________________
૨૦૨ ]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન.
શૂન્યવાદને પણ સ્વીકાર કરનારા નથી. તેઓ આત્માની સત્તા સ્વીકારે છે. આત્મા અનાદિ–અનન્ત છે એમ પણ માને છે. “આત્મા છે, તે અનાદિ-અનન્ત છે, જન્મ-જન્માંતર કરે છે, પોતાના કરેલા કર્માનુસાર પોતે સુખ-દુ:ખ ભોગવે છે.”—એ વિગેરે વસ્તુઓ માને છે, એટલા ખાતર તે શ્રી જૈનદર્શન સાથે પણ સમાનતા ધરાવે છે, એવું માની લેવાની કે રખે જ ભૂલ કરે. ઉત્તરમીમાંસક વેદાન્તવાદિઓ સ્પષ્ટ પ્રતિપાદન કરે છે કે-જીવાત્મા અને પરમાત્મા વચ્ચે કાંઈ ભેદ જ નથી, એટલું જ નહિ પરંતુ જડ-ચેતનાત્મક સમસ્ત વિશ્વ એક જ સત્તાને વિકાસ માત્ર છે.” “ઇવમેવાદ્ધિતી ”—એ તેમનો એકને એક સિદ્ધાંત છે. બહારનું કે અદરનું જે કાંઈ વિશ્વ નજરે પડે છે, તે એક અદ્વિતીય સત્તાથી જૂદું કે સ્વતંત્ર નથી, કિન્તુ તેને જ માત્ર બધે વિલાસ છે. તેના મતમાં “તમે કે હું ” “ચેતન કે અચેતન” જેવી ભિન્ન ભિન્ન વ્યક્તિઓ કે ભિન્ન ભિન્ન વસ્તુઓ છે જ નહિ: કિન્તુ સર્વ પણ એક અને અદ્વિતીય છે. જગતમાં સત્યનું સત્ય કઈ પણ હોય, તો તે અદ્વૈતવાદિઓના મતે આ એક જ છે. આ જાતિના એકપાક્ષિક સિદ્ધાન્તનું સ્થાપન કરનાર અદ્વૈતવાદને શ્રી જૈનદર્શન સમાન માન, એ શ્રી જેનદર્શનને જે-તે અન્યાય નથી. અનાત્મવાદની આપત્તિમાંથી બચવા માટે આત્મવાદને સ્વીકાર કરીને પણ, અદ્વૈતમતાવલંબિઓ યુક્તિશૂન્યતા કે પ્રમાણુવિધિતાની મહા આપત્તિમાંથી લેશ પણ ઉગરી શક્યા નથી. બકરું કાઢવા જતાં ઉંટનો પ્રવેશ થઈ જે, “છાપનનેન સ્ટિકરાવાય ? એ ન્યાય અદ્વૈતવાદને સંપૂર્ણ રીતિએ ચરિતાર્થ થઈ ગયું છે.
