________________
90 ]
નાસ્તિક મતવાદનું નિરસન...
ગ્રેગ હંમેશાં એક સમયે શુભ યા અશુભ જ હાઈ શકે છે, કિન્તુ શુભાશુભ ઉભયસ્વરૂપ યાગ એક જ સમયે કદી હાઈ શકતા નથી. એજ કારણે તેના કાર્યરૂપ પુણ્ય અને પાપ–એ એ સ્વતંત્ર છે, એમ સહજ રીતિએ સિદ્ધ થાય છે. સ્વર્ગ અને નરક :
પરલેાકની સિદ્ધિમાં આપણે એ જોઇ ગયા કે ચતુર્ગતિ રૂપી સંસારમાં પરિભ્રમણ એજ આત્માના પરલેાક છે. એ ચાર ગતિમાં મનુષ્ય અને તિર્યંચ ગતિ, એ તા સા કાઈને પ્રત્યક્ષ છે, પરન્તુ દેવ અને નારક—એ એ ગતિ કાઇને પણ પ્રત્યક્ષ નથી, તેા પછી તે પણ જગતમાં છે એમ શી રીતે માની શકાય ?—આ જાતિના પ્રશ્ન કરનાર આગમપ્રમાણને માનનારા નથી, એ તેા આપાઆપ સિદ્ધ થાય છે : માટે તેની આગળ આગમપ્રમાણુ ધરવું એ અંધા આગળ આરસી ધરવા સમાન છે : છતાં પણ દેવલાક અને નારકી પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણેા દ્વારા પણ જેટલી રીતિએ સિદ્ધ છે, તેટલી રીતિએ ખતાવવાથી તેવા આત્માઓમાં પણ જે યાગ્ય હાય તેમાં આગમપ્રમાણુ પ્રત્યે પ્રતીતિ ઉત્પન્ન થવાના સંભવ છે. એ કારણે પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણેા આપવાં એ અનુચિત નથી. દેવલાકને નહિ માનનારની આંખ સામે ચંદ્ર, સૂર્ય, ગ્રહ, નક્ષત્ર, તારા આદિ જ્યાતિષ્ઠ દેવાનાં વિમાના રાજ ભટકાય છે, તેના કોઈ પણ રીતિએ તે ઇન્કાર કરી શકે તેમ નથી. એ ઉપરાન્ત વ્યન્તરાદિ દેવામૃત અનુગ્રહ અને ઉપઘાત પણ પ્રત્યક્ષ નથી, એમ કહેવું એ સર્વથા ખાટું છે. અનુમાનથી પણ દેવગતિની હસ્તી ( વિદ્યમાનતા )ના કોઈ પણ બુદ્ધિમાનને સ્વીકાર કર્યાં સિવાય ચાલે તેમ નથી. અતિશય પાપનું ફળ ભાગવવા માટે જેમ
