________________
૧૧૪]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન. પ્રકાશિત થાય છે. આ રીતે આત્માને વિચાર કરનાર પિતાના પરલોકને જેમ નિશ્ચય કરી શકે છે, તેમ પોતાના પ્રાપ્તવ્ય સ્થાનને પણ નિશ્ચય કરી શકે છે. પ્રાપ્તવ્ય સ્થાનના નિશ્ચયવાળાની સઘળી પ્રવૃત્તિ સફળ પ્રવૃત્તિ બને છે. અર્થાત–પ્રાપ્તવ્ય સ્થાનને નિકટ લાવનારી બને છે. એથી ઉલટી રીતે આત્માના નિશ્ચય વિનાના આત્માઓ ધ્યેયશૂન્ય હેવાથી, પિતાની સઘળી પ્રવૃત્તિઓ નિષ્ફળ બનાવે છે : એટલું જ નહિ, પણ આત્માના સ્વાભાવિક ગુણોના વિકાસને રૂંધનારી વિપરીત પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા ગન્તવ્ય સ્થાનને દૂર ને દૂર હડસેલે છે. પરિણામે ભય, અજ્ઞાન, દુઃખ, દરિદ્રતા અને પરાધીનતાના ભંગ બની અનન્ત કાળ સુધી ભીષણ સંસારમાં ભટકે છે. એ જાતિની અનિષ્ટ દશામાંથી ઉગરી જવા માટે પ્રત્યેક વિચારશીલ વ્યક્તિએ વહેલામાં વહેલી તકે આત્મનિશ્ચય કરવો પરમ આવશ્યક છે અને આત્માના સહજ ગુણેની આડે આવતાં કર્મોને વિનાશ કરવા માટે ઉદ્યમશીલ બનવું એ પરમ કર્તવ્ય છે. ખૂલાસ:
આ લેખાંકમાં–“સત્ એ આત્માનું લક્ષણ છે.”—એમ જે વારંવાર પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે, તે આત્માના અસ્તિત્વને નહિ સ્વીકારનારો વર્ગ, જે આજે વધતું જાય છે, તે વર્ગનેઆત્મા છે અને તે નિત્ય છે”—એમ પ્રત્યાયિત કરવા માટે જ પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે. વાસ્તવમાં “સત્ ” એ આત્માનું લક્ષણ નથી, કિન્તુ સ્વરૂપમાત્ર છે. “સત્ ને આત્માનું લક્ષણ બનાવવા જતાં, તે અતિવ્યામિ દષથી ગ્રસ્ત બને છે: કારણું કે-આત્મા સિવાય અચેતન પદાર્થો પણ “સત્ સ્વરૂપવાળા છે. એજ રીતે બહારથી આવેલા જ્ઞાનને આત્માનું આંતરિક
