Page Text
________________
भुक्त्यादेः विरतिपरिणामनिवर्त्यत्वमीमांसा •
२०५५
Sक्षमत्वलक्षणं
मत्वलक्षणं तनुत्वमेव क्रियते । तनुस्थापकाऽदृष्टस्यापि अशरीरभावनया तद्भवबाह्ययोगक्रियां 'विरुणद्ध्येव । ' शरीरं तु प्रागेव निष्पादितं न बाधितुं क्षमत इति अस्माकं न कोऽपि दोष' इति चेत् ? न, विपरीतपरिणामनिवर्त्यत्वे भुक्त्यादेस्तददृष्टस्य रागाद्यर्जकादृष्टवद्योगप्रकर्षवति भगवति गोचरः प्रबलो मोहश्चेद् हीयते प्रसङ्ख्यानेन तर्हि भुक्त्यादिसम्पादकमदृष्टं दुर्बलं सत्कथं स्वकार्यं करोतु ? इत्थञ्च अभोजनभावनया भुक्त्याद्यदृष्टस्य कवलाहाराऽऽक्षेपककर्मणः मोहरूपप्रभूतसामग्रीं = अस्खलिताऽऽहारसंज्ञाप्रचारोपधायकमोहनीयकर्मविपाकोदयविशेषलक्षणां दृढां भुक्त्यादिसामग्री विना स्वकार्यास्वकीयफलभूतकवलाहारजननाऽसामर्थ्यलक्षणं तनुत्वमेव क्रियते । अतो भवस्थकेवलिनां न भुक्त्यादिसम्भवः । न हि सामग्रीविघटने फलोत्पादः शक्यः । न चैवं सति अशरीरभावनात्यन्तोत्कर्षेणाऽखिलशरीरनिवृत्तिरपि प्रसज्येतेति वाच्यम्, अशरीरभाव 'देहातीतोऽस्मी'ति प्रसङ्ख्यानेन तन्वनिरोधेऽपि तनुयोग-क्षेमकारककर्मप्रचारो निरुध्यत एव यतः सा हि तनुस्थापकादृष्टस्यापि = देहयोग-क्षेमकारिकर्मणोऽपि प्रचारभूतां तद्भवबाह्ययोगक्रियां देहनिर्वाहकादृष्टोत्पन्नां शरीरलालन-पालनादिरूपां देहजन्यां वा बाह्यां निष्प्रयोजनगमनागमनशयनादिलक्षणां प्रायोगिकीं योगक्रियां विरुणद्ध्येव निरुणयेव । न चैवमभोजनभावनात्यन्तोत्कर्षेण भुक्तिनिवृत्तिवदशरीरभावनात्यन्तोत्कर्षेण शरीरनिवृत्तिरपि दिगम्बरयतीनां प्रसज्येतेति शङ्कनीयम्, यतः शरीरं तु प्रागेव निष्पादितं = तनुकर्मोत्पादितं प्रकृष्टाऽप्यशरीरभावना न बाधितुं = नैव निरोद्धुं क्षमते इति अस्माकं दिगम्बराणां अभोजनभावनाप्रयुक्ताऽभुक्तिभाग्भवस्थभगवदभ्युपगमेऽपि न कोऽपि दोषः अतिप्रसङ्गलक्षणः इति चेत् ?
=
ग्रन्थकृदत्राऽऽह - न, भुक्त्यादेः = भोजन- शरीरक्रियादेः विपरीतपरिणामनिवर्त्यत्वे = प्रसङ्ख्यानेन बाध्यत्वाभ्युपगमे योगप्रकर्षवति प्रागुक्त(द्वा.द्वा.१८/२४-२५, पृ. १२५४- १२५६ ) समता-वृत्तिसङ्क्षयाभिधानयोगद्वयकाष्ठाप्राप्तोत्कर्षशालिनि भगवति तददृष्टस्य तनुस्थापककर्मणः निर्मूलनाशापत्तेः સામગ્રીમાંથી મોહરૂપ મોટો હિસ્સો નીકળી જવાથી ભોજનસંપાદક કર્મ પોતાનું કાર્ય કરવા માટે સમર્થ નથી રહેતું. આ આશયથી અમે કહીએ છીએ કે ભોજનવિરોધી પરિણામના લીધે ભોજનસંપાદક કર્મ નબળું પડે છે. તે જ રીતે અશરીરપણાની ભાવનાથી શરીર રવાના ન થવા છતાં પણ શરીરને ટકાવનાર કર્મ તો નબળું પડે જ છે. કારણ કે શરીરને ટકાવનાર કર્મથી ઉત્પન્ન થનારી બાહ્ય ક્રિયા શરીરની આળ-પંપાળ આદિ કાયિકાદિ પ્રવૃત્તિ તો રવાના થાય જ છે. આમ અશરીરભાવના પણ દેહસ્થાપક કર્મને નબળું પાડે જ છે. શરીર તો અશરીરભાવના ઉત્પન્ન થઈ તે પૂર્વે જ ઉત્પન્ન થઈ ગયેલું છે. માટે પૂર્વોત્પન્ન શરીરનો નાશ કરવા અશીરભાવના સમર્થ નથી. માટે અમારા મતમાં કોઈ પણ દોષ આવતો નથી.
શ્વેતાંબર :- ના, આ વાત બરાબર નથી. કારણ કે જો ભોજનાદિ અભોજનાદિગોચર ભાવનાથી રવાના થઈ શકે તો જેમ રાગાદિવિરોધી ભાવનાથી રાગાદિજનક કર્મ મૂળમાંથી જ નાશ પામે છે તેમ અશરીર-અભોજનાદિ ભાવનાથી શરીરસ્થાપક કર્મ પણ મૂળમાંથી જ નાશ પામી જવું જોઈએ. કારણ કે સર્વજ્ઞ ભગવંતમાં સમતા અને વૃત્તિસંક્ષય નામના બે પ્રકૃષ્ટ યોગો રહેલાં જ છે. કારણ કે પ્રસંખ્યાનનાશ્યરૂપે તો રાગાદિજનક કર્મ અને શરીરસ્થાપક કર્મ આ બન્નેમાં કોઈ ફરક નથી. માટે પૂર્વકાલીન કર્મથી પ્રારબ્ધ પણ સર્વજ્ઞ શરીર દેહસ્થાપક કર્મના નાશના લીધે નાશ પામી જવું જોઈએ.
१. मुद्रितप्रतौ 'निरुण...' इति पाठः । सोऽपि
=
=
Jain Education International
·
=
=
=
शुद्धः ।
For Private & Personal Use Only
-
=
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004944 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 7 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 266 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |