________________
...શ્રી જિનપ્રતિમા શ્રી જિન સમાન શાથી? [ ૧૬૭ દ્રવ્યનિક્ષેપનું લક્ષણ :
અહીં દ્રવ્ય શબ્દના અનેક અર્થ થાય છે - ૧–ઉત્પાદ-વ્યયનું ભાજન, તે દ્રવ્ય છે: ૨–સત્તાને વિકાર અથવા અવયવ, તે દ્રવ્ય છે: ૩–ગુણોને સમુદાય, તે દ્રવ્ય છે. અને ૪-ભૂત-ભાવિ–પર્યાયનું કારણ પણ દ્રવ્ય છે.
એ સમગ્ર અર્થોને સંગ્રહ કરીને, દ્રવ્યનિક્ષેપની સંક્ષિપ્ત વ્યાખ્યા નીચે મુજબ થઈ શકે છે:-“ભૂત અને ભાવિ અવસ્થાથી સંબંધ રાખવાવાળા નામને પ્રવેગ વર્તમાનમાં કરવે,–તે દ્રવ્યનિક્ષેપ છે. જેમકે–રાજપુત્ર (prince)ને “રાજા” કહેવો અથવા પદભ્રષ્ટ થયેલ રાજાને રાજા” કહે. વ્યનિક્ષેપના બે ભેદ:
દ્રવ્યનિક્ષેપનો વિષય ઘણો વિસ્તીર્ણ છે. જેમ લેકમાં યુવરાજને રાજા કહેવાય છે, તેમ યુવરાજ યા રાજાના મરી જવા બાદ, તેના મૃતક શરીરને પણ લેક રાજા કહે છે. એ રીતે રાજાના જ્ઞાનને પણ “રાજા” કહેવાને પ્રચાર છે : જેમકે– રાજા તે એના હૃદયમાં બેઠા છે. હૃદયમાં તો રાજાનું “જ્ઞાન” બેઠું છે, નહિ કે–સ્વય “રાજા”: તો પણ દ્રવ્ય-નિક્ષેપથી રાજાના જ્ઞાનને જ અહીં “રાજા” તરીકે કહેલ છે. એ સઘળા પ્રભેદને સમાવેશ કરી લેવા માટે, દ્રવ્ય-નિક્ષેપના મૂખ્યત્વે બે ભેદ પાડવામાં આવ્યા છે: એક આગમ દ્રવ્યનિક્ષેપ અને બીજે - આગમ દ્રવ્યનિક્ષેપ. આગમ દ્રવ્યનિક્ષેપ:
કઈ વસ્તુને જાણવાવાળાને તે શબ્દથી કહે, તે “આગમ
