________________
[ ૧૦૩
...ત્રણ વિનાશક ચેપી બદીઓ એક જ છિદ્રની ઉપાધિ દ્વારા તે પ્રકાશ આવે છે, તેથી એટલા પ્રકાશ ઉપરથી સૂર્યનાં સમસ્ત કિરણનું વાસ્તવિક માપ નીકળી શકે નહિ. એ જ રીતે ઘરની અંદર એક ઘણું પ્રકાશવાળી દીપક રાખવામાં આવ્યો હોય અને એને થોડે છેડે પ્રકાશ તેવા પ્રકારનાં નાનાં નાનાં છિદ્રો દ્વારા બહાર નીકબતે હેય, તો જે લોક બહારથી દેખશે તે અંદર રહેલા દીપકના સંપૂર્ણ પ્રકાશને અંદાજ શી રીતે કરી શકશે? એને તો બહારના થોડાક જ પ્રકાશનું જ્ઞાન થવાનું, કે જેટલે પ્રકાશ છિદ્રો દ્વારા બહાર આવેલ તે દેખી શકે છે. એજ પ્રક્રિયાને અનુસાર અજ્ઞાનનાં આવરણથી ઢંકાયેલું સંપૂર્ણ જ્ઞાન, જેટલા પ્રમાણમાં આવરણ હઠે છે, તેટલા પ્રમાણમાં બહાર પ્રકાશિત થાય છે. જ્ઞાન અંતરમાં છુપાયેલું છે:
સંપૂર્ણ જ્ઞાન આત્મામાં છે તેને બહાર શોધવાની જરૂર નથી. એ વાતને વધુ સ્પષ્ટ સમજવા માટે અગ્નિનું દૃષ્ટાંત છે. અગ્નિ સળગાવવો હોય ત્યારે તેને બહારથી લાવ પડત નથી. બે અરણિયાના મન્થનથી, ચકમક પત્થરના બે ટુકડાએના પરસ્પર આઘાતથી અથવા દીવાસળીને બાકસના મસાલા પર ઘસવાથી અગ્નિ પ્રગટ થઈ જાય છે. તે વખતે અગ્નિ કાંઈ બહારથી આવતો નથી: કિન્તુ તે પહેલેથી જ ત્યાં અવ્યક્ત રૂપમાં રહેલ હતો. અમૂક પ્રકારના પ્રયોગથી તે વ્યક્ત રૂપમાં પ્રગટ થાય છે. વિજલીની બાબતમાં પણ એ જ વાત છે. વિજલીને આપણે નવી ઉત્પન્ન કરતા નથી, પરન્તુ અવ્યક્ત વિજલીને વ્યક્ત કરવાનાં સાધન માત્ર ઉભા કરીએ છીએ. એજ રીતે કાષ્ઠ ચા પાષાણુમાં મૂર્તિ બનાવનાર,
થી બે અરવિ હોય ત્યારે જવા માટે આ
