________________
-
-
- -
-
૨૦૪]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન... ઈશ્વર યા વિભુ જેવી કેઈ વ્યક્તિનું સાંખ્યદર્શનમાં સ્થાન નથી. એનું કારણ એ છે કે–તેઓના મતે પ્રત્યેક આત્મા સદા જલકમલપત્રવત્ નિર્લેપ છે. સાંખ્યમતમાં સંસારી આત્મામાં કે મોક્ષ પામેલા આત્મામાં કઈ જાતને તફાવત છે જ નહિ. બુદ્ધિ, અહંકાર આદિ સઘળા ધર્મો જડ પ્રકૃતિના છે. આત્મા ચેતન હોવા છતાં બુદ્ધિશૂન્ય અને અકિય છે. તેમના મતે સર્વ પ્રકારની ક્રિયાકારિણું અને જ્ઞાનધારિણી અને તન પ્રકૃતિ છે, કે જે બધો વ્યવહાર કરે છે. આત્મા કર્તા પણ નથી અને પરમાર્થથી ભક્તા પણ નથી. એ રીતે માનવાથી પુણ્ય-પાપ કે બધ-મેક્ષ આદિ તની સુઘટિત વ્યવસ્થા કરી શકવા માટે સાંખ્યમત સર્વથા નિષ્ફળ નિવડે છે. એટલું જ નહિ, કિન્તુ સંસારી અને મુક્ત આત્મામાં કઈ જાતિનું અન્તર નથી, એમ પ્રતિપાદન કરી પ્રમાણપ્રતિષ્ઠિત સકલકર્મમુક્ત પરમાત્મપદની સત્તાને અસ્વીકાર કરવા પ્રેરાય છે. આવા અનેક દેશે તેમાં રહેલા છે.
ચગદર્શન આપવા અનેક રાજદની સત્તાના પ્રમાણપતિ
પુણ્ય-પાપ કે બન્ધ-મોક્ષની વ્યવસ્થા સુઘટિત બનાપરવા માટે સાંખ્યમત જ્યારે નિષ્ફળ નિવડે છે, ત્યારે તેની સામે વેગ યાને પાતંજલદર્શન એક પરિપૂર્ણ અને શુદ્ધ ઈશ્વરને સ્વીકાર કરે છે, કે જે તેના મતે જીવ માત્રને અધીશ્વર છે: સંપૂર્ણ જ્ઞાન, સંપૂર્ણ સુખ અને સંપૂર્ણ શક્તિને આધાર છે: તથા જગતને સ્વયં સુષ્ટા છે. ઈશ્વરવિષયક એગદર્શનની આ જાતિની કલપના, શ્રી જૈનદર્શનથી તદ્દન વિપરીત છે. શ્રી જૈનદર્શનને એ પ્રશ્ન છે કે-“જીવ માત્રને અધીશ્વર તે ઈશ્વર જે જગતને કર્તા છે, તે સર્વને સુખી
