________________
૧૬૮ ]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન..
દ્રવ્યનિક્ષેપ છે. દ્રવ્યનિક્ષેપને સંબંધ ભૂત અને ભવિષ્યથી છે. એ કારણે તે જાણવાવાળાને ઉપયોગ તે વખતે જે તે વસ્તુમાં વર્તતો હોય, તો તે દ્રવ્યનિક્ષેપ બની શકતો નથી. કારણ કે-ઉપગ હોવાથી વર્તમાનતા આવી જાય છે અને વર્તમાનતા આવવાથી ભાવનિક્ષેપ બની જાય છે. જાણકારને ઉપયોગ અન્યત્ર હોય, ત્યારે જ તે ‘આગમથી દ્રવ્યનિક્ષેપ બની શકે છે. નાઆગમ દ્રવ્યનિક્ષેપ :
વસ્તુના જ્ઞાનને છોડીને વસ્તુની પૂર્વોત્તર અવસ્થા અથવા તેની સાથે સંબંધ રાખવાવાલી બીજી વસ્તુને તે વસ્તુના નામથી કહેવી, તે આગમ દ્રવ્યનિક્ષેપ છે. એના ત્રણ ભેદ છે: જ્ઞાયક શરીર, ભાવિ અને તવ્યતિરિક્ત. જ્ઞાયક શરીર:
આગમ દ્રવ્ય નિક્ષેપથી વસ્તુના જ્ઞાતાને વસ્તુના નામથી કહ્યો હતો. “જ્ઞાયક શરીર ને આગમ દ્રવ્યનિક્ષેપથા વસ્તુઝાતાના મૃત શરીરને તે વસ્તુના નામથી કહેવાય છે. જેમ કેવલજ્ઞાની મુનિના મૃતક શરીરને “કેવળજ્ઞાની” કહેવા. ભાવિ :
વસ્તુના ઉપાદાન કારણને વસ્તુના નામથી કહેવું, તે ભાવિ ને આગમ દ્રવ્ય નિક્ષેપ” છે. એમાં વસ્તુના જ્ઞાતાનું શરીર નહિ, કિન્તુ વસ્તુનું ઉપાદાન ગ્રહણ કરવામાં આવે છે. જેમકેરાજાનું ઉપાદાન યુવરાજ, ઘટનું ઉપાદાન મૃત્પિડ, પટનું ઉપાદાન તંતુ, ઈત્યાદિ. તવ્યતિરિક્ત :
વસ્તુથી સંબંધ રાખવાવાળા અન્ય કોઈ પદાર્થને, તે વસ્તુના નામથી સંબેધ, તે “તદ્રવ્યતિરિક્ત ને આગમ દ્રવ્ય
