________________
ત્રણ વિનાશક ચેપી બદીઓ
[૧૧૯ આત્માના સુખ અને શાન્તિને લેપ થતે દેખાય છે અને જ્ઞાનગુણની સાથે તન્મયતા સાધવાથી આત્મા સુખ અને શાન્તિને સ્વાભાવિક અનુભવ કરતા માલૂમ પડે છે. અમરત્વ, જ્ઞાતૃત્વ અને સુખમય––એ ત્રણ ધર્મો, એ આત્માને સ્વભાવ છે. એ સ્વભાવના વિકાસમાં સહાયક થનાર સર્વ કોઈ આચાર, વિચાર કે ઉચ્ચાર એ ધર્મ છે અને એ સ્વભાવના વિકાસમાં અંતરાયભૂત થનાર સર્વ પ્રકારના આચાર, વિચાર કે ઉચ્ચાર એ અધર્મ છે. ધર્મની આ વ્યાખ્યા ત્રિકાલાબાધિત છે. કઈ પણ દેશમાં કે કઈ પણ કાળમાં કઈ પણ વ્યક્તિથી એને ઈન્કાર થઈ શકે એમ નથી. સુખની અભિવ્યક્તિ બધાને કેમ થતી નથી?
પિતાના અસ્તિત્વ કે જ્ઞાનશક્તિનું ભાન (પછી ભલે તે અલ્પ કે ભ્રમાત્મક હોય પણ તે) તે પ્રાય: પ્રત્યેક પ્રાણિને હેાય છે: પરન્તુ સુખ અને શાન્તિ એ પણ પિતાને જ ધર્મ કે પિતાને જ ગુણ છે, એને અનુભવ સાધારણ જીને હેતો નથી. જે કે-ઈચ્છા દ્વારા એની અભિવ્યક્તિ પ્રત્યેક પ્રાણિમાં હોય છે, પરંતુ અસ્તિત્વ કે જ્ઞાતૃત્વની જેમ તેને શાશ્વત અનુભવ થતો નથી. એનું કારણ બીજું કોઈ પણ નથી, પરંતુ સાધારણ જીનું શ્રદ્ધાન અને તન્મયત્વ સદા પર પદાર્થો પ્રત્યે ઝુકેલું હોય છે એ જ છે. પર પદાર્થ સ્વરૂપમાં એકબીજાથી વિસદશહોવાના કારણે, સાધારણુજીની આવૃત્તિ રાગદ્વેષાત્મક રૂપ ધારણ કરી લે છે. અર્થા-રૂચિને જે અનુકૂલ હોય તેની પ્રતિ રાગ અને પ્રતિકૂલ હોય તેની પ્રતિ દ્વેષ જન્મે છે. તે વખતે રૂચિને અનુકૂલ પદાર્થના જ્ઞાનથી આત્મા રાગાત્મક સુખને અનુભવે છે અને રૂચિને પ્રતિકૂળ પદાર્થના
