________________
પુણ્ય અને પાપને વિવેક
[ ૧૩૧ સૂક્ષ્મ હાય છે અને જેના ફ્લને માટે આ પૃથ્વી પર સમ્ભવિત સુખ અને શરીરાદિ સાધન પર્યાપ્ત યા યેાગ્ય હાતાં નથી. એના માટે ‘સ્વર્ગલેાક ’ જેવા સ્થાનનું અસ્તિત્વ સ્વીકાર્યો વિના ચાલી શકતું નથી : કે જ્યાં સદા શાન્તિમય પરિસ્થિતિ રહેલી હાય છે અને જ્યાં શરીર પણ એવું દીવ્ય મળે છે કે—જે રાગરહિત અને જરારહિત હાય છે, જેમાં કાઇ આઘાતાદિજન્ય પીડા થઈ શકતી નથી, જેથી ભૂખ-તૃષાની વેદના પણ લાંબા કાળે તથા અત્યપ જ થાય છે અને જેના અળે દીવ્ય લાગે અને અતીન્દ્રિય જ્ઞાન અતિ દીર્ધકાળ સુધી ભાગવી શકાય છે.
પાપ-પુણ્યનાં ફળ ઉપર વિચાર:
આત્માની જે શક્તિના વિશેષ ઉપયેગ થાય છે તે શક્તિ વિશેષ વ્યક્ત થતી જાય છે અને જે શક્તિના કમ ઉપયાગ થાય છે. એ શક્તિ કમ વ્યક્ત થાય છે. એ નિયમથી પણ પાપપુણ્યનાં ફળ પર વિચાર કરી શકાય છે. જે આત્માએ ઈન્દ્રિયાના ભાગામાં અધિક આસક્ત છે, તે આત્માએ પેાતાની વિવેકશક્તિના કમ ઉપયોગ કરે છે. એના લસ્વરૂપ એ આત્માએ એવી અવસ્થા પ્રાપ્ત કરે છે, કે જેમાં વિવેકશક્તિની અભિવ્યક્તિ અત્યપ યા બીસ્કુલ થતી નથી. ઇન્દ્રિયભાગ–પરાયણામાં પણ જે આત્મા કેાઈ એક ઇન્દ્રિયના વિષય@ાગમાં જ વિશેષ આસક્ત રહે છે, તે એવી અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે, કે જેમાં એ એક ઈન્દ્રિયનું જ્ઞાન અત્યક્ષ યા ખીલ્કુલ થતું નથી.
આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણામાં અલ્પાધિક રૂચિ રાખવાવાળાઓમાં, તે તે પ્રમાણમાં આત્માની જ્ઞાનાદિ શક્તિની
