Page Text
________________
१९५०
• धर्मक्रियायां परमात्मलयेन मोहक्षयसमर्थनम् •
द्वात्रिंशिका - २८/३० व्युत्थानत्वे समाधिप्रारम्भस्याऽपि व्युत्थानत्वाऽऽपत्तिरिति न किञ्चिदेतत् ।। ३० ।। साम्परायिककर्मबन्धाऽसम्भवात् । तदुक्तं व्याख्याप्रज्ञप्ती अहासुत्तं रीयमाणस्स इरियावहिया किरिया कज्जइ । उस्सुत्तं रीयमाणस्स संपराइया किरिया कज्जइ ← (व्या.प्र.७ /१) इति ।
एतेन परद्रव्यप्रवृत्तेः रागादिजनकतया ध्यानप्रतिबन्धकत्वकल्पनाऽपि निराकृता, जा चिट्ठा सा सव्वा संजमहेउं ति होति समणाणं ← (नि.भा. २६४ ) इति निशीथभाष्यवचनेन श्रमणप्रवृत्तेः शुद्धोपयोगस्वरूपसंयमहेतुत्वेन रागादिजनकत्वाऽसम्भवात् । → आया णे अज्जो ! सामाइए। आया अज्जो ! सामाइअस्स अट्ठे ← (व्या. प्र.श.१/९) इति व्याख्याप्रज्ञप्तिवचनेनोपयुक्तस्यैवात्मनः सामायिकत्वाच्च । अत एवोक्तं आवश्यकनिर्युक्तिभाष्ये → उवउत्तो जयमाणो आया सामाइयं होइ ← ( आ.नि. भा.१४९) इति। सर्वत्राऽप्रतिबद्धतया प्रवृत्त्या निःसङ्गत्वलाभतः चित्तैकाग्र्येण ध्यानमप्यनाविलमेव । तदुक्तं उत्तराध्ययनसूत्रे → अपडिबद्धयाए निस्संगत्तं जणयइ । निस्संगत्तेणं जीवे एगे एगग्गचित्ते दिया य राओ य असज्जमाणे अपडिबद्धे या वि विहरइ ← ( उत्त. २९ / ३० ) । तथाविधैकाग्रप्रवृत्त्या रागादिहासोपलम्भाद् ध्यानमव्याहतमिति यावत् तात्पर्यम् । तदुक्तं योगशास्त्रे ध्यानदीपिकायां च वीतरागो भवेद् योगी यत् किञ्चिदपि चिन्तयन् । तदेव ध्यानमाम्नातमतोऽन्ये ग्रन्थविस्तराः ।। ← (यो . शा. ८/७९, ध्या. दी. ६८) इति ।
वस्तुतस्तु परद्रव्यप्रवृत्तिः न राग-द्वेषजनकतया ध्यानप्रतिबन्धिका, अपि तु विषयान्तरसञ्चारसामग्रीत्वेन । यत्र तु मुखवस्त्रिकाप्रत्युपेक्षणादौ प्रवृत्तिरावश्यकादिध्याने न विरोधिनी प्रत्युत तदनुरोधिनी तत्र तयैवाऽध्यात्मशुद्धेः शुद्धात्मोपलम्भाद् भूयांसः सिद्धिमध्यासते स्मेति श्रूयते । कथम् ? इति चेत् ? तथाविधाऽऽवश्यकादिक्रियाकालान्तर्भविष्णुश्रेणिसमापनयोग्यसूक्ष्माऽन्तर्भाविना परमात्मलयेन मोहक्षयादिति (अ.म.प.वृ.गा.२२ वृ.) व्यक्तं अध्यात्ममतपरीक्षावृत्ती इति न किञ्चिदेतत् व्यवहारव्युत्थाननियमाभिप्रायकं दिगम्बरकथनम् ।।२८/३० ।।
માનવાની આપત્તિ આવશે. ‘વ્યવહાર સમયે ધ્યાન ન હોય.' આ દિગંબરદલીલ જરા પણ બરાબર नथी. (२८/३०)
વિશેષાર્થ :- ગ્રંથકારશ્રીનું મંતવ્ય એવું છે કે ચિત્તનો વિક્ષેપ-ચંચળતા-મલિન ઈચ્છા-ભોગતૃષ્ણા વગેરે તત્ત્વો સધ્યાનના પ્રતિબંધક છે. કાયિક પ્રવૃત્તિ કાંઈ ધ્યાનને અટકાવનારી નથી. જિનાજ્ઞા મુજબ, ગૃહસ્થ ઉપર ઉપકાર કરવા માટે અને સંયમસાધનામાં સહાયક એવી ધર્મકાયાને ટેકો આપવા માટે, અસંભ્રાન્તપણે, અમૂચ્છિતપણે, જયણાપૂર્વક ભિક્ષાટનાદિ કરતા મહાત્માના મનમાં ભોગતૃષ્ણા કે મોહજન્ય સંકલ્પ-વિકલ્પો ઉછળતા નથી હોતા. પરંતુ જિનાજ્ઞાપાલનનો પરિણામ હોય છે, મોહજયનું પ્રણિધાન હોય છે. સંયમપોષણનો આશય હોય છે. તેવો આશય તો ધ્યાનમાં સહાયક જ છે, પ્રતિબંધક નથી.
જેમ એક ધ્યાન પૂર્ણ થયા બાદ યોગી પુરુષો અન્ય ધ્યાનમાં આરૂઢ થવા માટે મંગલમૈત્રી વગેરે ભાવનાઓથી પોતાના અંતરંગ ચિત્તને ભાવિત કરે છે તે પ્રવૃત્તિ ધ્યાનની બાધક નથી પણ સાધક છે. તેમ મહાત્માઓ સવારે એકાગ્રપણે સૂત્રાભ્યાસ-અર્થાભ્યાસ કરવા સ્વરૂપ ધ્યાન પૂર્ણ થયા પછી બપોરે જિનાજ્ઞા મુજબ, અસંભ્રાન્તપણે, અમૂચ્છિતપણે જયણાપૂર્વક ઈર્યાસમિતિ-ભાષાસમિતિ વગેરેના પાલનપૂર્વક
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004944 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 7 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 266 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |