________________
૧૩૨ ]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન...
અલ્પાધિક અભિવ્યક્તિ થાય છે : એટલું જ નહિ પણ એને માટેનાં ચેાગ્ય ઇન્દ્રિયાદિ બાહ્ય સાધનાની પ્રાપ્તિ પણ થઈ જાય છે. કાઈ પદાર્થના ગુણથી માહિત થનાર આત્માને તે પદાર્થ ઉપર અત્યધિક આસક્તિ થઈ જવાથી, તે પદાર્થ જેવા જ દેહ મળે છે. એ રીતે પ્રત્યેક ક્ષણનાં કર્મો પાતાનાં ફ્લેા આપવાની તરફ સદા પ્રવૃત્ત રહે છે. વાસનાની મંદતા થવાથી આસક્તિ કમ થાય છે અને પર પદાર્થોની આસક્તિ કમ થવાથી આત્માની વિવેકાદિ શક્તિઓના અધિક ઉપયાગ થાય છે. એથી કાલાન્તરે અધિકાધિક શક્તિઓની અભિવ્યક્તિ થતી રહે છે.
આત્મિક વિકાસના ક્રમ:
સ્થાવર જીવાને ઈન્દ્રિયામાં માત્ર એક સ્પર્શન-ઇન્દ્રિય અને સ્પર્શજ્ઞાન હાય છે. જેમ જેમ આસક્તિ કમ થતી જાય છે, તેમ તેમ રસના, ઘ્રાણુ, ચક્ષુ, શ્રવણુ અને બુદ્ધિ,-એ ઇન્દ્રિયા તથા એની શક્તિઓની અભિવ્યક્તિ થતી જાય છે. એ શક્તિમાં આત્મા જો ક઼ીથી અનુચિત રૂપથી આસક્ત થઈ જાય, તે તે શક્તિઓ પુન: અવ્યક્ત થઈ જાય છે. કમથી કમ સ્પર્શશક્તિ તા કાયમ રહે છે. એ પણ જો અવ્યક્ત થઈ શકતી હાત, તેા આત્મા સંપૂર્ણતયા જડ રૂપ બની જાય, કે જે સ્વભાવવિરૂદ્ધ છે. આ જ વિકાસના ક્રમ છે. ચારાસી લાખ ચેાનિએમાં આવાગમનનું પણુ આ જ રહસ્ય છે. અપૂર્ણ મટી પૂર્ણ બની જવા પછી, આત્માને આ ચક્રભ્રમણથી છૂટ્ટી મળી જાય છે : કેમકે-પછી તેની ન તા અવનતિ થઈ શકે છે કે ન ઉન્નતિને માટે તેને પ્રયાસ કરવાનું બાકી રહે છે : અર્થાત્ કૃતકૃત્યતા થઈ જાય છે.
