Page Text
________________
१८९६
• संविग्नपाक्षिकस्य प्रधानद्रव्यभिक्षुत्वम् • द्वात्रिंशिका-२७/३१ वर्धकिर्द्रव्यतो भिक्षुरुच्यते दारुभेदनात् । द्रव्यभिक्षणशीलत्वाद् ब्राह्मणादिश्च विश्रुतः ॥३०॥ प्रधानद्रव्यभिक्षुश्च शुद्धः संविग्नपाक्षिकः। सम्पूर्य प्रतिमां दीक्षां गृही यो वा ग्रहीष्यति ॥३१॥ ___साम्प्रतं प्रागुद्दिष्टान् (द्वा.द्वा.२७/१७ पृ.१८६९) द्रव्यभेदकादीनुपदर्शयति- 'वर्धकिः' इति । वर्धकिः = दारुकर्मकरः द्रव्यतो भिक्षुरुच्यते, परश्वादिना द्रव्यभेदनेन भिदिक्रियाकरणभूतेन इति यावत् दारुभेदनात् = द्रव्यभेद्यस्य काष्ठस्य भेदनात् हेतोः । काष्ठादिद्रव्यं भिनत्तीति कृत्वा वर्धकिः अप्रधानो द्रव्यभिक्षुरिति भावः । तदुक्तं द्रव्यभेदकादिनिरूपणाऽवसरे दशवैकालिकनियुक्ती → जह दारुकम्मगारो भेअण-भित्तव्वसंजुओ भिक्खू - (द.वै.नि.१०/३३५) इति । उत्तराध्ययननिर्युक्तौ अपि पञ्चदशाध्ययने → भेत्ता य भेअणं वा नायव्वं भिंदियव्वयं चेव (उत्त.नि.१५/३७५) रहकार-परसुमाई दारुगमाई दव्वओ हुंति (उत्त.नि.१५/ ३७४) इत्युक्तम् । उत्तरार्धस्तु व्याख्यात एव पूर्वतनकारिकायाम् (द्वा.द्वा.२७/२७ पृ.१८९३) ।।२७/३०।।
उक्ता अपारमार्थिका द्रव्यभिक्षवः । साम्प्रतं पारमार्थिकद्रव्यभिक्षुमाह- 'प्रधाने'ति । यतनाऽऽवरणकर्मोदयेन चारित्रे प्रमाद्यन्नपि यः संविग्नानां पक्षग्राही सहायोपबृंहणादिना स संविग्नपाक्षिकः यथावस्थितमार्गकथनतद्राग-तत्स्थापनादिना शुद्धः सन् लोकोत्तरः प्रधानद्रव्यभिक्षुः भण्यते, भावभिक्षुयोग्यत्वात् । सदाऽनारम्भित्वाऽभावान्न तदानीं स भावभिक्षुः किन्तु तत्कारणमिति नयविशेषाभिप्रायः । निर्ध्वंसपार्थस्थादीनामप्रधानद्रव्यभिक्षुत्वम् । तदुक्तं गुरुतत्त्वविनिश्चये → निद्धंधसाण पढमं, पासत्थाईण पाववुढिकरं । संविग्गपक्खिआणं बितियं मग्गाणुसारीणं ।। - (गु.त.४/१५४) इति । प्रथम = अप्रधानद्रव्यभिक्षुत्वं, द्वितीयं = प्रधानद्रव्यभिक्षुत्वम् । बकुश-कुशीलादिभेदेन चारित्रस्याऽनेकत्वात् संविग्नपाक्षिकस्यापि नयान्तराभिप्रायेण भावभिक्षुत्वमेवेत्यतः कल्पान्तरमाह- यो वा गृही = श्रावकः प्रतिमां = एकादशी श्रमणकल्पप्रतिमां पञ्चाशकोक्तलक्षणां सम्पूर्य दीक्षां सर्वविरतिलक्षणां ग्रहीष्यति स चरमश्रावकप्रतिमाकालाऽवधिं यावत् प्रधानद्रव्यभिक्षुः भण्यते ।।२७/३१।।
ગાથાર્થ - લાકડાને ભેદવાના લીધે સુથાર દ્રવ્યભિક્ષુ કહેવાય છે. તથા દ્રવ્યથી ભિક્ષા માગવાનો સ્વભાવ હોવાથી બ્રાહ્મણ દ્રવ્યભિક્ષુ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. (૨૭૩૦)
વિશેષાર્થ - ભિક્ષુ શબ્દ ભિક ધાતુ ઉપરથી બનેલ છે. ભેદન કરે તે ભિક્ષુ કહેવાય. લાકડા વગેરે દ્રવ્યનું ભેદન કરવાના લીધે સુથાર દ્રવ્યભિક્ષુ કહેવાય. કર્મનું ભેદન કરવાના લીધે સુસાધુ ભાવભિક્ષુ કહેવાય. તે જ રીતે ભિક્ષુ શબ્દ ભિક્ષા માગનાર માટે લોકમાં વપરાય છે. બ્રાહ્મણ વગેરે દ્રવ્યભિક્ષા લેતા હોવાથી દ્રવ્યભિક્ષુ કહેવાય છે. રત્નત્રયાદિભાવને પુષ્ટ કરવા માટે સર્વસંપન્કરી ભિક્ષા ગ્રહણ કરતા હોવાના કારણે સુસાધુ ભાવભિક્ષુ કહેવાય છે. અહીં જણાવેલ સુથાર અને બ્રાહ્મણની પ્રવૃત્તિ ભાવભિક્ષાનું કારણ ન બનવાના લીધે અપ્રધાન દ્રવ્યભિક્ષા કહેવાય છે. માટે સુથાર, બ્રાહ્મણ વગેરે અપ્રધાન લૌકિક દ્રવ્યભિક્ષુ કહેવાય. ૨૬ મી ગાથામાં જણાવેલ માત્રવેશધારી જૈન સાધુને અપ્રધાન લોકોત્તર દ્રવ્યભિક્ષુ સમજવા.(૨૭/૩૦).
ગાથાર્થ :- શુદ્ધ સંવિગ્નપાક્ષિક પ્રધાન દ્રવ્યભિક્ષુ છે. અથવા જે ગૃહસ્થ શ્રાવકની ડિમા પૂર્ણ કરીને દીક્ષા ગ્રહણ કરવાનો હોય તે પ્રધાન દ્રવ્યભિક્ષુ કહેવાય. (૨૭/૩૧) १. मुद्रितप्रतौ हस्तादर्श च 'प्रतिमादीक्षां' इत्यशुद्धः पाठः । संदर्भानुसारेणाऽपेक्षितः पाठो योजितः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004944 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 7 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 266 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |