________________
...ત્રણ વિનાશક ચેપી બદીઓ
[ ૧૦૯ દષ્ટિથી વિચારતાં પણ એ સ્પષ્ટ થાય છે કે–સદા જીવિત રહેવાની ઈચ્છા એ જ આત્માના અમરત્વ સ્વભાવની સાબીતી છે. એ જ રીતે પદાર્થોને જાણવાની ઈચ્છા એ જ આત્માના જ્ઞાન–સ્વભાવની સાબીતી છે તથા એજ રીતે નિરન્તર આનન્દની ખેજ કરવી, એ આત્માના આનન્દ-સ્વભાવની સાબીતી છે. સદા જીવિત રહેવાની તથા પદાર્થોને જાણવાની ઈચ્છા એ જેમ અનન્ત જીવન અને નિ:સીમ જ્ઞાન એ આત્માનું સ્વરૂપ છે એમ સિદ્ધ કરે છે, તેમ સર્વ આત્માઓ હંમેશાં આનન્દની જ શોધમાં રહે છે એજ એક નિશ્ચિત અને પર્યાપ્ત પ્રમાણ છે કે–આનન્દ, એ પણ અન્તરાત્માને સ્વભાવ છે. જે પ્રકારે માછલી કેઈ કારણસર જલની બહાર આવી જાય છે તો ફેર પાછી જલમાં જવાને માટે જ ઉદ્યમ કરે છે : કારણ કે-જલ એ જ એનું સ્વાભાવિક સ્થાન છે, એજ પ્રકારે આત્મા પણ કેઈ કારણવશાત્ આનન્દથી દૂર થાય છે, તો પાછો તુરત જ એ આનન્દને પ્રાપ્ત કરવા સતત્ ઉદ્યોગ કર્યા કરે છે: કારણ કે-આનન્દ જ આત્માને પ્રાકૃત સ્વભાવ છે, એટલું જ નહિ પણ આનન્દ એ એનું સ્વરૂપ જ છે. આત્મા જે કાંઈ પ્રવૃત્તિ કરે છે, તે આનન્દની પ્રાપ્તિના લક્ષ્યથી જ કરે છે. જો કે–એ આનન્દની પ્રાપ્તિ માટે ઉચિત સાધનને પણ ઉપયોગ કરે છે અને અવિદ્યાને વશ અનુચિત સાધનને પણ ઉપયોગ કરે છે તથા પોતે કેવા આનન્દને ઈચ્છે છે એનું નિરૂપણ પણ કરી શકતું નથી. પરંતુ એ એક જૂદો જ પ્રશ્ન છે. આત્માને સ્વભાવ આનન્દ છે, એ વસ્તુના નિર્ણયમાં ઉંધી પ્રવૃત્તિ કરવી કે નિરૂપણ ન કરી શકવું, એ લેશ માત્ર બાધક નથી. આત્મા જે આનન્દને ચાહે છે, તે આનન્દ પરિપૂર્ણ, અનતિશાયી.
