________________
[૩૧
...ત્રણ વિનાશક ચેપી બદીઓ નિર્ણય કરવા ઉપર જ બુદ્ધિનું ફલ અવલંબેલું છે. જ્ઞાનિ પુરૂષ કહે છે કે-જે આત્માઓ બુદ્ધિ મળવા છતાં તેના દ્વારાએ તત્વને નિર્ણય કરતા નથી, તેઓ બુદ્ધિહીન પશુઓ કરતાં કઈ પણ રીતિએ ચઢીયાતા નથી. “
તુ રંતરવિવારdi => બુદ્ધિનું ફલ તત્વની વિચારણું છે. અને એ જ્ઞાનિઓને પ્રસિદ્ધ ઉપદેશ છે. સુખ માટેની જેટલી કલ્પનાઓ આ દુનિચામાં પ્રચલિત છે, તે યથાર્થ છે કે અયથાર્થ છે, એ સમજવા માટે જે કઈ આત્મા પિતાની બુદ્ધિને ઉપયોગ કરતા નથી, તે આત્મા તત્ત્વજ્ઞાની દ્રષ્ટિએ પ્રશંસાપાત્ર નથી. કારણ એ છે કે-સુખને યથાર્થ નિર્ણય કર્યા સિવાય સાચી પ્રવૃત્તિ થઈ શકતી નથી. સાચી અને સ્વ–પર હિતકર પ્રવૃત્તિ કરવા માટે અને તે સિવાયની પ્રવૃત્તિઓ છોડવા માટે સુખના યથાર્થ નિર્ણય સિવાય બીજો કોઈ આધાર નથી. જેઓ–“સુખ કોને કહેવાય?”—એને વાસ્તવિક નિર્ણય કરવાની ઉપેક્ષા સેવે છે, તેઓ કોઈ પણ કાળે પિતાના જીવન દ્વારા સ્વ–પર ઉપકારક થઈ શકતા નથી. જીવનને સ્વ–પર ઉપકારક બનાવવાની અભિલાષાવાળા પ્રત્યેક આત્માની એ પ્રથમ ફરજ છે કે–તેણે
સુખ કોને કહેવાય?”—એ નિર્ણય સાથી પ્રથમ કરી, પછી જ કઈ પણ પ્રવૃત્તિમાં પ્રવૃત્ત થવું જોઈએ. જેઓ એ જાતિના કઈ પણ નિર્ણય ઉપર આવ્યા પહેલાં જ પરોપકારાદિ કરવા પ્રવૃત્ત થાય છે, તેઓ પર કે સ્વનો ઉપકાર સાધવાને બદલે, કેવળ અપકારને જ સિદ્ધ કરે છે. ઉપકારની ભાવના :
સ્વ–પરને અપકારક ન બની જવાય, એ ખાતર સુખને યથાર્થ નિર્ણય પ્રથમ આવશ્યક છે. પરંપકાર કરવાના આવે
