________________
...શ્રી જિનપ્રતિમા શ્રી જિન સમાન શાથી ? [ ૧૩૯ શાસ્ત્ર યા તેને કથન કરનાર સદગુરૂનું વચન, એ ઉપચરિત પ્રમાણ છે. એ રીતે ચક્ષુથી થનારો બેધ, એ મૂખ્ય પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે: અને એ બેધના સાધન રૂપ ચક્ષુ, એ ઉપચરિત પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે. હેતુ અને દષ્ટાંત આદિના પ્રયોગથી થનાર બેધ, એ અનુમાન પ્રમાણે છે: અને એ બધ કરાવનાર હેતુ અને દૃષ્ટાંતને શબ્દપ્રયાગ, એ ઉપચરિત અનુમાન પ્રમાણ છે. આ રીતે જ્ઞાનનું સાધન જ્ઞાન, એ મૂખ્ય પ્રમાણ છે અને એ સાધનનું સાધન, જ્ઞાન સિવાયનું અન્ય, એ પ્રમાણ તરીકે ઓળખાતું હોય તે પણ ઉપચરિત પ્રમાણ છે. કોઈને રૂપિઆ ધીર્યા હોય અગર વિસ્મૃત થયેલ વાત યાદ કરાવવી હોય, તે કહેવાય છે કે એ વાતમાં અમૂક માણસ કે અમૂક લખત એ પ્રમાણ છે. અહીં પ્રમાણનો અર્થ જ્ઞાન થતો નથી, તે પણ અમૂક માણસ કે અમૂક લખત એ વિસ્મૃત થયેલ વાતને યાદ કરાવવા માટે સાધન રૂપ બને છે, માટે તેને પણ ઉપચારથી પ્રમાણ માનવામાં આવે છે: કિન્તુ મૂખ્ય પ્રમાણુ તો જ્ઞાન જ સિદ્ધ થાય છે. પ્રમાણુ અને પ્રમાણુભાસ :
એ જ્ઞાન બે પ્રકારનું હોય છે. એક મિથ્યા અને બીજું સમ્ય! સમ્યગજ્ઞાનને “પ્રમાણું કહેવામાં આવે છે અને મિથ્યા જ્ઞાનને “પ્રમાણભાસ” કહેવામાં આવે છે. વિપરીત, સંશયિત કે અસ્પષ્ટ જ્ઞાન, એ મિથ્યા જ્ઞાન છે અને એ કારણે તે પ્રમાણ રૂપ બની શકતું નથી. પ્રમાણજ્ઞાનમાં સંશય, વિપર્યાસ કે અસ્પષ્ટતાને લેશ પણ અવકાશ હોતું નથી. પ્રમાણજ્ઞાનની અનિવાર્યતા:
એ જાતિનું સમ્યજ્ઞાન, એ સર્વ પુરૂષાર્થોનું મૂળ છે.
