________________
૧૬૨ ]
નાસ્તિક—મતવાદનું નિરસન...
નથી. વસ્તુધર્મત્વ રૂપે એ ચારે સમાન હોવા છતાં, તદર્થશૂન્યાદિ વિશેષ વડે તે ચારે અસમાન છે.
રીકા॰ ભાવમાં ‘તદર્થયુક્તત્વ ' હાવાથી, ભાવ એ વસ્તુને પર્યાય બની શકે છે: પરંતુ નામ, સ્થાપના અને દ્રવ્યમાં તે ‘તથ્ શૂન્યત્વ' છે, તે તે વસ્તુને ધર્મ કેવી રીતે બની શકે?
સમાધાન૦ ભાવ એ જેમ વસ્તુને આળખાવનાર હેાવાથી વસ્તુના ધર્મ છે, તેમ નામ, સ્થાપના અને દ્રવ્ય એ ત્રણ પણુ વસ્તુને આળખાવનાર હાવાથી વસ્તુના જ ધર્મો છે. જે જેને ઓળખાવનાર હાય, તે તેના ધર્મ છે. ‘ ઘટ’શબ્દ એલવાથી નામાદિ (ઘટના) ચારે ભેદાની એક સાથે પ્રતીતિ થાય છે. એ રીતે ‘ઇન્દ્ર ’ શબ્દ એટલવાથી નામ ઈન્દ્ર, સ્થાપના-ઇન્દ્ર, દ્રવ્ય-ઈન્દ્ર તથા ભાવ-ઇન્દ્ર, એ ચારે પ્રકારથી ઈન્દ્રની પ્રતીતિ થાય છે : તેથી એ ચારે ભેદ નામાદિ ઉપાધિઓના ભેદથી ભિન્ન હાવા છતાં, વસ્તુથી અભિન્ન છે.
એ રીતે નામાદિ ચાર એ વસ્તુથી અભિન્ન, વસ્તુના જ ધર્મી હાવા છતાં, પ્રથમના ત્રણ ધર્મો ‘ તર્યંન્યત્વ ’ ધરાવે છે, જ્યારે ચાથા ભાવધર્મ એ ‘ તર્યયુક્તત્વથી યુક્ત છે : એટલા પૂરતુ અંતર તેઓ વચ્ચે રહેલું જ છે. અને એ અંતરના પ્રતાપે ભાવ એ ફલસાધક થવામાં અનન્તર કારણ છે, જ્યારે નામ, સ્થાપના અને દ્રવ્ય એ ફલસાધક થવામાં પરંપર કારણ છે; અર્થાત્-નામ, સ્થાપના અને દ્રવ્ય એ ભાવનાં કારણ મનીને કાર્યસિદ્ધિ કરી આપે છે. જે નામ, સ્થાપના અને દ્રવ્ય ભાવનાં કારણ નથી અનતાં, તે નામ, સ્થાપના અને દ્રવ્ય નથી પણ ફળતાં ! જે નામ, સ્થાપના અને દ્રવ્ય ભાવનાં કારણુ અને છે, તે નામ, સ્થાપના અને દ્રવ્ય,
