________________
૧૩૪]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસનઆત્મજ્ઞાનને અર્થ :
બુદ્ધિ દ્વારા આત્માને પોતાનું તથા પરનું જ્ઞાન થાય છે અને એજ જ્ઞાન શ્રદ્ધા થવા બાદ સમ્યગજ્ઞાન બની જાય છે. સમ્યગજ્ઞાનના યોગે તદનુસાર ચારિત્ર્ય ઘડવાની પ્રવૃત્તિ થાય છે. સાચા આત્મજ્ઞાનને અર્થ કેરૂં શાસ્ત્રીય જ્ઞાન કે કેવળ બોદ્ધિક વિજ્ઞાન જ નથી. પરંતુ આત્માનું એક પ્રકારનું પ્રત્યક્ષ દર્શન છે : કે જે થવાથી આત્માને આત્મામાં ગાઢ શ્રદ્ધા અને ગાઢ રૂચિ ઉત્પન્ન થઈ જાય છે. ગાઢ રૂચિ થઈ જવા બાદ, આત્માના સ્વરૂપથી તન્મય થવાને માટે, આત્મા પિતાના વર્તનને એના અનુસાર બનાવવાના પ્રયત્નો કરે છે. એવા જ્ઞાનિમાં કપટાચરણને સંભવ નથી. એ જ્ઞાની પરમાર્થને જાણવા છતાં, પોતાની સ્થિતિને ઉચિત વ્યવહારને છોડતે નથી. અર્થાત–આત્માની શુદ્ધ સ્થિતિને જાણવા છતાં પણ, જ્યાં સુધી એ શુદ્ધ સ્થિતિને પોતાને અનુભવ નથી થયે, ત્યાં સુધી પોતાની વર્તમાન સ્થિતિને ઉચિત કર્તવ્યને અહંકારથી ત્યાગ કરતો નથી.
નમકથી મળેલું જળ તત્ત્વદષ્ટિએ ખારૂં નહિ હોવા છતાં પણ, જ્યાં સુધી એનાથી નીમક ભિન્ન ન થાય, ત્યાં સુધી વ્યવહારમાં તે તેનો ઉપયોગ ખારા જળ જે જ થાય છે: તથા નમકને એનાથી પૃથક કરવા માટે જેમ એ જાણવું જરૂરી છે કે એનો અસલી સ્વભાવ ખારે નથી અને એ નીમકથી પૃથક્ થઈ શકે છે, તેમ એ પણ જાણવું ખાસ જરૂરી છે કે–વર્તમાનમાં તે તે નમકથી મળેલું છે. અન્યથા, વ્યવહારમાં પણ સત્યતા નહિ થાય તથા નમકને જલથી અલગ કરી દેવાની તરફ પ્રવૃત્તિ પણ નહિ થાય.
