________________
..ત્રણ વિનાશક ચેપી બદીઓ
[ ૩૭ વૃદ્ધિ કરનારો નહિ હોવા છતાં, વર્તમાન જગતમાં તે પુષ્કળ મનાય છે અને પૂજાય છે, તેનું કારણ પણ આજના જમાનામાં વધી પડેલી વિષયલંપટતા છે. નાસ્તિકતા અને આધુનિક વિજ્ઞાનવાદ ઉભયના પ્રચારનું પણ કારણ એક જ છે અને તે બહોળા જનસમૂહની વિષયલંપટતા સિવાય બીજું કાંઈ નથી. નાસ્તિકવાદ અને વિજ્ઞાનવાદમાં એટલો ભેદ અવશ્ય છે કેનાસ્તિકવાદ કેવળ બુદ્ધિશૂન્ય છે અને વિજ્ઞાનવાદ બુદ્ધિયુક્ત છે.” બુદ્ધિયુક્ત હોવાથી એકને વિજ્ઞાનવાદનું ઉપનામ અપાય છે અને બુદ્ધિશૂન્ય હોવાથી બીજાને નાસ્તિકવાદનું ઉપનામ અપાય છે. બુદ્ધિના વિકાસ વિના જડના આવિર્ભાવ પણ આટલા વિપુલ પ્રમાણમાં શોધી શકાવા અશક્ય છે, પરંતુ એ જાતિને બુદ્ધિને વિકાસ વિજ્ઞાનવાદ જેવા પવિત્ર શબ્દને સદુપયેગ કરાવવા માટે સમર્થ થઈ શકે તેમ નથી. જે બુદ્ધિને વિકાસ જડના આવિર્ભાવમાં સુખ મનાવવા પ્રયત્ન કરે છે, તે બુદ્ધિને વિકાસ સર્વસ્વના વિનાશ માટે થનારે છે : અને જે બુદ્ધિને વિકાસ ચેતનના આવિર્ભાવમાં જ સુખની બુદ્ધિ પિદા કરાવે છે, તે બુદ્ધિને વિકાસ સર્વ કેઈના ઉદય માટે થનાર છે, એ તો ઘણી જ સ્પષ્ટ બના છે. જડપૂજા અનાવશ્યક :
જ્ઞાન અને વિજ્ઞાન–એ બંને શબ્દો જ્ઞાનને જ કહેવાવાળા હોવા છતાં, એક મિથ્યા જ્ઞાન માટે પણ વાપરી શકાય છે અને બીજે યથાર્થ જ્ઞાન માટે વાપરો એજ વધુ યોગ્ય છે. મરૂ–ભરૂચિકામાં જલનું જ્ઞાન કે છીપમાં રજતનું જ્ઞાન, એ જ્ઞાન નથી એમ નહિ, પણ બ્રાન્ત-જ્ઞાન છે. એ જ્ઞાન ઉત્તરકાળની પ્રતીતિથી બાધિત છે, તેથી તેને યથાર્થે જ્ઞાન કહી
