________________
૧૬ ]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન...
લેખાંક ૩ ો :
ખેલવાના પણ અનધિકાર :
નાસ્તિક—મતવાહિનું સ્થાન પંડિતાની પરિષમાં એક મૂર્ખના સ્થાન કરતાં લેશ પણ આધક નથી. પિતાની સભામાં મૂર્ખની શેાભા તેના માન સુધી જ છે, તેમ પંડિતાની પિરષમાં નાસ્તિક–મતવાદિની શાભા તે ન ખાલે ત્યાં સુધી જ છે. નાસ્તિક– મતનું સ્થાપન કરવા માટે ખેલવાના પ્રયત્ન કરનારને ન્યાયવિશારદ તત્ત્વવેત્તાએ ‘ન સાતં વવતુવિ’ ‘તું મેલવા માટે પણ લાયક નથી–એમ કહીને તુરત જ અટકાવી દે છે. કારણ એ છે કે નાસ્તિકમતી કેવળ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણને માનનારા છે. પ્રત્યક્ષ સિવાય અનુમાનાદિ પ્રમાણે! માનવાથી તેના મત હણાઈ જાય છે. એ ભયથી ખચવા માટે તે અનુમાનાદિ સત્ય પ્રમાણેાના પણ તિરસ્કાર કરે છે : પરન્તુ એ તિરસ્કાર કરવા જતાં તે એટલી બધી દયામણી સ્થિતિમાં આવી પડે છે કેકાઇની સાથે ખેલવાને પણ તે લાયક રહેતા નથી. જેની સાથે તે ખેલવા માટે તૈયાર થાય છે, તે માણસના અભિપ્રાય શું છે, તેને કેવળ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી જાણી શકવેા સર્વથા અશકય છે: કારણ કે—પ્રત્યક્ષ કેવળ ઈંદ્રિયના સંબંધમાં આવતા પદાોનું જ થઈ શકે છે, જ્યારે ખીજાઓના માનસિક અભિપ્રાયા એ ખાદ્ધેન્દ્રિય અગ્રાહ્ય હાવાથી, એ જાણવા માટે નાસ્તિક આત્માઓને પણ અનુમાનપ્રમાણુ સિવાય મી કોઈ આધાર નથી. મુખાકૃતિ આદિ બાહ્ય ચેષ્ટાઓ દ્વારા સામા મનુષ્યના આંતરિક અભિપ્રાયાનું અનુમાન કરી, પછી જ તેની સાથે ખેલવાના વ્યવહાર કરી શકાય છે. અનુમાનને નહિ માન
