Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 7
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004944/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIyazovijayaupAdhyAyaviracita | kis upr h|| bhAga prakAzaka - aMdherI gujarAtI....jaina saMgha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI AdinAthAya namaH | mahopAdhyAyazrI yazovijayagaNi viracita muni yazovijayaracita nayalatATIkA-dvAtriMzikAprakAzavyAkhyA alaMkRta dvAtriMzad-dvAtriMzikA prakaraNa bhAga 0 divyAziSa 0 vardhamAnataponidhi saMghahitaciMtaka nyAyavizArada sva.AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA * kRpAdiSTa 0 siddhAntadivAkara gItArthaziromaNi gacchAdhipati AcAryadeva zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA nayalatATIkAkAra + dvAtriMzikAprakAzavyAkhyAkAra + saMpAdaka ha padmamaNitIrthoddhAraka pravacanaprabhAvaka paMnyAsapravarazrI vizvakalyANavijayajI gaNivaranA ziSya muni yazovijaya prakAzaka aMdherI gujarAtI jaina saMgha, karamacaMda jaina pauSadhazALA 106 esa.vI.roDa, IrlAbrIja, aMdherI (vesTa), muMbaI-56 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saMzodhaka * pUjya AcAryadeva zrImad kulacandrasUrIzvarajI mahArAja pUjya paMnyAsapravarazrI puNyaratnavijayajI gaNivara Adi ( prathama AvRti * * vi.saM.2059 * * 500 nakala * * mUlya 250 rUA. 9) * sarva hakka zramaNapradhAna zrI jaina saMghane AdhIna * sAtamA bhAganI mArgadarzikA graMthasamarpaNa prakAzakIya phuraNA prastAvanA - munizrI yogIratnavijayajI ma.sA. 23 thI 26 batrIsIno TUMkasAra viSayamArgadarzikA dvAxizikAnI nayelatA TIkAmAM ItaragraMthanI sUci dvAtrizAtrizikA grantha bhAga-7 1843-2068 * prAptisthAna :- (1) prakAzaka (2) divya darzana TrasTa 39, kalikuMDa sosAyaTI, maphalIpura cAra rastA, dhoLakA, ji.amadAvAda-387810 ( aMdherI gujarAtI jaina saMghanA jJAnakhAtAnI rakamamAMthI A graMthanuM prakAzana thayuM che. tethI gRhasthoe jJAnakhAtAmAM tenuM mUlya jamA karAvI pustakane mAlikImAM rAkhavuM mudrakaH zrI pArzva komyuTarsa 58, paTela sosAyaTI, javAhara coka, maNinagara, amadAvAda-8. phonaH 38912149 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzikA * samarpaNa * paramapUjya virAgyadezanAdakSa sImaMdharasvAmIupAsanAkAraka vicakSaNa-kuzAgra prajJAnA dhAraka zrIjinazAsanaprabhAvaka ziromaNiyamAna dIkSAgurudeva AcAryadeva zrImad vijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA karakamalamAM sAdara savinaya sabahumAna rAjAnA samarpaNa kUvAkAMkSI ' 8 muni yazovijaya Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 / / ImiMDanazrI AdinAthAya namaH / / prakAzakIya sphuraNA navanirmANa, punarnimANa ane jIrNoddhAra- A traNeya lAbha ekIsAthe amane prApta thayela che teno AnaMda amArA hRdayamAM koI anero ja che. AthI navA ja ullAsathI ane umaMgathI ame nUtana saMskRtavyAkhyA ane gujarAtI vivecanathI suzobhita svopannavRttisahita 'dvAtriMzad dvAtriMzakA prakaraNa'' nAmanA grantharatnane caturvidhazrIsaMghanA karakamalamAM samarpita karI rahyA chIe. 2800 karatAM vadhu pAnAno A mahAgraMtha ekI sAthe ATha bhAgamAM prakAzana karavAnuM saubhAgya-sadbhAgya amane saMprApta thayuM che te badala. amAruM hRdaya paramAnaMdathI praphullita banela che. dvAtriMzikA ApaNe sahu jANIe chIe ke "dvAtriMzad dvAtriMzikA prakaraNa" athavA "dvAtriMzikA prakaraNa" nAmathI paNa A graMtha prasiddha che. gujarAtI bhASAmAM "batrIsa-batrIsI", "batrIsI prakaraNa" nAmathI paNa A graMthano ullekha thAya che. A graMthamAM kula batrIsa prakaraNa che. tathA dareka prakaraNanI gAthA batrIsa che. tethI A mahAgranthanuM nAma che. batrIsa-batrIsI graMtha athavA dvAtriMzad dvAtriMzikA prakaraNa, saMkSepamAM batrIsI graMtha athavA dvAtriMzikA prakaraNa tarIke paNa A graMtha oLakhAya che. mukhyatayA yoga ane adhyAtmanuM A graMthamAM nirUpaNa che. yoga adhyAtma viSaya ja gahana che. temAM vaLI navyanyAyanI paribhASAmAM tenI chaNAvaTa upAdhyAyajI mahArAja kare pachI to pUchavAnuM ja zuM hoya ? kahevAnI jarUra nathI ke A graMtha upara eka saraLa-subodha-spaSTa vivecananI AvazyakatA varSothI hatI. kAraNa ke agharA ane UMcA padArthone agharI ane UMcI bhASAmAM lakhavAnuM kArya bahuzruto mATe khUba saraLa hoya che. paraMtu agharA ane UMcA padArtho AjanI saraLa ane sAdI bhASAmAM samajAvavAnuM adhyApako mATe khUba ja agharuM ane kaparuM kArya che. tevA kuzaLa adhyApakanI garaja sAre te rIte saraLa-subodha-spaSTa vivecana/vyAkhyAvivaraNathI alaMkRta karIne prastuta graMtharatnane zrIsaMgha samakSa mUkavAnI amArI bhAvanA paramapUjya nyAyavizArada gacchAdhipatizrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna pravacanaprabhAvaka paMnyAsapravarazrI vizvakalyANavijayajI gaNIvaranA ziSya munizrI yazovijayajI ma.sA.ne amArA saMghanA pramukhazrI harSadabhAI maNilAla saMdhavIe jaNAvI. munizrIe te vAtane AnaMda sAthe svIkArI. sonAmAM sugaMdha bhaLe tema munizrIe 'dvAtriMzikA prakaraNa' upara gujarAtI vivaraNanI sAtho-sAtha saMskRtavivaraNa paNa taiyAra karyuM. saMskRtavivaraNa 'nayalatA' TIkAsvarUpe tathA gujarAtI vivaraNa 'dvAtriMzikA prakAza' vyAkhyArUpe prastuta prakAzanamAM samAveza pAmela che. prAcIna mudrita prakAzanomAM rahelI azuddhione 7 hastalikhita prato dvArA dUra karIne mULa graMtha tathA svopajJaTIkAne zuddha karavAnuM tathA adhyetAvargane sahAyaka bane tevI saMskRtagujarAtI vyAkhyA lakhavAnuM eka atyaMta Avazyaka ane upayogI kArya munizrIe karela che tathA amArI prabaLa lAgaNIne dhyAnamAM laI amArA zrIsaMghane prastuta graMtha ATha bhAgamAM ekIsAthe prakAzita karavAno amUlya ane anupama lAbha Apela che. te badala ame munizrIno AbhAra mAnIe chIe. tema ja bhaviSyamAM paNa AvA aNamola sAhityanA prakAzanano amane lAbha ApavAnI temane ame vinaMtI karIe chIe. prAnte, prastuta mahAgranthasvarUpa sTImaramAM besI sahu mumukSuo bhavasAgarano jhaDapathI pAra pAmI zAzvata paramapadane/paramAnaMdane prApta kare e ja zubhakAmanA. zrAvaNa suda-10, vi.saM.2059 li. zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha, muMbaI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMzikA * prastAvanA : I % hIM ahaM namaH || prastAvanA Adhunika kALamAM Adhunika ciMtako pote jAte vicAraNAo karI potAnI svachaMda buddhithI aneka jAtanI rajuAto aneka prakAzaka mAdhyamo dvArA karatA hoya che paraMtu temAMnI moTA bhAganI vicAraNAonA pAyAnA siddhAMto ja khoTA hoya che. Azare 350 varSo pUrve thayelA vAdakulaziromaNi paramapUjya mahAmahopAdhyAya yazovijayajI jene ApaNe "upAdhyAyajI' tarIke oLakhIe chIe. temaNe potAnI vidvattAthI anekagraMtho taiyAra karyA jemAM aneka vivAdonA sAcA-khoTApaNA aMge suMdara mAhitI pUrI pADI che. AjanA kALanA "bhikhArIone dAna ApavAthI teo maphatanuM khAvAnI vRttivALA thAya che. AthI dAna na ApavuM, "mAtA-pitAnI saMpatti para chokarAono saMpUrNa hakka che', "jene khAvA na maLatuM hoyarahevAnI jagyA na maLatI hoya evA dIkSA le che' vagere aneka ciMtanonI sAme paDakArarUpa A 'dvAtrizad dvAtrizikA' graMtha che. moTA bhAganA jaino AvA vivAdonA sAcA ukela-sAcA jJAnathI ajANa che. keTalAka jaino paNa kadAca mahAmahopAdhyAyajIne oLakhatA ja nahi hoya. kema ke AjanA kALanA lokone jeTalI vyavahArika jJAnanI garaja che teTalI dhArmika jJAnanI garaja nathI. upAdhyAyajI ma.sA.nA ghaNA graMtho tarkathI eTalA badhA gUDha hoya che je sAmAnya bhaNelAne to kAMI magaja ja kAma na kare. tevA jIvonA upakAra mATe vartamAnakALanA pU.yazovijayajIe temanA (upAdhyAyajInA) ghaNA graMtho para saMskRta TIkA temaja gujarAtI ke hindI anuvAda karI prakAzita karyA che. kharekhara graMthanI paMktione laI tenA sacoTa artha besADI vistAra karavo- samajAvavuM ghaNuM ja kaThina hovA chatAM ghaNuM saraLa banAvI evI rIte mArgadarzana ApyuM che jethI navA abhyAsIone ghaNI anukULatA thaI zake. dvAtrizat dvArkiMzikA prakaraNanA prastuta sAtamA bhAgamAM 27-28-29-30 ema kula cAra batrIsIonuM vivecana samAveza pAme che. upAdhyAyajIe 27mI batrIsImAM bhikSunA aneka vizeSaNo dvArA bhikSunuM (=sAdhunuM) svarUpa, tenI ArAdhanAdinuM suMdara varNana karyuM che. zarUAtanA keTalAka zlokothI bhAvabhikSunuM nirUpaNa karyA bAda chellA zlokomAM dravyabhikSu aMge jaNAvyuM che. AjanA kALanA keTalAka nAstikavAdIo vagere jaina sAdhune bhikhArI tarIke mAne che ane maphatanI bhIkha meLavanArAnI chApa mAre che. A batrIsImAM dravya-bhAvabhikSunI jANakArI ApI jaina sAdhu bhAvabhikSu che ane bhikhArI karatA ke saMsAranI sarva vyaktio karatAM ati uccakakSAno mAnavI che, uccatama sAdhaka che- ema sAbita karI batAvyuM che. uparAMtamAM sAdhunuM AkhuM jIvana keTalI ucca kakSAnuM hoya che? te batAvyuM che. cha kAyajIvonI rakSA kare, pAMca mahAvratonuM pAlana kare, aneka pariSado sahana kare te sAdhu kahevAya. mAMdagImAM paNa zarIranA mamatvathI rahita hoya te sAdhu kahevAya. AgaLa upara bhikSunA ekArthika nAmo tathA bhikSunA liMgo batAvavA dvArA sAdhuone paNa uttama mArgadarzana ApyuM che. upAdhyAyajIe 28mI dIkSA batrIsImAM "dIkSA aMge suMdara vAto jaNAvI pUrvanI batrIsIno adhika vistAra karI batAvyo che. dIkSA zabdano vyutpatti artha batAvatA "dI-kalyANane ApanArI, kSA-akalyANano nAza karanArI' ema jaNAvyuM che. tyAra bAda dIkSAnA adhikArI vagere alaga alaga viSayo para suMdara Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prastAvanA : dvAtriMzikA chaNAvaTa karI che. bhagavAnanA kALanuM niraticAra cAritra atyAre na hovAthI temaja AjanA kALanA sAdhuonI nimna dhRtisaMghayaNAdi kAraNe zithilatA, bhAvanI alpatAdi batAvI Adhunika nAstiko dIkSAno virodha kare che. kema ke dravya-bhAvanI alpatAne kAraNe mokSa maLavAnI A bhavamAM zakyatA nathI. AnA samAdhAnarUpe graMthakArazrI dvArA trIjA zlokamAM jANavA maLe che ke saddagurunA rAga-bahumAnAdithI paNa dIkSAnI yogyatA Adi pragaTe che. eTale gurusamarpaNa e ja mokSano uttama mArga che. Ama, bhagavAnanA kALanI sAdhanA na hovA chatAM gurubahumAnanA sAmarthyathI zIgha tarI zakAya che. 29mI vinaya batrIsImAM vinaya aMge sacoTa mArgadarzana ApyuM che. aneka prakAranA vinaya samajAvI jarUra paDe to jJAnAdi kAraNe zithilAcArIno paNa vaMdanAdi vinaya karo, jethI AtmAmAM vinayanA saMskAra ubhA rahe. zloka 9mAM ariMhatAdi ekanI paNa AzAtanAthI paramArthathI badhAya ucca tattvonI AzAtanA jaNAvI che. je AjanA kALamAM UMDo vicAra mAMgI le evI vAta che. ahIM evuM sUcita thAya che AjanA kALanA ghaNA sAdhaka AtmAo paNa anyanI niMdAdimAM rasa laI jANe-ajANe ghaNAnI AzAtanA karI bese che. AthI ucca sAdhaka mumukSuoe bhUlathI paNa, koInI paNa, sAcI paNa niMdAmAM paDavA jevuM nathI- tema lAlabattI batAve che. upAdhyAyajI bhagavaMte 30mI kevalIbhakti batrIsImAM prAraMbhanA pAMca zlokamAM kevalibhukti aMge digaMbaronI mAnyatAne batAvI che. teTalA zloko vAMcatA sAmAnya buddhivALAne to digaMbaranI vAto sAcI ja lAge. paraMtu tyAra pachInA zlokomAM digaMbaronI mAnyatAo sAme aneka dalIlo ApI graMthakArazrIe temanI mAnyatAonuM khaMDana karI temane niruttara karyA che. sAthe sAthe temanI mAnyatAomAM bhUlo batAvI sarvajJamAnya sAcA siddhAMto zuM che? te aMge suMdara mArgadarzana ApyuM che. jema ke bhUkha-tarasa vagere kAryonI pAchaLa sAcuM kAraNa zuM hoI zake che? vagere batAvI padArtho spaSTa karyA che. saMkSepamAM paNa sacoTa nirAkaraNa karavAnI mahopAdhyAyajInI pratibhA joIne guNajJa prAjJa puruSanuM hRdaya jhUkI jAya tema che. "jemanI pAse adhyayana karAya te upAdhyAya' A vyutpattine upAdhyAyajI mahArAje kharekhara sArthaka karI batADI che. * "nacalatA' saMskRta TIkA aMge kiMcit * upAdhyAyajIe je darzananA je je padArtho mUkyA hoya te te padArthone anya darzanIo kaI rIte mAne che ? vagere bAbatone anya darzananA pAThonI rajUAta sAthe viziSTa rIte samajAvI padArthanI satyatA-asatyatA-ardhasatyatA vagere temaja padArtha rajU karanAranA tAtparya, bhUlo ke satyatA, ekAMtatA - ke madhyasthatA vagere batAvavAmAM pU. yazovijayajI (vartamAnakALanA) saphaLa puravAra thayA che. eTale ja "nADu suyAnuM mo' A vIra prabhunI upamAne sArthaka karI dekhADI che. jema ke * 27mI batrIsImAM pAnA naM. 1846 upara sAdhu SajIvanikAyano rakSaka hoya temAM saMdarbharUpe jainAgamonI aneka zAstrapaMktio ApyA bAda chAndogyopaniSad kaivalyopaniSad bhagavadgItA, saMnyAsagItA, avadhUtagItA, aSTAvakragItA, gaNezagItA, ApastambasmRti, bRhatyarAzaraskRti, suttanipAta vagerenA aneka vacano ApI Itaradharmo paNa A mAnyatAvAlA che tema sAbita karI batAvyuM che. * 28mI batrIsInI zarUAtamAM ja pAnA naM. 1901 para "dIkSA' zabdanI vyutpatti batAvI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzikA * prastAvanA : gautamIyataMtra, vizvasAra, laghukalpataMtra AdinA vacano ApI temanI vyutpattio paNa batAvI che. ra9mI batrIsImAM deva-guru bhakti aMge pAnA naM. 1991 upara zvetAzvataropaniSada, yogazikhopaniSa6, subAlopaniSadu, rAmagItA, gurugItA vagerenA paNa vacano sAkSIrUpe TAMkyA che. 30mI batrIsImAM pAnA naM. 2049 upara digaMbaronI paramaudArika zarIranI mAnyatA kema khoTI che ? te batAvyuM che. uparAMtamAM aneka sthAno para DhagalAbaMdha graMthonA aneka pATho batAvI potAnA jJAnanI vizALatA batAvI che ane emAM paNa ghaNI jagyAe ItaronA paNa je je graMthonAM sthAno batAvyA che te to temanI madhyasthatAne paNa spaSTapaNe pUravAra kare che. pU. haribhadrasUrijIe paNa lokatattvanirNaya graMthamAM kahela che ne ke pakSapAto na me vIre, na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya, tasya kAryaH parigrahaH / / keTalIka batrIsIomAM upAdhyAyajIe TIkA-avataraNikA na ApI hovA chatAM pU.yazovijayajI mahArAje "nayelatA'mAM TIkA-avataraNikA karI ApI graMthakAranA Azayane spaSTa karyo che. vicAravAnuM to e che ke keTalAka sthAnomAM to avataraNikA zuM karavI ? te vicAravA chatAM na bese tyAM potAnI nyAyanipuNa kuzAgrabuddhithI avataraNikA goThavI ApI che. saMpUrNa graMtha upara temanI mahenata dAda mAgI le tevI che. keTalAka sthAnomAM laukika nyAyo dvArA paNa padArthanuM suMdara pratipAdana karyuM che. jemake. pAnA naM. 1893 upara "UMTanI pITha para na samAya te tene gaLe bAMdhI devAya nyAyathI batrIsI 6/12nuM bAkI raheluM ahIM batAvyuM che- tema saMbaMdha besADyo che. pAnA naM.1894 upara bhAMDAnusAra snehano nyAya dvArA tApasa vagere kutIrthikonuM sAMsArika valaNabhavAbhinaMdIpaNuM batAvyuM che ane te ja pAnA para nIce mahiSIgnehapratibaddha bhikSu nyAya batAvI ajJAnI, jIvone paramArtha jANavAne ayogya batAvyA. pAnA naM.1895 upara "mahArNavayugacchikurmagrIvAarpaNa nyAya batAvI daza daSTAMte dohilo mAnavabhava pramAdI-ajJAnI jIvo hArI jAya che tema batAvyuM che. 28mI batrIsInA 3jA zlokanI TIkAmAM Adhunika kALe alpazruta mATe mukti ke dharma azakya che evuM samajanArAo pratye aMgulinirdeza karI temanA khaMDana mATe Avazyakaniyukti vagerenA vacano ApI samajAvyuM che ane temAM paNa pAtaMjala mahAbhASyanA "tIrthakAka" ane "avatayenakulasthitam vagere nyAyathI vagere suMdara samajAvyuM che. A rIte upayogI laukika nyAyo paNa "nayelatA' vyAkhyAmAM sArI rIte saMgRhIta karavAmAM Avela che. laukikanyAyaprayogamAM rasa dharAvanAra vAcakavargane to ghI-keLA jevuM thAya tema che. keTalAka sthAnomAM upAdhyAyajIe kahelI vAta anya AgamAdi sAthe sIdhI bese tema na hoya tyAM buddhipUrvaka pUrvAparasaMbaMdha joDI Apyo che. temaja keTalAka sthAne zrotAnuM jJAna vizada bane te mATe jAte prazno uThAvI utaro ApyA che. jema ke 30mI batrIsInA 7mA zlokanI TIkAmAM pAnA naM.2016 para bhUkha tarasanA duHkho paDavA chatAM maharSione jJAnAdinI hAnine badale vRddhi ja thAya che te samajAvyuM che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prastAvanA 0 dvAtriMzikA * 30mI batrIsInA 9mA zlokanI TIkAmAM pAnA naM.2018 para aviratakSAyikasamakitI ane kevalajJAnInA AMzika kRtakRtyapaNAne samajAvI aMte zuddha nizcayanayathI siddhomAM saMpUrNa kRtakRtyapaNuM batAvyuM che. * 30mI batrIsInA 11mA zlokanI TIkAmAM pRSTha 202122 upara zAyikasukha aMge vistArathI samajAvyuM che ane uparAMtamAM "svasamAnAdhikaraNa..' vagere nyAyanI bhASAnA zabdo vAparI potAnI vidvattA paNa batADI che. keTalAka sthaLomAM gUDha padArthane daSTAMta dvArA ekadama saraLa banAvI darzAvela che. jema ke ra9mI batrIsIno 16mo zloka (pRSTha 1987-89) vagere. * dvAciMzikA prakAza' gujarAtI anuvAda aMge kAMIka mULa zloko ane tenA paranI upAdhyAyajInI TIkA para pU. muni yazovijayajIe saraLatAthI samajI zakAya tevo anuvAda karyo che. tathA keTalAka sthAnomAM mAtra anuvAdathI samajI zakAya tema na hoya tyAM vizeSArtha ApI padArthane spaSTa karyo che. jemake, * zloka 29/12mAM vidyAgurunA vinaya aMge suMdara samajAvyuM che. * zloka 29/13mAM dIkSAparyAyathI ane jJAnathI ratnAdhikamAM kyAre kone vaMdana karavA joIe ? jethI ratnatrayInI vRddhi thAya. A aMge suMdara nirUpaNa karela che. zloka 29/15mAM jJAnAdinA abhyAsArthe zithilAcArIne vaMdana karavA vagerenI spaSTa samajaNa ApI che. pAnA naM.2029 para IndriyajanyapratyakSa aMge vistArathI samajAvyuM che. uparAMtamAM keTalAka sthAne jarUrI udAharaNo ApI graMthakAranA kathanane barobara spaSTa karI batAvyuM che. jema ke, pR.1929mAM sAdhu dehane kyA kAraNasara sAcave tema ja kyAre zarIra pAsethI ISTasAdhanA paNa meLavI le te aMge kolasAnuM daSTAMta ApI sUkSma dRSTithI samajAvyuM che. * pR.1963mAM "dIkaro ja rasoIo che te samajAvI kAryanI mukhyatA batAvI che. * "cAMdalAvALA cora hoya' dvArA ekanI AzAtanAthI sahunI AzAtanA kevI rIte thAya? te samajAvyuM che. (pR.1977). 30mI batrIsInA anuvAdamAM zloka 11nA vizeSArthamAM pR.2022 upara digaMbaravila.." vagerethI sAhityika zabdonI manohara racanA batAvI che. dareka batrIsInA vivaraNanA aMte batrIsIno svAdhyAya ane nayalatAnI anuprekSA praznapatrarUpe mUkIne vAcakavarganI smRtizakti/dhAraNAzakti tIvra banAvavA mATe tathA suSupta vicArazakti DhaMDhoLavAno paNa prayAsa vartamAnakALamAM vizeSa AdaraNIya tathA anya saMpAdako mATe paNa anukaraNIya che. aMte, A batrIsIonuM vAMcana-manana karI sahu jIvo zIdhra mokSane pAme temaja pU.muni yazovijayajI AvA aneka graMtho para kalama calAvI jJAnopAsakone sahAya karatA rahe tevI zubhAbhilASA. jinAjJA viruddha kAMI paNa lakhAyuM hoya tenuM trividha trividha micchAmi dukkaDam.. zivamastu sarva-jagataH jeTha suda12, 2059 gurUpAdapaghareNu kAMdivalI, muMbaI 8 - muni yogIratnavijaya Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzikA (27 thI 30 batrIsIno TUMkyAra) 27. bhikSadvatrizika : TUMkyAra 26mI batrIsImAM darzAvela yogavaibhava bhAvabhikSumAM ja saMbhavI zake. mATe 27mI batrIsImAM bhAvabhikSunuM vistArathI varNana karela che. bhASAkIya dRSTie pUrvanI batrIsIo karatAM A batrIsI atyaMta sugama che. paraMtu tenA padArthane-paramArthane AtmasAt karavo atiduSkara che. dazavaikAlika sUtranA dazamAM adhyayana mujaba graMthakArazrIe vistArathI bhikSunA = sAdhunA lakSaNo A batrIsImAM batAvelA che. temAMthI keTalAka upara ApaNe uDatI najara karIe. bhikSu te hoya ke je akhaMDa - nirmaLa brahmacaryanuM pAlana kare ane tenA upAya rUpe guruvacanaparataMtratA tenAmAM satata hoya, je mahAvratamAM satata rakta hoya. sAdhunimittaka piMDa je vApare nahi, je kaSAyamukta hoya, je vastunA saMgraha ane gRhasthasaMbaMdha choDe, je sAdhune AmaMtraNa ApIne gocarI vagere vApare, jenAmAM kaSAyanI maMdatA ane aucityapAlana hoya, je niyANA ane kutUhala vinAnA hoya, jene dehanuM mamatva na hoya, hAtha-paga-vANI para saMyamavALA ane IndriyavijetA hoya, je lolatA vinAnA hoya, satkAra-pUjAnI IcchA jene na hoya. (gA.1 thI 16). AvA bhikSunA aneka paryAyavAcI zabdo tathA tenI vyutpatti dazavaikAlikasUtranI niryuktimAM batAvela che. jema ke bhikSA mAtrathI bhikSu thAya. yatanA kare te yati bane vagere. teonA tIrNa, tAyI, vatI, dravya, kSAMta, dAMta, muni vagere paryAyavAcI nAmo che. (gA.17 thI 20) saMyamamAM yatanA karanAra hovAthI sAdhune yati kahevAya. pAzamAMthI = baMdhanamAMthI uyana karI gayela hovAthI sAdhu pAkhaMDI = pAkhaMDI (=vratadhArI) kahevAya. vizuddha brahmacarya pALavAne lIdhe tene brAhmaNa paNa kahevAya. AvA sAdhunA saMvega, viSayatyAga, suzIla saMgati, ratnatrayaArAdhanA, vinaya, tapa, kSamA, namratA, saraLatA, saMtoSa, sahiSNutA, adInatA, apramattatA vagere lakSaNo che. AvA aneka lakSaNothI yukta, guNavAna hoya te bhAvabhikSu bane. sonuM kaSAdi parIkSAthI zuddha thayela hoya to ja te suvarNa bane. viSaghAtana, ukaLatI vakhate pradakSiNAvarta pharavuM vagerethI sonAnI asaliyata jANI zakAya che. te rIte saMvega, kSamA, titikSA, nirlobhatA vagerethI sAdhutA jANI zakAya che.(gA.21 thI 25) A rIte bhAva sAdhunI vAta jaNAvIne graMthakArazrI koNa bhAvasAdhumAM na Ave ? te viSaya upara prakAza pAthare che. je jIvonI virAdhanA kare, ghara-maTha vagere banAve, kAcuM pANI vApare, utsarga mArganA AcAromAM viziSTa kAraNa na hoya to paNa bAMdhachoDa kare te sAdhu kevI rIte kahevAya? garIba, aMdha vagere vAcako paNa dravyabhikSu kahevAya. bhikSu = bhedaka Avo artha karIe to lAkaDAne bhedanAra suthArane dravyabhikSu kahevAya ane karmane bhedanAra sAdhune bhAvabhikSu kahevAya. dravyabhikSA lenArA brAhmaNa dravyabhikSu kahevAya ane ratnatrayInA bhAvane puSTa karavA sarvasaMpankarI bhikSA lenArA sAdhu bhAvabhikSu kahevAya. bhAvabhikSunA guNo to anaMtA che. enI sArI rIte bhAvanA karavAmAM Ave to paNa te paramAnaMda svarUpa mokSanI saMpatti mATe thAya che. AvuM jaNAvIne 27mI batrIsIno upasaMhAra karela che. (gA.26-32) 28. dIkSAddhAtrizika : TUMkyAra 27mI batrIsImAM vistArathI darzAvela bhikSu (sAdhu) dIkSAthI saMpanna ja hoya. mATe graMthakArazrI 28mI Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 * 27 thI 30 batrIsIno TUMkasAra * dvAtriMzikA batrIsImAM dIkSAnuM vistArathI varNana kare che. "dIkSA' zabdanI vyutpatti, dIkSAnA adhikArI, dIkSAnA prakAra, dikSAkAlIna anuSThAnanA ane kSamAnA prakAro, dikSApariNamananuM phaLa, dIkSitanI aMtaraMga pariNati, zuddha upayogasvarUpa dIkSA, dIkSA aMge digaMbaramatasamIkSA vagere viSayo mukhyatayA A batrIsImAM varNavela che. prAraMbhamAM ja graMthakArazrI "dIkSA' zabdanI vyutpatti darzAve che ke "dIkSA' zabda drA ane lakSa dhAtu. uparathI banelA che. "rA' dhAtuno artha che dAna karavuM ane "fkSa' dhAtuno artha che. kSaya karavo. AthI dIkSA eTale jenAthI kalyANanuM dAna thAya ane akalyANano kSaya thAya. AvI dIkSA jJAnIne hoya tathA jJAnI evA gurune samarpita thayelA jIvana hoya. dekhatA mANasano hAtha pakaDIne cAlato aMdha mANasa jema jaMgalane pasAra karI nagaramAM pahoce che tema jJAnIno hAtha pakaDI cAlato ajJAnI ziSya bhavATavIne pasAra karI mokSanagaramAM pahoMce che. dIkSApAlanasAmarthya jema bhAvanAjJAnanA pratApe Ave che tema sadguru pratyenA rAgathI paNa Ave che. mArgAbhimukha vagere bhadrakapariNAmI mithyASTi jIvo paNa jo sadguru pratye kAyama samarpaNa bhAva rAkhe to teo dIkSA levA mATe yogya che. evuM prathakArazrI jaNAve che. (gA.1 thI 3) dIkSAnA cAra prakAra granthakArazrI batAve che. (1) nAmadIkSA, (2) sthApanA dIkSA, (3) dravyadIkSA ane (4) bhAvadIkSA. nUtana dIkSitanuM nAma pADavuM te nAmadIkSA. A vyavahAra nayathI mukhya dIkSA che. sAdhunA guNonuM satata smaraNa karAve tevA nAmanA zravaNathI khAnadAna sAdhumAM te te guNo pragaTAvavAno puruSArtha samyapaNe thAya che. saMpradAya mujaba te nAmAdinA sthApanathI dIkSA nirvighnapaNe saMpanna thAya che. nUtana dIkSitanuM guNasaMpanna nAma sAMbhaLanArane prasannatAnuM ane potAne kIrti apAvavAnuM kAraNa bane che. dIkSAnI sthApanA = ogho, muhapatti vagere sAdhuveza dhAraNa karavo. tenAthI rAga-dveSano nAza thAya che ane bhAva-Arogya maLe che. jJAna-kriyA svarUpa dravyadIkSAthI saMyamajIvanamAM ane mahAvratamAM sthiratA Ave che. tathA bhAvadIkSA eTale samyagdarzanAdi ratnatrayano tAttvika prakarSa. bhAvadIkSA sArA padane dIpAve che. (gA.4-5) granthakArazrInI dRSTie dravyadIkSA hoya tyAre mukhyatayA upakArakSamA, apakArakSamAM ane vipAkakSamAM hoya. bhAvadIkSAmAM vacanakSamA ane dharmakSamA hoya che. tathA dravyadIkSAmAM prItianuSThAna ane bhaktianuSThAna pragaTe. bhAvadIkSAmAM vacanaanuSThAna ane asaMgaanuSThAna hoya che. upakArakSamA eTale ke potAnA para thayelA ke thanArA upakArone lakSamAM rAkhI sAmenAnuM sahana karavuM. apakArakSamAmAM nukasAna na veThavuM paDe eTale sAmenAnuM sahana kare che. A loka ane paralokanA karmavipAkone vicArI sahana karavuM te vipAkakSamA kahevAya. A traNa kSamA audayika bhAvanI kSamA che. "mArA prabhunI AjJA che mATe mAre sahana karavuM che AvA vicArathI vacanakSamA Ave che. A rIte guNavikAsa thatAM thatAM krodha thaI ja na zake evI bhUmikA Ave te dharmakSamA che. bhAvadIkSA jenI pAse hoya tenI pAse chellI be kSamA hoya. (gA.6-7) dharmakriyAmAM ruci hoya te prItianuSThAnamAM Ave. tathA gauravapaNAnI buddhi sAthe kriyAmAM saci hoya te bhaktianuSThAnamAM Ave. be sADImAMthI eka sADI patnIne Ape te prIti kahevAya ane bIjI sADI mAtAne Ape te bhakti kahevAya. patnI ane mAne sADI ApavAnI kriyA samAna che. paraMtu patnI pratye mAtra prema che ane mAtA pratye gauravapaNAnI buddhi che. zAstrakAranA vacanane AgaLa karIne ArAdhanA karavI te vacanAnuSThAna che. ane parabhAvanI apekSA vinA abhyAsathI AtmasAt karela anuSThAna pUrvasaMskArathI thAya. te asaMga anuSThAna jANavuM. prItianuSThAna ane bhaktianuSThAnamAM upakArI kSamA, Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 dvAtriMzikA * ra7 thI 30 batrIsIno TUMkasAra * apakArIkSamA ane vipAkakSamAM hoya che. vacanaanuSThAnamAM vacanakSama ane asaMga anuSThAnamAM dharmakSamA hoya che. (gA.8). vacanakSamAM ane vacanAnuSThAnanI hAjarImAM kaSAyo maMda thAya che ane aticAro nAnA thAya che. jinavacanasmRti baLavAna bane che. jIva IrAdApUrvaka ArAdhanAmAM golamAla karato nathI. dharmakSamA ane asaMgAnuSThAna sudhI pahoMcatA-pahoMcatA aticAro lAgavAnuM prAyaH baMdha thaI jAya che. bhagavatIsUtra ane paMcasUtra vageremAM batAvyA mujaba dIkSAjIvananA 12 mAsa bAda muni zukalAbhijAtya thaI jAya che. teno zubha adhyavasAya-prasannatA tejovezyA anuttara devonI tejolezyAne oLaMgI jAya che. AvI tejovezyAne vividha zAstromAM sukhAsikA, sukhanI prApti, cittanI sukhAkArI avasthA vagere vividha nAmo vaDe oLakhAvela che. ahIM eka varSanI gaNatarI chadde-sAtame guNasthAnake rahela sAdhaka potAnA AtmaguNomAM doSo na lagADe tevI kSaNonA samUhathI karavI - ema graMthakArazrI jaNAve che. (gA.9-12) pApone toDanArI dIkSA paNa bhogatRSNAthI grasta mana vALA jIva mATe duHkhadAyI ja bane che. jema je hoLIno rAjA bane te vyaktine gadheDA para besADI, moDhe meza copaDI tenI paramArthathI viDaMbaNA ja karavAmAM Ave che. tethI tene mATe "rAjA" zabda vAstavamAM viDaMbanA rUpa bane che. tema bhogagrasta manavALA jIvana mATe dIkSA viDaMbanArUpa bane che. (gA.13) Indriya ane kaSAyonA muMDana pachI mastakamuMDana jemAM thAya che te saddIkSA che. AvA sAdhu mArmika zAstrabodha na maLe tyAM sudhI tene meLavavAnA lakSathI "zarIramAM utu gharmasAdhanam' A uktine najara sAme rAkhIne ekAsaNA vagere tapa kare ane gItArtha thayA bAda aThThama vagere vikRSTa tapa kare. tathA aMtima avasthAmAM saMlekhanA karIne zarIrano tyAga kare. (gA.14-15). graMthakArazrI jaNAve che ke dIkSA to mokSagAmI vIrono mArga che. A mArga duSkara che. ahIM prAjJa jIvo potAnA AtmAnA zatru evA zarIranI sAthe yuddha kare che. AtmAne agaNita duHkho ApanAra zarIrane pALavuM te jherI sApane pALavA samAna teo mAne che. ane tethI zarIrano kasa kADhavAmAM dIkSArthI utsAhI hoya che. graMthakArazrI AgaLa mahattvanI vAta jaNAve che ke je jIvane zarIra, Indriya ane tenA viSayanuM AkarSaNa khalAsa thayuM na hoya tevA jIvo nirdoSa gocarI vagere nimitte ekalA vicare to paNa te ekalA nathI paNa kaSAyAdinI sAthe che. ane samudAyamAM anekanI vacce rahevA chatAM paNa dehAdhyAsathI mukta sAdhu paramArthathI ekalA ja = AtmAmAM ja rahelA hoya che- ema samajavuM. (gA.16-19) bhAvasAdhune zarIrAdino anurAga na hoya to bhikSATana vagere kevI rIte saMbhave ? AnuM samAdhAna karatA graMthakArazrI jaNAve che ke potAnAthI bhinna evuM zarIra paNa zAsananI mUDI che, saMyamasAdhanAmAM sahAyaka che. mATe ratnatrayI sAdhavAnA lakSathI dharmasAdhanIbhUta zarIrane sAcavavuM te anucita nahi kahevAya. rasoI mATe kolaso upayogI che. eTalA mAtrathI kolasAne pUjavAno nathI paraMtu bheja vagere lAgI na jAya te rIte sAcavavAno to che ja. te rIte AmAM paNa samajavuM. saMga = Asakti, pratipatti = svIkRti. asaMgapratipatti = anAsaktinA pariNAmanI svIkRti sAthe mokSanI IcchApUrvakanI bhikSATananI pravRtti. tenAthI sAdhuno mokSa najIka Avato jAya che. anAdi kALathI cAlI AvatI saMgavAsanA tattvajJAnathI anugata evI dIkSAthI ja dUra thAya che. tattvajJAna eTale dehAdhyAsano tyAga tathA sarva jIvone vize samabhAva. mATe ja saMpradAya - samudAya, sagA-saMbaMdhI ke anya jIvone AzrayIne tIvra rAga ke dveSa ubho thaI na jAya tevI AMtarika sAvadhAnI Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 * 20 thI 30 batrIsIno TUMkasAra rAkhavAmAM Ave to ja dIkSA mohavAsanAno mULamAMthI uccheda karI zake.(gA.20-23) A rIte mohavAsanAno uccheda thayo hoya evI dIkSAmAM ati ke audayaka AnaMdane sthAna nathI. AvI dIkSA zuddha upayogasvarUpa siddha thAya che. kAraNa ke azuddhatA lAvanAra AMzika paNa kaSAya bhAvacAritramAM bhaLelo hoto nathI. bhikSATanAdi vyavahAra samaye paNa saMskAra svarUpe zuddha upayogano uccheda thato nathI. zuddha nizcayanayathI mokSanuM kAraNa zailezInA carama samayano zuddha upayoga che. te zuddha upayoganuM kAraNa AyojayakaraNa vagere zubha kriyA ane tenI pUrve abhyasta karelA zubha bhAvo che. A rIte paraMparAe zubha bhAva paNa mokSanuM kAraNa che. AthI aDhAramI batrIsImAM jaNAvela adhyAtma bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya -A pAMceya yoga mokSayojaka AtmavalaNasvarUpa ja siddha thAya che. adhyAtma vagere bhAvanAdinA uttarottara kAraNa che. temAM chello vRttisaMkSaya mokSanuM anantara kAraNa che. ahIM prAsaMgika svarUpe digaMbaramatanI saMkSepamAM samIkSA graMthakArazrIe karela che ke 'jo bhAvanAyogane lAvavA dvArA adhyAtma caritArtha thaI jAya paNa adhyAtma mokSayojaka nathI evuM mAnavAmAM Ave to vRttisaMkSaya-zailezIcarama samaya sivAya dhyAna-samatAdi koI paNa anuSThAna mokSayojaka banI nahi zake.' (gA.24-27) * dvAtriMzikA jainone mAtra cittanirodha ja dhyAnarUpe mAnya nathI paNa svabhUmikAyogya mana-vacana-kAyAnuM ekAgratAjayaNApUrvaka pravartana e ja vAstavamAM dhyAna che. A rIte sAdhu gocarI jAya, vihAra kare vagere samaye paNa munionuM dhyAna praNidhAna-saMskArAdirUpe akhaMDa hovAthI tevI pravRttine mokSanuM kAraNa mAnavAmAM vAMdho nathI. apramatta sAdhunI jema paDilehaNa vageremAM upayukta sAdhu paNa zubha yogane AzrayIne ahiMsaka che. jema eka dhyAnamAMthI bIjA dhyAnanA prAraMbhanA samaye maitrI vagere bhAvanAthI cittane parikarmita - saMskArita karAya che te rIte paDilehaNa vagerethI paNa citta parikarmita thAya che. mATe cittanI aMtaraMga pariNati komaLa-mulAyama thAya tevA lakSathI ArAdhAtA paDilehaNa vagere yogo vAstavamAM dhyAnamAM aDacaNarUpa nathI- e khyAlamAM rAkhavuM. (gA.28-30) dIkSAnA pAMca prakAro pulAka, bakuza, kuzIla, nigraMtha ane snAtaka che. ema zvetAMbaronA paMcakalpabhASya vagere graMthomAM jaNAvela che. paraMtu A bAbatamAM kazo vicAra karyA vinA digaMbaro parama upekSAbhAva svarUpa (= zvetAMbaronuM snAtaka cAritra) eka pariNAmane ja dIkSArUpe svIkAre che. digaMbaro vartamAnanI potAnI dIkSAne ApavAdika mAne che. A bAbatamAM graMthakArazrI digaMbarone kahe che ke 'tamArI mAnyatA mujaba zudgha upayoga svarUpa tAttvika dIkSAnA kAraNonuM AlaMbana levAmAM tAttvika dIkSAno parama prakarSa na thavA chatAM paNa dIkSAnA pariNAmano mULamAMthI uccheda nathI thato, morapIMcha-kamaMDaLa vagere rAkhavA chatAM paNa dIkSA mAtranI bAdabAkI nathI thatI to saMyamane jayaNApUrvaka pALavAnA lakSathI, adhikaraNaasaMyama-AraMbhAdithI bacavAnA udezathI parimita vasra-pAtrAdi upakaraNo rAkhavAmAM ane jinAjJA mujaba teno asaMgabhAve / amUcchita pariNAme upayoga karavAmAM dIkSA zA mATe ravAnA thaI jAya ? digaMbara sAdhuo sAvadhAnI pUrvaka mamatA vagerene tyAga karIne gocarI pANI vApare che te rIte zvetAMbara sAdhuo mUrchA vinA vastra-pAtrAdi dhAraNa karI zake che. mATe vartamAna kALamAM zvetAMbara mata mujaba bakuza, kuzIla cAritra paNa karmanirjarAnA lakSa, saMyamapAlananA pariNAma vagerene kAraNe bhAvadIkSA ja che. Ama jJAnakriyAnA samuccayathI bhAvadIkSA mokSane ApanArI che. (gA.31-32) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 27 thI 30 batrIsIno TUMkasAra 29 vinayadvAtriMzikA : TUMksAra 28mI batrIsImAM darzAvelI dIkSA vinayagarbhita hoya to ja saphaLa thAya, uddhatAI-svacchaMdatA vagere hoya to nahi. mATe 29mI batrIsImAM graMthakArazrIe vinaya, vinayanI vyutpatti, vinayanA prakAro, vinayanuM phaLa, vinayanI AvazyakatA, vinayano mahimA, apavAda mArge zithilAcArIno paNa vinaya karavo- vagere bAbatonuM hRdayaMgama rIte nirUpaNa karela che. dvAtriMzikA (1) lokopacAra jJAna I ATha prakAranA jJAnAcAra vinaya jJAnAvaraNIya vagere karmone dUra kare che. mokSadAyaka dharmavRkSanuM te mULa che. tenA prakAro nIce koSTakamAM batAvela che. hitakArI bolavuM * abhigraha AsanatyAga atyutthAna (2) arthavinaya darzana I ATha prakAranA darzanAcAra kAyika aMjali parimita bolavuM vinaya (3) kAmavinaya cAritra T ATha prakAranA cAritrAcAra * (4) bhayavinaya vaMdana zuzrUSA pazcAdgamana pUrvagamana kaThora rIte na bolavuM tapa I bAra prakArano ucitayoga AzAtanA tapa svarUpa vana vAcika (5) mokSavinaya upacAra 13 mAnasika vicArIne bolavuM dharmadhyAnAdi zuddha pravRtti AzAtanA varjana (upacAra) vinaya bAvana prakAre che H- arihaMta, siddha, kula, AcArya, upAdhyAya, sthavira, gaNa, saMgha, kriyA, dharma, jJAna, jJAnI ane gaNI - A 13 nA bhaktibhAva, bahumAna, prazaMsA ane AzAtanAno tyAga. Ama 13 4 4 = 52 prakAra thAya. (gA.1 thI 8) ArtadhyAnAdityAga Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 thI 30 batrIsIno TUMkasAra dvAtriMzikA eka cAMdalAvALAthI chetarAyela 'cAMdalAvALA cora hoya' ema bole to.tenAthI traNeya kALanA cAMdalAvALAnI hIlanA thAya che ema arihaMtAdi teramAMthI ekanA avinayamAM paNa sarvano avinaya thAya che. alpajJAnavALA paNa AcArasaMpanna gurunI AzAtanA AzritanA guNone bALI nAkhe che. zakti nAmanA daivI zasrano agra bhAga, agni, sarpanA krodha ane siMhanA krodha karatAM paNa gurunI hIlanA vadhAre bhayaMkara che. mATe ekAda paNa gAthA vagere ApanAra vidyAguruno mana-vacana-kAyAthI kAyama vinaya karavo joIe. graMthakArazrI ahIM eka mahattvanI vAta jaNAve che ke mAtra bhaNatI vakhate vidyAguruno vinaya kare paraMtu graMtha pUro thaI gayA pachI vidyAguruno vinaya-bhakti-bahumAna na kare to kuzalAnubaMdha -puNyAnubaMdha nAza pAme. A bAbata dareka mumukSu-munioe dhyAnamAM rAkhavA jevI che. (gA.9 thI 12) vinayathI ja samyajJAna prApta thAya che, pariName che, vRddhi pAme che. tethI ja potAnA karatA dIkSAparyAyamAM nAnA hovA chatAM paNa tIvra medhAne kAraNe vidvAna hoya tevA sAdhu pAse bhaNatA pahelAM tene vaMdana svarUpa vinaya ka2vo joIe - tevI mULavidhi bRhatkalpabhASya vageremAM jaNAvela che. loko zilpa mATe paNa zilpAcAryanI sevA kare che to svarga ane mokSa apAvanAra dharmAcArya-vidyAgurunI sevAvinayanuM ullaMghana zI rIte thaI zake ? (gA.13 -14) 14 sAmAnyathI jJAna bhaNavA gItArtha susAdhu pAse javAnuM hoya. paraMtu jAheramAM zithilAcAra sevanArA paNa zAstranA viziSTa jANakAra pAse sakAraNa bhaNavA javAnuM thAya to temano paNa vAcika vinaya, hAtha joDavA ane jarUra paDe to vaMdana karIne paNa vinaya apavAdarUpe karI zakAya- AvuM bRhatkalpa vagere chedazAstramAM batAvela che. A kALamAM eka ja vyaktimAM tamAma vizuddha guNonuM pUrNa darzana thavuM durlabha che. mATe jeTalA aMzamAM jyAM guNa dekhAya tyAM guNAnurAgathI te te guNonI anumodanA karavAmAM Ave to ja sAnubaMdha guNaprApti zakya bane. evuM bRhatkalpabhASyamAM jaNAvela che. (gA.15-16) pANInA siMcana vinA vRkSa vadhe nahi tema vinaya vinA jinazAsananI unnati thaI na zake. Avo vinaya zIkhavADanAra u52 je gusse thAya che te sAme cAlIne AvatI lakSmIne dAMDo ugAmIne kADhI mUke che. vinayIne AlokaparalokanuM sukha maLe che. ane avinayI paramArthathI mAtra duHkhane ja sarvatra pAme che. guruno vinaya, bhakti, pUjA vagere karavAthI potAne pUjyatva gurutva vagerenI prApti thAya che. (gA.17-20) vinayanuM phaLa sparzajJAna che. te samAdhivALA cittamAM janme che. mATe dazavaikAlika sUtramAM cAra prakAranI samAdhi batAvela che. (1) vinayasamAdhi, (2) zrutasamAdhi, (3) tapasamAdhi ane (4) AcAra samAdhi. pratyeka samAdhinA cAra prakAra che. gurunA anuzAsanane - vacanane (1) sAMbhaLavuM, (2) svIkAravuM, (3) AcaravuM ane (4) nirabhimAnatA rAkhavI. tenAthI vinayasamAdhi maLe che. (1) Agama bhaNavA, (2) temAM ekAgra thavuM, (3) tenAthI bhAvita thavuM ane (4) bIjA jIvone temAM joDavA te zrutasamAdhi che. (1) Aloka (2) paraloka ke (3) kIrtinI AzaMsA vinA (4) niSkAmabhAve tapa karavo te tapasamAdhi ane te ja rIte AcAra pALavA te AcArasamAdhi che. AvI samAdhithI sparzajJAna prApta thAya che. arthAt jIvane heya-upAdeyano abhrAnta spaSTa bodha thAya che. ane te bodha paNa saMvedanAtmaka hoya che. mAtra jANakArI svarUpa nathI hoto. (gA.20-25) saMpUrNapaNe anuvedha thAya te rIte siddharasano sparza tAMbAne thAya to tAMbu tarata suvarNa banI jAya = Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzikA * 27 thI 30 batrIsIno TUMkasAra 15 te rIte vinayI sAdhaka sparzajJAnanA pratApe TUMka samayamAM paramAtmasvarUpe pariNamI jAya che. A rIte sarva yogomAM vinaya sarvAnugama zaktinA kAraNe mukhya yoga che. jema ke tamAma miSTAnnomAM paDato zeraDIno rasa (= sAkara ke goLa) mukhya che tema A vAta samajavI. mATe ja prazamaratimAM vinayane jinazAsananuM mULa kahela che. jema sUryakiraNothI aMdhakAra nAza pAme che tema vinayathI badho doSo nAza pAme che. kUragaDu muni ane gautamasvAmI AnA jvalaMta dRSTAMto che. bhUmimAM dATela mahAnidhAna letA pahelAM adhiSThAyaka devano dhUpa-dIvo vagerethI vinaya karavo joIe. bAkI te mahAdoSa mATe thAya che. te rIte zAsragrahaNa samaye guruvinaya mATe samajavuM. badhA yogamAM vinayanI mukhyatA jaNAvavA mATe ja kRtArtha evA paNa tIrthaMkara bhagavAna samavasaraNamAM tIrthane namaskAra karIne ja dharmadezanA kare che. nirdoSagocarI vageremAM tatpara evA paNa je saMyamIo vinayano uccheda kare che teo to mokSamArgano ja uccheda kare che. je dravya-kSetra vagere anukULa bane te rIte yathAzakti, sAmenI vyaktinA pada-gauravaupakAra vagerene oLakhIne zAstrAnusAre ahobhAvathI vinaya kare che tenI pAse mokSalakSmI sAme cAlIne Ave che. (gA.26-32) valibhuktivyavasthApana dvAtriMzikA : TUMksAra 29mI batrIsImAM vinayanuM sAMgopAMga talasparzI nirUpaNa graMthakArazrIe karyuM. tevo vinaya, zakti chUpAvyA vinA, pALatA-pALatA upAsakane kevalajJAna saMprApta thAya che. te kevalajJAnI kevalajJAnamAM jaNAya te mujaba, niyativaza jIvonI yogyatA anusAre dharmadezanAdi dvArA upakAra kare che. tathA kSudhAdinA nivAraNa mATe kavalAhAra paNa kare che. A zvetAMbara mAnyatA che. paraMtu A vAta sAMbhaLIne khaLabhaLelA digaMbaro kahe che ke zvetAMbaramAnya kevalI kavalAhArI hovAthI kRtArtha nathI. tethI A batrIsImAM kevaLajJAnI vAstavamAM kavalAhAra kare ke nahi ? te bAbatanI vistArathI graMthakArazrIe carcA karela che. 'kevalI gocarI na vApare' AvuM digaMbaranuM mAnavuM che. ane kevalI gocarI vApare Avo zvatAMbarono abhiprAya che. ahIM mahopAdhyAyazrI digaMbaronI mAnyatA upara potAnI tejAbI kalama pherave che. 30 - digaMbara mata kevalI gocarI na vApare. kAraNa ke (1) kevalI aDhAra doSathI mukta hoya. aDhAra | (1) doSamAM kSudhAno samAveza thAya che. mATe teo gocarI na vApare. (zloka.1) (2) jo kevalIne bhUkhanuM duHkha mAno to AtmAnA | (2) guNasvarUpa avyAbAdha sukhanI gerahAjarI thaze. mATe bhUkhanuM kalaMka temane na hoya. (zloka.1) * zvetAMbara mata kevalI gocarI vApare. kAraNa ke aDhAra doSa ghAtikarmajanya che ane kSudhA to aghAtikarmajanya che. mATe cAra aghAtikarmanA udayavALA kevalIne kSudhA hoya ane gocarI paNa vApare. (zloka.7) jo bhUkhanuM duHkha avyAbAdha sukhano vyAghAta karavAthI kalaMka hoya to manuSyapaNuM paNa siddhatva dazA pragaTa thavAmAM bAdhaka hovAthI kevalImAM kalaMkasvarUpa banaze. mATe Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 * ra7 thI 30 batrIsIno TUMkasAra * dvAtriMzikA manuSyapaNAnI jema bhUkha paNa doSa nathI. (zloka.8) (3) kevalI kRtakRtya hovAthI bhojana na kare. (3) sarvakarmanA kSayathI saMpUrNapaNe kRtakRtya to siddha (zloka.1) bhagavaMto ja che. kevalIne aghAti karma hAjara che. mATe te sarvathA kRtakRtya nathI ane aghAti sudhAvedanIya karma hAjara hovAthI tenA udayathI te vApare che. (zloka.9) (4) kevalIne AhArasaMjJA nathI. mATe te vApare ! (4) jevI rIte mohanIya karmanA kAraNe thatI tRSNA nahi. (zloka.1) = AhArasaMjJA bhAvasAdhune nathI. chatAM paNa te vApare che. te rIte kevaLI paNa vApare. (zloka 10) (5) kevalI pAse anaMtasukha hovAthI te na vApare. | (5) anaMta sukha to mokSamAM ja che. tathA bhUkha (zloka.1) karmajanya hovAthI anaMtasukhane bAdhita kare to sarvajJamAM raheluM trapaNuM, manuSyapaNuM vagere paNa karmajanya hovAthI anaMtasukhane bAdhita karaze. (zloka.11) (6) sarvajJanuM aghAti evuM vedanIya karma bALelA (6) tIrthakara nAma karma paNa aghAti che. paraMtu doraDA jevuM hovAthI potAno vipAkodaya sarvajJa tIrthakarone tIrthaMkara nAmakarmano tIvra batAvavA te asamartha che. AthI te bhUkha vipAka udaya hoya che. mATe kevaLajJAnInA lagADavAnuM kArya na kare. mATe kevalI na | aghAtikarma dagdharajutulya kahIne te potAnuM vApare. (zloka.2) kArya karavA asamartha che- ema kahI na zakAya. (zloka.12,13). (7) kevalIne Atmika jJAna hoya, Indriyajanya (7) zArIrika sukha-duHkha mATe viSaya ane zarIrano jJAna na hoya, te rIte Indriyajanya sukha- saMparkamAtra prayojaka che, Indriyajanya jJAna duHkha paNa temane na hoya. mATe temane bhUkhanuM nahi. tethI bhale kevalIne Indriyajanya jJAna duHkha na hoya. (zloka.2). na hoya paraMtu bAhyaviSayo sAthe zarIrano saMbaMdha to che ja. mATe ja tene tRNasparza vagere 11' pariSaho tattvArtha sUtramAM batAvela che. mATe temAMno eka pariSaha "bhUkha" paNa temane hoya. (zloka.14) (8) paradravyamAM pravRtti mohanIya karmathI thAya che. () sarvajJa bhagavaMta je rIte vItarAga hovA chatAM vItarAga hovAthI kevalI tevI pravRtti na kare. dezanA Ape che, dezanA svarUpa paradravyapravRtti mATe te vAparatA nathI. (zloka.3) kare che. tema gocarI vAparavAnI pravRtti paNa karI zake. tenAthI temanI vItarAgatAmAM kSati Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzikA * 27 thI 30 batrIsIno TUMkasAra * 17 nathI AvatI. je rIte lohInuM paribhramaNa vagere pravRtti Indriyajanya buddhi vinA thAya che te rIte gocarI, dezanA vagere pravRtti mAnavI yogya che. (zloka.15-16) (9) zAtAvedanIya, azAtA vedanIya ane ! (9) kevalI dezanA Ape. temAM temane zrama paDe. manuSpAyuSyanI udIraNA sAtamAM guNasthAnaka jo dezanAjanya zrama thavA chatAM te azAtAnI pachI na thAya. kevalI to teramA guNasthAnake udIraNA kare nahi to te rIte vAparavAthI che. mATe AhAra vAparavA dvArA vedanIya karmanI udIraNA kaI rIte thAya ? zAtAvedanIyanI udIraNA kevalI na kare. mATe teo gocarI vApare te asaMgata nathI. arthAta teo gocarI na vApare. (zloka 3) (zloka.17-18) (10) AhAranI kathA pramAdanuM kAraNa che. te rIte | (10) bhojananI pravRtti mUrchA ke pramAda vinA AhAranI pravRtti paNa pramAdanuM (= bhAvasAdhune hoya che. te rIte kevalIne paNa AsaktinuM) kAraNa bane. mATe kevalI kavala- mUccha-pramAdarahitapaNe bhojananI pravRtti mAnI AhAra na kare. (zloka.3) zakAya che. (zloka.19) (11) bhojana nidrAne lAve che. kevalIne nidrA hotI | (11) nidrA darzanAvaraNIya karmanA kAraNe Ave che. nathI. AthI te vApare nahi. ema samajI bhojana to nidrAnuM bAhya nimitta mAtra che. zakAya che. (zloka.4) kevalIone nidrAnuM mukhya kAraNa darzanAvaraNa hotuM nathI. mATe teo vApare chatAM nidrA na kare e saMgata thAya che. (zloka. 20) (12) kevaLajJAnanI hAjarImAM matijJAna na hoya. | (12) jo vAparavAthI jIbhanuM matijJAna thavAnI jo kevaLI vApare to temane jIbhasaMbaMdhI Apatti Ave to samavasaraNamAM phUlonI vRSTi matijJAna thavAnI Apatti Ave. mATe te thavAthI ghANaja matijJAnanI paNa Apatti vAparatA nathI- evuM siddha thAya che. mAnavI paDe. je amArI jema tamane paNa (zloka.4) mAnya nathI. mATe vAparavA chatAM kevalIne jIbhanA matijJAnanI Apatti nahi Ave. (zloka.21) (13) bhojanathI dhyAna ane tapano vyaya thAya. te | (13) sarvajJane yoganirodha samaye zukaladhyAnano cotho kAraNe kevalI vApare nahi. (zloka.4) pAyo hoya ane paryata saMlekhanA svarUpa tapa paNa mokSasamaye ja hoya. tyAre bhagavAna kAMI bhojana karavAnA nathI. mATe A dalIla paNa asthAne che. (zloka. 22) (14) kevalInuM zarIra parama audArika hovAthI | (14) audArika zarIra ane parama audArika zarIra bhojana vinA paNa te varSo sudhI TakI zake. ! ema be zarIranI kalpanA vAhiyAta che. kAraNa (zloka.4) ke chadmasthapaNAmAM teo tamane mAnya evuM Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzikA * 27 thI 30 batrIsIno TUMkasAra parama audArika zarIra hovA chatAM bhojana kare ja che. (zloka.23) (15) kevalI bhojana kare to paropakAramAM kSati | (15) kevalIno dharmadezanAno kula samaya divasano pahoMce. (zloka.5) prathama ane chello ema be prahara che. ane vAparavAno samaya divasanA trIjA praharamAM muhUrtamAtra che. mATe bhojanathI paropakAramAM kSati pahoMcatI nathI. (zloka.26) (16) AhAra kare to nihAra paNa thAya. A kArya | (16) sarvajJano AhAra jema adazya hoya tema jugupsanIya hovAthI kevalI vAparatA nathI. nihAra paNa adRzya hoya. sAmAnya kevalI (ecils.u) paNa susAdhunI jema lokonI najara paDe ke jugupsA thAya tevA sthAnano upayoga na kare. mATe bIjAne jugupsA thavAne avakAza nathI. tethA potAne to jugupsA mohanIya karma kSINa thayela hovAthI jugupsA thavAnI ja nathI. (zloka.27) (17) svabhAvathI hitakArI ane pramANasara AhAra vAparavAthI kevalI bhagavaMtane roga thAya nahi. mATe kevaLajJAnIno kavalAhAra mAnavAmAM koI doSa nathI. (zloka.28) 18 (17) bhojanamAM garabaDa thAya to roga thAya. mATe kevalI bhagavaMta vApare nahi. (zloka.5) A rIte potAnI misAIlo vaDe digaMbaronA kutarkonI ImAratone toDatA graMthakArazrI kahe che ke 'bhagavAna te vaLI jamatA haze ?' A rIte vicAranArA digaMbaroe 'bhagavAna te vaLI mAnavadeha dhAraNa karatA haze ?' e pramANe vicArI azarIrI bhagavAnane svIkArI levA. ane azarIrI svarUpe bhagavAnane bhajatA naiyAyika vageremAM potAnuM sthAna gotavuM paNa jaina dharmamAM rahIne kutarko vaDe jinazAsananA TukaDA karavAnuM pApa bilakula na karavuM. kAraNa ke 'lohArya muni prabhu mahAvIra mATe roja gocarI lAvatA hatA' Avo ullekha vyavahArabhASya nAmanA chedagraMthamAM paNa maLe che. AthI 'bhagavAna bhojana na ja kare' evuM mAnavA svarUpa bhayaMkara bhUlamAMthI digaMbaroe pAchA pharavuM joIe. (gA.29-32) syAdvAdaratnAkara ratnAkarAvatArikA AdhyAtmika parIkSA, adhyAtmamata parIkSA, sUyagaDAMgasUtravRtti, syAdvAdakalpalatA, kevalIbhukti prakaraNa (zAkaTAyanAcAryakRta) vagere graMthomAM prastuta bAbatanuM vistRta nirUpaNa upalabdha thAya che - tenI vAcaka varge noMdha levI. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzikA 27. bhikSu dvAtriMzikA bhikSuH guruvacanapraNihitaH bhikSuddhAtriMzikA prakAza bhikSu kSaNa . viSayasaMga choDe te sAdhu . bhikSoH bhogajambAlA'nabhivAJchA dvAtriMzad dvAtriMzikAprakaraNa sAtamA bhAganI viSayamArgadarzikA 1843 1843 . 1843 | bhikSuH jIvanmuktaH . . 1843 bhikSuH jIvana-maraNasamadarzI. 2844 | gusso na kare ke na karAve te sAdhu parapIDAkaraNe jJAnavaiphalyam . 1845 anyakRtarmaNo'nyatrA'saGkramaH . Atmavat sarvabhUteSu - mAnyatA jIvanamAM utAre te sAdhu.. 1845 | zuddha Atmadharmane jaNAve te sAdhu saptavidhadharmasvarUpapravedanam . bhikSuH svatulyasarvadarzI . 1846 akSatA'zabalAcAravAn bhikSuH nirdoSa gocarI vApare chatAM kaSAyamukta hoya te sAdhu nityocitayogavAn bhikSuH = 1847 bhikSoH dharmapravedane'pyasaGgatvam. 1847 | sAdhu na hase ke na raDe. manaHparijJAne bhikSutvam na . 1848 bhikSutvam .. 1849 1849 . 1850 samyagdRSTitve sati sadA'mUDhatvaM aparigrahI ane amUDha hoya te sAdhu azanAdisannidhikaraNe saMsAritvApattiH nispRha banIne sAdharmika bhakti kare te sAdhu ..1850 saMvibhAgakaraNaguNopadarzanam 1861 prajJApratiSThApAyA''vedanam . bhikSuvarNaprasAdahetUhanam . 1862 nirdoSa caryA chatAM AsaktizUnya hoya te sAdhu 1862 1863 pRthivIsamaH bhikSuH . sahana kare te sAdhu svasyaiva svazatrutva -mitratvAdikam - duHkhodaye'paripakvAtmajJAnavigamaH . bhikSoH dehAdipArthakyasaMvedanam mamatA vagaranA hoya te sAdhu aparokSasvAnubhUtyupAyanirUpaNam bAhya lAbha-nukazAna na gaNakAre te sAdhu sAdhuH kUrmatulyaH IndriyavijetA banI svAdhyAyaramaNatA kare te sAdhu azAzvatamamatocchedena zAzvatakRte prayatnaH ..... dehAdhyAsamukta sAdhaka eTale sAdhu caturvidha bhikSusvarUpakathanam bhedya-bhedana-bhedaka vimarzaH. bhikSAyA anubandhazuddhatvadyotanam . 1851 bhikSupadanimittadvayavicAraNam 1852 | sAdhunA anyavidha nAmo 1852 nAnAprakAreNa saptadazasaMyamanirUpaNam kadApi kajIyA-kaMkAsa na kare te sAdhu. AkrozAdisahane bhAvabhikSutvam abhaya hoya te sAdhu bhikSoH sanmAnAd bhItiH apamAne ca ratiH .. 1854 - 1855 - 1853 bhikSuzabdaniruktabhedapradarzanam. tAyilakSaNavimarzaH 1853 19 sAdhunA paryAyavAya nAbhonI yAhI munisvarUpadyotanam .. 1855 nAnAvidhAni paNDitalakSaNAni - 1856 tApasa- buddhAdi svarUpaparAmarzaH 1857 vyavahArika-naizcayikamumukSA. . 1858 sAdhuvyutpattinimittavivaraNam . 1858 nirgrantha- zramaNavyutpattividyotanam . 1859 | brAhmaNa zramaNavirodhanirAkaraNam. 1858 saMvegalakSaNavaividhyam . . 1860 bhAvasAdhunA sakSazonI sama4 . 1860 | cAritra - tapaAdiprakAradyotanam .. 1864 1864 . 1865 1865 1866 1867 1867 1868 1869 1869 1870 . 1871 1872 1872 1873 1874 1875 1875 1876 1877 1878 1879 1880 1881 1882 1883 1883 1884 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 kSAntyAdisvarUpaprakAzanam . mUrcchAyAH parigrahatvam avadhUtalakSaNavidyotanam paramahaMsasvarUpadyotanam bhikSau suvarNaguNayojanA bhikSoH kaSAdiparIkSAcatuSkottIrNatA bhAvabhikSuvyAvRttikathanam . zramaNA''bhAsanirUpaNam . dravyabhikSunirUpaNam . vizuddhatapovirahe bhAvabhikSutvavirahaH tAttvika bauddhabhikSunirUpaNam . saMvignapAkSikasya pradhAnadravyabhikSutvam bhAvabhikSoH guNasahasradhAritvam . memarI TesTa khajAno majAno . 28. dIkSA dvAtriMzikA dIkSAniruktiH 'dIkSA' zabdanI nirukti. gurvAjJA'dhInasya vyavahArato dIkSA dIkSAnA adhikArI ... mASatuSAdeH sUkSmatattvopalambhaH gurusamarpaNa dIkSApAlananuM cAlaka baLa dravyadIkSAto bhAvadIkSopalabdhiH dIkSAmAM nAma karaNanuM mahattva prAcInadIkSAvidhipradarzanam jAtyAdisampannAnAM pratipannapAlanasaukaryam vyavahAranayathI mukhya dIkSA dIkSAnA nAma-sthApanA-dravya - bhAvanuM ija. nAmAdidIkSAphala prakAzanam . pUrvottarabhAvena vacana-dharmakSamAdiprAdurbhAvaH . dIkSAnA prAraMbha ane parAkASThAnI oLakha paJcavidhakSamApratipAdanam pAMca prakAranI kSamA mArdavAdInAmapi paJcavidhatvam . * viSayamArgadarzikA . 1885 | prIti - bhaktyanuSThAnasvarUpadyotanam . 1886 yAra prahAranA anuSThAna * . 1887 vacanA'saGgAnuSThAnavivecanam . . 1888 sadanuSThAnacaturvidhatAkhyApanam . 1889 |cakrabhramaNodAharaNavivaraNam . . 1890 aticArAdibhedena kSamAdibhedakhyApanam - 1891 | vathanakSamAbhAM atiyAro ghaTe niraticArakSamAdinA sarvAnuSThAnazauklyam 1892 . 1893 sAdhunI tebhe sezyAnaM varzana | tejolezyAvivRddhivimarzaH sAdhoH prazamasukhaprakarSaH 1894 . 1895 1901 1901 pravrajyAparyAyaparigaNanaprakAraprakAzanam . doSazUnya samayanI gaNatarI 1896 . 1897 . 1888 vasantanRpaceSTAtulyA'saddIkSAviDambanam to dIkSA paNa du:khadAyI . aprazAntacittasya dharmAnadhikAritA 1899 kezaluMcanasUcita doSaluMcana ApIDaka - prapIDaka - niSpIDakamImAMsA pravrajyA vIrANAM panthAH 1902 rino mAraga che zUrAno 1802 zarIrasya durlabhavairitA. 1903 | sAdhu svazarIra sAthai laDe 1803 Atmaiva damitavyaH . 1904 dehAdyAsaktaikAkyapi na tattvata ekAkI. 1904 | dehAdhyAsavALo ekalo hovA chatAM ToLAmAM . 1905 dravyato'nekasyA'pi bhAvata ekAkitvam 1906 asaMgadazAmAM paNa bhikSATanAdino saMbhava 1806 sAdhvAhAropabhogamImAMsA. 1806 kevalayogakRtapravRtteradUSakatA . 1907 tattvajJAnAnuviddhadIkSayA sasaGgavAsanocchedaH . 1908 | saMsaga-saMga pratipattinI khojana 1808 dvAtriMzikA 1911 1911 1909 1909 | dIkSA samabhAvasvarUpa . 1910 samatRNa- maNi-leSTu- kAJcanasya dIkSApariNatiH 1912 1913 1914 1915 1915 . 1916 1916 1917 1918 1919 1919 . 1920 1920 1921 1921 1922 1923 1923 1924 1924 1925 1926 ... 1826 . 1927 1927 . 1928 1929 . 1930 1930 tattvajJAnayukta dIkSAthI saMgavAsanA nAza ..... 1930 dIkSA sAmAyikAtmikA 1931 1931 . 1932 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 dvAtriMzikA * viSayamAhazi . nindA-prazaMsA-mAnApamAnAdiSu nirgranthasya samatA 1933 | vinaya dvAtriMzi prAza.. 1961 dIkSitasyA''tmavat sarvabhUteSu vartanam ........... 1934 dhabhUpa vinaya.. 1961 sAdhoH arati-ratyavakAzo nAsti ................. 1935 | caturvidhavinayavicAraH .............1962 zuddhopayogarUpA dIkSA .................................1936 vinayanA pAMya 2....................... 1862 vyavahA26zAmA 59. yAritra avApita ....... 1836 aSTadhA jJAnAdivinayopadarzanam ................... 1963 vyavahAre'pi zuddhadIkSA''nucchedaH ................... 1937 (75yAra vinayanA meha................. 1863 saMskArarUpeNA'vicchinnasya phalajanakatvam ........... 1938 abhyutthAnAdisvarUpadyotanam ......................... 1964 zuddha-zubhopayogayoH tulyaphalajanakatA ...............1939 kAyika pratirUpayogasvarUpa upacAravinayanA ATha bheda .... 1964 zubhopayogasya saMvaropakAritA ..................... 1940 kAyikAditrividhavinayaH ................................1965 sAmAyikasyocitapravRttiprAdhAnyam .................... 1941 vAyi athitayogAtma 75yAvinayanA yAra 4.12..... 1865 ekayogena vihitAnyayogAnyathAsiddhivirahaH ....... 1942 SaDvidhakuvacananirdezaH ....... vAcikaviSayavistara............ vyavahAre'pi dhyAnamakSatam . ...........1967 ....................... 1943 bhAnasi5 65yA2 vinayanA me .......... 1867 karaNasuddaDhavyApArasya dhyAnarUpatA ....................1944 saptadhA aupacArikavinayavivaraNam .................1968 dhyAnasya saptavidhatvam ................................1945 caturvidhapratirUpavinayanirUpaNam 1969 zubhayogApekSayA pramattasaMyatasyA'nArambhitA .........1946 zubha yogane mAzrayAne anAramitA.......... 1846 kevalino'pyajJAtadazAyAM vinayaprayoktAraH .......... 1970 pAvana prare. mAzAtanAvaThana vinaya ........187 samayasArasiddhAntApAkaraNam ..................... 1947 puSTi-zuddhyoH krameNAnuSaga-prAdhAnyadyotanam ..... 1948 dvipaJcAzadbhedena vinayopadarzanam ................ 1971 zAstrIyavyavahA2pAsana vyutthAnazA nathI .... 1848 paJcadazavidhavinayopadarzanam ......................... 1972 sudRDhavyApArasya karaNanirodhAnukUlatvam ............. 1949 agatsyasiMhasUrimatena saptavidhavinayavivecanam .... 1973 dharmakriyAyAM paramAtmalayena mohakSayasamarthanam .... 1950 | vaTTerakAcAryamatAnusAreNa paJcadhA vinayaH ......... 1974 paJcavidhadIkSAprakAzanam ................................1951 caturdhA vinayavivecanam .... ..................1975 hamAna vivi5 sva35o zAkhamAnya .......... 1851 menI sAtanAma tamAmanI bhAzAtanA .... 1875 bakuza-kuzIlAbhyAM sAmprataM tIrthanirvAhaH ........... 1952 ekAzAtanAyAM sarvAzAtanAprasaGgahetUhanam ........ 1976 duHSamakAle'pi susAdhuratnopalabdhiH ................. 1953 mandabhAgyAnAM AzAtanAkAritvam ................... 1977 AhArAdigrahaNavad vastra-pAtrAdidhAraNopapattiH .... 1954 gurunI bhAzAtanA gunAza................ 1877 hivaramatasamIkSA..........................1854 gurau ruSTe na kaJcana trAtA ......................1978 digambara-zvotAmbarasiddhAntabhedopadarzanam ............ 1955 zaktyagrAderapyavinayasyA'dhikA'pAyakAritvam ........ 1979 ekA'pi dIkSA nAnAkhyA AzAtanAbahulAnAmutkRSTaH saMsAraH ................ 1980 ......................1956 jJAna-kriyAsamuccayena mokSopalabdhiH ...............1957 | AsannamuktInAM tridhA zuddhaH vinayaH ..............1981 prazAnuM maMthana .............................. 1858 vidhAguruno vinaya Ayama avazya 42vo ..... 1881 AvRttine 59 mApa2.................... 1858 cAritrahInasyApi zrutAdhikasya vandanIyatA ....... 1982 vidyAgurune dIkSAparyAyamAM moTA paNa vaMdana kare 1982 29. vinaya dvAtriMzikA | loke'pi vinayAvazyakatA ... ..............1983 vinayavyutpattinimittopadarzanam ...................... 1961 | sau 2di sottara kSetra vinaya vadhu 43rI 1883 ........ Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 .....2005 .............1986 |jayatavinaya mAtA3 .. ................... * viSayamAhA . dvAtriMzikA bhakti-vinayazAlino mokSavidyAsiddhiH .............. 1984 | vyavahArasyApi balAdhikatA .... jJAna mATe zithilAcArIno paNa vinaya kartavya. 1984 | ugravihArI vinaya vinA mokSamArganAzaka ..... 2005 prakaTasevino'pi jJAnArthaM vandanIyatA ..............1985 | vinayasya catvAri kAraNAni ........................ 2006 jJAnasya vandyatve jJAnino'pi vandyatA thita vinaya mokSAya ....... 2006 agrahilagrahilanRpanyAyopadarzanam .....................1987 zraddhAne buddhithI cakAsIe .................. 2007 jJAnAdibhAvasya bhAvavandanahetutA ................... 1988 | paa25|| zatinI huzaNatA ................... 2008 mokSamArgAnugAmiguNAnAM vinayArhatAnimittatvam .. 1989 30.kevalibhukti vyavasthApana dvAtriMzikA vinayena vinA pravacanAdyannatyasambhavaH ..............1990 pA-pavana samAna vinayanI mAvazyatA .... 1980 bubhukSAyA doSatvamImAMsA ......................... 2009 devavad gurubhaktikaraNe paramArtholabdhisambhavaH ...... 1991 | upadI semo na choya - 52 ........ 2008 vAcayitumanarhANAM nirdezaH. .........................1992 kevalinaH kRtakRtyatAdivicAraH .................... 2010 avinItAya viziSTazrutadAtuH saGghabAhyatA .......1993 paradravyapapravRttikAraNatAvicAraH ....................... vinayathA supa, mavinayathA duH5 ............ 1883 | pramAdakAraNavimarzaH . .....2012 AcAryaparibhave vidyAvaiphalyam ........................ 1994 | paramaudArikazarIrasthitivimarzaH ........... ........2013 gusApekSa pUyatA... 1994 | zvetAmbarasiddhAntaparAmarzaH ...................... ...........2014 samAdhisvarUpa-prakArAdimImAMsA .....1995 | uksAnI 59 mo4na 43 - zvetAMba2 ...... 2014 cAra prakAranI samAdhi 1995 | aSTAdazadoSAnAmA''viSkaraNam .................... 2015 vinaya samAdhinA yA2 2 ................ 1885 | 1cer | bhUpa-ta24. ghoSAtma nathI - zvetAMbara ....... 2015 vedavyutpattipradarzanama .....................................1996 | kSudhAyA yAvaddahasthityavasthAnam ......................2016 svAdhyAyaguNavarNanam .....................................1997 | kSudhaH kaivalyapratibandhakatvA'yogaH 2017 zrutasamAdhinA yAra prahAra ...................1887 |ghAta 4vAthI 3qcaa kRtakRtya ...... 2017 saMsakta-rAjasAditapaHpradarzanam ....................... 1998 | kevalini kRtyatvamImAMsa | kevalini kRtyatvamImAMsA ....................... ...........2018 ta5 bhane mAyAranI samAdhinA yAra-yAra me 1998 | sajJApadArthaparAmarzaH ......... 2019 vyavahArabhASye caturvidhavavinayavistaraH .............1999 | apramattayatInAmAhAraparAmarzaH ... 2020 sparzajJAnaphalamImAMsA | karmamAtrasya pariNAmaduHkhahetutA .. 2021 samAdhiyittama vinaya3NasparzAna 4nme......... 2000 | kevalini vedanIyavipAkodayasiddhiH sparzazAna zI hAta ...................2000 | 25horI tulyatAnI sAthI moga........... bhAvarasendrAt siddhakAJcanatA ......................2001 | dagdharajjusamakarmamarmadyotanam ......................... vinaya vinASI bhArApanA vyartha .......... 2001 | rasApekSayA dagdharajjusamatvAbhAvaH ................... sarvavidyAprAptau gurubhaktiramoghakAraNam ..............2002 | kevalikarmaNi sarvathA dagdharajjusamatvAbhAvaH .... vinaya meTale. pratApI sUryata ............... 2002 | digambarANAmardhajaratIyanyAyagrastatvam ................ 2026 paJcavidhaguruvinayavidyotanam ..................... 2003 | bAhyAdhyAtmikasukhAdikAraNavicAraH ................ 2027 vinaya vinA zAstrAbhyAsa anartha.30 ........ 2003 | AdhyAtmi: supAhinI vividhatA ............ 2027 tIrthakRtaH tIrthapraNAmaprayojanam ....................... 2004 | kevalini pariSahavimarzaH ............................. 2028 tIrtha42 59 vinaya bhane chou nali......... 2004 |ndriyazAna supAhiyo46 nathI - zvetAMna2. .. 2028 mahAraparAmarzaH.............. ..... ...... Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzikA viSayamAM zo 23 AhArAdipravRtteH mohajanyatvAbhAvaH 2029 paramaudArikazarIramImAMsA . 2046 2047 sarvajJadezanAkaraNavimarzaH. 2048 kavalabhojitve'pi vItarAgatvA'vyAhatiH 2049 'dhvanimayI dezanA' digambaramatam paradravyapravRtti mohanya hovAno niyama nathI. 2028 ciraMtananaradehasthiteH bhuktiprayojyatvam . 2030 dehavizeSasthitiH kavalAhAraniyatA 2031 kavalabhuktikAraNacatuSTayadyotanam 2032 | tIrthaGkarAtizayavimarzaH . . 2033 | kevalini bhuktyAdyadRSTamImAMsA .... 2033 | dehasthApaka karma bhojanasaMpAdaka karma sAthe saMbaMdha 2051 . 2034 zAkaTAyanAcAryAdyabhiprAyA''viSkaraNam . 2035 2050 2051 'akSaramayI dezanA' zvetAmbaramatam . anakSara dhvanimaya tIrthaMkara dezanA asaMbhava pratibandyA digambaramatacarvaNam . pravRttisAmAnye yogahetutA kevalinyapi karuNAsambhavaH sAmAyikasyocitapravRttihetutA pratibaMdIthI digaMbara cUpa thAya .. udIraNAsvarUpamImAMsA udIraNAkaraNa pramAdavyaMgya sukhasya jJAnarUpatAnirAkaraNa AhArakathAyAH pramAdajananavimarzaH bhojana pramAdajanaka bane tevo niyama nathI kauNDinyAditApakevalajJAnalAbhavicAraH kevalini dhyAnAdivimarzaH paramaaudArika zarIranI mImAMsA . 2052 aghAtikarmajanyabhAvasya virodhibhAvanAnAzyatvA'bhAvaH .. 2053 . 2036 kSudhA pratisaMkhyAnanivartya nathI - vetAMjara.... 2053 . 2037 lobhana nahi, loThanarAga pratisaMkhyAnanAzya .. 2043 2037 pratisaGkhyAnakAryamaryAdAdyotanam .. . 2054 2055 . 2038 bhuktyAdeH viratipariNAmanivartyatvamImAMsA 2038 aghAtikarmaNo viparItabhAvanAnivartanIyatvA'bhAvaH 2056 2039 kevalini kavalAhArasya doSA'janakatA 2040 bhugupsA nirAhara 2040 kavalAhArasya paropakArA'bAdhakatA 2041 kavalAhArasya jugupsAnimittatvA'bhAvaH . 2042 | hita- mitAhArAd rogotpAdA'sambhavaH . upAdhAna Arae| vinA nimittAra aryana na jane ... 2042 abhinavaSoDazavikalpodbhAvanam . nidrAkAraNaparAmarzaH 2042 sarvajJamAM rAsanamatijJAnanuM nirAkaraNa matijJAnakAraNohanam . IryApathaprasaMga vicAraNA IryApathikAyAH karmabandhakatvavicAraH 2057 2057 2058 . 2059 2060 . 2061 digambarazAstreNA'pi kevalikavalAhArA'virodhasiddhiH .... 2062 2043 yuktiprabodhAdizAstreNa kevalyAhArasiddhiH . 2063 2043 | lehArya gautamasvAmyAdInAM vIrA''hArA''nAyakatA 2064 tIrthakRdAzAtanayA svasyaiva hAni: 2044 2065 kuzAgrabuddhinI oLakha zAstra gaganamAM uDDayana.. 2066 2017 . 2045 2045 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 * dvAtriMzi.51-1. nayanata 25tHi. uddhRta tara aMthonI sUyi * dvAtriMzikA nayalatoktazAstrAvaziSTanAmAni sAmpratam / ' grathyante'syAM mudA sUcyAM svAnyopakArahetave / / adhyAtmarAmAyaNa kalisantaraNopAya | cArucaryA | nItidviSaSTikA anaGgaraGga kalpataru cArudatta nItizataka aparokSAnubhUti kavitAmRtakUpa citrabharatanATaka nItizAstra abhijJAnazAkuntala kavirAkSasIya cintAmaNi naiSadhIyacaritra abhiSekanATaka kAdambarI caitanyacandrodaya paJcatantra avadAnazataka kAmandakAdizAstra jayamaGgalA paJcazikhakArikA azvamedhaparva kAvyakautuka (kAmasUtravyAkhyA) pANini-aSTAdhyAyIsUtra aSTAGgasaGgraha kAvyaprakAza jAbAlayoga (pANinivyAkaraNasUtra) aSTAGgahRdaya kAvyamImAMsA jaiminIyanyAyamAlAvistara | pANinIyazikSA AtmajJAnopadezavidhi kAvyAlaGkAra tantravArtika pAtaJjalamahAbhASya Atmabodha kAvyAlaGkArazAstra tantropAkhyAna pApatADitaka AtharvaNarahasya kAvyAlaGkArasUtravRtti tarkasaGgraha pratimAnATaka Adarzacarita kirAtArjunIya dattAtreyayAmala pradIpa (pAtaJjalaAnandavRndAvana kuTTanImata darpadalana mahAbhASyavRtti) ApastambadharmasUtravRtti kundamAlA durgAsaptazatI prabodhacandrodaya AzcaryacUDAmaNi kumArasambhava dRgdRzyaviveka prabodhasudhAkara itihAsasamuccaya kulArNavatantra devIbhAgavata prasaGgAharaNa IzvarapratyabhijJAna kauTilIyArthazAstra dharmazarmAbhyudaya bAlarAmAyaNa IzvarapratyabhijJAvimarzinI kSatracUDAmaNi dharmAmRta brahmavidyAbharaNa uttaramImAMsA gaNaratnamahodadhi dhvanyAloka brahmAnandagiryAkhyAna uttararAmAyaNa gauDapAdabhASya narAbharaNa bhaTikAvya uvvaTabhASya gauDavadha nalacampU bhAmatI kaNThAbharaNa gautamIyatantra navamuktivAda bhAminIvilAsa kapiladevahUtisaMvAda caturvargasaGgraha nAgAnandanATaka bhArataparijAta karNabhAra campUbhArata nAgojIbhaTTavRtti bhAratabhAradIpa karNAmRta (gadya) carakasamajJA nATyazAstra bhAratamaJjarI kalAvilAsa cANakyarAjanItizAstra nAradapaJcarAtra bhAvaprakAza kaliviDambana cANakyazataka nItikalpataru bhAvAgaNezavRtti 1. A pUrvenA bhAgomAM nayalatA vyAkhyAmAM sAkSIrUpe uddhata karelA graMthonA vibhAgapUrvaka nAmo darzAvela che. te sivAyanA je je graMtho saMvAdarUpe nayelanA vyAkhyAmAM uddhata karela che tenI A nirdezikA che. prastuta graMthonA sthAna vagerenI mAhitI meLavavA mATe AThamA bhAganA pariziSTa-6mAM juo pR.2219 thI 2248 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzikA * triziAnI nayanata mAM uddhRta tara aMthonI sUyi * ___ 25 manodUta yogasUtra (yogAnuzAsana) vaziSThadharmazAstra zRGgArazataka mano'nuzAsana yogasUtra candrikAvRtti | vAgbhaTAlaGkAra zaivaparibhASA manvarthamuktAvalI yogasUtra pradIpavRtti vAcaspatyam zrImadbhAgavata mayazAstra yogasUtra maNiprabhAvRtti vAsavadattA saptatikA mahAkAvyaratnAvalI yogasUtra rAjamArtaNDavRtti | vikramArkacarita sabhAraJjanazataka mahAkAzyapa yogasUtra yogasudhAkaravRtti | vikramorvazIya sarvatantrasiddhAntamahAbhArata yogasUtrabhASya vidagdhamAdhava padArthalakSaNasaGgraha mahAvAkyaratnAvalI yogasUtrabhASyavArtika viddhazAlabhajjikA sAyaNabhASya mANDUkyakArikAbhASya yogasUtravivaraNa vidyApariNayana sAhityakaumudI mAnasollAsa raghuvaMza vizvasAra subhASitanIvi muktAvalI rasagaGgAdhara viSNubhakticandrodaya subhASitaratnabhANDAgAra mudrArAkSasa rasahRdaya veNIsaMhAra subhASitaratnasandoha mumukSuvyavahAraprakaraNa rAjataraGgiNI vedhavAstuprabhAkara subhASitasudhAnandalaharI mRcchakaTika rAjamArtaNDa vaikhAnasa suvRttatilaka mokSadharma rAmAyaNa (vAlmIki) vaijayantI haThayogapradIpikA yatidharmakarmasamuccaya rAmAyaNamaJjarI zAGgadharapaddhati hanumannATaka yazastilakacampU laghukalpatantra zikhAmaNi harilIlAkalpataru yAskanirukta lIlAvatIkathA zivadharmottara harSacarita yogapradIpa lokAnanda zivAnandalaharI harSaprabandha yogavAziSTha lokoktimuktAvalI zizupAlavadha hiGgulaprakaraNa yogasArasaGgraha vajrAlagna zukasaptati hitopadeza yogasudhAkara vaziSThakarAlajanakasaMvAda zukranIti Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27- bhikSudvAtriMzikA (sattAvIsamI batrIsInI prasAdI) ritezanAvaro yasya nADaDa roDanuDi iva Ara7/dA (pR.9182) jene ucita bAbatamAM anAdara na hoya ane anucita bAbatamAM Adara paNa na hoya te sAdhu kahevAya. yazca nirmamabhAvena kAye doSairupaplute / jAnAti pudgalAnyasya na me kiJcidupaplutam / / 27/9 / / (pR.1858) tAva vagere doSothI zarIra gherAyela hoya tyAre nirmamatvabhAva hovAnA kAraNe dehAdipudgalathI huM bhinna chuM. mATe mAruM kazuM bagaDyuM nathI." AvuM je jANe te sAdhu kahevAya. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhikSuH guruvacanapraNihitaH * 1843 / / atha bhikSudvAtriMzikA // 27 // anantaraM yogamAhAtmyamupadarzitaM tacca bhikSau sambhavatIti tatsvarUpamihocyate - nityaM cetaH samAdhAya yo niSkramya gurUdite / pratyApibati no vAntamavazaH' kuTilabhruvAm // 1 // nityamiti / yo niSkramya dravyabhAvagRhAt yogyatAyAM satyAM gurUdite = jJAnavRddhavacane nityaM = nirantaraM cetaH samAdhAya = praNidhAya vAntaM = parityaktaM viSayajambAlaM no = naiva pratyApibati = punarAdriyate avazaH kuTilabhruvAM = purandhrINAm / / 1 / / nayalatA, mahAyogavibhUtInAM sUkarIviSThayA samam / tulyatA bhAsate yasya taM bhikSu varNayAmyaham / / 1 / / ___ tacca = yogamAhAtmyaM hi bhikSI eva paramArthataH sambhavatIti hetoH tatsvarUpaM = bhikSusvarUpaM iha dazavakAlikasUtradazamA'dhyayanA'nusAreNa saptaviMzatitamadvAtriMzikAyAM ucyate- 'nityamiti / dravyabhAvagRhAt = kASTheSTakAdisaMyoganirmitadravyagRhAt saMsArA''dhAratvena ca hiMsA-mRSAvAdAdilakSaNAd bhAvagRhAt yaH tIrtha-karAdyupadezena yogyatAyAM (dvA.dvA.19/12 bhAga-5 pR.1290) prAguktA''ryadezotpanna-viziSTajAtikulAnvitakSINaprAyakarmamalAdi-SoDazavidhamumukSuguNasampannatAlakSaNAyAM satyAM niSkramya = pravrajyAM gRhItvA jJAnavRddhavacane = avagatatattvatIrthakara-gaNadharAdivacane nirantaraM = sarvakAlaM cetaH samAdhAya = praNidhAya = svAsthyA'bhimukhaM kRtvA, jinapravacana eva sadA'bhiyukta iti garbhArthaH / vyatirekataH samAdhAnopAyamAha- parityaktaM sad viSayajambAlaM = bhogakardamaM - avi cae itthIsu maNaM - (AcA.1/5/4/164) iti, - se maimaM parinnAya mA ya hu lAlaM paccAsI 6 (aacaa.1|2|5|94) iti ca AcArAGgasUtraparibhAvitahRdayatayA naiva punarAdriyate = manAgapyAbhogato'nAbhogatazca naiva sevate manasA'pi purandhrINAM = prAyazaH sakalA'pAyanibandhanabhUtAnAM lalanAnAM avazaH = anAyattaH san, tatsmaraNasyA'pi parihArAt / ata evoktaM mahAbhArate - kAma ! jAnAmi te mUlaM, saGkalpAt kila jaayse| na tvAM saGkalpayiSyAmi tato me na ha bhikSAviMzika prakraza 4 26 mI batrIsImAM yoganuM mAhAsya graMthakArazrIe jaNAvyuM. te yogamAyAbhya to bhikSumAM = sAdhumAM saMbhavI zake che. mATe prastuta 27 mI batrIsImAM bhikSunuM svarUpa kahevAya che. huM bhikSulakSaNa ha gAthArtha :- je saMsAramAMthI nIkaLIne guru bhagavaMte bolelA vacanamAM kAyama mananuM praNidhAna karIne, strIne paravaza thayA vinA, vamana karela bhogasukhane pharIthI cAkhatA nathI te bhikSu kahevAya che.(27/1) ha viSayasaMga choDe te sAdhu chuM TIkArca - dravyaghara ane bhAvaghara choDIne yogyatA hoya to jJAnavRddha guru bhagavaMte bolelA vacanamAM niraMtara manana praNidhAna rIne duTila netrvi|2ne 42nArI strImAne sAdhIna yA vinA, vamana (vomit) karelA viSayasukhasvarUpa kAdavane pharIthI cAkhatA nathI te bhikSu kahevAya che. (27/1) 1. hastAdarza '...mavizaH' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'prameNi...' ityazuddaH pAThaH / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhikSoH bhogajambAlA'nabhivAJchA * dvAtriMzikA - 27/1 1844 bhaviSyasi / / - (ma.bhA.zAMti. 177/25) iti prAgapIhaiva ( dvA. dvA. 12/23 pR. 893) darzitam / prakRte - asaGkalpAt jayet kAmaM krodhaM kAmavivarjanAt | arthAnarthekSayA lobhaM bhayaM tattvAvamarSaNAt / / - (saM.gI. 9 / 29) iti saMnyAsagItAvacanamapyanusandheyam / yuktaJcaitat yataH tadvazago hi niyamena vAntaM pratyApibati / ato jinapravacanaparizIlanakRtacittasamAdhAnataH sarvathA strItyAgAt 'sa bhAvabhikSuH bhaNyate' iti vakSyamANapadavRndaM ( dvA.dvA.27/17 pR. 1869) atraa'nveym| evamagre'pi bodhyam / taduktaM dazavaikAlikasUtre nikkhammamANAi a buddhavayaNe niccaM cittasamAhio havijjA / itthINa vasaM na Avi gacche vaMtaM no paDiAyai je sa bhikkhU / / - ( da.vai. 10 / 1 ) iti / brahmacaryasya jo dei kaNayakoDiM ahavA kArei kaNayajiNabhavaNaM / tas na tattiyaM punnaM jattiyaM baMbhavvae dharie / / - (saM. sa. 56 ) iti sambodhasaptatikAvacanena mahAphalatvAt, - baMbhaceraM uttamatava-niyama - NANa- daMsaNa-caritta-sammatta - viNayamUlaM - (pra.vyA. 2 / 9 / 27) iti praznavyAkaraNasUtravacanena mokSaupayikatapo-niyama-jJAnAdimUlatvAt kAmabhogA hu dujjayA - ( utta. 16 / 15) iti uttarAdhyayanasUtreNa atiduSkaratvAt, vayANaM seTThe baMbhaceraM - (pra.vyA. 2 / 4), sa eva bhikkhU jo suddhaM carati baMbhaceraM - (pra.vyA. 2/9/27 ) iti praznavyAkaraNasUtravacanena pradhAnaguNatvAcca prathamamupanyAsaH, vayaH paripAkAdinA'pi tatpAlanasya duSkaratvameva / taduktaM bRhatkalpabhASyena vao ittha pamANaM, na tavassittaM suyaM na pariyAo - (bR.ka.bhA. 2100) iti / - dukkhaM baMbhavvayaM ghoraM - ( utta. 19 / 33 ) iti uttarAdhyayanasUtroktirapyatra sAkSiNI vartate / yathoktaM AcArAGge api kAmA duratikkamA - ( AcA. 1 / 2 / 5 / 92 ) iti / sarvathA strItyAgAdevA''sannagAmitvamasyA'bhivyajyate / taduktaM sUtrakRtAGge itthio je Na sevaMti AdimokkhA hu te jaNA - ( sUtra . 1/15/9) iti / anucitakarmArambhaH svajanavirodho balIyasA spardhA / pramadAjanavizvAso mRtyusamA amI hi catvAraH / / - (su. la. pR. 122 ) iti subhASitasudhAnandalaharIvacanamapyatra smartavyam / yathoktaM zIlaprAbhRte api sIlaM rakkhaMtANaM daMsaNasuddhANaM daDhacarittANaM / asthi dhuvaM NivvANaM visaesu virattacittANaM / / - (zI. prA. 12) iti / yadvA kAmapAragAmitvAtte nayAntarA'bhiprAyeNa muktA evA'vaseyAH / taduktaM AcArAGge vimuttA hu te jaNA je jaNA pAragAmiNo - ( AcA. 1 / 2 / 274 ) iti / prakRte yassa nittiNo paMko maddito kAmakaNTako / mohakkhayaM anuppatto sukha- dukkhesu na vedhati sa bhikkhU / / - (u.3/ 2) iti udAnavacanamapi bauddhatantrA'nusAreNA'trA'nuyojyam / / 27 / 1 / / tathA 'pRthivyAdIMzce 'ti / savve pANA piyAuyA suhasAyA dukkhapaDikUlA appiyavahA / piyajIviNo jIviukAmA savvesiM jIviyaM piyaM / / ( AcA. 2 / 3 / 81 ) - iti AcArAGgasUtravacanAt, vizeSArtha :- 'te bhikSu kahevAya che' A zabda 17 mI gAthAmAM che. teno 1 thI 16 gAthAmAM paNa saMbaMdha joDavAno che. A vAta vAcakavarge dhyAnamAM rAkhavI. brahmacaryanuM nirmaLa pAlana saMyamasAdhanAno bhAvaprANa kahevAya che. mATe A gAthAmAM teno nirdeza sauprathama karela che. teno upAya che guruvacanaparataMtratA gAthAnA pUrvArdha dvArA A bAbatano nirdeza thAya che. (27/1) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * parapIDAkaraNe jJAnavaiphalyam * 1845 pRthivyAdIMzca SaTakAyAn sukhecchuunsukhdvissH| gaNayitvA''tmatulyAn yo mahAvratarato bhavet / / 2 / / pRthivyAdIniti- vyaktaH / / 2 / / - jaha me iTThANiDhe suhAsuhe taha savvajIvANaM - (A.cU.1/1/6) iti AcArAGgacUrNivacanAt, - jaM icchasi appaNato, jaM ca Na icchasi appaNato / taM iccha parassa vi yA, ettiyagaM jiNasAsaNayaM / / (bR.ka.bhA.4584) iti bRhatkalpabhASyavacanAt, - te Atato pAsati savvaloe 6 (suu.kR.1|12|18) iti sUtrakRtAGgavacanAt, - 'savve jIvA vi icchaMti jIviuM na marijjiuM' - (daza.vai.6/11) iti dazavaikAlikavacanAt, - Atmavat sarvabhUteSu vartanaM paramArthataH / uttamA saiva madbhaktiH sarvadoSanivArikA / / 6 (ma.gI.2/108) iti mahAvIragItAvacanAt, - Atmavat sarvabhUteSu (yo.zA.2/20) iti yogazAstravacanAcca sukhecchUn = jIvitAdisukhArthinaH asukhadviSaH = duHkhadviSaH pRthivyAdIn = pRthivI-jalA'nalA'nila-vanaspati-trasalakSaNAn SaTakAyAn AtmatulyAn = svasamAnAn gaNayitvA = hRdayato'bhyupagamya yo mahAvratarataH = sarvaprANAtipAtaviramaNAdipaJcamahAvratanirataH paJcA''zravavyuparatazca bhvet|| ____ anena jJAnaphalamAviSkRtam / taduktaM sambodhaprakaraNe - kiM tIe paDhiyAe payakoDie palAlabhUyAe / jaM ittiyaM na nAyaM parassa pIDA na kAyavvA / / - (saM.pra.7/14) / taduktaM praznavyAkaraNasUtre api - savvajagajIvarakkhaNadayaTThatAe pAvayaNaM bhagavayA sukahiyaM (pr.vyaa.2|6|22) iti / taduktaM bhaktaparijJAprakIrNake api - jaha te na piyaM dukkhaM jANiya emeva savvajIvANaM / savvAyaramuvautto attovammeNa kuNasu dayaM / / (bha.pa.pra.90) iti / taduktaM kRSNagItAyAmapi - AtmavatsarvalokeSu vartanaM jainadharmibhiH - (kR.gI.284) iti / pareSAmapi sammatamidam / taduktaM mahAbhArate - prANA yathA''tmano'bhISTA bhUtAnAmapi vai tathA 6 (ma.bhA.anuzA.115/19) iti / - sarvabhUteSu cAtmAnaM sarvabhUtAni cAtmani / yadA pazyati bhUtAtmA brahma sampadyate tadA / / (ma.bhA.zAMti.245/21) iti mahAbhAratavacanaM, - AtmAnaM sarvabhUteSu bhagavantamavasthitam / apazyat sarvabhUtAni bhagavatyapi cAtmani / / - (bhA.pu.3/24/46) iti bhAgavatamahApurANavacanaM, - vizvarUpaM nijAtmAnaM bhAvayanto hyapekSayA / Atmavad vizvajIvA~zca pazyanti brahmabhAvataH / / (adhyA.gI.129) iti ca adhyAtmagItAvacanaM na vismartavyamatra / ata evA'yameva bhikSuH sukhI loke / taduktaM maitrAyaNyupaniSadi - pareSu Atmavad vigatabhayo niSkAmo'kSayyamaparimitaM sukhaM Akramya tiSThati - (maitrA.6/30) iti / taduktaM dazavakAlike- puDhaviM na khaNe na khaNAvae, sIodagaM na pie na piAvae / agaNisatthaM jahA sunisiaM, taM na jale na jalAvae je sa bhikkhU / / anileNa na vIe na vIyAvae, hariyANi na chiMde na chiMdAvae / bIANi sayA vivajjayaMto, saccittaM nA''hArae je sa bhikkhU / / 4 Atmavat sarvabhUteSa - mAnyatA jIvanamAM utAre te sAdhu che gAthArtha :- sukheccha ane duHkhaSI evA pRthvI vagere pajIvanikAyane potAnA samAna gaNIne je mahAvratamAM rakta hoya te bhikSu kahevAya. (22) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1846 * bhikSuH svatulyasarvadarzI roianAyaputtavayaNe attasame mannijja chappi kA / paMca ya phAse mahavvayAI paMcAsavasaMvare je sa bhikkhU / / * bauddhAnAmapi sammatamidam / taduktaM suttanipAte attAnaM upamaM katvA na haneyya na ghAtaye / / - - yo na hanti na ghAteti na jinAti na jAyate - ( i.yu. pRSTha.20) ityuktam / dhammapade api - (da.vai.10/2,3, 5) iti / yathoktaM chAndogyopaniSadina hiMsyAt sarvabhUtAni, sthAvarANi carANi ca / Atmavat sarvabhUtAni yaH pazyati sa dhArmikaH / / - (chA. upa. a. 8) aSTAvakragItAyAM api - sarvabhUteSu cA''tmAnaM sarvabhUtAni cAtmani - (a.gI. 3/5) ityuktamiti pUrvaM (pR.1011) uktam / prakRte sarvANi bhUtAni sukhe ramante sarvANi duHkhasya bhRzaM sante / teSAM bhayotpAdanajAtakhedaH kuryAnna karmANi hi zraddhadhAnaH / / - ( saM .gI. 9/88) iti haMsAkhyasaMnyAsidazApratipAdakaM saMnyAsagItAvacanaM, - Atmaupamyena sarvatra samaM pazyati yo'rjuna ! | sukhaM vA yadi vA duHkhaM sa yogI paramo mataH / / - (bha.gI. 6 / 32 ) iti, sarvabhUtasthamAtmAnaM sarvabhUtAni cA''tmani / IkSate yogayuktA''tmA sarvatra smdrshnH|| - (bha.gI.6 / 29) iti ca bhagavadgItAvacanaM rAgadveSavinirmuktaH sarvabhUtahite rtH| dRDhabodhazca dhIrazca sa gacchet paramaM padam / / - ( ava.gI. 2 / 24 ) iti avadhUtagItAvacanaM yadA na kurute bhAvaM sarvabhUteSu pApakam / karmaNA manasA vAcA tadA bhavati bhaikSabhuk / / - ( nA. pari. 3 /19) iti, - AtmAvatsarvabhUtAni pazyan bhikSuzvarenmahIm - (nA. pari. 4/22) iti ca nAradaparivrAjakopaniSadvacanaM, - yasmin sarvabhUtAnyAtmaivA'bhUd vijAnataH / tatra ko mohaH kaH zoka ekatvamanupazyataH / / - (IzA. 7) IzAvAsyopaniSadvacanaM svAtmavat sarvabhUteSu kAyena manasA girA / anujJA yA dayA saiva proktA vedAntavAdibhiH / / - ( jA. da. 1 / 15 ) iti jAbAladarzanopaniSadvacanaM yasmAnnodvijate loko lokAnnodvijate ca yaH / harSo'marSabhayonmuktaH sa jIvanmukta ucyate / / - ( varA. 4 / 26 ) iti varAhopaniSadvacanaM sarvabhUtasthamAtmAnaM sarvabhUtAni cAtmani / sampazyan brahma paramaM yAti nA'nyena hetunA / / - ( kaiva. 10) pUrvoktaM (pR.1594) iti kaivalyopaniSadvacanaM brahmAdyaM sthAvarAntaM ca pazyanti jJAnacakSuSaH / tamekameva pazyanti parizubhraM vibhuM dvijAH / / - ( mantri . 16) iti mantrikopaniSadvacanaM, - yaH samaH sarvabhUteSu jIvitaM tasya zobhate - ( saM . upa. 2 / 39) iti saMnyAsopaniSadvacanaM, Atmavat sarvabhUtAni - (anna. 1/38) iti annapUrNopaniSadvacanaM, Atmavat sarvabhUtAni yaH pazyati sa pazyati - ( A. smR. 10/11) iti ApastambasmRtivacanaM sarvabhUtAtmabhUtAtmA yatra pazyati dhImatiH / zokamohau ca kiM tasya hyekatvamanupazyataH / / - (bR.pA. 12/297) iti bRhatparAzarasmRtivacanaM sarvabhUteSu cAtmAnaM sarvabhUtAni cAtmani / IkSetA'nanyabhAvena bhUteSviva tadAtmatAm / / - (ka.de.saM.4/42) iti kapiladevahUtisaMvAdavacanaM, AtmAnaM sarvabhUtasthaM pazyan kurvanna lipyate - (ga.gI. 4/7) iti gaNezagItAvacanaM, prANA yathAtmano'bhISTA bhUtAnAmapi te tathA / Atmaupamyena gantavyamAtmavidbhirmahAtmabhiH / / - (vi.dharmo.khaM.3/a.268-mArkaNDeya - vajrasaMvAda - 11 ) iti viSNudharmottare ca mArkaNDeyavacanamapi bhAvanIyaM svaparasamayavedibhiH / dvAtriMzikA - 27/2 yathA ahaM tathA ete yathA ete tathA ahaM / (su.ni. 3/37/27 pR.75 ) iti / itivRttake api / mittaM so sabbabhUteSu veraM tassa na kenacIti / / savve tasanti daNDassa savve bhAyanti maccuNo / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * akSatA'zabalAcAravAn bhikSuH * 1847 audezikaM na bhuJjIta trasasthAvaraghAtajam / buddhoktadhruvayogI yaH kaSAyAMzcaturo vamet // 3 // audezikamiti / audezikaM kRtAdyanyacca sAvadyam / attAnaM upamaM katvA na haneyya na ghAtaye / / - (dha.pa.pRSTha-20) ityuktam / / 27/2 / / __ auddezikAdiparihAreNa trasa-sthAvaravadhaparihAramasyA''viSkaroti- 'audezikami'ti / uddezanaM = sAdhvAdyAzritya dAnA''rambhasyoddezaH / tatra bhavaM = auddezikaM, kRtAdyanyacca = kRta-kAritA'numoditalakSaNamanyacca yat sAvadhaM krItAdirUpaM, yathoktaM dazavaikAlike kSullakAcArAdhyayane - uddesiyaM kIyagaDaM niyAgamabhihaDANi ya / rAibhatte siNANe ya gaMdhamalle ya vIyaNe / / saMnihI gihimatte a rAyapiMDe kimicchae / saMvAhaNA daMtapahoyaNA a saMpucchaNA dehapaloyaNA a / / 6 (da.vai.3/2-3) ityAdikaM vipratiSiddhatayA bhikSUNAm / trasa-sthAvaraghAtajaM iti hetoH na bhujIta / yathoktaM dazavaikAlike dazamAdhyayane - vahaNaM tasa-thAvarANa hoi puDhavi-taNa-kaTThanissiyANaM / tamhA uddesiyaM na bhuMje, no vi pae na payAvae je sa bhikkhU / / (da.vai.10/4) iti / prakRte ca - bhUyAiM ca samArabbha tamuddisAya jaM kaDaM / tArisaM tu na giNhejjA anna-pANaM susNje|| - (sU.kR.14) iti sUtrakRtAGgasUtramanusandheyam / - tattha samaNA tavassI parakaDa-paraniTThiyaM vigayadhUmaM / AhAraM esaMti jogANaM sAhaNaTThAe / / navakoDIparisuddhaM uggamauppAyaNesaNAsuddhaM / chakkAyarakkhaNaTThA ahiMsaaNupAlaNaTThAe / / - (da.vai.ni.1/15-16) iti ca dazavaikAlikaniyuktigAthe smartavye / auddezikakRta-kAritAdiparityAgena bhikSorakSatAcArAdikamapyAviSkRtamatra / taduktaM vyavahArasUtrabhASye - AhAkammuddesiya-Thaviya-raiya-kIya-kAriya-cchejjaM / ubbhiNNA''haDa-mAle vaNImagA''jIvaNa-nikAe / / pariharati asaNa-pANaM sejjovahi pUti-saMkiyaM mIsaM / akkhuyamasabalamabhinnamasaMkiliTThamAvAsae jutto / / 6 (vya.sU.udde.3/bhA.163-164) iti / tatra sthApanAparyantaparihArI = akSatA''cAraH, abhyAhRtaparyantaparihArI = azabalA''cAraH, nikAcitaparyantaparihArI = abhinnA''cAraH, sAmAnyato doSaparihArI = asaGkliSTa iti maryAdA / 'mama etAvad dAtavyamiti nizcitaM = nikAcitaM bhaNyate, ziSTaM vizeSArtha :- jema pote sukharAgI ane duHkhaSI che tema sarva jIvo sukhanA rAgI ane duHkhanA dvaSI che tema jANI bIjAne duHkha pahoMcADavAmAM nimitta na banAya tevA prakAranA prayatnapUrvaka je pAMca mahAvratane nirmaLa rIte pALavAmAM masta bane te bhikSu = sAdhu kahevAya. A gAthAno artha spaSTa hovAthI tenI saMskRta vyAkhyA mahopAdhyAyajI mahArAje karelI nathI. (22) ha nirdoSa gocarI vApare chatAM kyAyamukta hoya te sAdhu ha gAthArtha - trasa ane sthAvara jIvanA ghAtathI utpanna thayela audezika piMDane je na vApare tathA jinokta nitya ArAdhanAthI saMpanna hoya ane cAreya kaSAyonuM je vamana kare te bhikSu kahevAya.(273) TIkArtha :- sAdhune udezIne karela ke karAvela vagere svarUpa sAvadya = sadoSa audezika piMDa sAdhunimittaka trAsa-sthAvara jIvonI hiMsAthI utpanna thayela hovAthI tene sAdhu vApare nahi. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1848 * nityocitayogavAn bhikSuH * dvAtriMzikA-27/3 ___buddhoktena = jinavacanena dhruvayogI = nityocitayogavAn (=buddhoktadhruvayogI) / / 3 / / spaSTam / itthameva jinasamayasparzanopapatteryuktatarametatpratipAdanam / yathoktaM sUtrakRtAGgasUtre - eyaM NANiNo sAraM jaM na hiMsati kiMcaNaM / ahiMsA samayaM ceva etAvaMtaM viyANiyA / / - (sU.kR. 1 / 11 / 10) iti / - ahiMsae saMjae susAhU - (pra.vyA.2 / 6 / 23) iti praznavyAkaraNasUtroktirapyatra smartavyA / prakRte - samaH zatrau tathA mitre tathA mAnA'pamAnayoH / bhaikSyeNa vartayennityaM naikAnnAdI bhavet kvacit / / yastu mohena cA'nyasmAdekAnnAdI bhaved yadi / na tasya niSkRtiH kAcid dharmazAstreSu kathyate / / (saM.gI.6/104-105) iti saMnyAsagItAvacanamapyanayojyamAgamA'nusAreNa / akRta-kAritA'namoditaM kalpyamapi mitameva bhuGkte'saGgabhAvena vraNalepA'kSopAGga-sarpa-putramAMsa-bheSajAdivat saMyamayAtrAnirvAhArthameva / taduktaM prazamaratau - vraNalepA'kSopAGgavadasaGgayogabharamAtrayAtrArtham / pannaga ivA'bhyavaharedAhAraM putrapalavacca / / - (pra.rati.135) iti / - auSadhavadazanamAcaret + (Aru.3,saM.1) iti AruNikopaniSat-saMnyAsopaniSadvacanamapyatrA'nusandheyam / tathA 'kAle kAlaM samAyare' (da.vai.5/2/4, utta.1/31) ityAdirUpeNa pUrvoktena(pR.23) jinavacanena = tIrthakaravacanena karaNabhUtena nityocitayogavAn bhavati yathA''gamameveti bhAvaH / tathA yaH caturaH kaSAyAn krodhAdIn tatpratipakSA'bhyAsena vamet = parityajet / taduktaM dazavaikAlika eva 'cattAri vame sayA kasAe dhuvajogI havijja buddhavayaNe' (da.vai.10/6) iti / atra saptamI tRtIyArthe draSTavyA / prakRte zrIjinadAsagaNimahattarakRtadazavaikAlikacUrNilezastvevam - dhuvajogI NAma jo khaNa-lava-muhuttaM paDibujjamANAdiguNajutto so dhuvajogI bhavai / ahavA je paDilehaNAdisaMjamajogA, tesu dhuvajogI bhavejjA, Na te aNNaM kujjA aNNadA na kujjA / ahavA maNa-vayaNa-kAyae joge jhuMjemANo Autto muMjejjA / ahavA buddhANaM vayaNaM duvAlasaMga, taMmi dhuvajogI bhavejjA, suovautto savvakAlaM bhavejjatti / dhuvagahaNeNa ca uppAdAdidhuvassa gahaNaM kayaM (da.vai.10/6 cU.) iti / prakRte - kAmaH krodhastathA do lobha-mohAdayazca ye / tAMstu doSAn parityajya parivrAT nirmamo bhavet / / rAga-dveSaviyuktAtmA samaloSTA'zmakAJcanaH / prANihiMsAnivRttazca muniH syAt sarvanisspRhaH / / dambhA'haGkAra-nirmukto hiMsA-paizunyavarjitaH / AtmajJAnaguNopeto yatirmokSamavApnuyAt / / tathA jinavacana mujaba nitya kartavya evA ucita yogothI je saMpanna hoya te bhikSu kahevAya. (27/3) vizeSArtha:- jIvanabhara karaNa-karAvaNa-anumodanasvarUpe mana-vacana-kAyAthI sAvadya pravRttino tyAga hovAnA kAraNe sAdhu potAne udezIne banAvelI gocarI vAparatA nathI. gocarInA 4ra doSane sUcavavA mATe "audezika evo nirdeza graMthakArazrIe karela che. bhikSu zabda ahIM bhikhArI arthamAM nahi paNa sAdhu-saMyamI-muni-mahAtmA arthamA prayogAyesa cha - bhAvAta pAsa dhyAnamA rAmavI. (27/3) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * samyagdRSTitve sati sadA'mUDhatvaM u bhikSutvam * 1849 nirjAtarUparajato gRhiyogaM ca varjayet / samyagdRSTiH sadA'mUDhastapaH saMyamabuddhiSu ||4|| nirjAtarUpeti / nirjAtarUparajato = nirgatasuvarNarUpyaH / parigrahAntaranirgamopalakSaNametat / gRhiyogaM mUrcchayA gRhasthasambandhaM ( ca varjayet ) / samyagdRSTiH bhAvasamyagdarzanI yaH ||4|| - (nA. pari. 3/33-34-35, rA.gI. 15 / 40-41) iti nAradaparivrAjakopaniSad -rAmagItAvacanaprabandho'pi prakRte yathAgamamanuyojyaH / kaSAyaM pAcayitvA tu zreNisthAneSu ca triSu / pravrajecca paraM sthAnaM parivrajyAmanuttamAm / / - ( ma. bhA. zAnti. 151/3) iti mahAbhAratavacanamapi bhAvanIyam / / 27/3 / / tathA- 'nirjAte'ti / - samaleDa-kaMcaNe bhikkhU - (utta. 35 / 13 ) iti uttarAdhyayanasUtratAtparyapariNamanato nirgatasuvarNarUpyaH iti parigrahAntaranirgamopalakSaNaM = dhana-dhAnya-kSetra - vAstu-dvipada-catuSpadAdiparigrahaparityAgasUcakaM etat 'nirjAtarUparajata' itipadam / mUrcchayA = mamatvabuddhyA gRhasthasambandhaM Anayana-preSaNa-sambhASaNa-kathAprabandha-patravyavahAra-dhvaniyantrA'kSarayantrAdiprayogakAraNAdilakSaNaM sAgArikaparicayaM yadvA pacana-krayaNAdilakSaNaM gRhiyogaM varjayet parityajet / mamatvabuddhityAge mamatvatyAgo niyata eva / taduktaM AcArAge je mamAiyamaI jahAi, se jahAi mamAiyaM - ( AcA. 1 / 2 / 6) iti / prakRtArthakadambako dazavaikAlike ahaNe nijjAyarUvarayae gihijogaM parivajjae je sa bhikkhU - (da.vai.10/6 ) ityevamuktaH / = = = = - tathA bhAvasamyagdarzanI granthibhedalabhyapAramArthikasamyagdarzanavAn ydvaa'bhinnrtntrylkssnnnaishcyiksmygdrshnshaalii| aviratasamyagdRSTistu kadAcinmUDho'pi syAt / taduktaM Avazyakaniryuktau suvi sammaddiTThI na sijjhaI caraNa-karaNaparihINo / jaM ceva siddhimUlaM mUDho taM ceva nAsei / / - ( A.ni. 1178) iti / ayantu tapaH-saMyama- buddhiSu sadA = nirantaraM sarvatra amUDhaH paratIrthikavibhavAdibhiH aviplutaH sannevaM manyate 'astyeva bAhyAbhyantarakarmamalA'panayanajalakalpaM tapaH, navakarmAnupAdAnarUpaH saptadazavidhaH saMyamaH, jJAnaJca heyopAdeyaviSayamatIndriyeSvapi dharmA'dharmAdiSu tAni cehaiva jinazAsane yAthAtathyena saGgatAni, nAnyatra tathA' / itthaJca dRDhabhAvaH san tapasA dhunoti prAgupArjitapApam / taduktaM dazavaikAlika eva - sammaddiTThI sayA amUDhe atthi hu nANe tave saMjame a / tavasA dhuNai purANapAvagaM, maNavaya -kAyasusaMkuDe je sa bhikkhU / / - ( da. vai.10/7) iti pUrvoktaM (pR. 1648 ) smartavyam / / 27/4 / / aparigrahI ane amUDha hoya te sAdhu gAthArtha :- TThe sonuM-yAMhI na rAje, gRhasthasaMbaMdhane ke choDe, samyagdarzanavANA hoya, tathA tpsaMyamabuddhine vize je sadA asaMmUDha hoya te bhikSu kahevAya. (27/4) TIkArtha :- 'sonA-cAMdIthI je mukta hoya.' AvuM vizeSaNa dhana-dhAnya vagere anya parigrahamAMthI sAdhuno chUTakAro thayela hoya tenuM sUcaka upalakSaka che. tathA sAdhu mUrchAthI thato gRhastha sAtheno saMbaMdha-paricaya choDe. tathA mULagAthAmAM sAdhune samyagdaSTi kahela che te bhAva samyagdarzananI apekSAe samajavuM. (274) vizeSArtha :- dhana Adi navavidha bAhya parigrahane ane kaSAya-nokaSAya-mithyAtvasvarUpa 14 prakAranA atyaMtara parigrahane sAdhu choDe. samyagdarzana to cothA-pAMcamA guNasthAnake paNa hoya che. tenI bAdabAkI 1. mudritapratau ' tathA saM...' ityazuddhaH pAThaH / = = Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1850 * azanAdisannidhikaraNe saMsAritvApattiH * dvAtriMzikA-27/5 na yazcA''gAmine'rthAya sannidhatte'zanAdikam / sAdharmikAnnimantryaiva bhuktvA svAdhyAyakRcca yH||5|| neti / AgAmine'rthAya = zvaH parazvo vA bhAvine prayojanAya / nimantryaiva ityanena svAtmatulyasAdharmikavAtsalyasiddhiruktA / tathA 'ne'ti / - taNakaTeNa va aggI, lavaNajalo vA naIsahassehiM / na imo jIvo sakko tippeuM bhoyaNavihIe / / - (A.pra.51) iti AturapratyAkhyAnAdhuktivibhAvanena, - bheuresu na rajjejjA, kAmesu bahuyaresu vA + (AcA. 1 / 4 / 4 / 34) iti AcArAGgoktipariNamanena, - sannihIsaMcao ceva vajjeyavvo 6 (utta. 19/31) iti uttarAdhyayanasUtroktipAlanoddezena ca zAstravihitavyApArato labdhaM azanAdikaM udgamAdidoSazuddhaM yaH bhAvine prayojanAya na = naiva svayaM sannidhatte, upalakSaNAt nA'nyaiH nidhApayati, sthApayantaM vA'nyaM nA'nujAnAti yaH sarvathA saMnidhiparityAgavAn sa bhikSurityatra tAtparyam / taduktaM dazavaikAlike 'taheva asaNaM pANagaM vA vivihaM khAimasAimaM labhittA / hohI aTTho sue pare vA, taM na nihe na nihAvae je sa bhikkhU / / - (da.vai.10/8) iti / azanAdisaJcayakaraNe gRhasthatvA''pattiH / taduktaM dazavaikAlike eva - je siA saMnihikAme gihI, pavvaie na se / / 6 (da.vai.6/19) iti / kiJcA'zanAdyauSadhAdisaJcayakaraNe parigrahaniyogena saMsArapAtAdayo'pi doSA anivaaritprsraaH| taduktaM vyavahArasUtrabhASye - pariggahe nijujjaMtA paricattA u saMjayA / bhArAdimAiyA dosA pehA'pehakayAiyA / / ahavA tappaDibaddhA ya acchaMte niyamAdayo / aNuggaho gihatthANaM sayA vi tANa hoi No / / paDisiddhA saMnihI jehiM pUvvAyariehiM te vi o / aNNANAu kayA evaM, aNavatthApasaMgato / / vaMtaM niseviyaM hoi giNhaMtA saMcayaM puNo / micchattaM, 'na jahAvAdI na tahAkArI bhavaMti' u / / ee anne ya jamhA dosA huMti savittharA / tamhA osahamAdINaM saMcayaM tu na kuvvae / / 6 (vya.sU.bhA.udde.5/115-119) iti / tathA - 'jai me aNuggahaM kujjA sAhU hujjAmi tArio / / sAhavo to ciatteNaM nimaMtijja jahakkama / 6 (daza.vai.5/1/94-95) iti dazavaikAlikavacanamanusRtya tamevopalabdhamazanAdikaM sAdharmikAn sAdhUna AntaraprItyA nimantryaiva bhuGkte / anena svA''tmatulyasAdharmikavAtsalyasiddhiH = svaatmtulytvkaravA mATe "bhAva" zabda samyagdarzananA vizeSaNarUpe prayojAyela che. matalaba ke nizcayanayanuM samyagdarzana jenI pAse hoya te sAdhu kahevAya. nizcayanaya chaThThA ane sAtamAM guNasthAnake samyagdarzana mAne che. AvuM bhAva samakita dhAraNa kare te sAdhu kahevAya. (27/4) @ nispRha banIne sAdharmika bhakti re te sAdhu ha gAthArtha :- je bhaviSyanA prayojana mATe bhojana vagerene rAtre saMgharI na rAkhe tathA sAdharmikone nimaMtraNa ApIne ja gocarI vApare tathA vAparIne je svAdhyAya kare te bhikSu kahevAya. (27/5) TIkArya - AvatI kAla ke parama divasanA prayojana mATe bhojana-pANIne rAtre potAnI pAse sAdhu na rAkhe. "sAdhu potAnA sAdharmikone AmaMtraNa ApIne ja gocarI vApare" AvuM kahevA dvArA sAdhu Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saMvibhAgakaraNaguNopadarzanam * 1851 bhuktvA svAdhyAyakRcca ityatra 'ca' zabdAccheSA'nuSThAnaparatvagraheNa nityA'pramAditvamuktam / / 5 / / buddhyA tannirvyAjaprazastasnehaniSpattiH uktA / anyathA samyagdarzanahAnyAdyApatteH, avacchalatte ya daMsaNahANI - (bR.ka.bhA. 2711) iti bRhatkalpabhASyavacanAt / AhArAdisaMvibhAgAdidvArA sAdharmikavAtsalyameva jinazAsanasAratayA'bhimatam / taduktaM zrAvakaprajJaptI sAhammiyathirakaraNaM vacchalle sAsaNassa sAro tti / maggasahAyattaNao tahA aNAso ya dhammAo / / - ( zrA. pra. 342 ) iti / prakRte asaMvibhAgI aciyatte aviNIe tti vuccai - (utta. 11 / 9) iti, asaMvibhAgI aciyatte pAvasamaNetti vuccai - ( utta. 17/11 ) iti ca uttarAdhyayanoktirapi smartavyA / tatazcA'saMvibhAge'pavargA'sambhava ev| idamevA'bhipretya dazavaikAlike asaMvibhAgI na hu tassa mokkho - (da.vai.9 / 2 / 22) ityuktam / idaM sAdharmikavAtsalyaM satyapremakAryatayA'bhimatam / etena jainasaGghasya vAtsalyaM satyapremNA vidhiiyte| sAdhUnAM zrAvakANAM ca vaiyAvRttyaM svabhAvataH / / - ( pre.gI. 368) iti premagItAvacanamapi vyAkhyAtam / yadyapi bhikSuko bhikSukAntaraM yAcituM naivA'rhati sati dAnasamarthe gRhasthe / sammataJcedaM pareSAmapi taduktaM zAbarabhASye - na ca bhikSukA bhikSukAdAkAGkSanti satyanyasminprasavasamarthe'bhikSuke - (mI.sU.adhikaraNasUtra- 11 zA.bhA.) iti / tathApi svabhavanistArakAmanayA 'jai me aNuggahaM kujjA' (da.vai.5/1/94) iti bhAvanayA bhikSuNA bhikSukAntarabhaktiH kartavyaiva / saMvibhAgazIlatvAdevA'sya tRtIyamahAvratA''rAdhanopapatteH / taduktaM praznavyAkaraNe saMvibhAgasIle, saMgahoggahakusale se tArise ArAhate vayamiNaM - (pra.vyA. 2 / 8 / 26) iti / alpe'pi bhakta-pAnAdilAbhe saMvibhAgakaraNataH zramaNadharmasya nirantarasmaraNIyatva-cittaprasannatAdAyakatvA''cAragurutva-saGgrAhyatva-kalahA'nutpAdakatva-saGghaTanakAritvAdikaM svasaMvedanasiddhaM sampadyate / bauddhAnAmapi sammatamidam / taduktaM majjhimanikAye sAmagrAmasUtre sugatena Ananda ! bhikkhu ye te lAbhA dhammikA dhamma laddhA antamaso pattapariyApannamattampi tathArUpehi lAbhehi apaTivibhattabhogI hotI, sIlavantehi sabrahmacArIhi sAdhAraNabhogI / ayammi dhammo sAraNIyo piyakaraNo gurukaraNo saGgahAya avivAdAya sAmaggiyA ekIbhAvAya saMvattati - (ma.ni.3/1/4/54, pR.36) iti / ' pattapariyApannamattampi pAtraparyApannamAtramapi, atisvalpamapIti yAvat, apaTivibhattabhogI saMvibhAgabhojI' ziSTaM spaSTaM bhA I vitArthaM ca / tathA pUrvoktaM (pR. 400) taheva asaNaM pANagaM vA vivihaM khAima sAimaM labhittA / chaMdia sAhammiANa bhuMje, bhuccA sajjAyarae je sa bhikkhU / / - ( da.vai.10/9) iti dazavaikAlikavacanaM cetasikRtya bhuktvA ca bhuccA piccA suhaM suvaI pAvasamaNe tti vaccai - ( utta. 17/3) iti uttarAdhyayanasUtrasmaraNena na svapiti, na vA 'labdhimAnahametAdRzasudurlabhA'zanAdikamAnItavAniti svAtmotkarSaM vidadhAti, na vA strIkathA-bhaktakathAdikamArabhate kintu svAdhyAyaM karoti svAdhyAyakRt / zlokacaturthapAdAt sthnnddilbhuuminirgm-prtilekhn-glaanvaiyaavRttyaadynyvihitvyaapaarbbhagavaMta svatulya sAdharmika evA anya sAdhu pratye vAtsalyane siddha karanArA hoya che - AvuM sUcana ahIM prApta thAya che. tathA 'gocarI vAparIne svAdhyAya kare' AvuM kathana upalakSaNa hovAthI svAdhyAya sivAyanI paNa anya yogasAdhanAmAM sAdhu bhagavaMta tatpara hoya che - evuM sUcita thAya che. kahevAno 'ca' zabdAt zeSA'nuSThAnaparatvagraheNa = = = = Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1852 * bhikSAyA anubandhazuddhatvadyotanam dvAtriMzikA - 27/6 na kupyati kathAyAM yo nA'pyuccaiH kalahAyate / ucite'nAdaro yasya nA''daro'nucite'pi ca // 6 // na kupyatIti / vyaktaH ||6|| ddhakakSatvasaGgraheNa nityA'pramAditvaM sarvasampatkarIbhikSAyA anubandhazuddhatvaM ca uktaM granthakRtA / prakRte - gurucchAyAnugo nityamadhIyAnaH suyantritaH / avicAlyavratopetaM kRtyaM kurvan vaset sadA / / - (ma.bhA.zAMti.60/19) iti mahAbhAratavacanamapyanuyojyam / zeSAvazyakA'karaNe kevaladvicatvAriMzaddoSazUnyapiNDasyA'pi na paramArthato vizuddhatvamabhimatam / yathoktaM paJcAzake darzanazuddhiprakaraNe ca- 'sesakiriyAThiyANaM eso puNa tattao o - (paJcA. 13/30, da.zu. 225)) iti pUrvoktaM (pR.400) atrAnusandheyam / jJAnopalambhe'pi tathAvidhaguNaprApakadoSanAzakasadanuSThAnA'nanupAlane tu na taattviklaabhsmbhvH| atra ca - nANI vi avaTTaMto guNesu, dose ya te avajjito / dosANaM ca na muccai tesiM, na vi te guNe lahai / / - (caM. ve.72) iti candrakavedhyakaprakIrNakoktirapi sAkSiNI vartata iti bhAvanIyam / / 27/5 / / bhikSulakSaNA'dhikAra evAha - ' ne 'ti / hammamANo na kuppejjA, vuccamANo na saMjale / maNa ahiyAsejjA, Na ya kolAhalaM kare / / - (sU. kR. 1-9-31) sUtrakRtAGgavacanatAtparyapratipatteH, tAttvikabhedajJAnA'bhyAsena - kohaM parijANai se NiggaMthe - ( AcA. 2 / 3) iti AcArAGgasUtrokteH samyakpariNamanAt,jaha kohAivivaDDhI taha hANI hoi caraNe vi - (ni.bhA.2790, bR.ka.bhA.2711) iti nizIthabhASya-bRhatkalpabhASyavacanavibhAvanAcca cAritravRddhyarthI san kathAyAM dharmavAdalakSaNAyAM prAguktAyAM (dvAdvA.8/4 bhAga - 2 pR. 546) kenacit kAraNena prArabdhAyAM satyAM yo na prativAdine kupyati, nA'pi uccaiH kalahAyate kalahapratibaddhAM kathAM kathayati kintvanuddhatendriyaH prazamitakaSAyazca san saMyamayogayukta Aste, aTThe parihAyatI bahu, ahigaraNaM na karejja paMDie - (sU.kR. 1/2/2/19) iti sUtrakRtAGgasUtrA''zayapariNamanAt / tathA yasya ucite = svabhUmikAdeza-kAla- puruSAdyucite kartavye nA'nAdaraH = naivA'nAdriyamANatA, nA'pi ca anucite = svabhUmikAdyanucite AdaraH = AdRtiH sNymprtymatalaba e che ke sAdhu kAyama apramAdI hoya. (27/5) = vizeSArtha :- zrAvakanA sAdharmika zrAvaka kahevAya. te rIte sAdhunA sAdharmika sAdhu bhagavaMta kahevAya. sAdharmikavAtsalya zrAvakanI jema sAdhumAM paNa hoya. zrAvaka roja anya zrAvakane bhojana mATe AmaMtraNa ApIne ja vApare tevo niyama nathI. jyAre sAdhu gocarI vAparatAM pUrve anya sAdhu bhagavaMtane lAvelI gocarIno lAbha ApavA vinaMti avazya kare. A vAta zrIdazavaikAlikasUtramAM batAvela che. AnAthI evuM phalita thAya che ke sAdharmikavAtsalya guNanI siddhi sAdhu bhagavaMtamAM hoya. gocarI vAparyA bAda sthaMDilagamana, paDilehaNa, glAnasevA, vihAra, svAdhyAya vagere ArAdhanAnA yogamAM sAdhu satata joDAyelA rahe che. gocarI vAparIne nidrA, pramAda, gappA ke vAtacIta karavAnA kAmamAM sAdhu joDAtA nathI. A vAtanuM ahIM sUcana karela che. (27/5) * kdApi jIyA-Asa na kare te sAdhu gAthArtha :- vAtacItamAM ke vyAkhyAnamAM je gusse na thAya tathA atyaMta kalaha na kare tathA jene ucita * = Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AkrozAdisahane bhAvabhikSutvam * 1853 AkrozAdInmahAtmA yaH sahate grAmakaNTakAn / na bibheti bhayebhyazca smazAne pratimAsthitaH / / 7 / / ___ AkrozAdIniti / AkrozAdIn = Akroza-prahAra-tarjanAn grAmakaNTakAn grAmANAmindriyANAM kaNTakavadduHkhahetutvAt / / 7 / / yikakSayopazamAt / taduktaM paJcAzake - samabhAvo sAmAiyaM taNa-kaMcaNasattu-mittavisao tti / nirabhissaMgaM cittaM uciyapavittipahANaM ca / / 6 (paMcA.11/5) iti / adhyAtmopaniSadi api - prArabdhA'dRSTajanitA sAmAyikavivekataH / kriyA'pi jJAnino vyaktAmaucitIM nA'tivartate / / 6 (a.upa.2/34) iti proktam / etena - asyaucityA'nusAritvAt pravRttirnA'satI bhavet / satpravRttizca niyamAd dhruvaH karmakSayo yataH / / - (yo.bi.340) iti yogabinduvacanamapi vyAkhyAtam / prakRte ca - na ya vuggahiaM kahaM kahijjA, na ya kuppe nihuiMdie pasaMte / saMjame dhuvaM jogeNa jutte uvasaMte aviheDae je sa bhikkhU / / - (da.vai.10/10) iti dazavaikAlikoktiranusandheyA / atra ca - 'aviheThakaH' = na kvaciducite'nAdaravAn | krodhAdInAM vizleSaka ityanye - (da.vai.10/10 vR.)iti tadvRttau zrIharibhadrasUriH / anye = zrIjinadAsagaNimahattarAH, taduktaM taiH dazavaikAlikacUrNI - aviheDae nAma je paraM akkosateppaNAdIhiM na vigheDayati se aviheDae - (d.vai.cuu.10/10)| 'pare viggahavikadhApasaMge susa-mattho vi Na tAlaNAdinA viheDhayati evaM aviheDhae' (da.vai.bhA.cU.10/10 aga.) iti agastyasiMhasUriH dazavaikAlikaprAcInataracUrNo vyAcaSTe / / 27/6 / / kiJca 'AkrozAdIni'ti / - majjhattho nijjarApehI samAhimaNupAlae - (aacaa.1|4|4|20) iti AcArAGgoktipariNamanataH, - uvasamasAraM khu sAmaNNaM - (bR.ka.sU.1/35) iti bRhatkalpasUtrAzayopalambhAt, - akasAyaM khu cArittaM, kasAyasahito na saMjao hoi - (bR.ka.bhA. 2712) iti bRhatkalpabhASyatAtparyaparizIlanAcca saMyamArthI san ya indriyANAM zrotrAdInAM kaNTakavad duHkhahetutvAt grAmakaNTakAH, tAneva svarUpata Aha Akroza-prahAra-tarjanAn sahate / tatra Akrozo yakArAdibhiH, prahArAH kazAdibhiH, tarjanA asUyAdibhiH / taduktaM uttarAdhyayanasUtre - akkosejjA pare bhikkhuM na tesiM paDisaMjale / sariso hoi bAlANaM, tamhA bhikkhu na saMjale / / soccA NaM pharusA bhAsA dAruNA gAmakaNTagA / tusiNIo uvehejjA na tAo maNasIkare / / vizeSArtha :- gAthArtha spaSTa hovAthI tenI saMskRta TIkA karavAmAM nathI Avela. paNa kaSAyanI maMdatA ane aucityapAlana- A be bAbata upara A zlokamAM bhAra ApavAmAM Avela che. uddhatAI, uzRMkhalatA, svacchaMdatA, manasvI vartana-valaNa sAdhunA jIvanamAM na hoya evuM ahIM sUcavAyela che. (26) ha abhaya hoya te sAdhu hatu gAthArtha - Indriyo mATe kAMTAsamAna evA Akroza vagerene je sahana kare tathA smazAnamAM kAyotsargadhyAne rahelA je bhayothI Dare nahi te bhikSu kahevAya. (27/7) TIkArtha :- kAMTo jema paga vagere avayavone duHkhanuM kAraNa che tema Indriyone duHkhanuM kAraNa hovAthI Akroza, prahAra, tarjanA vagerene ahIM kAMTAnI upamA Apela che. bAkInI vigata te gAthArthamAM spaSTa che.(277) 1. hastAdarza 'nakro...' ityazuddhaH pAThaH / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1854 * bhikSoH sanmAnAd bhItiH apamAne ca ratiH * dvAtriMzikA - 27/7 - (utta. 2 / 24-25) iti / itthamAkrozAdisahana eva kaivalyasiddhyAdiH mASatuSa- kUragaDukAdivat sambhavet / prakRte sanmAnanaM parAM hAniM yogaH kurute yataH / janenA'vamato yogI yogasiddhiJca vindati / / - (saM.gI.10 / 32) iti saMnyAsagItAvacanaJcA'vazyaM smartavyam / - pUjito vanditazcaiva suprasanno yathA bhavet / tathA cet tADyamAnastu tadA bhavati bhaikSabhuk / / - (nA.pari.3/19) iti nAradaparivrAjakopaniSadvacanamapyatra na vismartavyam / etena sanmAnAd brAhmaNo nityamudvijeta viSAdiva / amRtasyeva cAkAGkSedavamAnasya sarvadA / / - ( nAra. pari. 3/40, ma. smR. 2/162, rA.gI. 15/54) iti nAradaparivrAjakopaniSad -manusmRti-rAmagItAvacanamapi vyAkhyAtam / yogazAstravRttI AkRSTo'pi hi nA''krozet kSamAzramaNatAM vidan / pratyutA''kroSTari yatiH cintayedupakAritAm / / saheta hanyamAno'pi, pratihanyAnmunirna tu / jIvanAzAt krudho dauSTyAt kSamayA ca guNA'rjanAt / / - (yo.zA. 3/153 vRtti 12, 13) iti yaduktaM tatparibhAvitacittatayA''krozapariSahAdIn jainabhikSuH jayatIti bhAvaH / pareSAmapi sammatamidam / taduktaM nAradaparivrAjakopaniSadi saMnyAsagItAyAM rAmagItAyAJca - na cemaM dehamAzritya vairaM kurvvIta kenacit / krudhyantaM na pratikrudhyedAkRSTaH kuzalaM vadet / / - (nA.pari.3/42, saM.gI.8/49, rA.gI. 15/56) iti / dehaH tiSThatu kalpAntaM gacchatvadyaiva vA punaH / kva vRddhiH kva ca vA hAniH tava cinmAtrarUpiNaH / / - (aSTA.gI. 15/10) iti aSTAvakragItAvacanamapi tAtparyavRttyA'tra pariNatamavagantavyam / tathA divvaM mAyaM na saddahe - ( A. 1 18 18 / 39) iti AcArAGgavacanAtmasAtkaraNena, - bhayaM parijANai se NiggaMthe - ( AcA. 2 / 3) iti AcArAGgavacanapariNamanataH smazAne pitRvane pratimAsthitaH vidhinA mAsAdibhikSupratimAparAyaNaH bhayebhyazca = raudrabhayahetubhyazca vaitAlAdirUpA'TTahAsAdibhyo dehAtmabhedavijJAnapariNatiprabhAveNa na bibheti / taduktaM dazavaikAlike jo sahai hu gAmakaMTae akkosa - pahAra tajjaNAo a / bhayabheravasaddasappahAse samasuha- dukkhasahe a je sa bhikkhU / / paDimaM paDivajjiyA masANe no bhIyae bhayabheravAI dissa / vivihaguNatavorae a niccaM na sarIraM cAbhikaMkhae je sa bhikkhU || - (da.vai.10/11-12 ) iti / etAvatA satta bhayadvANA paNNattA / taM jahA ( 1 ) ihalogabhae, (2) paralokabhae, (3) AdANabhae, (4) akamhAbhae, (5) AjIvabhae, (6) maraNabhae, (7) asilogabhae - (sama 7 / 1, sthAnAM. 7/549) ityevaM sthAnAGga - samavAyAGgasUtroktAni bhayAnyasya na santIti dyotitam, sarvabhUtA'bhayadatvAt / taduktaM nAradaparivrAjakopaniSadi saMnyAsagItAyAM ca abhayaM sarvabhUtebhyo datvA carati yo muniH / na tasya sarvabhUtebhyo bhayamutpadyate kvacit / / - ( nA. pari. 5/ 16, saM.gI.8/77), - abhayaM sarvabhUtebhyo bhUtAnAmabhayaM yataH / tasya mohAdvimuktasya bhayaM nAsti kutazcana / / - (saM.gI. 9/80 ) iti / taduktaM vaziSThasmRtau api abhayaM sarvabhUtebhyo davA = = Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthivIsamaH bhikSuH 1855 AkruSTo vA 'hato vA'pi lUSito vA kSamAsamaH / vyutsRSTatyaktadeho yo'nidAnazcA'kutUhalaH / / 8 / / AkruSTo veti / AnuSTo vA kuvacanaiH, hato vA'pi daNDAdibhiH, lUSito vA khaDgAdibhiH, kSamAsamaH pRthvIsamo; niSpratikarmatvAt / cared yo muniH / tasyApi sarvabhUtebhyo na bhayaM jAtu vidyate / / - (va. smR.10 / 3) iti / taduktaM mahAbhArate'pi abhayaM sarvabhUtebhyo yo dadAti dayAparaH / abhayaM tasya bhUtAni dadatItyanuzuzrumaH / / - (ma.bhA. anuzA. 175/25) iti / taduktaM baudhAyanadharmasUtre api abhayaM sarvabhUtebhyo datvA yazcara muniH / na tasya sarvabhUtebhyo bhayaM cApIha jAyate / / - ( bau. dha.sU.2/10/17/30) iti / nAbhinandeta maraNaM nA'bhinandeta jIvitam - ( nA. pari. 3 / 61 ) iti nAradaparivrAjakopaniSadvacanamapyatra paramArthavRttyA pariNatam / ata eva tasya sadA niHzaGkatvamapi sidhyati / taduktaM samayasAre - sattabhayavippamukkA jamhA, tamhA du NissaMkA - ( sa.sA. 228 ) iti / prakRte cAlijjai bibhe ya dhIro na parisahovasaggehiM / suhumesu na saMmujjhai bhAvesu na devamAyAsu / / - ( dhyA.za.1 / 91) iti dhyAnazatakavacanAd dhairyasyaiva tattvato niyAmakatvamavagantavyam / yathoktaM uttarAdhyayanasUtre api susANe sunnagAre vA rukkhamUle va egao / akukkuo nisIejjA na ya vittAsae paraM / / tattha se ciTThamANassa uvasaggAbhidhArae / saMkAbhIo na gacchejjA uTThittA annamAsaNaM / - ( utta. 2 / 20-21), akkosa vahaM viittu dhIre muNI care lADhe niccamAyagutte / avvaggamaNe asaMpahiTThe jo kasiNaM ahiyAsae sa bhikkhU / / - ( utta. 15 / 3) iti / / 27/7 / / tathA - 'AkruSTa' iti / lUSita iti upalakSaNAt bhakSito vA zRgAlAdibhiH / vasuMdharA iva savvaphAsavisahA - (sU. kR. 2 / 2 / 38 ) iti sUtrakRtAGgasUtrapariNamanena, titikkhaM paramaM gaccA - (AcA. 1 / 8 / 8 / 40) iti AcArAGgasUtratAtparyA'valambanena, puDhavIva savvaphAsasahe - (ka.sU. kSaNa - 5 ) iti kalpasUtredamparyA'vagamena ca pRthvIsamaH / taduktaM candrakavedhyakaprakIrNake api sIyasahaM uNhasahaM vAyasahaM khuha-pivAsa - araisahaM / puDhavI viva savvasahaM sIsaM kusalA pasaMsaMti / / - (caM. ve.38) iti / anena pratikUlopasargAdisahiSNutvamasyA''veditam / upalakSaNAt satkArAdyanukUlapariSahasahiSNutA * vizeSArtha :- dazavaikAlikasUtranA dazamA adhyayana mujaba prastuta 27 mI batrIsImAM graMthakArazrI bhikSunuM = sAdhunuM svarUpa darzAvI rahela che. A gAthAmAM sahanazIlatA ane nirbhayatA- A be sAdhuguNa upara lAra ApavAmAM Ave che. (27/7) * sahana kare te sAdhu gAthArtha :- Akroza thavA chatAM athavA haNAvA chatAM athavA kapAvA chatAM paNa je pRthvI samAna svastha rahe tathA je zarIrano tyAga ane visarjana kare temaja niyANA ane kutUhalane je na kare te sAdhu uvAya (27/8) TIkArtha H- bIjAnA kharAba vacano vaDe potAnA upara Akroza thavA chatAM paNa athavA lAkaDI vagere vaDe bIjAthI haNAvA chatAM paNa athavA khaDaga-talavAra vagere vaDe kapAvA chatAM paNa je pRthvInI jema koI paNa jAtano pratikAra na kare te sAdhu kahevAya. 1. hastAdarze 'hate' iti pAThaH / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1856 * svasyaiva svazatrutva-mitratvAdikam * dvAtriMzikA-27/8 'pyasyAvaseyA / taduktaM vyavahArasUtrabhASye - vaMdaNa-sakkArAdI aNulomA, baMdha-vahaNa paDilomA / te cciya khamati savve, etthaM rukkheNa dittuNto|| vAsIcaMdaNakappo jaha rukkho iya suha-dukkhasamo u / rAga-dosavimukko sahatI aNuloma-paDilome / / (vya.sU.udde.10/bhA.3850-51) iti / yathoktaM saMnyAsopaniSadi kuNDikopaniSadi ca AtharvaNIyAyAM - stUyamAno na tuSyeta nindito na zapet parAn (saM.upa.4, ku.upa.12) iti / tathA - appA mittamamittaM ca duppaTTiya supaTThio / appA kattA vikattA ya dukkhANa ya suhANa ya / / (utta. 20/37) iti uttarAdhyayanavacanatAtparyapariNamanena, - jaM ajjiyaM carittaM desUNAe vi puvvakoDie | taM pi ya kasAiyamitto nAsei naro muhutteNa / / 6 (ni.bhA.2793, bR.ka.bhA.2715, tI.pra.1201) iti pUrvokta(pR.845) nizIthabhASya-bRhatkalpabhASya-tIrthodgAlIprakIrNakavacananihitArthasamAlocanena, - vaMdijjamANA na samukkasaMti, hIlijjamANA na samujjalaMti / daMteNa citteNa caraMti dhIrA muNI samugdhAiyarAga-dosA / / - (A.ni.866) iti AvazyakaniyuktidarzitamunisvarUpasaMvedanena, - kasAyA aggiNo vuttA suya-sIlatavo jalaM (utta.23/53) iti uttarAdhyayanasUtradarzitazruta-zIlAdisattvena, - NavaNIyatullahiyayA sAhU - (vy.bhaa.7|215) iti vyavahArasUtrabhASyopadarzitasAdhusvarUpA''virbhAvanena, - mahyaM na kupyate ko'pi, kopyaM tannA'smi vastutaH / dveSyaM jagati naivA'tra, vastuto'haM na zabdabhAk / / bhASAvicitravAcyo'haM kathaJcit savyapekSataH / avaktavyaM svarUpaM me, zabdAnAM tatra kA gatiH / / nindantu ke stuvantu ke, gAlidAnaM dadantu ke / sAkSyAtmA sarvavastUnAmAtmajJAnena sarvadA / / 6 (A.da.gI.103,106,113) iti AtmadarzanagItAvacanaidamparyArthapariNamanena, - pUrvaM duHkhaM tataH pazcAt sukhaM bhavati yoginAm / sukhAya duHkhabhogo'sti jJAtvA jJAnI na muhyati / / - (kR.gI.48) iti kRSNagItA''zayopalambhena, - stUyamAno na hRSyeta nindito na zapet parAn + (ya.dha.sa. ) iti yatidharmasamuccayatAtparyArthapariNamanena ca na kutracidapyasya dveSotpAdasambhava iti bhAvaH / na hi mahApRthvI jAtucit khananotkhananAdinA'pRthivI sampadyate / tathaivA'yamapi na kadApyupasargapariSahAdinA'mahAtmA sampadyata iti bhAvaH / bauddhAnAmapi sammato'yamarthaH majjhimanikAye krakacopamasUtre (ma.ni. 13 / 228) vyaktatayetyavadheyam / itthaJca sahiSNutAguNotkarSeNa krodha-mAnAdivijayato duHkhavijayamavApnotyayam / pareSAmapi sammatamidam / taduktaM saMyuktanikAye devatAsaMyukte - kodhaM jahe vippajaheyya mAnaM, saMyojanaM sabbamatikkameyya / taM nAma-rUpasmimasajjamAnaM, akiJcanaM nAnupatanti dukkhA / / - (sN.ni.1|1| satullapakAyikavagga4/34 pR.27) iti / saMyojanaM = bhAvabandhanaM, ziSTaM spaSTam / yadapi majjhimanikAye - pathavIsamahi te, rAhula ! bhAvanaM bhAvayato uppannA manApAmanApA phassA cittaM na pariyAdAya tthssnti| seyyathApi, rAhula, pathaviyA sucimpi nikkhipanti, asucimpi nikkhipanti, gUthagatampi nikkhipanti, muttagatampi nikkhipanti, kheLagatampi nikkhipanti, pubbagatampi nikkhipanti, lohitagatampi nikkhipanti, na ca tena pathavI aTTIyati vAharAyati vA jigucchati vA, evameva kho tvaM, rAhula ! pathavIsamaM bhAvanaM bhAvehi / pathavIsamaJhi te, rAhula! bhAvanaM bhAvayato uppannA manApAmanApA phassA cittaM na pariyAdAya Thassanti - (ma.ni.2 12 12 119,pR.93) ityevaM pRthvI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * duHkhodaye'paripakvAtmajJAnavigamaH 1857 vyutsRSTo 'bhAvapratibandhA'bhAvena tyaktazca vibhUSA'karaNena dehaH = zarIraM yasya (yena)sa (= vyutsRSTatyaktadehaH) tathA / yo'nidAno bhAviphalA''zaMsArahito akutUhalazca naTAdidarzane / / 8 / / bhAvanAphalamAveditaM tadapi svasamayA'virodhenA'tra vipazcidbhiranuyojyam / manApAmanApA = manojJASmanojJAH, pariyAdAya paryAdAya, Thassanti zucau api, gUthagatampi viSTAgate'pi, jigucchati jugupsati, ziSTaM spaSTam / na ca kimarthamevamAtmA duHkhairbhAvyate ? iti zaGkanIyam, yataH sukhazIlatayA bhAvitasya jJAnasya duHkhodayakAle pracyavAt, tathAvidhajJAnavirahe AtmA'nubhavasya durlabhatvAt, satyapi tasmin zuddhA''tmabhAvanAyAH duSkaratvAt, satyAmapi ca tasyAmanAdibhavA'bhyastadehendriyaviSayAdervairAgyasya durApatvAt paramAnandakAmenopasarga-pariSahAdisahanasya nyAyyatvameva / taduktaM mokSaprAbhRte api suheNa bhAvidaM gANaM duhe jAde viNassadi / tamhA jahAbalaM joI appA dukkhehi bhAvae / / (mo.prA. 62 ) dukkheNa Najjai appA, appA NAUNa bhAvaNA dukkhaM / bhAviyasahAvapuriso visayesu virajjae dukkhaM / / (mo.prA.63) - iti bhAvanIyaM tattvametadAtmadarzanAdyAkAGkSibhiH, na ca vismartavyamatra puvvamakAriyajogA samAhikAmA vi maraNakAlammi / na bhavaMti parisahasahA visayasuhapamoiya'ppANo / / - ( ma. vi. 165) iti maraNavibhaktiprakIrNakavacanam / bhAvapratibandhA'bhAvena = = = sthAsyanti, sucimpi AntaramamatAyA dehAdhyAsAdiprayuktAyA viraheNa sarvadeti gamyate / anidAnaH = bhAviphalA''zaMsArahitaH pApaviratatvAt / taduktaM AcArAGge je nivvuDA pAvehiM kammehiM aNiyANA te viyAhiyA - ( AcA. 1 / 4 / 3) iti / nidAnasvarUpaM tu paJcasUtravRttau kliSTabandhahetoH bhavA'nubandhinaH saMvegazUnyasya maharddhibhogagRddhau adhyavasAnasya nidAnatvAt - (paM. sU. pR. 23 - vR.) ityeva - muktam / sammataJcedaM pareSAmapi / taduktaM nAradaparivrAjakopaniSadi bhikSuH naihikA''muSmikA'pekSaH / yadyapekSA'sti tadanurUpo bhavati - (nA. pari. 5/12 ) iti / prakRtasamuditArthazca dazavaikAlike asaI vosaTTacattadehe akkuTThe va hae lUsie vA / puDhavisame muNI havijjA, aniANe akouhalle je sa bhikkhU / / - ( da. vai.10/13) ityevamuktaH / atra agastyasiMhasUrikRtacUrNirevam asatiM abhikkhaNaM puNo puNo, vosaTTho = paDimAdisu vinivRttakriyo, hANA'NumaddaNAtivibhUsAvirahito catto, sarIraM = deho, vosaTThI catto ya deho jeNa so vosaTTacattadeho / evaM vosaTThacattadehe akkuTThe vA mAdisagArAdIhiM, hate kasAtIhiM, lUsite pAdakaDDhaNimAdIhiM / evaM kiramANe vi puDhavIsamae / jadhA puDhavI akkosAdIhiM Na vicalati tathA so puDhavIsamo tadhA bhavejjA / divvAdivibhavesu aNiTThaddhacitte aNidANe, NaccaNagAdisu akutUhale sa bhikkhU - (da.vai.cU.10/13) iti / / 27/8 / / = = jene dehanuM bhAvathI mamatva na hoya teNe dehanuM vyutsarjana kareluM kahevAya tathA je dehavibhUSA na kare teNe dehano tyAga karyo kahevAya. Ama dehanuM vyutsarjana ane tyAga kare te sAdhu kahevAya. tathA je bhaviSyamAM dharmasAdhanAnA badalAmAM koI dunyavI phaLano sodo niyANuM na kare tene sAdhu kahevAya. tathA naTa vagerene jovAmAM jene kutUhala na hoya te sAdhu kahevAya. (27/8) 1. mudritapratau 'bhavapra...' ityazuddhaH pAThaH / = = Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1858 * bhikSoH dehAdipArthakyasaMvedanam * dvAtriMzikA-27/9 yazca nirmamabhAvena kAye doSairupaplute / jAnAti pudgalA'nyasya na me kiJcidupaplutam / / 9 / / yazceti / yazca nirmamabhAvena = AkAlaM sakalaparigrahopAdAnazUnyacidAnandaikamUrtikazuddhAtmasvabhAvA'nubhavajanitena nirmamatvena kAye = zarIre doSaiH = jvarazUlAdibhiH = upaplute jAnAti 'pudgalA'nyasya 'sato na me kiJcidupaplutaM, pudgalA eva paramupaplutA' iti / / 9 / / bhikSusvarUpAbhidhAnAdhikAra evAha- 'ya' iti / - aMto bahiM viussijja ajjhatthasuddhamesae - (aacaa.1|4|4|20) iti AcArAGgavacanA'nusAreNa AkAlaM = anAdikAlataH sakalaparigrahopAdAnazUnyacidAnandaikamUrtikazuddhAtmasvabhAvA'nubhavajanitena = zuddhanizcayato geha-dehendriyA'ntaHkaraNa-karma-pudgalAdyakhilopAdhipratiyogikagrahaNa-pariNamanarahitakevalasaccidAnandasvarUpaprakaTavizuddhacaitanyasvabhAvagocarA'parokSA'nubhUtisampAditena nirmamatvena = gehAdhyAsa-dehAdhyAsendriyAdhyAsa-cittAdhyAsa-karmAdhyAsa-rAgAdhyAsAdivikalapariNAmena hetunA yaH zarIre jvara-zUlAdibhiH upaplute = graste sati jAnAti = saMvitte yaduta 'pudgalA'nyasya = vinazvaradehAdipudgalabhinnasya sataH ata evA'vinazvarasya me na kiJcid upaplutaM = vinaSTaM, pudgalA eva AtmabhinnAH paraM = kevalaM upaplutA ahaM tu tatsAkSimAtraH zuddho dhruvAtmA pUrNAnandamaya' iti / sammataJcedaM pareSAmapi / taduktaM nAradaparivrAjakopaniSadi - prANe gate yathA dehaH sukhaM duHkhaM na vindati / tathA cet prANayukto'pi sa kaivalyAzrame vaset / / 6 (nA.pari.3/26) iti / etanmUlaM tu - 'deho'hamiti saGkalpo mahApApamiti sphuTam' - (te.bi.5/96) iti tejobindUpaniSattAtparyapariNamanamavaseyam / ye tu viSayA''saktAH zuSkA'dhyAtmavAdinaH teSAM tAttvikamAtmadarzanAdikamatidurlabhameva / taduktaM mokSaprAbhRte - tAva Na Najjai appA visaesu naro payaTTae jAva / visae virattacitto joI jANei appANaM / / - (mo.prA.66) iti / - vimuktaM sarvasaGgebhyo munimAkAzavat sthitam / asvamekacaraM zAntaM taM devA brAhmaNaM viduH / / - (ma.bhA.zAMti.251/22) iti mahAbhAratavacanamapyatraiva ' vizeSArtha - pRthvIne koI khode ke bhayaMkara ThaMDI-garamI-varasAda paDe to paNa pRthvI koI paNa jAtano pratikAra nathI karatI tema sAdhu paNa sarvatra, sarvadA, sarvathA, sahu koInuM saharSa sahana kare. bhATe sAdhu pRthvItulya upAya che. (27/8) mamatA vagaranA hoya te sAdhu ha. gAthArtha:- tAva vagere doSothI zarIra gherAyela hoya tyAre nirmamatvabhAva hovAnA kAraNe dehAdipulathI huM bhinna chuM. mATe mAruM kazuM bagaDyuM nathI." AvuM je jANe te sAdhu kahevAya. (279) TIkArtha:- kyAreya paNa AtmA nizcaya nayanI dRSTie zarIrAdi koI paNa parigrahane grahaNa karato nathI. jyArathI kALanuM astitva che tyArathI AtmA sarva parigrahathI rahita ja che tathA kevaLa jJAnAnaMdamaya che. AtmAnA AvA mULabhUta zuddha svabhAvano anubhava thAya to dehAdi pudgalonI mamatA tUTe. mahAtmAne Avo AtmAnubhava thayela hovAthI sarva pugalo pratye mamatva bhAva khalAsa thAya che. mATe tAva, zULa, roga vagere doSothI kAyA gherAI jAya tyAre huM to dehAdi tamAma pudgalothI bhinna chuM. mATe ja mAruM kyAreya kyAMya kazuM ya bagaDatuM nathI. phakta dehAdi pudgalo ja taseIbhAM bhUyera che. tamAM mAre | devA-havA?' mA 4 -mAne-anubhave te sAdhu upAya.(27/8) 1. mudritapratau 'mato (syAtmano)...' ityazuddhaH pAThaH / / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * aparokSasvAnubhUtyupAyanirUpaNam * 1859 svasaMsargiNi nirmamatvabhAvanaupayikaM namirAjarSidRSTAntamupadarzayatitathAhi mithilAnAtho mumukSurnirmamaH purA / babhANa mithilAdAhe na me kiJcana dahyate / / 10 / / tathAhIti sampradAyavyakto'yam / / 10 / / labdhAvakAzam / prakRte - annaM imaM sarIraM anno haM iya maNammi ThAvijjA - (ma.vi.369) iti maraNavibhaktiprakIrNakavacanasya, - annaM imaM sarIraM anno jIvo tti nicchayamaio / dukkhaparikilesakaraM chiMda mamattaM sarIrAo / / - (saM.pra.99) iti saMstArakaprakIrNakavacanasya, - vosire savvaso kArya, na me dehe parIsahA - (aacaa.1|4|4|36) iti AcArAGgavacanasya, - annaM imaM sarIraM anno jIvu tti eva kayabuddhI / dukkhaparikilesakaraM chiMda mamattaM sarIrAo / / - (A.ni.1547) iti Avazyakaniyuktivacanasya, - udvijate na rogebhyo na ca kAGkSaccikitsitam / adInastu sahed dehAjjAnAno bhedamAtmanaH / / - (yo.zA.3/153 vRtti-16) iti yogazAstravRttivacanasya, - api rogAdibhirvRddhairna muniH khedamRcchati / uDupasthasya kaH kSobhaH pravRddhe'pi nadIjale / / - (AtmA.204) iti AtmAnuzAsanavacanasya - madIyaM yanna tad bhinnaM, bhinnaM tanna madIyakam / kutaH zocAmi tuSyAmi, bAhyabhAvamanAzritaH / / dRzyaM yattanna me kiJcid, dhruvaM jJAtaM vivekataH / AtmA'rirbandhurAtmA me, dussttaa'dussttvicaartH|| 6 (A.da.gI.88,86) iti AtmadarzanagItAvacanasya, - 'nR-nArakAdiparyAyairapyutpannavinazvaraiH / bhinnairjahAti naikatvamAtmadravyaM sadAnvayi / / (a.sA.18/23) karmaNaste hi paryAyA nA''tmanaH zuddhasAkSiNaH / karma kriyAsvabhAvaM yadAtmA tvajasvabhAvavAn / / - (a.sA.18/25) iti adhyAtmasAroktezca 'zravaNanirantaramanana-dRDhazraddhAna- sArvatrikaparizIlana- dIrghakAlInaprayoga-bahumAnagarbhanididhyAsana- vizuddhapariNamanAdibhiH tAdRkSA'parokSasvAnubhUtirupalabhyate / tata eva jIvanmuktilAbhasambhavaH / taduktaM zambhugItAyAM - aparokSAnubhUtiM hi kRtvaivA''sAdayantyalam / jIvanmuktipadaM bhaktA jJAninAM me na saMzayaH / / - (zaM.gI.5/136) iti dhyeyam / / 27/9 / / svasaMsargiNi geha-deha-snehAdau nirmamatvabhAvanaupayikaM = vairAgya-2bhAvanA-sparzanA- saMvedanAdiparAkASThopAyabhUtaM namirAjarSidRSTAntaM granthakRd upadarzayati- 'tathAhI'ti / purA = prAk mithilAnAthaH namirAjA babhUva / sa ca zArIravedanAgrastaH san mumukSuH = prAk zArIraduHkhamumukSAvAn pazcAcca - 'bahuANaM saddayaM succA egassa ya asaddayaM / valayANa namIrAyA nikkhaMto mihilAhivo / / 6 (A.ni.bhA.211 utta.ni.273) iti AvazyakaniyuktibhASya-uttarAdhyayananiyuktidarzitadizA zArIrAdiduHkhamUlabhUtahiMsAdivirAdhanA-dehAdhyAsAdilakSaNavirAdhakabhAvagocaramumukSAzAlI namirAjarSiH 'esa aggI ya vAu ya eyaM ujjai maMdiraM / bhayavaM ! aMteuraM te NaM kIsa NaM navi pekkhaha ? / / ' (uttarAdhyayana-9/12) iti ha bAhya lAbha-nukzAna na gaNakare te sAdhu pha potAnI sAthe saMkaLAyela zarIrAdi pudgalo pratye nirmamatva bhAvanAne lAvavAmAM namirAjarSinuM daSTAMta upAya banI zake tema che. mATe graMthakArazrI te udAharaNane dekhADe che. gAthArtha :- A mujaba samajavuM ke pUrve mithilA nagarInA rAjA mokSanI jhaMkhanA thavAnA kAraNe mamatvazUnya thayA tyAre bolyA ke "mithilA saLage temAM mAruM kazuM baLatuM nathI." (2/10) Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1860 * sAdhuH kUrmatulyaH . dvAtriMzikA-27/11 hastena cA'ghriNA vAcA saMyato vijitendriyaH / adhyAtmadhyAnanirataH sUtrArthaM yazca cintayet / / 11 / / __hastena ceti / hastena cA'ghriNA' ca saMyataH, kAraNaM vinA kUrmavallInatvena sthiteH kAraNe pAkazAsanena paryanuyuktaH san babhANa 'mithilAdAhe na me kiJcana dahyate, yacca madIyaM tannAgninA kadApi dAhyam' iti / atratyo namirAjarSipratyuttaraH uttarAdhyayane - suhaM vasAmo jIvAmo jesiM mo natthi kiMcaNaM / mihilAe DajjhamANIe na me Dajjhai kiMcaNaM / / 6 (utta.9/14) ityevaM darzitaH / mahAbhArate - anantaM bata me vittaM bhAvyaM me nAsti kiJcana / mithilAyAM pradIptAyAM na me kiJcana dahyate / / - (ma.bhA.zAMti.223/17) ityevaM janakena pratyuttaritamityavadheyam / yadapi majjhimanikAye dantabhUmisUtre - so hoti bhikkhu khamo sItassa uNhassa jighacchAya pipAsAya DaMsamasakavAtAtapasarIsapasamphassAnaM duruttAnaM durAgatAnaM vacanapathAnaM, uppannAnaM sArIrikAnaM vedanAnaM dukkhAnaM tibbAnaM kharAnaM kaTukAnaM asAtAnaM amanApAnaM pANaharAnaM adhivAsakajAtiko hoti sabbarAgadosamoha-nihitaninnItakasAyo Ahuneyyo pAhuneyyo dakkhiNeyyo aJjalikaraNIyo anuttaraM puJjakkhettaM lokassa - (ma.ni. 3/3/5/222, pR.176) ityevaM bhikSusvarUpamuktaM tadapIha yathAgamamanuyojyaM samAkalitasva-parasamayasiddhAntarahasyaiH / / 27/10 / / tathA- 'hastene'ti / kAraNe ca vizuddhapiNDagrahaNAdilakSaNe samyaggamanAt = IryAsamityupayuktatayA gamanA''gamanAdipravRtteH / anena kAyaguptirAveditA / - kummo iva guttidie allINa-pallINe ciTThai - (bha.sU.25/7) iti bhagavatIsUtravacanAt, - maNa-vaya-kAyasusaMvuDe je sa bhikkhu - (da.vai.10/ 7) iti dazavaikAlikasUtravacanAcca kUrmavallInatvena sthiteH iti tu kAyavat kaSAyendriyAdiSvapi yojanIyam / taduktaM sUtrakRtAGge - jahA kummo saaMgAI sae dehe samAhare / evaM pAvAI mehAvI, ajjhappeNa samAhare / / - (sUtra.1/8/16) iti / taduktaM kalpasUtre api SaSThakSaNe - kummo iva guttidie - (ka.sU.6/sU.118/pR.305) taduktaM rAmagItAyAM api - indriyANi samAhRtya kUrmo'GgAnIva vizeSArtha - gAthArtha spaSTa hovAthI tema ja jaina saMpradAyamAM namirAjarSinuM udAharaNa prasiddha hovAthI tenI saMskRta vyAkhyA karavAmAM nathI AvI. asahya kAyika vedanAmAM rANIonI baMgaDInA avAjathI becena thayelA ane tyAra bAda ekatvabhAvanAnA mAdhyame vairAgyamArge AgaLa vadhI dIkSA levA kaTibaddha thayelA nami rAjarSinI parIkSA karavA mATe Avela IndranI "rAjanuM! tamArI mithilA nagarI saLage che tene bUjhAvIne pachI dIkSA mArge prayANa karo" AvI vANI sAMbhaLIne "mithilA saLage temAM mAruM kAMI saLagatuM nathI. saLage te mAruM nahi ane mAruM hoya te saLage nahi' AvI sAttvika-AdhyAtmika vANIne bolanArA namirAjarSinuM udAharaNa uttarAdhyayanasUtranA navamA adhyayanamAM vistArathI batAvela che. (27/10) ha IndriyavijetA banI svAdhyAyaramaNatA kare te sAdhu ja gAthArtha :- hAtha, paga ane vANIthI saMyamane dhAraNa karanArA, IndriyavijetA, adhyAtma ane dhyAnamAM nimagna thayelA je sAdhaka sUtra ane arthanuM ciMtana kare te sAdhu kahevAya. (27/11) TIkArtha :- sAdhu hAtha ane pagathI saMyamavALA hoya, kAraNa ke vagara kAraNe to kAcabAnI jema sAdhu hAtha-paga saMkocIne rAkhe tathA kAraNa hoya to vivekapUrvaka cAlavAnuM kAma kare che. 1. hastAdarza 'cAdriNA' ityazuddhaH pAThaH / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prajJApratiSThopAyA''vedanam * 1861 ca samyaggamanAt' / vAcA saMyato = akuzalavAgnirodha-kuzalavAgudIraNAbhyAM', vijitendriyo = nivRttaviSayaprasaraH / / 11 / / sarvazaH / kSINendriya-manovRttinirAzIniSparigrahaH / / - (rA.gI.15/52) iti / prakRte - yadA saMharate kAmAn kUrmo'GgAnIva sarvazaH / tadAtmajyotiracirAt svAtmanyeva prasIdati / / - (ma.bhA.zAMti. 21/3) - nAsya cchidraM paraH pazyet cchidreSu paramanviyAt / gRhet kUrma ivA'GgAni rakSed vivaramAtmanaH / / - (ma.bhA.zAMti43/49) iti mahAbhAratazlokayugalaM, - yathA'yaM kamaTho'GgAni saGkocayati sarvataH / viSayebhyastathA khAni saGkarSed yogatatparaH / / - (ga.gI.1/55) iti gaNezagItAvacanamapi smartavyam / tatazca kUrmAGganyAyenA'GgopAGgendriyAdayaH saMvRtA jnyeyaaH| taduktaM bhikSumuddizya nAradaparivrAjakopaniSadi - apApamazaThaM vRttamajihyaM nityamAcaret / indriyANi samAhatya kUrmo'GgAnIva sarvazaH / / (nA.pari.3/ 74) iti / tatazca yogasiddhyupAyabhUtA dhAraNA'pi sampadyate / ata eva dhAraNAnirUpaNAvasare kSurikopaniSadi - kUrmo'GgAnIva saMhRtya mano hRdi nirudhya ca - (kSuri.2) ityAdyuktam / itthamevA'sya prajJA sthirA sampadyate / taduktaM adhyAtmasAre bhagavadgItAyAM ca - yadA saMharate cA'yaM kUrmo'GgAnIva sarvazaH / nA'bhinandati na dveSTi tasya prajJA pratiSThitA / / ( (a.sA.16/ 67, bha.gI.2/58) iti / hastAdInAmupalakSaNatvena manovitarkAdarapi grahaNamavaboddhavyam / taduktaM saMyuktanikAye devatAsaMyukte nandanavarge duSkarasUtre - kummo va aGgAni sake kapAle samodahaM bhikkhu manovitakke / anissito aJamaheThayAno parinibuto nUpavadeyya kaJcIti / / - (saM.ni. 1|1|17pR.9) iti / ajhaM = anyaM aheThayAno = apIDayana, nUpavadeyya = nopavadeta, na hIlayediti yAvat, ziSTaM spaSTam / kAraNe ca saMyamaparipAlanAdiprayojane upasthite samyag = IryAsamitipUrvakaM gamanAt / pareSAmapi sammatamidam / taduktaM saMnyAsagItAyAM - dRSTipUtaM nyaset pAdaM, vastrapUtaM jalaM pibet / satyapUtAM vaded vANI manaHpUtaM samAcaret / / - (saM.gI.6/107) - saMrakSaNArthaM jantUnAM rAtrAvahani vA sadA / zarIrasyA'tyaye caiva samIkSya vasudhAM caret / / (saM.gI.8/64) iti / vAgguptidarzanAyAha- 'vAce'ti / nivRttaviSayaprasaraH = saMyamabAdhakA'nAvazyakobhayaviSayatyAgena saMyamanirvAhaupayikA'nna-pAna-vastra-pAtrAdiviSaye'kasmAdupanatavijAtIyarUpa-zabdAdau ca rAgAdiparityAgena vijitendriya iti bhAvaH / anena yogabhedadvAtriMzikoktA (dvA.dvA.18/29 bhAga-4 pR.1260) prathamA manoguptirudAhRtA / ____ adhunA prAguktAM dvitIyAM manoguptimupadarzayitumAha- 'adhyAtma-dhyAnarataH = adhyAtma-dhyAnopadhAyakaguNeSu susamAhitA''tmA san vizuddhA'dhyAtma-prazastadhyAnanimagnaH yazca - 'AgamabaliyA samaNA niggaMthA - (vya.sU. 10/3) iti vyavahArasUtravacanabhAvitA'ntaHkaraNatayA sUtrArthaM yathAvasthitaM vidhigrahaNazuddhaM cintayet yathAviSayaM padArtha-vAkyArtha-mahAvAkyArthAdikrameNa / taduktaM dazavaikAlike - hatthasaMjae pAyasaMjae, vAyasaMjae saMjaiMdie / ajjhapparae susamAhiappA, suttatthaM ca viANai je sa bhikkhU / / -(da.vai.10/15) iti / prakRte - yasya hastau ca pAdau ca manazcaiva susaMyatam / vidyA tapazca kIrtizca A ja rIte anucita vANI na bolavA dvArA ane jarUra hoya tyAM vivekapUrvaka sAme cAlIne hita-mita-satya bolavA dvArA vANI upara paNa sAdhu aMkuza = saMyama rAkhe che. tathA pAMceya Indriyone pota-potAnA viSayamAM phelAtI aTakAvavA dvArA je jitendriya bane te sAdhu kahevAya. (2711) 1. hastAdarza 'gAmanAt' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza ....dIrANAbhyAM' ityazuddhaH pAThaH / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1862 __ * bhikSuvarNaprasAdahetUhanam * dvAtriMzikA-27/12 ajJAtocchaM caran zuddhamalolo'rasagRddhimAn / Rddhi-satkAra-pUjAzca jIvitaM yo na kAGkSati / / 12 / / - ajJAtocchamiti / zuddhaM = bhAvaparizuddhaM, 'stokaM stokamityarthaH / alolo = nA'prAptaprArthanaparaH / arasagRddhimAn = prApteSvapyapratibaddhaH / sa tIrthaphalamaznute / / (zi.gI.16/10) iti zivagItAvacanamapyanuyojyaM yathAgamam / / 27/11 / / bhikSusvarUpakathanA'dhikAra evA'dhikamAha- 'ajJAte'ti / - paMtaM lUhaM sevaMti vIrA samattadaMsiNo 6 (AcA. 1 / 26 / 99) iti AcArAGgoktyanusmaraNena bhAvaparizuddhaM = 'kimanenA'nnapAnAdipudgale'nA'nAhAriNo mama' ityAtmasvarUpabhAvanayA sarvataH zuddhaM, ata eva stokaM stokaM, na tu pracuraM ajJAtoJchaM = ajJAtagRhasthapiNDaM caran = gaveSayan / taduktaM AcArAGge - appAhAre titikkhae - (AcA. 1818118) iti / jinadAsagaNimahattaraiH dazavakAlikacUrNI - jamaNNAyamaNNAeNa uppatijjati taM bhAvucha bhaNNati 6 (da.vai.cU.11/16 cU.) iti gaditam / nA'prAptaprArthanaparaH = naivA'nupalabdhA'zana-pAna-vastra-pAtrAdiyAcanaparAyaNaH, viditapUrNA''nandamayA''tmasvabhAvatvAt / ata eva prApteSu = zAstravihitavyApAralabdheSu api azanAdiSu apratibaddhaH = agRddhaH, pAramArthikabhedajJAnA'bhyAsaparipAkavazena - lobhaM parijANai se NiggaMthe - (AcA.2 13 1) iti AcArA GgasUtrokteH pariNamanAt / taduktaM dazavaikAlike - annAyauMchaM caraI visuddhaM, javaNaTThayA samuyANaM ca niccaM aladdhayaM no paridevaejjA, laTuM na vikatthayai sa pujjo|| (d.vai.9|3|4) iti / yadapi saMyuktanikAye devatAsaMyukte nalavarge araNyasUtre - araJja viharantAnaM santAnaM brahmacArinaM / ekabhattaM bhuJjamAnAnaM kena vaNNo pasIdatIti ? / / atItaM nAnusocanti nappajappanti nAgataM / paccuppannena yApenti tena vaNNo pasIdati / / - (saM.ni. 1 / 1 / 10) iti sAkSepa-parihAramuktaM tadapi paramArthata ihaiva saGgacchata ityavadheyam / santAnaM = zAntAnAM, vaNNo = mukhavarNaH, ziSTaM spaSTam / vizeSArtha :- nukazAna thAya tevA saMyogamAM kAcabo hAtha-paga-Doka saMkocIne rAkhe che tema karmabaMdha thAya tevA saMyogamAM sAdhu pAMca Indriya, hAtha, paga vagerenuM saMkocana-saMvaraNa kare che. jarUra paDe tyAre vivekapUrvaka sva-paranuM AdhyAtmika kalyANa thAya te rIte jinAjJA mujaba pravRtti paNa kare che. ahIM vivekadRSTi upara khAsa bhAra ApavAmAM Avela che. (2/11) che nirdoSa carcA chatAM AsaktizUnya hoya te sAdhu che gAthArtha :- lolatA vinAnA tathA rasagRddhizUnya evA je sAdhaka zuddha ajJAta piMDanI gaveSaNA kare tathA Rddhi, satkAra, pUjA ane asaMyamI jIvananI je IcchA na kare te sAdhu kahevAya. (2/12). TIkArtha :- sAdhu je piMDanI gaveSaNA kare te zuddha hoya eTale ke dAtAnA ane potAnA bhAvathI zuddha hoya. arthAt gocarI vahorAvanAranA bhAva zuddha-vizuddha-parizuddha rahe te rIte thoDuM thoDuM bhojana vagere anAsakta bhAve sAdhu grahaNa kare. sAdhu lolatA vinAnA hoya eno artha evo samajavo ke maLelI na hoya tevI bhojanAdi cIjanI mAgaNI sAdhu na kare. tathA prApta thayelA bhojanAdimAM paNa sAdhune gRddhi na hoya, "amuka ja cIja vAparavAmAM joIe tevI pratibaddhatA sAdhune nA hoya. 1. mudritapratau 'stokami'ti padaM sakRdeva dRzyate iti truTitaH pAThaH / 2. hastAdarza 'Alola' ityazuddhaH pAThaH / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhikSuH jIvanmuktaH . 1863 RddhiH 'AmarpoSadhyAdikA, satkAro vastrAdinA, pUjA prasUnAdinA, jIvitaM = asaMyamajIvitam (yo na kAGkSati) / / 12 / / AmarzoSadhyAdikAH / AmarzaH = hastAdinA sparzaH eva yogaprabhAveNa auSadhiH tattadrogocchedakatvAt / Adipadena kapha-vipuNmala-mUtra-nakha-sarvauSadhi-sambhinnazrotolabdhyAdigrahaH / prakRte - abhipUjitalAbhAMzca jugupsetaiva sarvazaH / abhipUjitalAbhaistu yatirmukto'pi badhyate / / - (nA.pari.5/7) iti nAradaparivrAjakopaniSadvacanamapi yathAtantramUhanIyam / pUjA prasUnAdinA = suvarNamayakusumAdinA / zrIharibhadrasUrayastu 'pUjanaM ca stavAdinA' (da.vai.10/ 17 vR.) ityAhuH / prakRte - accaNaM rayaNaM ceva vaMdaNaM pUyaNaM tahA / iDDhI sakkAra-sammANaM maNasA vi na patthae / / - (utta.35/18) iti uttarAdhyayanasUtroktirapi bhAvanIyA / taduktaM sUtrakRtAGgasUtre api - suddhe siyA jAe na dusaejjA, amucchite Na ya ajjhovavaNNe / dhitimaM vimukke Na ya pUyaNaTThI na siloyakAmI ya parivvaejjA / / ( (suu.kR.1|10|23) iti / yathoktaM adhyAtmakalpadrume api - yo dAnamAnastutivandanAbhirna modate'nyairna tu durmanAyate / alAbhalAbhAdiparISahAn sahan, yatiH sa tattvAdaparo viDambakaH / / - (a.ka.13/45) iti / tatazca - appapasaMsA purisassa hoi ciMdhaM sunigguNattassa - (A.patA.215) iti ArAdhanApatAkAvacanarahasyArthavibhAvanAt, - jai me paro pasaMsAti asAdhu sAdhu mANiyA / na me sA tAyae bhAsA appANaM asamAhitaM / / jati me paro vigarahAti sAdhu saMtaM NiraMgaNaM / Na me sa'kkosae bhAsA appANaM susamAhitaM / / 6 (R.bhA. 4/17,18) iti RSibhASitA''zayapariNamanAt, - no sakkaImicchaI na pUyaM no vi ya vandaNagaM kuo pasaMsaM ? / se saMjae suvvae tavassI sahie Ayagavesae sa bhikkhU / / ( (utta.15/5) iti uttarAdhyayanasUtratAtparyonnayanena nijanirupAdhikAtmasvarUpagaveSakatvAcca na pUjAprazaMsAdyAkAGkSAsambhavaH / etena - yathA yathA samAyAti saMvittau tattvamuttamam / tathA tathA na rocante viSayAH sulabhA api / / 6 (iSTo.37) iti iSTopadezavacanamapi pUrvoktaM(pR.1656) vyAkhyAtam / prakRte - na nindA na stutiryAdRcchiko bhaved bhikSuH - (pa.haM.8) iti paramahaMsopaniSadvacanaM, - pratiSThA sUkarIviSThAsamA gItA maharSibhiH / tasmAdenAM parityajya kITavat paryaTed yatiH / / (nA.pari.5/15,saM.gI.10/15) iti nAradaparivrAjakopaniSat-saMnyAsagItAvacanaM, - sanmAnAt tapasaH kSayaH 6 (A.sta.smR.10/9) iti ApastambasmRtivacanaM, - ceSTamAnaM zarIraM svaM pazyatyanyazarIravat / saMstave cA'pi nindAyAM kathaM kSubhyed mahAzayaH ? / / - (a.gI.3/10) iti aSTAvakragItAvacanaM - na krudhyenna prahRSyecca mAnito'mAnitazca yaH - (ma.bhA.zAMti.251/14) iti ca mahAbhAratavacanaM yathAgamamanuyojyamAgamanayavizAradaiH / ayaJca paraiH jIvanmuktatayeSyate / taduktaM adhyAtmopaniSadi - sAdhubhiH pUjyamAne'smin pIDyamAne'pi durjanaiH / samabhAvo bhaved yasya sa jIvanmukta iSyate / / - (adhyA.47) iti / paraM sAmAnyajanasya tu pUjA-prazaMsApaGkilasUkSmazalyoddhAro duHzaka eveti saugatAnAmapi sammatam / taduktaM theragAthAyAM - tathA AmarSa auSadhi vagere Rddhione, vastrAdi dvArA satkArane, phUla vagere dvArA potAnI pUjAne ane asaMyama poSanArI jIMdagIne sAdhu Icche nahi. (27/12) 1. hastAdarza 'AmaSeSa....' ityazuddhaH pAThaH / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1864 * bhikSuH jIvana-maraNasamadarzI * dvAtriMzikA-27/13 yo na kopakaraM brUyAt kuzIlaM na vadetparam / pratyekaM puNyapApajJo jAtyAdimadavarjitaH // 13 // ya iti / paraM = svapakSavineyavyatiriktam / paMko ti hi taM pavedayyaM yAyaM vandanapUjanA kulesu / sukhumaM sallaM durubbahaM sakkAro kApurisena dujjaho / / 6 (the.gA.2/124) iti / - jIviyaM nA'bhikaMkhejjA, maraNaM no vi patthae - (aacaa.1|8|8|19) iti AcArAGgavacanAt, - jIviyA''sa-maraNabhayavippamukkA - (vyA.pra.8/7) iti vyAkhyAprajJaptisUtravacanAt, - kAlaM aNavakaMkhamANe viharai - (aupa.1/73) iti aupapAtikasUtravacanAt, - niravakaMkhe jIviyamaraNA''savippamukke - (pra.vyA. 2 / 10 / 29) iti praznavyAkaraNasUtravacanAcca asaMyamajIvitaM = hiMsAdyAsevanalabdhavRttikajIvanaM na kAGkSati = naivaitadarthaM yatate, tadvipAkA'vagamAt / pareSAmapIdamanumatameva / taduktaM mAradaparivrAjakopaniSadi - maraNaM jIvitaM vA na kAGketa - (nA.pari.5/1) iti / taduktaM saMnyAsagItAyAM mahAbhArate ca - nAbhinandeta maraNaM nA'bhinandeta jIvitam - (saM.gI.6/100, ma.bhA.zAMti.251/15) iti / - mAyAmAtramidaM vidhaM pazyan vigatakautukaH / api sannihite mRtyau kathaM trasyati dhIradhIH / / - (a.gI.3/11) iti aSTAvakragItAvacanamapyatra yathAnayaM yojyaM - vikalpatalpamArUDhaH zeSaH punarupaplavaH - (dvA.dvA.24/4 bhAga-6 pR.1626) iti prAguktaM siMhAvalokananyAyenA'nusmaradbhirmadhyasthadhIdhanaiH / bauddhAnAmapi sammatamidam / taduktaM udAne - yaM jIvitaM na tapati maraNante na. socati / sa ve diTThapado dhIro sokamajjhe na socati / / 6 (udA.4/9) iti| prakRte ca - uvahimi amucchie agiddhe annAyau~chaM pulanippulAe / kayavikkayasaMnihio virae savvasaMgA'vagae je sa bhikkhU / / alola bhikkhU na rasesu gijjhe, uMchaM care jIvia naa'bhikNkhe| iDDiM ca sakkArapUaNaM ca, cae ThiappA aNihe je sa bhikkhU / / 6 (da.vai.10/16-17) iti dazavaikAlikagAthe anusndheye| taduktaM sUtrakRtAGge'pi - no pUyaNaM tavasA AvahejjA - (sUtra.1/7/27) iti / / 27/12 / / tathA- 'ya' iti / - no vayaNaM pharusaM vaejjA - (AcA.2/1/16) iti AcArAGgasUtrAzayopalambhena, - jo paribhavai paraM jaNaM, saMsAre parivattai mahaM 6 (sU.kR.1/2/2/1) iti sUtrakRtAGgasUtratAtparyapariNamanena ca yo na kopakaraM = krodha-klezAdikArakaM 'ayaM kuzIla' ityAdikaM vaco brUyAt, doSasadbhAve'pi / tathA svapakSavineyavyatiriktaM = vyavahArato nijagaNa-ziSyabhinnaM kuzIlaM = zithilaM na vadet, tadaprItyAdidoSaprasaGgAt, svasya paraparibhavena dIrghasaMsAritvAdiprasaGgAcca / svapakSavineyaM tu zikSAgrahaNabuDyA vadedapi kadAcit / na caivamasAtavedanIyakarmabandhaprasaGgaH, svavineyaparitApakaraNAditi zaGkanIyam, duSTazaikSahitakAritvena tatparihArAt / taduktaM bRhatkalpabhASye - kAmaM paritAvo asAyahetu che gusso na kare ke na krAve te sAdhu che gAthArthaH- je bIjAne gusso karanAra vacana na bole, bIjAne kuzIlana kahe, dareka kriyAmAM puNya ane pApa pratyeka jIvamAM svataMtra rahe che tema oLakhe tathA jAti vagere madathI rahita hoya tene sAdhu kahevAya. (27/13) TIkArtha :- sAdhu potAnA vartuLanA ziSyo sivAyanA anya sAdhuone kyAreya paNa ThapakArUpe zithila yAritrahIna tarI na poto. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyakRtakarmaNo'nyatrA'saGkramaH 1865 pratyekaM =pratisvaM puNyapApajJo, anyasambandhino'nyatrA'saGkramAt / itthaM ca jAtyAdimadairvarjitaH / / 13 / / pravedayatyAryapadaM paraM sthApayati sthitaH / dharmaceSTAM kuzIlAnAM parityajati yaH punaH / / 14 / / jiNehiM paNNatto / Ata - parahitakaro puNa icchijjai dussIle khalu u / / - (bR.ka.bhA. 5108) iti / na ca nindAprasaGgaH, taduktaM bhAvavijayagaNinA'pi uttarAdhyayanavRttau hitabuddhyA tu yA zikSA, sA nindA nAbhidhIyate - ( utta. 9/62 / vRttizloka - 16 ) iti / tathApi parapreraNAkaraNe utsargataH - codakena, Avuso ! bhikkhunA paraM codetukAmena paJcadhamme ajjhattaM upaTTapetvA paro codetabbo / kA vakkhAmi no akAlena, bhUtena vakkhAmi no abhUtena, saNhena vakkhAmi no pharusena, atthasaMhitena vakkhAmi no anatthasaMhitena, mettacittena vakkhAmi no dosantarenAti - ( dI. ni. 3 / 10 / 317, pR.189) iti dIghanikAyavacanamapi yathAgamamanusmartavyaM sva-parasamAdhikAmaiH / 'ajjhattaM antaHkaraNaM, upaTThapetvA = upasthApya', ziSTaM spaSTam / savve sayakammakappiyA - (sU.kR.1/ dukkhe keNa kaDe ? jIveNaM kaDe attakaDe dukkhe savve jIvA - ego sayaM paccaNuhoi dukkhaM - (sU.kR. 1/5/2/22) iti 2/3/19) iti ca pUrvokta(pR.955) sUtrakRtAGgasUtrAzayopalambhena, pamAeNaM - (sthA.3/3/2/174) iti pUrvokta(pR.625) sthAnAGgasUtredamparyA'vagamena, no parakaDe - (vyA. pra.17/4/707) iti pUrvokta (pR. 625) vyAkhyAprajJaptisUtravibhAvanena puDho puDho, mamattaM baMdhakAraNaM - (paM.sU.2 / 2) iti paJcasUtratAtparyAnusAreNa ca anyasambandhinaH puNyasya pApasya vA anyatra = kartRvyatirikte Atmani asaGkramAt = sadbhAvenA'navasthAnAt / taduktaM amitagatinA'pi dvAtriMzatikAyAM svayaM kRtaM karma yadAtmanA purA phalaM tadIyaM labhate zubhAzubham - ( dvAtriM. 30) iti itthaJca darzitarItyA kRtsnakarmabandhodayodIraNAsattAdihetu-svarUpA'nubandhAdyavagamena jAti-kula- rUpabala-zruta-tapo-lAbhaizvaryalakSaNeSu guNeSu satsu api jAtyAdimadaiH sarvathaiva varjitaH, na svaguNairgarvamAyAtIta bhAvaH / kopAdikaraNazIlatve tvAsurIbhAvanA prasajyeta / taduktaM bRhatkalpabhASye aNubaddhaviggaho ciya saMsattatavo nimittamAesI / nikkiva niraNukaMpo AsuriyaM bhAvaNaM kuNai / / - (bR.ka.bhA. 1315) iti / taduktaM dazavaikAlike na paraM vaejjAsi 'ayaM kusIle', jeNaM ca kuppijja na taM vaejjA / jANi patte puNa-pAvaM attANaM na samukkase je sa bhikkhU / / (da.vai.10/18) na jAimatte na ya rUvamatte, na lAbhamatte na sueNa matte / mayANi savvANi vivajjaittA dhammajjhANarae je sa bhikkhU / / - (da.vai.10/19) iti / / 27 / 13 / / tathA eka vyaktinuM puNya ke pApa kadApi bIjAmAM jatuM nathI jAti vagere madathI sAdhu rahita hoya che. (27/13) Ama sAdhu jANe che. tema ja vizeSArtha H- potAnA ziSya pramAda karatA hoya to tene ThapakArUpe zithila tarIke saMbodhana sAdhu kare. paraMtu bIjAnA ziSyane ThapakAmAM zithilAcArI vagere zabdothI navAjavAnuM kAma na kare. kAraNa ke tema karavAmAM duzmanAvaTaUbhI thAya.(27/13) * zuddha Atmadharmane jaNAve te sAdhu gAthArtha :- je Aryapadane jaNAve, dharmamAM sthira rahe, bIjAne sthira kare ane zithilAcArInI ceSTAne je choDe te sAdhu kahevAya. (27/14) 1. hastAdarze 'yaH' nAsti / = Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1866 * saptavidhadharmasvarUpapravedanam * dvAtriMzikA-27/14 pravedayatIti / pravedayati = kathayati AryapadaM = zuddhadharmapadam / / 14 / / kiJca- 'pravedayatIti / sa hi tAvat zuddhadharmapadaM paricchinatti / ata eva - sUcanAt sUtramityuktaM sUtraM nAma paraM padam / tatsUtraM viditaM yena sa mumukSuH sa bhikSukaH / / - (para.2/3) iti parabrahmopaniSadvacanamapyatraiva labdhaprasaramavagantavyam / tatazca - yato'bhyudaya-niHzreyasasiddhiH sa dharmaH - (nI.vA.1/1,vai.sU.1/1/2) iti nItivAkyAmRta-vaizeSikasUtrayoH vacanaM - AcAraH paramo dharmaH 6 (ma.smR.1/108) iti manusmRti-vacanaJca cetasikRtya sAmAnyataH sArvatantrikAn zrotRRn prati (1) 'sadAcAro mokSaphalo dharma' iti kathayati / sva-paratantrasthitAn mizrAn zrotRn Azritya tu - ahiMsA dharmayAgaH - (pA.bra.5) iti pAzupatabrahmopaniSadvacanaM, - ahiMsA tu tapoyajJaH - (zA.upa.14) iti zATyAyanIyopaniSadvacanaM, - ahiMsA niyameSvekA mukhyA (yo.ta.29) iti yogatattvopaniSadvacanaM, - ahiMsA paramo dharmaH - (ma. bhA.anuzA.115/23) iti mahAbhAratavacanaM, - ahiMsayaiva bhUtAnAM kAryaM 6 (manu.2/159) iti pUrvoktaM (pR.1420) manusmRtivacanaM, - ahiMsA vaidikaM karma - (bR.gau.15/74) iti bRhadgautamasmRtivacanaM, - ahiMsyutpadyate svargam - (va.smR.1/29/3) vaziSThasmRtivacanaM, - ahiMsAlakkhaNo dhammo - (naM.sU.1 cU.) iti nandisUtracUrNivacanaM, - dhammamahiMsAsamaM natthi - (bha.pa.pra.91) iti bhaktaparijJAprakIrNakavacanaM, - jIvANaM rakkhaNaM dhammo - (kA.anu. 498) iti kArtikeyAnuprekSAvacanaM ca cetasikRtya (2) ahiMsA paramo dharmaH' iti pravedayati / ___svatantrasthitAn zrotRRn prati - jayaNA u dhammajaNaNI -(u.pa.770,saM.sa.67,saM.pra.3/26,paM.va.1262, paM.7/30) iti upadezapada-sambodhasaptatikA-sambodhaprakaraNa-paJcavastuka-paJcAzakavacanaM, - dhammo dayAvisuddho - (bodha.prA.25) iti bodhaprAbhRtavacanaM, - dhammassa viNao mUlaM -(da.vai.9/2/2) iti dazavaikAlikavacanaM,- viNao mokkhaddAraM - (muulaa.7|106,cN.ve.54) iti mUlAcAra-candrakavedhyakaprakIrNakayorvacanaM, - dharmasyA''dipadaM dAnaM 6(yo.bi.125) iti pUrvoktaM(pR.2,267,850,852) yogabinduvacanaM,- dhammo maMgalamukkiTTha ahiMsA saMjamo tavo 6(d.vai.1|1) iti dazavakAlikasUtravacanaM, - rayaNatayaM ca dhammo saM(kA.anu.479) iti kArtikeyAnuprekSAvacanaM ca manasikRtya (3) 'yatanAvinayAdimUlakaM saMyama-dAnAdyanuSThAnaM = dharmaH' iti kathayati / __ pUrvoktaM(pR.20,942) - aNuvaogo davvaM (anu.sU.13) iti anuyogadvArasUtravacanaM,- dhannANaM vihi jogo, vihipakkhA''rAhagA sayA dhannA - (saM.pra.2/338, da.zu.28) iti sambodhaprakaraNa-darzanazuddhiprakaraNavacanaM, - vidhiM kareMto jadi vi dosehiM puTTho, tahA vi suddho - (ni.bhA. 4192 cU.) iti nizIthacUrNivacanaM, - vihisAraM ciya sevai saddhAlU sattimaM aNuTThANaM - (dha.ra.pra.91) iti dharmaratnaprakaraNavacanaM, - jiNavayaNaMmi pariNae avatthavihiANuTThANao dhammo - (da.vai.ni.164) iti dazavaikAlikaniyuktivacanaM ca vimRzya (4) 'yathAzakti zraddhopayoga-vidhivizuddhaM svabhUmikocita-vihitAnuSThAnakaraNaM dharmaH' iti kathayati / - samaNovAsae vA samaNovAsiyA vA viharamANA ANAe ArAhae bhavati (nirayA.pR.8) iti nirayAvalikAvacanaM, - dhammo ANAe paDibaddho 6 (zrA.dha.3) iti zrAvakadharmavidhivacanaM, - dhammo suddhassa ciTThai (utta. 3 / 12) iti uttarAdhyayanasUtravacanaM, - nijAtmaguNaparyAyarakSaNaM dharma ucyate - (adhyA.gI.124) iti adhyAtmagItAvacanaM, - AjJA tu nirmalaM cittaM kartavyaM sphaTikopamam - (yo.sA.1/21) iti yogasAravacanaM ca lakSyIkRtya (5) 'jinAjJAnusAricittagatavizuddhapariNatiH dharmaH' iti kathayati / - mohakSobhavihIno hyAtmanaH pariNAmaH zuddhaH - (ma.syA.raha.bhAga-3/pR.196) iti syAdvAdarahasyavacanaM, TIkArtha :- Aryapada eTale zuddhadharmane jaNAvanArA pada, bAkIno gAthArtha spaSTa che. (27/14) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhikSoH dharmapravedane'pyasaGgatvam * 1867 udvego hasitaM zoko ruditaM kranditaM tthaa| yasya nA'sti jugupsA ca krIDA cA'pi kadAcana / / 15 / / - mohakkhohavihINo pariNAmo appaNo dhammo - (bhA.prA.83) iti bhAvaprAbhRtavacanaM, - vastusvabhAvadharmo'sti sarvalakSaNalakSitaH - (kR.gI.76) iti kRSNagItAvacanaM, - dhammo vatthusahAvo (kA.anu.5) iti kArtikeyAnuprekSAvacanaM, - dhammo sabhAvo lakkhaNaM (da.vai.a.1 / 1) iti dazavakAlikacUrNau agastyasiMhasUrivacanaM cAvalambya (6) 'AtmanaH svakIyavizuddhasvabhAvAvasthAnalakSaNo dharmaH' iti kathayati / - AyA paccakkhANe, AyA me saMjame tave joge ( (ma.vi. 216, ma.pra.11, vIrabhadrasUrikRtaAtu. pra.25) iti maraNavibhaktimahApratyAkhyAnA''turapratyAkhyAnaprakIrNakavacanaM, - AyA khalu sAmAiyaM 6 (A.ni.790) iti AvazyakaniyuktivacanaM, - AdA dhammo muNedavvo 6 (pra.sA. 1/9) iti pravacanasAravacanaM copayujya dravyAstikanayA'pekSayA (7) 'kevala AtmA = dharmaH' ityevaM zrotRbhUmikAnusAreNa zuddhadharmapadaM = hetusvarUpA'nubandhavizuddhadharmavacanaM - zabdasRSTiM prajAnAmi, zabdasRSTiM kadA na me / zabdajAle na pANDityaM, vastuto me zubhA''vahaM / / yogyajIvaprabodhArtham, bhASe bhASAM tu vaikharIm / zabdabrahmaprabhinno'smi, parabrahmA'smi vastutaH / / 6 (A.da.gI.104-105) iti AtmadarzanagItAvacanatAtparyArthasaMvedanapUrvaM niHsaGgatayA kathayati yathAzakti vidhinA paropakArAya / ata eva suSThuktaM nandisUtracUrNoM - vivihakuluppannA sAhavo kapparukkhA - (naM.sU.cU.2/16) iti / yadyapi parjanyanyAyena sarveSveva jIveSu bhAvabhikSoH kRpAlutA'styeva tathApi yasya yad yogyaM tasya tat tathaiva niHsaGgatayA prAguktavidhinA (dvA.dvA.2/4-28-30) kathayati / etAdRzazca bhAvabhikSuH svayaM svabhUmikocitA''cArAdidharme sthitaH san paraM zrotAramapi tattadbhUmikocite zrutadharme cAritradharme ca sthApayati, tatrA''deyabhAvapravRtteH, anyathA''yAsamAtraprasaGgAt / dharmopadezazca nirjarAkAraNam, taduktaM 'nikkhittasatthamusalo sotA jati bhavati kiMci vI kAlaM / sotuM ca jati niyattati kahagassa vi taM hitaM hoti / / ' ( ) iti / kuzIlAnAM dharmaceSTAM = prAguktAM (dvA.dvA.3/7-9-10 bhAga-1 pR.150) zrAddhamamatvAdilakSaNAM yadvA- bAyAlamesaNAo na rakkhai dhAi-sijjapiMDaM ca / AhArei abhikkhaM, vigaIo sannihiM khAI / / sUrappamANabhojI AhArei abhikkhamAhAraM / na ya maMDalIe bhuMjai, na ya bhikkhaM hiMDaI alaso / / kIvo na kuNai loaM, lajjai paDimAi jallamavaNei / sovAhaNA a hiMDai, baMdhai kaDipaTTayamakajje / / 6 (u.mA.354-5-6) ityAdilakSaNAM upadezamAlApratipAditAM kuzIladharmapravRttiM parityajati / atra ca - paveae ajjapayaM mahAmuNI dhamme Thio ThAvayaI paraM pi / nikkhamma vajjijja kusIlaliMgaM - (da.vai.10/20) iti dazavaikAlikavacanamanusandheyam / / 27/14 / / / vizeSArtha:- asaMga avinAzI avikalpa zuddha caitanyasvarUpa AtmAnA mULabhUta sAkSImAtra vItarAgatAdi guNadharmane jaNAvanAra pado e Aryapada tarIke mAnya che. saccidAnaMdamaya zuddha AtmasvabhAvamAM ramaNatA karAve tevA zabdone sAdhu avasare bole. mAtra bole nahi paNa zuddha saMyamajIvanamAM sthiratAne paNa dhAraNa kare ane saMyamamAM asthira evA anya sahavartIne paNa sAdhu saMyamajIvanamAM sthira kare.(214) ha sAdhu na hase ke na De thArtha :- OMne ul, hAsya, zodha, 26na, mA, hugupsA tathA 80.31-2matagamata dhyAzya 55 // na hoya te mAsAdhu vAya. (27/15) / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1868 * manaHparijJAne bhikSutvam * dvAtriMzikA-27/15 udvega iti / vyaktaH / / 15 / / tathA 'udvega' iti / antaraGgasatpuruSArthaprabhAvena - na visIejja paMDie - (da.vai. 5 / 2 / 26) dazavaikAlikasUtroktisAtmIbhAvAt, bhedajJAnA'bhyAsena - savvaM hAsaM parivaccejja (aacaa.1|3|3|124) - Na uccAvayaM maNaM niyaMchejjA - (aacaa.2|3|2) iti AcArAGgasUtrayorvibhAvanAt, sAkSibhAvA''zrayeNa - hAsaM parijANai se NiggaMthe - (AcA.2 // 3) iti AcArAGgasUtratAtparyapariNamanAt, - hAsaM Na seviyavvaM 6 (pra.vyA.2 7 / 25) iti praznavyAkaraNAdisUtrasmaraNAt - Na yAvi panne parihAsa kujjA - (sU.kR. 1 / 14 / 19) iti sUtrakRtAGgasUtrasAropalambhAt, granthibhedena viditAtmasvabhAvatvAt, saMyamapratyayikakSayopazamena paJcAcArapravRttyA virAdhakabhAvAnubandhavicchedAcca udvegAdikaM hAsyAdikaM ca na bhavatIti tAtparyam / . prakRte ca - na Avi hAsaM kuhae je sa bhikkhU - (da.vai.10/20) iti dazavaikAlikoktiH smartavyA / tathA - lAhA'lAha-suhA'suha-jIviyamaraNa-ThiipayANesu / harisa-visAyavimukkaM namAmi cittaM carittINaM / / - (da.zu.185) iti darzanazuddhiprakaraNavacanamapyatra na vismartavyam / uttarAdhyayanasUtre api - gAravesu kasAesu daMDa-sallabhaesu ya / Niyatto hAsa-sogAo aNiyANo abaMdhaNo / / 6 (utta. 19/91) ityevaM bhikSusvarUpamAveditam / pareSAmapi sammatamidam / taduktaM paramahaMsopaniSadi - sarve kAmA manogatA vyAvartante, duHkhe nodvignaH, sukhe na spRhA, tyAgo rAge, sarvatra zubhAzubhayoranabhisnehaH, na dveSTi, na modaM ca (pa.haM.9) iti, - rAga dveSaM madaM mAyAM drohaM mohaM parAtmasu / SaDetAni yatirnityaM manasA'pi na cintayet / / - (nA.pari.3/70) iti ca nAradaparivrAjakopaniSadi / taduktaM aSTAvakragItAyAM - yatpadaM prepsavo dInAH zakrAdyAH sarvadevatAH / aho tatra sthito yogI na harSamupagacchati / / 6 (a.gI.4/2) iti / yathoktaM bhagavadgItAyAM api - na prahRSyet priyaM prApya nodvijet prApya caa'priym| sthirabuddhirasammUDho brahmavid brahmaNi sthitaH / / (bha.gI.5/20) iti / taduktaM gaNezagItAyAmapi - priyApriye prApya harSa-dveSau ye prApnuvanti na / brahmAzritA asaMmUDhA brahmajJAH samabuddhayaH / / - (ga.gI.4/19) iti | - arAgamoho nirdvandvo na zocati na sajjate - (ma.bhA.zAnti.189/16) iti mahAbhAratavacanamapi smartavyam / etena - yasmin sarvANi bhUtAnyAtmaivA'bhUd vijAnataH / tatra ko moha: ? kaH zokaH? ekatvamanupazyataH / / 6 (IzA.7) iti IzAvAsyopaniSadvacanamapi vyAkhyAtam, 'AtmavatsarvabhUteSu' iti prAgukta (dvA.dvA.27/2 pR.1845) yogazAstrAdyupadarzitanyAyabhAvitAntaHkaraNatayA saGgrahanayasImni tadupapatteH / yadapi saMyuttanikAye - aratiJca ratiJca pahAya, sabbaso gehasitaJca vitakkaM / vanayaM na kareyya vizeSArtha - gAthArtha spaSTa hovAthI TIkAkAra maharSie tenuM vivecana karela nathI. kahevAno matalaba e che ke puNyodaya cAlato hoya tyAre hAsya ke ramatagamata sAdhunA jIvanamAM jovA na maLe. tathA pApodaya 3 pratigata Doya tevA saMyogamai 6, zos, mayIsAyIsa, hugupsA sAdhu na 43. (27/15) 1. hastAdarza 'vyakta' iti padaM nAsti / hastAdarzAntare ca 'spaSTam' iti pAThaH / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * azAzvatamamatocchedena zAzvatakRte prayatnaH * 1869 idaM zarIramazuci zukrazoNitasambhavam / 'azAzvataM ca matvA yaH zAzvatArthaM pravartate / / 16 / / idamiti / vyaktaH2 / / 16 / / sa bhAvabhikSurbhettRtvAdAgamasyopayogataH / bhedanenogratapasA bhedyasyA'zubhakarmaNaH / / 17 / / sa iti / sa bhAvabhikSuH bhaNyate / kuhiJci, nibbanatho arato sa hi bhikkhu / / - (saM.ni.vaGgIzasaMyutta-aratisutta-1 1 / 8 / 2 / 210/ pR.216) ityevaM bhikSusvarUpamuktaM tadapIhA'nusandheyam / gehasitaM = gRddhiM, vanayaM = vanaM, karmavanamiti yaavt| kuhiJci = kutracit, ziSTaM spaSTam // 27/15 / / / ___tathA 'idmi'ti| prakRte - taM dehavAsaM asuiM asAsayaM sayA cae niccahiaTThiappA / chiMdittu jAImaraNassa baMdhaNaM uvei bhikkhU apuNAgamaM gaI / / - (da.vai.10/21) iti dazavaikAlikavacanamanusmartavyam / taduktaM uttarAdhyayanasUtre api - imaM sarIraM aNiccaM asUI asUisaMbhavaM 6 (utta. 19/12) iti / dehasvarUpabhAvanAto dhruvameva virAgatvam / idamevA'bhipretya tandulavaicArikaprakIrNake api - kimikulasayasaMkiNNe asUimacokkhe asaasymsaare| seyamalapuvvaDammI nivveyaM vaccaha sarIre / / 6 (taM.vai.112) iti kathitam / yathoktaM AturapratyAkhyAnaprakIrNake api - dehaM asui dugaMdhaM bhariyaM puNa pitta-sukka-ruhirANaM / re jIva ! imassa tumaM mA uvariM kuNasu paDibaMdhaM / / - (A.pra.11) iti / upalakSaNAt zarIrAdikRtA'vadyanindAdinA tanmamatvamocanamavaseyam / taduktaM catuHzaraNaprakIrNake - jaM pi sarIraM i8 kuDuMba avagaraNa rUva vinnANaM / jIvovaghAyajaNayaM saMjAyaM taM pi niMdAmi / / 6 (ca.za.11) iti bhAvanIyam / azuci-vinazvarA'zaraNA'nyopAdhisvarUpadehArjinAjJA'nusAreNa pravanitaH zucyavinazvara-paramazaraNabhUta-svAtmaka-nirupAdhika-mokSasAdhanAya yatate sa bhAvabhikSuriti bhAvaH / / 27/16 // ___sa kArikASoDazakapratipAditaH bhAvabhikSuH bhaNyate / / ja dehAdhyAsamukta sAdhaka eTale sAdhu che gAthArtha :- "zukra ane lohIthI utpanna thayeluM A zarIra azuci ane vinAzI che. ema mAnIne je zAzvata mokSa mATe pravRtti kare te bhAvasAdhu kahevAya. (27/16) vizeSArtha :- gAthArtha spaSTa hovAthI mahopAdhyAyajI mahArAje tenI vivecanA karI nathI. Azaya eTalo che ke vinazvara zarIra dvArA avinazvara mokSane meLavavA satata je jinAjJA mujaba prayatnazIla 2 te bhAvasA5 vAya. (27/16) gAthArtha - 16 gAthA sudhI jenuM varNana karAyela che te bhAvabhikSu = bhAvasAdhu kahevAya che. kAraNa ke Agamano upayoga karIne ugra tapazcaryAsvarUpa bhedana vaDe bhedavA lAyaka evA azubha karmano te me 73 je. (27/17) TIkArya - 16 gAthA sudhI jeno nirdeza karAyela che te bhAvabhikSu kahevAya che. kAraNa ke 1. mudritapratau 'AzAzvataM' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'zlokadvayaM spaSTam / / 16 / / ' iti pAThaH / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1870 caturvidhabhikSusvarUpakathanam dvAtriMzikA - 27/17 nanu kiM santyanye bhikSavaH, yadvyavacchedAya 'bhAve 'ti prayuktam ?' ucyate, santi catvAro bhikSavaH, nAmAdibhedena / taduktaM nizIthabhASye vyavahArasUtrabhASye dazavaikAlikaniryuktau ca nAmaM ThavaNAbhikkhU davvabhikkhU ya bhAvabhikkhU ya - (ni.bhA.6274 vya. bhA. udde.1/5-da.vai.ni.10/333) iti / tathAhi (1) yasya puruSasya 'bhikSuH' iti nAma sa nAmnA bhikSuH = nAmabhikSuH / yadi vA nAma - nAmavatorabhedopacArAt nAma cAsau bhikSuzca nAmabhikSuriti vyutpatteH nAmabhikSuH / (2) sthApanayA = AkAramAtreNa asatkalpanayA bhikSuH sthApanAbhikSuH / citrakarmAdilikhito buddhikalpito vA'kSAdiH / (3) dravyabhikSuH dvidhA Agamato noAgamatazca / tatrA''gamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, 'anupayogo dravyamiti (anu.sU.13 vR.) anuyogadvArasUtravRttivacanAt / noAgamatazca trividhaH jJazarIraM bhavyazarIraM tadvyatiriktazceti / tatra bhikSupadArthajJasya yat zarIraM vyapagatajIvitaM tat jJazarIraM dravyabhikSuH noAgamataH, bhUtabhAvatvAt / yastu bAlako nedAnIM bhikSuzabdArthamavabudhyate atha cA''yatyAM tenaiva zarIreNa bhotsyate tasya yat zarIraM tad bhavyazarIraM dravya-bhikSuH noAgamataH, bhAvibhAvatvAt / tadvyatiriktazca tridhA / tadyathA ekabhavikaH, baddhAyuSkaH, abhimukhanAmagotrazca / tatra ekabhaviko nAma yo nairayikaH tiryaG manuSyo devo vA'nantarabhave bhikSurbhAvI sa tadAnIM nairayikAdidazAyAmekabhaviko jJazarIra-bhavyazarIravyatirikto dravyabhikSuH noAgamataH / baddhAyuSko nAma yena bhikSuparyAyanimittamAyurbaddhaM saH / abhimukhanAmagotro yasya bhikSuparyAyapravartanAbhimukhe nAma - gotrakarmaNI / sa cAryakSetre bhAvibhAvabhikSuparyAye manuSyabhave samutpadyamAnaH / yadi vA svajana dhanAdikaM parityajya gurusamIpe pravrajyApratipattyarthaM svagRhAt vinirgacchan / yadvA dravyabhikSurdvadhA pAramArthikA'pAramArthikabhedena / apAramArthikAzca dvividhA gRhasthaliGgibhedeneti vakSyate'gre ( dvA. dvA. 27/27-31 pR. 1893-1896) / bhAvabhikSustu dvividha Agamato noAgamatazca / Agamato bhikSuzabdArthasya jJAtA tatra copayuktaH, 'upayogo bhAva' iti (anu.dvA.sU.14 vR.) anuyogadvArasUtravRttivacanAt / noAgamato bhAvabhikSuH trividhaM trividhenAkhilasAvadyavirato yathoktasvarUpo bhikSuguNasaMvedakaH / taduktaM dazavaikAlikaniryuktau Agamato uvautto, tagguNasaMveao ubhAvaMmi- ( da. vai.ni. 10 / 341 ) iti / prakRte ca noAgamato bhAvabhikSurabhimata iti dhyeyam / 'kSudhaM bhinattIti bhikSuH' iti vyutpattyA bhikSuH bhedaka uktaH | bhedako nAma bhidikriyAkartA / bhidikriyA ca sakarmmikA / sakarmikAyAzca kriyAyAH kartRkaraNa- karmavyatirekeNa na sambhava iti tadgrahaNena bhedanaM bhedyamiti dvayaM sUcitam / etattritayaM pratyekaM dvidhA dravyato bhAvatazca / tathAhi bhedako dvidhA dravyasya bhAvasya ca / bhedanamapi dvidhA dravyasya bhAvasya ca / bhedyamapi dvidhA- dravyarUpaM bhAvarUpaJca / tatra dravyabhedaka - bhedana - bhedyasvarUpaM triMzattamakArikAyAM vakSyate / bhAvasya bhedako bhikSuH yathoktasvarUpaH, bhAvasya bhedanAni jJAna-darzana- cAritra tapAMsi bhAvabhettavyaM jJAnAvaraNIyAdi karma / taduktaM vyavahArasUtrabhASye nizIthabhASye ca davve ya bhAve bheyaga-bheyaNa-bhettavvayaM ca tivihaM tu / nANA bhAvabheyaNaM kammakkhuhegaTThayaM bhejjaM / / - (vya.sU.bhA. udde. 1/11, ni.bhA. 6280 ) iti / karma kSud iti ekArtham / taduktaM dazAzrutaskandhaniryuktau pAve vajje vere paNage paMke khuhe asAe / saMge = = * Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhedya-bhedana-bhedaka vimarzaH * 1871 ugratapasA bhedanenA'zubhakarmaNo bhedyasyA''gamopayogato bhettRtvaat| taduktaM- "bhettAgamovautto duvihatavo bheaNaM ca bhettavvam / aThThavihaM kammakhuhaM teNa niruttaM sabhikkhutti" ||(d.vai.ni.342) / / 17 / / salle arae nirae dhutte ya egaTThA / / - (da.zru.ni.123) iti / anyatrApi - kammaM ti vA khuhaM ti vA kalusaM ti vA vajjaM ti vA veraM ti vA paMkotti vA malotti vA ee egaTThiyA / / 6 ( ) iti / ____ tatazca prakRte ugratapasA upalakSaNAt tadavinAbhAvisamyagjJAna-darzanAdinA ca bhedanena = bhAvabhedanena bhidikriyAkaraNabhUtena azubhakarmaNaH jJAnAvaraNAdeH dravyakarmaNo rAgAderbhAvakarmaNazca bhedyasya = bhAvabhedyasya AgamopayogataH = kliSTakarmanirmUlanopAyapratipAdakajinapravacanaparizIlananiHsRtapariNatimavalambya bhettutvAt = bhedakatvAt / taduktaM dazavaikAlikaniyuktau - 'bhettA' ityAdi / zrIharibhadrasUrikRtA tadvRttistvevam - bhedakaH atra AgamopayuktaH sAdhuH tathA dvividhaM bAhyA'bhyantarabhedena tapaH = bhedanaM vartate / tathA bhettavyaM = vidAraNIyaM cA'STavidhaM karma ca = aSTaprakAraM jJAnAvaraNIyAdi karma / tacca kSudAdiduHkhahetutvAt kSucchabdavAcyam / yatazcaivaM tena niruktaM yaH zAstranItyA tapasA karma bhinatti sa bhikSuH - (da.vai.ni.hA.vR.10/342) iti / ata eva sa zIghramokSagAmI / taduktaM uttarAdhyayananiryuktau - jo bhiMdei khuhaM khalu so bhikkhU bhAvao hoi (utta.ni.15/375) rAgaddosA daNDA jogA taha gAravA ya sallA ya / vigahAo saNNAo khuhaM kasAyA pamAyA ya / / (utta.ni. 15/376) eyAiM tu khuhAI je khalu bhiMdaMti suvvayA risao / te bhinnakammagaMThI uviMti ayarAmaraM ThANaM / / 6 (utta.ni.15/377) iti / / 27/17 / / ugratapazcaryAsvarUpa bhedana = bhedasAdhana vaDe azubhakarmasvarUpa bhedya padArthano AgamanA upayogathI bheda = nAza kare che. tethI zrIbhadrabAhusvAmIjIe dazavaikAlikaniyuktimAM kahela che ke - "AgamanA upayogavALo bhikSu bhattA = bhedaka che. banne prakArano tapa bhedana = bhedasAdhana che. bhedavA yogya 16 12nA bhanI bhUpa cha. tethI 'sami' bhAvI nitimAnya cha.' + (27/17) vizeSArtha:- karma bhUkha vagerenuM kAraNa hovAthI dazavaikAlika niryuktimAM karmane bhUkhanI upamA Apela che. lokamAM bhikSu zabda bhIkha mAMgIne bhUkha bhAMge tenA mATe vaparAya che. sAdhunuM bIjuM nAma bhikSu che. kAraNa ke sAdhu ATha karmasvarUpa bhUkhane tapasAdhanA dvArA bhAMge che. bhIkhArI dravyabhikSu kahevAya. jyAre sAdhu bhAvabhikSu kahevAya. tapa karmane bhedavAnuM sAdhana che tathA karmane bhedanAra = khalAsa karanAra sAdhu cha. bhidyate anena iti bhedanaM mA vyutpatti bhu47 tapazcaryA mehana che. bhinatti yaH karmakSudaM sa bhettA = bhikSukaH / vyutpatti anusAra sAdhu mettA = 65 = supAme = mi cha. tathA bhettuM arhati yat tat bhedyaM mA vyutpatti bhu045 mA bha. medha che. bhedyAM karmakSudaM bhedanena bhinatti yaH sa bhikSuH = bhAvabhikSuH sA vyutpatti bhu45 mA 2bhasva35 bhUmane ta534I mehana vaDe bhAMge tevA sAdhu bhAvabhikSu kahevAya. zabdazAstra anusAra ahIM prastuta artha jaNAvela che. dazavaikAlikaniyukti, uttarAdhyayananiryukti, vyavahArasUtrabhASya, nizIthabhASya vageremAM bhikSuzabdanA nAmasthApanA vagere nikSepa aMge vistArathI nirUpaNa upalabdha thAya che. jijJAsue tyAM najara karavI. athavA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1872 bhikSupadanimittadvayavicAraNam dvAtriMzikA - 27/18 bhikSAmAtreNa vA bhikSuryatamAno yatirbhavet / bhavakSayAd bhavAntazca carakaH saMyamaM caran / / 18 / / bhikSeti bhikSAmAtreNa vA = sarvopadhizuddhabhikSAvRttilakSaNena bhikSuH / * brAhmaNa-parivrAjakanyAyena prakArAntareNa sAmpratametadvyutpattimAha- 'bhikSe 'ti / sarvopadhizuddhabhikSAvRttilakSaNena = hanana-pacana-krayaNAdinavakoTiparizuddhabhikSA''jIvikAmAtreNa bhikSuH 'bhaNyata' ityatrA'pyanveti / raktapaTAdivyavacchedArthaM mAtrapadaprayogaH / na hi te parizuddhabhikSAmAtravRttikA bhavanti / yadA''dhAkarmikamauzikamabhyAhRtaM vA na labhante tadA te'nanyagatikatayA bhikSAmaTantIti te na bhikSava iti yAvat jJeyam / iyamatra bhAvanA dve zabdasya nimitte vyutpattinimittaM pravRttinimittaJca / yathA gozabdasya vyutpattinimittaM gamanakriyA, 'gacchatIti gauH' iti vyutpAdanAt / tena ca gamanenaikArthasamavAyitayA yadupalakSitaM sAsnAdimattvaM tat gopadapravRttinimittam / tatazca gacchati agacchati vA gopiNDe gozabdaH pravartate, ubhayA'vasthAyAM gopadapravRttinimittabhAvAt / adhAdau tu naiva pravartate, yathoktasvarUpasya pravRttinimittasya virahAt / evamatrApi bhikSuzabdasya dve nimitte / tatra bhikSaNaM vyutpattinimittam, "bhikSata ityevaMzIlo bhikSuH ' iti vyutpAdanAt / tena ca bhikSaNenaikArthasamavAyitayA yadupalakSitaM ihaparalokA''zaMsAvipramuktatayA caraNakaraNasaptativyavasthitatvaM tad bhikSuzabdapravRttinimittam / tena bhikSamANe'bhikSamANe vA bhikSau bhikSuzabdaH pravartate, ubhayA'vasthAyAM bhikSupadapravRttinimittasadbhAvAt / raktapaTAdiSu ca na pravartate, navakoTyaparizuddhA'nnabhojitayA teSu yathoktarUpasya pravRttinimittasya virahAt / yathA pizitA'lAbhena yo niH pizitasteno brUyAt 'yAvanna mAMsaM labhe'haM tAvanniH pizitavratI 'ti / tatazcodgamAdidoSopetapiNDa- sacittajala-kandamUlAdibhojitvAnna te bhikSamANA api bhAvabhikSupadavAcyA iti bhAvaH / taduktaM sAkSepa-parihAraM nizIthabhASye vyavahArasUtrabhASye ca bhikkhasIlo bhikkhU, aNNe vi, na te, aNaNNavittitA / nippisieNaM nAyaM pisiyA'laMbheNa sesA u / / avihiMsA baMbhayArI posahiya amajjamaMsiyA corA / sati laMbhe pariccAI hoMti tadakkhA, na sesA u / / ahavA esaNAsuddhaM jahA giNhaMti sAhuNo / bhikkhaM neva kuliMgatthA bhikkhajIvI vi te jadi / / dagamuddesiyaM ceva kaMda-mUla-phalANi ya / sayaM gAhA parAto ya giNhaMtA kahaM bhikkhuNo ? / / acittA esaNijjA ya bhikkhA kAle parikkhiyA / jahAladdhA, visuddhA ya esA vittIya bhikkhuNo / / - (ni.bhA.6275-77-79, vya. bhA. udde. 1/6-10 ) iti / - upara nayalatA TIkAmAM daSTipAta karavo. (27/17) sAdhunA anya paryAyavAcI zabdone graMthakArazrI jaNAve che. * * sAdhunA anyavidha nAmo H gAthArtha :- athavA bhikSAmAtrathI bhikSu thAya. yatanA kare te yati bane. saMsArano kSaya thavAthI lavAnta uhevAya saMyamane bharatA AyaratA thara thAya. (27/18) TIkArtha :- sarva doSathI zuddha rahita = nirdoSa bhikSAvRttithI jIvana jIve te bhikSu bane. tevA = Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nAnAprakAreNa saptadazasaMyamanirUpaNam * 1873 yatamAno bhAvatastathA 'tathA guNeSu yatirbhavet / bhavakSayAt = saMsAranAzAd bhavAntazca / saMyamaM saptadazaprakAraM caran carakaH / / 18 / / iyaJca padavyutpattinimitta - pravRttinimittayojanA'gre'pi sarvatra svayameva kAryA / nizIthacUrNI bhidir vidAraNe, kSudha iti karmaNa AkhyA, taM bhinattIti bhikSuH / bhikSaNazIlo vA bhikSuH / bhikSAbhogI vA bhikSuH - (ni.cU.udde. 20/bhAga-4 / pRSTha 271- bhA. 6272 ) ityevaM tridhA bhikSupadaniruktamAviSkRtam / sUtrakRtAGge tu ettha vi bhikkhU aNunnae nA'vaNae NAmae daMte davie vosaTTakAe saMvidhuNIya virUvarUve parIsahovasagge ajjhappaMjoga-suddhadANe uvaTThiteM ThitappA saMkhAe paradattabhoI bhikkhu tti vacce - (sU. kR. 1 / 16 / 636) ityevaM rUDhito bhikSulakSaNamAveditamityavadheyam / prakRte zuddhAcAradvijA'nnaJca bhuGkte lobhAdivarjitaH / kintu kiJcinna yAceta sa saMnyAsIti kIrttitaH / / ayAcitopasthitaJca miSTA'miSTaJca bhuktavAn / bhakSaNArthI na yAceta sa saMnyAsIti kIrttitaH / / yastvAtmaratireva syAnnityatRpto mahAmuniH / samyak sa damasampannaH sa yogI bhikSurucyate / - (saM.gI.6/85-86-89) iti saMnyAsagItAvacanamapi yathAgamamanuyojyam / bauddhAmatAnusAreNa bhikSuniruktiH visuddhimagge saMsAre bhayaM ikkhatIti bhikkhU - (vi.ma. ) ityevamuktA / anenaiva prasaGgena go-balivardanyAyena tatparyAyANAM niruktamAha- 'yatamAna' iti / bhAvataH = zraddhAsaMvega-nirvedAdibhAvataH tathAtathAguNeSu svAdhyAya - guruvaiyAvRttya tapo - vinaya-pratikramaNa-pratilekhana-pramArjanAdiSu AtmaramaNatA-gurusamarpaNa bhojanA'nAsakti namratA- pApajugupsA-mRdutA-karuNAdiguNopadhAyakeSu yatamAnaH svazaktimanigUhamAna eva yatirbhavet, nA'nyathA / taduktaM nizIthabhASye bhidaMto vA vi khudhaM bhikkhU, jayamANao jaI hoi / tava -saMjame tavassI bhavaM khaveMto bhavaMto tti / / - (ni. bhA. 6281 ) iti / - puDhavi-daga-agaNi-mAruya- vaNassaI - bi-ti-cau-paNidi - ajjIve / pehopeha-pammajjaNa-pariTThavaNa-maNovai-kAe / / - iti Avazyakaniryuktau ( Ava. 4- pagA. sa.17) dazavaikAlikaniryuktau (da.vai.ni. 1/46) vyavahArasUtrabhASye (vya. bhA. u. 3/133) ca pradarzitaM saptadazaprakAraM saMyamaM yadvA AsavadAraniroho jamiMdiya-kasAya-daMDaniggahao / pehAtijogakaraNaM taM savvaM saMjamo neo / / - (vi.vi. 11 / 10 ) iti yatidharmaviMzikAyAmupadarzitaM saMyamaM yadvA paMcasamiyo tigutto paMceMdiyasaMvuDo kisAo / daMsaNaNANasamaggo samaNo so saMjayo bhaNiyo / / - (pra. sAra. 3/40) iti pravacanasAradarzitaM saptadazaprakAraM saMyamaM caran caraka iti bhaNyate / / 27/18 | tevA guNone vize bhAvathI yatanA-yatna kare te yati bane. bhavano anna karavAthI bhavAnta thAya. tathA 17 prakAranA saMyamane care-Acare te caraka thAya. (27/18) vizeSArtha : :- sAdhunA jIvananA alaga-alaga AcAra, guNa, phaLane lakSamAM rAkhIne dazavaikAlikasUtranI 1. mudritapratau ' tathA ' padaM sakRdeva dRzyate iti truTitastatra pAThaH / = Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1874 * bhikSuzabdaniruktabhedapradarzanam dvAtriMzikA - 27/19 kSapakaH kSapayan pApaM tapasvI ca tapaH zriyA / bhikSuzabdaniruktasya bhedAH khalvarthato mI / / 19 / / kSapaka iti / pApaM kSapayan kSapako bhaNyate / tapaH zriyA tapolakSmyA ca tapasvI / khalu amI hi prAsaGgikA api arthato bhikSuzabdaniruktasya bhedAH, tadarthaM pratyavyabhicArAt srvessaam| tadAha bhikSuzabdaniruktadvAre niryuktikRt- " bhiMdaMto a jahakkhuhaM bhikkhu jayamANao jaI hoi / brAhmaNa- vaziSThanyAyena bhikSuzabdasyA'nyaniruktiprakAramAha- ' kSapaka' iti / tapolamyA saMyamapradhAnatapovibhUtyA tapasvI / taduktaM vyavahArasUtrabhASyakRtA bhidaMto yAvi khuhaM bhikkhU, jayamANago jaI hoi / tava - saMjame tavassI bhavaM khavaMto bhavaMto ya / / - (vya. bhA. udde. 1/12 ) iti / - tavasUrA aNagArA - ( sthA. 4 / 4 | 3 | 317 ) iti sthAnAGgasUtramapyatra smartavyam / prakRte tapo nA'nazanAtparaM yaddhi paraM tapaH tad durdharSaM tad durAdharSaM tasmAt tapasi ramante - ( ma.nArA. 21/1) iti mahAnArAyaNopaniSadvacanamapi yathAtantramanuyojyam / tatazcA'raNyavAsamAtreNa na tapasvI bhavati kshcit| taduktaM AcArAGgacUrNau api jai vaNavAsamitteNaM nANI jAva tavassI bhavati, teNa sIhavagghAdao vi- ( AcA. cU. 1/7/1) iti / tapaso nirjarAkAraNatvaM tu bhavakoDIsaMciyaM kammaM tavasA nijjarijjai - (utta. 30/6) iti uttarAdhyayanasUtrokteH pUrvaM ( dvA. dvA. 12/17 bhAga - 3 pR. 863) darzitatvena prasiddhameva / yathoktaM nizIthacUrNo api tappate aNeNa pAvaM kammamiti tapo - (ni.cU.46) iti / padArthamAzritya bhikSuzabdaniruktasya = bhikSuzabdaniruktiviSayIbhUtasya sAdhoH bhedAH bhikSuzabdArthaM prati avyabhicArAt = avisaMvAdAt sarveSAM bhikSuzabdaniruktabhedAnAm / tadAha dazavaikAlikadazamAdhyayane bhikSuzabdaniruktadvAre niryuktikRt zrIbhadrabAhusvAmI - 'bhidaMto' ityAdi / atra zrIharibhadrasUrikRtA vRttirevam bhindaMzca vidArayaMzca yathA kSudhaM = karma bhikSurbhavati / bhAvato niryuktimAM sAdhunA aneka paryAyavAcaka nAmo tathA nirukti darzAvela che. tene lakSamAM rAkhIne vyutpattiarthapradhAna yogArthapradhAna evA judA-judA nAmonI sAdhu bhagavaMtamAM yojanAne = saMgatine graMthakArazrI 18 thI 22 zloka sudhI kare che. bhikSuzabda dvArA sAdhuno mukhya artha bhikSA gocarI darzAvAya che. te rIte yatizabda dvArA yatanA, bhavAnta zabda dvArA bhavano aMta tathA carakazabda dvArA saMyamacaryA guNa mukhyarUpe sAdhumAM jaNAvAya che. A rIte AgaLa paNa svayaM samajI levuM. zabdalabhya arthanI ahIM mukhyatA darzAvavAmAM Ave che. hiMsAdi pAMca Azrava, pAMca Indriya, cAra kaSAya ane traNa yoganuM saMvaraNa eTale 17 prakAranuM saMyama kahevAya. tevA saMyamanI caryA sAdhumAM hovAthI sAdhune caraka kahevAya che. (27/18) = arthataH prakArAH, tadarthaM gAthArtha H- pApane khapAve te khapaka = kSapaka. tapalakSmIthI zobhe te tapasvI. A bhikSuzabdanI niruktino viSaya bananAra sAdhunA kharekhara A badhA arthane AzrayIne prakAro che. (27/19) TIkArtha :- pApano kSaya kare te kSapaka kahevAya. tapasvarUpa lakSmIthI zobhe te tapasvI kahevAya. A prAsaMgika evA paNa arthanI apekSAe kharekhara 'bhikSu' zabdanI niruktino = vyAkhyAno = vyutpattino viSaya bananAra sAdhunA prakAro che. kAraNa ke bhikSuzabdanA artha pratye te tamAma nAmo avyabhicArI = avisaMvAdI che. tethI ja bhikSuzabdanI nirukti karavAnA dvAramAM dazavaikAlikaniyuktikAre kahela che ke - 'karmakSudhAne bhedato hoya te bhikSu thAya che. yatanA karato yati bane. saMyamanI caryAvALo caraka = = = = * = = Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * tAyilakSaNavimarzaH .. 1875 saMjamacarao carao bhavaM khivaMto bhavaMto' a / / jaM bhikkhamattavittI teNa ya bhikkhu khavei jaM khavaNo / tavasaMjame tavassitti vAvi anno vi pajjAo / / " (da.vai.ni.10/343-4) / / 19 / / tIrNastAyI vratI dravyaM kSAnto dAnto munirytiH| RjuH prajJApako bhikSurvidvAn virt-taapsau||20|| tIrNa iti / tIrNavat tIrNo vizuddhasamyagdarzanAdilAbhAd bhavArNavam / tAyaH = 'sudRSTamArgoktistadvAn = tAyI / suparijJAtadezanayA vineyapAlayitetyarthaH / hiMsAdiviratatvAd vratI / yatamAnaH tathA-tathAguNeSu sa eva yatirbhavati, nA'nyathA / evaM saMyamacarakaH = saptadazaprakAra-saMyamAnuSThAyI carakaH / evaM bhavaM = saMsAraM kSapayan = parItaM kurvan sa eva bhavAnto bhavati, nA'nyathA (da.vai.ni.343 vR.) / prakArAntareNa niruktamevAha- yad = yasmAd bhikSAmAtravRttiH = bhikSAmAtreNa sarvopadhAzuddhana vRttirasyeti smaasH| tena vA bhikSuH, bhikSaNazIlo bhikSuriti kRtvA / anenaiva prasaGgenA'nyeSAmapi tatparyAyANAM niruktamAha- kSapayati yad yasmAd vA RNaM = karma tasmAt kSapaNaH, kSapayatIti kSapaNa iti kRtvA / tathA saMyama-tapasIti saMyamapradhAnaM tapaH = saMyamatapaH tasmin vidya-mAne tapasvIti vA'pi bhavati, tapo'syA'stIti kRtvA / anyo'pi paryAyaH iti anyo'pi bhedaH arthato bhikSuzabdaniruktasya - (da.vai.ni.344 vR.) iti / / 27/19 / / ___ uktaM bhikSuzabdaniruktam / adhunA 'tattva-bheda-paryAyairvyAkhyA' iti nyAyAt tatparyAyazabdarUpANyekArthikAnyAha- 'tIrNa' iti / suparijJAtadezanayA = zruta-cintA-bhAvanAjJAnakrameNa suparidRSTA'visaMvAdimokSamArgagocaravidhivizuddhavAcanayA vineyapAlayitA = antevAsiyoga-kSema-zuddhikArI = tAyI ityarthaH / yadvA 'tAI' = trAtA, dharmakathAdinA saMsAraduHkhebhya trAyate jIvAn iti trAtA / yacca majjhimanikAye brahmAyusUtre sugatena - cittaM visuddhaM jAnAti, muttaM rAgehi sabbaso / pahInajAtimaraNo, brahmacariyassa kevalI / pAragU sabbadhammAnaM, buddho tAdI pavuccatI'ti / / - (ma.ni.2/5/1/294, pR.353) ityevaM tAyilakSaNamuktaM tadapyatra yathAgamamanusandheyam / bane tathA bhavano aMta karato bhavAnta bane. kAraNa ke bhikSAmAtravRtti = kevaLa bhikSAthI AjIvikA hovAnA kAraNe bhikSu thAya. karmano kSaya kare tethI kSapaka thAya athavA saMyamapradhAna tapamAM rahevAthI tapasvI bane. // 59bhaavtmiaan| anya paryAyavAyI. zo cha.' 6 (27/18) @ sAdhunA paryAyavAcaka nAmonI yAdI ja thArtha :- tIel, tAyI, pratA, dravya, aid, id, muni, yati, *, praza54, mi, vidvAn, virata, tapasa. - mA saadhun| namo cha. (27/20) TIkArtha - (1) "tIrNa' zabdano artha che tarI gayela. vizuddha samyagdarzana Adino lAbha thavAthI sAdhu bhavasAgarane lagabhaga tarI gayela hovAthI sAdhunuM eka nAma "tIrNa che. (2) "tAya' zabdano artha che sArI rIte joyelA mArganuM kathana. AvuM kathana karanAra hoya te tAyI kahevAya. matalaba ke sArI rIte jANelI-anubhavelI dharmadezanA dvArA ziSyonI saMbhALa kare te tAyI kahevAya. (3) hiMsAdi AzravathI vratapUrvaka aTakelA hovAthI vatI kahevAya. (4) rAga-dveSathI rahita hovAthI dravya kahevAya che. 1. mudritapratau 'bhavaMto' padaM na dRzyate / 2. hastAdarza 'vidhAna' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'svadRSTa...' iti pAThaH / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * munisvarUpadyotanam * dvAtriMzikA - 27/20 yatiH / rAgadveSarahitatvAd dravyam / kSamAM karotIti kSAntaH / ' dAmyatIndriyANIti' dAntaH * manyate jagatastrikAlA'vasthAmiti muniH / uttamA''zramI prayatnavAn vA = dazavekAlikavRttau zrIharibhadrasUrayaH dravati gacchati tAMstAn jJAnAdiprakArAniti dravyamiti vyutpatteH rAga-dveSarahitatvAd dravyam - ( da.vai.a.2/ni. 158 hAri.vR.) ityAhuH / etena no sakkA rUvamadaGkaM cakkhuvisayamAgayaM / rAga-dosA u je tattha te bhikkhU parivajjae / / - ( AcA.2/3/ 15/132) iti pUrvoktaM (pR. 1636) AcArAGgavacanaM vyAkhyAtam / yadvA dravaH saMyamaH sa vidyate yasyA'sau dravikaH, matvarthIyaSThan, dravyabhUto vA muktigamanayogyatvAt' (AcA.1/4/4/137) iti AcArAGgavRttau zIlAGkAcAryaH / yadvA guNANamAsao davvaM - (utta. 28 / 6) iti uttarAdhyayanasUtroktyanusAreNa prakRte rAgAdikSayAvinAbhAvi - jJAnAdiguNAzrayatvAd dravyamiti bodhyam / davae duyae doravayavo vigAro guNA saMdAvo / davvaM bhavvaM bhAvassa bhUabhAvaM ca jaM joggaM - (vi. A.bhA. 28) iti vizeSAvazyakabhASyavacanamapyatra yathAgamaM yojyaM prAjJaiH / maitryAdibhAvaparikarmaNA kSAmyati kSAntaH = krodhavijayI, bahulavacanAt kartari niSThA / evaM kSamAM karotIti 1876 = = = appA ceva dameyavvo appA hu khalu duddamo / appA daMto suhI hoi assiM loe parattha ya 11 varaM me appA daMto saMjameNa taveNa ya / mA'haM parehiM dammaMto baMdhaNehiM vahehi ya / / - (utta.1/15-16) iti uttarAdhyayanasUtravacanabhAvitA'ntaHkaraNatayA'saGgasAkSibhAvA'bhyAsena indri - yANi karmodayamAtrataH pravRttAni nivRttAni vA dAmyatIti dAntaH / prakRte kSamA dhRtirahiMsA ca samatA satyamArjavam / indriyA'bhijayo dhairyaM mArdavaM hIracApalam / / akArpaNyamasambhramaH santoSaH zraddadhAnatA / etAni yasya rAjendra ! sa dAntaH puruSaH smRtaH / / - (ma.bhA.vanaparva-63/15-16 ) iti mahAbhAratadarzitaM dAntalakSaNaM yathAgamaM yojyam / damena dAntAH kilbiSamavadhUnvanti damena brahmacAriNaH svaragacchan / damo bhUtAnAM durAdharSaM dame sarvaM pratiSThitaM tasmAd damaH paramaM vadanti / / - (tai. A. 10/87) iti taittirIyA''raNyakavacanamapi damaphalatayA yathAgamamatra yojyam / |jagataH = paJcAstikAyamayasya lokasya trikAlA'vasthAM = utpAda-vyaya- dhrauvyA'nuviddhA'tItA'nAgatavartamAnadazAM yathAvasthitasva-paraviSayavibhAgena manyate = muniH / taduktaM AcArAGge paNNANehiM parijANati logaM muNIti vacce - ( AcA. 1 / 3 19 1907) iti / etadanusAreNa granthakRtA'pi jJAnasAre manyate yo jagattattvaM sa muniH parikIrtitaH - (jJA.sA. 13/1) iti kathitam / etAdRzamaunabhAvasamAzrayaNenaivA'sya karmakSapakatvamavaseyam / taduktaM AcArAGgasUtre muNI moNaM samAyAya dhuNe kamma sarIragaM - ( AcA. 1/2/6/99) iti / (4) kSamA hare te kSAMta mhevAya sAdhu kSamA DaranAra hovAthI 'zAMta' parA uhevAya che. (6) sAdhu IndriyonuM damana kare che. mATe dAnta kahevAya che. (7) sAdhu jagatanI trikAla avasthAne mAne che. mATe muni kahevAya che. (8) gRhasthAzrama vagerenI apekSAe uttama AzramavALA (saMnyAsAzramI) hovAthI sAdhune yati paNa kahevAya che. athavA saMyamamAM yatanA-yatna karanAra hovAthI yati kahevAya che. 1. hastAdarze 'draSTam' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze ..ndriyAdInIti' iti pAThaH / *..* cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarze nAsti / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nAnAvidhAni paNDitalakSaNAni * 1877 mAyArahitaH = RjuH / apavargamArgasya prarUpakaH = prajJApakaH / bhikSuH prAguktArthaH / vidvAn = paNDitaH / virato = viSayasukhanivRttaH / bauddhAnAmapi sammatamidam, - yo munAti ubhe loke muni tena pavuccati - (ma.ni.pA.1/ 2/14) iti mahAnidesapAlivacanAt / iyaJca munipadaniruktiH / lakSaNApekSayA tu bauddhamate eSaNAprasuptasyaiva munitvaM, taduktaM majjhimanikAye - esanApasutto munI - (ma.ni.mahAsiMhanAda 1/2/2/157) iti / majjhimanikAye eva brahmAyusUtre - pubbenivAsaM yo vedi, saggApAyaJca passati / athA jAtikkhayaM patto, abhiJjA vosito muni / / 6 (ma.ni.2/5/1/394, pR.353) ityuktam / maunasya jainamate samyaktvarUpatA bauddhamate ca jJAnarUpatA / taduktaM AcArAGge - jaM moNaM ti pAsahA taM sammaM ti pAsahA / jaM sammaM ti pAsahA taM moNaM ti pAsahA 6 (AcA.5/3/156) iti / bauddhamatA'nusAreNa tu - monaM vuccati ANaM - (ma.ni.pA.1/2/14) iti mahAnidesapAlivacanam / nizcayanayatastu samyagjJAnasamyaktvacAritrA'parAbhidhAnamaunAnAmabheda evetyAdikamatrohanIyaM yathAgamaM tantravizAradaiH / ___ gRhasthAzramAdyapekSayA uttamAzramI, prayatnavAn vA = nirantaravizuddhA'ntaraGgamokSapuruSArthavAn vA = yatiH / apavargamArgasya nizcaya-vyavahAra-jJAna-kriyA-pravRtti-nivRttyutsargA'pavAdAdyanuviddhasya zrotRbhUmikA'nurUpasya prarUpakaH karuNAbuddhyA iti prajJApakaH / / paNDita iti| paNDitalakSaNaM tu - nA'prApyamabhivAJchanti naSTaM necchanti zocitum / Apatsu ca na muhyanti narAH paNDitabuddhayaH / / (ma.bhA.udyogaparva-33/23, hito. 1/62) iti mahAbhArate hitopadeze coktaM, yadvA - krodho harSazca darpazca hIstambho mAnyamAnitA / yamarthAnnApakarSanti sa vai paNDita ucyate / / na hRSyatyAtmasanmAne nA'vamAnena tapyate / gAGgo hRda ivA'kSobhyo yaH sa paNDita ucyate / / - (ma.bhA.udyogaparva-33/17-26) iti mahAbhAratadarzitamihAnusandheyam / taduktaM cANakyarAjanItizAstre api - na prahRSyati sanmAna vamAnaiH prakupyate / gAGgodakamivA'kSobhyo yaH sa paNDita ucyate / / (cA.rA.nI. 6/44) iti / prakRte - yasya sarve samArambhAH kAmasaGkalpavarjitAH / jJAnAgnidagdhakarmANaM tamAhuH paNDitaM budhAH / / (bha.gI.4/19) iti bhagavadgItAvacanaM, - mAtRvatparadAreSu paradravyeSu loSTavat | Atmavat sarvabhUteSu yaH pazyati sa paNDitaH / / 6 (cA.za.5) iti cANakyazatakavacanaM, - arthaM mahAntamAsAdya vidyAmaizcaryameva ca / vicArayatyasamunnaddho yaH sa paNDita ucyate / / - (nI.ka.ta. 9/19) iti nItikalpataruvacanaM ca yathAgamamanuyojyaM svaparasamayavizAradaiH / (c) sAdhu bhAyArahita vaan| 2) *-sa25 vAya che. (10) bhokSamAnI zApanA = prarUpaNA karavAnA kAraNe sAdhune prajJApaka paNa kahe che. (11) bhikSazabdano artha to pUrve (batrIsI 27/17 1.1868) batAveda 4 . (12) sAdhu paMDita DovAthI vidvAna 59 upAya che. (13) viSaya sukhathI nivRtta = virativALA hovAthI sAdhu virata paNa kahevAya che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzikA - 27/21 tApasaH tapaH pradhAnatvAt / / 20 // 'buddhaH pravrajito mukto'nagArazcarakastathA / pAkhaNDI brAhmaNazcaiva parivrAjakasaMyatau / / 21 / / sa | r = avagatatattvaH / pravrajitaH pApAnniSkrAntaH / mukto = nirlobhaH / anagAro dravyabhAvA'gArazUnyaH / 1878 = = = viSayasukhanivRttaH Arambhajanitatva-duritajanakatvA''yAsamAtratvA''pAtaramyatva-vipAkadAruNatvA''kulatvA'nantasukhavaJcakatvAdInyanusandhAya sparza-rasAdyupabhogasukhebhyastatsAdhanebhyazcA'punarbhAvena pratyAgataH = virataH / etena virataH prANAtipAtAdinivRttaH - (da.vai.a.2/ni. 159 vR.) iti dazavaikAlikadvitIyA'dhyayananiyuktivRttau zrIharibhadrasUrivacanaM vyAkhyAtam / tApasaH tapaH pradhAnatvAt, na tu valkalaparidhAnamAtrAt / taduktaM uttarAdhyayane api kusacIreNa na tAvaso - (utta.25/29), taveNaM hoi tAvaso - ( utta. 25 / 30 ) iti / tattadyogatAratamyAnusAreNa bhikSoH tattannAmayojanA pareSAmapISTA / ata eva saMnyAsagItAyAM - * tApasa - buddhAdi svarUpaparAmarzaH * = = = ete nivRttimArgagAminaH / ata evA'vadhUteti gosvAmIti ca sAdhviti / udAsIneti vairAgIti mahApuruSeti ca / etatparyyAyakairanyairapi zabdairnirantaram / / prakIrtyante yataste'tra sAdhumArgA'vilambinaH / tyAgasya tapasazcA'pi jJAnasya tAratamyataH / / - (saM.gI.6/61-62-63) ityuktamiti bhAvanIyam / / 27 / 20 / / cAritramohakSayopazamotthavaitRSNya-vIryAntarAyakSayopazamA = = tathA 'buddha' iti / avagatatattvaH virbhUtavIryollAsA'tizayasahakAreNa yathAvibhAgaM pariNataheyopAdeyajJeyaparamArthaH buddhaH / prakarSeNa vrajitaH = gataH iti pravrajitaH = pApAt Arambha-parigrahAdilakSaNAt niSkrAntaH jugupsAbhAvena / 'pApAd vrajitaH pravrajitaH' (vi.A.bhA.1604 vRtti) iti vizeSAvazyakabhASyavRttI zrIhemacandrasUrayaH / bAhyA'bhyantaraparigrahAt muktaH nirlobhaH, lobhasAgarasyA''kAzavadanantatvenA' pUryamANatvanizcayAt / vizeSAvazyakabhASyamaladhAravRttyanusAreNa (vi.A.bhA. 2673 vR.) agAH = vRkSAH taiH kRtaM agAraM gRhaM astyasyetyagAraH = gRhI, na agAraH = anagAraH dravyabhAvA'gArazUnyaH, tadvipAkadAruNatvaparicchedAt / padavyutpattyapekSayA'yamartha uktaH / rUDhitastu guttA guttIhiM savvAhiM samiyA samiIhiM saMjayA / = tApasa. arae| } tapanI temanA bhavanamA mukhyatA che. (27/20) vizeSArtha :- "dravati tat dravyam" mA vyutpatti bhubhuja samyajJAnAhi paryAyone pAye te dravya uDevAya. rAga-dveSamAM sAme cAlIne saMsAranA rasiyA jIvo taNAya che. mATe te mithyAjJAnamAM/kujJAnamAM ajJAnamAM aTavAya che. sAdhu rAga-dveSathI rahita hovAthI samyajJAnAdi paryAyone pAme che. mATe sAdhunuM bIjuM nAma dravya che. bAkInI vigata to TIkArthamAM spaSTa ja che. (27/20) (14) sAdhu gAthArtha :- buddha, prabrabhita, mukta, asagAra, ya24, pAkhaMDI, brAhmaNa, parivrA tathA sNytA paNa sAdhunA paryAyavAcaka zabdo che. (27/21) = = TIkArtha (15) tattvano bodha hovAthI sAdhu buddha kahevAya che. (16) pApamAMthI prakRSTa rIte vrajana = gamana karI gayela hovAthI sAdhune pravrujita paNa kahe che. (17) lobhathI mukta = chUTI gayela hovAthI sAdhu mukta paNa kahevAya che. (18) dravyathI ke bhAvathI agAra = ghara na hovAthI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vyavahArika-naizcayikamumukSA * 1879 tathA carakaH = praaguktaarthH| pASaNDI = pAzAD ddiinH| brAhmaNazcaiva = vizuddhabrahmacArI jayamANagA suvihiyA erisiyA huti aNagArA / / - (A.ni. 105) ityevaM AcArAGganiyuktI bhAvA'nagAralakSaNamAveditam / anyathA tu nAmamAtrato'nagAratvam, yathoktaM AcArAGganiyuktI eva - pavayaMti ya aNagArA, Na ya tehi guNehiM jehi aNagArA / puDhaviM vihiMsamANA na hu, te vAyAhi aNagArA / / - (A.ni.99) iti bhAvanIyam / ___ hiMsAdivirAdhanAgocaravyAvahArikamumukSA-kAma-krodhAdivirAdhakabhAvagocaranaizcayikamumukSAtizayena pAzAt = dravya-bhAvabandhanAd DInaH = uDDInaH = paassnnddii| etena - pApADDInaH = paMDitaH - (utta.cU. 1/37) iti uttarAdhyayanacUrNivacanamapi vyAkhyAtam / yadvA - pAkhaNDaM = vrataM, tadasyAstIti paakhnnddii| uktaJca 'pAkhaNDaM vratamityAhustad yasyA'styamalaM bhuvi / sa pAkhaNDI vadantyantye karmapAzAd vinirgatam / / ' _ (da.vai.a.2/ni.158 vR.) iti dazavakAlikadvitIyAdhyayanavRttau shriihribhdrsuuriH| vizuddhabrahmacArI = manasA'pyapravicArI, mohakSobhavihInavizuddhacidAnandaikamUrttike svAtmanyevA'bhyAsA'tizayena saMlInatvAt / prakRte ca - samayAe samaNo hoi, bambhacereNa bambhaNo / nANeNa ya muNI hoi, taveNaM hoi tAvaso / / 6 (utta. 25/32) iti uttarAdhyayanasUktirapyanusandheyA / - kathaJca, bhikkhave, bhikkhu brAhmaNo hoti ? bAhitAssa honti pApakA akusalA dhammA, saMkilesikA ponobbhavikA, sadarA dukkhavipAkA, AyatiM jAti-jarA-maraNiyA / evaM kho, bhikkhave, bhikkhu brAhmaNo hoti - (ma.ni. 1/4/9/434, pR.351) ityevaM majjhimanikAye mahAzvapurasUtre yA brAhmaNaniruktirdarzitA, yA ca dIghanikAye - averaM abyApajjaM mettacittaM bhAveti, AsavAnaM ca khayA anAsavaM cetovimuttiM paJjAvimuttiM diveva dhamme sayaM abhijA sacchikatvA upasampajja viharati / ayaM vujjati kassapa ! bhikkhu samaNo iti pi brAhmaNo iti pi - (dI.ni. 1 / 8 / 399) ityevaM zramaNa-brAhmaNavyAkhyA darzitA, yA ca - bAhitapApo ti brAhmaNo samacariyA samaNo ti vuccati / pabbAjayamattano malaM tasmA pabbajito ti vuccati / / - (dha.pa.brAhmaNavarga-6) ityevaM dhammapade brAhmaNAdipadaniruktirdarzitA sA'pIhA'nusandheyA jinasamayA'nusAreNa prAjJaiH / prakRte ca brahmacaryasattve eva tAttvikasAdhutva-zramaNatvAdyupapattiH, - sa eva bhikkhU jo suddhaM carati baMbhaceraM, jeNa suddhacarieNa bhavai subaMbhaNo susamaNo susAhU - (pr.vyaa.2|9|27) iti pUrvokta(pR.1844) praznavyAkaraNoktiprAmANyAt / sUtrakRtAGge tu - viratasavvapAvakamme pejja-dosa-kalaha-abbhakkhANa-pesunna-paraparivAya-aratirati-mAyAmosamicchAdasaNasalle virae samite sahite sadA jate No kujjhe No mANI mAhaNe ti vacce - (sU. kR. 1 / 16 / 634) ityevaM rUDhito brAhmaNalakSaNamAveditamityavadheyam / - kSamA damo dayA dAnaM, satyazIlaM dhRtighRNA / vidyAvijJAnamAstikyametad brAhmaNalakSaNam / / satyaM brahma tapo brahma brahma cendriyanigrahaH / sarvabhUtadayA brahma, etad brAhmaNalakSaNam / / - (dha.smR.20,21) iti dharmasmRtivacanaM, - satyaM dAnamathA'droha AnRzaMsyaM kSamA ghRNA / tapazca dRzyate yatra sa brAhmaNa iti smRtaH / / - (ma.bhA.zAMti.188/4) sAdhu aNagAra kahevAya che. (19) sAdhunuM nAma caraka paNa che. caraka zabdano artha to pUrva 18 mI thAma udA che. (20) pAzamAthI = dhanamAthI yana 42 gayeta hovAthI sAdhu pASaM (=4131) paNa kahevAya che. (21) vizuddha brahmacarya pALavAnA kAraNe sAdhu brAhmaNa kahevAya che. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sAdhuvyutpattinimittavivaraNam * 1880 caiva / parivrAjakaH = pApavarjakaH / saMyataH saMyamavAn / / 21 / / sAdhurlakSazca tIrArthI nirgranthaH zramaNastathA / ityAdInyabhidhAnAni guNabhAjAM mahAtmanAm / / 22 / / saadhuriti| nirvANasAdhakayogasAdhanAt sAdhuH / svajanAdiSu snehavirahAd R (lU) kSazca / tIrArthI iti mahAbhAratavacanaM ca yathAtantramanuyojyam / pUrvaM ( dvA.dvA. 15/32 pR.1083) samyagdRSTidvAtriMzikAvivaraNe yAni brAhmaNalakSaNAni darzitAni tAnIhA'nusandheyAni / = = dvAtriMzikA -27/22 pApavarjakaH kArtsnyena dravya-bhAvA'vadyaparityAgI, prAguktena ( dvA. dvA. 6 / 5 bhAga - 2 pR.385) tattvasaMvedanajJAnena tatsvarUpahetu-phalAvagamAt / nAradaparivrAjakopaniSadi tu pareNaivAtmanazcApi parasyaivA''tmanA tathA / abhayaM samavApnoti sa parivrADiti smRtiH / / - ( nA. pari. 3/1) ityevaM parivrAjakaniruktirupadarzitetyavadheyam / anyatra ca paribodhAt paricchedAt paripUrNA'valokanAt / paripUrNaphalatvAcca parivrAjaka ucyate / / - ( ityevaM parivrAjakoktirAveditetyapi na vismartavyam / sam = ekIbhAvena ahiMsAdiSu yataH = prayatnavAn saMyataH = saMyamavAn / saMyamalakSaNaM tu paJcasaGgrahe - vaya-samidi-kasAyANaM daMDANaM taha iMdiyANa paMcanhaM / dhAraNa- pAlaNa-niggaha-cAya-jao saMjamo bhaNio / / - (paM.saM. 1 / 127) ityevaM bhaNitam / / 27 / 21 / ) tathA 'sAdhuriti / sAdhuH nirvANasAdhakayogasAdhanAt = mokSasAdhakatvena guptIndriyanigraha-brahmacaryAdInAM sAdhanAt / zrIharibhadrasUribhirapi dazavaikAlikavRttau sAdhayati samyagdarzanAdiyogairapavargamiti sAdhuH - (da.vai.1 / 5 vR.) ityevamuktam / taduktaM dazavaikAlikasUtre nANa-daMsaNasaMpannaM saMjame ya tave rayaM / evaM guNasamAuttaM saMjaya sAhumAlave / / - (da.vai. sU. 7 / 49) iti / prazamarativRttau api haribhadrasUribhiH - jJAna - darzana - cAritralakSaNAbhiH pauruSeyAbhiH zaktibhiH mokSaM sAdhayantIti sAdhavaH - (prazama.2 vRtti) ityevaM sAdhuniruktirvyAkRtA / taduktaM paJcasUtravRttau api samyagdarzanAdibhiH siddhiM sAdhayantIti sAdhavaH - ( paM. sU. 1 sAhUsaraNaM - vRtti) iti / taduktaM dazavaikAlikaniryukto api prathamAdhyayane - kArya vAyaM ca maNaM ca iMdiyAiM ca paMca damayaMti / dhAreti baMbhaceraM saMyamayaMti kasAe ya / / jaM ca tave ujjuttA teNesiM sAhulakkhaNaM puNNaM / - ( da. vai.ni. 1/35-36 ) iti / tathA svajanAdiSu = vyavahArato jananI- janaka-bandhu- kalatraprabhRtiSu taditareSu ca pariciteSu anityatvA'zaraNatvA'nyatvAdibhAvanAparipAkavazena cUlanI - brahmadatta-zreNika kuNika-bharata- bAhubali-sUryakAntA- pradezipramukhodAharaNazravaNasaJjanitavairAgyabhAvanA'tizayena ca snehavirahAt = sneharAga- kAmarAgAdizUnyatvAt RkSaH = lUkSaH / bhavArNavasya tIreNA'rtho'syeti tIrArthI / yadvA tIrasthaH samyaktvAdiprApteH saMsAraparimANAt / (22) pApanuM cAre bAjuthI varjana karavAnA lIdhe sAdhu parivrAjaka paNa kahevAya che. (23) saMyamI hovAnA lIdhe sAdhu saMyata paNa kahevAya che. (27/21) gAthArtha :- sAdhu, lUkSa, tIrArthI, nigrantha tathA zramaNa ItyAdi guNavAna mahAtmAnA nAmo che. (27/22) TIkArtha :- (24) mokSa sAdhaka yogonI sAdhanA karavAthI te mahAtmA sAdhu kahevAya che. (25) svajana vagere upara sneha na hovAnA kAraNe sAdhu RkSa-lUkSa kahevAya che. (26) bhavasAgaranA sAmA = Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirgrantha-zramaNavyutpattividyotanam 1881 bhavArNavasya / nirgrantho granthAbhAvAt / tathA zramaNaH zrAmaNyayogAt ityAdIni abhidhAnAni = nAmAni guNabhAjAM = guNazAlinAM mahAtmanAM bhAvasAdhUnAm / taduktaMbAhyA'bhyantarANAM yathAkramaM dazavidhAnAM caturdazavidhAnAM granthAnAM virahAt = granthA'bhAvAt nirgrantho bhaNyate / yadvA granthA'pacayAd nirgranthaH / yathoktaM bRhatkalpabhASye sahirannago sagaMtho natthi se gaMtho ta teNa niggaMtho / ahavA nirA'vakarise avaciyagaMtho va niggaMtho / / - (bR.ka. bhA. 824 ) iti / granthAstu bRhatkalpabhASye so vi ya gaMtho duviho, bajjho abbhitaro a bodhavvo / aMto a coddasaviho dasahA puNa bAhiro gaMtho / / - (bR.ka.bhA.823) ityevamAveditAH / taduktaM uttarAdhyayananiryuktau api duviho ya hoi gaMtho bajjho abbhiMtarao ya nAyavvo / aMto ya caudasaviho dasahA puravi bAhiro gaMtho / / - ( utta.ni.6 / 239) iti / = tannAmAni bRhatkalpabhASye uttarAdhyayananiryuktau ca koho mANo mAyA lobhe pijje taheva dose ya / micchatta vea arai rai hAsa sogo bhaya duggaMchA / / - (bR. ka. bhA. 831, uttani. 6/240), - khettaM vatthU dhaNa-dhannasaMcao mittanAisaMjogo / jANa - sayaNA''saNANi dAsI dAsaM ca kuviyaM ca / / - (bR.ka.bhA. 825, utta. ni. 6 / 241 ) iti / vIrabhadrasUribhirapi ArAdhanApatAkAprakIrNake micchattaM veyatigaM jANasu hAsAichakkamikkikkaM / kohAdINa caukkaM coddasa abbhiMtarA gaMthA / / bAhirathA khattaM vatyuM dhaNa-dhanna - kuppa - ruppANi / dupaya-cauppayamappaya-sayaNA''saNamAi jANAhi / / - (A.patA. 647-8) ityevaM granthanirdezo'kAri / sUtrakRtAGgasUtre tu ettha viNiggaMthe ege egavi buddhe chaNNasote susaMjate susamite susAmAie AyavAyapatte ya vidU duhato vi soyapalicchiNe No pUyA -sakkAra - lAbhaTThI dhammaTThI dhammavidU NiyAgapaDivaNNe samiyaM care daMte davie vosa - niggaMtheti vacce - (sU.kR. 1 / 16 | 637) ityevaM rUDhyarthopadarzanena nirgranthavyAkhyA kRteti dhyeyam / tathA zramaNaH zrAmaNyayogAt hananAdirahita-tulyabhikSA'Tana-samamanaskatva-sumanaskatvAdisambandhAt / taduktaM dazavaikAlikaniryuktau dvitIyA'dhyayane - = jaha mama na piyaM dukkhaM, jANiya emeva savvajIvANaM / na haNai na haNAvei ya samamaNaI teNa so samaNo / / natthi ya si koi veso, pio va savvesu ceva jIvesu / eeNa hoi samaNo eso anno'vi pajjAo / / to samo jai sumo bhAveNa ya jai na hoi pAvamaNo / sayaNe ya jaNe ya samo samo ya mANAvamA / / - (da.vai.ni. 2/154-5-6 ) iti / uttarAdhyayananiryuktau ca saptadazAdhyayane nANI jamasahio nAyavvo bhAvao samaNo - ( utta. ni. 17/388), paJcaviMzatitamA'dhyayane ca paMcamahavvayajutto paMciMdiyasaMvuDo guNasamiddho / ghaDaNa - jayaNappahANo jAo samaNo samiapAvo / / - (uttarA . ni. 25 / 471) ityevaM bhAvazramaNa AveditaH / sUtrakRtAGge tu ettha vi ya samaNe aNissite aNidANe Ada kAMThA sudhI pahoMcavAnA arthI sIra = garaju hovAnA kAraNe sAdhu tIrArthI kahevAya che. (27) koI paNa graMthi na hovAthI sAdhu nirprantha kahevAya che. (28) zrAmaNya hovAnA lIdhe sAdhune zramaNa kahevAya Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1882 * brAhmaNa - zramaNavirodhanirAkaraNam * dvAtriMzikA - 27/22 "tinne tAI davie' vaI a khaMte 'a danta virae a / muNi tAvasa pannavagujju bhikkhu buddhe jai viU a / / pavvaie aNagAre pAsaMDI caraga baMbhaNe ceva / parivAyage ya samaNe nigganthe saMjae mutte // ca ativAyaM ca musAvAyaM ca bahiddhaM ca kohaM ca mANaM ya mAyaM ca lobhaM ca pejjaM ca dosaM iccevaM jato jato AdANAto appaNo padosahetuM tato tao AdANAto puvvaM paDivirate virate pANAivAyAo daMte davie vosaTTakAe samaNe tti vacce - (sU.kR. 1 / 16 | 635 ) ityevaM vyApakarUpeNa zramaNavyutpattiH kRtA / praznavyAkaraNasUtre same ya je savvapANabhUtesu se hu samaNe - (pra.vyA. 2 / 5 / 45 ) ityevaM tanniruktirupadarzitA / majjhimanikAye mahAzvapurasUtre kathaJca bhikkhave, bhikkhu samaNo hoti ? samitAssa honti pApakA akusalA dhammA, saMkilesikA ponobbhavikA, sadarA dukkhavipAkA, AyatiM jAtijarAmaraNiyA / evaM kho bhikkhave, bhikkhu samaNo hoti - (ma.ni. 1/4/9/434, pR.351 mahAzvapurasUtra ) ityevaM yat zramaNalakSaNamuktaM tadapIhA'nusandheyaM yathAgamam / pUrvaM (pR. 1881) majjhimanikAye bhikSoH tAdRzalakSaNaM brAhmaNatvamuktaM iha ca zramaNatvamiti brAhmaNa - zramaNanyAyasUcitaikAntavirodho'pi pratikSipta etAvatA / = prakRte gAthAtritayena dazavaikAlikaniryuktisaMvAdamAha- taduktamiti / zrIhAribhadrIyavRttyanusAreNa prAyaH pratipadaM granthakRtA vyAkhyAtatvAt kvaciccA'smAbhirvibhAvitatvAnna tadvyAkhyAnA''vazyakatA tathApi nAnAvyAkhyArasikazrotRjanamanaHparitoSAya agastyasiMhasUrikRtA cUrNirupadarzyate - / tathAhi ( 1 ) jamhA saMsArasamudaM tarati tarissati vA ato tiNNe (2) jamhA trAeti saMsArasAgare paDamANe jIve tamhA tAyI / (3) rAga-dosavirahita iti davie / (4) vayANi me saMtIti vatI / (5) khamatIti khaMto / (6) iMdiya - kasAyadamaNeNa daMto / (7) pANavadhAdINiyatto virato / (8) vijANatIti muNI, sAvajjesu vA moNavatIti muNI / (9) tave Thito = tAvaso / (10) paNNavatIti paNNavato / (11) mAtarahito saMjame vA Thito ujju / (12) bhikkhU puvvabhaNito / (13) bujjhatIti buddha / (14) taNAtto jatI / (15) NANAsati ttividU / (16) vadhAdIyo pAvAdo vrajito pavvayito / (17) agAraM = gRhaM, taM se Natthi = aNagAro / ( 18) aTThavidhakammapAsAo pAkhaMDI / ( 19 ) tavaM caratIti carayo / ( 20 ) aTThArasavidhaM baMbhaM dhArayatIti baMbhaNo / (21) bhikkhaNasIlo bhikkhU / (22) pAvaparivajjaNeNa pArivvAyo / (23) samamaNo samaNo / (24) bAhira'bbhaMtaragaMthavirahito = niggaMtho / (25) ahiMsAdIhiM saMjate / (26) tehiM ceva bAhira - SitarehiM gaMthehi vippamukko mutto / (27) NevvANasAdhae joe sAdhayatIti sAdhU / ( 28 ) aNtche. Ama ahIM jaNAvela 28 nAmo guNasaMpanna bhAvasAdhuonA che. = tethI dRzavaiasi niyuktimA bhayAvesa che } ( 1 ) tIrtha, (2) tAyI, (3) dravya, (4) pratI, (4) kSAMta, (f) chAnta, (7) virata, (8) bhuni, (8) tApasa, (10) prajJApaDa, (11) Rbhu, (12) bhikSu, (13) buddha, (14) yati, (15) vidvAn, (16) prANita, (17) aAgAra, (18) pAkhaMDI, (18) 224, (20) brAhmaNa, (21) parivA49, (22) zramaza, (23) nirgrantha, (24) saMyata, (25) mukta, (26) sAdhu, (27) = - = = 1. hastAdarze 'daviNa' iti pAThaH / 2 mudritapratau 'a' nAsti / 3. 'mAtarahito = mAyArahita' ityarthaH / 4. ' NANAsati nAnAsmRtiH' ityarthaH / = Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saMvegalakSaNavaividhyam . 1883 sAhU lUhe a tahA tIraTThI hoi ceva NAyavo / nAmANi evamAiNi hoti tavasaMjamarayANaM / / " (dazavai.ni.10/345-6-7) / / 22 / / / saMvego viSayatyAgaH suzIlAnAM ca saGgatiH / jJAna-darzana-cAritrA''rAdhanA vinystpH||23|| saMvega iti / saMvego = moksssukhaa'bhilaassH| ayaM ca nirvedasyA'pyupalakSaNaH / viSayatyAgo = bhogasAdhanaparihAraH / suzIlAnAM = sAdhUnAM ca saGgatiH / jJAnaM ythaasthitpdaarthpricchednm| 'darzanaM naisargikAdi / paMtehi lUhehi jIvatIti lUhe adhavA rAga-siNehavirahite = lUhe / (29) saMsArasAgarassa tIraM atthayati = maggatIti tiraTThI, saMsArasAgarassa vA tIre Thito = tIraTThI (da.vai.ni.10/244-5-6 cU.) iti / dazavaikAlikaniyuktI dvitIyAdhyayane'pi - pavvaie aNagAre pAsaMDe caraga tAvase bhikkhU / parivAie ya samaNe niggaMthe saMjae mutte / / tinne tAI davie muNI ya khaMte ya danta virae ya / lUhe tIraTe'vi ya havaMti samaNassa naamaaiN|| - (da.vai.ni.2/158-159) ityevaM zramaNaparyAyanAmAni darzitAnIti dhyeyam / / 27/22 / / bhikSuliGgAnyAha- 'saMvega' iti / 'jiNapaNIe dhamme kahijjamANe puvvA'varaviruddhesu parasamaesu dUsijjamANesu saMvegagamaNaM, so tassa saMvego bhikkhuliMga' (da.vai.ni.10/247 cU.) iti dazavaikAlikaniyukticUrNau agstysiNhsuuriH| jinadAsagaNimahattarAbhiprAyo'pyevameva / AvazyakaniyuktivRttau zrIharibhadrasUrayastu - niccaM saMsArabhayaubviggo = saMviggo - (A.ni.1375 hA.vR.) ityAhuH / pUrvoktAnyapi (dvA.dvA.20/26 bhAga-5 pR.1398) nAnAvidhAni saMvegalakSaNAnIhAnusandheyAni / / bhaktaparijJAprakIrNake - pasamasuhasappivAso asoya-hAso sjiiviyniraaso| visayasuhavigayarAgo, dhmmujjmjaaysNvego|| - (bha. pa.13) ityevaM bhikSusvarUpamAveditaM tadapyatrA'nusandheyam / darzanaM = samyagdarzanaM tattvArthazraddhAnAdilakSaNam / naisargikAdi = naisargikA'dhigamajabhedena dvidhA / taduktaM tattvArthasUtre 'tannisargAd adhigamAd vA' (ta.sU.1/ *1, (28) tArA. - ityAdi nAmo ta5. sane saMyamamA bhana mevA mAsAdhuna 04.' (27/22) vizeSArtha :- "jhakSa' zabdano artha che cIkAza vagaranI cIja. lUkhI cIja. saMskRta bhASAmAM A mATe lUkSa' evo bIjo zabda paNa maLe che. bhAvasAdhumAM sagA vhAlA, bhagata, bhaktANI vagere pratye neharAganI cIkAza na hoI zake. mATe sAdhune RkSa kahevAya che. bAkInI vigata TIkAryamAM spaSTa che. (27/22) bhAvasAdhunA sakSonI samara - .. AuthArtha :- (1) saMvega, (2) viSayatyA, (3) suzIlAnI saMgati, (4) zAna, (5) zana, (6) yAritra, (7) mArAdhanA, (8) vinaya, (8) ta5 - masAdhunA dakSa che. (27/23) TIkArtha :- (1) mokSasukhanI jhaMkhanA saMvega kahevAya. saMvega kahevAnA lIdhe upalakSaNathI nirveda = sNs||27|| 59 // sabha devo. (2) mogasumanA sAdhanI bane tavAviSayonI parityAga. (3) suMdara zIlavALA sAdhuonI saMgati, (4) yathAvasthita tattvano cAre bAjuthI nizcaya thavo te jJAna = samya jJAna kahevAya. tathA naisargika vagere samyagdarzananA bheda samajavA. 1. hastAdarza 'lakSaNaM' iti liGgavyatyayAdazuddhaH pAThaH / 2. hastAda" 'darzanai' iti truTito'zuddhazca pAThaH / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1884 * cAritra-tapaAdiprakAradyotanam * dvAtriMzikA-27/23 cAritraM sAmAyikAdi / ArAdhanA caramakAle niryApaNarUpA (=jnyaan-drshn-caaritraaraa''dhnaa)| vinayo = jJAnAdiviSaya upacAraH / tapo yathAzaktyanazanAdyAsevanam / / 23 / / 3) iti / taduktaM AvazyakasUtre - nisaggeNa vA abhigameNa vA (A.sU.bhA.4/pR.838) iti / yadvA kArakAdibhedena trividham / taduktaM samyaktvasvarUpastavaprakaraNe - tivihaM kAraga-roaga-dIvagabheehiM (sa.sva.13) iti / yadvaupazamika-sAsvAdana-kSAyopazamika-kSAyika-vedakarUpeNa paJcavidham / taduktaM bRhatkalpabhASye - uvasamiyaM sAsAyaNa khaovasamiyaM ca vedagaM khaiyaM / sammattaM paMcavihaM - (bR.ka.bhA.90) iti / cAritraM api samyagdarzanavat dvidhA-zravaNA'bhisamAgamabhedena / taduktaM vyavahArasUtravRttau zrImalayagirisUribhiH - pravrajyA ca dvidhA - dharmazravaNataH, abhisamAgamatazca / tatra yA AcAryAdibhyo dharmadezanAmAkarNya saMsArAd virajya pratipadyate sA dharmazravaNataH / yA punarjAtismaraNAdinA sA abhisamAgamataH - (vya.sU.udde.1/ bhAga-3/gA.277/pRSTha 89) iti / sAmAyikAdi sAmAyika-chedopasthApanIya-parihAravizuddhi-sUkSmasamparAyayathAkhyAtabhedena paJcadhA'pi sambhavati / __ caramakAle = antasamaye niryApaNarUpA maraNasamAdhiprakIrNakAdau darzitasvarUpA / 'ihaloga-paralogArAdhaNA bhAvabhikkhuliMga' (da.vai.ni.10/247 cU.) iti agastyasiMhasUriH / vinayo jJAnAdiviSaya upacAraH paJcadhA vinayadvAtriMzikAyAM vakSyamANasvarUpaH (dvA.dvA.29/2 pR.1962) / tapaH yathAzakti = svakIyabala-dhRtimanatikramyA'nigRhya ca anazanAdyAsevanaM anazanAdiSaDvidhabAhya-SaDvidhaprAyazcittAdyabhyantaratapazcaraNam / taduktaM dazavaikAlikaniyuktau prathamAdhyayane - aNasaNamUNoariA vittIsaMkhevaNaM rasaccAo / kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi / / pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sajjhAo / jhANaM ussaggo'vi a abhiMtarao tavo hoi / / 6 (da.vai.ni.1/47-48) iti prAgapi dharmavyavasthAdvAtriMzikAyAM (dvA.dvA.7/26 bhAga-2 pR.518) darzitamityavadheyam / / 27/23 / / tema ja sAmAyika vagere cAritra tarIke samajI levA. "ArAdhanA' zabdathI aMtimasamaye thatI nirdhAmaNA samajavI. jJAnAdine vize upacAra karavo te vinaya kahevAya. yathAzakti anazana vagerenuM Asevana karavuM ta ta5. vAya. mA sAdhunA liMga che. (27/23) vizeSArtha :- naisargika ane adhigama - ema samyagdarzananA be prakAra che. kAraka, rocaka ane dIpaka ema samaktinA traNa bheda paNa che. aupazamika vagere pAMca bheda paNa samakitanA jaNAvela che. sAmAyika, chedopasthApanIya, parihAravizuddhi, sUkSmasaMpAya, yathAkhyAta- ema cAritranA pAMca prakAra che. jJAnavinaya, darzanavinaya, cAritravinaya, tapavinaya ane aupacArika vinaya - Ama vinayanA pAMca prakAra che. anazana, uNodarI, vRttisaMkSepa, rasatyAga, kAyakleza, saMlInatA- A rIte bAhya tapanA cha prakAra che. tathA prAyazcitta, vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya, dhyAna ane kAyotsarga- Ama atyaMtara tapanA paNa cha bheda che. bAkInI vigata TIkAryamAM spaSTa che. A gAthAmAM bhAva bhikSunA saMvega, nirveda vagere 9 liMga batAvela che. saMvega-nirvedane eka lakSaNa rUpe samajIe to 8 liMga batAvela che. bhAvasAdhunA bAkInA lakSaNo AgaLanI gAthAmAM batAvavAmAM Avaze. (27/23) Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kSAntyAdisvarUpaprakAzanam * 1885 kSAntirdivamRjutA titikSA muktyadInate / Avazyakavizuddhizca bhikSoliGgAnyakIrtayan / / 24 / / kSAntiriti / zAntiH = AkrozAdizravaNe'pi krodhatyAgaH / mArdavaM = jAtyAdibhAve'pi mAnatyAgaH / RjutA = parasminnikRtipare'pi mAyAparityAgaH / titikSA = kSudAdiparISahopanipAtasahiSNutA / muktiH = dharmopakaraNe'pyamUrchA / avaziSTAni bhikSuliGgAnyAha- 'zAntiriti / yadapi jAbAladarzanopaniSadi - kAyena manasA vAcA zatrubhiH pripiiddite| buddhikSobhanivRttiryA kSamA sA munipuGgava ! / / (jA.da.1/17) ityuktam, yadapi ca uttarAdhyayanasUtre - piyamappiyaM, savvaM titikkhaejjA - (utta.21/15) iti darzitaM, yaccA'pi zANDilyopaniSadi - kSamA nAma priyA'priyeSu sarveSu tADana-pUjaneSu sahanam - (zAM.1/2) iti kathitaM, yaccA'pi mahAbhArate - kSamA guNo hyazaktAnAM, zaktAnAM bhUSaNaM kSamA - (ma.bhA.udyogaparva-33/49) iti gaditaM, yaccApi saMyuttanikAye - yo have balavA santo, dubbalassa titikkhati / tamAhu paramaM khantiM nijjaM khamati dubbalo / / 6 (saM.ni.1/11/4) iti prarUpitaM tadapi yathAtantramanuyojyamatrA''gamamarmajJaiH / jAtyAdibhAve'pi mAnatyAgaH / taduktaM sUtrakRtAGge - muNI Na mijjai (suu.kR.1|2|2|2) iti / yathoktaM kirAtArjunIye api - karuNAmRdu mAnasaM munInAm -- (kirA.10/51) iti / etena - navanItahRdayaM brAhmaNasya (ma.bhA.Adiparva-3/123) iti mahAbhAratavacanamapi vyAkhyAtam, prAguktarItyA (dvA.dvA.27/21 pR.1878) munereva brAhmaNatvAt / upalakSaNAt svaprazaMsAtyAgo'pi bodhyaH, tasyAH nirguNalakSaNatvAt / taduktaM ArAdhanApatAkAprakIrNake - appapasaMsA purisassa hoi ciMdhaM sunigguNattassa (A.pa.215) iti prAguktaM(pR.1863) atra smartavyam / - mAtiThANaM vivajjejjA - (sU.kR. 1 / 9 / 25) iti sUtrakRtAGganiyogA'nusmaraNena parasmin nikRtipare'pi = mAyAparAyaNe satyapi - bhujjo a sAibahulA maNussA 6 (da.vai.cU.1/3) iti dazavaikAlikacUlikAbhAvitAntaHkaraNatayA madhyasthabhAvato maayaatyaagH| prakRte - ArjavaM nAma manovAkkAyakarmaNAM vihitA'vihiteSu janeSu pravRttau nivRttau vA ekarUpatvam + (zAM.1/4) iti zANDilyopaniSadvacanamapi yathAtantramanuyojyaM nizcayanayamarmavedibhiH / mAyAvitve tu kAyakaSTAdikaM vyarthameva / yathoktaM sUtrakRtAGge - jai vi ya NigiNe kise care, jai vi ya bhuMje maasmNtso| je iha mAyAi mijjai AgaMtA gabbhA ya'NaMtaso / / 6 (sU.kR.1/2/1/9) iti pUrvoktaM(pR.1268) bhAvanIyam / dharmopakaraNe'pi amUrchA, mUrchAyA eva tattvataH parigrahatvAt / taduktaM dazavaikAlike - mUcchA pariggaho thArtha :- (10) kSamA, (11) bhAIva, (12) tA, (13) anal, (14) bhusti, (15) adInatA ane (16) Avazyakazuddhi- A bhAvabhikSunA liMga gaNadhara bhagavaMtoe jaNAvelA che.(27/24) TIkArya - Akroza, Thapako vagere sAMbhaLavA chatAM paNa krodhane na karavo te kSamA kahevAya. potAnI jAti-kuLa vagere UMcA hovA chatAM paNa abhimAnano tyAga karavo te mArdava = mRdutA = namratA kahevAya. bIjo mAyA kare to paNa ApaNe mAyA choDavI te saraLatA kahevAya. bhUkha-tarasa vagere pariSado AvI paDe to tene sahana karavA te titikSA gaNAya. dharmanA upakaraNane vize paNa mUchano tyAga eTale mukti Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1886 * mUrchAyAH parigrahatvam * dvAtriMzikA-27/24 adInatA = azanAdyalAbhe'pi vaiklavyA'bhAvaH / Avazyakavizuddhizca = avazyaGkaraNIyayogavutto - (da.vai. 6/21) iti / taduktaM oghaniryuktau api - ajjhatthavisohIe uvagaraNaM bAhiraM pariharaMto / appariggahI tti bhaNio jiNehiM telokkadaMsihiM / / - (o.ni.745) iti praagpyuktm(pR.530)| 'pariharaMto = dhArayan' ityarthaH / samayasAre api - apariggaho aNiccho bhaNidI (sa.sA.212) iti kathitam / tattvArthasUtre'pi - mUrchA parigrahaH - (ta.sU.7/12) ityuktam / taduktaM prazamarato api - adhyAtmavido mUrchA parigrahaM varNayanti nizcayataH - (pra.ra.178) iti / yathoktaM mahAvIragItAyAM api - mUrchA parigrahaH proktaH - (mahA.gI.12/4) iti / dvAdazAnuprekSAyAM - hoUNa ya NissaMgo NiyabhAvaM Niggahittu suha-duhadaM / NiiMdeNa du vaTTadi aNayAro tassA'kiMcaNNaM / / - (dvA.anu. 79) iti yaduktaM tadapyetadarthA'nupAtyeva / itthaM krodhAdityAgAdasya pUjyatA'nAvilA, - caukkasAyAvagae sa pujjo 6 (da.vai. 9/3/14) iti dazavaikAlikasUtrokteH / itthaM kaSAyAdityAgenA''tmaguNagaNasamRddhaH san bhikSuH muktaye kalpate / sammataJcedaM pareSAmapi / taduktaM saMnyAsagItAyAM, rAmagItAyAM nAradaparivrAjakopaniSadi ca - dambhA'haGkAranirmukto nindA-paizUnyavarjitaH / AtmajJAnaguNopeto yatirmokSamavApnuyAt / / - (saM.gI.6/108, rA.gI.15/42, nA.pari.3/35) iti pUrvoktaM(pR.1848) ihAnusandheyam / tathA azanAdhalAbhe'pi parA''krozavirahAghabhivyaGgyaH vaiklavyAbhAvaH gRhasthahIlanAdhakaraNaJca, - sayaNAsaNapANabhoyaNaM vivihaM khAimaM sAimaM paresiM / adae paDisehie niyaMThe je tattha na paosai sa bhikkhU / / 6 (utta.15/11) iti uttarAdhyayanavacanAvagamAt, - lAbhutti na majjijjA, alAbhu tti na soijjA 6 (AcA.1/2/5) iti AcArAGgasUtroktiprayojanopalambhAt, - adINo vittimesejjA, na visIejja paMDie - (da.vai.5/2/26) iti dazavaikAlikasUtrohanAt, - na dINo na gamvito - (A.cU.1/2/5) iti AcArAGgacUrNitAtparyopalambhAt, - ajjevAhaM na labbhAmi avi lAbho sue siyA / jo evaM paDisaMcikkhe alAbho taM na tajjae / / 6 (utta.2/31) iti uttarAdhyayanasUtraidamparyArthavibhAvanAt, - lAbhesu alAbhesu ya avivanno jassa hoi muhavaNNo / appicchaM saMtuTuM sIsaM kusalA pasaMsaMti / / 6 (caM.ve.39) iti candrakavedhyakaprakIrNakavacanA''zayapratipatteH, - lAbhammi je Na sumaNo alAbhe Neva dummaNo / se hu seDhe maNussANaM devANaM va sayakkau / / 6 (R.bhA.43 / 1) iti RSibhASitavacanA'bhiprAyA'valambanena, - zraddhAM puraskRtya vinirgato yAM tAmeva samyak paripAlayed yaH / siMhotthitaH siMhavihAracArI samAhito'sau na viSAdameti / / - (vai.ka.la. 1164) iti vairAgyakalpalatAvacanatAtparyArthapariNamanAt, - savve pANA na hIliyavvA, na niMdiyavvA -- (pr.vyaa.2|6|23) iti praznavyAkaraNasUtrabhAvArthasaMvedanAcca / prakRte - alAbhe na viSAdI syAt lAbhe caiva na harSayet + (va.smR.1/10/16,nA.pari.5/13,manu.6/57,saM.gI.8/53) iti vaziSThasmRtinAradaparivrAjakopaniSad-manusmRti-saMnyAsagItAvacanamapi yojyamudAranItyA madhyasthabuddhyA ca / tathA - alaM kusalassa pamAeNaM - (aacaa.1|2|4|85) iti AcArAGgasUtrapariNatahRdayatayA - appamatte jae niccaM - (da.vai. 8 / 16) iti dazavaikAlikasUtrA''zayapariNamanena ca avazyaGkaraNIya= nirlobhatA. gocarI-pANI vagere na maLe to paNa bebAkaLA na thavuM te adInatA kahevAya. avazya kartavya evA Avazyaka yogone niraticArapaNe karavA te Avazyaka-vizuddhi kahevAya. A bhAvabhikSunA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhUtalakSaNavidyotanam niraticAratA / etAni bhikSorliGgAnyakIrtayan gautamAdayo maharSayaH / taduktaM- "saMvego Nivveo visayavivego susIlasaMsaggI / ArAhaNA tavo nANa- daMsaNa-cAritta-viNao a / / khaMtI ya maddava'jjava vimuttayA taha adINaya titi / AvassagaparisuddhI sa hoMti bhikkhussa liMgAI / / " ( dazavai.ni. 10 / 348-349 ) / / 24 / / yoganiraticAratA = pratikramaNa-pratilekhana-pramArjana-pravacanamAtrAdisadanuSThAnagatA'tikrama-vyatikramA'ticArAdirahitatA / yathoktaM arhadgItAyAmapi munirmunikriyA''viSTaH - (a.gI. 10/10 ) iti / ime saMvegAdayo guNAH sammIlitAH santaH prapAnakarasanyAyena viziSTA''nandahetavo vijJeyAH / yathA khaNDa -maricAdInAM sammelanAdapUrva iva kazcidAsvAdaH prapAnakarase saJjAyate saMvegAdisammelanAdihApi tathetyarthaH / avaziSTA vyAkhyA spaSTArthA / atra dazavaikAlikaniryuktisaMvAdamAha - 'saMvego' iti, 'khaMtI' iti ca / etadgAthAyugalavyAkhyA hAribhadrIya-dazavaikAlikavRttyanusAreNa granthakRtA'traivopadarziteti na pratanyate / navaraM prakRte ca mUlaguNauttaraguNe appaDisevI ihaM apaDibaddho / bhattovahisayaNAsaNavivittasevI sayA payao / / titthaMkaragurusAhUsu bhattimaM hatthapAyasaMlINo / paMcasamio kalahajhaMjhapisuNaohANavirao a pAeNa / / pAeNa eriso sijjhai ti koi puNA AgamessAe / / - (da. zru.ni. 132/134/135) iti dazAzrutaskandhaniryuktivacanAni smartavyAni / avadhUtagItAyAM 1887 kAmairahatadhIrdAnto mRduH sucirakiJcanaH / anIho mitabhuk zAntaH sthiro maccharaNo muniH / / apramatto gabhIrAtmA dhRtimAn jitaSaDguNaH / amAnI mAnadaH kalpo maitraH kAruNikaH kaviH / / kRpAlurakRtadrohastitikSuH sarvadehinAm 1 satyasAro'navadyA''tmA samaH sarvopakArakaH avadhUtalakSaNaM varNairjJAtavyaM bhagavattamaiH / - ( a.gI. 8 / 2-5) ityevaM avadhUtalakSaNAnyuktAni tAnyapIhA'nuyojyAni yathAtantram / 11 yadapi nirdvandvo niSparigrahastattattvabrahmamArge samyaksampannaH zuddhamAnasaH prANasaMdhAraNArthaM yathoktakAle vimukto bhaikSamAcarannudarapAtreNa lAbhAlAbhau samau bhUtvA zUnyAgAra - devagRha-tRNakUTa-valmIka-vRkSamUlakulAlazAlA'gnihotra-nadIpulina - girikuhara-kandara - koTara-nirjhara-sthaNDileSvaniketavAsyaprayatno nirmamaH zukladhyAnaparAyaNo'dhyAtmaniSTho'zubhakarmanirmUlanaparaH saMnyAsena dehatyAgaM karoti sa paramahaMso nAma - (jAbA. 6/1) iti jAbAlopaniSadi AveditaM yadapi ca atha jAtarUpadharAH nirdvandvA niSparigrahAH shukldhyaanliMga cihna che ema zrIgautamagaNadhara vagere maharSioe kahela che. tethI 4 dRzavai asi niyuktiyAM bhAve che 'saMvega, nirvedha, viSayatyAga, suzIlano saMsarga, aMtima ArAdhanA, tapa, sabhya jJAna, samati, yAritra, vinaya, kSamA, mRdutA, RbhutA, vibhutatA nirdolatA, ahInatA, titikSA bhane AvazyamnI parizuddhi - jA bhAvabhikSunA cihna che.' - (27/24) = - = Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1888 * paramahaMsasvarUpadyotanam * dvAtriMzikA-27/25 etadguNA'nvito bhikSurna bhinnastu viparyayAt / svarNaM kaSAdizuddhaM cedyuktisvarNaM na ttpunH||25|| parAyaNAH AtmaniSThA - (bhikSu.1) ityAdinA bhikSukopaniSadi prarUpitaM, yaccA'pi - yathAjAtarUpadharA nirdvandvA niSparigrahAH tattvabrahmamArge samyaksampannAH zuddhamAnasAH prANasandhAraNArthaM yathoktakAle vimukto bhaikSamAcaran + (yAjJa.1) ityAdinA yAjJavalkyopaniSadi prajJApitaM, yaccApi - alAbupAtraM dArupAtraM vA kAma-krodha-harSa-roSa-lobha-moha-dambha-darpA'sUyA-mamatvA'haGkArAdInapi tyajet / varSAsu dhruvazIlaH aSTau mAsAnekAkI yatizcaret + (Aru.4) ityAdinA AruNikopaniSadi darzitaM tat paramahaMsasvarUpamapyatraiva yathAgamaM saGgacchate jinakalpika-pratimApratipanna-pArihArikAdiSvityavadheyamavahitamAnasaiH / evameva - sarvatra puNyA'puNyavivarjito, jJAnA'jJAnamapi vihAya, zItoSNa-sukhaduHkha-mAnAvamAnaM nirjitya, vAsanAtrayatyAgapUrvakaM nindA'nindA-garva-matsara-dambha-darpa-dveSa-kAma-krodha-lobha-moha-harSA'marSA'sUyA''tmasaMrakSaNAdikaM dagdhvA, svavapuH kuNapA''kAramiva pazyannayatnenA'niyamena lAbhAlAbhau samau kRtvA, govRttyA prANasandhAraNaM kurvan yatprAptaM tenaiva nirlolupaH - (turI.1) ityAdirUpeNa turIyAtItopaniSadi yadavadhUtasvarUpamuktaM tadapIhaiva jinapravacane jinakalpikAdiSu paramArthata upapadyata ityapi vimuktA''graheNa madhyasthatayA vibhAvanIyam. / yacca paramahaMsaparivrAjakopaniSadi - nirmamo'dhyAtmaniSThaH kAma-krodha-lobha-moha-mada-mAtsarya-dambhadarpA'haGkArA'sUyA-garvecchA-dveSa-harSA'marSa-mamatvAdIMzca hitvA jJAnavairAgyayukto vitta-strIparAGmukhaH zuddhamAnasaH - (para.haM.1) ityAdinA paramahaMsasvarUpamuktaM tadapIhA'nusandheyam / ___yadapi ca zATyAyanIyopaniSadi - kAma-krodha-lobha-moha-dambha-darpA'sUyA-mahattvA'haGkArAdIstitIrya mAnA'vamAnau nindA-stutI ca varjayitvA vRkSa iva tiSThAset / chidyamAno na brUyAt / tadaivaM vidvAMsa ihaivA'mRtA bhavanti - (zA. 18) ityevaM parivrAjakasvarUpamAveditaM tadapIhA'nuyojyaM pAdapopagamanAnazanA'vasarA'pekSayetyAdikamanyadapi yathAgamaM yojyam / yadapi ca nAradaparivrAjakopaniSadi - zrutvA dRSTvA na kampeta zoka-harSoM tyajedyatiH / ahiMsA satyamasteyabrahmacaryA'parigrahAH / / anauddhatyamadInatvaM prasAdaH sthairyamArjavam / asneho guruzuzrUSA zraddhA kSAntirdamaH zamaH / / upekSA dhairya-mAdhurye titikSA karuNA tathA / hrIstathA jJAna-vijJAne yogo laghvazanaM dhRtiH / / evaM svadharmo vikhyAto yatInAM niyatAtmanAm / 6 (nA.pa.u.4/10-13) iti yatidharma uktaH so'pIhaiva paramArthataH sambhavatItyavadheyam / / 27/24 / / gAthArtha :- uparokta guNothI yukta hoya te bhAvabhikSu bane. paraMtu te sivAyanA bhAvabhikSu na banI zake. kAraNa ke temAM uparokta guNo hotA nathI. sonuM kaSAdi parIkSAthI zuddha thayela hoya to 4 te suparI bane. nadI suva to sonuM na 4 bane. (27/25) Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhikSau suvarNaguNayojanA * 1889 'etaditi / etadguNAnvitaH = prAguktA'khilaguNasampanno bhikSuH / bhinnastu na, viparyayAt = uktaguNA'bhAvAt yataH kaSAdizuddhaM svarNaguNopetaM cet bhavati tadA svarNaM bhavati / te cAmIviSaghAtanam, vIryastambhanakartRtvam, maGgalaprayojanatvam, yatheSTakaTakAdiprakArasampAdakatvam, tapyamAnasya prAdakSiNyenA''vartanam, sAropetatvam, agninA'dAhyatvam, akuthanIyatvaM ca / / bhikSuliGgA'nvaya-vyatirekAvAha- 'etaditi / 'ratnaM ratnenaiva saha saGgacchate' iti nyAyena prAguktA'khilaguNasampanno bhikSuH bhavitumarhati / kaSAdizuddhaM = kaSa-ccheda-tApa-tADanaparIkSottIrNaM svarNaguNopetaM = anupadameva vakSyamANASTaguNasampannaM bhavati tadA eva svarNaM = paramArthataH suvarNapadavAcyaM bhavati, nA'nyathA / te cAmI suvarNaguNAH (1) viSaghAtanaM = viSaghAtanasAmarthya, (2) rasAyanamiva vIryastambhanakartRtvaM, vaya-sstambhanakartRtvamiti dazavaikAlikavRttau zrIharibhadrasUriH / ___ yatheSTakaTakAdiprakArasampAdakatvaM = vinItatvenepsitakaTaka-keyUra-kuNDalAdyAbhUSaNasampAdakatvam / sAropetatvaM = gurutvam / agninA kvAthyamAne'pi sarvadA adAhyatvaM, sAratayaiva / ata eva na kadAcidapi kuthatIti akuthanIyatvam / taduktaM dazavaikAlikaniyuktI - 'ajjhayaNaguNI bhikkhU na sesa' ii No painna, ko heU ? / aguNattA, ii heU, ko diTuMto ? suvaNNamiva / / (1) visaghAi, (2) rasAyaNa, (3) maMgalattha, (4) viNie, (5) payAhiNAvatte (6) gurue (7) aDajjha'kutthe (8) aTTha suvaNNe guNA bhaNiA / / 6 (da.vai.ni.10/350-351) iti / evaM bhikSurapi (1) mokSamArgopadezAt keSAJcid mohaviSaM ghAtayati / (2) tata eva pariNatAd amaratvaprAptyA rasAyanaM bhavati / (3) guNatazca maGgalArthaM karoti / (4) prakRtyA vinIto yogyatvAt / (5) mokSamArgAnusAritvAt sarvatra pradakSiNAvartatA / (6) guruzca cetasA gambhIratvAt / (7) adAhyaH krodhAgninA / (8) akuthitazca sadocitena zIlabhAvena / kaSAdiparIkSottIrNatvAdetAdRzaguNagaNAnumitirapi sukaraiva pareSAmapi / bhikSusvarNazodhanakAriNI parIkSA evam(1) viziSTA prazastalezyA = kaSaH, (2) tathaikasAratvaM = chedaH, (3) apakAriNyanukampA = tApaH, (4) vyasane'tinizcalacittatA = tADanA / taduktaM paJcavastuke - ia mohavisaM ghAyai sivovaesA rasAyaNaM hoi / guNao a maMgalatthaM kuNai viNIo a jogatti / / maggaNusAri payAhiNa gaMbhIro guruao tahA hoi / kohaggiNA aDajjho, akuttha sai sIlabhAveNa / / TIkArtha - pUrve jaNAvela sAdhunA tamAma guNothI yukta hoya te ja bhAvabhikSu bane. tenAthI bhinna vyakti hoya te bhAvabhikSu na bane. kAraNa ke temAM uparokta tamAma guNo hotA nathI. kharekhara jo sonuM kaSa-cheda vagere parIkSAmAM zuddha bane to ja sonAnA guNathI yukta hoya. ane to ja te sonuM pane che. sonAnA 208 gu9|| 2 // bhu045 che. (1) viSaghAta, (2) vAstamAna dhartRtva, (3) bharAlayonatva, (4) chita 23 ko3 mAbhUSaNonu saM.6.1, (5) tapatuM Doya. tyAre pradakSiNAvarta 35. 6mj. (6) sArayutatA, (7) manithI na paj, (8) oDavA na 4. 35-22 // 13 asava sonA 1. hastAdarza 'etaNAditi' ityadhiko'zuddhazca pAThaH / 2. hastAdarza 'viparyayAbhAvAt' ityazuddhaH pAThaH / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhikSoH kaSAdiparIkSAcatuSkottIrNatA dvAtriMzikA - 27/25 yuktisvarNaM = varNAdisAmyena svarNavadAbhAsamAnaM punastat svarNaM na bhavati, svarNaguNA'bhAvAt / tathA prakRte'pi bhAvanIyamiti / / 25 / / 1890 iarammi kasAIA visiTThalesA tahegasArattaM / avagAriNi aNukaMpA vasaNe ainiccalaM cittaM // - (paM.va.1193,1194, 1197 ) iti / itthaJca pramANabalAdAyAtaH padArthaH kena vAryate ? iti nyAyena yathoktaguNasampanne bhAvabhikSutvamanivAritaprasaramevA'vaseyam / yat punaH varNAdisAmyena bAhyavarNAdiguNasAdRzyena svarNavadAbhAsamAnaM api kaSAdiparIkSAcatuSTayA'nuttIrNaM viSaghAtanAdiguNazUnyaM tat svarNaM na bhavati, svarNaguNA'bhAvAt yathoktaguNavirahAt / tathA = tenaiva prakAreNa prakRte'pi nAma rUpamAtreNa bhikSuvadAbhAsamAne'pi darzitabhikSuguNarahite bhAvanIyam / rajoharaNasandhAraNAdinA bhikSAmaTannapi, bhikSutvena mugdhalokairvyavahriyamANo'pi saMvega-nirvedAdibhikSuliGgazUnyo bhikSurna bhavatIti bhAvaH / taduktaM dazavaikAlikaniryuktau = caukAraNaparisuddhaM kasa-che aNa- tAva- tAlaNAe a / jaM taM visaghAirasAyaNAiguNasaMjuaM hoi / / taM kasiNaguNoveaM hoi suvaNNaM na sesayaM juttI / na hi nAma rUvametteNa evamaguNo havai bhikkhU / / juttIsuvaNNagaM puNa suvaNNavaNNaM tu jai vi kIrijjA / na hu hoi taM suvaNNaM sesehiM guNehiM asaMtehiM / / je ajjhaNe bhaNiA bhikkhuguNA tehi hoi so bhikkhU / vaNNeNa jaccasuvaNNagaM va saMte guNanihimmi / / jo bhikkhU guNarahio bhikkhaM giNhai na hoi so bhikkhU / vaNNeNa juttisuvaNNagaM va asaI guNanihimmi / / - (da.vai.ni.10/352-356 ) iti / = ye ca aGguttaranikAye aTThahi, bhikkhave, dhammehi samannAgato bhikkhu sabrahmacArInaM piyo ca hoti manApo ca guru ca bhAvanIyo ca / katamehi aTThahi ? idha, bhikkhave, bhikkhu na lAbhakAmo ca hoti, na sakkArakAmo ca, na anavaJJattikAmo ca kAlaJ ca mattaJJU ca, suci ca, na bahumANI ca, anakkosakaparibhAsako ca sabrahmacArInaM - (aM.ni.3/8/4 pR. 7) ityevaM ye bhikSuguNA darzitAH te paramArthata iha draSTavyAH || 27 /25 / / hovAnA lIdhe sonA jevuM lAgavA chatAM je nakalI suvarNa hoya te asalI sonuM banatuM nathI. kAraNa ke temAM sonAnA uparokta ATha guNo rahetA nathI. te ja rIte prastutamAM paNa bhAvanA karI levI. (27/25) vizeSArtha :- bhAva sAdhu asalI suvarNa. dravyasAdhu - kevaLavezadhArI sAdhu eTale nakalI sonuM. kaSa-cheda-tApa ane tADana parIkSAmAM je zuddharUpe pasAra thaIne bahAra Ave te asala sonuM kahevAya. tema upasarga-pariSaha vagere parIkSAmAM je zuddhapaNe pasAra thAya te bhAvasAdhu kahevAya. kAdi parIkSAmAM je nApAsa thAya te nakalI suvarNa - bheLaseLIyuM sonuM kahevAya. tema upasargAdi prasaMgomAM je nApAsa thAya te dravya sAdhu - zithila sAdhu kahevAya. asalI sonAnA ATha guNa hoya che tema bhAvasAdhunA ATha guNa hoya che. te nIce mujaba samajavuM. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mavamadhuvyavRttithana * 1891 SaTkAyabhid' gRhaM kuryAd bhuJjItaudezikaM ca yaH / pibet pratyakSamakAyaM sa kathaM bhikkhurucyate / / 26 / / SaTkAyeti / SaTkAyabhid yatra kvacana pRthivyAdhupamardakaH gRhaM sambhavatyevaiSaNIyA''laye mUrcchayA vasatiM bhATakagRhaM vA kuryAt / audezikaM ca bhuJjIta yo'puSTAlambanaH / pratyakSaM upalabhyamAna eva apkAyaM pibet tattvato vinA''lambanena sa kathaM bhikSuH = bhAvabhikSuH ucyate ? / taduktaM"uddiTTakaDaM bhuMjai chakkAyapamaddaNo dharaM kuNai / paccakkhaM ca jalagayaM jo pibai kahaM tu so mitaq I" (ka.vai.ni.20/217) pArad ! nanu rajoharaNAditaccihnadhAraNe'pi, gRheSu bhikSAmaTannapi, lokebhyo bhikSutvena vandana-satkArAdilAbhe'pi kathaM na sa bhikSuH ? iti mugdhA''zaGkAmapAkartumAha- 'SaDi'ti / sugamA vyAkhyA / atraiva dazavakAlikaniyuktisaMvAdamAha- "uddiTTakaDaM' iti / iyaM gAthA darzanazuddhiprakaraNe'pi (gA.138) vartate / dazavaikAlikaniyuktau hAribhadrIyavRttirevam - uddizya kRtaM bhuGkte iti auddezikamityarthaH / SaTkAyapramardakaH = yatra kvacana pRthivyAdhupamardakaH / gRhaM karoti, sambhavati eva eSaNIyA''laye mUccharyA vasatiM bhATakagRhaM asalI suvarNa bhAvasAdhu (1) viSaghAtI (1) dharmadezanA dvArA zrotAnuM mohaviSa dUra kare. (2) vIrya ane vayanuM staMbhana karanAra rasAyaNa (2) pariNamelI dharmadezanAthI amarapaNuM apAvavAnA lIdhe dharmarasAyaNa. (3) maMgala kare. (3) guNonA lIdhe bIjA mATe maMgalanuM kAma kare. (4) tamAma AbhUSaNamAM upayogI hovAthI vinIta. (4) svabhAvathI ja vinIta hoya. (5) tape tyAre pradakSiNAvarta AkAre phare. (5) mokSamArgane anusaranAra hovAthI sarvatra pradakSiNAvarta rahe. (6) sArabhUta-bhAre-majabUta (6) gaMbhIratAdi guNothI guru-deDha. (7) agnithI baLe nahi. (7) krodhAnalathI baLe nahi. (8) kohavAya nahi. (8) zIlavAna hovAthI saDe nahi. gAthArtha - pajIvanikAyanI virAdhanA kare, ghara banAve, audezika - doSita gocarI vApare, pratyakSa ja pANIne vApare te kaI rIte sAdhu kahevAya ? (2726) TIkArya :- game tyAM pRthvIkAya vagere pajIvanikAyanI je virAdhanA kare, tathA nirdoSa makAna rahevA mATe maLe chatAM paNa mUrchAthI je makAna banAve athavA bhADe ghara rAkhe tathA koI paNa viziSTa prakAranA AlaMbana = nimitta vinA ja je audezika vagere doSavALI gocarI vApare, pratyakSathI jaNAtuM kAcuM pANI paramArthathI koI paNa tathAvidha majabUta kAraNa vinA ja je vApare te bhAvabhikSu kaI rIte kahevAya ? tethI to dazavaikAlika niryuktimAM jaNAvela che ke - "sAdhune udezIne banAvelI gocarI je vApare, SajIvanikAyanI virAdhanA kare, ghara mAlikImAM rAkhe, badhAnI dekhatAM ja je kAcuM pANI pIve te kaI rIte sAdhu kahevAya ? 9 (27/26). 2. hRstA mit pR6 ti vAvo nAsti | 2. hastAva "pAvAya' phuTyazuddha: 8: | Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1892 * zramaNA''bhAsanirUpaNam * dvAtriMzikA - 27/26 vA / tathA pratyakSaM ca upalabhyamAna eva jalagatAn apkAyAdIn yaH pibati tattvato vinA''lambanena kathaM nu asau bhikSuH ? naiva bhAvabhikSuriti - (da.vai.ni. 10 / 357) / 'paccakkhaM ca jalagate pUtarAdi pibati' (da.vai.a. cU. 10 / 357 ) iti agastyasiMhasUrayaH dazavaikAlikacUrNo / apAramArthika- dravyabhikSustu sa syAt, pApasthAnebhyo'nivRttatve sati bhikSaNazIlatvAditi dhyeyam / atra ca - uddiTThakaDaM bhuMjai chakkAyapamaddaNo gharaM kuNai / paccakkhaM ca jalagae jo piai kaNNu so sAhU ? / / - (paM. va. 1202, da.zu.pra. 138) iti paJcavastuka - darzanazuddhiprakaraNayorapi vacanaM smartavyam / taduktaM upadezamAlAyAmapi dagapANaM pupphaphalaM aNesaNijjaM gihatthakiccAI | ajayA paDisevaMti jaivesaviDaMbagA navaraM / / - ( upa. mA. 349) iti / ata eva te parAnapi saddharmAd bhraMzayanti / taduktaM darzanaprAbhRte je daMsaNesu bhaTThA, NANe bhaTThA, carittabhaTThA ya / ede bhaTTa vi bhaTThA sesaM pi jaNaM viNAsaMti / / - (da.prA. 8) iti / samyag mahAvratasparzavirahAnna teSAM rasalubdhAnAM mUlataH karmakSayasambhavaH / taduktaM uttarAdhyayanasUtre jo pavvaittANa mahavvayAI sammaM no phAsayati pamAyA / aniggahappA ya rasesu giddhe na mUlao chiMdai baMdhaNaM se / / - ( utta. 20 / 39 ) / te tattvato mArgabhraSTA jJAtavyAH / taduktaM mokSaprAbhRte je pAvamohiyamaI, liMgaM ghettUNa jiNavariMdANaM / pAvaM kuNati pAvA te cattA mokkhamaggammi / / - (mo.prA. 78) iti / prakRte ca Naccadi gAyadi tAvaM vAyaM vAedi liMgarUveNa / so pAvamohidamadI tirikkhajoNi Na so samaNao / / kalahaM vAdaM jUvA NiccaM bahumANagavvio liMgI / vaccadi NarayaM pAo karamANo liMgirUveNa / / pAopahadabhAvo sevadi ya abaMbhu liMgarUveNa / so pAvamohidamadI hiMDadi saMsArakAMtAre / / daMsaNa - NANa-caritte uvahANe jaiNa liMgarUveNa / aTTaM jhAyadi jhANaM anaMtasaMsArio hodi / / jo joDedi vivAhaM kisikammavaNijjajIvaghAdaM ca / vaccadi NarayaM pAo karamANo liMgirUveNa / / corANa lAurANa ya juddha vivAdaM ca tivvakammehiM / jaMteNa divvamaNo gacchadi liMgI NarayavAsaM / / kaMdappAie vaTTai karamANo bhoyaNesu rasagiddhiM / mAyI liMgavivAI tirikkhajoNI Na so samaNo / / dhAvadi piMDa NimittaM kalahaM kAUNa bhuMjade piMDaM / avarupparUI saMto jiNamaggi Na hoi so samaNo / / giNhadi adattadANaM paraNiMdA vi ya parokkhadUsehiM / jiNaliGgaM dhAraMto coreNa va hoi so samaNo / / uppaDadi padi dhAvadi puDhavIo khaNadi liMgarUveNa / iriyAvahaM dhAraMto tirikkhajoNI Na so samaNo / / baMdho Nirao saMto sassaM khaMDedi taha ya vasuhaM pi / chiMdadi tarugaNa bahuso tirikkhajoNI Na so samaNo / / rAgo karedi NiccaM mahilAvaggaM paraM ca dUsei / daMsaNaNANavihINo tirikkhajoNI Na so samaNo / / - (liM.prA. 4,6- 10,12-17 ) iti liGgaprAbhRtavacanAnyavadhAtavyAni / nityaM pari-graharataH tathA prANivadhe rataH / adharmasyAnumantA ca brahmahantyabhidhIyate / / - (bR.nA.pu. 4 / 35 ) iti ca bRhannAradapurANavacanamapyetadarthA'nupAti draSTavyam / ata eva nAradaparivrAjakopaniSadi sarvato viraktaH cittazuddhimetyA''zA'sUyerSyA'haGkAraM dagdhvA sAdhanacatuSTayasampannaH saMnyastumarhati - (nA. pari. 2 / 2 ) ityuktam / prakRte madhu pazyati sammohAt vizeSArtha :- utsarga mArganA je AcAro che te viziSTa koI kAraNa Ave to zAstrAjJA mujaba jayaNApUrvaka AghA-pAchA karI zakAya che. paraMtu tevA koI nimitta vinA ja je apavAda Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dravyabhikSunirUpaNam . 1893 gRhiNo'pi sadArambhA yAcamAnA RjuM janam / dInA'ndhakRpaNA ye ca te khalu dravyabhikSavaH // 27 // prapAtaM nAnupazyati / / - (ma.bhA.udyoga.65/22 ) iti mahAbhAratavacanamapi yathAtantramanuyojyam / - anuSThAnena rahitA pAThamAtreNa kevalam / raJjayatyeva yA lokaM kiM tayA zukavidyayA ? / / - (da.da. 3/31) iti darpadalanavacanamapyatra saMvadati / ArambharatatvAnnUtanakarmasaGgaH teSAmavagantavyaH, - AraMbhasattA pagarei saMgaM - (AcA. 1 / 17) iti AcArAGgavacanAt / yathoktaM samyaktvaprakaraNe api - je saMkiliTThacittA mAiThANaMmi nicctllicchaa| AjIvigabhayaghatthA mUDhA no sAhuNo huMti / / - (sa.pra.139) iti / te hi taTA'darzizakuntazAvakanyAyaviSayIbhUtA vijnyeyaaH| yathA kathamapyapArapArAvArAntaHpatitapravahaNakUpastambhavartI kAkAdizakunizAvako bahirnijigamiSayA mugdhatvAt pravahaNAduDDIno'tidUraM gataH taTamapazyan pazcAdvalitvA pravahaNaM prAptumazaknuvan tatraiva nimagnaH tathaivA'pArabhavapArAvAramadhye saMyamayAnapAtravartinaH sukhazIlatayA tad vihAya svecchAcAraratA AlocanAdinA pazcAd valitumasamarthA bhavAbdhAveva nimajjantIti jJeyam / tathApi tAn gurukarmikAn dRSTvA teSAM nindApradveSAdikaM naiva kartavyam, kintu guNavatpAtrabahumAnaparatayaiva bhAvyam / taduktaM samyaktvaprakaraNe eva - gurukammANa jiyANaM asamaMjasaciTThiyANi davaNaM / niMda-paosaM maNayaM pi savvahA saMvivajjeha / / dUsama-kAlasarUvaM kammavasittaM ca savvajIvANaM / bhAveha, kuNaha guruyA''yaraM ca guNavaMtapattesu / / 6 (sa.pra.205/206) iti dhyeyaM saMvignaiH / / 27/26 / / apAramArthikadravyabhikSavaH dvedhA - gRhasthAH liGginazca / tatra gRhasthAnAha- 'gRhiNa' iti / gRhiNo'pi = sakalatrA api, sadArambhAH = nityA''rambhakAH SaNNAM jIvanikAyAnAM, Rju = mugdhaprajJaM anAlocakaM janaM 'bhUdevA vayaM lokahitAyA'vatIrNA iha' ityAdikamabhidhAya yAcamAnAH = anekaprakAraM dhanadhAnyAdikaM AjIvanikAyai vimRgayantaH ye dInA'ndhakRpaNAH dhigvarNAdayaH ca bhikSAmaTanti te khalu dravyabhikSavaH = apAramArthikadravyabhikSavaH, dravyArthaM bhikSaNazIlatvAt / yat sAdhusAmagryadvAtriMzikAyAM (dvA.dvA.6/ 12 bhAga-2 pR.405) vRttibhikSAnirUpaNAvasare na pradarzitaM tadiha 'yat karabhasya pRSThe na mAti tatkaNThe nibadhyate' iti nyAyenoktamavaseyam / taduktaM dazavaikAlikaniyuktI - gihiNo vi sayAraMbhaga ujjupannaM jaNaM vimaggaMtA / jIvaNia dINa-kiviNA te vijjA davvabhikkhu tti / / - (da.vai.ni.10/336) iti / atra 'gihiNo visayAraMbhaga' iti padacchedena dazavaikAlikacUrNI agatsyasiMhasUrayaH 'gihiNo vi hoti paMcediyavisayAraMbhagA baMbhagA' (da.vai.10/ni.336 cU.) iti vyAkhyAtavantaH / prakRte zrIjinadAsagaNimahattaraistu - je mUlaguNauttaraguNehiM virahiyA logamuvajIvaMti te davvabhikkhavo bhaNNaMti / 'devA amhe tiloganitthAraNatthaM mArganuM sevana bIjA adharma pAme te rIte kare to te apavAda nahi paNa unmArga kahevAya. AvA unmArgagAmIne sAdhu kahI na zakAya. Ama vyatirekamukhe vidhAna uparanI gAthAmAM graMthakArazrIe karela cha. (27/26) gAthArtha :- saAraMbhavALA je gRhastho paNa saraLa loko pAse bhikSAyAcanA karatA hoya tathA je garIba bhikhArI aMdha ane kRpaNa loko yAcanA kare te kharekhara dravyabhikSu kahevAya. (2ra7) Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizuddhatapovirahe bhAvabhikSutvavirahaH * dvAtriMzikA -27/29 trasasthAvarahantAro' nityamabrahmacAriNaH / mithyAdRzaH saJcayinastathA sacittabhojinaH / / 28 / / vizuddhatapaso'bhAvAdajJAnadhvastazaktayaH / tridhA pApeSu niratA hanta tyaktagRhA api / / 29 / / maNussaloe avayariyA' te evaM baMbhaNA nAma, kodhI mANI mAyI micchAdiTThI ujjupantre dhammaMmi avikoviyA matA yAjaNagA' dupadAdINi maggamANA davvabhikkhavo bhaNNaMti / tahA anne'vi jIvaNiyaNimittaM tArisA kappaDiyAdINaM dINA kiviNA sippato bhikkhamaDamANA'vijjA davvabhikkhavo tti - (da. vai. cUrNi 10/ 336) iti vyaakhyaatm| asmAbhistu zrIhAribhadrIyavRttyanusAreNA'tra vyaakhyaatmityvdhaatvym||27/27|| uktA apAramArthikA gRhasthadravyabhikSavaH / sAmprataM liGgino'dhikRtya apAramArthikadravyabhikSUn kArikAyugalena granthakRdupadarzayati- 'trase 'ti 'vizuddhe' ti ca / nityaM sarvadA sa-sthAvarahantAraH = trasAnAM dvIndriyAdInAM sthAvarANAM ca pRthivyAdInAM prANinAM vadhakaraNaratAH, abrahmacAriNaH dAsyAdiparigrahAd AjJAdAnAdibhAvasaGgAcca na zAkyA bhAvabhikSavaH / tathA zAkyabhikSuprabhRtayo hi mithyAdRzaH = atattvAbhinivezinaH prazamAdiliGgazUnyAH saJcayinaH manovAkkAyaiH karaNa-kAraNA'numodanaprakAraiH dvipada-catuSpadadhana-dhAnyAdiparigrahaniratAH / na caitadanArSam, 'vihArAn kArayed ramyAn vAsayecca bahuzrutAn' ( ) iti vacanAt / 'sadbhUtaguNA'nuSThAyino netthambhUtA' ityAzaGkAyAmAha -sacittabhojinaH tatrA'pi mAMsA'pkAyAdibhojinaH, tadapratiSedhAt / / 27 / 28 / / = tathA vizuddhatapaso'bhAvAt jJAnapUtasya tapaso virahAt tApasAdayaH abrahmacAriNaH tavesu vA uttamaM baMbhaceraM - ( sUtra . 1 / 6 / 23 ) iti sUtrakRtAGgavacanena brahmazabdataH vizuddhatapo'bhidhAnAt / pareSAmapi sammatamidam, 'tapo brahma' ( taitti. 3/2/3) iti taittirIyopaniSado vacanAt / tadacAriNa iti tApasAdayaH kutIrthikA abrahmacAriNa iti bhAvaH / bhANDAnusArisnehanyAyena teSAM saMsAravilAsasaMskArA'nuvRttirevA'vaseyA / yathA hi snehabhANDaM ricyamAnaM na sarvAtmanA ricyate, bhANDAnusAryeva kazcit snehazeSo'vatiSThate tathedamapi bhAvanIyam / 1894 = = ajJAnadhvastazaktayaH = piNDavizuddhyAdigocarA'jJAnapratihatagRhasannyAsasAmarthyAH ata eva te svayampacA uddiSTabhojinazca / mahiSIsnehapratibaddhabhikSunyAyena te paramArthatattvaM vijJAtuM naivA'rhanti / taduktaM paJcadazyAM api atItenA'pi mahiSIsnehena pratibandhataH / bhikSustattvaM na vedeti gAthA loke pragIyate / / - (paM.da.9/41 ) iti / etena vairAgyAd gRhamutsRjya gRhadharmAn hRdi smaret / vizeSArtha :- bhAvabhikSunI vAta karyA bAda A gAthAmAM laukika tavyatirikta dravyabhikSunI vAta graMthakArazrIe jaNAvela che. gAthArtha spaSTa hovAthI tenI vyAkhyA graMthakArazrIe karela nathI. alaga-alaga svarUpe dravyabhikSunI vAta graMthakArazrI have pachInA zlokamAM ka2ze. A vAta dhyAnamAM rAkhavI.(27/27) gAthArtha :- trasa ane sthAvara jIvanI je kAyama hatyA kare, brahmacarya na pALe, mithyAdRSTi hoya, sacitta vAparanAra hoya tathA mAMgIne bheguM karanArA hoya te dravyabhikSu kahevAya. (27/28) gAthArtha :- vizuddha tapa na hovAthI ajJAnathI jemanI zaktio nAza pAmela che ane gharano tyAga karavA chatAM paNa mana-vacana-kAyAthI pApamAM je Asakta che te yAcako paNa dravyabhikSu kahevAya che.(27/29) 1. 'hantArA' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 2. 'yAjaNagA = yAjanakAH, yajJakAriNa' iti yAvat / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * tAttvika bauddhabhikSunirUpaNam * sa bhavedubhayabhraSTo vAnaprastho na vA gRhI / / - (skaM. pu.4/1/10/57) iti skandamahApurANavacanamapi vyAkhyAtam / ata eva tyaktagRhAH = sannyastAgArA api hanta iti khede sva-parobhayArthaM niSprayojanaM vA tridhA ArtadhyAna-kharAdibhASaNa-lakSavedhanAdibhiH yathAkramaM manovAkkAyaiH karaNa-kAraNA'numodanaprakAraiH pApeSu prANAtipAtAdiSu niratAH yathecchaM pravRttAH kumArgaprarUpaNapravaNAzca / ata eva te kumArgA''zritAH / taduktaM sUtrakRtAGganiryuktau iDDhi -rasa- sAyaguruyA chajjIvanikAyaghAyanirayA / je uvadisaMti maggaM kumaggamaggassitA te u / / - (sU. ni. 113 ) iti / bhasmanyAjyA''hutinyAyena niSphalameva bhikSutvaM teSAm / ataH te na bhAvabhikSavaH kintu apAramArthikAH liGgidravyabhikSavaH, saMvega-nirvedAdizUnyatve'pi jaTAdhAraNa-ziromuNDana-digambaratva-bhasmA'vaguNThana-tridaNDa- trizUlAditaccihnadhAraNena dravyArthaM bhikSaNazIlatvAditi / prakRte - micchaddiTThI tasa thAvarANa puDhavAi - biMdiAINaM / niccaM vaha - karaNarayA abhayArI a saMcaiA / / dupaya-cauppaya-dhaNa-dhanna- kuvia - tia - ti apariggahe nirayA / saccittabhoi payamANagA a uddiTThabhoI a / / karaNatie joatie sAvajje Ayaheu - para- ubhae / aTThA'NaTThapavatte te vijjA davvabhikkhutti / / itthIpariggahAo ANAdANAibhAvasaMgAo I suddhatavA'bhAvAo kutitthiA' baMbhacAriti || - (da.vai.ni.10/337-340) iti dazavaikAlikaniryuktigAthA anusandheyAH / atra cA'rdhajaratIyanyAyo lbdhaa'vsrH| yatheyaM strI na taruNI zlathastanatvAt, kRSNakezatvAnna jaratIti vaktuM zakyate tadvat te na gRhasthAH tyaktagRhatvAt, tridhA hiMsAbhiratatvAnna bhikSava iti vyavahartuM yujyante / ato'tra dravyabhikSupadaprayogo'rhatItyavaseyam / taduktaM bRhatkalpabhASye api jai saMjamo jai tavo daDhamittittaM jahuttakArittaM / jai baMbhaM jai soyaM eesu paraM na annesuM / / - (bR.ka. bhA. 2011) iti / eteSu jainasAdhuSu nAnyeSu na paratIrthikeSu' / mithyAjJAnabAhulyavatsu paratIrthikabhikSuSu yatkiJcit sadAcArAdikaM sadapi na samyagavabhAsate prekSAvatAm / mahatA'pi prayatnena tamisrAyAM parAmRzan / kRSNa-zuklavivekaM hi na kazcidadhigacchati / / - (ta. vA. 1/3/1 ) iti tantravArtikavacanamapi yathAtantramantrA'nuyojyam / ata evoktaM uttarAdhyayanasUtre api kuppavayaNapAsaNDI savve ummaggapaTThiyA / sammaggaM tu jiNakkhAyaM esa magge hi uttame / / - ( utta. 23/63) iti / = ye tu bauddhabhikSavaH sAmprataM haritabIja - prANyAdinAza-vibhUSAdipravRttA akAraNaM dviH trirvA bhuJjanti, vikAle rAtrau vA bhuJjanti te tu bauddhazAstrA'nusAreNA'pi bhikSavo na bhavanti / taduktaM majjhimanikAye laghuhastipadopamasUtre - so bIjagAmabhUtagAmasamArambhA paTivirato hoti ekabhattiko hoti rattUparato, virato vikAlabhojanA, naccagItavAditavisUkadassanA paTivirato hoti, mAlAgandhavilepanadhAraNamaNDanavibhUsanaTThAnA paTivirato hoti - (ma.ni. 1/3/7/293/pR.243) ityapi vibhAvanIyamatra / prakRte - dravyA'rthamannavastrA'rthaM yaH pratiSThArthameva vA / saMnyasedubhayabhraSTaH sa muktiM nA''ptumarhati / / - (maitre. 2/ 20) iti maitreyyupaniSadvacanamapi yathAtantramanuyojyam / mahArNavayugacchidrakUrmagrIvA'rpaNanyAyena suduHkhena kathamapi prAptAM manuSyajanmAdisAmagrIM te hArayantItyavadheyam / / 27/29 / / = = = 1895 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1896 * saMvignapAkSikasya pradhAnadravyabhikSutvam * dvAtriMzikA-27/31 vardhakirdravyato bhikSurucyate dArubhedanAt / dravyabhikSaNazIlatvAd brAhmaNAdizca vizrutaH // 30 // pradhAnadravyabhikSuzca zuddhaH sNvignpaakssikH| sampUrya pratimAM dIkSAM gRhI yo vA grahISyati // 31 // ___sAmprataM prAguddiSTAn (dvA.dvA.27/17 pR.1869) dravyabhedakAdInupadarzayati- 'vardhakiH' iti / vardhakiH = dArukarmakaraH dravyato bhikSurucyate, parazvAdinA dravyabhedanena bhidikriyAkaraNabhUtena iti yAvat dArubhedanAt = dravyabhedyasya kASThasya bhedanAt hetoH / kASThAdidravyaM bhinattIti kRtvA vardhakiH apradhAno dravyabhikSuriti bhAvaH / taduktaM dravyabhedakAdinirUpaNA'vasare dazavaikAlikaniyuktI - jaha dArukammagAro bheaNa-bhittavvasaMjuo bhikkhU - (da.vai.ni.10/335) iti / uttarAdhyayananiryuktau api paJcadazAdhyayane - bhettA ya bheaNaM vA nAyavvaM bhiMdiyavvayaM ceva (utta.ni.15/375) rahakAra-parasumAI dArugamAI davvao huMti (utta.ni.15/ 374) ityuktam / uttarArdhastu vyAkhyAta eva pUrvatanakArikAyAm (dvA.dvA.27/27 pR.1893) / / 27/30 / / uktA apAramArthikA dravyabhikSavaH / sAmprataM pAramArthikadravyabhikSumAha- 'pradhAne'ti / yatanA''varaNakarmodayena cAritre pramAdyannapi yaH saMvignAnAM pakSagrAhI sahAyopabRMhaNAdinA sa saMvignapAkSikaH yathAvasthitamArgakathanatadrAga-tatsthApanAdinA zuddhaH san lokottaraH pradhAnadravyabhikSuH bhaNyate, bhAvabhikSuyogyatvAt / sadA'nArambhitvA'bhAvAnna tadAnIM sa bhAvabhikSuH kintu tatkAraNamiti nayavizeSAbhiprAyaH / nirdhvaMsapArthasthAdInAmapradhAnadravyabhikSutvam / taduktaM gurutattvavinizcaye - niddhaMdhasANa paDhamaM, pAsatthAINa pAvavuDhikaraM / saMviggapakkhiANaM bitiyaM maggANusArINaM / / - (gu.ta.4/154) iti / prathama = apradhAnadravyabhikSutvaM, dvitIyaM = pradhAnadravyabhikSutvam / bakuza-kuzIlAdibhedena cAritrasyA'nekatvAt saMvignapAkSikasyApi nayAntarAbhiprAyeNa bhAvabhikSutvamevetyataH kalpAntaramAha- yo vA gRhI = zrAvakaH pratimAM = ekAdazI zramaNakalpapratimAM paJcAzakoktalakSaNAM sampUrya dIkSAM sarvaviratilakSaNAM grahISyati sa caramazrAvakapratimAkAlA'vadhiM yAvat pradhAnadravyabhikSuH bhaNyate / / 27/31 / / gAthArtha - lAkaDAne bhedavAnA lIdhe suthAra dravyabhikSu kahevAya che. tathA dravyathI bhikSA mAgavAno svabhAva hovAthI brAhmaNa dravyabhikSu tarIke prasiddha che. (2730) vizeSArtha - bhikSu zabda bhika dhAtu uparathI banela che. bhedana kare te bhikSu kahevAya. lAkaDA vagere dravyanuM bhedana karavAnA lIdhe suthAra dravyabhikSu kahevAya. karmanuM bhedana karavAnA lIdhe susAdhu bhAvabhikSu kahevAya. te ja rIte bhikSu zabda bhikSA mAganAra mATe lokamAM vaparAya che. brAhmaNa vagere dravyabhikSA letA hovAthI dravyabhikSu kahevAya che. ratnatrayAdibhAvane puSTa karavA mATe sarvasaMpankarI bhikSA grahaNa karatA hovAnA kAraNe susAdhu bhAvabhikSu kahevAya che. ahIM jaNAvela suthAra ane brAhmaNanI pravRtti bhAvabhikSAnuM kAraNa na banavAnA lIdhe apradhAna dravyabhikSA kahevAya che. mATe suthAra, brAhmaNa vagere apradhAna laukika dravyabhikSu kahevAya. 26 mI gAthAmAM jaNAvela mAtravezadhArI jaina sAdhune apradhAna lokottara dravyabhikSu samajavA.(27/30). gAthArtha :- zuddha saMvignapAkSika pradhAna dravyabhikSu che. athavA je gRhastha zrAvakanI DimA pUrNa karIne dIkSA grahaNa karavAno hoya te pradhAna dravyabhikSu kahevAya. (27/31) 1. mudritapratau hastAdarza ca 'pratimAdIkSAM' ityazuddhaH pAThaH / saMdarbhAnusAreNA'pekSitaH pATho yojitaH / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhAvabhikSoH guNasahasradhAritvam * 1897 keciduktA ananteSu bhAvabhikSorguNAH punaH / bhAvyamAnA api samyak paramAnandasampade // 32 // ziSTAH zlokAH SaDuttAnA'rthAH / / 27-28-29-30-31-32 / / / / iti bhikSudvAtriMzikA / / 27 / / upasaMharati- 'keciditi / bhAvabhikSoH ananteSu guNeSu madhye punaH kecid eva guNA 'asAdhAraNyena liGgAni bhavanti' iti nyAyena 'prAdhAnyena vyapadezA bhavanti' iti nyAyena ca iha liGgarUpeNa bhikSupadapravRttiniyAmakatvarUpeNa vA uktAH, vAcaH kramavartitvAt, AyuSaH parimitatvAt, prakRtaprakaraNasya dvAtriMzadgAthAmAnatvena niyatatvAt, keSAJcit tadguNAnAmanabhilApyatvAcca / pUrvoktAt(pR.969) - jattiyAiM asaMjamaTThANAI tattiyAiM saMjamaTThANAI - (aacaa.cuu.1|4|2) iti AcArAGgacUrNivacanAttattadasaMyamasthAnaviruddhAni saMyamasthAnAni vijJAya tadanuviddhAH sakalA eva bhikSuguNA yathAgamamatra bhikSuNA jJAtavyA bhAvanIyA dhArayitavyAzca / taduktaM uttarAdhyayanasUtre - guNANaM tu sahassAI dhAreyavvAiM bhikkhUNA / / - (utta.19/25) iti / kimarthamete iha nirUpitAH ? ityAzaGkAyAmAha- samyak = zruta-cintAbhAvanAjJAnakrameNa bhAvyamAnA api, kimuta AtmasAt kriyamANA ityapizabdArthaH, bhikSuguNA paramAnandasampade = aparokSasvAnubhUtyekagamyAtizayitAbhirAmA''nandavibhUtaye bhavanti / yadapi nAradaparivrAjakopaniSadi - indriyANAM nirodhena rAga-dveSakSayeNa ca / ahiMsayA ca bhUtAnAmamRtatvAya kalpate / / (nA.pari.3/ 45) ityuktaM tadapIhaiva paramArthataH saGgacchata iti zam / / 27/32 / / valganti mAM hi zAstrANi svayametya karomi kim ? / punaruktirapi hyevaM vairAgyAya guNAyate / / 1 / / yasya kRtyaM na vighnanti zItamuSNaM bhayaM rtiH| mAnaM vA'pyapamAnaM vA sa eva bhikSurucyate / / 2 / / iti muniyazovijayaviracitAyAM nayalatAyAM bhikSudvAtriMzikAvivaraNam / / 27 / / vizeSArtha:- 27 thI 32 gAthAno artha graMthakArazrInI dRSTimAM saraLa hovAthI tenI saMskRta vyAkhyA teozrIe karela nathI. bhAvabhikSu thavAnI jenAmAM yogyatA hoya te pradhAna tadgatirikta dravyabhikSu banI zake. A vAta nikSepanA jJAtA mATe sugama che. zuddha saMvignapAkSika tathA 11 mI paDimAne vahana karIne je zrAvaka dIkSA levAno hoya te pradhAna dravyabhikSu banI zake che. kAraNa ke kAlAMtare te banne mAsAdhu banavAnA che. (27/31) gAthArtha - bhAvabhikSunA guNo anaMtA che. temAMthI keTalAka guNo ahIM kahevAyela che. enI sArI rIte bhAvanA karavAmAM Ave to paNa te paramAnaMdasvarUpa mokSanI saMpatti mATe thAya che. (2/32) ' vizeSArtha:- bhAvabhikSunA guNo anaMta che. paNa AyuSya parimita che. zabdo kramasara ja bolI zakAya che. keTalAka guNo to anabhilApya paNa hoya che. mATe ahIM ra7 mI batrIsImAM bhAvabhikSunA keTalAka ja guNo batAvela che. paraMtu A guNonI samyapha rIte prAmANikapaNe ahobhAvapUrvaka bhAvanA karavAmAM Ave to paNa te mokSa ApavA mATe samartha thAya che. mATe mokSakAmI AtmArthI jIvoe A batrIsImAM batAvela bhAvabhikSunA guNonI AdarabhAve bhAvanA karavI joIe. evI bhalAmaNa ahIM maLe che. (27/32) 27 mI batrIsInuM gujarAtI vivecana saMpUrNa 1. mudritapratau 'amI' iti pAThaH / 2. hastAdarza '...saMmadaiH' ityazuddhaH pAThaH / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1898 * (e) nIcenA praznonA vistArathI javAba Apo. 1. bhikSunA pahelA 3 lakSaNa samajAvo. 2. "sahana kare te sAdhu" ane "bAhya lAbha-nukasAna na gaNakAre te sAdhu" A be vizeSaNane samajAvo. 3. "gusso na kare ke na karAve, zuddha Atmadharmane jaNAve, dehAdhyAsamukta sAdhaka" A vizeSaNo samajAvo. * memarI TesTa 27- bhikSu batrIsIno svAdhyAya # 4. 5. 6. sAdhu-lUkSa-tIrArthInI vyAkhyA jaNAvo. 7. sAdhunA tIrNa vagere paryAyavAcI nAmo jaNAvo. buddha, pravrujita ane muktanI vyAkhyA jaNAvo. 8. RjutA, titikSA, Avazyakazuddhi -A bhAvabhikSunAM liMga samajAvo. 8. "kajIyA-kaMkAsa na kare te sAdhu", "abhaya hoya te sAdhu" A baMne vizeSaNane samajAvo. (bI) nIce yogya joDANa karo. 1. viSayasaMgarahita 2. 3. 4. RkSa 5. samakita 6. cAritra 7. tapa 8. adhigama (sI) khAlI jagyA pUro. 1. sAdhubhagavaMtanA sAdharmika 2. vagaranA hoya te sAdhu. (mamatA, sahAya,kriyA) 3. mithilA saLage temAM mArUM kazu baLatuM nathI A bolanAra saMyamI dunvayIphaLano sodo ******** samakita 5 3 sAdhu 14 prakAranAM parigrahamukta niyANuM bhAvasAdhu vinaya kahevAya. (zrAvaka, sAdhu, saMnyAsI) che. (namirAjarSi, anAthImuni, baLadevamuni) 4. nI jema sAdhu hAtha-pagane saMkocIne rAkhe. (kAcabA, deDakA, kabutara) 5. Rddhi, satkAra ane pUjAnI je IcchA kare te 6. baMdhanamAMthI uDDayana karI gayela hovAthI sAdhune 7.guNasaMpanna bhAvasAdhunA dvAtriMzikA - 27 nAmo che. (29, 28, 38) gocarI-pANI vagere na maLe to paNa bebAkaLA na thavuM te jIvana che. (ajJAnI, asaMyamI, saMyamI) kahevAya che. (pAkhaMDI, mukta, buddha) kahevAya. (nirlobhatA, adInatA, namratA) Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * khajAno majAno * 1899 ha 27- nayalatAnI apekSA ha (e) nIcenA praznonA vistArathI javAba Apo. 1. "sAdhu potAnA sAdharmikone AmaMtraNa ApIne ja gocarI vApare" A zuM sUcave che ? 2. "sAdhu pRthvI samAna che" pRthvInI upamA ApavA dvArA graMthakArazrI zuM kahevA mAMge che ? 3. dehAdi pugalonI mamatA kyAre tUTe ? te toDavA sAdhu zuM vicAraNA kare ? 4. "IndriyavijetA banI svAdhyAyaramaNatA kare te sAdhu sAdhunuM A vizeSaNa samajAvo. 5. dazavaikAlikamAM kahela "bhedaka, bhedasAdhana ane bhedya tenI nirukti sahita artha jaNAvo. 6. sAdhunA anya paryAyavAcI zabdo- caraka, lapaka, tapasvInI nirukti jaNAvo. 7. asalI suvarNanI sAthe bhAvasAdhune sarakhAvo. 8. dravyabhikSu kone kahevAya ? (bI) nIcenA praznonA saMkSepamAM javAba Apo. 1. sAdhu avasare paNa kevA zabdo bole ? 2. sAdhune tIrNa zA mATe kahyA ? 3. sAdhune yati kaI kaI rIte kahevAya ? 4. sAdhunuM eka nAma dravya paNa che te kaI rIte ? 5. sAdhune aNagAra zA mATe kahyA ? 6. apavAda te unmArga kyAre bane ? 7. namirAjarSinuM daSTAnta kyAM AgaLa vistArathI batAvavAmAM AvyuM che ? 8. namirAjarSi kaI bhAvanAnA mAdhyame vairAgyamArge AgaLa vadhI dIkSA levA taiyAra thayA ? 9. "tAyI' kone kahevAya ? 10. 'tApasa kone kahevAya ? (sI) khAlI jagyA pUro. 1. jene dehanuM bhAvathI mamatva na hoya tene dehanuM ......... karyuM kahevAya. (butsarjana, tyAga, parivartana) 2. Aryapada eTale ...... jaNAvanArA pada. (zuddhadharma, Aryadharma, dharma) 3. pApano kSaya kare che .......... kahevAya. (tApasa, bhilu,paka) 4. ......... karavAnA kAraNe sAdhune prajJApaka kahevAya. (tapa, sAdhanA, prarUpaNA) 5. mokSasukhanI jhaMkhanAne ......... kahevAya. (nirveda, saMvega, Azrava) 6. bhAvasAdhunA ......... guNo hoya che. (8, 7, 3) 7. .......... ne choDavo te kSamA kahevAya. (krodha, ahaMkAra, Agraha) Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1900 dvAtriMzikA pUjyapAda sva.AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.zrInI klamamAMthI nItarela amRta) 1. paramateja bhAga-1,2 (lalitavistarA vivecana) 35. amRtakaNa 2. guNasena agnizarmA (samarAditya bhava - 1) 36. kSamApanA 3. siMha ane AnaMda (samarAditya bhava - 2) 37. gaNadharavAda 4. jAlinI ane zIkhIkumAra (samarAditya bhava-3) 38. AtmAnuM sauMdarya ane satI damayaMtI kamI rAjAnuM patana ane utthAna bhAga-1,2 39. vArtAvihAra 6. yazodharamuni caritra bhAga-1,2 40. uccaprakAzanA paMthe (paMcasUtra) dhyAna ane jIvana bhAga-1,2 41. caityavaMdana sUtra prakAza (ArAdhanA) 8. dhyAna zataka (vivecana) 42. divya tattvaciMtana bhAga - 1 sItAjInA pagale pagale bhAga-1,2 43. divya tattvaciMtana bhAga - 2 10. navapada prakAza (arihaMta pada) 44. AhAra zuddhi prakAza 11. navapada prakAza (siddha pada) 45. jaina dharmano saraLa paricaya bhAga - 2 12. navapada prakAza (AcArya-upAdhyaya pada) 46. nizcaya-vyavahAra 13. mahAsatI madanarekhA 47. arihaMta paramAtmAnI oLakhANa 14. amIcaMdanI amIdRSTi 48. mArgAnusArI jIvana yAne jIvana utthAna 15. mahAsatI RSidattA bhAga-1,2 49. yogadaSTi samuccaya pIThikA 16. mahAsatI devasikA 50. dharma ArAdhanAnA mULa tattvo (SoDazaka) 17. jo je DUbI jAya nA 51. jaina dharmanA karmasiddhAMtanuM vijJAna 18. prArabdha upara puruSArthano vijaya pa2. tattvArtha uSA 19. jaina dharmano paricaya 53. prakaraNa dohana 20. paramAtmabhakti rahasya 54. tapadharmanA ajavALA 21. bAra bhAvanA bhAvArtha (sakjhAya) 55. bhAvabharyA stavana sajhAya 22. jIvananA Adarza 56. sacitra mahAvIra caritra (gujarAtI/hindI) 23. mAnavanAM teja 57. amRtakriyAnA divyamArge 24. jIvana saMgrAma 58. sacitra tattvajJAna bALapothI (gujarAtI/hindI) 25. rajakaNa 59. preraNA 26. yogadaSTi samuccaya (vyAkhyAno) bhAga-1,2 60. paLamAM pApane pele pAra 27. mananA minArethI muktinA kinAre bhAga-1,2 61. namaskAra mahAmaMtrano upoddhAta 28. gAgaramAM sAgara 62. upadhAnatapa mAhitI 29. timira gayuM ne jyoti prakAzI 63. prItanI rIta 30. upadeza mALA - artha 64. prabhuno paMtha 31. nyAya bhUmikA 65. bAravrata 32. tApa hare tanamananAM 66. jhaNajhaNe tAra dilanA 33. pratikramaNa sUtra citra Albama 67. kaDavAphaLa che krodhanAM 34. pIvata bharabhara prabhu guNa pyAlA 68. pIvata bharabhara prabhuguNa pyAlA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28- dIkSAdvAtriMzikA aThThAvIsamI batrIsInI prasAdI yasya kriyAsu sAmarthyaM syAtsamyaggururAgataH / yogyatA tasya dIkSAyAmapi mASatuSAkRteH / / 28 / 3 / / (pR. 1903 ) mASatuSa jevA je jIvamAM sArI rIte guru pratyenA rAgathI sadanuSThAnone vize sAmarthya hoya tenAmAM paNa dIkSAnI yogyatA mAnya che. indriyANAM kaSAyANAM gRhyate muNDanottaram / yA ziromuNDanavyaGgyA tAM sadIkSAM pracakSate / / 28/14 / / (pR.1921) Indriya ane kaSAyonA muMDana pachI mastakamuMDanavyaMgya je dIkSA thAya che tene zAstrakAro saddIkSA kahe che. zarIreNaiva yudhyante dIkSApariNatau budhAH / purNama riLa prApya vyAvRttA vAghayuddhataH / / 28/17 / / (pR.1124) dIkSAnI pariNati Ave tyAre prAza jIvo potAnA zarIranI sAthe ja yuddha kare che. kAraNa ke zarIra AtmAno zatru che. tathA te zarIra laDavA mATe maLavuM durlabha che. tethI durlabha vairI evA zarIrane meLavIne bAhya yuddhathI pAchA pharelA sAdhuo zarIra sAthe ja yuddha kare che. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIrAdyanurAgastu na gato yasya tattvataH / teSAmechAvi mAvoDa ithaviniyataH mRta: ra8/02 (pR.9626) je jIvane zarIrAdino anurAga gayo nathI tevA jIvono ekAkIbhAva paNa paramArthathI krodhAdithI vyApta che - evuM zAstramAM saMbhaLAya che. sasaGgapratipattirhi mamatA vAsanAtmikA / siphAtipattiSi mukTivAcchoDanurodhinI ra8/rakA (99130) sasaMga pratipatti kharekhara mamatAnI vAsanAsvarUpa che. ane asaMga pratipatti mokSanI IcchAne anusaranArI che. anAdikAlA'nugatA mahatI saGgavAsanA / tattvajJAnIMganutayA vIkSarthava nirate 28/22. (pR.230) anAdikALathI cAlI AvatI saMgavAsanA atyaMta baLavAna che. tattvajJAnathI anugata evI dIkSAthI ja saMgavAsanA dUra thAya che. yaH samaH sarvabhUteSu traseSu sthAvareSu ca / kata gha tavaiva tIkSA sAmAyiAtmivA sAra8/2rU / (pR.99 rU9) mATe ja trasa ane sthAvara sarva jIvone vize je samAna hoya tenI ja dIkSA sAmAyikasvarUpa che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dIkSAniruktiH . 1901 // atha dIkSAdvAtriMzikA // 28 // anantaraM bhikSuruktaH / sa ca dIkSAsampanno bhavatIti tatsvarUpamihocyate - dIkSA hi zreyaso dAnAdazivakSapaNAttathA / sA jJAnino niyogena jJAninizrAvato'thavA // 1 // dIkSA hIti / dIkSA hi zreyaso dAnAt tathA'zivakSapaNAt nirucyate / tadAha"zreyodAnAdazivakSapaNAcca satAM mateha dIkSeti" (SoDa.11/2) / sA niruktArthazAlinI dIkSA niyogena = niyamena jJAnino bhavati / nayalatA bhikSAvyApyA hi saddIkSA'to'dhikAryAdibhedataH / svA'nyatantrA'nusAreNa sAmprataM sA niruupyte||1|| anantaraM bhikSudvAtriMzikAyAM tattva-bheda-paryAya-pratipakSAdiprakAraiH bhikSuH uktH| sa ca bhikSuH avazyamutsargato dIkSAsampanno bhavatIti hetoH tatsvarUpaM = dIkSAsvarUpaM iha aSTAviMzatitamadvAtriMzikAyAM ucyate 'dIkSeti / zreyasaH = kalyANasya dAnAt, azivakSapaNAt = pratyavAyakSapaNAt sarvaireva maharSibhiH nirucyate = vyutpaadyte| prakRte SoDazakasaMvAdamAha- 'zreya' iti / pareSAmapi sammatamidam / taduktaM gautamIyatantre - dadAti divyabhAvaM cet kSiNuyAt pApasantatim / tena dIkSeti vikhyAtA munibhistntrpaargaiH|| - (gau.ta. ) iti / vizvasAre api - divyaM jJAnaM yato dadyAt kuryAt pApakSayaM ytH| tasmAt dIkSeti sA proktA sarvatantrasya sammatA / / 6 (vi.sA. ) iti dIkSAniruktirupadarzitA / laghukalpatantre'pi - dIyate paramaM jJAnaM kSIyate pApapaddhatiH / tena dIkSocyate - (la.ka.ta. ) iti diikssaavyutpttiraaveditaa| tatazcA'dIkSitasyA'nAthatvameva tattvato jJeyam / taduktaM dattAtreyayAmale - anIzvarasya martyasya nAsti trAtA yathA bhuvi / tathA dIkSAvihInasya neha svAmI paratra ca / / 6 (da.yA. ) iti / etena - dIkSayA rahito jantuH pazutvaM yAti bhUrizaH 6 (zAM.saM.2/9/8) iti zANDilyasaMhitAvacanaM - dIkSayaiva naro vimucyate - (bRhadA.4/46) iti ca bRhadAraNyakopaniSadvacanamapi vyAkhyAtam / tatazca mumukSuNA'vazyaM dIkSA zaraNIkartavyetyupadezo dhvanyate / niyamena = nizcayena jJAninaH = prAgukta(dvA.dvA.6/5 bhAga-2 pR.386) tattvasaMvedanajJAnavato bhavati / ja dIkSA prAciMzika pramaza 4 27 mI batrIsImAM bhikSunuM varNana karAyuM. te bhAvabhikSu dIkSAsaMpanna ja hoya che. mATe dIkSAnuM svarUpa A 28 mI batrIsImAM graMthakArazrI vaDe kahevAya che. hIkSA' zanI niruti. gAthArtha - kalyANanuM dAna karavAthI ane akalyANano kSaya karavAthI kharekhara dIkSA kahevAya che. te dIkSA niyamA jJAnIne athavA jJAnInI nizrAvALAne hoya che. (28/1) TIkArtha - kalyANanuM dAna karavAnA kAraNe tathA akalyANano kSaya karavAnA kAraNe kharekhara "dIkSA zabdanI nirukti = vyAkhyA thAya che. tethI to SoDazaka graMthamAM zrIharibhadrasUrijI mahArAje jaNAvela che ke "kalyANanuM dAna karavAthI ane akalyANano kSaya karavAthI mahAtmAone jinapravacanamAM dIkSA mAnya che." upara vyAkhyA karela arthavALI dIkSA avazya jJAnIne hoya che. 1. hastAdarza 'dIkSA hIti' iti nAsti / 2. hastAdarza 'satAM te' iti truTito'zuddhazca pAThaH / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1902 * gurvAjJA'dhInasya vyavahArato dIkSA * athavA jJAninizrAvato guruparatantrasya / / 1 / / etadeva bhAvayati - ekaH syAdiha cakSuSmAnanyastadanuvRttimAn / prApnuto yugapad grAmaM gantavyaM yadubhAvapi / / 2 / / dvAtriMzikA - 28/2 = = taduktaM maraNavibhaktiprakIrNake nANasahiyaM carittaM, nANaM saMpAyagaM guNasayANaM / esa jiNANa ANA, thi caritaM vinA nANaM / / - ( ma. vi. pra. 138) iti / taduktaM SoDazake sA jJAnino niyogAd yathoditasyaiva sAdhvIti - ( So. 12 / 2) iti / yadi jJAnina eva dIkSA sAdhvI tadA kathaM tacchUnyAnAM mASatuSAdInAM samaye sA zreyasI zrUyate ? ityAzaGkAyAM kalpAntaramAvedayati- ' athave 'ti guruparatantrasya iti / svA''zrayapAratantryasambandhena mASatuSAdInAmapi dRDhazraddhAdivatAM bhAvanAjJAna- tattvasaMvedanajJAnamastyeveti na kA'pyanupapattiH / idamevA'bhipretya paJcAzake gurupArataMtaM nANaM saddahaNaM eyasaMgayaM ceva / eto u carittINaM mAsatusAdINa NiddiTThe / / - (paJcA.11/7) ityuktamiti pUrvamapi (pR. 164,433) darzitam / pUrvaM mArgadvAtriMzikAyAmapi ( dvA.dvA.3/17 bhAga- 1 pR. 164) gItArthapAratantryeNA'jJAninAM jJAnaM darzitamityavadheyam / sAdhusAmaggradvAtriMzikAyAmapi ( dvA. dvA. 6 / 25 pR.432 ) jJAnavatpAratantryasya phalato jJAnatvamuktam / gurusamarpaNasya jJAnakAraNatvAdeva mahAbhAratena vinA gurusambandhaM jJAnasyA'dhigamaH smRtaH - ( ma.bhA. zAMti.334/22) ityuktam / ata eva SoDazake'pi yo niranubandhadoSAcchrAddho'nAbhogavAn vRjinabhIruH / gurubhakto graharahitaH so'pi jJAnyeva tatphalataH / / - ( So. 12 / 3) ityuktamityavadheyam / / 28/1 / / = etadeva jJAni-tannizritayoH dIkSAdhikAritvameva bhAvayati- 'eka' iti / yad = yasmAt kAraNAt iha = loke ekaH kazcit puruSaH mArgajJo mArgagamanapravRttaH cakSuSmAn = nirmalA'nupahatanetraH syAt, anyaH andhAdiH tadanuvRttimAn = mArgajJasya mArgapravRttasya cakSuSmato'nusaraNaparAyaNaH, mArgAnusAritAprayojakA'dRSTenA'jJAnyanuvRttivyAvarttanAt / etau ubhau api anavarataprayANapravRttyA gantArau santau gantavyaM abhimatanagarAdi yugapat samakAlameva prApnutaH, tayoragrapRSThabhAvena vrajatorekapadanyAsa evA'ntaraM, na mahat / yadvA tadapi tulyapadanyAsayorekazreNyA bAhulagnayoH vrajatornAstIti dvayoryugapatprAptavyaprAptiranAvilaiva / evaM jJAnyajJAninorapi sanmArgagamanapravRttayormuktipuraprAptau nA'ntaramityarthaH / yuktaJcaitat pANDava- drAviDavArikhillAdi-tannizritapratyAkhyAtA'zanAdInAM yugapadeva zatruJjaye muktizravaNAt / taduktaM SoDazake cakSuSmAnekaH syAdandho'nyaH tanmatA'nuvRttiparaH / gantArau gantavyaM prApnuta etau yugapadeva / / - ( So. 12/ 4) iti pUrvoktaM (pR.164, 401,433) anusandheyamatra / tattvato jJAninizritasyA'gItArthasyAndhatvaM naiva sammatam, gItArthasamarpaNa-sAnnidhyAdilakSaNacakSurupetatvAt / etena ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekastadvadbhireva saha saMvasatirdvitIyam / etad dvayaM bhuvi na yasya sa tattvato'ndhastasyApamArgacalane khalu ko'parAdhaH / / - ( AcArAMgasUtre uddhRtaH 82 zloka ) ityapi pUrvoktaM (pR.164 ) vyAkhyAtam ||28/2 // athavA jJAnI evA gurunI nizrAMvALA samarpita jIvane dIkSA hoya che. (28/1) # dIkSAnA adhikArI gAthArtha :- A jagatamAM eka AMkhavALo hoya ane bIjo AMkhazUnya mANasa tene anusaranAra hoya, te banne ya ekIsAthe prAptavya gAmane prApta kare che. (28/2) Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mASatuSAdeH sUkSmatattvopalambhaH . 1903 eka iti / spaSTaH / / 2 / / yasya kriyAsu sAmarthyaM syaatsmyggururaagtH| yogyatA tasya dIkSAyAmapi mASatuSA''kRteH / / 3 / / yasyeti / yasya kriyAsu = cAritrA'nuSThAneSu samyaggururAgataH sAmarthyaM syAt tasya mASatuSA'' kRterapi = mugdhatayA mASatuSa sadRzasyApi dIkSAyAM yogyatA / / 3 / / itthaM jJAnivat zAstrAbhyAsazUnyasyA'pyuktarUpasya tulyaphalatvAt dIkSAyogyatvamiti darzayati- 'yasyeti / yasya = tattvasaMvedana-bhAvanA-sparzajJAnarahitasyA'pi cAritrA'nuSThAneSu samyag = jAtyAdisamasambandhajJAnaviraheNa nirdambhaM gururAgataH = dharmAcAryAdiSu 'bhavakSayaheturayaM me guruH, tadIyahaste madIyamokSa' ityevaM antaraGgabahumAnabhAvAt sAmarthya = bhAvanAjJAnikRtakriyAjanyaphalasadRzaphalajananazaktiH tasya mugdhatayA anAbhogato mASatuSasadRzasyA'pi dIkSAyAM yogyatA bhavati / taduktaM SoDazake - yasyA'sti satkriyAyAmitthaM saamrthyyogytaa'viklaa| gurubhAvapratibandhAd dIkSocita eva so'pi kila / / 6 (So.12/5) iti / na caivamapi jaDabuddhitayA kathaM teSAM pravrajyAnirvAhakazubhapariNAmasiddhiH ? iti zaGkanIyam, yato mASatuSAdInAM jIvA'jIvAditattvagocaravyaktazrutopayogA'bhAve'pi mArgAnusAritvataH tIvramithyAtvamohanIyakSayopazamabhAvAt zubhaughasaMjJAnayogAt zubhaH pariNAmaH pravrajyAdinirvAhakaH sambhavatyeva / te hi bahirbahu zrutamapaThanto'pi mArgAnusAritvAdiprayukta-heyopAdeyAdigocarA'titIkSNaprajJatayA bahupAThakasthUlaprajJapuruSAnupalabdha tattvamavabudhyanta eva / taduktaM - spRzanti zaravat tIkSNAH svalpamantarvizanti ca / bahuspRzA'pi sthUlena sthIyate bahirazmavat / / 6 ( ) iti / prasiddhazcA'yamartha upadezapade - mAsatusAdIyANa u maggaNusArittao suho ceva / pariNAmo vinneo suhohasaNNANajogAo / / 6 (upa.pada.193) ityatra / yadvA sUkSmabodhavirahe'pi saccAritrasampannatayA'lpasyA'pi zrutasya prakAzakatvaM sambhavatyeva / taduktaM Avazyakaniyuktau - appaM pi suyamahiyaM payAsayaM hoi caraNajuttassa / ikko vi jaha paIvo sacakkhussA payAsei / / - (A.ni.99) iti / etena tIrthakAkanyAyaviSayIbhUtAnAM dIkSAyAmanadhikAraH suucitH| etena - yathA tIrthe kAkA na ciraM sthAtAro bhavanti evaM yo gurukulAni gatvA na ciraM tiSThati sa ucyate tIrthakAkaH ( (pA.ma.bhA.2/1/42) iti pAtaJjalamahAbhASyavacanamapi vyAkhyAtam / idamevA vizeSArtha :- sAcA rastA upara cAlanAra dekhato mANasa ane teno hAtha pakaDIne ke tenI sUcanA mujaba cAlanAra janmAMdha mANasa - A banne jo vyavasthita rIte cAlavAno puruSArtha choDe nahi to ekIsAthe nagaramAM pahoMce che. A dRSTAMtamAM AMkhavALo mANasa eTale samyajJAna-bhAvanAjJAnasvarUpa AMkhavALA gItArtha sAdhu samajavA. janmAMdha vyakti tarIke agItArtha levA. hAtha pakaDavo = pUrNatayA samarpita rahevuM. sAyo 22to = mokSamArga. yasa. = bhokSapuruSArtha 42vo. n||2 = bhokSa. (28/2) ha gurusamarpaNa dIkSApAlananuM cAlaka baLa ha gAthArtha :- mAtuSa jevA je jIvamAM sArI rIte guru pratyenA rAgathI sadanuSThAnone vize sAmarthya Doya tenAmA 59 namAnI yogyatA mAnya che. (28/3) TIkArthaH-mugdhatAnA lIdhe mApatuSa muni jevA paNa je jIvamAM cAritra saMbaMdhI anuSThAno karavAnuM sAmarthya guru pratyenA sAcA bahumAnabhAvanA kAraNe hoya tevA jIvamAM paNa dIkSAnI yogyatA zAstramAnya che.(28/3) ....... cihnadvayavartI pATho hastAdarza nAsti / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1904 * dravyadIkSAto bhAvadIkSopalabdhiH * dvAtriMzikA-28/4 deyA dIkSA'sya vidhinA nAmAdinyAsapUrvakam / hantA'nupaplavazcA'yaM smprdaayaa'nusaartH||4|| 'bhipretya adhyAtmasAre - yo buddhvA bhavanairguNyaM dhIraH syAd vratapAlane / sa yogyo bhAvabhedastu durlakSyo nopayujyate / / zuddhamArgA'nurAgeNA'zaThAnAM yA tu zuddhatA / guNavatparatantrANAM sA na kvA'pi vihanyate / / - (a.sA.2/18,21) ityuktaM granthakRtA / na caivaM tattvajJAnagarbhavairAgya-bahuzrutatva-gItArthatvAdivirahe niSphalA dravyadIkSaiva syAditi zaGkanIyam, tato'pi gurupAratantryaprabhAvena siddhiprApteH / taduktaM adhyAtmasAre - gurvAjJApAratantryeNa dravyadIkSAgrahAdapi / vIryollAsakramAtprAptA bahavaH paramaM padam / / (a.sA.2/27) iti / tripaJcazatatApasAnAM zrIgautamapravrAjitAnAmudAharaNamatra bhaavniiym| ___etena govindAdayo'pi vyAkhyAtAH, taduktaM paJcavastuke - puvviM asaMtagaM vi a, vihiNA gurugacchamAisevAe / jAyamaNegesiM imaM pacchA goviMdamAINaM / / - (paM.va.911) iti / 'cAritrAnuSThAneSu sAmarthya' ityanena gRhItacAritrAcArapAlakatvamupadarzitam / - zamAdiguNasampannaH zIlAcArakulaiH zuciH / bhavapAzamumukSuryaH ziSya evaMvidho dvija ! / / - (zAM.saM.1/8/3) iti zANDilyasaMhitAvacanamapyatrohanIyaM yathAtantram / tatazca 'avataptenakulasthitamiti nyAyaviSayIbhUtasyA'trA'nadhikAro drshitH| prakRte - yathA'vatapte nakulA na ciraM sthAtAro bhavanti evaM kAryANyArabhya yo na ciraM (anu)tiSThati sa ucyate'vataptenakulasthitam - (pA.ma.bhA.2/1/47) iti pAtaJjalamahAbhASyavacanamapi smartavyam / upalakSaNAd AmaghaTavArinyAyaviSayIbhUtasyA'pyatrAnadhikAro bodhyaH / prakRte - AmapAtre yathA nyastaM kSIraM dadhi ghRtaM madhu / vinazyetpAtradaurbalyAt tacca pAtraM rasAzca te / / - (va.smR.6/30) iti vaziSThasmRtivacanamapi smartavyam / / 28/3 / / vizeSArtha :- jenAmAM ahiMsA, brahmacarya vagere mahAvratone ane cAritranA mULabhUta AcArone pALavAnuM sAmarthya hoya tene dIkSA ApI zakAya che. tathA mahattvanI vAta prastutamAM e che ke dIkSApAlanasAmarthya jema bhAvanAjJAnanA pratApe Ave che tema sadguru pratyenA bahumAnabhAvane lIdhe paNa Ave che. "dIkSA pratyenA rAgathI dIkSA pALavAnuM sAmarthya Ave che." - Ama jaNAvavAnA badale "sadaguru pratyenA rAgathI dIkSA pAlanazakti pragaTe che." AvuM jaNAvela che te khUba noMdhapAtra vigata che. mASatuSa munine tathAvidha jJAna na hovA chatAM paNa guru pratye binazaratI kAyamI zaraNAgatino pariNAma hovAthI dIkSA pALavAnuM sAmarthya pragaTela hatuM. tethI tenAmAM dIkSAnI yogyatA zAstrakArone mAnya che. apunabaMdhaka, mArgAbhimukha vagere bhadraka mithyAdaSTi jIvo paNa jo sadguru pratye kAyama samarpaNa bhAva rAkhe ane brahmacarya, loca, vihAra vagere cAritrArAdhanA karavA mATe samartha hoya to dIkSA levA mATe yogya che. - AvuM ahIM sUcita thAya che. adhyAtmasAra, paMcavastu SoDazaka, paMcAzaka vagere graMthomAM 59 pAta 42vAma bhAveda che. tenI pAyavarge no devI. (28/3) ha dIkSAmAM nAma kraNanuM mahattva che gAthArtha - dIkSAyogya jIvane nAmAdinyAsapUrvaka vidhi mujaba dIkSA ApavI joIe. kharekhara Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcInadIkSAvidhipradarzanam * 1905 deyeti / asya = yogyasya vidhinA Agamoktena dIkSA deyA nAmAdinyAsapUrvakam / ayaM ca nAmAdinyAsaH sampradAyA'nusArato hantA'nupaplavo = vighnarahitaH, pravacanaprasiddhanAmAdinyAsenaiva nirvighnadIkSAnirvAhAt, kRtaprazAntAdinAmnaH prazamAdisvarUpopalambhAt / itthaM dIkSAyAH phalasAmye deyatvamAvirbhAvayati- 'deye 'ti / yogyasya pUrvoktarItyA dIkSArhasyaiva vyavahArabhASye paJcakalpabhASye nizIthabhASye ca yA aSTacatvAriMzatpRcchA darzitAH tadvizuddhau satyAM duHkhaM khalu zrAmaNyamityAdikathanapUrvaM tadabhyupagame sati, puMnAmesu nimittesu sehanikkhamaNaM kare / thInAmesu nimittesu sehInikkhamaNaM kare / / nimittesu pasatthesu daDhesu baliesu ya / sehanikkhamaNaM kujjA vaovaTThAvaNANi ya / / - (ga.vi. 76,79) iti gaNividyAprakIrNakadarzitarItyA prazastabalavannimittamanusRtya prazastadravyAdiSu aDayAlapucchasuddhe bhannati dukkhaM khu sAmannaM / / goyara acittabhoyaNa sajjhAyamaNhANa - bhUmi sejjAtI / abbhuvagayaMmi dikkhA davvAdIsuM pasatthesuM / / laggAdi ca turaMte anukUle dijjie u ahasAyaM / sayameva tu thirahattho guru jahaNNeNa tiSNaTThA / / aNNo vA thirahattho sAmAiyatiguNamaTThagahaNaM ca / tiguNaM pAdakkhiNaM nitthAraga guruguNavivaDDhI / / - (vya.sU.bhA.4/306-7-8- 9) iti vyavahArasUtrabhASyopadarzitena Agamoktena yadvA aparovatAvaM savvahA, sugurusamIve, pUittA bhayavaMte vIarAge sAhU a, tosiUNa vihavociaM kivaNAI, suppauttA''vassae, suvisuddhanimitte, samAhivAsie, visujjhamANo mahayA pamoeNaM sammaM pavvajjA loadhammehiMto loguttamadhammagamaNeNa - (paM.sU. 3 / 6 ) iti paJcasUtrAdizAstragaditena vidhinA dIkSA samucitalagnAdivelAyAM deyA nAmAdinyAsapUrvakaM nAma-sthApanAdInAM caturNAM pravacanaprasiddhAnAM AropaNapUrvam / = itthameva tasyA mokSabIjatvopapatteH, anyathA'yogyasya tatpradAne durantasaMsArA''patteH / taduktaM SoDaza deyA'smai vidhipUrvaM samyak tantrA'nusArato dIkSA / nirvANabIjameSetyaniSTaphaladA'nyathA'tyantam / / - ( So. 12 / 6) iti / sampradAyA'nusArataH 'pucchA vAse cii, vesa "vaMdaNussA' laggaaTThati / 'samaitia "tipayAhiNa 10 ussaggo nAma 1 1 1 2 aNusaTThI / / - (prA.sA. pra. pRSTha - 14) iti prAcInasAmAcArIprakaraNAdidarzitarItyA svajItA'nurodhataH nAmAdinyAsaH vighnarahitaH anupaplavaH sampadyate / zAstroktavidhyasampAdane'nuSThAnaphalA'yogaH / etena azAstrokte kriyamANe viguNaM bhavati viguNe ca karmaNi phalA'navAptiH - (pA.ma.bhA. 1/2/64) iti pAtaJjalamahAbhASyavacanamapi vyAkhyAtam 1 nAmAdinyAsa saMpradAya mujaba nirvighne saMpanna thAya che. (28/4) TIkArtha :- uparokta banne prakAranA dIkSAyogya jIvane Agamokta vidhi mujaba nAmAdinyAsa karavA pUrvaka dIkSA ApavI joIe. nAmAdino mumukSumAM nyAsa (= sthApana) saMpradAya mujaba karavAthI te nirvighna saMpanna thAya che. kAraNa ke Agamaprasiddha nAmAdinuM mumukSumAM sthApana karavA dvArA ja vighnarahitapaNe dIkSAno nirvAha thAya che. je dIkSitanuM 'prazAMta' vagere nAma rAkhavAmAM Avela hoya temAM prazama bhAva vagerenuM sva35 bhevA bhaNe che. (prazAMtavizya, prazAMtaratnasAgara, prazAMtavaslama, prazAMtajodhivibhata, prazAMtayaza, = = = = Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1906 * jAtyAdisampannAnAM pratipannapAlanasaukaryam * dvAtriMzikA-28/5 tannAmnaiva tadguNasmaraNAdyupalabdheH jAtyAdisampannAnAM pratipannapAlanopapatteH / taduktaM "tannAmAdisthApanamavidrutaM svaguruyojanataH / / nAmanimittaM tattvaM tathA tathA coddhRtaM purA yadiha / . tasthApanA tu rakSA tattvanASnyastadupIra://" (. 2/7-8) ||4|| nAmnA'nvarthena kIrtiH syAta sthApanA''rogyakAriNI / dravyeNa ca vratasthairya bhAvaH satpadadIpanaH / / 5 / / prazAntatAdiguNajananA'bhiprAyeNa kRtaprazAntAdinAmnaH = AptaprayuktaprazAntAdyabhidhAnasya prazamAdisvarUpopalambhAt, tannAmnaiva = tattannAmnaiva tattadabhidhAnakaraNA'bhiprAyasmAraNAt tadguNasmaraNAdhupalabdheH jAtyAdisampannAnAM = svacchajAti-sAttvikakulAdisamRddhAnAM tattadguNA'nukUlapravRttyA tattadguNasiddheH pratipannapAlanopapatteH = svIkRtasaMyamanirvAhasaGgateH / tasmAt nAmasthApanaiva vyavahAranayeNa paramArthato dIkSA, karayojana-vandana-kAyotsargAdilakSaNo'nyaH kriyAprapaJcastu nAmA''ropaNasvarUpamukhyadIkSAkarmaNaH pUrvottarabhAvenA'GgamAtrarUpa upacAro bodhyaH / ata eva zubhamAsa-tithi-vAsara-yoga-lagnAdisamaye nAmasthApana svajItA'nurodhena gurubhiH kartavyamiti dhvanyate / atra SoDazakasaMvAdamAha- 'tannAme'ti 'nAmanimittamiti ca / bhAvitArthamevaitat / adhikantvasmatkRtakalyANakandalIto'vaseyam / / 28/4 / / prazAMtakIrtivijaya, prazamarati, vagere rUpe potAne udezIne bolavAmAM Ave tyAre) te - te nAmathI ja prazamabhAva vagere guNonuM smaraNa thavAnA kAraNe khAnadAna kuLanA mahAtmAo jIvanabhara mATe svIkArela dIkSAnuM pAlana sArI rIte karI zake che. - A vAta saMgata thAya che. tethI to SoDazaka graMthamAM kahela che ke "dIkSita jIvamAM te te nAma vagerenuM sthApana potAnA guruo dvArA saMpradAya mujaba karavAthI upadravarahita thAya che. pUrve jinazAsanamAM te te svarUpe nAmanimittaka tattva = nAmasUcita guNavattA nirvAha karAyela che. tethI nAmanuM AropaNa e ja paramArthathI dIkSA che. bIjuM badhuM to dIkSAno upacAra che.'(284) ja vyavahAranayathI mukhya dIkSA ha. vizeSArtha :- vyavahAranayathI mukhya dIkSA eTale dIkSArthInuM - nUtana dIkSitanuM nAma pADavuM te che. kAraNa ke sAdhunA guNonuM satata smaraNa karAve tevuM nAma guru nakkI kare enA zravaNathI khAnadAna sAdhumAM sAdhupaNAnA te-te guNo pragaTa karavAno puruSArtha samyapaNe thAya che ane te te guNo pragaTa thAya che. bhAvadIkSAnuM mukhya cAlakabaLa navuM nAma nakkI karavAmAM Ave temAM che. mATe nUtana dIkSitanuM guNasaMpanna navuM nAma guru dvArA nakkI karavAmAM Ave te vyavahAranayathI mukhya dIkSA samajavI. vartamAnakALamAM dIkSAvidhi samaye lonca karavAmAM Ave che te vyavahAranayathI mukhya dIkSA samajavAmAM AvatI hoya tevuM jaNAya che. kAraNa ke vartamAnakALe lagabhaga badhA samudAyamAM lonca karavAnuM muhUrta sAcavavAmAM Ave che. nAma pADavAnuM muhUrta vartamAna kALamAM koI kADhatuM hoya tevuM jANavAmAM nathI. jo ke bRhatkalpabhASya ane nizIthacUrNi vageremAM locamuhUrta aMgenuM vidhAna jovA maLe che. paraMtu locanI jema nUtana dIkSitanuM nAma paNa sArA muhUrtamAM nakkI thAya te vadhu IcchanIya che. (28/4) ha dIkSAnA nAma-sthApanA-dravya-bhAvanuM phaLa che gAthArtha :- sArthaka nAmathI kIrti thAya che. sthApanA Arogya karanAra thAya che. dravyathI vratamAM Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nAmAdidIkSAphala prakAzanam * nAmneti / nAmnA'nvarthena guNaniSpannena kIrtiH syAt / tatkIrtanamAtrAdeva zabdA'rthapratipatterviduSAM prAkRtajanasya ca manaHprasAdAt, yathA bhadrabAhu - sudharmasvAmiprabhRtInAm / sthApanA = AkAravizeSarUpA rajoharaNamukhavastrikAdidhAraNadvAreNa bhAvagarbhayA pravRttyA ArogyakAriNI, bhAvarogopamardanAt / dravyeNa ca AcArAdizrutarUpeNa sakalasAdhukriyArUpeNa vA vratasthairyaM pratipannaviratidADharyaM bhavati / bhAvaH = samyagdarzanAdiprakarSarUpaH satpadadIpanaH AcAryatvAdiviziSTA'vasthitA'vasthAprakAzakaH / sAmastyenA'pyeSAM prakRSTAnAM kIrtyAdihetutvaM sambhavatyevetyUhanIyam / taduktaM = evaM nAmanyAsasya mukhyaM dIkSAnimittatvaM prasAdhitam / sthApanAdinyAsasya tu tattve'vipratipattireveti nAmAdicatuSTayanyAsasya dIkSAtvAt pRthakphalapradarzanapUrvaM tatraiva yatnopadezamAha- 'nAmne 'ti / kIrttiH = bahujanakRtaguNapravAdasvarUpA syAt, tatkIrtanamAtrAdeva guruniyukta guNaniSpannanAmotkIrttanamAtrAdeva tacchravaNamAtrAdeva vA zabdArthapratipatteH = nAmayogArthopalambhAt / ziSTaM spaSTam / bhAvagarbhayA = atizayitasaMveganirveda-zraddhAdipariNAmA'nuviddhayA / 'bhAvakAraNaM dravyamiti ( ) vacanAt dravyeNa AcArAdizrutarUpeNa AcArAGga-dazavaikAlikAdizrutajJAnasvarUpeNa cAritrapariNAmakAraNena / idaM jJAnanayAbhiprAyeNoktam / kriyAna-yAbhiprAyeNa kalpAntaramAha - sakalasAdhukriyArUpeNa vA samabhyasyamAnena, nayasamplave tUbhayAtmakena pariNa-mamAnena pratipannaviratidADharyaM aGgIkRtasAvadyapratyAkhyAnaprAbalyaM bhavati / athavA pramANasamavatAre sAmastyena = sammilitatvena api eSAM nAma - sthApanAdInAM prakRSTAnAM satAM sAmAnyataH kIrttyArogyAdihetutvaM = kIrttyArogya-mokSakAraNatvaM sambhavati eva / sammilitAnAmeSAM prathamabhAvena kIrttijanakatvaM pariNamamAnAnAM prAktana - sahajautpAtikarogaviraheNa bhAvA''rogyopadhAyakatvaM, kASThAprAptAnAJcA'nte dhruvapadalakSaNamokSasampAdakatvamityevaM yadvA'nyarItyA yathAgamaM bahuzrutaiH UhanIyaM cisthiratA thAya che. tathA bhAva suMdara padanuM prakAzana kare che. (28/5) TIkArya :- nUtana dIkSitanA guNaniSpanna-sArthaka nAma vaDe kIrti thAya che. kAraNa ke guNaniSpanna tathAvidha nAma bolavA mAtrathI ja zabdano artha jaNAvAnA lIdhe vidvAno ane sAmAnya lokonA mana prasanna bane che. jema ke bhadrabAhusvAmI, sudharmasvAmI vagerenuM nAma bolavA mAtrathI ke sAMbhaLavA mAtrathI ja lokonA manane prasanna karI mUke che. sthApanA eTale vizeSa prakArano AkAra. nUtana dIkSita odho, muhapatti vagerene dhAraNa kare che te dIkSAnI sthApanA samajavI. tenA dvArA bhAvagarbhita pravRtti thavAthI sAdhune Arogya maLe che. kAraNa ke rAga-dveSAdi bhAva rogono tenAthI nAza thAya che. Ama dIkSAnI sthApanA Arogya karanArI che - ema siddha thAya che. dIkSAnA dravyanikSepathI vratamAM sthiratA thAya che.' AvuM mULa gAthAmAM jaNAvela che teno Azaya e che ke dravya eTale bhAvanuM kAraNa. dIkSApariNAmanuM kAraNa jJAnanayanI dRSTie AcArAMga vagere zruta che tathA kriyAnayanI dRSTie sAdhunI tamAma kriyAAcAro che. te banne dravyadIkSA kahevAya che. tenuM phaLa che svIkArela viratimAM sthiratA. AcArAMga vagere zAstro bhaNavAthI ane sAdhu jIvananA tamAma AcAro pALavAthI mahAvratamAM, saMyamajIvanamAM sthiratA 1. hastAdarze 'viziSTAvasthAprakA...' iti pAThaH / = = 1907 = = = Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1908 __ * pUrvottarabhAvena vacana-dharmakSamAdiprAdurbhAva: * dvAtriMzikA-28/6 "kIrtyArogyadhruvapadasamprApteH sUcakAni niyamena / nAmAvIcAvA vatti tatte yatitavyam (Da. 22/1) atra dhruvapadaM bhAvapradhAnanirdezAt sthairyavAcakamiti vadanti / / 5 / / ihA''dau vacanakSAntirdharmakSAntiranantaram / anuSThAnaM ca vacanAnuSThAnAt syAdasaGgakam / / 6 / / ruti | = DhIkSAyAM mAvo prathamaM vacanakSattiH | ntanIyam / taduktaM SoDazake- 'kIrtyArogyeti / bhAvitArthamevaitat / na ca nAmAdiSu yatne kRte dIkSAyAM kimAyAtam ? iti zaGkanIyam, 'viSA'pahAriNI dIkSA' ( ) iti pravAdena nAmAdisaMskArAt dRDhapratijJasya pApA'higAruDikaguruvazavartitvayogenA'vadyaviSA'pagamato bhAvadIkSopapatteH / taduktaM SoDazake - tatsaMskArAdeSA dIkSA sampadyate mahApuMsaH / pApaviSA'pagamAt khalu samyaggurudhAraNAyogAt / / 6 (SoDa. 12/10) rUti 28/dho. dIkSAsampattau kiM syAt ? ityAha 'ihe'ti / dIkSAyAM = bhAvadIkSAyAM pariNatAyAM prathamaM = AdibhAvena vacanakSAntiH = AgamakSamA avyavahitottarakArikAyAM vakSyamANA dharmakSAntisAdhanIbhUtA bhavati, Ave che. tathA dIkSAno bhAvanikSepa eTale samyagdarzana Adino prakarSa. ratnatrayaprakarSa eTale bhAvadIkSA. te AcAryapaNuM vagere viziSTa sthAyI avasthAnuM prakAzana kare che. dIkSAnA cAreya nikSepA bhegA thaIne paNa jyAre prakRSTa bane che tyAre kIrti, Arogya, vratasthiratA ane AcAryAdi viziSTapadanA prApaka banI zake ja che. Ama vicAraNA karavI. tethI ja SoDazaka graMthamAM jaNAvela che ke "dIkSAnA nAma, sthApanA vagere kIrti, Arogya, sthiratA ane AcAryAdi padanI prAptinA niyamo sUcaka che - evuM AcAryo kahe che. tethI nUtana dIkSitanA nAmakaraNa vageremAM vizeSa prakAre prayatna karavo joIe." SoDazakanI prastuta gAthAmAM "dhruva' zabda bhAvapradhAnarUpe nirdiSTa che. tethI teno artha dhruvatA = sthiratA = zairya karavo - Ama SoDazakanA TIkAkAra yazobhadrasUrijI mahArAja kahe che. (28/5). vizeSArtha :- "dIkSAnA nAma-sthApanA vagere paNa sArthaka che, saphaLa che'- evuM A gAthAmAM sUcavAya che. mATe nUtana dIkSitanuM nAma pADavAmAM, navo sAdhuveza paherAvavAmAM, zAstro bhaNAvavAmAM, sAdhunI sAmAcArI zikhavavAmAM guru bhagavaMte pUratI sAvadhAnI rAkhavI joIe. AvuM thAya to nUtana dIkSitamAM ratnatrayanA pariNAma saraLatAthI pragaTe, prakRSTa bane, sAnubaMdha bane, viniyogakAraka bane. TUMkamAM dIkSAnA nAma, sthApanA, dravyamAM kALajI rAkhavAmAM Ave to nirvighnatAthI dIkSitane bhAvadIkSA maLI zake. A bAbata jaNAvavA mATe nAmAdinA svataMtra phaLa graMthakArazrIe darzAvela che. ATaluM dhyAnamAM rAkhavuM.(28/5) 7 dIkSAnA prAraMbha ane parAkASThAnI oLakha ha gAthArtha - dIkSAmAM sauprathama vacanakSamA pragaTe che. pachI dharmakSamA Ave che. tathA prathama AvelA vacanAnuSThAnathI kAlAMtare asaMga anuSThAna Ave che. (28/6) TIkArtha :- bhAvadIkSAmAM sauprathama vacanakSamA pragaTe che. tathA tyAra bAda dharmakSamA pragaTe che. A ja rIte adhyayanAdimAM abhirati-prasannatAsvarUpa vacana anuSThAna sauprathama Ave che. tyAra bAda Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * paJcavidhakSamApratipAdanam * 1909 anantaraM dharmakSAntiH bhavati / anuSThAnaM ca vacanA'nuSThAnAt adhyayanAdyabhiratilakSaNAdanantaraM tanmayIbhAvena sparzA''ptau satyAM asaGgakaM syAt / / 6 / / upakArA'pakArAbhyAM vipaakaadvcnaattthaa| dharmAcca samaye kSAntiH paJcadhA hi prakIrtitA / / 7 / / upakAreti / (1) upakAreNa kSAntiH upakAriproktadurvacanAdyapi sahamAnasya / anantaraM = pazcAt tu dharmakSAntiH tathaiva vakSyamANA bhavati / taduktaM yatidharmaviMzikAyAM - tamhA niyameNaM ciya jaiNo savvAsavA niyattassa / paDhamamiha vayaNakhaMtI pacchA puNa dhammakhaMtitti / / (viM.viM.11/7) iti / evameva anuSThAnaM ca = sadanuSThAnamapi prathamaM vacanAnuSThAnaM sampadyate, prathamotpannAt adhyayanAdhabhiratilakSaNAt = svAdhyAya-dhyAnAdyanavaratapravRttilakSaNAd vacanA'nuSThAnAt prakRSTAd anantaraM = pazcAt tanmayIbhAvena sparzAptau = sparzajJAna-saMvegaprakarSaprAptI satyAM asaGgakaM vyavahitakArikAyAM vakSyamANalakSaNaM syAd avigAnena / dravyadIkSAyAM satyAM tUpakAryapakAri-vipAkakSamA-mRdutAdi-prItibhaktyanuSThAnAni sambhavanti / bhAvadIkSAyAM tu satyAM vacana-dharmakSamA-mRdutAdi-vacanA'saGgAnuSThAnAnIti vizeSaH / idamevA'bhipretyoktaM SoDazake - sampannAyAJcA'syAM liGgaM vyAvarNayanti samayavidaH / dharmekaniSThataiva hi zeSatyAgena vidhipUrvakam / / vacanakSAntirihA''dau dharmakSAntyAdisAdhanaM bhavati / zuddhaJca tapo niyamAd yamazca satyaJca zaucaJca / / AkiJcanyaM mukhyaM brahmA'pi paraM sadAgamavizuddham / sarvaM zuklamidaM khalu niyamAt saMvatsarAdUrdhvam / / dhyAnA'dhyayanAbhiratiH prathamaM pazcAttu bhavati tanmayatA / sUkSmArthA''locanayA saMvegaH sparzayogazca / / sparzaH = tattattvA'vAptiH, saMvedanamAtramaviditaM tvanyat / vandhyamapi syAdetat, sparzastvakSepatatphalaH / / - (SoDa.12/11-15) iti / tattvantvatratyamasmatkRtakalyANakandalIto bubhutsubhiravaseyam / / 28/6 / / prathamaM zAntibhedAnevA''ha- 'upakAre'ti / upakAriproktadurvacanAdi Adipadena tADanAdigrahaH, sahamAnasya vacanAnuSThAnathI tanmayabhAva thavAthI sparzajJAna prApta thatAM asaMga anuSThAna pragaTe che. (28/6) vizeSArtha :- dravyadIkSA hoya tyAre upakArakSamA, apakArakSamA ane vipAkakSamA hoI zake tema ja prItianuSThAna ane bhaktianuSThAna paNa saMbhavI zake. paraMtu bhAvadIkSA prApta thAya tyAre vacanakSamA ane vacanaanuSThAna pragaTe. tathA te baLavAna thAya tyAre dharmakSamA ane asaMga anuSThAna prApta thAya che. zAstrAbhyAsa karatAM karatAM tanmayatA, ramaNatA Ave tyAre sparzajJAna-AtmatattvasparzI jJAna pragaTe che. pachI jIva asaMga anuSThAnane prApta kare che. pAMca prakAranI kSamA ane 4 prakAranA anuSThAno have 5chInI meM thama graMtha.2 zrI. OMmaza: tAze. (28/6) pAMya prAranI kSamA .. gAthArtha :- upakAra, apakAra, vipAka, jinavacana ane dharmane AzrayIne zAstramAM kharekhara pAMca 12nI kSamA batAvelI cha. (28/7) TIkArtha :- (1) potAnA upakArIe kahelA kharAba vacanane sahana karatA jIvane upakApradhAna kSamA jANavI. (2) "huM jo tenA kharAba vacanane sahana nahi karuM to A kaDavA vacana bolanAra evA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1910 * mArdavAdInAmapi paJcavidhatvam * dvAtriMzikA-28/7 (2) apakAreNa kSAntiH 'mama durvacanAdyasahamAnasyA'yamapakArI bhaviSyatI'tyAzayena kSamA kurvtH| (3) vipAkAt cehaparalokagatA'narthaparamparAlakSaNAdAlocyamAnAt kSAntirvipAkakSAntiH / (4) tathA vacanAt kSAntirAgamamevA''lambanIkRtyopakAritvAdinairapekSyeNa kSamAM kurvataH / (5) dharmAt ca AtmazuddhasvabhAvalakSaNAjjAyamAnA kSAntizcandanasyeva zarIrasya ccheda-dAhAdiSu saurabhAdisvadharmakalpA paropakAriNI shjtvenaa'vsthitaa'vikaarinnii| evaM paJcadhA (hi) kSAntiH samaye prakIrtitA' / yaduktaM- "upakAryapakAri-vipAka-vacana-dharmottarA matA zAntiriti" (ssodd.10/10)||7|| upakAreNa zAntiH = upakArakSAntiH bhavati, 'mama prativacanena mA bhUdupakArasambandhakSayaH, kathaM vopakAriNaM prati kadApi kopAdi kartuM yujyate ?' iti kRtvA / iha-paralokagatA'narthaparamparAlakSaNAd = duHkhabhIrutayA prazastAnnapAnavastrAdilAbhahAni-narakAdigatapApakarmaphalA'nubhavanapunardurgatigamanasantatisvarUpAd vipAkAd AlocyamAnAd vipAkadarzanapurassarA yA zAntiH sA vipAkakSAntiH bhaNyate / - paMDie no harise no kuppe - (AcA.1 12 13 177) iti AcArAGgasUtralakSaNaM, - AsurattaM Na gacchejjA succA NaM jiNasAsaNaM - (da.vai.8/25) iti dazavakAlikAdilakSaNaM vA AgamaM eva AlambanIkRtya = avalambya upakAritvAdinarapekSyeNa = upakAritvAdihetutritayA'napekSatayA kSamAM kurvataH caturthI vacanakSAntiH dIkSAdAvevopajAyate / ziSTaM spaSTam / navaramiyaM yojanA mArdavA''mArjavAdiSvapi yatiguNeSu kAryA, dIkSitasya cA'ntyaprakAradvitayaM mRdutAdikamanusandheyam / taduktaM yatidharmaviMzikAyAM - emeva'-dava-majjava-muttIo huMti paMcabheyAo / puvoiyanAeNaM jaiNo itthaMpi caramadugaM / / - (viM.vi. 11/11) iti / / 28/7 / / mane te nukazAna karaze." - AvA AzayathI sAmA jIvane kSamA karatA jIvanI apakArapradhAna kSamA kahevAyelI che. (3) A loka ane paralokanA nukazAnanI paraMparA svarUpa kavipAkanI vicAraNA karavAthI je kSamA kare te vipAkapradhAna kSamA kahevAya. (4) tathA jinavacanane ja AlaMbana banAvIne, upakArIpaNuMapakArIpaNuM vagerethI nirapekSa thaIne, kSamA karanAra jIvane vacanapradhAna kSamA kahevAya. (5) zuddha AtmasvabhAvasvarUpa dharmathI utpanna thatI kSamA eTale dharmapradhAna kSamA. caMdanane cholavAmAM Ave ke bALavAmAM Ave chatAM paNa caMdana jema suvAsano svabhAva choDe nahi tema zarIrane cholavAmAM Ave ke bALavAmAM Ave to paNa sugaMdhatulya AtmasvabhAvane choDe nahi te vyaktinI kSamA dharmakSamA kahevAya. A kSamA paropakAra kare che. sahajapaNe rahenArI dharmakSamAM kyAreya vikRta thatI nathI. A rIte zAstramAM kSamA pAMca prakAranI kahevAyelI che. kAraNa ke SoDazaka graMthamAM jaNAvela che ke "upakArI kSamA, apakArI kSamA, vipakSama, kyanakSamA bhane dharmottarakSamA - sAma pAMya re kSamA manAyelI cha.' - (28/7) vizeSArtha :- (1) jUnA upakArane yAda karIne upakArInuM sahana karavuM, bhaviSyamAM thanArA upakArane lakSamAM rAkhIne sahana karavuM - A upakArI kSamA kahevAya. "jo huM AnA kaDavA vacanane sahana karuM to mane temanA taraphathI bhAvamAM lAbha thaze.' - AvuM vicArIne kSamA dhAraNa kare te upakArI kSamA kahevAya. uparokta AzayathI nokara zeThanuM sahana kare, nAno dIkaro bApanuM sahana kare te upakArakSamA gaNI zakAya. (2) 1. hastAdarza 'chedadadAhA...' ityadhikatayA'zuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'kIrtitAt' ityadhikatayA'zuddhaH pAThaH / / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prati-majyanuSThAnasvarotanam * prIti-bhakti-vaco''saGgaranuSThAnaM caturvidham / Adyadvaye kSamAstisro'ntime dve caa'ntimdvye||8|| prItIti / prIti-bhakti-vaco'saGgaiH nimittaiH caturvidhamanuSThAnam / prItyanuSThAnaM, bhaktyanuSThAnaM, vacanA'nuSThAnaM, asaGgA'nuSThAnaM ceti| tatra sundrtaamaatraa''hitrucipuurvkaa'nusstthaanmaadym| gauravA sadanuSThAnaprakAramAha- 'prItI'ti / prazAntavAhitayA puNyAnubandhipuNyanyAsAt jAyamAnaM anuSThAnaM prAguktalakSaNaM (dvA.dvA.23/24 bhAga-6 pR.1589) sadanuSThAnaM caturvidhaM = catuSprakAram / utpattikrameNa yathottaraprAdhAnyakrameNa ca prItyAdyanuSThAnavinyAsA''nupUrvI bodhyaa| taduktaM zikSAviMzikAyAM - paDhamamahaM vIvika pachI mattI 3 DhoDu thassA sAmamitte he to saM (vuiM viM.1ra/17) iti / tatra= caturvidheSu sadanuSThAneSu madhye sundaratAmAtrA''hitarucipUrvakA'nuSThAnaM = kevalazubhatvAnusandhAnopajAtaprItijanyaM tAdRzaprItijanakaJca sadanuSThAnaM AdyaM = prItyanuSThAnam, ratnAdigocaramugdhaprItikRtakriyAtulyam / taMduktaM sambodhaprakaraNe zrIharibhadrasUribhiH - jaM kuNai pIiraso vaDDhai jIvassa ujjusahAvassa / bAlAINa va rayaNe pIiaNuTThANamAhaMsu / / - (saM.pra.233) iti / idamanusRtya zAntisUribhirapi caityavandanamahAbhASye - jaM kuNao pIiraso vaDDhai jIvassa ujusahAvassa / bAlAINa va rayaNe pIiaNuTThANameyaM tu / / 9 (vai.ma.mA.888) rUtyum | > tharvata: tirasoDamivirUpo vardhata tatvIyanuSThAnam - (zrA.vi.1/7 pR.142) iti zrAddhavidhikRt / gauravA''hitarucipUrvakA'nuSThAnaM = puujytvvishessyogophitvite ja rIte "jo huM sahana nahi karuM to mAre ghaNuM moTuM nukazAna veThavuM paDaze." Ama vicArIne sahana kare te apakArIkSamAM kahevAya. guMDAnuM sahana karavAmAM apakArakSamAM kahevAya. (3) "ahIM vyaktinuM sahana nahi karuM to bhAvamAM karmanuM ghaNuM parAdhInapaNe sahana karavuM paDaze' - Ama karmavipAkane lakSamAM rAkhIne sahana kare te vipAkakSamA kahevAya. A traNa kSamA audayika bhAvanI kSamA che. chellI be kSamA kSAyopathamika kSamA che. (4) "mArA prabhunI AjJA che mATe mAre sahana karavuM che. bAhya nukazAna thAya ke na thAya. huM sAco houM ke khoTo. paNa sahana karavuM e jinAjJA hovAthI mAre sahana karavuM che. A pramANe jinavacanane AgaLa karIne kSamA rAkhe- Ape-mAge te vacanakSamA kahevAya. (5) vacana kSamAno abhyAsa baLavAna thatAM thatAM kSamA jyAre AtmasvabhAvasvarUpa banI jAya, kadApi kSamA jAya nahi, game te saMyogamAM krodha Ave nahi, aMtaHkaraNa saMkSiNa thAya nahi te dharmakSamA kahevAya. bhAvadIkSA jenI pAse hoya tenA jIvanamAM chellI be kSamA hoya. AvuM graMthakArazrI ahIM SoDazakanA AdhAre jaNAve che. (287) ha cAra prakAranA anuSThAna ja gAthArtha - prIti-bhakti-vacana-asaMga Ama cAra prakAre anuSThAna che. prathama be anuSThAnamAM prathama traNa prakAranI kSamA che. aMtima be anuSThAnamAM chellI be kSamA Ave che. (288) TIkArya - prIti, bhakti, vacana ane asaMga - A cAra nimittathI utpanna thavAnA kAraNe anuSThAna cAra prakAranuM che. arthAt prIti anuSThAna, bhakti anuSThAna, vacana anuSThAna ane asaMgAnuSThAna - Ama cAra prakAre anuSThAna che. (1) temAM prItianuSThAna te kahevAya ke mAtra suMdaratAnI buddhithI AvelI rucithI ArAdhanA thAya. (2) gauravapaNAnI buddhithI AvelI sacipUrvaka je anuSThAna thAya te bhaktianuSThAna kahevAya. 2. dastAva 'saMsAra tyazuddha: kuTita4 GJ. / 2. dastAva 'nAdvayI' tyazuddha: Ts: rU. dastAva "aotimi' yazuddhaH pATha:I Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacanA'saGgAnuSThAnavivecanam dvAtriMzikA - 28/8 ''hitarucipUrvakA'nuSThAnaM dvitIyam / sarvatrA''ptavacanapuraskArapravRttamanuSThAnaM tRtIyam / abhyAsAdAtmasAdbhUtaM paradravyA'napekSamanuSThAnaM caturtham / yadAhu:tatprItibhaktivacanA'saGgopapadaM caturvidhaM gItam / tattvA'bhijJaiH paramapadasAdhanaM sarvamevaitat / / 1912 zuddhA'bhirucijanitaM tajjanakaJca sadanuSThAnaM dvitIyaM bhaktyanuSThAnam / yathoktaM caityavandanamahAbhASye bahumANavisesAo maMdavivegassa bhavvajIvassa / puvvilasamaM karaNaM bhattiaNuTThANamAhaMsu / / - ( cai.ma.bhA. 889) iti / zrAddhavidhivRttikRttu pUjyeSu prItyanuSThAnasamamapi karaNaM bhaktyanuSThAnam - (zrA.vi. 1 /gA. 7 pR.142) ityAha / sarvatra eva dharmavyApAre aucityata AptavacanapuraskArapravRttaM anuSThAnaM tRtIyaM = vacanAnuSThAnaM gItam / sambodhaprakaraNe caityavandanamahAbhASye ca jo puNa jiNaguNaceIsuttavihANeNa vaMdaNaM kuNai / vayaNANudvANamiNaM carittiNo hoi niyameNa / / - (saM.pra.1 / 235 cai.ma.bhA. 891) ityevaM ttsvruupmaavisskRtm| 'vacanAnuSThAnaM sarvatrA''gamAtmakapravRttirUpaM caritriNaH sAdhoH, nA'nyasya pArzvasthAdeH' (zrA.vi.pra. 1/gA. 7 pR. 143) iti zrAddhavidhivRttikRt / dharmasaGgrahaTippaNake vacanAnuSThAnatvaM - vacanasmaraNaniyatapravRttikatvam - (dha. saM. Ti. gA. 3 - pR. 6) iti tallakSaNam / avasarasaGgatyA''yAtamasaGgAnuSThAnamAhaabhyAsAt = abhyAsotkarSAt AtmasAdbhUtaM candanagandhanyAyena paradravyA'napekSaM jinavacanasaMskAraparipuSTasvAtmadravyabhinnAH ye jinavacanasaMsmaraNAdya'vinAbhAvimanovargaNAdipudgalAH yadvA bAhyanimittAdayaH tato nirapekSam / taduktaM sambodhaprakaraNe caityavandanamahAbhASye ca jaM puNa abbhAsarasA suyaM viNA kuNai phalanirAsaMso / tamasaMga'NuTThANaM vinneyaM niuNadaMsIhiM / / - ( saM . pra . 1 /236 cai. vaM.ma.bhA.892) iti / dharmasaGgraha TippaNa etattritayabhinnA'nuSThAnatvaM = asaGgA'nuSThAnatvaM nirvikalpasvarasavAhipravRttikattvaM vA - (dha. saM. Ti.gA. 3 / pR. 6) ityevaM tallakSaNamuktam / yatpunarabhyAsarasAd abhyAsaprakarSAd bhUyo bhUyastadAsevanena zrutA'pekSAM vinaiva karoti phalanirAzaMso jinakalpikAdiH tadasaGgA'nuSThAnam - ( zrA.vi. 1 / 7) iti zrAddhavidhivRttikRt / atra SoDazakasaMvAdaM kArikAsaptakenopadarzayati- 'yadAhuH' iti / atra ca sopayogitvAd yogadIpikAvyAkhyA darzyate / tathAhi - tat sadanuSThAnaM prIti-bhaktivacanA'saGgA ete zabdA upapadAni = pUrvapadAni yasya tattathA caturvidhaM gItaM tattvavidbhiH paramapadasya = mokSasya sAdhanaM sarvameva etat zabditaM tatvA'bhijJaiH = = * = = = caturvidhaM prItyanuSThAnaM bhaktyanuSThAnaM (3) sarvatra Asa evA zAstrakAra maharSionA vacanane AgaLa karIne je ArAdhanA pravarte te vacanAnuSThAna kahevAya. ArAdhanAno dIrghakAlIna AdarapUrvaka niraMtara abhyAsa thavAnA kAraNe ArAdhanA AtmasAt thaI jAya, paradravyanI ke parabhAvanI ke parabhavanI apekSA rAkhyA vinA yathAsamaya satata anuSThAnasamUha pravarte te asaMga anuSThAna kahevAya. A cothuM anuSThAna che. AthI ja SoDazaka graMthamAM haribhadrasUrijI mahArAje jaNAvela che ke - 'sadanuSThAnanA svarUpane jANanArAoe prIti, bhakti, vacana ane asaMga zabda jenuM upapada che AvuM sadanuSThAna cAra prakAranuM jaNAvela che. A dareka sadanuSThAna mokSanuM sAdhana che. 8 (10/2) je anuSThAnamAM kartAne parama Adara hoya ane hitakArI udayavALI prIti hoya ane bIjA prayojanone = = Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sadanuSThAnacatuvirdhatAkhyApanam * 1913 yatrA''daro'sti paramaH prItizca hitodayA bhavati kartuH / zeSatyAgena karoti yacca tatprItyanuSThAnam / / gauravavizeSayogAd buddhimato yadvizuddhatarayogam / kriyayetaratulyamapi jJeyaM tad bhaktyanuSThAnam / / atyantavallabhA khalu patnI tadvaddhitA ca jananIti / tulyamapi kRtyamanayorjJAtaM syaatpriitibhktigtm|| vacanAtmikA pravRttiH 'sarvatraucityayogato yA tu / vacanAnuSThAnamidaM cAritravato niyogena / / yattvabhyAsA'tizayAtsAtmIbhUtamiva ceSTyate sadbhiH / tadasaGgAnuSThAnaM bhavati tvetattadAvedhAt / / vacanAnuSThAnamasaGgAnuSThAnaJca (yo.dI. 10 / 2vR.) / tatrA''dyasvarUpamAha yatretyAdi yatra anuSThAne AdaraH = yatnA'tizayaH asti, prItizca abhirucirUpA hita udayo yasyAH sA tathA bhavati kartuH anuSThAtuH zeSANAM prayojanAnAM tyAgena ca tatkAle yacca karoti tadekamAtraniSThatayA tatprItyanuSThAnaM jJeyam (yo.dI.10/3vR.) / dvitIyamAha gauravetyAdi / gauravaM = gurutvaM = pUjyatvaM tasya vizeSayogaH = adhikasambandhaH tataH buddhimataH vizeSagrAhidhIzAlinaH yadanuSThAnaM vizuddhatarayogaM = parizuddhataravyApAraM kriyayA bAhyakaraNena itaratulyamapi = prItyanuSThAnatulyamapi jJeyaM tat = evamvidhaM bhaktyanuSThAnam (yo.dI. 10/4vR.) / kaH punaH prIti-bhaktyoH vizeSaH ?' ucyate atyantetyAdi / atyantavallabhA khalu atyantapriyaiva patnI bhAryA tadvat patnIvat atyanteSTaiva hitA ca = hitakAriNI iti kRtvA jananI = mAtA / tulyamapi = sadRzamapi kRtyaM bhojanASScchAdanAdi anayoH jananI-patnyoH jJAtaM = udAharaNaM syAt prIti-bhaktigataM = prIti-bhaktiviSayam / prItyA patnyAH kriyate bhaktyA mAturitIyAn vizeSa iti bhAvaH / prItitva-bhaktitve kriyA (nu) guNamanorathikaharSagatau jAtivizeSAviti tarkAnusAriNaH (yo.dI. 10/5vR.) / tRtIyamAha vacanetyAdi / vacanAtmikA = AgamArthA'nusmaraNA'vinAbhAvinI pravRttiH kriyArUpA sarvatra = sarvasmin dharmavyApAre kSAnti-pratyupekSAdo aucityayogataH deza-kAla-puruSa-vyavahArAdyAnukUlyena yA tu bhavati idaM = evaMpravRttirUpaM vacanAnuSThAnaM cArisAdhoH niyogena = niyamena bhavati, tasyaiva bhavadurgalaGghana - SaSThaguNasthAnA'vAptestatra ca lokasaMjJA'bhAvAt, nA'nyasya viparyayAt / nizcayanayamatametat / vyavahAratastvanyasyA'pi mArgAnusAriNo vacane pravartamAnasya dezata idaM bhavatyeveti draSTavyam (yo.dI. 10 / 6vR.) / turyasvarUpamAha - 'yattvi 'tyAdi / yattu yatpunaH abhyAsA'tizayAt bhUyaH bhUyaH tadAsevanena saMskAravizeSAt, sAtmIbhUtamiva candanagandhanyAyenA''tmasAdbhUtamiva ceSTyate kriyate sadbhiH satpuruSaiH jinakalpikAdibhiH tat choDIne je thAya te prItianuSThAna jANavuM. (10/3) kriyAthI prItianuSThAna jevuM paNa gauravitapaNAnA saMbaMdha vizeSathI buddhimAnanuM je viziSTa vizuddha pravRttivALuM sadanuSThAna hoya tene bhaktianuSThAna jANavuM. (10/4) patnI atyaMta vahAlI ja che. hitakArI hovAthI mAtA, patnInI jema, atyaMta vahAlI ja che. te banne saMbaMdhI kArya samAna hovA chatAM paNa (bheda rahelo che.) A prIti-bhaktiviSayaka udAharaNa che. (10/5) sarvatra aucityayogathI je vacanAtmaka pravRtti thAya te vacanAnuSThAna jANavuM. A vacanAnuSThAna niyamA sAdhune hoya che. (10/6) vaLI, je atizaya abhyAsathI AtmasAt thayela hoya tema satpuruSo vaDe karAya te asaMga anuSThAna jANavuM. A Agama saMskArathI utpanna thAya che. (10/7) prathama cakrabhramaNa 1. hastAdarze 'sad' ityazuddhaH pAThaH / 2 mudritapratau 'sarvatroci ...' ityazuddhaH pAThaH / = travataH = = = = = = = = = = = = = = = = Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1914 * cakrabhramaNodAharaNavivaraNam * dvAtriMzikA - 28/8 cakrabhramaNaM daNDAttadabhAve caiva yatparaM bhavati / * vacanA'saGgA'nuSThAnayostu tajjJApakaM jJeyam / / ( SoDa. 10/2-8 ) / Adyadvaye prItibhaktyanuSThAnalakSaNe tisraH kSamA bhavanti upakArA'pakAra- vipAkottarAH / antimadvaye ca vacanA'saGgA'nuSThAnalakSaNe ( antime) dve kSame bhavato vacana-dharmottare / taduktaM- "Adyadvaye tribhedA caramadvitaye 'dvibhede "ti ( SoDazaka. 10/10 ) // 8 // evaMvidhaM asaGgAnuSThAnam / bhavati tu etat = jAyate punaretat tadAvedhAt = prAthamikavacanasaMskArAt (yo.dI. 10/7vR.) / vacanA'saGgA'nuSThAnayorvizeSamAha cakretyAdi / cakrabhramaNaM = kumbhakAracakraparAvartanaM daNDAt daNDasaMyogAt tadabhAve caiva yat paraM anyat bhavati vacanA'saGgA'nuSThAnayoH prastutayoH tu tat eva jJApakaM = udAharaNaM jJeyam / yathA cakrabhramaNamekaM daNDasaMyogAtprayatnapUrvakAd bhavati evaM vacanAnuSThAnamapyAgamasaMyogAt pravartate / yathA cA'nyaccakrabhramaNaM daNDasaMyogA'bhAve kevalAdeva saMskArA'parikSayAt sambhavati evamAgamasaMskAramAtreNa vastuto vacananirapekSameva svAbhAvikatvena yatpravartate tadasaGgA'nuSThAnamitIyAn bheda iti bhAvaH (yo.dI. 10/8 vR.) - iti / = cakrabhramaNodAharaNaM zambhugItAyAM - = = yathA kulAlo daNDena cakraM saGgharNya ghUrNitam / tattyaktvA kurute hastau daNDaJcaiva pRthak tataH / / pRthagbhUte'pi kaulAle cAlake zaktisaJcaye / tacchaktijena vegena kaulAlaM tattu cakrakam / / tAvad ghUrNAyamAnaM syAd yAvadvego na zAmyati / yAvannaivA'nyavastUnAM yogo vA tatra jAyate / / - (zaM.gI. 6/53-55) ityevamupadarzitaM tadapIhAnuyojyam // 28/8 // daMDathI thAya che. ane anya cakrabhramaNa daMDa vinA ja thAya che. A vacanAnuSThAna ane asaMgAnuSThAnanuM dRSTAMta bhAvu. (10/8)' - prItianuSThAna ane bhaktianuSThAnamAM upakArIkSamA, apakArIkSamA ane vipAkakSamA hoya che. tathA vacanAnuSThAna ane asaMgAnuSThAnamAM vacanakSamA tema ja dharmottarakSamA hoya che. tethI ja SoDazaka graMthamAM jaNAvela che ke - 'prathama be anuSThAnamAM kSamAnA prathama traNa bheda hoya che tathA chellA be anuSThAnamAM kSamAnA chetsA se leha hoya che.' - (28/8) vizeSArtha :- prItianuSThAnamAM prema-lAgaNI-Adara kendrasthAne rahela che. bhaktianuSThAnamAM bhakti, gaurava, ahobhAva vagere kendrasthAne che. aucityapUrvaka jinAjJAnuM anusaraNa vacanAnuSThAnano prANa che. aMgAMgIbhAve-ekIbhAve-tanmayabhAve ArAdhanA AtmasAt thavI e asaMga anuSThAnanI oLakha che. kuMbhAranuM cakra sauprathama daMDasaMyogathI phare. paNa ekavAra jorathI daMDa dvArA cakra ghUme pachI daMDa khasI jAya to paNa saMskAranA veganA baLathI ja te ghUme che. tema prAraMbhamAM bhAvadIkSita jinavacananA sahAre pravRtti kare pachI tenA mAdhyame UbhA thayelA zubha saMskAranA baLathI svAbhAvikapaNe, jinavacanasmaraNa vinA ja, yathocita ArAdhanA pravarte che. zAstrakAro Ane asaMga anuSThAna tarIke oLakhAve che. bAkInI vigata TI arthamAM spaSTa che. (28/8) = 1. hastAdarze 'bheti' iti truTitaH pAThaH / ...... cihnadvayamadhyavartI pATha: hastAdarze nAsti / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * aticArAdibhedena kSamAdibhedakhyApanam * 1915 sUkSmAzca viralAzcaivA'ticArA vacanodaye / sthUlAzcaiva dhanAzcaiva tataH pUrvamamI punH||9|| ___ sUkSmAzceti / sUkSmAzca = 'laghavaH prAyazaH kAdAcitkatvAt, viralAzcaiva santAnA'bhAvAt, aticArAH = aparAdhAH vacanodaye bhavanti / tato vacanodayAt pUrvamamI aticArAH punaH sthUlAzca ='bAdarAzca (eva) ghanAzca = nirantarAzca (eva) bhavanti / taduktaM-"caramA''dyAyAM sUkSmA aticArAH prAyazo'tiviralAzca / Adyatraye tvamI syuH sthUlAzca tathA ghanAzcaiva" (SoDa.10/11) / / 9 / / upakArAdikSAntiSu sAmpratamaticArayojanAmAviSkaroti 'sUkSmA' iti / laghavaH sahasAtkArAdisampAditAH sUkSmA'nAbhogajanitA vA / santAnA'bhAvAt = anavaratapravRttasantativirahAd ativyavahitasantAnabhAvAd vA / vacanodaye = vacanakSamAyAM vacanA'nuSThAne ca / atra SoDazakasaMvAdamAha- 'carameti / atra ca yogadIpikAvyAkhyA - caramAyA AdyA = vacanakSAntiH, tasyAM aticArAH = aparAdhAH sUkSmAH = laghavaH prAyazaH kAdAcitkatvena ativiralAH = ativyavahitasantAnabhAvAH ca / Adyatraye tu = prathamakSamAtrike tu amI = aticArAH sthUlAH = bAdarAH ca tathA ghanAzcaiva = nirantarAzcaiva syuH - (So.10/11 vR.) ityevaM vartate / ayamatrA''zayaH- vacanakSamAvacanAnuSThAnopalabdhau satyAM rAgAdInAmatimAMdyabhAvena malinAnubandhotkaTakusaMskArayozca kSIyamANatvena jinavacanasmRtipATava-jinoktA'nuSThAnakaraNotsAhAdiprabhAvato'zraddhA'sacchraddhA-bhogatRSNauddhatyAdiprayuktA doSA nA''virbhavanti kevalamanAbhogA'zaktiprabhavA eva doSAH kvacit kadAcit kathaJcidupajAyante / / 28/9 / / ha vacanakSamAmAM aticAro ghaTe che gAthArtha - jinavacanano udaya thatAM aticAro sUkSma ane virala bane che. tenA pUrve to A bhatiyArI. sthUNa bhane ghaL M Doya. cha. (28/9) TIkArya - vacanano = vacanakSamAno ane vacanAnuSThAnano udaya thatAM aticAro = doSo nAnA thAya che. kAraNa ke aticAro prAyaH karIne kyAreka ja lAge che. tathA te aticAro virala hoya che. kema ke tenI paraMparA cAlatI nathI. paraMtu vacanAnuSThAna ane vacanakSamAnA udaya pahelAM aticAro pUla = bAdara = moTA hoya che. tathA ghaNA badhA hoya che. satata aticAro lAge ja rAkhe che. tethI to SoDazaka graMthamAM jaNAvela che ke - "chellI kSamAnI AgaLanI kSamAmAM = vacanakSamAmAM aticAro sUkSma ane prAyaH atyaMta virala hoya che. tathA prathama traNa kSamAmAM to aticAro = doSo pUla tema 4 hoya che.' (28/9) vizeSArtha - vacanakSamA ane vacanAnuSThAna hAjara thAya tyAre kaSAyo atyaMta maMda thaI jAya che. malina anubaMdhanuM jora khalAsa thAya che, kSINa thatuM jAya che. mATe jinavacanamRti baLavAna bane che. jinavacanamRti jIvanamAM vidhi, jayaNA, Adara ane upayogapUrvaka ArAdhanA karavA mATe utsAha pragaTAve che. jIva jinavacana anusAra ArAdhanA karavA kaTibaddha bane che. mATe ArAdhanAmAM IrAdApUrvaka golamAlaghAlamela karato nathI. Asakti ke azraddhAnA kAraNe lAgatA doSo lagabhaga ravAnA thAya che. Asakti ke anAbhogamUlaka doSo kyAreka-kyAreka lAge che. tathA dharmakSamA-asaMgaanuSThAna sudhI pahoMcatA-pahoMcatA aticAro lAgavAnuM lagabhaga baMdha thaI jAya che. A pachI zuM thAya che ? te vAta AgaLanA zlokamAM 1. hastAdarza 'lavaH' iti truTitaH pAThaH / 2. mudritapratau 'bAdArA...' ityazuddhaH pAThaH / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1916 * niraticArakSamAdinA sarvAnuSThAnazauklyam * dvAtriMzikA-28/11 tato niraticAreNa dharmakSAntyAdinA kila / sarvaM saMvatsarAdUrdhvaM zuklamevopajAyate // 10 // tata iti / tato = vacanodayAt kila niraticAreNa dharmakSAntyAdinA, Adipadena dharmamArdavazuddhabrahmAdigrahaH / sarvaM dazavidhamapi kSAntyAdi saMvatsarAdUrdhvaM kriyAmalatyAgAt zuklamevopajAyate / / 10 / / mAsAdau vyantarAdInAM tejolezyAvyatikramaH / paryAye yujyate cetthaM guNazreNipravRddhitaH / / 11 / / mAsAdAviti / itthaM ca saMvatsarAdUrdhvaM sarvazuklA''pattau ca mAsAdau paryAye vyantarAdInAM tejolezyAvyatikramaH prajJaptyukto yujyate guNazreNipravRddhitaH / / 11 / / / darzitavacanakSamAditaH sarvaviratidIkSAyAM kiM sampadyate ? ityAha- 'tata' iti / vacanodayAt = sUkSma-praviralA'ticArazAli-vacanakSAntyAditaH paripakvAt kila iti satye, jAyamAnena niraticAreNa = zuklena dharmakSAntyAdinA ityAdi prAk(dvA.dvA.28/6 pR.1908) pradarzitameveti na tnyte| navaraM kriyAmalatyAgAt = sadanuSThAnabAdhakA'vidhyayatanA'nAdarA'nupayogAdidoSaparityAgAdityavadheyam / / 28/10 / / nanu varSaparyAyavyatikrame kriyAmalatyAgena taduttaraM zuklIbhavanasvabhAvatvAt kSamA-mArdavA''rjavAdInAM niraticAratvalakSaNazauklyaprAptau kimatrApannam ? ityAzaGkAyAmAha- 'mAsAdAvi'ti / saMvatsarAdUrdhvaM = varSapramitasaMyamaparyAyavyatikrame sarvazuklA''pattau = kSamA-mArdavA''rjavAdiyatidharmaniraticAratvaprAptau ca = hi mAsAdau paryAye = sarvaviratiparyAye sati vyantarAdInAM tejolezyAvyatikramaH = cittasukhalAbhA'tikramaH prajJaptyuktaH = vyAkhyAprajJaptau darzitaH guNazreNipravRddhitaH = saMyamAdipratyayikaguNazreNipravRddhimAzritya aNth|2shrii. 4||ve che. (28/8) gAthArtha - pachI niraticAra dharmakSamA vagerethI kharekhara eka varSa bAda badhuM ja zukla thAya che. (28/10) TIkArya - vacanakSamA ane vacanAnuSThAnanA udaya pachI kharekhara niraticAra evI dharmakSamA Adi Ave che. "Adi' zabdathI dharmamRdutA, dharmaRjutA, zuddhabrahmacarya vagerenuM grahaNa karavuM. dharmakSamA vagerethI varSa bAda badhA ja kSamA vagere saMyama guNo zukla ja banI jAya che. kAraNa ke kriyAmalano tyAre tyAga tha yo hoya che. (28/10) vizeSArtha :- paMcasUtramAM batAvyA mujaba dIkSA jIvananA 12 mAsa bAda muni svayaM zuklazuklAbhijAtya thaI jAya che. tethI varSa bAda kSamA, namratA vagere AtmaguNo-yatidharma zukla thAya te vAta vyAjabI ja che. AvuM thavAnuM kAraNa graMthakArazrI kriyAmalatyAgane gaNAve che. kriyAmAMthI avidhi, ayatanA, anAdara ane anupayoga vagere svarUpa doSo ravAnA thavAnA lIdhe kSamAdi yatidharma zuklasvarUpa bane che. Aj 49uqvAno aNth||2 zrIno mAzaya 49||y che. (28/10) ha sAdhunI tejalezyAnuM varNana che gAthArtha - mahinA vagereno paryAya thatAM vyaMtara vagerenI tejolezyAnuM atikramaNa sAdhu kare che - sA pAta 75rota rIte. zreNInI vRddhithI saMgata thAya che. (28/11) TIkArya - dazamA zlokamAM batAvyA mujaba eka varSa pachI kSamAdi badhA yatidharma zukla thAya Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * tejolezyAvivRddhivimarzaH * 1917 yujyte| vyAkhyAprajJaptipAThazcaivam - je ime ajjattAe :samaNA niggaMthA ete NaM kassa teulesaM vItivayati? goyamA ! mAsapariyAe samaNe NiggaMthe vANamaMtarANaM devANaM teulesaM vIivayai / evaM dumAsapariyAe samaNe NiggaMthe asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM teulesaM vIivayai / timAsapariyAe samaNe NiggaMthe asurakumAriMdANaM devANaM teulesaM vItivayai / caumAsapariyAe samaNe NiggaMthe gahagaNa-Nakkhatta-tArAkhvANaM jotisiyANaM teulesaM vItivayai / paMcamAsapariyAe samaNe NiggaMthe caMdima-sUriyANaM jotisiMdANaM teulesaM vItivayai / chammAsapariyAe samaNe NiggaMthe sohammIsANANaM devANaM teulesaM vItivayai / sattamAsapariyAe samaNe NiggaMthe saNaMkumAra-mAhiMdANaM devANaM teulesaM vItivayai / aTThamAsapariyAe samaNe NiggaMthe baMbhaloga-laMtagANaM devANaM teulesaM vItivayai / navamAsapariyAe samaNe NiggaMthe mahAsukka-sahassArANaM devANaM teulesaM vItivayai / dasamAsapariyAe samaNe NiggaMthe ANaya-pANayaAraNA'cyuyANaM devANaM teulesaM vItivayai / ekArasamAsapariyAe samaNe NiggaMthe gevijjANaM devANaM teulessaM vItivayai / bArasamAsapariyAe aNuttarovavAtiyANaM teulessaM viitivyi| teNa paraM sukke sukkAbhijAtI bhavittA sijjhati - (vyA.pra.14/9/537) iti / paJcasUtre'pi - sa evaMpaNNe evaMbhAve evaMpariNAme appaDivaDie vaDDhamANe teullesAe duvAlasamAsieNaM pariyAeNaM aikkamai savvadevateullesaM (paM.sU.4/6) ityevaM varSaparyAye sarvadevatejolezyA'tikramaNamuktam / etAvatA tatsAmarthyavizeSo'numIyate / etena - kAryasAmarthyAddhi puruSasAmarthya kalpyate - (kau.artha.1/8 pR.14) iti kauTilIyArthazAstravacanamapi vyAkhyAtam / paJcavastuke'pi - bhaNiaM ca paramamuNihiM mAsAi duvAlasappariyAe / vayamANaNuttarANaM viivayaI teulesaM ti / / teNa paraM se sukke sukkabhijAI tahA ya hoUNaM / pacchA sijjhai bhayavaM pAvai savvuttamaM ThANaM / / - (paM.va.200/201) ityevamuktam / 'tejolezyA hi prazastalezyopalakSaNaM, sA ca sukhAsikAheturiti kAraNe kAryopacArAttejolezyAzabdena sukhAsikA vivakSite'ti (vyA.pra.14/9/537 vRtti) vyAkhyAprajJaptivRttikAraH shriiabhydevsuuriH| - tejolezyA cittasukhalAbhalakSaNA - (paM.sU.4/6 vR.) iti paJcasUtravRttau shriihribhdrsuuriH| paJcavastukavRttau tu sukhaprabhAvalakSaNA tejolezyopadarzitA / etena sarvathAsukhasvarUpo mokSaH kathaM duHkhA''sevanarUpAt saMyamAnuSThAnAt sampadyeteti nirastam, - iNDiM sayaMvasissa u niruvamasukkhAvasANa muhakaDuyaM / kallANamosahaM piva pariNAmasuhaM na taM dukkhaM / / - (ma.vi.376) iti maraNavibhaktiprakIrNakavacanatAtparyapariNamanapravaNA'ntaHkaraNAnAM bhAvamunInAM sadupeyamAdhuryA'nubhUtyA saMyamA'nuSThAnapAlanasya sukhaikarUpatvAt / taduktaM samarAdityakathAyAM - na yAvi paramatthao dukkhasevaNArUpaM saMjamANuTThANaM, paramasuhapariNAmajogao visuddhalesANubhAvao y| evaM ca samae pddhijji| avi ya- na vi asthi rAyarAyassa taM suhaM neva devarAyassa / jaM suhamiheva sAhussa loyavvAvArarahiyassa / / (saM.ka.bhava.9/ pR.948) / che - evuM siddha thatAM mahino vagere kALano paryAya thAya tyAre vyaMtara vagerenI tejolezyAnuM sAdhu atikramaNa kare - evuM bhagavatIsUtramAM batAvela che te paNa saMgata thAya che. kAraNa ke teTalA samayamAM guNazreNinI vRddhi thAya che. (28/11) Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1918 * sAdhoH prazamasukhaprakarSaH dvAtriMzikA - 28/11 taduktaM prazamaratau api naivA'sti rAjarAjasya tatsukhaM naiva devarAjasya / yatsukhamihaiva sAdhorlokavyApArarahitasya / / - (pra. ra. 128) iti / paJcavastuke api jaM visayavirattANaM sukkhaM sajjhANabhAviamaINaM / taM muNai muNivaro cciya aNuhavao na uNa anno vi / / - (paM.va. 195) iti / prakRte timiraharA jai diTThI jaNassa dIveNa Natthi kAyavvaM / taha sokkhaM sayamAdA visayA kiM tattha kuvvNti?|| - ( pra . sAra 1 / 67 ) iti pravacanasAravacanamapi yathAtantramanuyojyam / saMvatsaraparyAyA'nantaraM ca muniH zuklAbhijAtyo bhavati / ayameva ca paraiH siddhapadenocyate / taduktaM dhyAnabindUpaniSadi yogacUDAmaNyupaniSadi ca brahmacArI mitAhArI yogI yogaparAyaNaH / abdAdUrdhvaM bhavetsiddho nA'tra kAryA vicAraNA / / - ( dhyA. bi. 72, yo. cU. 42 ) iti / adhyAtmasAre'pi - vaiSamyabIjamajJAnaM nighnanti jJAnayoginaH / viSayAMste parijJAya lokaM jAnanti tattvataH / / itazcA'pUrvavijJAnAccidAnandavinodinaH / jyotiSmanto bhavantyete jJAnanirdhUtakalmaSA / / tejolezyAvivRddhiryA paryAyakramavRddhitaH / bhASitA bhagavatyAdau setthambhUtasya yujyate / / - (a.sA.15/39-41) ityuktaM mUlakAreNa / jJAnasAre api parabrahmaNi magnasya zlathA paudgalikI kathA / kvA'mI cAmIkaronmAdAH sphArA dArAdarAH kva ca ? / / tejolezyAvivRddhiryA sAdhoH paryAyavRddhitaH / bhASitA bhagavatyAdau setthambhUtasya yujyate / / - (jJA.sA. 2/4-5 ) ityuktamityavadheyam / taduktaM adhyAtmopaniSadi api tejolezyAvivRddhiryA paryAyakramavRddhitaH / bhASitA bhagavatyAdau setthambhUtasya yujyate / / - ( a. upa. 2 / 94 ) iti / itthambhUtasya = AtmasAkSAtkAramagnasyA'bhisamanvAgataviSayasya vizeSArtha :- saMyamanI guNazreNi, guNasaMkrama vagerenI prakRSTa abhivRddhi thavAthI sAdhunI tejolezyA 12 mAsamAM anuttaravAsI devanI tejolezyAne TapI jAya che. bhagavatIsUtra nAmanA AgamamAM sAdhunI tejolezyAnI vRddhino krama A mujaba batAvela che. 1 mAsanA paryAyavALA nigrantha sAdhu bhagavaMta vyaMtara devanI tejolezyAne oLaMgI jAya che. 2 mAsanA paryAyavALA nirprantha sAdhu asurendra sivAyanA bhavanapatinI tejolezyAne oLaMgI jAya che. 3 mAsanA paryAyavALA nirprantha sAdhu asurendrakumAra devonI tejolezyAne oLaMgI jAya che. 4 mAsanA paryAyavALA nirprantha sAdhu graha-nakSatra-tArA jyotiSa devonI tejolezyAne oLaMgI jAyache. 5 mAsanA paryAyavALA nirprantha sAdhu sUrya-candra jyotiSa devonI teolezyAne oLaMgI jAya che. 6 mAsanA paryAyavALA nirprantha sAdhu prathama be vaimAnika devonI tejolezyAne oLaMgI jAya che. 7 mAsanA paryAyavALA nirprantha sAdhu trIjA-cothA vaimAnika devonI tejolezyAne oLaMgI jAyache. 8 mAsanA paryAyavALA nirrantha sAdhu pAMcamA-chaThThA vaimAnika devonI tejolezyAne oLaMgI jAyache. 9 mAsanA paryAyavALA nigrantha sAdhu sAtamA-AThamA vaimAnika devonI tejolezyAne oLaMgI jAya che. 10 mAsanA paryAyavALA nirprantha sAdhu 9-10-11-12mA vaimAnika devonI tejolezyAne oLaMgI jAyache. 11 mAsanA paryAyavALA nigrantha sAdhu nava praiveyakanivAsI devonI tejolezyAne oLaMgI jAya che. 12 mAsanA paryAyavALA nirprantha sAdhu pAMca anuttaravAsI devonI tejolezyAne oLaMgI jAya che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravrajyAparyAyaparigaNanaprakAraprakAzanam * 1919 dinAni pakSA mAsA vA gaNyante zarado'pi ca / nA'syAM guNA'vighAtasya gaNyate'vasaraH punaH / / 12 / / bhAvadIkSitasyeti / guNazreNipravRddhitaH nirmalacAritrAdipratyayikaguNazreNi-guNasaGkramAdipravRddhitaH / itthameva kalpAvataMsikokta-zreNikapautra-padma-mahApadma-bhadra-subhadra- padmabhadrAdInAM vizuddhatarA''rAdhakatvamupapadyata tyavadheyam / / 28/11|| tejolezyA'tikramaprayojakakAlamAnaparigaNanaprakAramAviSkaroti- 'dinAnI 'ti / asyAM = guNazreNipravRddhimUlaka - tejolezyAvivRddhau dIkSAyAM vA dinAni pakSA mAsA vA zarado'pi ca = varSANyapi ca na naiva gaNyante, guNA'vighAtasya mUlottarabhedabhinnasaMyamaguNA'skhalitasya punaH = va avasara: = kAlaH gaNyate / yAvantaM kAlaM mUlottaraguNA'skhalanA tAvAneva nirantarakAlo nizcayato dIkSAparyAyaH tejolezyAvivRddhiprayojakatayA parigaNyata iti bhAvaH / taduktaM upadezamAlAyAM na tahiM divasA pakkhA mAsA varisA ya se gaNijjanti / je mUluttaraguNaakkhaliA te gaNijjaMti / / - (u. mA. 479 ) / durAcArANAmapi pazcAttApA'nantaraM bhAvataH viratipariNatau satyAM dIkSApratipattikAlata ArabhyASvirAdhitayaiva dIkSA durgatyasambhavaH samarAdityakathAyAM navamabhave darzitaH so'pIhA'nusandheyaH (sa.ka. bhava. 1/6.663) / / 28/12 / / graMthakArazrInuM kathana evuM che ke 1 varSano saMyama paryAya thatAM thatAM niraticAra dharmakSamA, dharmamRdutA, dharmasaraLatA vagere sAdhumAM pragaTe che. kriyA niraticAra bane che. guNazreNi-guNasaMkrama vagere paNa vadhe che. tenA kAraNe sAdhunI tejolezyA anuttaravAsI devonI tejolezyAne oLaMgI jAya che. 'tejolezyA' zabdano artha bhagavatIsUtranI TIkAmAM abhayadevasUrijI mahArAjanA mata mujaba-sukhAsikA che. lezmAnI dRSTie vicArIe to 'tejolezyA' pada prazasta lezyAnuM sUcaka che. prazasta lezyA sukhAsikAnuM kAraNa che. tethI kAraNamAM kAryano upacAra karIne ahIM teolezyA = sukhAsikA eTale ke cittanI sukhAkArI avasthA. paMcasUtranI paMjikAmAM zrIharibhadrasUrijI mahArAja kahe che ke tejolezyA cittamAM sukhanI prApti. zrIharibhadrasUrijI mahArAje paMcavastuka graMthanI TIkAmAM 'tejolezyA = sukhaprabhAva' - Ama jaNAvela che. TUMkamAM tejolezyA zabda cittanI sadA prasanna haLavI vizuddha avasthA tarapha IzAro kare che. paraMtu saMyamano paryAya kayo samajavo ? A samasyA khUba gaMbhIra che. tenuM samAdhAna graMthakArazrI AgaLanI gAthAmAM batAvaze. (28/11) = = = # doSazUnya samayanI gaNatarI # gAthArtha :- divaso, pakhavADIyA ane mahinA athavA varSo paNa tejolezyAnI vRddhimAM ke dIkSAparyAyamAM gaNAtA nathI. paraMtu guNano nAza na kare teno samaya ahIM gaNAya che. (28/12) vizeSArtha :- A gAthA graMthakArazrInI dRSTie spaSTa hovAthI tenI TIkA teozrIe karelI nathI. paraMtu bhAva evo che ke 1 varSano saMyamaparyAya thatAM sAdhu-sAdhvI anuttaravAsI devanI tejolezyAne oLaMgI jAyaAvuM je bhagavatI sUtramAM jaNAvela che. tyAM varSaparyAya zeno gaNavo ? odho lIdho tyArathI, vaDI dIkSA lIdhI tyArathI ke anya koI rIte ? Ano javAba graMthakArazrInI STie evo che ke dIkSAnA = saMyamanA adhyavasAyasthAnakamAM arthAt chaH-sAtame guNaThANe rahelo sAdhaka potAnA AtmaguNomAM doSa na lagADe tevI na Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasantanRpaceSTAtulyA'saddIkSAviDambanam dvAtriMzikA -28/13 naihikA'rthA'nurAgeNa yasyAM pApaviSavyayaH / vasantanRpaceSTeva sA dIkSA'narthakAriNI / / 13 / / cAritraguNavighAtahetu-phale darzayati- 'ne'ti / aihikArthA'nurAgeNa aihika- pAralaukikaprayojanA'bhiSvaGgeNa yasyAM dIkSAyAM pApaviSavyayo na jAyate sA hi dIkSA ayogyagRhItA vasantanRpaceSTA iva = phAlgunikArAkA'nantarAgAmizAstrIyacaitramAsopahasita- vasantartukAlIna- holikAparvasambandhinRpatisatkagardabhAropaNazUrpakacchtradhAraNa-maSivilepanAdipravRttitulyA anarthakAriNI = durgatyAropaNa - mohA'nuzAsanacchatradhAraNa-kaSAyamaSivilepanAdyapAyanibandhanA viDambanaprAyatvena jJAtavyA / taduktaM SoDazake itarasya punardIkSA vsntnRpazimA yA - (cho.12/1) vRtti / tarasya = dIkSAnadhikAriNaH / taduktaM saMvignasAdhuniyamakulake api - niauarapUraNaphalA AjIviamittaM hoi pavajjA dhUlihaDIrAyataNajjAsarisA savvesiM hsniSnA || c (saM.sA.ni.2) kRti | pRDhijADaiDanurAcA'nta:radUSatvana tasmin ti nADavaghavissaaphaarH sambhavati / taduktaM paJcavastuke - jamhA u abhissaMgo jIvaM dUsei niyamao ceva / taddasiyassa nono visarijhanonatullo ttio|| - (paM.va.112) tti / / 28/13|| 1920 = jeTalI kSaNo pasAra kare te ahIM tejolezyAvRddhimAM nimitta bane tevo saMyamaparyAya gaNavo. AvI kSaNono samUha 1 varSanI kSaNa jeTalo thAya tyAre sAdhu anuttara-vimAnavAsI devonI tejolezyAne oLaMgI jAya. arthAt saMyamanA mULa ane uttara guNamAM skhalanA na pahoMcADe tevo chaThThA-sAtamA guNasthAnaka upara rahevAno samaya 1 varSa jeTalo thAya tyAre sAdhu sarva devonI tejolezyAne oLaMgI jAya che. mAtra dIkSA lIdhI ke vaDI dIkSA thaI tyAra pachI kelenDara-paMcAMga mujaba 1 varSa pasAra thaI jAya eTale anuttaradevanI tejolezyAne sAdhu oLaMgI jAya- tevo artha karavo nahi. A vAta khAsa dhyAnamAM rAkhavI.(28/12) to dIkSA paNa du:khadAyI gAthArtha :- A lokanA prayojanonA rAgathI je dIkSAmAM pApasvarUpa jherano nAza thato nathI te dIkSA to hoLInA rAjAnI pravRttinI jema anarthane karanArI che. (28/13) vizeSArtha :- dIkSAnA mAdhyamathI pApa ane pApanA anubaMdho tUTe to tejolezyA vadhe. paraMtu dIkSA lIdhA pachI vartamAna bhavanI jarUrIyAtamAM ja, bhogatRSNAmAM ja mana satata kheMcAyeluM rahe to tevI dIkSA lenAro zrI saMghane bhAra bojarUpa bane che. tevI dIkSA mohanIyakarmano kSayopazama thavAthI nathI maLelI paraMtu bhogAMtarAyanA udayathI maLelI che - ema samajavuM rahyuM. tevI dIkSA lenAra hoLInA rAjA jevI viDaMbanAne pAme che. hoLInA rAjAnuM dRSTAMta A mujaba samajavuM - phAgaNa caitra mAsa vasaMta RtumAM Ave che. phAgaNa pUrNimAnA divase jainetara loko eka vyaktine hoLIno rAjA banAvI tene gadheDA upara besADe che. tathA kALA raMgathI tenuM moDhuM kapaDAM vagere raMgI nAkhI tenI viDaMbaNA karatA karatA 'hoLInA rAjAnI jaya ho' ItyAdi bole che. phAgaNa punama pachInA divase phAgaNa vada-1 tithi Ave che. te zAstrIya bhASAmAM caitra-vada ekama kahevAya che. tethI caitra mAsa jANe ke hoLInA rAjAnI - vasaMta rAjAnI mazkarI karI rahyo che - evI utprekSA SoDazakavRttimAM (12/1) zrImadbhue karI che. ahIM kahevAno bhAva e che ke nAma vasaMtarAjA = hoLIno rAjA chatAM viDaMbanA pAmavAnI. tema anadhikArI vyakti dIkSA svIkAre mATe anadhikArI vyaktine dIkSA na ApavI. - Avo bhAva -- chatAM tene mATe e viDaMbanA rUpa bane che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprazAntacittasya dharmAnadhikAritA 1921 indriyANAM kaSAyANAM gRhyate muNDanottaram / yA ziromuNDanavyaGgyA tAM sadIkSAM pracakSate / / 14 / / dinAnIti zlokatrayamadaH kaNThyam / / 12-13-14 / / vihAya pUrvasaMyogamasyAmupazamaM vrajan / manAkkAyaM prakarSeNa nizcayena ca pIDayet / / 15 / / vihAyeti / asyAM saddIkSAyAM pUrvasaMyogaM' mAtApitrAdisaMyogaM vihAyopazamaM vrajan prApnuvan kAyaM svadehaM manAk adhyayanAdikAle'vikRSTena tapasA, - = = tAttvikadIkSAmAha- 'indriyANAmiti / indriyANAM zrotrAdInAM kaSAyANAM ca krodhAdInAM muNDanottaraM : luJcanA'nantaraM yA ziromuNDanavyaGgyA = kezA'panayanA'bhivyaGgyA dIkSA nAmAdinyAsapurassaraM vidhinA gRhyate tAM eva saddIkSAM = pAramArthikapravrajyAM paramarSayaH pracakSate / taduktaM paJcAzake dikkhA muNDa - metthaM taM puNa cittassa hoi viNNeyaM / na hi apasaMtacitto dhammahigArI jao hoi / / - (paJcA. 2/ 2) iti / ata eva praznavyAkaraNasUtre na kayA vi maNeNa pAvateNaM pAvagaM kiMci vijhAyavvaM - (pra.vyA. 2 / 6 / 23) iti vihitam / etena maNaM parijANai se NiggaMthe - ( AcA. 2 / 3 / 15 / 778) iti AcArAGgasUtramapi vyAkhyAtam / indriyavikArAdiluJcane eva dIkSA paramArthata satyA vijJeyA / etena satye hyeva dIkSA pratiSThitA - (bRha. 9/3/23) iti bRhadAraNyakopaniSadvacanamapi vyAkhyAtam, dIkSAyA nirdambha-nirvikAra paritRptacittapariNatirUpatvAd iti bhAvanIyam / / 28 / 14 / / tAttvikadIkSAsiddhyarthamevA''ha - 'vihAye 'ti / mAtA - pitrAdisaMyogaM vihAya vijahittu puvvasaMjogaM na siNeha kahiMci kuvvejjA - (utta. 8 / 2) iti uttarAdhyayanasUtrabhAvArthapariNamanataH kutrA'pi sneharAgAdyakaraNena tAttvikaM upazamaM vrajan prApnuvan svakAyaM adhyayanAdikAle avikRSTena tapasA nityaiahIM vyakta thAya che. AvA AzayavALo zloka SoDazaka graMthamAM paNa Ave che. (28/13) * kezaluMcanasUcita doSaluMcana 7 gAthArtha :- Indriya ane kaSAyonA muMDana pachI mastakamuMDanavyaMgya je dIkSA thAya che tene zAstrakAro sadIkSA uhe che. (28/14) vizeSArtha :- 12-13 zlokanI jema A zloka paNa spaSTa hovAthI tenI graMthakArazrIe saMskRta vyAkhyA karelI nathI. mastakanA kezanuM luMcana viSaya-kaSAyAdi malina bhAvonuM laMcana karavA mATe che. aMdaramAM viSaya-kaSAyanA luMcananA pratIka svarUpe sAdhu kezaluMcana kare che. kezaluMcana dvArA viSaya-kaSAyarAga-dveSAdiluMcana abhivyakta thAya che. (28/14) gAthArtha :- bhAvadIkSAmAM to sAdhu pUrvasaMyogane choDIne upazamane pAmato kAyAnuM kAMIka, prakarSathI ane nizcayathI esaeAthI pIuna-hamana ure. (28 / 15 ) TIkArtha :- prastuta bhAvadIkSAmAM to mAtA-pitA vagerenA saMyogane choDIne upazama rasane pAmato sAdhu potAnI kAyAnuM adhyayanAdi kAlamAM kAMIka damana kare arthAt avitkRSTa tapathI dehadamana kare. sUtrAdi abhyAsa pUrNa thayA bAda vikRSTa tapathI svadehanuM pIDana kare. 1. hastAdarze 'saMyoge' ityazuddhaH pAThaH / = = = Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1922 * ApIDaka - prapIDaka - niSpIDakamImAMsA * = dvAtriMzikA - 28/15 prakarSeNa taduttaraM vikRSTena tapasA nizcayena ca 'antye'nazanAdirUpeNa pIDayet / / 15 / / kAsana-nirvikRtikAdilakSaNena / anena dIkSitasya ApIDakatvamuktam / taduttaraM = abhinavA'dhyayanAdisamAptikAlottaraM vikRSTena SaSTA'STamAdirUpeNa svadehaM pIDayet / anena prapIDakatvamasyAveditam / antye vayasi vartamAne anazanAdirUpeNa nizcayena svadehaM pIDayet / anena ca niSpIDakatvamAviSkRtam / taduktaM AcArAGge - AvIlae pavIlae nippIlae, jahittA puvvasaMjogaM, hicyA upasamaM, tamhA avimaNe vIre, sArae samie sahie sayA jae - ( AcA.1/4/4/137) iti / zrIzIlAGkAcAryavRttistvevam - AG ISadarthe, ISat pIDayet aviprakRSTena tapasA zarIrakaM ApIDayed / etacca prathamapravrajyA'vasare / tata UrdhvaM adhItAgamaH pariNatArthasadbhAvaH san prakarSeNa vikRSTatapasA pIDayet prapIDayet / punaH adhyApitA'ntevAsivargaH saGkrAmitArthasAraH zarIraM tityakSuH mAsArddhamAsakSapaNAdibhiH zarIraM nizcayena pIDayet = niSpIDayet / syAt - karmmakSayArthaM tapaH anuSThIyate, sa ca pUjAlAbhakhyAtyarthena tapasA na bhavatyato nirarthaka eva zarIrapIDanopadeza iti / ataH anyathA vyAkhyAyate - kammaiva kArmaNazarIraM vA ApIDayet prapIDayet niSpIDayet / atra api ISad arthAdikA prakarSagatiravaseyA, yadi vA ApIDayet karmma apUrvakaraNAdikeSu samyagdRSTyAdiSu guNasthAnakeSu / tataH apUrvakaraNA'nivRttibAdarayoH prapIDayet, sUkSmasamparAyAvasthAyAM tu niSpIDayet / athavA ApIDanam upazamazreNyAM prapIDanaM kSapakazreNyAM, niSpIDanaM tu zailezyavasthAyAm iti / kiM kRtvA etat kuryAt iti Aha - "jahittA" ityAdi, pUrvaH saMyogaH pUrvasaMyogaH = dhana-dhAnya-hiraNya- putra- kalatrAdikRtastaM tyaktvA, yadi vA pUrvaH = asaMyamaH anAdibhavA'bhyAsAt tena saMyogaH pUrvasaMyogaH taM tyaktvA 'AvIlayet' ityAdisambandhaH / kiM ca 'hiccA' ityAdi, "hi gatau" iti asmAt pUrvakAle ktvA ' hitvA ' = gatvA, kiM tat ? upazamaM - indriya- noindriyajayarUpaM saMyamaM vA 'gatvA' = pratipadya ApIDayet iti vartate / idamuktaM bhavati - asaMyamaM tyaktvA saMyamaM pratipadya tapaHcaraNAdinA AtmAnaM karmma vA ApIDayet prapIDayet niSpIDayet iti, yataH karmmA''pIDanArthaM upazamapratipattiH tatpratipattau ca avimanaskA iti Aha- 'tamhA' ityAdi, yasmAt karmmakSayAsaMyamaparityAgaH tatparityAge ca avazyambhAvI saMyamaH tatra ca na cittavaimanasyaM iti / tasmAt avimanA vigataM bhogakaSAyAdiSu aratau vA mano yasya sa vimanA yo na tathA saH avimanAH, kaH asau ? vIraH karmmavidAraNasamarthaH / avimanaskatvAt ca yat syAt tat Aha 'sArae' ityAdi / suSThu A = jIvanamaryAdayA saMyamA'nuSThAne rataH = svArataH / paJcabhiH samitibhiH sahitaH jJAnAdisamanvito vA sahitaH sadA = sarvakAlaM sakRdAropitasaMyamabhAraH san tatra yatet = yatnavAn bhavet - ( AcA. 1/4/4/138 vR.) iti / / 28/ = = = " - = 15 / / tathA chellI avasthAmAM anazana vagere rUpe nizcaya tapathI potAnI kAyAnuM damana kare.(28/15) vizeSArtha :- 'dehaduHkhaM mahAphalaM' A sUtra bhAvasAdhunA haiyAmAM vazAI gayela hoya che. paraMtu jyAM sudhI zAstrAbhyAsa pUrNa na thAya, mArmika zAstrabodha prApta na thAya, sarvAMgamarahasya upalabdha na thAya, svAnubhUtinA kSetramAM tAttvika praveza bhane pragati na thAya tyAM sudhI 'zarIramAdyaM khalu dharmasAdhanaM' 1. hastAdarze 'ase' ityazuddhaH pAThaH / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1923 = * pravrajyA vIrANAM panthAH * vIrANAM duzcaraH panthA eSo'nAgamagAminAm / AdAnIyA'bhidhAnAnAM bhindatAM svasamucchrayam / / 16 / / nanu kimarthaM paunaHpunyena saMyamAnuSThAnaM pratyupadezo dIyate ? ityAzaGkAyAmAha - 'vIrANAmiti / eSaH dIkSAlakSaNaH duzcaraH = duSkaraH panthAH = mokSamArgaH anAgamagAminAM mokSagAminAM svasamucchrayaM = nijadehaM audArika-kArmaNAdilakSaNaM tapo'nuSThAnAdinA bhindatAM = apanayatAM ata eva AdAnIyA'bhidhAnAnAM vIrANAM sadaivA'pramattayatInAmiti / taduktaM AcArAGge duraNucaro maggo vIrANaM aNiTTagAmINaM, vigiMca maMsasoNiyaM, esa purise davie vIre, AyANijje viyAhie, je dhuNAi samussayaM vasittA baMbhaceraMsi - ( AcA. 1/4/4/137 ) iti / atra zIlAGkAcAryakRtavyAkhyA evam duHkhena anucaryate iti duranucaraH, ko'sau ? mArgasaMyamA'nuSThAnavidhiH keSAM ?- "vIrANAM" apramattayatInAM, kimbhUtAnAm ityAha-'aNiyaTTa' ityAdi, anivarttaH mokSaH tatra gantuM zIlaM yeSAM te tathA teSAm iti, yathA ca tanmArgAnucaraNaM kRtaM bhavati tat darzayati- " vigiMca" ityAdi, mAMsa- zoNitaM darpakAri vikRSTatapaHanuSThAnAdinA 'vivecaya' pRthakkuru, tat hrAsaM vidhehi iti yAvat, evaMvIrANAM mArgA'nucaraNaM kRtaM bhavati iti bhAvaH / yaH ca evambhUtaH saH kaM guNaM avApnuyAt ? iti Aha- 'esa' ityAdi, 'eSa' mAMsa-zoNitayoH apanetA puri zayanAt puruSaH dravaH saMyamaH sa vidyate yasyAsau dravikaH, matvarthIyaSThan, dravyabhUto vA muktigamanayogyatvAt / karmmaripuvidAraNasahiSNutvAt vIraH iti / mAMsazoNitA'pacayapratipAdanAt ca taduttareSAM api medAdInAM apacaya ukta eva draSTavyaH, tadbhAvabhAvitvAt teSAM iti / kiM ca- 'AyANijje' ityAdi, sa vIrANAM mArgaM pratipannaH mAMsa-zoNitayoH apanetA mumukSUNAm " A uktine najara samakSa rAkhIne tene bhADA svarUpe jinAgama mujaba Teko Ape. prAraMbhamAM aThThama, chaThTha, aThThAI vagere tapa vAraMvAra karIne zarIranuM atyaMta damana na kare. paraMtu A rIte dehanI saMbhALa karavAnI pAchaLa Azaya to zarIra pAsethI kevaLa dharmasAdhanA karAvI levAno hoya che. dehamamatvabhAva sAdhunA haiyAmAMthI nIkaLI gayo hoya che. dehAdhyAsa na hoya to svajanamamatvane to sAdhu jIvanamAM avakAza kayAMthI hoya ? jo dUranA svajano pratye mamatvabhAva na chUTe to atinajIka rahelA deha pratye mamatA saMsArIonA haiyAmAMthI kaI rIte chUTI zake ? mATe sagAvahAlAno tyAga paNa jarUrI che. AvuM bhAvavA sauprathama "vihAya pUrvasaMyogaM' khAvuM bhagA jane tyAra jAha 'kAyaM pIDayet' khAyuM bhagAvyaM. gItArtha na thAya tyAM sudhI sAdhu roja ekAsaNA-AyaMbila vagere avitkRSTa tapa kare. tathA gItArtha thayA bAda aThThama-cAra upavAsa vagere vikRSTa tapa kare. tathA aMtima avasthAmAM saMlekhanA aNasaNa karIne zarIrano tyAga kare. A rIte zarIra AtmakalyANanuM sAdhana bane tema hoya tyAM sudhI saMbhALe, teno kasa kADhe. tathA jyAre zarIra AtmasAdhanAmAM sahAyaka bane tevI zakyatA na hoya tyAre saMlekhanAaNasaNa vagere sAdhIne AtmAnI unnata AdhyAtmika avasthAne sAdhu saMprApta karI le che. (28/15) # harino mAraga che zUrAno gAthArtha :- potAnA zarIrane lehanArA, bhenuM nAma AdhAnIya (= bhumukSumAnya vayanavANA) che tevA mokSagAmI vIrono A duSkara mArga che. (28/16) Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1924 * zarIrasya durlabhavairitA * dvAtriMzikA-28/17 zarIreNaiva yudhyante dIkSApariNatau budhAH / durlabhaM vairiNaM prApya vyAvRttA bAhyayuddhataH / / 17 / / AdAnIyaH = grAhya Adeyavacanazca vyAkhyAta iti / kaH evambhUta ityAha- 'je dhuNAi' ityAdi, "brahmacarye" = saMyame madanaparityAge vA uSitvA yaH 'samucchrayaM' zarIrakaM karmopacayaM vA tapaHcaraNAdinA 'dhunAti' = kRzIkaroti sa AdAnIya iti vividhaM AkhyAtaH = vyAkhyAtaH iti sambandhaH - (A.1/ 4/4/137- vR.) iti / zarIrabhedanena rAgAdibhAvakarma-jJAnAcaraNAdidravyakarmalakSaNabandhanadvayavizleSakAritvAt teSAM vIratvaM prazasyate / taduktaM AcArAGge - esa vIre pasaMsie je baddhe paDimoyae - (AcA.12 / 5 / 93) iti / prakRte - vIrabhAvo viriyaM / taM ussAhanalakkhaNaM - (vi.ma.14/137) iti visuddhimaggavacanamapi yathAtantramanuyojyam / / 28/16 / / nanu 'jIvAdanyaccharIrami'tyevaM bhAvanAyuktasyA'nigRhitabalavIryasya parAkramamANasyA'STAdazazIlAGgasahasradhAriNo'pi me yathopadezaM pravartamAnasyApi nA'zeSakarmamalA'pagamo'dyApi saJjAta iti tathAbhUtamasAdhAraNamupadhAyakakAraNamAcakSva yenA'hamAzu evA'zeSadravya-bhAvakarmakalaGkarahitaH syAm / ahaJca bhavadupadezAt siMhenA'pi samaM yudhye / na me karmakSayArthaM pravRttasya kiJcidazakyam ityAzaGkAyAmAha'zarIreNe'ti / dIkSApariNatau = bhAvasarvaviratipariNatau satyAM durlabhaM = duSprApaM vairiNaM = bhAvazatru zarIrameva kathaJcidapi prApya bAhyayuddhataH = anAryayuddhataH vyAvRttAH = pratyAvRttA budhAH anena zarIreNa eva yudhyante / itthameva jhaTiti muktisiddheH / taduktaM AcArAGge - imeNa ceva jujjhAhi, kiM te jujjheNa bajjhao ? juddhArihaM khalu dullahaM - (AcA.1/5/3/153-154) iti / tadvRttistvevam - anenaivaudArikeNa zarIreNa indriya-noindriyAtmakena viSayasukhapipAsunA svairiNA sArdhaM yudhyasva / idameva sanmArgA'vatAraNato vshiikuru| kimapareNa bAhyataH te yuddhena ? AntarA'riSaDvargakarmaripujayAd vA sarvaM setsyati bhavataH / nA'to'paraM duSkaramastIti / kintu iyameva sAmagrI agAdhasaMsArA'rNave vizeSArtha :- AcArAMgasUtranA prathama zrutaskaMdhanA cothA adhyayanamAM bhAvasAdhunuM je svarUpa batAvela che te mujaba graMthakArazrI uparokta zlokamAM varNana kare che. graMthakArazrInI dRSTimAM 16 thI 24 sudhInI nava gAthA atyaMta spaSTa-saraLa-sugama hovAthI teozrIe A nava gAthAnuM vivecana karela nathI. jyAMthI saMsAramAM pAchA pharavAnuM nathI te pada "anAgama' pada kahevAya. arthAt mokSasthAna. sAdhunuM bIjuM nAma AdAnIya' che. AdAnIya eTale mumukSuone mATe jenuM vacana Adeya hoya. athavA karmane je dUra kare te AdAnIya. potAnA zarIranuM damana karIne paNa karmanirjarA karavA dvArA je mokSe jAya che te ja A duniyAmAM vIra-mahAvIra che. mokSamArga-saMyamapatha AvA bahAdUro mATe ja che. "harino mArga che zUrAno, naDi Ayarana ma ho ne....' mA ti maha anAyAse yAda Ave che.(28/16) ha sAdhu svazarIra sAthe laDe ha gAthArtha :- dIkSAnI pariNati Ave tyAre prAjJa jIvo potAnA zarIranI sAthe ja yuddha kare che. kAraNa ke zarIra e AtmAno zatru che. tathA te zarIra laDavA mATe maLavuM durlabha che. tethI durlabha vairI evA zarIrane meLavIne bAhya yuddhathI pAchA pharelA sAdhuo zarIra sAthe ja yuddha kare che. (28/17) Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Atmaiva damitavyaH . 1925 sarvo yadarthamArambhaH kriyate'nantaduHkhakRt / sarpalAlanamaGgasya pAlanaM tasya vairiNaH / / 18 / / paryaTato bhavakoTisahasreSu api duSprApeti darzayitumAha- etadaudArikaM zarIraM bhAvayuddhArha khaluH avadhAraNe, sa ca bhinnakramaH, durlabhameva = duSprApameva / uktaJca 'nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratibham / / " ( ) ityAdi / pAThAntaraM vA- 'juddhArihaM ca dullhN'| tatra anArya saGgrAmayuddhaM, pariSahAdiripuyuddhaM tu AryaM tad durlabhameva tena yuddhyasva / tato bhavato'zeSakarmakSayalakSaNo mokSo'cirAdeva bhAvIti bhAvArthaH - (AcA.1/5/3/153-4 vR.) iti / etena - jo egaM nAme se bahuM nAme - (AcA.1/3/4/126) - purisA ! tumameva tumaM mittaM, kiM bahiyA mittamicchasi ? (AcA. 1/3/3/118) iti AcArAGgavacane vyAkhyAte / taduktaM uttarAdhyayane'pi - appA ceva dameyavvo appA hu khalu duddamo / appA daMto suhI hoi assiM loe parattha ya / / (utta.1/15) appANameva jujjhAhi kiM te jujjheNa bajjhao / appANameva appANaM jaittA suhamesae / / 6 (utta.9/35) paMciMdiANi kohaM mANaM mAyaM taheva lobhaM ca / dujjayaM ceva appANaM savvamappe jie jiaM / / 6 (utta.9/36) iti / saugatAnAmapi sammatamidam / yathoktaM majjhimanikAye - attAnaM damayanti paNDitA 6 (ma.ni.2/36/4) iti / taduktaM dhammapade api - yo sahassaM sahassena saMgAme mAnuse jine / ekaM ca jeyyamattAnaM sa ve saMgAmamuttamo / / 6 (dha.pa.8/ 4) iti| vaidikAnAmapIdamabhimatam / taduktaM bhagavadgItAyAM - uddharedAtmanA''tmAnaM nA''tmAnamavasAdayet / Atmaiva hyAtmano bandhurAtmaiva ripurAtmanaH / / bandhurAtmA''tmanastasya yenAtmaivAtmanA jitaH / anAtmanastu zatrutve vartetAtmaiva zatruvat / / - (bha.gI.6/5-6) iti / mahAbhArate udyogaparvaNi api ayamevArtha uktaH (ma.bhA.udyoga.34/6465) ityavadheyam / prakRte - AtmA saMyamito yena taM yamaH kiM kariSyati ? - (A.sta.10/ 3) iti ApastambasmRtivacanamapi yathAtantramanusandheyam / / 28/17 / / __dehalAlanasyA'narthakAritvamAvedayati- 'sarva' iti / yadarthaM = yasya aGgasya kRte sarva eva ArambhaH = pRthivyAdiSaDjIvanikAyahiMsAdiH kriyate tasya vairiNaH = zatroH aGgasya = audArikAdidehasya vizeSArtha :- zarIrane AtmAnA duzmana tarIke oLakhAvuM e durlabha che. duzmana evA zarIra sAthe laDavAno pariNAma jAgavo e paNa durlabha che. mATe zarIrane durlabha vairI tarIke oLakhAvela che. dIkSAno pariNAma jAge to ja zarIra sAthe laDavAno pariNAma jAge che. bAhya zatruo AtmAnA paramArthathI vairI nathI. AvuM samajAI javAnA kAraNe sAdhuo bAhya yuddhathI pAchA phare che. bahAranA zatruo karatAM aMdaranA zatruAtmAnA zatru vadhu bhayaMkara che. AthI nAnA-moTA be zatru sAme upasthita thAya tyAre moTA zatru sAthe sauthI pahelAM laDAI karavAnI hoya. nAnA zatrunI sAme laDavAmAM badhI zakti kharacAI jAya ane moTA zatru dvArA potAne kapAI javuM paDe emAM kAMI buddhimattA nathI. sAdhu AvuM na karI zake. mATe 'budhAH' mAj sAdhunu vizeSa Au3. cha. mA pAlata 59 maayaa| sUtramai prathama zrutaspana pAMyamA adhyayananA trIjA uddezAmAM jaNAvelI che. upara nayelatA TIkAmAM ame te sUtra darzAvela che. (28/17) gAthArtha :- je zarIra mATe anaMtaduHkhadAyI tamAma jIvahiMsA karAya che te vairI evA zarIranuM pAlana karavuM te sApanuM lAlana-pAlana karavA samAna che. (28/18) Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1926 * dehAdyAsaktaikAkyapi na tattvata ekAkI * dvAtriMzikA -28/19 zarIrAdyanurAgastu na gato yasya tattvataH / teSAmekAkibhAvo'pi krodhAdiniyataH smRtaH / / 19 / / kSaNabhaGgurasya pAlanaM anantaduHkhakRt iti sarpalAlanaM veditavyam / taduktaM AcArAGge tattha khalu bhagavatA pariNNA paveiA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa - mANaNa- pUyaNAe jAI - maraNamoaNAe duHkhapaDighAyaheuM eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhavaMti (A.1/1/1/10-11-12) taM se ahiAe, taM se abohIe, se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya soccA khalu bhagavao aNagArANaM ihamegesiM NAtaM bhavati - esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu e, iccatthaM gaDdie loe - ( AcA. 1/1/2/16 ) iti / 'jAtyarthaM krauJcArivandanAdikAH kriyA loko vidhatte, tathA "yAn yAn kAmAn brAhmaNAdibhyo dadAti tAn tAn anyajanmani punarjAto bhokSyate " iti kumArgopadezAd hiMsAdau pravRttiM vidadhAti / tathA maraNArthamapi pitRpiNDadAnAdiSu kriyAsu pravartate / yadi vA 'mamA'nena sambandhI vyApAditaH' iti tasya vairaniryAtanArthaM vadha-bandhAdau pravartate / yadi vA''tmano maraNanivRttyarthaM durgAdyupayAcitamajAdinA baliM vidhatte yazodhara iva piSTamayakukkuTena / tathA muktyarthamajJAnA''vRtacetasaH paJcA'gnitapo'nuSThAnAdikeSu prANyupamarda kAriSu pravartamAnA karmA''dadate / AdAnIyaM = grAhyaM samyagdarzanAdi samyagutthAya = abhyupagamya' (A. 9 19 19 190 vR.) iti tadvRttilezaH / ziSTaM spaSTam / / 28/18 / / zarIrA'' saktasyaikAkivihArA'narhatvamAviSkaroti- 'zarIre 'ti / yasya aparipakvamokSamArgabodhasya zarIrAdyanurAgaH = dehendriyaviSayAdirAgaH tu na gataH = vilInaH vacanavyatyayenA''ha teSAM nirdoSoJchAdikRte ekAkibhAvo'pi tattvataH paramArthataH krodhAdiniyataH pravartaka-gaNAvacchedaka- sthavira-gurvAdikRtasmAraNAvAraNA-codanA-praticodanA'sahiSNutAdyutpannakrodhA'haGkArAdivyAptaH smRtaH pUrvadharaiH / ataH nirdoSoJchAdikRte'pi ekAkitve teSAM bhAvaprANanAzo dhruvaH / idamevA'bhipretya oghaniryuktau jaha sAgarammi mINA saMkhohaM sAgarassa asahaMtA / niMti tao suhakAmI niggayamittA viNassaMti / / evaM gacchasamudde sAraNavIIhiM coiyA saMtA / niMti tao suhakAmI mINA va jahA viNassaMti / / - (o.ni.117-118) ityuktam / bAhulyena kaSAyodayAdevaikAkitvaM sambhavati / taduktaM paJcAza spaSTameva khaMtAda'bhAvau cciya NiyameNaM tassa hoti cAu tti (paJcA. 11/21 ) iti / ' kSAntyAdyabhAvata eva = kSamAprabhRtisAdhudharmavizeSA'bhAvAdeva, kaSAyodayAdervA, niyamena = sarvathaiva tasya = gurukulasya bhavati tyAgaH = tyAjanaM, smAraNAdyasahanAt' ( paJcA. 11/21 vR.) iti tadvRttilezaH / tAdRzaikAkivihAre'cireNa tapaHsaMyamabhaGgaprasaGgasyA'pyaparihAryatA / taduktaM upadezamAlAyAM = vizeSArtha :- AcArAMga sUtramAM sAdhunA bhAvaprANanuM poSaNa kare tevA aneka sUtro Ave che. temAM jaNAvela che ke zarIranA sukha mATe thatA AraMbha-samAraMbha narakAdi tulya che; sApane ramADavA samAna che. mATe sAdhaka sAdhu zarIranI ALapaMpALa karavAnA badale teno kasa kADhavAmAM utsAhI bane.(28/18) A dehAdhyAsavALo eklo hovA chatAM ToLAmAM gAthArtha :- je jIvane zarIrAdino anurAga gayo nathI tevA jIvono ekAkIbhAva paNa paramArthathI zrodhAddithI vyApta che. - khevaM zAstramAM saMbhaNAya che. (28/18) Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyato'nekasyA'pi bhAvata ekAkitvam * 1927 1 nanvevaM taM vinA sAdhoH kathaM bhikSATanAdyapi / na tasya 'mohA'janyatvAdasaGgapratipattitaH / / 20 / / ikkassa kao dhammo sacchaMdagaimaipayArassa / kiM vA kareu ikko pariharau kajjamakajjaM vA / / katto suttatthA''gama-paDipucchaNa-coyaNA va egassa / viNao veyAvaccaM ArAhaNA yAvi maraNaMte / / pillijjesaNamikko painnapamayAjaNAu niccabhayaM / kAumaNo vi akajjaM na tarai kAUNa bahumajjhe / / - (u.mA.156-157-158) iti / yathoktaM bRhatkalpabhASye api egANiyassa dosA sANe itthI taheva paDiNIe / bhikkhavisohi mahavvaya tamhA sabiijjae gamaNaM / / - (bR. ka. bhA. 1702) iti / ekAkino brahmacaryamapi vinaSTam, tadasAdhAraNakAraNIbhUtasya gurukulavAsasya tyAgAt / ata eva tattvArthabhASye umAsvAtivAcakaiH - vrataparipAlanAya jJAnA'bhivRddhaye kaSAyaparipAkAya ca gurukulabrahmacaryam - ( ta.bhA. 9/6 ) ityevamuktaM kArya-kAraNayorabhedopacAreNa / vAsaH = yastu sva-paradarzanAdigocarabodhAnuviddhamokSamArgA'nubhavaparipAkazAlitayA pAramArthikaH gItArthaH so'pi prAyo gacche vasan dravyato'neka eva bhAvata ekaH, gacchagatAdipadavRddhyaivA''tmaguNavRddhyupadezAt / idamevA'bhipretya upadezamAlAyAmeva gacchagao aNuogI gurusevI aNiyao guNAutto / saMjoeNa payANaM saMjamaArAhaNA bhaNiyA / / - ( u.mA. 388) iti prajJApitamiti bhAvanIyam ||28 / 19 // atraiva sAkSepa-parihAramAha- 'nanu' iti / nanu evaM darzitarItyA zarIrAdyanurAgasyA'narthakAritvena heyatvAd bhAvasAdhoH tacchUnyatve svIkriyamANe taM = zarIrAdyanurAgaM vinA sAdhoH bhikSATanAdi api kathaM syAt? tasya tatprayojyatvAttatsattve tatsiddhiriti cet ? na dehAdau mUrcchAvirahe'pi 1 veyaNa 2 veyAvacce 3 iriyaTThAe ya 4 saMjamaTThAe / taha 5 pANavattiyAe chaTTaM puNa 6 dhammaciMtAe / / - (o.ni.580, piM.ni.662, uttarA 26 / 33, ma.vi.36, paM.ka.bhA.891, ga.pra. 59, paM.va. 365 ) iti oghaniryukti-piNDaniryuktyuttarAdhyayana-maraNavibhaktiprakIrNaka-paJcakalpabhASya-gacchAcAraprakIrNaka-paJcavastukA - vizeSArtha :- jeone mokSamArgano anubhavanA stare paripakva bodha thayelo na hovAthI zarIra, Indriya ane tenA viSayonuM AkarSaNa khalAsa thayuM na hoya tevA sAdhuo kevaLa nirdoSa bhikSAcaryA mATe samudAyathI judA paDI ekalA vicare to paNa teo paramArthathI ekalA nathI vicaratA paNa kaSAyAdinI sAthe vicare che. mATe teo ekAkI vihAravALA nathI ja banI zakatA. dravyathI ekAkI vihAra karatAM paNa bhAvathI ekAkI vihAra ghaNo lAbhadAyI che. samudAyamAM aneka sAdhuonI vacce vasavA chatAM paNa jemane AMtarika mokSamArgano anubhavanA stare paripakva bodha thavAthI dehAdhyAsAdi ravAnA thayela hoya tevA mahAtmAo paramArthathI ekAkIvihAravALA ja hoya che. AvuM ahIM tAtparya che. (28/19) A asaMgadazAmAM paNa bhikSATanAdino saMbhava * gAthArtha :- jo bhAvasAdhu dehAdhyAsAdithI mukta hoya to dehAdinA anurAga vinA sAdhune bhikSATana vagere paNa kaI rIte saMgata thaI zake ?' AvI zaMkA na karavI. kAraNa ke asaMgadazAno svIkAra karavAthI bhAvasAdhunuM bhikSATana vagere mohajanya nathI. (28/20) 1. mudritapratau 'mohajanya...' ityazuddhaH pAThaH / - Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1928 * sAdhvAhAropabhogamImAMsA * dvAtriMzikA-28/20 dhupadarzitajinAjJayA gurvAjJayaiva ca, 'gRhi-dehopakArAya' (a.pra.5/3) iti aSTakaprakaraNoktarItyA - sadA sarvandadaH zrImAn cAritryapi dadAti yat / anuttaraM mahApuNyaM bhikSAdigrahaNAdinA / / - (bra.si.225) iti brahmasiddhAntasamuccayoktapaddhatyA, - mottUNa jhANajoyaM muNao vi jaNassa'NuggahaTThAe / piNDagahaNatthamannaM joyantaramo pavajjanti / / - (sa.ka.bhava 9/pR.896) iti samarAdityakathoktyA ca gehidehobhayopakArAya bhikSATanAdau anabhiSvaGgatayA pravRtteH = asaGgapratipattitaH tasya = bhikSATanAdeH mohA'janyatvAt = deha-geha-gehigocarasnehA'prayuktatvAt na zarIrAdyanurAgamRte tadasaGgatiH / - bilamiva paNNagabhUeNaM appANeNaM tamAhAraM AhArei (aMta.da. 6/14, anutta.pRSTha-5) iti antakRddazA GgA'nuttaropapAtikadazAGgasUtropadarzitarItyA rAgaparihArA'vadhAnaparAyaNatayA 'abhyavaharedAhAraM putrapalavacca' (praza.135) iti prazamarativacanatAtparyapariNamanAnnA'zanAdyupabhoge'pi sAdhoH saGgasambhavaH / pratyuta bhikSATanAdAvapi dharmadhyAnameva, jinAjJAsampAdanAt / etena AzaMsAdoSA''zaGkA'pi pratikSiptA, mokSoddezena - mehAvI appaNo giddhimuddhare + (sU.kR.1 / 8 / 15) iti sUtrakRtAGgasUtroktaniyogatAtparyapariNamanataH sarvatraivA'bhiSvaGganivRtteH / taduktaM piNDaniyuktau api - nivvANaM khalu kajjaM nANAitigaM ca kAraNaM tassa / nivvANakAraNANaM ca kAraNaM hoi AhAro / / jaha kAraNaM tu taMtU paDassa tesiM ca hoMti pamhAiM / nANAitigasse AhAro mokkhanemissa / / 6 (piM.ni. 67/70) iti / yathA rasavatIsAdhanIbhUtamaGgArakAdikaM rakSannapi sUdaH nA'GgArakAdAvadhyupapadyate na vA taM pramAdena vinAzayati kintu rasavatIniSpAdane samyak prayuGkte tathA saMyamasAdhanIbhUtaM dehAdikaM rakSannapi sAdhuH na dehAdAvadhyupapadyate na vA taM yathAkathaJcitpramAdena vinAzayati kintu tapaHsaMyamasphAtikRte jinAjJAnusAreNopayuGkte / yathA rasavatIprayojanenA'GgArakopayoge'pi sUdasya na tanmamatA prasarati kintu rasavatImamatA tadavinAbhAvidhanamamatA vA tathA tapaHsaMyamapAlanoddezena bhikSATanAdinA dehAdhupayoge'pi sAdhorna tanmamatA prasarati kintu tapaHsaMyamagocarA tallabhyamokSagocarA vA mamatA vistarati / ata eva mokSa-tapaH-saMyamAdiprayojanato vividhA'bhigrahapUrvamasaGgatayA bhikSATanAdinA dehAdhupaSTambhe'pi na karmabandhaH sampadyate kintu karmanirjaraivopayuktasya sAdhoH / niSkAraNaM bhikSA'naTanAdinA cAritrasAdhanIbhUtadehavinAze tu pratyuta pApakarmabandhaprasaGgAt, - navi chuhAe sarisA viyaNA bhuMjejja tappasamaNaTThA / chAo veyAvaccaM Na tarai kAuM ao bhuMje / / iriaM navi soheI pehAIaM ca saMjamaM kAuM / thAmo vA parihAyai guNaNuppehAsu a asatto / / 6 (piM.ni. 663/664) iti piNDaniyuktidarzitajinAjJAvirAdhanAprasaGgAcca / kevalaM saMyamadehanirvAhArthaM sUtroktarItyA bhikSAmaTato naiva ko'pi doSaH, taduktaM uttarAdhyayanasUtre - na rasaTThAe bhuMjejjA javaNaTThAe mahAmuNI + (utta.35/17) iti / prakRte ca - akkho vaMjaNa-vaNANulevaNabhUyaM saMjamajA vizeSArtha :- bhAvasAdhune zarIrAdino anurAga na hoya to bhikSATana vagere kaI rIte saMbhave? A praznano javAba e che ke sAdhu zarIrathI potAne bhinna samaje che. potAnA zarIrane zAsananI mUDI samajI tenI sAra saMbhALa anAsakta bhAve kare che. saMyamanI sAdhanAmAM zarIra sahAyaka paNa che. potAnuM --- oww.tainelibrary.org Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalayogakRtapravRtteradUSakatA 1929 yAgimitte / saMnamamAravadaLadAC, muMneSnA vALadhArAgyApu / / 9 (pra.vyA. 2/6/22) kRti praznavyAjarannsuutrvcnmpynusndheyN dhAraNAkuzalaiH / cAritrapAlanA'bhilASe tannirvAhArthaM kajjaM icchaMteNa anaMtaraM vhAranaM vi phkta tu 8 (pagyA. 6/34) kRti pUrvotta(bhAga-3 pR.120) vagvAzavatvanena vedakSemaceSTatvAt| taduktaM nizIthabhASye bRhatkalpabhASye ca - jati vippahUNA tava-niyamaguNA bhave niravasesA / AhAramAdiyANaM ko nAma kahaM pi (pariggahaM) kuvvejjA ? / / mokkhapasAhaNahetU NANAti, tappasAhaNo deho / dehaTThA AhAro, teNa tu kAlo aNuNNAto / / * - (ni.mA.418-416,6...280/281) kRti | oniryuApi - saMnamAnimitta dehaparipAlaNA iTThA - (o.ni.47 ) ityuktam / taduktaM paJcavastuke caiUNa'gAravAsaM carittiNo tassa pAlaNAheuM / jaM jaM kuNaMti ciTTha suttA sA sA jiNANumayA / / (paJca. 208) dehe'vi apaDibaddho jo so gahaNaM annassa / vihiANuTThANamiNaMti kaha tao pAvavisao tti ? / / (paJca . 215) tattha vi a dhammajjhANaM na ya AsaMsA tao suhameva - ( paJca. 216 ) iti / etena pravRttimAtrasya mohajanyatvaM mohajanakatvaJceti kalpanA parAstA, suSuptAvapi zvAsa-prazvAsAdinA tadutpAdAdyApatteH, sUkSmatadutpAde pramANA'bhAvAt / vastutaH pravRttisAmAnyaM prati yogasyaiva hetutvamiti na zarIrAdyanurAgamRte bhikSATanAdyasaGgatiH paramamunInAm / taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAM paradavvammi pavittI Na mohajaNiyA va mohajaNNA va / jogakayA hu pavittI phalakaMkhA rAga-dosakayA / / - (ga.ma.va.22) kRti / dhi" mAyiSyate'tre (dA.dA.30/16 pR.2039) ra8/20|| zarI2 guru bhagavaMtanI thApaNa che. tema samajIne zarIra sAthe sAdhu vyavahAra kare che. bhikSATana karavA javAnI pAchaLa paNa sAdhuno Azaya gRhastha upara upakAra karavAno ane dharmasAdhanabhUta zAsanamUDIrUpa dehano nirvAha karavAno hoya che. AvuM aSTakaprakaraNamAM (5/3) jaNAvela che. AthI zarIrAdi upara rAga na hoya chatAM paNa asaMgabhAve moha vinA bhAvasAdhu bhikSATana kare te asaMbhava nathI. jema "kolaso rasoInuM sAdhana che" ema samajanAro kolasAne paMpALato nathI ke kolasAnI varakhapUjA karato nathI. paNa tene bALe che. te rIte 'zarIra dharmasAdhana che' - ema samajanArA sAdhu bhagavaMto paNa zarIrane paMpALatA nathI ke mIThAI-pharasANa dvArA zarIranI pUjA karatA nathI. paNa tapasAdhanArUpI bhaThThImAM zarIrane tapAve che, ogALe che. vividha abhigrahapUrvaka bhikSA grahaNa kare che. jema "kolaso rasoInuM sAdhana che" ema samajanAro varasAda vageremAM kolasAne bagaDavA nathI deto, tema zarIrane dehasAdhana mAnanAra sAdhu game te dravyane, game tyAre, game tyAM, game teTaluM khAvA dvArA zarIrane bagaDavA na de. A dehanI mUrchA na kahevAya paNa dehanI kALajI kahevAya. te vAstavamAM dehanI nahi paNa saMyamanI kALajI kahevAya. rasoI mATe kolasA lAvanAra kolasA sAcave temAM kolasA pratye mUrchA UbhI nathI. kAraNa ke samaju mANasane kALA kolasAmAM kazuM mUrchA-mamatA ka2vA lAyaka tattva che ja nahi. paNa rasoI pratyenI mamatAthI kolasAnI sAcavaNI thAya che ; avasare kolasAno upayoga paNa thAya che. barAbara A ja rIte saMyamasAdhanAmAM rasa rAkhanAra sAdhu saMyamasAdhanAmAM sAdhanabhUta zarIrane sAcave temAM zarIra pratye mUrchA UbhI thatI nathI. kAraNa ke vinAzI, azaraNabhUta, nirAdhAra, azuci Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvajJAnAnuviddhadIkSayA sasaGgavAsanocchedaH * dvAtriMzikA - 28/22 sasaGgapratipattirhi mamatAvAsanAtmikA / asaGgapratipattizca muktivAcchA'nurodhinI / / 21 / / anAdikAlA'nugatA mahatI saGgavAsanA / tattvajJAnA'nugatayA dIkSayaiva nirasyate / / 22 / / 1930 vAsanA = pratipattidvaividhyapradarzanenedameva samarthayati - 'sasaGge 'ti / spaSTArtheyaM kArikA / navaraM na keSu - cidabhiSvaGgaH kazcanA'pi hi kutracit - (saM.gI. 8/8) iti saMnyAsagItAvacanamapyatrAnuyojyam / / 28/21 / / bhAvadIkSAyAM saGgazUnyatAmAvedayati- 'anAdI 'ti / anAdikAlA'nugatA ata eva mahatI saGgaloka-deha-parivArAdigocaramohAdisaMjJA tatkAryabhUtA lokA''varjana- sambhASaNAdi-snigdhamadhurAdyAhAropabhoga-vibhUSAdi-svApatyotpAdanAdipravRttizca / 'pravrajyAyA jJAnayogapratipattirUpatvAt' (yo.dR.10 vR.) iti prAgurdA (dA.dA.11/12 mALa- pR.1288) covRSTisamuyavRttivavanena tattvajJAnAnumatayA = tojaane jaDa evA zarIramAM kazuM mUrchA karavA lAyaka tattva che ja nahi. paNa bhAvasAdhu dvArA kevaLa nirdoSa saMyamajIvana pratyenI mamatAthI zarIranI sAcavaNI thAya che. avasare saMyama ane tapanA pAlanamAM zarIrano upayoga paNa thAya che. mATe zarIranA anurAga vinA paNa saMyamapAlanane lakSamAM rAkhavAthI zarIranuM pAlana thavuM zakya che. e paNa ArAdhanAno eka prakAra ja che. paraMtu lAparavAhIthI zarIra pratye bekALajI rAkhIne akALe kALa karI janAra sAdhu ArAdhaka nahi paNa virAdhaka bane che. kolasAne sAcavavAmAM kolasA nahi paNa rasoI mukhya bane che te ja rIte zarIranI kALajI karavAmAM zarIra nahi paNa saMyamasAdhanA kendrasthAne che A paNa visarAvuM na joIe. AvI sAvadhAnI rahe to ja jinAjJA mujaba bhikSATana vagere karavA dvArA asaMgabhAve dehanI saMbhALa zakya bane. (28/20) " saMsaga-asaMga pratipattinI oLakha che gAthArtha :- sasaMga pratipatti kharekhara mamatAnI vAsanAsvarUpa che. ane asaMga pratipatti mokSanI IcchAne anusaranArI che. (28/21) vizeSArtha :- 20 mA zlokamAM asaMga pratipattinA kAraNe bhikSATanAdi mohajanya ke mohajanaka na banI zake tenuM samarthana karavAmAM AvyuM. to prazna e upasthita thAya che ke asaMga pratipatti eTale zuM ? tathA sasaMga pratipatti eTale zuM ? A praznano javAba A zlokamAM maLe che. pratipattino artha che svIkRti. saMgano artha che mamatA-Asakti-mUrchAdi. tethI sasaMgapratipatti mamatAnA saMskAra svarUpa siddha thAya che. tathA asaMgapratipatti mokSanI IcchAne anusaranArI hoya che. sasaMgapratipattithI mamatAnA saMskAra vadhune vadhu dRDha thavAthI saMsAra baLavAna thato jAya che. jyAre sAdhu bhikSATanAdi kare che temAM kendrasthAne mokSa-mokSecchA rahelI che. mokSecchA caritArtha thAya te mATe jinAjJApAlana, karmanirjarA, saMvara dharmanI ArAdhanA kendrasthAne goThavAyelI che. mATe asaMgapratipattithI bhikSATanAdi karavAmAM mokSa najIka Avato jAya che. saMsAra kapAto jAya che. mATe dehAdino rAga na hovA chatAM bhikSATanAdi pravRtti thaI zake che. tathA tevI asaMgabhAve thatI pravRtti mokSa mATe upakArI hovAthI kartavyasvarUpa paNa siddha thAya che. A vAta AgaLanA zlokamAM jaNAvAze. (28/21) # tattvajJAnayukta dIkSAthI saMgavAsanA nAza gAthArtha :- anAdi kALathI cAlI AvatI saMgavAsanA atyaMta baLavAna che. tattvajJAnathI anugata Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dIkSA sAmAyikAtmikA * 1931 yaH samaH sarvabhUteSu traseSu sthAvareSu ca / ata eva ca tasyaiva dIkSA sAmAyikAtmikA / / 23 / / deha-parivArAdibhedavijJAnA'nuviddhayA asaGgapratipattimUlakabhikSATanAdisamucitapravRttigarbhayA dIkSayaiva nirasyate / samastavAsanAprakSaye muktiranAyAsena sampadyate / taduktaM aSTAvakragItAyAmapi samastavAsanAmukto muktaH - ( a.gI. 9/8 ) iti / anena jJAna-kriyAsamuccayAd mokSa ityapi prAguktaM ( dvAdvA . 25/1 bhAga6 pR. 1700) samarthitam / dehAdyabhiSvaGgaparasya tattvajJAnazUnyasya dravyaliGginastu mohodayaprayuktaM bhikSATanAdikaM karmabandhanibandhanameva / taduktaM paJcavastuke cArittavihINassa abhisaMgaparassa kalusabhAvassa / aNNANiNo a jA puNa sA paDisiddhA jiNavarehiM / / bhikkhaM aDaMti AraMbhasaMgayA aparisuddhapariNAmA / dINA saMsAraphalaM pAvAo juttameaM tu / / - (paM.va. 217-218 ) iti / / 28 / 22 / / prakRtaphalitamAha- 'ya' iti / ata eva = tattvajJAnA'nuviddhayama-niyamasusthitadIkSAyA anAdisaGgavAsanocchedakatvAdeva yaH traseSu dvIndriyAdiSu sthAvareSu ca pRthivyAdiSu sarveSu jo Navi vaTTai rAge, Navi dose, doNha majjhayAraMmi / so hoi u majjhattho, sesA savve amajjhatthA / / - ( A.ni. 803) iti Avazyaka niryuktivacanAt samaH = rAga-dveSaparityAgena madhyasthaH, AtmAnamiva paraM pazyati tasyaiva mahAtmanaH sAmAyikAtmikA sarvajJabhASitA dIkSA sambhavati, nA'nyasya / pravacanasAre samaNo samasuhadukkho bhaNido - (pra.sA. 1/14) iti yaduktaM tadapyatrA'nuyojyaM yathAgamam / tattvajJAnagarbhitA sAmAyikAtmikA mohavAsanAnAzinI dIkSA hetu svarUpA'nubandhapratipUrNeti draSTavyam / saiva paramArthataH saphalA samupAdeyA ca / idamevA'bhipretyoktaM anuyogadvArasUtre Avazyakaniryuktau vizeSAvazyakabhASye ca - jassa sAmANio appA saMjame niyame tave / tassa sAmAiyaM hoi iI kevalibhAsiyaM / / jo samo savvabhUesu tasesu thAvaresu ya / tassa sAmAiyaM hoi iI kevalibhAsiyaM / / - (anu. dvA. 127-128, A.ni.797-798, vi. A.bhA. 2679-2680) iti / tulyAraNyakulAkula-viviktabandhujanazatruvargasya / samavAsIcandanakalpanapradehAdidehasya / / evI dIkSAthI ja saMgavAsanA dUra thAya che. (28/22) vizeSArtha :- moha-mamatAnA saMskAra anAdikAlIna che. mATe ja te saMskAra atyaMta baLavAna che. mohano koI virodhI hoya to te tattvajJAna che. pUrve 19 mI batrIsInA 12mA zlokamAM jaNAvI gayA chIe ke pravrajyA jJAnayoganI svIkRti svarUpa che. dIkSA eTale pravrajyA. mATe tattvajJAnayogathI vaNAyelI evI dIkSA dvArA ja moha-mAyA-mamatAnA saMskAra nAza pAmI zake. tethI anAdikAlIna mohavAsanAne khatama karavA asaMgapratipattithI pravRtti karAvanArI tathA tattvajJAnathI vaNAyelI evI dIkSA ja Azraya uravA yogya che. khAvu siddha thAya che. (28/22) # dIkSA samabhAvasvarUpa gAthArtha :- mATe ja trasa ane sthAvara sarva,jIvone vize je samAna hoya tenI ja dIkSA sAmAyikasvarUpa che. (28/23) 1. hastAdarze 'yo sama' ityazuddhaH pAThaH / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1932 * samatRNa-maNi-leSTu-kAJcanasya dIkSApariNatiH * dvAtriMzikA-28/23 ___ AtmArAmasya sataH samatRNa-maNi-mukta-leSTu-kanakasya / / - (pra.rati.251,252) ityAdi prazamarativacanamapyatrA'nusandheyam / taduktaM niyamasAre kundakundAcAryeNa- virado savvasAvajje tigutto pihididio / tassa sAmAigaM ThAI idi kevalisAsaNe / / jo samo savvabhUdesu thAvaresu tasesu vA / tassa sAmAiyaM ThAI idi kevalisAsaNe / / 6 (ni.sA.125,126) iti / - savvato virate daMte savvato parinivvuDe / savvato vippamukkappA savvatthesu samaM care / / - (R.bhA.14) iti RSibhASitavacanamapyetadarthA'nupAtyeva / taduktaM paJcAstikAye api - cArittaM samabhAvo - (paM.kA.107) iti / - same ya je savvapANabhUtesu se hu samaNe - (pra.vyA.2/5/45) iti pUrvoktaM(pR.1882) praznavyAkaraNasUtravacanamapyetadarthAnupAti / taduktaM anuyogadvArasUtre api - to samaNo jai sumaNo bhAveNa ya jai Na hoi pAvamaNo / sayaNe a jaNe ya samo, samo ya mANA'vamANesu / / 6 (anu.sU.599 gA.132) iti / taduktaM mokSaprAbhRte api - jiMdAe ya pasaMsAe, dukkhe ya suhaesu ya / sattUNaM ceva baMdhUNaM cArittaM samabhAvado / / - (mo.prA.72) iti / taduktaM sUtrakRtAGge api - savvaM jagaM tU samayANupehI piyamappiyaM kassai no karejjA 6 (suu.kR.1|10|7) iti| etena - samabhAvaH sAmAiyaM 6 (sU.cU.1/2/2) iti sUtrakRtAGgacUrNivacanaM, - samabhAvo = sAmAyiyaM 6 (ni.cU.2846) iti ca nizIthacUrNivacanamapi vyAkhyAtam / aSTakaprakaraNe api - sAmAyikaM ca mokSAGgaM paraM sarvajJabhASitam / vAsIcandanakalpAnAmuktametanmahAtmanAm / / - (a.pra. 29/ 1) ityuktam / taduktaM maraNavibhaktiprakIrNake api - ihaloe paraloe aNiyANo jIvie ya maraNe ya / vAsI-caMdaNakappo samo ya mANAvamANesu / / - (ma.vi.355) iti / ArAdhanApatAkAprakIrNake api - samatiNamaNi-arimittA pasaMtacittA sayA vi apamattA / dehAinimmamattA tiguttiguttA muNI saraNaM / / - (A.pa.257) ityuktam / taduktaM Atmavizuddhikulake api - maNi-leTTa-kaMcaNesuM sayaNe taha kaMcaNammi riuvagge jaM samabhAvo (A.vi.5) iti / taduktaM saMnyAsagItAyAM api - sadanne vA kadanne vA loSThe vA kAJcane tathA / samabuddhiryasya zazvat sa saMnyAsIti kIrtitaH / / (saM.gI.6/84) iti / ata evA''sannamuktigAmitvamasyopapadyate / yathoktaM adhyAtmagItAyAM api - zubhAzubhapadArtheSu zubhAzubhaM na bhAsate / tadA''tmano bhavenmuktistatra kiJcinna saMzayaH / / 6 (adhyA.gI. vizeSArtha :- 'ata eva' pahano artha cha - tatpazAnathI yuti mevI ElatthI. 4 mahilAna mohavAsanAno nAza thavAnA kAraNe. A kAraNasara ja sAmAyika svarUpa dIkSA sarva jIvo upara samabhAva dhAraNa karanArane hoya che. dIkSA tattvajJAnagarbhita che. dIkSA samabhAvarUpa = sAmAyika svarUpa che. dIkSA mohavAsanAnAzaka che. A hetu-svarUpa-anubaMdhayukta dIkSA thaI. dIkSAnuM kAraNa tattvajJAna che. sarva jIvo vize samatA rAkhe tene ja sAmAyika saMbhavI zake. AthI dIkSArthIe ane dIkSite sva-parasaMpradAyanA mahAtmAo pratye, sva-paradharmanA dharmAtmAo pratye, sva-parasamudAyanA saMyamIo pratye, mitra-zatru vize, svajana-parajana vize rAga ke dveSa Ubho thaI na jAya te mATe pUratI kALajI rAkhavI joIe. to ja sAmAyika svarUpa dIkSA maLe. tevI ja dIkSA mohavAsanAno uccheda karI zake. (2823) Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nindA-prazaMsA-mAnApamAnAdiSu nirgranthasya samatA * 320) iti| - samaH zatrau ca mitre ca sa vai muktaH mahIpate ! - (ma.bhA.zAMti18/31) iti mahAbhAratavacanaM, - samaH syAt sarvabhUteSu - (nA.saM.1/34) iti nAradasaMhitAvacanaM, - samaloSTAzmakAJcanaH - (nAra.pari.3/34, ma.bhA.vanaparva 261/46) iti ca nAradaparivrAjakopaniSad-mahAbhAratayorvacanamapyatra na vismartavyam / sArasamuccaye api - samatAM sarvabhUteSu yaH karoti sumaansH| mamatvabhAvanirmukto yAtyasau padamavyayam / / - (sA.sa.214) ityevaM munisvarUpamupadarzitam / vairAgyakalpalatAyAmapi - lAbhe'pyalAbhe'pi sukhe duHkhe ca caye jIvitavye maraNe ca tulyaaH| ratyA'pyaratyApyanirastabhAvAH samAdhisiddhA munayaH ta eva / / - (vai.k.l.1|144) ityevaM munisvarUpamadarzi / dhavalAyAM api - sattu-mitta-maNi-pAhANa-suvaNNa-maTTiyAsu rAga-desA'bhAvo samaNANaM 6 (Sa.khaM.dha.8/3-41/1) ityevaM zramaNasvarUpamAveditam / bodhaprAbhRte api - sattU-mitte ya samA pasaMsa-NiddA'laddhi-laddhisamA / taNa-kaNae samabhAvA pavvajjA erisA bhaNiyA / / (bo.prA.47) ityuktam / yathoktaM uttarAdhyayanasUtre api - samayA savvabhUesu sattumittesu vA jage 6 (utta.19/26) iti, tathA - nimmamo nirahaMkAro nissaMgo cattagAravo / samo ya savvabhUesu tasesu thAvaresu ya / / lAbhAlAbhe suhe dukkhe jIvie maraNe tahA / samo niMdA-pasaMsAsu samo mANAvamANAo / / aNissio ihaloe, paraloe aNissio / vAsIcandaNakappo a asaNe aNasaNe tahA / / 6 (utta.19/89-90-92) iti ca / pravacanasAre api - samaNo samasuha-dukkho - (pra.sA. 1/24) ityuktam / taduktaM dazavaikAlikasUtre api - samasuha-dukkhasahe ya je sa bhikkhU - (da.vai. 10/11) iti / taduktaM somadevasUribhirapi nItivAkyAmRte - sarvasattveSu hi samatA sarvA''caraNAnAM paramAcaraNam + (nI.vA.1/4) iti / prakRte - bhave muktau samA bhaktAH parAbhaktisamanvitAH 6 (ma.gI.2/105) iti mahAvIragItAvacanamapyatra bhaktinayenA'nuyojyam / - AyA khalu sAmAiyaM 6 (A.ni.790) iti AvazyakaniyuktivacanaM - AyA Ne ajjo ! sAmAie, AyA Ne ajjo ! sAmAiyassa aTThe - (bha.sU.1/9/24) iti ca bhagavatIsUtravacanamapi kevalasyA''tmanaH sAmAyikatvaM rAgAdizUnyatvamupa-darzayati / anyatrApi - yaH samaH sarvabhUteSu traseSu sthAvareSu ca / tapazcarati zuddhAtmA zramaNo'sau prakIrtitaH / / ( ) ityuktam / etena - mUrtiH sarvabhUtAni cAtmanaH - (bhaa.4|7|30) iti bhAgavatavacanamapi vyAkhyAtam, sarveSvAtmasu svAtmatulyatAbhAvanAyAM satyAmeva tAttvikamunibhAvopapatteH / prakRte - yasya nA'haGkRto bhAvo buddhiryasya na lipyate / yaH samaH sarvabhUteSu jIvitaM tasya zobhate / / - (bR.saM.2/32) iti bRhatsaMnyAsopaniSadvacanamapi yathAgamamanuyojyam / prakRte ca - 'sarve jIvAH kevalajJAnamayA' iti bhAvanArUpeNa samatAlakSaNaM sAmAyikam (1), athavA paramasvAsthyabalena yugapatsamastazubhA'zubhasaGkalpa-vikalpatyAgarUpasamAdhilakSaNaM vA (2), nirvikArasvasaMvittibalena rAga-dveSaparihArarUpaM vA (3), svazuddhAtmA'nubhUtibalenA''rta-raudraparityAgarUpaM vA (4), samastasukha-duHkhAdimadhyastharUpaM ca (5) (bR.dra.saM.35 vRtti) iti bRhadravyasaGgrahavRttau brahmadevavacanamapyatrA'nusandheyam / taduktaM nizIthabhASye api - samata tti hoti caraNaM samabhAvammi ya hitassa dhammo u - (ni.bhA.6193) iti / itthamevA'sya zuddhAtmadarzanayogyatAyA yog-kssem-shuddhi-vRddhyaadikmuppdyte| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1934 * dIkSitasyA''tmavat sarvabhUteSu vartanam * dvAtriMzikA-28/23 atra cA'rthe - Atmavat sarvabhUtAni yaH pazyati sa pazyati - (A.smR.10/11) iti Apastamba smRtivacanaM, - zatrau mitre samA buddhiriSTAniSTeSu karmasu / bhAvitAtmA sadAkAGkSI, brahmadarzanabhAg bhavet / / - (A.da.gI.43) iti ca AtmadarzanagItAvacanamapi snggcchte| etena - daridra-dhaninoH puNya-pApayozzatru-mitrayoH / zItoSNayossamo yo'sti sa svasiddho narottamaH / / - (rA.gI.16/27) iti rAmagItAvacanamapi vyAkhyAtam / ___ itthaJca samo hi pratikSaNamapUrjJAna-darzanaparyAyairnirupamasukhahetubhiradhaH kRtacintAmaNi-kalpadrumopamaiyujyate (A.ni.bhAga-4/pR. 831) iti hAribhadrIyAvazyakavRttivacanamapyatra smartavyam / taduktaM pravacanasAre'pi - samasattubaMdhuvaggo samasuhadukkho pasaMsa-NiMdasamo / samaloTTakaMcaNo puNa jIviya-maraNe samo samaNo / / (pra.sA.3/41) iti / AtharvaNIyAyAM AzramopaniSadi api paramahaMsasaMnyAsinirUpaNAvasare - sarvaMsahAH sarvasamAH samaloSTAzmakAJcanAH - (Azra.4) ityAdi yaduktaM tadapyatrA'nuyojyaM yathAgamam / - samacariyA samaNo ti vuccati - (dha.pa.26/6) iti dhamma-padavacanamapyatrA'nusmartavyam / sarvatra samatAM prati niSpipAsatAyAH prayojakatvamavaseyam / - nAmneyaM niSpipAsatA, lAbhAlAbhe sukhe duHkhe samabhAvaM tanotyasau 8 (vai.ka.la.5/1374-75) iti vairAgyakalpalatAvacanaprAmANyAt / idaJca vyavahAranayato'vaseyam / nizcayanayatastu AtmanaivA''tmA'vabodhAdasya sarvatra samatvamavagantavyam, - viANiA appagamappaeNaM jo rAgadosehiM samo sa pujjo -- (d.vai.9|3|11) iti dazavaikAlikasUtroktiprAmANyAt / mamatvaparityAgenaivA'sya samasya paridRSTamokSamArgatvamavaseyam / taduktaM AcArAGgasUtre - se hu diDhe pahe muNI jassa Natthi mamAiyaM (aacaa.12|6) iti / taduktaM vAlmIkirAmAyaNe api - dhanyAH khalu mahAtmAno munayaH stysmmtaaH| jitAtmAno mahAbhAgA yeSAM na staH priyA'priye / / - (vaa.raa.26|40) iti / ___ ata eva tasyA'bhinavakarmabandho na sambhavati / taduktaM dazavakAlike - savvabhUya'ppabhUyassa sammaM bhUyAiM pAsao / pihiAsavassa daMtassa pAvaM kammaM na baMdhaI / / - (da.vai. 4 / 32) iti / yathoktaM paJcAstikAye api - Na savadi suhaM asuhaM samasuhadukkhassa bhikkhussa - (paM.kA. 142) iti / nayavizeSA'bhiprAyeNa sa mukta eva / taduktaM bRhatkalpabhASye - savvAraMbhapariggahaNikkhevo savvabhUtasamayA ya / ekkaggamaNa-samAhI NayA aha ettiyo mokkho / / - (bR.ka.bhA. 4585) iti bhAvanIyaM gambhIradhiyA / bhAvyaM ca tatpariNamanaparatayA kevalaparamapadAkAGkSibhiH - rAga-dveSavimuktAtmA samaloSTAzmakAJcanaH / prANihiMsAnivRttazca maunI syAt sarvanisspRhaH / / - (nA.pari.3/34, saM.gI.6/106) iti nAradaparivrAjakopaniSat-saMnyAsagItAvacanaM, - rAga-dveSaviyuktAtmA samaloSTA'zmakAJcanaH / prANahiMsAnivRttazca muniH syAt sarvanispRhaH / / (rA.gI.15/41, kU.pu.upari.28/17) iti rAmagItAkUrmapurANavacanaM, - samo duHkhe sukhe pUrNa AzA-nairAzyayoH samaH / samajIvita-mRtyuH sannevameva layaM vraja / / (a.gI.5/4) iti aSTAvakragItAvacanaM, - sukhe duHkhe tathA'marSe harSe bhItau samo bhavet + (ga.gI.1/42) iti gaNezagItAvacanaM, - samaH zatrau ca mitre ca tathA mAnA'pamAnayoH / zItoSNa-sukha-duHkheSu samaH saGgavivarjitaH / / - (bha.gI.12/18) - yaH samaH sarvabhUteSu virAgI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sAdhoH arati-ratyavakAzo nAsti * 1935 nA'ratyAnandayorasyAmavakAzaH kadAcana / pracAro bhAnumatyabhre na tamastArakatviSoH / / 24 / / vIrANAmityAdyArabhya navazlokI prAyo vyaktArthA / / 16-17-18-19-20-21-22-23-24 / / vItamatsaraH - (ja.saM.dIkSAvidhAna.16/7) iti jayAkhyasaMhitAvacanaM, vidyAvinayasampanne brAhmaNe gavi hastini / zuni caiva zvapAke ca paNDitAH samadarzinaH / / - (bha.gI. 5/18) iti ca bhagavadgItAvacanamapyatrA'nusandheyam / idaJcA'trA'vadheyam - naya-nikSepa-pramANa-saptabhaGgyAdinA''tmanaH sthUla-sUkSma-zuddhA'zuddhavividhasvarUpaparicchede'pi yAvanna jAyate sarvatra samabhAvaH, tAvannavA''tmasAkSAtkAraH sambhavati / ataH tadarthameva sarvaiH yatitavyamityatra tAtparyamavaseyam / prakRte - samabhAvadazAprAptau mAdhyasthyaM jAyate hRdi / sAkSitvaM jAyate pazcAt, dRzyA'dRzyeSu vastuSu / / AtmA'nubhavasajjJAnaM, tataH samyak prajAyate / tato naya-pramANAnAM, zAstrANAM na prayojanam / / naya-pramANa-nikSepa-bhaGgAdInAM vikalpataH / nirvikalpA''tmarUpaM tu, prApyate naiva yogibhiH / / nayAdInAM vikalpena zrutajJAnavizAradaiH / AtmA na jJAyate sAkSAnirvikalpasukhodadhiH / / 6 (kR.gI.160-163) iti kRSNagItAvacanAni smartavyAni / / 28/23 / / karmakSapaNAyodyatasya dharmadhyAyinaH zukladhyAyino vA mahAyogIzvarasya nirastarAga-dveSAdyAbhAsasya yat syAt tad darzayati- 'ne'ti / asyAM = tattvajJAnA'nuviddhadIkSAyAM kadAcana api aratyAnandayoH = asAtavedanIyA'ratimohanIyoditA'rateH sAtavedanIya-puruSaveda-hAsya-ratimohanIyopahitasukhasya ca avakAzaH = sambhavo na = naivA'sti, - araiM AuTTe se mehAvI - (AcA. 1 / 2 / 2 / 29) iti AcArAGgasUtraniyogapariNamanena ratyaratyAdyanAkrAntavizuddhA''tmasvabhAvapravedanAt / na hi bhAnumati = AdityA'laGkRte abhre = gagane tamastArakatviSoH pracAraH sambhavati / tamaso'ratisthAnIyatvaM tArakatviSazcA''nandatulyatvamatrA'vaseyam / apekSautsukyaviraheNa sahajanijA'saGgasAkSibhAvamAtrA'valambanena tayoratrA'navakAza ityaashyH| ___ taduktaM AcArAGge - kA araI ? ke ANaMde ? itthaMpi aggahe care, savvaM hAsaM paricajja AlINagutto parivvae 6 (AcA. 1/3/3/117) iti / atra zrIzIlAGkAcAryakRtA vyAkhyA evam - iSTA'prAptivinAzottho mAnaso vikAro'ratiH, abhilaSitA'rthA'vAptAvAnandaH, yogicittasya tu dharmazukladhyAnA''vezA'vaSTabdhadhyeyAntarA'vakAzasyA'ratyAnandayorupAdAnakAraNAbhAvAdanutthAnamevetyato'padizyate keyamarati ma ko vA''nanda iti? nAstyevetarajanakSuNNo'yaM vikalpa iti / 'evaM tIratirasaMyame saMyame cAnanda ityetadanyatrAnumatamanenA'bhiprAyeNa na vidheyamityetadanicchato'pyApannamiti cet? na, abhiprAyAparijJAnAd yato'trAratirativikalpAdhyavasAyo niSiSitsitaH, na prasaGgAyAte apyrti-rtii| tadAha- 'etthaMpI'tyAdi, atrApyaratAvAnande copasarjanaprAye na vidyate 'graho' gAva~ tAtparya yasya so'grahaH, sa evambhUtazcared = avatiSTheta / idamuktaM bhavati - zukladhyAnAdArato'ratyAnandau kutazcinimittAdAyAtau tadAgrahagraharahi gAthArtha - dIkSAmAM arati ke AnaMdane kyAreya avakAza nathI. kharekhara sUryathI zobhatA AkAzamAM aMdhakAra ke tArAnI kAMtinA pracAra/prasArane avakAza raheto nathI. (28/24) Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zuddhopayogarUpA dIkSA * dvAtriMzikA-28/25 zuddhopayogarUpeyamitthaM ca vyavatiSThate / vyavahAre'pi naivA'syA vyucchedo vAsanAtmanA / / 25 / / zuddheti / itthaM ca mamatvA'ratyAnandAdyanAkrAntasaccidAnandamayazuddhAtmasvabhAvA''caraNarUpatve iyaM tastAvapyanucarediti / punarapyupadezadAnAyA''ha- 'savvami'tyAdi, sarvaM hAsyaM tadAspadaM vA parityajya AG = maryAdayendriyanirodhAdikayA lInaH = AlIno gupto manovAkkAyakarmabhiH kUrmavadvA saMvRtagAtraH, AlInazcAsau guptazca = AlInaguptaH sa evambhUtaH pariH = samantAd vrajet = saMyamAnuSThAnavidhAyI bhaved ( (A.vR. 1/3/3/117) iti / bauddhAnAM dhammapade granthe - hitvA ratiJca aratiJca sItibhUtaM nirupadhiM / sabbalokAbhibhuM vIraM tamahaM brUmi brAhmaNaM / / 6 (dha.pa.brAhmaNavarga-36) iti yaduktaM tadapyatrAnusandheyaM yathAgamaM sarvadarzanamarmavedibhiH madhyasthaiH / sUtrakRtAGgasUtre api - aratiM ratiM ca abhibhUya bhikkhU, taNAiphAsaM taha siitphaasN| uNDaM ca daMsaM ca hiyAsaejjA, subbhiM ca dubbhiM ca titikkhaejjA / / 6 (suu.kR.1|10|14) ityuktam / ratyaratinirAkaraNata upasargAdiSu satsvapi teSAmAtmA''nandA'nubhava evA'vaziSyate / idamevA'bhipretya pravacanasAre - jo NihadamohagaMThI rAga-padose khavIya sAmaNNe / hojjaM samasuhadukkho so sokkhaM akkhayaM lahadi / / - (pra.sA. 2/103) ityuktam / ata eva tatrA'bhinavasadasatkriyAvikalpAdikamapi na sambhavati / taduktaM adhyAtmasAre - avakAzo niSiddho'sminnaratyAnandayorapi / dhyAnA'vaSTambhataH kvA'stu tattriyANAM vikalpanam / / - (a.sA. 15/10) iti / etena pariSahopasargAdyavasare tu dIkSitAnAM duHkhA'nubhavo'nAvila evetyapi nirastam, Atmanyevopayogasthairye pariSahAderevA'vijJAnAt / itthameva nirjarA nijAnandA'nubhUtizcotkRSyate / taduktaM iSTopadeze - pariSahAdyavijJAnAdAsravasya nirodhinI / jAyate'dhyAtmayogena karmaNAmAzu nirjarA / / 6 (iSTo.14) iti / samarAdityakathAdigranthAvalokanAdidaM dRDhataramavadheyam / prakRte ca - nirjitamada-madanAnAM mano-vAk-kAyavikArarahitAnAm / vinivRttaparAzAnAmihaiva mokSaH suvihitAnAm / / - (pra.ra.238) iti prazamarativacanamapi smartavyam / taduktaM bhaktaparijJAprakIrNake api - savvagaMthavimukko sIIbhUo pasaMtacitto a / jaM pAvai muttisuhaM na cakkavaTTI vi taM lahai / / - (bha.pa.pra,134) iti / / 28/24 / / vizeSArtha :- AcArAMgasUtranA prathama zrutaskaMdhanA 3 jA adhyayananA trIjA udezAmAM bhAvasAdhunuM je svarUpa batAvela che tenuM ahIM avataraNa graMthakArazrIe karela che. aMdhakAra = arati. tArAnI kAMti = mAnaMha-ti. sUrya = bhAvIkSA. A = sAdhu. zuladhyAna athavA dharmadhyAnamA mAksAdhunI aMtaraMga cittavRtti lIna hovAthI arati-ratine avakAza raheto nathI - Avo A zlokano saMkSipta bhAvArtha mAyAsaMga sUtra bhu45 49||y che. (28/24) ja vyavahAradazAmAM paNa cAritra abAdhita ha gAthArtha :- A rIte A dIkSA zuddha upayogasvarUpa siddha thAya che. vyavahAra samaye paNa saMskArarUpe dIkSAno che6 yato nathI. (28/25) TIkArtha - mamatA, arati ke AnaMdathI zuddha AtmasvarUpa gherAtuM nathI. zuddha AtmAno svabhAva to Jain Education international Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vyavahAre'pi zuddhadIkSA'nucchedaH * 1937 dIkSA zuddhopayogarUpA vyavatiSThate, kaSAyalezasyApyazuddhatA''pAdakasyA'bhAvAt / vyavahAre'pi = AhAra-vihArAdikriyAkAle'pi naivA'syAH zuddhopayogarUpAyA dIkSAyA vAsanAtmanA vyucchedH| __ prakRtaphalitamAha- 'zuddhe'ti / zuddhopayogarUpA = rAgAdyanupahitakevalanirvikalpA'saGgasAkSirUpA'nAvRtacaitanyopalambhAtmikA dIkSA vyavatiSThate, chadmasthadazAyAM sajvalanakaSAyodayasya sattve'pi tAdAtmyA'dhyAsAnuviddhasya svAmitvabhAvaparipuSTasya vA kaSAyalezasya api azuddhatA''pAdakasya = prakaTA'saGgA''tmasvabhAvA'zuddhyupadhAyakasya zuddhopayogarUpadIkSAyAM abhAvAt = virahAt, svA'nubhUtirasotkarSAt tatrodAsInabhAvAt / taduktaM sarasvatIrahasyopaniSadi - svAnubhUtirasAvezAd dRzya-zabdopekSituH / nirvikalpasamAdhiH syAt nirvAtasthitadIpavat / / (sa.raha.42) iti / ___yadyapi - zuddhaiva jJAnadhArA syAt samyaktvaprAptyanantaram + (a.sA.18/150) iti adhyAtmasAravacanAt caturthaguNasthAnakavartino'pyupayogadhArAyAH zuddhatvameva tathApi sAvadyayogadhArayA saGkliSTavedanadhArayA ca mRdu-madhyAdibhAvavaicitryaprayuktaskhalitatvamapi sambhavatyeva / anavaratapravRttA'skhalitA'saGgasAkSimAtrazuddhacaitanyA'nubhUtistu paramamunInAmeva sambhavati, akalaGkitayogopayogayomitho'nukUlatvAt / etena bhikSATanA''vazyakAdipravRttikAle kathaM zuddhopayogarUpAyA dIkSAyAH sambhavaH ? iti nirastam, yata AhAra-vihArAdikriyAkAle'pi = vyutthAnA'vasare'pi zuddhAjJAyogena pramAdaparityAgAt - kSINe rAgAdisantAne prasanne cAntarAtmani / yaH svarUpopalambhaH syAt sa zuddhAkhyaH prakIrtitaH / / (jJAnA. 13/31) iti jJAnArNavadarzitAyAH yadvA - mohakSobhavihIno hyAtmanaH pariNAmaH zuddhaH, parA'nupanItatvAt / sa eva hi cAritrazabdavAcyaH - (madhyama syA.raha.bhAga-3/pR.196) iti syAdvAdarahasyapradarzitAyAH zuddhopayogarUpAyAH = cinmAtrAnubhUtyAtmikAyAH samatRNa-maNi-leSThu-kAJcanatvapariNatirUpAyAH dIkSAyAH naiva vAsanAtmanA = saMskArarUpeNa ucchedaH = nAzaH sambhavati, bhAvadIkSitasya bahirudAsInatve'pi kevalaM jinAjJayaiva pravRttatvAt / taduktaM paJcavastuke - jaiNo adUsiassA heAo savvahA Niattassa / suddho a uvAdee akalaMko savvahA so u / / (paM.va.1153) iti / ata eva pUrvoktaM(pR.1407) - jo sutto vavahAre, so joI jaggae skjjmmi| jo jaggadi vavahAre, so sutto appaNo kajje / / (mo.prA.31) iti mokSaprAbhRtavacanaM yadyekAntanayato'GgIkriyate tadA naiva cAru, svAtmakArye'tijAgarUkeNa tIrthakRtA'pi chadmasthadazAyAM bhikSATanabhojanAdivyavahArasya tvanmate'pi kRtatvAt / ___ etena zaikSaka-glAnAdyarthaM pravRttau kathaM zuddhopayogasambhava iti pratikSiptam, jinAjJayA tathApravRttAvapi nijA'saGgasAkSibhAvamAtrAvalambanAcca / taduktaM paJcavastuke - jaha ussaggaMmi Thio khitto udagammi keNa vi tvssii| tavvahapavittakAo acaliabhAvo'pavatto a|| evaM ciya majjhattho ANAI katthaI payaTTato / sehagilANAdi'TThA apavatto ceva nAyavyo / / kevala saccidAnaMdamaya che. AvA zuddha AtmasvabhAvanuM AcaraNa karavA svarUpa bhAvadIkSA zuddha upayogasvarUpa siddha thAya che. kAraNa ke azuddhatA lAvanAra AMzika paNa kaSAya bhAvacAritramAM hoto nathI. tethI ja AhAra, vihAra vagere vyavahAra pravRttinA samaye paNa zuddha upayogasvarUpa dIkSAno saMskAra-rUpe uccheda thato nathI. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1938 * saMskArarUpeNA'vicchinnasya phalajanakatvam dvAtriMzikA - 28/25 na ca vAsanAtmanA'vicchinnasya tatphalavicchedo nAma, yathA 'mtishrutopyogyornytrkaale'nytraceti - dhyeyam IIrdh|| ANAparato so, sA puNa savvaNNuvayaNao ceva / egaMtahiA vijjaga-NAeNaM savvajIvANaM / / bhAvaM viNA vi evaM hoi pavittI Na bAhae esA / savvattha aNabhisaMgA viraibhAvaM susAhussa / / 8 (pagva.1174-1177) kRti / vikrIkSitasya dhyAnAvo zuddhopayoga: sAkSAt, vighna vyutthAnadazAyAM saMskArAtmaneti vizeSe satyapi naizcayikasarvaviratipraNidhAnopabRMhitazuddhacitsvabhAvopalambhasyA'khaNDitatobhayatrApyavizeSaiva / na ca = nahi vAsanAtmanA = saMskArarUpeNa avicchinnasya = 31khaNDitasya tatphalavicchedaH = tadIyakAryatAvacchedakA''krAntAnudayaH sambhavati / atrodAharaNamAha- 'yathe 'ti / mati-zrutopayoyo: 'nuvaM to nasthi vona' (vi.gA.mA.rU016, gA.ni.276) kRti gAvazyaniyukti-vishessaavshykbhaassyvcnen samayAntaraM vartamAnayoH anyatarakAle yathAkramaM ekataropayogakAle acaitaya = yathAkramaM zruta-matijJAnA'nyatarasya upayogAtmanA'sato'pi labdhirUpeNA'vasthitasya phalavicchedo vivakSitapadArthA'pariccheda-saMzaya-viparyayA'nadhyavasAyA'nyataralakSaNaH karmanirjarAvizeSavirahAdilakSaNo vA yathA na sambhavati tathaiva prakRte'pi iti vyutthAnadazAyAM zubhopayogAnubhavakAle'pi labdhirUpeNa zuddhoprayogazAlitayA muniH bhAvadIkSAnvita eva tatsAdhyakarmanirjarAvizeSAdiphalabhAgeva ceti dhyeyam / / 28 / 25 / / = * saMskArasvarUpe viccheda na pAmela cIjanA phaLano nAza thato nathI. jema ke mati-zrutajJAnasvarUpa be upayogamAMthI ekano upayoga cAlu hoya te samaye te sivAyano upayoga saMskArarUpe-labdhirUpe hoya che tathA tenuM phaLa karmanirjarA vagere paNa hoya che tema uparokta vAta dhyAnamAM levI. (28/25) vizeSArtha :- AtmAnA mULabhUta vizuddha svabhAvamAM hAsya, rati, arati vagere koI paNa vibhAvapariNAmano aMza paNa rahelo nathI. zuddha buddha caitanyaghana jJAnAnaMda jyotirmaya caitanya e ja AtmAno mULabhUta vizuddha svabhAva che. AvA svabhAvano anubhava karavo eTale dIkSA. A aparokSa anubhava zuddha svabhAvanuM AcaraNa kahevAya che. mATe bhAvadIkSA zuddha upayoga svarUpa siddha thAya che. dhyAnAdi dazAmAM mahAtmAone sAkSAt aparokSa anubhavarUpe zudgha upayoga hoya che. tathA vyutthAnadazAmAM vyavahAradazAmAM saMskArasvarUpelabdhirUpe zuddha upayoga hoya che. A be avasthAmAM paNa sarvaviratinuM praNidhAna akhaMDapaNe vyApIne ja raheluM hoya che. tevA praNidhAnathI paripuSTa thayela nijazuddha caitanyasvarUpano upalaMbha akhaMDapaNe hAjara hovAthI te samaye paNa te bhAvasAdhu ja kahevAya che. tathA bhAva cAritrathI sAdhya karmanirjarAdi phaLa bhikSATanAdi vyavahArasamaye paNa hAjara ja rahe che. jema 66 sAgaropama sudhI mati-zrutajJAnanI labdhi utkRSTathI je jIvane hoya te jIvane matijJAnano upayoga hoya tyAre zrutajJAnano upayoga nathI hoto. tathA zrutajJAnano upayoga hoya tyAre matijJAnano upayoga nathI hoto. chatAM 66 sAgaropama sudhI mati-zrutajJAnasAdhya karmanirjarA-nizcaya vagere phaLa maLe ja che. kema ke eka upayoga sAkSAt hAjara hoya tyAre bIjo upayoga saMskArarUpe/labdhisvarUpe vidyamAna hoya che. te rIte dhyAnAdi dazAmAM aparokSa svAnubhava karavA svarUpa zuddha upayoga sAkSAt hAjara hoya che. bhikSATanAdi vyutthAnadazAmAM labdhisvarUpe saMskArasvarUpe zuddha upayogAtmaka dIkSA hAjara hoya che. sarvathA zuddha upayogano chu. hastAvaze 'yathA che mati...' dhi : vA:| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zuddha-zubhopayogayoH tulyaphalajanakatA 1939 phale na 'tulyakakSatvaM zubha-zuddhopayogayoH / yeSAmantyakSaNe teSAM zailezyAmeva vizramaH / / 26 / / phala iti / yeSAM vAdinAM phale mokSalakSaNe zubha-zuddhopayogayorna tulyakakSatvaM sAdhAraNyena pradhAnahetutvaM teSAM zailezyAmantyakSaNa eva vizramaH syAt, tadaiva sarvasaMvaropapatteH / __ prakRte digambaramatApAkaraNArthaM yatate- 'phala' iti / yeSAM vAdinAM digambarANAM zubha-zuddhopayogayoH mokSalakSaNe phale = mokSaM prati sAdhAraNyena = ubhayA'nugatatvena rUpeNa pradhAnahetutvaM = mukhyakAraNatvaM na teSAM digambarANAM tu zailezyAM caturdazaguNasthAnake antyakSaNe eva vizramaH = mokSakAraNatA'bhyupagamavizrAntiH syAt, tadaiva = zailezyAmeva sarvasaMvaropapatteH = kRtsnA''zravanirodhasaGgateH tadanantarameva mokSodayAt / taduktaM dharmasaGgrahaNyAM zrIharibhadrasUribhiH - so ubhayakkhayaheU selesIcaramasamayabhAvI jo / seso puNa Nicchayao tasseva pasAhago bhaNio / / - (dha.saMgra.26) iti / sa = dharmaH dharmAdharmobhayakSayahetuH iti, ziSTaM spaSTam / ayamatrAzayaH- digambarAH pAdaprasArikAnyAyena vadanti yaduta- paramopekSAsaMyamaM pratipattukAmo'pi tathAvidhasAmagrIvaikalyAttaM pratipattumakSamaH tadbahiraGgasAdhanamAtramApavAdikamupadhyAdikamAtiSThate / paraM vastudharmastUtsarga eva, na punarapavAda iti zuddhopayogAnvitAnAmanAzravatvena mokSagAmitvaM, arhadbhakti-pravacanavAtsalya-zramaNapratipatti-ziSyayogakSema-jinapUjopadezAdipravRttAnAM zubhopayogazAlinAM tu zramaNAnAM sAstravatvena kevalaM sAtavedanIyabandha-tannimittakasaukhyabhAgitvameva na mokssgaamitvmiti| taduktaM pravacanasAre - samaNA suddhavajuttA suhovajuttA ya hoMti samayaMmi / tesu vi suddhavauttA aNAsavA, sAsavA sesA / / arahaMtAdisu bhattI vacchaladA pavayaNAbhijuttesu / vijjadi jadi sAmaNNe sA suhajuttA bhave criyaa|| vaMdaNa-NamaMsaNehiM abbhuTThANA'NugamaNapaDivattI / samaNesu samAvaNao Na jiMdiyA rAyacariyammi / / daMsaNa-NANuvadeso sissaggahaNaM ca posaNaM tesiM / cariyA hi sarAgANaM jiNiMdapUjovadeso ya / / uvakuNadi jo vi NiccaM cAduvvaNNassa samaNasaMghassa / kAyavirAdhaNarahidaM so vi sarAgappadhANo se|| vejjAvaccaNimittaM gilANa-guru-bAla-vuDDhasamaNANaM / logigajaNasaMbhAsA Na jiMdidA vA suhovajudA / / uccheda thayo nathI. mATe zubha upayogano anubhava karatA bhikSATanAdi karanArA mahAmunio paNa zuddha upayogasvarUpa bhAvahImAna 35 = bhani avazya bheNave 4 cha - mema siddha thAya che. (28/25) gAthArtha - zuddha upayoga ane zubha upayoga phalanI apekSAe jemanA mate samAna kakSAvALA nathI tabhI to zailezImA 4 vizrAma 42vo 5ze. (28/26) TIkArtha :- mokSasvarUpa phaLa pratye je vAdIonA mate zuddha upayoga ane zubha upayoga samAna rIte mukhya hetu nathI teoe to mokSanI mukhya kAraNatAne zailezImAM chellA samaye ja vizrAnta thayelI mAnavI paDaze. kAraNa ke 14 mAM guNasthAnakanA caramasamaye ja sarva saMvara zAstrasaMgata thAya che. (arthAta teoe chellA guNasthAnakanA chelle samayane ja mokSanuM kAraNa mAnavuM paDaze. te pUrvenI badhI ja kSaNo tathA badhI ja sAdhanA ane pariNAmo mokSa pratye anyathAsiddha = akAraNa sAbita thaze.) 1. hastAdarza 'kakSatulyatvaM' iti padavyatyAsaH / 2. hastAdarza 'sarvasaMcaro...' ityazuddhaH pAThaH / 3. zramApanaya ityarthaH / 4. zubhopayutA ityarthaH / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhopayogasya saMvaropakAritA * dvAtriMzikA - 28/26 tadupakArakatvasya cobhayatrA'vizeSAt, tatsannihitopakArakatvasya ca zuddhopayogamAtrA'vizrAntatvAt / 'ApekSikasya ca tasya zubhopayoge'pyabAdhAd, 1940 * esA pasatthabhUtA samaNANaM vA puNo gharatthANaM / cariyA paretti bhaNidA tayA eva paraM lahadi sokkhaM / / chadumatthavihidavatthusu vaya-niyama-jjhayaNa jhANa-dANarado / Na lahadi apuNabbhAvaM bhAvaM sAdappagaM lahadi / / - (pra. sAra. 3/45-49, 53, 54,56 ) iti / sAdappagaM = sAtAtmakaM, ziSTaM spaSTam / ekAntena evaM vibhAgakaraNamanekAntavAdinAmayuktam, zramaNAnAM gamanAgamanAdipravRtterapi ratnatrayayoga-kSemazuddhi-vRddhyAdyuddezata eva sambhavAt, tathaiva vidhAnAt / taduktaM nizIthabhASye NANaTTha- daMsaNaTThA carittaTThA evamAdi gaMtavvaM - (ni.bhA. 1969) iti prakRtagranthakRdAzayaH / na ca zuddhopayogasya sarvasaMvaropakArakatvAttadupAdAnaM zailezIprAkkAlInasyA'pi yuktamiti vAcyam, tadupakArakatvasya ca = sarvasaMvarasahakAritvasya ubhayatra zubha-zuddhopayogayoH avizeSAt, zubhopayogasya puNyabandhanimittatve'pi prAgukta ( dvA. dvA. 1/17 bhAga-1 pR.38) nizIthabhASyacUrNi (3334) darzitadhAnyapalyadRSTAntena sarvasaMvaropakArakatvopapatteH / na ca cAritrakAlInasya zubhopayogasyA'tivyavahitatvena na tadupakArakatvamiti vAcyam, tatsannihitopakArakatvasya ca = sarvasaMvarA''sannopakAritvasya hi zuddhopayogamAtrA'vizrAntatvAt = zuddhopayogatvAvacchinnA'vyAptatvAt / sarvasaMvaravyavahiteSvapi saptamAdiguNasthAnakeSu zuddhopayogasya sattvAt, pITha-phalakavasatiprabhRtipratyarpaNa-samavasaraNadezanA-kevalisamudghAtA''yojyakaraNa-yoganirodhAdau zubhasaMyamavyApAre'pi zailezIcaramasamayasannihitatvasyopalabdhezca / tatazca bhakSite'pi lazune na zAnto vyAdhiriti nyAyApAtaH / etena zuddhopayoge ApekSikasya sarvasaMvarasannihitopakArakatvasya sattvAtpradhAnA mokSahetutetyapi kalpanA nirastA, ApekSikasya ca = apekSAvizeSasahakRtasya tasya sarvasaMvarasannihitatvasya sarvasaMvarasannihitopakArakatvasya vA zubhopayoge'pi abAdhAt, apramattayatInAmantarmuhUrttA'nantaraM SaSThaguNasthAnA'vAptau pravartamAne = tadu / bhehigaMjara vidvAno khema uhe } 'zailezInI pUrve ne zuddha upayoga che te zailezInA yarabha samaya pratye upakArI hovAthI mokSakAraNa kahI zakAze' to A dalIla to zuddha upayoganI jema zubha upayogamAM paNa samAna rIte lAgu paDaze. kAraNa ke zubha upayoga paNa zuddha upayoganI jema zailezInA carama samaya pratye upakAraka to che ja. tethI zudgha upayoga ane zubha upayoga-bannene mokSa pratye samAna rIte mukhya hetu mAnavA joIe. tatsa. / 'zailezI 2ezanA yarabha samaya pratye nakauno upahAra zuddha upayoga hovAthI temAM mokSanI mukhya kAraNatA manAya. paNa zubha upayoga tenAthI dUra hovAthI tene mokSanuM pradhAna kAraNa mAnI na zAya. ' A pramANe jo digaMbara vidvAna zvetAMbaro sAme dalIla kare to te paNa vyAjabI nathI. kAraNa ke zailezInA carama samaya pratye najIkathI upakArIpaNuM kevaLa zuddha upayogamAM ja vizrAnta nathI thatuM. paNa kevalI samuddhAta, AyojyakaraNa, yoganirodha vagere zubha kriyAomAM paNa raheluM ja che. mATe mAtra 'zuddha upayoga ja mokSanuM kAraNa che.' evuM kahI zakAtuM nathI. tathA ApekSikapaNe sarvasaMvaranI 1. mudritapratau ' AkSepika...' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze mudritapratiSu ca ' zuddhopa...' ityazuddhaH pAThaH / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1941 * sAmAyikasyocitapravRttiprAdhAnyam * ucitaguNavRttitvena nyAyyatvAcceti / / 26 / / tathAvidhazubhopayoge ApekSikasya tasya sambhave bAdhakA'bhAvAt / itthameva - vavahAreNa viNA paramatthuvaesaNamasakkaM ( (sa.sA.8) iti samayasAravacanopapatteH / prathamadazAyAM ucitaguNavRttitvena tAdRzazubhopayogasya nyAyyatvAt, vihitatvA'nusandhAne'pi Avazyakatve'pi ca pratisandhIyamAne tadasampAdane'naucityA''pAtena sAmAyikabhaGgaprasaGgAcca / taduktaM paJcAzake - samabhAvo sAmAiyaM taNa-kaMcaNa-sattu-mittavisao tti / nirabhissaMgaM cittaM uciyapavittipahANaM c|| 6 (paJcA.11/5) iti pUrvoktaM(pR.1853) atrA'nusandheyam / etena bhikSA'TanAdipravRttirapi vyAkhyAtA, yatinA gRhyamANasyA''hAra-vastra-pAtrAdeH dAtuH puNyanibandhanatvena paropakArahetutvAt vizuddhayogazaktezcocitapravRttihetusAmAyikazaktyA tadarthitAniyatatvAditi vyaktaM yogadIpikAyAm (SoDazakaTIkA-13/5) / tatazca zuddhopayogalakSaNa eka eva zivopAya ityekAnto na jyAyAn, svocitabhUmikA''nurUpyeNA'nabhiSvaGgabhAvena jinAjJAsampAdanataH zubha-zuddhopayogayorubhayoreva saMyamasImA'vasthitayoH tulyavadeva mokSaM prati mukhyahetutvAt / taduktaM bRhatkalpabhASye api - je vi a na savvagaMthehi~ niggayA hoMti kei niggaMthA / te vi ya niggahaparamA, havaMti tesiM khaujjuttA / / kalusaphaleNa na jujjai kiM cittaM tattha jaM vigayarAgo / saMte vi jo kasAe nigiNhai so vi tattullo / / 6 (bR.ka.bhA. 836-7) iti / prakRte ca - zubhAzubhAbhyAM mArgAbhyAM vahantI vAsanAsarit / pauruSeNa prayatnena yojanIyA zubhe pathi / / azubheSu samAviSTaM zubheSvevA'vatArayet / azubhAccAlitaM yAti zubhaM tasmAdapIritam / / sandigdhAyAmapi bhRzaM zubhAmeva samAcara / zubhAyAM vAsanAvRddhau na doSo'sti marutsuta ! / / azubhairvAsanAvyUhairmano baddhaM vidurbudhAH / samyagvAsanayA tyaktaM muktamityabhidhIyate / / + (rA.gI.6/31-2-5-6) iti rAmagItoktiprabandho'vazyaM smartavyo yathAtantram / tathA - saMvaranirjarArUpo bahuprakArastapovidhiH zAstre / yogacikitsAvidhiriva kasyA'pi kathaJcidupakArI / / - (syAdvAdakalpalatA 11/54 uddhRta) iti vacanamapi naiva vismartavyam / pUrvapUrvamArgavilope phalata uttarottaramArgavilopA''pAtAditi bhAvanIyam / / 28/26 / / sannihita upakArakatA to zuddha upayoganI jema zubha upayogamAM paNa abAdhita ja che. tathA ucitaguNavRttisvarUpa hovAnA kAraNe zubha upayogamAM mokSakAraNatA mAnavI nyAyasaMgata paNa che. (28)ra6) vizeSArtha :- digaMbara vidvAno pravacanasAra vagere graMthomAM mokSanuM kAraNa zuddha upayoga ja che, zubha upayoga nahi. AvuM jaNAve che. mahopAdhyAyajI mahArAja kahe che ke A vAta barAbara nathI. bhUmikAbhede zuddha upayoganI jema zubha upayoga paNa mokSa pratye samAna rIte ja mukhya kAraNa che. bAkI to mokSaprAptinI pUrva kSaNane ja mokSakAraNa mAnavI paDaze; nahi ke zuddha upayogane. kAraNa ke zuddha nizcaya nayanI dRSTie to kAryane utpanna kare te ja kAraNa kahevAya. A dRSTie caudamA guNasthAnakanA chellA samaya pachI tarata ja mokSa maLavAthI mokSanuM kAraNa chellA guNasthAnakano chello samaya ja kahI zakAya. ApekSika kAraNatAnI vAta karIe to zuddha ane zubha banne upayogamAM mokSakAraNatA tulya ja che. deva-gurubhakti-vaiyAvacca vagereno Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 1= ekayogena vihitAnyayogAnyathAsiddhivarahaH 1942 etadeva bhAvayati - adhyAtmAdikayogAnAM dhyAnenopakSayo yadi / hanta vRttikSayeNa syAttadA tasyApyupakSayaH / / 27 / / etadeva zubha - zuddhopayogayoH mokSe mukhyahetutvameva bhAvayati - ' adhyAtme 'ti / pUrvaM yogabhedadvAtriMzikAyAM 'upAyatve' ( dvA. dvA. 18/31 bhAga - 4 pR. 1262 ) ityAdinA'yaM zloko bhAvitArthaH tathApa sthAnA'zUnyArthaM vaktavyAntaropadarzanArthaJca vivriyate'smAbhiH / tathAhi - yadi adhyAtmAdikayogAnAM adhyAtmabhAvanAyogamaryAdAvartinAM bhikSATana-vihAra- pratikramaNa-japa- devavandana- vaiyAvRttyAdInAM sadanuSThAnAnAM dhyAnena dhyAnayogena upakSayaH = caritArtha kRtakRtyatA niSThitArthatA saphalatA = upakSINatA kRtArthatA syAt tatazca mokSaM prati anyathAsiddhiH syAt tadA hanta ! samatayA vRttikSayeNa vA tasyA'pi dhyAnayogasya mokSaM prati upakSayaH = anyathAsiddhatvaM syAt / adhyAtmAdInAM dhyAna eva hetutvaM na tu mokSaM prati, dhyAnasampAdanena teSAM caritArthatvAditi yadi manyase tadA dhyAnasyA'pi samatAyAmeva hetutvaM na tu mokSaM prati, samatAsampAdanena tasya kRtArthatvAd yadvA samatAyA api vRttisaGkSaya eva kAraNatvaM, na tu mokSaM prati, vRttisaGkSayopadhAnena tasyAH saphalatvAdityapi vaktuM zakyatvAd vRttisaGkSaya eva kevalo mokSaM prati hetuH syAt / na caitadiSTam / taduktaM bhAvaprAbhRte chiMdaMti bhAvasamaNA jhANakuThArehiM bhavarukkhaM - (bhA.prA.122 ) / etena chindanti jJAnadAtreNa spRhAviSalatAM budhAH - ( jJA.sA. 12/3) iti jJAnasAroktirapi vyAkhyAtA 1 = dvAtriMzikA - 28/27 = - = = kiJca prAktanA'dhyAtmAdeH mokSakAraNatvA'nabhyupagame cittasya zuddhaye karma na tu vastUpalabdhaye vastusiddhirvicAreNa na kiJcitkarmakoTibhiH / / - (vi. cU. 11) iti vivekacUDAmaNau vadan zaGkarAcAryaH kathaM jeyo digambaraiH ? vastutastu jinoktakriyAkAle naizcayikacAritrA'nabhyupagame bhavatAmapasiddhAnto'pi durnivAraH, taduktaM kundakundAcAryeNaiva niyamasAre paDikamaNapahudikiriyaM kuvvaMto Nicchayanayassa cArittaM / teNa du viraagupayoga eTale zubha upayoga. vizuddha nijacaitanyasvarUpa upalaMbha eTale zudgha upayoga. chellI dalIlarUpe graMthakArazrIe je jaNAvela che ke 'zubha upayoga ucitaguNavRttirUpa che'- teno matalaba e samajavo ke arihaMtabhakti, guru sevA, glAna vaiyAvacca vagere zubha pravRttio ane tatkAlIna zubha upayoga sAdhujIvanamAM prathama avasthAmAM ucita guNaprApaka cittavRttisvarUpa che. tathA te avasthAmAM te zAstravihita paNa che tathA Avazyaka paNa che. tevuM jANavA chatAM jo mahAtmA tevI zubha pravRtti-zubhavRtti na Adare to te anucita kahevAya, aucityabhaMga kahevAya. te to UlaTuM sAmAyika-cAritrapariNAma pratye bAdhaka banI jAya. kAraNa ke paMcAzakajImAM (11/5) jaNAvyA mujaba sAmAyikacAritra citapravRttipradhAna che. mATe zubhavRtti-pravRttine mokSakAraNa mAnavA e yuktisaMgata ja che - evuM siddha thAya che. (28/26) A ja vastunuM samarthana karatA graMthakArazrI kahe che ke gAthArtha :- jo adhyAtma vagere yogono dhyAna dvArA upakSaya = anyathAsiddhi mAnavAmAM Ave to khedanI vAta che ke vRttisaMkSaya nAmanA pAMcamA yoga dvArA dhyAna vagere paNa upakSINa = anyathAsiddha thaI jaze.(28/27) TIDArtha :- khA gAthAno artha pUrve (dvAdvA. 18/31 bhAga-4 5.1262) bhAvita resa che. (28/27) Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vyavahAre'pi dhyAnamakSatam * 1943 adhyAtmiketi / bhAvitArthaH / / 27 / / etacca vyavahAre dhyAnA'bhAvamabhipretyoktaM vastutaH tadA' dhyAnamapyanapAyamevetyAhavyavahAre'pi ca dhyAnamakSataprasaraM sadA / manovAkkAyayogAnAM suvyApArasya tattvataH / / 28 / / carie samaNo abbhuTThido hodi / / - (ni.sA.152) iti 'turagArUDhasturagaM vismRtaH' iti nyAyApAtaH / etena zuddhopayogopadhAnadvArA zubhopayogasya kRtakRtyatvamiti na tasya mokSe hetutA kintu zuddhopayogasyaiveti nirastam, kevalajJAnasampAdanadvArA zreNivartino'pi zuddhopayogasya caritArthatvena mokSe'hetutvA''patteH / itthaJca zailezIcaramakSaNasyaiva mokSakAraNatvasiddhyA zuddhopayoga-yathAkhyAtacAritra-kevalajJAnakevalisamudghAtA''yojyakaraNAdInAmapyapavargA'hetutvA''patteraparihAryatvameva syAt, teSAM svasamavadhAnA'vyavahitottarasamayA'vacchedenA'pavargotpAdakatvA'bhAvAditi dik / / 28/27 / / vyavahAre'pi ca = bhikSATana-pratikramaNAdisvabhUmikocitadharmavyApAre'pi hi sadA = sarvadaiva sarvatraiva dhyAnaM = dharmAdikaM dhyAnaM paramArthataH akSataprasarameva, asaGgabhAvenaikAtmavedanAt / taduktaM adhyAtmasAre - na parapratibandho'sminnalpo'pyekAtmavedanAt / zubhaM karmA'pi naivA'tra vyAkSepAyopajAyate / / dehanirvAhamAtrArthA yA'pi bhikSATanAdikA / kriyA sA jJAnino'saGgAnnaiva dhyAnavighAtinI / / - (a.sA.15/6,11) iti vihitA'nuSThAnagocarA yatanA na dhyAnavirodhinI pratyuta saiva manovAkkAyadhyAnAtmikA ityAzayenA''ha- manovAkkAyayogAnAM suvyApArasya = sudRDhapraNihitapravartanasya tattvataH = dhyAnatvAt / taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAM api - jo kira jayaNApuvvo vAvAro so na jhANapaDi vizeSArtha :- A gAthA spaSTa hovAthI tenI vyAkhyA graMthakArazrIe karelI nathI. kahevAno Azaya e che ke 19 mI batrIsImAM adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya-ema pAMca prakArano yoga batAvI gayA chIe. jo digaMbara tAtkAlika mokSajanaka hoya tene ja mokSakAraNa tarIke oLakhAvIne adhyAtma ane bhAvanAyogane mokSa pratye kAraNa mAnavAnA badale dhyAnayoga dvArA anyathAsiddha = upakSINa = caritArtha = ahetu siddha kare to graMthakArazrI tenI sAme tulya yuktithI kahe che ke dhyAna dvArA adhyAtma ane bhAvanAyoga anyathAsiddha thatA hoya to vRttisaMkSaya nAmanA yoga dvArA dhyAnayoga paNa anyathA siddha sAbita thaI jaze. jema adhyAtma bhAvanAne lAvavA dvArA ane bhAvanA dhyAnane lAvavA dvArA caritArtha = kRtakRtya thaI jAya che tema dhyAna paNa vRttisaMkSayane lAvavA dvArA saphaLa = kRtakRtya = niSThitArtha = caritArtha thAya che. ema kahevAmAM koI bAdha jaNAto nathI. tethI mokSanuM kAraNa jema adhyAtma ane bhAvanA nahi bane tema dhyAnayoga paNa mokSahetu nahi bane. AvuM to digaMbara vidvAnone paNa mAnya nathI. tethI je tarka dvArA dhyAnane teo mokSaheturUpe siddha karaze te ja tarka dvArA adhyAtma ane bhAvanA yoga paNa mokSanuM kAraNa banI jaze.(28/27). 27 mA zlokamAM je vAta karI te bhikSATana-pratikramaNAdi vyavahArakAle dhyAna nathI hotuM- evA abhiprAyathI kahyuM. vAstavamAM to tathAvidha pravRttikAle dhyAna paNa avyAhata = abAdhita ja che. AvA AzayathI graMthakArazrI kahe che ke - gAthArtha - vyavahAramAM paNa sadA dhyAnano prasAra avyAhata che. kAraNa ke manoyoga, vacanayoga ane kAyayoganI sudaDha pravRtti ja dhyAnasvarUpa che. (28/28) 1. hastAdarza 'tavA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza .....prasarastadA' iti liGgabhedAdazuddhaH pAThaH / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * karaNasuddaDhavyApArasya dhyAnarUpatA * dvAtriMzikA - 28/28 vyavahAre'pi ceti / na hi cittanirodhamAtrameva dhyAnamabhyupemaH, kiM tu karaNadRDhasuvyApArapIti / tadA'pi tadakSatamiti tAtparyam / / 28 / / 1944 vakkho / so ceva hoi jhANaM jugavaM maNa-vayaNa- kAyANaM / / - ( a.ma.pa. 8) / nanu mAnasameva dhyAnaM zrutaM na vAcikaM na vA kAyikamiti cet ? tat kiM maNasA vAvAreMto kAyaM vAyaM ca tappariNAmo / bhaMgiyasuaM guNanto vaTTai tivihevi jhANaMmi / / - ( A.ni. 1478) iti AvazyakaniryuktivacanaM, kAyaceTTaM niruMbhittA maNaM vAyaM ca savvaso / vaTTai kAie jhANe suhumussAsavaM muNI / / - iti (vya.sU.pI. 123 ) iti vyavahArasUtrabhASyapIThikAvacanaM ca na smarasi ? ' smarAmi, na tu zraddhe', 'dhyai cintAyAmiti dhAtvarthasya kAyikAdAvasambhavAditi cet ? tat kiM dhAtoranekArthatAM nA''tiSThase ? 'kAmamasmi tathA''tiSThe, na paramatra tadarthAntarakalpanaprayojanamupalabha' iti cet ? tat kimuktasUtrasamAdhAnaM tava na prayojanam ? 'omiti cet ? tarhi pravacanabAhyo bhavasi / taduktaM bRhatkalpabhASye jo taM jagappadIvehiM paNIyaM savvabhAvapaNNAvaNaM / Na kuNati sutaM pamANaM Na so pamANaM pavayaNaMmi / / - (bR.ka.bhA. udde. 2/gA. 3641 ) iti / evaJca dIkSA'pi vyarthA syAt / taduktaM piNDaniryuktau suttassa appamANe caraNA'bhAvo tao ya mokkhassa / mokkhassa'vi ya abhAve dikkha-pavittI niratthA u / / - (piM. ni. 525) iti tathApi kevalinAM kAyayoganirodhasya dhyAnatvamAtiSThamAnasya ka ivA'nyaH panthAH zaraNamiti rahasi paryAlocaya / syAdetat- mohakSayeNa tanmUlabhUtaparadravyapravRttyabhAvAd viSayaviraktatayA'dhikaraNAntarA'bhAvAt manaso nirodhe tanmUlacaJcalatvavilayAdanantasahajacaitanyA''tmani svabhAve samavasthAnaM hyanAkulatvasaGgataikAgryasaJcetanatayA dhyAnamucyate nizcayataH / taduktaM pravacanasAre jo khaviyamohakaluso visayaviratto maNe NirumbhittA / samavaTThido sahAve so appANaM havadi jhAdA / / - (pra. sAra. 2/104 ) iti / tatkathaM bAhyabhikSATanAdikriyAsadbhAve paramazuddhopayogaH vijRmbheta iti ? maivam, itthaM dhyAnasya svabhAvasamavasthAnarUpatve siddhAnAmapi dhyAnaprasaGgAt, tadiSTApattau zukladhyAnabhedAnAM sthAnavibhAgA'nupapatteH / ata eva sudaDDhappayattavAvAraNaM Niroho va vijjamANANaM / jhANaM karaNANa mayaM Na u cittaNirohamettAgaM / / - (vi. A.bhA. 3071 ) iti vizeSAvazyakabhASyakRtaH paribhASante / prakRte zAstrIyo'rthaH pratipattavyo, na tvardhajaratIyanyAyasiddhaH / na hi cittanirodhamAtrameva dhyAnaM iti vayaM abhyupemaH, kAyayoganirodhe'vyAptyApatteH / kintu karaNadRDhasuvyApAraM karaNAnAM sudRDhavyApAraM api iti hetoH tadA'pi bhikSATanAdau tad dhyAnaM akSataM avyAhatam iti tAtparyam / sammataJcedaM pareSAmapi / ata eva nAradaparivrAjakopaniSadi dhyAnayukto mahIM caret - ( nA. pari. 4/18) ityevaM vihitam / = = - TIkArtha :- ame jaino mAtra cittanirodhane dhyAna tarIke svIkAratA nathI paraMtu karaNanA sudRDha pravartanane paNa dhyAna mAnIe chIe. te to bhikSATana vagere vyavahAra kALe paNa abAdhita ja che - AvuM ahIM tAtparya che. (28/28) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dhyAnasya saptavidhatvam * 1945 __ asmanmate ca prakRte - tattha u bhaNijja koI jhANaM jo mANaso pariNAmo / taM na havai jiNadiTuM jhANaM tivihe vi jogammi / / vAyAIdhAUNaM jo jAhe hoi ukkaDo dhAU / kuviotti so pavuccai na ya iare tattha do natthi / / emeva ya jogANaM tiNhavi jo jAhi ukkaDo jogo / tassa tahiM niddeso iare tatthikka do va navA / / kAe vi ya ajjhappaM vAyAi maNassa ceva jaha hoi / kAya-vaya-maNojuttaM tivihaM ajjhappamAhaMsu / / jai egaggaM cittaM dhArayao vA niraMbhao vAvi / jhANaM hoi naNu tahA iaresu vi dosu emeva / / mA me ejau kAutti acalao kAiaM havai jhANaM / emeva ya mANasiyaM niruddhamaNaso havai jhANaM / / jaha kAyamaNanirohe jhANaM vAyAi jujjai na evaM / tamhA vaI u jhANaM na hoi ko vA visesuttha ? / / mA me calautti taNU jaha taM jhANaM nireiNo hoi / ajayAbhAsavivajjassa vAiaM jhANamevaM tu / / evaMvihA girA me vattavvA erisA na vattavyA / iya veyAliyavakkassa bhAsao vAiyaM jhANaM / / 6 (A.ni.1467-71,74-77) iti AvazyakaniyuktigAthAH smartavyAH / vyavahArabhASye api - kAyaceTuM nirubhittA maNaM vAyaM ca savvaso / vaTTati kAie jhANe suhumussAsavaM muNI / / na virujjhaMti ussaggajjhANA vAiya-mANasA / / 6 (vya.bhA. 122-3) ityevaM kAyotsarga-dhyAnayoH kAyikatvAdyavirodho dyotitaH / __ taduktaM bRhatkalpabhASye api - kAyAdi tihikkikkaM cittaM tivva mauyaM ca majjhaM ca / jaha sIhassa gatIo maMdA ya putA ya duyA ceva / / 6 (bR.ka.bhA.1642) iti / tadvRttilezastvevam - tat punaH dRDhAdhyavasAyAtmakaM cittaM tridhA- (1) kAyikaM, (2) vAcikaM, (3) mAnasikaJca / kAyikaM nAma yatkAyavyApAreNa vyAkSepAntaraM pariharannupayukto bhaGgakacAraNikAM karoti, kUrmavad vA saMlInA'GgopAGgaH tiSThati / vAcikantu 'mayedRzI niravadyA bhASA bhASitavyA, nedRzI sAvadyA' iti vimarzapurassaraM yad bhASate, yadvA vikathAdivyudAsena zrutaparAvartanAdikamupayuktaH karoti tad vAcikam / mAnasaM tu ekasmin vastuni cittasyaikAgratA / punarekaikaM trividhaM- tIvra mRdRkaM ca madhyaM ca / tatra tIvra = utkaTaM, mRdukaM ca mandaM, madhyaM ca nAtitIvra nAtimRdRkamityarthaH - (bR.ka.bhA.1642 vR.) iti| ___AvazyakaniyukticUrNI tu - jhANassa satta bhaGgA-mAnasaM, vAiyaM, kAyigaM, mANasaM vAiyaM ca, vAigaM kAigaM ca, mANasaM kAigaM ca, maNavayakAigaMti / ettha paDhamo bhaMgo chaumatthANaM sammaddiTThImicchAdiTThINaM sarAgavItarAgANaM bhavati / bitito tesiM ceva chadumatthANaM sajogikevalINaM ca dhammaM kathentANaM / kAigaM tesiM ceva chadumatthANaM sajogikevalINaM ca caramasamayasajogitti tAva bhavati / cauttho paMcamo vizeSArtha :- dhyAnano artha mAtra cittano nirodha ke cittavRttino aMkuza eTalo nathI. paNa jinAjJA mujaba mana, vacana, kAyAnuM ekAgratA-jayaNApUrvaka pravartana dhyAna che. sAdhu gocarI jAya, vihAra kare, vaiyAvacca kare, bhakti kare te samaye paNa jayaNA-ekAgratApUrvaka mana-vacana-kAyAnI pravRttisvarUpa dhyAnanuM lakSaNa hAjara hovAthI te samaye paNa dhyAna mAnavAmAM koI vAMdho nathI. AthI dhyAnane mokSanuM kAraNa digaMbara mAne to paNa gocarI, vaiyAvacca vagere vyavahAra samaye paNa munionuM dhyAna akhaMDa hovAthI te te pravRttine mokSanuM kAraNa mAnavAmAM koI vAMdho nathI. (28/28). Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1946 * zubhayogApekSayA pramattasaMyatasyA'nArambhitA * dvAtriMzikA-28/29 zubhaM yogaM pratItyA'syAma'nArambhitvamAgame / vyavasthitamitazcAM'zAt svbhaavsmvsthitiH||29|| zubhamiti / zubhaM yogaM pratItyA'syAM saddIkSAyAM Agame prajJaptyAdirUpe anArambhitvaM vyavasthitaM, "tattha NaM je te pamattasaMjayA te suhaM jogaM paDucca No AyAraMbhA" (bhaga.1/1/17) ityAdivacanAt / ya jathA paDhamo chaTTho jathA sajogikevalINaM / sattamo jathA paDhamo / - (A.ni.cU.2 pR.81,82) ityevaM dhyAnasya sapta vikalpA darzitAH / adhikaM tu yuktyAdikaM adhyAtmamataparIkSAvRttitaH samavaseyam (a.ma.pa.gA. 7/8/9) / / 28/28 / / zubhayogapravRttAnAM pramattasaMyatAnAmapi zuddhopayogamAgamena samarthayati- 'zubhamiti / zubhaM = upayuktatayA pratilekhana-pramArjana-kAyotsarga-bhikSA'TanAdilakSaNaM yogaM = kAyAdivyApAraM pratItya saddIkSAyAM prajJaptyAdirUpe Agame anArambhitvaM vyavasthitam / vyAkhyAprajJaptau sampUrNo'dhikRtArthopayogI pATha evam - tattha NaM je te pamattasaMjayA te suhaM jogaM paDucca no AyAraMbhA, no parAraMbhA, no tadubhayAraMbhA, aNAraMbhA / asubhaM jogaM paDucca AyAraMbhA vi, parAraMbhA vi, tadubhayAraMbhA vi, no aNAraMbhA - (vyA.pra.1/1/17) iti / zrIabhayadevasUrIyavRttI tadarthalezastvevam - pramattasaMyatasya zubho'zubhazca yogaH syAt, saMyatatvAt, pramAdaparatvAcca / ityata Aha- 'suhaM jogaM paDucca'tti / zubhayogaH = upayuktatayA pratyupekSaNAdikaraNam / azubhayogastu tadevA'nupayuktatayA karaNam / zubhAzubhayogau AtmA'nArambhAdyAtmArambhAdikAraNam / hiMsAdyaviratinivRttAnAM kathaJcidAtmAdyArambhakatve'pyanArambhakatvaM zubhayogaM pratItya, 'jA jayamANassa bhave virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi nijjaraphalA ajjhatthavisohijuttassa / / ' (o.ni.759/piNDaniyukti-671) iti oghaniyuktivacanAt - (vyA. pra. 1117 vRtti) iti / na ca - jo hoi appamatto ahiMsao, hiMsao iyarI - (o.ni. 754) ityevaM oghaniryuktau eva pramattasya hiMsakatvaM kaNThata uktamiti kathaM nA'nayorvirodhaH? iti zaGkanIyam, tatrA'pramattapadena yatanAyuktasyoktatvAt, iha tu pramattasyA'pi yatanAyuktatve zubhayogapravartane prazastapariNAmasambhavenAhiMsakatvasya vivakSitatvAditi na doSaH / taduktaM vizeSAvazyakabhASye - asubho jo pariNAmo sA hiMsA - (vi.A.bhA.1766) iti| - hiMsAdo u viramaNaM, vahapariNAmo ya hoi hiMsA u / / - (mU.A. 801) iti mUlArAdhanAvacanamapyatra vibhAvanIyam / ha zubha yogane AzrayIne anAraMbhitA che gAthArtha :- bhAvadIkSAmAM zubha yogane AzrayIne AgamamAM anAraMbhitA vyavasthApita karAyela che. tathA A aMzanI apekSAe svabhAvasamavasthAna saMgata che. (28/29). TIkArthaH-zubha yogane AzrayIne bhAvadIkSAmAM anAraMbhitAnI vyavasthA bhagavatIsUtra vagere AgamamAM karAyelI che. kAraNa ke bhagavatIsUtramAM lakhela che ke - "je te pramattasaMyata che te zubha yogane AzrayIne mAtmAraMbhI, 52|2lii, bhayamAnI nathI. bhATe anAraMbhI = mauiMsa cha.' 6 1. hastAdarza '...manaraM' ityazuddhaH pAThaH / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * samayasArasiddhAntApAkaraNam * 1947 itazcAM'zAt svabhAvasamavasthitiH anArambhitvasya caraNaguNasvabhAvatvAt / jJAnAdyaprakarSe'pi ' jJAnavatpAratantryayogyatayA tadupapatterapramAdena vizuddhatvAcceti / / 29 / / itazcAM'zAt anArambhakatvAMzamAzritya SaSThAdiguNasthAnavartinAmapi svabhAvasamavasthitiH zuddhopayogAtmikA sambhavati, anArambhitvasya = AtmAnyA'nArambhakatvasya caraNaguNasvabhAvatvAt = saMyamapratyayikaguNasthAnasvabhAvatvAt, 'jA jayamANassa..' ityAdisUtrataH tatsiddheH / na ca bhavatvevamanArambhitvA'nuviddhazuddhopayogo bhikSATanAdau gItArthAnAm, agItArthAnAM tu tadasambhava eva tattvajJAnAdyapakarSAditi vAcyam, agItArthAnAM jJAnAdyaprakarSe'pi = gItArthApekSayA tattvajJAnAdyapakarSe'pi jJAnavatpAratantryayogyatayA = zuddhopayogazAli-svabhAvasamavasthita-bhAvagItArthA''jJAvazavartitvayogena tadupapatteH svabhAvasamavasthitisaGgateH / etena zuddhopayogalakSaNaM svabhAvasamavasthAnalakSaNaM vA cAritraM vyavahAradazAvartinAmagItArthAnAM vA na sambhavatIti pratyAkhyAtam, svAzrayaparatantratvasambandhena prakRSTatattvajJAnaviziSTatayA'gItArthAnAmapi tAdRzakSayopazamalAbhena tathAvidhacAritrasambhave bAdhakA'bhAvAt / na ca svAzrayasambandhenaiva zuddhAtmatattvasaMjJAnAdeH tathAtvaM lAghavAditi zaGkanIyam, tathApi apramAdena = zaktyanigUhanena gItArthA''jJAsampAdanaparatayA gItArthanizritAnAmagItArthAnAmapi vizuddhatvAt / = yadapi paDikamaNaM paDisaraNaM parihAro dhAraNA NiyattI ya | jiMdA garahA sohI aTThaviho hoi visakuMbho / / appaDikamaNamappaDisaraNaM apparihAro adhAraNA ceva / aNiyattI ya aNiMdA'garahA'sohI amayakuMbho / / - ( sa.sA. 306 / 307 ) ityAdinA samayasAre pratikramaNa - praticaraNAdInAM prAgdazAyAmamRtakumbhatvamuttaradazAyAM ca viSakumbhatvamiti darzitam tadasat zama-damAdInAmiva pratikramaNAdikriyAyA uttaradazAyAM yogino lakSaNatvena viSakumbhatvA'yogAt, pratyuta sthirA'mRtakumbhatvasyaiva siddheH / na cA'vyabhicArilakSaNatvA'bhAvAnnaivaM svakAle'vyabhicAritvAt paryante tu zuddhadharmasanyAsotpattau kSAyopazamikAnAM zama-damAdInAmapi nAzopagamAt / tasmAt pUrvottarabhUmikayorvacanA'saGgA'nuSThAnatayaiva kriyAbhedo yathA'smatsAmpradAyikairlakSitastathA zreyAn na tu paroktA'mRta-viSakumbhadRSTAntena / nanu pUrvamiva sadRSTidvAtriMzikAyAM (dvAdvA.24/28-29, bhAga-6, pR.1689-1692 ) parAyAM dRSTau bhuktabhojanA'bhAvanyAyenA''cArA'bhAvA'bhidhAnAd virodhaH prasajyeta iti cet ? maivam, parAyAM dRSTau samAdhikAle ArUDhA''rohaNA'bhAvanyAyena kriyAyA anupayogA'bhidhAnaM tu zamAderivA'bhinavagrahaNA'pekSayA, na tu = A anAraMbha aMzanI apekSAe vyavahA2vartI mahAtmAo svabhAvamAM rahelA che - AvuM siddha thAya che. kAraNa ke anAraMbhadazA cAritraguNano svabhAva che. jJAnAdino prakarSa na hovA chatAM paNa agItArtha mahAtmAmAM jJAnInI parataMtratA svarUpa yogyatA hovAnA kAraNe jJAnAdino prakarSa saMgata thaI zake che. mATe AtmajJAnI gItArtha mahAtmAmAM rahelo zuddhopayoga = svabhAvasamavasthAna tene samarpita agItArthamAM svAzrayapAratantyasaMbaMdhathI rahI jaze. tathA potAnI zakti na chUpAvavA svarUpa apramAdanA kAraNe gItArthasamarpita agItArtha paNa vizuddha ja che. (28/29) 1. mudritapratau ' prakarSo'pi ...' ityazuddhaH pAThaH / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1948 * puSTi-zuddhyoH krameNAnuSaGga-prAdhAnyadyotanam * dvAtriMzikA-28/30 vyutthAnaM vyavahAre' cenna dhyaanaa'prtibndhtH| sthitaM dhyAnAntarA''rambha ekadhyAnAntaraM punH||30|| ___vyutthAnamiti / vyavahAre AtmamAtrapratibandhalakSaNa dhyAnapratibandhena vyutthAnaM cet ? viSakumbhatvadRSTyA, pratipannanirvAhasyA'ntato lokazikSArthaM paramayogino'pyabhidhAnAt, zubhopayogakAle'pi sAdhoH kriyAto dharmaprAptizca puSTizuddhimaccittA'nvayena lakSaNIyA, tasyaivobhayopayogasAdhAraNatvena dharmalakSaNatvAt, ubhayasaMvalane'pi zuddhyAdhikyena sAdhordharmAdhikAritvAvyAhateH, adhikAradvayaphaladvayakalpanAyAM gauravAccAritradharmapravRttAvazubhopayogarAhityasyaikAdhikArasyaiva kalpane laaghvaat| guptimata evAdhikAritve tu guptitvamekaM pravIcArApravIcArasAdhAraNamadhikAritAvacchedakamekaM kalpanIyam / kiM bahunA ? dharmArthikriyAyAmanuSaGgataH puSTeH prAdhAnyatazca zuddherAptiriti na kAcana kSatiH / evaM ca sthirAdidRSTimatAM sUtroktA pratikramaNAdikriyA ratnazikSAniyojanadRSTivad bhinnabhinnaiva zuddhinibandhanaM, na tUttarottaraM tadvilopa eveti pratipattavyamiti (a.sa.vi.9/95-pR.330) vyaktaM aSTasahasrItAtparyavivaraNe navamaparicchede / / 28/29 / / parazaGkAmapAkartumupanyasyati- 'vyutthAnamiti / nanu pramattasaMyatAnAM prazastayogamapekSyA'nArambhakatvA'GgIkAre'pi vyavahAre = bhikSATana-kavalAhArAdilakSaNe sati AtmamAtrapratibandhalakSaNadhyAnapratibandhena = zuddhacinmAtrAtmasvabhAvA'vasthAnAtmakasaddhyAnavyAghAtena vyutthAnaM = cittotthAnadazAprasaGga iti cet? vizeSArtha:- bhikSATana, vihAra, vagere zubhayogamAM rahelA agItArtha munine paNa svabhAvasamavasthAna svarUpa cAritra hoya che. AraMbha-samAraMbha-hiMsA-pramAda vagere na karavA te AtmasvabhAva che. tathA bhagavatIsUtranA kathana mujaba pratikramaNa, paDilehaNa vagere zubha yogonA pAlana svarUpa vyavahAradazAmAM rahelA pramatta mahAtmAo anAraMbhI = ahiMsaka che. anAraMbhanI apekSAe teo svabhAvamAM ja rahelA vAya. bhale teo agItArtha hoya. paNa AtmajJAnI AtmaramaNatAvALA gItArtha sadgurune samarpita hoya to temanAmAM paNa AtmajJAna rahe che. svAzrayapAratanyasaMbaMdhathI gItArthanuM jJAna agItArthamAM rahe ja che. sva = prakRSTatattvajJAna, svAzraya = gItArtha sAdhu tene parataMtra = agItArtha. mATe prakRSTatattvajJAnIsamarpita agItArthamAM uparokta saMbaMdhathI prakRSTa tattvajJAna rahI zake che. tathA agItArtha zakti chUpAvyA vinA gItArtha gurudevanI AjJAne pALavAmAM tatpara hovAthI vizuddha che. mATe svabhAvasamavasthAnasvarUpa cAritra to gItArthasamarpita evA agItArthamAM paNa bhikSATanAdi vyavahAranA samaye paNa hoya che.(28/29) zAstrIyavyavahArapAlana vyatyAnadazA nathI ja gAthArtha:- vyavahAramAM vyutthAna (=rukAvaTa) hoya che - evuM na kahevuM. kAraNa ke tenAthI dhyAnano pratirodha thato nathI. eka dhyAna pachI vaLI bIjA dhyAnanA AraMbha avasare dhyAnano pratibaMdha (=vikSepa) thato nathI. mema siddha thAya che. (28/30) TIkArtha :- "bhikSATanAdi vyavahAra hoya tyAre to kevaLa AtmapratibaMdhasvarUpa dhyAnano pratirodha thavAthI vyutthAnadazA hoya che. tethI te samaye munipaNuM kevI rIte hoya?" AvI zaMkA na karavI. kAraNa 1. mudritapratau hastAdarza ca 'vyavahArazce....' ityazuddhaH pAThaH / vyAkhyAnusAreNa zuddhaH pATho'smAbhiH yojito'tra / 2. mudritapratau ....lakSaNaM dhyAna....' ityazuddhaH pAThaH / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sudRDhavyApArasya karaNanirodhAnukUlatvam * 1949 na, dhyAnA'pratibandhataH suvyApAralakSaNasya tasya karaNanirodhe'nukUlatvAdeva cittavikSepANAmeva' tatpratibandhakatvAt / ekadhyAnAntaraM punaH dhyAnAntarA''rambhe maitryAdiparikarmaNi sthitam / tathA ca tAvanmAtreNa na, bhikSATana-kavalAhArAdivyavahArakAle bhAvayatInAM dhyAnapratibandhasyA'vazyambhAvA'niyamAt, cittavikSepANAmeva mohAdyudayopahitabhogatRSNA-saGkalpa-vikalpadazA-nidrAdInAM tatpratibandhakatvAt = dhyAnapratibandhakatvAt, tadvirahe dhyAnapratibandhA'sambhavAt / itthaM tadAnIM dhyAnA'pratibandhataH na vyutthAnadazAprasaGgaH, - saMpatte bhikkhakAlammi asaMbhaMto amucchio| imeNa kamajogeNa bhatta-pANaM gvese|| (da.vai.5/1/1) iti pUrvokta(pR.675) dazavaikAlikasUtroktyanusmaraNato jAyamAnasya dehAdibhedavijJAnagarbhavairAgya-yataneryAdisamiti-kAyAdiguptisaMvalitasya suvyApAralakSaNasya = sudRDhakAyavyApArAtmakasya tasya bhikSATana-kavalAhArAdivyavahArasya karaNanirodhe = vidyamAnamanovAkkAyalakSaNakaraNanirodhAtmake dhyAne anukUlatvAdeva = upakArakatvAdeva / na ca tathApi zubhayogarUpasya tasyA''vazyakAdivyApArANAmivA'stu pramattaguNasthAnamAtravizrAntatvamiti vAcyam, yataH chadmasthAnAmArambhaM pratyanumatametat, na tu niSThAM prati / ata eva zrIgautamapravrAjitAH kauNDinyAdayaH kSapakazreNiM pratipadyamAnAH saptamAdiguNasthAnasparzanAM kAraM kAraM evA''rabdhaM kavalAhAraM niSThitavantaH, na ca tatpariniSThayA teSAM duSpraNidhAnaM, supraNidhAnasya balavattvAditi (a.ma.pa.gA.105 vR.) vyaktaM adhyAtmamataparIkSAvRttau / vastutastu ekadhyAnAntaraM = vivakSitadhyAnaparisamAptyuttarakAlaM punaH svarasato dhyAnAntarA''rambhe = abhinavadhyAnaprArambhA'vasare maitryAdiparikarmaNi maGgalamaitrI-karuNA-pramoda-mAdhyasthyA'nityatvA'zaraNatvAdibhAvanAlakSaNe cittaparikarmaNi yathA na vyutthAnaM tathaiva sarvasampatkarIbhikSAgrahaNAdilakSaNe zAstravihitavyavahAre'pi jinAjJApAlana-mohavijaya-sAnubandhasaMyamapoSaNAdipraNidhAnasyA'khaNDitatayaiva na vyutthAnamiti sthitam / prakRtaphalitamAha tathA ca tAvanmAtreNa = zAstravihitaprazastA''vazyakavyApAramAtreNa vyutthAnatve cittavyutthAnA'vasthAne iSyamANe samAdhiprArambhasyA'pi zAstravihitaprazastavyApArarUpatvena tulyanyAyato vyusthAnatvA''pattiH / na caitadiSTamiti na vyavahAre vyutthAnadazA'bhyupagamaH zreyAn, jinAjJA'nusAritvena ke vyavahArasamaye paNa dhyAnano pratirodha thato nathI. AnuM kAraNa e che ke sapravRttisvarUpa bhikSATanAdi vyavahAra mana-vacana-kAyAnA pratirodha svarUpa dhyAnamAM anukULa ja che. phakta cittavikSepo ja tathAvidha karaNapratirodharUpa dhyAna pratye virodhI che. vAstavamAM to eka dhyAna pUrNa thayA pachI pharIthI anya dhyAnano prAraMbha karavAnA avasare maitrI vagere bhAvanAsvarUpa cittaparikarma karavAmAM jema vyutthAnadazA manAtI nathI tema bhikSATanAdi svarUpa zAstravihita vyavahAra karavAmAM paNa vyutthAnadazA AvatI nathI- evuM nakkI thAya che. tethI bhikSATanAdi vyavahAra mAtrathI jo vyutthAnadazA mAnavAmAM Ave to samAdhinA prAraMbha vakhate paNa vyutthAna dazA 1. mudritapratI hastAdarza ca '...pANAmiva...' ityazuddhaH pAThaH / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1950 * dharmakriyAyAM paramAtmalayena mohakSayasamarthanam * dvAtriMzikA - 28/30 vyutthAnatve samAdhiprArambhasyA'pi vyutthAnatvA''pattiriti na kiJcidetat / / 30 / / sAmparAyikakarmabandhA'sambhavAt / taduktaM vyAkhyAprajJaptI ahAsuttaM rIyamANassa iriyAvahiyA kiriyA kajjai / ussuttaM rIyamANassa saMparAiyA kiriyA kajjai - (vyA.pra.7 /1) iti / etena paradravyapravRtteH rAgAdijanakatayA dhyAnapratibandhakatvakalpanA'pi nirAkRtA, jA ciTThA sA savvA saMjamaheuM ti hoti samaNANaM - (ni.bhA. 264 ) iti nizIthabhASyavacanena zramaNapravRtteH zuddhopayogasvarUpasaMyamahetutvena rAgAdijanakatvA'sambhavAt / - AyA Ne ajjo ! saamaaie| AyA ajjo ! sAmAiassa aTThe - (vyA. pra.za.1/9) iti vyAkhyAprajJaptivacanenopayuktasyaivAtmanaH sAmAyikatvAcca / ata evoktaM AvazyakaniryuktibhASye - uvautto jayamANo AyA sAmAiyaM hoi - ( A.ni. bhA.149) iti| sarvatrA'pratibaddhatayA pravRttyA niHsaGgatvalAbhataH cittaikAgryeNa dhyAnamapyanAvilameva / taduktaM uttarAdhyayanasUtre - apaDibaddhayAe nissaMgattaM jaNayai / nissaMgatteNaM jIve ege egaggacitte diyA ya rAo ya asajjamANe apaDibaddhe yA vi viharai - ( utta. 29 / 30 ) / tathAvidhaikAgrapravRttyA rAgAdihAsopalambhAd dhyAnamavyAhatamiti yAvat tAtparyam / taduktaM yogazAstre dhyAnadIpikAyAM ca vItarAgo bhaved yogI yat kiJcidapi cintayan / tadeva dhyAnamAmnAtamato'nye granthavistarAH / / - (yo . zA. 8/79, dhyA. dI. 68) iti / vastutastu paradravyapravRttiH na rAga-dveSajanakatayA dhyAnapratibandhikA, api tu viSayAntarasaJcArasAmagrItvena / yatra tu mukhavastrikApratyupekSaNAdau pravRttirAvazyakAdidhyAne na virodhinI pratyuta tadanurodhinI tatra tayaivA'dhyAtmazuddheH zuddhAtmopalambhAd bhUyAMsaH siddhimadhyAsate smeti zrUyate / katham ? iti cet ? tathAvidhA''vazyakAdikriyAkAlAntarbhaviSNuzreNisamApanayogyasUkSmA'ntarbhAvinA paramAtmalayena mohakSayAditi (a.ma.pa.vR.gA.22 vR.) vyaktaM adhyAtmamataparIkSAvRttI iti na kiJcidetat vyavahAravyutthAnaniyamAbhiprAyakaM digambarakathanam / / 28/30 / / mAnavAnI Apatti Avaze. 'vyavahAra samaye dhyAna na hoya.' A digaMbaradalIla jarA paNa barAbara nathI. (28/30) vizeSArtha :- graMthakArazrInuM maMtavya evuM che ke cittano vikSepa-caMcaLatA-malina IcchA-bhogatRSNA vagere tattvo sadhyAnanA pratibaMdhaka che. kAyika pravRtti kAMI dhyAnane aTakAvanArI nathI. jinAjJA mujaba, gRhastha upara upakAra karavA mATe ane saMyamasAdhanAmAM sahAyaka evI dharmakAyAne Teko ApavA mATe, asaMbhrAntapaNe, amUcchitapaNe, jayaNApUrvaka bhikSATanAdi karatA mahAtmAnA manamAM bhogatRSNA ke mohajanya saMkalpa-vikalpo uchaLatA nathI hotA. paraMtu jinAjJApAlanano pariNAma hoya che, mohajayanuM praNidhAna hoya che. saMyamapoSaNano Azaya hoya che. tevo Azaya to dhyAnamAM sahAyaka ja che, pratibaMdhaka nathI. jema eka dhyAna pUrNa thayA bAda yogI puruSo anya dhyAnamAM ArUDha thavA mATe maMgalamaitrI vagere bhAvanAothI potAnA aMtaraMga cittane bhAvita kare che te pravRtti dhyAnanI bAdhaka nathI paNa sAdhaka che. tema mahAtmAo savAre ekAgrapaNe sUtrAbhyAsa-arthAbhyAsa karavA svarUpa dhyAna pUrNa thayA pachI bapore jinAjJA mujaba, asaMbhrAntapaNe, amUcchitapaNe jayaNApUrvaka IryAsamiti-bhASAsamiti vagerenA pAlanapUrvaka Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * paJcavidhadIkSAprakAzanam . 1951 vicitratvamanAlocya bakuzatvAdinA zrutam / dIkSAzuddhaikarUpeNa vRthA bhrAntaM digambaraiH // 31 // vicitratvamiti / bakuzatvAdinA zrutaM pravacanAdAkarNitaM vicitratvamanAlocya dIkSAyA yacchuddhamekaM rUpaM paramopekSAmAtralakSaNaM tena (-dIkSAzuddhaikarUpeNa) vRthA digambarairdhAntam', ___atraivA'vaziSTamAha- 'vicitratvamiti / - paMceva niyaMThA khalu pulAga-bakusa-kusIla-niggaMthA / taha ya siNAyA - (vya.sU.udde.10/4148) ityevaM vyavahArasUtrabhASye, - pulae bausa kusIlo hoti NiyaMThe taha siNAe ya - (paM.ka.bhA.84) ityevaM paJcakalpabhASye, - paNNavaNA bheANaM parUvaNA tattha paMca NiggaMthA / bhaNiA pulAya bausA kusIla NiggaMtha ya siNAyA / / - (gu.ta.vi.4/ 6) ityevaM ca gurutattvavinizcaye, - paMca niaMThA bhaNiA, pulAya bausA kusIla niggaMthA / hoi siNAo a tahA - (pra.sAro. 719, paM.ni.4) ityevaM pravacanasAroddhAre paJcaninthiprakaraNe ca darzitaM bakuzatvAdinA = bakuza-kuzIlatvAdinA rUpeNa dIkSAyA vicitratvaM = vaividhyaM anAlocya dIkSAyA zuddhaM paramopekSAmAtralakSaNaM ekaM rUpaM = svarUpaM tena = dIkSAzuddhaikarUpeNa digambaraiH vRthA bhrAntam / digambarANAM khalvidamabhimataM yat 'paramopekSAlakSaNameva dIkSAyAH tAttvikaM svarUpam / paramamupekSAsaMyamaM pratipattukAmo'pi tathAvidhasAmagrIvaikalyAt taM pratipattumakSamaH tadbahiraGgasAdhanamAtramimamApavAdikamupadhimAtiSThate, sarvaheyavarjitasahajarUpA'pekSitayathAjAtarUpatvena bahiraGgaliGgabhUtAH kAyapudgalAH, zrUyamANatatkAlabodhakagurugIryamANAtmatattvadyotakasiddhopadezavacanapudgalAH, tathA'dhIyamAnanityabodhakAnAdinidhanazuddhA''tmatattvadyotanasamarthazrutajJAnasAdhanabhUtasUtrapudgalAH zuddhAtmatattvavyaJjakadarzanAdiparyAyatatpariNatapuruSavinItatAbhiprAyapravartakacittapudgalAzceti / taduktaM pravacanasAre - uvagaraNaM jiNamagge liMgaM jhjaadgocarI mATe bhramaNa kare. vihAra kare te pravRtti paNa dhyAnanI bAdhaka nahi paNa sAdhaka che. kAraNa ke tevI pravRtti vakhate paNa potAnuM aMtaraMga citta mohajayanA praNidhAnathI bhAvita che. tethI ja gocarI vAparyA bAda nidrA-vikathAdi pramAda karavAnA badale mahAtmA turata ja svAdhyAya vagere sAdhanAmAM ArUDha thAya che. jo tamAma pravRtti dhyAnavirodhI hoya tevuM svIkAravAmAM Ave to maMgalamaitrI vagere bhAvanAnI mAnasika pravRtti paNa dhyAnamAM aTakAyata kare che tema mAnavuM paDaze. paraMtu AvuM to digaMbara vidvAnone paNa mAnya nathI. mATe bhikSATana, vihAra, pratikramaNa, paDilehaNa vagere pravRttio paNa dhyAnabAdhaka nahi paraMtu dhyAnapUraka ane dhyAnapoSaka che - ema siddha thAya che. ekAgratApUrvaka, yatanApUrvaka IryAsamiti vagere pALIne bhikSATana, vihAra vagere pravRtti eka prakAranuM kAyika dhyAna ja che. (28/30). ja dIkSAnA vividha svarUpo zAstramAnya che gAthArtha - bakuzatva vagere svarUpa sAMbhaLeluM dIkSAvaividhya vicAryA vinA dIkSAnA zuddha eka svarUpathI digaMbaro nakAmAM bhramaNAno bhoga banyA. (28/31) TIkArya - bakuzapaNA vagerarUpe dIkSAnA vividha svarUpo jinAgamathI saMbhaLAyela che. paraMtu bakuzakuzIla vagere svarUpa dIkSAnuM zAstrokta vaividhya vicAryA vinA "dIkSAnuM mAtra eka zuddha svarUpa ja che. tathA tenuM lakSaNa parama upekSA mAtra che." A pramANe digaMbaro nakAmA dIkSAnA ekamAtra zuddha svarUpathI 1. hastAdarza '...raiH dviH bhrA...' ityadhikaH pAThaH / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 1952 bakuza-kuzIlAbhyAM sAmprataM tIrthanirvAhaH * rUvamidi bhaNidaM / guruvayapi ya vigao suttajjhayaNaM ca paNNattaM / / - (pra. sA. 3 / 25 ) iti / vastudharmastUtsarga eva na punarapavAda' iti / dvAtriMzikA - 2 ga- 28/31 etacca na samyak, sAmprataM bakuza- kuzIlAbhyAmeva tIrthanirvAhAt / taduktaM vyavahArasUtrabhASye bausapaDisevagA khalu ittari chedA ya saMjatA donni / jA titthaM aNusajjaMtI - (vya. bhA. u.10/ 4193) iti / yathoktaM pravacanasAroddhAre api niggaMtha-siNAyANaM pulAyasahiANa tiNha voccheo / samaNA basa-kusIlA jA titthaM tAva hohiMti / / - (pra. sAro. 730 ) / taduktaM darzanazuddhiprakaraNe api - niggaMtha-siNAyANaM pulAyasahiyANaM tiNha vuccheo / bakusa - kusIlA dunni vi jA titthaM tAva hohiMti / / - (da.zu.pra.164 ) iti / taduktaM tattvArthasUtre api pulAka- bakuza- kuzIla-nirgrantha-snAtakA nirgranthAH - (ta.sU. 9/48) iti / taduktaM kRSNagItAyAmapi kalau sarAgadharmasya pravRttirmokSakArikA / bhaviSyati ca sAdhUnAM sarAgadharmavartanam / / - (kR.gI. 221 ) iti / etena jJAna-darzanAbhyAmeva sAmprataM tIrthaM vartata iti pratyastam, taduktaM vyavahArasUtrabhASye carittammi asaMtammi titthe no sacarittayA / / acarittAya titthassa nivvANammi na gacchati / nivvANammi asaMtammi savvA dikkhA niratthayA / / na viNA titthaM niyaMhiM, niyaMThA va atitthagA / chakkAyasaMjamo jAva tAva'NusajjaNA doNhaM / / savvaNNuhi parUviya chakkAyamahavvayA ya samitIo / sacceva ya paNNavaNA saMpayakAle vi sAdhUNaM / / taM No vaccati titthaM daMsaNa - NANehi eya siddhaM tu - (vya.bhA. udde. 10/4115-4119) iti / taduktaM tIrthodgAlIprakIrNake darzanazuddhiprakaraNe ca - jo bhAi natthi dhammo na ya sAmaiyaM na ceva ya vayAiM / so samaNasaMghabajjho kAyavvo samaNasaMgheNa / / (ti. pra. 868, da.zu. 170 ) iti / prakRte ca vistarataH bubhutsubhiH - duppasahaMtaM caraNaM jaM bhaNiyaM bhagavayA iha khette / ANAjuttANamiNaM na hoi ahuNatti vA mohe / / kAlociya- jayaNAe macchararahiyANa ujjamaMtANaM / jaNajattArahiyANaM hoi jaittaM jaINa sayA || jA saMjamayA jIvesu tAva mUlA ya uttaraguNA ya / ittariyaccheyasaMjama niyaMTha bakusA''yapaDisevI / / savvajiNANaM niccaM bakusa -kusIlehiM vaTTae titthaM / navaraM kasAyakusIlA apamattajai, vi satteNa / / kAlAidosao jaivi kahavi dIsaMti tArisA na gaI / savvattha tahavi natthitti neva kujjA aNAsAsaM / / kuggahakalaMkarahiyA jahasatti jahAgamaM ca jayamANA / jeNa visuddhacarittatti vRttamarihaMtasamayaMmi / / ajja vi tinnapainnA garuyabharuvvahaNapaccalA loe / dIsaMti mahApurisA akkhaMDiyasIlapabbhArA / / ajja vi tavasusiyaMgA taNuakasAyA jiiMdiyA dhIrA / dIsaMti jae jaiNo vammahahiyayaM viyAraMtA / / ajja vi dayasaMpannA chajjIvanikAyarakkhaNujjuttA / dIsaMti tavassigaNA vigahavirattA suIjuttA / / - (da.zu.171-2-4-5, 177-181 ) iti darzanazuddhiprakaraNagAthA apyavazyamanusandheyAH caaritrtaartmyvedibhiH| taduktaM tIrthodgAlIprakIrNake api sAmAiyaM ca paDhamaM cheovaTThAvaNayaM bhave bIyaM / ( tI. pra. 867 ) iti / ete donni carittA hohiMtI jAva titthaM tu / / - Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1953 * duHSamakAle'pi susAdhuratnopalabdhiH * yaiH pratikSipyate vyavahArakAle dIkSApAramyam / zuddhadIkSAkAraNA'valambane uparitanotkarSA'bhAve'pi dIkSAmAtrA'pratikSepe ca dharmopakaraNadharaNe'pi etena caramasaMhanane dIkSA nAstIti pralApo nirastaH / taduktaM bodhaprAbhRte api - jiNamagge pavyajjA chahasaMhaNaNesu bhaNiya NiggaMthA / bhAvaMti bhavvapurisA kammakkhayakAraNe bhaNiyA - (bo.prA.54) iti / ato mandA''lambanAni puraskRtya zaktiM gopayitvA na kevaladarzanapakSo grAhyaH, anyathA mithyAtvodayaprasaGgAt / idamevAbhipretya maraNavibhaktiprakIrNake - ukkosacaritto vi ya parivaDaI micchabhAvaNaM kuNai / kiM puNa sammaTThiI sarAga-dhammammi varseto ? / / - (ma.vi.152) / taduktaM upadezapade - eyammi vi kAlammI siddhiphalaM bhAvasaMjayANaM tu / tArisayaM pi hu niyamA bajjhANuTThANamo NeyaM / / 6 (u.pada.735) iti / azuddhilezasadbhAvAdavandanIyatve ko'pi sAmprataM vandanIyo na syAt / tadidamabhipretyoktaM dharmaratnaprakaraNe zrIzAntisUribhiH - bakusakusIlA titthaM, dosalavA tesu niyamasaMbhaviNo / jai tehiM vajjaNijjo, avajjaNijjo tao natthi / / - (dha.ratna. 135) iti / tatazca kAladoSamudbhAvya dharmodyamo na tyaktavyaH / taduktaM darzanazuddhiprakaraNe - ajjavi dayakhaMtipayaTThiyAi tavaniyamasIlakaliyAiM / viralAiM dUsamAe dIsaMti susAhurayaNAI / / iya jANiuNa eyaM mA dosaM dUsamAi dAuNa / dhammujjamaM pamuccaha ajjavi dhammo jae jayai / / - (da.zu.1823) iti / ___ye tu zrAmaNyapariNatiM pratijJAyA'pi jIvitakaSAyakaNatayA samastaparadravyanivRttipravRttasvabhAvapravRttirUpAM zuddhopayogabhUmimAroDhuM na zamante te tadupakaNThaniviSTA iva tadutkaNThulamanaso'pi zuddhAtmavRttimAtreNA'vasthiteSu arhadAdiSu tanmAtrAvasthitipratipAdakeSu ca pravacanAbhiyukteSu bhakti-vAtsalyAbhyAM tAvanmAtrarAgopanItaparadravyapravRttiparivartitazuddhA''tmavRttayaH zuddhA''tmA'nurAgayogarUpaM zubhopayogamAtiSThamAnA gauNImeva dIkSAmupalabhante na tu mukhyAmi'tyAdhuktibhiH yaiH digambaraiH vyavahArakAle = bhikSATana-svAdhyAya-pratikramaNapratilekhanAdivyavahArA'vasare dIkSApAramyaM = dIkSAzuddhyutkarSaH pratikSipyate tad vRthaiva, prAthamikamanovyApArA''hitabAhyavyavahAravAsanayA bAhyavyavahArA'nuparame'pi antarA nUtanavyApArA'bhAvenA'dhyAtmavizuddherapratirodhAt, anyathA prathamata eva tAdRzavyavahAratyAgApatteH / ___ tatazca - bahirabbhaMtarakiriyAroho bhavakAraNapaNAsaNaTuM / NANissa jaM jiNuttaM taM paramaM sammacArittaM / / (bR.dra.saM. 46) iti bRhadravyasaGgrahoktirekAntena syAt tadA vRthaiva syAditi phalitam / na cArhadbhakti-bhikSATanAdivyavahArasya paramopekSAlakSaNa-zuddhadIkSAbIjatvAnnAdAveva sarvathA tatparityAgaH kintu tadoparitanazuddhiprakarSoM nAstItyevA'smAkamAzaya iti vAcyam, itthamarhadAdibhakti-bhikSATanAdivyavahArasya zuddhadIkSAkAraNA''lambane = paramopekSAsaMyamasAdhanatayA avalambane uparitanotkarSA'bhAve'pi = autsargikaparamopekSAsaMyamA'vadhikazuddhopayogotkarSavaikalye'pi ApavAdikadIkSAvidhAnena dIkSAmAtrA'pratikSepe ca dhrmopkrnnbhramaNAno bhoga banyA che. AvI bhramaNA hovAthI ja digaMbaroe bhikSATanAdi vyavahArasamaye dIkSAnA parama svarUpano niSedha karelo che. za.. "zuddha dIkSA na maLI zakavA chatAM zuddha dIkSAnA kAraNonuM avalaMbana laI zakAya che. tathA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1954 * AhArAdigrahaNavad vastra-pAtrAdidhAraNopapattiH * dvAtriMzikA-28/31 teSAM tadavyAghAtaH syAt / buddhipUrvakamamatvaparihArasyApyAhArAdigrahaNavadupapatterityanyatra vistaraH / / 31 / / dharaNe'pi = vastra-pAtrAdidharmasAdhanasandhAraNe'pi teSAM dIkSitAnAM tadavyAghAtaH = ApavAdikadIkSopapattiH syAt / tathA ca 'kevaladeho samaNo' (pra.sA.3/28) iti pravacanasAroditaM vRthaiva syAt / upakaraNadhAraNasyAgamavihitatvaM tu pUrvaM dharmavyavasthAdvAtriMzikAyAM (bhAga-2 pR.530) oghaniyuktisaMvAdena darzitameva / na ca saMyamabAdhakamamatvabhAvotpAdakatvAd vastra-pAtrAdyupakaraNagrahaNaniSedha iti zaGkanIyam, vyavahite'pi vastrapAtrAdau mUrchAsambhavena tattyAge'tisannihitazarIrasya tu prathamameva tyAgaH prasajyeta / na ca saMyamasAdhanadehapAlanamAtraprayojanakatvadhiyA mamatAparihAreNa parimitA''hArAdigrahaNAnna doSa iti vAcyam, tarhi saMyamasAdhanIbhUtavastra-pAtrAdhupakaraNagrahaNe api buddhipUrvakamamatvaparihArasya = saMyamasAdhanIbhUtadehapAlanamAtraprayojanakatvadhiyA mUrchAparityAgasya AhArAdigrahaNavad upapatteH = saGgateH iti / prakRte - jai jiNamataM pavajjaha tA mA vavahAradaMsaNaM muyaha / vavahAranaucchede titthucchedo jao'vassaM / / - (tI.pra.869) iti tIrthodgAlIprakIrNakagAthA'pi pUrvoktA(pR.1169) dhruvaM smartavyA / anyatra = adhyAtmamataparIkSAyAM - vatthAi Neva gantho muNINa mucchaM viNeva gahaNAo / taha dehapAlaNaTThA jaha AhAro tuha vi ittttho|| jaha dehapAlaNaTThA juttAhAro virAhago Na muNI / taha juttavatthapatto virAhago Neva NiddiTTho / / 9 (4.5.5.23/ra4) rUtra vistAro dravya: pari8/rUA. te AlaMbana levAmAM dIkSAnA uccatama koTinA utkarSano abhAva hovA chatAM paNa dIkSAno mULathI uccheda thato nathI." AvuM kahIne digaMbaro jo vartamAnamAM zuddha dIkSAnA kAraNane pakaDavAmAM dIkSAsAmAnyano apalApa na karatA hoya to saMyamadharmanA upakaraNabhUta vastra-pAtrAdine dhAraNa karavAmAM paNa digaMbarone dIkSAsAmAnyano vyAghAta nahi thAya. bAkI buddhipUrvaka mamatAno parityAga to AhArAdigrahaNanI jema vastra-pAtrAdi grahaNamAM paNa saMgata thaI zake che. A bAbatano vistAra anyatra = adhyAtmamataparIkSA vagere graMthomAM jovAnI graMthakArazrI bhalAmaNa kare che. (28/31) cha digaMbaramatasamIkSA ja vizeSArtha - digaMbaronA pravacanasAra vagere graMthomAM dIkSAnuM mAtra parama upekSAbhAva svarUpa eka ja zuddha lakSaNa batAvavAmAM Avela che. zuddha AtmA sivAyanA tamAma deha, Indriya, mana, karma, vicAra, tamAma adhyayavasAya sthAno, sarva lezvAsthAno, saghaLA yogasthAno, sakala guNasthAno, dareka prakAranA karmodaya-kSayopazamAdi, kSAyopathamika guNadharmo vagere vize mAtra carama koTinI upekSA dhAraNa karavI, temAMthI asaMgapaNe pasAra thaI javuM te ja zuddha dIkSA che. AvuM digaMbaro mAne che. zvetAMbarone paNa dIkSAnuM AvuM vizuddha svarUpa mAnya che ja. paraMtu zvetAMbara jaino dIkSAnA uparokta zuddha svarUpa sivAya anya svarUpo paNa mAnya kare che. jyAre digaMbaro dIkSAnA vividha svarUpo mAnya nathI karatA. "dIkSA hoya to parama upekSAbhAvasvarUpa ja hoya. anyathA saMsAra ja hoya. arthAta zuddha dikSA na hoya to te sAdhaka saMsArI ja kahevAya." AvuM digaMbaronuM kathana zvetAMbarone mAnya nathI. zvetAMbaronA paMcakalpabhASya, vyavahArasUtra, ThANAMgasUtra, pravacanasAroddhAra vagere graMthomAM bakuza, kuzIla, Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vizavara-zrotAzrvarasiddhAntamevopavarzanam 1955 pulAka, nigrantha ane snAtaka- ema dIkSAnA pAMca bhedo batAvela che. pAMceya bhedomAM dIkSA to mAnya ja che. hA, dIkSAnI zuddhimAM taratamabhAva uparokta bhedomAM paDI jAya che te vAta alaga che. paNa dIkSAnuM sAmAnyasvarUpa to uparanA pAMceya prakAromAM rahela ja che. AvuM zvetAMbara vidvAnonuM kathana che. zvetAMbarono Azaya e che ke sonuM 100 % zuddha hoya to jema sonuM kahevAya che. tema te sonAmAM phakta 5%, 10 % ke 15 % tAMbu mizrita karela hoya to paNa te suvarNa ja kahevAya, tAMbu nahi. te rIte je parama upekSAbhAvasvarUpa uccatama vizuddha saMpUrNa dIkSA kevaLajJAnI pAse hoya che te to dIkSA che ja. paNa te sivAya 6ThThA, sAtamA vagere guNasthAnakoe kaSAyanI taratamamAtrAo udayamAM hovA chatAM tyAM dIkSA ja kahevAya. chaThThA vagere guNaThANe rahelA dIkSita ja kahevAya. bhale ne teo gocarI-vihAra-paDilehaNa vagere cAritrAcAranuM pAlana karatA hoya. potAnI bhUmikAe ucita evo zAstravihita vyavahAra pALavA mAtrathI teo saMsArI thaI na jAya. teomAMthI dIkSAnA pariNAma ravAnA thaI nathI jatA. mATe ja dIkSAnA pAMca bheda zAstramAM batAvelA che. AvuM zvetAMbaronA pratinidhi svarUpe graMthakArazrI jaNAve che. ahIM mahattvanI eka vAta e paNa dhyAna devA lAyaka che ke - digaMbarone mAnya parama upekSAsvarUpa dIkSA zvetAMbaramAnya 'snAtaka' nAmanA nigrantha pAse hAjara hoya che. tathA bakuza vagere Adya cAra bhedomAM taratamabhAva svarUpe parabhAvaupekSA hoya che. tethI snAtaka karatAM nIcalI bhUmikAnI dIkSA bakuza vagere nigraMtho pAse zvetAMbara mate mAnya che. tathA snAtaka vagere sAdhu to vartamAnamAM che ja nahi. mAtra bakuza ane kuzIla nAmanA be prakAranA ja nirpranthothI prabhuvIranuM zAsana vartamAnamAM cAle che ane bhaviSyamAM paNa cAlaze. tethI jo 'bakuza vagere sAdhunI pAse dIkSA nathI' - evuM mAnavAmAM Ave to zrImahAvIrasvAmI bhagavAne sthApelA zAsanano uccheda thaI gayo - tevuM mAnavAnI samasyA Ave athavA to phakta jJAna-darzananA AdhAre ja vartamAnakAlIna bharatakSetrIya vIrazAsana cAlI rahyuM che . tevuM mAnavAnI samasyA Ave. paraMtu A bAbatanuM to vyavahArasUtrabhASya, tIrthodgAlI payajJA, darzanazuddhiprakaraNa, gurutattvavinizcaya vagere graMthomAM vistArathI nirAkaraNa karavAmAM Avela che. uparokta graMthomAM jaNAvela che ke bakuza, kuzIla vagere nirrantho pAse paNa bhAvadIkSA-saMyama-cAritra hoya ja che. "jIvanabhara zramaNadazAnI pratijJA karyA pachI paNa kaSAyanA kaNiyA jIvaMta hovAthI jeo samasta paradravyanivRttimAM pravartanAra evA AtmasvabhAvanI pravRtti svarUpa zuddha upayogasvarUpa mukhyadIkSAne pAmI na zakavA chatAM zuddhadIkSAvALA arrihata paramAtmA vagere upara bhakti ane zuddhadIkSApratipAdaka guru upara bahumAna dvArA zuddhopayogaviSayaka anurAgasvarUpa zubha upayogane pakaDe che teo gauNa dIkSAne meLave che. paraMtu mukhya dIkSAne meLavI zakatA nathI." - AvuM kahevA dvArA digaMbaro bhikSATana, vihAra, paDilehaNa vagere vyavahAra samaye zuddhadIkSA nathI mAnatA te teono eka bhrama che. zvetAMbaro ema kahe che ke arihaMtabhakti, gurubahumAna, pravacanavAtsalya, bhikSATana vagere jo mukhya dIkSAnuM kAraNa hovAthI AdaraNIya hoya tathA gauNa = ApavAdika dIkSArUpe vartamAnakAlIna sAdhumAM mAnya hoya to vartamAnamAM prathama saMghayaNano, upazamazreNino, kSapakazreNino, snAtakacAritrano, nirpranthapulAkacAritrano uccheda hovAthI vartamAnamAM je digaMbara sAdhuo che temanI pAse digaMbara mata anusAra ApavAdika gauNa dIkSA ja mAnya banaze, nahi ke autsargika mukhya dIkSA. ATaluM siddha thavAthI - - Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1956 * ST tIkSA nAnA * dvAtriMzikA-28/32 citrA kriyAtmanA ceyamekA sAmAyikAtmanA / tasmAt samuccayenA''ryaiH paramAnandakRnmatA / / 32 / / citreti / kriyAtmanA ceyaM = saddIkSA citrA = nAnAprakArA sAmAyikAtmanA = 'samatApariNAmena ekA / upasaMharati- 'citre'ti / vyavahAranayataH kriyAtmanA = bAhyakriyAsvarUpeNa saddIkSA nAnAprakArA = sthavirakalpa-jinakalpa-parihAravizuddhi-yathAlanda-sUkSmasamparAyAdibhedA satI nizcayanayataH samatApariNAmena kevalaM ekA = ekasvarUpaiva, adhyApanAdi-rakSaNAdi-vANijyAdikauzalA'pekSayA brAhmaNa-kSatriya-vaizyAdibhedabhinnAnAmapi manuSyANAM manuSyatvenaikyavat / itthaJca syAdvAdo'pyanivAritaprasaro'tra vijayatetarAm / digaMbara sAdhuone graMthakArazrI kahe che ke tamArA mata mujaba vartamAnamAM tamArI dIkSA ApavAdika ja che to kamaMDala-morapIMcha vagerenI jema vastra-pAtra dhAraNa karavAmAM digaMbarasAdhu bhagavaMtoe saMkoca rAkhavo na joIe. kAraNa ke Ama paNa vartamAnakAlIna digaMbara sAdhuo pAse digaMbara mata mujaba, ApavAdika dIkSA ja che. tathA ApavAdika = gauNa dIkSA vastra-pAtra dhAraNa karavAthI nAza pAmatI nathI. bAkI to AhAragrahaNa karavAmAM paNa ApavAdika dIkSAno uccheda thavAnI samasyA Avaze. "AhAranuM grahaNa to upayogapUrvaka mamatAne choDIne karI zakAya che. mATe AhArane grahaNa karavAmAM ApavAdika dIkSAno nAza na thAya' - AvuM jo digaMbara vidvAno kahe to tulya yuktithI AnA javAbamAM zvetAMbara vidvAno kahI zake che ke vastra-pAtra vagere saMyamaupakaraNanuM grahaNa paNa upayogapUrvaka mamatAne choDIne karI zakAya che. mATe vastra-pAtra grahaNa karavAmAM ApavAdika dIkSAno nAza na thaI zake. grahaNa karelA AhAra dvArA zarIrane Teko ApavA chatAM paNa digaMbara sAdhuo jo cAreya gatimAM anAdi kALathI vaLagelA zarIra ane AhAranI mUchano tyAga karI zakatA hoya to vastra-pAtranA upayoga chatAM paNa vastra-pAtrAdi upakaraNanI mUchano tyAga karavo digaMbara sAdhuo mATe to atyaMta saraLa kAma gaNI zakAya. zarIra ane AhAranI jema kAMI vastra-pAtrano vaLagADa kAMI cAreya gatimAM nathI hoto. mATe teno avasarocita jinAjJA mujaba upayoga karavA chatAM tenI mUcha TALavI te AhAra ane kAyAnI mUcha TALavA karatAM apekSAe saraLa jarUra che. A vAtano vadhu vistAra graMthakArazrIe adhyAtmamata parIkSA, syAdvAdakalpalatA, AdhyAtmikataparIkSA vagere graMthomAM karelo che. jijJAsuo tyAM dRSTipAta karI zake che. prastuta carcAno sAra eTalo ja che ke paradravya svarUpa zarIra, AhAra, vastra, pAtrano jinAjJA mujaba bhikSATana-vihArAdi pravRtti samaye upayoga karavA chatAM paNa karmanirjarAnuM prabaLa praNidhAna, saMyamapAlananA pariNAma, anAsakatabhAva vagerenA kAraNe vartamAnakAlIna gItArtha ke gItArthanizcita madhyastha mahAtmAo pAse bhAva dIkSA avazya hoya che. (28/31). gAthArtha :- kriyArUpe dIkSA vividha prakAranI che. sAmAyikarUpe dIkSA eka prakAranI che. tethI jJAnakriyAnA samuccayathI bhAvadIkSA paramAnaMdane = mokSane karanArI che - e pramANe bhAvadIkSA ziSTa puruSone mAnya che. (28/32) TIkArtha :- pravRttirUpe bhAvadIkSA aneka prakAranI che. tathA samatAnA pariNAmathI bhAvadIkSA eka 6. dastaDhi "satA' rUti paTi: | Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jJAna- yiAmuvA mokSapasthi: * 1957 tasmAt samuccayena jJAnakriyayostulyabalatvena AryaiH = ziSTaiH paramAnandakRnmatA / / 32 / / |rUti tIkSatrizil ||8|| tasmAt kAraNAt klezahAnopAyadvAtriMzikAdarzitarItyA(dvA.dvA.25/1 bhAga-6 pR.1700)jinA''jJA'nusArato jJAna-kriyayoH nizcaya-vyavahArayoH utsargA'pavAdayorvA tulyabalatvena = tulonnamanA'vanamanasantulanavat svabhUmikaucityato gauNa-mukhyabhAvatayA samasAmarthyA''pAdanena ziSTaiH tIrthakRdgaNadharAdibhiH iyaM saddIkSA dagdhabIjanyAyena duHkhApunarbhAvataH paramAnandakRt = ratyarati-kAmakrodha-puNyapApadarpakandarpAdisakaladvandvA'petazreSTha-nediSTha-stheSTha-jyeSThAtmAnandakAriNI matA iti zam / / 28/32 / / vacanAdikSamA-karma-tejolezyAdivRddhitaH / ekA'nekavibhedena saddIkSA nandatAcciram / / 1 / / iti muniyazovijayaviracitAyAM nayalatAyAM dIkSAdvAtriMzikAvivaraNam / / 28 / / rUpa ja che. mATe jJAna ane kriyAnA tulyubalasvarUpa samuccayathI saddIkSA paramAnaMdane = mokSane karanArI che - A rIte ziSTa puruSone dIkSA mAnya che. (28/32) vizeSArtha :- bhAva dIkSA pravRttinI daSTie aneka prakAranI che. jinakalpI, virakalpI, parihAravizuddhacAritravALA mahAtmA vagerenI pravRttio judA-judA prakAranI dekhAya ja che. vyavahAranayathI pravRttibhedathI dIkSAbheda mAnya che. pravRtti bhinna-bhinna prakAranI hovA chatAM paNa samatAnI pariNati to sarvatra tulya ja che. samatAnI pariNatinI dRSTie dIkSAmAM koI bhedabhAva nizcayanayane mAnya nathI. Ama dIkSAmAM vyavahAranayathI anekatA ane nizcayanayathI ekatA che. mANasa brAhmaNa, kSatriya vagere rUpe aneka hovA chatAM mANasarUpe to te badhA eka ja che. te rIte ahIM samajavuM vyavahAranayathI kriyAnuM baLa tathA nizcayanayathI samatA-jJAnAdi pariNatinuM baLa dIkSAno prANa che. potAnI bhUmikA mujaba, jinAjJA anusAre jJAna-kriyAnuM saMtulana jALavIne dIkSA pALavAmAM Ave to tevI dIkSA avazya bhAvadIkSA bane ane paramAnaMdanuM- pUrNAnaMdanuM kAraNa bane. ahIM bhAva anekAMtavAdane lakSamAM rAkhIne potAnI bhUmikA mujaba valaNa ane vartana nirmaLa koTinuM karavuM e mukhya vAta che. (28/32) 28 mI batrIsIno bhAvAnuvAda pUrNa Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1958 prajJAnuM maMthana * 7 28- dIkSA batrIsIno svAdhyAya ha 8. kevI dIkSA samabhAvasvarUpa che ? (bI) nIce yogya joDANa karo. 1. tejolezyA 2. aMdhakAra 3. zuddhAtmA 4. vAsanA 5. vizrAma 6. yoga 7. zaileSIdhyAna 8. bakuza (sI) khAlI jagyA pUro. 1. vairI evA zarIranuM pAlana karavuM te 2. (e) nIcenA praznonA vistArathI javAba Apo. 1. jJAnInI jema ajJAnIne paNa tulya phaLa hovAthI dIkSAne yogya che te samajAvo. 2. dIkSAmAM nAmakaraNanuM mahattva samajAvo. 3. prIti, bhakti ane vacana anuSThAna samajAvI- aMtima 2 anuSThAnamAM kaI kSamA Ave te kaho? 4. vacanakSamAmAM aticAro kevA hoya ? tenI pUrve kevA hoya ? te samajAvo. 5. bhagavatIsUtramAM sAdhunI tejolezyAnI vRddhino krama kaI rIte Apyo che ? te samajAvo. 6. bhagavatIsUtramAM jaNAvela varSaparyAya zeno gaNavo ? 7. "mokSagAmI vIrono mArga duSkara che" te samajAvo. 5. 6. 7. 8. * nirprantha mokSanuM kAraNa saMskAra sukhAsikA arita svAzrayapAratantyasaMbaMdhathI gItArthanuM jJAna saccidAnaMdamaya anyakSaNa bhAvanA 3. jJAnAnaMda svabhAvano anubhava karavo eTale 4. manoyoga, vacanayoga ane kAyayoganI sudRDha pravRtti ja thI ekAkI vihAra ghaNo lAbhadAyI che. (dravya, bhAva, samudAya) nuM lAlana-pAlana karavA samAna che. (sApa, zatru, siMha) (jJAna, dIkSA, samakita) svarUpa che. (bhAvanA, samatA, dhyAna) mAM rahe ja che. (agItArtha, gItArtha, acAritrI) (snAtaka, bakuza, kuzIla) (pravRtti, jJAna, bhAva) ..nAmanA be prakAranA ja nirpranthothI prabhuvIranuM zAsana vartamAnakALe cAle che. (kuzIla, pAsasthA, snAtaka) bakuza ane dvAtriMzikA - 28 sAdhu to vartamAnamAM che ja nahi. rUpe bhAvadIkSA aneka prakAranI che. ****..... Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AvRttine paNa AvakAra * 1959 2216 4 28- nayalatAnI anuprekSA che (e) nIcenA praznonA vistArathI javAba Apo. 1. dIkSAno vyutpattiartha zuM thAya? vyavahAra ne nizcayanayathI dIkSA kone hoya ? 2. dIkSAnA adhikArI koNa ? 3. dIkSAnA nAma-sthApanA-dravya-bhAvanuM phaLa zuM ? 4. 5 prakAranI kSamAnAM nAma tathA samajUti Apo. 5. bhogAMtarAyanA udayathI dIkSA maLI che. evuM kyAre samajavuM ane te kevI viDaMbanA pAme che? te dRSTAntathI samajAvo. 6. bhAvasAdhune zarIrAdino anurAga na hoya to bhikSATana kevI rIte saMbhave ? 7. sadIkSA kone kahevAya ? 8. bhAvadIkSAmAM sAdhu zuM kare ? (bI) nIcenA praznonA saMkSepamAM javAba Apo. 1. prIti tathA bhakti anuSThAnamAM kayuM daSTAnta SoDazakamAM ApyuM che ? 2. asaMga anuSThAnanI oLakhANa kaI ? 3. kSamAdidharma zukalasvarUpa kyAre bane ? 4. asaMgapratipatti eTale zuM ? 5. dIkSAmAM rati ke aratine kyAMya avakAza nathI. kevI rIte ? te dAnta ApI samajAvo. 6. jainamate dhyAnano artha jaNAvo. 7. vartamAnamAM prabhuvIranAM zAsanamAM kayA be prakAranA nigraMtho che. 8. dIkSAmAM kyA nayathI ekatA che ? te daSTAnta ApI jaNAvo. 9. dIkSAnA prAraMbhathI parAkASThAnI oLakhANa karAvo. 10. dravyadIkSA hoya tyAre keTalI kSamA hoI zake? kaI kaI ? (sI) khAlI jagyA pUro. 1. dIkSA zabda ....... no paryAyavAyI che. (parivrajyA, sAdhanA, tapa) 2. dIkSAmAM sauprathama ......... kSamA Ave che. (kAya, vacana, mana) 3. ......... mAsanA paryAyavALA sAdhu prathama ra vaimAnika devonI tejolezyAne oLaMgI jAya che. (6, 9, 10) 4. jyAMthI saMsAramAM pAchu pharavAnuM nathI tene ....... pada kahevAya che. (anAgama, Agama, anitya) 5. zarIra AtmAno ......... che. mitra, zatru, bhAI) 6. pravrajyA ......... nI svIkRti che. (jJAnayoga, tapayoga, jApayoga) 7. ........... rUpe dIkSA eka prakAranI che. (sAmAyika, jJAna, tapa) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1960 dvAtriMzikA pUjyapAda sva.AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.zrInI klamamAMthI nItarela amRta jaina dharma kA paricaya . 2. pratikramaNa sUtra citra Albama 2. lalitavistarA vivecana 4. dhyAnazataka caityavaMdana sUtra prakAza ( ArAdhanA ) gaNadharavAda 6. 6. 7. .8. 2. 10. mAnava jIvana meM dhyAna kA mahattva 11. jainadharma vATikA 12. jIvana kA Adarza 12. bhava AlocanA satI ziromaNI madanarekhA amIcaMda kI amIdRSTi jIvana saMgrAma svAdhyAyano svAdhyAya vAcanA prasAdI bhava anaMtamAM dirazana dIThuM mIThA phaLa mAnavabhavanA manane manAvI che. Irasanna tarasI... vAcanAno khajAno dharmano raMga vadhe umaMga dharma kIye sukha hoya maLe jina caraNA, TaLe bhava bhramaNA manane saMbhALI le vAcanAno dhodha kare Atma propa vAcanA vaibhava prabhu nAme saMtApa zarma samAdhino khajAno dila aTako torA caraNa kamala meM jIvananI auSadhi mananI samAdhi bhaktinI bhInAza hRdayanI suvAsa pa.pU.munizrI kalcaratnavijayajI ma.sA.e pUjyazrI bhuvanabhAnusUrIzvarajInA saMkalita karela pustakonI yAdI prItama kerI paMtha nirALo pIvata bharabhara prabhu guNa pyAlA sUri puraMdara yati hitazikSA 14. amRtakaNa 15. prIta kI rIta 16. bhAvabharyA stavana sajjhAya 17. sAdharmika vAtsalya 18. kadama Age bar3hAye jA 19. preraNA F 20. AtmasauMdarya 21. sacitra mahAvIra caritra 22. sacitra tatvajJAna bAlapoSI 23. mAnava ! tuM mAnava bana 1. 2. 3. 4. A HAND BOOK OF JAINOLOGY GANADHARVAD A KEY TO HAPPY LIFE A WAY TO HAPPINESS jAvana ane upavana saMkalpa bhaLe siddhi maLe prabhunA dhyAne prabhutA pAme samatAnI lhANI jIvananI kamANI tuM tAruM saMbhALa bAMdho prabhu sAthe prIta oM nitya prasanna virAganA upavanamAM jina zAsananuM jhaverAna bAMdho prabhu se prIta gupta bhaMDAranI cAvI arihaMtanuM nAma vizrAmanuM dhAma kaMTALazo nahi jIvanathI, Darazo nahi maraNathI nava rasamaya navakAra kAma krodhAdi aTake, bhava vane navi bhaTake tapano mahimA bhArI, upADe muktinI bArI mAnavajIvananI jaDIbuTTI unnatinI cAvI karIe pApa virAma, meLavIe muktidhAma laIe zaraNa arihaMtanuM prabhune maLIe, prabhumAM bhaLIe paryuSaNAnuM AlaMbana AjanA kALe ubharAtA azubha saMkalpa-vikalpothI bacavA ane zubha adhyavasAyomAM manane jhIlatuM rAkhavA tathA jIvanamAM udbhavatI jaTila samasyAno ukela pAmavA divyadarzana TrasTa prakAzita pUjyapAdInA pustako meLavI jIvanane saphaLa banAvo. divya darzana TrasTa C/o. kumArapALa vI. zAha, 39, kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA-387810. ji. amadAvAda. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 vinayadvAtriMzikA ogaNatrIsamI batrIsInI prasAdI yasyA'ntike dharmapadAni paThet asya nirantaramapi uttamaM vinayaM kuryAt, na tu sUtrapradaLAta va, gatADanuMvanthavyavachevaprasAd||26/12|| (pR.1682) dharmarUpI phaLane ApanArA siddhAntasUtro jenI pAse bhaNavAmAM Ave teno satata uttama vinaya karavo joIe, mAtra bhaNatI vakhate nahi. kAraNa ke sUtra abhyAsa pUrNa thaI gayA pachI vinaya na kare to kuzalAnubaMdha nAza pAmI jAya. paryAyeNa vihIno'pi zuddhajJAnaguNA'dhikaH / jJAnapravAnasAmarthAvato ratnAdhiH smRtaH ||26/13|| (pR.1682) vidyAguru vidyArthI karatA saMyamaparyAyamAM nAnA hovA chatAM paNa zuddha jJAna guNathI caDhiyAtA evA te jJAnapradAnanA sAmarthyathI ratnAdhika kahevAyelA che. vinayaM grAhyamANo yo mRdupAyena kupyati / uttamAM zriyamAyAntIM daNDenA'panayatyasau / / 29/18 / / (pR.1992) mRdu upAyathI vinayane zikhaDAvavA chatAM je gusse thAya che te sAme cAlIne AvatI uttama lakSmIne lAkaDIthI hAMkI kADhe che. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurutve di mubADavelam ri1/ra0NI (pR.9124) gurutva = pUjyatva kharekhara guNasApekSa che. toSa vinayena sItte ra6/28AA (u.ra002) vinayathI doSo nAza pAme che. zrutacApathativorApradai vinayaM vinA ra4/ra (.ra003) vinaya vinA zAstranuM paNa adhyayana atyaMta doSa mATe thAya che. vinayasya pradhAnatvadyotanAyaiva parSadi / tIrtha tIrthapattirgatvA tADapi yAM na ra6/rUDA (u.ra004) badhA yogomAM vinayanI mukhyatA jaNAvavA mATe ja kRtArtha evA paNa tIrthakara bhagavAna samavasaraNamAM tIrthane namaskAra karIne ja dharmadezanA kare che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vinayavyutpattinimittopadarzanam * / 1961 // atha vinayadvAtriMzikA // 29 // anantaraM dIkSA nirUpitA tasyAzca vinayagarbhAyA eva saphalatvamiti vinayaM nirUpayannAhakarmaNAM drAgvinayanAdvinayo viduSAM mataH / apavargaphalA''Dhyasya mUlaM dharmatarorayam / / 1 / / krmnnaamiti| karmaNAM = jJAnAvaraNIyAdInAM drAk = zIghraM vinayanAt' = apanayanAt viduSAM vinayo mtH| ayaM apavargaphalenA''Dhyasya (=apavargaphalA''nyasya) pUrNasya dharmatarormUlam / / 1 / / nayalatA vinayena hi vidyeva saddIkSA'pi virAjate / svA'nyatantrA'nusAreNa so'tazcitro'tra kathyate / / 1 / / anantaraM aSTAviMzatitamadvAtriMzikAyAM dIkSA hetu-svarUpa-prakArAdibhiH niruupitaa| tasyAzca dIkSAyA vinayagarbhAyA eva saphalatvaM = sArthakatvaM iti hetoH iha vinayaM nirUpayannAha- 'karmaNAmiti / vinayavyutpattimAha- vinayanAd vinaya iti / taduktaM Avazyakaniryuktau - jamhA viNayai kammaM aTThavihaM cAuraMtamokkhAya / tamhA u vayaMti vio viNayaM ti vilInasaMsArA / / - (A.ni.1217) iti / dharmataroH mokSatarozca muulmiti| taduktaM jJAtAdharmakathAGge - viNayamUle dhamme pannatte (jnyaa.dh.1/5)| - 'dhammassa mUlaM viNayaM' vadaMti dhammo ya mUlaM khalu soggiie| sA soggaI jattha abAhayA U tamhA nisevvo viNayo tadaTThA / / - (bR.ka.bhA.4441) iti bRhatkalpabhASyavacanamapyatra smartavyam / candrakavedhyakaprakIrNake mUlAcAre ca - viNao mokkhaddAraM 6 (caM.ve.54, mUlA.7/106) ityuktamiti pUrvoktaM(pR.1866) atrAnusandheyam / - kalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinayaH - (pra.rati.74) iti prazamarativacanamapyatra saMvadati / dharmaratnaprakaraNe'pi - viNao savvaguNANaM mUlaM sannANa-daMsaNAINaM / mukkhassa ya te mUlaM teNa viNIo iha pasattho / / 6 (dharmaratna.25) iti proktam / taduktaM dazavaikAlike'pi- mUlAu khaMdhappabhavo dumassa, khaMdhAu pacchA samuventi sAhA / sAhappasAhA viruhaMti pattA tao se puSpaM ca phalaM raso ya / / evaM dhammassa viNao mUlaM paramo se mukkho / jeNa kittiM suaM sigghaM nIsesaM cAbhigacchai / / 6 (da.vai.9/2/1-2) iti / taduktaM upadezamAlAyAM Avazyakaniyuktau vizeSAvazyakabhASye ca - viNao sAsaNe mUlo viNIo saMjao bhave / viNayAo vippamukkassa kao dhammo kao tavo? / / 6 (upa.mA.440, A.ni.1230 vi.A.bhA.3468) / etadanusAreNa kuvalayamAlAyAM ratnaprabhasUriNA ha vinaya dvAciMzika prAza ha graMthakArazrIe 28 mI batrIsImAM dIkSAnuM nirUpaNa karyuM. te dIkSA vinayagarbhita hoya to ja saphaLa thAya che. tethI vinayanuM nirUpaNa karatA mahopAdhyAyajI mahArAja kahe che ke - che dharmamULa vinaya che gAthArtha - karmone jhaDapathI dUra karavAnA lIdhe vinaya vidvAnone mAnya che. mokSa svarUpa phaLathI yI 5 // dharbhavRkSatuM bhUNa vinaya che. (28/1) TakArtha :- jJAnAvaraNIya vagere karmone jhaDapathI dUra karavAnA kAraNe vidvAnone vinaya mAnya che. mokSasvarUpa phaLathI pUrNa evA dharmavRkSanuM mULa A vinaya che. (29/1). 1. hastAdarza 'nirUpaye..' ityazuddhaH paatthH| 2. hastAdarza 'vinayAt' iti paatthH| 3. hastAda" 'pUrNatAdharmaH' ityazuddhaH pAThaH / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * caturvidhavinayavicAraH * dvAtriMzikA - 29/2 jJAna-darzana-cAritra- tapobhirupacArata: / ayaM ca paJcadhA bhinno' darzito munipuGgavaiH / / 2 / / jJAneti / jJAnAdInAM vinayatvaM pUrvakarmavinayanAduttarakarmA'bandhAcca draSTavyam ||2|| api vinayaH zAsane mUlaM vinItaH saMyato bhavet / vinayAd vipramuktasya kuto dharmaH kutastapaH ? / / - (ku.mA.kathA-3- pR.33 ) ityuktamityavadheyam / / 29 / 1 / / vinayastAvat paJcadhA lokopacArA'rtha-kAma-bhaya- mokSavinayabhedena taduktaM dazavaikAlikaniryuktau logovayAraviNao atthanimittaM ca kAmaheuM ca / bhayaviNaya mukkhaviNao viNao khalu paMcahA hoi / / abhuTThANaM aMjali AsaNadANaM atihipUA a / logovayAraviNao devayapUA a vihaveNaM / / abbhAsavitti-chaMdANuvattaNaM desa-kAladANaM ca / abbhuTThANaM aMjali AsaNadANaM ca atthakae || emeva kAmaviNao bhae a neavvamANupuvvIe / / - (da.vai.ni. 9/310-313) iti / taduktaM mUlAcAre vaTTakerAcAryeNa api - 1962 logANuvittiviNao atthaNimitte ya kAmataMte ya / bhayaviNao ya cauttho paMcamao mokkhaviNao ya / / abhuTThANaM aMjaliyAsaNadANaM ca atihipUjA ya / logANuvittiviNao devadapUyA savibhaveNa / / bhAsAvitti chaMdANuvattaNaM desakAladANaM ca / logANuvittiviNao aMjalikaraNaM ca atthakade / / emeva kAmataM bhayaviNao ceva ANupuvvIe / paMcamao khalu viNao parUvaNA tassimA hodi / / - (mUlA. 580-3) iti / granthakArastu paramopAdeyatvAt saddIkSAvyAptatvAcca mokSavinayameva saprabhedamAcaSTe / 'jJAne 'ti / yadyapi vyavahArasUtrapIThikAyAM paDirUvaggahaNeNaM viNao khalu sUio cauvigappo / nANe daMsaNe caraNe paDirUvaM cautthao hoi / / - (vya.sU.bhA.pI. 62 ) ityevaM vinayacAturvidhyamuktam (tattvArthabhASye'pi (9 / 23 ) vinayaH caturdhA darzitaH tathApi dazavekAlikaniryuktau daMsaNa-nANa-caritte tave a taha ovayArie ceva / eso a mokkhaviNao paMcaviho hoi nAyavvo / / - (da.vai.ni. 9/314 ) ityevaM paJcadhoktaH iti tadanusAreNa paJcadhAtvoktissaGgacchata eva / vyavahArasUtrapIThikAdau tu tapovinayasya cAritravinaye'ntarbhAvavivakSeti noktavibhAgavyAghAtApAtaH / jJAnAdInAM vinayatvaM pUrvakarmavinayanAt = sattAgatajJAnAvaraNAdikarmA'panayanAt, uttarakarmA'bandhAcca = abhinavakarmopacayA'karaNAcca / taduktaM dazavaikAlikaniryuktau davvANa savvabhAvA uvaiTThA je jahA jiNavarehiM / te taha saddihai naro daMsaNaviNao havai tamhA / / nANaM sikkha nANaM guNei nANeNa kuNai kiccAI / NANI navaM na baMdhai NANaviNIo havai tamhA / / aTThavihaM kammacayaM jamhA rittaM karei jayamANo / navamannaM ca na baMdhai carittaviNao havai tamhA / / vizeSArtha :- vinaya zabda 'vi' upasargavALA 'nI' dhAtuthI banela che. teno artha thAya che dUra karavuM. karmone dUra kare tevI kriyA vinaya. A artha zabda vyutpattinA jANakArone mAnya che.(29/1) H vinayanA pAMca prakAra = gAthArtha :- jJAna, darzana, yAritra, tapa ane upayArathI khA vinaya pAMya lehavAnI che - khevaM zreSTha bhunikhokhe bhajAvesa che. (28/2) TIkArtha :- jJAna, darzana vagerene vinaya kahevAnuM kAraNa e che ke teo jUnA karmone dUra kare aTakAve che - ema samajavuM. (29/2) che tathA navA karmone baMdhAtA 1. hastAdarze 'bhinnA' ityazuddhaH pAThaH / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * aSTadhA jJAnAdivinayopadarzanam / pratirUpeNa yogena tathA'nAzAtanAtmanA / upacAro dvidhA tatrA''dimo yogatrayAt tridhA / / 3 / / pratirUpeNeti / pratirUpeNa = ucitena yogena tathA'nAzAtanAtmanA = AzAtanA'bhAvena upacAro dvidhA / tatrA''dimaH = pratirUpayogAtmako yogatrayAt tridhA = kAyiko vAciko mAnasazceti / / 3 / / avaNei taveNa tamaM uvaNei a sagga-mokkhamappANaM / tava-viNayanicchayamaI tavoviNIo havai tmhaa|| - (da.vai.ni.9/315-6-7-8) iti / jJAna-darzana-cAritravinayAH pratyekaM aSTadhA / taduktaM vyavahArasUtrapIThikAyAM - kAle viNae bahumANe uvahANe taha aniNhavaNe / vaMjaNa attha tadubhae aTThaviho nANaviNao u / / nissaMkiya-nikkaMkhiya-nivvitigicchA amUDhadiTThI ya / uvavUha-thirIkaraNe vacchalla-pabhAvaNe aTTha / / paNihANajogajutto paMcahiM samiIhiM tihiM ya guttIhiM / esa u carittaviNao aTThaviho hoi naayvyo|| - (vya.pI.63-64-65) iti / tapovinayastu dharmavyavasthAdvAtriMzikAyAM bhikSudvAtriMzikAyAM ca (dvA.dvA.7/ 26 pR.518, 27/23 pR.1884) darzitarItyA bAhyA'bhyantarabhedena dvAdazavidhaH smvseyH||29/2|| ____sAmpratamavasaraprAptamupacAravinayabhedopadarzanAyopakramate 'pratIti / taduktaM dazavaikAlikaniyuktI - aha ovayArio puNa duviho viNao samAsao hoi / paDirUvajogajuMjaNa taha ya aNAsAyaNAviNao / / 6 (da.vai.ni.9/319) iti / __ tatra = tayormadhye AdimaH = pratirUpavinayaH tridhA / kAyikaH aSTavidhaH, vAcikaH caturvidhaH, mAnasazca pratirUpavinayo dvidhA vkssymaannsvruupH| taduktaM dazavakAlikaniyuktau - paDirUvo khalu viNao kAiajoe ya vAi maannsio| aTTha cauvviha duviho parUvaNA tassimA hoi|| (da.vai.ni.9/320) iti / vyavahArasUtrapIThikA'bhiprAyeNa pratirUpavinayaH caturdhA, tatra ca caturtha aupacArikavinayaH sptdhaa| vizeSArtha - karma dUra kare te vinaya. jJAnAdi pUrvabaddha karmone nirjarA karavA dvArA tathA navA karmone baMdhAtA aTakAvavA dvArA dUra kare che. Ama vinaya' zabdano artha jJAnAdimAM saMgata thato hovAthI tene vinaya kahevAmAM koI vAMdho nathI. mahattva nAmanuM nathI, kAmanuM che. gharaDI mAtAne kuMvAro dIkaro rasoI karIne roja jamADe tyAre "mAre to A dIkaro ja rasoIo che' evuM mAtA bole temAM paNa prArthane 4 bhujyatayA vama mAve che. te te mI sama4. (28/2) upacAravinayanA traNa bheda ha " gAthArtha :- ucita yogathI tathA AzAtanAvarjanathI upacAravinaya be prakAre thAya che. temAM yitayogasva35 75yaavinyn| mana-vayana-yAnA methI ! .312. che. (24/3) TIkArtha :- pratirUpa = ucita evA yogathI ane AzAtanAvarjanathI upacAravinaya be prakAre thAya che. tathA ucitayogasvarUpa = pratirUpayogasvarUpa upacAravinayanA mana-vacana-kAyAsvarUpa yoganA bhedathI traNa prakAra che. (1) kAyika pratirUpayoga upacAravinaya. (2) vAcika pratirUpayoga upacAravinaya ane (3) mAnasi5 prati35yogasva35 35yAvinaya. (28/3) 1. hastAdarza 'tridhAt' ityazuddhaH pAThaH / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyutthAnAdisvarUpadyotanam dvAtriMzikA - 29/4 abhigrahA''sanatyAgAvabhyutthAnA'Jjaligrahau / kRtikarma ca zuzrUSA gatiH 'pazcAcca sammukham / / 4 / / abhigraheti / abhigraho guruniyogakaraNAbhisandhiH | AsanatyAgaH = AsanavAnuM = pITAdyupnynmityrthH (= abhigrahA''sanatyAgau ) / abhyutthAnaM niSaNNasya sahasA'rhadarzane / aJjaligrahaH praznAdI (= abhyutthAnA'Jjaligrahau ) / kRtikarma ca vandanam / zuzrUSA vidhivadadUrA''sannatayA taduktaM vyavahArasUtrapIThikAyAM paDirUvo khalu viNao kAya- vai-maNe taheva uvayAre / atttth-cuvvihduvido sattavihavaLavA ta" || c (vya.mU.pI.66) kRti / yathAmamete vakSyante / / 21/3 / / tatra 'yathoddezaM nirdezaH' iti nyAyAt prathamataH kAyikasyA'STavidhasya pratirUpayogayojanAtmakasya upacAravinayasya prarUpaNAmAviSkaroti- 'abhigrahe 'ti / sugamam / navaraM abhyutthAnaM zivopaniSadi dRSTvaiva gurumAyAntamuttiSThed dUrataH tvaram - (zivo. 7/17) ityevamuktam / tathA vandanamiti jattheva dhammAyariyaM pAsijjA tattheva vaMdijjA namasijjA - ( rA. pra. 4 /76) iti pUrvoktaM (bhA. 5 pR. 1447 ) rAjapraznIyavacanamanusmRtyetyAdikaM sarvatra yathAyathamanuyojyam / / sAmastyena cAyamartho dazavaikAlikaniryukto abbhuTThANaM aMjali AsaNadANaM abhiggaha kaI / khullusaLamajuALa-saMtAdaLa jAya adRviho || c (6.vai.ni.1/327) tyevamu / tra siMha 1964 * * vizeSArtha :- jo ke dazavaikAlikasUtranI niryuktimAM (1) lokopacAra vinaya, (2) arthavinaya, (3) kAmavinaya, (4) bhayavinaya (5) mokSavinaya - A rIte vinayanA pAMca prakAra batAvela che. paraMtu temAM mukhya to mokSavinaya ja che. tethI te mokSavinayane lakSamAM rAkhIne mahopAdhyAyajI mahArAje ahIM vinayanA jJAnAdi pAMca prakAra batAvela che. temAM ATha prakAranA jJAnAcAra eTale jJAnavinaya. ATha prakAranA darzanAcAra eTale darzanavinaya. ATha prakAranA cAritrAcAra eTale cAritra vinaya. bAra prakArano tapa eTale tapa vinaya. Ama mokSavinayanA prathama cAra bhedanA kula avAMtara prakA2 36 prasiddha hovAthI mahopAdhyAyajI mahArAje tenuM nirUpaNa ahIM karela nathI. bAkI rahyo upacAravinaya. tenA bheda-prabhedo A gAthAmAM darzAvavAnI zarUAta graMthakAre karelI che. (29/3) kAyika pratirUpayogasvarUpa upacAravinayanA ATha bheda gAthArtha :- (1) abhigraha, (2) AsanatyAga, (3) abhyutthAna, (4) aMjali karavI, (5) vaMdana, (6) zuzruSA, (7) pazcAdgamana ane (8) pUrvagamana. (29/4) TIkArtha :- kAyika pratirUpayogasvarUpa upacAravinayanA bhedo ahIM batAvAya che. temAM prathamabheda che gurunA kAryo karavAno abhigraha dhAraNa karavo. bIjo bheda che Asanano tyAga arthAt guru bhagavaMta vagerene besavA mATe jAte UbhA thaIne pITha-bAjoTha-pATa vagere sAdhana lAvI ApavA. Asana upara beselA ziSyane ekAeka abhyutthAnayogya guru vagerenA darzana thatAM ziSya Ubho thAya e abhyutthAna kahevAya. A trIjo bheda che. te ja rIte gurudeva ke vaDIlane prazna pUchavAnA avasare be hAtha joDavA te kAyika ucitayogasvarUpa upacAravinayano cotho bheda che. vaMdana karavuM te pAMcamo prakAra. vidhipUrvaka bahu dUra nahi ke bahu najIka nahi e rIte gurudeva vagerenI sevA karavI te zuzruSA nAmano chaThTho kAyika . hastAvaze 'pazcama...' tyazuddha: pAThaH / r. mudritaprato '...{varganena' dryazuddha: pATha: / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kAyikAditrividhavinayaH * sevanam / pazcAd gatiH / gacchataH, sammukhaM ca gatirAgacchataH iti // 4 // kAyiko'STavidhazcA'yaM vAcikazca caturvidhaH / hitaM mitaM cA'paruSaM bruvato'nuvicintya ca / / 5 / / kAyika iti / ayaM cA'STavidhaH kAyika upacAraH / vAcikazca caturvidhaH / taM pariNAmasundaraM bruvataH prathamaH / sUrikRtavyAkhyA (3) kaTTha- pIDha - kappAtidANaM (1) abhimuhamAgacchaMtassa uTThANaM aTThANaM / (2) hatthussehakaraNaM aMjalI / AsaNadANaM / (4) AyariyAdINa bhattA''NayaNAtivatthussa niyamaggahaNaM = abhiggaho / ( 5 ) vaMdaNaM kitikammaM / (6) Thitassa NA'tidUre ThiteNaM pajjuvAsaNaM = sussUsaNA / (7) AgacchaMtassa paccuggacchaNaM aNugacchaNaM / (8) gacchamANassANuvvayaNaM saMsAdhaNA / eso kAyago - (da.vai. cUrNi 9 / 321 ) iti vartate / = = taduktaM vyavahArasUtrapIThikAyAmapi abbhuThANaM aMjali AsaNadANaM abhiggaha kiI ya / sussUsaNA ya abhigacchaNA ya saMsAhaNA ceva / / - (vya.pI. 67) iti / atra zrImalayagirisUrikRtA vyAkhyA - abhyutthAnArhe gurvAdau samAgacchati abhyutthAtavyam, eSa sAmAnyasAdhUnAM vinayaH / apUrvaM punaH samAgacchantaM dRSTvA sUriNA'pyutthAtavyam / aJjaliH praznAdau / yadi punaH kathamapyeko hastaH kSaNiko bhavati tadaikataraM hastamutpATya 'namaH kSamAzramaNebhya' iti vaktavyam / AsanadAnaM nAma pIThakAdyupanayanam / abhigraha guruniyogakaraNA'bhisaMdhiH / kRtizceti kRtikarma = vandanamityarthaH / zuzrUSaNA = vidhivadanatidUrASS sannatayA sevanam / abhigamanaM = AgacchataH pratyudgamanaM / sUtre strItvaM prAkRtatvAt / saMsAdhanA gacchato'nuvrajanam - (vya.sU.pI. 67 vRtti) iti vartate / kAyikAdibhedamanuktvA tattvArthAdhigamasUtrabhASye - aupacArikavinayaH anekavidhaH = samyagdarzana-jJAna-cAritrAdiguNAdhikeSu abhyutthAnA''sanapradAnavandanA'nugamanAdiH - ( ta. bhA. 9/23) ityevamoghata upacAravinaya ukta ityavadheyam / / 29 / 4 / / etadevA'nusandadhAno vAcikavinayaprakAropadarzanAyopakramate - 'kAyika' iti / pariNAmasundaraM saMyamA'virodhi bruvataH prathama iti / anena saMyamabAdhakasya satyavacanasyA'pyasatyatA'vaktavyatA ca sUcitA / taduktaM praznavyAkaraNe saccaM pi ya saMjamassa uvarohakArakaM kiM ci vi na vattavvaM - (pra.vyA. 2/ 7/24) iti / etena nAsti satyasamo dharmo na satyAd vidyate param / na hi tIvrataraM kiMcidanRtAdiha upacAravinaya samajavo. tathA guru bhagavaMta ke vaDIla sAdhu bahAra jatAM hoya to temane pAchaLa vaLAvavA mATe javuM te sAtamo bheda. ane bahArathI gurudeva, mahemAna sAdhu vagere padhAratA hoya te samaye levA mATe sAme javuM te kAyika pratirUpayogasvarUpa upacAra vinayano AThamo bheda jANavo.(29/4) vAcika ucitayogAtmaka upacAravinayanA cAra prakAra che = = = = . 1965 = gAthArtha :- A rIte kAyika upacAravinaya ATha prakAre che. tathA vAcika upacAravinaya cAra prakAre che. (1) hitaarI josa. (2) parimita josa. (3) uThora rIte na josavu khane (4) viyArIne bolavuM. A rIte bolanArane cAra prakAre vAcika upacAravinaya thAya che. (29/5) TIkArtha :- cothI gAthAmAM batAvI gayA te mujaba kAyika pratirUpayogasvarUpa upacAravinaya ATha prakAre thAya che. tathA vAcika pratirUpayogAtmaka upacAravinaya cAra prakArano che. jenuM pariNAma suMdara 1. hastAdarze '...gatirgatirgaccha....' ityadhikaH pAThaH / 2. hastAdarze ' vAcikastu' iti pAThaH / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1966 * SaDvidhakuvacananirdezaH . dvAtriMzikA-29/5 mitaM = stokA'kSaraM bruvato dvitIyaH / aparuSaM = cA'niSThuraM bruvatastRtIyaH / anuvicintya = svAlocya ca bruvataH caturtha iti / / 5 / / vidyate / / - (ma.bhA.Adiparva 74/105) iti mahAbhAratavacanamapi vyAkhyAtam / tathA - bahuyaM mA ya Alave 6 (utta. 1/10) iti uttarAdhyayanasUtramanusRtya stokA'kSaraM bruvato dvitIya iti| taduktaM sUtrakRtAGge api - nA'tivelaM vadejjA 6 (sUtrakR.1/14/25) iti / taduktaM paJcakalpabhASye api - jaM pi ya bhAsanti jati taM pi ya kajjammi thova jayaNAe 6 (paM.ka.bhA. 1157) iti / tathA - no ya NaM pharusaM vae - (da.vai. 5 / 2 / 29) iti dazavaikAlikasUtraM - no vayaNaM pharusaM vadejjA 6 (AcA. 211 / 1 / 6) iti ca AcArAGgasUtraM pUrvoktaM(pR.1864) cetasikRtya AhaaparuSa = aniSThuraM = anudvejakaM = snehopetaM bruvataH tRtIya iti / taduktaM nizIthabhASye - neharahitaM tu pharusaM 6 (ni.bhA.2608) iti / prakRte'niSThuraM copalakSaNamalika-hilitAdInAm, tAdRzavANyA avaktavyatvAt / taduktaM sthAnAGgasUtre - imAI cha avataNAI vadittate taM jahA- (1) aliyavayaNe, (2) hIliyavayaNe, (3) khisitavayaNe (4) pharusavayaNe (5) gAratthiyavayaNe, (6) viusavitaM vA puNo udIrittate - (sthA.sU.6 / 6.527) iti / aniSThuravacanaprayogaH pareSAM vAGmayatapastvena sammataH / taduktaM saMnyAsagItAyAM - anudvejakasatyeSTapriyavAkyaprayogataH / svAdhyAyA'bhyasanAcceha saMsidhyed vAGmayaM tapaH / / 6 (saM.gI.3/99) iti / sammataJcedamasmAkamapi, vinayasyA'bhyantaratapastvenA'bhyupagamAdityavadheyam / svAlocya ca bruvataH caturtha iti / - aNuciMtiya viyAgare - (sU.kR. 1 / 9 / 25) iti sUtrakRtAGgasUtravacanaM, - samikkhiya saMjaeNa kAlammi ya vattavyaM 6 (pra.vyA. 27 / 24) iti praznavyAkaraNavacanaM, - puvviM buddhIi pehittA pacchA vayamuyAhare - (da.vai.ni. 292) iti dazavaikAlikaniyuktivacanaM, - aNuvIibhAsI se NiggaMthe - (AcA. 2 / 3 / 15 / 2) iti AcArAGgavacanamapi ca vAgvinayacaturthabhedasvarUpaM drshynti| itthaM bhASamANaH satprazaMsAmupalabhate / taduktaM dazavaikAlikasUtre - miaM aduTuM aNuvIi bhAsae, sayANa majjhe lahai pasaMsaNaM 6 (da.vai.sU. 755) iti / taduktaM dazavaikAlikaniyuktI - 'hia-mia-apharusavAI aNuvIIbhAsi vAio viNao - (da.vai.ni.9/322) iti / agastyasiMhasUrikRtA vyAkhyA'traivam - (1) jaM AyariyAdi apacchabhojaNAdinivAraNaM kareMti etaM ihalogahitaM, sItaMtassa coyaNA paralogahitaM / (2) taM ceva parimitamaNuccasadaM ca mitaM / (3) taM ceva sAmapuvvaM 'varaM si mayA NiddheNa bhaNito, Na pareNa' rIte Ave tevuM hitakArI vacana bolanAra vyaktine prathama vAcika upacAravinaya thAya che. parimita akSara-pada-vAkya bolanAra mANasane bIjA prakArano vAcika upacAravinaya thAya che. niSpharatA vinA bolatA jIvane trIjA bhedavALo vAcika pratirUpayogasvarUpa upacAravinaya thAya che. tathA sArI rIte vicArIne bolanArane cothA prakArano vAcika citayogAtmaka upacAravinaya thAya che. (29/5) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vAcikaviSayavistaraH * 1967 mAnasazca dvidhA zuddhapravRttyA'sannirodhataH / chadmasthAnAmayaM prAyaH sakalo'nyA'nuvRttitaH // 6 // iti siNehapuvvamullAvito apharusavAyI / (4) desa-kAlAdimaNuciMtiya bhAsamANo aNuvItibhAsI / esa vAyiko - (da.vai.ni.9/322 cUrNi) iti / "apharusavAdI NAma taM ceva piyaM bhaNaMto bhaNai jahA 'ahaM tava sIso, Aha tumhe ya vakkhAyA varaM to mA anneNa keNai' / evaM siNehajuttaM ullAvaMto apharusavAdI bhavai" (da.vai.ni.322 ji.cU.) iti jindaasgnnimhttraaH| uttarAdhyayane'pi - musaM parihare bhikkhU na ya ohAriNIM vae / bhAsAdosaM parihare mAyaM ca vajjae sayA / / Na lavijja puTTho sAvajjaM, na niraTuM na mammayaM / appaNaTThA paraTThA vA ubhayassaMtareNa vA / / 6 (uttarA.1/24-25) ityAdirUpeNa vAgvinayo darzitaH saGkSapeNa / vAcikavinayavistarastu vyavahArasUtrapIThikAyAM itthaM dRzyaH - hiya-miya-apharusabhAsI aNuvIibhAsI sa vAiu viNao / eesiM tu vibhAgaM vocchAmi ahANupuvvIe / / vAhiviruddhaM bhuMjai, dehaviruddhaM ca Auro kuNai / AyAsa-akAlacariyAdivAraNaM hiyaM tu / / sAmAyArIsIyaMta coyaNA ujjamaMtasaMsA ya / dAruNasahAvayaM ciya vArei parattha hiyavAI / / atthi puNa kAikiTThA iha paraloge ya ahiyayA hoi / thaddha-pharusattaniyaDI atiluddhattaM va iccAdI / / taM puNa aNuccasadaM vocchiNNamiya pabhAsae mauyaM / mammesu aimaMto siyAvae paripAgavayaNeNaM / / taMpi ya aparusamauyaM hiyayaggAhi supesalaM bhnni| nehamiva uggiraMto nayaNa-mukhehiM ca viyasaMto / / taM puNa virahe bhAsai na ceva tato'pabhAsiyaM kuNai / joei tahA kAlaM jaha vuttaM hoi saphalaM tu|| amiyaM adesakAle bhAviyamiva bhAsiyaM niruvayAraM / Ayatto vi na giNhai kimaMga puNa jo pamANattho / / puvviM buddhIe pAsittA tatto vakkamudAhare / acakkhuyo va neyAraM buddhiM annesae girA / / 6 (vya.sU.pI.68-76) iti / atra 'AyAsasya = mAnAtirekeNa kriyamANasya akAlacaryA-kaNTakA''kulamArgagamanAdeH vAraNaM aihikaM hitaM, tadbhASI / krodhAdidAruNasvabhAvatAM vArayati / kAyikI, upalakSaNAt vAcikI mAnasikI ca ceSTA kAcidasti yA ahitAya bhavati / vyavacchinnaM = vibhaktaM = amilitA'kSaram / marmasu adUnayan = marmANyavidhyan yathA paripAkavacanena = anyA'padezena strIsevAdayaH iti / Ayatto'pi = svavazago'pi, pramANasthaH = mAnyaH' / ziSTaM spaSTaprAyam / ____ ayamupacAravinayo dharmaratnakaraNDake vardhamAnasUribhiH - gurvAdiSu zubhaM cittaM vinayo mAnaso mtH| hitaM mitaM priyaM vAkyaM vinayasteSu vAcikaH / / kAyikazca yathAzakti tatkAryANAM prasAdhakaH / sarvathA''zAtanAtyAgaH sarvadA nIcavartitA / / 6 (dha.ratna.ka.294-295) ityevamupavarNitaH / / 29/5 / / ha mAnasika upacAra vinayanA be bheda che thArtha :- mAnasa vinaya ke prAre cha. (1) zuddha pravRtti 42vAthI bhane (2) poTI pravRttine 252kAvavAthI. chatvastha jIvone A saghaLA vinayanA prakAro prAyaH bIjAne anusaravAthI saMbhave che.(29/6) Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1968 * saptadhA aupacArikavinayavivaraNam . dvAtriMzikA-29/6 mAnasazceti / mAnasazca = upacAro dvidhA zuddhapravRttyA = dharmadhyAnAdipravRttyA, asannirodhataH = ArtadhyAnAdipratiSedhAt / avasaraprAptaM pratirUpayogayojanacaramabhedaM nirUpayati - 'mAnasa' iti / taduktaM vyavahArasUtrapIThikAyAM - mANasio puNa viNao duviho u samAsao muNIyavyo / akusalamaNoniroho kusalamaNaudIraNaM ceva / / - (vya.sU.pI.77) iti / 'akuzalasya = ArtadhyAnAdhupagatasya manaso nirodhaH, kuzalasya ca dharmadhyAnAdhutthitasya manasa udIraNaM mAnasiko vinaya' iti tadvRttilezaH / sAmpratamaupacArikaH pratirUpayogayojanavinayacaturthabhedo nirUpyate / sa ca saptadhA / tathAhi (1) abhyAsavartI, gurupAdapIThikApratyAsannavartIti bhAvaH, gurusamIpe jJAnAdirUpapAramArthikaratnalAbhArthI san netra-vaktragatAkAra-ceSTAbhyAM tatsamIhitaM krtumutshte| (2) chando'nuvartitA = gurvabhiprAyA''rAdhakatvaM aahaaropdhi-vstigocrkaal-svbhaavaa'numttvvijnyaanen| (3) ihaparalokAdyAzaMsAparihAreNa 'saGgrahamupagrahaM vA meM kariSyati, bhavakSayaheturayaM me guruH' iti buddhyA mokSAGgakAryanimittaM kriyamANaH kAryahetuko vinayaH / (4) pratikRtivinayaH, 'jJAna-darzana-cAritralAbhairmAmanupakAriNamapyupakurvanti guravo'mI, tasmAdavazyameteSu mayA vinayaH kartavya' iti dhiyA kRte kArye kriyamANaH, vineyavizeSA'pekSayA'syA'pyadoSatvAt / (5) ArtagaveSaNaM, dravyAdyApatsu ArtasyA'nArtasya vA durlabhadravyasampAdanam / (6) kAlajJatA, yasmin kAle deze ca gurvAdInAmanukUlo ya AhArAdiH taM tadA tatropanayati, vinayahetutvAt kAla-dezajJAnaM vinayatayopacaryate / (7) sAnulomaM, sarveSu gurUpadezeSu anulomaM pravartata iti / taduktaM vyavahArasUtrapIThikAyAm - 'abbhAsavatti chaMdoNuvattiyA kajja- paDikittI ceva / attagavesaNa kAlaNNuyA ya savvANulomaM ca / / guruNo ya lAbhakaMkhI abbhAse vaTTate sayA / sAhU AgAra iMgiehiM saMdiTTho vatti kAUNaM / / kAlasahAvA'NumayA AhAruvahIuvassayA ceva / nAuM vavaharai tahA chaMdaM aNuvattamANo u / / iha-paralokA''saMsavimukkaM kAmaM vayaMti viNayaM tu / mokkhAhigAriesu aviruddho so dupakkhe vi|| emeva ya aNiyANaM yAvaccaM tu hoi kAyavvaM / kayapaDikittI vi jujjai, na kuNai savvattha na jaivi / / davvAvaImAisuM attamaNatteva gavesaNaM kuNai / AhArAdipayANaM chaMdami U chaTThau viNau / / sAmAyAriparUvaNaniddese ceva bahuvihe guruNo / emeya tti tahatti ya savvattha'NulomayA esA / / 6 (vya.sU.pIThi-78-84) iti / svapakSe'yaM lokopacAravinaya ityucyate / yadvA pratirUpavinayasyeme catvAro bhedAH (1) anulomavacanasahitatvaM, yatkimapi kAryamAdiSTaH tatsarvamanulomavacanapUrvakaM karoti, nAnyathA / (2) pratirUpakAyakriyA, yathAparipATyA zarIravizrAmaNam / (3) saMsparzanaviSayaH yathA gurvAdeH sukhAsiko yo jAyate tathA mRdusaMsparzanaviSayaH / (4) sarvAnulomatA, vyavahAraviruddhe'pi svaprANavyaparopaNakAriNyapi vA samAdeze yathopadezameva sarvakAryasampAdanamiti / taduktaM vyavahArasUtrapIThikAyAm - cauhA vA paDirUvo tatthega'NulomavayaNasahiyattaM / paDirUvakAyakiriyA phAsaNa-savvANulomaM ca / / (1) TIkArtha:- mAnasa pratirUpayogasvarUpa upacAravinaya be prakAre che. (1) dharmadhyAnAdi zuddha pravRtti karavAthI. tathA (2) ArtadhyAnAdi khoTI vRtti choDavAthI. potAnA sivAyanI moTI vyaktine anusaravAthI/jhUkavAthI prAyaH Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * caturvidhapratirUpavinayanirUpaNam * ayaM ca sakalaH prAyaH pratirUpo vinayaH chadmasthAnAmanyA'nuvRttita AtmavyatiriktapradhAnAnuvRtteH / prAyograhaNAd 'ajJAtakevalabhAvadazAyAM kevalinAmapi / anyadA tu teSAmapratirUpa eva vinayastathaiva tatkarmavinayanopapatteH / taduktaM- "paDirUvo khalu viNao parANuattimaio muNeavvo / appaDirUvo viNao NAyavvo kevalINaM tu / / " ( da.vai.ni. 9 / 323 ) ||6|| agaM kI AmaM ti bhaNai aNulomavayaNasahito u / vayaNapasAyAIhi ya abhinaMdai taM vayaM guruNo / / codayaMte paraM therA icchANiccheya taM varaM / juttA viNayajuttassa guruvakkaNulomatA / / guravo jaM pabhAsaMti tattha khippaM samujjame / na U sacchaMdayA seyA loe kimuta uttare / / jaduttaM guruniddesaM jo vi AisaI muNI / tassA'vi vihiNA juttA guruvakkA'NulomatA / / (2) addhANa vAyaNAe ninnAsaNayAe parikilaMtassa / sIsAI jA pAyA kiriyA pAyAda viNau ya / / (3) jatto va bhaNAi guru karei kiyakamma mo tato / puvvaM saMpharisaNaviNau puNa parimauyaM vA jahA sahai / / vAyAi saThANaM vayaMti, baddhAsaNassa je khubhiyA / kheyajao taNuthirayA balaM ca arisAdao nevaM / / (4) seyavapu me kAko diTTho caudaMtapaMDuro vebho / AmaM ti paDibhaNate savvattha'Nuloma- paDilome / / miNu goNasaM lihiM gaNeha se dAe vakkalAI se / aggaMgulIe vagdhaM tuda, Diva'gaDaM bhaNati Amamiti / / - (vya.sU.pI. 86-95) iti / evam AgAriMgiyakusalaM jai seyaM vAyasaM va pujA / taha viyasiM na vikUDe virahammi ya kAraNaM pucche / / - (bR. ka. bhA. 264 pIThikA) iti bRhatkalpabhASyavacanamapi sarvAnulomapratirUpakavinayaparatayA'vagantavyam / etena miNa goNasaMgulIhiM, gaNehiM vA daMtacakkalAI se / icchaMti bhANiUNaM, kajjaM tu ta eva jANaMti / / - (u.mA. 94 ) iti upadezamAlAvacanamapi vyAkhyAtam / ayamaupacArikavinayaH saGkSepeNa uttarAdhyayane 1. mudritapratau 'akSAta' ityazuddhaH pAThaH / = maNogayaM vakkagayaM jANittA''yariyasa u / taM parigijjha vAyAe kammuNA uvavAyae / / - (uttarA . 1 / 43 ) ityevamAveditaH / = parA nanu kimarthamayaM pratirUpavinayaH ? kasya caiSa bhavati ? ityAzaGkAyAmAha - 'ayamiti / tattavastvapekSayA AtmavyatiriktapradhAnAnuvRtteH = svetaraguNAdhikA'nusaraNAt chadmasthAnAm / apratirUpaH = 'nanuvRttyAtmakaH / atra dazavaikAlikaniryuktisaMvAdamAha - 'paDirUvo' iti / atra zrIjinadAsagaNimahattarakRtA vyAkhyA - paDirUvo NAma jo vatyuM vatyuM paDucca aNurUvo pauMjai so paDirUvo bhaNNai / so ya chaumatthANaM pAyaso parANuvattiNimittaM abbhuTTANAdI kIrai / kevalINaM puNa appaDirUvo NAyavvo / uparokta tamAma prakArano pratirUpayogAtmaka vinaya chadmastha jIvomAM saMbhave che. 'prAyaH' zabda eTalA mATe prayojela che ke je kevalajJAnIne kevalajJAna utpanna thayuM hovA chatAM paNa bIjA lokone khabara paDI na hoya ke 'A vyakti kevalajJAnI che' tyAM sudhI te ajJAtakevalI paNa mAtA, pitA vagere saMbaMdhI pUrvapravRtta upacAravinaya kAyA vagerethI kare che. paraMtu jo bIjA lokone khabara paDI jAya ke 'Amane kevalajJAna utpanna thayela che' to bIjA pratye na jhUkavA svarUpa ja vinaya kevalIone hoya che. kAraNa ke te ja rIte te kevalajJAnIonA karma dUra thAya che. tethI to dazavaikAlikaniryuktimAM jaNAvela che ke - 'pratirUpa vinaya kharekhara bIjAne anusaravA svarUpa jANavo. kevalajJAnIone to bIjA tarapha na jhUkavA svarUpa vinaya jANavo.' 8 (29/6) 1969 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1970 * kevalino'pyajJAtadazAyAM vinayaprayoktAraH * dvAtriMzikA-29/7 arhatsiddha-kulA''cAryopAdhyAya-sthavireSu ca / gnn-snggh-kriyaa-dhrm-jnyaan-jnyaani-gnnissvpi||7|| ___ arhaditi / arhantastIrthakarAH / siddhAH kSINASTakarmamalAH / kulaM nAgendrAdi / AcAryaH paJcavidhA''cArA'nuSThAtA tatparUpakazca' / upAdhyAyaH svAdhyAyapAThakaH / sthaviraH sIdatAM sthirIkaraNahetuH / gaNaH kauTikAdiH / saGghaH sAdhvAdisamudAyaH / kriyA'stivAdarUpA / dharmaH zrutaNo parANuvattiNimittaMti vuttaM bhavati / Na te anuvattinimittaM viNayaM kuvvaMti / puvvapauttaM puNa uvayAraM jAva na keNai paccabhiNNAo tAva kareti + (da.vai.ni.9/323) iti / / 29/6 / / uktaM prathamaH aupacAriko vinayaH saprabhedaH / adhunA'vasarasaGgatiprAptaM dvitIyamanAzAtanAtmakamaupacArikavinayamAvedayati- 'arhaditi / - ariNo haMtA, rayaM haMtA arihaMtA teNa vuccaMti - (A. ni.1083) iti Avazyakaniyuktau arhanniruktiH darzitA / prAcAM tu dravyastavarUpa eva aupacArikavinayo'rhati sammataH / taduktaM stavaparijJAyAM - jaM ca cauddhA bhaNio viNao uvayArio u jo tattha / so titthayare niamA Na hoi davvatthayA anno / / - (sta.pa.110) ityavadheyam / AcArya iti| - AcAryaH = AcAraM grAhayati, Acinoti arthAn, Acinoti buddhimiti vA 6 (yA.ni.1/4) iti yAskaniruktavacanaM, - Acinoti hi zAstrArthAnAcArasthApanAdapi / svayamAcarate yastu tasmAdAcArya ucyate / / (dvayo.3) iti dvayopaniSadvacanaM ca yathAgamamatrAnuyojyam / kriyA astivAdarUpA iti / - kiriyA nAma atthittaM bhaNNai, taM jahA- 'atthi mAyA, atthi piyA, asthi jIvA, atthi vizeSArtha - caMDarudrAcAryanA ziSya, mRgAvatI sAdhvIjI, puSpaculA sAdhvIjI, kUrmaputra vagerene kevalajJAna thayA pachI paNa jyAM sudhI bIjA jIvomAM kevalajJAnI tarIke jAherAta na thaI tyAM sudhI teoe pUrvapravRtta upacAravinaya cAlu rAkhyo hato. paNa lokomAM kevalajJAnI tarIke oLakhAyA bAda bIjA vaDIlane anusaravArUpa upacAravinaya teoe karela na hato. mATe sAmAnyathIchamastha jIvo vinaya-aupacArikavinaya kare ema kahevAya. (29/6) - trIjI gAthAmAM upacAravinayanA be bheda batAvyA hatA. temAMthI pratirUpayogasvarUpa prathama upacAravinayanI vAta 4-5-6 zloka dvArA pUrNa thaI. have AzAtanAvarjanasvarUpa bIjA prakAranA upacAravinayanA bAvana bhedone graMthakArazrI sAtamI gAthA dvArA batAve che. ha bAvana prakAre AzAtanAvarjana vinaya ha ___thArtha :- bhArata, siddha, dusa, mAyArya, upAdhyAya, sthavira, 5, saMgha, yA, dharma, zAna, zAnI ane gaNI ema kula 13 ne vize (AgaLa kahevAze te rIte cAra-cAra prakAre vinaya karavo.) (297) TIkArtha :- (1) arihaMta eTale tIrthakara bhagavaMta, (2) jemano ATha karmano kacaro nAza pAmela hoya te siddha kahevAya. (3) nAgendra vagere AcAryakuLa samajavA. (4) pAMca prakAranA jJAnAcAra-darzanAcAra vagerene pALe tathA tenI zuddha prarUpaNA kare te AcArya jANavA. (5) svAdhyAya karAve-bhaNAve te upAdhyAya. (6) saMyamasAdhanamA sAta sayona sthi2 43. te sthavira vAya. (7) Ti vagaire gae upAya. (8) sAdhu-sAdhvI-04-zrAviAno samudAya saMgha po. (8) mastivAha sva35 yA sama4vI. (10) zrutadharma bhane yAtriya 35 2 5|2no dharma. po. (11) bhatizAna, zrutazAna vagaire pAya prare zAna. (12) 1. hastAdarza '...spazca' iti truTitaH pAThaH / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1971 * dvipaJcAzadbhedena vinayopadarzanam * dharmAdiH / jJAnaM matyAdi / jJAninastadvantaH / gaNirgaNAdhipatiH / / 7 / / anAzAtanayA bhaktyA bahumAnena varNanAt / dvipaJcAzadvidhaH prokto dvitIyazcaupacArikaH / / 8 / / ____ anAzAtanayeti / 'anAzAtanayA = sarvathA'hIlanayA bhaktyA = ucitopacArarUpayA bahumAnena = AntarabhAvapratibandharUpeNa varNanAt = sadbhUtaguNotkIrtanAt dvitIyaH cA'nAzAtanAtmaka aupacArikavinayo dvipaJcAzadvidhaH proktaH, trayodazapadAnAM caturbhirguNane yathoktasaMkhyAlAbhAt / / 8 / / ajIvA' evamAdi - (da.vai.ni.325 cUrNi) iti jinadAsagaNimahattarAH / jJAninaH = tadvantaH = matyAdijJAnavantaH / prakRte - nirmamatvamahaGkArahInatvaM saGgahInatA / sadA zAntyAdiyuktatvaM saMsAre'smin viraktatA / / jitendriyatvamAtmekSA tatparatvamaharnizam / niSparigrahatA dvandvasamatA nirapekSatA / / sarvavyApAravaimukhyaM nijAnandaikasaktatA / evamAdIni sarvANi jJAninAM lakSaNAni tu / / - (rA.gI.16/22-24) iti rAmagItAdarzitajJAnilakSaNA'nusandhAnamapi yathAgamaM krtvym| ziSTaM spaSTam / / 29/7 / / ___ arhadAdInAmanAzAtanAdisaMvedhena dvipaJcAzadvidha-dvitIyavinayAbhidhAnAyopakramate- 'anAzAtanayeti / avarNavAdAdinA''zAtanAkaraNe mahAmithyAtvodayaprasaGgaH, tasya tatkAryatvAt / taduktaM haribhadrasUribhiH anuyogadvArasUtravRttau - yadarhadavarNavAdahetuliGgaM arhadAdizraddhAnavighAtakaM darzanapariSahakaraNaM tad mithyAdarzanam - (anu.dvA.hA.vR.pR.63) iti / ___ ucitopacArarUpayA bhaktyA iti / taduktaM nizIthabhASye api - bhattIo hoti sevA, bahumANo bhAvapaDibaMdho - (ni.bhA.13 pIThikA) iti / yathoktasaGkhyAlAbhAt = dvipaJcAzadbhedaprApteH / yathoktaM dazavaikAlikaniyuktau pravacanasAroddhAre ca - titthayara-siddha-kula-gaNa-saMgha-kiriya-dhamma -naann-naanniinnN| . 1degAyariya-11theru-vajjhAya12-gaNINaM13 terasa padANi / / A samyajJAnane dhAraNa kare te jJAnI kahevAya. (13) gaNanA adhipati hoya te gaNI kahevAya.(297) vizeSArtha :- 04, puSya, 55, 52moDa, bhokSa vagaire che...' sA prabhArI bola-bhAnapuM-mAya2j te yA vAya. pATInI vitIrthamA spaSTa cha. (28/7) thArtha :- (352 / 13 sthAnInI (=5honI) (1) sAzAtanA choDavAthI, (2) mAlita 42vAthI, (3) paDabhAnathI bhane (4) prazaMsAthI bhAvana prA2no jI bhopayA2i6 vinaya uvAyeda cha. (28/8) artha :- (352n| 13 sthAnInI (1) sarvathA = [ 59 are DAlanA na 42vAthI, (2) ucita upacAra svarUpa bhakti karavAthI, (3) AMtarika ahobhAvasvarUpa bahumAnathI ane (4) temanA vAstavika guNone kahevAthI arthAtu prazaMsavAthI bIjo anAzAtanA svarUpa aupacArika vinaya bAvana bhedavALo kahevAyela che. kAraNa ke arihaMta vagere 13 sthAnone AzAtanAtyAga-bhakti vagere cAra pado vaDe guNavAthI 13 x 4 = 52 saMdhyA bhaNe che. (28/8) vizeSArtha :- anAzAtanA = AzAtanAvarjana svarUpa aupacArika vinaya arihaMta vagere tera 1. hastAdarza 'anAzata...' ityazuddhaH pAThaH / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1972 * paJcadazavidhavinayopadarzanam . dvAtriMzikA-29/8 aNasAtaNA (1) ya bhattI (2) bahumANo (3) taha ya vaNNasaMjalaNA (4) / titthagarAdI terasa catugguNA hoti bAvaNNA / / (da.vai.ni.9/325-6, pra.sAro.549-550) iti / yadvA prakArAntareNa vinayo jJAnAdibhedAtsaptadhA, - se kiM taM viNae ? viNae sattavihe pannatte / taM jahA- nANaviNae, daMsaNaviNae, carittaviNae, maNaviNae, vaiviNae, kAyaviNae, logovayAraviNae - (au.sU.20) iti aupapAtikasUtravacanAt / idamevAbhipretyA'nyatra - 'nANe daMsaNa-caraNe maNa-vaya-kAovayAraviNaA a / nANe paMcuvayAro, mainANAINa saddahaNaM / / ( ) bhattI taha bahumANo taddidvatthANa sammabhAvaNayA / vihigahaNabbhAso vi a, eso viNao jiNAbhihiyo / / - ( ) ityAdyuktam / zuzrUSAdizca darzanavinayaH / yadAhuH - 'sussUsaNA ya'NAsAyaNA ya viNao a daMsaNe duviho / daMsaNaguNAhiesu kijjai sussUsaNAviNao / / sakkAro'bbhuTThANaM, sammANA''saNaabhiggaho taha ya / AsaNaaNuppayANaM kiikammaM aMjaligaho a|| iMtassa'NugacchaNayA Thiassa taha pajjuvAsaNA'bhihiA / gacchaMtANuvvayaNaM eso sussUsaNAviNao / / -- ( ) iti / aupapAtikasUtrasyApyevamabhiprAyaH / pravacanasAroddhAre punaH darzanavinayaH - arahaMta 1 siddha 2 ceiya 3 sue ya 4 dhame ya 5 sAhuvagge ya 6 / Ayariya 7 uvajjhAesu 8 ya pavayaNe 9 daMsaNe 10 yAvi / / bhattI pUyA vannajjalaNaM vajjaNamavannavAyassa / AsAyaNaparihAro daMsaNaviNao samAseNaM / / 6 (pra.sAro.930-931) iti evamupadarzitaH / anAzAtanAvinayaH punaH pnycctvaariNshdvidhH| sa ca yathA - titthayara 1, dhamma 2, Ayariya 3, vAyaga 4, there 5, kule 6, gaNe 7, saMghe 8 / saMbhoia 9, kiriAe 10, mainANAINa ya taheva ya 15 / / - ( ) kAyavvA puNa bhattI, bahumANo taha ya vannavAo ya / arahaMtamAiANaM, kevalanANA'vasANANaM / / - ( ) / aupapAtikasUtrasyApyevamevAbhiprAyaH / / cAritravinayaH punaH - 'sAmAiAicaraNassa saddahANaM taheva kAeNaM / saMphAsaNaM, parUvaNa mahapurao bhavvasattANaM / / ( ) iti / aupapAtikasUtrasyApyayamAdezaH / tathA - 'maNavayakAiaviNao, AyariAINa savvakAlaMpi / akusalamaNAiroho, kusalANamudIraNaM taha ya / / ( ( ) iti / tathopacAreNa = sukhakArikriyAvizeSeNa nivRtta aupacArikaH, sa cAsau vinayazceti samAsaH, sa ca saptadhA - 'abbhAsa'cchaNa-chaMdANuvattaNaM kayapaDikiI taha ya / kArianimittakaraNaM, dukkhattagavesaNaM taha ya / / ( ) taha desakAlajANaNa, savvatthe(su) tahaya aNumai bhaNiA / uvayArio u viNao, eso bhaNio samAseNaM / / -() abhAsacchaNaM' = zrutAdyadhyayanaM vinApi gurusamIpe'vasthAnam, 'kRtapratikRtizca' kRte bhaktAdinopacAre prasannA guravaH pratikRtiM = pratyupakAraM sUtrAdidAnena me kariSyanti, no nAmaikaiva nirjareti bhaktAdidAne yatnaH kAryaH, zrutaprApaNAdikaM nimittaM kRtvA 'zrutaM prApito'hamanene'ti sthAnomAM, pratyekamAM, cAra-cAra prakAre thAya che. tethI anAzAtanAsvarUpa aupacArika vinayanA kula bAvana meha thAya che. (28/8) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * agatsyasiMhasUrimatena saptavidhavinayavivecanam * 1973 hetorityarthaH, vizeSeNa vinaye tasya vartitavyam / zeSaM spaSTam / aupapAtikasUtramapyevaMprAyaH / adhikaM bubhutsubhiH pravacanasAroddhAre SaSThadvAre'bhyantarataponirUpaNagatavinayabhedavivaraNamavalokanIyam (pra.sAro.gA. 271, pRSTha-180) / taduktaM dazavaikAlikacUrNau agastyasiMhasUribhirapi - viNayo sattaviho, taM0- nANaviNao 1, dasaNaviNao 2, carittaviNao 3, maNaviNao 4, vativiNao 5, kAyaviNao 6, ovayAriyaviNao 7 tti / nANe viNao paJcaviho, taM0- AbhinibohiyanANaviNao jAva kevalanANaviNayo / kahaM nANaviNao ? jassa paJcasu vi nANesu bhattI bahumANo vA, je vA eehiM bhAvA diTThA tesu saddahANaM ti nANaviNato / / 1 / / dasaNaviNato duvidho, taM0- sUssUsaNAviNato 1 aNAsAyaNAviNao ya 2 / sussUsaNAviNato sammaiMsaNaguNAhiyANa sAdhUNa sussUsaNaM / sammaiMsaNasussUsaNatthaM sUssUsaNAviNato aNegappagAro, taM0- sakkAraviNato 1 sammANaviNato 2 abbhuTThANaviNato 3 AsaNAbhiggaho 4 AsaNANuppadANaM 5 kitikamma 6 aMjalipaggaho 7 eMtassa aNugacchaNatA 8 Thitassa pajjuvAsaNayA 9 gacchaMtassa aNuvvayaNaM 10 / sakkAra-sammANaviseso'yaM- vatthAdIhiM sakkAro, thuNaNAdiNA smmaanno| AsaNAbhiggaho- AgacchaMtassa paramAdareNa abhimuhamAgaMtUNa vatthAsaNehiM bhaNNati- 'aNuvaroheNa ettha uvavisaha' / AsaNappadANaM- ThANAto ThANaM saMcaraMtassa AsaNaM geNhiUNa icchite se ThANe Thaveti / abbhuTThANAdINi phuDatthANIti na visesitANi 1 / aNAsAyaNAviNato paNNarasavidho, taM0-arahaMtANaM aNAsAyaNA 1 arahaMtapaNNattassa dhammassa aNAsAyaNA 2 evaM AyariyANaM 3 uvajjhAyANaM 4 thera 5 kula 6 gaNa 7 saMgha 8 saMbhogassa aNAsAyaNA 9 / kiriyAe aNAsAyaNA, kiriyA-asthibhAvo, taM0-'atthi mAtA, atthi pitA, atthi jIvA' evamAdi, jo eyaM Na saddahati vivarItaM vA paNNaveti teNa kiriyA AsAtiyA, jo puNa saddahati tahAbhAvaM vA paNNaveti teNa NA''sAtiyA 10 / abhiNibohiyanANassa aNAsAtaNA 11 jAva kevalanANassa aNAsAyaNA 12-15 / etesiM paNNarasaNhaM kAraNANaM ekkekkaM tivihaM, taM0-arahatANaM bhattI 1 arahaMtANaM bahumANo 2 arahaMtANaM vaNNasaMja(la)NatA 3, evaM jAva kevalanANaM pi tivihaM, savve vi ete bhedA paMcacattAlIsaM / / 2 / / idANiM carittaviNato, so paMcaviho, taM0- sAmAyiyacarittaviNato 1 evaM chedovaThThAvaNiya0 2 parihAravisuddhiga0 3 suhumasaMparAga0 4 adhakkhAya0 5 / etesiM paMcaNhaM carittANaM ko viNato ? bhaNNati-paMcavidhassa vi carittassa jA saddahaNatA, saddahiyassa ya kAeNa phAsaNayA, vihiNA ya parUvaNayA esa carittaviNayo / / 3 / / maNaviNayo-AyariyAdisu akusalamaNavajjaNaM kusalamaNaudIraNaM ca / / 4 / / evaM vAyAviNao vi / / 5 / / kAyaviNato-tesiM cevA''yariyAdINaM addhANa-vAyaNAtiparisaMtANaM sIsAdArabbha jAva pAdatalA payatteNa vissAmaNaM / / 6 / / ovayAriyaviNato sattaviho, taM0-sadA AyariyANa abbhAse acchaNaM 1 chaMdA'NuvattaNaM 2 kAriyanimittakaraNaM Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1974 vaTTerakAcAryamatAnusAreNa paJcadhA vinayaH * dvAtriMzikA - 29/8 3 katapaDikatitA 4 dukkhassa gavesaNaM 5 desa-kAlaNNuyA 6 savvatthesu aNulomayA 7 / tattha abbhAse acchaNaM- iMgiteNa abhippAtaM NAUNa nijjaraTThAe jahicchitaM uvavAtaissAmI ti gurUNaM abbhAse acchati 1 / tattha chaMdA'NuyattaNaM- AyariyANaM jahAkAlaM AhArovahi-uvassagANaM uvavAyaNaM 2 / kAriyanimittakaraNaMpasaNNA AyariyA savisesaM sutta - 'ttha-tadubhayANi dAhiMti (tti) tahA aNukUlANi kareti jeNaM AyariyANaM cittapasAdo jAyati 3 / katapaDikatitA - jati vi NijjaratthaM Na kareti tahA vi mama vi esa paDikarehiti tti kareti viNayaM 4 / dukkhassa pucchaNAdINi pasiddhANi ato Na bhaNNaMti / / 7 / / adhavA esa savvo ceva viNato nANa-daMsaNa-carittANa avvatiritto tti tiviho ceva 2 / / * - (da.vai. 1/1 cU. pR.15 ) iti / jinadAsagaNimahattarANAmapyevaMprAyo'bhiprAyo dazavaikAlikacUrNI (da.vai. 1/1/pR. 26) vartata ityavadheyam / vaTTakerAcAryeNa tu mUlAcAre - daMsaNa-NANe viNao caritta - tava - ovayArio viNao / paMcaviho khalu viNao paMcamagaiNAyago bhaNio / / uvagUhaNAdiA puvvattA taha bhattiAdiA ya guNA / saMkAdivajjaNaM pi ya daMsaNaviNao samAseNa / / je atthapajjayA khalu uvadiTThA jiNavarehiM sudaNANe / te taha rocedi Naro daMsaNaviNao havadi eso / / kavi uvahA bahumANe taheva aNiNhavaNe / vaMjaNaatthatadubhayaM viNao NANamhi aTThaviho / / gANaM sikkhadi gANaM guNedi NANaM parassa uvadisadi / NANeNa kuNadi NAyaM NANaviNIdo havadi eso / / iMdiyakasAyaparihANaMpi ya guttIo ceva samidIo / eso carittaviNao samAsado hoi NAyavvo / / uttaraguNaujjogo sammaM ahiyAsaNA ya saddhA ya / AvAsayANamucidANa aparihANIyaNusseho / / bhattI tavodhiyamhi ya tavamhi ahIlaNA ya sesANaM / eso tavamhi viNao jahutta cArittasAhussa / / kAiya-vAiya-mANasio tti ativiho du paMcamo viNao / so puNa savvo duviho paccakkho taha parokkho ya / / abbhuTThANaM kidiammaM NavaNa aMjalIya muMDANaM / paccUgacchaNamette pachidassaNusAdhaNaM ceva / / NIcaM ThANaM NIcaM gamaNaM NIcaM ca AsaNaM sayaNaM / AsaNadANaM uvagaraNadANaM ogAsadANaM ca 11 paDirUvakAyasaMphAsaNadAyapaDirUpakAlakiriyA ya / pesaNakaraNaM saMtharakaraNaM uvakaraNa paDilihaNaM / / iccevamAdio jo uvayAro kIrade sarIreNa / eso kAiyaviNao jahArihaM sAhuvaggassa 11 pUyAvayaNaM hidabhAsaNaM ca midabhAsaNaM ca madhuraM ca / suttANuvIcivayaNaM aNiDDu ramakakkasaM vayaNaM / / uvasaMtavayaNamagihatthavayaNamakiriyamahIlaNaM vayaNaM / eso vAiyaviNao jahArihaM hodi kAdavvo / / pApavisottiapariNAmavajjaNaM piyahide ya pariNAmo | NAdavvo saMkheveNeso mANasio viNao / / iya eso paccakkho viNao pArokkhio vi jaM gurUNo / virahammi vivaTTijjadi ANaNiddissacariyAe / / aha opacArio khalu viNao tiviho samAsado bhaNio / satta cauvviha duviho bodhavvo ANupuvvI / / aTThANaM saNadi AsaNadANaM aNuppadANaM ca / kidikammaM paDirUvaM AsaNacAo ya aNuvvajaNaM / / hida-mida-parimidabhAsA aNuvIcIbhAsaNaM ca bodhavvaM / akusalamaNassa rodho kusalamaNapavattao ceva / / rAdiNie UNarAdiNiesu a ajjAsu ceva gihivagge / viNao jahArio so kAyavvo appamatteNa / / - (mUlA. 167-187) ityevaM vinayasvarUpaprakArAdikamupadarzitamityavadheyam / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * caturdhA vinayavivecanam * 1975 ekasyA''zAtanA'pyatra' sarveSAmeva tattvataH / anyo'nyamanuviddhA hi teSu jJAnAdayo guNAH / / 9 / / ekasyeti / atra arhadAdipadeSu ekasyA'pi AzAtanA tattvataH sarveSAM (eva) hi = yataH zrI vIrabhadrasUribhistu ArAdhanApatAkAyAM viNao puNa paMcaviho niddiTTho nANa 1 2 caritte3 | tavaviNao ya cauttho 4 carimo uvayArio5 viNao / / kAle1 viNae2 bahumANe3 uvahANe 4 tahA aNinhavaNe5 / vaMjaNa6 attha7 tadubhae8 viNao nANassa aTThaviho / / nissaMkiya1 nikkaMkhiya2 nivvitigiMchA3 amUDhadiTThI4 ya / uvavUha5 thirIkaraNe6 vacchalla7 pabhAvaNe8 aTTha / / iMdiya - kasAyapaNahI guttIo tiNi paMca samiIo / eso carittaviNao samAsao hoi nAyavvo / / bhattI tavAhisuM tave ya, sesesu hilaNaccAo / jaha viriyamujjamo vi ya, tavaviNao esa nAyavvo / / kAiya vAiya mANassio ya tivihovayArio viNao / so puNa savvo duviho - paccakkho 1 ceva pArokkho 2 / / - (A.pa.88-93) ityevaM vinayaprakAropaprakArA vinirdiSTA iti dhyeyam / tattvArthabhASye umAsvAtivAcakAstu vinayaH caturbhedaH / tadyathA - (1) jJAnavinayaH, (2) darzanavinayaH, (3) cAritravinayaH, (4) upacAravinaya iti / tatra jJAnavinayaH paJcavidho matijJAnAdiH / darzanavinayastvekavidha eva samyagdarzanavinayaH / cAritravinayaH paJcavidhaH sAmAyikavinayAdiH / aupacArikavinayo'nekavidhaH-samyagdarzana -jJAna- cAritrAdiguNAdhikeSu abhyutthAnA''sanapradAna-vandanA'nugamanAdiH / vinIyate (karma) tena tasmin vA vinayaH - (ta.sU. 9/23 bhA.) ityevaM prAhuH / yadvA AcAra-zruta-vikSepaNa-doSaparighAtaviSayakatayA vinayasya caturvidhatvamabhimatamavagantavyam / AcAravinayastu saMyama-tapo-gaNaikAkivihArasAmAcArIviSayatayA caturvidhaH / sUtrA'rtha-hita-sampUrNavAcanArUpeNa zrutavinayo'pi caturdhA / samyaktvagrAhakatva - pravAjana sthirIkaraNa-svAcArayogakSemavRddhibhedena vikSepaNavinayo'pi catuSprakAraH / parakIyakrodha-viSayAdikAGkSA-svakIyakrodhAdinirghAtanarUpeNa doSaparighAtavinayo'pi caturbhedaH / taduktaM pravacanasAroddhAre guruguNaSaTtriMzikApradarzanAvasare ' AyAre suyaviNae vikkhivaNe ceva hoi bodhavvA / dosassa parighAe viNae cauhesa paDivattI / / - ( pra sAro. 546 ) iti / adhikantu agre (pR.1999) vkssyaamH| dharmaratnaprakaraNabRhadvRttau devendrasUribhirapi prakRtacaturvidhavinayasvarUpamitthamevA'varNi vyavahArabhASyAnusAreNa bhAvasAdhusaptamaliGganirUpaNAvasare ( dRzyatAM dharmaratna. gA. 126-vRtti. pRSTha- 290) ityavadheyam / / 29 / 8 / / ekA''zAtanAyAmakhilA''zAtanAmAviSkaroti- 'ekasye 'ti / AzAtanAsvarUpaM AvazyakacUrNI - AsAyaNA NAmaM nANAdiAyassa sAtaNA - ( A. cU. bhAga-2 pR. 212 ) iti darzitam / taduktaM utta rAdhyayanabRhadvRttau zAntisUribhirapi samyaktvAdilAbhaM zAtayati - vinAzayati iti AzAtanA - * eknI AzAtanAmAM tamAmanI AzAtanA ka gAthArtha :- ahIM ekanI paNa AzAtanA karavAthI paramArthathI badhAyanI AzAtanA thAya che. kAraNa ke arihaMta vageremAM jJAnAdi guNo paraspara ekabIjAthI saMkaLAyelA che. (29/9) TIkArtha :- arihaMta vagere. 13 padomAMthI eka paNa padanI AzAtanA karavAthI paramArthathI badhAyanI 1. hastAdarze '...tanApyasmin' ityazuddhaH pAThaH 1 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1976 * ekAzAtanAyAM sarvAzAtanAprasaGgahetUhanam * dvAtriMzikA-29/9 teSu jJAnAdayo guNA anyonyamanuviddhAH / yadeva hyekasya zuddhaM jJAnaM tadevA'parasyA'pi / itthaM ca hIlanAviSayIbhUtajJAnAdisambandhasya sarvatrA'vizeSAdekahIlane sarvahIlanA''patterdAruNavipAkatvamavadhArya na kasyA'pi hIlanA kAryeti bhAvaH / / 9 / / (utta.bR.pRSTha-578) iti dhyeyam / vyavahArata ekasyaiva kasyacidarhadAdeH hIlane'pi hIlanAviSayIbhUta jJAnAdisambandhasya sarvatra arhadAdiSu trayodazasu sthAneSu avizeSAt = tulyatvAt ekahIlane sarvahIlanA''patteH ekasya tIrthakarasyA''zAtanAyAM sarvatIrthakarA''zAtanAvat arhatsiddhakulAcAryAdInAM sarveSAmAzAtanA''patteH / taduktaM sAkSepa-parihAraM oghaniryuktau - bharaheravayavidehe pannarasa vi kammabhUmigA sAhU / ekkaMmi hIliyaMmi savve te hIliyA huMti / / bharaheravayavidehe pannarasavi kammabhUmigA sAhU / ekkaMmi pUiyaMmI savve te pUiyA huMti / / aha ko puNAi niyamo ekkaMmi vi hiiliyNmi| te savve hoti avamANiyA pUie ya saMpUiyA savve / / nANaM va daMsaNaM vA tavo ya taha saMjamo ya sAhuguNA / ekke savvesu vi hIliesu te hIliyA huMti / / emeva pUiyaMmi vi ekkaMmi vi pUiyA jaiguNA u| thovaM bahUM nivesaM ii naccA pUyae maimaM / / 6 (o.ni.526-530) iti bhAvanIyam / nizcayanayamatametat / etena - egammi pUiyammI savve te pUiyA huMti - (gu.ta.vi.1/17) iti gurutattvavinizcayavacanamapi vyAkhyAtam, 'nizcayatastu ekasminnapi gurau pUjite sarve te guravaH pUjitA bhavanti, sarvatrA'pi jJAnAdiguNasAmyAt' (gu.ta.vi.1/17 vR.) iti tavRttI vyAkhyAnAt / idaJcAtrAvadheyam- AzAtanA - guruM paDucca viNayakaraNe jaM phalaM tamAyaM sAdetIti AsAdaNA - (ni.cU.u.10/sUtra-4) iti nizIthacUrdhyA darzitA, dazAzrutaskandhaniryuktau - AsAyaNAo duvihA micchA paDivajjaNA ya lAbhe a / lAbhe chakkaM taM puNa iTThamaNiTuM duhekkekkaM / / - (da.zru.ni.3/ 15) ityAdinA vibhaktA / nizIthabhASye ca sA - davve khette kAle bhAve AsAyaNA muNeyavvA / eesiM NANattaM vocchAmi ahANupuvvIe / / davve AhArAdisu khette gamaNAdiesu NAyavvA / kAlammi vivaccAse micchA paDivajjaNA bhAve / / - (ni.bhA.2641/42) ityevamupavarNitA cAturvidhyena / sA ca samagrA'pi saMyamA'rthinA varjanIyA / taduktaM dazAzrutaskandhaniryuktau - so gurumAsAyaMto daMsaNa-NANa-caraNesu sayameva / sIyati katto ArAhaNA se to tANi vajjejjA / / - (da.zru.ni.24) iti / - hIlanA na ca kartavyA prANAnte'pi ca dharmiNAm + (kR.gI.210) iti kRSNagItAvacanamapyanuyojyam / vakSyamANarItyA (29/10-11 pR.1977-1980) AzAtanAyA dAruNavipAkatvaM = raudrapariNAmatvaM avadhArya = nizcitya na kasyA'pi AzAtanA thAya che. kAraNa ke arihaMta vagere tera sthAnomAM jJAnAdi guNo paraspara ekabIjAnI sAthe saMkaLAyelA che. je zuddha jJAna arihaMta vagere ekamAM che te ja zuddha jJAna siddha vagere anya padomAM paNa che. A rIte AzAtanAno = hIlanAno viSaya bananAra jJAnAdi guNano saMbaMdha to arihaMta vagere tamAma sthAnomAM samAna ja che. tethI ekanI hIlanA karavAthI tamAmanI halanA thAya che. AthI AzAtanAnuM phaLa bhayaMkara hoya che - ema khyAlamAM rAkhIne ekanI paNa hIlanA = AzAtanA na Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mandabhAgyAnAM AzAtanAkAritvam * 1977 nUnamalpazrutasyA'pi gurorAcArazAlinaH / hIlanA bhasmasAtkuryAd guNaM vahilarivendhanam / / 10 / / nUnamiti / nUnaM = nizcitaM alpazrutasyA'pi = anadhItA''gamasyA'pi 'kAraNAntarasthApitasya guroH = AcAryasya = AcArazAlinaH paJcavidhA''cAraniratasya hIlanA guNaM = svagatacAritrAdikaM bhasmasAt kuryAta, indhanamiva vahniH / / 10 / / / trayodazA'nyatarasya hIlanA = AzAtanA kAryeti yAvad bhAvaH / / 29/9 / / _ 'atiparicayAdavajJA' iti nyAyena yadvA 'laghuni avajJA' iti nyAyena nityasannihitA''cAryA''zAtanA mandabhAgyAnAM sambhavatIti arhadAdiparityAgenAdAvAcAryAzAtanAmevAha- 'nUnamiti / anadhItAgamasyApi = anavagatachedasUtrArthasyA'pi kAraNAntarasthApitasya = nizItha-vyavahArasUtrAdhupadarzitakAraNAdinA AcAryapade sthApitasya lakSaNopetasya AcAryasya paJcavidhA''cAraniratasya 'alpazruto'yaM, samarAtniko vA'yaM, avamo vA'yamasmadapekSayA, jAtihIno vaa'ymsmdpekssyaa| ataH kimarthamasyA''jJAnirdezaM vayaM samanutiSThAmaH?' ityevaM anadhItA''gamatva-svalpacAritraparyAya-jAtihInatAdinA kAraNena hIlanA = AzAtanA svakIyasamyagdarzanAdiguNazAtanarUpatayA svagatacAritrAdikaM bhasmasAt kuryAt / taduktaM dazavaikAlike - je yA vi maMde tti guruM vidittA Dahare ime appasute tti NaccA / hIleMti micchaM paDivajjamANA kareMti AsAtaNa te gurUNaM / / pagatIe maMdA vi bhavaMti ege, DaharA vi ya je sutabuddhovavetA / AyAramaMtA guNasuTThiyappA je hIlitA sihiriva bhAsa kujjA / / (da.vai.9/1/2-3) iti / ata eva mUlaguruH jinakalpasvIkArAvasare'bhinavA''cAryamuddizya svasAdhUn - omo samarAINio appatarasuo a mA ya NaM tubbhe / paribhavaha, tumha eso visesao 42vI-mAj uqvAno mahA mAzaya che. (28/8) vizeSArtha - koI cAMdalo lagAvanAra vyakti chetaranAra nIkaLe tyAre "cAMdalAvALA cora hoya AvuM bolanAra mAtra eka nahi paNa traNa kALanA tamAma cAMdalAvALA jIvamAM corIno AkSepa karIne hilanA kare che. kAraNa ke cAMdalAno saMbaMdha te tamAma jIvomAM ekasarakho che. te ja rIte "sAvadyanA tyAgI sAdhune yoniprAbhRta, dhAtuvAda vagere jaNAvavAnI tIrthakara bhagavaMtane zuM jarUra hatI ?" A pramANe tIrthakaranA jJAnanI halanA kare to kevalajJAna to arihaMta, siddha vageremAM samAna ja hovAthI arihaMtanI AzAtanAmAM siddha vagere anya padonI AzAtanAnuM pApa lAge che. mATe koInI paNa AzAtanA ajANatA paNa thaI na jAya tenI kALajI AtmArthI sAdhakoe rAkhavI joIe. (299) ha gurunI AzAtanA guNanAzaka che gAthArtha - kharekhara alpajJAnavALA paNa AcArasaMpanna gurunI AzAtanA guNane te rIte bhasmasAt 43 cha rIte. agni dhanane. (28/10) . TIkArca - zAstra bhaNela na hovA chatAM amuka kAraNasara AcArya pada upara sthApita karela ane pAMca prakAranA AcAramAM nimagna evA guru bhagavaMtanI AzAtanA cokaksa potAnA cAritra vagere guyone bhasmasAt 42. cha. ma agni parAne jANe tema mA pAta sama4vI. (28/10) 1. hastAda" 'kAraNantara' ityazuddhaH truTitazca pAThaH / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1978 * gurau ruSTe na kaJcana trAtA * dvAtriMzikA-29/11 zaktyagrajvalana-vyAla-siMhakrodhA'tizAyinI / anantaduHkhajananI kIrtitA' guruhIlanA // 11 // saMpayaM pujjo / / - (bR.ka.bhA.1373) ityevamanuziSTiM prayacchatIti bRhatkalpabhASyAdAvavarNi / ata eva - munayo'pi na jAnanti guruzuzruSaNAvidhim + (gu.gI.91) iti gurugItAvacanamapi prakRte labdhA'vakAzam / prakRte - bahussuto appassutaM yo sutenAtimaJjati / andho padIpadhAro va tatheva paTibhAti maM / / 6 (the.gA.17/1029) iti theragAthAvacanamapi yathAtantramanuyojyam / tatazca guruM naiva kopayet, kupitaM ca prasAdayet svakIyamada-mAnatyAgeneti prakRte upadezo labhyate / taduktaM uttarAdhyayane - Na kovae AyariyaM, appANaM pi Na kovae / buddhovaghAI na siyA, na siyA tottagavesae / / AyariyaM kuviyaM naccA, pattieNa pasAyae / vijjhavijjA paMjaliuDe vaejjA na puNo tti ya / / 6 (uttarA.1/40-41) iti / ata eva jainagItAyAmapi - yena kena prakAreNa prasannaH sadgururbhavet / kartavyA tAdRzI sevA gurozcittA'nusAriNI / / 6 (jai.gI.124) iti vyAvarNi / taduktaM candrakavedhyakaprakIrNake api - haMtUNa savvamANaM sIso hoUNa tAva sikkhAhi / sIsassa hoMti sIsA na hoMti sIsA asIsassa / / vayaNAI sukaDuyAiM paNayanisiTThAI visahiyavvAiM / siseNA''yariyANaM nIsesaM maggamANeNaM / / 6 (caM.ve.43-44) iti / kaTuvacanaiH praNodito gurumabhinandeta AtmasmRtimAniti bauddhAnAmapi sammatam / taduktaM suttanipAte - cudito vacIhi satimA'bhinaMde - (su.ni.4/54/19) iti yathAtantramanyatantramatamapyatrohanIyam / / 29/10 / / vizeSArtha - gacchanA moTA AcArya kALa karavAnI taiyArImAM hoya athavA atyaMta maraNAMta kaSTaroga-mAMdagI vageremAM phasAyelA hoya tathA samudAyane saMbhALanAra puNyazALI gItArtha gacchamAM na hoya, je gItArtha hoya te tathAvidha AvaData-puNyodaya-saubhAgya dharAvatA na hoya tathA je tathAvidha AvaDatavicakSaNatA-saubhAgya-viziSTa puNyodaya vagerenA kAraNe samudAyane saMbhALI zake tevA hoya te sAdhu chedasUtro bhaNela na hoya tema ja bIjA karatAM saMyamaparyAyamAM ane uMmaramAM nAnA hoya tathA tIvra meghAvI hoya tevA saMyogamAM moTA gurudeva apavAdarUpe uparokta bIjA naMbaranI vyaktine AcAryapade ArUDha kare tathA gItArtha sthaviro pAse tene chedazAstro-anya Agamo vagereno abhyAsa karavA aMge goThavaNa kare ane moTA guru kALa kare tevA saMyogamAM apavAdarUpe AcAryapada upara vahelA ArUDha karAyelA navA AcArya bhagavaMtane tamAma nAnA-moTA sAdhuo gaurava-mAna Ape ane tenI vAtane ziromAnya kare. jo kadAca anya koI vaDIla sAdhu "A to mArA karatAM paryAyamAM nAno che, abhaNa che, Agama bhaNela nathI...' ItyAdirUpe navA AcArya bhagavaMtanI AzAtanA kare to AzAtanA karanAranA cAritrAdi guNo vinAza pAme che. AvuM chedagraMthomAM vistArathI batAvela che. te vAtano ahIM dazavaikAlikasUtranA navamA adhyayananA AdhAre saMkSepamAM nirdeza karIne AzAtanAvarjana nAmanA aupacArika vinaya upara aNth|2.shrii mA2 bhUso cha. (28/10) gAthArtha - zaktino agrabhAga, agni, sarpanA krodha ane siMhanA krodha karatAM paNa vadhu bhayaMkara 1. hastAdarza 'kIrtito' ityazuddhaH pAThaH / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zaktyagrAderapyavinayasyA'dhikA'pAyakAritvam * 1979 zaktyagreti / zaktiH praharaNavizeSastadagraM zaktyagraM, jvalanaH = agniH, vyAla-siMhayoH = sarpakesariNoH krodhaH = kopaH, tadatizAyinI = tebhyo'pyadhikA (=zaktyagrajvalana-vyAlasiMhakrodhAtizAyinI) anantaduHkhajananI guruhIlanA kIrtitA dazavaikAlike / / 11 / / ___ AzAtanAyA anantaduHkhajanakatvamupamAgarbhamAha- 'zaktI'ti / bhImaputraM ghaTotkacaM zaktinAmakA'straprayogeNa karNo vyApAditavAniti mahAbhArate suprasiddham / aSTApadatIrthIyabhaktiparituSTadharaNendrapradattazaktyabhidhAnA'stravyApArato rAvaNena lakSmaNo mUrchAmApAdita iti rAmAyaNe vikhyAtam / zastrAdapyastrasyogrataratvAdatra zaktyabhidhAnAstropAdAnam / astreSu zaktyabhidhAnamastraM pradhAnataram / tasyA'pyagramatyugramiti tadupAdAnam / astrasyA'sthAnaprayoge tu svasyaiva vinAzaH / taduktaM zivagItAyAM - zastrairyuddhe jayo yatra tatrA'strANi na yojayet / / nirastreSvalpazastreSu palAyanapareSu ca / astrANi muJcan divyAni svayameva vinazyati / / - (zi.gI.5/35-36) iti / dhUmaketuprabhRtInAM tvapAyakAritvamAbAlA'GganAdividitam / paraM tebhyaH ihalaukikaduHkhajanakebhyaH zaktyagra-dhUmaketu-vyAlAdibhyaH adhikA anantasaMsArAnubandhitvena baliSThA anantaduHkhajananI guruhIlanA - je Avi nAgaM DaharaM ti naccA, AsAyae se ahiAya hoi / evAyariaMpi hu hIlayaMto, niacchaI jAipahaM khu maMdo / / AsIviso vA vi paraM suruTTho, kiM jIvanAsAu paraM nu kujjA ? / AyariyapAyA puNa appasannA, abohiAsAyaNa natthi mukkho / / jo pAvagaM jaliamavakkamijjA, AsIvisaM vA vi hu kovaijjA / jo vA visaM khAyai jIviaTThI, esovamA''sAyaNayA gurUNaM / / siA hu se pAvaya no DahijjA, AsIviso vA kuvio na bhakkhe / siyA visaM hAlahalaM na mAre, na Avi mukkho guruhIlaNAe / jo pavvayaM sirasA bhettumicche, suttaM va sihaM paDibohaijjA / jo vA dae sattiagge pahAraM, esovamA''sAyaNayA gurUNaM / / siyA hu sIseNa giriMpi bhiMde, siA hu sIho kuvio na bhkkhe| siA na bhiMdijja va sattiaggaM, na Avi mukkho guruhIlaNAe / / AyariapAyA puNa appasannA, abohiAsAyaNa natthi mukkho / tamhA aNAbAhasuhAbhikaMkhI, guruppasAyAbhimuho ramijjA / / anaMta duHkhane guruhIlanA Ape che. AvuM zAstramAM kahela che. (29/11) TIkArtha - zakti nAmanuM eka zastra Ave che. teno agra bhAga khUba ja dhAradAra hoya che. te motanuM duHkha ApI zake che. te ja rIte agni, sApano krodha ane siMhano krodha motanuM duHkha ApI zake che. paraMtu gurunI hIlanA-AzAtanA to, dazavaikAlika sUtramAM jaNAvyA mujaba, tenA karatAM paNa vadhu mayaM42 anaMta huHpane nArI upAyedI che. (29/11) Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1980 * AzAtanAbahulAnAmutkRSTaH saMsAraH * dvAtriMzikA-29/11 6 (da.vai.9/1/4-10) ityevaM dazavakAlike kIrtitA / gurvAdInAmavarNavAde kilbiSikI bhAvanA'pi durvaaraa| taduktaM bRhatkalpabhASye maraNavibhaktiprakIrNake ca - nANassa kevalINaM dhammAyariyANa savvasAhUNaM / mAI avannavAI kibbisiyaM bhAvaNaM kuNai / / 6 (bR.ka.bhA.1302-ma.vi.62) iti / taduktaM pravacanasAroddhAre api - suyanANa-kevalINaM dhammAyariyANa saMgha-sAhUNaM / mAI avaNNavAI kidivasiyaM bhAvaNaM kuNai / / (pra.sAro.643) iti / sthAnAGgasUtre - paMcahiM ThANehiM jIvA dullabhabohiyattAe kammaM pakarenti, taM jahA- arahaMtANaM avannaM vadamANe, arahaMtapannattassa dhammassa avannaM vadamANe, AyariyauvajjhAyANaM avannaM vadamANe, cAuvannassa saMghassa avannaM vadamANe, vivakkatavabaMbhacerANaM devANaM avanaM vadamANe - (sthA.5/sU.133) ityevamavarNavAdinAM durlabhabodhitA'pyuktetyavadheyam / etena - harau ruSTe gurustrAtA gurau ruSTe na ko'pi hi - (zAM.saM.2/3/12) iti zANDilyasaMhitAvacanaM, - zive ruSTe gurustrAtA gurau ruSTe na kazcana - (gu.gI.75) iti gurugItAvacanaM ca vyAkhyAtam / / ___ AzAtanAkRtAmanantasaMsAritvaM zrIharibhadrasUribhiH upadezapade - titthayara-pavayaNa-suyaM AyariyaM gaNaharaM mahiDDiyaM / AsAyaMto bahuso aNaMtasaMsArio hoti / / (upa.pa.423) ityevamAveditam / samyagdarzanalAbhottarakAlamapyAzAtanayA tabhraMzAt punaH tallAbhe utkRSTaM dezonArdhapudgalaparAvartapramitA'nantakAlalakSaNamantaramAveditam / taduktaM zivakoTyAcAryeNa mUlArAdhanAyAM - samidIsu ya guttIsu ya daMsaNa-NANe ya nnirdicaaraannN| AsAdaNabahulANaM ukkassaM aMtaraM hoi / / - (mUlArA.1/16) iti / Avazyakaniyuktau api - kAlamaNaMtaM ca sue addhA pariyaTTao u desUNo / AsAyaNabahulANaM ukkosaM aMtaraM hoi / / - (A.ni.853) ityevamAzAtanAkAriNAmeva bhinnagranthInAmapyutkRSTaH saMsAro dezitaH / __ itthaJca gurutaradoSatvAdarhadAdyAzAtanAkAriNAM mahat prAyazcittamApadyate / taduktaM jItakalpasUtre - titthagara-pavayaNa-sutaM AyariyaM gaNaharaM mahiDDhiyaM / AsAyaMto bahuso abhiNiveseNa pAraMcI / / - (jI.ka.94) iti / gurvAdipratyanIkastu sarvathaiva bahiH niSkAzyate, - jahA suNI pUikaNNI Nikkasijjai svvso| evaM dussIla paDiNIe muharI nikkasijjai / / -(utta.1/4) iti uttarAdhyayanasUtravacanaprAmANyAt / tasmAt vakratAmutsRjya saralA''zayena vinayaH kartavya iti bhAvaH / yathoktaM uttarAdhyayananiryuktau - je kira gurupaDiNIA sabalA asamAhikAragA / ahigaraNakAraga'ppA jiNavayaNe te kira khalukA / / pisuNA parovatAvI bhinnarahassA paraM paribhavaMti / nivviaNijjA ya saDhA jiNavayaNe te kira khaluMkA / / tamhA khaluMkabhAvaM caiUNaM paMDieNa puriseNaM / kAyavvA hoi maI ujjusabhAvammi bhAveNaM / / 6 (uttarA.ni.494-5-6) iti / / 29/11 / / vizeSArtha-aSTApadaparvata upara prabhubhaktimAM lIna thayelA rAvaNane dharaNendra je zaktinAmanuM zastra ApyuM hatuM teno upayoga prativAsudevarAvaNe lakSmaNa upara karyo hato ane lakSmaNajIbebhAna thaI gayA hatA. vizalyAnI sahAyathI lakSmaNajI bacI gayA te vAta alaga che. mahAbhAratamAM karNadvArA zakti nAmanA zastra vaDe ghaTotkaca marAyo hato te vAta paNa Ave che. TUMkamAM, zakti zastrano agra bhAga atyaMta tIkSNa hovAthI motane ghATa saraLatAthI pahoMcADI zake che. te ja rIte agnivagere vize samajavuM. dazavaikAlikajImAM to jaNAvela che ke zaktino agrabhAga, agni vagere phakta ekaja bhavamAM, bahu bahuto, motanuM duHkha ApI zake che. paraMtu gurunI hIlanAto anaMta bhava sudhI dArUNa duHkha ApavA samartha che. mATe zaktizastra, Agavagere karatAM paNa AzAtanAno Daravadhu rAkhavA jevo che. dazavaikAlikasUtranA navamA adhyayananA prathama udezAmAM AvigatavistArathI batAvelI che. mATe gurune kadApi gusena karavA tathA koIpaNa kAraNasara gusse thayelA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AsannamuktInAM tridhA zuddhaH vinayaH * 1981 paThedyasyA'ntike' dharmapadAnyasyA'pi santatam / kAyavAGmanasAM zuddhyA kuryAd vinayamuttamam / / 12 / / paThediti / yasyA'ntike dharmapadAni = dharmaphalAni siddhAntapadAni paThet asya santatamapi = nirantaramapi, na tu sUtragrahaNakAla eva, kuzalA'nubandhavyavacchedaprasaGgAt kAyavAGmanasAM zuddhyA uttamaM vinayaM kuryAt / / 12 / / vAcanA''cAryavinayasya kartavyatAmAvedayati- 'paThediti / kAyavAGmanasAM zuddhyA pramArjanAdipUrvaM paJcAGgapraNipAtAdilakSaNakAyazuddhyA askhalitA'vyatyAneDitAdirUpeNa 'matthaeNa vaMdAmi' iti vAkazuddhyA tadIyasadbhUtaguNaprakAzanAdilakSaNayA vA vAkazuddhyA ekAgratA-bahumAnabhAvAdilakSaNamanovizuddhyA ca uttama vinayaM kuryAt / itthameva kuzalA'nubandhavRddhyA muktigamanopapatteH / taduktaM dazavaikAlike - jassaMtie dhammapayAiM sikkhe tassaMtie veNaiyaM pauMje / sakkArae sirasA paMjalIo, kAyagirA bho maNasA a niccaM / / lajjA dayA saMjama baMbhaceraM, kallANabhAgissa visohiThANaM / je me gurU sayayamaNusAsayaMti te'haM guruM sayayaM pUayAmi / / jahA nisaMte tavaNaccimAlI pabhAsaI kevalabhArahaM tu / evAyario suasIlabuddhie, virAyaI suramajhe va iNdo|| jahA sasI komuijogajutto, nakkhattatArAgaNaparivuDappA / khe sohaI vimale abbhamukke evaM gaNI sohai bhikkhumajjhe / / mahAgarA AyariA mahesI samAhijoge suasIlabuddhie / saMpAviukAme aNuttarAI ArAhae tosai dhammakAmI / / succANa mehAvI subhAsiAiM, sussUsae Ayariappamatto / ArAhaittANa guNe aNege, se pAvaI siddhimaNuttaraM / / 6 (da.vai.9/1/12-17) iti / tadIyaguNA'prakAzane tu sAdhughAtakalokaprAptyAdyanarthaH candrakavedhyakaprakIrNake - vijjaM paribhavamANo AyariyANaM guNe'payAsiMto / risighAyagANa loyaM vaccai micchattasaMjutto / / 6 (caM.pra.9) ityevamAveditaH / tatazca tajjJAnamapi viphalatAmevA''padyeta / taduktaM zATyAyanIyopaniSadi - ekAkSarapradAtAraM yo guruM nA'bhinandati / tasya zrutaM tathA jJAnaM sravatyAmaghaTA'mbuvat / / 6 (zA.36) iti / ata eva dharmazravaNe'pi dharmadezakaguruguNaprakAzanA'rucau niyamataH zraddhAbhraMzenA'pavargamArgadvArANi pihitAnyeva boddhavyAni / sammataJcedaM sugtsyaa'pi| taduktaM majjhimanikAye pAzarAzisUtre - apArutA tesaM amatassa dvArA, ye sotavanto pamuJcantu saddhaM (ma.ni.1/3/6/283 pRSTha-229) iti dhyeyam / guruneziSya potAnI bhUlabadala kSamAyAcanA karI, abhimAna-madavagere choDIne jhaDapathI prasanna karavA mATe prayatna karavo joIe-evo ahIMziSyane upadeza ApavAmAM Aveche.(29/11) cha vidhAguruno vinaya kayama avazya karavo che gAthArtha - jenI pAse dharmasUtrone bhaNe teno paNa tana-vacana-mananI zuddhithI satata uttama vinaya 42vo 'bhe. (28/12) TIkArya - dharmarUpI phaLane ApanArA siddhAntasUtro jenI pAse bhaNe teno paNa tana-vacana-mananI zuddhithI satata uttama vinaya karavo joIe. mAtra bhaNatI vakhate ke pATha cAlu hoya teTalA samayagALA daramyAna ja nahi paNa bhaNI lIdhA pachI paNa kAyama te vidyAguruno uttama vinaya karavo joIe. kAraNa ke sUtraabhyAsa pUrNa thaI gayA pachI vinaya na kare to kuzalAnubaMdha nAza pAmI jAya.(29/12) 1. hastAdarza '...zAMtike' ityazuddhaH pAThaH / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1982 * cAritrahInasyApi zrutAdhikasya vandanIyatA * dvAtriMzikA-29/13 paryAyeNa vihIno'pi zuddhajJAnaguNA'dhikaH / 'jJAnapradAnasAmarthyAdato ratnA'dhikaH smRtH||13|| paryAyeNeti / ato = dharmapAThakasya sadA vinayA'rhatvAt paryAyeNa = cAritraparyAyeNa vihino'pi zuddhajJAnaguNenAdhiko (=zuddhajJAnaguNA'dhikaH) jJAnapradAnasAmarthyamadhikRtya (=jJAnapradAnasAmarthyAt) ratnAdhikaH smRta AvazyakAdau / svApekSitaratnA''dhikyena tattvavyavasthiteH / vivecitamidaM sAmAcArIprakaraNe / / 13 / / / guruvinaya-bhaktyAdyakaraNe svasya jJAnagrahaNA'dhikAro'pi nivartate iti SoDazake darzitam / sammatazcAyamarthaH pareSAmapi / taduktaM rAmagItAyAM - gurubhaktyAdihInasya na vaktavyAH kadAcana - (rA.gI.13/69) iti / / 29/12 / / ___ cAritraparyAyahInasyApi vAcanAcAryasya vandanIyatAmAvedayati- 'paryAyeNe'ti / jJAnapradAnasAmarthyamadhikRtya ratnAdhikaH smRtaH / ata eva tadvandane naiva AzAtanAprasaGgo vandanakArayituH, jinAjJayaiva pravRttezca / taduktaM sAkSepa-parihAraM AvazyakAdau = AvazyakaniyuktI - aha vayapariyAehiM lahugo'vi hu bhAsao ihaM jeTTho / 'rAyaNiyavaMdaNe puNa tassavi AsAyaNA bhaMte !' / / jai vi vayamAiehiM lahuo suttatthadhAraNApaDuo / vakkhANaladdhimaMto so ciya gheppaI iha jeTTo / / AsAyaNAvi NevaM paDucca jiNavayaNabhAsayaM jamhA / vaMdaNayaM rAiNie teNa guNeNaM pi so ceva / / (A.ni.712-13-14), - ettha u jiNavayaNAo suttA''sAyaNabahuttadosAo / bhAsaMtajeTThagassa u kAyavvaM hoi kiikammaM / / (A.ni.717) iti / taduktaM sAmAcArIprakaraNe sAkSepa-parihAraM - naNu jeTe vaMdaNayaM jai so'higicca pajjAyaM / vakkhANaladdhivigale to tammi NiratthayaM Nu tayaM / / vizeSArtha :- mAtra bhaNe tyAre ekAda kalAka vidyAguruno vinaya kare athavA 4/6 mahinA pATha cAle teTalo samaya vidyAgurunI AmAnyA jALave paNa tyAra bAda vidyAgurunI sAme tuMkArAthI bole, tenI sAme paga upara paga caDhAvIne bese, temanuM gaurava na sAcave to zAstrAbhyAsanA zubhAnubaMdha veravikhera thatAM vAra na lAge. mATe ekAda paNa gAthA-zloka-sUtra vagere ApanAra vidyAguruno mana-vacana-kAyAnI zuddhipUrvaka kAyama uttama vinaya karavo joIe. dazavaikAlikajInA navamA adhyayananA prathama udezAnI 12 thI 17 gAthAmAM A bAbatane vistArathI batAvela che. A vivecana upadezAtmaka banI na jAya te mATe te badhI vigatone ame ahIM jaNAvatA nathI. (29/12) - 4 vidhAgurune dIkSAparyAyamAM moTA paNa vaMdana re ha gAthArtha - tethI vidyAguru vidyArthI karatAM saMyamaparyAyamAM nAnA hovA chatAM paNa zuddha jJAna guNathI caDhiyAtA evA te jJAnapradAnanA sAmarthyathI ratnAdhika kahevAyelA che. (29/13) TIkArtha :- dharmazAstra bhaNAvanAra kAyama vinayane yogya hovAnA kAraNe ja cAritraparyAyathI nAnA hovA chatAM paNa zuddha jJAnaguNathI caDhiyAtA vidyAguru jJAnapradAnanA sAmarthyanI apekSAe ratnAdhika = vaDIla che. evuM AvazyakaniyuktimAM saMbhaLAya che. darzana, jJAna ane cAritra ratna che. potAnAmAM (= vidyArthImAM) rahelA jJAnAdi ratnanI apekSAe jemAM jJAnAdi ratna adhika = vadhu hoya te potAnI apekSAe ratnAdhika kahevAya - AvI ratnAvikapaNAnI vyavasthA zAstramAM darzAvela che. A bAbatanuM vivecana prastuta th|2shrii saamaayaarii5729|| graMthama 438. cha. (24/13) 1. mudritapratau 'jJAna pradAna sAma...' ityasthAnacchinnaH pAThaH / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * loke'pi vinayAvazyakatA * 1983 zilpArthamapi sevante zilpA''cAryaM janAH kila / dharmA''cAryasya dharmArthaM kiM punastadatikramaH / / 14 / / zilpArthamiti / vyaktaH / / 14 / / pajjA Na vi lahuo vakkhANaguNaM paDucca jai jeTTho / AsAyaNA imassa vi vaMdAvaMtassa rAyaNiyaM / / bhannai iyaM jeTTho vakkhANaguNaM paDucca NAyavvo / so vi ya rAyaNio khalu teNa guNeNaM ti No doso / / - (sA.pra. 84-5-6 ) iti / / 29 / 13 / = = laukikavinayodAharaNena lokottaravinayamupodbalayati - 'zilpe 'ti / guruzuzrUSayA jJAnaM, zAnti yogena vindati - (ma.bhA. udyoga. 36 / 52 ) iti mahAbhAratAdivacanamanusmRtya janAH asaMyatAH rAjaputrAdayaH kila 'anena zilpena me jIvikA bhaviSyati, yadvA putramahametatkumbhakArazilpAdikaM grAhayiSyAmItyevaM buddhyA annapAnAdibhogAyetvaraM zilpAdi zikSamANA guroH sakAzAt nigaDAdibandhana-kaSAdivadha-dAruNaparitApAdikaM prApnuvantaH santo'pi zilpArthaM ihalaukikakumbhakArAdizilpArthaM AlekhyAdikalAlakSaNanaipuNyArthaM ca zilpAcAryaM guruM sevante, pUjayanti satkArayanti, namasyanti ca AsanaM zayanaM vastraM vAhanaM bhUSaNAdikam / sAdhakena pradAtavyaM gurusantoSakAraNam / / (gu.gI. 37) iti gurugItAdivacanamanusRtya / yadi tAvadete'pi bandhana - vadhAdikArakaM guruM pUjayanti tat kiM punaH dhamArthaM mokSArthaM ca dharmAcAryasya zruta cAritradharmadAyakasya guroH tadatikramaH vinayA'tilaGghanam ? zrutAdidharmagrAhiNA tu sutarAM guravaH pUjanIyA iti taatprym| taduktaM dazavaikAlike appaNaTThA paraTThA vA sippA neuNiANi a / gihiNo uvabhogaTThA ihalogassa kAraNA / / jeNa baMdhaM vahaM ghoraM pariAvaM ca dAruNaM / sikkhamANA niacchaMti, juttA te laliiMdiA / / te'vi taM guruM pUaMti, tassa sippassa kAraNA / sakkAraMti namaMsaMti tuTThA niddesavattiNo / / kiM puNa je suaggAhI aNaMtahiakAmae / AyariA jaM vae bhikkhU tamhA taM nA'ivattae || vizeSArtha : :- bhaNanAra dIkSAmAM moTA hoya ane bhaNAvanArA dIkSAmAM nAnA hoya to jJAnaratnanI apekSAe bhaNAvanAra ratnAdhika che tathA cAritraratnanI apekSAe bhaNanAra ratnAdhika che. mATe bhaNatI vakhate jJAnathI adhika ratnAdhika evA vidyAgurune vidyArthI vaMdanAdi kare. tathA bhaNAvavA sivAyanA kALamAM cAritrathI adhika ratnAdhika evA vidyArthI mahAtmAne vidyAguru vaMdana kare. ratnAdhikane vaMdana karavAnA hoya - AvI zAstravyavasthA pUrvanA kALamAM uparokta rIte saMtulanapUrvaka paLAtI hatI. cAritranI zuddhinuM cAlakabaLa samyagdarzana che. tathA samyagdarzananI zuddhinuM cAlakabaLa nizcayanayathI sabhyajJAna che. mATe cAritranI zuddhino paNa mukhya AdhAra sabhyajJAna upara ja che. tethI cAritraparyAyamAM nAnA hovA chatAM jJAnadAnasAmarthyanI dRSTie ratnAdhika evA vidyAgurune cAritraratnanI apekSAe ratnAdhika hovA chatAM paNa jJAnaSTie nAnA evA bhaNanArA mahAtmA vaMdana kare te jJAna-zAnIno vinaya che. A rIte ja samyajJAnanI prApti-vRddhi-zuddhi thAya. A bAbatanuM vistArathI vivecana sAmAcArIprakaraNanI 8485-86 gAthAmAM graMthadvArazrI se Daresa che. (28/13) zna laukki ratAM lokottara kSetre vinaya vadhu jarUrI haiM gAthArtha :- kharekhara loko zilpa mATe paNa zilpAcAryanI sevA kare che to dharma mATe dharmAcAryanI kaI rIte thaI zake ? (29/14) sevAnuM - vinayanuM ullaMghana to vaLI = Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1984 * bhakti-vinayazAlino mokSavidyAsiddhiH * dvAtriMzikA-29/15 jJAnArthaM vinayaM prAhurapi 'prakaTasevinaH / ata evA'pavAdenA'nyathA zAstrA'rthabAdhanam / / 15 / / jJAnArthamiti / ata eva = jJAnAdigrahaNe vinayapUrvakatvaniyamasya siddhAntasiddhatvAdeva - (da.vai.9/2/13-16) iti / idamevA'bhipretya vIrabhadrasUribhirapi ArAdhanApatAkAyAM - vijjA vi bhattimaMtassa siddhimuvayAti hoi phaladA ya / kiM puNa nivvuivijjA sijjhihiti abhattimaMtassa ? / / - (A.patA.464) ityuktam / prakRte - zoSaNaM pApapaGkasya dIpanaM jJAnatejasaH / guroH pAdodakaM samyak saMsArArNavatArakam / / - (gu.gI.29) iti gurugItAvacanamapi yathAtantraM yojanIyam / - gurorna khaNDayedAjJAmapi prANAn parityajet / kRtvA''jJAM prApnuyAnmuktiM laGghayannarakaM vrajet / / 6 (zivo.7/28) iti zivopaniSadvacanamapi na vismartavyam / __tatazca mumukSuNA guruvinaya-bhakti-satkAra-bahumAnAdipareNa bhAvyaM jJAnAdyarthinA, tasya tatkAraNatvAt / kAryakAraNayorabhedopacAramAzritya candrakavedhyakaprakIrNake - jo viNao taM nANaM, jaM nANaM so u vuccai viNao 6 (caMdra.pra.62) ityuktamiti bhAvanIyam / alpazrutasyApi vinayena karmakSayaH jJAnasAdhyaH sampadyate ityato'pi vinayasya jJAnarUpatA saGgacchate / taduktaM vaTTakerAcAryeNa mUlAcAre - appasudo vi ya puriso khavedi kammANi viNaeNa (mUlA. 7/106) iti / / 29/14 / / / prakRtaphalitamAha- 'jJAnArthami'ti / jJAnAdigrahaNe vinayapUrvakatvaniyamasya = vinayajanyatvavyApteH siddhAntasiddhatvAt / tatsiddhAntazca Avazyakaniyuktau - atthaggahaNaMmi pAyaM esa vihI hoi NAyavyo / / / majjaNa-Nisejja-akkhA kitikaMmussagga vaMdaNaM jeTe / bhAsaMto hoi jeTTho no pariyAeNa to vaMde / / ThANaM pamajjiUNaM doNNi nisijjAu hoMti kAyavvA / egA guruNo bhaNiyA bitiyA puNa hoti akkhANaM / / do ceva mattagAiM khele taha kAiAe bIyaM tu / jAvaiyA ya suNetI savve vi ya te tu vaMdaMti / / ' vizeSArtha - gAthArtha spaSTa hovAthI mahopAdhyAyajI mahArAje tenI TIkA karelI nathI paNa teno bhAva evo che ke saMsArI aviratidharo, mithyAdaSTiomAM paNa ATalI vivekadRSTi hoya che ke zilpasthApatya vagere kaLAne zIkhaDAvanAra zilpAcAryano vinaya-bhakti-sevA karavAmAM saMkoca na rakhAya. to zratadharmanI garajavALA sAdhue to vidyAgurunI-dharmAcAryanI bhakti-sevA-vinaya-vaMdanA karavAmAM pIchehaTha kaI rIte karAya ? zilpanuM phaLa to saMsArIone phakta A bhava pUratuM ja sImita che. jyAre zrutadharma to svargAdi apAvavA dvArA mokSa sudhI pahoMcADanAra che. mokSanI garaja jenAmAM jAgI hoya te vidyAgurunI bhakti-sevA-vinaya kaI rIte kare ? te mATe have vadhu kazuM paNa kahevAnI jarUra nathI. (29/14) ha jJAna mATe zithilAcArIno paNa vinaya ktavya ha. gAthArtha :- mATe ja prakaTa rIte doSanuM sevana karanArA sAdhuno paNa apavAdapade jJAna mATe bhaNanAre vinaya karavo ema zAstrakAro kahe che. bAkI to zAstrArtha bAdhita thAya. (2915) TIkArya - jJAnAdi grahaNa karavAnA hoya to vinayapUrvaka ja grahaNa karAya - Avo niyama siddhAntamAM 1. hastAdarza 'pragaTazAlinaH' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza ....bandhanaM' ityazuddhaH pAThaH / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prakaTasevino'pi jJAnArthaM vandanIyatA * 1985 apavAdena jJAnArthaM prakaTasevino'pi vinayaM A(prA)huH, paryAyAdikAraNeSvetadantarbhAvAt / (anyathA ) tathAvidhakAraNe'pi tadvinayA'nAdare zAstrA'rthabAdhanaM = zAstrA''jJAvyatikramaH / taduktaMsavve kAussaggaM kareMti savve puNo'vi vNdNti| NA''saNNe NA'idUre guruvayaNapaDicchagA hoti / / NiddA-vigahAparivajjiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / bhatti-bahumANapuvvaM uvauttehiM suNeyavvaM / / abhikaMkhaMtehiM suhAsiyAI vayaNAI atthasArAiM / vimhiyamuhehiM harisA''gaehiM harisaM jaNaMtehi / / - (A.ni.702-708) ityevaM zrIbhadrabAhusvAmibhirupadarzitaH / etAdRzaprAyaH gAthAprabandhaH paJcavastuke (gA.1001/1007) api vartate / taduktaM arthamaNDalIvidhinirUpaNAvasare nizIthabhASye bRhatkalpabhASye api ca - majjaNa-nisijja akkhA, kiikammussagga-vaMdaNaga jeTe / pariyAga-jAi-sua suNaNasamatte bhAsaI jo u / / - (ni.bhA.621,bR.ka.bhA.779) iti| utsargataH zrutA'rthagrahaNaM tIrtha eva kartavyam / taduktaM upadezapade - titthe suttatthANaM gahaNaM vihiNA u (u.pada.851) iti / ___tIrthalakSaNantu upadezapade - ubhayaNNU vi ya kiriyAparo daDhaM pavayaNA'NurAgI ya / sasamayapaNNavao pariNao ya paNNo ya accatthaM / / 6 (upa.pa.852) ityevamAveditam / tatsamIpe vinayapUrvameva zrutA'rthagrahaNaM kAryamutsargataH / ___ yadyapi utsargataH zithilavandanamayuktam, tadgatadoSA'numodanA''patteH / yathoktaM AvazyakaniyuktI - kiikammaM ca pasaMsA suhasIlajaNammi kammabaMdhAya / je je pamAyaThANA te te uvavUhiyA huMti / / ( (A.ni.1206) iti / ata eva apavAdena saMvignasya sUtrArthadAyakasya virahe prakaTasevinaH zithilasya api sakAze sUtrA'rthagrahaNA'vasare jJAnArthaM vinayaM kartavyaM prAhuH sthavirAH zrutadharAH, paryAyAdikAraNeSu = zrutaparyAyA''dhikyAdiSu zrutagrahaNakAraNeSu ata eva vinayanimitteSu etadantarbhAvAt = prakaTasevivinayasamAvezAt / tathAvidhakAraNe'pi = prakaTasevisamIpe sUtrArthAdigrahaNalakSaNe vinayakaraNakAraNe sati api tadvinayA'nAdare = zrutadAyakaprakaTasevivinayA'karaNe zAstrA''jJAvyatikramaH = AgamamaryAdAlopaprasaGgaH / ___ taduktaM bRhatkalpabhASye - uppannakAraNammi kitikammaM jo na kujja duvihaM pi / pAsatthAdIyANaM ugghAyA tassa cattAri / / - (bR.ka.bhA.4540) iti / taduktaM gurutattvavinizcaye'pi - pAsatthAINaM pi hu avavAeNaM tu vaMdaNaM kajja / jayaNAe iharA puNa pacchittaM jaM bhaNiyameaM / / - (gu.ta.vi.3/ 145) iti / prakRte - zraddhAvAn zubhAM vidyAmAdadItA'varAdapi - (ma.smR.2 // 238) iti manusmRtivacanaM, - prApya jJAnaM brAhmaNAt kSatriyAd vA vaizyAt zUdrAdapi nIcAdabhIkSaNam / zraddhAtavyaM zraddadhAnena nityaM - (ma.bhA.zAMti.323/88) iti mahAbhAratavacanaM, - viSAdapyamRtaM grAhyamamedhyAdapi kAJcanam / nIcAdapyuttamA vidyAM - (pa.pu.1 122 188) iti ca padmapurANavacanaM, - bAlasya vA viSayabhogaratasya vA'pi prasiddha hovAnA kAraNe ja apavAdathI jJAna meLavavA mATe, doSanuM sevana karanAra zithilAcArI sAdhuno paNa vinaya karavo joIe - ema zAstrakAro kahe che kAraNa ke jJAnaparyAyaAdhikya vagere svarUpa vinayakAraNomAM te zithilAcArI vinayano samAveza thAya che. vinaya karavAnuM tathAvidha kAraNa hAjara hovA chatAM paNa jo zithilAcArI evA vidyAguruno vinaya karavAne vize anAdara karavAmAM Ave to zAstranI AjJAnuM ullaMghana thAya. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1986 * jJAnasya vandyatve jJAnino'pi vandyatA * dvAtriMzikA-29/15 "eyAiM akuvaMto jahArihaM arihadesie magge / Na havai pavayaNabhattI abhattimaMtAdao dosA / / " (bR.ka.bhA.4549, ni.bhA.4374, A.ni. 1143) / / 15 / / mUrkhasya sevakajanasya gRhasthitasya / etad guroH kimapi naiva cintanIyaM ratnaM kathaM tyajati ko'pyazucau pratiSTham / / - (ava.gI.2/1) iti avadhUtagItAvacanaM ca bhAvanIyaM yathAgamam / / _ 'tatsthAnA''panne tatkAryalAbha' iti nyAyena prakaTasevI api zrutAdhikaH tadA vidyAguruyogyavandanAdIni prApnoti / loke hi yo yasya prasaGge bhavati, labhate'sau tatkAryANi / yathA upAdhyAyasya ziSyo yAjyakule agrAsanAdIni prApnute tathA'trA'vaseyam / tatazca zrutArthinA prakaTasevisamIpe zrutagrahaNe yathAyogyaM vAgnamaskAra-hastotsedha-zironamana-dehavArtApRcchana-chobhavandana-sampUrNavandanapramukhavyavahAraH prayoktavyaH / taduktaM nizIthabhASye paJcakalpabhASye bRhatkalpabhASye Avazyakaniyuktau ca - vAyAe namokkAro hatthusseho ya sIsanamaNaM c| saMpucchaNa'cchaNaM chobhavaMdaNaM vaMdaNaM vA vi / / - (ni.bhA.4372, A.ni.1141, bR. ka.bhA.4545, paM.ka.bhA.1328) iti / prakaTasevini hi jJAnavizeSe sati vinayAdividhAnaM dRzyate tannivRttau ca nopalabhyate iti 'tadAgame hi tad dRzyate' iti nyAyena jJAnavizeSasyaivAtra vinayAdyarhatA tathApi 'tAtsthyAt tadvyapadeza' iti nyAyena jJAnA''zrayasya prakaTasevino'tra vinayAdyarhatA'pi vaktuM yujyata ityavadheyam / / tatazca jJAnagrahaNakAle zrutArthinA tasya tadakaraNe nizIthabhASya-bRhatkalpabhASya-paJcakalpabhASyA''vazyakaniyuktigAthAsaMvAdopadarzanenA'pAyamAha- 'eyAI' iti / kSemakIrtyAcAryakRtA bRhatkalpabhASyavRttistvam - etAni = vAGnamaskArAdIni pArzvasthAdInAM yathArha = yathAyogyaM arhaddezite mArge sthitaH san kaSAyotkaTatayA yo na karoti tena pravacane bhaktiH kRtA na bhavati, kintu abhaktimattvAdayo doSA bhavanti, tatrA''jJAbhaGgena bhagavatAmabhaktimattvaM bhavati, AdizabdAt svArthaparibhraMzaH cArika-herikAdyabhyAkhyAnaprAptiH bandhanAdayazca doSA bhavanti - (bR.ka.bhA.vR.4549) iti / taduktaM sAmAcArIprakaraNe'pi - etto avavAeNaM pAgaDapaDiseviNo vi suttatthaM / vaMdaNayamaNuNNAyaM dosANuvavUhaNAjogA - (sA.prA.88) ityadhikaM tato'vaseyam / / 29/15 / / tethI to bRhatkalpabhASya, nizIthabhASya, Avazyakaniyukti vagere graMthomAM jaNAvela che ke - "arihaMta bhagavaMte batAvelA mArgamAM rahelo je sAdhu zithilAcArIne yathAyogya evA vAcika namaskAra vagere mAnakaSAyanA kAraNe na kare to temAM jinazAsanabhakti nathI. uparathI bhagavAnanI abhakti vagere ghoSo dAge che.' 6 (28/15) vizeSArtha-bRhatkalpabhASya vagere chedazAstromAM jaNAvela che ke jAheramAM ja moTA doSanuM sevana karanAra zithilAcArI jo jJAnAdi kSetramAM baLavAna hoya to vAcika namaskAra, aMjalikaraNa vagere vinaya karIne tenI pAsethI jJAna vagere meLavavuM joIe. tenI pAse vizeSa prakAranI zakti hoya to te zaktinA mAdhyamathI zAsananA jarUrI kAma vagere karAvavA joIe. jo saMyamacusta sAdhu "A zithilAcArIne huM zA mATe vaMdana karuM ?' AvA mAnakaSAyanA lIdhe tene yathAyogya vaMdanAdi na kare to zAsananA mahattvanA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mahinadinanRpanyAyolina * 1987 nanvevamapavAdato'pi prakaTapratiSeviNo'grahila grahilanRpanyAyena dravyavandanameva yaduktaM 'tadbhaGgA''pattirjJAnaguNabuddhyA tadvandane bhAvavandanA'vatArAdi'tyAzakya taduktiprAyikatvA'bhiprAyeNa samAdhatte nanu evaM darzitarItyA apavAdato'pi prakaTapratiSeviNaH = pravacanopaghAtanirapekSatayA samastajanapratyakSaM mUlottaraguNapratiSevinaH agrahilagrahilanRpanyAyena = pUrvaM agrahavAn sannapi buddhimantrisUcanena pazcAt grahilaH iva saJjAtaH pUrNAbhidhAno yo nRpaH tadudAharaNena - 'agahilagahilo rAyA buddhIe aNaTTharajjo tti' 6 (upa.pada.843) iti upadezapadapradarzitena, kuvRSTinyAyeneti yAvat dravyavandanameva yuktam, yad = yasmAd uktaM 'tadbhaGgA''pattiH jJAnaguNabuddhyA tadvandane bhAvavandanA'vatArAt' / taduktaM upadezapade - tA davvao ya tesiM arattaduDheNa kajjamAsajja / aNuvattaNatthamesiM kAyavvaM kiMpi Na u bhAvA / / 6 (u.pada.842) iti / tatra ca spaSTameva 'bahumAnarUpAt bhAvAt na teSAM kimapi kartavyamiti niSedhazravaNAd dravyata eva vandyatA darzitA, bhavadbhistvatra jJAnArthavinayo'bhihita iti dravyavandanoktiH virudhyeta" ityAzakya taduktiprAyikatvA'bhiprAyeNa = upadezapadokteH prAyikatvA'bhiprAyeNa granthakRt kAma aTakI paDe. te zithilAcArI rAjakaraNamAM lAgavagavALo hoya to susAdhune ke susAdhunA samudAyane dezanikAla karAvavAnuM paNa kAma karAve...... AvuM thAya to jinazAsananI abhakti-AzAtanA thavAmAM susAdhue zithilAcArIno karelo anAdara kAraNa banI jAya. mATe zithilAcArI pAsethI jJAnAdigrahaNa karavA mATe yathAyogya vaMdanAdi vinaya susAdhue apavAdapade karavo joIe. utsarga mArga to e che ke susAdhu pAse susAdhue jJAnAdino abhyAsa karavo joIe. paNa koI susAdhu pAse tathAvidha zAstrAbhyAsa karavAnA saMyoga na hoya to zithila sAdhu pAse paNa zAstrapaThana karavuM joIe tathA zithila pAse zAstra bhaNatI vakhate bRhatkalpabhASya vagere chedazAstromAM batAvelI maryAdA mujaba apavAdapade yathAyogya vAcika vaMdana vagere vinaya avazya karavo joIe. A paNa zAstrAjJA che. AnA uparathI siddha thAya che ke jJAnAdi grahaNa karatI vakhate avazya vaMdanAdi vinaya karavo joIe. (29/15) ahIM eka zaMkA thAya che ke - A rIte mAnavAmAM "apavAdapade paNa zithilAcArIne dravyavaMdana ja karavuM joIe. vaLagADa na thayo hovA chatAM paNa vaLagADa thayo hoya tevA rAjAnA daSTAMtathI dravyavaMdana karavuM A pramANe zAstramAM je kahela che te vyavasthA bhAMgI paDavAnI samasyA Avaze. kAraNa ke "jJAnaguNathI vidyAguru moTA che." AvI buddhithI zithilAcArIne vaMdana karavAmAM to bhAvavaMdana AvIne UbhuM raheze. - ahIM je rAjAnuM dRSTAMta batAvela che te dRSTAMta upadezapada graMthamAM 843 mI gAthAmAM jaNAvela che. te saMkSepamAM nIce mujaba che. pUrNa nAmanA rAjA ane buddhi nAmanA maMtrIzvara hoya che. koIka naimittika kuvRSTi thavAnI bhaviSyavANI kare che. "kuvRSTinuM pANI je vAparaze te gAMDA thaI jaze." AvI bhaviSyavANIne sAMbhaLIne rAjA-maMtrI nagaramAM ghoSaNA karAve che ke badhA lokoe zuddha pANIno saMgraha karavo. navI kuvRSTinuM pANI nA vAparavuM. tyArabAda AgAhI mujaba kharAba varasAda paDe che. lokoe saMgraha karela pANI khUTI jAya che. tethI navA kharAba varasAdanuM pANI loko pIe che. gAMDA thAya che. kapaDA kADhIne nagna banIne nagaramAM bhaTake che. rAjA ane maMtrI pUrve saMgRhIta kareluM cokhkhuM pANI vApare che. rAjamahelanA jharUkhAmAM 2. dastAva "Ara." ti azuddha: 8: | 2. mudritaprato ". hitadina..." ti 8: | Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1988 * jJAnavimAvasya mavavanadetutA * trizA -26/16 na caivamasya bhAvatvAd drvytvoktirvirudhyte| sdbhaavkaarnntvokterbhaavsyaa'pyaagmaa''khyyaa||16|| ___ na caivamiti / na caivaM jJAnArthaM prakaTapratiSeviNo'pi vinayakaraNe asya = jJAnArthavinayasya bhAvatvAd dravyatvoktiH ApavAdikavinayasyopadezapadAdiprasiddhA, virudhyate, bhAvasyA'pi AgamAkhyayA = AgamanAmnA sadbhAvakAraNatvokteH = puSTA''lambanatvavacanAd / samAdhatte 'na ceti / jJAnArthavinayasya bhAvatvAt = bhAvavandanatvAt ApavAdikavinayasya = prakaTasevikarmakavandanAtmakA''pavAdikavinayasya upadezapadAdiprasiddhA dravyatvoktiH = dravyavandanatvoktiH na virudhyate, - parivAra-parisa-purisaM khittaM kAlaM ca AgamaM nAuM / kAraNajAte jAte jahArihaM jassa kAyavvaM / / 6 (bR.ka.bhA. 4550) ityatra bRhatkalpabhASye AgamanAmnA = Agamazabdena bhAvasyApi jJAna-darzanAdilakSaNasya vandanaM prati puSTAlambanatvavacanAt / 'daMsaNa-nANa-carittaM' (bR.ka.bhA.4553) iti gAthAyA avataraNikAyAM bRhatkalpavRttau 'AgamagrahaNena ca dvAragAthAyAM darzana-jJAnAdiko bhAvaH sucitaH' (bR.ka.vRtti 4553) ityevamuktavAt / asvArasikakAraNasthale = muktsNymmryaadaadaarunnbhaav-kruurkrm-mithyaa'hngkaar-purussaa'dhmtv-sNvignUbhelA rAjA ane maMtrIne joIne loko temane gAMDA mAnIne mAravA doDe che. maMtrIzvara rAjAne kahe che ke "ApaNe gAMDA na hovA chatAM paNa gAMDA lokonI jema nagna thaI, lavArA karIe. nahitara A gAMDA nagarajano ApaNane gAMDA samajIne mAraze." maMtrIzvaranI AvI sUcanA sAMbhaLIne rAjA paNa gAMDAnI jema vyavahAra kare che. pachI te gAMDA loko rAjA-maMtrIne DAhyA samaje che. tema kalikAlamAM zithilAcArI evA gAMDA lokonI vacce rAjA-maMtrI samAna susAdhue rahevuM paDe to aMdarathI sAvadhAna rahevA chatAM paNa bahArathI temanA jevo dekhAva karavo. temane bahArathI vaMdanAdi jarUra mujaba karavA nahitara zithilAcArI sAdhuo susAdhune pIMkhI nAkhe. Ama haribhadrasUrijI mahArAje kAraNasara vaMdana karavuM paDe to paNa zithilane dravyathI ja vaMdana karavA- AvuM jaNAvela che. jyAre upAdhyAyajI mahArAja to zithilAcArI pAsethI jJAna meLavavuM hoya to jJAnaguNathI teo pratye bahumAna bhAva rAkhIne vaMdana karavAnI vAta kare che. arthAt bhAvavaMdana karavAnI vAta kare che. tethI zrIharibhadrasUrijI mahArAja ane mahopAdhyAyajI mahArAjanI vAtamAM virodha Ave che. - A mujaba zaMkAkArano abhiprAya che. A zaMkAne lakSamAM rAkhIne "zrIharibhadrasUrijI mahArAjanuM kathana prAyika che." evA abhiprAyathI graMthakArazrI samAdhAna ApatAM kahe che ke - gAthArtha - "A rIte jJAna nimittaka vaMdana bhAvarUpa banI javAthI dravyavaMdana tarIkenA kathanano virodha Avaze.' - evI zaMkA na karavI. kAraNa ke Agama zabdathI bhAva paNa vaMdananuM puSTa AlaMbana kahevAyela che. (29/16) TIkArtha :- "A rIte jJAna mATe zithilAcArIne paNa vaMdana karavAmAM jJAnanimittaka vaMdana bhAvavaMdana banI javAthI ApavAdika vaMdanane udezIne dravyavaMdana tarIkenA upadezapadaprasiddha kathana sAthe virodha Avaze.' evI zaMkA na karavI. kAraNa ke "Agama' zabdathI bhAvane paNa vaMdananA vAstavika kAraNa tarIke zAstramAM batAvela che. mATe ja zithilAcArImAM rahela jJAnAdi bhAvamAM puSTAlaMbanapaNAnI vAta vaMdananimittarUpe Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mokSamArgAnugAmiguNAnAM vinayArhatAnimittatvam * 1989 asvArasikakAraNasthala evoktaniyamAditi / bhAvalezastu mArgAnusArI yatra kvacidapi mArgAdbhAsanArthaM vandanAdivinayA'rhatAnimittameva zrUyate / yaduktaM bRhatkalpabhASye "daMsaNa-nANa-carittaM tava-viNayaM jattha jattiyaM pAse / jiNapannattaM bhattIi pUyae taM tahiM bhAvaM" / / (bR.ka.bhA.4553) / / 16 / / dviSTatva-liGgAvazeSamAtratvAdidoSadarzanasya asvarasavAhivinayahetoH sthala eva uktaniyamAt = 'bahumAnarUpAd bhAvAnna teSAM kimapi kartavyamiti (upa.pa.842 vR.) upadezapadAdidarzitasiddhAntasya labdhaprasaratvAt iti / bhAvalezastu darzana-jJAna-cAritrAdibhAvalavastu mArgAnusArI = mokSamArgAnusArI duSamakAle vizeSato durlabhatvAt yatra kvacidapi mArgodbhAsanArthaM = mokSamArgaprabhAvanA-prakAzanAdyarthaM vandanAdivinayA'rhatAnimittameva = zironamana-sambhASaNa-hastotsedha-chobhavandana-sampUrNavandanAdilakSaNavinayapratIcchanayogyatAnibandhanameva jinA''game zrUyate / yaduktaM bRhatkalpabhASye 'dNsnne'ti| zrIkSemakIrtisUrikRtA tadvRttistvevam - darzanaM ca= niHzaGkitAdiguNopetaM samyaktvaM jJAnaM ca AcArAdi zrutaM cAritraM ca mUlottaraguNA'nupAlanAtmakaM darzana-jJAna-cAritraM, dvandvaikavadbhAvaH / evaM tapazca anazanAdi vinayazca abhyutthAnAdiH = tpo-vinym| etad darzanAdi yatra = pArzvasthAdau puruSe yAvad = yatpariNAmaM svalpaM bahu vA (pazyeta=) jAnIyAt tatra tameva bhAvaM jinaprajJaptaM svacetasi vyavasthApya tAvatyaiva bhaktyA = kRtikarmAdilakSaNayA pUjayet - (bR.ka.bhA.4553 vRtti) iti / taduktaM darzanazuddhiprakaraNe api - kalae mahAguNANaM havaMti sevArihA lahuguNA vi / atthamie diNanAhe ahilasai jaNo paivaMpi / / sammatta-nANa-caraNA'NuvAimANA'NugaM ca jaM jattha / jiNapanattaM bhattIi pUyae taM tahAbhAvaM / / 6 (da.zu.168) iti / yuktaJcaitat, anyathA oghaniyuktivyAkhyAkRdroNAcAryottarAdhyayanasUtrabRhaTTIkAkAra-zrIzAntisUriprabhRtayo'pi caityavAsitayA jJAnagrahaNakAle'vandanIyatAmApadyeraniti vizeSato vibhAvanIyaM sAmprataM zuddhaguNadurlabhe gItArthadurlabhe ca viSamatamakalikAle guNagaNA''kAGkSibhiH vivekadRSTyA / / 29/16 // bRhatkalpabhASyamAM jaNAvela che. jyAM zithilAcArImAM ati moTA doSa jaNAvAthI svarasathI vaMdana karavAnA pariNAma na jAgI zake tevA ja sthaLamAM zrIharibhadrasUrijI mahArAje batAvela dravyavaMdanano niyama samajavo. bAkI mokSamArgane anusaranAro AMzika bhAva to jyAM kyAMya paNa dekhAya te to mokSamArganI prabhAvanA mATe vaMdanAdi vinayanI yogyatAnuM nimitta ja che - evuM zAstramAM saMbhaLAya che. kAraNa ke bRhatkalpabhASya graMthamAM jaNAvela che ke "samyagdarzana, jJAna, cAritra, tapa, vinaya jyAM jeTalA aMzamAM dekhAya tyAM te jinakathita suMdara bhAvane bhaktithI pUjavA joIe.' (29/16) vizeSArtha :- bRhatkalyabhASya 4550/4551 gAthAmAM jaNAvela che ke zithilAcArI sAdhuno parivAra Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1990 * vinayena vinA pravacanAdyunnatyasambhavaH dvAtriMzikA - 29/17 vinayena vinA na syAjjinapravacanonnatiH / payaH sekaM vinA kiM vA vardhate bhuvi pAdapaH / / 17 / / vinayasya pravacanaprabhAvanAkArakatvamAha- 'vinayene 'ti / vinayena vinA na svasya zrutAdyunnatiH syAt, na vA jinapravacanasya abhyudayaH = jinapravacanonnatiH syAt / tatsattve tUbhayaM sampadyate / taduktaM dazavekAlike je Ayaria uvajjhAyANaM sussUsA - vayaNaMkarA / tesiM sikkhA pavaDDhaMti jalasittA iva pAyavA / / - (da.vai. 9/2/12 ) iti / taduktaM bRhatkalpabhASye'pi vinayA'hIyA vijjA deMti phalaM iha pare ya logammi / na phalaMti viNayahINA sassANi va toyahINAI / / - (bR.ka.bhA. 5203) suvihita hoya, tenI parSadA baLavAna hoya, te vairAgyapreraka dharmakathAne karanAra hoya, AgamanuM viziSTa jJAna hoya, jJAna ApavAnI zakti-bhAvanA dharAvatA hoya, te kSetramAM tenuM varcasva hoya ItyAdi paristhitimAM tenI pAse bhaNavA vagerenuM kAraNa UbhuM thAya to tene yathAyogya rIte vaMdanAdi karavA joIe. ahIM zithilAcArImAM rahela je 'AgamabovizeSa' vaMdananA kAraNa tarIke jaNAvela che te bhAvasvarUpa che. tathA te jJAnasvarUpa bhAva temane vaMdana karavAmAM majabUta kAraNa che. AgamanI paribhASA mujaba ApavAdika vaMdananuM puSTa AlaMbana che. tathA bhAva to jyAM jeTalA aMzamAM paNa dekhAya te tyAM pUjanIya ja che kAraNa ke kalikALamAM guNonA darzana thavA ja durlabha che. - AvuM bRhatkalpabhASyamAM jaNAvela che. mATe apavAdapade zithilAcArIne paNa bhAvavaMdana karavAmAM koI doSa nathI. 'zithilacArI to ghaNA ThekANe jovA maLe ja che. paraMtu zithilAcAra hovA chatAM paNa viziSTa mArmika Agamabodhane meLavela che te Azcaryajanaka che, ahobhAvapreraka che. tathA mane niHsvArthabhAve jJAnadAna karavA mATe teo udAratA karI rahyA che e to mArA parama sadbhAgyanI nizAnI che.' AvA bhAvathI vidyAguru zithila bahuzruta sAdhune bhaNanArA susAdhue vaMdana karavA joIe. zrIharibhadrasUrijI mahArAje upadezapadamAM je kuvRSTinyAyathI gAMDA rAjAnuM udAharaNa dekhADI zithilane dravyavaMdana karavAnuM batAvela che te to zithilAcArImAM dArU, vyabhicAra, zAsanahIlanA vagere moTA doSo jovA maLe to tevA sthaLamAM temane vaMdana karavAmAM susAdhune AMtarika utsAha ja na jAge te apekSAe dravyavaMdana samajavuM. jyAM ati moTA doSa dekhAtA hoya chatAM vaMdana karavuM ja paDe tevA saMyogo hoya to tevA saMyogamAM/sthaLamAM dravyavaMdana karavuM. Ama jaNAvavAno zrIharibhadrasUrijI mahArAjano abhiprAya che. paraMtu sAmAnya kakSAnI AcAramAM DhIlAza hoya eTale avaMdanIya kahI na zakAya/mAnI na zakAya. bAkI to oghaniryuktinI TIkAnA kartA zrIdroNAcArya, uttarAdhyayanasUtranI bRhattIkA lakhanArA vAdivetAla zrIzAMtisUrijI mahArAja vagere paNa caityavAsI hovAthI jJAnagrahaNa karatI vakhate avaMdanIya mAnavA paDe. kALa paDato che, viSama che. AvA kALamAM jeTalA aMzamAM jyAM guNa dekhAya tyAM guNAnurAgathI te te guNonI anumodanA-upabRhaNA-vaMdanA-bhakti karavAmAM Ave to ja sAnubaMdha guNaprApti zakya bane. sUryano asta thayA pachI prakAza denAra dIvo paNa AdaraNIya bane ja che. A vAta vartamAnakALamAM dareka AtmArthI jIvoe khAsa gaMbhIratAthI dhyAnamAM rAkhavA jevI che. (29/16) A pANI-pavana samAna vinayanI AvazyaktA gAthArtha :- vinaya vinA jinazAsananI unnati thaI na zake. zuM jagatamAM pANInuM siMcana karyA vinA vRkSa vadhe kharuM ? (29/17) Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1991 * devavad gurubhaktikaraNe paramArthopalabdhisambhavaH . iti / tatazca guruvinayAdeva jinapravacanaidamparthopalambhasambhava iti bhAvaH / ata eva rAjapraznIye - jattheva dhammAyariyaM pAsijjA tattheva vaMdijjA, namaMsijjA (rA.pra.4/ 76) ityuktamiti prAguktaM(pR.1447, 1964) smartavyam / tadakaraNe pratyapAyo dAruNaH / idamevA'bhipretya paJcakalpabhASyacUrNI - jai gurUNa cakkhuAloe ya paNAmaM na karei, pAyacchittaM visaMbhogo vA 6 (paM.bhA.1498) ityuktam / tatazca paramaguruvad gurovinayaH parameNA''dareNa kaaryH| taduktaM zvetAzvataropaniSadi yogazikhopaniSadi subAlopaniSadi gurugItAyAM ca - yasya deve parA bhaktiH yathA deve tathA gurau / tasyaite kathitA hyAH prakAzante mahAtmanaH / / - (zvetA.6/23, yo.zi.1/22, subA.16/ 1, gu.gI.7) iti / yathoktaM zATyAyanIyopaniSadi api - yasya deve parA bhaktiryathA deve tathA gurau / sa brahmavit paraM preyAditi vedA'nuzAsanam / / - (zA.37) iti / rAmagItAyAmapi - yasya deve parA bhaktiH yathA deve tathA gurau / tasyaite kathitA hyAH pravardhante suvistarAH / / - (rA.gI.15/ 46) ityuktam / vinayaguNAH mUlAcAre vaTTa kerAcAryeNa - viNao mokkhadAraM viNayAdo saMjamo tavo NANaM / viNaeNA''rAhijjadi Airio savvasaMgho y|| AyAra-jIdakappaguNadIvaNA attasodhi NijjaMjA / ajjava-maddava-lAhava-bhattI-palhAdakaraNaM ca / / kittI mittI mANassa bhaMjaNaM gurujaNe ya bahumANaM / titthayarANaM ANA guNA'Numodo ya viNayaguNA / / 6 (mUlA.7/189-90-91) ityevamAveditAH / "NijjaMjA = nirdvandvaH', ziSTaM spaSTam / AvazyakaniyuktI pravacanasAroddhAre ca ye vandanaguNAH - (1) viNaovayAra (2) mANassa bhaMjaNA (3) pUaNA gurujaNassa / (4) titthayarANa ya ANA (5) suyadhammArAhaNA'kiriyA (6) / / (A.ni.1215, pra.sAro.100) uktAH te'pyatrA'nusandheyAH / etena - iha chacca guNA (1) viNaovayAra, (2) mANAibhaMga (3) gurupUA / (4) titthayarANa ya ANA (5) suadhammA''rAhaNA(6)'kiriyA / / - (gu.vaM.bhA.27) iti guruvandanabhASyagAthA'pi vyAkhyAtA / loke'pi samucitavinayasya guNA''vahakatvaM dRSTam / idamevA'bhipretya vIrabhadrasUribhiH ArAdhanApatAkAyAM - paraniMdAMpariharaNaM parahiyavayaNaM na jAyaNAkaraNaM / uciyaM ca viNayakaraNaM iNamo loyammi guNakaraNaM / / - (A.patA.217) ityevamuktamiti dhyeyam / / 29/17 / / vizeSArtha :- 17 thI 32 zloka atyaMta spaSTa hovAthI mahopAdhyAyajI mahArAje tenI TIkA karelI nathI. amane jyAM jarUra jaNAze tyAM vizeSa khulAso karazuM. pANI jema vRkSanI prAthamika AvazyakatA che. khAtara vagere maLe to uttama, paNa kama se kama pANI to joIe ja. tema vinaya e jinazAsanamAM prAthamika Avazyaka cIja che. pravacanapaTutA, tapa, labdhi vagere khAtaranA sthAnamAM che. te paNa sAthe sAthe hoya to uttama, bAkI vinaya to joIe ja. vinaya vinA bAkInI zaktio duniyAmAM niMdApAtra bane che. niMdA-kuthalI-TIkA-TippaNa vagere AzAtanAno tyAga karavA svarUpa aupacArika vinayane paNa caturvidha saMghanA pratyeka sabhyo jIvanamAM utAre to jinazAsananI zobhAmAM vartamAna viSama kaLikALamAM yAra yaha dAsI ya. (28/17) Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1992 * vAcayitumanarhANAM nirdezaH * dvAtriMzikA-29/18 vinayaM grAhyamANo yo mRdUpAyena kupyati / uttamAM zriyamAyAntIM dnnddenaa'pnytysau||18|| avinItA'pAyamAha- 'vinayami'ti / yo roSaNaH ajJaH stabdhaH apriyavaktA mAyAvI saMyamayogeSvanAdRto naro mRdUpAyena = ekAntamRdubhaNanAdhupAyena vinayaM grAhyamANaH = abhizikSyamANaH kupyati = ruSyati asau uttamAM = divyAM zriyaM = kSamAdilakSmIM AyAntI = Atmano bhavantIM daNDena kASThamayena apanayati = pratiSedhayati / etaduktaM bhavati- vinayaH bAhyA'bhyantarasampado nimittam / tatra skhalitaM yadi kazcinnodayati sa guNaH, tatrA'pi roSakaraNena vastutaH tathAvidhasampada eva niSedhaH / udAharaNaJcA'tra dazArAdayaH kurUpA''gatazrIprArthanApraNayabhaGgakAriNaH tadrahitAH tadabhaGgakArI ca tadyuktaH kRSNa iti zrIharibhadrasUriH / taduktaM dazavaikAlike - je a caMDe mie thaddhe duvvAI niyaDI saDhe / vujjhai se aviNIappA, kaTuM soagayaM jahA / / viNayaMpi jo uvAeNaM coio kuppaI naro / divvaM so sirimijjatiM daMDeNa paDisehae / / 6 (da.vai.9/2/3-4) iti / anvaya-vyatirekamukhenA'yamevA'rtha uttarAdhyayane - aNusAsaNamovAyaM dukkaDassa ya pareNaM / hiyaM taM mannae dhIro, vessaM bhavai asAhuNo / / hiyaM vigayabhayA buddhA pharusaM pi aNusAsaNaM / vessaM taM hoi mUDhANaM khaMtisuddhikaraM payaM / / 6 (uttarA.1/28-29) ityevamupavarNitaH / ata evA'vinItaM vAcayitumapi na kalpate / taduktaM bRhatkalpasUtre - tao no kappaMti vAittae / taM jahA- aviNIe vigaIpaDibaddhe, aviosaviyapAhuDe - (bR.ka.sU.4/10) iti / - cattAri avAtaNijjA pannattA / taM jahA-(1) aviNIvII, (2) paDibaddhe, (3) aviosavitapAhuDe, (4) mAyI - (sthA.4/4/3/326) iti sthAnAGgasUtramapyatra smartavyam / yathoktaM zivopaniSadi - na bhaktirna yazaH, krauryaM na tamadhyApayed guruH - (zivo.7/ 65) iti / vinItaM tu vAcayet / yathoktaM candrakavedhyakaprakIrNake api - sIsaM suimaNurattaM niccaM viNaovayArasaMpannaM / vAejja va guNajuttaM pavayaNasohAkaraM dhIraM / / (caM.ve.50) etto jo parihINo guNehiM guNasayanaovaveehiM / puttaM pi na vAejjA kiM puNa sIsaM guNavihUNaM ? / / (caM.ve.51) - iti / na caivaM guroH tadupari dveSaprasaGgaH, bahudoSanivAraNArthatvena tadanApatteH / taduktaM bRhatkalpabhASye - iharA vi tAva thabbhati, aviNIto laMbhito kimu suenn| mA NaTTho NassihitI, khae va khArA'vaseo tu / / 6 (bR.ka.bhA. 5201) iti / taduktaM vAlmIkirAmAyaNe api - gurubhaktiratAnAM ca vaktavyaM mokSasAdhanam + (vAlmI. rA. 5/43) iti prAguktaM(pR.1521) smartavyam / avinItasya tu jJAnamapi na dAtavyam / yathoktaM bRhatkalpabhASye nizIthabhASye ca - purisammi dubviNIe viNayavihANaM na kiMci Aikkhe / na vi dijjai AbharaNaM paliyattiyakannahatthassa / / maddavakaraNaM nANaM teNeva u je madaM samuvahati / UNagabhAyaNasarisA agado vi visAyate tesiM / / gAthArtha :- mUdu upAyathI vinayane zikhaDAvavA chatAM je gusse thAya che te sAme cAlIne AvatI uttama samAne eullsist suDhe che. (28/18) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * avinItAya viziSTazrutadAtuH saGghabAhyatA * 1993 trailokye'pi vinItAnAM dRzyate sukhamaGginAm / trailokye'pyavinItAnAM dRzyate'sukhamaGginAm / / 19 / / uvahayamaivinnANe na kaheyavvaM suyaM va attho vA / na maNI sayasAhasso Avijjhai kotthubhAsassa / / 6 (bR.ka.bhA.782,783,787+ni.bhA.6221,6222,6226) iti / vinItA'vinItaparijJAnadyotikA - putto me bhAi nAitti sAhU kallANaM mannaI / pAvadiTThI u appANaM sAsaM dAsaM va mannaI / / 6 (utta.1/39) iti uttarAdhyayanoktiratrA'nusandheyA / ata evA'vinItasyopetya viziSTasUtradAne gurorapi saGghabAhyatvaprasaGgo durvAra eva / taduktaM sUryaprajJaptau - esa gahitA vi saMsA thaddhe gAraviyamANipaDiNIe / abahussue na deyA tavvivarIte bhave deyA / / saddhAdhitiuTThANucchAhakammabalaviriyapurisakArehiM / jo sikkhio vi saMto abhAyaNa parikahejjAhi / / so pavayaNa-kula-gaNa-saMghabAhiro nANa-viNayaparihINo / arahaMta-thera-gaNaharameraM kira hoti volINo / / tamhA dhitiuTThANucchAhakammabalaviriyasikkhiaM nANaM / dhAreyavvaM niyamA na ya avineesu dAyavvaM / / 6 (sU.pra.20/209-212) iti / / 29/18 // vinayA'vinayaphalamAha- 'trailokya' iti / sukhaM = vardhamAnaM sAnubandhaM nirupadravaJca ihalaukikasukhaM jJAnAdiguNasukhaM pAralaukikasukhaM mokSasukhaM ca labhyamAnaM lapsyamAnaM vA vinItAnAM aGginAM dRzyate / taduktaM - gurubhakteH zrutajJAnaM bhavet kalpatarUpamam / lokadvitayabhAvinyaH tataH syuH sarvasampadaH / / 6 ( ) iti / prakRte ca - guruprasAdAt sarvaM tu prApnoti na saMzayaH - (skaM.vai.kha.kArti.mA.2/ 7/8) iti skandapurANoktirapyavadhAtavyA prAguktA(pR.1521) / asukhaM = ihalaukikAdiduHkhaM avinItAnAm / taduktaM dazavaikAlike - vivattI aviNIassa saMpattI viNIassa ya / jasseyaM duhao nAyaM sikkhaM se abhigacchai / / je Avi caMDe mai iDvi-gArave pisuNe nare sAhasahINapesaNe / adiTThadhamme viNae akovie asaMvibhAgI na hu tassa mukkho / / niddesavattI puNa je gurUNaM, suatthadhammA viNayaMmi koviA / tarittu te ohamiNaM duruttaraM khavittu kammaM gaimuttamaM gayA / / (da.vai.9/2/21-22-23) iti / tathA - taheva aviNIappA, uvavajjhA hayA gayA / dIsaMti duhamehatA, AbhiogamuvaTThiA / / taheva suviNIappA, uvavajjhA hayA gayA / dIsaMti suhamehaMtA, iDiM pattA mahAyasA / / taheva aviNIappA, logaMsi naranArio / dIsaMti duhamehaMtA, chAyA vigaliteMdiA / / ___daMDasatthA parijjunnA, asabbhavayaNehi. a / kaluNA vivannacchaMdA, khuppivAsAiparigayA / / / ha vinayathI sukha, avinayathI duHkha ha gAthArtha - traNeya lokamAM vinIta evA jIvone sukha maLatuM dekhAya che. tathA traNeya lokamAM avinIta pone duH5 bhagatuM hepAya che. (28/18) Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1994 * AcAryaparibhave vidyAvaiphalyam dvAtriMzikA - 29/20 jJAnAdivinayenaiva pUjyatvA''ptiH zrutoditA / gurutvaM hi guNA'pekSaM na svecchAmanudhAvati / / 20 / / taheva suviNIappA, logaMsi nara-nArio / dIsaMti suhamehaMtA, iDDi pattA mahAyasA / / taheva aviNIappA, devA jakkhA a gujjhagA / dIsaMti duhamehaMtA, AbhiogamuvaTThiA / / tava suviNIappA, devA jakkhA a gujjhagA / dIsaMti suhamehaMtA, iDi pattA mahAyasA / / - (da.vai.9/2/5-11) iti / yathoktaM candrakavedhyakaprakIrNake api - jo paribhavai maNUso AyariyaM jattha sikkhae vijjaM / tassa gahiyA vi vijjA dukkheNa vi, nipphalA hoi / / thaddho viNayavihUNo na labhai kittiM jasaM ca logammi / jo paribhavaM kareI gurUNaM garuyAe kammANaM / / savvattha labhejja naro vissaMbhaM paccayaM ca kittiM ca / jo gurujaNovaiTTaM vijjaM viNaeNa gehejja / / aviNIyassa paNassai, jai vi na nassai na najjai guNehiM / vijjA susikkhiyA vi hu guruparibhavabuddhidoseNaM / / pavvaiyassa gihissa va viNayaM ceva kusalA pasaMsaMti / na hu pAvai aviNIo kittiM ca jasaM ca logammi / / abhaNatas ya kassa vi pairai kittI jaso ya logammi / purisassa mahiliyAe viNIyaviNayassa daMtassa / / - (caM.ve.4-7,15-17) iti / kundakundasvAminA api bhAvaprAbhRte viNayaM paMcapayAraM pAhi maNa-vayaNa- kAyajoeNa / aviNayaNarA suvihiyaM tatto muttiM na pAvaMti / / - (bhA. prA. 104 ) ityuktam / prakRte - aNAsavA thUlavayA kusIlA miuMpi caMDaM pakaraMti sIsA / cittANuyA lahu dakkhovaveyA pasAyae te hu durAsayapi / / - (uttarA . 1 / 13 ) iti uttarAdhyayanavacanamapyatrA'nusmartavyam / / 29/19 / / jJAnAdivinayasya gurutvasampAdakatvamAha- 'jJAnAdI 'ti / jJAnAdivinayenaiva jJAna-darzana- cAritrAdivinayenaiva kriyamANena pUjyatvA''ptiH zrutoditA / taduktaM dazavaikAlike AyariaM aggimivAhiaggI, sussUsamANo paDijAgarijjA / AloiaM iMgiameva naccA jo chaMdamArAhayaI sa pujjo || AyAramaTThA viNayaM pauMje, sussUsamANo parigijjha vakkaM / jahovaiTTaM abhikaMkhamANo guruM tu nAsAyayaI sa pujjo / / - (da.vai. 9/3/1-2) iti / atra kAraNamAha- hi = yasmAt kAraNAt gurutvaM : pUjyatvaM guNA'pekSaM na tu svecchAM anudhAvati / tatazcA'vinayauddhatyAdikaM vimucya vinayAdiguNopAdAnaparatayA bhAvyaM pUjyatva - sAdhutvAdyarthineti bhAvaH / taduktaM dazavaikAlike = guNehi sAhU aguNehi'sAhU, giNhAhi sAhU guNa muMca'sAhU / viANi appagamappaeNaM jo rAga-dosehiM samo sa pujjo / / taheva DaharaM va mahallagaM vA itthI pumaM pavvaiaM gihiM vA / no hIlae no'vi a khiMsaijjA, thaMbhaM ca kohaM ca cae sa pujjo / / * = vizeSArtha :- vinayI jIvone A lokanuM sukha, paralokanuM sukha, jJAnAdiguNaprAptinuM sukha, mokSasukha maLe che. avinayI jIvo AnAthI UlaTuM tamAma prakAranuM duHkha meLave che. (29/19) * guNasApekSa pUjyatA gAthArtha H- jJAnAdisaMbaMdhI vinaya karavAthI ja pUjyatvanI prApti zAstramAM jaNAvelI che. kAraNa ke gurutva-pUjyatva guNasApekSa che. potAnI IcchA mujaba kAMI pUjyatva doDatuM AvatuM nathI.(29/20) Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1995 * samAdhisvarUpa-prakArAdimImAMsA * vinaye ca zrute caiva tapasyAcAra eva c| caturvidhaH samAdhistu darzito munipuGgavaiH // 21 // 'zuzrUSati vinItaH san samyagevA'vabudhyate / yathAvat kurute cA'rthaM madena ca na mAdyati / / 22 / / je mANiA sayayaM mANayaMti, jatteNa kannaM va nivesayaMti / je mANae mANarihe tavassI, jiiMdie saccarae sa pujjo / / 6 (da.vai.9/3/11-12-13) iti / / 29/20 / / sAmAnyoktavinayavizeSopadarzanArthamAha- 'vinaye ceti / samAdhiH = vinayasamAdhisthAnam / tuzabdaH atItA'nAgatamunipuGgavAnAmapyevaM prajJApanAvizeSaNArthaH / taduktaM dazavakAlike - suaM me AusaM! teNa bhagavayA evamakkhAyaM- iha khalu therehiM bhagavaMtehiM cattAri viNayasamAhiTThANA pannattA / kayare khalu te therehiM bhagavaMtehiM cattAri viNayasamAhiTThANA pannattA? ime khalu te therehiM bhagavaMtehiM cattAri viNayasamAhiTThANA pannattA / taM jahA (1) viNayasamAhI, (2) suasamAhI, (3) tavasamAhI, (4) AyArasamAhI / viNae sue a tave AyAre niccapaMDiA / abhirAmayaMti appANaM, je bhavaMti jiiMdiyA / / - (da.vai.9/4/1) iti| tatra samAdhAnaM samAdhiH, paramArthata Atmane hitaM sukhaM svAsthyaJca / vinaye vinayAd vA samAdhiH = vinayasamAdhiH / evaM zeSeSvapi bhAvanIyaH zabdArthaH / / 29/21 / / tatra 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyena vinayasamAdhimabhidhitsurAha- 'zuzrUSatI'ti / tatra tatrA'nu vizeSArtha - dazavaikAlika sUtranA navamA adhyayananA trIjA udezAnI 11-12-13 naMbaranI gAthAmAM jaNAvela che ke guNothI pUjya thavAya che, sAdhu thavAya che. je krodha, ahaMkAra vagere doSone choDe, kSamAnamratA-vinaya-viveka-vairAgyAdi guNothI vAsita thAya to tenAmAM sAdhutA-pUjyatA Ave. pUjyatA kAMI janmajAta nathI AvatI ke jAti-saMpradAya-veza sAthe pUjyatA saMkaLAyelI nathI. mATe sAdhu-sajjana-ziSyadharmAtmA-mahAtmA thavAnI kAmanAvALA jIvoe vinayAdi guNone AtmasAt karavA jarUrI che.(2920) ha cAra prakAranI samAdhi che gAthArtha :- vinaya, zrata, tapa tathA AcArane vize cAra prakAranI samAdhi munIzvaroe 49||ves cha. (29/21) vizeSArtha:- dazavaikAlika sUtranA navamA adhyayananA cothA udezAmAM cAra prakAranI samAdhi batAvela che. cittanuM samAdhAna eTale samAdhi. paramArthathI AtmakalyANa te ja samAdhi che. tenA kAraNa vinayAdi cAra hovAthI cAra prakAranI samAdhi dazavaikAlikajImAM batAvela che. pratyekanA cAra-cAra bheda che. tethI kula samAdhinA 16 bheda thAya che. kramasara te bheda-prabhedone graMthakArazrI AgaLanI gAthAomAM darzAve cha. (24/21) huM vinaya samAdhinA cAra prakAra che gAthArtha - (1) vinIta thaIne, anuzAsanano arthI thaIne gurunA anuzAsanane sAMbhaLavA Icche. (2) vinIta ne sArI te anuzAsanatatpane at. (3) Airtal tatpane deza-dane anu35 1. hastAdarza 'suzruSito' ityazuddhaH pAThaH / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1996 * vedavyutpattipradarzanam dvAtriMzikA - 29/22 zuzrUSati zAsyamAnaH 'mamedaM paramaM hitamiti dhiyA AcAryopAdhyAyau tIvreNa vinayA'nurAgeNa anuzAsanA'rthitayA zrotumicchati / caNDarudrAcAryaziSya-mRgAvatIsAdhvIprabhRtInAM kevalajJAnopalabdhAvayaM vinayasamAdhiprathamabhedo'ntaraGgaheturityavadheyam / 1 / evaM vinItaH san samyag = aviparItaM eva anuzAsanatattvaM yathAviSayaM avabudhyate icchApravRttitaH vidhinA evametaditi pratipadyate / 2 / zrutaM ca arthaM tattatkAle tattaddezAdau tathAkartavyatayA tattadanuSThAnaM yathAvat = deza-kAlA'vasthAdyucitarUpeNa kurute / itthaM ca yathoktA'nuSThAnaparatayA tat zrutajJAnaM saphalIkuruta iti bhAvaH / upalakSaNAd gurvAjJApAlanamapyatrA'nuyojyam / prakRte yadAdized guruH kiJcit tat kuryAda'vicArataH / amImAMsyA hi guravaH sarvakAryeSu sarvathA / / - ( zivo. 7/30) iti zivopaniSadvacanamapi yathAtantramanuyojyam / 3 / ata eva vizuddhapravRtteH 'ahaM vinItataraH susAdhuH devendrAdivandyo bhAvanirgranthaH AcAryAdipadayogyaH prAjJatama' ityevaM madena ca = AtmotkarSeNa hi na = naiva mAdyati / = = * = goSThAmAhilastu vinayasamAdhicaramabhedavikalatayA mahad duHkhabhAjanaM jAtaH / ata eva yogazikhopaniSadi dvAdazAbdaM tu zUzrUSAM yaH kuryAdapramAdataH / tasmai vAcyaM yathAtathyaM dAntAya brahmacAriNe / / - ( yo. zi. 2 / 2 ) ityuktamiti sambhAvyate / ayaM caturvidho vinayasamAdhiH / taduktaM dazavaikAlike catuvvidhA khalu viNayasamAdhI bhavati / taM jahA - aNusAsijjaMto sussUsati, viNayasamAdhIe paDhamaM padaM / sammaM paDivajjati, viNayasamAdhIe bIyaM padaM / vedamArAdhayati, viNayasamAdhIe tatiyaM padaM / Na ya bhavati attasaMpaggahie, viNayasamAdhIe cautthaM padaM bhavati / bhavati cettha silogo - pehei hitANusAsaNaM, sussUsae, taM ca puNo ahiTThae / yamANamayeNa majjatI viNayasamAdhIe AyayaTThite / / - ( da. vai. 9/4/2) iti / 'vidaMti jeNa atthavisese, jammi vA bhaNite vidaMti so vedo / taM puNA nANameva, taM jadhAbhaNiyajANaNANuTThANa vedaM ArAdhayati' (da.vai.9/4/2 cU.) iti taccUrNau agastyasiMhasUriH / ziSTaM spaSTam / / 29 / 22 / / rIte Ayare, tathA (4) abhimAnathI chaDI na bhaya. (28/22) vizeSArtha :- vinaya hoya tyAre je samAdhi hoya te vinayasamAdhi kahevAya. athavA vinayanA kAraNe je samAdhi maLe te vinayasamAdhi kahevAya. vinIta hoya te gurunA anuzAsanane sAMbhaLavA-samajavAAcaravA jhaMkhe ane AcaraNa bAda paNa mada na kare te vinayasamAdhi kahevAya. vinayI na hoya te 'guru mAruM anuzAsana kare, ghaDatara kare, niyamana kare' AvuM Icche nahi. tathA guru Thapako Ape tyAre tenI samAdhi Take nahi. matalaba ke uddhRta mANasane vinayasamAdhino prathama prakAra paNa durlabha che. vyavahArathI gaMbhIra bhUla na hovA chatAM paNa caMDarudrAcAryanA ziSya sAdhu, mRgAvatI sAdhvIjI bhagavaMta vageree guruno Thapako vagere prasannatAthI sahana karIne kevaLajJAna jhaDapathI meLavI lIdhuM. temAM vinayasamAdhino prathama prakAra mahattvano phALo noMdhAve che. goSThAmAhila vagere vinayasamAdhinA cothA bhedathI rahita hovAnA kAraNe AtmakalyANa yUDI gayA. ( 28/22 ) Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * svAdhyAyaguNavarNanam . 1997 zrutamekAgratA vA me bhAvitAtmAnameva vaa| sthApayiSyAmi dharme'nyaM vetyadhyeti sadAgamam / / 23 / / vinayasamAdhiruktaH / adhunA'vasarasaGgatiprAptaM zrutasamAdhimAha- 'zrutami'ti / 'me AcArAGgAdi dvAdazAGgaM zrutaM = zrutajJAnaM bhaviSyati' ityanayA buddhyA sadaiva sAdhuH sadAgamaM = samyakzrutaM adhyeti, na tu gauravAdyAlambanena / 1 / tathA 'adhyayanaM kurvato me ekAgratA = zrutaikaparatA = avyAkulatA = aviplutacittatA = vizrotasikAvirahaH zruta-tIrthakarabahumAnAdizca bhaviSyati' ityAlambanena sadAgamaM adhyeti / 2 / taduktaM vyavahArasUtrabhASye - egaggaM bahumANo kittI ya guNA ya sajjhAe - (vya.bhA.4/ 57) iti / tathA 'adhyayanaM kurvan bhAvitAtmAnaM = dharmatattvabhAvitaM svAtmAnaM dharme = zuddhadharme sthApayiSyAmI'tyAlambanena nirgranthaH sadAgamamadhyeti / 3 / tathA 'zruta-cAritradharmavyavasthitaH sannahaM jJAnopadezena anyaM vineyaM tattaddharma sthApayiSyAmi pAThayiSyAmi ve'tyAlambanena vA vAcaMyamaH sadAgamamadhyeti / 4 / zrutajJAnaM vAcayataH ziSyAdisaGgraha-tadupaSTambha-nirjarA-prabhUtatarazrutaparyAyavRddhi-tIrthA'vyavacchittikaraNalAbhaH pratIcchatazcA''tma-parobhayahitopalambhaikAgrya-bahumAnalAbhaH / taduktaM vyavahArasUtrabhASye - saMgahuvaggahanijjarasuya-pajjavajAyamavvavacchittI / paNagamiNaM, puvvuttaM je cA''yahitopalaMbhAdI / / - (vya.bhA.4/ 58) iti / ____ ayaM caturvidhaH zrutasamAdhiH dazavaikAlike - catuvidhA khalu sutasamAdhI bhavati / taM jadhAsutaM me bhavissati tti ajjhAtitavvaM bhavati, sutasamAdhIe paDhamaM padaM / egaggacitto bhavissAmitti ajjhAtitavvaM bhavati, sutasamAdhIe bitiyaM padaM / suhamappANaM dhamme ThAvaissAmi tti ajjhAtitavvaM bhavati, sutasamAdhie tatiyaM padaM / thito paraM dhamme thAvaissAmi tti ajjhAtitavvaM bhavati, sutasamAdhIe catutthaM padaM bhavati / bhavati ya'ttha silogo- nANamegaggacitto tu Thito ThAvayatI paraM / sutANi ya adhijjittA rato sutasamAdhie / / (da.vai.9 /4/3) iti darzitaH / itthaM kramahetustu dazavaikAlikacUrNI jinadAsagaNimahattaraiH - ajjhAie NANamaMto bhavai, gaNaNaguNeNa egaggacitto, egaggacitto ya dhamme niccalo, Thio so sammaM samattho paramavi ThAveuMti - (da.vai.cU.9/4/3) ityevamAveditaH / / 29/23 / / 4 zrutasamAdhinA cAra prakAra che thArtha :- (1) 'bhane zAzAna thaze' sevA bhAvathI suM82 sAmane mo. (2) 'bhane meyatA maLaze." AvA bhAvathI sat zAstrane bhaNe. (3) "mArA AtmAne bhAvita karIne zuddhadharmamAM sthApita karIza" evI bhAvanAthI sat zAstrane bhaNe. (4) tathA bIjA yogya jIvane te te dharmasAdhanAmAM joDIza" mAvA mAthI suM2 sAmane mo. (28/23) vizeSArtha :- zAstranA adhyayanathI zAstranuM jJAna maLe. zAstranuM punarAvartana karavAthI aMtaHkaraNanI ekAgratA Ave. ekAgra citte zAstramAM magna bane to zuddhadharmamAM daDhatA-sthiratA Ave. tathA svayaM dharmamAM sthira thayelA hoya to bIjAne tenI bhUmikA mujaba dharmamAM joDI zakAya, bIjAne dharmamAM joDavAnuM sAcuM sAmarthya Ave. paraMtu prathama traNa prakAranI zrutasamAdhi keLavavAnA lakSa vinA ja mAtra janamanaraMjananA lakSe prasiddhi 1. hastAdarza 'sagadAgamaM' ityazuddhaH pAThaH / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saMsakta - rAjasAditapaH pradarzanam * dvAtriMzikA -29/24 kuryAttapastathA''cAraM naihikA''muSmikA''zayA / kIrtyAdyarthaM ca no kiM tu niSkAmo nirjarAkRte / / 24 / / = uktaH zrutasamAdhiH sabhedaH / sAmpratamavasarA''yAtaM tapaAcArasamAdhicaturvidhatvamAha- 'kuryAditi / aihikA''muSmikA''zayA = ihalaukikalabdhyAdivAJchayA dharmilavat janmAntarabhogaspRhayA brahmadattavat na kuryAt tapaH anazanAdi-prAyazcittAdikaM dvAdazavidhaM tathA AcAraM caraNamUlottaraguNamayaM kIrttyAdyarthaM Adipadena varNa-zabda-zlAghAgrahaNaM, sarvadigvyApI sAdhuvAdaH kIrttiH, ekadigvyApI = varNaH, ardhadigvyApI = zabdaH, tatsthAna eva zlAghA, tadarthaM ca no kuryAt tapastathA''cAram / kintu niSkAmaH san nirjarAkRte karmanirjarA'vinAbhAvyAtmazuddhaye tapaH tathA''cAraM kuryAt / taduktaM dazavaikAlike catuvvidhA khalu tavasamAdhI bhavati / taM jadhA - No ihalogaTThatAe tavamahidvejjA, tavasamAdhIe paDhamaM padaM / No paralogaTThatAe tavamahidvejjA, tavasamAdhIe bitiyaM padaM / No kitti - vaNNa-saha-silogaTThatAe tavamahidvejjA, tavasamAdhIe tatiyaM padaM / Na'NNattha NijjaraTThatAe tavamahidvejjA, tavasamAdhIe catutthaM padaM bhavati bhavati ya'ttha silogo - vivihaguNatavoraye ya NiccaM bhavati nirAsae nijjara tavasA dhuNati purANapAvagaM jutto sadA tavasamAdhie / / catuvvidhA khalu AyArasamAdhI bhavati / taM jANo hogA AyAramahidvejjA, AyArasamAdhIe paDhamaM padaM / No paralogaTThatAe AyAramahidvejjA, AyArasamAdhIe bitiyaM padaM / No kitti vaNNa-saha- silogaTThatAe AyAramahidvejjA, AyArasamAdhIe tatiyaM padaM / Na'NNattha ArahaMtiehiM hetuhiM AyAramahidvejjA, AyArasamAdhIe catutthaM padaM bhavati / silogo puNa ettha - jiNavayaNamate atiMtiNe paDipuNNAtatamAyayaTThite / AyArasamAhisaMvuDe bhavati ya daMte bhAvasaMdhae / / - (da.vai.9/4/4-5 ) iti / AhAropadhipUjArasagauravAdipAravazyena saMsaktatapaHkaraNe tvAsurIbhAvanAprasaGgo durvA eva / yathoktaM bRhatkalpabhASye AhAra- uvahi- pUyAsu jassa bhAvo u niccasaMsatto / bhAvovahato kuNai a tavovahANaM tadaTThAe / / - (bR.ka.bhA. 1317 ) iti / / saMsaktaM tapo rAjasakarmatvena parai rucyate / yathoktaM bhagavadgItAyAM satkAra - mAna-pUjArthaM tapo dambhena caiva yat / kriyate tadiha proktaM rAjasaM calamadhruvam / / - (bha.gI. 17/18 ) iti dhyeyam / meLavavAnA malina AzayathI zAstra bhaNIne cothA naMbaranI zrutasamAdhimAM potAnI jAtane goThavavA/manAvavA prayatna kare te eka jAtano daMbha ja banI jAya che. A vAta lakSa bahAra na javI joIe. potAnA AtmakalyANanI kAmanA vinAnAne bIjAnA tAttvika kalyANanI kharI bhAvanA jAgavI ja durlabha che. mATe ja 'graMthibheda karyA vinA, samyagdarzananA anubhavavagara, vizuddha AtmasvarUpano sAkSAtkAra karyA vinAnA je jIvo dharmakathA karavA maMDe che te kathA nahi paNa akathA ja che.' - AvuM navamI batrIsImAM (juo pRSTha.666) dazavaikAlikaniyuktinA saMvAdapUrvaka graMthakArazrIe jaNAvela che. (29/23) A tapa ane AcAranI samAdhinA cAra-cAra bheda pha 1998 gAthArtha :- (1) mA loDanI amanA vinA, (2) parasor3anI amanA vinA, (3) DIrti vagerenI AzaMsA vinA (4) niSkAma bhAve karmanirjarA mATe tapa karavo joIe ane AcAra pALavo joIe. (28/24) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vyavahArabhASye caturvidhavavinayavistaraH * etena - sakAmA saguNopAstirnRNAM bhogAya sambhavet / niSkAmA cittazuddhyarthetyevaM zAstrArthanirNayaH / / - (rA.gI.3/55) iti rAmagItAvacanamapi vyAkhyAtam / ___ yadvA AcAra-zruta-vikSepaNa-doSanirghAtabhedena vinayaH caturvidho jJeyaH / AcArAdivinayAnAmapi pratyeka caturbhedAH santi / taduktaM vyavahArasUtrabhASye - AyAre 'suttaviNae', vikkhivaNe ceva hoti bodhavve / dosassa ya nigghAte, viNae cauhesa pddivttii|| AyAre viNao khalu, caubviho hoti ANupuvIe / saMjamasAmAyArI, tave ya gaNaviharaNA ceva / / egallavihAre yA, sAmAyArI u esa caubheyA / eyAsiM tu vibhAgaM, vucchAmi adhANupuvvIe / / saMjamamAyarati sayaM, paraM va gAheti saMjamaM niyamA / sIdaMta thirIkaraNaM, ujjayacaraNaM ya uvavUhe / / so sattaraso puDhavAdiyANa, ghaTTa paritAva uddavaNaM / so parihariyavvaM niyamA, saMjamago esa bodhavyo / dAraM / / pakkhiaposahiesu, kArayati tavaM sayaM karotI yN| bhikkhAyariyAya tadhA, nimuMjati paraM sayaM vAvi / / savvammi bArasavihe, niuMjati paraM sayaM ca ujjutto / gaNasAmAyArIe, gaNaM vi sIyaMta codeti ||daarN / / paDilehaNa papphoDaNa, bAla-gilANAdi veyAvacce ya / sIdaMtaM gAheti, sayaM ca ujjutta etesuM ||daarN / / egallavihArAdi, paDimA paDivajjatI saya'NNaM vA / paDivajjAve evaM, appANa paraM ca viNaeti ||daarN / / suttaM atthaM ca tahA, hita-nissesaM tadhA pavAeti / eso cauvviho khalu, sutaviNayo hoti nAtavyo / / suttaM gAheti ujjutto, atthaM ca suNAvae payatteNaM / jaM jassa hoti joggaM, pariNAmagamAdiNaM tu hiyaM ||daarN / / nissesasamaparisesaM, jAva sammattaM tu tAva vAeti / eso sutaviNao khalu, vocchaM vikkhevaNAviNayaM / / adiTuM diTuM khalu, diTuM sAhammimattaviNaeNaM / cutadhamma ThAve dhamme, tasseva hitaTThamabbhuDhe / / viNNANA'bhAvammI, khiva pareNa vikkhivittu prsmyaa| sasamayaMteNa'bhichubhe, adiTThadhammaM tu diTuM vaa|| dhammasabhAvo sammaiMsaNayaM, jeNa puci na tu laddhaM / so hota'diTThapuvyo, taM gAhiti puvvadiTThammi / / jaha bhAyaraM va piyaraM, micchAdiDhei pi gAhi sammattaM / diTThappuvvo sAvaga, sAdhammi kareti pavvAve / / cuyadhamma bhaTThadhammo, carittadhammAu daMsaNAto vA / taM ThAveti tahiM ciya, puNo vi dhamme jahuddiSTe / / tassa ttI tasseva u, carittadhammassa buDDihetuM tu / vAre ya'NesaNAdI, na ya geNha sayaM hittttthaae|| jaM iha-paraloge yA, hitaM suhaM taM khamaM muNeyavvaM / nisseyasa-mokkhAya u, aNugAma'Nugacchate jaM tu / / dosA kasAyamAdI, baMdho adhavAvi aTThapagaDIo / niyayaM va NicchitaM vA, ghAta viNAso ya egtttthaa|| kuddhassa kodhaviNayaNaM, duTThassa ya dosaviNayaNaM jaM tu | kaMkhiya kaMkhAchedo, AyappaNidhANacauheso ||daarN / / sItadharaM piva dAhaM, vaMjularukkho va jaha u uragavisaM / kuddhassa tadhA kohaM, paviNeti uvasameti ttii|| duTTho kasAyavisaehi, mANa-mAyA-sabhAvaduTTho vA / tassa paviNeti dosaM, nAsayate dhaMsate vatti / / vizeSArtha :- A lokanI kAmanA eTale labdhi vagerenI kAmanA. paralokanI kAmanA eTale IndracakravartI vagere padanI kAmanA. bAkInI vigata gAthArthamAM spaSTa che. tapasamAdhimAM bAra prakArano tapa ane AcArasamAdhimAM cAritranA mUla-uttara guNasvarUpa AcAra kendrasthAne goThavAyela che. bAkI badhuM bhannemA samAna cha. (28/24) Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2000 * sparzajJAnaphalamImAMsA * dvAtriMzikA-29/26 itthaM samAhite svAnte vinayasya phalaM bhavet / sparzAkhyaM sa hi tattvA''ptirbodhamAtraM paraH punH||25|| akSepaphaladaH sparzastanmayIbhAvato mataH / yathA siddharasasparzastAne sarvA'nuvedhataH // 26 // jo etesu na vaTTati, kodhe dose tadheva kaMkhAe / so hoti suppaNihito, sobhaNapaNidhANajutto vaa|| 6 (vya.sU.bhA. udde.10/4131-4153, 4155) iti / / 29/24 / / prakRtavinayaphalamAha- 'itthamiti / itthaM anantaroditAn caturaH samAdhIna yathAvad vijJAya tridhA vizuddhyA Asevya ca svAnte = svakIyA'ntaHkaraNe samAhite = caturvidhasamAdhisampanne sati vinayasya sparzA''khyaM jJAnavizeSAtmakaM phalaM bhavet / taduktaM dazavaikAlike - abhigama cauro samAhio suvisuddho susmaahiappo| viulahiaM suhAvahaM puNo kuvvai a so payakhemamappaNo / / 8 (da.vai.9/4/6) iti / taduktaM vizeSAvazyakabhASye'pi - cittaNNu aNukUlo sIso sammaM suyaM lahai (vi.A.bhA. 937) iti / sa = sparzo hi tattvA''ptiH = heyopAdeyAdivastugatA'nAropitasvarUpopalambhaH susaMvedanAtmako nizcayavyavahArotsargApavAdAdyanuviddhavizuddhabhAvA'nekAntavAdamayaH, spRzyate anena vastutattvamiti nirukteH / paraH punaH bodhamAtraM tattvaparAmarzazUnyaM, kathaJcidvastugrAhitve api pramANaparicchedyasampUrNA'rthA'grAhitvenA'nizcitamasparzAkhyaM jJAnamityarthaH / tattu viphalamapi syAt / taduktaM SoDazake - sparzaH tattattvA''ptiH saMvedanamAtramaviditaM tvanyat / vandhyamapi syAdetat + (So.12/15) iti / / 29/25 / / / tatphalamAha- 'akSepeti / tanmayIbhAvataH = lakSya-dhyeyaguNamayatvataH sparzaH vyAkhyAtasvarUpo jA che samAdhivALA cittamAM vinayaphaLa sparzajJAna janme che. gAthArtha :- A rIte mana cAra prakAranI vinayAdi samAdhivALuM thAya to vinayanuM sparza nAme phaLa prApta thAya che. sparzajJAna e ja tattvanI prApti che. bAkI to bIjI jANakArI mAtra bodharUpa bane cha. (28/25) vizeSArtha - mithyAdRSTi jIvane kaMcana, kAyA, kAminI, kIrti vageremAM sukhabuddhi, sukhasAdhana-buddhi, sukharUpatA buddhi thAya che te vastunA mULabhUta svarUpane na oLakhavAnA kAraNe thAya che. vastunA mULabhUta svarUpane sparze tevo nizcaya thAya to AtmA sivAya paramArthathI saMsAranI koI paNa cIja upAdeyapriya na lAgI zake. jo vinayAdi cAra prakAranI samAdhithI citta svastha bane to vinayanA phaLasvarUpe sparzajJAnanI prApti thAya che. A sparzajJAna eTale vastumAM koI paNa Aropa karyA vinA vastunA mULabhUta svarUpano abhrAnta dRDha nizcaya. heyamAM heyapaNAnI buddhi, upAdeyamAM upAdeyapaNAnI buddhi saMvedanAtmaka bane te sparzajJAna kahevAya. tevuM na hoya to mAtra bodha-jANakArI kahevAya. matalaba ke avinayI jIvanI U12 Information } knowledge els 213.491 Understanding power } spiritual wisdom to vinayI ane svastha evA sAdhako pAse ja hoI zake. (ra9/25) che sparzajJAna zIghra phaLadAtA . gAthArtha :- tAMbAmAM saMpUrNatayA anuvedha thavAthI thanArA siddharasasparzanI jema tanmayabhAvanA kAraNe spIzAna zAhAyI bhanAyeta. cha. (28/26) 1. hastAdarza 'akSepaH phalada' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'bhAvanAtmanaH' ityazuddhaH pAThaH / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhAvarasendrAt siddhakAJcanatA * 2001 itthaM ca vinayo mukhyaH sarvA'nugamazaktitaH / miSTAnneSviva sarveSu 'nipatannikSujo rsH||27|| yamAno hi akSepaphalado mtH| taduktaM SoDazake - dhyAnA'dhyayanA'bhiratiH pazcAttu bhavati tanmayatA / sUkSmA'rthA''locanayA saMvegaH sparzayogazca / / 6 (So.12/14) iti pUrvoktaM(pR.1901) atrAnusmartavyam / sa ca bhAvarasendrakalpaH akSepaphaladaH = avilambena svasAdhyaphaladAyI avandhyaH ca mataH / taduktaM SoDazake - sparzastvakSepaphaladaH - (SoDa.12/15) iti / udAharaNamAha- yathA yena prakAreNa tAne dhAtuvizeSe sarvAnuvedhataH = kAtsnryenA'nugamAt siddharasasparzaH = rasendrasambandhavizeSaH akSepaphaladaH = vinA vilambaM suvarNA''khyaphaladAyI bhavati tathA prakRte'vagantavyam / taduktaM SoDazake - bhAvarasendrAttu tato mahodayAt jIvabhAvarUpasya / kAlena bhavati paramA'pratibaddhA siddhakAJcanatA / / -- (So.8/ 8) iti / ayamatrAzayaH vivekagarbhavinayasamAdhisamAsAditasya heyopAdeyAdigocarasparzajJAnasya prabhAvAt heyaruciH hIyate vilIyate ca, heyahAnasAmarthyamAvirbhavati, paramopAdeyaparamAtmatattvAdigocarA ruciH prAbalyamaJcati, paramAtmatattvasAkSAtkArapraNidhAnaJca samutkRSyate, kukarmabandhA'nubandhAdimumukSA sampravardhate, paramAtmatattvavirahavyathitaH san sa sparzajJAnazAlI paramAtmamayaH paramAtmAkAraH paramAtmarUpatAmApadyamAnaH zIghraM paramAtmaiva bhavatIti siddhasvarUpArthibhiH sarvadA sarvatra sarvathA yathAzakti vivekapUrvaM vinayasamAdhiparatayA bhAvyamityupadezo'tra labhyate / / 29/26 / / prakRtaphalitamAha- 'itthamiti / itthaJca sarveSu yogeSu vinaya eva mukhyaH, sarvA'nugamazaktitaH = sakalavihitayogavyAptisAmarthyataH, sarveSu miSTAnneSu nipatana ikSujo raso mukhyaH, sarvA'nugamazaktitaH = sakalamiSTAnnA'nuvedhasAmarthyataH iva / madhurarasamRte miSTAnnasya svarUpameva durlabhaM, tatkAryaM tu dUra eva / vizeSArtha :- tAMbAmAM siddharasendrano saMpUrNatayA anuvedha thAya te rIte sparza thAya to tAMbu tarata suvarNa banI jAya che. kAraNa ke tAMbu siddharasendramaya thaI jAya che, tenI asarane jhIle che, tenA kAryane anukULa thAya che; potAnuM halakuM svarUpa-nimnastara choDe che. te rIte heya-upAdeya vastunA mULabhUta svarUpanuM te ja prakAre sAcuM saMvedana karavA svarUpa sparzajJAna thatAM AtmAne heyanuM AkarSaNa chUTI jAya che, te sAdhakamAM strI-dhana-saMsAra vagere heya padArthane choDavAnuM sAmarthya pragaTe che, upAdeya paramAtmatattvanuM adamya AkarSaNa jAge che, paramAtmatattvano anubhava karavA tIvra talasATa taravare che, kyAMya baMdhAyA vinA te sAdhaka karmanA baMdha ane malina anubaMdhothI chUTavA sarvadA talase che, paramAtmAnA virahamAM niraMtara jhUre che, prabhumilananA khyAlamAM satata khovAyelo rahe che, prabhumaya banI jAya che. paramAtmA sAthe tadrupatadAkAra-tanmaya thayelo te vinayI sAdhaka-bhakta-upAsaka sparzajJAnanA pratApe TUMka samayamAM paramAtmasvarUpe pariNamI jAya che, paramAtmA banI jAya che. mATe siddha thavA jhaMkhatA ArAdhaka jIve vinayane AtmasAta 4218 ell 4 me 4 saraNa-sayoTa-sArI-sAyo-DI upAya che. (28/26) che vinaya vinA bIjI ArAdhanA vyartha che gAthArtha :- A rIte sarva yogomAM vinaya sarvAnugamazaktinA kAraNe mukhya yoga che. jema tamAma miSTAnnomAM paDato zeraDIno madhura rasa mukhya che tema uparokta bAbata samajavI. (29/ra7) 1. hastAdarza 'niyanni' ityazuddhaH pAThaH / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2002 * sarvavidyAprAptau gurubhaktiramoghakAraNam * dvAtriMzikA-29/28 doSAH kila tamAMsIva kSIyante vinayena ca / prasRtenAM'zujAlena caNDamArtaNDamaNDalAt // 28 // idamevAbhipretya candrakavedhyakaprakIrNake - savve ya tavavisesA niyamavisesA ya guNavisesA ya / natthi hu viNao jesiM, mokkhaphalaM niratthayaM tesiM / / - (caM.ve.60) ityuktam / tatazcocitavinayamRte yogasvarUpameva durlabhaM, dUre tiSThatu tatphalamiti sarvatra vinayaparatayA bhAvyamityupadezaH / idamevA'bhipretya uttarAdhyayane - viNae Thavijja appANaM icchaMto hiyamappaNo 6 (uttarA.1/ 6) ityuktam / vinayA'nuvedhAdeva vidyAyAH saphalatvaM sugrAhyatvaJca / taduktaM nizIthacUrNoM - viNaovaveyassa iha-paraloge vi vijjAo phalaM payacchaMti + (ni.cU.13) iti / ata eva prazamaratau api - tasmAtkalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinayaH - (pra.ra.74) ityuktam / harSaprabandhe'pi - sarvavidyA'dhigame nimittaM nirastavighnA gurubhaktireva - (ha.pra. ) ityuktam / / 29/27 / / vinayasya doSanAzakatvamAha- 'doSA' iti / caNDamArtaNDamaNDalAt prasRtena aMzujAlena = tejorazminicayena tamAMsi iva mokSamArgA'nusArikSayopazamAt nisRtena vinayena darzana-jJAna-cAritra-tapa-upacArAtmakena kila doSAH mAnAdikaSAyA''hArAdisaMjJAdayo gautama-kUragaDukamunyAdigatA iva kSIyante = samUlamucchidyante / prakRte - akIrtti vinayo hanti 6 (ma.bhA.udyogaparva-39/42) iti mahAbhAratavacanamapi smartavyam / vinayamRte tu kaNDarika-kulavAlakAdikRtogratapazcaryAderapi niSphalatvameva / upalakSaNAdabhinavakarmabandhA'bhAvaprayojakatvamapyasyA'vaseyam / taduktaM SoDazake - guruvinayaH zrutagarbho mUlaJcA'syA api jJeyaH 6 (So.13/14) iti / 'asyAH = avirAdhanAyAH' / prakRtavinayasvarUpaM ca SoDazake - aucityAd guruvRttirbahumAnastatkRtajJatAcittam / AjJAyogastatsatyakaraNatA ceti guruvinayaH / / vizeSArtha :- sarvAnugama eTale saMpUrNatayA phlAI javuM. miThAI game te hoya paNa temAM mIThAza mukhya che. kAraNa ke miSTAnnamAM saMpUrNatayA te phlAyelI hoya che. mATe ja miSTAnnamAM cAroLI-badAma-pIstAkezara-elacI vagere kadAca ochA hoya to avasare cAle paraMtu khAMDa-gaLapaNa na hoya ke khAMDa-goLa sAva ochA hoya te cAlI na ja zake. te ja rIte mumukSujIvanamAM-munipaNAmAM zAsanaprabhAvanA, pravacanapaTutA, ugra tapazcaryA, kavitvazakti vagere ochu vatuM hoya ke sAva na hoya to paNa avasare cAlI zake. paraMtu vinaya na hoya te to na ja cAlI zake. vinaya to zAsanaprabhAvanA-pravacanapaTutA-tapazcaryA vagere tamAma yogomAM vaNAyela ja hovo joIe. to ja te yogo zobhe. vinaya vagaranA japa-tapa-tyAga-svAdhyAyavyAkhyAna-vihAra-locAdi kaSTa eTale gaLapaNa vinAnI miThAI ! matalaba ke tapa-tyAga-vihAra vagerene yoga tarIke banAvanAra hoya to te vinaya ja che. uddhatAI, svacchaMdatA, uzruMkhalatA, svacchaMdatA ke manasvIpaNuM hoya to tapa-tyAga-locAdikaSTa-vyAkhyAna vagere pravRtti te jIva mATe mokSayojaka yogasvarUpa banI ja na zake. mATe ja prazamaratimAM vinaya jinazAsananuM mULa kahevAyela che. (29)27) ha vinaya eTale pratApI sUryateja ha. gAthArtha - pratApI sUryamaMDalamAMthI bahAra phelAyelA kiraNonA samUhathI jema aMdhakAra nAza pAme che tema vinayathI kharekhara badhA doSo nAza pAme che. (2928) Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcavidhaguruvinayavidyotanam 2003 zrutasyA'pyatidoSAya grahaNaM vinayaM vinA / yathA mahAnidhAnasya vinA' sAdhanasannidhim / / 29 / / (So.13/2) ityuktamityavadheyam / tadyogAdeva vinItatvopapatteH / taduktaM uttarAdhyayane - ANANiddesaka gurUNamuvavAyakAra | iMgiyA''gArasaMpanne se viNIe tti vuccai / / - ( utta. 1 / 2 ) iti / / 29/28 / / vinayA'bhAvA'pAyamAha- 'zrutasye 'ti / vinayaM bahumAnaM ca vinA zrutasya = sUtrArthatadubhayA'nyatarasya api grahaNaM prAntadevatAkopAdivazAd atidoSAya jAyate / yathA mahAnidhAnasya sAdhanasannidhiM = upacArAdisAdhanopadhAnaM vinA grahaNaM vRzcikAdyupadravalakSaNAya atidoSAya jAyate tathA prakRte'vagantavyam / taduktaM vyavahArasUtrabhASye - uvayArahINamaphalaM hoi nihANaM karei vA'NatthaM / iya nijjarAe lAbho na hoi vibbhaMga kalaho vA / / - (vya. bhA. 4 / 36 ) iti / auddhatyAdinA'vinayakaraNe jAyamAnAyAH zrutAzAtanAyA mahApAyakAritvaM Avazyakaniryuktau ummAyaM ca labhijjA rogAyakaM va pAuNe dIhaM / titthayarabhAsiyAo bhassai so saMjamAo vA / / ihaloe phalameyaM paraloe phalaM na diMti vijjAo / AsAyaNA suyassa u kuvvai dIhaM ca saMsAraM / / - ( A.ni. 1428/29) ityevamuktam / tatazca dUrasthAnasthitatvAdyavinayasthAnaparityAgataH aJjalikaraNa -kRtikarmadAnAdipUrvaM zrutagrahaNaM kartavyam / taduktaM vyavahArasUtrabhASye dUrattho vA pucchai, ahavA nisijjAe sannisanno u / accAsanna - niviDDuTThie ya caubhaMgo bodhavvo / / aMjali-paNAma akaraNaM vippekkhaMto disAho uDDamuhaM / bhAsataM'Nuvautte va hasaMte pucchamANo u tamhA vajjaMteNaM ThANANeyANi paMjalukkuDuNA / soyavvaM payatteNa kitikammaM vA vi kAyavvaM || - (vya. bhA. 5/37,38, 40 ) iti / tathA 11 paDiNIyaM ca buddhANaM vAyA aduva kammuNA / Avi vA jai vA rahasse neva kujjA kayAi vi / / Na pakkhao Na purao Neva kiccANa piTThao / na juMje uruNA uruM sayaNe Na paDissuNe / / neva palhatthiyaM kujjA pakkhapiMDaM va saMjae / pAe pasArie vA vi na ciTThe guruNaMtie / / AyariehiM vAhiMto tusiNIo Na kayAi vi / pasAyaTThI niyAgaTTI uvaciTThe guruM sayA || AlavaMte lavaMte vANa NisIjjA kayAi vi / caittA AsaNaM dhIro jao jattaM paDissuNe / / AsaNagao Na pucchijjA Neva sijjAgao kayA / AgammukkuDuo saMto pucchijjA paMjalIuDo / / * vizeSArtha :- aMdhakAra karatAM kAyama sUryanA tejakaraNanI tAkAta vadhu hoya che. tema jIvanamAM ghUsI gayelA viSaya-kaSAyAdi doSo karatAM ucita vinayanI tAkAta vadhu che. aMdhakArane haTAvavA lAThIcArjanI jarUra nathI. jarUra che mAtra prakAzanA AgamananI. AhA2saMjJA-maithunasaMjJA vagere doSone dUra karavA kaMDarika muni, kulavAlaka muni vagerenI jema ugra tapazcaryA vagere lAThIcArja karavAnI jarUra nathI, jarUra che mAtra kUgaDu muni, gautamasvAmI vagerenI jema vinayanuM tejakiraNa lAvavAnI. ahIM ucita vinaya upara bhAra ApavAnuM ja mukhya lakSa che, bIjA yogono apalApa karavAno nahi- A vAtanI vijJa vAcaka varge noMdha rAkhavI. (29/28) vinaya vinA zAstrAbhyAsa anarthArI pha gAthArtha :- upacArAdi sAdhananA sannidhAna vinA jema mahAnidhAnanuM grahaNa moTA doSa mATe thAya che tema zAstranuM paNa vinaya vinA grahaNa atyaMta doSa mATe thAya che. (29/29) 1. mudritapratau '...vimANa (na) dhana...' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAt zuddhaH pATho'tra gRhItaH / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2004 tIrthakRtaH tIrthapraNAmaprayojanam * dvAtriMzikA - 29/30 vinayasya pradhAnatvadyotanAyaiva parSadi / tIrthaM tIrthapatirnatvA kRtArtho'pi kathAM jagau / / 30 / / evaM viNayajuttassa suttaM atthaM tadubhayaM / pucchamANassa sissassa vAgarijja jahAsuyaM / / - (uttarA 1/17-23) iti uttarAdhyayanoktadizA vinayapUrvaM zrutagrahaNe eva tadrahasyopalambhasambhava iti dhyeyam / itthaJca vinaya - bahumAnAbhyAmeva zrutapAragAmitvaM bhavatIti sUcitam / taduktaM paJcavastuke puSpamAlAyAM ca guruparitosagaeNaM gurubhattIe taheva viNaNaM / icchiyasuttatthANaM khippaM pAraM samu vayaMti / / - (pu.mA. 15. paJcava. 1008) iti / / 29 / 29 / / vinayasya tIrthakRdAsevitatvamAha - 'vinayasye 'ti / vinayasya dvipaJcAzadvidhasya sarvasya vA pradhAnatvadyotanAyaiva sarvayogeSu agresaratvadyotanAyaiva kRtArtho'pi kevalajJAnalAbhena kRtakRtyo'pi tIrthapatiH sarvaH parSadi samavasaraNe dvAdazaparSanmadhye tIrthaM natvA = 'namo titthassa' iti bhaNanena pravacanaM praNamya kathAM = saddharmakathAM anuttaramokSamArgasyopadezAya khyApanAya prajJApanAya prasthApanAya vivaraNAya vibhajanAya vizadIkaraNAya ca jagau / ayamatrA''zayo'rhattAyAH tIrthapUrvakatvena yadyahamupakAriNaM tIrthaM pUjayAmi tataH tIrthakarasyA'pi pUjyamidamiti kRtvA loko'pi pUjayiSyati / tathA vinayamUlaM dharmaM prarUpayiSyAmIti prathamato vinayaM prayuje yena loko'pi madvacanaM sutarAM zraddadhIteti kRtvA kRtakRtyo'pi tIrthakaraH tIrthaM nanAma / yathoktaM Avazyakaniryukto bRhatkalpabhASye ca titthapaNAmaM kAuM kahei sAhAraNeNa saddeNaM / savvesiM sannINaM joyaNanIhAriNA bhayavaM / / - (bR.ka.bhA. 1193 + A.ni. 566 + tIrthodgAlIprakIrNaka - 447) tappuvviyA arahayA, pUiyapUyA ya viNayamUlaM ca / kayakicco vi jaha kahaM kahei namae tahA titthaM / / - ( A.ni.567, bR.ka.bhA.1194 ) iti / itthaJca vinayo'pi dharmamArge prAthamyabhAvena darzito bhavati / taduktaM candrakavedhyakaprakIrNake puvviM parUvio jiNavarehiM viNao aNaMtanANIhiM - (caM. ve. 61 ) iti / evaJca vinayasya tIrthakRdbhiH sarvairevA''sevitatve tadanyeSAmakRtArthAnAM tIrthakRdanugAminAM tu sutarAM vinayaparatayA bhAvyamityupadeza: sUcitaH / sAmAnyakevalI api kevalitayA'jJAtaH san chadmasthamapi svaguruprabhRtikaM vandate, vinayAdivyavahAradharmasya balavattvAt / taduktaM AvazyakaniryuktibhASye bRhatkalpabhASye paJcavastuke ca vavahAro vihu = * = = vizeSArtha :- jamIna, parvata vageremAM dATelA mahAnidhAnane grahaNa karavuM hoya to teno dhUpa-dIpa vagere upacAra-vinaya karavAmAM na Ave to mahAnidhAnano adhiSThAyaka devatA kopAyamAna thAya che ane bhayaMkara utpAta macAve che. tema zAstra paNa mahAnidhAna tulya che. teno paNa upacAra vinaya karyA vinA bhaNavAmAM Ave, zAstrokta maryAdA pALavAmAM na Ave to bhaNanAra unmAda vagere pAme che, dIrgha rogane, sannipAtane } bhotane pA pAne che - khAvuM Avazya niyukti (gA. 1414), nizItha bhASya, vyavahArabhASya, paMthavastuGa (gA. paha8) vageremAM bhagave che. (28/28) * tIrthaMksa paNa vinaya dharmane choDe nahi gAthArtha :- badhA yogomAM vinayanI mukhyatA jaNAvavA mATe ja kRtArtha evA paNa tIrthaMkara bhagavAna samavasaraNamAM tIrthane namaskAra karIne ja dharmadezanA kare che. (29/30) Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vyavahArasyApi balAdhikatA * 2005 chidyate vinayo yaistu 'zuddhoJchAdiparairapi / tairapyagresarIbhUya mokSamArgo vilupyate / / 31 / / balavaM jaM chaumatthaM pi vaMdaI arihA / jA hoi aNAbhinno, jANaMto dhammayaM eyaM / / (A.ni.bhA.123/ bR.ka.bhA.udde.3/gA.4507 paM.va.1016) iti / taduktaM jIvAnuzAsane api - kiMcettha kevalI vi hu vavahAranayaM pamANayaMto u / vaMdai iyaramanAyaM bhuMjai ya tahA ahAkammaM / / - (jIvA.274) iti / pazcAt kevalitvena vijJAtA api te samavasaraNe tIrthakaraM triHpradakSiNIkRtya 'namastIrthAya' iti vacasA tIrthapraNAmaM ca kRtvA svasthAnamaGgIkurvanti / yathoktaM bRhatkalpabhASye tIrthodgAlIprakIrNake ca - kevaliNo tiuNa jiNaM titthapaNAmaM ca - (bR.ka.bhA. 1186 + tIrtho.438) ityAdi / itthaM vinayasya sarvajJA''sevitatve'sarvajJena tu sutarAM tatparatayA bhAvyamityupadezaH / idamevAbhipretya candrakavedhyakaprakIrNake - jai vi suyanANakusalo hoi naro heukAraNavihannU / aviNIyaM gAraviyaM na taM suyaharA pasaMsaMti / / 6 (caM.ve.49) ityuktamiti bhAvanIyam / / 29/30 / / __vinayamapalapyogrA''cArA''daraNe'pavargamArgocchedApattimAviSkaroti- 'chidyata' iti / yaistu zuddhojchAdiparairapi = nirdoSA'zana-pAna-vastra-pAtropAzrayAdigrahaNa-dhAraNa-paribhogaparairapi, AvazyakA'zanAdigatadoSavarjanaparairapIti yAvat, vinayo gurukulavAsAdilakSaNaH chidyate tairapi agresarIbhUya = nAyakIbhUya mokSamArgaH = tIrthapatipraNIta aikAntikA''tyantikahitakArI nirvANamArgaH vilupyate, AjJAbhaGgA'navasthAmithyAtva-virAdhanonmArgapravartanAdidoSanimittabhAvAt / teSAM zuddhoJchogratapazcaryAdiprayAsastu dharmA''bhAsamAtrameva, tatsvarUpasampAdakavinayavirahAt / ata eva candrakavedhyakaprakIrNake - chaTTha'hama-dasama-duvAlasehiM bhattehiM uvavasaMtA vi / akareMtA guruvayaNaM te hoMti aNaMtasaMsArI / / subahussuo vi jo khalu aviNIo maMdasaddhasaMvego / nA''rAhei carittaM, carittabhaTTho bhamai jiivo|| - (caM.ve.35,64) ityuktam / kulaTopavAsavanna tataH kazcid guNaH svasyA'pi sambhavatIti bhAvaH / taduktaM upadezapade - tA tassa pariccAyA suTuMchAi sayameva buddhimayA / AloeyavvamiNaM kIraMtaM kaM vizeSArtha :- bhagavAna kevalajJAnI hovAthI kRtakRtya thaI gayA che. tethI temane vinaya karavAnI koI AvazyakatA rahetI nathI. teo vinaya na kare to kevalajJAna kAMI ravAnA thaI nathI javAnuM. tema chata 55 'namo titthassa' hIna tIrthanamA2 4aa pA 4 tIrtha42 mata dezanA mApe che. kRtakRtya hovA chatAM tIrthapraNAma karavAnI pAchaLa mukhya prayojana "vinaya sarva yogomAM mukhya che evuM jaNAvavAno che. tIrthakara bhagavaMto paNa jo ApaNane bodhapATha ApavA Avo vinaya karatA hoya to ApaNe vinayane kadApi choDavo na joIe- tevuM kahevAnI koI jarUra rahetI ja nathI. (29/30) 4 ugravihArI vinaya vinA mokSamArganAzaka che gAthArtha :- jeo nirdoSagocarI vageremAM tatpara hovA chatAM vinayano uccheda kare che teo to bhAgaNa tha na mokSamAno 4 che 42 . (28/31) 1. mudritapratau 'zuzrUSo'pi(SaNA)parai'rityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'bhUyAM' ityazuddhaH pAThaH / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2006 * vinayasya catvAri kAraNAni * dvAtriMzikA-29/32 niyuGkte yo yathAsthAnamenaM tasya tu sannidhau / 'svayaMvarAH samAyAnti prmaanndsmpdH||32|| ziSTamartha spaSTa rUrI || ti vinayatrizilA gui DuM ? || 9 (35.5.682) ti | 'tasya = gurunavAsastha' rUti ziSTa vimeva /ra/rUA . samucitavinayasyocitaphalA''kSepakatvamAha- 'niyukta' iti / yo yathAsthAnaM = puruSa-deza-kAlA'vasthAdyaucityena enaM vinayaM niyuGkte = utsAhataH prayuGkte yathAdhikAra prayojayati ca tasya sannidhau tu svayaMvarAH paramAnandasampadaH = akathyA'vAcyA'tA'napalapanIyA'nAvRtapreSTha-variSTha-bhUyiSThA''nandavibhUtayaH samAyAnti / prakRtavinayakAraNantu svasamayakathAdiH / taduktaM SoDazake - siddhAntakathA satsaGgamazca mRtyuparibhAvanaM caiva / duSkRta-sukRtavipAkA''locanamatha mUlamasyA'pi / / 6 (SoDa.13/ 11) ti | 'api = guruvinayasthApI'ti | ziSTa pati zam TIra1/rUrI. sadutsargA'pavAdAdigarbho jinAdisevitaH / yoga-kSemAya mArgasya sampAdyo vinayo mudA / / 1 / / iti muniyazovijayaviracitAyAM nayalatAyAM vinayadvAtriMzikAvivaraNam / / 29 / / ' vizeSArtha - nirdoSa gocarI vagere mATe samudAya-gurukulavAsa vagereno tyAga karavo te vinayano lopa karavA tulya che. vaLI, tevA sAdhuo ugra saMyamacaryAne jIvanamAM vaNanArA hovAthI lokomAM susAdhu tarIke oLakhAya che. lokamAM susAdhu tarIke prasiddha tevA te nirdoSagocarIcaryAvALA sAdhuo jo gurune choDe, samudAyane choDe to ApaNe guru-gurukulavAsa vagerene choDavAmAM zuM vAMdho ?' - AvI vicAraNAthI anya maMdazraddhAvALA zithilAcArI uddhata jIvo tevA susAdhune potAnA nAyaka tarIke banAvIne batAvIne guru-gurukulavAsa vagerene choDe che. Ama guru-gurukulavAsa vagerene choDavAnI navI khoTI paraMparA zarU karavAmAM pUrvokta susAdhu mukhya nAyaka-prAraMbhaka banI jAya che. A rIte anavasthA lAMbI cAlatAM gurukulavAsasvarUpa mokSamArgano lopa thAya che. mATe nirdoSa gocarI-pANI meLavavA mATe gurukulavAsane choDanArA agItArthoe A zlokamAMthI ghaNo badho bodhapATha levA jevo che. (2931) che ucita vinaya mokSadAyaka che. gAthArtha :- je yathAyogya sthAnamAM ucita rIte vinayano prayoga kare che tenI pAse to svayaMvarA evI paramAnaMdasaMpatti sAmethI Ave che. (2932) vizeSArtha :- dravya, kSetra, kALa, bhAva vagerene anukULa bane te rIte, potAnI zakti-saMyoga joIne sAme AvazyakatA vagereno khyAla rAkhIne, sAmenI vyaktinA pada-gaurava-sAmarthya-upakAra vagerene oLakhIne vivekapUrvaka vinaya karavo e mokSane jhaDapathI meLavavAnuM mukhya kAraNa che. vinaya jema mukhya che tema vinaya karavAmAM viveka jALavavo paNa mukhya che.- A ahIM bhUlAvuM na joIe. (29/32) - vinaya batrIsIno anuvAda pUrNa 1. mudritapratau 'svayaMvarA samA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'parasya ratisampada' ityazuddhaH pAThaH / kvacit hastAdarza paramapasa...' ti va8: | rU. dastAva "aSTA' tyazuddha: paDa | dastAvaivize ja "aSTaprAyama' ti ghaTattarI Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2007 0 jI * zraddhAne buddhithI cakAsIe * huM 29- vinaya batrIsIno svAdhyAya ha (e) nIcenA praznonA vistArathI javAba Apo. 1. vAcika upacAravinayanA prakAra jaNAvIne samajAvo. 2. mAnasika upacAravinayanA keTalA prakAra che ? tene vistArathI samajAvo. 3. gurunI AzAtanA guNanI nAzaka kaI rIte ? 4. laukikavinayanA udAharaNathI lokottaravinayanI vadhu jarUriyAta samajAvo. 5. "jJAna mATe zithilAcArIno paNa vinaya kartavya che te zAstrIya vAtane samajAvo. 6. "jJAnanimittaka vaMdana bhAvarUpa banavAthI dravyavaMdananA kathanano virodha Avaze" A zaMkAnuM samAdhAna graMthakArazrI kaI rIte kare che ? 7. avinItane je nukasAna thAya che te samajAvo. 8. vinayasamAdhinA 4 prakAra samajAvo. (bI) nIce yogya joDANa karo. 1. jJAnavinaya vAcikavinaya 2. upacAravinaya kAyikavinaya samAdhi mokSadAyaka 5. pratirUpa 6. pratirUpavinaya 7. abhyatthAna ucitavinaya 8. aparuSa ucita (sI) khAlI jagyA pUro. 1. "mane ekAgratA maLaze" AvA bhAvathI sazAstrane bhaNe te ......... samAdhi che. (vinaya, zrata, tapa). 2. abhimAnathI chakI na jAya te .... samAdhinA prakAramAM Ave. (zruta, vinaya, AcAra) 3. ......... vinayasamAdhinA cothA bhedathI rahita hovAnAM kAraNe AtmakalyANathI cUkI gayA. - (goSThAmAhila, vinayarana, kulavAlaka) 4. labdhi vagerenI kAmanA na hovI joIe te prakAra ......... samAdhimAM Ave. (zruta, vinaya, ta5) 5. ......... mAM vinaya jinazAsananuM mULa kahevAyela che. (upamiti, prazamarati, SoDazaka) 6. pazcAdgamana e .......... vinayanA bhedamAM che. (kAyikapratirUpayoga, vAcika, mAnasika) 7. kaThora rIte na bolavuM te vAcika vinayano ......... prakAra che. prathama, dvitIya,tRtIya) 8. AsanatyAga e kAyika upacAra vinayano ......... prakAra che. (dvitIya,caturtha,paMcama) * A For Private & Personal use only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2008 (e) nIcenA praznonA vistArathI javAba Apo. 1. kAyikapratirUpayogasvarUpa upacAra vinayanAM keTalA bheda che ? te vistArathI samajAvo. bAvana prakArano AzAtanAvarjana-vinaya samajAvo. 2. 3. vidyAguru vidyArthIthI nAnA hoya to vinaya kaI apekSAe karavo ? pUjyatA guNasApekSa che ? ke jAti-saMpradAna-vezasApekSa ? te samajAvo. 4. 5. 4 prakAranI samAdhinA nAma tathA bheda samajAvo. 6. tapa ane AcArasamAdhinA 4-4 bheda samajAvo. 7. sparzajJAna eTale zuM ? te kyAre kevI rIte pragaTe ? 8. vinayane pratApIsUrya sAthe sarakhAvo. (bI) nIcenA praznonA saMkSepamAM javAba Apo. 1. vinayano artha zuM ? 2. mokSavinayanA keTalA bheda che ? kaI rIte ? 3. gurunI AzAtanAne konI konI upamA ApI che ? 4. abhyAsa bAda vidyAguruno vinaya na kare to zuM thAya ? mArga prabhAvanA mATe vinayanuM nimitta zuM che ? * dhAraNAzaktinI kuzaLatA * 29- nayalatAnI anuprekSA # 5. 6. zrutasamAdhinA 4 prakAra jaNAvo. 7. sparzajJAnathI AtmAne lAbha zuM thAya ? 8. jJAnAvaraNIya vagere karmone jhaDapathI dUra karavAnAM kAraNe vidvAnone zuM mAnya che ? vinayanA pAMca prakAra jaNAvo. 9. 10. vinaya vinA ugravihArI mokSamArgano nAzaka kaI rIte bane che ? (sI) khAlI jagyA pUro. 4. 5. 6. 1. 2. ekanI paNa AzAtanA paramArthathI 3. 7. upacAra vinayanA be bheda che. (kAyika, vAcika, mAnasika) pANI siMcyA vinA vRkSa na uge tema vinaya vinA zAstrAbhyAsa sparzajJAna thavAthI AtmAne nI AzAtanA che. (eka, thoDA, badhA) vinA jinazAsananI unnati na thAya. (tapa, vinaya, svAdhyAya) kArI che. (artha, anartha, lAbha) paNa vinayadharmane choDe nahi. (sAdhu, tIrthaMkara, siddha) kahIne ja tIrthaMkara bhagavAna dezanA Ape che. (namo titvasa, namo jiNANuM, namo siddhasa) nuM AkarSaNa chUTI jAya che. (heya, jJeya, upAdeya) Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30- kevalibhuktivyavasthApanadvAtriMzikA (zrIsamI jIsInI prasAhI ) mohAbhivyaktacaitanyasya saMjJApadArthatvAt / / 30/10 / / (pR.2019) mohanIya karmathI abhivyakta caitanya e ja (AhArAdi) saMjJA padano artha che. sarveSAmeva karmaNAM pariNAmaduHkhahetutvAt / / 30/11 / / (pR.2021) badhA ja karmo pariNAme duHkhanuM kAraNa che. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kvacid bahirindriyavyApArAbhAve'pi manomAtravyApAreNa sadvivyantAgAmeva tayotpattei sArU014 (pR.ra017) kayAreka bAhya IndriyanI pravRtti na hovA chatAM paNa mAtra mAnasika pravRtti dvArA sArI-narasI vicAraNAthI ja sukha-duHkha utpanna thAya che. kalakaiH kalpitairduSTaiH svAmI no naiva dUSyate / caurAdyutkSiptadhUlibhiH spRzyate naiva bhAnumAn / / 30/31 / / (pR.2065) jema cora vagere dvArA pheMkAyelI dhULa sUryane sparzatI nathI tema kalpita duSTa kalaMko amArA (zvetAMbara jainonA) arihaMta bhagavaMtane duSita karatA nathI. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bubhukSAyA doSatvaMmImAMsA * atha kevalibhuktivyavasthApanadvAtriMzikA / / 30 / / anantaraM vinaya uktastatpAlanena ca mahAtmA kevalI bhavati, sa ca kavalabhojitvAnna kRtArtha iti digambaramatibhramanirAsArthamAha sarvathA doSavigamAt kRtakRtyatayA tathA / AhArasaMjJAvirahAdanantasukhasaGgateH / / 1 / / sarvetheti / (1) sarvathA = sarvaprakAraiH doSavigamAt kSudhAyAzca doSatvAttadabhAve kavalAhArA'nupapatteH / * nayalatA vinayapAlanenaiva kaivalyamupajAyate / karmaprayuktabhuktau tu kRtA'rthatA na lIyate // 1 // bhuktAvapi kRtArthatvaM nAtha ! tavA'dbhutaM sadA / muktau tu paramaM taddhi, prekSAvatAM pramodadam / / 2 / / anantaraM avyavahitapUrvadvAtriMzikAyAM vinayaH hetu-svarUpa - phala - prakArAdidvArA dazavaikAlikAdyanusAreNa uktaH / tatpAlanena ca = samucitavinayakaraNena hi mahAtmA kevalI kevalajJAnI bhavati / sa ca zvetAmbarAbhimataH kevalajJAnI kavalabhojitvAnna kRtArthaH iti digambaramatibhramanirAsArthaM prathamaM tAvat zlokapaJcakena digambaramatameva Aha 'sarvathe 'ti / nanu devatvavyavahAranibandhanaM tAvad niHzeSadoSarAhityamevA'bhidhAnIyam / tathA ca sarvaprakAraiH = hetu-svarUpA'nubandhodayodIraNAdirUpaiH doSavigamAt kSudhAyAH pipAsAyAH ca doSatvAt tadabhAve = doSatvAvacchinnadhvaMse sati kavalAhArA'nupapatteH / na ca kSudhAyAH doSatvamevA'siddhamiti vAcyam, kSutpipAsA - jarA''taGka - janmA'ntaka-bhaya-smayAH / na ca rAga-dveSamohAzca yasyA''ptaH sa prakIrtyate / / - ( ratna. zrA . 1 / 6) iti ratnakaraNDaka zrAvakAcAravacanAt bubhukSAyAH doSatvasiddheH / atra 'ca' zabdena cintA - ratyarati-nidrA-vismaya-viSAda-khedagrahaNam / ete'STAdaza doSA yasya na santi tasyaivA''ptattvena sarvajJe kavalAhArA'sambhava eva / na hi kAraNaM vinA kAryotpattimurarIkurute kazcidapi vipazcit / prayogastvevam- sarvajJaH na kavalabhojI, sarvathA doSavigamAt, siddhavadati / ayaM prathamo digambarA'bhihito hetuH / asya nirAkaraNaM saptamA'STamakArikayorbhaviSyatIti dhyeyam / 2009 = valibhukti vyavasthApana dvAtriMzikA prakAza ph 29 mI batrIsImAM vinayanuM svarUpa jaNAvyuM. vinayanA pAlanathI mahAtmA kevalajJAnI bane che. 'te kevalajJAnI kavalabhojI kavalAhAra karatA hovAthI kRtArtha nathI' - A pramANe digaMbaronI bhramaNA che. digaMbaronA A matibhramane dUra karavA mATe 30 mI batrIsImAM graMthakArazrI prathama pAMca zloka dvArA digaMbaranI mAnyatA jaNAve che. - valI kvalabhojI na hoya digaMbara ha gAthArtha :- (1) sarvathA ghoSano ucche thavAthI, (2) hRtahRtya hovAthI, (3) AhAra saMjJAno abhAva hovAthI (4) tathA anaMta sukha hAjara hovAthI kevalI kavalAhArI na hoya. (30/1) TIkArtha :- (1) kevalajJAnImAMthI sarva prakAre sarva doSo nAza pAmelA che. bhUkha e eka prakArano doSa che. mATe kevalajJAnImAM bhUkharUpa doSa na hoya. kevalIne bhUkha ja na lAge to kavalAhAra kevalImAM Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010 * kevalinaH kRtakRtyatAdivicAraH * dvAtriMzikA-30/2 (2) tathA kRtakRtyatayA kevalinaH kavalabhojitve taddhAnyApatteH / (3) AhArasaMjJAvirahAt tasyAzcA''hArahetutvAt / (4) anantasukhasya saGgateH (=anntsukhsnggteH)| kevalinaH kavalabhuktau tatkAraNakSudvedanodayA'vazyambhAvAttenA'nantasukhavirodhAt / / 1 / / dagdharajjusamatvAcca vedanIyasya karmaNaH / akSodbhavatayA dehagatayoH sukhaduHkhayoH // 2 // dagdheti / ca = punaH (5) vedanIyasya karmaNo dagdharajjusamatvAt / tAdRzena tena svakAryasya tathA kRtakRtyatayA kevalinaH kavalabhojitve = prAkRtajanavat kavalA''hAritve taddhAnyApatteH = kRtakRtyatvocchedaprasaGgAt / prayogastvevam- kevalI na kavalAhArI, kRtakRtyatvAt, siddhavaditi / evamagre'pi svayameva prayogo bhAvanIyaH / ayaM dvitIyo hetuH / tannirAkaraNaJca navamakArikAyAM bhaviSyatItyavadheyam / sarvajJasya kavalAhArabAdhakatve tRtIyaM hetumAha - AhArasaMjJAvirahAt / tasyAzca = AhArasaMjJAyA anAdikAlapravRttAyA AhArahetutvAt = kavalA''hArakAraNatvAt / kAraNavirahe na kAryotpattirbhavitumarhati, atiprasaGgAditi digambarA''kUtam / tannirAkaraNaM ca dazamakArikAyAmavaseyam / kevalinaH kavalabhojitvA'nupapattau caturthaM hetumAha- anantasukhasya = anantA'vyAbAdhA'nuttarA''nandasya saGgateH = yogAt / kevalinaH kavalabhuktau satyAM kSudvedanIyodayo'pi svIkartavyaH syAt, tasya tatkAraNatvAt / itthaJca tatkAraNakSudvedanodayA'vazyambhAvAt = kavalAhArahetoH kSudhAvedanIyodayasya sattvaniyamAt tena = kSudvedanAvipAkodayena anantasukhavirodhAt / etannirAkaraNaJcaikAdazakArikAyAM jJeyam // 30/1 / / tathA 'dagdhe'ti / tAdRzena = dagdharajjusthAnIyena tena vedanIyakarmaNA svakAryasya kSudvedanodayasya kevI rIte saMgata thAya ? arthAtu bhUkha na hovAthI kevalI kavalabhojI hovAnI vAta asaMgata che. tathA (2) kevalajJAnI kRtakRtya hovAthI kavalAhArI mAnI na zakAya. kema ke kevalIne kavalabhojI mAnavAmAM Ave to temanI kRtakRtyatA bhAMgI paDe. kAraNa ke kavalAhAra svarUpa eka kRtya haju saMpAdana karavAnuM bAkI che. (3) tathA AhArasaMjJA na hovAthI paNa kevalajJAnI kavalAhAra na kare. kAraNa ke anAjanA koLIyA vAparavA te AhArasaMzAnuM kArya che. AhAra saMjJA tenuM kAraNa che. kAraNa na hoya to kArya kyAMthI thAya? mATe kevalI kavalabhojI na hoya. (4) anaMta sukhano vaibhava hovAthI paNa kevalajJAnI kavalAhArI na hoya. jo kevalajJAnI kavalAhAra kare to kavalabhojananuM kAraNa evI bhUkhanI vedanA kevalImAM avazya mAnavI paDe. tathA jo bhUkhanI pIDA kevalIne hoya to kevalImAM anaMta sukha mAnavAmAM virodha Ave. bhATe alIne mArI bhAnI na ya. (30/1) AuthArtha :- (5) vahanIya 5 paNelA 2.78 he DovAthI, (6) tathA heDAta suma-duH5 ndriyAdhIna DovAthI upakSI avalamo na Doya. (30/2) TIkArtha - (5) vaLI kevalajJAnInuM vedanIya karma baLelI dorI jevuM hovAthI tevA vedanIya karmathI bhUkhanI vedanA jAgavI zakya ja nathI. mATe kevalI kavalabhojI na hoya. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2011 * paradravyapapravRttikAraNatAvicAraH * kSudvedanodayasya janayitumazakyatvAt / (6) dehagatayoH = zarIrA''zritayoH sukha-duHkhayorakSodbhavatayA = indriyAdhInatayA'tIndriyANAM bhagavatAM tadanupapatteH / / 2 / / mohAtparapravRttezca sAtavedyA'nudIraNAt / pramAdajananAduccairAhArakathayA'pi ca // 3 // mohAditi / (7) mohAt = mohanIyakarmaNaH (ca) parapravRtteH paradravyapravRtternirmohasya sata AhArAdiparadravyapravRttyanupapatteH / (8) sAtavedyasya sAtavedanIyasyA'nudIraNAt (=sAtavedyAnudIraNAt) sAtAsAtamanujAyuSAmudIraNAyAH saptamaguNasthAna eva nivRtteH / jaTharAgniprajvalanAtmakasya janayitumazakyatvAt / etasya paJcamahetoH nirAkaraNaM dvAdaza-trayodazakArikayo yam / digambaraH SaSThahetumAha- zarIrA''zritayoH sukha-duHkhayo indriyAdhInatayA = karaNavedyatayA atIndriyANAM = bhAvendriyazUnyAnAM bhagavatAM sarvajJAnAM tadanupapatteH = kavalAhArAdijanyasukha-tadAkSepakAvedanayoH asaGgateH / etannirAkaraNaM caturdazazlokAdavagantavyam / / 30/2 / / tathA 'mohAdi'ti / mohanIyakarmaNaH eva paradravyapravRtteH sambhavAt / nirmohasya = kSINamohasya sataH sarvajJasya AhArAdiparadravyapravRttyanupapatteH, kAraNavirahe kAryodayA'yogAt / etannirAkaraNaM tu paJcadazaSoDazakArikayorvijJeyam / sAmpratamaSTamahetumAha - sAtavedanIyasya anudIraNAt = kevalinyudIraNAyA ayogAt, sAtAsAtamanujAyuSAmudIraNAyAH saptamaguNasthAna eva nivRtteH,- udauvvudIraNA prmpmttaaisggunnesu| esA paya (6) dehagata eTale ke zarIrane AzrayIne rahelA sukha-duHkha to Indriyane AdhIna che. tathA kevalajJAnI atIndriya che. mATe kevalajJAnI kavalabhojI na hoya. kevalI kavalAhArI hoya to bhUkhanuM kAyika duHkha ane bhojana pachI zArIrika sukha temanAmAM mAnavuM paDe. tathA te kAyika sukha-duHkha to Indriyajanya che. tathA kevalI atIndriya che. Ama IndriyAtIta evA kevalIne Indriyajanya daihika sukha-duHkha asaMbhavita DopAthI praharI bhAnI na zaya. sAdhU siddha thAya che. (30/2) vizeSArtha :- doraDuM bIjAne bAMdhavAnuM kAma karI zake. paNa bALeluM - bhasmIbhUta kareluM doraDuM koIne bAMdhavAnuM kAma na karI zake. kevalajJAnInuM vedanIya karma bhasmIbhUta thayela doraDA jevuM che. evuM Avazyaka niryuktinI TIkAmAM zrIharibhadrasUrijI mahArAje jaNAvela che. tethI bhUkhanI vedanA jagADavAnuM kAma tenA dvArA kaI rIte zvetAMbara AmnAya mujaba paNa saMbhavI zake ? Ama digaMbaranuM tAtparya pAMcamA hetunI paa7|| 2DeguM che. (u0/2) ___thArtha :- (7) 52dravyamA pravRtti bhoin| 24o thAya che. tathA (8) sAta venIyanI. 629 // kevalIne na hoya. tathA (9) AhAranI kathAthI paNa atyaMta pramAda utpanna thAya che. mATe kevalI kavalabhojI na hoya. (30/3) TIkArtha - (7) paradravyamAM pravRtti mohanIya karmanA udayathI thAya che. kevalajJAnI to nirmohI che. tathA AhArAdi paradravya che. mATe kevalInI kavalAhArapravRtti asaMgata che. vaLI, (8) kevalIne sAtA vedanIya karmanI udIraNA thatI nathI. kAraNa ke sAtavedanIya, asatAvedanIya ane manuSya AyuSyanI udIraNA sAtamA guNasthAnake Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2012 * pramAdakAraNavimarzaH . dvAtriMzikA-30/4 kevalinaH kavalabhuktau tajjanyasAtodIraNaprasaGgAt / (9) ca punarAhArakathayA'pyuccaiH = atyarthaM pramAdajananAt AhArasya sutarAM tathAtvAt / / 3 / / bhuktyA nidrAdikotpattestathA dhyaan-tpovyyaat| paramaudArikAGgasya sthAstutvAttAM vinApi ca / / 4 / / bhuktyeti / (10) bhuktyA = kavalAhAreNa nidrAdikasyotpatteH (=nidrAdikotpatteH), AdinA rAsanamatijJAneryApathaparigrahaH / kevalinAM ca nidrAdyabhAvAttadvyApyabhukterapyayogAt / (11) tathA bhuktau satyAM dhyAnatapasoLayAt (=dhyAnatapovyayAt), kevalinazca tayoH sadAtanatvAt / / DitigUNA (dvi.ka.23/24) ityevaM dvitIyakarmagranthe pratipAdanena zvetAmbarANAmapi saptamAdiSu saptasu guNasthAnakeSu vedanIyadvika-manuSyAyuHkarmodIraNAyA anabhimatatvAt, kevalinaH kavalabhuktau tajjanyasAtodIraNaprasaGgAt = kavalAhAropahitasAtavedanIyakarmodIraNAyA ApatteH / etannirAkaraNaM saptadazA'STAdazakArikayodarzayiSyate / / ___AhArakathayA api vikathAtvena atyarthaM pramAdajananAt = AhArasaMjJA''hArAbhilASAdilakSaNasya pramAdasya utpatteH / taduktaM sthAnAGgasUtre - cauhiM ThANehiM AhArasannA samuppajjati,. taM jahA . omakoTThatAte, chuhAveyaNijjassa kammassa udaeNaM, matIte, tadaTThovaogeNaM - (sthA.sU.4/4/356) iti / tadarthopayogaM vinA tatkathAdeH asambhavAt / AhArasya sutarAM avazyaM tathAtvAt = pramAdajanakatvAt / tatazca kavalAhArA'bhyupagame kevalajJAninaH pramAditvA''pattiriti digambarA''kUtam / etannirAkaraNamekonaviMzatitamakArikAyAmupadarzayiSyate / / 30/3 / / tathA 'bhuktyeti / kevalinAM ca nidrAdyabhAvAt = nidrA-rAsanamatijJAna-pratikramaNayogyeryApathavirahAt tadvyApyabhukteH = nidrAdivyApyasya kavalAhArasya api ayogAt / na hi vyApakavirahe vyApyasadbhAvasambhavaH / etannirAkaraNaM ca viMzatitamAdikArikAtritayAdavaseyam / kevalinAM kavalAhArA'nupapattau ekAdazahetuM nagnATa Aha - bhuktau satyAM kevalinaH 'dhyAna-tapasoH vyyaat| kevalinazca tayoH zukladhyAna-tapasoH sadAtanatvAt = niyatatvAt / etannirAkaraNaM dvaaviNshtitmja nivRtta thAya che. jo kevalajJAnI kavalAhAra kare to tenA nimitte sAtA vedanIya karmanI udIraNA thavAnI samasyA saya. vaNI, (8) mAranI thA visthA che. mIna vizthAthI 59 // atyaMta pramAda utpanna yAyacaM. to maa02kavalAhAra-bhojana to sutarAM pramAdane utpanna kare ja. tethI kevalIne kavalAhArI mAnavAthI pramAdI mAnavAnI samasyA UbhI thaze. mATe kevalajJAnI kavalabhojana na kare tema mAnavuM vyAjabI che.(3O|3) gAthArthaH- (10) bhojanathI nidrA vagere utpanna thAya che. tathA (11) bhojanathI dhyAna ane tapano vyaya thAyache. tema 4 (12) sazAnAnuM zarIra 52ma mauhArovAthI monavinA 5 te 28cha. (30/4) artha :- (10) avalamonathI nidrA, rAsana bhatizAna, ya[52 vagaire utpanna thAya che. tathA kevalajJAnIne to nidrA vagere hoI ja na zake. mATe nidrAnuM vyApya bhojana paNa kevalajJAnImAMthI ravAnA thaI jaze. kAraNa ke nidrA vyApaka che tathA bhojana vyApya che. vyApaka na hoya tyAM vyApya na ja hoyaAvo niyama nyAyazAstranA prAthamika abhyAsune paNa khyAla AvI jAya tema che. vaLI, (11) kevalajJAnI bhojana kare to dhyAna ane tapa paNa tUTe. paraMtu kevalajJAnImAM to dhyAna ane tapa kAyama hoya ja Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = * paramaurizarIrasthitivimarza: 2013 (2) tAM vinApi = = bhuktiM vinA'pi ca paramaudArikA'Ggasya sthASNu (snu) tvAt cirakAlamavasthitizIlatvAt tadarthaM kevalinastatkalpanA'yogAt / / 4 / / paropakArahAnezca purISAdijugupsayA / vyAdhyutpattezca bhagavAn bhuGkte neti digambarAH / / 5 / / pareti / (13) paropakArahAnezca bhuktikAle dharmadezanA'nupapatteH sadA paropakArasvabhAvasya kArikAyAmavadheyam / " prakRte dvAdazahetumAzAmbara Aha- bhuktiM vinA'pi ca paramodArikAGgasya cirakAlamavasthitizIlatvAt / tadarthaM = dehanirvAhArthaM kevalinaH tatkalpanA'yogAt = vatAhAra ttvanA'nAvazyAt / etannirAkaraNaM trayoviMzatitamAdikArikAtritaye bhaviSyati ||30 / 4 // tathA 'pare 'ti / tIrthakRtAM kavalAhAro na sambhavati, paropakArahAneH / na ca kavalAhArataH che. mATe kevalI kavalabhojana na kare - evuM siddha thAya che. vaLI, (12) kevalajJAnInuM zarIra parama audArika che. mATe bhojana vinA paNa lAMbo samaya sudhI te rahI zakavA samartha che. mATe zarIrane TakAvavA kevalajJAnI kavalAhAra kare tevI kalpanA karavI vyAjabI nathI. (30/4) vizeSArtha :- jIbhane bhojanano saMbaMdha thAya eTale svAdanuM jJAna jIbhathI svAbhAvika rIte thAya. A jJAna rAsana = rasanendriyajanya matijJAna kahevAya. jo kevalajJAnI kavalAhAra kare to temane rAsana matijJAna utpanna thavAnI samasyA sarjAya. matalaba ke kevalajJAnImAM matijJAna mAnavuM paDe. A to zvetAMbarone paNa mAnya nathI. mATe kevalajJAnIne kavalabhojI mAnI na zakAya. vaLI, bhojanasaMbaMdhI ISTAniSTatvaprakAraka rAsana matijJAna thavAthI karmabaMdha paNa thAya. tethI tenA nimitte kevalIe pratikramaNa paNa karavuM paDe. paNa kevalajJAnIne pratikramaNa nathI hotuM. mATe temane kavalabhojana paNa na hoya tema mAnavuM jarUrI che. - Ama digaMbaro mAne che. kevalI jo kavalAhAra na karatA hoya to jemane 9 varSanI uMmare kevalajJAna prApta thayuM hoya ane karoDa pUrvanuM AyuSya hoya to temanuM zarIra vihAra, dezanA vagerethI ghasAro pahoMcavAthI kaI rIte ATalo lAMbo samaya TakI zake ? A praznanA javAbamAM digaMbaro ema kahe che ke ApaNuM zarIra audArika hoya che paNa kevalajJAnInuM zarIra paramaaudArika hoya che. sAmAnya audArika zarIra bhojana vinA karoDo varSa sudhI na TakI zake. paraMtu parama audArika zarIra to 70,560 abaja varSa = 1 pUrva ke AvA karoDo pUrva sudhI TakI zake che. mATe koI ciMtA karavAnI jarUra nathI ke bhojana vinA ATalo lAMbo samaya kevalIdeha kaI rIte TakI zakaze ? Ama digaMbaro kahe che. (30/4) gAthArtha :- (13) kevalajJAnI bhojana kare to paropakAramAM kSati pahoMce. tathA (14) kavala AhAra kare tene nihAra paNa avazya thAya. tethI tenI jugupsAnA lIdhe paNa kevalI bhojana na kare. (15) tathA bhojanamAM garabaDa thAya to roga utpanna thAya. mATe kevalajJAnI bhagavAna bhojana na kare - Ama digaMbaro kahe che. (30/5) TIkArtha :- (13) kevalajJAnI jo bhojana karavA bese to bhojanasamaye dharmadezanA baMdha rahevAthI Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zvetAmbarasiddhAntaparAmarzaH * dvAtriMzikA - 30/6 = bhagavatastadvyAghAtA'yogAt / (14) purISAdijugupsayA, bhuktau taddhrauvyAt / (15) vyAdhyutpattezca bhuktestannimittatvAt / bhagavAn kevalI bhuGkte neti digambarA vadanti / / 5 / / siddhAntazcA'yamadhunA lezenA'smAbhirucyate / digambaramatavyAlapalAyanakalAguruH / / 6 / / siddhAntazcAyamiti / vyaktaH ||6|| 2014 zarIropaSTambhena bhavyopakArotkarSa eva syAditi vAcyam, paramaudArikadehasya tadarthaM kavalAhArA'nAvazyakatvasyoktatvAt, pratyuta bhuktikAle kavalAhArasamaye dharmadezanAnupapatteH paropakAravyAghAto niyata eva / na cAyaM yuktaH, sadA paropakArasvabhAvasya bhagavataH tadvyAghAtA'yogAt = bhavyasattvAnugrahahAnyAkSepakapravRttyanaucityAt / etannirAkaraNaM SaDviMzatitamakArikAyAmavaseyam / prakRte caturdazahetumAha- purISAdijugupsayeti / bhuktau dehadharmasvabhAvena taddhrauvyAt = purISa-mUtrAdyavazyambhAvAt / etannirAkaraNaM SaDviMzatitamakArikottarArdhe bhaviSyati / = prakRte paJcadazahetuM dikpaTa Aha - vyAdhyutpatteH kevalI na bhuGkte / na ca bhuktau kathaM rogodbhavaH ? iti zaGkanIyam, bhukteH = kavalAhArasya tannimittatvAt = vyAdhinimittatvAt iti digambarA vadanti ||30 / 5 | sAmpratamuttarapakSayitumupakramate granthakAraH 'siddhAnta' iti / kevalibhuktipratiSedhArthamitthamasakRd digambaraiH prayatatve adhunA asmAbhiH sitapaTaiH ayaM digambaramatavyAlapalAyanakalAguruH rAddhAntalakSaNasarpaprapalAyanakRte mayUraH siddhAnto lezena atra ucyate ||30/6 / / paropakAramAM kSati pahoMce. bhagavAnano to kAyama paropakAra karavAno svabhAva che. tethI bhagavAna paropakAramAM vyAghAta thAya tevI pravRtti kare te saMbhavita nathI. vaLI, (14) jo bhojana kare to avazya maLa-mUtra vagere paNa thAya. AnA lIdhe jugupsA thAya. tema ja (15) bhojana roganuM nimitta hovAthI jo kevalajJAnI bhojana kare to kyAreka roga utpanna thAya. paNa bhagavAna to nIrogI hoya che. mATe kevalajJAnI bhagavAna bhojana na kare - Ama digaMbaro uhe che. (30/4) - = vizeSArtha :- uparokta mukhya paMdara kAraNonA lIdhe digaMbaro ema kahe che ke kevalajJAnI thayA pachI bhagavAna jyAM sudhI mokSe na jAya tyAM sudhI bhojana karatA nathI. zvetAMbara jaino ema mAne che ke kevalajJAna thayA pachI paNa bhagavAna sAmAnyathI roja ekAsaNuM kare. A mAnyatAmAM virodhI evA uparokta paMdara hetunuM graMthakArazrI have pachInI gAthAmAM kramasara nirAkaraNa karaze. (30/5) A kevalajJAnI paNa bhojana re zvetAMbara : dikpaTa gAthArtha :- have amArA vaDe A siddhAnta saMkSepathI kahevAya che. A zvetAMbara siddhAnta digaMbara matarUpI sApane palAyana karavA mATe mo2 samAna che. (30/6) vizeSArtha :- gAthArtha spaSTa hovAthI tenI TIkA karelI nathI. kramasara digaMbara 15 dalIlanuM nirAkaraNa aMdhAra zrI have za3 42 che. (30/6) Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazadoSAnAmA''viSkaraNam * 2015 hantA'jJAnAdikA doSA ghAtikarmodayodbhavAH / tadabhAve'pi kiM na syAdvedanIyodbhavA kSudhA // 7 // hanteti / (1) hanta ajJAnAdikA ghAtikarmodayodbhavA doSAH prasiddhAH / tadabhAve'pi vedanIyodbhavA kSudhA kiM na syAt / na hi vayaM bhavantamiva tattvamanAlocya kSutpipAsAdIneva * tathAhi - 'hanta' / yattAvaduktaM 'kSudhAyA doSatvAt tadabhAve kavalAhArA'nupapatteH ' ( dvA.dvA. 30/1 pR.2009) iti tanna, yato ghAtikarmodayodbhavA ajJAnAdikA doSAH prasiddhAH, na tvaghAtikarmavipAkodayASspAditAH kSudhAdayaH, yato ghAtikarmakSayajanyakevalajJAnaM hi ghAtikarmANi tadavinAbhAvinaH pariNAmA vA pratibaghnanti, na tvaghAti vedanIyaM karma tajjanyakSutpipAsApariNAmI vA / ata eva ghAtikarmajanyAnevA'STAdazadoSAn dAnAntarAyAdIn sAdhu paribhASante pragalbhAH / tadAhu: antarAyA dAna-lAbha-vIrya-bhogopabhogAH / hAso ratyaratI bhItirjugupsA zoka eva ca || kAmo mithyAtvamajJAnaM nidrA cA'viratistathA / rAgo dveSazca no doSAsteSAmaSTAdazA'pyamI / / ( ) kuvalayamAlAyAM ratnaprabhasUribhiH apyeta evA'STAdaza doSA darzitAH / 1 yadyapi darzanazuddhiprakaraNe candraprabhasUribhiH pravacanasAroddhAre ca nemicandrasUribhiH 'annANa- koha - maya- 'mANa - "loha - 'mAyA- 'raI ya ' araI ya " niddA - " soya " aliyavayaNa-12 coriyA 13 matsara - bhayAI 14 / / 15 pANivaha- 16pema-"kIDA - pasaMga - " hAsA ya jassa iha dosA / aTThArasa vi paNaTThA namAmi devAhidevaM taM / / - (da.zu. 9- 10 pra. sAro. 451-52 ) ityevamaSTAdaza doSA darzitAH tathApi na kvA'pyaghAtikarmajanyadoSo darzita iti kSudhAdInAmadoSataiva / atra ca kevalajJAnaM prati sarva evaite pratibandhakAH, pRthageva vA kevalajJAna- kevaladarzana- kSAyikasamyaktvacAritra - dAnAdilabdhipaJcakaM prati kramazaH ajJAna-nidrA-mithyAtvA'viratyAdyantarAyANAM pratibandhakatvam / na cedaM prabhAcandrAdyukteSu kSutpipAsA - jarAdiSu sambhavati / na hi kSutpipAsayoH kAmAderiva cAritrapratibandhakatvaM dRSTamiSTaM vA, anyathA tenaiva tAbhyAM tadatikramaprasaGgAt / itthamajJAnAdInAmeva doSatve siddhe tadabhAve'pi = ghAtikarmodayajanyA'jJAnAdidoSavirahe'pi vedanIyodbhavA kSudhA pipAsA ca kiM na syAt ? na hi vayaM zvetAmbarAH bhavantaM = digambaraM doSasvarUpaM anAlocya kSutpipAsAdIneva iva tattvaM * bhUkha-tarasa doSAtmaka nathI - zvetAMbara : gAthArtha :- kharekhara, doSa to ghAtikarmanA udayathI utpanna thanAra ajJAna vagere che. kevalajJAnImAM ajJAnAdi 18 doSa na hoya to paNa vedanIya karmathI utpanna thanAra bhUkha kema na hoya ? (30/7) TIkArtha :- kharekhara, doSa tarIke to ghAtikarmanA udayathI utpanna thanAra ajJAna vagere prasiddha che. ajJAnAdi doSo kevalajJAnImAM na hovA chatAM paNa aghAtikarma to kevalajJAnIne hoya che. tethI vedanIya karma svarUpa aghAti karmathI utpanna thanArI kSudhA kevalajJAnIne kema na hoya ? arthAt bhUkha to ApaNI jema kevalajJAnIne paNa lAgI zake. ame zvetAMbaro kAMI digaMbaranI jema vagara vicArye bhUkha-tarasa = = Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kSudhAyA yAvaddehasthityavasthAnam * 2016 doSAnabhyupemo yena nirdoSasya kevalinaH kSudhAdyabhAvaH syAditi bhAvaH / / 7 / / avyAbAdhavighAtAccetsA doSa iti te matam / naratvamapi doSaH syAttadA siddhatvadUSaNAt / / 8 / / avyAbAdheti / avyAbAdhasya = niratizayasukhasya vighAtAt. ( - avyAbAdhavighAtAt) sA kSudhA doSo guNadUSaNasyaiva doSalakSaNatvAt iti cet = yadi te = tava mataM, tadA naratvamapi bhavato doSaH syAt siddhatvadUSaNAt / dvAtriMzikA - 30/8 = kSudhA tRSA- jarAdInapi doSAn abhyupemaH, yena nirdoSasya dhvastAkhiladoSasya kevalinaH kSudhAdyabhAvaH syAt / etena - dhyAnaM bhagavati yathopacaryate tathA parISahA api upacAramAtreNa dIyante - (ta. zru. 9/11 zru.vR.) iti tattvArthazrutasAgarIyavRttivacanaM nirastam, chuhA jAva sarIraM tAva atthi - (AcA.cU.1/ 7/3) iti AcArAGgacUrNivacanamapi smartavyamatra / bauddhAnAmapi sammatamidam / taduktaM khuddakapAThe sabbe sattA AhAraTThitikA - ( khu. pA. 4) iti / na ca kSutpipAsayoH balApacayajanakatayA IryAsamitizrutAbhyAsAdivirodhitAyA dRSTatvAt kSAyikacAritrajJAnapratibandhakatvamavazyamabhyupeyamiti vAcyam, anabhyAsAderiva tayoH kSAyikajJAnAdyapratipanthitvAt, kSudAdeH svajanakabahirindriyavRttipratipanthitayaiva jJAnapratipanthitvAt, anyathA mithyAtvodaya iva kSudAdyudaye'pi prAptajJAnocchedA''patteH / na caivamasti, pratyuta kSudAdyudayaM sahamAnAnAM zubhabhAvavatAM maharSINAM tatpravRddhireva zrUyate ||30 / 7 || digambarA''zaGkA'pAkaraNAyopakramate- 'avyAbAdhe 'ti / nanu niratizayasukhasya = kSAyikasukharUpAguNasya vighAtAt dUSakatvAt kSudhA tRSA ca doSaH, guNadUSaNasyaiva doSalakSaNatvAt iti tava digambarasya mataM cet ? tadA naratvamapi kevalini bhavato matena doSaH eva syAt, siddhatvadUSaNAt vagerene ja kAMI doSa tarIke svIkAratA nathI ke jenA kAraNe nirdoSa evA kevalajJAnIne bhUkha-tarasa vagere na lAge. (30/9) vizeSArtha :- zvetAMbaro ane digaMbaro kevalajJAnImAM aDhAra doSa mAnatA nathI. paraMtu digaMbaro aDhAra doSanI aMdara bhUkha, tarasa vagereno samAveza kare che. bhUkhatarasa vagere doSarUpa hovAthI tathA kevalI nirdoSa hovAthI temane bhUkha vagere na lAge. mATe kevalI bhojana na kare Ama digaMbaro kahe che. mahopAdhyAyajI mahArAja kahe che ke doSa ghAtikarmajanya hoya, aghAtikarmajanya na hoya. ajJAna, vAsanA vagere doSa kahevAya. tathA tevA koI paNa doSa kevalajJAnImAM na hoya. kAraNa ke kevalajJAnIne cAreya ghAti karma ravAnA thayelA hoya che. paraMtu bhUkha, tarasa vagere to azAtAvedanIya karmathI utpanna thAya che. kevalajJAnIne cAreya aghAti karmono vipAkodaya cAlu hovAthI bhUkha-tarasa lAgI zake che.tathA tenA nivAraNa mATe teo bhojana paNa kare. temAM vAMdhAjanaka zuM che ? kAMI nahi.(30/7) = = = gAthArtha :- avyAbAdha sukhano bhaMga karanAra hovAthI bhUkha doSarUpa che - evuM jo digaMbarane mAnya hoya to siddhadazAne dUSita karavAthI kevalajJAnImAM manuSyapaNuM paNa doSarUpa banI jaze.(30/8) TIkArtha :- 'sarvotkRSTa avyAbAdha sukhano vidhAta karavAthI bhUkha doSAtmaka che. kAraNa ke guNane dUSita kare te ja doSanuM lakSaNa che.' - AvuM jo he digaMbaro, tamane mAnya hoya to kevalajJAnImAM manuSyapaNuM paNa tamArA mate doSarUpa sAbita thaze. kAraNa ke siddhatvaguNane manuSyapaNuM paNa dUSita kare - Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * supa: cativanyatvo : * 2017 tasmAt kevalajJAnapratibandhakatvena ghAtikarmodayodbhavAnAmajJAnAdInAmeva doSatvaM, na tu kSudhAdInAmiti yuktamutpazyAmaH / / 8 / / ghAtikarmakSayAdevA'kSatA ca kRtakRtyatA / tadabhAve'pi no bAdhA bhavopagrAhikarmabhiH / / 9 / / ghAtIti / (2) ghAtikarmakSayAdeva akSatA = ahInA ca kRtakRtyatA / bhavopagrAhikarmabhiH naratvasya siddhatvadUSakatvAt / atha siddhatvapratibandhakaH tadvyavahArapratibandhakazca doSo jineSu sannapyakiJcitkaraH, kaivalyapratibandhakadoSavilayena tadvyavahArasya tannAntarIyakanirdoSatvavyavahArasya ca nirAbAdhatvAditi yadi tvaM zaradAM zataM paribhAvyottaraM dadAsi cet ? tarhi kSutpipAsayorapi kaivalyapratibandhakatve pramANAbhAvAt kathamekaM sIvyato nA'parapracyutiH ? taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAM - dUsai avvAbAhaM iya jai tuha sammao taye Dhoso | madhumatta pi Doso to siddharasa phUsako || 9 (.mI.74) rUti | tasmadviti vyam zarU08 prathamahetunirasanottaraM dvitIyahetuparAkaraNAyopakramate granthakRd 'ghAtI'ti / bhavasthakevalinAM kRtakRtyatA = kRtArthatA ahInA = abhagnA, ghAtikarmakSayAdeva, na caa'ghaatikrmsche. paraMtu kevalajJAnI aghAtikarmajanya manuSyapaNAne to tame paNa dUSaNa nathI mAnatA. tethI siddha thAya che ke je kevalajJAnane aTakAve te ja doSarUpa hoya. kevalajJAnane to ghAtikarmavipAkodayajanya ajJAnalobha vagere ja roke che. mATe te ajJAnAdi ja doSarUpe siddha thAya che, nahi ke bhUkha-tarasa vagere. AvuM ame yuktisaMgatarUpe joIe chIe. (30/8) vizeSArtha:- jema bhUkha-tarasa vagere avyAbAdha sarvotkRSTa paramAnaMdane dUSita kare che tema manuSyapaNuM siddhatvadazAne aTakAve che. mATe jo kevalajJAnIne bhUkha-tarasa lAge e jo doSarUpa hoya to kevalajJAnImAM manuSyapaNuM paNa doSarUpa banI jAya. tethI kevalajJAnI digaMbaranI dRSTimAM nirdoSa banI nahi zake. kAraNa ke bhavastha kevalImAM manuSyatva to temane paNa mAnya ja che. paraMtu vastusthiti e che ke manuSyapaNuM kAMI doSarUpa nathI. paraMtu mokSanuM eka sAdhana che. doSa to ene kahevAya ke je kevalajJAnane aTakAve. bhUkha-tarasa-manuSyapaNuM kAMI kevalajJAnane roke nahi. mATe tene doSa na kahevAya. ghAtikarmano udaya kevalajJAnane roke che. ghAtikarmajanya ajJAna-lobha vagere kevalajJAnane roke che. mATe te ja doSa kahevAya. mATe ajJAnAdi aDhAra doSathI rahita kevalajJAnIne bhUkha-tarasa lAgI zake che. tathA tenA zamana mATe teo bhojana karI zake che. - AvuM yuktithI siddha thAya che. Ama digaMbaranI prathama dalIlanuM graMthakArazrIe nirAkaraNa karyuM. have prathama zlokanA dvitIya pAda dvArA digaMbaro je dalIla kare che tenuM nirAkaraNa karatA graMthakArazrI jaNAve che. (308) ghAtiA javAthI kevalI ktatya che gAthArtha :- ghAti karmanA kSayathI ja kRtArthatA kevaLajJAnImAM salAmata che. tathA kRtakRtyatA na hovA chatAM paNa koI takalIpha nathI. kAraNa ke temane bhavopagrAhI karma rahelA che. (30/9) TIkArtha :- ghAti karmano kSaya thavAthI ja kevalajJAnInuM kRtakRtyapaNuM avyAhata-akhaMDapaNe TakI rahe Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2018 * kevalini kRtyatvamImAMsA * dvAtriMzikA-30/9 = vedanIyAdibhiH sadbhiH tadabhAve'pi = kRtakRtyatvA'bhAve'pi no = naiva bAdhA / sarvathA kRtakRtyatvasya siddheSveva sambhavAt / upAditsAbhAve'pi upAdeyasya mokSasya sayogikevalitvakAle'siddheH / rAgAdyabhAvamAtreNa kRtakRtyatvasya ca bhuktipakSe'pyabAdha eveti kathitaprAyameva / / 9 / / dbhAvAnna bhavasthakevalinAM kRtakRtyateti vAcyam, vedanIyAdibhiH sadbhiH = vidyamAnaiH kAraNaiH bhavasthakevalinAM kRtakRtyatvA'bhAve'pi = kRtsnakRtArthatvavirahe'pi asmanmate naiva kAcit bAdhA, kavalabhojitve'pi ca kevalajJAna-darzana-kSAyikasamyaktva-cAritra-dAnAdilabdhipaJcakA'pratighAtAt, ghAtikarmacatuSTayakSayajanyaguNabhAjanatayA bhavasthasarvajJAnAM dezakRtakRtyatvasyaivA'smAbhirabhyupagamAcca / sarvathA = kAtsnryena kRtakRtyatvasya siddheSu eva sambhavAt, nikhilakarmakSayajanyA'khilaguNabhAjanatvAt / etena tIrthakRto dharmadezanAdirapi vyAkhyAtaH, tathaiva tatkarmakSayopapatteH / taduktaM vizeSAvazyakabhASye - NegaMteNa kayattho jeNodinnaM jiNiMdanAmaM se / tadavaMjhaphalaM tassa ya khavaNovAo'yameva jao / / 6 (vi.A.bhA.1103) iti / yathA caitattathA'gre (dvA.dvA.30/15-16, pR.2029-2030) darzayiSyate / na caivamaviratakSAyikasamyagdRzo'pi kRtakRtyatvApattiriti zakanIyama, tasya dezena kRtakRtyatvaM, kevalinAM tu dezaiH kRtakRtyatvamiti vizeSAt / na caivaM 'kevalI kRtakRtyaH, na tvaviratakSAyikasamyagdRSTi'riti kathaM vyavahAraH? iti zaGkanIyam, kevalinamapekSya kRtakRtyatvAbhAvaviSayatvAt tadupapatteH, mahatyapi taDAge 'samudro mahAn na taDAgaH' iti samudramapekSya mahattvAbhAvavyavahAravat / tadavadhikatvaM ca sAnnidhyAdisiddhaM tatrA'vabhAsate iti vyavahArapaddhatiH / nizcayastu kevalamakhaNDameva vastu manyate iti kAtsnyena kRtakRtyaM siddhameva sa kRtakRtyamAha, nAnyad / taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAM - teNaM kevalanANI kayakicco ceva kavalabhoI vi / nANAINa guNANaM paDighAyAbhAvao siddho / / - (a.ma.pa.123) iti / nanu gRhItagrAhyatayA yatkiJcidviSayakopAditsAvirahAt bhavasthakevalino'pi sarvathA kRtakRtyatvameveti kavalabhojitve taddhAnyApattiraparihAryaiveti cet ? maivam, samprAptakevalatayA upAditsA'bhAve'pi = viSayopAdAnecchAvirahe'pi upAdeyasya paramaprayojanabhUtasya mokSasya sayogikevalitvakAle caturdazaguNasthAnakakAle ca asiddheH = aniSpatteH na bhavasthakevalinaH sarvathA kRtakRtyatvaM sambhavati, yena kavalabhojitve taddhAnyApattiraniSTA''padyeta / na ca paramaprayojanA'niSpattAvapi rAga-dveSAdiviraheNa kRtakRtyatvamanAvilameva bhavasthakevalinIti vAcyam, rAgAdyabhAvamAtreNa kRtakRtyatvasya ca bhavadabhimatasya bhuktipakSe'pi = srvjnybhuktiche. bhalene bhavastha kevalImAM vedanIya vagere bhavopagrAhI aghAtika rahelA hoya. athavA to 13 mA guNaThANe rahelA kavalabhojI kevalajJAnImAM digaMbara loko kRtakRtyatA na mAne to paNa amane zvetAMbarone koI vAMdho nathI. kAraNa ke sarvathA- tamAma prakAre kRtakRtyatA to siddha bhagavaMtomAM ja saMbhave che. kazuM paNa meLavavAnI IcchA na hovA chatAM paNa upAdeya-grAhya evo mokSa to sayogI kevalIdazAmAM maLela nathI ja. mATe sarvathA kRtakRtyatA dehadhArI kevalImAM amane mAnya nathI. jo rAga vagere na hovA mAtrathI tame sayogI kevalIne kRtakRtya mAnatA ho to kevalajJAnI bhojana kare to paNa koI takalIpha AvatI 1. mudritapratau ....kAle siddheH' ityazuddhaH pAThaH / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sajJApadArthaparAmarzaH . 2019 AhArasaMjJA cA''hAratRSNAkhyA na munerpi| kiM punastadabhAvena svAmino 'bhuktibAdhanam / / 10 / / ___AhArasaMjJA ceti / (3) AhArasaMjJA cA''hAratRSNAkhyA mohAbhivyaktacaitanyasya saMjJApadArthatvAt na munerapi bhAvasAdhorapi, kiM punastadabhAvena = AhArasaMjJAbhAvena svAmino = bhagavato bhuktibAdhanam? tathA cAhArasAmAnye tadvizeSe, vA AhArasajJAyA hetutvameva nAstItyuktaM bhavati / mate'pi abAdha eva / na hi kavalAhAramAtreNa rAgAdyApattiH kevalinAM sambhavati iti kathitaprAyameva / / 30/9 / / AzAmbarodbhAvitatRtIyahetunirAsAyopakramate - 'AhAre'ti / saMjJA caturvidhA, dazavidhA, paJcadazaprakArA, SoDazarUpA vA vivakSAbhedena zAstreSu darzitA / tatra mohAbhivyaktacaitanyasya = cAritramohanIyakarmavipAkodayA''virbhUtacaitanyavizeSasya saMjJApadArthatvAt na bhAvasAdhorapi cAritramohakSayopazamavizeSAbhivyaktacaitanyalInatayA AhArasaMjJA sambhavati, tathApi tasya kavalAhAraH sampadyamAno naiva muktiM bAdhate; kiM punaH AhArasaMjJA'bhAvena = AhAragocaratRSNAviraheNa bhagavato mohakSobhavihInasya sarvajJasya bhuktibAdhanam ? AhArasaMjJAviraheNA''hAropabhoge'pi bhAvamunInAM cAritrAdyabhaGgavat tIrthakarasyApi kSAyikacAritrakevalajJAnAdyabhaGga eveti bhAvaH / prakRte - jJAnino mUDhalokAnAmAhArAdipravartanam / dRzyate bAhyataH tulyamantare nAsti tulyatA / / - (adhyA.gI. 195) iti adhyAtmagItAvacanamapi saMvadati / tathA ca AhArasAmAnye = AhAratvAvacchinne lomAdyAhAratraividhye tadvizeSe vA = kavalAhAre vA AhArasaMjJAyA hetutvameva nAstItyuktaM bhavati, tAmRte'pi maharSINAmAhAropabhogopalabdheH / etena - mohanIyasahAyaM hi vedyAdikarma kSudAdikAryakaraNe'vikalasAmarthya bhavati 6 (nyA.ku.caM.3/7/76 pR.859) iti nyAyakumudacandrakRdvacanaM nirastam, kavalAhArakaraNadazAyAM kauNDinyAdInAM gautamapravrAjitAnAM kevalajJAnotpAdazravaNena tAdRzaniyame mAnAbhAvAcca / nathI ja. A vAta to AgaLanI gAthAmAM lagabhaga jaNAvI ja gayA chIe. (309) vizeSArtha :- ghAtikarmakSayanI apekSAe bhavastha kevalI kRtakRtya che. tathA aghAtikarmano kSaya karavAno bAkI hovAnI apekSAe dehadhArI sarvajJa kRtArtha nathI. ahIM bhojana karavA-na karavAnI sAthe koI levAhevaa cha 4 nali. (3014) digaMbaronI bIjI dalIlanuM nirAkaraNa karyA bAda trIjI dalIlanuM graMthakArazrI nirAkaraNa kare che. gAthArthaH- khAvAnI tRSNA nAmanI AhArasaMjJA to mahAtmAne paNa nathI hotI. to pachI AhArasaMjJA na hovAthI sarvajJa bhagavaMtane vaLI bhojana karavAmAM vAMdho zuM hoI zake ? (30/10) TIkartha - AhAranI tRSNA nAme AhArasaMjJA oLakhAya che. kAraNa ke mohanIya karmathI abhivyakta caitanya ja "saMjJA' padano artha che. AvI khAvAnI tRSNArUpI AhArasaMjJA to bhAvasAdhune paNa nathI hotI. chatAM teo bhojana kare che. to vaLI sarvajJa bhagavaMtane AhAra saMjJA na hovA chatAM bhojana karavAmAM vAMdho zuM? matalaba ke AhAra sAmAnya pratye ke vizeSa prakAranA AhAra = kavalAhAra pratye AhAra saMjJA hetu ja nathI - AvuM ahIM kahevAnuM tAtparya che. 1. mudritapratI 'mukti...' ityazuddhaH pAThaH / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2020 * apramattayatInAmAhAraparAmarza: 0 dvAtriMzikA - 30/11 na ca tadvizeSe taddhetutvamevA'pramattAdInAM cA''hArA'bhAvAnna vyabhicAra iti kucodyamAzaGkanIyam, AhArasaMjJAyA aticAranimittatvena kadApi niraticArAhArasya sAdhUnAmaprAptiprasaGgAt // 10 // anantaM ca sukhaM bharturjJAnAdiguNasaGgatam / kSudhAdayo na bAdhante pUrNa tvasti mahodaye // 11 // na ca tadvizeSe = kavalAhAre taddhetutvameva = AhArasaMjJAyAH kAraNatvameva, na caivamapramattAdInAmAhArasaMjJAmRte'pi kavalAhAradarzanAtprakRtakAryakAraNabhAve vyatirekavyabhicAra iti vAcyam, yataH apramattAdInAM kevaliparyantAnAM AhArAbhAvAt = kavalAhAravirahAd na AhArasaMjJAyAH kavalAhArakAraNatAyAM vyabhicAraH vyatirekavyabhicArAvakAzaH iti kucodyaM AzaGkanIyam; itthaM kArya-kAraNabhAvasvIkAre AhArasaMjJAyAH aticAranimittatvena bhAvayatInAM cAritrA'ticAranimittatayA kadApi niraticArA''hArasya sAdhUnAM aprAptiprasaGgAt, digambaramatA'nusAreNA'pramattAdiyatInAM kavalAhAravad bhikSATanasyA'pyayogAt pramattayatInAM ca bhikSATane AhArasaMjJayA cAritrAticAraprasaGgAt ||30/10 / = = = zaMkA :- kavalAhAra pratye to AhArasaMjJA kAraNa che ja. Avo kArya-kAraNabhAva visaMvAdI nathI. kAraNa ke apramatta munione AhArasaMjJA nathI hotI ane tethI ja teo kavalAhAra nathI karatA. 7 thI 14 guNasthAnaka sudhI AhArasaMjJA ane kavalAhAra banne nathI hotA. tenI pUrve AhArasaMjJA hovAthI kavalAhAra hoya che. Ama AhArasaMjJA na hovAthI kevalajJAnI kavalAhAra na kare - ema siddha thAya che. kAraNa vinA kArya kaI rIte saMbhave ? samAdhAna :- AvI khoTI zaMkA na karavI. kAraNa ke AhArasaMzA aticAranuM nimitta hovAthI sAdhuone niraticAra evo AhAra kyAreya maLI ja nahi zake. (30/10) : vizeSArtha :- oja AhAra, loma AhAra ane kavalAhAra - Ama traNa prakAranA AhAra prasiddha che. tamAma prakAranA AhAra pratye AhArasaMjJA kAraNa banI na ja zake. kAraNa ke apramatta mahAtmAone AhArasaMjJA na hovA chatAM paNa lomAhAra to cAlu ja hoya che. mATe digaMbara vidvAno kavalAhAra pratye AhArasaMzAne kAraNa tarIke oLakhAve che. tathA apramatta mahAtmAo kavala AhAra karatA nathI.. Ama AhAra saMjJA ane kavalAhAra vacce digaMbaro kAryakAraNabhAva batAvIne ema siddha kare che ke kevalajJAnImAM AhArasaMjJA na hovAthI tenuM kArya kavalAhAra paNa na hoya. AnA prativAdamAM graMthakArazrI kahe che ke - AhArasaMjJA cAritramAM aticAra lagADavAnuM nimitta che. tathA digaMbara mata mujaba to apramattAdi mahAtmAo jema kavalAhAra nathI karatA tema bhikSATanAdi paNa nathI karatA. tethI digaMbara mata mujaba to evuM ja siddha thaze ke chaThThA guNaThANe rahelA mahAtmAo AhArasaMjJAnA udayathI ja bhikSATanAdi kare che. tethI temanI bhikSATanAdi pravRtti AhArasaMzAprayukta hovAthI temane niraticAra gocarI-bhikSA-AhAra kyAreya paNa maLI ja nahi zake. mATe AhArasaMjJAne kavalAhAranuM kAraNa mAnavuM vyAjabI nathI. - (30/10) digaMbaranI cothI dalIlanuM graMthakArazrI nirAkaraNa kare che. gAthArtha :- sarvajJa prabhunuM jJAnAdi guNothI yukta je anaMta sukha che tene kSudhA vagere takalIpha ApatA nathI. tathA pirapUrNa sukha to mokSamAM ja hoya che. (30/11) Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * karmamAtrasya pariNAmaduHkhahetutA * 2021 anantaM ceti / (4) anantaM ca sukhaM bhartuH = bhagavato jJAnAdiguNasaGgataM = tanmayIbhUtamiti yAvat / ajJAnAdijanyaduHkhanivRtteH sarveSAmeva karmaNAM pariNAmaduHkhahetutvAcca kSudAdayo na bAdhante svA'bhAvaniyatasukhAnAmeva tairbAdhanaM / pUrNaM tu = niravazeSaM tu sukhaM mahodaye mokSe asti / tatraiva sarvakarmakSayopapatteH / / 11 / / ___ 'kevalinaH kavalabhuktau tatkAraNakSudvedanodayA'vazyambhAvAt tenA'nantasukhavirodhAnna kavalAhArasambhava' iti yaduktaM prAk (dvA.dvA.30/1 pR.2010) tannirAkaraNakRte granthakAra upakramate- 'anantamiti / bhagavataH bhavasthakevalinaH anantaM sukhaM tanmayIbhUtaM = kevalajJAnAdiguNamayIbhUtaM kSudAdayo na bAdhante, kevalajJAnAdito'nantasukhasya pRthakkartumazakyatvAt, jJAnaparAbhavasya kartumazakyatvAt, ajJAnAdijanyaduHkhanivRtteH = ajJAnarAga-dveSAdijanyaduHkhA'nutpatteH / na ca karmajanyatayA pariNAmataH kSudAdInAM duHkhatvameveti zaGkanIyam, evaM hi trasatva-bAdaratva-paJcendriyatva-naratvAdInAmapi karmodayajanyatayA pariNAmato duHkharUpatA''pattyA te'pi bhagavato'nantasukhaM bAdheran, sarveSAM eva karmaNAM pariNAmaduHkhahetutvAcca / na caivamaghAtikarmodayena kevalajJAnAdiguNamayA'nantasukhabAdhaprasaGga iti vAcyam, yataH svA'bhAvaniyatasukhAnAmeva = tattadghAtyaghAtikarmodayA'bhAvavyAptAnAmeva sukhAnAM taiH = tattadghAtyaghAtikarmabhiH bAdhanaM = vyAghAto bhavati / tatazca bhavasthakevalinaH kavalabhojitve'bhojitve vA vedanIyAdyaghAtikarmaNAM svakSayavyApte tadIye sukhe bAdhakatvantvakAmenA'pyAzAmbareNA'bhyupagantavyameva / ghAtyaghAtikarmakSayaniyataM niravazeSa = akhaNDaM tu sukhaM mokSe eva asti, tatraiva = muktAveva sarvakarmakSayopapatteH sarvakarmakSayavyAptakSAyikasukhasambhavAt / etena - na bhuktiH kSINamohasya tavA'nantasukhodayAt / kSutklezabAdhito jantuH kavalAhArabhugbhavet / / - (A.pu.25/39) iti AdipurANe jinasenavacanaM nirAkRtam / na khalu bhavasthakevalinAM anantaM kSAyikaM sukhaM sambhavati, udayaprAptena vedanIyakarmaNA tadvirodhAt / kSAyikaM sukhaM hi vedanIyakarmakSayajanyaM, na ca tadudaye tatkSayaH sambhavatIti bhAvaH / atha kSAyikasukhe gauNaM mukhyaM vA duHkhameva sAkSAttatpratipanthi, vedanIyakarma tu tatkAraNatayaivopakSINam / evaM ca pradezodayA'rthakatvAttasya ca duHkhA'janakatvAt tadvirahe tatra nityA''nandanispandatA nirAbAdheti cet ? na, tatkarmakSAyikabhAvaM prati tatkarmakSayasyaiva hetutvAt, TIkArya - bhagavAnanuM anaMta sukha jJAnAdi guNothI vyApta thayeluM che. jJAnAdimaya anaMta sukha che. sarvajJa bhagavaMtane ajJAnAdi janya duHkho ravAnA thayelA che. mATe bhUkha vagere bhagavAnanA anaMta sukhane bAdhita karI zakatA nathI. kAraNa ke bhagavAnanA paripUrNajJAnathI sukhane chuTTu pADI zakAtuM nathI. tathA (bhUkha karmajanya hovAthI anaMta sukhane bAdhita kare to sarvajJamAM rahela trapaNuM, paMcendriyapaNuM vagere paNa karmajanya hovAthI digaMbarasaMmata abhojI sarvajJanA anaMta sukhane bAdhita karaze. kAraNa ke) tamAma karmo pariNAme to duHkhanuM ja kAraNa che. mATe prastutamAM evuM mAnavuM joIe ke dareka karmo potAnI gerahAjarImAM ja avazya AvanAra sukhone bAdhita kare che. mATe sarvajJa bhojana kare ke na kare paraMtu azAtAvedanIya karmanA kSayathI maLanArA sukhanuM to bhavasthakevalImAM bAdhaka banaze ja. kAraNa ke paripUrNa suma bhokSamA 4 che. tethI bhokSamA 4 sarva bhano kSaya saMgata thAya che. (30/11) 1. mudritapratau 'svabhAva...' ityazuddhaH pAThaH / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2022 * kevalini vedanIyavipAkodayasiddhiH * dvAtriMzikA-30/13 dagdharajjusamatvaM ca vedanIyasya karmaNaH / vadanto naiva jAnanti siddhAntA'rthavyavasthitim / / 12 / / dagdheti / (5) dagdharajjusamatvaM ca vedanIyasya karmaNo vadantaH siddhAntA'rthavyavasthitiM naiva nAnatti ||2|| puNyaprakRtitIvratvAdasAtAdyanupakSayAt / sthitizeSAdyapekSaM vA tadvaco vyavatiSThate / / 13 / / anyathA suSuptAvaindriyakasukhaduHkhAdivilaye kSAyikasukhaprasaGgAt / ___ 'svasamAnAdhikaraNatajjAtIyaprAgabhAvA'samAnakAlInatadvilayasya taddhetutvAnna doSa' iti cet ? na, tathApi lAghavAt 'taddhetorevAstu kiM tena ?' iti nyAyAcca caramaduHkhadhvaMsajanakasya vedanIyakarmakSayasyaiva kSAyikasukhahetutvAt / na cedevaM, mohodayAbhAvamAtreNopazAntaguNasthAnavartinAmapi kSAyikacAritraprasaGgaH / tasmAttatkarmakSayajanyabhAve tatkarmasattaiva pratibandhiketi yuktamutpazyAmaH / atha yuktisiddhamevedamiti cet ? aho ayuktipriyatvaM devAnAMpriyasya yadatra prasarati pradveSaH / na ca zrutaviruddhamapIdaM, zrute kevalini vedanIyavipAkodayopadezena tathaiva vyavasthAnAt, pratyuta taduktapradezodayasyaiva siddhAntA'sAkSikatvAditi (3.5.5.5.76) vyastaM dhyAtmikataparIkSAyA rU0/99 digambaropadarzitapaJcamahetuvyapohAyopakramate- 'dagdhe'ti / spaSTArtho'yamiti na tanyate / / 30/12 / / dagdharajjunyAyatAtparyameva spaSTayati- 'puNyeti / vizeSArtha - bhavastha kevalI kavalAhAra kare ke na kare paNa ghAti ane aghAti tamAma karmanA kSayathI utpanna thanAra sukha to digaMbaramate ke zvetAMbaramate dehadhArI sarvajJane maLI zake tema nathI ja. to dehadhArI kevalajJAnIne adhAtikarmano vipAkodaya hovA chatAM bhUkha na ja lAge ane te bhojana nA ja kare - Avo kadAgraha rAkhavAnI zI jarUra che ? jyAre jyAM je karmano vipAkodaya hoya tyAre tyAM te karmanuM cokkasa prakAranuM phaLa maLe ja - A to trikAla abAdhita niyama che. A niyamanI sAme apIla karavAnuM digaMbaravila apIla vinA ja cIlajhaDape sIla karIne hilasTezana upara mUkI AvavA jevuM che. (30/11). huM dazvadorI tulyatAnI sAcI oLakha che. gAthArtha :- vedanIya karma baLelI sIMdarI (dorI) jevuM che. - AvuM bolatA digaMbaro siddhAntanA tattvanI vyavasthAne jarA ya nathI jANatA. (30/12) TIkArtha - sarvajJa bhagavaMtanuM vedanIya karma dagdha dorI samAna che - AvuM bolatA digaMbaro sarvajJasiddhAntamAM nirdiSTa tattvanI vyavasthAne bilakula jANatA nathI. (30/12) vizeSArtha - bIjA zlokanA pUrvArdhamAM digaMbaranI je pAMcamI dalIla batAvI hatI tenuM nirAkaraNa have graMthakArazrI zarU kare che. digaMbaranI 1 thI 4 dalIlanuM to A pUrve kramazaH kacuMbara thaI gayela che. mahopAdhyAyajI mahArAja have Agamika siddhAntanA pratipAdanamAM potAnI kasAyelI kalamane gatimAna karIne digaMbaramata nirAkaraNamAM pragati karI rahyA che. (30/12) gAthArtha:- puNya prakRti tIvra hovAthI asAtA vagere upakSINa nahi thAya. athavA to zeSa sthitinI apekSAe dagdharajutulyatAdarzaka vacananI vyavasthA saMgata thaI zake che. (30/13) Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dagdharajjusamakarmamarmadyotanam * 2023 puNyeti / puNyaprakRtInAM tIrthakaranAmAdirUpANAM tIvratvAt tIvravipAkatvAt (=puNyaprakRtitIvratvAt) tajjanyasAtaprAbalye vedanIyamAtrasya dagdharajjusamatvA'siddharasAtAdInAmanupakSayAdasAtavedanIyasyA'pi tadasiddheH / pApaprakRtInAM bhagavati rasaghAtena nIrasatvA'bhyupagame sthitighAtena niHsthitikatvasyA'pyA'patteH, sarvajJatIrthakare tIrthakaranAmAdirUpANAM tanniyatAnAJca saMhanana-saMsthAnAdilakSaNAnAM puNyaprakRtInAM tIvravipAkatvAt = anuttaravipAkodayaprAptatvAt / taduktaM Avazyakaniyuktau - saMghayaNa-rUva-saMThANa-vaNNagai-satta-sAra-UsAsA / emAi'NuttarAI havaMti nAmodayA tassa / / 6 (A.ni.571,bR.ka.bhA.1198) iti / ataH tajjanyasAtaprAbalye = tIrthakaranAmakarmAditIvraprazastavipAkodayajanyasukhasyotkaTatve vedanIyamAtrasya = sAtA'sAtasAdhAraNavedanIyakarmaNaH dagdharajjusamatvA'siddheH = arthakriyAkAritvazUnyArthakadagdharajjukalpatvasya pramANato'prasiddheH / na ca vedanIyatvA'vacchinnasya dagdharajjusadRzatvA'siddhAvapi na kAcidAzAmbarANAM kSatiH, asAtavedanIyakarmaNa eva kSutpipAsAdyAkSepakasya dagdharajjusamatvasyeSTatvAditi zaGkanIyam, bhagavato mahAvIrasyopari gozAlakatejolezyAprakSepAyudAharaNena kevalini asAtAdInAM anupakSayAt = anudayA'siddheH / tatazca akSINarasatvAt = akRtArthatvAt = svavipAkodayamadattvA'nivRtteH asAtavedanIyasyApi tadasiddheH = dagdharajjusamatvA'siddheH / na ca kSapakazreNau puNyaprakRtInAM dvisthAnikarasAt catuHsthAnikarasArohaNe'pi pApaprakRtInAM catuHsthAnikarasAd dvisthAnikarasatvasampAdanena nIrasatvA''pAdanAt asAtavedanIyAdyaghAtikarmaNAM dagdharajjusamatvamucyata iti na ko'pi doSa iti karmavizAradaiH vAcyam, pApaprakRtInAM asAtavedanIyAdInAM bhagavati sarvajJe rasaghAtena = apUrvarasaghAtena nIrasatvA'bhyupagame tulyanyAyena sthitighAtena = apUrvasthitighAtena niHsthitikatvasyApi ApatteH, samakamevA'pUrvasthitighAta-rasaghAtAdInAM paJcAnAM pravRtteH / 1 TIkArya - bhavastha sarvajJa tIrthakara bhagavaMtone tIrthaMkaranAma karma vagere puNya prakRti svarUpa aghAti karmono vipAka tIvra hovAthI tenAthI utpanna zAtAnI prabaLatA hoya to dehadhArI sarvajJanuM vedanIya karma dagdharajusamAna che' A vacana asiddha ja rahe che. (kevalajJAna prApti bAda bhagavAna zrI mahAvIra upara gozANAtavezyA 34.tI. tenAthI prabhune cha mahinA sudhI sohIna gen (Loose Motion) 45 gayA hatA. A vAta prasiddha che. tenAthI siddha thAya che ke, kevalajJAnIne paNa sarvathA asAtA vagere paNa upakSINa = ravAnA nathI thayela. mATe asAtA vedanIya paNa dazvarajUsamAna siddha nahi thAya. digaMbara :- tIrthakara nAma karma vagere puNyaprakRtino rasaghAta vagere na thAya. paraMtu asAtA vedanIya vagere aghAti pApaprakRtiono to rasaghAta thavAnA kAraNe te nIrasa thaI gaI hoya che. mATe tIrthakaranAmakarma bhale dagdharajusamAna na bane paraMtu asatAvedanIya to nIrasa thavAthI avazya baLelI dorItulya banI jaze. mATe te potAno vipAkodaya dekhADI nahi zake. mATe sarvajJa bhagavaMtane bhUkha vagere nahi lAge. bhUkha ja na lAge to kevalI kavalAhAra zA mATe kare ? - zvetAMbara :- jo sarvajJa bhagavaMtanI asAtavedanIya vagere aghAti pApakarmaprakRtino rasaghAta thavAthI azAtAvedanIyAdi karmone nIrasa mAnavAmAM Ave to rasaghAtanI jema asatAvedanIyAdi nIrasa bane che tema sthitighAta thavAthI te niHsthitika banavAnI samasyA Avaze. kAraNa ke rasaghAta thAya paNa sthitighAta na thAya evuM na bane. arthAt asAtA vedanIya vagerenI sthiti kSINa thaI jaze. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2024 rasApekSayA dagdharajjusamatvAbhAvaH dvAtriMzikA - 30/13 apUrvakaraNAdau badhyamAnaprakRtiviSayakasyaiva tasya vyavasthiteH / nanu tarhi kathaM bhavopagrAhikarmaNAM kevalinAM dagdharajjukalpatvA'bhidhAnamAvazyakavRttyAdau zrUyate ? ityata Aha- sthitizeSAdyapekSaM vA tadvaco = dagdharajjukalpatvavaco vyavatiSThate, na tu rasA'pekSayA, anyathA sUtrakRtaMvRttivirodhaprasaGgAt / badhyamAnapuruSaveda- hAsyAdicatuSka-saca vastutastu apUrvakaraNAdau badhyamAnaprakRtiviSayakasyaiva lanacatuSka-jJAnAvaraNapaJcaka-darzanAvaraNacatuSkA'ntarAyapaJcakalakSaNAzubhaprakRtiviSayakasyaiva tasya dvisthAnikarasabandhasya nIrasatvA'parAbhidhAnasya vyavasthiteH zAstramaryAdAsiddhatvAt / asAtavedanIyaM tu tadAnIM naiva badhyate / ato'pUrvakaraNena tannIrasIkaraNamazakyameva / yathA caitat tattvaM tathA karmaprakRtyAdI vyavasthitam / tathAvidhasthitau ca vyavasthitAyAM tathAvidharasaH kasya pANinA pidheyaH ? arvAgeva ca sarvathA bhavopagrAhipApakarmarasaghAte samudghAtavaiyarthyam / na khalu 'satkarmasamIkaraNAyaiva samudghAtaH, satkarmaNa eva vA''dhikyaM tade'tyatra mAnamastIti (syA.ka.10/gA.64/pR.207) vyaktaM syAdvAdakalpalatAyAm / nanu tarhi uparyuktazAstravyavasthAyA nirNItatve kathaM = kena prakAreNa bhavopagrAhikarmaNAM aghAtikarmacatuSTayazAlinAM kevalinAM bhavasthakevalajJAninAM dagdharajjukalpatvAbhidhAnaM AvazyakavRttyAdI zrUyate ? taduktaM zrIharibhadrasUribhireva AvazyakaniryuktivRttau dagdharajjukalpena bhavopagrAhiNA'lpenA'pi satA kevalino'pi na muktimAsAdayanti - ( A.ni. 1509) iti cet ? sthitizeSAdyapekSaM vA = karmasthityavazeSAlpAdyabhiprAyakaM vA dagdharajjukalpatvavacaH vyavatiSThate, na tu rasApekSayA / anyathA karmAnubhAgApekSayA dagdharajjukalpatvA'bhyupagame sUtrakRtavRttivirodhaprasaGgAt c| taduktaM sUtrakRtAGgavRttau yadapi dagdharajjusthAnikatvamucyate vedanIyasya tadapyanAgamikamayauktikaJca / Agame hyatyantodayaH sAtasya kevalinyabhidhIyate / yuktirapi ghAtikarmakSayAt jJAnAdayaH tasyA'bhUvan vedanIyodbhavAyAH kSudhaH kimAyAtaM yenAsau na bhavati ? na tayoH chAyA''tapayoriva sahAnavasthAnalakSaNo virodhaH / nApi bhAvAbhAvayoriva parasparaparihAralakSaNaH kazcid virodho'stIti / sAtA'sAtayozcAnta = = = = 1. mudritapratI 'kR...' ityazuddhaH pAThaH I = vaLI, mahattvanI vAta to e che ke apUrva ka2Na vageremAM je rasaghAta vagere thAya che te tyAre baMdhAtI karmaprakRtinA ja rasaghAta vagere thAya che- evI zAsravyavasthA che. asAtA vedanIya prakRti to apUrvakaraNa vageremAM baMdhAtI ja nathI. mATe teno rasaghAta paNa na ja thaI zake. = zaMkA :- jo asAtAvedanIya vagere karmono apUrva rasaghAta na thayo hovAthI te nIrasa na thayA hoya to AvazyakaniryuktinI vRttimAM zrIharibhadrasUrijI mahArAje zA mATe kevalInA athAtikarmone dagdharajjusamAna kahela che ? = samAdhAna :- bAkI rahelI alpakAlIna sthitinI apekSAe Avazyakaniyukti TIkAmAM zrIharibhadrasUrijI mahArAje kevalInA adhAti karmone dadharajjusamAna kahela che. paNa rasanI apekSAe kevalInA aghAtikarmo dagdarajjutulya che - evuM na samajavuM. kAraNa ke tevuM samajavAmAM sUyagaDAMgajInI vRttino virodha Avaze. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kevalikarmaNi sarvathA dagdharajjusamatvAbhAvaH * 2025 asAtAdiprakRtInAmaduHkhadatvAbhidhAnamapi AvazyakaniyuktyAdau ghAtikarmajanyabahutarAsukhavilayenAlpasyA'vivakSaNAt / anyathA bhavopagrahA'yogAditi vibhAvanIyaM sudhIbhiH / / 13 / / rmuhUrtaparivartamAnatayA yathA sAtodaya evamasAtodayo'pItyanantavIryatve satyapi zarIrabalA'pacayaH kSudvedanIyodbhavA pIDA ca bhavatyeva / na cAhAragrahaNe kiJcit suuyte| kevalamAhopuruSikAmAtrameva - (sU.kR. zrutaskaM-2/adhya.3/niryu.176 vRtti) iti / taduktaM syAdvAdakalpalatAyAmapi - dagdharajjusthAnIyatvamapi bhagavatyasAtavedanIyAdiprakRtInAM na svakAryA'kSamatvAdyabhiprAyeNa zAstre pratipAdyate kintu kSiprakSapaNayogyatvAdyabhiprAyeNa + (syA.ka.10/64) iti / etena - yadaiva vidyA kanyA sA pariNItA tadaiva me / lIno mohaH paraM pArthe dagdharajjusamaH sthitaH / / - (vai.ka.la.9/504) iti vairAgyakalpalatAvacanamapi vyAkhyAtam, vidyAzastreNa mohasya drutamucchedArhatvAt / nanvevaM bhavasthakevalini sAtodayavadasAtodayasya tIvravipAkatvA'bhyupagame - assAyamAiAu jA vi a asuhA havaMti payaDIu / NiMbarasalavuvva pae Na huMti tA asuhayA tassa / / - (A.ni.573, bR.ka.bhA.1200) ityevaM Avazyakaniyuktau bRhatkalpabhASye ca asAtAdiprakRtInAM payasi nimbarasalavavat asukhadatvaniSedhoktiH virudhyeta iti cet ? maivam, asAtAdiprakRtInAM aduHkhadatvAbhidhAnaM = duHkhadatvaniSedhAbhidhAnaM api AvazyakaniyuktyAdau ghAtikarmajanyabahutarA'sukhavilayena = jJAnAvaraNa-darzanAvaraNamohAntarAyajanyA'dhikataraduHkhavilayena alpasya asAtAdijanyaduHkhasya avivakSaNAd vijJeyam / itthaJca 'nA'sukhadA' ityatra naJ ISadarthe 'alavaNA yavAgUH' ityatreva draSTavyaH / na ca kSuvedanA'pi mahatIti 'natthi chuhAe sarisA veyaNA' (piM.ni.663) iti piNDaniyuktivacanAt prasiddhaM, sukhamapi ca teSAM mahaditi kathamubhayamupapadyate ? iti vAcyam, 'taTAko mahAn, samudrazca mahAn' itivad vivakSAbhedAttadupapatteH, anyathA bhAvitAtmanAmapi viziSTasukhAnupapatteH / taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAm - ettocciya bahudukkhakkhaeNa tesiM chuhAiveaNiyaM / NiMbarasalavuvva pae appaMti bhaNaMti samayaviU / / (a. ma.93) iti / 'pae = payasi', ziSTaM spaSTam / ___ yuktaJcaitat, anyathA = vedanIyavipAkodayajanyasukha-duHkhayoH mohakSayAt kSAyikasukhe tirodhAnA'bhyupagame asAtavedanIyaprakRtijanyA'sAtasya mUlocchede dugdhaghaTe nimbarasalavasthAnIyatvAbhidhAnA'nupapatteH / na ca prakRtisvarUpavyAvarNanamAtrametaditarathA tAsAM kaNThato'sukhajananA'kSamatvAbhidhAnAnupapatteriti vAcyam, rasadRSTAntopanyAsAt, tadvacaso baMhIyasi sukhe'lpIyasaH kvlaahaaraadyaupyikkssudaadiduHkhsyaa'stpraaytvtaatprytathA AvazyakaniyuktimAM "asAtA vedanIya vagere kevalIne duHkhadAyI nathI hotA.' AvuM ja jaNAvela che te to ghAtikarmajanya ghaNA duHkho ravAnA thayela hovAnI apekSAe atya* asatAvedanIya karmajanya duHkhanI vivakSA = gaNatarI na karela hovAnI dRSTie samajavuM. jo azAtAvedanIyAdi aghAtikarma jarAya phaLa na ja Ape - duHkha na ja Ape to pachI te karma bhavopagrAhI = saMsAramAM pakaDI rAkhanAra 55 rIta upAya ? bhA pAta buddhizANImA uilthI viyA2vI. (30/13) 1. mudritapratau ....masukhadatvA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritaprato... 'yenAnyasyA(nAlpasyA) vi...' iti pAThaH / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2026 * digambarANAmadhujaratIyanyAyagrastatvam * dvAtriMzikA-30/13 katvAt / dRzyate cAlpasyA'vivakSaNaM kvacit / na cedevaM tarhi mohakSayajanye sukhe'sAtavedanIyasya svarUpato'virodhitvena tiktaprakRtinimbalavAnuviddhadugdhaghaTadRSTAntAbhidhAnA'nupapatteH, vedanIyavipAkodayajanyasukha-duHkhayoriva tulyanyAyena manuSyAyuSyoccairgotra-manuSyagati-vajraRSabhanArAcasaMhanana-samacaturasrasaMsthAnAdikarmavipAkodayajanyaphalAnAmapi kSAyikasukhe tirodhAnasvIkArA''pAtena bhavopagrahA'yogAt = manuSyadehAvasthAnAdyasambhavA''pAtAt / tatazca 'alpenA'pi satA kevalino'pi na muktimAsAdayanti' (A.ni.1509 hA.vR.) iti hAribhadrIyAvazyakavRttivirodhaprasaGgaH / taduktaM sammatitarkavRttau abhayadevasUribhiH - na ca dagdharajjusaMsthAnIyatvAt tasya svakAryA'janakatvam, tata eva sAtavedanIyasyApi svakAryA'janakatvaprasakteH sukhAnubhavasyApi bhagavatyabhAvaprasaGgAt / yathA ca dagdharajjusaMsthAnIyA''yuSkakarmodayakAryaM prANAdidhAraNaM mati tathA pravRtamaNamyupAmyatAm, vizeSaTSmAvat 9 (saMta.ghu.mA I-is-2/pRSTha-676) rUti. kiJca bhavasthakevalini bhavopagrAhikarmaNAM dagdharajjutulyatve 'ekAdaza jine' (ta.sU. 9/11) iti tattvArthasUtroktirapi naiva saGgaccheta, anyathA'rdhajaratIyApAtAt / taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAM - tattatthasuttabhaNiyA ekkArasa jaM parisahA ya jiNe / teNa vi putArUM vAsa sudasa paDijUnaM || - (ga.ma.3.78) ti | tu taritoDavasem rU0/1rUA. vizeSArtha :- AvazyakaniryuktinI 1509 mI gAthAnI TIkAmAM zrIharibhadrasUrijI mahArAje kevalajJAnI bhagavAnanA bhavopagrAhI aghAti karmone dagdharajusamAna jaNAvela che te tenI alpatama sthitinI apekSAe athavA jhaDapathI kSaya thavAnI yogyatAnI apekSAe jaNAvela che. paraMtu teno rasa alpatama hoya che athavA te phaLa utpanna karavA mATe asamartha che. - A apekSAe haribhadrasUrijI mahArAje dagdharajutulya nathI jaNAvela. jema 10 rU.nA mAlikane paisA thoDA hovA chatAM nirdhana kahevAya che tema ahIM jANavuM. kAraNa ke te ja gAthAmAM teozrIe jaNAvela che ke "dagdharajusamAna bhavopagrahI karma thoDuM paNa bhogavavAnuM bAkI hoya. nirjaravAnuM bAkI hoya tyAM sudhI sarvajJa bhagavaMta mokSane meLavatA nathI." jo sarvajJanA bhavopagrAhI karma nIrasa hoya ke svakArya karavA asamartha hoya to kevalajJAnIne saMsAramAM - zarIramAM zA mATe jakaDI rAkhe ? vaLI, sUyagaDAMga sUtranA bIjA zrutaskaMdhanA trIjA adhyayananI niyuktinA 176 mA zlokamAM zrIzIlAMkAcArya paNa jaNAve che ke "sarvajJa bhagavaMtamAM anaMta zakti hovA chatAM paNa vihAradezanAdinA lIdhe temanuM zArIrika baLa ghaTe paNa che tathA bhUkha-tarasa vagere pIDA paNa temane thAya che." mATe kevalInA aghAti karma sAva nIrasa thaI gayA hoya ke potAnuM kAma na karI zake tevA thaI gayA hoya tevuM mAnI na zakAya. bAkI uparokta be AcArya bhagavaMtonA vacanano virodha Ave. jo ke AvazyakaniryuktinI pa73 mI gAthAmAM tathA bRhatkalpabhASyanI 1200 mI gAthAmAM jaNAvela che ke "madhura sarabatanA tapelAmAM lIMboDInuM eka TIpuM paDe to jema tenI kaDavAza anubhavAtI nathI tema kevalajJAnI bhagavaMtane azAtA vedanIya karma vagerenI azubhatA anubhavAtI nathI." paraMtu tenuM tAtparya e che ke ghAtikarmajanya duHkho ja vadhu bhayaMkara bihAmaNA che. tamAma ghAti karmo ravAnA thavAthI kevalI bhagavaMta ghAtikarmajanya sarva duHkhomAMthI kAyama mATe bacI gayA. have je bAkI rahyA te aghAti karma alpa samaya Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bAhyAdhyAtmikasukhAdikAraNavicAra: * 2027 indriyodbhavatAdhrauvyaM bAhyayoH sukhaduHkhayoH / citraM punaH zrutaM hetuH karmA''dhyAtmikayostayoH / / 14 / / indriyeti / (5) (indriyodbhavatAdhrauvyaM =) indriyodbhavatAyA dhrauvyaM = AvazyakatvaM bAhyayoH = indriyArthasambandhA'pekSayorvilakSaNayoreva sukha-duHkhayoH AdhyAtmikayoH tayoH = sukhaduHkhayoH punazcitraM karma hetuH zrutam / kvacidbahirindriyavyApArA'bhAve'pi manomAtravyApAreNa sadasaccintAbhyAmeva tayorutpatteH / kvacicca tasyA'pyabhAve AdhyAtmikadoSopazamodrekAbhyAmeva tadutpatterdarzanAdbhagavatyapi paJcamahetunirAkaraNottaraM 'zarIrAzritayoH sukha-duHkhayorindriyA'dhInatayA'tIndriyANAM bhagavatAM tadanupapatteH'(pR.2011) iti yaduktaM digambaraiH tannirAsArthamupakramate 'indriye'ti / indriyArthasambandhA'pekSayoH = indriyaviSayasamparkAdhInayoH sukha-duHkhayoH indriyodbhavatAyA AvazyakatvaM zvetAmbarANAM sammatameva, tayoH AdhyAtmikasukha-duHkhavilakSaNatvAt / paraM AdhyAtmikayoH sukha-duHkhayoH indriyArthasambandhA'pekSA nAsti, tatra citraM sAtA'sAtavedanIyAdikaM manovyApArAdikaM vA karma eva hetuH iti Agame zrutam / / etadeva spaSTayati- kvacit = indriyArthaM pratyudAsInadazAyAM bahirindriyavyApArA'bhAve'pi = cakSurAdisannikarSavizeSavirahe'pi manomAtravyApAreNa = kevalA'ntaHkaraNaprayatnena sadasaccintAbhyAmeva = prazastA'prazastavicArAbhyAmeva tayoH = AdhyAtmikayoH sukha-duHkhayoH utpatteH darzanAt, tau pratIndriyavyApArasya nAsti kAcidapekSeti siddham / na cA'stu tarhi AdhyAtmikasukha-duHkhau prati manovyApArasyaiva hetutA, kiM tAvatA ? iti vAcyam, kvacicca tasya manovyApArasya api abhAve tadutpatteH = AdhyAtmikasukhaduHkhotpatteH darzanAt tau prati manomAtravyApArasya hetutvA'sambhavAt, vyatirekavyabhicArasya tadbAdhakatvAt / na ca tatra na ko'pi hetuH sambhavatIti vAcyam, ahetukayoH tayoH nityasattvA'sattvA''pAtAt / kintu mATe ja. tethI azAtA vedanIya vagerethI utpanna thayela duHkho paNa atialpa kALa mATe ja temane naDe che. anAdi kALathI cAlI AvatA ghAtikarmajanya sarva duHkhonI sAme thoDA kALa mATe rahelA adyAtikarmajanya duHkho koI gaNatarImAM ja na Ave. Ama aghAtikarmajanya duHkho alpakAlIna hovAthI tyAM tenI vivakSA karelI nathI. paNa Ano artha evo nathI ke aghAtikarma potAnuM phaLa jarA paNa batAvI na zake. 10 abaja Dolarano devAdAra mANasa 9 abaja, 99 karoDa, 99 lAkha, 99 hajAra DolaranuM devuM cUkave eTale tenuM devuM puruM thayuM ema vyavahAramAM kahevAya kharuM. paNa kAyadesara 1 hajAra DolaranuM devuM cUkavavAnuM bAkI hovAthI te devAdAra ja kahevAya. AvuM prastutamAM jANavuM.(3o/13) digaMbaranI chaThThI dalIlanA nirAkaraNa mATe graMthakArazrI kahe che ke - ha AdhyAtmika sukhAdinI vividhatA ja gAthArtha :- bAhya sukha-duHkha avazya IndriyAdhIna che. paraMtu AdhyAtmika sukha-duHkhanuM kAraNa to vivi5 52nu bha cha - sebha sAmaNelacha. (30/14) TIkArca - Indriya ane viSayanA saMbaMdhane sApekSa evA bAhya sukha-duHkha avazya IndriyAdhIna che. paraMtu tenA vilakSaNa AdhyAtmika sukha-duHkhanuM kAraNa to vividha prakAranuM karma che - ema zAstramAM sAMbhaLela che. jema ke kyAreka bAhya IndriyanI pravRtti na hovA chatAM paNa mAtra mananI pravRttithI sArI vicAraNAthI ja AdhyAtmika sukha ane kevaLa khoTI ciMtAthI ja AdhyAtmika = mAnasika duHkha utpanna Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2028 * kevalini pariSahavimarzaH * dvAtriMzikA-30/14 = dvividhavedanIyodayadhrauvye tayoH suvacatvAditi / vastuto bAhyayorapi sukhaduHkhayoriSTA'niSTA'rthazarIrasamparkamAtraM prayojakam, na tu bahirindriyajJAnamapIti bhagavati tRNasparzAdiparISahAbhidhAnaM sAmpradAyikaM saGgacchata iti na kiJcidetat / / 14 / / AdhyAtmikadoSopazamodrekAbhyAmeva = dravyakarma-bhAvakarmahAsa-vipAkodayAbhyAmeva AdhyAtmika sukha - duHkhotpattisambhava ityakAmenA'pyaGgIkartavyam / itthaM bhagavati sarvajJe api dvividhavedanIyodayadhIvye = sAtASsAta vedanIyavipAkodayA''vazyakatve tayoH AdhyAtmika sukha-duHkhayoH suvacatvAditi / = = nanu sukhaM tAvad dvividhaM aindriyakamatIndriyaJca duHkhantu aindriyakameva / tatrA'tIndriyaM sukhaM tAvadamUrtAbhiH AtmapariNAmazaktibhiH utpadyamAnaM jJAnameva nirAkulatayA vyavasthitam / aindriyakasukhaduHkhe tviSTAniSTaviSayopanipAtAd mUrtAbhiH kSayopazamazaktibhirutpadyamAnaM jJAnamapekSya pravartete / ata eva sarvajJAnAM na te / taduktaM pravacanasAre sukkhaM vA puNa dukkhaM kevalanANissa Natthi dehagadaM / jamhA adiMdiyattaM jAdaM tamhA du taM NeyaM / / - (pra.sA. 1 /20 ) iti zaGkAyAmAha - 'vastuta' iti / bAhyayoH = indriyArthasambandhApekSayoH api sukha-duHkhayoH iSTAniSTArthazarIrasamparkamAtraM prayojakaM = sAkSAt paramparayA vA kAraNaM, na tu tatra bahirindriyajJAnamapi iSTAniSTArthendriyasamparkajanyajJAnamapi prayojakam / tatazca bhavasthakevalinAM bhAvendriyA'bhAve ratirUpamaindriyakaM sukhaM ajJAnA'ratijanyaM ca duHkhaM mA bhUt, zarIreNa sahA'niSTaviSayasamparkajanyasya audaryajvalanopatApajanyasya ca duHkhasyotpattau ko virodhaH? na hi duHkhakAraNAni dveSadvAraiva duHkhaM janayanti, api tu Ahatyaiva iti bhagavati bhavasthakevalini tRNasparzAdipariSahAbhidhAnaM sAmpradAyikaM zvetAmbarasampradrAya-yApanIyasampradAyAdiprasUtaM saGgacchate / ekenA'dhikA na daza pariSahA jine - (pra.ka. bhA. pari. 2 pR.87, nyA.ku.3/7/76 pR. 862) iti prameyakamalamArtaNDa-nyAyakumudacandrayoH prabhAcandroktiH nirastA, egavihabaMdhagassa NaM bhaMte! sajogibhavattha-kevalissa kai parisahA paNNattA ? goyamA ! ekkArasa parisahA paNNattA, nava puNa veyaMti tti - (vyA.pra.8/8/420 ) iti vyAkhyAprajJaptivacanavirodhApatteH, taduktaM yApanIyatantrA'graNizAkaTAyanAcAryeNa kevalibhuktiprakaraNe etena thAya che. ane kyAreka to sArI-khoTI vicAraNA paNa na hoya chatAM AdhyAtmika doSanA upazamathI AdhyAtmika sukhanI utpatti ane AdhyAtmika-AMtarika doSono uchALAthI AdhyAtmika duHkhanI utpatti thatI dekhAya che. mATe bhagavAnamAM paNa sAtAvedanIya ane azAtA vedanIya karmano vipAkodaya dhruva hovAthI AdhyAtmika sukha du:kha sarvajJa bhagavaMtamAM paNa kahI zakAya che. maiM IndriyajJAna sukhAdiprayojaka nathI - zvetAMbara : vAstavamAM to bAhya sukha-duHkha pratye paNa kevala ISTa-aniSTa viSaya sAthe zarIrano kevala saMparka ja prayojaka che, nahi ke bahirindriyajanya jJAna paNa. tethI ja sarvajJa bhagavaMtamAM tRNa sparza vagere 11 pariSaha saMbaMdhI zvetAMbara saMpradAyanuM kathana paNa saMgata thAya che. mATe 'atIndriya evA sarvajJamAM sukha-duHkha- kSudhAhi utpanna na thAya' - khA mAnyatAmAM DAM hama nathI. (30/14) Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AhArAdipravRtteH mohajanyatvAbhAvaH 2029 AhArAdipravRttizca mohajanyA yadISyate / dezanAdipravRttyA'pi bhavitavyaM tadA tathA / / 15 / / AhArAdIti / (6) AhArAdipravRttizca yadi mohajanyeSyate bhavatA buddhipUrvakaparadravyaviSayakapravRttermohajanyatvaniyamAt tadA dezanAdipravRttyA'pi bhagavataH tathA = mohajanyatvena bhavitavyam 118411 rogAdivat kSudho na vyabhicAro vedanIyajanmAyAH / prANinyekAdaza jina iti jinasAmAnyaviSayaM ca / / taddhetukarmabhAvAt pariSahoktirna jina upaskAryaH / naJ nA'bhAvA'siddherityAdernaH kSudAdigatiH / / - (va.mu.20/31) kRti / adhistu - na ya suvuM yuvalluM vA vaidayaM phaMDimAM saLaM annANa-mohakajje pamANasiddhe hu saMkoe / / - ( a.ma.pa. 92 ) iti adhyAtmamataparIkSAgAthAyA vRttitoDavaseyam / / 30/14|| nanu 'mohanIyakarmavipAkodayata eva paradravyapravRttisambhavAt nirmohasya sataH sarvajJasya AhArAdiparadravyapravRttyanupapatteH' iti yaduktaM prAk ( dvA.dvA. 30 / 3 pR. 2011) tannirAkaraNArthaM pratibandhA pratyavatiSThate granthakRd 'AhAre 'ti / yadi buddhipUrvakaparadravyaviSayakapravRtteH mohajanyatvaniyamAt = cAritramohapariNAmakAryatvavyApteH bhavatA digambareNa sarvajJasya AhArAdipravRttiH syAt tarhi sA mohajanyA = cAritramohanIyakarmavipAkodayajanyA syAditi iSyate tadA tulyanyAyena prasiddhayA dezanAdipravRttyA'pi bhagavataH = bhavasthasya tIrthakarasya vizeSArtha :- sarvajJa bhagavaMta atIndriya hoya che. arthAt Indriyajanya rAsanAdi matijJAna kevalajJAnIne na hoya. A vAta zvetAMbara-digaMbara banne saMpradAyamAM mAnya che. paNa digaMbara loko ema kahe che ke bhagavAnane bhUkhanuM duHkha hoya to tenuM Indriyajanya pratyakSa thavuM joIe tathA khAvAthI IndriyAdhIna sukhanI utpatti mAnavI paDe. paraMtu zvetAMbaraziromaNi graMthakArazrI kahe che ke sukha-duHkhanI niSpatti mATe Indriyajanya jJAnanI koI AvazyakatA nathI. paraMtu bAhya viSaya sAthe zarIrano saMbaMdha ja teno niyAmaka che. tethI bhagavatIsUtra vagere zvetAMbarasaMpradAyanA graMthomAM, kevalibhuktiprakaraNa vagere yApanIya saMpradAyanA graMthomAM tathA tattvArthasUtra vagere digaMbara-zvetAMbara ubhayamAnya graMthamAM kevalajJAnIne tRNasparza vagere 11 pariSaho hoya che tevuM jaNAvavAmAM Avela che. kevalIne bAhya Indriyajanya jJAna na hovA chatAM 11 pariSaha kahelA che te vAta siddha karI Ape che ke sarvajJa bhagavaMtane asAtAvedanIya karmanA kAraNe kSudhAdi duHkha saMbhavI zake che tathA tenA nivAraNa mATe teo kavalabhojana paNa karI zake che. tethI sarvajJa IndriyajanyajJAnazUnya hovA mAtrathI kSudhAzUnya hoya tevuM mAnavuM eka jAtanI bhramaNA ja che.(30/14) trIjA zlokamAM digaMbaronI sAtamI dalIla jaNAvI hatI tenuM nirAkaraNa thAya che. # paradravyapravRtti mohajanya hovAno niyama nathI gAthArtha :- AhArAdi pravRtti jo mohajanya mAno to dezanA vagere pravRttithI te mujaba moha thavo joIe. (30/15) TIkArtha :- buddhipUrvakanI paradravyaviSayaka pravRtti mohajanya ja hoya - AvA niyama anusAra sarvajJa bhagavaMtanI bhojanAdigocara pravRttine jo Apa digaMbara vidvAno mohajanya mAno to pachI sarvajJa bhagavaMtanI dharmadezanA vagere pravRttine paNa tamAre te ja mujaba mohajanya mAnavI paDaze. (30/15) Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2030 * sarvajJadezanAkaraNavimarzaH * dvAtriMzikA-30/16 icchA'bhAvAd bhagavato nAstyeva dezanApravRttiH, svabhAvata eva ca teSAM niyatadezakAlA dezanA itISTApattAvAhayatnaM vinA nisargAcceddezanAdikamiSyate / bhuktyAdikaM tathaiva syAdRSTabAdhA samobhayoH / / 16 / / ____yatnamiti / yattaM = tAlvoSThAdivyApArajanakaprayatnaM vinA nisargAt = svabhAvAt cedezanAdimohajanyatvena = cAritramohavipAkodayajanyatvena bhavitavyam / / 30/15 / / nanu sveSTasAdhanatAjJAnaM vinA cikIrSA notpadyate, tAM vinA ca na pravRttisambhavaH tathaiva kAryakAraNabhAvasiddheriti / na cecchAyAM satyAM vItarAgatvaM sambhavatIti prakRte sarvathaiva icchA'bhAvAt = icchAtvA'vacchinnapratiyogitAkAbhAvasattvAta bhagavataH sayoginaH tIrthakarasya nAstyeva dezanApravRttiH = saddharmadezanApravRttiH / na caivaM sthAna-niSadyA-vihAra-dharmopadezAdayo hi tiSThAsAdyabhAvAt kSINamohAnAM teSAmucchidyeranniti vAcyam, prayatnamantareNa svabhAvata eva teSAM tIrthakarANAM sambhavopadezAt / taduktaM pravacanasAre - ThANa-Nisejja-vihArA dhammuvadeso a Niyadio tesiM / arahatANaM kAle mAyAcAro vva itthINaM / / 6 (pra.sA.1/44) iti / - yathA hi mahilAnAM prayatnamantareNA'pi tathAvidhayogyatAsadbhAvAt svabhAvabhUta eva mAyopaguNThanAvaguNThito vyavahAraH pravartate tathA hi kevalinAM prayatnamantareNApi tathAvidhayogyatAsadbhAvAt sthAnaM AsanaM viharaNaM dharmadezanA ca svabhAvabhUtA eva pravartante (pra.sA. 1/44 vR.) iti amaracandrIyA tavRttiH / na ca prayatnA'napekSAyAM deza-kAlaniyamAdyanupapattiriti vAcyam ambhodharANAM gaganA'vasthAna-garjana-varSaNAdau deza-kAlaniyamavat niyatadeza-kAlA dezanA sthitiH niSadyA vihRtizca upapadyata eva itISTApattau digambareNodbhAvitAyAM tadapAkaraNAya granthakRd Aha- 'yatnami'ti / ___asmAbhirapi tIrthakarANAM dharmadezanAdikaM tathAsvAbhAvyAdapi svIkriyate eva / bRhatkalpabhASye - titthayaranAmagoyassa khayaTThA avi ya dANi sAbhavvA / dhammaM kahei satthA - (bR.ka.bhA.1780) ityevaM svAbhAvyalakSaNaH tatra dvitIyo heturdarzita eva / kintu kevalA''bhogasahakRtayatnapUrvaka eva sarvo dharmadezanAdivyApAraH tIrthakRtAm / yatnaM vinA svabhAvAt bhagavato dezanAdikamiSyate tadA digaMbara :- pravRttinuM kAraNa IcchA che. tathA sarvajJa bhagavaMta vItarAga hovAthI temane koI paNa prakAranI IcchA hotI ja nathI. mATe dharmadazanAdi pravRtti tIrthakara bhagavaMtane hotI ja nathI. svabhAvathI ja tIrthakara bhagavaMtonI dezanA niyata deza-kAlamAM pravarte che. mATe paradravyaviSayaka pravRtti to mohajanya ja hoya. mATe bhojananI jema dharmadezanAnI pravRtti paNa bhagavAna kare to te mohajanya ja banavAnI vAta to amane ISTApatti ja che. A digaMbara dalIlanA prativAdamAM graMthakArazrI jaNAve che ke - * gAthArtha - prayatna vinA ja jo svabhAvathI sarvazanI dezanA vagere mAno to bhojana vagere paNa te 4 te bhAno. pratyakSa pAyA to bane 81 meM sa25. 4 cha. (30/16) TIkArtha :- tALavuM, hoTha, jIbha vagerene pravartAvanAra prayatna vinA svabhAvathI ja jo sarvajJa tIrthakara bhagavaMtanI dharmadezanA vagere pravRtti jo digaMbaro mAne to tIrthakaranI bhojanAdi pravRtti paNa prayatna vinA ja mAnavI joIe. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2031 * kavalabhojitve'pi vItarAgatvA'vyAhatiH * kamiSyate bhagavataH, tadA bhuktyAdikaM tathaiva = yattaM vinaiva syAt / dRSTabAdhobhayoH pakSayoH samA, bhukteriva dezanAyA api yatnaM vinA kvA'pyadarzanAt / ceSTAvizeSe yatnahetutvakalpanasya cobhayatra sAmyAt / nanu prayatnaM vinA ceSTAmAtraM na bhavatyeva, dezanA ca bhagavatAmavyApRtAnAmeva dhvanimayI bhuktyAdikaM = kavalAhAra-jalapAnAdikaM yatnaM = galabilAdhaHsaMyogAnukUlavyApArajanakaprayatnaM vinaiva syAt / na ca tathAvidhayatnamRte bhuktyAdhupagame dRSTabAdhA syAditi vAcyam, yataH dRSTabAdhA = pratyakSapramANabAdhA tu ubhayoH pakSayoH = yatnAnupahitabhukti-dezanApakSayoH samA eva vartate, bhukteH = kavalAhArasya iva dezanAyAH = saddharmadezanAyA api yatnaM = tadanukUlaprayatnaM vinA kvApi adarzanAt = anupalabdheH / na ca yatnottarakAlInaceSTAM pratyeva yatnasya hetutvAt tAdRzI bhuktiM prati prayatnasyA''vazyakatayA tadarthamicchAyA upadhAne vItarAgatvabAdhApattiriti vAcyam, evaM ceSTAvizeSe = prayatnottarakAlInapravRttiM prati yatnahetutvakalpanasya ca ubhayatra = bhuktAviva dharmadezanAyAmapi sAmyAt = tulyatvAt / zakyaM hyevamapi vaktuM yaduta prayatnA'vyavahitottaradharmadezanAM prati prayatnasyA''vazyakatayA tadarthamicchAyAH svIkAre tIrthakarasya vItarAgatvabAdhA''pattiriti / na ca sarvajJe tIrthakRti yatnAvyavahitottarAnyadezanA'GgIkArAnneyaM prasajyata iti vAcyam, evaM hi yatnA'vyavahitottarAnyabhuktyaGgIkArAnna tIrthakRtaH kavalabhojitve'pi vItarAgatvavyAhatiriti vadato mukhaM pidhAtumazakyameva syAt, 'yazcobhayoH samo doSaH parihArastayoH smH| naikaH paryanuyoktavyastAdRgarthavicAraNe' / / (zlo.vA.zUnya.252) iti zlokavArtike kumArilabhaTTavacanAt / bhedopadarzanadvAreNa digambaro'tra pratyavatiSThate- nanu prayatnaM vinA ceSTAmAtraM = pravRttitvA'vacchinnaM jo digaMbaro ema kahe ke "bhojanAdi pravRtti prayatna vinA thatI hoya tevuM to kyAMya dekhAtuM nathI. mATe prayatna vinA sarvajJa bhagavaMtamAM bhojanAdi pravRtti mAnavAmAM to pratyakSa pramANathI ja bAdha Avaze." to AnI sAme zvetAMbaro paNa tulya nyAyathI kahI zake che ke "dharmadezanAdi pravRtti paNa prayatna vinA thatI hoya tevuM to kyAMya dekhAtuM nathI. mATe prayatna vinA sarvajJa bhagavaMtamAM dharmadezanAdi pravRtti mAnavAmAM paNa pratyakSa pramANathI ja bAdha Avaze.' bhojananI jema dharmadezanA paNa prayatna vinA kyAMya paNa dekhAtI nathI. prayatnottarakAlIna pravRtti pratye yatnane kAraNe mAnavAnI vAta bhojananI jema dharmadazanAmAM paNa samAna che. kahevAno matalaba e che ke digaMbaro jo ema kahe ke "prayatnauttarakAlIna bhojana pratye prayatna kAraNa che tathA prayatna mATe IcchAnI AvazyakatA rahe che. kAraNa ke tamAma prayatna pratye IcchA kAraNa che. tethI bhojanajanaka prayatnane utpanna karavA mATe vItarAgamAM IcchA mAnya karavAmAM Ave to sarvajJa bhagavaMtanI vItarAgatA bAdhita thaI jAya. mATe sarvajJamAM kavalAhAra mAnavo vyAjabI nathI." to enI sAme zvetAMbaro paNa tulyayuktithI kahI zake che ke "prayatnauttarakAlIna dharmadezanA pratye prayatna kAraNa che. tathA prayatna mATe IcchAnI AvazyakatA raheze. kema ke prayatnasAmAnya pratye IcchA kAraNa che. tethI dharmadezanA janaka prayatnane utpanna karavA mATe sarvajJa bhagavaMtamAM IcchA mAnya karavAmAM Ave to sarvajJa tIrthakara bhagavaMtanI vItarAgatA bAdhita thaI jaze. mATe uparokta digaMbaradalIla vyAjabI nathI.) hipa2 :- nanu. / prayatna vinA to oI 59 // yeSTA-pravRtti na 4 45 03. 25 // 3 tamAma pravRtti Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2032 * 'dhvanimayI dezanA' digambaramatam . dvAtriMzikA-30/16 sambhavatyakSaramayyAmeva tasyAM yatnajanyatve(ne)cchAjanyatvAdiniyamA'vadhAraNAditi na sAmyaM / yadAha samantabhadraH- "anAtmArthaM vinA rAgaiH zAstA zAsti sato hitam / dhvanan zilpikarasparzAnmurajaH na eva bhavati / ato bhuktau yatnA''vazyakatAsiddhyA tadutthApakecchA''pAtena vItarAgatvavyAhatiH dhruvaiva kevalinAM kavalAhArA'GgIkAre / na caivaM dharmadezanAsvIkAre'pi sa eva doSa iti zaGkanIyam, yato dezanA ca bhagavatAM tIrthakRtAM avyApRtAnAmeva = vyApAramAtrazUnyAnAmeva dhvanimayI mUoM niritvarA sambhavati, na tu akssrmyii| akSaramayyAmeva tasyAM dharmadezanAyAM yatnajanyatvena icchAjanyatvAdiniyamAvadhAraNAt = prathamaM jAnAti, tata icchati, tato yatate, tataH ceSTate iti niyamasiddheH akSaramayyA dezanAyA aGgIkaraNe eva vItarAgatvavyAghAtaprasaGgaH, na tu dhvanimayyA dezanAyA aGgIkAre / yadAha samantabhadro ratnakaraNDakazrAvakAcAre 'anAtmArthamiti / prabhAcandrAcAryakRtA tavRtti: - zAstA = AptaH, zAsti = zikSayati, kAn ? sataH = aviparyastAditvena samIcInAn bhavyAn, kiM zAsti ? hitaM = svargAdi tatsAdhanaM ca samyagdarzanAdikam / kimAtmanaH kiJcit phalamabhilaSannasau zAstItyAha- antAtmArthaM = na vidyate Atmano'rthaH = prayojanaM yasmin zAsanakarmaNi / paropakArArthamevAsau tAn zAsti / "paropakArAya satAM hi ceSTitaM" ( ) ityabhidhAnAt / sa tathA zAstItyetat kuto'vagatamityAha- vinA rAgaiH = yato lAbhapUjAkhyAtyabhilASalakSaNaparaiH rAgairvinA zAsti / tato nAtmArthaM zAstItyavasIyate / asyaivArthasya samarthanArthamAha- dhvanannityAdi, zilpikarasparzAt = vAdakakarAbhighAtAt murajo mardalo dhvanan kiM AtmArthaM kiJcid apekSate / ayamarthaH- yathA murajaH paropakArArthameva vicitrAn zabdAn karoti tathA sarvajJaH zAstrapraNayanam + (ra.ka.zrA.1/8 vRtti) ityevaM vartate / ____ uttarapakSayati - maivam / dhvanimayyA dezanAyAH zabdapariNAmasyA'sambhavena zrotRNAmanavagamanApatteH / na ca sarvajJAtizayavazAdanakSaradhvanimayI dezanA'pi zrotRNAM sva-svabhASayA pariNamatIti na kA'pyanupapattiriti vAcyam, akSaramayadezanA'bhyupagama eva - bhagavaM ca NaM addhamAgadhAe bhAsAe dhammamAtikkhati - (sama.sUtra-34) iti samavAyAgasUtravacanaM, - joyaNaNIhAriNA sareNaM addhamAgahAe bhAsAe bhAsati pratye prayatna kAraNa che. tethI sarvajJanI bhojanapravRttinA utpAdaka prayatnane utpanna karanArI IcchA sarvajJamAM mAnavAmAM Ave to vItarAgatA bAdhita thAya che. paraMtu dharmadezanAnI vAta sAva judI ja che. sarvajJa tIrthakara bhagavaMta prayatna na kare chatAM paNa tevI ja avasthAmAM dhvanimaya dezanA niyata deza-kALamAM svayaM pragaTe che. dhvanimaya dezanA pratye prayatnanI AvazyakatA nathI. kAraNa ke akSaramaya dezanA pratye ja prayatnanI AvazyakatA rahe che. tathA prayatnanI jyAM jarUra hoya tyAM tenA kAraNarUpe IcchAnI jarUra paDe. paraMtu sarvajJa tIrthaMkara bhagavaMtanI dhvanimaya dezanA prayatnajanya na hovAthI tenA mATe IcchAnI jarUrata nahi paDe. mATe tIrthakaranI dhvanimaya dezanA mAnavAmAM vItarAgatA bAdhita nahi thAya. jyAre kavalAhAranI pravRtti mAnavAmAM temanI vitarAgatA avazya khaMDita thaze. mATe sarvajJa bhagavaMtanA kavalAhAra ane dezanAmAM samAnatA nathI paNa viSamatA che. arthAt dezanA vItarAgatAnI bAdhaka nathI. paNa kavalabhojana vItarAganuM bAdhaka che ja. mATe to samaMtabhadra AcArya bhagavaMte kahe che ke "rAga vinA ane svArtha vinA dhvanimaya dezanA phelAvatA tIrthakara bhagavaMta sajjanone hita = hitakArI ratnatrayAdi kahe che. DholInA hAthanA sparzathI vAgatuM Dhola potAnA mATe zuM phaLanI apekSA rAkhe? na ja rAkhe. tema tIrthaMkara paramAtmA svArtha vinA ja dezanA Ape che.' Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 'akSaramayI dezanA' zvetAmbaramatam * 2033 kimapekSate / / " ? (ra.ka.zrA.1/8) iti, maivam, zabdasya zabdAntarapariNAmakalpanasya sAjAtyena nyAyyatve'pi dhvanestatkalpanasyAtizayato'pyanyAyyatvAt, bhagavaddezanAyA dhvanirUpatve'pi vAgyogApekSatvena tAdRzazabdamAtre puruSaprayatnA'nusaraNadhrauvyAt / arihA ( (au.sU.34, bhaga.9/33/463, rA.pra.20) iti aupapAtika-bhagavatI-rAjapraznIyasUtravacanaM, - niyabhAsAe nara-tiri-surANa dhammA'vabohayA vANI - (pra. sAro.443) iti tIrthakRdatizayadyotakaM pravacanasAroddhAravacanamapi saGgacchate / prakRte - devA daivIM narA nArI zabarAzca zAbarIm / tiryaJco'pi tairazcIM menire bhagavadgiram / / - (pra.sAro.443 vRttau. uddhRtazlokaH) ityapi vacanaM vibhAvanIyam / itthaJca darzitA'tizayaprabhAvataH zabdasya = zabdAt sAjAtyena zabdAntarapariNAmakalpanasya svasajAtIyA'nyazabdapariNAmotpattikalpanasya nyAyyatve'pi = yuktisaGgatatve'pi dhvaneH = anakSaradhvaneH tatkalpanasya = svavijAtIyazabdapariNAmotpAdakalpanasya atizayato'pi = tIrthakarAtizayamAhAtmyAdapi anyAyyatvAt = yuktibAhyatvAt / etena - zrotRNAM ghaTAdijJAnasya sveSTasAdhanatAjJAnAt tatra prayokturicchA, tata iSTaghaTAdijJAnasAdhanatayA ghaTAdipade tatsAdhanatayA ca kaNThatAlvAdyabhighAtAdAvicchA, tataH pravRttyAdikrameNa ghaTAdipadaprayoga ityetAdRzaparipATyAH kevalinAmabhAvAnna te zabdaprayoktAraH kintu visrasAta eva mUoM niritvarA dhvanayaH zrotRNAM sva-svabhASAtvena pariNamayyArthavizeSaM bodhayanti - iti nirastam, zrotRRNAM bhAvazrutakAraNatayA dravyazrutatvamAskandantyAM vAgyogajanyAyAM tIrthakarabhASAyAM anakSaramayatvA'yogAt / na hyatra hetvabhAvo bAdhakaH, bhASAparyAptyA''hitavAgyogAdeH jAgarUkatvAt / na cAbhilApajanakazrutajJAnAbhAvo bAdhakaH, abhilApasamAnAkArajJAnamAtrasyaivAbhilApaprayojakatvAt, zrutatvanivezasya gauraveNA'nyathAsiddhatvAt / ata evoktaM Avazyakaniyuktau - kevalanANeNatthe gAuM je tattha pannavaNajogge / to bhAsai titthayaro vayajogaM suaM havai sesaM / / - (A.ni.78) iti / etena vItarAgatve'pi tIrthakarasyA'kSarAnuviddhadezanAkaraNe sarvadaiva sarvatraiva sarvathaiva sarvAneva jIvAn pratibodhayediti ucchRGkhalAkSepo'pi nirAkRtaH, tAdRzA'dRSTaniyatyAdiviraheNa tadayogAt, jIvanmuktasya adRSTa-niyatyAdyatikrameNa pravRttyanabhyupagamAt / sammataJcedaM pareSAmapi / taduktaM saMnyAsagItAyAmapi - niyatiJca na muJcanti mahAnto bhAskarA iv| viharanapi saMsAre jIvanmuktamanA muniH / / - (saM.gI.10/79) ityalaM prasaGgena / _ 'tuSyatu para' iti nyAyena granthakRdAha bhagavaddezanAyAH = tIrthakarasaddharmadezanAyAH dhvanirUpatve'pi = yathAkathaJcidanakSaramayadhvanirUpatvasvIkAre'pi vAgyogApekSatvena = rasanAvyApArA'dhInatayA tAdRzazabdamAtre ha anakSara dhvanimaya tIrthakra dezanA asaMbhava ha ___ zvetAM52 :- maivam. / za06-06 vayye satya-sAdRzya DopAthI se za6 bI20 za065rie bhane utpanna kare e vAta nyAyasaMgata hovAthI bhagavAnanI ardhamAgadhI bhASAmaya dharmadezanA darekane pota-potAnI bhASAmAM pariName e vAta prabhunA atizayanA kAraNe saMgata thaI zake tema hovA chatAM paNa anekSara dhvani ja zabdarUpe pariNamI jAya - A kalpanA to tIrthakaranA atizayathI paNa mAnavI azakya che. tema chatAM mAnI lo ke sarvajJa tIrthakara bhagavaMtanI dezanA anekSara dhvanimaya che. to paNa tathAvidha zabda mAtra vacanayoganI to apekSA rahetI hovAthI anekSaradhvanimaya dezanA pratye paNa AtmaprayatnanI apekSA to cokkasa raheze ja. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2034 * pratibandyA digambaramatacarvaNam * dvAtriMzikA-30/16 anyathA'pauruSeyamAgamaM vadato mImAMsakasya durjayatvA''patteriti na kiJcidetat / atha suhRdbhAvena pRcchAmaH- buddhipUrvakapravRttAvicchAyA hetutvAt kathaM kevalino dezanAdAvAhArAdau ca pravRttiriti cet ?, suhRdbhAvena brUmaH-buddhiH khalviSTasAdhanatAdhIranyasyA'tiprasaktatvAt, = anakSarazabdamAtraM prati puruSaprayatnA'nusaraNadhrauvyAt = pauruSeyaprayatnAvazyakatvaniyamAt / etena - na hi sarvajJasya zabdoccAraNe rasanavyApAro'sti, tIrthakaratvanAmakarmodayopajanitatvAt - (ta.zlo.vA.2/19) iti tattvArthazlokavArtikakRdvacanaM nirastam, jinanAmasahakAre'pi rasanendriyavyApAradhrauvyAt / na hyekakAraNena kAraNAntarA'nyathAsiddhiH sambhavati / / yuktaJcaitad, anyathA = zabdoccAraNe rasanAvyApArasyAnyathAsiddhatvopagame mImAMsAzAbarabhASye - 'vAyavIyAH saMyogavibhAgAH zabdamabhivyaJjayanto nAdazabdavAcyAH - (zA.mI.bhA.pR.101) ityAdinA apauruSeyaM = puruSaprayatnA'janyaM AgamaM = vedacatuSTayaM vadataH = pratipAdayato mImAMsakasya zabarasvAminaH, - yathA ghaTAderdIpAdirabhivyaJjaka iSyate / cakSuSo'nugrahAdevaM dhvaniH syAcchrotrasaMskRteH / / (mA.zlo.1/ 1/6/zlo.42, zabdanityatA. pRSTha.524) nityeSu satsu varNeSu vyavahArAt kramodayaH / ghaTAdiracanA yadvad nityeSu paramANuSu / / - (mI.zlo.vA.zabda-nityatAdhikaraNa, gA.291/pRSTha 568) ityAdinA mImAMsAzlokavArtike zabdamAtraM nityaM vadataH = pratipAdayataH ca mImAMsakasya = kumArilabhaTTasya durjayatvApatteH = digambareNa durjeyatvaprasaGgAd iti na kiJcidetat / vedAntatattvavivekadarzitena 'ahRdayavacasAmahRdayamuttaramiti (ve.ta.vi.pR.14) nyAyenedamavagantavyam / taduktaM nyAyatAtparyaTIkAyAmapi - ahRdayavAcAmahRdayA eva prativAco bhavanti - (nyA.tA.TI.) iti ___atha vayaM digambarAH suhRdbhAvena zvetAmbarAn pRcchAmaH buddhipUrvakapravRttau icchAyA hetutvAt kathaM kevalino vItarAgasya dezanAdau = deza-kAlaniyatadharmadezanAdau AhArAdau ca = AhAra-vihAra-niSadyAdau ca pravRttiH = ceSTA syAt ? kAraNaM vinA kAryotpattau vyatirekavyabhicAraprasaGgAt, tatsattve ca vItarAgatvocchedaprasaGgAd iti cet ? tarhi vayaM zvetAmbarAH tatrabhavato digambarAn suhRdbhAvena brUmaH - prakRte pravartikA buddhiH khalu iSTasAdhanatAdhIH = sveSTasAdhanatvaprakArikA dhIH,anyasya = sveSTasAdhanatvaprakArakatvAdivyatiriktasya prava bAkI to puruSaprayatna vinA vidyamAna = apauruSeya Agama = veda mAnanAra mImAMsaka vedane apauruSeya kaheze to digaMbara mATe te jItAvo muzkela thaze. mATe anAkSara dhvanimaya dharmadezanAnI vAtamAM kAMI mAla nathI. jo anaramaya dezanA pratye kAraNa na hoya to te kAyama 24 kalAka utpanna thaye ja rAkhaze. A paNa doSa digaMbara matamAM Avaze. digaMbara :- ame mitra bhAve zvetAMbarone pUchIe chIe ke buddhipUrvaka je je pravRtti thAya che te tamAma pravRtti pratye to IcchA kAraNa che ja. A to nirvivAda vAta che. tethI kevalI tIrthakara bhagavaMta dharmadezanA vageremAM ke bhojanAdimAM pravRtti kaI rIte karI zake ? kAraNa ke vItarAga hovAnA kAraNe temanAmAM IcchA to hotI ja nathI. to kAraNa vinA kArya kaI rIte saMbhave? zvetAMbara :- jo tame mitrabhAve amane pUchatA ho to ame paNa mitrabhAve tamane kahIe chIe ke "buddhipUrvakanI pravRtti pratye IcchA kAraNa che." Avo je niyama che temAM "buddhi zabdano artha che. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2035 tatpUrvakatvaM ca yadISTasAdhanatAdhIjanyatAvacchedakaM tadApyabuddhipUrvakapravRtterjIvanayonibhUtAyA iva bhavo - pagrAhikarmavazAdupapatterna kazciddoSa iti / pravRttisAmAnye tu yogAnAmeva hetutvAdicchApUrvakatvamArthasamAjasiddhameva / yadavadAma "paradavvammi pavittI Na mohajaNiyA va mohajaNNA vA / = pravRttisAmAnye yogahetutA = jogakayA hu pavittI phalakaMkhA rAgadosakayA / / " ( adhyA. ma. pa. 22 ) ityadhikamanyatra / / 16 / / rtakabuddhisvarUpasya svakRtisAdhyatvaprakArakatvAdeH atiprasaktatvAt = viSamizritamodakabhakSaNAdyApAdakatvAt / tatpUrvakatvaM ca = sveSTasAdhanatvaprakArakajJAnapUrvakatvaM ca yadi bhavadbhiH iSTasAdhanatAdhIjanyatAvacchedakaM sveSTasAdhanatvaprakArakajJAnakAryatAvacchedakaM navyapraNAlikayA svIkriyate tadA kevalinAM iSTAniSTAtItAnAmiSTasAdhanatAdhIpUrvikAyAH pravRtterasambhave api abuddhipUrvakapravRtteH iSTasAdhanatAdhIjanyatAvacchedakA'nAkrAntAyAH dharmadezanA''hAra-vihArAdipravRtteH bhavopagrAhikarmavazAt prayatnadvArA upapatteH = saGgateH na kazcid vyabhicAra-vItarAgatvavyAhatyAdilakSaNo doSaH sambhavati / na cA'buddhipUrvikA pravRttirevA'siddhA, pravRttimAtrasya buddhipUrvakatvaniyamAditi kuDyaM vinA citrakarmanyAyAnusArIdamiti zaGkanIyam, jIvanayonibhUtAyA jIvananirvAhakAraNIbhUtAyAH zvAsa-prazvAsa - rudhirAbhisaraNAdipravRtteH abuddhipUrvakatvopalambhAt, tasyA jIvanA'dRSTAbhidhAnabhavopagrAhikarmajanyatvaprasiddheH / tasyA iva kevalidezanAbhuktyAdipravRtterupapattau bAdhakA'bhAvAt / na caivaM pravRttitvAvacchinnaM pratIcchAyA hetutvaniyamocchedaprasaGga iti vAcyam, pravRttisAmAnye pravRttitvAvacchinne tu yogAnAmeva yogasyaiva hetutvAt, anyathA'nAbhogavIryasya pravRttyajanakatvApatteH / na caitadiSTam, taduktaM karmaprakRtivRttau granthakRtaiva 'anabhisandhijaM (vIryaM) bhuktAhArasya dhAtu-malatvAdipariNAmApAdakam, ekendriyAdInAM vA tattatkriyAnibandhanam' (ka.pra.gA. 3 vR.) / ata eva pravRttau icchApUrvakatvaM buddhipUrvakatvaM vA nIlaghaTatvavad ArthasamAjasiddhaM nAnAsAmagrIprayuktaM eva iti na tat kasyApi kAryatAvacchedakaM paramArthato bhavitumarhati / na hi nAnAsAmagrIprayuktaM kiJcidapi zRGgagrAhikayA kasyAzcidekasyAH sAmagryAH kAryatAvacchedakavidhayA nirdeSTumarhati atiriktavRttitvAt / yadavadAma adhyAtmamataparIkSAyAM 'paradavvammi' iti / tadvRttilezastvevam na hi prdrvymaatmprinnaamISTasAdhanatAnI buddhi. arthAt 'ISTa sAdhanatAprakAraka buddhipUrvakanI pravRtti pratye IcchA kAraNa che.' Avo uparokta niyamano artha che. kema ke bIjA prakAranI game te buddhi laIe to bIjI aneka muzkelIo UbhI thAya tema che. have pravRttigata buddhipUrvakatvane jo ISTasAdhanatAbuddhijanyatAavacchedaka mAnavAmAM Ave to paNa buddhipUrvaka je pravRtti thAya che te sivAyanI jIvanayonibhUta zvAsaucchvAsa-raktaparibhramaNa vagere pravRtti jema bhavopagrAhI karmanA AdhAre cAle che tema abuddhipUrvaka dharmadezanA-kavalAhArAdi pravRtti sarvajJa bhagavaMtamAM bhavopagrAhI karmanA AdhAre saMgata thaI jaze. mATe vItarAgatA khaMDita thavAno koI doSa nahi Ave. bAkI pravRtti sAmAnya pratye to mana-vacana-kAyAsvarUpa yoga ja hetu che. mATe pravRttimAM IcchApUrvakatva ke buddhipUrvakatva nAmano je guNadharma Ave che te to arthasamAjasiddha ja che. te kAMI kAryatAavacchedaka nathI. mATe ame = graMthakArazrIe adhyAtmamataparIkSA graMthamAM kahela che ke 'paradravyamAM thatI pravRtti mohajanya ke mohajanaka nathI hotI. pravRtti to yogathI ja utpanna thAya che. phalanI AkAMkSA 1 = * 1 = = Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2036 * kevalinyapi karuNAsambhavaH . dvAtriMzikA-30/16 rUpamohajanakaM, nizcayataH parapariNAmasya parA'janyatvAt / nApi tatpravRttisvarUpAtmadharma eva mohajanako, mohodayapariNatAtmana eva kSaNakroDIkRtAtizayasya tajjanakatvAt / kiM ca svAvadhipRthaktvapratiyogitvaM hi paratvaM, tattvaM na svasminneva, tathA ca kathaM prasannacandrAdInAM paradravyapravRttiM vinA'pi moharAjapAravazyaM? 'durmukhavacanazravaNA''hitamanovyApArAdeva tasya dveSodaya' iti cet ? sumukhavacanazravaNAdrAgodayo'pi na kutaH ? tasmAttattatkarmavRttilAbhakAla eva tattatkAryajanakaH / parapravRttistu kvAcitkatayopayujyeta, mAnasavyApArarUpAyA apyupekSAtmikAyAstasyA rAgA'janakatvAt / yadi tu pravRttimAtrameva mohajanakaM tarhi suSuptyavasthAyAmapi zvAsaprazvAsAdiprayatnaH spaSTacaitanyarUpaM rAgAdikamutpAdayet, sUkSmatadutpAde ca pramANAbhAvaH / etena rAgadveSayoH pravRttijanakatvamapyapAstam / nanvevaM sakalatAntrikasiddhaM rAgajanyatvaM pravRtterviplavata ityAzaGkAyAmAha- 'yogakRte'ti, pravRttisAmAnya prati hi yoga eva heturvIryAntarAyakarmakSaya-kSayopazamajanyasyApi vIryasya niyamato yogAnvayavyatirekAnuvidhAnAt / ata eva kSAyikyapi vIryalabdhiH svahetuyogavilayAdeva vilIyata iti siddhAntaH 6 (a.ma.pa.22 vRtti) iti / etena icchAto dharmadezanAkaraNe bhagavatAM vItarAgatvavyAhatiriti zaGkA nirAkRtA / jinanAmakarmodayapravRttayogavyApArasya vItarAgatA-kevalajJAnAdyabAdhakatvAt / idamevA'bhipretya dharmasaGgrahaNyAM - arahaMtamAdivacchallayAdijaNitaM aNuttaraM puNNaM / titthagaranAmagottaM tassudayA desaNaM kuNai / / Na ya taM vighAyagaM kevalassa bhAve vi tassa to bhagavaM / savvannU kayakicco pamANamiha desaNAe ya / / - (dharmasaM.528-529) ityuktamityavadheyam / vastuto dezanAbIjaM bhagavato nirupadhiparaduHkhaprahANecchA na rAgaH, sAmAyikacidvivartarUpatvAditi (syA.ka.10/118) vyaktaM syAdvAdakalpalatAyAm / na hi tasyA vItarAgatvena sAkaM virodhaH / taduktaM syAdvAdarahasye - bhagavatAM mohAbhivyaktacaitanyavizeSarUpAyA icchAyA asattve'pi tadanabhivyaktacaitanyavizeSarUpAnujighRkSAdisattvamaviruddham - (madhyamasyAdvAdaraha.khaNDa-2 gA.7/pRSTha-528) iti| yathA caitat tathA vibhAvitamasmAbhiH jayalatAbhidhAnAyAM taTTIkAyAm / je hoya che te rAga-dveSathI thatI hoya che." A bAbatamAM adhika vistAra syAdvAdakalpalatA vagere graMthomAM upalabdha thAya che. te jovAnI jijJAsuone ahIM bhalAmaNa karavAmAM Ave che. (30/16) vizeSArtha :- akSara dhvanimaya tIrthaMkaradezanA svabhAvathI niyata deza-kALamAM utpanna thatI hoya che - AvuM digaMbaro mAne che. paNa anakSara dezanA zrotAnI alaga-alaga bhASAmAM pariName evuM zakya nathI. mATe akSaramaya sarvajJadezanA zvetAMbaramAnya che. ahIM prazna e Ave che ke svaSTasAdhanatAnuM jemAM bhAna thAya temAM ja mANasa pravRtti kare che. tathA svaSTasAdhanatAbuddhipUrvaka thatI pravRtti pratye IcchA, kAraNa hoya che. to IcchA vinAnA vItarAga tIrthakara bhagavaMta kaI rIte dharmadezana-kavalAhAra vagere pravRtti karI zake ? A praznano javAba e che ke pravRtti pratye to tana-mana-vacana svarUpa yoga ja kAraNa che. IcchA kAMI pravRttinuM kAraNa nathI. hA, rAgapUrvakanI pravRtti pratye rAga-IcchA kAraNa che. paNa tamAma pravRtti pratye rAga kAraNa nathI. sarvazanI pravRtti rAgapUrvakanI nathI hotI. mATe sarvajJa bhagavaMtanI dharmadezanA, kavalabhojanAdi pravRtti rAga vinA yogamAtrathI thavAmAM koI vAMdho nathI. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sAmAyisyotipravRttidetutA * 2037 bhuktyA yA sAtavedyasyodIraNApAdyate tvyaa| sApi dezanayA'sAtavedyasyaitAM tavA''kSipet / / 17 / / bhuktyeti / (7) bhuktyA = kavalAhAreNa yA sAtavedyasya = sAtavedanIyasya udIraNA tvayApAdyate, bhuktivyApAreNa sAtotpatteH / sApi dezanayA'sAtavedyasya etAM = udIraNAM tvAkSipet, ___ yadvecchAjanyatAvacchedakavaijAtyaM na kevaliprayatne'GgIkriyate / ata eva vinaivecchAM kevalajJAnA''bhogenaiva kevalisamudghAtAdau pravRttiriti (a.ma.pa.98 vR.) vyaktamuktaM adhyAtmamataparIkSAvRttau / yuktaJcaitad, itthameva - 'nAUNa veyaNijjaM aibahugaM, AugaM ca thovAgaM / gaMtUNa samugghAyaM have me niravalaM || (nA.ni.264) ( rUti sAvaracaniryukTivevanamaNupapadyate | yadvI sAmAyikasyaivocitapravRttihetutvAdicchAmRta eva paramasAmAyikavato bhagavataH saddharmadezanAdikaM saGgacchata va (dhyAtmamata parIkSA-16 gR.) I atra cArthe - samabhAvo sAmAiyaM taNa-kaMcaNa-sattu-mittavisao tti / nirabhissaMgaM cittaM uciyapavittippahANaM ca / / ( (paJcA.11/5) iti paJcAzakavacanamapi sAkSi vartate / dezanAdikA ca bhagavata ucitatamaiva pravRttiH / etena - prArabdhA'dRSTajanitA sAmAyikavivekataH / kriyA'pi jJAnino vyaktAmaucitIM nAtivartatA 9 (4.35, 2 rU4) rUti sadhyAtmopaniSadanamari vyAtim |IrU0/1ddA ___ nanu kevalinaH kavalabhuktau tajjanyasAtodIraNaprasaGgaH (pR.2011) iti pUrvoktA'STamahetunirAsAyopakramate'bhuktyeti / sA'pi = bhuktivyApArA'vinAbhAvisAtavedanIyodIraNA'pi tIrthakRtAM dezanayA vihAra-niSadyAdikriyayA ca asAtavedyasya = asAtavedanIyasya udIraNAM AkSipet tu = eva, tato'pi = saddharmadezanA - vAstavamAM to jema daMDakAryatAavacchedaka ghaTatva che, nIlaghaTava nahi, nIlaghaTatva to nyAyaparibhASA mujaba arthasamAjasiddha che. arthAt te koInuM viziSTa kArya nathI. mATe tenA svataMtra kAraNanI AvazyakatA nathI. tema yogakAryatAavacchedaka pravRttitva che. rAgapUrvaka pravRttitva ke buddhipUrvakapravRttitva ke IcchApUrvakatva vagere pravRttigata guNadharmo to arthasamAjasiddha che. mATe buddhipUrvatva konuM kAryatAavacchedaka che ? tenI tapAsa karavAnI koI jarUra rahetI nathI. arthasamAjasiddha dharma koIno kAryatAavacchedaka hoto nathI. mATe sarvajJanI pravRttimAM buddhipUrvakatva AvavAnI ke sarvajJamAM IcchA siddha thavAnI samasyAne ahIM koI avakAza raheto nathI. mATe sarvajJa tIrthaMkara akSaramaya dharmadezanA Ape ke kavalAhAra kare temAM temane moha-rAga-abhilASa utpanna thavAnI samasyA nahi Ave. AvuM graMthakArazrI jaNAve che. (30/16). kevalajJAnInA kavalAhAramAM bAdhaka bane tevI digaMbaradarzita sAtamI dalIlanuM nirAkaraNa karyA bAda trIjA zlokamAM darzAvelI digaMbarakathita AThamI dalIlanuM nirasana karavA mATe graMthakArazrI kahe che ke - ha pratibaMdIthI digaMbara cUpa thAya te gAthArtha :- tame digaMbaro bhojana dvArA je sAtavedanIya karmanI udIraNAnuM ApAdana karo cho te udIraNA paNa dezanA dvArA asatAvedanIyakarmanI udIraNAno tamArA matamAM kheMcI lAvaze. (30/17) TIkArtha - kavalAhAra dvArA tame digaMbaro satAvedanIya karmonI je udIraNAnuM sarvajJa bhagavaMtamAM ApAdana karo cho te sAtA vedanIyaudIraNA paNa sarvajJamAM dharmadezanA dvArA asatAvedanIya karmanI udIraNAno tamArA matamAM ja AkSepa karaze. kAraNa ke dharmadezanAnA lIdhe paNa parizramanuM duHkha saMbhave che. tathA sarvajJanI Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2038 udIraNAsvarUpamImAMsA * dvAtriMzikA-30/18 tato'pi parizramaduHkhasambhavAt prayatnajanyatvasya tatra vyavasthApitatvAditi bhAvaH / / 17 / / suhRdbhAvena samAdhatteudIraNAkhyaM karaNaM pramAdavyaGgyamatra yat / tasya tattvamajAnAnaH khidyase sthUlayA dhiyA / / 18 / / udIraNAkhyamiti / (8) atra yat udIraNAkhyaM karaNaM = yadAntarazaktivizeSalakSaNaM pramAdavyaGgyaM vartate, tasya tattvaM = svarUpaM ajAnAnaH sthUlayA dhiyA = bahiryogamAtravyApAragocarayA khidyase to'pi parizramaduHkhasambhavAt = kAyazramajanyaduHkhasambhavAt, prayatnajanyatvasya tatra udIraNAyAM vyavasthApitatvAt = Agama-yuktyAdisiddhatvAd, 'udayAvalikAto bahirvartinInAM sthitInAM dalikaM kaSAyasahitenA'sahitena vA yogasaMjJakena vIryavizeSeNA''kRSyodayAvalikAyAM prakSepaNamudIraNA' iti hi tallakSaNamAmananti / na caitad vinA prayatnaM sambhavati iti bhAvaH / na cAta evA'smAbhirdezanA svabhAvata evA'GgIkriyata iti vAcyam, tatra = tIrthakRddezanAyAM prayatnajanyatvasya = yogavyApArajanyatvasya pUrvameva (dvA.30/16, pR.2032) vyavasthApitatvAt = yuktyAdinA sAdhitatvAt / pratibandyA kavalAhArataH sAtodIraNanirAkaraNamatra bhAvanIyam / / 30/17 // vastutaH kevalapratibandhA na tattvasiddhiriti granthakRt suhRdbhAvena sAtA'sAtodIraNasamasyAM samAdhatte- 'udIraNe'ti / tasya = udIraNAkaraNasya svarUpaM AntarazaktivizeSalakSaNaM ajAnAnaH bahiryogamAtravyApAragocarayA = kevalikavalabhojanasampAdaka-kevalakAyikAdivyApAraviSayiNyA dhiyA tvaM digambaraH atra = prakRte vRthA khidyase / dharmadezanA prayatnajanya ja hoya che. A vAtane to 16 mI gAthAmAM siddha karela ja che.(30/17) vizeSArtha :- jo bhojanathI kevalIne sAtavedanIya karmanI udIraNA thAya to rojanI cha kalAkanI, yojanagAminI dharmadezanAthI tIrthakara bhagavaMtane asatAvedanIya karmanI udIraNA thavI joIe. bhagavAnanI dezanA kAMI svabhAvathI nathI thatI paNa prayatnathI ja thAya che, yogavyApArathI ja thAya che. A vAta to AgaLanI gAthAmAM vistArathI batAvI ja gayA chIe. A rIte graMthakArazrI pratibaMdIthI digaMbarane cUpa kare che. prativAdI tarkathI vAdInA pakSamAM doSodbhAvana kare tyAre prativAdInA te ja tarka dvArA prativAdInA ja pakSamAM doSanuM ApAdana karavuM e dArzanika paribhASA mujaba pratibaMdI kahevAya che. Ama thavAthI prativAdIe cUpa thavuM paDe che. paraMtu A rIte digaMbaranI kaphoDI hAlata joIne graMthakArazrInuM Ithu dravita thAya che. (30/17) ha udIraNAkraNa pramAdavyaMgya ha AthI graMthakArazrI mitrabhAve samAdhAna ApatA kahe che ke - gAthArtha - prastutamAM udIraNA nAmanuM je karaNa che te pramAdathI sUcita thAya che. te udIraNAkaraNanuM tatpa = s135 na tA mevA tame higaMbarI sthUsa buddhithI vRthA peTa pAmo cho. (30/18) TIkArca - AMtarika viziSTa zakti karaNa kahevAya che. udIraNA nAmanuM je karaNa che te pramAdathI abhivyaMgya thAya che. te udIraNA karaNanuM svarUpa nahi jANatA evA tame digaMbaro kavalabhojana karavAmAM kevaLa bAhya yoganI thatI pravRttine jADI buddhithI jANIne vRthA kheda pAmo cho. . Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhasya jJAnarUpatAnirAkaraNa * 2039 tvam / yogavyApAramAtrasya tadAkSepakatve tato manoyogenA'pyapramatte sukhodIraNaprasaGgAt, tadIyasukhasya jJAnarUpatve sukhAntarasyA'pi tathAtvaprasaGgAt / sukhyahamityanubhavasya cA'pramatte'pyakSatatvAditi / / 18 / / etena kavalabhuktau kAyavyApAreNa sAtodIraNakalpanA nirastA, yogavyApAramAtrasya tadAkSepakatve = udIraNopadhAyakatvA'GgIkAre tataH kAraNAt apramatte api munau manoyogena hetunA sukhodIraNaprasaGgAt / athApramattayatInAM sukhasya jJAnarUpatvAnneyamApattiH, jJAnasyodIraNA'nabhyupagamAt / na ca sukhasya jJAnarUpataivA'siddheti zaGkanIyam, sukhatvAderjJAnarUpatA'tikrame AlAdAdyanubhavo na syAt / kiJca svAvabodha eva vijJAne'vyabhicarito dharmaH, svAvabodharUpatA tu jJAnA'vyabhicaritA sukhe'pyasti, anyathA tasyA'nubhava eva na syAditi sammatitarkavRttau vyaktameveti cet ? nanu sammatitarkavRttyuktayA dizA tadIyasukhasya = apramattayatisukhasya jJAnarUpatve svIkriyamANe tulyanyAyena sukhAntarasyApi = kevalisukhasyApi tathAtvaprasaGgAt = jJAnAtmakatvApatteH kavalabhojitve'pi na sAtodIraNApAdanaM saGgacchate / na ca sukhamAtrasyA'vazyavedyatvaniyamAdasaGgayoganimagne'pramatte manoyogena sAtodIraNAyAM mAnAbhAva iti vAcyam, 'sukhyahami'tyanubhavasya vyavasAyaviSayaniyAmakasya anuvyavasAyasya apramatte'pi munau akSatatvAt = anapAyAt / etena sukhatvaprakArakAnubhavaviraheNa jJAnaikanimagnAnAmapramattAnAM na sAtodIraNaprasaGga iti nirastam, anyatrA'pi tathA vaktuM zakyatvAt / na ca mohAbhAvAdapravRttimatAM sarvajJAnAM sukhamapi kAyayogAdyanapekSaM kSAyikamevAbhyupema iti vAcyam, evaM sati tIrthakaranAmakarmodIraNamapi teSAM na syAditi vRzcikabhiyA palAyamAnasyAzIviSamukhe pravezApAtAt / athodayocitakAlaparipAkAt prAgevodayAvalikAyAM karmanayanaM tathAvidhasthitibandhAdhInamudIraNamiti vyapadizyata iti cet ? atrocyate, karmodIraNaM vIryaM vinA naiva pravartate, karaNatvAt apavartanAvat / kevalasvabhAvapakSe sugatamatapravezApAtAt / taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAM - Na ya taM viriyavirahiyaM jAyai apavattaNavva karaNaMti / kevalasahAvapakkhe sugayassa mayaM aNuNNAyaM / / (a.ma.pa.101) iti / ___ etena - kevalini vedanIyodIraNAyA abhAvAt prabhUtatarapudgalodayAbhAvaH, tadabhAvAccAtyantaM vedanIyapIDAyA abhAvaH - iti nirastam, yataH aviratasamyagdRSTyAdiSvekAdazasu guNasthAnakeSu vedanIyasya guNazreNIsadbhAvAt prabhUtapudgalodayasadbhAvaH tataH kiM teSu prAktanebhyo'dhikapIDAsadbhAvaH ? api ca jo kevaLa bAhya yoganI pravRtti udIraNAne kheMcI lAve to apramatta mahAmunine paNa manoyogathI sukhanI udIraNA thavAnI samasyA tamArA manamAM sarjAze. digaMbara :- apramatta mahAtmAnuM sukha jJAnasvarUpa che. jJAnanI kAMI udIraNA thaI na zake. mATe apramatta munine sukhanI udIraNA thavAnI samasyAne avakAza nahi rahe. zvetAMbara :- jo apramatta muninuM sukha jJAnasvarUpa hoya to kevalajJAnInuM sukha paNa jJAnasvarUpa banI jaze. tethI kavalabhojana karavA chatAM paNa temanA jJAnAtmaka sukhanI udIraNA nahi thAya. vaLI, 'du supI dhuM.' bhAvo anuma to vinA 5yaTe apramatta mahAtmAne 59thAya 4 che. (30/18) Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2040 * AhArakathAyAH pramAdajananavimarzaH . dvAtriMzikA-30/19 AhArakathayA hanta pramAdaH pratibandhataH / tadabhAve ca no bhuktyA zrUyate sumunerapi / / 19 / / AhArakathayeti / (9) AhArakathayA hanta pratibandhataH = tathAvidhAhArecchAsaMskArapravRddheH pramAdo bhavati, na tvanyathApi, akathA-vikathAnAM vipariNAmasya pariNAmabhedena vyavasthitatvAt / tadabhAve ca = pratibandhAbhAve ca no naiva bhuktyA zrUyate sumunerapi = uttamasAdhorapi pramAdaH, kiM punarbhagavata iti bhAvaH / yo jine sAtodayaH tIvraH kimasau pracurapudgalodayeneti ? ato yatkiJcidetaditi (sU.kR.zru.2/pR.346) vyaktaM sUtrakRtAGgavRttau / ___ etena - udIraNAM vinA pracurapudgalopanipAtAbhAvAd bhagavadasAtavedanIyasya dagdharajjusthAnikatvamiti dikpaToktiH nirastA, evaM sati sAtavedanIyasyApi tathAtvaprasaGgAt, samyagdRSTyAghekAdazaguNasthAnakeSu guNazreNIsadbhAvAt, tadadhikapudgalopasaMhArAd, adhikapIDAprasaGgAcca / tasmAd yathAnubhAgameva phalasambhavaH (syA.ka.10/64) ityadhikaM syAdvAdakalpalatAyAm / / 30/18 / / nanu AhArakathayA'pyuccaiH pramAdajananAdAhArasya sutarAM tathAtvAnna bhavasthakevalinAM kavalAhArasambhava iti yaduktaM prAk (dvA.dvA.30/3, pR.2012) tannirAkaraNAya granthakRdupakramate - 'aahaare'ti| hanta ! iti komalAmantraNe, AhArakathayA tathAvidhAhArecchAsaMskArapravRddheH pramAdo bhavati na tu anyathApi = tathAvidhAhArecchAsaMskArAnupadhAne'pi, akathA-vikathAnAM vipariNAmasya vilakSaNapariNAmasya = viparItapariNamanasya = kathAvidhayA pariNamanasya pariNAmabhedena = sva-parapariNAmavizeSeNa prAg navamadvAtriMzikAyAM (dvA.dvA.9/ 24,pR.668) vyavasthitatvAt / na hyavitathakevalasvarUpopadarzakAhArakathA'pi pramAdopadhAyikA kintu tadvikathaiveti tattvamatratyamavadheyam / pratibandhAbhAve = AhArA'bhiSvaGgavirahe naiva uttamasAdhorapi bhuktyA pramAdaH zrUyate, kiM punaH vItarAgasya bhagavataH ? na khalu yatkathA pramAdajananI tadapi pramAdajanakamiti vyaaAThamI dalIlanuM nirAkaraNa karyA bAda navamI dalIlanuM nirAkaraNa karavA graMthakArazrI kahe che ke ha bhojana prasAdajanaka bane tevo niyama nathI ha gAthArtha :- bhAgyazALI ! pratibaMdha = mUcha thavAthI AhAra kathAthI pramAda thAya e vAta sAcI. paNa AhAramUcha karyA vinA bhojana karavAthI to bhAvasAdhune paNa pramAda saMbhavato nathI. to kevalIne to te prabhArI saMbhave ? (30/19) TIkArtha :- bhAgyazALI ! AhArakathAthI tathAvidha AhAratRSNAnA saMskAra vadhavAthI pramAda utpanna thAya che, nahi ke tathAvidha saMskAra vadhAryA vinA. kAraNa ke akathA ke vikathAno vipariNAma = vilakSaNa pariNAma = viparItapaNe pariNAma = kathAsvarUpe pariNamana vaktA vagerenA tathAvidha AzayanA AdhAre zAstramAM darzAvela che. A vAta to navamI batrIsInA 25 mA zlokamAM jaNAvI ja gayA chIe. AhAratRSNA vinA bhojana karavAthI to uttama sAdhune paNa pramAda thato hoya tema zAstramAM saMbhaLAtuM nathI to pachI sarvajJa tIrthakara bhagavaMtane AhAra upara mUcha karyA vagara kavalAhAra karavA mAtrathI pramAda utpanna thaI jAya tevuM to svapramAM paNa kaI rIte ApaNe vicArI zakIe ? Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kauNDinyAditApasakevalajJAnalAbhavicAraH * 2041 bahiryogavyApAramAtroparama evA'pramattatvalAbha iti tu na yuktaM, Arabdhasya tasya tatrA'saGgatayA niSThAyA avirodhAditi / / 19 / / ptirasti, mAnAbhAvAt, anyathA dezakathAyAH pramAdahetutvena deze nivasanto yatayaH pramAdina eva prasajyeran / atha tAdRgabhiSvaGgajananAnukUlatattaddezaguNavarNanAtmikaiva dezakathA tathA, na tUdAsIno dezo'pi tatheti cet ? tarhi 'AhArakathA'pyAhAraviSayAbhilASajanakatayaiva tathA, na tvanIdRza AhAro'pi' iti kiM na cetayase ? na cedevaM tarhi AhArakathayA yatInAmaticAro na tvAhAreNeti kuto vaiSamyam ? etena - 'apramatto hi sAdhurAhArakathAmAtreNA'pi pramatto bhavati, nA'rhan bhuJjAno'pi' iti mahaccitram - (ra.ka.zrA.gA.6 vR., pra.ka.mA.pari.2 pR.87) iti ratnakaraNDakazrAvakAcAravRtti-prameyakamalamArtaNDakRdvacanaM nirastam / tasmAccAritrapAlanArthatayA nirabhiSvaGgapariNAmena gRhyamANa AhAro na pramAdaheturiti svIkartavyam / taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAM - heU pamattayAe AhArakaheva Neva AhAro / hojja jaINA'IAro aNNaha tIe va teNA'vi / / - (a.ma.pa.106) iti / nanu paradravyapravRttimAtravirAme satyevA'pramattatvalAbhAnna bhuktikAle yatInAmapramattatvalAbhasambhava iti cet ? maivam, bahiryogavyApAramAtroparame = paradravyapravRttiprayojakakAyikAdibAhyayogasambandhisakalapravRttivirAme sati eva apramattatvalAbha iti digambaramataM tu na yuktam, Arabdhasya = apramattaguNasthAnakalAbhakAlAt prAk prArabdhasya tasya = bAhyayogavyApArasya tatra asagatayA = anabhiSvagatayA apramattaguNasthAnakAdiSu niSThAyA = samApteH avirodhAt / ata eva kauNDinyAdayaH kSapakazreNiM pratipadyamAnAH saptamAdiguNasthAnakasparzanAM kAraM kAramevA''rabdhaM kavalAhAraM pariniSThitavanta iti prAk (dvA.dvA. 28/ 30) darzitameva / adhikantu - Na ya duppaNihANaM pi hu kevalijogANa hoi bhuttIe / taM rAgaddosakayaM te puNa tesiM vilINeti / / iya sattamAiphAsagakoDinnAINa kavalabhoINaM / Neva ya duppaNihANaM suppaNihANassa mAhappA / / + (a.ma.pa.104-5) iti adhyAtmamataparIkSAzlokayugalavRttito'vaseyam / / 30/19 / / digaMbara :- kAyAdi bAhya yoganI tamAma pravRtti aTake to ja apramattapaNuM maLI zake. bAhya yoganI pravRtti cAlatI hoya to apramattadazA TakI ja na zake. tethI apramatta yati bhojanasaMbaMdhI kAyikapravRtti kevI rIte karI zake ? zvetAMbara - kAyika vagere bAhya tamAma yoganI sarva pravRtti aTake to ja apramattadazA pragaTe A vAta yuktisaMgata nathI. kAraNa ke sAtamA guNaThANA pUrve zarU karelI bAhya kAyikAdi pravRttimAM asaMgapaNe pasAra thavAthI zarU thayelI te pravRtti apramattadazAmAM pUrNa thAya tevuM mAnavAmAM koI virodha nathI Avato. (30/19) vizeSArtha - matalaba ke chaThThA guNaThANe bhojananI pravRtti zarU thAya ane udAsInabhAve bhojana karatAM-karatAM asaMgadazA pragaTatAM sAtamuM guNasthAnaka maLI zake che. A ja rIte gautamasvAmIthI dIkSita thayelA 150) tApasamAMthI 5OO tApasane pAraNuM karatAM-karatAM apramattadazA upara ArUDha thaI, kSapakazreNI bhAMDI BRAIna prA. thayuM - pAta saMgata thaI / cha. (30/18) trIjA zlokamAM batAvelI digaMbaranI dazamI dalIlanuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakArazrI jaNAve che ke - Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2042 * nidrAkAraNaparAmarzaH . dvAtriMzikA-30/21 nidrA notpAdyate bhuktyA darzanAvaraNaM vinA / utpAdyate na daNDena ghaTo mRtpiNDamantarA / / 20 / / nidreti / (10) spaSTaH / / 20 / / rAsanaM ca matijJAnamAhAreNa bhavedyadi / ghrANIyaM syAttadA 'puSpaghrANatarpaNayogataH // 21 // rAsanaM ceti / spaSTaH / / 21 / / / prAguktadazamahetunirAkaraNArthamupakramate - 'nidre'ti / na khalu kvacana bhukti-nidrayoH paurvAparyaM dRSTamiti na tAM prati tasyA hetutvaM kalpayitumucitam, anyathA kvacid rAsabhAderapi ghaTapUrvabhAvadarzanena taM prati tasyApi hetutvA''patteH / tasmAd darzanAvaraNaprakRtirUpA nidraivendriyavRttinirodharUpanidrAM prati hetuH, bahvAhArAdikaM ca kadAcit tadvRttyubodhakatayaivopayujyate, na tvAhAratvena taddhetutA'sti / tathA ca dhvastadarzanAvaraNAnAM tIrthakRtAM bhuktyA = kavalAhAramAtreNa darzanAvaraNaM vinA nidrA notpAdyate / na khalu mRtpiNDaM antarA = vinA daNDena nimittakAraNamAtreNa ghaTa utpAdyate / taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAM - NiddAe vi Na heU bhuttI sahayAramettao tIse / jeNa sue NiddiTThA payaDI sA daMsaNAvaraNI / / 6 (a.ma.pa.107) iti / / 30/20 / / __ pUrvA''pAditarAsanamatijJAnApattimapAkaroti - 'rAsanami'ti / na khalu kavalA''hAramAtreNa bhagavatAM rasanendriyajanyajJAnotpattiprasaGgaH, viSayasattve'pi matijJAnAvaraNakSayopazamarUpatatkAraNIbhUtalabdhIndriyA'bhAvAt / yadi ca AhAreNa = kavalabhuktimAtreNa rAsanaM = rasanendriyajanyaM matijJAnaM bhavet tadA samavasaraNe surAsuravikIrNabahalakusumazAlini puSpaghrANatarpaNayogataH = kusumaparimala-ghrANendriyasaMyogasambandhAt ghrANIyaM = ghrANendriyodbhavaM matijJAnaM syAt, yukterubhayatra tulyatvAt / taduktaM ratnAkarAvatArikAyAM ha upAdAna zaraNa vinA nimittakaraNa karyajanaka na bane che gAthArtha :- darzanAvaraNa vinA bhojanathI nidrA utpanna thaI na zake. kharekhara mRtpiDa vinA kevala hathI sis ghaDo utpanna 25 - 3. (30/20) vizeSArtha:- gAthArtha spaSTa hovAthI tenI TIkA graMthakArazrIe karelI nathI. Azaya e che ke darzanAvaraNa karmano vipAkodaya nidrAnuM mukhya aMtaraMga kAraNa che. bhojana to bAhya nimitta kAraNa che. kevalajJAnIne darzanAvaraNa nAmanuM ghAtakarma sattAmAM paNa nathI hotuM to pachI teno vipAkodaya to kyAMthI saMbhave ? mATe kavalAhAra karavA chatAM paNa kevalajJAnIne nidrA AvavAnI koI zakyatA nathI. (30/20) dazamI dalIlamAM ja digaMbare "rasanendriyajanya matijJAna kevalIne kavalAhAranA lIdhe utpanna thaze?" AvI je Apatti ApelI hatI tenA nirAkaraNa mATe graMthakArazrI kahe che ke - sarvajJamAM rAsanamatijJAnanuM nirAkraNa che gAthArtha :- jo AhAra karavAthI kevalajJAnIne rasanendriyajanya matijJAna thAya to samavasaraNamAM puSponI parAgarajano nAkane saMbaMdha thavAthI dhrANendriyajanya matijJAna utpanna thaI javuM joIe. (30/21) 1. mudritapratI 'puSpaM ghrANa..' ityazuddhaH pAThaH / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * matijJAnakAraNohanam . 2043 IryApathaprasaGgazca samo'tra gamanAdinA / akSate dhyAna-tapasI svakAlAsambhave punaH / / 22 / / Iryeti / IryApathaprasaGgazcAtra = bhagavato bhuktau gamanAdinA samaH tenA'pi tatprasaGgasya - nAdyaH pakSaH, tAvanmAtreNa rasanendriyajJAnA'sambhavAt, anyathA'maranikaranirantaranirmuktakusumaparimalAdisambandhAd ghrANendriyajJAnamapi bhavet + (ratnA.ava.7/57) iti / kevalibhuktiprakaraNe zAkaTAyanAcAryeNA'pi - indriyaviSayaprAptau yadabhinibodhaprasaJjanaM bhuktau / tacchabda-rUpa-gandha-sparzaprAptyA pratikSiptam / / - (ke.bhu.33) ityuktam / taduktaM syAdvAdaratnAkare'pi - nendriyaviSayasambandhamAtreNa matijJAnaM bhavati / kiM tarhi ? sambandhe matijJAnAvaraNakSayopazame ca sati / etacca kSINA'zeSA''varaNe kevalini nAstIti na tajjJAnAnuSaGgaH, anyathA zrotrAdIndriyANAM divyatUryAdiraveNa gaNadhara-devAdirUpeNa sugandhikusumadhUpavAsAdigandhena marutsiMhAsanasparzena sambandhe'pi matijJAnamanuSajyeta 6 (syA.ratnA.pRSTha.481) iti / ___ vastutastu matyAdijJAnakAraNIbhUtasya kevalajJAnAvaraNasyA'bhAvAdeva kevalini kavalAhArato rAsanamatijJAnodayaprasaGga ApAdayituM nArhati / na cedamasiddham, taduktaM jJAnabindau - tatra hetuH kevalajJAnAvaraNameva, kevalajJAnavyAvRttajJAnatvavyApyajAtivizeSAvacchinne taddhetutvasya zAstrArthatvAt / ata eva matijJAnAvaraNakSayAdinA'pi na matijJAnAdyutpAdanaprasaGgaH / ata eva cAsya vibhAvaguNatvamiti prasiddhiH - (jJA.bi. pR.1) iti bhAvanIyam / nanu kavalAhAro hi na svarUpataH sukhaM duHkhaM vA janayati, api tu rasanendriyajanyamadhuratiktAdirasodbodhadvArA iti sarvajJAnAM tajjanyasukhasvIkAre tajjanakamadhurAdirasarAsanaprasaGga iti cet ? na, tIrthakRtAM kavalAhArarasAsvAdajanyasukha-duHkhAnutpattAvapi tataH kSudAdiduHkhanivRtteH tajjanyasukhotpattervA sambhavAt, tiktAdyauSadhAderiva dhAtusAmyadvAraiva tasya taddhetutvAt / ata eva rasAsvAdaM varjayitvaiva bhuJjatAmapramattayatInAM na tatphalAnupapattiH / adhikantu - Na ya maiNANapasattI kavalAhAreNa hoi kevaliNo / pupphAIaM visayaM aNNaha ghANAi gihijjA / / (a.ma.pa.117) iti adhyAtmamataparIkSAgAthAvRttito'vaseyam / / 30/21 / / ___ adhunA prAgApAditeryApathaprasaGgamapAkaroti - 'Iyeti / bhagavataH tIrthakarasya bhuktau satyAM IryApatha vizeSArtha :- gAthArtha spaSTa hovAthI A zlokanI TIkA graMthakArazrIe karelI nathI. mATe ame paNa vizeSa vi125nathI 42tA. (30/21) ha IryApathaprasaMga vicAraNA che. gAthArtha :- prastutamAM IryApathano prasaMga to gamanAdinA lIdhe tamAre paNa samAna ja che tathA dhyAna ane tapa to avyAhata ja che. vaLI, bhojana samaye to dhyAna ane tapa asaMbhavita ja che. (30/21) TIkArtha - sarvajJa bhagavaMtanI bhojanapravRttimAM je pratikramaNayogya IryApathanI Apatti cothI gAthAmAM batAvelI te to bhagavAnane vihAra vagere dvArA tamArA manamAM paNa samAna ja che. kAraNa ke vihAra vagere karavAthI pratikramaNa karavA dvArA dUra karI zakAya tevo karmabaMdha = IryApatha thavAnI vAta to bhojanAdipravRttinI Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2044 * IryApathikAyAH karmabandhakatvavicAraH * dvAtriMzikA-30/22 tulyayogakSematvAt, svAbhAvikasya ca tadgamanasya dRSTabAdhena kalpayitumazakyatvAditi bhAvaH / (11) svakAlA'sambhave = bhuktikAlA'sambhavinI dhyAna-tapasI punarakSate yoganirodhadehA'pavargakAlaprasaGgaH = pratikramaNayogyeryApathaprasaGgaH gamanAdinA karmaNA samaH = tulyaH, tenA'pi = gamanAdikarmaNA tatprasaGgasya = pratikramaNAryApathaprasaGgasya tulyayogakSematvAt, kevalayoganimittakatvasyobhayatrA'vizeSAt / kavalabhuktivirahe'pi cakSuHpakSmaparispanda-gamanAdinimittako'pIryApathabandhastu bhagavataH syAdeva / taduktaM upazAntamoha-kSINamoha-sayogakevaliguNasthAnatrayavartinAM karmabandhanirUpaNAvasare zrInemicandrAcAryeNa pravacanasAroddhAre - sayayaM tu appamattassa bhagavao jAva cakkhupamhaMpi / nivayai tA suhumA hU iriyAvahiyA kiriya esA / / - (pra.sAro.835) iti / na cAta eva bAdhakAd bhavasthakevaligamana-pakSmaparispandAderapi prAyogikatvaM na manyAmahe iti vAcyam, svAbhAvikasya ca = vaisrasikasya hi tadgamanasya = sarvajJagamanakarmaNaH dRSTabAdhena = pratyakSavirodhena kalpayituM azakyatvAt, vizeSavimarza bAdhakA'navatAreNa tasya prAyogikasyaiva nyAyyatvAt, anAbhogasahakRtayogakriyAyA eva tAdRzeryApathikIhetutvAt / sUkSmAyAM tu tasyAM kArmaNazarIrakRtacalopakaraNatAyA eva hetutvAt / taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAM - iriAvahiA kiriyA kavalAhAreNa jai Nu kevaliNo / gamaNAiNA vi Na have sA kiM tuha pANipihia tti ? / / - (a.ma.pa.118) iti / vastutastu pramattAnAmeveryApathikAyA bandhahetutA, apramattatayA kevalinAmIryApathikA'pi nirjarAyai sampadyate / atra cArthe - iriyAvahiAIA je ceva havaMti kammabaMdhAya / ajayANaM te ceva u jayANa nivvANagamanAya / / - (o.ni.55) iti oghaniyuktivacanamapi smartavyamAgamavizAradaiH / nanu 'bhuktau satyAM dhyAna-tapasoLayAt, kevalinazca tayoH sadAtanatvAditi prAguktaM (dvA.dvA.30/ 4 pR.2012) kiM vismRtam ? atrocyate, kevalini dhyAna-tapasI bhuktikAlA'sambhavinI eva / dhyAnAntarikAyAmeva vartamAnasya sataH kevalajJAnalAbhasambhavAt, kevalalAbhottaraM utkarSataH dezonapUrvakoTiM yAvad dhyAnasya asambhavAt / taduktaM AvazyakaniyuktivRttau dhyAnazatakavivaraNe - sukkajjhANAidugaM volINNassa tatiyamappattassa eyAe jhANaMtariyAe vaTTamANassa kevalaNANamuppajjai / kevalI ya sukkaleso'jjhANI ya jAva suhumakiriyamaniyaTTitti + (A.ni.pratikra.dhyAna za.64-bhAga-3-pR.603) iti / yadyapi kevalajJAnottaraM prAyaza ekAzanakaM nityaM vartata eveti na tapaHkSatiprasaGgaH tathApi taponirjaraNIyakarmAbhAvena tasya nirjarAsAdhanatayA'nupAdAnAt na tattvataH tapastvamiti tasyA'pi kevalajJAnottaramasambhava eva / 'kevalissa NaM paMca aNuttarA pannattA, taM jahA- aNuttare nANe, aNuttare daMsaNe, aNuttare caritte, aNuttare tave, aNuttare vIrite' (sthA.5/1/411) iti sthAnAGgasUtraM tu shaileshyvsthaajema samAna rIte lAgu paDI zake che. tathA svAbhAvika = prayatnazUnya vihArAdinI to kalpanA paNa karavI azakya che. kAraNa prayatnavinAnI gamanAgamanAdi pravRtti to pratyakSa pramANathI bAdhita che. cothI gAthAmAM jaNAvelI digaMbaranI 11 mI dalIlanA nirAkaraNa mATe graMthakArazrI kahe che ke - bhojananA samaye sarvajJa bhagavaMtamAM dhyAna ane tapa saMbhavatA ja nathI. mATe tenI hAni thavAnI koI zakyatA rahetI nathI. zukla dhyAnano cotho pAyo to bhagavAnane yoganirodhasamaye ja saMbhave che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kevalini dhyAnAdivimarzaH . 2045 yoreva tatsambhavAt / ___svabhAvasamavasthitilakSaNayozca tayorgamanAdineva bhuktyA'pi na vyAghAta iti draSTavyam / / 22 / / paramaudArikaM cAGgaM bhinnaM cettatra kA pramA / audArikAdabhinnaM cedvinA bhuktiM na tiSThati / / 23 / / bhAvidhyAnarUpasyA'bhyantaratapasaH pAramyamAvedayati, tathaiva sthAnAGgavRttau (5/1/411) abhayadevasUribhiH vyAkhyAnAt / itthaM sarvajJadazAyAM yoganirodhapUrvaM dhyAna-tapasorevA'sambhave kuto bhuktikAle tatsambhavo yena tayA tayorbAdhaH syAt / punaH = tathApi te tadA tatra akSate = anunmUlite / ata eva yoganirodha-dehA'pavargakAlayoreva tatsambhavAt = dhyAna-tapaHsamutpAdAt / taduktaM dhyAnazatake - nivvANagamaNakAle kevaliNA daraniruddhajogassa / suhumakiriyA'niyaTiM taiyaM taNukAyakiriyassa / / tasseva ya selesIgayassa selovva NikkaMpassa / vocchinnakiriyamappaDivAi jjhANaM paramasukkaM / / __(dhyA.za.81/82) iti / tathA zarIravyucchittaye pAryantikasaMlekhanAdikaM tapaH tadapi kAdAcitkamiti na tena tatpratibandhaH / taduktaM kevalibhuktiprakaraNe zAkaTAyanAcAryeNa - jJAnAdyalaye'pi jine'mohe'pi syAt kSududbhave bhuktiH| vacana-gamanAdivacca prayojanaM sva-parasiddhiH syAt / / dhyAnasya samucchinnakriyasya caramakSaNe gate siddhiH / sA nedAnImasti svasya pareSAJca kartavyA / / 6 (ke.bhu.17/18) iti / nanu sarvajJe na cittaikAgrya-nirjarAkArakatvalakSaNe dhyAna-tapasI svIkriyete'smAbhiH kintu svabhAvasamavasthAnalakSaNe eveti tatra na tayorasambhavA'bhidhAnaM na vA gamanAdinA vyAghAto yujyate iti cet? atrocyate, svabhAvasamavasthitilakSaNayozca = nijA'nAvRtA'khaNDavizuddhacaitanyasvabhAvasamavasthAnalakSaNayoH hi tayoH = dhyAna-tapasoH gamanAdineva = gamana-sthAna-niSadyA-dezanAdikarmaNA iva bhuktyApi na vyAghAtaH = naiva vyayaprasaGgaH / kavalAhAreNa tadvyAghAte gamanAdinApi tatprasaGgAd iti draSTavyam / adhikantu - jhANatavovAghAo AhAreNaM ti te maI micchA / jhANaM selesIe tavo a Na visissate siMti / / - (a.ma.pa.111) iti adhyAtmamataparIkSAgAthAvRttito'vaseyam / / 30/22 / / tathA paryantasaMlekhanA svarUpa tapa to sarvajJa bhagavaMtane mokSasamaye ja saMbhave che. tyAre to kAMI bhagavAna bhojana karavAnA nathI. tathA te pUrve to dhyAna ke tapano saMbhava ja nathI. mATe bhojana dvArA teno vyAghAta thavAnI koI paNa jAtanI zakyatA nathI. tathA jo dhyAna ane tapane svabhAvasamavasthAna svarUpa mAnavAmAM Ave to jema vihArAdi pravRtti dvArA te banneno vyAghAta nathI thato tema bhojanAdithI paNa te banneno vyAghAta nahi thAya - ema samajavuM. (30/22) cothA zlokamAM jaNAvelI digaMbaranI 11 mI dalIlanuM nirAkaraNa karyA bAda 12 mI dalIlanuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakArazrI kahe che ke - ha paramaaudArika zarIranI mImAMsA ha gAthArtha:- audArika zarIra karatAM parama audArika zarIra juduM che - evuM mAnavAmAM zuM pramANa che? tathA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2046 * paramaudArikazarIramImAMsA * dvAtriMzikA-30/23 paramaudArikaM ceti / (12) paramaudArikaM cAGgaM = zarIraM bhinnaM cet audArikAdibhyaH klRptazarIrebhyaH, tarhi tatra kA pramA kiM pramANaM ? na kiMcidityarthaH / audArikAdabhinnaM cet tatkevalamatizayitarUpAdyupetaM tadeva tadA bhuktiM vinA na tiSThati, nanu bhuktiM vinA'pi sarvajJasatkasya paramaudArikadehasya sthAsnutvAt tadarthaM kevalinaH tatkalpanAyA ayogAditi pUrvoktaM (dvA.dvA.30/4 pR.2012) kiM vismRtaM? ityAzaGkAyAmAha - 'parameti / klRptazarIrebhyaH = pramANAntarasiddhadehebhyaH audArikAdibhyaH = audArika-vaikriyA''hAraka-taijasa-kArmaNAbhidhAnebhyaH kevalinaH paramaudArikaM zarIraM bhinnaM cet ? tarhi tatra = audArikAdibhinne paramaudArikazarIre kiM pramANaM ? na kiJcidityarthaH / etena kavalAhAro hi dhAtUpacayAdyAdhAyakatayaudArikazarIrasthiti-vRddhyoH prabhavatu, na tu vaikriyAderiva rudhirAdidhAturahitasya paramaudArikasya sthitau tadapekSA'sti, pratyuta mUtra-purISAdimalA''dhAyinastasya sattve paramaudArikameva na bhavediti nirastam, kevalinAM zarIrasya saptadhAturahitatve hyasthirahitatvamapyAvazyakam / tathA ca teSAM vajrarSabhanArAcasaMhananaprakRtivipAkodayaH kathaM syAt ? pudgalavipAkinyAH tasyAH asthipudgaleSveva vipAkadarzanAt / taduktaM prathamakarmagranthe - 'saMghayaNamaTThinicayo' - (pra.ka.38) iti / na cAsthipudgaleSu dRDhatararacanAvizeSa eva tatprakRtijanya iti niyamo na tu teSveveti vAcyam, dRDhAvayavazarIrANAM devAnAmapi tatprasaGgAt / etena - tadA sphaTikasaGkAzaM tejomUrtimayaM vapuH / jAyate kSINadoSasya saptadhAtuvivarjitam / / - (A.sva.12) iti AptasvarUpoktiH nirAkRtA / taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAM - saMghayaNaNAmapagai kevalidehassa dhAurahiatte / poggalavivAgiNI kaha atArise poggale hou / / - (a.ma.pa.114) iti / etena - tadIyaudArikazarIrasthiteH paramaudArikazarIrasthitirUpatayA asmadAdyaudArikazarIrasthitivilakSaNatvAt + (nyA.ku.3/7/76 pR.857) iti nyAyakumudacandre prabhAcandravacanaM nirastam, audArikazarIrAd bhagavaccharIrasya atyantavaijAtye SaSThazarIrakalpanAprasaGgAt, dhAtumaccharIrasthiti-vRddhyoH kSujjanitakAAdyapanAyakadhAtUpacayAdidvArA kavalAhArasya, sthUlaudArikasthiti-vRddhisAmAnye sthUlAhArasya vA hetutvAt / taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAM - orAliyattaNeNaM taha paramorAliaM pi kevaliNo / kavalAhArAvekkhaM ThiiM ca buDDiM ca pAuNai / / - (a.ma.pa.116) iti / atha kevalinAM zarIraM audArikAd avazyaklRptAd abhinnaM eva iti na paJcavidhazarIravyavasthAbhaGgaprasaGgaH kevalaM tadeva = klRptaudArikA'bhinnameva atizayitarUpAdyupetaM = sAtizayarUpa-saMhananasaMsthAnAdhupetaM paramaudArikaM bhaNyate, taduktaM AvazyakaniyuktI - saMghayaNa-rUva-saMThANa-vaNNa-gai-satta-sAraUsAsA / emAiNuttarAI havaMti nAmodayA tassa / / (A.ni.571) iti / tIrthakRtAmaudArikadehe jo sarvajJazarIra audArika zarIra karatAM abhinna hoya to bhojana vinA lAMbo samaya TakI na zake.(30/23) TIkArtha :- audArika vagere pramANasiddha zarIro karatAM sarvajJa bhagavaMtanuM parama audArika zarIra juduM hoya che - evuM mAnavAmAM pramANa zuM che ? koI ja nahi. tathA atyaMta sarvotkRSTa rupa - saMghayaNa vagerethI yukta hovA chatAM sarvajJadeha audArika ja che - evuM jo mAnavAmAM Ave to dezona karoDa pUrva varSa sudhI sarvajJa bhagavaMtanuM zarIra bhojana vinA TakI na zake. kAraNa ke atyaMta dIrgha samaya paryanta Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ciraMtananaradehasthiteH bhuktiprayojyatvam * 2047 cirakAlInaudArikazarIrasthiterbhuktiprayojyatvaniyamAt / bhukteH sAmAnyataH pudgalavizeSopacayavyApArakatvenaivopayogAt, vanaspatyAdInAmapi jalAdyabhyAdAnenaiva cirakAlasthiteH / nAmakarmodayAtizayAd varNAdyatizaya eva hi pAramyaM na tu sarvathA dhAturahitatvamityucyate tadA tAdRzaM tad bhuktiM vinA na tiSThati, cirakAlInaudArikazarIrasthiteH = dezonapUrvakoTyAdipramitaudArikadehAvasthAnasya bhuktiprayojyatvaniyamAt = kavalAhAraprayojyatvavyApteranyatra pratyakSAdipramANato darzanAt / na cAhArakarmaNa eva tatprayojakatvamastviti vAcyam, yata audArikazarIrasthitiH khalu AhArakarmaNa ivAhArapudgalAnAmapyanvaya-vyatirekAvanuvidhatte / tathA ca kavalAhAravirahe bhavasthakevalinAM zarIraM kathamutkarSataH pUrvakoTikAlaM yAvadavatiSThatAm ? evamaudArikazarIravRddhirapyAhArapudgalaireva syAt, 'pudgalaiH pudgalavRddhi'riti niyamena bhukteH = kavalAhArapudgalAnAM sAmAnyataH pudgalavizeSopacayavyApArakatvenaiva = saptavidhadhAtugatapudgalavRddhidvAraiva upayogAt = dIrghakAlInaudArikadehAvasthitau hetutvAt, ghaTe daNDasya cakrabhramaNavyApArakatveneva / etena vanaspatyAdInAmaudArikazarIrAvasthAnasya kavalAhAraM vinaiva dIrghakAlaM yAvaddarzanAduktaniyamasya vyabhicAritatvamiti pratyastam, kvacid daNDaM vinA hastAdinaiva cakrabhramaNAdivyApArodayato ghaTotpAde'pi taM prati daNDasyA'nanyathAsiddhatvavat vanaspatyAdyaudArikazarIreSu kavalAhAraM vinA mUlAdigRhItajalAdinaiva pAdapA'parAbhidhAna-vanaspatyAdyaudArikazarIragatapudgalavizeSopacayavyApArodayato dIrghatarakAlInatadavasthAnasambhave'pi taM prati na kavalAhArA'nyathAsiddhatvasambhavaH / yadvA kavalAhAratvAdivizeSadharmavinirmokeNa sAmAnyataH = bhuktitvalakSaNasAmAnyadharmapuraskArato bhukteH = bhojanasya pudgalavizeSopacayavyApArakatvenaiva = audArikazarIragatapudgalapuSTivizeSadvAreNaiva dIrghataraudArikazarIrasthitiM prati upayogAt na prakRtaniyame vyabhicAraH, audArikazarIravatAM vanaspatyAdInAmapi jalAdyabhyAdAnenaiva cirakAlasthiteH sambhavAt, jalasekA'sekAbhyAmeva tavRddhyavRddhidarzanAt / anena lomAhArata audArika zarIranI sthiti to bhojana upara ja avalaMbI zake - Avo niyama pratyakSa vagere pramANathI paNa siddha thayela che. zarIrane TakAvavAmAM sAmAnyathI bhojana dehagata pudgalavizeSane puSTa karavA dvArA ja upayogI bane che. zaMkA - hajAro varSa sudhI kabIra vaDa vagere vanaspatinA audArika zarIro bhojana vinA ja Take che ne ! to pachI zA mATe bhojanane audArika zarIranI dIrghatarakAlIna sthiti pratye tame kAraNa mAno cho? samAdhAna :- vanaspati bhale kavalAhAra na kare. paraMtu jamInamAMthI pANI vagere grahaNa kare ja che. tethI ja te lAMbo samaya TakI zake che. mULIyA dvArA vanaspati jamInamAMthI pANI vagere poSaka tattvane grahaNa kare che te paNa eka jAtano teno khorAka ja kahevAya. khorAkanuM kAma kare te khorAka ja kahevAya. khorAkanuM kAma che zarIranA pudgalonI viziSTa puSTi karavAnuM. te kArya vanaspatinA mULIyA vagerethI grahaNa karelA pANI vagerethI thAya ja che. mATe ja te lAMbo samaya TakI zake che. tethI sAmAnyarUpe khorAkane dehapudgalapuSTivizeSa dvArA dIrghakAlIna audArika zarIra sthiti pratye kAraNa mAnavAmAM koI doSa nathI Avato. Ama caya-upacayavALA audArika zarIrane TakAvavAmAM vividha prakAranA cokkasa pudgalonuM grahaNa karavuM jarUrI che. kAraNa ke te tenuM kAraNa che. mATe roja dharmadezanA-vihArAdi pravRtti Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dehavizeSasthitiH kavalAhAraniyatA * dvAtriMzikA - 30/23 zarIravizeSasthitau vicitra pudgalopAdAnasyA'pi hetutvena taM vinA kevalizarIrasthiteH kathamapyasambhavAt / 2048 eva tatsthitisambhave kimarthaM kavalAhArakalpaneti nirastam, asmadAdiSvapi sarvadaiva tathaiva kalpanApatteH / evaJca zarIravizeSasthitau = cayopacayAdisamanvitakAyikadIrghakAlikAvasthitau vicitrapudgalopAdAnasyApi kavalAhAraprAptapudgalapariNAmavizeSasyApi hetutvena = anvaya-vyatirekapratiyogitvena taM = tAdRzapudgalopAdAnaM vinA kevalizarIrasthiteH kathamapyasambhavAt / etena taccharIropacayo'pi lAbhAntarAyaprakSayAt pratisamayaM tadupacayanimittabhUtAnAM divyaparamANUnAM lAbhAd ghaTante - ( nyA. ku. ca.3/7/76 pR.858) iti nyAyakumudacandrakRdvacanaM nirastam, kavalA'bhojitve kevalinaH pUrvakoTyAyuSo navamavarSotpannakevalajJAnasyA''kAlaM bAlalIlAvilAsaprasaGgAt, lomAhArataH tathAvidhadehavRddherasambhavAt, anyatra tathA'nupalambhenA'prAmANikatvAt / taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAM - orAliadehassa ya ThiI a vuDDhI ya No viNAhAraM / teNAvi ya kevaliNo kavalAhArittaNaM juttaM / / - ( a.ma.pa. 112 ) iti / yathoktaM syAdvAdaratnAkare vAdidevasUribhiH asmadAderiva kevalino'pi kAvalikA''hAramantareNaudArikazarIrasthitiH ciratarakAlA na sambhavatIti / ato yA viziSTaudArikazarIrasthitiH sA viziSTAhAramantareNa na bhavati, yathA'smadAdeH / viziSTaudArikazarIrasthitizca vivAdAspadakevalina ityanumAnaM pravartata eva / anyathA dhUmAderagnyAdyanumA namapi na syAt - (syA. ratnA. pR. 465 ) iti / taduktaM sammatitarkavRttau api na hi dezonapUrvakoTiM yAvad viziSTAhAramantareNa viziSTaudArikazarIrasthitiH sambhavinI / na ca tacchadmasthAvasthAtaH kevalyavasthAyAmAtyantikaM taccharIrasya vijAtIyatvaM yena prakRtAhAravirahe'pi taccharIrasthiteravirodho bhavet, jJAnAdyatizaye'pi prAktanasaMhananAdyadhiSThitasya tasyaivA''pAtamanuvRtteH / asmadAdyaudArikazarIraviziSTasthiterviziSTAhAranimittatvaM pratyakSAnupalambhaprabhavapramAna sarvatrAdhigatamiti viziSTAhAramantareNa tatsthiteranyatra sadbhAve sakRdapi tatsthitistannimittA na bhavet, ahetoH sakRdapi sadbhAvA'bhAvAt / yadi punarviziSTAhAranimittApyasmadAdiSu viziSTazarIrasthitiH puruSAntare tadvyatirekeNApi bhavet tarhi mahAnasAdau dhUmadhvajaprabhavo'pi dhUmaH parvatAdau tamantareNApi bhvekaratA tIrthaMkara bhagavaMtanuM zarIra bhojana vinA karoDo varSo sudhI Take e koI paNa rIte saMbhavatuM ja nathI. digaMbara :- audArika zarIra karoDo varSa sudhI bhojana vinA na ja Take - A tamArI vAta sAcI che. paNa A niyama ApaNA audArika zarIra mATe lAgu paDe che. kevalajJAnInA zarIra mATe nahi. kAraNa ke tenuM zarIra paramaaudArika che. mATe paramaaudArika karatAM bhinna evuM audArika zarIra bhojana vinA lAMbo samaya na Take - Avo niyama mAnavo vyAjabI che. zvetAMbara :- kevalajJAnInuM zarIra parama audArika hovAthI bhojana vinA paNa te karoDo varSa sudhI TakI zake tema hoya to saMsAra dazAmAM rahelA ke chadmastha munidazAmAM rahelA caramazarIrI jIvo zA mATe kavalabhojana kare ? kema ke teo te ja bhavamAM kevalajJAna pAmavAnA hovAthI parama audArika zarIravALA 4 che. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kavalabhuktikAraNacatuSTayadyotanam * 2049 diti dhUmAderagnyAdyanumAnamasaGgataM bhaved, vyabhicArAt + (saM.ta.pRSTha. 612) iti / nanu audArikazarIrasthititvaM na kavalAhArajanyatAvacchedakam, ekendriyazarIrasthitau vyabhicArAt / nApyasmadAdizarIrasthititvam, asmadAditvasyA'nanugatatvAt / kintu vijAtIyazarIrasthititvameva tathA / tacca vaijAtyaM kevalizarIre nAsti, mohakSayeNa rudhirAdidhAturahitasya mUtra-purISAdyAdhAyakakavalAhArA'napekSasya paramaudArikazarIrasyaiva bhAvAditi cet ? na, kevalizarIrasya kavalAhArA'napekSatvasiddhau paramaudArikatvasiddhiH, tatsiddhau ca kavalAhArA'napekSatvasiddhirityanyonyAzrayAt / na ca mohakSayeNa paramaudArikatvamapyutpAdayituM zakyam, bhavopaSTambhakazarIropamardaina zarIrAntaropagrahe bhavAntaraprasaGgAditi (syA.ka. la.10/64) vyaktaM syAdvAdakalpalatAyAm / / kiJcA''hAraparyAptyAdInAM kavalAhAranibandhanAnAM kevalinyapyabAdhAtsa nirAbAdha eva tatra / taduktaM zAkaTAyanAcAryeNa kevalibhuktiprakaraNe - asti ca kevalibhuktiH samagraheturyathA purA bhukteH / paryApti-vedya-taijasa-dIrghA''yuSkodayo hetuH / / naSTAni na karmANi kSudho nimittaM, virodhino na guNAH / jJAnAdayo jine kiM sA saMsArasthiti sti|| tama iva hAso vRddhau jJAnAdInAM na tAratamyena / kSud dhIyate'tra na ca tajjJAnAdInAM virodhagatiH / / avikalakAraNabhAve tadanyabhAve bhavedabhAvena / idamasya virodhIti jJAnaM na tadasti kevalini / / - (ke.bhu.1-2-3-4) iti / taduktaM sUtrakRtAGgavRttau api - asti kevalino bhuktiH, samagrasAmagrIkatvAt, pUrvabhuktivat / sAmagrI ceyaM prakSepAhArasya, tadyathA (1) paryAptatvaM, (2) vedanIyodayaH, (3) AhArapaktinimittaM taijasazarIraM, (4) dIrghAyuSkatvaJceti / tAni ca samastAnyapi kevalini santi 6 (sUtra zru.skaM.2/a.3 pR.345) iti / nanu sarvamidaM bhavasthakevalinAM pUrvAvasthA'natizayitaudArikadehA'bhyupagame dUSaNamApatet, na tu prmaudaarikdehopgme| tatazca paramaudArikabhinnaudArikadehagocaraciratarAvasthAnaM pratyeva bhojanasyA''vazyakatA iti cet ? maivam, evaM hi caramazarIriNAM dezonapUrvakoTiM yAvat chadmasthAvasthAvartinAM sarveSAmeva chadmasthadazAyAM bhukterAvazyakatA tAvantaM kAlaM paramaudArikadehasthitaye naiva syAt / na ca kevalajJAnabhinnakAlInaparamaudArikazarIrasya dIrghatarakAlAvasthAnaM prati kavalAhArasya hetutA'bhyupagamAnAyaM doSa iti vAcyam, evaM hi paramaudArikabhinnaudArikadehAvasthAna-kevalajJAnabhinnakAlInaparamaudArikadehAvasthAnA'nyataratvasya bhuktikAryatAvacchedakatvA''pattyA mahad gauravaM digambaramate prasajyeta, yadi paramaudArikazarIramaudArikadehAd bhinnamevA'bhyupeyeta / etena anyatarAnugatavaijAtyasya kAryatA'vacchedakatvakalpanA'pi parAstA / kiJca kevalajJAnalAbhottarakAlamaudArikadehabhinnaM paramaudArikazarIramutpadyeta tarhi bhojanamUlakAvasthAnatvavat digaMbara :- mAtra paramaaudArika zarIra hoya - eTalAthI bhojana vinA kAma na cAle. kevalajJAna paNa utpanna thaI gayuM hovuM joIe. kevalajJAnabhinnakAlIna evA to parama audArika zarIrane paNa bhojananI AvazyakatA rahe ja. mATe caramazarIrI kevalajJAna utpanna na thAya tyAM sudhI zarIrane TakAvavA vApare teTalA mAtrathI amArI mAnyatA bhAMgI paDatI nathI. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2050 * tIrthaGkarAtizayavimarzaH * dvAtriMzikA-30/23 tatra paramaudArikabhinnatvasya kaivalyA''kAlInatvaparyavasitasya vizeSaNasyA'prAmANikatvAditi / / 23 / / chadmasthakAlInaudArikadehagatakRSNatamavarNa-vAmanatva-kubjatvAdayo'pyucchioran / na caivaM bhavati / na ca nAmakarmavipAkodayaprAbalyAnna te nivartanta iti vAcyam, evaM hyasAtavedanIyavipAkodayaprAbalyAt kSudhA'pi na nivarteteti tulyamiti paramaudArikazarIrakalpanA'pi sarvathaivA'prAmANikI prasajyeta / tatazca paramaudArikabhinnaudArikazarIrAvasthAnAya bhukteH kAraNatvakalpanAyAM paramaudArikabhinnatvavizeSaNaM hi kevalajJAnabhinnakAlInatve eva paryavasyati / itthaJca sa kArya-kAraNabhAvo nA'bhyupagantuM yujyate tatra paramaudArikabhinnatvasya digambarakalpitasyA'nanyagatyA'ntato gatvA kaivalyA'kAlInatvaparyavasitasya vizeSaNasya aprAmANikatvAt / 'chadmasthAvasthAyAM kavalAhAreNaiva dehasthiti-vRddhI, sarvajJadazAyAJca tasminneva dehe satyapi tamantareNaiva te' iti AzAmbarakalpanA na yuktetyabhiprAyaH / na hyaudArikatvA'vizeSe'pi kevalajJAnakAlInatva-tadakAlInatvalakSaNI bhedAvaudArikadehagatau kavalAhAreNaivA'sarvajJaudArikazarIrasthitiM kavalAhAramantareNa ca sarvajJaudArikadehagocaraciratarakAlAvasthitiM sAdhayitumarhataH, anyathA paTatvA'vizeSe'pi tatpaTatvA'tatpaTatvalakSaNau dharmabhedau tantusaMyogenaiva tatpaTAvasthitiM tantusaMyogamantareNa cA'tatpaTAvasthitiM sAdhayetAm / na cA'svedA'vasthitanakhatAdidarzanAttIrthakRdaudArikadehe pAramyasiddhiriti vAcyam, tasya chadmasthadazAyAmapyupalabdheH tadA'pi kavalAhArAnupapattyApatteH sAmAnyakevalinyavyAptezca / taduktaM yApanIyatantramukhyazAkaTAyanAcAryeNa kevalibhuktiprakaraNe - kAyastathAvidho'sau jinasya yadabhojanasthitiritIdam / vAGmAtraM nA'trA'rthe pramANamAptAgamo'nyad vaa|| asvedAdi prAgapi sarvAbhimukhAdi tIrthakarapuNyAt / sthitanakhatAdi surebhyo nA'kSud dehA'nyatA vaasti|| 6 (ke.bhu. 27/28) iti / / 30/23 / / zvetAMbara :- tatra. / tame 4 mA niyama patAko chote aprAmA9i che. // 29 // 3 '52bhamauhAra zarIrathI bhinna audArika zarIrane TakAvavA mATe bhojana jarUrI che.'- AvuM svIkAryA bAda caramazarIrI chavstha jIvone bhojananI AvazyakatA svIkAro cho. Ano artha e thayo ke dIrgha samaya sudhI TakI rahevA mATe je audArika zarIrane bhojananI AvazyakatA che tenA vizeSaNa tarIke tame je "parama audArika zarIra bhinnatva ne jaNAvo cho te vAstavamAM to kevalajJAnabhinnakAlInatva rUpe ja phalita thAya che. matalaba ke audArika ane parama audArika evA koI bheda zarIramAM che ja nahi. hA, kevalajJAnakAlIna audArika zarIra ane kevalajJAnabhinnakAlIna audArika zarIra-AvA be prakAra paDI zake. paNa Avo bheda hovA mAtrathI eka bhojanathI ja TakI zake ane bIjuM bhojana vinA paNa abajo varSo sudhI TakI zake - tevuM mAnavAmAM to koI zAstrapramANa ke yukti maLatI nathI. kema ke kevalajJAna maLavA mAtrathI tIrthakara ke atIrthakara tamAma sarvajJa bhagavaMtonuM zarIra badalI jAya -- tevuM kAMI zAstramAM jaNAvela nathI. kevalajJAna utpanna thavuM e ghaTanAne mukhyatayA AtmA sAthe saMbaMdha che. zarIra sAthe nahi. kAraNa ke jJAna AtmAno guNadharma che. mATe kevalajJAna maLyA pachI kAMI zarIrano pUrvakAlIna zyAma varNa, pUrvakAlIna ochI UMcAI = baTakApaNuM, pUrvakAlIna beDoLa saMsthAna = dehAkRti vagere kAMI badalI jatA nathI. kevalajJAna pachI jo audArika zarIra karatAM bhinna parama audArika zarIra utpanna thaI jatuM hoya to uparanA chadmasthakAlIna Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kevalini bhuktyAdyadRSTamImAMsA 2051 bhuktyAdyadRSTasambaddhamadRSTaM sthApakaM tanoH / tattyAge dRSTabAdhA tvatpakSabhakSaNarAkSasI / / 24 / / bhuktyA / bhuktyAdyadRSTena = bhojanAdiphalahetujAgradvipAkakarmaNA sambaddhaM (= bhuktyAdyadRSTasambaddhaM) tanoH zarIrasya sthApakamadRSTaM dRSTamiti zeSaH / tattyAge kevalinyabhyupagamyamAne tvatpakSabhakSaNarAkSasI dRSTabAdhA samupatiSThate / tathA ca tadbhayAdapi tava netthaM kalpanA hitAva bhAvaH / / 24 / / = = = etadeva samarthayati 'bhuktyAdI 'ti / bhojanAdiphalahetujAgradvipAkakarmaNA kavalAhArAdikAryasya kAraNIbhUto yo jATharo'gniH tadAkSepe jAgrad vipAko yasya sa tathA tena sambaddhaM anuviddhaM zarIrasya audArikadehasya sthApakaM = sthitisAdhakaM adRSTaM = karma dRSTaM = anyatra pratyakSAdipramANata upalabdham / tattyAge = kavalAhArAdyadRSTAnvitatanusthApakakarmaparityAge kevalini bhavasthe abhyupagamyamAne tu tvatpakSabhakSarAkSasI digambaramatocchedanaDAkinI dRSTabAdhA upadarzitasArvalaukikasvarasavAhipratyakSapramANavyAhatiH samupatiSThate / tathA ca tadbhayAdapi pratyakSapramANavirodhabhItito'pi tava digambarasya na itthaM kevalikavalAhArA'nabhyupagamaprakAreNa kalpanA hitAvahA / etena kevalini tanusthApakamadRSTamaGgIkriyate kevalaM tatra bhuktyAdyadRSTasambaddhatvaM nA'GgIkriyata iti kalpanA'pi nirastA, ardhajaratIyanyAyA''pAtAcca / etena sarvajJAnAM jATharAnalanAzAnna kavalAhAra iti nirastam, mohakSayasya tadanAzakatvAt, labdhivizeSasya tannAzakatve ca tatkAraNIbhUtataijasazarIravighaTanaprasaGgAt, labdhInAM kAraNaghaTana - vighaTanadvAraiva kaaryghttnguNadharmo paNa badalI javA joIe ne ! phakta bhojana vinA TakI rahevA svarUpa eka ja vizeSatAnI zA mATe parama audArika zarIramAM kalpanA karavI ? mATe digaMbaronI dalIla bogasa che.(30/23) ''kevaLajJAnapUrve vAparyA vagara bhagavAna cha-bAra mahinA sAdhanA karI zakatA hoya, vihAra vagere svasthatAthI karI zakatA hoya to kevaLajJAna maLyA pachI aMtarAyAdinA kSayane kAraNe kema vAparyA vagara na calAvI zake ? anumAna prayoga A rIte karI zakAya ke :- AjIvana vAparyA vagara cAlI zake. kema ke cha-bAra mahinA vAparyA vagara cAle che, tAratamya hovAthI. jema kRtsnakarmakSaya thaI zake tema. AthI kevaLajJAnapUrve bhUkhane sahana karI tema kevaLI tIrthaMkara paNa bhUkhane sahana karI le to zuM vAMdho ?" AvI digambaranI dalIlanuM nirAkaraNa karatA granthakArazrI kahe che ke = = = = = * dehasthApaka karma bhojanasaMpAdaka rma sAthe saMbaMdha gAthArthaH- zarIrane TakAvanAruM karma bhojana vagerenA karma sAthe saMkaLAyela che. teno abhAva kevalImAM svIkAravAmAM to pratyakSapramANasiddha uparokta hakIkatanI bAdhA digaMbaranA pakSanuM bhakSaNa karavA mATe rAkSasI thaze. (30/24) TIkArtha :- audArika zarIrane TakAvanAruM karma haMmezA bhojanAdi kAryane saMpanna karavAmAM jeno vipAkodaya jAgato hoya tevA prakAranA bhojanAdijanaka karma sAthe saMkaLAyela hoya che - AvuM pratyakSa pramANathI jovAyela che. 'jovAyela che' ATalI vAta mULa gAthAmAM na hovA chatAM teno adhyAhAra karavAnI graMthakArazrIe pote ja ahIM bhalAmaNa karelI hovAthI te vAta ame ahIM jaNAvI che. jo digaMbara loko sarvajJa bhagavaMtamAM bhojanasaMpAdaka karma sAthe saMkaLAyela zarIrasthApaka karmano tyAga mAne to uparokta pratyakSa pramANathI dekhAyela hakIkatano apalApa thAya; bAdhA thAya. A bAdhA to he digaMbaro ! tamArA matanuM bhakSaNa karavA mATe rAkSasI puravAra thaze. tethI tenA bhayathI paNa tamAre 'kevalajJAnI karoDo varSa sudhI Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2052 * zAkaTAyanAcAryAdyabhiprAyA''viSkaraNam * dvAtriMzikA-30/25 nanu tanusthApakA'dRSTasya bhuktyAdyadRSTaniyatatve'pi bhuktyAdyadRSTasya tanutvAdabhuktyAdyupapattirbhagavato bhaviSyatItyata AhapratikUlA'nivartyatvAttattanutvaM ca nocitam / doSajanma tanutvaM ca nirdoSe nopapadyate // 25 / / vighaTanayoH tantratvAt / na ca sarvajJA anantavIryatayA bubhukSA-titikSAkSamatvAtsahante eva sarvadeti na kavalAhArakalpanA jyAyasIti vAcyam, dIrghakAlamazanaparihAre pratidinaM prAyazaH dezonapraharadvayaM dharmadezanAdivyAmRtAnAM audArikazarIrasthitivilayaprasaGgena tIrthapravRttyAdhucchedaprasaGgAt, sarvadA duHkhasahanasya tadvyavahArabAhyatvAditi (a.ma.pa.111 vR.) vyaktaM adhyAtmamataparIkSAvRttau / taduktaM zAkaTAyanAcAryeNApi kevalibhuktiprakaraNe - AyurivA'bhyavahAro jIvanahetuH vinAbhyavahRtezcet / tiSThatyanantavIryo vinA''yuSA''kAlamapi tiSThet / / na jJAnavadupayogo vIrye karmakSayeNa labdhistu / tatrA''yurivA''hAro'pekSyeta na tatra bAdhA'sti / / mAsaM varSa vA'pi ca tAni zarIrANi tena bhuktena / tiSThanti na cA''kAlaM na cAnyathA pUrvamapi bhuktiH / / tailakSaye na dIpo na jalAgamamantareNa jaladhArA / tiSThati tanostathA sthitirapi na vinaa''haaryogen|| 6 (ke.bhu.24/25/26/27) iti / / 30/24 / / tadevaM dezonapUrvakoTikAlasya kevalisthiteH sambhavAd, audArikazarIrasthitezca yathAyuSkaM kAraNaM evaM prakSepA''hAro'pi / tathAhi - taijasazarIreNa mRdUkRtasyA'bhyavahRtasya dravyasya svaparyAptyA pariNAmitasyottarottarapariNAmakrameNa audArikazarIriNAmanena prakAreNa kSududbhavo bhavati vedanIyodaye satIti (sU.kR.zru.ska. 2/adhya.3 pR.347) vyaktamuktaM sUtrakRtAGgavRttau / nanu tanusthApakA'dRSTasya = dehayoga-kSemakArikarmaNaH bhuktyAdyadRSTaniyatatve'pi = bhojanAdiphalahetujAgradvipAkakarmavyAptatve'pi bhuktyAdyadRSTasya tanutvAt = tanusthApakA'dRSTApekSayA'lpatvAd abhuktyAdhupapattiH = kavalAhArA'bhAvasaGgatiH bhagavataH = bhavasthakevalino bhaviSyati, alpabalasya balAdhikasannidhAne svakAryA'karaNAd ityataH AzAmbarA''zaGkAto granthakRd Aha- 'pratikUle'ti / / bhojana na kare chatAM temanuM zarIra TakI zake che. A pramANe kalpanA karavI tamArA ja hita mATe nahi bane - mAvo mApa mahA 23to cha. (30/24) vizeSArtha :- je karma audArika zarIrane TakAvavAnuM kAma kare te karma ane bhojanAdi saMpAdaka karma - A banne eka bIjAnI sAthe saMkaLAyelA che. tethI jo kevalImAM zarIrasthApaka karma hoya to bhojanasaMpAdaka karma paNa avazya hoya ja. bAkI kevaladeha paDI jAya, nAza pAmI jAya. mATe kevalajJAna pachI karoDo varSa sudhA ve, heDane paa24|| 42 59 mona na. 3 te 48yanA dANe . (30/24) digaMbara :- zarIrane TakAvanAra karma bhojanasaMpAdaka karmanI sAthe saMkaLAyela ja hoya. Avo niyama to ame mAnIe ja chIe. paraMtu kevalajJAnImAM bhojanasaMpAdaka karma bahu alpa pramANamAM hoya che. mATe te potAnuM kAma karI zakatuM nathI. mATe kevalajJAna pachI bhagavAna bhojana na kare - A vAta paNa saMgata thAya che. tathA tame batAvela niyama paNa abAdhita rahe che. digaMbaranI uparokta dalIlanuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakArazrI jaNAve che ke - gAthArtha - bhojanasaMpAdaka karma bhagavAnamAM alpa hoya che - tevuM mAnavuM ucita nathI. kAraNa ke te Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * aghAtikarmajanyabhAvasya virodhibhAvanAnAzyatvA'bhAvaH * pratikUleti / (tat) tasya bhuktyAdyadRSTasya tanutvaM ca nocitaM / pratikUlena virodhipariNAmenAnivartyatvAt (=pratikUlAnivartyatvAt ) / na hi vItarAgatvAdipariNAmena rAgAdInAmiva kSudhAdInAM tathAvidhapariNAmena nivartyatvamasti, yena tatastajjananakA'dRSTatanutvaM syAt / 'astyevAbhojanabhAvanAtAratamyena kSunnirodhatAratamyadarzanAditi cenna / tato bhojanAdigatasya bhuktyAdyadRSTasya = kavalAhArA''kSepakasya karmaNaH tanutvaM ca = alpatvaM ca nocitam, virodhipariNAmena bhuktiprasaGkhyAnena anivartyatvAt anucchedyatvAt / tathAvidhapariNAmena kSudhAvirodhibhAvanena / yena kAraNena tataH = kSudhAvirodhipariNAmataH tajjanakA'dRSTatanutvaM kSudhAjanakakarmA'lpatvaM syAt = = = = - sambhavet / nanu prazastaviparItabhAvanAprakarSaprayuktApakarSazAlitvaM doSatvam / tacca rAgAdAviva kSudhAdAvapyasti / dRzyate ca vItarAgabhAvanAtAratamyena rAgAdermanda mandatara- mandatamAdibhAva iti tadatyantotkarSAt tadatyantA'pakarSo'pi bhagavatAmiti / evaJca astyeva abhojanabhAvanAtAratamyena kSunnirodhatAratamyadarzanAt sakRdbhojanaikadina-pakSa-mAsa-saMvatsarAdyantaritabhojanA'bhivyaGgyakSutpratirodhatAratamyopalambhAt tadatyantotkarSAdAtyantikakSudbhuktyAdyapakarSo'pi teSAM yujyate iti cet ? na, tata: abhojanabhAvanAto bhojanAdigatasya = viSayatAsambandhena bhojanapAnAdiniSThasya karma pratikULa bhAvanAthI haTe tema nathI. tathA nirdoSa bhagavaMtamAM doSotpatti ke tanutva paNa saMgata thAya tema nathI. (30/25) = 2053 = # kSudhA pratisaMkhyAnanivartya nathI - zvetAMbara # TIkArtha :- bhojanasaMpAdaka karma kevalajJAnImAM alpa che - A vAta ucita nathI. kAraNa ke 'huM aNAhArI chuM. khAvuM e mAro svabhAva nathI.' AvA prakAranI bhojana virodhI bhAvanAthI kAMI bhojanasaMpAdaka karma ravAnA thatuM nathI. 'huM vItarAga chuM. rAga mAro svabhAva, svarUpa ke kArya nathI. rAgane mArI sAthe koI levA-devA nathI. rAga to vibhAvadazAnuM tophAna mAtra che. sUryamAM jema kadApi aMdhakAra utpanna thato nathI. tema paramArthathI rAga mArAmAM utpanna thato nathI. rAga rAganA svarUpamAM che. huM mArA svarUpamAM chuM.' A pramANe potAnA vItarAgasvarUpanI bhAvanA karavAthI rAgAdi jema ravAnA thAya che tema aNAhArI svabhAvanI bhAvanAthI kAMI bhUkha-tarasa vagere thatI nathI ke jenA lIdhe evuM mAnI zakAya ke bhojanavirodhI aNAhArI svabhAvaviSayaka bhAvanAthI bhojanasaMpAdaka karma alpa thAya che. digaMbara :- 'huM aNAhArI chuM. khAvuM e mAro svabhAva nathI' A pramANe abhojanagocara bhAvanA karavAthI bhUkha ghaTatI hoya tevuM to vyavahAramAM dekhAya che. abhojanabhAvanA jeTalI baLavAna hoya teTalI bhUkha ghaTatI jAya che. abhojanabhAvanA maMda pariNAmavALI hoya to te mujaba bhUkha thoDIka ghaTeche. Ama aNAhArIpariNAmanI bhojanapratisaMkhyAnapariNAmanI taratamatA mujaba bhUkhano paNa taratamabhAve ghaTADo thato jovAmAM Ave che. mATe bhojana saMpAdaka karma prasaMkhyAnanivartya = virodhIpariNAmanAzya che - AvuM mAnI zakAya che. = * bhojana nahi, bhojanarAga pratisaMkhyAnanAzya zvetAMbara :- A vAta barAbara nathI. kema ke abhojana bhAvanAthI mAtra bhojanasaMbaMdhI mUrchA ja Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2054 * pratisaGkhyAnakAryamaryAdAdyotanam * dvAtriMzikA-30/25 pratibandhamAtrasyaiva nivRtteH, zarIrAdigatasyeva azarIrAdibhAvanayA / anyathA'bhojanabhAvanAtyantotkarSeNa bhuktinivRttivadazarIrabhAvanAtyantotkarSeNa zarIranivRttirapi prasajyateti mahatsaGkaTamAyuSmataH / nanu bhuktyAdiviparItapariNAmena bhuktyAdyadRSTasya moharUpaprabhUtasAmagrI vinA svakAryA'kSapratibandhamAtrasya = kevalAbhiSvaGgasya eva nivRtteH, zarIrAdigatasya abhiSvaGgamAtrasya iva azarIrAdibhAvanayA = dehAtItA''tmasvarUpabhAvanayA prasaGkhyAnA'parAbhidhAnayA nivRtteH, abhojanabhAvanAyA bhojanabhAvanAM pratyeva pratipanthitvAt / tayA tannivRttAvapi kSudbhuktyAdyanivRtteH / na khalu tapasvinAM kSudeva na lagati, api tu taiH sA bhavantyapi nirudhyate / anyathA = abhojanabhAvanAyA bhojanA'bhiSvaGgamiva bhojanaM pratyapi pratipanthitve'GgIkriyamANe abhojanabhAvanA'tyantotkarSeNa bhuktinivRttivat = kavalAhAroccheda iva azarIrabhAvanA'tyantotkarSeNa zarIranivRttirapi tulyanyAyena prasajyeteti / / idamatra tAtparyam - yathA'zarIrabhAvanayA zarIramamatvanivRttireveti tadatyantotkarSAttadatyantApakarSaH na tu zarIrAtyantApakarSo'pi, kvacittadapakarSasya dRDhataratapaHparizIlanAdyaupAdhikatvAt, tathA'bhojanabhAvanA'tyantotkarSAdapi tadgRghnutAdyatyantApakarSa eva sidhyati, na tu bhojanA'tyantApakarSo'pi / kvacittadapakarSasya tapo'rthitAdyaupAdhikatvAditi (a.ma.pa.gA.74 vR.) vyaktaM adhyAtmamataparIkSAvRttau / taduktaM zAkaTAyanAcAryeNa kevalibhuktiprakaraNe - na kSudvimohapAko yat pratisaGkhyAnabhAvananivartyA / na bhavati, vimohapAkaH sarvo'pi hi tena vinivartyaH / / - (ke.bhu.7) iti / yathA caitattattvaM tathAbhAvitaM sUtrakRtAGgavRttau (sU.kR.zruta.2/a.3 vR. pR.346) ityadhikaM tato'vaseyam / nanu bhuktyAdiviparItapariNAmena = bhuktyAdiprasaGkhyAnena bhuktyAdigocaratRSNA hIyata iti tu bhavadbhirapyaGgIkriyata eva / sA ca tRSNaiva mohAtmikA bhuktyAdeH sAmagryAM pradhAnA vartate / bhuktyaadiravAnA thAya che, bhUkha nahi. jema "huM azarIrI chuM. zarIrathI judo chuM. zarIra baLe- chedAya- bhedAya temAM huM baLato nathI ke chedAto-bherAto nathI. zarIrano nAza thavA chatAM mAro eka paNa Atmapradeza ghaTato nathI." A pramANe azarIrabhAvanA karavAthI zarIra pratyeno kevaLa rAga ghaTe che, ravAnA thAya che. paraMtu zarIra kAMI tevI bhAvanA karavAthI ravAnA thatuM nathI. tema uparanI bAbatamAM samajavuM. jo abhojana bhAvanAnA utkarSathI bhUkha ane bhojananI sarvathA nivRtti thAya che. evuM svIkAravAmAM Ave to azarIra-atIndriya bhAvanAnA atyaMta utkarSathI zarIra - Indriyano paNa sarvathA uccheda thaI javo joIe. A tamAma matamAM moTI muzkelI Avaze. (mATe pratisaMkhyAnathI bhUkha na ghaTe paNa bhojanamUcha ghaTe - ema siddha thAya che. AvuM siddha thavAthI kevalImAM bhojanasaMpAdaka karma alpa hoya che - A vAta bAdhita thAya che. mATe 24 mI gAthAmAM zarIrane TakAvanAra karma bhojanasaMpAdaka karmanuM vyApya hovAno je niyama jaNAvyo te mujaba kevalajJAnIne paNa bhUkha lAge ane teo bhojana kare - AvuM siddha thAya che. mATe kevalI kavalAhAra na kare - A vAta Agama ane yukti bannethI bAdhita thAya che.) hi52 :- nanu. / mozana vagairethA viparIta pariNAmI = prasaMdhyAnathI monAhinI tRss|| svarUpa moha ghaTe che. A moha ja bhojana sAmagrImAM mukhya bhAga bhajave che. kavalAhAranI saMpAdaka 1. madritapratau 'zarIrAdibhAva...' ityazuddhaH pAThaH / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuktyAdeH viratipariNAmanivartyatvamImAMsA * 2055 SkSamatvalakSaNaM matvalakSaNaM tanutvameva kriyate / tanusthApakA'dRSTasyApi azarIrabhAvanayA tadbhavabAhyayogakriyAM 'viruNaddhyeva / ' zarIraM tu prAgeva niSpAditaM na bAdhituM kSamata iti asmAkaM na ko'pi doSa' iti cet ? na, viparItapariNAmanivartyatve bhuktyAdestadadRSTasya rAgAdyarjakAdRSTavadyogaprakarSavati bhagavati gocaraH prabalo mohazced hIyate prasaGkhyAnena tarhi bhuktyAdisampAdakamadRSTaM durbalaM satkathaM svakAryaM karotu ? itthaJca abhojanabhAvanayA bhuktyAdyadRSTasya kavalAhArA''kSepakakarmaNaH moharUpaprabhUtasAmagrIM = askhalitA''hArasaMjJApracAropadhAyakamohanIyakarmavipAkodayavizeSalakSaNAM dRDhAM bhuktyAdisAmagrI vinA svakAryAsvakIyaphalabhUtakavalAhArajananA'sAmarthyalakSaNaM tanutvameva kriyate / ato bhavasthakevalinAM na bhuktyAdisambhavaH / na hi sAmagrIvighaTane phalotpAdaH zakyaH / na caivaM sati azarIrabhAvanAtyantotkarSeNA'khilazarIranivRttirapi prasajyeteti vAcyam, azarIrabhAva 'dehAtIto'smI'ti prasaGkhyAnena tanvanirodhe'pi tanuyoga-kSemakArakakarmapracAro nirudhyata eva yataH sA hi tanusthApakAdRSTasyApi = dehayoga-kSemakArikarmaNo'pi pracArabhUtAM tadbhavabAhyayogakriyAM dehanirvAhakAdRSTotpannAM zarIralAlana-pAlanAdirUpAM dehajanyAM vA bAhyAM niSprayojanagamanAgamanazayanAdilakSaNAM prAyogikIM yogakriyAM viruNaddhyeva niruNayeva / na caivamabhojanabhAvanAtyantotkarSeNa bhuktinivRttivadazarIrabhAvanAtyantotkarSeNa zarIranivRttirapi digambarayatInAM prasajyeteti zaGkanIyam, yataH zarIraM tu prAgeva niSpAditaM = tanukarmotpAditaM prakRSTA'pyazarIrabhAvanA na bAdhituM = naiva niroddhuM kSamate iti asmAkaM digambarANAM abhojanabhAvanAprayuktA'bhuktibhAgbhavasthabhagavadabhyupagame'pi na ko'pi doSaH atiprasaGgalakSaNaH iti cet ? = granthakRdatrA''ha - na, bhuktyAdeH = bhojana- zarIrakriyAdeH viparItapariNAmanivartyatve = prasaGkhyAnena bAdhyatvAbhyupagame yogaprakarSavati prAgukta(dvA.dvA.18/24-25, pR. 1254- 1256 ) samatA-vRttisaGkSayAbhidhAnayogadvayakASThAprAptotkarSazAlini bhagavati tadadRSTasya tanusthApakakarmaNaH nirmUlanAzApatteH sAmagrImAMthI moharUpa moTo hisso nIkaLI javAthI bhojanasaMpAdaka karma potAnuM kArya karavA mATe samartha nathI rahetuM. A AzayathI ame kahIe chIe ke bhojanavirodhI pariNAmanA lIdhe bhojanasaMpAdaka karma nabaLuM paDe che. te ja rIte azarIrapaNAnI bhAvanAthI zarIra ravAnA na thavA chatAM paNa zarIrane TakAvanAra karma to nabaLuM paDe ja che. kAraNa ke zarIrane TakAvanAra karmathI utpanna thanArI bAhya kriyA zarIranI ALa-paMpALa Adi kAyikAdi pravRtti to ravAnA thAya ja che. Ama azarIrabhAvanA paNa dehasthApaka karmane nabaLuM pADe ja che. zarIra to azarIrabhAvanA utpanna thaI te pUrve ja utpanna thaI gayeluM che. mATe pUrvotpanna zarIrano nAza karavA azIrabhAvanA samartha nathI. mATe amArA matamAM koI paNa doSa Avato nathI. zvetAMbara :- nA, A vAta barAbara nathI. kAraNa ke jo bhojanAdi abhojanAdigocara bhAvanAthI ravAnA thaI zake to jema rAgAdivirodhI bhAvanAthI rAgAdijanaka karma mULamAMthI ja nAza pAme che tema azarIra-abhojanAdi bhAvanAthI zarIrasthApaka karma paNa mULamAMthI ja nAza pAmI javuM joIe. kAraNa ke sarvajJa bhagavaMtamAM samatA ane vRttisaMkSaya nAmanA be prakRSTa yogo rahelAM ja che. kAraNa ke prasaMkhyAnanAzyarUpe to rAgAdijanaka karma ane zarIrasthApaka karma A bannemAM koI pharaka nathI. mATe pUrvakAlIna karmathI prArabdha paNa sarvajJa zarIra dehasthApaka karmanA nAzanA lIdhe nAza pAmI javuM joIe. 1. mudritapratau 'niruNa...' iti pAThaH / so'pi = = * = = = zuddhaH / - = Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2056 * aghAtikarmaNo viparItabhAvanAnivartanIyatvA'bhAvaH * dvAtriMzikA-30/25 nirmUlanAzA''pattevizeSA'bhAvAt / ___ghAtyaghAtikRtavizeSA'bhyupagame tu aghAtinAM bhavopagrAhiNAM yathAvipAkopakramameva nivRttisambhavAditi na kiJcidetat / niranvayocchedaprasaGgAt / tatazca prAgArabdhamapi zarIraM tatkAlamevocchidyeta bhavasthakevalinAm / na ca prasaGkhyAnanivartyasyA''kSepakaM yadadRSTaM tasya niranvayanAzaH prasaGkhyAnaprakarSe na kvApi dRSTa iti zaGkanIyam, rAgaprasaGkhyAnaprakarSe rAgA''kSepakakarmaNo dveSaprasaGkhyAnotkarSe ca dveSotpAdakA'dRSTasya niranvayanAzopalambhAt / itthaJca rAgAdharjakAdRSTavat = rAga-dveSAdyA''kSepakakarmavat tanvAdisthApakAdRSTasyA'pi niranvayanAzo yujyata eva sarvajJe, prasaGkhyAnanAzyatayobhayatra vizeSA'bhAvAt / ___nanu 'vizeSAbhAvAdi'tyasiddham, rAgAdyarjakAdRSTa-tanvAdisthApakA'dRSTayorvizeSopalambhAt / ekaM tu ghAti aparaJcA'ghAtIti vizeSaH kiM pANipihitaH ? ato rAgAdiprasaGkhyAnotkarSe rAgAdyarjakAdRSTasya niranvayocchede'pi tanvAdiprasaGkhyAnotkarSe na tanvAdisthApakA'dRSTasya nirmUlanAzApattiH, tattatparipakvaprasaGkhyAnena ghAtikarmaNo niranvayanAze'pyaghAtikarmaNaH tadasambhavAditi cet ? maivam, itthaM ghAtyaghAtikRtavizeSA'bhyupagame tu bhavopagrAhiNAM aghAtinAM bhavopagrAhitvAdeva prakRSTaprasaGkhyAnasamakAlamanivartyatayA yathAvipAkopakramameva = vipAkodayopahitopakramA'nusAreNaiva nivRttisambhavAt = ucchedayogAt na bhuktimantareNa tadA''kSepakA'ghAtikarmanivRttisambhavo bhavasthakevalinAM iti na kiJcidetat digambarodbhAvitatarkaNam / taduktaM syAdvAdakalpalatAyAmapi - azarIrabhAvanayA zarIrAnugrahopaghAtanimittaka-zarIramamatva-mAnasopatApanivRttivadabhojanabhAvanayA bhojanAnurAga-kSujjanitasaGklezayoreva nivRtteH svakAraNopanItayoH kSud-bhojanayoH zarIravadAkarmakSayaM bhAvanAzatenApi nivartayitumazakyatvAt 8 (syA. ka.10/64) iti / nanu kevalinaH kavalabhojitve kadAcijjATharAnalamAndyAdijanitarogAdikamapi syAt, auSadhAdyAsevanena ca cirakAlataH tadvicchedaH syAt, jATharAnalamandatAjanitarogANAM dIrghakAlamavasthAnaniyamAd iti cet? digaMbara :- rAgAdijanaka karma ghAti karma che. mATe prasaMkhyAnathI saMpUrNapaNe nAza pAmI zake che. paraMtu zarIrasthApaka karma to aghAti che. tethI virodhI bhAvanAthI saMpUrNa paNe tatkAla mULamAMthI nAza pAmI na zake. mATe kevalInuM zarIra dehasthApaka karmanA prabhAve lAMbo samaya TakI zakaze. zvetAM52 :- ghAtya. / ho mArIta pAti bhane apAtibhA 2yela. mehamA 2 4 karmamAM ane dehasthApaka karmamAM mAnavo ja paDe tema hoya to pachI ema mAnavuM joIe ke aghAti karmo to bhavopagrAhI hovAnA kAraNe potAnuM phaLa dekhADIne ja, vipAkodayajanya upakrama mujaba ja ravAnA thaI zakaze. tethI azAtA vedanIya karma paNa bhUkha vagere lagADIne ja ravAnA thaze. ema ne ema nahi. mATe kevalajJAnI kavalAhAra karI zakaze. Ama vicArIe to digaMbaranI dalIlamAM bahu dama jaNAto nathI. digaMbara :- bhojana karavAmAM viveka rAkhavAmAM na Ave to jaTharAgni maMda thavAthI roga utpanna thAya. ane te lAMbA samaye nAza pAme. mATe kevalI bhojana kare nahi. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kevalini kavalAhArasya doSA'janakatA * 2057 doSajanma agnimAndyAdidoSajanitaM tanutvaM ca cirakAlavicchedalakSaNaM nirdoSe bhagavati nopapadyate / niyatavicchedazca niyatakAlabhuktyAdyA kSepaka eveti bhAva: / / 25 / / paropakArahAnizca niyatA'vasarasya na / purISAdijugupsA ca nirmohasya na vidyate / / 26 / / na, nirdoSe bhagavati AhAragRddyAdyasambhavena tatprayuktajATharAnalamandatvAdikaM agnimAndyAdidoSajanitaM rogAdikaM rogAdezca cirakAlavicchedalakSaNaM tanutvaM nopapadyate / etena kevalinAM jATharAgnivicchedo niyatakAlata eveti na teSAM kavalabhojitvasambhava iti nirastam, jATharAnalasya niyatavicchedazca pratiniyatakAle vilayo hi niyatakAlabhuktyAdyApaka eva pratiniyatakAlInakavalAhArAdyanumApaka eva / niyatakAlInamokSa iva niyatakAlInakSapakazreNi-yoganirodhAdyAkSepakaH / anyathA 'yadA sarvajJena mama mokSo dRSTaH tadA me mokSo bhaviSyatI'tyekAntAvalambanena dharmapuruSArthadikamapi hAtavyaM syAt / evaJcaikAntakAlavAdAdiprasaGgo'pyaparihAryaH syAt / / 30 / 25 / / = nanu bhuktikAle saddharmadezanAnupapatteH tIrthakRtaH paropakArahAne : bhuktyayogAt / na hi paropakArasvabhAvasya bhagavataH tadvyAghAtaH sambhavatIti prAguktaM ( dvA. dvA.30 / 5 pR.2013) kiM vismRtaM ? ityAzaGkAyAmAha - zvetAMbara :- sarvajJa bhagavaMtane kAMI AhA2saMjJA vagere hotI nathI ke te khAvA-pIvAmAM viveka na rAkhe. bhagavAnamAMthI tamAma doSa nIkaLI gayA hovAthI hita-mita-Avazyaka ja bhojana teo asaMgabhAve kare. tenAthI jaTharAgni maMda thavAnI ke jaTharAgninI maMdatAthI utpanna thanArA rogo pragaTavAnI ke te rogo lAMbA samaye nAza pAme tevI zakyatA sarvajJa bhagavaMtamAM jarA paNa nathI rahetI. digaMbara :- bhagavAnano jaTharAgni cokkasa samaye nAza pAmaze. tenA mATe bhojana karavAnI bhagavAnane zI jarUra ? zvetAMbara :- bhagavAnano jaTharAgni cokkasa samaye nAza pAme e vAta sAcI. paNa e nAza kyAre pAme ? bhagavAna bhojana kare to ke ema ne ema ? tamAro ane mAro mokSa cokkasa samaye thavAno - e vAta sAcI kyAre sAbita thAya ? ArAdhanA karIe to ke ema ne ema ? jema cokkasa samaye koI jIvano mokSa thavAnI vAta te jIva tenA chellA bhavamAM cokkasa kSapakazreNI mAMDaze ema siddha kare che. tema niyata samaye bhagavAnano jaTharAgni ravAnA thavAno A vAta paNa bhagavAna avazya niyata samaye bhojana grahaNa karatA haze - AvuM siddha kare che. mATe prabaLa jaTharAnalane zAMta karavA sarvajJa bhagavaMta hita-mita-Avazyaka ucita dravyathI sAmAnyathI 2oja ekAsaNuM asaMgabhAve kare evuM siddha thAya che. Ama jaNAvavAno ahIM graMthakArazrIno Azaya che. (30/25) graMthakArazrI digaMbaranI 13 mI ane 14 mI dalIlanuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakArazrI kahe che ke . = * jugupsA nirAkaraNa gAthArtha :- paropakAra mATe cokkasa prakArano samaya jemane maLela che tevA bhagavAnane paropakAramAM hAnI bhojananA lIdhe nahi thAya. tathA nirmoha evA bhagavAnane maLa-mUtranI jugupsA hotI nathI. (30/26) Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2058 * kavalAhArasya paropakArA'bAdhakatA * dvAtriMzikA-30/27 paropakAreti / (13) paropakArasya hAni (=paropakArahAniH) ca niyatA'vasarasya bhagavato na bhavati, tRtIyayAmamuhUrtamAtra eva bhagavato bhukteH, zeSamazeSakAlamupakArA'vasarAt / (14) purISAdijugupsA ca nirmohasya kSINajugupsAmohanIyakarmaNo bhagavataH na vidyate / / 26 / / tato'nyeSAM jugupsA cetsurAsuranRparSadi / nAgnye'pi na kathaM tasyA'tizayazcobhayoH smH||27|| tata iti / tataH purISAdeH anyeSAM = lokAnAM jugupsA cet ? surAsuranRparSadi upaviSTasyeti 'paropakAre'ti / paropakArasya = bhavyasattvopakArasya hAnizca niyatAvasarasya = labdhapratiniyataparopakArakAlasya bhagavato na, bhagavato bhavasthakevalino bhukteH ucitasamayaniyatatvAt, tRtIyayAmamuhUrttamAtre = divA tRtIyapraharasya muhUrttamAtrakAle eva tadabhyupagamAt, zeSaM tRtIyayAmamuhUrttabhinnaM azeSakAlaM yAvat upakArA'vasarAt = paropakArA'vasarAt / taduktaM ratnAkarAvatArikAyAM - na tRtIyaH, tRtIyayAmamuhUrttamAtra eva bhagavatAM bhukteH zeSamazeSakAlamupakArAvasarAt + (ratnA.a.2/27) iti / yathoktaM adhyAtmamataparIkSAyAM api - Na ya paruvayArahANI teNa sayA joggasamayaNiyaeNa - (a.ma.pa.119) iti / nanu kavalAhAreNa kevalinAmavazyaM nihAreNa bhavitavyam / tathA purISAdijugupsA'pyanivAritaprasaraiveti na sa teSAmarhatIti prAguktaM (dvA.dvA.30/5, pR.2014) kiM vismRtam ? iti cet ? atrocyate kiM nihAravidhau kriyamANe tasyaiva jugupsA sampadyeta anyeSAM vA ? na tAvadAdyo'navadyaH, yataH kSINajugupsAmohanIyakarmaNaH bhagavataH bhavasthakevalinaH purISajugupsA na vidyate / / 30/26 / / dvitIyavikalpanirAkaraNAyA''ha 'tata' iti| purISAdeH sakAzAd lokAnAM bhagavadvyatiriktAnAM TIkArtha - paropakAra mATe pratiniyata pUrato samaya jemane maLela che tevA tIrthakara bhagavaMtane bhojana karavAthI paropakAramAM hAni thavAnI koI zakyatA nathI. kAraNa ke bhagavAna kevaLa divasanA trIjA pahoramAM be ghaDI ja bhojana kare che. bAkIno tamAma samaya upakAra karavAno avasara tIrthakara bhagavaMtane maLe ja che. tathA sarvajJa bhagavaMtanA cAreya ghAtikarma khapI gayA che. mohanIya karma paNa eka prakAranuM ghAti karma ja che. tethI te paNa bhagavAnamAMthI ravAnA thayela che. tathA jugupsA thavAnuM kAraNa jugupsAmohanIya karma che. te paNa sarvajJa bhagavaMtanuM sarvathA kSINa thayela hoya che. mATe bhojana nimittaka maLa-mUtrAdinA lIdhe bhagavAnane jugupsA thavAnI koI zakyatA nathI. (30/26) vizeSArtha :- tIrthakara bhagavaMtanI dezanA savAra-sAMja eka-eka prahara cAlatI hoya che. tema ja bhojana to trIjA pahoramAM thoDo ja samaya cAle che. mATe bhojanathI paropakAra karavAmAM hAni thavAnI zasyatA raDetI nathI. (30/26) . have graMthakArazrI pAMcamI gAthAmAM jaNAvelI digaMbaranI 14 mI dalIlanuM ja vadhAre spaSTatApUrvaka nirAkaraNa kare che ke gAthArtha:- maLa-mUtrathI bIjAne jugupsA thAya to surAsura-manuSyavALI parSadAmAM tIrthakaranI nagnatAne vize 55 jIne gussA ubha na. thAya ? 4DI bhatizaya to bhannemA samAna 4 cha. (30/27) TIkArtha:- "tIrthakara bhagavaMtanA maLa-mUtrathI lokone jugupsA thAya. mATe bhagavAna bhojana na kare AvuM jo digaMbaro kahe to pachI deva-dAnava-mAnavathI bharelI parSadAmAM beselA tIrthaMkara bhagavaMtanI nagnatAthI Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * kavalAhArasya jugupsAnimittatvA'bhAvaH * 2059 zeSaH nAgnye'pi teSAM kathaM na jugupsA ? (tasya) atizayazcobhayoH pakSayoH samaH / tato bhagavato nAgnyA'darzanavat purISAdyadarzanasyA'pyupapatteH / sAmAnyakevalibhistu viviktadeze tatkaraNAnna doSa iti vadanti // 27 // jugupsA cet ? tarhi surAsuranRparSadi surA'suramanuja-tadramaNIsahasrasamAkulAyAM sabhAyAM upaviSTasya tIrthakarasya nAgnye'pi = anaMzukatve'pi teSAM surA'sura-nR-tadramaNIprabhRtInAM kathaM na jugupsA saJjAyate ? na ca sarvajJasya tIrthakarasya sAtizayatvAnna tannAgnyaM teSAM taddheturiti vAcyam, yataH atizayazca tIrthakRdatizayo hi ubhayoH pakSayoH = nAgnya-nIhArAbhyupagamayoH samaH eva / tataH = atizayalakSaNAt kAraNAt bhagavataH tIrthakarasya nAgnyA'darzanavat mAMsacakSuSAM lokAnAM purISAdyadarzanasyA'pi upapatteH = saGgateH / taduktaM samavAyAGge pacchanne AhAra- nIhAre adisse maMsacakkhuNA - (sama. sU. 34) iti| taduktaM zrInemicandrasUribhiH pravacanasAroddhAre tIrthakRdatizayapradarzanAvasare AhArA nIhArA addissA - ( pra . sAro. 441 ) iti / - AhAraH = abhyavaharaNaM, nIhAraH = mUtra - purISotsargaH, tau kriyamANau na dRzyete ityadRzyau mAMsacakSuSA, - (pra. sAro 441 vRtti - pR. 297 ) iti tadvRttau zrIsiddhasenasUriH / na ca tIrthakRto'tizayazAlitve'pi sAmAnyakevalinAM kavalabhojitve tannIhArato lokAnAmanivAritaprasaraiva jugupsA''pattiH tannimittakapApakarmabandhApattizca, niratizayatvAditi vAcyam, sAmAnyakevalibhiH = tIrthakarabhinnasarvajJaiH tu viviktadeze = vijananiravadyakSetre tatkaraNAt = nIhArakaraNAt na doSaH (ratnA. ava. 2 / 7) iti ratnAkarAvatArikAyAM paNa lokone jugupsA kema na thAya ? jo tame tIrthaMkara bhagavAnano atizaya mAno ke temanI nagnatA na dekhAya to te atizaya to maLa-mUtramAM paNa samAna ja che. atizayanA kAraNe bhagavAnanI nagnatAnA jema bIjAne darzana na thAya tema prabhunA maLa-mUtra vagere paNa lokone na dekhAya - A vAta paNa saMgata thaI zake che. = = digaMbara :- tIrthaMkara bhagavaMtano atizaya hovAthI temanA maLa-mUtrAdi lokone na dekhAya - e tamArI vAta eka vAra ame mAnI laIe. paraMtu sAmAnya kevalajJAnInuM zuM ? sAmAnya kevalImAM kAMI tevo atizaya nathI hoto. tethI tIrthaMkara bhagavaMta sivAyanA bIjA kevalajJAnIo jo kavalAhAra kare to tenA nimitte maLa-mUtra vagere paNa thAya ja. tathA te jo bIjA loko jue to lokone jugupsA thAya. tenA kAraNe lokone pApakarma baMdhAya. potAnA nimitte pApakarma na baMdhAya te mATe to sAmAnya mahAtmA paNa kALajI rAkhe to kevalajJAnI zuM tevI sAvadhAnI na rAkhe ? e zakya ja nathI. mATe sAmAnya kevalajJAnI to bIjA lokone jugupsAnimittaka pApakarma baMdha na thAya eTale bhojana na ja kare - ATaluM to tamAre mAnavuM ja paDaze. zvetAMbara :- sAmAnya mahAtmA paNa bIjA loko jue te rIte maLa-mUtravisarjana na kare to zuM kevalajJAnI mahAtmA bIjA loko na jue te rIte ekAMta-nirjana sthaLamAM maLa-mUtra visarjana karavAnI sAvadhAnI na rAkhe ? e zakya ja nathI. matalaba ke nirjana-acitta sthaMDilabhUmimAM maLa-mUtra visarjana karavAthI tenA nimitte lokone jugupsA ke pApakarmabaMdha thavAnI zakyatA kevalajJAnI saMbaMdhamAM to jarA paNa rahetI ja nathI. evuM zAstrakAro kahe che. mATe sAmAnya kevalajJAnI gocarI vApare temAM jugupsAdi Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2060 * hita-mitAhArAd rogotpAdA'sambhavaH * dvAtriMzikA-30/28 svato hitamitAhArAd vyAdhyutpattizca kApi na / tato bhagavato bhuktau pazyAmo naiva bAdhakam / / 28 / / svata iti / (15) svataH = puNyA''kSiptanisargataH hitamitA''hArAd vyAdhyutpattizca kA'pi na bhavati / tato bhagavato bhuktau = kavalabhojane naiva bAdhakaM pazyAmaH, upanyastAnAM teSAM nirdalanAt / zrIratnaprabhasUrayo vadanti / taduktaM adhyAtmamataparIkSAyAM api - Na purIsAi duguMchiyamesiM NiddaDDhamohabIANaM / aisayao Na paresiM vivittadese vihANA ya / / - (a.ma.pa.120) iti / anye'pyuttamasAdhavo jinakalpikA vA lokasamakSaM mala-mUtrAdikaM na visRjanti kathaGkAraM sAmAnyakevalini na tatsambhAvanA? pareSAM jugupsA-tannimittakakarmabhayAt tIrthakarabhinnakevalinastu naiva kavalabhojinaH sambhavantIti digambarakalpanA tu yUkAbhayAd vastraparityajyananyAyaM galagaNDabhayAd galakartananyAyaM vA'nusaratItyavadheyam / / etena malacintA'pi pratikSiptA, pratyuta bhojanAnantaraM kevalajJAnalAbhe digambarANAM tadApatteranirAkAryatvAt / taduktaM kevalibhuktiprakaraNe zAkaTAyanAcAryeNa - chadmasthe tIrthakare 'viSvaNanA'nantaraM ca kevalini / cintA malapravRttau yA saivAtrApi bhuktavati / / - (ke.bhu.34) iti dik / / 30/27 / / _ 'vyAdhyutpattezca bhagavAn bhuGkte neti digambarAH' (dvA.dvA.30/5, pR.2014) iti prAguktacaramahetunirAkaraNAyopakramate - 'svata' iti / tIrthakRtAM puNyA''kSiptanisargataH = nirapAyapuNyopahitasvabhAvataH hita-mitA''hArAt = pathya-parimitA''hAragrahaNAt kA'pi vyAdhyutpattizca = zUlAdirogotpattirhi na bhavati / taduktaM piNDaniryuktau oghaniyuktau ca - hiyAhArA miyAhArA appAhArA ya je narA / na te vijjA tigicchaMti appANaM te tigicchagA / / - (piM.ni.648/o.ni.578) iti / ___ tataH kAraNAt bhagavato bhavasthakevalinaH kavalabhojane = dIrghakAlInadehasthitinirvAhakahita-mitakavalAhAre naiva bAdhakaM doSaM pazyAmaH, upanyastAnAM = AzAmbarA''pAditAnAM teSAM bAdhakadoSANAM ihaiva dvAtriMzikAyAM tatra tatrA''gama-yuktipurassaraM nirdalanAt = madhyasthabhAvena sauhArdapUrvaM nirAkaraNAt / na koI paNa samasyAne avakAza nathI. gaLAmAM gumaDuM thAya to gUmaDAnI davA karAvavAnI hoya ke gaLuM ja kApI nAMkhavAnuM ? jugupsA thavAnI zakyatA hoya to tenA nivAraNanA upAya vicAravAnA hoya ke karoDo varSo sudhI kevalajJAnIne bhUkhyA rAkhavAnA vicAra karavAnA ? kamAla che tamArI buddhine ! (30/27) pAMcamI zlokamAM batAvelI digaMbaranI paMdaramI dalIlanuM nirAkaraNa A rIte samajavuM - gAthArtha :- svataH hita-mita AhAra levAnA kAraNe rogotpatti paNa kevalIne thatI nathI. mATe bhagavAna bhojana kare temAM kazuM bAdhaka tattva ame jotA nathI. (3)/28). TIkArtha :- puNyathI kheMcAIne AvelA svabhAvathI hita-mita AhAra vAparavAnA lIdhe kevalajJAnI bhagavAnane koI paNa roganI utpatti na thAya. mATe kevalajJAnI kavalAhAra kare temAM ame koI paNa prakArano doSa jotA nathI. kAraNa ke digaMbare raju karelA kevalIbhojanabAdhaka tamAma doSonuM nirAkaraNa ahIM thaI gayuM che. tathA AvA prakAranA bIjA doSo kadAca digaMbaro batAve to tenuM paNa upara batAvelA tarka jevA 1. viSvaNanaM = bhojanam / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * abhinavaSoDazavikalpodbhAvanam * 2061 anyeSAmapyetajjAtIyAnAmuktajAtIyatarkeNa nirdalayituM zakyatvAditi / tattvArthinA digambaramatibhramadhvAntaharaNataraNiruciH adhyAtmamataparIkSA nirIkSaNIyA sUkSmadhiyA / / 28 / / ca kevalibhuktau na kevalamihA''zAmbaropanyastA sarvathAdoSavigamAdito vyAdhyutpattiparyantA doSAH kintu tadanye'pi santyanirAkRtA nyAyakumudacandra-prameyakamalamArtaNDa-sarvArthasiddhyAdAvupadarzitA iti vAcyam, anyeSAmapi digambarA''pAditAnAM etajjAtIyAnAM kevalibhuktibAdhakadoSANAM uktajAtIyatarkeNa = iha granthakRdupadarzitayuktisadRzohanena AgamamUlakena nirdalayituM = bhAvanAjJAnaniHsRtanirmalataTasthapariNAmato'pAkartuM zakyatvAditi / tathAhi- anantavIryatvAnna kevalinaH kSud bAdhituM kSamA, anyathA'nantavIryatA virudhyeteti digambaramataM na yuktam, yato'nantavIryatA'pi tasyA''hAragrahaNe sati na virudhyate, yathA tasya devacchandAdIni vizrAmakAraNAni gamana-niSIdanAni ca bhavanti evamAhArakriyA'pi, virodhAbhAvAt / na hyatra balavattaravIryavato'lpIyasI kSuditi (sU.kR.zrutaskaM.2/ pR.346) vyaktaM sUtrakRtAGgavRttau / na ca niSIdanAdikamapi zarIrasthityarthaM tatrA'siddhamiti vAcyam, kevalisamudghAtAnantarakAlaM pIThaphalakAdipratyarpaNasya prajJApanAsUtravizeSAvazyakabhASyAdau (prajJA.pa.36/620, vi.A.bhA.3049) zruteH, tadgrahaNamantareNa tatpratyarpaNasyA'sambhavAt, tadgrahaNasya ca yathoktaprayojanamantareNA'bhAvAditi dik| nanu paradravyagrahaNa- mocana-parapariNamanalakSaNakriyAyAmajJAnasya hetutvAt kevalajJAnino bhagavataH kavalAhAragrahaNAdyanupapattiH, taduktaM pravacanasAre - geNhadi Neva, Na muMcadi, Na paraM pariNamadi kevalI bhagavaM / pecchadi samaMtado so jANadi savvaM NiravasesaM / / - (pra.sA.1/32) iti cet ? maivam, satyapi kevalajJAne AtmapradezaiH karmA''dAnavad yogapradezaiH bhiraa''daansyaa'pyupptteH| yadi ca prayatnasAmAnyaM pratIcchAyA hetutvAvadhAraNAt na kevalini kA'pi pravRttiriSyate tadA ceSTAtvAvacchinne'pi vilakSaNaprayatnena hetutvAt tadabhAve na kevalinaH ceSTA'pIti jIvanmukti-paramamuktyoravizeSApAtAdityadhikaM (zA.vA.sa.sta.10/64 vR. pR.201) syAdvAdakalpalatAyAm / / tattvArthinA = madhyasthabhAvanayA yathAvasthitatattvabubhutsunA digambaramatibhramadhvAntaharaNataraNiruciH adhyAtmamataparIkSA nirIkSaNIyA sUkSmadhiyA / tatra ca 'naNu jai so kayakicco....' (a.ma.pa.72) ityAdita Arabhya 'teNaM kevalanANI kayakicco ceva kavalabhoI vi...' (a.ma.pa.123) iti paryantaM dvipaJcAzadgAthAsu kevalibhuktimImAMsA pariSkRtA vistarato granthakRtetyadhikaM tato'vaseyam / prakRtopayogitayA meghavijayagaNikRta-yuktiprabodhasaMvAdalezo darzyate / - yadapi kevalI kavalAnAharet kimarthamityAdyuktaM tatra vayaM tvAmevAbhipRcchAmaH kathaGkAraM nAharet ?, mahopasargasahanArthaM vA 1, AtaGkahetorvA 2, aGgasaMnyAsahetorvA 3, jIvadayAhetorvA 4, tapo'rthaM vA 5, brahmacaryahetorvA 6, Atmano'nantabalatvakhyApanArthaM vA 7, atizayajJApanArthaM vA 8, paradRSTiviSabhayAdvA 9, jugupsAhetorvA 10, nIhArAdibhayAdvA 11, annasyAzaucAdvA 12, nigodAdijIvapIDA'zucidravyekSAjAtAnukampAjugupsAbhyAM vA 13-14, smygjnyaantarkothI nirAkaraNa karavuM zakya che. prastutamAM paramArthathI jijJAsAvALA jIvoe digaMbaronA bhramarUpI aMdhakArane dUra karavA mATe sUrya samAna adhyAtmamata parIkSA sUkSmabuddhithI jovI. (30/28) Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2062 * digambarazAstreNA'pi kevalikavalAhArA'virodhasiddhiH * dvAtriMzikA-30/29 darzanacAritrapalAyanabhayAdvA 15, anantasukhatvAdvA 16 ? / nAdyau, tayorbhagavati anaGgIkArAt / na tRtIyaH, bhagavataH kRtakRtyatvenAGgasaMnyAsasyAnarthakatvAt / na turyaH, prAsukA''hAreNApi tadbhAvAt, anyathA saMyatAnAM tadupAdAne prANighAtenAsaMyatatvApAtAta / na paJcamo'naGgIkArAta, icchAnirodhalakSaNaM tapastu sthAnAdikriyAvadasyAniSedhakatvAt / na SaSTho, brahmacaryasya asmAbhirapi anapeyatvAt, kiM nAma kavalAhAreNa varAkeNa?, anyathA saMyatAnAmapi brahmacaryahetoH kavalAhAro nivAryaH syAt / na caitadasti / yaduktaM (AcArasAre digambareNa) vIranandibhaTTArakeNa 'kSucchAntyAvazyakaprANarakSAdharmayamA muneH| vaiyAvRttyaM ca SaD bhukteH, kAraNAnIti yanmatam / / ( aa.saa.8/58)| na saptamaH, anantabalasya bhavannaye chAdmasthye'pi svIkArAta, tatrApi kAvalikAhArA'bhAvA'nuSaGgAt / atha tabalaM bhinnam idaM tu sakalavIryAntarAyakSayajanyamanyadeva, kssaayopshmik-kssaayikyo|lkssnnyaaditi cet, satyam, asmannaye'pi meruprakampAdinA balAtizayAt, paraM zArIraM balaM kSAyopazamikaM vIryaM vA na kavalAhAravirodhakaM tarhi anantAnantadravyaparyAyaparicchedakatvalakSaNazaktisvarUpaM kiM tadviruddhaM ?, tadevArhati anantavIryaM mantavyaM, nAnyat / yaduktaM (zrutasAgareNa digambarAcAryeNa) bhAvaprAbhRtavRttau 'kevalajJAna-darzanAbhyAM anantAnantadravyaparyAyasvarUpaparicchedakatvalakSaNazaktiranantavIryamucyate, na tu kasyacid ghAtakaraNe bhagavAn balaM vidadhAti, sUkSmaguNA'bhAvaprasakteriti (bhA.prA.148 vR.) 'balasokkhe'(bhAvaprAbhRta-148)ti gAthAvyAkhyAyAm / evamanantasukhamapi bhagavato'nantaguNasamudbhavAt paramAnandotpattilakSaNameva jJeyam / tathA coktaM vimAnapaGktyupAkhyAnaparyante- 'zAstraM zAstrANi vA jJAtvA tIvra tuSyanti sAdhavaH / sarvatattvArthavijJAnAH, na siddhAH sukhinaH katham ? / / ( ) iti / / etena yaduktaM- 'kSudhAyAmanantabalamanantasukhaM vA durlabha'miti nirastaM, tayoH kavalAhArA'virodhAt / tenaiva AdipurANe- 'siddhyai saMyamayAtrAyAstattanusthitimicchubhiH / grAhyo nirdoSa AhAro, rasAsaGgAdvinarSibhiH / / bhagavAniti nizcinvan, yogaM saMhatya dhIradhIH / pracacAla mahIM kRtsnAM, cAlayanniva vikramaiH / / ' (A.pu. 20/9-10) iti 20 'parvaNi RSabhagocaracAraH / nASTamo mAnAsambhavAt / na navamo bhayA'bhAvAt / na dazamaH, svayaM jugupsaashuunytvaat| 'anyeSAM jugupsA bhaviSyatIti mayA nA''harttavyame'vaM vArtAgandhasya apyabhAvAcca, anyathA 'nAgnye mama jugupsA bhaviSyatI'tyAzayena celA''dAnamapi syAt / nApi ekAdazo, yato'trAdizabdena kiM vivakSitaM ? matijJAnaprasaktiH 1 dhyAnavighno vA 2 paropakArakaraNA'ntarAyo vA 3 visUcikAdivyAdhirvA 4 iryApatho vA 5 dhAtUpacayAdinA riraMsA vA 6 nidrA vA 7 ?, nAdyaH, puro devAdigAne nRtyavidhAne gandhodakapuSpavRSTau catuHSaSTicAmarodbhAvyamAnAGgasparzipavane ca matijJAnAnuSaGgAt, tatparihArasyA'zakyatvAt / na ca kavalAhAraH sukhena tyajyate, paravastudarzanAdi dustyajamiti vAcyam, kavalAhArasya rasajJAnakAraNavadrUpajJAnakAraNacakSuSorapi mudraNAdinA sutyjtvaat| atha tayormeSo nAstIti cet, na, manuSyagatau yAvajjIvaM nairujye tatsambhavAt, etadatizayasya prativAdyanaGgIkAro'pi / na dvitIyo, dhyAnasya kiMcidUnapUrvakoTiM yAvadanavasthAnAdityuktaM prAk / api ca, dhyAnasya mahAn kAlo na bhavatyeva / yaduktaM bhAvaprAbhRtavRttau- 'muhUrttamadhye dhyAnaM bhavati / na cAdhikaH kAlo dhyAnasyAsti, etAvatyapi kAle pralayakAlamArutavatkarmadhvaMsAya dhyAnaM bhavatIti (bhA.prA.78 vR.)| na caivaM loke durdhyAnasyApi na mahAn kAlaH sambhavatIti jJeyaM, tatrApi raudrA''rtayoH parivarttanenaiva SaSThasaptamaguNasthAnAdivat kAla1. mudritapratau 'padANi' ityazuddhaH pAThaH / / 2. prativAdyanaGgIkAro'pi = prativAdyanaGgIkRtatvAdapi = prativAdinA'pyanaGgIkRtatvAditi yAvat / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * yuktiprabodhAdizAstreNa kevalyAhArasiddhiH * 2063 tathApi ye na tuSyanti bhagavadbhuktilajjayA / sadAzivaM bhajantAM te nRdehAdapi lajjayA // 29 // mhttvaat| kevalinastu dhyAnameva paryantabAdarayogarodhAdarvAg na sambhavati, dhyeyA'bhAvAt / ata eva tvannaye'pi AdipurANe 21 parvaNi 'chadmastheSu bhavedetallakSaNaM vizvadRzvanAm / yogAzravasya saMrodhe, dhyAnatvamupacaryate / / (A.pu.21/10) ityupacAro, na vastugatiH / na tRtIyaH, paropacikIrSAyA abhAvAt, yazca dharmopadezaH sa svabhAvata eveti tavAGgIkArAt, asmannaye tu tRtIyayAma eva bhagavadbhukteH zeSamazeSakAlamupakArakaraNAt / na turyaH, parijJAya hitamitAbhyavahArAt / na paJcamaH, gamanAdAvapIryApathavRttyA vihArAbhAvAnuSaGgAt, gaganagamane'pi bAdarakAyayogAnapAyAt / na SaSTha-saptamau, riraMsAnidrayormohadarzanAvaraNakAryatvAt, tadabhAvAdeva avaziSTo nIhAraH sa tAvadasmanmate'styeva, paraM cAdRzyatvAnna doSAya, tathApi tava naitat paryanuyojyaM, yato hi tvayA manyate chAdmasthye'pi bhagavataH kavalAhAre satyapi nIhAro naastiiti| nApi dvAdazaH, atItA'nAgatayoH paryAyayorvinaSTAnutpannatvenAkiMcitkaratvAda, anyathA kathaM siMhAsanamadhyAste ? kamaleSu pAdau nyasyati ?, anantazasteSAmapi tathAbhUtatvAt / yadyapi 'viSTaraM tadalaJcakre, bhagavAnAditIrthakRt / caturbhiraMgulaiH svena, mahimnA'spRSTatattalaH ||(aa.pu.23/29) iti AdipurANoktyA tadasparzastathApi vicAlasthapudgalAnAmapi tathAbhAvAt, kathaM vA ucchvAsayogyabhASAyogya-nokAhArayogyapudgalAnupAdatte ?, teSAmapi tathAbhUtatvAt / na caiteSAM svabhAvAdAgatirucchvAsAdiparyAptInAM vaiyarthyApatteH, svabhAvasya prAgeva tiraskRtatvAcca / atha te tu pUrva tathApariNatA idaM tu dhyAnAdikutsitabhUmau utpannaM kutsitavastusamparkajaM nindyapuruSaiH spRSTamasminneva paryAye iti cet, na, chAgrasthye'pi tajjJAnasambhavena kavalAhAraniSedhApatteH / nApi trayodazaH, anukampAkArakatve'pi asmadAdivanna tvaashysiddhiH| mA'stu vA'nukampA, teSAM jIvAnAM svakRtakarmaphalabhoktRtvAd, anyathA kevalajJAnaM mahAduHkhasAdhanaM syAt, yena tatpurA svaduHkhena duHkhitaH syAt tadutpattau tu samakAlaM jagaduHkhaduHkhIti / AstAM kevalitve vItarAgatvaM chAgrasthye vItarAgatvameva varaM, yenaitad duHkhaM na syAt / kiM ca tadanukampayA svayaM duHkhaato vA bhavati jugupsAvAn vA rAgAIcetA vA bhayavAn vA ?, nAdyaH, anantasukhe jalA JjalidAnAt asAtavedanIyotkarSAcca, zeSapakSANAM prAgeva nirAsaH / nApi caturdazaH, anantaramevottaradAnAt / nApi paJcadazaH, teSAmapratipAtitvAt / nApi SoDazaH, tasya vedanIyadvayasattAyAmabhAvAt, yatparamAnandahetuH anantavastuparicchedanarUpamanantasukhaM bhagavati tanna kavalAhArapratibandhakamityuktaM prAgeva, anyathA bhavasthasiddhayoH kSudhAdyabhAvena na kimapyantaraM syAt, + (yuktiprabodha- pRSTha-143-146) iti / sarvArthasiddhi-prameyakamalamArtaNDa-tattvArthazlokavArtikAdidarzitakevalikavalAhArabAdhakayuktikadambakanirAkaraNavistarastu - na ca kavalAhAravattvena tasyA'sarvajJatvam, kavalAhAra-sarvajJatvayoravirodhAt ( (pra.na.ta.2/27) iti pramANanayatattvAlokAlaGkArasUtrasya syAdvAdaratnAkara-ratnAkarAvatArikAvRttyoH bodhyaH / / 30/28 / / upasaMharannAha- 'tathApI'ti / ihAnyatra ca mahatA prabandhena kevalikavalabhuktibAdhakadoSA nirAkRtA gAthArtha - ATaluM samajAvavA chatAM paNa "bhagavAna te vaLI jamatA haze ?' AvI lajjAnA kAraNe ame jaNAvelI yuktiothI jemane saMtoSa nathI thato te digaMbara lokoe to "bhagavAna te vaLI mAnavadeha dhAraNa karatA haze? lajjAthI sadAziva = naiyAyikAdimAnya azarIrI bhagavAnane ja bhajavA Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2064 * lehArya-gautamasvAmyAdInAM vIrA''hArA''nAyakatA * dvAtriMzikA-30/30 doSaM vRthA pRthUkRtya bhavopagrAhikarmajam / bandhanti pAtakAnyAptaM dUSayantaH kadAgrahAt / / 30 / / Agama-yuktipurassaraM tathApi ye mahAmohavilAsAnusRtavitathAbhinivezAH kecid digambarA bhagavadbhuktilajjayA = bhavasthakevalikavalAhArahriyA kevalikavalabhuktisAdhakasayuktiSu hRdayato na tuSyanti te kakuppaTAH tu bhagavato nRdehAdapi = siddhAvasthAbAdhakamanuSyazarIrAdapi upalakSaNato'ghAtikarmabaddhatva-saMhananAdibhyazca tulyatarkA''pAditayA lajjayA sadAzivaM = naiyAyika-vaizeSika-pAtaJjalAdyabhimataM anAdikAlataH kleza-karmavipAkAzayairaparAmRSTaM jagatkartAraM prakRtiprerakaM vA IzvaraM eva bhajantAM, kavalAhAradehendriyA'ntaHkaraNa-varNa-gandha-rasa-sparza-manuSyagati-paJcendriyajAti-prathamasaMhanana-prathamasaMsthAnAdInAM muktAvasthAbAdhakAnAM tatra virahAt, alaM sAtizayaudArikazarIrAdisamanvitatIrthakRtA digambarANAm / iyaJcA''zAmbaraM prati karuNAplAvitA'ntaHkaraNatayA sakhedoktiH granthakRtaH / / 30/29 / / kadAcidabhinivezazaithilyataH kecid bhavabhIravaH kakuppaTAH sanmArgAbhimukhAssyurityabhiprAyeNa tAnpratyAha - 'doSamiti / bhavopagrAhikarmajaM = aghAtikarmaniSpannaM nAnAsattvopakAraprayojakamapi tathA - jai vi ya lohasamaNo geNhati khINaMtarAiNo ucha / taha vi ya gotamasAmI, pAraNae giNhatI guruNo / / - (vya.bhA.6/2671) iti vyavahArasUtrabhASyavacanAt lohArya-gautamasvAmyAdInAM svakIyasaMsArasAgarapAragamanahetubhagavadbhaktisamullAsananibandhanatvena bhAsamAnamapi, anyeSAmapi nijabhavanistArakAmanAzAlinAM doSatvenA'pratibhAsamAnamapi kavalAhArAdilakSaNaM doSaM = nijamuktAvasthApekSadoSatvAkrAntaM tIrthakRti kadAgrahAt pRthUkRtya = vistRtya AptaM tIrthakaraM vRthA dUSayantaH pAtakAni = bhavakoTizatabhramaNanibandhanAni mudhaiva badhnanti / yadi caitatteSAmavadyabhIruNi citte pratibhAseta tadA te etAdRzA'narthato nivarterannityAzayo granthakRto'tra / / 30/30 / / ma. (30/29) vizeSArtha :- gAthArtha spaSTa hovAthI tenI TIkA graMthakArazrIe karelI nathI. matalaba e che ke tIrthaMkara bhagavAna bhojana kare eTalI bAbatathI temane bhagavAna tarIke svIkAravAmAM digaMbara lokone zarama AvatI hoya to digaMbaramAnya tIrthakara manuSyadehane to dhAraNa kare ja che. tethI tenI paNa temane zarama naDavI joIe. upalakSaNathI aghAtikarma dhAraNa kare tene paNa bhagavAna tarIke svIkAravAmAM temane zarama AvavI joIe. pachI to evuM thaze ke je kadApi karmathI lepAya nahi, zarIrane dhAraNa kare ja nahi evA niyAyika-pAtaMjalAdi mAnya sadAzivane ja bhagavAna tarIke digaMbare svIkAravA joIe. paNa jainadharmamAM rahIne jaina tarIke potAnI jAtane oLakhAvIne jinazAsananA TukaDA pADavAnuM pApa temaNe na karavuM ' - mAj aMtha // 2 zrIna tAtparya 49||y che. (30/28) gAthArtha :- bhavopagrAhI karmathI utpanna doSane nakAmA pahoLA karIne kadAgrahathI Akha tIrthakara bhagatane hoSita 42||vtaa hamaro mAtra pA5 mAMdhe che. (30/30) vizeSArtha :- bhagavAna bhojana na karatA hoya ane ame "bhagavAna bhojana kare che" AvuM kahetA hoIe to digaMbara loko kavalAhArane doSa tarIke TharAvavA mATe dalIla kare to haju vAMdho nathI. ame amAro mata mUkI daIe paNa hakIkata e che ke bhagavAna bhojana kare ja che. lohArya muni prabhu mahAvIra Jain Education For Private & Personal Use On Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * tIrthakRdAzAtanayA svasyaiva hAniH * 2065 kalakaiH kalpitairduSTaiH svAmI no naiva dUSyate / caurAdyutkSiptadhUlIbhiH spRzyate naiva bhAnumAn // 31 // paramAnanditairitthaM digambaravinigrahAt / prAptaM sitAmbaraiH zobhA jainaM jayati zAsanam / / 32 / / ziSTA catuHzlokI spaSTA / / 29-30-31-32 / / / / iti kevalibhuktivyavasthApanadvAtriMzikA / / 30 / / ___ tathApi ye na pratyAvartante tAn kliSTakadAgrahagrastAnAzAmbarAn prati zikSAmAha- 'kalakaiH' iti / kalpitaiH = kadAgrahopakalpitaiH duSTaiH = mugdhakRtatIrthakRdbhaktivyAghAtasAmarthyalakSaNadoSopetaiH kalakaiH naH zvetAmbarANAM kavalabhojyapi bhavyasattvagaNA'nugrahaparAyaNaH svAmI = tIrthakaraH naiva dRSyate / naiva = na hi caurAdyutkSiptadhUlIbhiH bhAnumAn = pracaNDamayUkhamAlI kadAcidapi spRzyate / tatazca nizcayato jJAnAmbarANAmapi vyavahArataH zvetAmbarANAmabhimate bhagavati kavalAhArAdikalaGkodbhAvanamakiJcitkarameveti na kAcid bibhISikA tato'smAkaM bhagavadbhaktinimagnAnAm / kevalamAzAmbarANAmeva bhagavadbhaktivyAghAtenA''zAtanayA cA'vadyazata-sahasrabandhalakSaNA kSatireva kevalA / / 30/31 / / zvetAmbarazAsanaM madhyasthabhAvenA'bhistauti - 'parame'ti / itthaM Agama-taH digambaravinigrahAt paramAnanditaiH paramatArakajinazAsanarakSAdyAvibhUtakamrazarmameduraiH sitAmbaraiH bhagavadbhaktyaupayikanirdoSAzanAdyAnayanalakSaNAM zobhAM prAptaM jainaM zAsanaM = pravacanaM jagati rAga-dveSAbhinivezAdiklezAn prati anAyAsenaiva jayati / / 30/32 / / kevalinyapi doSA hi digambarairvizakitAH / yuktyAgamA'nale dIpte bhasmIbhUtA bhavanti te / / 1 / / iti muniyazovijayaviracitAyAM nayalatAyAM kevalibhuktivyavasthApanadvAtriMzikAvivaraNam / / 30 / / mATe roja gocarI lAvatA hatA - Avo spaSTa ullekha vyavahArabhASya nAmanA (6/2671) chedagraMthamAM maLe che. tethI "bhojana kare te bhagavAna na kahevAya" AvuM TharAvavA tathA bhojana karavuM e bhagavAnano bhayaMkara guno che - evI dalIlo karIne ApaNA sarvajJa arihaMta bhagavaMtane AropInA pAMjarAmAM nAhaka rIte goThavavA e akSamya aparAdha che. kema ke sarvajJa bhagavaMta bhojana kare che e satya hakIkata che. mATe bhojana kare te bhagavAna na ja kahevAya - AvuM siddha karavA mATe digaMbaro kadAgrahapUrvaka je mathAmaNa kare che te teone ja anaMtakALa rakhaDapaTTI karAve tevA pApakarma baMdhAve che. mATe AvI gaMbhIra bhUkhamAthI hijarI 57 / 32 mevI 429 // grNthaa2shriin| yamAMthA vyaOM thAya che. (30/30) gAthArtha :- kalpita evA duSTa kalaMkothI amArA arihaMta paramAtmA dUSita thatA nathI. sUrya sAme cora vagere game teTalI dhULa uDADe paNa te dhULa kyAreya sUryane aDatI paNa nathI. UlaTuM dhULa pheMkanAranI 4 mama dhUNa 53 cha. (30/31) gAthArtha :- A rIte digaMbarone jItavAthI paramAnaMdane pAmelA zvetAMbarothI zobhAne pAmela jaina zAsana 4yavaMtu varte che. (30/32.) 30 bhI matrIsIno anuvAda saMpU. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2066 * kuzAgrabuddhinI oLakha * dvAtriMzikA-30 ha 30. kevalibhaktivyavasthApana batrIsIno svAdhyAya ha (e) nIcenA praznonA vistArathI javAba Apo. 1. digaMbaranI prathama dalIla jaNAvIne graMthakArazrIe kaI rIte nirAkaraNa karyuM che ? te samajAvo. 2. digaMbaranI trIjI dalIla saMpUrNa jaNAvIne... graMthakArazrIe karela nirAkaraNa jaNAvo. 3. vedanIyakarma baLelA doraDA jevuM hovAthI- kevalI kavalabhojI na hoya tenuM graMthakArazrI kaI rIte khaMDana kare che ? te samajAvo. 4. graMthakArazrIe sAtamI dalIlanA khaMDanamAM kahela "anAra dhvanimaya tIrthakaranI dezanA asaMbhava che" te kaI rIte ? 5. AThamI dalIlane pratibaMdI tarkathI graMthakArazrI kaI rIte cUpa kare che ? te samajAvo. 6. "bhojana prasAdajanaka bane tevo niyama nathI" e vAtane graMthakArazrI kaI rIte samajAve che ? 7. 1ramI dalIla jaNAvIne tenuM nirAkaraNa jaNAvo. 8. 15mI dalIlane jaNAvIne tenuM khaMDana karo. (bI) nIce yogya joDANa karo. 1. pratisaMkhyAnanivarya pramAdasUcita 2. digaMbaranI dalIla arthasamAjasiddha 3. kevaLajJAnI veda-apauruSeya 4. mImAMsaka daMDakAryatAvacchedaka 5. buddhi virodhIpariNAmanAzya 6. ghaTatva 15 7. nIlaghaTatva 18 doSa rahita 8. udIraNAkaraNa ISTasAdhanatAprakAraka (sI) khAlI jagyA pUro. 1. AhArasaMzA ......... karmathI abhivyakta thAya che. (jJAnAvaraNIya, mohanIya, vedanIya) 2. udAsInabhAve bhojana karatAM karatAM asaMgadazA pragaTatAM .....meM guNasthAnaka maLI zake che. (5, 6, 7) 3. ........ muni prabhu mahAvIra mATe roja gocarI lAvatA hatA. (lohArya, DhaMDhaNa, dhannA) . karmanA udayathI utpanna thanAra ajJAna vagere doSa che. (aghAti, ghAti, nikAcita) kevaLajJAnIne ........... pariSaha kahelA che. (12, 13, 11) 6. AhArAdi pravRtti .......... janya nathI. (dviSa, moha, jJAna) 7. digaMbaramate dezanA vItarAgatAnI bAdhaka nathI, paNa ........... vItarAgatAnuM bAdhaka che ja. (kavalabhojana, vihAra, tapa). 8. ........... vinA bhojana karavAthI to bhAvasAdhune paNa pramAda saMbhavato nathI. For Private & Pha (AhArAbhimpaMgaajJAna. azAtA) . Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zAstra gaganamAM uDDayana * 2067 ha 30. nayalatAnI anupekSA che (e) nIcenA praznonA vistArathI javAba Apo. 1. digaMbaranI bIjI dalIla "kevalajJAnI kRtakRtya hovAthI kavalAhArI mAnI na zakAya." tenuM graMthakArazrIe karela khaMDana jaNAvo. 2. digaMbaranI cothI dalIla jaNAvI. tenuM graMthakArazrIe karela nirAkaraNa jaNAvo. 3. digaMbaranI chaThThI dalIlanuM graMthakArazrIe karela nirAkaraNa jaNAvo. 4. digaMbaranI sAtamI dalIla jaNAvI tenuM khaMDana jaNAvo. 5. digaMbaranI 11mI dalIla jaNAvIne tenuM khaMDana kaI rIte kare che ? te jaNAvo. 6. 13mI dalIla jaNAvIne tenuM nirAkaraNa jaNAvo. 7. 14mI dalIla jaNAvIne tenuM khaMDana karo. 8. yuktiprabodhakAranA mate digaMbaramatanirAkaraNa samajAvo. (bI) nIcenA praznonA saMkSepamAM javAba Apo. 1. bhUkha-tarasa kyA karmanA udayathI utpanna thAya ? 2. traNa prakAranA AhAranA nAma jaNAvo. 3. kyA karmone bhavopagrAhI kahevAya che ? ane tene zAnI upamA ApI che ? 4. kevA prakAranI buddhi pratye IcchA kAraNa che - te nyAyanI bhASAmAM jaNAvo. 5. pratibaMdI tarkane samajAvo. 6. 'upAdAnakAraNa na hoya to nimittakAraNa kArya karanAra banatuM nathI' e vAtane kevalajJAnImAM samajAvo. 7. dasamI dalIlanuM saMkSepamAM khaMDana samajAvo. 8. digaMbaranI chaThThI dalIlane sArI rIte samajAvo. 9. digaMbaranI 10mI dalIlane sArI rIte samajAvo. 10. 1 pUrvanA varSa keTalA thAya ? te jaNAvo. (sI) khAlI jagyA pUro. 1. apramatta mahAtmAnuM sukha ......... svarUpa che. (zAtA, jJAna, lAbha) 2. digaMbaro tIrthakaranuM zarIra .......... mAne che. (audArika, parama audArika, AhAraka) 3. ........ karma kevaLajJAnIne hoya che. (ghAti, aghAti, aMtarAya) 4. AhArasaMzA na hovA chatAM paNa .... to cAlu ja hoya che. (lomAhAra, kavalAhAra, oja AhAra) 5. rAgapUrvakanI pravRtti pratye .......... kAraNa che. (IcchA, yoga, kriyA) 6. gautamasvAmIthI dIkSita thayelA 1500 tApasamAMthI ......... tApasane pAraNuM karatA karatA kevaLajJAna thayuM. (505, 500, 101) 7. nidrAnuM mukhya kAraNa .......... karmano vipAkodaya che. (mohanIya, darzanAvaraNa, jJAnAvaraNIya) Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2068 dvAtriMzikA-30 lekhaka dvArA racita-saMpAdita-anuvAdita sAhitya sUci pustakanuM nAma bhASAviSaya kiMmata rU. nyAyAloka (saMskRta + gujarAtI) 170 | bhASA rahasya (saMskRta + hindI) 160-00 syAdvAduM rahasya (bhAga 1 thI 3) (saMskRta + hindI) 43pa-00 | vAdamAlA (saMskRta + hindI) 1200 SoDazaka (bhAga 1-2) (saMskRta + hindI) 2 ) adhyAtmopaniSat (bhAga 1-2) (saMskRta + gujarAtI) 1900 dvitrizad kAtrizikA (bhAga 1 thI 8) |(saMskRta + gujarAtI) 2 ) FRAGRANCE OF SENTIMENTS ENGLISH 25-00 GLIMPSES OF SENTIMENTS ENGLISH 30-00 ABUNDANT JOY OF SENTIMENTS ENGLISH 25-00 99. WHAT IS SUPERIOR ? INTELLECT OR FAITH ? ENGLISH 10-00 LUST GETS DEFEATED, DEVOTION WINS... ENGLISH 10-00 93. WHAT IS SUPERIOR ? SADHANA OR UPASANA ? ENGLISH 10-00 14. dvivarNa ratnamAlikA (saMskRta + gujarAtI) amUlya vAsanA hAre, upAsanA jIte (gujarAtI) amUlya 16. buddhi hAre, zraddhA jIte (gujarAtI) amUlya 17.| sAdhanA caDhe ke upAsanA? (gujarAtI) amUlya 18.| saMvedananI suvAsa (paramAtmabhakti gujarAtI) amUlya 19. saMvedananI jhalaka (paramAtmabhakti gujarAtI) amUlya 20.| saMvedanAnI mastI (paramAtmabhakti gujarAtI) amUlya | saMvedananI saragama (paramAtmabhakti gujarAtI) amUlya 22. saMyamInA kAnamAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) 23. saMyamInA dilamAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) amUlya 24. saMyamInA romaromamAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) amUlya 25. saMyamInA sapanAmAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) amUlya 26. | saMyamInA vyavahAramAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) amUlya 27. |vidyutaprakAzanI sajIvatA aMge vicAraNA (gujarAtI) 100 28. | vidyutakA : sajIva vA nirjIva ? (hindI) 20-0 0 29. yazovijaya chatrIzI (abhinava prabhustuti) amUlya noMdhaH adhyayanazIla pU.sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone tathA jJAnabhaMDArone bheTa rUpe maLe zakaze. prApti sthAna - divya darzana TrasTa 39, kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA, ji. amadAvAda. pIna-387810. 21.savA amUlya Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAga . 1 2 3 * batrIsI graMtha bhAga 1 thI 8nI pRSThasUci batrIsI . ' kula 1 thI 4 1. dAna dvAtriMzikA 2. dezanA dvAtriMzikA 3. mArga dvAtriMzikA ... 4. jinamahattva dvAtriMzikA kula 5 thI 8. 5. bhakti dvAtriMzikA 6. sAdhusAmagjha dvAtriMzikA 7. dharmavyavasthA dvAtriMzikA 8. vAda dvAtriMzikA kula 9 thI 13 9. kathA dvAtriMzikA 10. yogalakSaNa dvAtriMzikA . 11. pAtaMjalayogalakSaNa dvAtriMzikA . *******... 12. pUrvasevA dvAtriMzikA 13. mukhyadveSaprAdhAnya dvAtriMzikA kula 14 thI 18 ................ 14. apunarbandhaka dvAtriMzikA 15. samyagdaSTi dvAtriMzikA . 16. IzAnugrahavicAra dvAtriMzikA 17. daivapuruSakA2 dvAtriMzikA . 18. yogabheda dvAtriMzikA pRSTha ' ......... 1-302 ...................... 1-78 79-136 137-198 199-302 303-632 303-374 375-446 447-540 541-632 633-934 633-682 683-740 741-834 835-888 889-934 935-1266 935-1004 1005-1086 1087-1150 1151-1220 1221-1266 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAga batrIsI. kla 19 thI 22. .... 1267-1554 | 19. yogaviveka kAtrizikA.. ..... 1267-1554 20. yogAvatAra dvatrizikA .............................. 123pa-1416 21. mitrA dhAtrizikA ................... ................ 1417-1474 22. tArAditraya kAtrizikA.............. 1475-1554 kula 23 thI 26 - 1555-1842 23. kutarkagrahanivRtti dvatrizikA .......................... 1555-1616 24. saddaSTi dvatrizikA.............. ... 1617-1698 25. klezatAnopAya dvAtrizikA ............. 1699-1780 26. yogamAyAbhya dvAtrizikA ............................ 1781-184ra kla 27 thI 30 . 1843-2068 27. bhikSu dvAtrizikA........ ..... 1843-19OO 28. dIkSA dvatrizikA .............................. 1901-1960 29. vinaya dvAtrizikA ................................. 1961-2008 30. kevalibhuktivyavasthApana kAtrizikA ................... 2009-2068 8 | kula 31 thI 32. 2069-2454| 31. mukti dvAtrizikA.................................. 2069-2166 32. sajjanastuti dvArkiMzikA ................................. 2167-2191 '1 thI 13 pariziSTa .. 2193-2454 huM sAtamo bhAga saMpUrNa che Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ~ Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreyarazrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha prakAzita sAhitya sUci 106, esa.vI.roDa, IrSA, vile pArale (vesTa), muMbaI- 400 056, phona : 26712631/26719357 niM. pustakanuM nAma | mUla/TIkA | sampAdana/anuvAda gujarAtI/hindI 1. naya rahasya (saMskRta-hindI) pU.maho yazovijayajI ma.sA. pa.pU. munizrI jayasuMdara vi.ma.sA. | | 2. jJAna biMdu (prA.+saM.+gujarAtI) pU.maho yazovijayajI ma.sA. pa.pU. munizrI jayasuMdara vi.ma.sA. 3. upadeza rahasya pU.maho.yazovijayajI ma.sA. pa. pU. munizrI jayasuMdara vi.ma.sA. 4. priyaMkara nRpa kathA (saMskRta) pa.pU.zrI jinasura munipati 5. samyakatva SaTrasthAna caupai (guja.) pU.maho.yazovijayajI ma.sA. pa.pU.munizrI abhayazekhara vi.ma.sA. nyAya siddhAnta muktAvalI (bhAga-1) (saM.-guja.) paM.vizvanAtha paMcAnana pa.pU. munizrI abhayazekharavi.ma.sA. nyAya siddhAnta muktAvalI (bhAga-2)*(saM.+ guja.) paM.vizvanAtha paMcAnana pa.pU. munizrI abhayazekhara vi.ma.sA. 8. dharmaparIkSA (prA.+saM.-guja.). 'pU.maho.yazovijayajI ma.sA. pa.pU. munizrI abhayazekhara vi.ma.sA. 9. pratimA zataka (prA. saM.-guja.)* 'pU.maho yazovijayajI ma.sA. pa.pU. munizrI ajItazekhara vi.ma.sA. 10. poDazaka prakaraNa (bhA-1) (saM. +gu.) pU.maho.yazovijayajI ma.sA. pa.pU. munizrI yazovijaya ma.sA. 11. SoDazaka prakaraNa (bhA-2) (.gu.) 'pU.maho.yazovijayajI ma.sA. pa.pU. munizrI yazovijaya ma.sA. | 12 adhyAtma upaniSad (bhA-1) (saM.+gu.) _pU.maho.yazovijayajI ma.sA. pa.pU.munizrI yazovijaya ma.sA. 13. adhyAtma upaniSad (bhA-2) (saM. -gu.) 5. maho.yazovijayajI ma.sA. pa.pU. munizrI yazovijaya ma.sA. 14. prazAMta vahitA (bhAga-1) (guja.)* AnaMdadhana covIsI (sArtha) pU.A. bhuvanaratnasUri ma.sA. 15. prazAMta vahitya (bhAga-2) (guja.) AnaMdadhana covIsI (sArtha) pU.A.bhuvanaratnasUri ma.sA. 16 sukRta sAgara (pratAkAra-saMskRta) viprakADa zrIratnamahaDanagaNI pU.munizrI pradyumna vi.ma.sA. 17. zatake nAmA paMcama karmagrantha (svA.guja.) pa.pU.devendrasUri ma.sA. pa.pU.A. abhayazekharasUri ma.sA. | 18. sAmAcArI prakaraNa - phUpadRSTAnta* pa.pU.maho.yazovijayajI ma.sA. pU. munizrI abhayazekhara vi. ma.sA. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI (saM.-guja.) 19, hAziddhAtrizikA (bhAga 1 thI 8) pU.maho.yazovijayajI ma.sA. pa.pU. munizrI yazovijaya masA. | (saMskRta-gujarAtI) fau-laivu gullFor philwate bereomarlusetohy,