________________
-
-
૧૦૦ ]
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન... પણ વસ્તુની સહાય વિના કેવળ “જન્મ” અને “મરણ” એ બે સંસ્કૃત શબ્દનું જ પરિજ્ઞાન આપણને આત્માના અમરત્વને નિર્ણય કરાવી આપે છે.
-
લેખાંક ર
:
SHREE
આત્માનો બીજો ગુણ જ્ઞાન :
જેમ સત્, અસ્તિત્વ અથવા અમરત્વ એ આત્માનું લક્ષણ છે, તેમ આત્માનું બીજું લક્ષણ જે ત્રણે કાળમાં આત્માથી પૃથક્ કરી શકાતું નથી તે લક્ષણ “થિત્ ” અથવા
જ્ઞાન” છે. આત્માની કેઈ પણ અવસ્થા એવી નથી, કે જે અવસ્થામાં આત્મા છેડા પણ જ્ઞાનવાળો ન હોય. અજ્ઞાનમાં અજ્ઞાન આત્મા પણ એટલું તો અવશ્ય જાણે છે કે-“ કાંઈ પણ જાણતો નથી.” “હું કાંઈ પણ જાણતો નથી”—એ અનુભવ કરાવનાર પણ એક પ્રકારનું જ્ઞાન જ છે. જ્યારે કોઈ માણસને એમ બોલતો આપણે સાંભળીએ છીએ કે હું અમૂક વિષયમાં કાંઈ જાણતો નથી.”—તે વખતે એટલે તો એને નિશ્ચય થાય છે કે “અમૂક વિષયમાં હું કાંઈ પણ જાણતા નથી.” એ નિશ્ચય કરાવનાર કેણ છે? સાને કબૂલ કરવું પડશે કે–અજ્ઞાનતાને પણ નિશ્ચય કરાવનાર એક પ્રકારનું જ્ઞાન જ છે. એ જ્ઞાન પૂર્ણ છે કે અપૂર્ણ છે, યથાર્થ છે કે અયથાર્થ છે, થોડું છે કે અધિક છે, તેનો નિર્ણય આપણે અહીં નથી કરે: પણ તે એક પ્રકારનું જ્ઞાન જ છે, એટલે જ આપણે
