________________
=
...ત્રણ વિનાશક ચેપી બદીઓ
[ ૬૭ કરે છે. એટલું જ નહિ, કિન્તુ દષ્ટ ફળમાં એ જાતિની તારતમ્યતા રૂપી કાર્યનું કારણ પણ કર્મ જ છે. અદષ્ટ ફળ એકાંતિક છે : કારણ કે–સંસારમાં ઘણું છે કેવળ દષ્ટ ફળની ઈચ્છાથી જ ક્રિયા કરનારા છે, છતાં અનિચ્છાએ પણ તેમને અદષ્ટ ફળ ભેગવવું પડે છે! સિા, સુખના અભિલાષી અને દુઃખના દ્વેષી હોવા છતાં, સંસારમાં સુખી થોડા અને દુ:ખી ઘણું , જણાય છે, એ પણ અંદષ્ટ ફળની એકાંતિતાનો અચૂક પૂરા છે. દાનાદિ શુભ ક્રિયાઓ કરનારા થડા છે અને હિંસાદિ અશુભ કિયાઓ કરનારા ઘણા છે, તેથી શુભ અદષ્ટને બાંધનારા થોડા હોય અને અશુભ અષ્ટને બાંધનારા ઘણા હાય, એમાં કાંઈ આશ્ચર્ય નથી. એ જ એક કારણ છે કે-સુખની ઈચ્છા બધાને હોવાં છતાં, સુખી થોડા છે અને દુઃખની ઈચ્છી કોઈને પણ લેશ માત્ર નહિ હોવા છતાં દુ:ખી ઘણા છે. કર્મ અમૂર્ત નથી:
અમૂર્ત કર્મ સુખ-દુઃખાદિમાં નિમિત્ત બની શકે નહિ. જેમ આકાશ. આકાશ અમૂર્ત હેવાથી તે આત્માને સુખદુખાનુભવ કરાવી શકતું નથી. આત્માને સુખાનુભવ યા દુખાનુભવ કરાવનાર મૂર્ત પદાર્થો છે, એ વાત પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ છે. અનુકૂળ આહારાદિનાં પુદગલો આત્માને સુખ આપે છે અને અગ્નિ-કટકાદિ પ્રાતકૂળ પદાર્થો આત્માને દુઃખ આપે છે. અહીં એક શંકા થવી સંભવિત છે કે–“સુખદુ:ખાદિનો અનુભવ એ એક પ્રકારનું ચૈતન્ય છે અને ચૈતન્ય એ જ્ઞાનાદિની જેમ અમૂર્તિ છે. શરીરાદિ મૂર્તિ છે માટે તેનું કારણ મૂર્ત કર્મ ઘટી શકે છે, પરંતુ અમૂર્ત સુખદુઃખાદિનું કારણ મૂર્ત કર્મ કેવી રીતિએ ઘટી શકે?” આ શકાતે જ વ્યાજબી
