________________
૫૦ ]
.
નાસ્તિકમતવાદનું નિરસન... બહિરિન્દ્રિય-પ્રત્યક્ષ નહિ હોવા છતાં સ્મરણ, પ્રત્યભિજ્ઞાન, તર્ક, અનુમાન અને આગમાદિ પક્ષ અને કેવળ, મન:પર્યવ અને અવધિ આદિ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણેથી સુજ્ઞાત છે. કેવળજ્ઞાનાદિ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણે આજે મજૂદ નથી, એ વાત સત્ય હોવા છતાં– “આગમાદિ પક્ષ પ્રમાણે પણ મોજૂદ નથી.”—એમ કહેવું એ સર્વથા અસત્ય છે : અગર આગમાદિ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણે મજૂદ હોવા છતાં તે બધાં બ્રાન્ત છે અને એક કેવળ બહિરિન્દ્રિયપ્રત્યક્ષ પ્રમાણ અબ્રાન્ત છે, એમ કહેવું એ પણ એટલું જ ખોટું છે. જેમ બહિરિન્દ્રિય-પ્રત્યક્ષ એ ભ્રાન્ત અને અબ્રાન્ત ઉભય પ્રકારનું છે, તેમ આગમાદિ પ્રમાણે પણ ઉભય પ્રકા રનાં છે, એ વાત સત્ય છે પરંતુ બહિરિન્દ્રિય-પ્રત્યક્ષ બ્રાન્ત પણ હોય છે, છતાં તેટલા માત્રથી તેને તિરસ્કાર કરવા માટે નાસ્તિક પણ તૈયાર નથી, તેમ આગમાદિ પ્રમાણે પણ ભ્રાત હોય છે તેટલા માત્રથી જ તેને તિરસ્કાર કેઈથી પણ થઈ શકે તેમ નથી. બહિરિન્દ્રિય-પ્રત્યક્ષમાં ભ્રાન્તતા લાવનાર જેમ ઈન્દ્રિય સંબંધી દોષો છે, તેમ આગમાદિ પ્રમાણમાં ભ્રાન્તતા લાવનાર અયથાર્થ વક્તા આદિ દોષ છે. તે દેશે જે દૂર કરી દેવામાં આવે, તો બન્ને પ્રકારનાં પ્રમાણો એકસરખાં સત્ય છે. એટલું જ નહિ કિન્તુ બહિરિન્દ્રિય-પ્રત્યક્ષ કેવળ વર્તમાન વિષયક અલ્પ પદાર્થોનું જ્ઞાન કરાવનાર છે,
જ્યારે આગમાદિ પ્રમાણે ત્રિકાળ વિષયક સર્વ પદાર્થોનું જ્ઞાન કરાવનાર છે, માટે તેના કરતાં અતિશય ચઢીયાતાં છે. આગમપ્રમાણ:
આપવચન તે આગમ છે અને યથાર્થ વક્તા તે આત. છે. “કહેવા લાયક વસ્તુને જે જેવી છે તેવી જાણે છે અને
