________________
૭૨ ]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન...
હાવાથી તેની તેટલી પ્રસિદ્ધિ દેખાતી નથી. ખીજી વાત એ છે કે–ઉત્તમ મનુષ્યાને કેટલીક વાર દેવની ઉપમા આપવામાં આવે છે, તે પણ મૂખ્ય દેવની હયાતિ સિદ્ધ કરે છે. મૂખ્ય વસ્તુ કેાઈ જગ્યાએ હાય તા જ તેના ઉપચાર અન્યત્ર ઘટી શકે છે. अन्यत्र सिद्धस्य वस्तुनोऽन्यत्र आरोप उपचारः । " " मुख्याभावे सति निमित्ते प्रयोजने च उपचारः નિચત્તે । 1–એ. જાતિની ઉપચારની વ્યાખ્યા જ, મુખ્ય દેવની સિદ્ધિ કરાવી આપનાર છે.
'
અથવા
અન્ય અને મેક્ષ :
આત્મા અને કર્મ–એ એ પદાર્થોના સંબંધથી જેમ પુણ્ય, પાપ, પરલેાક, સ્વર્ગ, નરકાદિની સિદ્ધિ થાય છે, તેમ અન્ય અને માક્ષ–એ એ પદાર્થની પણ સિદ્ધિ એ સમ્બન્ધ અને અસન્મન્મથી થનારી છે. આત્મા અને કર્મનું એક પ્રદેશાવગાહન રૂપ આપસમાં મળવું એ અંધ છે અને કર્મની સાથે મળેલ આત્માનું એ કર્મના બંધનથી સર્વથા મુક્ત થવું એ મેાક્ષ છે. અહીં એક શંકા અવશ્ય ઉત્પન્ન થાય તેમ છે કે જીવ અને કર્મના સબંધ આદિમાન છે કે અનાદ્વિમાન ? જો આદિમાન છે તા પહેલાં જીવ શુદ્ધ હતા તેા કર્મ લાગ્યાં શી રીતે ? શુદ્ધાત્માને પણ જો વગર કારણે કર્મના બંધ થઇ જાય તેા મુક્તાત્માને કેમ ન થાય? એ આપત્તિ ટાળવા માટે જો જીવ અને કર્મના સંબંધ અનાદિમાન છે એમ માનશેા, તેા જીવ અને આકાશને સંબંધ જેમ અનાદ્ધિમાન હેાવાથી અન્ત વિનાના છે તેમ જીવ અને કર્મના સંબંધ પણ કદી દૂર થઈ શકશે નહિ. ' જીવ અને કર્મના સંબંધ માટે ઉપર જણાવેલી અન્ને પ્રકારની યુક્તિએ સર્વથા અયેાગ્ય છે. જીવ અને કર્મના સંબંધ બીજા
