________________
૧૧૨ ]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન... પ્રાપ્ત કરવું, સુખી થવું અને સ્વતન્ત્ર બનવું–એટલું જ નથી ઈચ્છ, કિન્તુ બીજાઓ પર શાસન કરવાને પણ ઈરછે છે. કેવલ શાસન જ નહિ, કિન્તુ યદિ સંભવ હોય તે અખિલ બ્રહ્માંડનું સ્વામિત્વ ઈચ્છે છે. અત એવ ઐશ્વર્ય પણ આત્માને સ્વભાવ છે, એ યુક્તિ અને અનુભવ-ઉભય દ્રષ્ટિએ સત્ય ઠરે છે. અખિલ બ્રહ્માંડના સ્વામિત્વની ઈચ્છા છતાં, આત્મા વર્લેમાનમાં ઐશ્વર્યહીન અવસ્થા અનુભવી રહ્યો છે, તેનું કારણ પણ સ્પષ્ટ જ છે. આત્માનું સ્વાભાવિક અનન્ત ઐશ્વર્ય વર્તમાનમાં એને રોકનાર કર્મનાં આવરણેથી આવરિત છે. અનન્ત દાન, અનન્ત લાભ, અનન્ત ભેગ, અનન્ત ઉપભોગ અને અનન્ત વીર્ય-એ આત્માનું સ્વાભાવિક ઐશ્વર્યા છે. અન્ય આત્માએનાં દાન, લાભ, ભગ, આદિમાં વિને ઉભાં કરીને આત્મા પિતાના સ્વાભાવિક ઐશ્વર્યને ગુમાવી બેઠો છે. જ્યાં સુધી બીજાઓના દાનાદિમાં અન્તરાયભૂત થવાનું કાર્ય આત્મા ચાલુ રાખે છે, ત્યાં સુધી તેની અનન્ત દાનાદિ શક્તિઓ પ્રગટ થઈ શકતી નથી, કિન્તુ અધિક ને અધિક અવરાતી જાય છે. જેટલા જેટલા અંશે તે બીજાઓને વિનાદિ કરતે અટકે છે, તેટલે તેટલે અંશે તેની દાનાદિ શક્તિઓ પ્રગટ થતી જાય છે. જે દિવસે આત્મા બીજાઓને વિદનભૂત થતો સર્વથા અટકી જાય છે, તે દિવસે તેનું દાનાદિ સંપૂર્ણ ઐશ્વર્ય તેનાથી દૂર રહેતું નથી. આત્મા અને ઈશ્વર:
આપણે જોઈ ગયા કે–સત્, ચિત, આનન્દ, મેક્ષ અને ઐશ્વર્ય,-એ પાંચ વસ્તુઓ આત્માના સહજ ગુણ છે. ગરમ કરવામાં આવેલા ઉષ્ણ જલની સ્વાભાવિક શીતલતા જેમ ઘેડા સમય માટે ભલે દબી જાય છે, પરંતુ સદાને
