________________
૬૪ ].
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન.. શરીરને સ્વામી:
શરીર પ્રતિનિયત સંઘાત અને રૂપાદિથી યુક્ત છે, માટે તેને કેઈ અથી(સ્વામી) અવશ્ય હવે જોઈએ. જેમ સંઘાત અને રૂપાદિથી યુક્ત ઘર વિગેરે સ્વામી અવશ્ય હોય છે. પ્રતિનિયત સંઘાત અને રૂપાદિથી જે યુક્ત નથી, તેને સ્વામી પણ કેઈ નથી. જેમ જંગલના ટેકરા અથવા રેતીના ઢગલા.
એ રીતે શરીર, ઈન્દ્રિય વિગેરેનો કર્તા, ભક્તા, અધિકાતા, આદાતા અને અથી (સ્વામી) આત્મા છે, પણ આત્મા સિવાય અન્ય કોઈ પદાર્થ સિદ્ધ થતું નથી. ઈશ્વરાદિને તેના કર્તા માનવામાં અનેક પ્રકારની આપત્તિઓ ઉભી છે, જે અન્યત્ર વિસ્તારથી ચર્ચવામાં આવી છે. પરલેક-સિદ્ધિ:
“આત્મા એ સત્ પદાર્થ છે, પણ અસત્ નથી.”—એ વાત વ્યુત્પત્તિમત્ શુદ્ધ પદ તથા આત્મા સંબંધી સંદેહ અને વિપર્યાસ તથા સ્મૃતિ, જિજ્ઞાસા આદિ ગુણને સ્વસવેદન પ્રત્યક્ષ ઈત્યાદિ અનેક હેતુઓ દ્વારા પ્રમાણસિદ્ધ છે. જે સત્ છે તે ઉત્પાદ, વ્યય અને પ્રૌવ્ય-એ ત્રણે ધર્મોથી યુક્ત હોય છે. એક જ ક્ષણમાં આત્માને ઘટચેતના રૂપે ઉત્પાદ, પટચેતના રૂપે વિનાશ અને સંતાનસ્વરૂપે અવસ્થાન અનુભવસિદ્ધ છે. એ જ રીતે મનુષ્યપર્યાય રૂપે ઉત્પાદ, દેવપર્યાય રૂપે વિનાશ અને
જીવત્વસ્વરૂપે અવસ્થાન પણ કાયમ રહે છે! અવિદ્યમાન વસ્તુની ઉત્પત્તિ થતી નથી : અન્યથા, ખરશૃંગાદિની પણ ઉત્પત્તિ થઈ જવી જોઈએ. વિદ્યમાન વસ્તુઓને સર્વથા વિનાશ થત નથી: અન્યથા, જગતને વિલય થઈ જ જોઈએ. પ્રત્યેક
