Page Text
________________
• पञ्चविधक्षमाप्रतिपादनम् •
१९०९ अनन्तरं धर्मक्षान्तिः भवति । अनुष्ठानं च वचनाऽनुष्ठानात् अध्ययनाद्यभिरतिलक्षणादनन्तरं तन्मयीभावेन स्पर्शाऽऽप्तौ सत्यां असङ्गकं स्यात् ।।६।। उपकाराऽपकाराभ्यां विपाकाद्वचनात्तथा। धर्माच्च समये क्षान्तिः पञ्चधा हि प्रकीर्तिता ।।७।।
उपकारेति । (१) उपकारेण क्षान्तिः उपकारिप्रोक्तदुर्वचनाद्यपि सहमानस्य । अनन्तरं = पश्चात् तु धर्मक्षान्तिः तथैव वक्ष्यमाणा भवति । तदुक्तं यतिधर्मविंशिकायां → तम्हा नियमेणं चिय जइणो सव्वासवा नियत्तस्स । पढममिह वयणखंती पच्छा पुण धम्मखंतित्ति ।। (विं.विं.११/७) इति । एवमेव अनुष्ठानं च = सदनुष्ठानमपि प्रथमं वचनानुष्ठानं सम्पद्यते, प्रथमोत्पन्नात् अध्ययनाधभिरतिलक्षणात् = स्वाध्याय-ध्यानाद्यनवरतप्रवृत्तिलक्षणाद् वचनाऽनुष्ठानात् प्रकृष्टाद् अनन्तरं = पश्चात् तन्मयीभावेन स्पर्शाप्तौ = स्पर्शज्ञान-संवेगप्रकर्षप्राप्ती सत्यां असङ्गकं व्यवहितकारिकायां वक्ष्यमाणलक्षणं स्याद् अविगानेन । द्रव्यदीक्षायां सत्यां तूपकार्यपकारि-विपाकक्षमा-मृदुतादि-प्रीतिभक्त्यनुष्ठानानि सम्भवन्ति । भावदीक्षायां तु सत्यां वचन-धर्मक्षमा-मृदुतादि-वचनाऽसङ्गानुष्ठानानीति विशेषः । इदमेवाऽभिप्रेत्योक्तं षोडशके → सम्पन्नायाञ्चाऽस्यां लिङ्गं व्यावर्णयन्ति समयविदः । धर्मेकनिष्ठतैव हि शेषत्यागेन विधिपूर्वकम् ।। वचनक्षान्तिरिहाऽऽदौ धर्मक्षान्त्यादिसाधनं भवति । शुद्धञ्च तपो नियमाद् यमश्च सत्यञ्च शौचञ्च ।। आकिञ्चन्यं मुख्यं ब्रह्माऽपि परं सदागमविशुद्धम् । सर्वं शुक्लमिदं खलु नियमात् संवत्सरादूर्ध्वम् ।। ध्यानाऽध्ययनाभिरतिः प्रथमं पश्चात्तु भवति तन्मयता । सूक्ष्मार्थाऽऽलोचनया संवेगः स्पर्शयोगश्च ।। स्पर्शः = तत्तत्त्वाऽवाप्तिः, संवेदनमात्रमविदितं त्वन्यत् । वन्ध्यमपि स्यादेतत्, स्पर्शस्त्वक्षेपतत्फलः ।। - (षोड.१२/११-१५) इति । तत्त्वन्त्वत्रत्यमस्मत्कृतकल्याणकन्दलीतो बुभुत्सुभिरवसेयम् ।।२८/६।।
प्रथमं शान्तिभेदानेवाऽऽह- 'उपकारे'ति । उपकारिप्रोक्तदुर्वचनादि आदिपदेन ताडनादिग्रहः, सहमानस्य વચનાનુષ્ઠાનથી તન્મયભાવ થવાથી સ્પર્શજ્ઞાન પ્રાપ્ત થતાં અસંગ અનુષ્ઠાન પ્રગટે છે. (૨૮/૬)
વિશેષાર્થ :- દ્રવ્યદીક્ષા હોય ત્યારે ઉપકારક્ષમા, અપકારક્ષમા અને વિપાકક્ષમા હોઈ શકે તેમ જ પ્રીતિઅનુષ્ઠાન અને ભક્તિઅનુષ્ઠાન પણ સંભવી શકે. પરંતુ ભાવદીક્ષા પ્રાપ્ત થાય ત્યારે વચનક્ષમા અને વચનઅનુષ્ઠાન પ્રગટે. તથા તે બળવાન થાય ત્યારે ધર્મક્ષમા અને અસંગ અનુષ્ઠાન પ્રાપ્ત થાય છે. શાસ્ત્રાભ્યાસ કરતાં કરતાં તન્મયતા, રમણતા આવે ત્યારે સ્પર્શજ્ઞાન-આત્મતત્ત્વસ્પર્શી જ્ઞાન પ્રગટે છે. પછી જીવ અસંગ અનુષ્ઠાનને પ્રાપ્ત કરે છે. પાંચ પ્રકારની ક્ષમા અને ૪ પ્રકારના અનુષ્ઠાનો હવે ५छीनी में थम ग्रंथ.२ श्री. ॐमश: ताशे. (२८/६)
पांय प्रारनी क्षमा .. ગાથાર્થ :- ઉપકાર, અપકાર, વિપાક, જિનવચન અને ધર્મને આશ્રયીને શાસ્ત્રમાં ખરેખર પાંચ १२नी क्षमा बतावेली छ. (२८/७)
ટીકાર્થ :- (૧) પોતાના ઉપકારીએ કહેલા ખરાબ વચનને સહન કરતા જીવને ઉપકાપ્રધાન ક્ષમા જાણવી. (૨) “હું જો તેના ખરાબ વચનને સહન નહિ કરું તો આ કડવા વચન બોલનાર એવા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004944 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 7 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 266 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |