________________
..સર્વદર્શન-સમભાવની પોકળ માન્યતા
[૨૦૧ ઉપદેશ સત્ય છે: અહિંસા અને ત્યાગને આગ્રહ પણ વ્યાજબી છે: કર્મબંધન છેદવાની વાત પણ તેટલી જ જરૂરી છે. તેમ છતાં પણ–“મેક્ષ શું અને આત્મા કોણ? ”—તેને બદ્ધદર્શન પાસે કઈ ઉત્તર માગે, તે તેની પાસે કશે જ સંતોષકારક જવાબ નથી. તે જે કાંઈ ઉત્તર આપે છે, તેના ઉપર વિચાર કરવામાં આવે, તો તેને બુદ્ધિમત્તાની દષ્ટિએ ચાર્વાકદર્શન કરતાં કઈ પણ રીતિએ ઉંચી કટિમાં મૂકી શકાય તેમ નથી. તે કહે છે કે–આત્મા એટલે શૂન્ય, અર્થ-કાંઈ જ નહિ અને મેક્ષ એટલે મહાશૂન્યમાં મળી જવું, અર્થાત્ સદાકાળ અંધકારમાં જ આથડવું.” આ ઉત્તર કઈ પણ બુદ્ધિમાનના ગળે ઉતરે તેવો નથી. એવી જાતિના મટી શૂન્યતાવાળા નિર્વાણ માટે કે અનન્તકાળવ્યાપી મહા સ્તબ્ધતા માટે કે પણ બુદ્ધિશાળી આત્મા કઠોર તપ–સયમાદિ આચરવા તૈયાર થાય, એ વાત છેક જ અશક્ય છે. આ જીવન ભલે નિઃસાર હોય, પણ તેની પછી મળવાવાળું જીવન જે આથી પણ વધુ નિઃસાર હોય, તો તેને મેળવવા માટે કયે બુદ્ધિમાન પ્રયાસ કરે? બોદ્ધદર્શનને આ જાતિને અનાત્મવાદ અને તેના નિર્વાણ વિષયક કલ્પના જાણવા છતાં પણ, જૈનદર્શન અને બૈદ્ધદર્શન સમાન છે, એવી વાતો કઈ ફેલાવતું હોય, તો તે અનાભિરાહિક મિથ્યાષ્ટિ છે કે આભિનિવેશિક (ઇરાદાપૂર્વક જુઠું બોલનાર) મિથ્યાદષ્ટિ છે, તેનું માપ કાઢવું સ્વયં વાંચકોને સ્વાધીન છે. વેદાન્તદર્શન :
પૂર્વમીમાંસક વેદાતિઓની જેમ ઉપનિષદને માનનાર ઉત્તરમીમાંસક વેદાતિઓ હિંસક યજ્ઞયાગાદિને સ્વીકાર કરતા નથી: એટલું જ નહિ, કિન્તુ બૌદ્ધોની જેમ અનાત્મવાદ કે
