________________
• वाचिकविषयविस्तरः •
१९६७ मानसश्च द्विधा शुद्धप्रवृत्त्याऽसन्निरोधतः । छद्मस्थानामयं प्रायः सकलोऽन्याऽनुवृत्तितः ॥६॥ इति सिणेहपुव्वमुल्लावितो अफरुसवायी । (४) देस-कालादिमणुचिंतिय भासमाणो अणुवीतिभासी । एस वायिको - (द.वै.नि.९/३२२ चूर्णि) इति । “अफरुसवादी णाम तं चेव पियं भणंतो भणइ जहा 'अहं तव सीसो, आह तुम्हे य वक्खाया वरं तो मा अन्नेण केणइ' । एवं सिणेहजुत्तं उल्लावंतो अफरुसवादी भवइ" (द.वै.नि.३२२ जि.चू.) इति जिनदासगणिमहत्तराः। उत्तराध्ययनेऽपि → मुसं परिहरे भिक्खू न य ओहारिणीं वए । भासादोसं परिहरे मायं च वज्जए सया ।। ण लविज्ज पुट्ठो सावज्जं, न निरटुं न मम्मयं । अप्पणट्ठा परट्ठा वा उभयस्संतरेण वा ।।
6 (उत्तरा.१/२४-२५) इत्यादिरूपेण वाग्विनयो दर्शितः सङ्क्षपेण ।
वाचिकविनयविस्तरस्तु व्यवहारसूत्रपीठिकायां इत्थं दृश्यः → हिय-मिय-अफरुसभासी अणुवीइभासी स वाइउ विणओ । एएसिं तु विभागं वोच्छामि अहाणुपुव्वीए ।। वाहिविरुद्धं भुंजइ, देहविरुद्धं च आउरो कुणइ । आयास-अकालचरियादिवारणं हियं तु ।। सामायारीसीयंत चोयणा उज्जमंतसंसा य । दारुणसहावयं चिय वारेइ परत्थ हियवाई ।। अत्थि पुण काइकिट्ठा इह परलोगे य अहियया होइ । थद्ध-फरुसत्तनियडी अतिलुद्धत्तं व इच्चादी ।। तं पुण अणुच्चसदं वोच्छिण्णमिय पभासए मउयं । मम्मेसु अइमंतो सियावए परिपागवयणेणं ।। तंपि य अपरुसमउयं हिययग्गाहि सुपेसलं भणइ। नेहमिव उग्गिरंतो नयण-मुखेहिं च वियसंतो ।। तं पुण विरहे भासइ न चेव ततोऽपभासियं कुणइ । जोएइ तहा कालं जह वुत्तं होइ सफलं तु।। अमियं अदेसकाले भावियमिव भासियं निरुवयारं । आयत्तो वि न गिण्हइ किमंग पुण जो पमाणत्थो ।। पुव्विं बुद्धीए पासित्ता तत्तो वक्कमुदाहरे । अचक्खुयो व नेयारं बुद्धिं अन्नेसए गिरा ।। 6 (व्य.सू.पी.६८-७६) इति । अत्र ‘आयासस्य = मानातिरेकेण क्रियमाणस्य अकालचर्या-कण्टकाऽऽकुलमार्गगमनादेः वारणं ऐहिकं हितं, तद्भाषी । क्रोधादिदारुणस्वभावतां वारयति । कायिकी, उपलक्षणात् वाचिकी मानसिकी च चेष्टा काचिदस्ति या अहिताय भवति । व्यवच्छिन्नं = विभक्तं = अमिलिताऽक्षरम् । मर्मसु अदूनयन् = मर्माण्यविध्यन् यथा परिपाकवचनेन = अन्याऽपदेशेन स्त्रीसेवादयः इति । आयत्तोऽपि = स्ववशगोऽपि, प्रमाणस्थः = मान्यः' । शिष्टं स्पष्टप्रायम् । ____ अयमुपचारविनयो धर्मरत्नकरण्डके वर्धमानसूरिभिः → गुर्वादिषु शुभं चित्तं विनयो मानसो मतः। हितं मितं प्रियं वाक्यं विनयस्तेषु वाचिकः ।। कायिकश्च यथाशक्ति तत्कार्याणां प्रसाधकः । सर्वथाऽऽशातनात्यागः सर्वदा नीचवर्तिता ।। 6 (ध.रत्न.क.२९४-२९५) इत्येवमुपवर्णितः ।।२९/५।।
હ માનસિક ઉપચાર વિનયના બે ભેદ છે थार्थ :- मानस विनय के प्रारे छ. (१) शुद्ध प्रवृत्ति ४२वाथी भने (२) पोटी प्रवृत्तिने २५2કાવવાથી. છત્વસ્થ જીવોને આ સઘળા વિનયના પ્રકારો પ્રાયઃ બીજાને અનુસરવાથી સંભવે છે.(૨૯/૬)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org