________________
...ત્રણ વિનાશક ચેપી મદીઆ
સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષ :
પ્રત્યક્ષ એ પ્રકારના છે : એક વ્યવહારિક અને મીજો પારમાર્થિક. પારમાર્થિક પ્રત્યક્ષ આજે આ ક્ષેત્રમાં વિદ્યમાન નથી. વ્યવહારિક પ્રત્યક્ષ પણ એ પ્રકારના છે: એક ઐન્દ્રિયક પ્રત્યક્ષ અને બીજું માનસિક સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષ. આત્મા ઇંદ્રિયાને અગાચર હાવાથી તેના એન્દ્રિયક પ્રત્યક્ષ નથી, તેા પણ તેને સ્વસંવેદન માનસિક પ્રત્યક્ષ સૌને અનુભવસિદ્ધ છે. ‘હું છું. ’ –એવા અનુભવ સા કેાઈને પ્રત્યક્ષ થાય છે. એ અનુભવ જો ભ્રાન્ત હાય તેા ખીજે કાઈ પણ અનુભવ અભ્રાન્ત અની શકે તેમ નથી. જ્યાં સુધી આત્માને પેાતાની ભ્રાન્તિ છે, ત્યાં સુધી તે ખીજા પદાર્થોનું અભ્રાન્ત જ્ઞાન કયાંથી કરી શકવાના હતા ? ઘટ, પટાઢિ અન્ય પદાર્થોનું જ્ઞાન આત્માને અભ્રાન્ત રીતિએ થઈ શકે છે, એ જ એમ બતાવે છે કે તેને પોતાનું જ્ઞાન તે સુતરાં અભ્રાન્ત છે. આત્મા જો સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષ ન હેાય, તે–‘હું છું.’–એવા પ્રત્યક્ષ કદી ઘટે જ નહિ. એટલું જ નહિ, પણુ–‘હું છું કે નથી ?”–એવા સંશય પણુ ઘટે નહિ. જેને એ પ્રકારના સંશય થાય છે, તે જ આત્મા છે. આત્માને સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષ નહિ માનનારના મતે આત્મા સબંધી ત્રિકાલ વિષયક વ્યપદેશ પણ ઘટી શકતા નથી. મે કર્યું, હું કરૂં છું, હું કરીશ. ’–એ જાતિના ત્રિકાળ વિષયક વ્યપદેશ પ્રત્યેક આત્મા પેાતાના માટે કરે છે, એ જ આત્માના સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષના મેટામાં મોટા પૂરાવા છે.
"
[ ૧
છદ્મસ્થ પ્રત્યક્ષ:
છમસ્થને સર્વ વસ્તુ દેશથી જ પ્રત્યક્ષ થાય છે. દીપક આદિના પ્રકાશ વડે ઘટાઢિ પદાર્થોના પ્રત્યક્ષ થાય છે. તેના
