________________
૧૯૦ ]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિર્સન...
વસ્તુની પૂર્વોત્તર અવસ્થામાં સ્થાપના થતી હેાવાથી, કચિત્ અભેદ છે. રાજા અને રાજાની મૂર્તિ, એ એ ભિન્ન વસ્તુઓ છે, કિન્તુ રાજા અને યુવરાજ એ એ સર્વથા ભિન્ન વસ્તુઓ નથી. યુવરાજ પાતે જ રાજા અને છે, તેથી રાજા અને યુવરાજના કથંચિત્ અભેદ છે.
6
શકા॰ · આગમ ભાવિ વ્યનિક્ષેપ 'માં અભેદ છે, એમ કહેવું વ્યાજખી છે : કિન્તુ જ્ઞાયક શરીર, તવ્યતિરિક્ત અને આગમ દ્રવ્ય નિક્ષેપમાં તે અભેદ નથી, તેા પછી તેને સ્થાપનાની અંતર્ગત માનવામાં શું વાંધા છે ?
સમાધાન૦ ‘ નાઆગમ ભાવિ *વ્યનિક્ષેપ’માં જેમ તાદાત્મ્ય સંબંધ હાવાથી અભેદ માનેલા છે, તેમ દ્રવ્યનિક્ષેપના બીજા ભેદમાં કાર્ય-કારણ સંબંધ, વિષય-વિષયી ભાવ સંબંધ તથા એક દેશાવસ્થાન આદિ સંબંધેા રહેલા છે, તેથી તેમાં પણ વ્યવહાર નયથી અભેદ્ય માનીને વ્યવહાર કરવામાં આવ્યા છે.
શંકા॰ વ્યવહાર નયની અપેક્ષાએ અભેદ તે રાજા અને તેની મૂર્તિમાં પણ છે. જો ન હોય તેા રાજાની મૂર્તિને રાજા સમાન માન લાક કેમ આપે ?
સમાધાન૦ સ્થાપનાનિક્ષેપમાં અભિનતા એ કાર્ય છે અને દ્રવ્યનિક્ષેપમાં અભિન્નતા એ કારણુ છે. બંને વચ્ચે એ માટા તફાવત છે. સ્થાપનાનિક્ષેપમાં સ્થાપનાથી અભેદ થાય છે, જયારે દ્રવ્યનિક્ષેપમાં અભેદ્ય હાવાથી દ્રવ્યનિક્ષેપ ગણાય છે. વળી સ્થાપનાનિક્ષેપ સ્થાપ્ય-સ્થાપક સંબંધની પ્રધાનતાએ છે અને દ્રવ્યનિક્ષેપ એ કાર્ય-કારણુ સંબંધની સૂખ્યતાથી છે, એ પણ બંને વચ્ચે માટું અંતર છે. ભાવનક્ષેપનું લક્ષણ :
‘વિવક્ષિત ક્રિયાનુભવયુક્ત પરિણામ’–તે–‘ભાવ’ છે તેથી
