________________
૧૨૨ ]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન.. છે ? એથી જ કે-અબ્રહ્મના સેવનમાં આત્મા પોતાના સુખને સ્ત્રી આદિ બાહ્ય પદાર્થોનું આશ્રિત બનાવે છે. બ્રહ્મચર્યનું પાલન એ સ્વભાવને અનુકૂલ છે તેથી ધર્મ છે અને અબ્રાનું સેવન એ સ્વભાવને પ્રતિકૂલ છે તેથી અધર્મ છે. કારણ કેએમાં સુખની પ્રાપ્તિ માટે સ્વભાવને આશ્રય નહિ લેતાં, પર પદાર્થોને આશ્રય લે પડે છે. બ્રહ્મચર્યના પાલનમાં પર પદાર્થોને આશ્રય બીલકુલ લેવે પડતો નહિ હેવાથી, તેટલા અશમાં તે ધર્મરૂપ બને છે. એ જ રીતે સ્વસ્ત્રીસતેષમાં સ્વ સ્ત્રી સિવાય અન્ય સર્વ સ્ત્રીઓ પ્રત્યે વાસનાને ત્યાગ થાય છે, તેથી તેટલા અંશમાં તે પણ ધર્મ બને છે. પરંતુ બ્રહ્મચર્યને ઘાત જેટલા અંશમાં થાય છે, તેટલા અંશમાં તે તે પણ અધર્મ જ છે. સ્વ સ્ત્રીની સાથે પણ કેવલ પશુવત્ વિષયભોગની અપેક્ષાએ મર્યાદિત ભેગ એ ધર્મ છે. કેમકેએમાં અધિક વાસનાથી છૂટકારે છે. સત્ય શાથી ધર્મ છે?
એજ રીતે સત્ય વચનનું ઉચ્ચારણ એ ધર્મરૂપ બને છે. એનું કારણ પણ એમાં સ્વ સ્વભાવની અનુકૂળતા રહેલી છે એ જ છે. આત્મા શુદ્ધ સ્વભાવથી તે મન, વચન અને કાયાથી રહિત છે, એથી વાસ્તવિક સત્ય તો સર્વથા માન યા શાતિ છે: પરંતુ વ્યવહારમાં જે સત્ય કહેવાય છે, તેમાં અસત્ય અને અહિતકર વચનને ત્યાગ છે, તથા સત્ય વચન બોલવામાં સરલતા અધિકાંશ હોવાના કારણે, કપટાચરણની અપેક્ષાએ એમાં મને વ્યાપાર આદિની ક્રિયાઓ પણ અલ્પ થાય છે, અને એથી પિતાને તથા પર–ઉભયને શાતિ અધિક થાય છે. એટલા જ માટે અસત્ય ભાષણની અપેક્ષાએ સત્ય ભાષણ એ ધર્મ છે.
