________________
૧૧૬ ]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન.. ર્થોમાં શા માટે ભટકવું જોઈએ? જડ પદાર્થો પર તથા વિજાતીય હેવાથી, એમાં તેવી તન્મયતા પણ ક્યાંથી થઈ શકવાની હતી? અને તન્મયતા વિના આનન્દ કે શાન્તિને. અનુભવ પણ ક્યાંથી થવાને હતો? પરને સ્વભાવ પિતાને થઈ શકતો નથી અને પોતાને સ્વભાવ જે છે તેને કદી. વિગ થઈ શકતો નથી. સુખ એ આત્માને સ્વભાવ હેવા છતાં, બાહ્ય નિમિત્તોથી તે આચ્છાદિત યા વિકૃત થાય છે અને તેના પરિણામે અસ્થિરતા અને અશાન્ત વધે છે. એ કારણે સ્વભાવની પ્રાપ્તિ અને પરિપૂર્ણતા એ જ વાંછનીય છે. પિતાનું પૂર્ણત્વ પિતાના ગુણોથી જ થઈ શકે છે. પરની ઉન્નતિ કે પૂર્ણતા, એ પોતાની કદી બની શકતી નથી. એ જ કારણે ધર્મ એ ઉપાદેય છે અને અધર્મ એ હેય છે. ધર્મની વ્યાખ્યા :
પિતાને સ્વભાવ અને તેને વિષે તન્મયતા, એજ વાસ્તવિક ધર્મ છે. ધર્મની આ વ્યાખ્યા સર્વ દેશ અને સર્વ કાળ માટે એકસરખી રીતે નિબંધ છે. સર્વ પ્રકારના આચાર, ધર્મ યા અધર્મ રૂપ હેવાની કસોટી કઈ હોય, તો પણ તે આ જ છે. સર્વ સત્યનું સત્ય કોઈ હોય, તો પણ તે આ જ. છે. જગતભરમાં જેટલા સારામાં સારા નીતિ-નિયમે છે, કાયદા-કાનુને છે, રીત-રીવાજો છે, ઉપદેશ–આદેશો છે અને કર્મ તથા ભાવનાઓ છે, તે બધાને મૂળ આધાર કે અન્તિમ લક્ષ્ય કેઈ હેય, તો તે ધર્મની ઉપર્યુક્ત વ્યાખ્યા જ છે. આત્માને પિતાને સ્વભાવ જ્ઞાન અને સુખ છે. એ સ્વભાવની સાથે તન્મયતા, એ જ પારમાર્થિક ધર્મ છે. સ્વભાવની સાથે તન્મયતાની પ્રાપ્તિ કરાવી આપનાર એ સઘળા વ્યવહાર
