________________
૧૬૬]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન ૨. નવું કાંઈ ઉત્પન્ન થતું નથી કે નાશ પામતું નથી : આવિર્ભાવ-તિભાવ માત્ર થયા કરે છે: ઉત્કર્ણ-વિફણ-કુંડલિતાકાર સર્ષની જેમ.
૩. અચિત્ય સ્વભાવવાળું દ્રવ્ય જ ક્રમશ: આવિર્ભાવતિભાવ રૂપે પ્રત્યક્ષ થાય છે. વેષાન્તર કરનાર નટની જેમ
. નામ–સ્થાપનાદિ દ્રવ્યના જ ઉપચાર છે અને ઉપચાર એ અવસ્તુ છે.
ભાવને નહિ માનવામાં આપત્તિઓ
૧. કાલાન્તરસ્થાયી કેઈ દ્રવ્ય છે જ નહિ. પૂર્વેક્ષણનિવૃત્તિ અને ઉત્તરક્ષણ-ઉત્પત્તિ એ જ દ્રવ્ય છે.
૨. આરાગ (ચક્રના અગ્રભાગ) ઉપર સરસવની જેમ ગયેલા નિધાનરૂપ થતા નથી, અનાગતનો પુંજ નથી તથા ઉત્પન્ન થયેલા ટક્તા નથી.
૩. લેક-વ્યવહાર ભાવથી જ થાય છે, પણ અભાવથી થતું નથી. કાર્ય સિવાય કારણ જેવી ચીજ કઈ અનુભવમાં આવતી નથી.
વસ્તુના ચાર ધર્મોમાંથી કેઈ પણ એક ધર્મને નહિ માનવાથી અગર એક જ ધર્મને માની લઈ બીજા ધર્મોને તિરસ્કાર કરવાથી, વસ્તુનો જ તિરસ્કાર થાય છે, એ ઉપરના વિવેચનથી સ્પષ્ટ થાય છે. એ કારણે ટ્વે નય સમ્મત, અત્યન્ત અનવદ્ય શ્રી જિનમતનું એ પ્રતિપાદન છે કે–લેકમાં જે કઈ વસ્તુ છે, તે નામાદિ ચતુષ્પર્યાયવાળી છે. ઉત્પાદ, વ્યય અને
વ્યની જેમ વસ્તુના એ ચારે પર્યાય અન્ય અવિનાભાવી છે. એકાંશગ્રાહી, મિથ્યાભિનિવેશવશ આત્માઓ અન્ય-ગજન્યાયની જેમ પરસ્પર મિથ્યા વાદ કરી સત્યને પામી શકતા નથી.
