________________
-
...ત્રણ વિનાશક ચેપી બદીએ
[ પટ કહેવાથી ઘટનો સર્વ નષેધ સિદ્ધ થતું નથી, કિન્તુ પટાદિ ઘટ સ્વરૂપ નથી એટલું જ “અઘટ” પદનું તાત્પર્ય છે. એ રીતે વ્યુત્પત્તિમતું શુદ્ધ પદને નિષેધ જ તેની હયાતિને સિદ્ધ કરે છે. જે જગતમાં ઘટ હયાતિ જ ધરાવતો ન હોય, તે પટાદિને કદી પણ “અઘટ પદથી સાધી શકાય જ નહિ. પ્રસા (સર્વથા ) નિષેધ વ્યુત્પત્તિરહિત કે સામાસિક પદોને સંભવી શકે છે. જેમકે–અડિત્ય, અડવિત્થ, અખરવિષાણુ ઈત્યાદિ. આત્મા એ વ્યુત્પત્તિમતું શુદ્ધ પદ છે, માટે તે છે. એટલું જ નહિ પણ જે દેખાય છે તે આત્મા નથી - એ જાતિનું આત્માને નિષેધ કરનાર વચન જ-“આત્મા છે – એમ સિદ્ધ કરે છે. દેહ અને આત્મા: - જે વસ્તુને નિષેધ કરવામાં આવે છે, તે વસ્તુ જેમ, અવશ્ય હયાતિ ધરાવે છે. તેમ જે વસ્તુને સંશય હોય છે તે વસ્તુ પણ આ જગતમાં અવશ્ય હયાતિ ધરાવનાર હોય છે. “આ છીપ છે કે રજત છે?”_આ રજજુ છે કે સર્વે છે?'- આ સ્થાણુ છે કે પુરૂષ છે?”—એ જાતિને સંશય. ઉભય પદાર્થોની હયાતિને નિશ્ચય હોય તો જ થાય છે. તેમ
આ દેહ છે કે આત્મા છે?”—એ જાતિને સંશય જ એમ. સાબીત કરવા માટે પર્યાપ્ત છે કે–આત્મા અને દેહ ઉભય પદાર્થો જગતમાં હસ્તી ધરાવે છે. જે આત્મા ન જ હોય તે-દેહ એ જ આત્મા છે કે તે તેનાથી ભિન્ન છે? ” એ જાતિને સંશય કદી ઉદ્દભવ પામી શકે નહિ. એજ રીતે દેહ અને આત્મા–એ બે શબ્દો જ દેહ અને આત્માનું પાર્થક્ય સિદ્ધ કરવા માટે સમર્થ છે. ઘટ અને આકાશ
