________________
પુણ્ય અને પાપને વિવેક
[ ૧૩૩ પૂર્ણતા કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય?
“પૂર્ણતા કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય?” અર્થા-પાપથી આત્માની મુક્તિ કેમ થાય?”—એને ઉત્તર એ છે કે–પૂર્ણતા તે ખૂદ આત્મામાં સદાય રહેલી છે. માત્ર આત્માની મિથ્યા શ્રદ્ધા તથા અશુદ્ધ તન્મયતા ( ચારિત્ર) એ પૂર્ણતાની અભિવ્યક્તિ થવામાં–એનો અનુભવ થવામાં વિન કરે છે: એટલા જ માટે મિથ્યા શ્રદ્ધા તથા વિપરીત ચારિત્ર્ય એ જ પાપ છે અને બીજાં સર્વ પાપનું મૂલ છે. એનાથી મુક્ત થવા માટે પ્રારબ્ધ અને પુરૂષાર્થ બંનેની આવશ્યકતા છે. પ્રારબ્ધ અને પુરૂષાર્થ ઉપરાન્ત બીજા પણ સહકારી કારણે છે, પણ આ બે મૂખ્ય છે. પ્રારબ્ધ કહેવાય છે પૂર્વસંસ્કારેને, જે આત્માનાં પિતાનાં જ કર્મોથી ઉત્પન્ન થાય છે. પરંતુ એક વાર ઉત્પન્ન થયા પછી એ આત્મા માટે નિયન્તા જેવું બની જાય છે. નીચી કેટિના જીવો તો સર્વ પ્રકારે પ્રારબ્ધના જ વશમાં રહે છે. પ્રારબ્ધની અનુકૂલતા થવાથી મનુષ્યાદિને ઉચ્ચ એનિઓમાં જન્મ, વિવેકશક્તિ, સત્સંગતિ, વાસનાઓથી થોડી-ઘણી સ્વાધીનતા વિગેરે સારાં સાધને મળે છે અને એથી સ્વાધીન સુખના તરફ થી રૂચિ પણ થાય છે. આત્મા આ સાધનને અને તેમાં પણ ખાસ કરીને વિવેકને, કે જે પુરૂષાર્થનું મૂખ્ય સાધન છે તેનો, સદુપયોગ કરી શકે છે. આનું જ નામ પુરૂષાર્થ છે. ત્યાર બાદ પુરૂષાર્થથી આત્મા પોતાની શક્તિઓને વધારતો જતો, વિશેષ ને વિશેષ અનુકૂલ સાધનેને બનાવો રહે છે. અન્તમાં પ્રારબ્ધથી સંપૂર્ણ સ્વાધીન બની, પોતાની પૂર્ણ ઉન્નતિ કરી લે છે. અર્થાત્ –પછી તેને માટે પ્રારબ્ધ જેવું કાંઈ રહેતું જ નથી.
