________________
१९८४
• भक्ति-विनयशालिनो मोक्षविद्यासिद्धिः • द्वात्रिंशिका-२९/१५ ज्ञानार्थं विनयं प्राहुरपि 'प्रकटसेविनः । अत एवाऽपवादेनाऽन्यथा शास्त्राऽर्थबाधनम् ।।१५।।
ज्ञानार्थमिति । अत एव = ज्ञानादिग्रहणे विनयपूर्वकत्वनियमस्य सिद्धान्तसिद्धत्वादेव - (द.वै.९/२/१३-१६) इति ।
इदमेवाऽभिप्रेत्य वीरभद्रसूरिभिरपि आराधनापताकायां → विज्जा वि भत्तिमंतस्स सिद्धिमुवयाति होइ फलदा य । किं पुण निव्वुइविज्जा सिज्झिहिति अभत्तिमंतस्स ? ।। - (आ.पता.४६४) इत्युक्तम् । प्रकृते → शोषणं पापपङ्कस्य दीपनं ज्ञानतेजसः । गुरोः पादोदकं सम्यक् संसारार्णवतारकम् ।। - (गु.गी.२९) इति गुरुगीतावचनमपि यथातन्त्रं योजनीयम् । → गुरोर्न खण्डयेदाज्ञामपि प्राणान् परित्यजेत् । कृत्वाऽऽज्ञां प्राप्नुयान्मुक्तिं लङ्घयन्नरकं व्रजेत् ।। 6 (शिवो.७/२८) इति शिवोपनिषद्वचनमपि न विस्मर्तव्यम् ।
__ततश्च मुमुक्षुणा गुरुविनय-भक्ति-सत्कार-बहुमानादिपरेण भाव्यं ज्ञानाद्यर्थिना, तस्य तत्कारणत्वात् । कार्यकारणयोरभेदोपचारमाश्रित्य चन्द्रकवेध्यकप्रकीर्णके → जो विणओ तं नाणं, जं नाणं सो उ वुच्चइ विणओ 6 (चंद्र.प्र.६२) इत्युक्तमिति भावनीयम् । अल्पश्रुतस्यापि विनयेन कर्मक्षयः ज्ञानसाध्यः सम्पद्यते इत्यतोऽपि विनयस्य ज्ञानरूपता सङ्गच्छते । तदुक्तं वट्टकेराचार्येण मूलाचारे → अप्पसुदो वि य पुरिसो खवेदि कम्माणि विणएण (मूला. ७/१०६) इति ।।२९/१४।।।
प्रकृतफलितमाह- 'ज्ञानार्थमि'ति । ज्ञानादिग्रहणे विनयपूर्वकत्वनियमस्य = विनयजन्यत्वव्याप्तेः सिद्धान्तसिद्धत्वात् । तत्सिद्धान्तश्च आवश्यकनियुक्तौ → अत्थग्गहणंमि पायं एस विही होइ णायव्यो ।।। मज्जण-णिसेज्ज-अक्खा कितिकंमुस्सग्ग वंदणं जेटे । भासंतो होइ जेट्ठो नो परियाएण तो वंदे ।। ठाणं पमज्जिऊणं दोण्णि निसिज्जाउ होंति कायव्वा । एगा गुरुणो भणिया बितिया पुण होति अक्खाणं ।। दो चेव मत्तगाइं खेले तह काइआए बीयं तु । जावइया य सुणेती सव्वे वि य ते तु वंदंति ।। ' વિશેષાર્થ - ગાથાર્થ સ્પષ્ટ હોવાથી મહોપાધ્યાયજી મહારાજે તેની ટીકા કરેલી નથી પણ તેનો ભાવ એવો છે કે સંસારી અવિરતિધરો, મિથ્યાદષ્ટિઓમાં પણ આટલી વિવેકદૃષ્ટિ હોય છે કે શિલ્પસ્થાપત્ય વગેરે કળાને શીખડાવનાર શિલ્પાચાર્યનો વિનય-ભક્તિ-સેવા કરવામાં સંકોચ ન રખાય. તો શ્રતધર્મની ગરજવાળા સાધુએ તો વિદ્યાગુરુની-ધર્માચાર્યની ભક્તિ-સેવા-વિનય-વંદના કરવામાં પીછેહઠ કઈ રીતે કરાય ? શિલ્પનું ફળ તો સંસારીઓને ફક્ત આ ભવ પૂરતું જ સીમિત છે. જ્યારે શ્રુતધર્મ તો સ્વર્ગાદિ અપાવવા દ્વારા મોક્ષ સુધી પહોંચાડનાર છે. મોક્ષની ગરજ જેનામાં જાગી હોય તે વિદ્યાગુરુની ભક્તિ-સેવા-વિનય કઈ રીતે કરે ? તે માટે હવે વધુ કશું પણ કહેવાની જરૂર નથી. (૨૯/૧૪)
હ જ્ઞાન માટે શિથિલાચારીનો પણ વિનય ક્તવ્ય હ. ગાથાર્થ :- માટે જ પ્રકટ રીતે દોષનું સેવન કરનારા સાધુનો પણ અપવાદપદે જ્ઞાન માટે ભણનારે વિનય કરવો એમ શાસ્ત્રકારો કહે છે. બાકી તો શાસ્ત્રાર્થ બાધિત થાય. (૨૯૧૫)
ટીકાર્ય - જ્ઞાનાદિ ગ્રહણ કરવાના હોય તો વિનયપૂર્વક જ ગ્રહણ કરાય - આવો નિયમ સિદ્ધાન્તમાં
१. हस्तादर्श 'प्रगटशालिनः' इत्यशुद्धः पाठः । २. हस्तादर्श ....बन्धनं' इत्यशुद्धः पाठः । Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org