________________
૧૨૬ ]
નાસ્તિક—મતવાદનું નિરસન...
જ્ઞાનીપુરૂષા કમાવે છે કે—આત્મા અનાદિકાળથી માયા, પ્રકૃતિ યા કર્મથી સમૃદ્ધ થઈ ને પાતે પાતાને ભૂલી ખાદ્ય પદા[માં લીન થઈ રહ્યો છે; અને એથી હંમેશ માટે અપૂર્ણતાના અનુભવ કરતા રહીને ઈચ્છા, રતિ, અરતિ, સુખ, દુ:ખ આદિ ભાગવી રહ્યો છે. એ ભાગ અને એ અનુભવ એના એટલા કાળથી અને એટલી માત્રામાં થઇ રહ્યો છે, કે જેથી ઇચ્છાદિ એ આત્માને એટલી આવશ્યક, અભિન્ન અને સ્વાભાવિક જેવી લાગે છે, કે જેટલી એક મદિરાપાનીને મદિરા લાગે. આત્મા અનાદિથી અશુદ્ધ છે:
યુક્તિથી પણ આત્મા અનાદિથી જ અશુદ્ધ છે એમ સિદ્ધ થાય છે. આત્મા સત્ હાવાથી અનાદિ અને અનન્ત છે, એમાં તા કાંઇ વિવાદ છે જ નહિ. હવે જો એને પ્રથમ શુદ્ધ રહેલે માનવામાં આવે, તે પૂર્ણ જ્ઞાનના ભક્તા શુદ્ધ આત્મા કેવી રીતે અશુદ્ધ અને અને શુદ્ધ આત્મા પણ અશુદ્ધ અને, તે જે આત્મા શુદ્ધ થઇ ગયા છે તે પણ અશુદ્ધ અનીને દુ:ખના ચક્રમાં ફ્રી કેમ ન પડે ? એથી આત્મા અનાદિથી જ અશુદ્ધ છે એ સ્થિર થાય છે. ‘જે અનાદિ હાય, તેના અન્ત કેવી રીતે થઈ શકે?’–એ પ્રશ્ન અહીં ઉભા જ રહે છે પરંતુ એનું સમાધાન તદ્દન સ્પષ્ટ છે. કર્મ અને એનાથી ઉત્પન્ન થનારા સંસ્કારા, સમુદાય યા પ્રવાહ રૂપથી અનાદિ છે, પરંતુ પ્રત્યેક કર્મ અને તજ્જન્ય સંસ્કાર તા સાદિ છે અને કેટલેાક કાળ જ રહેવાવાળા છે. એના સંબંધ સકારણ હાવાથી, એ કારણના નાશ કે અભાવમાં એ સંબંધના નાશ કે અભાવ પણ સ્વત: સિદ્ધ છે. એ રીતે કર્મના અન્ત પણ સંભવિત છે : કારણ કે બાહ્ય કારણ રૂપ કર્મના સંબંધ નહિ
