhIyate // 49 // azmAdibhirabaddhaM yattaccayamiti vApare / tatratyamudakaM cauthaM munibhistadudAhRtam // 50 // cauyaM vahnikaraM nIraM rUkSaM kaphaharaM laghu / madhuraM pittaducyaM pAcanaM vizadaM smRtam // 51 // alpaM saraH palvalaM syAdyatra candrarkSage rakhau / na tiSThati jalaM kiJcittatratyaM vAri pAlvalam // 52 // pAlvalaM vAryabhiSyandi guru svAdu tridoSat / TIkA --- patthara athavA iToMseM bahuta banAyAhuvA kUvA sIDhiyoMke sahita voha arast hai aura usake jalakoM vApya kahate haiM // 45 // bAvaDIkA pAnI yadi khArA hove to voha pitta karanevAlA kaphavAtakoM haratA kahA hai vohI mIThA kaphakaranevAlA vAtapittakoM haratA hai // 46 // anantara kUveke jalakA lakSaNa aura guNa bhUmimeM thoDA cauDA gaharA gola khodAhuvA bandhavAve baMdhAhuvA voha kUpahai usakA jala kaupa kahA // 47 // kUkA pAnI yadi madhura ho tau tridoSa haratA halakA hita hotA hai aura voha khArA kaphavAtakoM haratA dIpana atyanta pitta karanevAlA hai | 48 // anantara cauJjakA lakSaNa aura guNa zilAoMseM AkIrNa khudA gaDhAhuvA nIlA sura For Private and Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vArivargaH / 299 meke samAna udaka latAoMke phailAvaseM DhakAhuvA cauMjya aisA kahA hai // 49 // aura AcArya patthara AdiseM bandhehuvekoM caujya aisA kahAhai usmeke jalakoM cauMjya aisA muniyoMne kahAhai // 50 // cauMjya jala agnikoM karanevAlA rUkhA kaphaharatA madhura pittaharatA rucikoM karanevAlA pAcana vizada kahAhai // 51 // anantara palvalakA lakSaNa aura guNa zrAvaNamAsameM choTI gaDhaI jo hotI hai usakoM palvala kahate haiM karka - rAzistha sUryameM arthAta zrAvaNamAsameM candra arthAta mRgazira usameM huvA yaha mukhya pAThahai nahIM rahatA jala kucha uskA pAlvala hai | 52 || gaDhaIkA jala abhiSyandi bhArI madhura tridoSa karanevAlA hai. atha kaidArakasya vRSTijalasya ca lakSaNaM. nadyAdinikaTe bhUmiryA bhavedvAlukAmayI // 53 // udbhAvyate tato yattu tajjalaM cikiraM viduH / cikiraM zItalaM svacchaM nirdoSaM laghu ca smRtam // 54 // tuvaraM svAdu pittaghnaM kSAraM tatpittalaM manA / kedAraM kSetramuddiSTaM kaidAraM tajjalaM smRtam // 55 // kaidAraM vAryabhiSyandi madhuraM guru doSakRt / TIkA - nadI Adike nikaTa jo retIkI jamIna hotI hai // 53 // usseM jo jala nikalatA hai usa jalakoM cikira kahate haiM cikira zItala svaccha nirdoSa halakA kahAhai // 54 // kaselA madhura pittaharatA bhArI aura voha thoDA pittakoM karanevAlA hai kedAra khetakoM kahate haiM aura usameMke jalakoM kaidAra kahAhai // 55 // kaidAra jala abhiSyandI madhura bhArI doSakoM karanevAlA hai. atha vArSika haimaMtalakSaNaguNAH. vArSikaM tadaharvRSTaM bhUmisthamahitaM jalam // 56 // trirAtramuSitaM tattu prasannamamRtopamam / hemante sArasaM toyaM tADAgaM vA hitaM smRtam // 57 // hemante vihitaM toyaM zizire'pi prazasyate / vasantagrISmayoH kaupaM vApyaM vA nairjharaM jalam // 58 // For Private and Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 300 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe nAdeyaM vAri nA''deyaM vasantagrISma yorbudhaiH / viSavadvanavRkSANAM patrAdyairdUSitaM ca yat // 59 // audbhidaM vAntarikSaM vA kaupaM vA prAvRSi smRtam / zastaM zaradi nAdeyaM nIramaMzUdakaM param // 60 // divA ravikarairjuSTaM nizi zItakarAMzubhiH / jJeyamaMzUdakaM nAma snigdhaM doSatrayApaham // 61 // anabhiSyandi nirdoSamAntarikSaM jalopamam / balyaM rasAyanaM medhyaM zItaM laghu sudhAsamam // 62 // TIkA - dinakA varasAhuvA jamInakA jo jala vArSika hai voha ahita hotA hai // 56 // aura tInadinakA rakhkhA huvA voha svaccha amRta ke samAna hotA hai anantara hemantAdikAlavirodhameM vihita jalavizeSakoM kahate hai // 57 // hemantameM sArasajala athavA tAlAvakA hita kahA hai hemantameM kahAhuvA jala zizirameMbhI prazasta hai vasantagrISmameM kuvekA bAvaDIkA jharanekA jala // 58 // vasanta aura grISmakAmeM nadIkA jala na grAhya hai kyoMkI viSavAle vanavRkSoMke patra AdiseM dUSita hotA hai // 59 // audbhida AntarikSa kaupa yeha jala prAvRTkAlameM kahe haiM zaradameM nadIkA aura aMzUdaka jala parama prazasta hai // 60 // dinameM sUrya kI kiraNoMseM juSTa aura rAtameM caMkI kiraNoMseM sevitakoM aMzUdaka nAma jAnanA cAhiye voha cikanA doSatrayakoM haratA hai // 61 // aura anabhiSyandi doSarahita AntarikSa jalake samAna hotA hai balake hita rasAyana medhya zItala halakA amRtake samAna hotA hai / / 62 / / athAnye jalabhedA jalagrahaNakAlo jalapAnavidhizca. ravikarairjuSTamityukte divApadaM samastadivasaprAptyarthaM zItakarAMzubhirjuSTamityukte nizItipadaM samasta rAtriprAptyartham anyacca zaradi svacchamudayAdagastyasyAkhilaM hitam / vRddha suzrutastu | pauSe vAri sarojAtaM mAghe tattu taDAgajam / phAlgune kUpasambhUtaM caitre cauMjyaM hitaM matam // 63 // vaizAkhe nairjharaM nIraM jyeSThe zastaM tathauddhidam / For Private and Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaarivrgH| ASADhe zasyate kopaM zrAvaNe divyameva ca // 64 // bhAdre kaupyaM payaH zastamAzvine cauMjyamevaca / kArtike mArgazIrSe ca jalamAtraM prazasyate // 65 // bhaumAnAmambhasA prAyo grahaNaM praatrissyte| zItatvaM nirmalatvaM ca yatasteSAM matA guNAH // 66 // atyambupAnAnna vipacyate'nnaM nirambupAnAcca sa eva doSaH tasmAnnaro vahnivivardhanAya muhurmuhurvAri pibedabhUri // 67 // mUrchApittoSNadAheSu viSe rakte madAtyaye / zrame bhrame vidagdhe'nne tamake vamathau tathA // 68 // Urdhvage raktapitte ca zItamambu prazasyate / TIkA-sUryakI kiraNoMseM juSTa isaprakArake kaheneseM divApada samasta divasamAptike artha hai candrakI kiraNoMseM juSTa isaprakArake kaheneseM rAtripada samasta rAtrimAsyartha hai aurabhI zaradameM svaccha agastike udayase saMpUrNa jala vRddhasuzrutane hita kahAhai poSameM sarovarakA pAnI mAghameM tAlAvakA pAnI phalgunameM kuvekA pAnI caitrameM jauhaDakA pAnI hita kahAhai // 63 // vaizAkhameM jharanekA jala aura jyeSThameM audbhida prazasta hai ASADhameM kUvekA aura zrAvaNameM AntarikSa prazastahai // 64 // bhAdrapadameM kuvekA jala prazasta hotAhai AzvinameM cauMjya kartika aura mArgazIrSameM jalamAtra prazastahai // 65 // jalagrahaNakA kAla prAyaH bhUmike jalakA grahaNa prAtaHkAlameM prazasta hai kyoMkI zItalatA aura nirmalatA unakA guNahai isavAste // 66 // adhika jalake pIneseM annaparipAka nahIM hotA aura jalake pInese vohI doSa hotAhai isavAste manuSya agniddhike artha jalakoM vAraMvAra pAvai // 67 // aba zItalajala pAnakA viSaya mUrchA pitta uSNa dAhameM aura pittarakta madAtyaya zrama bhrama vidagdha anna tamakameM tathA vamanameM // 68 // Urdhvaga raktapittameMbhI zItala jala prazastahai. atha jalaniSedhaH tasyAvazyakatA ca. pArzvazUle pratizyAye vAtaroge galagrahe // 69 // AdhmAne stimite koSThe sadyaH zuddhau navajvare / For Private and Personal Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe arucigrahaNIgulmazvAsakAseSu vidradhau // 70 // hikAyAM snehapAne ca zItAmbu parivarjayet / arocake pratizyAye mande'gnau zvayathau kSaye // 71 // mukhapraseke jaThare kuSThe netrAmaye jvare / vraNe ca madhumehe ca pibetpAnIyamalpakam // 72 // jIvAnAM jIvanaM jIvo jagatsarvaM tu tanmayam / ato'tyantaniSedhena kadAcidvAri vAryate // 73 // tRSNA garIyasI ghorA sadyaH prANavinAzinI / tasmAddeyaM tRSArtAya pAnIyaM prANadhAraNam // 74 // tRSito mohamAyAti mohAtprANAn vimuJcati / ataH sarvAsvavasthAsu na kacidvAri varjayet // 75 // TIkA-pArthazUlameM pratizyAyameM vAtarogameM galagrahameM / / 69 // AdhmAnameM stimitakoSThameM sadyaHzuddhimeM navajvarameM aura aruci saMgrahaNI vAyagolA zvAsa kAsa inameM vidradhi // 70 // hicakImeM snehapAnameMbhI zItalajala tyAgadevai aruci pratizyAya mandAmi sUjana kSaya // 71 // mukhapraseka udararoga kuSTha netraroga jvara vraNameM madhura pramehameMbhI thoDA jala pIvai // 72 // jalapInekI avazyatA jala prANiyoMkA pANahai aura sampUrNa jagata tanmayahai isavAste atyanta niSedhanameMbhI jala kadAcitabhI manA nahIMhai // 73 // hArItane kahAhai baDI tRSA ghora sadyaH prANakoM haranevAlIhai isavAste tRSAseM pIDitake artha jala prANadhAraNa hai // 74 // pyAsa mohakoM prApta hotAhai mohaseM prANIko choDadetehai isavAste saba avasthAmeM kahIMpara jalakoM na tyAgadevai // 7 // atha prazastaniMditajalavicAroniMditazuddhIkaraNaMca. agandhamavyaktarasaM suzItaM tarSanAzanam / achaM laghu ca hRdyaM ca toyaM guNavaducyate // 76 // picchilaM kRmilaM kinnaM prnnshaivaalkrdmaiH| vivarNaM virasaM sAndraM durgandhaM nihitaM jalam // 77 // For Private and Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaarivrgH| kaluSaM channamambhojaparNanIlItRNAdibhiH / duHsparzanamasaMsSTaSTaM sauracAMdramarIcibhiH // 78 // anArjavaM vArSikaM tu prathamaM tacca bhUmigam / vyApanaM pariharttavyaM sarvadoSaprakopanam // 79 // tatkuryAtsnAnapAnAbhyAM tRSNAdhmAnacirajvarAn / kAsAnimAndyAbhiSyandakaNDUgaNDAdikaM tathA // 8 // ninditaM cApi pAnIyaM kathitaM sUryatApitam / suvarNa rajataM lohaM pASANaM sikatAmapi // 81 // bhRzaM santApya nirvApya saptadhA sAdhitaM tthaa| karpUrajAtipunnAgapATalAdisuvAsitam // 82 // gAlitaM sAMdravastreNa kSudrajantuvivarjitam / svacchaM kanakamuktAyaiH zuddha syAdoSavarjitam // 83 // prnnmuulvissgrNthimuktaaknkshaivlaiH| gomedena ca vastreNa kuryAdambuprasAdanam // 84 // pItaM jalaM jIryati yAmayugmAdyAmaikamAtrAcchRtazItalaM ca / tadUrdhvamAtreNa zRtaM kaduSNapayaHprapAke traya eva kaalaaH||85|| iti zrIharItakyAdinighaMTe vArivargaH samAptaH // TIkA-aba prazasta jala svaccha halakA aura hRdya aisA jala svaccha kahAhai gandharahita avyakta rasa acchA kahAhai // 76 // picchila kRmiyukta aura pattA sevAla kIcaDa inaseM saDAhuvA vivarNa virasa gadalA durgandhayukta rakhkhAhuvA jala // 77 // kAlA aura kamalapatte nIlatRNa AdiyoMseM DhakAhuvA duHsparza aura sUrya tathA cAMdakI kiraNoMse sparza kiyAgayA // 78 // veRtukA vArSikakA pahilA aura voha jamInaparakA vyApannajala tyAganeyogya sabadoSoMkoM prakopakaranevAlA hai // 79 // voha snAna aura pAnaseM tRSA AdhmAna purAnAvara inakoM karatAhai aura kAsa agnimAMdya abhiSyandi kaNDU tathA gaNDAdika inakoM karatAhai // 80 // aMnatara duSTaja For Private and Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe lakoM nirdoSa karanekA upAya niMditabhI jala auTAyAhuvA aura sUryake dvArA garamahuA tathA sonA cAMdI lohA patthara aura sikatAbhI inakoM // 81 // khUba garama karake sAtavAra bujhAkara tathA siddhakiyAhuvA aura kapUra camelI suphedakamala aura pATalA AdiseM muvAsita / / 82 // pavitra sAndra chanAhuvA kSudrajantuse rahita svaccha sonA motI AdiseM zuddha doSavarjita // 83 // patte mUla viSa gAMTha motI sonA sevAla inaseM aura gomeda tathA vastraseM jalakoM svaccha karai // 84 // anantara pIyehuve jalakI pAkavidhi pIyAhuvA jala dopaharaseM pakatAhai aura auMTAke zItala kiyAhuvA ekapaharameM pakatAhai uske upara auTemAtraseM jala kaTu uSNa hotAhai jalake pA. kameM tInahI kAlahai / / 85 // iti harItakyAdinighaMTe vArivargaH samAptaH / For Private and Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIH / harItakyAdinighaMTe dugdhadadhitakraghRtamUtravargaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dugdhasya nAmaguNAH. dugdhaM kSIraM payaH stanyaM bAlajIvanamityapi / dugdhaM sumadhuraM snigdhaM vAtapittaharaM saram // 1 // sadyaH zukrakaraM zItaM sAtmyaM sarvazarIriNAm / jIvanaM bRMhaNaM balyaM medhyaM vAjIkaraM param // 2 // vayaHsthApanamAyuSyaM sandhikAri rasAyanam / virekavAntivastInAM tulyamojovivardhanam // 3 // jIrNajvare manoroge zoSamUrcchAbhrameSu ca / grahaNyAM pANDuroge ca dAhe tRSi hRdAmaye // 4 // zUlodAvarttagulmeSu bastiroge gudAGkure / raktapitte'tisAre ca yoniroge zrame lame // 5 // garbhasrAve ca satataM hitaM munivaraiH smRtam / bAlavRddhakSatakSINAH kSudvyavAyakazAzca ye // 6 // tebhyaH sadAtizayitaM hitametaduhAhRtam / gavyaM dugdhaM vizeSeNa madhuraM rasapAkayoH // 7 // zItalaM stanyakutsnigdhaM vAtapittAstranAzanam / doSadhAtumalasrotaH kiJcitkledakaraM guru // 8 // jvare samastarogANAM zAntikRtsevinAM sadA / 39 For Private and Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 306 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe kRSNAyA gorbhaveddugdhaM vAtahAri guNAdhikam // 9 // pItAyA harate pittaM tathA vAtaharaM bhavet / zleSmalaM guru zuklA yA raktacitrA ca vAtahRt // 10 // TIkA- -aba dugdhake nAma aura guNa kahate hai dugdha kSIra paya stanya vAlajIvana yaha dUdhake nAma haiM dUdha madhura cikanA vAtapittakoM haratA sara // 1 // tatkAla zuaat karanevAlA zItala saba prANiyoMkoM satmya hotA hai jIvana puSTa balakoM karanevAlA parama vAjikara // 2 // vayasthApana vAyukoM karanevAlA sandhikArI rasAyana hai aura vireka vamana basti inakoM tulya Ajako baDhAnevAlA hai || 3 || jIrNajvara mAnasikaroga zoSa mUrcchA bhrama inameMbhI aura saMgrahaNI pANDuroga dAha aura tRSA inameM tathA hRdrogameM // 4 // zUla udAvartta gulma inameM bastiroga meM gudAMkura meM raktapittameM atIsAra meM yoniroga meM zramameM mameM // 5 // garbhasrAva meM bhI hita hai aisA munivaroneM kahA hai bAla vRddha kSatakSINa kSudhA maithuna inaseM jo kRza || 6 || unakoM sadA atizayakarake yaha hita kahA hai gAyakA dUdha vizeSakara ke rasapAkarme madhura kahA hai // 7 // aura zItala dugdhakoM karanevAlA cikanA vAta rakta pitta inako haratA hai doSa dhAtu mala zIta kiJcit kledakoM karanevAlA bhArI // 8 // sadA sevana karane vAloMke jvara aura samasta rogoMkI zAnti karanevAlA hai anantara varNavizeSaseM guNavizeSakoM kahete haiM // 9 // kAlIgAyakA dUdha vAtaharatA guNameM adhika hai pIlIkA dUdha pittakoM haratA hai tathA vAtahara bhI hai supheda gAyakA dUdha kaphakArI bhArI aura lAla citraraMgavAlIkAbhI bAta haratA hai // 10 // atha vivatsAyA goH mAhiSachAgAdidugdhaguNAH. bAlavatsavivatsAnAM gavAM dugdhaM tridoSakRt / baSkayiNyAstridoSaghnaM tarpaNaM balakRtpayaH // 11 // jAGgalAnUpazaileSu carantInAM yathottaram / payo gurutaraM sneho yathAhAraM pravartate // 12 // svalpAnnabhakSaNAjjAtaM kSIraM guru kaphapradam / tattu balyaM paraM vRSyaM svasthAnAM guNadAyakam // 13 // palAlatRNakArpAsabIjajAtaM guNairhitam For Private and Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dugdhddhitkrghRtmuutrvrgH| 307 mAhiSaM madhuraM gavyAtsnigdhaM zukrakaraM guru // 14 // nidrAkaramabhiSyandi kSudhAdhikyakaraM himam / chAgaM kaSAyaM madhuraM zItaM grAhi tathA laghu // 15 // raktapittAtisAraghnaM kSayakAsajvarApaham / prajAnAmalpakAyatvAtkaTutiktaniSevaNAt // 16 // stokAmbupAnAdhyAmAtasarvarogApahaM pyH| mRgInAM jAGgalotthAnAmajAkSIraguNaM payaH // 17 // AvikaM lavaNaM svAdu snigdhoSNaM cAzmarIpraNut / ahRdyaM tarpaNaM vRSyaM zukrapittakaphapradam // 18 // gurukAse'nilodbhute kevale cAnile varam / TIkA-vevaccevAlI gAyake dUdhakA guNa choTe baccevAlI aura vebaccevAlI gAyoMkA dUdha tridoSakoM karanevAlAhai vakenIkA dUdha tridoSakoM haratA tarpaNa balakoM karanevAlA hotAhai anantara dezavizeSakarake guNavizeSakoM kahatehaiM // 11 // jAGgala AnUpa pahADa inameM caranevAliyoMkA dUdha yathottara bahutabhArI hotAhai aura ghRta AhArake anusAra nikalatA hai // 12 // svalpa anna bhakSaNaseM huvA kSINa bhArI kaphakoM karanevAlA hotAhai voha balake hita atyanta zukrakoM karanevAlA aura svasthoMkoM guNa denevAlA hai // 13 // khala ghAsa kapAsake bIja inake khAneseM huvA dUdha guNakarake hita hotAhai aba bhaisake dUdhakA guNa bhaisakA dUdha madhura cikanA zukrakoM karanevAlA bhArI // 14 // nidrAkoM karanevAlA abhiSyandi adhika kSudhAkoM karanevAlA zItala hai aba bakarIke dUdhakA guNa bakarIkA dUdha kaselA madhura zItala kAvija tathA halakA hotAhai // 15 // aura rakta pitta atIsAra inakoM haratA kSaya kAsa jvara inakoM haratAhai bakariyoMkA choTA zarIra honeseM aura kaTutiktake sevanaseM // 16 // thoDA jala pIneseM kasarata usakA dUdha sarvarogakoM haratAhai aba mRga AdiyoMke dugdhakA guNa jaMgalake mRgoMkA dUdha bakarIke dUdhake samAna hotAhai // 17 // bheDIkA dUdha namakIna madhura cikanA garama aura patharIkoM haratAhai ahRdya tarpaNa puSTa zukra pitta kapha inakoM karanevAlA // 18 // bhArI hotAhai aura vAtake kAsameM aura kevala vAtameM zreSTha hai. For Private and Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 308 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe athAzvoSTrahastinInArIdugdhadhAroSNaguNAH. rUkSoSNaM vaDavAkSIraM balyaM zoSAnilApaham // 19 // amlaM paTu laghu svAdu sarvamekazakaM tathA / auSTraM dugdhaM laghu svAdu lavaNaM dIpanaM tathA // 20 // kRmikuSThakaphAnAhazothodaraharaM saram / bRMhaNaM hastinIdugdhaM madhuraM tuvaraM guru // 21 // vRSyaM balyaM himaM snigdhaM cakSuSyaM sthiratAkaram / nAryA laghu payaH zItaM dIpanaM vAtapittajit // 22 // cakSuH zUlAbhighAtanaM nasyAyotanayorvaram / dhAroSNaM gopayo balyaM laghu zItaM sudhAsamam // 23 // dIpanaM ca tridoSanaM tadvArAziziraM tyajet / dhAroSNaM zasyate gavyaM dhArAzItaM tu mAhiSam // 24 // zRtoSNamAvikaM pathyaM zRtazItamajApayaH / AmaM kSIramabhiSyandi guruzleSmAmavardhanam // 25 // jJeyaM sarvamapathyaM tu gavyamAhiSavarjitam / nArIkSIraM tvAmameva hitaM natu zRtaM hitam // 26 // zRtoSNaM kaphavAtanaM zRtaM zItaM tu pittanut / ardhodakaM kSIraziSTamA mAllaghutaraM payaH // 27 // jalena rahitaM dugdhamatipakkaM yathA yathA / tathAtathA guru snigdhaM vRSyaM balavivardhanam // 28 // TIkA - ghoDIkA dUdha rUkhA garama balake hita zoSa vAtakoM haratA // 19 // khaTTA lavaNa halakA madhura vaisehI saba ekazaphavAloMkA hotA hai aba UMTanIkA dUdha UMTanI kA dUdha halakA madhura lavaNa tathA dIpana || 20 || aura kRmi kuSTha kapha aphArA sUjana udararoga inakoM haratA sara hotA hai anaMtara hathanIkA dUdha hathanIkA dUdha madhura kaselA bhArI // 21 // zukrakoM karanevAlA balake hita zItala cikanA netrake hita For Private and Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dugdhddhitkrghRtmuutrvrgH| 309 sthiratAko karanevAlA hotAhai aba strIdugdhake guNa strIkA dUdha halakA zItala dIpana vAtapittako haranevAlA // 22 // netrazUla abhighAta inakoM haratA aura nasya AzcotanameM zreSThahai aba dhAroSNaAdikA guNa dhAroSNa gAyakA dUdha balakehita halakA zItala amRtake samAna hotAhai // 23 // aura dIpana tridoSa haratA hai aura voha dhArAzizira sevana karai dhAroSNa gAyakA hita hotAhai aura dhArAzIta bhaisakA acchA hotAhai // 24 // auTAyA huvA garama bheDIkA aura auTAyAhuvA zItala bakarIkA dUdha hita hotAhai kaccA dUdha abhiSyandi bhArI kapha Amako baDhAnevAlA hotAhai // 25 // gAya aura bhaiMsakA dUdha choDake saba ahitahai strikA dUdha kaccAhI hitahai auTAyAhuvA hitahai // 26 // auTA garama kaphavAtakoM haratA aura auTA zItala pitta haratAhai AdhA pAnI milAke bAkI bacAhuvA dUdha kacceseM bahuta halakA hotAhai // 27 // jalaseM rahita dUdha jaise jaise bahuta auTAyAhuvA vaise vaise bhArI cikanA zukrakoM karanevAlA balakoM baDhAnevAlA hotAhai // 28 // atha pIyUSakilATakSIrazAkaH takrapiNDamoraTAnAM lakSaNAni guNAzca. kSIraM tatkAlasUtAyA dhanapIyUSamucyate / naSTadugdhasya pakkasya piNDaH proktaH kilATakaH // 29 // apakkameva yannaSTaM kSIrazAkaM hi ttpyH| danA takreNa vA naSTaM dugdhaM baddhaM suvAsasA // 30 // dravabhAvena sahitaM takrapiNDaH sa ucyate / naSTadugdhaM bhavannIraM moraTaM jejaTo'bravIt // 31 // pIyUSaM ca kilATazca kSIrazAkaM tathaivaca / takrapiNDa ime vRSyA bRMhaNA blvrdhnaaH|| 32 // guravaH zleSmalA hRdyA vaatpittvinaashnaaH| dIptAgnInAM vinidrANAM vidradhau cAbhipUjitAH // 33 // mukhazoSatRSAdAharaktapittajvarapraNut / laghurbalakaro rucyo moraTaH syAtsitAyutaH // 34 // For Private and Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe santAnikA guruH zItA vRSyA pittAstravAtanut / tarpaNI bRMhaNI snigdhA balAsabalazukralA // 35 // TIkA-anantara pIyUSa kilATa kSIrazAka takrapiMDa moraTa inake lakSaNa aura guNa tatkAla kaccA pIyAhuA gAyake dUdhakoM pIyUSa lokame pivasa kahatehaiM dUdhake piNDakoM kilATa kahohai // 29 // kilATa gijirI isamakAra lokameM kahatehaiM kaccAhI jo kaTA dUdha hai usakoM kSIrazAka kahetehaiM isako lokameM tuSibharA kahetehaiM dahI athavA maheseM phaTehuve dUdhakoM acche kapaDaseM bAMdhakara // 30 // usa dravabhAvake sahitakoM takrapiNDa kahetehaiM phaTehuve dUdhake pAnIkoM moraTa jejjaTane kahAhai // 31 // pIyUSa kilATa kSIrazAka aura takrapiNDa yaha vRSya puSTa balakoM baDhAnevAle // 32 // bhArI kaphakoM karanevAle hRdya vAtapittakoM haratAhaiM aura dIptAgniyoMkoM benIdavAloMkoM aura vidradhimeM zreSTha hai // 33 // aura mukhazoSa tRSA dAha raktapitta jvara inakoM haratAhai cInIke sahita moraTa halakA balakara rucikoM karanevAlA hai // 34 // malAIke guNa malAI bhArI zItala zukrakoM karanevAlI raktapitta vAta inako haranevAlI tarpaNa puSTa cikanI aura kapha bala zukra inako karanevAlmahai // 35 // ___ atha zarkarAyuktAdidugdhaguNAH. khaNDena sahitaM dugdhaM kaphakatpavanApaham / sitAsitopalAyuktaM zukralaM trimalApaham // 36 // saguDaM mUtrakRcchraghnaM pittazleSmakaraM param / rAtrau candraguNAdhikyAjhyAyAmAkaraNAttathA // 37 // prabhAtikaM tadA prAyaH pradoSAdguru zItalam / divAkarakarAghAtAyAyAmAnalasevanAt // 38 // prAbhAtikAttu prAdoSaM laghu vAtakaphApaham / vRSyaM bRMhaNamagnidIpanakaraM pUrvAhnakAle payo madhyAnhe tu balAvahaM kaphaharaM pittApahaM dIpanam / vAle vRddhikaraM kSaye kSayakaraM vRddheSu retovahaM rAtrau pathyamanekadoSazamanaM kSIraM sadA sevyate // 39 // For Private and Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dugdhddhitkrghRtmuutrvrgH| __311 vadanti peyaM nizi kevalaM payo bhojyaM na teneha sahaudanAdikam / bhavatyajIrNe nizi pItazarkarA kSIrAlpapAnasya tu zeSamutsRjet 40 vidAhInyannapAnAni divA bhuMkte hi ynnrH| tadvidAhaprazAntyarthaM rAtrau kSIraM sadA pibet // 41 // dIptAnale kaze puMsi vAtavRddhe payaHpriye / mataM hitatamaM pathyaM sadyaH zukrakaraM yataH // 42 // kSIraM gavyamathAjaM vA koSNaM daNDAhataM pibet / laghu vRSyaM jvaraharaM vAtapittakaphApaham // 43 // godugdhaprabhavaM kiMvA chAgIdugdhasamudbhavam / bhavedetatridoSaghnaM rocanaM balavardhanam // 44 // vahnavRddhi karaM vRSyaM sadyastRptikaraM laghu / atIsAre'gnimAnye ca jvare jIrNe prazasyate // 45 // vivarNa virasaM cAmlaM durgandhaM grathitaM pyH| varjayedamlalavaNayuktaM doSAdihRdyataH // 46 // TIkA-anantara khAMDaAdiseM yukta dugdhakA guNa khAMDake sahita dugdha kaphakoM karanevAlA vAtaharatA hai cInI aura mizrIke yukta zukrakoM karanevAlA tridoSakoM haratAhai // 36 // guDake sahita mUtrakRcchrakoM haratA aura parama pittakaphakoM karanevAlAhai rAtrimeM candraguNakI adhikatAseM tathA vyAyAma karaneseM // 37 // saverekA dUdha prAyaH sAyaMkAlakA bhArI zItala hotAhai sUryake kiraNoMke AghAtaseM aura vyAyAma agni inake sevanaseM // 38 // saverekA halakA vAta kaphako haratAhai anantara dugdhasevana samayameM guNa vizeSakoM kahatehai pahile paharameM pIyAhuvA dUdha zukrakoM karanevAlA puSTa agnikoM dIpana karanevAlA aura madhyAnhameM bala karanevAlA kapha haratA pitta haratA dIpana hotAhai bAla avasthAmeM vRddhi karanevAlA kSayakara vRddha avasthAmeM zukrakoM karanevAlA aura rAtoMmeM hita aneka doSoMkoM zamana karanevAlA dUdhahai isavAste sadA sevana kiyA jAtAhai // 39 // kahatehaiM kI rAtameM kevala dUdha pInA cAhiye usakesAtha cAvala Adika na khAne cAhiye ajIrNake honemeM rAtameM thoDA dUdha zakara pInevAleke vAkI saba nikala jAtA hai // 40 // jisase manuSya vi For Private and Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 312 harItakyAdinighaMTe dAhI annapAna dinameM bhojana karatA hai usa kAraNa vidAhaprazAntike artha rAtameM dUdhakoM sadA pIvai // 41 // dIptAgni kRza vAtavRddhi aura dugdhapriya aise puruSakoM bahuta hita aura pathya hai kyoMkI tatkAla zukrakoM karatA hai // 42 // gAyakA athavA kucha bakarIkA garama mathehubekoM pIvai aura halakA zukrakoM karanevAlA jvara haratA vAta pitta kaphakoM haratA hai // 43 // godugdhaseM utpanna huvA athavA bakarIke dUdhaseM huvA tridoSaharatA rocana balakoM baDhAnevAlA // 44 // anikoM karanevAlA zukrakoM ka ranevAlA tatkAla tRptikoM karanevAlA halakA hotA hai aura atIsAra agnimAndya tathA jIrNajvara inameM prazasta haiM // 45 // vivarNa virasa khaTTA durgandha aura gaThIla aisA dUdha tyAga devai kyoMkI amla lavaNa yukta vRddhi AdikoM haratA kahA hai || 46 // atha dadhiviSayavicAraH. dadhyuSNaM dIpanaM snigdhaM kaSAyAnurasaM guru / pAke'mlaM zvAsapittAstrazothamedaH kaphapradam // 47 // mUtrakRcchre pratizyAye zItage viSamajvare / atIsAresaat kArye zasyate balazukrakat // 48 // Adau mandaM tataH svAdu svAdvamlaM ca tataH param / amlaM caturthamatyalaM paJcamaM dadhi paJcadhA // 49 // mandaM dugdhaM yadavyaktaM rasaM kiJcidvanaM bhavet / mandaM syAtsRSTaviNmUtradoSatrayavidAhakRt // 50 // yatsamyagghanatAM yAtaM vyaktasvAdurasaM bhavet / avyaktAmlarasaM tattu svAdu vijJairudAhRtam // 51 // svAdu syAdatyabhiSyandi vRSyaM medaHkaphAvaham / vAtaghnaM madhuraM pAke raktapittaprasAdanam // 52 // svAdvamlasAndramadhuraM kaSAyAnurasaM bhavet / svAdvamlasya guNA jJeyA sAmAnyadadhivarjanaiH // 53 // yattirohitamAdhuryaM vyaktAmlatvaM tadamlakam / amlaM tu dIpanaM pittaraktazleSmavivardhanam // 54 // For Private and Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dugdhddhitkrghRtmuutrvrgH| tadatyamlaM dantaromaharSakaNThAdidAhakat / atyamlaM dIpanaM raktavAtapittakaraM param // 55 // TIkA-usameM dahIke guNa dahI uSNa dIpana cikanA pIchese kaselA bhArI pAkameM amla zvAsa rakta pitta zotha meda kapha inakoM karanevAlA hai // 47 // mUtrakacchrameM pratizyAyameM zItavAle viSamajvarameM atIsArameM arucimeM kRzatAmeM prazasta hai bala zukrakoM karanevAlA hai // 48 // anantara dahIkA bheda pahile manda usake anantara madhura aura usake bAda khaTTA mIThA cauthA khaTTA tathA pAMcavA bahuta khaTTA aise dahI pAMca prakArakA hotA hai // 49 // anantara mandAdiyoMke guNa aura lakSaNa manda dugdha jo avyakta rasa aura kucha gADhA hotA hai manda malamUtrakoM karanevAlA tridoSa tathA vidAhi inakoM karanevAlA hai // 50 // jo acchItaraha gADhI hojAtI hai aura vyakta khAdurasa jismeM hotA hai usako buddhivAnoMne madhura kahA hai // 51 // madhura ati abhiSyandI hotA hai zukrakoM karanevAlA aura meda kaphakoM karanevAlA vAtaharatA pAkameM madhura raktapittakoM acchA karanevAlA hotA hai // 52 // mIThA khaTTA sAndra madhura pIcheseM kaselA hotA hai sAmAnya dahIke tyAgakarake mIThe khaTTekA guNa jAnanA cAhiye // 53 // jo madhuratA DhakI hai aura jisameM amlatA vyakta hai voha khaTTA hai khaTTA dIpana rakta pitta kapha inako baDhAnevAlA // 54 // voha bahuta khaTTA dAMtaharSa romaharSa kaNTha AdikA dAha karanevAlA hai bahuta khaTTA dIpana rakta vAta pitta inakoM karanevAlA hai // 55 // gomahiSyAdidadhiguNAH. gavyaM dadhi vizeSeNa svAdamlaM ca rucipradam / pavitraM dIpanaM hRdyaM puSTikatpavanApaham // 56 // uktaM danAmazeSANAM madhye gavyaM guNAdhikam / mAhiSaM dadhi susnigdhaM zleSmalaM vAtapittanut // 57 // svAdupAkamamiSyandi vRSyaM gurvastradUSakam / Aja dadhyuttamaM grAhi laghu doSatrayApaham // 58 // zasyate zvAsakAsArzaHkSayakAzeSu diipnm| pakkaM dugdhabhavaM rucyaM dadhi snigdhaguNottam // 59 // For Private and Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 314 harItakyAdinighaMTe pittAnilApahaM sarvadhAtvagnibalavardhanam / asAraM dadhi saMgrAhi zItalaM vAtalaM laghu // 60 // viSTambhi dIpanaM rujyaM grahaNIroganAzanam / gAlitaM dadhi susnigdhaM vAtaghnaM kaphakadguru // 61 // balapuSTikaraM rucyaM madhuraM nAtipittarut / TIkA-gAyake dahIkA guNa gAyakA dahI vizeSakarake madhura amla rucikoM karanevAlA pavitra dIpana hRdya puSTikoM karanevAlA vAtakoM haratA hai||56 / saba dahIyoMke bIcameM gAyakA dahI guNameM adhika kahA hai maiMsakA dahI bahuta cikanA kaphakoM karanevAlA vAtapittakoM hrtaa||57|| pAkameM madhura abhiSyandI zukrakoM karanevAlA bhArI raktadUSaka hotA hai bakarIke dahIkA guNa bakarIkA dahI bahuta uttama kAvina halakA tInoM doSoMkoM haratA hai // 58 // aura zvAsa kAsa vavAsIra kSaya kArza inameM prazasta hai tathA dIpana hotA hai auTAye huve dUdhake dahIkA guNa pakehuve dUdhakA dahI rucikoM karanevAlA cikanA guNameM acchA // 59 // pitta vAtakoM haratA aura saba dhAtu ani bala inako baDhAnevAlA hai asAradahI kAvija zItala vAtakoM karanevAlA halakA // 60 // viSTaMbhI dIpana ruciko karanevAlA grahaNIrogakoM haratA hai nicoDA huI dahIkA guNa nicoDI dahI bahuta cikanA vAtaharatA kaphako karanevAlA bhArI // 61 // bala puSTiko karanevAlA rucikara madhura aura ati pitta karanevAlA hai // atha zarkarAyuktadadhiguNAH dadhno rAtroniSedhazca. sazarkaraM dadhi zreSThaM tRSNApittAstradAhajit // 62 // saguDaM vAtanudrAhI bRMhaNaM tarpaNaM guru / na naktaM dadhi bhuJjIta na cApyaghRtazarkaram // 63 // nAmudgasUpaM nAkSaudraM noSNaM nAmalakairvinA / zasyate dadhi no rAtrau zastaM cAmbu ghRtAnvitam // 64 // raktapittakaphottheSu vikAreSu tu naiva tat / hemante zizire cApi varSAsu dadhi zasyate // 65 // For Private and Personal Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dugdhddhitkrghRtmuutrvrgH| 315 zaradrISmavasanteSu prAyazastadvigarhitam / jvarAmRpittavIsarpakuSThapANDDAmayabhramAn // 66 // prApnuyAtkAmalAM coyAM vidhiM hitvA ddhipriyH| dadhastUpari yo bhAgo ghanaH snehasamanvitaH // 67 // sa loke sara ityukto bhado maNDastu mastviti / saraH svAdurgururvRSyo vAtavahnipraNAzanaH // 68 // sAmlo bastiprazamanaH pittazleSmavivardhanaH / mastu kamaharaM balyaM laghu bhaktAbhilASakat // 69 // srotovizodhanaM hlAdi kaphatRSNAnilApaham / avRSyaM prINanaM zIghraM bhinatti malasaMcayam // 70 // TIkA-zarkarAke sahita dahI zreSTha tRSA rakta pitta dAha inako jItanevAlA hai // 62 // aura guDake sahita vAtanAzaka zukrakoM karanevAlA puSTa tarpaNa bhArI hotIhai aba rAtameM dadhibhojanakA niSedha rAtameM dahI na khAvai aura zarkarA ghRtakebhI vinA na khAvai // 63 // tathA vinAmudgakI dAlake aura vinA madhukebhI na khAvai aura na garama AvaloMkevinA na khAvai rAtameM dahI na khAvai aura khAvai to beghI zakkara mRgakI dAla madhu uSNa vinAAMvaloMkebhI dahI na khAvai usse ghRtazarkarAdiyukta dahI rAtameMbhI khAvai yaha artha hai aise kahAhai rAtameM dahI prazasta nahIM hai aura jala ghRtase yukta prazastahai // 64 // rakta pitta kaphake vikAroMmeM voha prazasta nahIMhai hemanta zizira aura varSAmeM dahI prazasta hai // 65 // aura zarada grISma vasantameM prAyaH voha vidita hai aba vinAvidhiseM dadhi sevanameM doSa kahatehaiM jvara raktapitta vIsarpa kuSTha pAMDuroga bhrama // 66 // aura ugrakAmalAroga yaha vidhi choDake dahI sevana karanese hotehaiM dahIke UparakA jo gADhA cikanAIseM yukta hissAhai // 67 // usakoM lokameM sara aisA kahatehaiM aura dahIke pAnIkoM mastu aisA kahAhai sara madhura bhArI zukrakoM karanevAlA vAta agnikoM haratA // 68 // aura khaTAIke sahita bastikA zamana karanevAlA pitta kaphakoM baDhAnevAlAhai dahIkA pAnI zramaharatA balake hita halakA bhojanameM rucikoM karanevAlA // 69 // sotoMkA zodhana karanevAlA hrAdi kapha tRSA vAta inakoM haratAhai adRSya prINana aura zIghra malake saMcayakoM phoDatAhai // 70 // iti ddhivrgH| For Private and Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 316 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe atha takrasya nAmAni guNAzca. gholaM tu mathitaM tatramudazvicchacchikApi ca / sasaraM nirjalaM gholaM mathitaM tvasarodakam // 71 // takraM pAdajalaM proktamudazvittvardhavArikam / chacchikA sArahInA syAtsvacchA pracuravArikA // 72 // gholaM tu zarkarAyuktaM guNairjJeyaM rasAlavat / vAtapittaharaM hlAdi mathitaM kaphapittanut // 73 // takaM grAhi kaSAyAmlaM svAdupAkarasaM laghu / vIryoSNaM dIpanaM vRSyaM prINanaM vAtanAzanam // 74 // grahaNyAdimatAM pathyaM bhavetsaGgrAhi lAghavAt / kiJcitsvAduvipAkitvAnna ca pittaprakopanam // 75 // kaSAyoSNaM dIpanaM ca prINanaM vAtanAzanam / kaSAyoSNA vipAkitvAdraukSyAccApi kaphApaham // 76 // TIkA - aba tavarga kahatA hUM usameM maTTheke alaga nAma au lakSaNa tathA guNa ghola mathita takra udazivata chacchikA yaha maTTheke nAma haiM pUrvokta sarake sahita nirjalakoM ghola kahatehaiM aura mathita jisameM sara aura jala naho usako kahate haiM // 71 // jisameM cauthAI jala hotA hai usakoM taka kahA hai aura jisameM AdhA jala hotA hai usako udazvit kahAhai tathA sara hIna svaccha bahuta jalaseM yuktakoM chachikA kahate haiM // 72 // zarkarAyukta ghola rasAlake guNameM jAnanA cAhiye mahayA isaprakAra lokameM kahate haiM chAcha isa prakAra loka meM kahatehaiM // 73 // mathita vAtapittakoM haratA hAdIkaphapittakoM haratA hai takra kAvija kaselA khaTTA pAkarasameM madhura halakA vIryameM uSNa dIpana zukrakoM karanevAlA prINana vAta haratA hai ||74 || aura saMgrahaNIvAlekoM hita hai mahA kAbija hotA hai halakepanaseM madhura pAka honeseM pittaprakopakaranevAlA nahIM hai || 75 || kaselA uSNa dIpana vRSya prINana vAtaharatA hai kaselA uSNa vipAka nahoseM aura tabhI kapha haratA hai / / 76 / / For Private and Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dugdhddhitkrghRtmuutrvrgH| atha sAmAnyatakrANAM uddhatAdInA guNAH. na takrasevI vyathate kadAcinna takadagdhAH prabhavanti rogaaH| yathA surANAmamRtaM sukhAya tathA narANAM bhuvi tkrmaahuH||77|| udazvitkapharuvalyaM AmaghnaM paramaM matam / chacchikA zItalA ladhvI pittazramatRSAharI // 78 // vAtanutkapharutsA tu dIpanI lavaNAnvitA / samuddhRtaM ghRtaM takaM pathyaM laghu vizeSataH // 79 // stokoddhRtaM ghRtaM tasmAdguru vRSyaM kaphAvaham / anuddhRtaM ghRtaM sAndraM guru puSTikaphapradram // 8 // vAte'mlaM zasyate takra zuNThI saindhavasaMyutam / pitte svAdu sitAyuktaM savyoSamadhike kaphe // 81 // hiDa jIrayutaM gholaM saindhavena ca saMyutam / bhavedatIva vAtaghnamarzo'tIsArahRtparam // 82 // rucidaM puSTidaM balyaM bastizulavinAzanam / mUtrakRcchre tu saguDaM pANDuroge sacitrakam // 83 // TIkA-takrakA sevana karanevAlA kadAcit kleza nahIM pAtA takraseM dagdharoga utpanna nahIM hote jaise devatAoMkoM sukhakevAste amRta hotAhai vaisehI manuSyoMkoM bhUlokameM taka kahAhai // 77 // udazcit kaphakoM karanevAlA balake hita parama AMbakoM haratA kahAhai chacchikA zItala halakI pitta zrama tRSAkoM haratAhai // 78 // vAta haratA kaphakoM karanevAlA hai aura voha lavaNaseMyukta dIpana hai acchItaraha ghI nikAlAhuvA taka pathya aura vizeSakarake halakA hotAhai // 79 // thoDA ghRta nikAlA huvA usseM bhArI zukrakoM karanevAlA aura kaphakoM karanevAlA hai ve nikAlAhuvA sAndra bhArI puSTa kaphakoM karanevAlA hai // 80 // anantara roga vizeSoM taka vizeSakoM kahatehaiM vAtameM amlataka saindhavase yukta pittameM madhura cInIkesahita aura kaphameM trikuTake sahita hitahai // 81 // hIMga jIrekesahita aura saindhavakesahita aura ghola atIva vAtaharatA aura bavAsIra atIsArakA parama haratAhai // 82 // tathA For Private and Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 318 harItakyAdinighaMTe rucikoM karanevAlA puSTikoM denevAlA balake hita vastizUlakoM haratAhai mUtrakRcchrameM guDakesahita aura pANDurogameM citrakakesahita hitahai // 83 // athAmapakkatakraguNAH sevananimittAnica. takramAmaM kaphaM koSThe hanti kaNThe karoti ca / pInasazvAsakAsAdau pakkameva prayujyate // 84 // zItakAle'gnimAndhe ca tathA vAtAmayeSu ca / arucau srotasAM rodhe takraM syAdamRtopamam // 85 // tattu hanti garacchardi sekaviSamajvarAn / pANDumedograhaNyarzo mUtragrahabhagandarAn // 86 // mehaM gulmamatIsAraM zUlaplIhodarArucIH / zvitrakoSThagatavyAdhInkuSThazothatRSAkamIn // 87 // naiva takraM kSate dadyAnnoSNakAle na durbale / na mUrcchAbhramadAheSu naroge raktapittaje / yAnyuktAni dadhInyaSTau tadguNaM takramAdizet // 88 // TIkA - anantara kacce aura pake takrakA guNa kaccA mahA koSThameM kaphakoM haratA hai aura kaNThameM kaphakoM karatA hai pInasa zvAsa kAsAdikameM pakAI yojanA kiyAjAtA hai || 84 // anantara takra sevanake kAraNa zItala kAla agnimAndya tathA vAtarogameMbhI arucimeM srotoMke avarodhameM taka amRtake samAna hotA hai || 85 // voha viSa vamana praseka viSamajvara inakoM aura pANDuroga meda grahaNIroga vavAsIra mUtra graha bhagandara inakoM // 86 // tathA prameha vAyagolA atIsAra zUla lIhodara aruci vitra koDhagataroga kuSTha zotha tRSA kRmi inakoM haratA hai || 87 // tatrakA aviSaya takra kSatameM na devai na uSNa kAlameM na durbalameM na mUrcchA bhrama dAhameM na rakta pittake rogameM devai anantara gAyaAdike takroMkA vizeSa guNa jo ATha dahIyoMke guNa kahaiM vaha guNa takrameM jAnalevai // 88 // iti takravargaH / atha navanItaguNAH. tatra navanItasya nAmAni guNAzca. mRkSaNaM sarajaM haiyaGgavInaM navanItakam / For Private and Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra thora www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Kailassagarsun dugdhddhitghRtmuutrvrgH| navanItaM hitaM gavyaM vRSyaM varNavalAgnirut // 89 // saMgrAhi vAtapittAmRk kSayArtho'ditakAsahRt / taddhitaM bAlake vRddhe vizeSAdamRtaM zizoH // 90 // navanItaM mahiSyAstu vAtazleSmakaraM guru| dAhapittazramaharaM medaH zukravivardhanam // 91 // dugdho'tthaM navanItaM tu cakSuSyaM raktapittanut / vRSyaM balyamatisnigdhaM madhuraM grAhi zItalam // 92 // navanItaM tu sadyaskaM svAdu grAhi himaM laghu / medhyaM kiJcitkaSAyAmlamISattakrAMzasaMkramAt // 93 // sakSArakaTukAmlatvAcchadyaHkuSTakArakam / zleSmalaM guru medasyaM navanItaM cirantanam // 94 // TIkA-anantara mAkhanake guNa usameM mAkhanake nAma aura guNa mRkSaNa saraja haiyaGgavIna navanIta yaha mAkhanake nAma haiM gAyakA mAkhana pathya zukrakoM karanevAlA varNa bala agnikoM karanevAlA // 89 // kAvija vAta pitta raktakSaya bavAsIra adita kAsa inakoM haratAhai voha bAlaka vRddhako hitahai vizeSakarake vAlakakoM amRtake samAna hai // 90 // bhaisakA mAkhana vAta kaphako karanevAlA bhArI dAha pitta zramakoM haratA meda zukrakoM baDhAnevAlA hai // 91 // anantara dUdhake mAkhanakA guNa dUdhakA mAkhana netrake hita raktapittakoM haratA zukrakoM karanevAlA balake hita bahuta cikanA madhura kAvija zItalahai // 92 // anantara tAje mAkhanakA guNa tAjA mAkhana madhura kAvija zItala halakA kAntikoM karanevAlA kucha eka kaselA thoDemaTheke aMza milanaseM // 93 / / anantara purAne mAkhanakA guNa kSArake sahita kaTuka khaTTApana honeseM vamana vavAsIra kuSTha inakoM karanevAlAhai kaphakoM karanevAlA bhArI medakoM karanevAlA purAnA mAkhana hai // 94 // iti navanItavargaH. atha ghRtasya nAmAni guNAzca. ghRtamAjyaM haviH sarpiH kathyante tadguNA atha / ghRtaM rasAyanaM svAdu cakSuSyaM vahnidIpanam // 95 // For Private and Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 320 harItakyAdinighaMTe zItavIryaviSAlakSmIpApapittAnilApaham / alpAbhiSyandikAntyojastejolAvaNyabuddhikat // 96 // svarasmRtikaraM medhyamAyuSyaM balakadgura / udAvartajvaronmAdazUlAnAvraNAn haret // 97 // snigdhaM kaphakaraM rakSaHkSayavIsarparaktanut / / TIkA-anantara ghRtavargaH usameM ghRtake nAma aura guNa kahatAhai ghRta Ajya havi sarpi yaha ghRtake nAma haiM aura rasAyana madhura netrake hita agnidIpana // 95 // zItavIryahai aura viSa alakSmI pApa pitta vAta inakoM haratAhai thoDA abhiSyandI kAnti oja teja lAvaNya buddhi inakoM karanevAlA // 96 // svara smRtiko karanevAlA medhya Ayuke hita balakoM karanevAlA bhArI udAvarta jvara unmAda zUla apharA vraNa inakoM haratAhai // 97 // cikanA kaphako karanevAlA rakSa kSaya vIsarpa rakta inakoM haratAhai // ___ atha mAhiSachAgoSTrIghRtamuNAH. gavyaM ghRtaM vizeSeNa cakSuSyaM vRSyamagnirut // 98 // svAdu pAkakaraM zItaM vAtapittakaphApaham / medhAlAvaNyakAntyojastejovRddhikaraM param // 99 // alakSmIpAparakSoghnaM vAyasaH sthApakaM guru / balyaM pavitramAyuSyaM sumaGgalyaM rasAyanam // 10 // sugandhaM rocakaM cAru sarvAjyeSu guNAdhikam / mAhiSaM tu ghRtaM svAdu pittaratAnilApaham // 101 // zItalaM zleSmalaM vRSyaM guru svAdu nipacyate / AjamAjyaM karotyagniM cakSuSyaM balavardhanam // 102 // kAse zvAse kSaye cApi hitaM pAke bhavetkaTu / auSTraM kaTu ghRtaM pAke zoSakrimiviSApaham // 103 // dIpanaM kaphavAtaghnaM kuSTagulmodarApaham / For Private and Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 321 dugdhddhitkrghRtmuutrvrgH| pAke laghvAvikaM sarpiH sarvarogavinAzanam // 104 // vRddhiM karoti cAsthInAmazmarIzarkarApaham / cakSuSyamagnikadRSyaM vAtadoSanivAraNam // 105 // TIkA-gAyake ghRtakA guNa gAyakA ghRta vizeSakarake netrake hita zukrakoM karanevAlA agnikoM karanevAlA // 98 // madhura pAkako karanevAlA zItala aura vAta pitta kapha inakoM haratAhai aura meghA lAvaNya kAnti oja teja inakI paramavRddhikoM karanevAlA // 99 // alakSmI pAparAkSasa inakoM haratA vayakA sthApaka bhArI balake hita pavitra Ayuke hita sumaMgalya rasAyana // 100 // sugandha rocana suMdara sabatoMseM guNameM adhikahai anantara bhaisake ghRtakA guNa bhaisakA ghRta madhura pitta rakta vAta inakoM haratA // 101 // zItala kaphakoM karanevAlA zukrakoM karanevAlA bhArI aura pAkameM madhura hotAhai anantara bakarIke ghRtakA guNa bakarIkA ghRta agnikoM karatAhai aura netrake hita balakoM baDhAnevAlA // 102 // kAsa zvAsa kSayameMbhI hitahai aura pAkameMbhI kaTuhai anantara UMTanIkA ghRta UMTanIkA ghRta pAkameM kaTu aura zoSa kRmi viSa inakoM haratA // 103 // dIpana kapha vAtakoM haratA kuSTha vAyagolA udararoga inakoM haratAhai bheDakA ghRta pAkameM halakA saba rogakoM haratA // 104 // aura hahiyoMkI vRddhikoM karatA hai tathA patharI zarkarA inakoM haratAhai netrake hita agnikoM karanevAlA aura vAtadoSakA nivArakahai // 105 // __ atha nArIazvadugdhahyastanadadhighRtaguNAH, kaphe'nile yonidoSe pitte rakte ca taddhitam / cakSuSyamAjyaM strINAM vA sarpiH syAdamRtopamam // 106 // vRddhiM karoti dehAgnerlaghu pAke viSApaham / tarpaNaM netrarogaghnaM dAhanubaDavAghRtam // 107 // ghRtaM dugdhabhavaM grAhi zItalaM netrarogahRt / nihanti pittadAhAstramadamUrchAbhramAnilAn // 108 // havistanadugdhotthaM tatsyAdvaiyaGgavInakam / haiyaGgavInaM cakSuSyaM dIpanaM rucikRtparam // 109 // balakavRMhaNaM vRSyaM vizeSAjjvaranAzanam / For Private and Personal Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe varSAdUrdhvaM bhavedAjyaM purANaM tatridoSanut // 110 // mUrchAkuSThaviSonmAdApasmAratimirApaham / yathA yathA'khilaM sarpiH purANamadhikaM bhavet // 111 // tathA tathA guNaiH svaiH svairadhikaM tadudAhRtam / yojayenavamevAjyaM bhojane tarpaNe zrame // 112 // balakSaye pANDuroge kAmalAnetrarogayoH / rAjayakSmaNi bAle ca vRddhe zleSmakate gade // 113 // roge sAma viSUcyAM ca vibandhe ca madAtyaye / jvare ca dahane mande na sarpirbahu manyate // 114 // TIkA-kapha vAta yonidoSa pittaraktameM voha hitahai strIkA ghRta netrane hita aura amRtake samAna hotAhai // 106 // ghoDIkA ghRta dehAgnikI vRddhikoM karatAhai aura pAkameM halakA viSa haratA tarpaNa netrarogakoM haratA dAhaharatA ghoDIkA ghRta hotAhai // 107 // dUdhakA ghRta kAvija zItala netrarogakoM haratA aura pitta dAha rakta mada mUrchA bhrama vAta inakoM haratAhai // 108 // pUrvadina kiye dahIke ghRtakoM haiyaGgavIna kahetehaiM hathanIkA ghRta netrake hita dIpana paramarucikoM karanevAlA hai // 109 // aura balakoM karanevAlA puSTa zukrakoM karanevAlA aura vizeSakarake jvara haratA kahAhai baraSake Upara ghI purAnA hotAhai vo tridoSa haratAhai // 110 // aura mUrchA kuSTha viSa unmAda apasmAra timira inakoM haratAhai saba ghRta jaise jaise purAnA hotAhai // 111 // vaise vaise apane guNoMkarake adhika kahAhai rAjarogameM bAlaka aura dRddhakoM kaphake rogameM // 112 // Amake rogameM viSUcikAmeM vivandhameM madAtyayameM aura jvarameM mandAgnimeM bahuta ghRta acchA nahIMhai // 113 // 114 // iti ghRtavargaH // __atha mUtravarge gomUtraguNAH. gomUtraM kaTu tIkSNoSNaM kSAraM tiktakaSAyakam / laghvagnidIpanaM medhyaM pittarutkaphavAtahRt // 115 // zUlagulmodarAnAhakaNDDakSimukharogajit / kilAsagadavAtAmabastirukkuSThanAzanam // 116 // kAsazvAsApahaM zothakAmalApANDurogahRt / For Private and Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dugdhddhitkrghRtmuutrvrgH| kaNDUkilAsagadazUlamukhAkSirogAn gulmAtisAramarudAmayamUtrarodhAn / kAsaM sakuSThajaTharakrimipANDurogAn gomUtramekamapi pItamapAkaroti // 117 // sarveSvapi ca mUtreSu gomUtraM guNato'dhikam // 118 // ato'vizeSAtkathane mUtraM gomUtramucyate / plIhodarazvAsakAsazothava!grahApaham // 119 // zUlagulmarujAnAhakAmalApANDurogahRt / kaSAyaM titaM tIkSNaM ca pUraNAtkarNazUlanut // 120 // naramUtraM garaM hanti sevitaM tadrasAyanam / raktapAmAharaM tIkSNaM sakSAralavaNaM smRtam // 121 // gojAvimahiSINAM tu strINAM mUtraM prazasyate / kharoSTrebhanarAzvAnAM puMsAM mUtraM hitaM smRtam // 122 // TIkA-atha gomUtrakA guNa gomUtra kaTu tIkhA uSNa kSAra tikta kaSAya halakA agnidIpana medhya pittako karanevAlA kaphavAtakoM haratA // 115 // zUla vAyagolA udara AnAha kaMDU netraroga mukharoga inako haranevAlAhai kilAsaroga AmavAta bastipIDA kuSTharoga inakoM haratAhai // 116 // kAsa zvAsa inako haratA sUjana kAmalA pANDuroga inako haratAhai khujalI kilAsaroga zUla mukharoga netraroga gulma atisAra vAtaroga mUtrarodha // 117 // kAsa kuSTake sahita udararoga krimi pANDuroga inako eka gomUtra piyAhuvA haratA hai saba mUtroMmeM gomUtra guNameM adhikahai 118 isavAste vizeSakarake kahanemeM mUtra gomUtrakoM kahatehaiM plIha udara zvAsa kAsa sUjana mala graha inakoM haratAhai // 119 // zUla vAyagolA pIDA aphArA kAmalA pANDuroga inakoM haratA kaselA tikta tIkhA DAlaneseM karNazUlakoM haratAhai // 120 // manuSyakA mUtra viSakoM haratAhai aura sevana kiyAhuvA voha rasAyanahai aura rakta pAmAkoM haratA tIkhA kSAra lavaNayukta kahAhai // 121 // gAya bakarI bhaiMsa inastriyoMkA mUtra prazastahai aura gaddhA UMTa hAthI manuSya ghoDA inameM naroMkA mUtra hita kahAhai // 122 // iti harItakyAdinighaMTe dugdhadadhitakraghRtamUtravargaH samAptaH / For Private and Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shriiH| harItakyAdinighaMTe tailasaMdhAnamadyamadhuikSuvargaH: atha tailasya svarUpanirUpaNam, tilAdisnigdhavastUnAM snehastailamudAhRtam / tattu vAtaharaM sarvaM vizeSAttilasambhavam // 1 // tilatailaM guru sthairya balavarNakaraM saram / vRSyaM vikAzi vizadaM madhuraM rasapAkayoH // 2 // sUkSmaM kaSAyAnurasaM tiktaM vAtakaphApaham / vIryeNoSNaM himaM sparze bRMhaNaM raktapittahat // 3 // lekhanaM baddaviNmUtraM garbhAzayavizodhanam / dIpanaM buddhidaM medhyaM vyavAyi vraNamehanut // 4 // zrotrayoniziraH zUlanAzanaM laghu tAkaram / tvacyaM kezyaM ca cakSuSyamabhyaGge bhojane'nyathA // 5 // chinnabhinnacyutopiSTamathitakSatapiccite / bhannasphuTitaviddhAgnidagdhavizliSTadArite // 6 // tathAbhihatanirbhugnamRgavyAdhAdivikSate / bastaupAne'nnasaMskAre nasye karNAkSipUraNe // 7 // sekAbhyaGgAvagAheSu tilatailaM prshsyte| TIkA-aba taila AdivargakoM kahatehai usmeM telakA nirUpaNa tilAdi snigdha padArthoMkoM cikanAIko tela kahAhai vaha saba vAta haratAhai vizeSakarake yaha // 1 // tilakA taila bhArI sthairya bala varNa inakoM karanevAlA sara zukrakoM karanevAlA vi For Private and Personal Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 325 tailsNdhaanmdhmdhuikssuvrgH| kAzi vizada rasapAkameM madhura // 2 // sUkSma pIcheseM kaselA tikta vAtakaphakoM haratA vIryameM uSNa zItala sparzameM puSTa raktapittakoM karanevAlA // 3 // lekhana malamUtrakoM bAMdhanevAlA garbhAzayakA zodhana dIpana buddhikoM denevAlA medhyake hita vyavAyi vraNa pramehakoM haratA // 4 // karNa yoni zira inake zUlakoM haratA aura halakApana karanevAlA tvacAke hita kezake hita netrake hita abhyaGgameM yaha guNa haiM aura bhojanameM isake viparItaguNahaiM // 5 // chinna bhinna cyuta utpiSTa mathita kSata piccita bhanna sphuTita viddha agnidagdha vizliSTa dArita // 6 // tathA abhihata nirbhugna mRga vyAghra Adi vikSata inakA vizeSa bhagnanidAnameM kiyAhai inameM vastimeM pInemeM annake saMskArameM nasyameM karNanetrameM bharanemeM // 7 // seka abhyaGga avagAha inameM tilakA tela prazastahai. nanu vRMhaNAlekhanayoH kathaM sAmAnAdhikaraNyamityAha / rukSAdiduSTaH pavanaH srotaH saGkocayedyadA // 8 // raso samyAgvahana kAryaM kuryAdraktAdyavardhayan / teSu praveSTuM sarate saumyasnigdhatvamArdavaiH // 9 // tailaM kSamaM rasaM netuM kazAnAM tena bRMhaNam / vyavAyi sUkSmatIkSNoSNasaratvairmedasaH kSayam // 10 // zanaiH prakurute tailaM tena lekhanamIritam / drutaM puruSaM banAti skhalitaM tatpravartayet // 11 // grAhakaM sArakaM cApi tena tailamudIritam / ghRtamabdAtparaM pakkaM hInavIryaM prajAyate // 12 // tailaM pakkamapakkaM vA cirasthAyi guNAdhikam / dIpanaM sArSapaM tailaM kaTu pAkarasaM laghu // 13 // lekhanaM sparzavIryoSNaM tIkSNapittAstradUSakam / kaphamedo'nilArzoghnaM ziraHkarNAmayApaham // 14 // kaNDakuSThaLamizvitrakoThaduSTakamipraNut / tadrAjikayostailaM vizeSAnmUtrakRcchrakRt // 15 // tIkSNoSNaM tuvarItailaM laghu grAhi kaphAstrajit / For Private and Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 326 harItakyAdinighaMTe vahnirUdviSahatkaNDUkuSThakoThakamipraNut // 16 // medodoSApahaM cApi vraNazothaharaM param / TIkA-zaMkA bRMhaNa aura lekhanakA kaise sAmAnAdhikaraNya hai so kahatehaiM rUkSA dikarake duSTahuvA pavana jaba saMkoca karatAhai // 8 // rasa acchItaraha vahatA huvA raktAdiyoMkoM na baDhAtA huvA kRzatAkoM karatAhai saumya snigdhatA aura mRdutA inakarake rasase unameM praveza karanekoM // 9 // tailahI samarthahai rasameM lejAnekoM isavAste kRzoMkA puSTa karanevAlAhai vyavAyi sUkSma tIkSNa uSNa aura sarakha inaseM medakA kSaya // 10 // dhIredhIre karatAhai isavAste tela lekhana kahAhai patale malakoM bAMdhatAhai aura usa skhalitakoM nikAlatAhai // 11 // usse tela kAvija aura sAraka kahAhai pakAhuvA ghRta varasabharake Upara hInavIrya hotAhai // 12 // aura tela kaccA vA pakAhuvA cirasthAyI guNameM adhikahai sarasoMkA tela dIpana pAka aura rasameM kaTu halakA // 13 // lekhana sparza aura vIryameM uSNa tIkhA raktapittakA dUSaka kapha meda vAta vavAsIra ziroroga karNaroga inakoM haratA // 14 // aura kaMDU kuSTha kRmi zvitra koTha duSTa kRmi inakoM haratA vaisehI rAiyoMkA telahai vizeSakarake mala-mUtrakRcchrakoM karanevAlAhai rAI kAlI aura lAla donoMkA tuvarItaila // 15 // tuvarItailake guNa tIkhA uSNa halakA kAvija kapharaktako haranevAlA agnikoM karanevAlA viSaharatA aura khujalI kuSTha koTha kRmi inako haratA // 16 // medadoSako haratA aura paramatraNa zothakA haratA. athAtasIvarAkhasatailaguNAH, atasItailamAgneyaM snigdhoSNaM phakapittakat // 17 // kaTupAkamacakSuSyaM balyaM vAtaharaM guru / malarudrasataH svAdu grAhi tvagdoSahadvanam // 18 // bastau pAne tathAbhyane nasya karNasya pUraNe / anupAnavidhau cApi prayojyaM vAtazAntaye // 19 // kusumbhatailamamlaM syAduSNaM guru vidAhi c|| catuAmahitaM balyaM raktapittakaphapradam // 20 // tailaM tu khasabIjAnAM balyaM vRSyaM guru smRtam / vAtahRtkaphahacchItaM svAdupAkarasaM ca tat // 21 // For Private and Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailsNdhaanmdymdhuikssuvrgH| 327 TIkA-alasIkA tela Agneya cikanA uSNa kaphapittakoM karanevAlA // 17 // pAkameM kaTu netrake ahita balake hita vAtaharatA bhArI hotAhai malakoM karanevAlA rasameM madhura kAvija khacAke doSakoM haratA gADhA hotAhai // 18 // bastimeM pInemeM tathA abhyaGgameM nAsameM kAnake DAlanemeM anupAnavidhimeMbhI vAtazAntike artha yojanA karanI cAhiye // 19 // kusumbhake telakA guNa kusumbhakA tela khaTTA hotAhai aura uSNa bhArI vidAhI netroMkoM ahita balake hita rakta pitta kapha inakoM karanevAlAhai // 20 // atha khasakhasake telakA guNa khasakhasakA tela balake hita zukrakoM karanevAlA bhArI kahAhai vAtaharatA aura kaphaharatA zItala rasapAkameM madhura hotAhai // 21 // atha eraNDarAlatailaguNAH. eraNDatailaM tIkSNoSNaM dIpanaM picchilaM guru / vRSyaM tvayaM vayaHsthApi medhAkAntibalapradam // 22 // kaSAyAnurasaM sUkSmaM yonizukravizodhanam / vitraM svAdu rase pAke satiktaM kaTukaM saram // 23 // viSamajvarahRdrogapTaSTaguhyAdizulanut / hanti vAtodarAnAhagulmASThIlAkaTigrahAn // 24 // vAtazoNitaviDbandhabadhmazothAmavidradhIn / AmavAtagajendrasya zarIravanacAriNaH // 25 // eka eva nihantAyameraNDasnehakesarI / tailaM sarjarasodbhUtaM visphoTavaNanAzanam // 26 // kuSThapAmAkamiharaM vAtazleSmAmayApaham / tailaM svayoniguNakadAgbhaTenAkhilaM matam // 27 // ataH zeSasya tailasya guNA jJeyA svayonivat / TIkA-atha aMDIkA tela aMDIkA tela tIkhA garama dIpana picchila bhArI zukrakoM karanevAlA bacAke hita vayako sthApana karanevAlA medhA kAnti bala inakoM karanevAlAhai // 22 // pIchese kaselA sUkSma yoni zukrakA zodhana durgadhiyukta rasameM madhura aura pAkameM kucha tikta kaTuka sara // 23 // viSamajvara haroga pITha gudA Adike zUlakoM haratAhai vAtodara apharA vAyagolA aSThIlA aTigraha // 24 // vAtarakta For Private and Personal Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 328 . harItakyAdinighaMTe baddhamala mada sUjana Amavidradhi inakoM haratA zarIrarUpI vanameM vicaranevAle AmavAtarUpI gajendrakoM // 25 // ekahI haranevAlA aMDIrUpa siMhahai aba rAlake telakA guNa rAlakA tela visphoTa vraNa inakoM haratAhai // 26 // aura kuSTha pAmA kRmi inakoM haratA tathA vAta kaphake rogakoM haratAhai saba telake guNa jisakA tela hotAhai usIke samAna guNameM hotAhai aisA vAgbhaTaneM saba teloMkA mAnAhai // 27 // isavAste bAkI telake guNa apane kAraNake samAna jAnanA cAhiye. iti tailavargaH atha sandhAnavarge kAJjikasya lakSaNaM guNAzca. sandhitaM dhAnyamaNDAdi kAJjikaM kathyate janaiH // 28 // kAJjikaM bhedi tIkSNoSNaM rocanaM pAcanaM laghu / dAhajvaraharaM sparzAtpAnAdAtakaphApaham // 29 // mASAdivaTakairyattu kriyate tadguNAdhikam / laghu vAtaharaM tattu rocanaM pAcanaM param // 30 // zUlAjIrNavibandhAmanAzanaM bastizodhanam / zoSamUrchAbhramArtAnAM madakaNDUvizoSiNAm // 31 // kuSThinAM raktapittAnAM kAJjikaM na prazasyate / pANDuroge yakSmaNi ca tathA zothAtureSu ca // 32 // kSatakSINe tathA zrAnte mndjvrnipiiddite| eteSAM tu hitaM proktaM kAJjikaM doSakArakam // 33 // TIkA-anantara sandhAnavarga usameM kAJjIkA lakSaNa aura guNa kahatehai sandhAna kiyAhuvA dhAnya maNDAdikakoM jana kAMjI kahate haiM // 28 // kAMjI meda karanevAlA tIkhI uSNa rocana pAcana halakI hotIhai sparzaseM dAha jvarakoM haratI aura pInese vAtakaphakoM haratIhai // 29 // uDada Adike vaDe DAlake jo kiyIjAtIhai voha guNameM adhika hotIhai halakI vAtaharatI rocana parama pAcana hotIhai // 30 ||shuul ajIrNa vibandha Ama inakoM haratA bastizodhana zoSa mUrchA bhrama nase pIDitakoM aura mada kaNDU vizoSavAloMkoM // 31 // kuSThavAloMkoM raktapittavAloMkoM kAMjI acchI nahIMhai pANDuroga rAjayakSmA tathA zoSaseM pIDita // 32 // kSatakSINa tathA zrAnta manda jvarase pIDita inakoM kAMjI aura doSakAraka kahIMhai // 33 // For Private and Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailasaMdhAnamadyamadhuikSuvargaH / atha tuSodakasauvIraAranAladhAnyAmlaguNAH tuSodakaM yavairAmaiH satuSaiH zakalaiH kRtaiH / tuSAmbu dIpanaM hRdyaM pANDukamigadApaham // 34 // tIkSNoSNaM pAcanaM pittaraktakadvastizUlanut / sauvIraM tu yavairAmaiH pakkairvA nistuSaiH kRtam // 35 // godhUmairapi sauvIramAcAryAH kecidUcire / sauvIraM tu grahaNyarzaH kaphaghnaM bhedi dIpanam // 36 // udAvartAGgamardAsthizulAnAheSu zasyate / AranAlaM tu godhUmairAmaiH syAnnistuSIkRtaiH // 37 // pakkairvA sandhitaistattu sauvIrasadRzaM guNaiH / dhAnyAmlaM zAlicUrNaM ca kodravAdikRtaM bhavet // 38 // dhAnyAmlaM dhAnyayonitvAtprINanaM laghu dIpanam / arucIvAtarogeSu sarveSvAsthApane hitam // 39 // TIkA - mayachilaketaka kace TukaDe kiye huve javoMseM tupodaka hotA hai udakameM yavoMseM kyoMkI sandhAnavargameM kahaneseM tuSodaka dIpana hRdya pANDuroga kRmiroga inakoM haratA // 34 // tIkhA uSNa pAcana pittaraktakoM karanevAlA vastizUlakoM haratA hai kacce java athavA pakehuve ve chilakoMkese kiyAhuvA sauvIrahai // 35 // koI AcArya gehUM bhI sauvIra hotA hai aisA kahate haiM sauvIra saMgrahaNI vavAsIra kapha inakoM haratA bhedI dIpana hai || 36 || udAvartta aGgamarda asthizula apharA inameM prazasta hai anantara AranAlakA lakSaNa aura guNa ve chilakeke kacce gehUMoseM AranAla hotA hai || 37 // athavA pake sandhAna kiye unaseM voha sauvIrake sadRza gu meM hotA hai anantara dhAnyAmlakA lakSaNa guNa cAvalakA cUrNa aura kodoM AdiseM banAyA huvA dhAnyAmla hotA hai // 38 // dhAnya se honeM seM dhAnyAmla hotA hai voha prIna halakA dIpa hai arucimeM vAtarogameM aura saba AsthApanameM hita hai || 39 // atha zaNDAkIzuktasaMdhAnamadyaguNAH. zaNDAkI rAjikAyuktaiH syAnmUlakadaladravaiH / 42 For Private and Personal Use Only 329
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe sarSapasvarasairvApi zAlipiSTakasaMyutaiH // 40 // zaNDAkI rocanI gu: pittazleSmakarI smRtA / kandamUlaphalAdIni sasnehalavaNAni ca // 41 // patradravye'bhiSUyante tacchuktamabhidhIyate / zuktaM kaphanaM tIkSNoSNaM rocanaM pAcanaM laghu // 42 // pANDukrimiharaM rUkSaM bhedanaM raktapittakRt / kandamUlaphalADhayaM yattattu vijJeyamAsutam // 43 // tadrucyaM pAcanaM vAtaharaM laghu vishesstH| mayaM tu sIdhumaireyamirA ca madirAsurA // 44 // kAdambarI vAruNI ca hAlApi balavallabhA / peyaM yanmAdakaM loke tanmadyamabhidhIyate // 45 // yathAriSTaM surA sIdhurAsavAdyamanekadhA / mayaM sarvaM bhaveduSNaM pittakadvAtanAzanam // 46 // bhedanaM zIghrapAkaM ca rUkSaM kaphaharaM param / amlaM ca dIpanaM rucyaM pAcanaM cAzukAri ca // 47 // tIkSNaM sUkSmaM ca vizadaM vyavAyi ca vikAzi ca / TIkA-anantara zaNDAkIkA lakSaNa aura guNa rAIse yukta mUlIke pattoMkA rasa aura sarasoMke svarasameMbhI cAvalakI piThIse yukta inase zaNDAkI hotIhai // 40 // zaNDAkI rocana bhArI pittakaphakoM karanevAlI kahIMhai aba zuktakA lakSaNa aura guNa kanda mUla phala Adi aura cikanAI lavaNa // 41 // yeha jisa dravyameM par3ate haiM usako zukta kahatehaiM zukta kaphaharatA tIkhA uSNa rodhana pAcana halakA // 42 // pANDu krimikoM haratA rUkhA bhedana raktapittakoM karanevAlAhai aba sandhAnakA lakSaNa aura guNa kanda mUla phalaseM jo yukta hotAhai usako Asuta jAnanA cAhiye // 43 // voha rucikoM karanevAlA pAcana vAtaharatA vizeSakarake halakA hotAhai madya sIdhU maireya irA madirA murA // 44 // kAdaMbarI vAruNI hAlA balavallabhA yaha madirAke nAma, jo pAnIharanevAlA hai usakoM loka madya kahatehaiM // 45 // jaise ariSTa surA sIdhu aura Asava Adi aneka prakArakehaiM saba madya uSNa pittakoM karanevAle vaathrte||46|| For Private and Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailasaMdhAnamadyamadhukSuvargaH / 331 bhedana zIghra pAka rUkhe parama kapha harate hai aura khaTTe dIpana rucikoM karanevAle pAcana AzukArI // 47 // tIkSNa sUkSma vizada vyavAyI aura vikAza hote haiM. athAriSTasya surAyAzca guNAH. / pauSadhAmbusiddhaM yanmayaM tatsyAdariSTakam // 48 // ariSTaM laghu pAkena sarvatazca guNAdhikam / ariSTasya guNA jJeyA bIjadravyaguNaiH samAH // 49 // zAliSaSTikapiSTAdi kRtaM madyaM surA smRtA / surA gurvI balastanyapuSTimedaH kaphapradA // 50 // grAhizothaM ca gulmAzagrahaNImUtrakRcchranut / punarnavA zilApiSTairvAruNI vihitA smRtA // 51 // saMhitaistAlakharjUrarasairyA sApi vAruNI / surAvadvAruNI laghvI pInasAdhmAnazUlanut // 52 // ikSoH pakkarasaiH siddhaH sIdhuH pakkarasazca saH / Amaistaireva yaH sIdhuH sa ca zItarasaH smRtaH // 53 // sIdhuH parasaiH zreSThaH svarAgnibalavarNakRt / vAtapittakaraH sadyaH snehano rocano haret // 54 // vibandhamedaH zophArzaH zophodarakaphAmayAn / tasmAdalpaguNaH zItaH rasaH saMlekhanaH smRtaH // 55 // TIkA - paka auSadhakA jo siddha jala hai usakoM madya kahate haiM aura voha ariSTa kahai // 48 // loka madya kahatehaiM jaise drAkSAriSTa dazamUlAriSTa babUlAriSTa isaprakAra aSTa pAka karake halakA aura sabaseM guNameM adhika hotA hai bIjadravyaguNake samAna ariTakA guNa jAnanA cAhiye // 49 // sAMThI cAvalakI piTThI AdiseM banAyAhuvA madyakoM surA kahIhai surA bhArI bala dugdha puSTi meda kaphakoM karanevAlI // 50 // kAvija sUjana vAyagolA vavAsIra saMgrahaNI mUtrakRcchra inakoM haratI hai aba murAkA bheda vAruNI usakA lakSaNa aura guNa punarnavA zilApiSTa vihita vAruNI kahIM hai // 51 // aura tADa khajUra inake sandhAnaseM jo hotI hai vobhI vAruNI hai surAke For Private and Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 332 harItakyAdinighaMTe samAna vAruNI halakI aura pInasa AdhmAna zUla inakoM haratIhai surAseM medArtha halakI aisA kahAhai aba donoM sIdhRkA lakSaNa aura guNa // 52 // Ikhake paka rasameM siddha sIdhu aura pakka rasa vohai tathA usI kacce rasase jo sIdhu hotIhai usako zItarasa kahAhai // 53 // pakarasa sIdhu zreSTha hai voha agni bala varNa inakoM karanevAlA aura vAtapittakoM karanevAlA tatkAla snehana rocana hotAhai // 54 // aura vibandha meda zopha bavAsIra zophodara kapharoga inakoM haratAhai usse alpaguNa zItarasa kahAhai aura lekhana kahAhai // 55 // atha AsavAnAM nUtanAnUtanamadyAnA ca guNAH. yadapakauSadhAmbubhyAM siddhaM madyaM sa AsavaH / Asavasya guNA jJeyA bIjadravyaguNaiH samAH // 56 // madyaM navamabhiSyandi tridoSa janakaM saram / ahRdyaM bRMhaNaM dAhi durgaMdhaM vizadaM guru // 57 // jIrNaM tadeva rociSNukamizleSmAnilApaham / hRdyaM sugandhi guNavallaghu strotovizodhanam // 58 // sAtvike gItahAsyAdi rAjase sAhasAdikam / tAmase nindyakarmANi nidrAM ca madirAcaret // 59 // vidhinA mAtrayA kAle hitairannairyathAbalam / prahRSTo yaH pibenmadyaM tasya syAdamRtaM yathA // 60 // kintu madyaM svabhAvena yathaivAnnaM tathA smRtam / ayuktiyuktaM rogAya yuktiyuktaM yathAmRtam // 61 // mustailavAlagadajIrakadhAnyakailA yazcarvayansadasi vAcamabhivyanakti // svAbhAvikaM mukhajamujjhati pUtigandhAngandhaM ca madyalazunAdibhavaM ca nUnam // 62 // TIkA-aba AsavakA lakSaNa aura guNa kahatehaiM jo apaka auSadhake jalaseM siddha maya voha Asavahai jaise lohAsava Adi Asakke guNa bina dravyake guNake samAna jAnanA cAhiye anantara nayA aura purAne madyakA guNa // 96 // navIna For Private and Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailsNdhaanmdymdhuikssuvrgH| madya abhiSyandi tridoSako karanevAlA sara ahRdya puSTa dAhakoM karanevAlA durgandha vizada bhArI // 57 // aura vohI jIrNa purAnA rucikoM karanevAlA kRmi kapha vAta inako haratA hRdya sugandhi guNayukta halakA zothoMkA zodhana karanevAlAhai // 58 // madya pInevAle sAtvikAdiyoMke ceSTAvizeSa sAvikake gIta hAsya Adi rAjasameM sAhasAdika // 59 // tAmasameM nindya karma aura nidrA inako madirA karatIhai vidhi aura mAtrAseM samayapara hita antake sAtha balAnusAra harSayukta huvA jo pItAhai usako madya amRtake samAna jAnanA cAhiye / / 60 // madya svabhAvaseM jaise anna vaise kahAhai lekina vetarakIse pIyAhuvA rogakoM karatAhai aura tarakIvake sAtha pIyAhuvA amRtake samAna hotAhai // 61 // anantara madyoMkA gandhanAzana upAya nAgaramothA elAluka kuTa jIrA dhInayAM ilAyacI inakoM cavAkara jo sabhAmeM bole usakI svAbhAvika mukhakI gandhi hotIhai aura durgandha tathA madya lasuna AdikI gandha nizcaya dUra hotIhai // 62 // iti sNdhaanvrgH| atha madhuvarge madhuno nAmAni guNAzca. madhumAkSIkamAdhvIkakSaudrasAraghyamIritam / makSikA varaTI bhRGgavAntapuSparasodbhavam // 63 // madhu zItaM laghu svAdu rUkSaM grAhi vilekhanam / cakSuSyaM dIpanaM svayaM vraNazodhanaropaNam // 64 // saukumAryakaraM sUkSma paraM srotovizodhanam / kaSAyAnurasaM hrAdi prasAdajanakaM param // 65 // vayeM medhAkaraM vRSyaM vizadaM rocanaM haret / kuSThArzaHkAsapittAstrakaphamehakkamakamIna // 66 // medastRSNA vamizvAsahikAtIsAraviDagrahAn / dAhakSatakSayAMstattu yogavAhyalpavAtalam // 67 // mAkSikaM bhrAmaraM kSaudraM paittikaM chAtramityapi / Aya'mauhAlakaM dAlamityaSTau madhujAtayaH 68 // TIkA-atha madhuvargaH usameM madhuke nAma aura guNa kahatehai madhu mAkSIka mAdhvIka kSaudra sAraghya yaha madhuke nAmahaiM // 63 // makhkhI baraTA bha~varA inake gerAhuvA puSparasase For Private and Personal Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 334 harItakyAdinighaMTe utpanna hai madhu zItala halakA madhura rUkhA kAvija lekhana netrake hita dIpana svarakoM acchA karanevAlA vraNazodhana ropaNa // 64 // sukumAratAkoM karanevAlA sUkSma atyanta sotoMkA zodhana pIcheseM kaselA harSakoM denevAlA aura parama svacchatAkoM karanevAlA || 65 // varNake hita kAntiko karanevAlA zukrakoM karanevAlA vizada rocahai aura kuSTha bavAsIra kAsa raktapitta kapha prameha krama kRmi inakoM // 66 // aura meda tRSA vamana zvAsa hicakI atIsAra malagraha inakoM tathA dAha kSata kSaya inakoMbhI dUra karatA hai aura yogavAhI alpa vAtakoM karanevAlA hai || 67 || aba madhuke bhedoM kahate hai mAkSika bhrAmara kSaudra paittika chAtra Arghya auddAlaka aura dAla isaprakAra ATha madhukI jAtI hai // 68 // atha mAkSika bhrAmarakSaudraguNAH, mAkSikAH paGgavarNAstu mahatyo madhumakSikAH / tAbhiH kRtaM tailavarNaM mAkSikaM parikIrttitam // 69 // mAkSikaM madhuSu zreSThaM netrAmayaharaM laghu / kAmalArzaHkSatazvAsakAsakSayavinAzanam // 70 // kiJcitsUkSmaiH prasiddhebhyaH SaTpadebhyolibhizcitam / nirmalaM sphaTikAbhaM yattanmadhu bhrAmaraM smRtam // 71 // bhrAmaraM raktapittaghnaM mUtrajADyakaraM guru / svAdupAkamabhiSyandI vizeSAtpicchilaM himam // 72 // makSikAH kapilAH sUkSmAH kSudrAkhyAstatkRtaM madhu / munibhiH kSaudramityuktaM tadvarNAtkapilaM bhavet / guNairmAkSikavatkSaudraM vizeSAnmehanAzanam // 73 // TIkA - usmeM mAkSikakA lakSaNa mAkSika piGgavarNa baDI madhu makhkhI hotI hai unaseM kiyAhuvA vA telake samAna varNa aisekoM mAkSika kahA hai // 69 // mAkSika madhu zreSTha netrarogoM haratA halakA hotA hai aura kAmalA vavAsIra kSata zvAsa kAsa kSaya inakoM haratA hai // 70 // anantara bhrAmarakA lakSaNa aura guNa kiMcita sUkSma prasi SaTpada bha~varA saMgraha kiyAhuvA nirmala sphaTikake samAna jo hotA hai usakoM bhrAmara kahate haiM || 71 || bhrAmara raktapittakoM haratA mUtra jaDatA inako karanevAlA bhArI For Private and Personal Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailasaMdhAnamayamadhuikSuvargaH / 335 pAka madhura abhiSyadI vizeSakarake picchila zItala hotA hai // 72 // aba kSau - drakA lakSaNa aura guNa kahate hai sUkSma kapila kSudra nAma jo mAkSika hotI hai unakA kiyAhuvA jo madhu hai usakoM muniyoMne kSaudra aisA kahA hai aura voha - varNa meM kapila hotA hai guNameM mAkSika samAna kSaudra hotA hai vizeSakarake prameha haratA hai // 73 // atha pautikachAtra ardhyAguNAH. kRSNAyA mazakopamA laghutarA prAyo mahApIDikA vRddhAnAM tarukoTarAntaragatAH puSpAsavaM kurvate // tattajjJairiha pUtikA nigaditAstAbhiH kRtaM sarpiSA tulyaM yanmadhu tadvanecarajanaiH saMkIrttitaM pautikam // 74 // pautikaM madhu rUkSoSNaM pittadAhAstravAtakRt / vidAhi meharucchranaM grandhyAdikSatazoSi ca // 75 // varaTAH kapilAH pItAH prAyo himavato vane / kurvanti chatrakAkAraM tajjaM chAtraM madhu smRtam // 76 // chAtraM kapilapItaM syAtpicchilaM zItalaM guru / svAdupAkaM mizvitraraktapittapramehajit // 77 // bhramatRNmohaviSahattarpaNaM ca guNAdhikam / madhUkavRkSaniryAsajaratkArvAbhramodbhavam // 78 // sravantyArghyaM tadAkhyAtaM zvetakaM mAlave punaH / tIkSNatuNDAstu yA pItA makSikAH SaTpadopamAH // 79 // AryAstAstatkRtaM yattadArghyamityapare jaguH / ArghyaM madhvaticakSuSyaM kaphapittaharaM param // 80 // kaSAyaM kaTukaM pAke tiktaM ca balapuSTikRt / prAyo vallIkamadhyasthAH kapilAH svalpakITakAH // 81 // kurvanti kapilaM svalpaM tatsyAdauddAlakaM madhu / auddAlakaM rucikaraM svaryaM kuSThaviSApaham // 82 // For Private and Personal Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 336 harItakyAdinighaMTe ___ kaSAyamuSNamamlaM ca kaTupAkaM ca pittakat / TIkA-aba paittikakA lakSaNa aura guNa jo kAlI maccharake samAna bahutachoTI prAyaH vaDI pIDikA purAne vRkSake khoDameM rahanevAlI puSpake AsavakoM karatIhai unakoM unake jAnanevAle manuSyoMne yahAMpara pUtikA aisA kahAhai unakA banAyAhuvA ghRtake samAna jo madhu hotAhai usakoM vanake vicaranevAle janoMne pautika kahAhai // 74 // pautika madhu rUkhA uSNa pitta dAha rakta vAta inakoM karanevAlA vidAhi aura prameha mUtrakRcchra inakoM haratA tathA gAMTha Adi zoSibhIhai / 75 // chAtrakA lakSaNa aura guNa vara kapila pIlI prAyaH himAlayake vanameM hotIhai voha chAteke AkArako banAtIhai usakA madhu chAtraka hotAhai / / 76 // chAtra kapila pIlA hotAhai aura pichila zItala bhArI pAkameM madhura hotIhai aura kRmi zvitra rakta pitta prameha inako haranevAlA // 77 // tathA bhrama tRSA moha viSa inakoM haratA tarpaNa guNameM adhika hotAhai mahuveke vRkSakA goMda jaratkAruke AzramameM utpanna // 78 // jhiratehaiM sapheda usakoM Ardhya aisA kahAhai aura mAlavemeMbhI hotAhai jo bhaureke samAna makkhiyA tIkSNamukhavAlI pIlI hotIhai / / 79 // voha Aya'hai unakA kiyAhuvA jo madhuhai usakoM aura AcArya Arghya kahatehaiM Aya'madhu atinetrahita aura atyanta kaphapittakoM haratAhai // 80 // aura kaselA pAka kaTu tikta bala puSTikoM karanevAlAhai prAyaH latAoMke vIca rahanevAlI kapila choTe kIDe hotehaiM // 81 // voha thoDA kapilavarNa madhu karatIhai uskoM audAlaka madhu kahatehaiM auddAlaka rucikoM karanevAlA svarake hita kuSTha viSakoM haratA // 82 // kaselA uSNa khaTTA pAkameM kaTu pittakoM karanevAlA hotAhai. atha dalasya lakSaNaM guNAH. saMstutya patitaM puSpAdyattu patropari sthitam // 83 // madhurAmlakaSAyaM ca taddAlaM madhu kIrtitam / dAlaM madhu laghu proktaM dIpanIyaM kaphApaham // 84 // kaSAyAnurasaM rUkSaM rucyaM chardipramehajit / adhikaM madhuraM snigdhaM bRMhaNaM guru bhArikam // 85 // navaM madhu bhavetpuSTyai nAtizleSmaharaM saram / purANaM grAhakaM rUkSaM medonamatilekhanam // 86 // madhunaH zarkarAyAzca guDasyApi vizeSataH / For Private and Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailasaMdhAnamadyamadhuikSuvargaH / eka saMvatsare'tIte purANatvaM smRtaM budhaiH // 87 // viSapuSpAdapi rasaM saviSA bhramarAdayaH / gRhItvA madhu kurvanti tacchItaM guNavanmadhu // 88 // viSAnvayAttadaNDaMtu dravyeNoSNena vA saha / uSNArtasyoSNakAle ca smRtaM viSasamaM madhu // 89 // mayanaM tu madhUcchiSTaM madhuzeSaM ca sikthakam / madhvAdhAro madanakaM madhUSitamapi smRtam // 90 // madanaM mRdu susnigdhaM bhUtaghnaM vraNaropaNam / bhagnasandhAnarudvAtakuSThavIsarparaktajit // 91 // TIkA - jo puSpaseM cUkara pattepara girA ThaharA rahatA hai || 83 || mIThA khaTTA kaselA usako dAlamadhu kahatehaiM dAlamadhu halakA dIpana kaphaharatA kahAhai // 84 // aura pIche kaselA rUkhA rucikoM karanevAlA aura vamana tathA pramehakoM haranevAlA hai bahuta mIThA cikanA puSTa karanevAlA pAkameM halakA aura tolameM bhArI hotA hai // 85 // nayA madhu puSTa hotA hai bahuta kapha haratA nahIM hotA tathA sara hotA hai purAnA kAvija rUkhA medaharatA atilekhana hotA hai || 86 // madhukI zarkarA aura vizeSakarake eDakIbhI zarkarA ekavarasake vAda purAnI paMDitoMneM kahI hai // 87 // anantara zItamadhukA guNAdhikya aura uSNatAmeM niSedha kahate haiM viSapuSpaseMbhI rasakoM viSavAle bhramarAdika lekara madhu karate haiM tisseM zItaguNavAlA madhu hotA hai // 88 // viSaseM utpanna honeseM voha madhu uSNa dravyake sAtha uSNa pIDitakoM uSNakAlameM viSake samAna madhu kahA hai || 89 // mayana madhUcchiSTa madhuzeSa sikthaka madhvAdhAra madanaka madhUSita yaha moMmake nAma kaheM haiM // 90 // moMma mRdu cikanA bhUtakoM haratA vraNaropaNa TUTe hADakoM joDanevAlA vAta kuSTha vIsarpa rakta inakoM haranevAlA hai // 91 // iti madhuvargaH / akSuvarge ikSornAmAni guNAzca. ikSurdIrghacchadaH proktastathA bhUmiraso'pica / gUDhamUlo'sipatrazca tathA madhutRNaH smRtaH // 92 // ikSavo raktapittaghnA balyA vRSyA kaphapradAH / 42 For Private and Personal Use Only 337
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe svAdupAkarasAH snigdhA guravo mUtralA himAH // 93 // pauNDUko bhIrukazcApi vaMzakaH shtponkH| kAntArastApasekSuzca kANDekSuH sUcipatrakaH // 94 // naipAlo dIrghapatrazca nIlaporo'tha koshkH| ityetA jAtayasteSAM kathayAmi guNAnapi // 95 // vAtapittAdizamano madhuro rasapAkayoH / suzIto bRMhaNo balyaH pauNDrako bhIrukastathA // 96 // TIkA-Anantara ikSukA varga usameM pahale Ikhake nAma aura guNa ikSu dIrghachada tathA bhUmirasa gUDhamUla asipatra tathA madhutRNa yaha Ikhake nAmahaiM // 92 // Ikha raktapittakoM haratI balake hita zukrako karanevAle kaphakoM karanevAle pAka aura rasameM madhura cikane bhArI mUtrakoM karanevAle zItala haiM // 93 // pauNDraka bhIruka vaMzaka zataponaka kAntAra tApasekSu kANDekSu sUcitraka // 94 // naipAla dIrghapatra nIlapora aura kozaka isaprakAra ye jAti unakI haiM aura usake guNoMkoM kahatehaiM // 95 // vAtapittakA zamana madhura rasa aura pAkameM suzIta puSTa balake hita pauMDA aura bhaurarI hotehaiN||96|| athAnekavidhekSuguNAH. kozakAro guruH zIto raktapittakSayApahaH / kAntArekSurguravaSyaH zleSmalo bRhaNaH srH| dIrghaporaH sukaThinaH saMkSAro vaMzakaH smRtH|| 97 // zataparvA bhvetkiNcitkoshkaargunnaanvitH| vizeSAtkiJciduSNazca sakSAraH pavanApahaH // 98 // tApasekSurbhavenmRddI madhurA shlessmkopnii| tarpaNI rucikaccApi vRSyA ca balakAriNI // 99 // evaM guNaistu kANDekSuH sa tu vAtaprakopanaH / sUcIpatro nIlaporo naipAlo dIrghapatrakaH // 10 // vAtalAH kaphapittanAH sakaSAyA vidaahinH| For Private and Personal Use Only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailsNdhaanmdymdhuikssuvrgH| manoguptA vAtaharI tRssnnaamyvinaashinii| suzItA madhurAtIva raktapittapraNAzinI // 101 // bAlaikSuH karpha kuryAnmedomehakarazca saH / yuvA tu vAtahRtsvAdurISatIkSNazca pittanut // 102 // raktapittaharo vRddhaH kSatahabalavIryarut / TIkA-anantara kAle ganneke guNa kAlA gannA bhArI zItala raktapitta kSaya inako haratAhai kAntAra Ikhake guNa kAntAra Ikha bhArI zukrakoM karanevAlA kaphakoM karanevAlA puSTa sara hotAhai // 97 // anantara laMbI paurakA Ikha bahuta kaThina kSArake sahita vaMzaka kahAgayAhai anaMtara zataponakA guNa zatapona kucha kozakArake samAna guNameM hotAhai vizeSakarake kucha garama kSArake sahita vAta haratAhai // 98 // anantara tApasekSuke guNa tApasekSu mulAyama madhura kopakoM karanevAlA tarpaNa rucikoM karanevAlA zukrakoM karanevAlA balakoM karanevAlAhai // 99 // kANDekSukA guNa aisehI guNavAlA kANDena hotAhai aura voha vAtakoM karanevAlAhai anantara sUcIpatra nepAlI dIrghapatra nIlapora inake guNa sUcIpatra nIlapora naipAla dIrghapatraka // 10 // yaha vAtakoM karanevAle kaphapittakoM harate kaSAyake sahita vidAhI hotehaiM manoguptAke guNa manoguptA vAtaharatI tRSA rogakoM haratI zItala madhura atIva raktapittako haratIhai // 101 // anantara bAla yuvA vRddha aise Ikhake guNa bAlaIkha kaphakoM karatAhai aura medamehakoM karanevAlA vohahai yuvA vAtaharatA madhura thoDhA tIkhA pittaharatAhai // 102 // vRddha raktapittakoM haratA kSataharatA aura balavIryakoM karanevAlAhai. atha daMtayaMtrAdipIDitekSurasasya guNAH. mUle tu madhuro'tyarthaM madhye'pi madhuraH smRtaH // 103 // aye graMthiSu vijJeya ikSuH paTuraso janaiH / dantaniSpIDitasyekSo rasaH pittaastrnaashnH|| 104 // zarkarAsamavIryaH syAdavidAhI kaphapradaH / mUlAgrajaMtu granthyAdi pIDanAnmalasaGkarAt // 105 // kiMcitkAlavidhRtyA ca vikRti yAti yAntrikaH / tasmAdvidAhI viSTambhI guruH syAdyAntriko rsH|| 106 // For Private and Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe rasaH paryuSito neTo hyamlo vAtApaho guruH| kaphapittakaraH zoSI bhedanazcAtimUtralaH // 107 // pakko raso guruH snigdhaH sutIkSNaH kaphavAtanut / gulmAnAhaprazamanaH kiMcitpittakaraH smRtaH // 108 // ikssorvikaaraastRdddaahmuurchaapittaastrnaashnaaH| guruvo madhurA balyAH snigdhA vAtaharAH sraaH|| 109 // vRSyA mohaharAH zItA bRMhaNA visshaarinnH| TIkA-ava aMgabhedaseM bheda mUlameM atyanta madhura madhyameMbhI madhura kahAhai 103 agrameM aura granthimeM Ikha lavaNarasa jana jAnate haiM aba dantapIDita Ikhake rasakA guNa dantapIDita IkhakA rasa raktapittakoM haratAhai / / 104 // zarkarAke samavIrya hotAhai aura avidAhI kaphakoM karanevAlAhai anantara kolhUmeM perehuve Ikhake rasakA guNa mUla agra gAMTha Adike pIDanaseM malasaMkaraseM // 105 // kucha derakhaneseM kolhUkA rasa bighaDa jAtAhai isavAste vidAhI viSTaMbhI bhArI kolhUkA rasa hotAhai // 106 // anantara vAsI Ikhake rasakA guNa vAsI rasa achA nahIM hotA aura khaTTA vAtaharatA bhArI kaphapittako karanevAlA hai // 107 // anantara pakehuve Ikhake rasakA guNa pakekA rasa bhArI cikanA tIkhA kaphavAtakoM haratA aura vAyagolA aphArA inakA zamana karanevAlA kucha pittakoM karanevAlA kahAhai // 108 // aba Ikhake rasake vikAroMkA guNa Ikhake vikAra tRSA dAha mUrchA raktapitta inakoM haratehaiM bhArI madhura balake hita cikane vAtaharate sarahaiM // 109 // zukrakoM karane. vAlA moha haratA zItala puSTa viSa haratAhai / athAnyaikSorvikArANAM guNAH. ikSo rasastu yaH pakkaH kiMcidgADho bahudravaH // 110 // sa evekSuvikAreSu khyAtaH phANitasaMjJayA / phANitaM gurvabhiSyandi bRMhaNaM kaphazukravat // 111 // vAtapittazramAn hanti mUtrabastivizodhanam / ikSo raso yaH sampako dhanaH kiJcidravAnvitaH // 112 // For Private and Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tailsNdhaanmdymdhuikssuvrgH| mandaM yatspandate tasmAttanmatsyaNDI nigdyte| matsyaNDI bhedinI balyA laghvI pittAnilApahA // 113 // madhurA bRhaNI vRSyA raktadoSApahA smRtaa| ikSo raso yaH sampakko jAyate loSTavadRDhaH // 114 // saguDo gauDadeze tu matsyaNDIva guDo mataH / guDo vRSyo guruH snigdho vAtaghno mUtrazodhanaH // 115 // nAtipittaharo medHkphrumiblprdH| guDo jIrNo laghuH pathyo'nabhiSyanyagnipuSTikat // 116 // pittano madhuro vRSyo vaatghno'sRkprsaadnH| TIkA-anantara rAba usakA lakSaNa aura guNa IkhakA rasa pakAhuvA kucha gADhA bahuta patalA // 110 // vohI Ikhake vikAroMmeM phANita nAmase prasiddhahai rAva bhArI abhiSyandI puSTa kapha zukrakoM karanevAlI // 111 // vAtapittazramoMko haratI hai aura mUtra bastizodhanahai IkhakA rasa jo pakAhuvA gADhA kucha patalA // 112 // jo thoDhA TighalatAhai isavAste uskoM matsyaMDI kahatehaiM matsyaDI bhedana valake hita halakI pittavAtakoM haratI // 113 // madhura puSTa zukrakoM karanevAlI raktadoSakoM haratI kahIMhai IkhakA rasa jo pakAhuvA Dheleke mAphika dRDha hotAhai // 114 // voha guDa gauDadezameM matsyaMDIkoM guDa kahatehaiM guDa zukrakoM karanevAlA bhArI cikanA vAtaharatA mUtrakA zodhana karanevAlA // 115 // na ati pittakoM haratA bheda kapha kRmi bala inakoM karanevAlAhai anantara purAne guDakA guNa purAnA guDa halakA pathya anabhiSyandI agni puSTiko karanevAlA // 116 // pittaharatA madhura zukrakoM karanevAlA vAtaharatA rudhirako svaccha karanevAlAhai // / atha navInaguDasya zarkarAyAzca guNAH. guDo navaH kaphazvAsakAsamikaro'gnirut // 117 // zleSmANamAzu vinihanti sadAkeNa pittaM nihanti ca tadeva harItakIbhiH ||shunntthyaa samaM harati vAtamazeSamitthaM doSatrayakSayakarAya namo guDAya // 118 // For Private and Personal Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 342 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe khaNDaM tu madhuraM vRSyaM cakSuSyaM bRMhaNaM himam / vAtapittaharaM snigdhaM balyaM vAntiharaM param // 119 // khaNDaM tu sikatArUpaM suzvetaM zarkarA sitA / sitA sumadhurA rucyA vAtapittAsradAhahRt // 120 // mUrcchAchardijvarAn hanti suzItA zukrakAriNI / bhavetpuSpAsitA zItA raktapittaharI laghuH // 121 // sitopalA sarA laghvI vAtapittaharI himA / madhujA zarkarA rUkSA kaphapittaharI guruH // 122 // chatIsAranRDdAharatattuvarA himAH / yathAyathaiSAM nairmalyaM madhuratvaM tathAtathA // 123 // snehalAghavazaityAdi saratvaM ca tathAtathA / iti zrIharItakyAdinighaMTe ikSuvargaH samAptaH // TIkA - nayA guDa kapha kAsa zvAsa kRmikoM karanevAlA agnidIpana hai / / 117 // guDa adraka ke sAtha zIghra kaphakoM haratA hai haraDa ke sAtha pittakoM haratA soMThake sAtha azeSa arrai haratA hai aise tridoSa haratA guDakoM namaskAra hai // 118 // khAMDa madhura zukrakoM karanevAlI netrake hita puSTa zItala vAtapittakoM haratI cikanI balake hita parama vamanakoM haratI hai // 119 // khAMDa atiprasiddha hai anantara cInI isaprakAra lokameM prasiddha hai uskA lakSaNa aura guNa khAMDa to vAlUsarIkhI hotI hai aura bahuta supheda zarkarAkoM cInI kahate haiM cInI bahuta madhura rucikoM karanevAlI aura vAta rakta pitta dAha inako haranevAlI hai // 120 // aura mUrcchA jvara vamana inakoM haratI hai bahuta zItala zukrakoM karanevAlI hai aba guDa zarkarAmizrI donoMke guNa guDazarkarA zItala raktapittakoM haratI halakI hotI hai || 221 || aura mizrI sara halakI vAtapitaka haratI zItala hai anantara madhukhaNDake guNa madhukI zarkarA rUkhI kapha pittakoM haratI bhArI // 122 // vamana atIsAra tRSA dAha rakta inakoM haratI kaselI zItala hotI hai jaisI jaisI saphAI hotI hai vaisI vaisI madhuratA aura cikanAI // 123 // tearer zaitya Adi aura sarasa hotA hai. iti harItakyAdinighaMTe tailasaMdhAnamadyamadhuikSuvargaH samAptaH / For Private and Personal Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIH / harItakyAdinighaMTe anekArthanAmavargaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir I tatra yarthAni nAmAni / yathA / azmantakaH amlaloNikA kovidArazca / kaThillakaH kAravello raktapunarnavA ca / kulakaH paTola: kupIluzca kucilA iti loke prasiddhaH / kozAtakI mahAkozAtakI rAjakozAtakI ca / dIpyakaH yavAnyajamodA ca / marucakaH phaNijakaH piNDItakaH / maruvakaH maruSA iti loke / piNDItakaH mayanaphara iti loke / madhUlikaH / mUrvA jalayaSTI ca // TIkA - aba anekArthanAmavargameM do arthake nAma kahate haiM jaise azmantaka loniyA - sAga aura lAla kacanAra donoMkA yeha eka nAma hai kaThillaka lAla gadaha pUranA aura karelA kulaka paTola kucilA kozAtakI donoM turaI dIpyaka ajamodA ajamAina marucaka marasA mayanaphala madhUlika maroDaphalI jalayaSTI. rucakaM sauvarcalaM bIjapUrakaM ca / loNikA loNizAkaM cAGgerIzAkaM ca / vasukaH kSAralavaNazca / bAhlIkam kuGkumaM hiGgu ca / vittunnakaM dhAnyakaM tutthaM ca / svAdukaNTakaH gokSuro vi| kaGkatazca / agnimukhI bhallAtakI lAGgalI ca / agnizikham kuGkumaM kusumbhazca / ajazRGgI meSazRMgI ca / priyaGguH phalinI kaDUzca / bhRGgaH bhRGgarAjastvakca / samaGgA / maJjiSThA lajAlUzca / amoghA viDaGgaM pATalA ca / mocA kadalI zAlmalizva // TIkA - rucaka saucala vijorA loniyAcUka vasuka lAla AMka khArInamaka bA For Private and Personal Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 344 harItakyAdinighaMTe hIka kesara hIGga vitunaka dhaniyA lIlAthothA svAdukaMTaka gokharU vikaMkata agnimukhI milAvA karihArI agnizikha kesara kusuma ajazRMgI kAkaDAsIGgI priyaGgu kaGganIphUla priyaGgu bhRGga bhAGgarA dAlacinI samaGgA majITha chaImuIkA darakhata amoghA vAyaviDaMga pATalA mocA kelA selama. kuTannaTaH / syonAkaH kaivartI mustaM ca / kunaTI dhanikA manaHzilA ca / ghoNTA pUgo badarI ca / tripuTA trivRtsUkSmailA ca / zaTI ka--ro gandhapalAzI ca / dantazaThaH jambIraH kapitthaM ca / dantazaThA amlikA cAGgerI ca / aruNam maJjiSThA ativiSA ca / kaNA pippalI jIrakaM c| tAlaparNI muzalI murA ca // TIkA- kuTaMnaTa sonApAThA jalamoghA kunaTI dhaniyA mainasila ghoNTA supArI vera tripuTA nisotha choTI ilAyacI zaTI kacUra gandhapalAzI dantazaTha jaMbIrI kaitha dantazaThA imalI cUka aruNa majITha atIsa kaNA pIpala jIrA tAlaparNI musalI murA. pIlupI mUrvA bimbI ca / brAhmaNI bhAI sTakkA ca / aparAjitA viSNukAntA zAlipI ca / AsphItA aparAjitA sArivA ca / pArAvatapadI jyotiSmatI kAkajar3A ca / zAradI sArivA jalapippalI ca / upagandhA vacA yavAnI ca / parivyAdhaH karNikArI jalavetasazca / aJjanam srotoJjanaM sauvIraM ca / agnizcitrako bhallAtazca / kRmighnaH viDaGgo haridrA ca / tejanaH zaro veNuzca / tejanI tejavatI mUrvA ca / rocanaH kampillaH rocanA ca / rocanA gorocanA / rAjAdanam kSIrikA priyAlazca / zakulAdanI kaTukA jalapippalI ca / golomI zvetadUrvA vacA / padmA padmacAriNI bhAgIM ca // TIkA-pIlaparNI maroDaphalI kundarU brAhmaNI bhAraMgI spRkkA aparAjitA viSNukrantA sAlaparNI AsphotA kuraMTa sArivA pArAvatapadI mAlakaGganI kAkajaMghA zAradI For Private and Personal Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekaarthnaamvrgH| 345 sArivA nala pIpala ugragandhA vaca ajamAyana parivyAdha amalatAsa jalaveta aMjana rasota suramA ami citraka bhilAvA kRmighna vAyaviDaMga haladI tejana zarapata vAMsa tejanI maroDaphalI mAlakaMganI rocana khUpakalA gorocana rocanA rAjAdana khiranI ciroMjI zakulAdanI kuTakI jalapIpala golomI saphedadUva vaca padmA kamalinI bhAraMgI zyAmA. zyAmA sArivA priyaGguzca / dhAnyam dhAnyAkaM zAlyAdi c| sahasravIryA nIladUrvA mahAzatAvarI ca / sevyam uzIraM lAmajakaM ca / udumbaraH jantuphalaM tAnaM ca / aindrI indravAruNI indrANI ca / kaTambharA kaTukA syonAkaM ca / kSAraH yavakSAraH svarjikA ca / gaNDIraH zAkavizeSo gaNDinIti loke / gaNDArI maJjiSThA ca / gandhArI durAlabhA gandhapalAzI ca / citrA indravAruNI bRhaddantI c| tuNDikerI kAryAsI bimbI ca / dhArA gur3acI kSIrakAkolI ca / vAlapatraH khadiro yavAsazca / vAri vAlakam udakaM ca / aGgAravallI bhAMrgI muJjA ca / amRNAlam lAmajakam uzIraM ca / kuNDalI guDUcI kovidArazca / gandhaphalI priyaGguzcampakakalikA ca / dIrghamUlaH yavAsaH zAliparNI ca // TIkA-zyAmA sArivA priyaMgu dhAnya dhaniyA dhAna sahasravIryA nIlI dUva baDI satAvara sevya khasa pIlIkha uduMbara gUlara tAmbA aindrI indrAyana indrANI kaTaMbharA kuTakI sonApaThA kSAra javAkhAra sajjIkhAra gaNDIra gAMDara majITha gandhArI javAsA gandhapalAzI citrA indrAyana baDIdantI tuMDikerI kapAsI kundurU dhArA giloya kSIrakAkolIvAlapatra khairakA vAsA vAri sugaMdhavAlA jala aMgAravallI bhAraMgImUla amRNAla pIlI khasa kuNDalI giloya lAla kacanAra gandhaphalI priyaMgu caMpakakalikA dIrghamUla javAsA zAliparNI. picchilA zAlmalI zizipA ca / puSpaphalaH kapitthaH kUpmANDazca / poTagalaH nalaH kAzazca / yavaphalaH kuTajo For Private and Personal Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 346 harItakyAdinighaMTe vaMzazca / devI mUrvA sTakkA ca / vizvA zuNThI ativiSA ca / zItazivam saindhavaM mizreyA ca / karkazaH kAmpillaH kAsamardazca / carmakaSA zAtalA mAMsarohiNI ca / nandivRkSaH azvatthabhedo gomukhapatrazAkhaH veliyA pIpara iti loke / tuNizca / payaH kSIramudakaM ca / ruhA dUrvA mAMsarohiNI ca / siMhI bRhatI vAsA ca // TIkA-picchilA semala sIsama puSpaphalA kaiThapeThA poTagala nalakAsa yavaphala kuraiyA vAMsa devI maroDaphalI spRkkA vizvA soMTha atIsa zItaziva seMdhAmizreyA karkaza kavIlA kasauMdI carmakaSA sIkAkAI mAMsarohiNI nandikSa pIpalakA bheda nUna payaH dUdha pAnI ruhA dUrvA mAMsarohiNI siMhI kaTelI vAsA. atha vyarthAni nAmAni / kramukaH pUgasUdaH paTTikA lobhrazca / kSurakaH kokilAkSo gokSurastilakanAmapuSpavizeSazca / priyakaH priyaGguH kadambo'sanazca / pRthvIkA kAlAjAjI bRhadelA hiGgu ca / bhUtIkam bhUnimbaM kattRNaM bhUstRNaM ca / somavalkaH kAlaH zvetakhadiro ghRtapUrNakaraJjazca / saugandhikaM kahAraM kattRNaM gandhakaM ca / bhRGgaH bhRGgarAjastvagbhramarazca / ariSTaH nimbo rasonaM madyaM ca / markaTI kapikacharapAmArgaH karaJjI ca / ambaSThA pAThA cAMgerI mAcikA ca / kRSNapippalI kAlAjAjI nIlI ca / kSIri. NI dugdhikA kSIrakAkolI zvetasArivA ca / madhuparNI guDUcI gambhArI nIlA ca / maNDUkaparNaH syonAkaH saH striyAM tu maJjiSThA brahmamANDakI ca / zrIparNI gambhArI gaNikArikA kaTphalaM ca / amRtA guDUcI harItakI dhAtrI ca / anntaa| durAlabhA nIladUrvA lAgalI ca / RSyaproktA atibalA mahAzatAvarI kapikacchrazca / kRSNavRntA pATalI For Private and Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekArthanAmavargaH / gambhArI mASaparNI ca / jIvantI guDUcI zAkavizeSo vandA ca / sArivA priyaGgujrjyotiSmatI ca // 347 TIkA - aba tIna arthavAle nAma kramuka supArI brahmadAru paThAnI lodha kSuraka makhAnA gokharU tilakanAma puSpavizeSa priyaMgu kadaMba asana pRthvIkA syAhajIrA vaDI ilAyacI hiMgupatrI bhUtika cirAyatA kattRNa bhUtRNa somavalka kula saphedakatthA ghRtapUrNa karaMja saugandhaka kahAraka tRNagandhaka bhRGga bhAMgarAlak bhaurA ariSTa nIma lahasana madya markaTa kimAca apAmArga karaMjI ambaSThA pATalA cauka kimAca kRSNapIpala kAlA jIrA nIla kSIriNI dugdhI kSIrakAkolI zvetasArivA madhumarNI giloya kura nIla maDUkaparNI sonApAThA majITha brAhmI zrIparNI kura aranI kAyaphala amRtA giloya haraDa AMvalA anantA javAsA nIladUrvA lAGgalI RSyaproktA atibalA baDI satAvara kimAca kRSNavRntA pATalI kudhera mASaparNI jIvantI giloya zAkavizeSa vandA latA sArivA priyaMgu mAlakaMganI. samudrAntA durAlabhA kArpAsI sTakkA ca / haimavatI harItakI zvetavacA pItadugdhaH sehuNDaH yasya mUlaM coka iti prasiddham / avyathA harItakI mahAzrAvaNI padmacAriNI ca / SaDgranthA vacA gandhapalAzI karaMjIca / varadA suvarcalA hurahura iti loke / azvagandhA vArAhI geThIti loke / ikSugandhA kAzaH kokilAkSo gokSuraH kSIravidArI ca / kAlaskandhaH tamAlastindukaM kAlakhadirazca / mahauSadham zuNThI rasono viSaM ca / madhu kSaudraM puSparaso madyaM ca / kapItanaH AmrAtakaH zirISI gardabhANDazca / madanaH piNDItako dhattUraH sikthakaM ca / zataparvA vaMzo dUrvA vacA ca // For Private and Personal Use Only TIkA - samudrAntA javAsA kArpAsI spRkkA haimavatI harItakI zvetavacA pItadugdha sehuNDa anyathA harItakI baDI muMDI padmacAriNI SaTgranthA vaca gandhapalAzI karaMja varadA hurahura asagandha suthanI ikSugandhA kAza tAlamakhAnA gokharU kSIravidArI
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 348 harItakyAdinighaMTe kAlaskandha tamAla tendukAla khadira mahauSadha soMTha lahasana viSa madhu kSaudra puSparasa madya kapItana ambADI sirIsa pilaSana madana mainaphala dhatUrA moma zataparvA vAMsa dUva vaca. sahasravedhI amlavetaso mRgamadA hiGgu ca / tAmrapuSpI dhAtakI pATalA zyAmA vivRcca / sadApuSpaH zvetArko raktArkaH kundazca / murabhI mallakI murailavAlukam / lakSmIH RddhivRddhiH zamI ca / kAlAnusAryam kAlIyakaM tagaraM zaileyaM ca / cAmpeyaH caMpako nAgakesaraH padmakesarazca / nAdeyI gaNikArikA jalajambUrjalavetasI c| pAkyaM biDaM sauvarcalaM yavakSArazca / vizalyA lAgalI guDUcI laghudantI ca / indradruH / kakubho devadAruH kuTajazca / kAzmIraM kuGkumaM pukaramUlaM kAzmIrI gambhArI ca / gundraH paTherakaH zarazca / gundrA priyaMgurbhadramustakazca / cukaM cukramamlavetasaM vRkSAmlazca / pAribhadro nimbaH pArijAto devadAruzca / pItadArurharidrA devadAruH saralazca / vIraH kakubho vIraNaM kAkolI ca / vIrataruH kakubho vIraNaM zarazca / mayUraH apAmArgo'jamodA tutthaM ca / raktasAraH raktacandanaM pataGgaM khadirazca // TIkA-sahasravedhI amalaveta kastUrI hIMga tAmrapuSpI dhava pATalA kAlI nisotha sadApuSpa sapheda AMka lAla AMka kunda surabhI salaI maroDaphalI vAlukA lakSmI Rddhi vRddhi zamI kAlAnusArya pItacandana tagara zilArasa cAmpeya campA nAgakesara padmakesara nAdeyI aranIjala jAmuna jalaveta pAkya biDa soMcala javAkhAra vizalyA karihArI giloya choTI dantI indradru arjuna devadAra kuraiyyA kAzmIra kesara puSkaramUla kuTera gundra paTeraka zara gundrA priyaMgu baDAmothA cukra amalaveta cUka vRkSAmla pAribhadra nIma pArijAta devadAra pItadAru haldI devadAru saraI vIra arjuna vIrarasA kAkolI vIrataru arjuna vIraNa sarapata mayUra apAmArga ajamoda tUtiyA raktasAra raktacandana pataMgakhaira. For Private and Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekaarthnaamvrgH| badarA suvarcalA azvagandhA vArAhI ca / vaziraH raktApAmArgo gajapippalI sAmudralavaNaM ca / sauvIram aJjanabhedo badaraM saMdhAnabhedazca / vaJjulaH azoko vetasastinizazca / zilA manaHzilA jatugairikaM ca / somavallI bAkucI gur3acI brAhmI ca / akSIvaH sobhAJjano mahAnimbaH sAmudralavaNaM ca / kAravI kAlAjAjI zatAhAjamodA ca / dhAmArgavaH raktApAmArgoM rAjakozAtakI mahAkozAtakI ca / duHsparzaH yavAsaH kapikacchUH kaNTakArI ca // TIkA-badarA suvarcalA asagandha vArAhI vasira lAla apAmArga gajapIpala khArI namaka sauvIra aMjanabheda vera sandhAnabheda vaMjula azokaveta tiniza zilA mainasila zilAjIta gerU somavallI bAvacI giloya brAhmI akSIva sahijana mahAnimba sAmudralavaNa kAravI kAlAjIrA sauMpha ajamodA dhAmArgava lAla apAmArga donoM turaI duHsparza javAsA kimAca. palAzaH kiMzuko gandhapalAzIpatraM ca / kAlameSI maJjiSThA bAkucI zyAmA trivRcca / palaMkaSA guggulurgokSuro lAkSA ca / madhurasA drAkSA mUrvA gambhArI ca / rasA rAsnA zallakI pAThA ca / zreyasI harItakI rAsnA gajapippalI ca / lohamayaH kAMsyamagaru ca / sahA mudgaparNI balAbhedaH kakahI iti loke / zatapatrI sevaMtI gulAba iti loke / rAnA nAkulI nIlapuSpaH sinduvaarH|| TIkA-kaTelI palAza gandhapalAzI patraja kAlameSI majITha bAvacI kAlI nisotha palaMkaSA mUgala gokharU lAkSA mocarasA dAkha maroDaphalI kuTera rasA rAsnA salaI pAThA zreyasI huDa rAsnA gajapIpala loha lohA kAsA agara sahA mudgaparNI kakahI sevanI rAstA nAkulI nIlapuSpa sinduvAra. atha bahvarthAni nAmAni / akSazabdaH smRto'STAsu sauva For Private and Personal Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAdinighaMTe calavibhItake // iMdriyaM karSapadmAkSazakaTendriyapAzake // 1 // kAkArakhyaH kAkamAcI ca kAkolI kAkaNantikA // kAkajaGgA kAkanAsA kAkodumbarikApi ca // 2 // saptasvartheSu kathitaH kAkazabdo vicakSaNaiH // sarpadviradameSeSu sIsake nAgakesare // 3 // nAgavalyAM nAgadantyAM nAgazabdaH prayujyate // mAMse drave cakSurase pArade madhurAdiSu // bAlaroge viSe nIre raso navasu vartate // 4 // iti zrIharItakyAdinighaMTaH smaaptH|| TIkA-anantara bahuta arthavAle nAma akSazabda AThameM kahAhai saucala baheDA indriya vAsA aura kakAsa kAkAmAcI kAkolI guJjA kAkajaMghA kauvvA ThoThI kaThiyA gUlara sAta arthoM meM kAzazabda buddhivAnoMne kahehaiM sApa gaja meMDhA sIsA nAgakesara nAgavalA nAgadantI inameM nAgazabda kahAhai mAMsameM drava vastu Ikhake rasameM pAremeM madhurAdikameM bAlarogameM jalameM ina navoMmeM rasazabdahai. iti harItakyAdinighaMTakI bhASATIkA samAptA / se samAptoyaM graMthaH - - - - - samAjAmAjamAchAlAmAla MPTIPPINIYA For Private and Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir becanekU taiyAra haiM. nADIjJAnataraMgiNI. bhASATIkAsaha chapake taiyAra hai. yaha vaidyoMkoM bahutahI upayogI hai. kImata ru. 1 (8.4 A.) loliMbarAja. bhASATIkAsaha chapake tayAra hai. isameM zrRMgArarasayukta vaidyaka hai. kImata ru. / (Ta. 4 A.) mAdhavanidAna. AtaMkadarpaNa TIkAnusArI bhASATIkAsaha. atiuttama kAgajapara, akSara bahuta acchA hai. kImata ru. 3 (Ta. 6 A.) zAidhara. bhASATIkAsaha suMdara TAipaseM atiuttama kAgajapara chApA hai. kImata ru. 3 (Ta. 6 A.) amRtasAgara. bhASAgraMtha kImata ru. 3 (Ta. 8 A.) yogaciMtAmaNi. bhASATIkAsaha vaidyakagraMtha ati uttama kAgajapara __suMdara TAipase chapake taiyAra hai. kImata ru. 1 // (Ta. 4 A.) bhAvaprakAza. vaidyakagraMtha. kImata ru. 7 (Ta. 6 A.) vAgbhaTa saTIka. (aSTAMgahRdaya.) kImata ru. 8 (Ta. 10. A.) zrImadbhAgavatam. (sulalitasaralahiMdusthAnI) bhASATIkayAsametam ki0 ru013 Ta0 kha0 ru02 For Private and Personal Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zubhasAgara. arthAt zrImadbhAgavatakA hiMdusthAnI bhASAMtara. ki. ru. 68.kha. 1ru. zrImadbhAgavata. vijayadhvajITIkAsaha taiyAra hai. yaha TIkA atiuttama hai. jo vidvAna dekheMge so avazya prasanna hoveMge. tisameM bhI madhvasaMpradAyIko parama lAbha hai. kImata ru0 10, 80ru02 graMthasaMkhyA aMdAja se 80000 tulasIkRta rAmAyaNa aSTama lavakuzakAMDasahita. do. tAtakharga apavargasukha, dharItulAikaaMga Upara likhehuve namUne ke bar3e akSaroMkI rAmAyaNa ATha kAMDoMkI hamAre pAsa atiuttama kAgajapara uttama chapAIkI tayyAra hai. usameM viSaya - mAhAtmya, kSepaka saMkhyA 106, zrI raghunAthadAsajIkRta vizrAmaaMga, tulasIdAsajIkA jIvanacaritra, zlokArtha, chaMdArtha, gUDhArthadIpikA vA gUDhArthaciMtAmaNi, itihAsa, aMtarlApikA, bahirlApikA, citrabaMdha aura aSTama lavakuzakAMDasahita chapI hai. kI. ru.58. ru. 1 lAvaNyavatIsudarzananATaka. yaha nATaka atyuttama hai, uttama vidvAna kRta hai, so hamAre yahAM chapake taiyAra hai. kImata ru. 1 ( 8. 4 AnA. ) pustaka milanekA ThikANA hariprasAda bhagIrathajI, kALakAdevIroDa, rAmavADI, muMbaI. For Private and Personal Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Serving JinShasan 045916 gvan mandir@kcbatirth org For Private and Personal Use Only